Бичиг үсгийн Report 2004-2012...Бичиг үсгийн боловсролын...

Бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөрийнхэрэгжилтийн тайлан (2004-2012)

БШУЯНАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫНҮНДЭСНИЙ ТӨВ

Улаанбаатар2013

Бичиг үсгийн боловсролын

үндэсний хөтөлбөр (2004-2012)

Хэрэгжилтийн тайлан

Улаанбаатар2013

БШУЯ-ны харьяаА ЛБАН БУС БОЛОВСРОЛ,ЗАЙНЫ СУРГА ЛТЫН ҮНДЭСНИЙ ТӨВ

Монгол Улсын Засгийн газрын 2004 оны 12 дугаар сарын 22-ны

өдрийн 244 дүгээр тогтоолоор батлагдсан.

Т.Хантулга

С.Ундрал

Ц.Баяржаргал

Г.Идэржаргал

Л.Эрдэнэчимэг

Редактор Е.Батчулуун

С.Ундрал

Эх бэлтгэсэн Г.Идэржаргал

Тайлан бичсэн

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР

АББ Албан бус боловсролАББЗСҮТ Албан бус боловсрол зайн сургалтын үндэсний төвБСГ Боловсрол соёлын газарБСШУ Боловсрол соёл шинжлэх ухаан БСШУЯ Боловсрол шинжлэх ухааны яамДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн ДХС Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт ЕБС Ерөнхий боловсролын сургуульЗДТГ Засаг даргын тамгын газар ИХ Иргэдийн хуралМУ Монгол улсМУБИС Монгол улсын багшийн их сургуульМУИС Монгол улсын их сургуульМХТ Мэдээлэл харилцааны технологи МХШҮГ Мэдээлэл хяналт шалгалт үнэлгээнийн газарНХХ Нийгмийн хөгжлийн хэлтэс НҮБ Нэгдсэн үндэсний байгууллагаОУБ Олон улсын байгууллагаТББ Төрийн бус байгууллага ХУИС Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуульШУТИС Шинжлэх ухаан технологийн их сургууль ЮНЕСКО НҮБ-ын боловсрол соёл шинжлэх ухааны байгууллага ЮНЕСЕФ НҮБ-ын хүүхдийн сан GL Гэгээрэл

ГАРЧИГ

Өмнөх үг

Нэг. Бичиг үсгийн хөтөлбөрийн зорилго, зорилтуудын хэрэгжилт

1.1. Хөтөлбөрийн зорилго, зорилтууд, үйлчилгээг хүртэх зорилтот бүлэг .......................................... 5

1.2. Бодлого эрх зүйн орчин бүрдсэн байдал с ............................................................................................... 6

1.3. Бичиг үсгийн боловсрол олгох үйл ажиллагааны механизм бүрдүүлсэн байдал ................. 9

Хоёр. Хөтөлбөрийн үйл ажиллагааны үндсэн чиглэлүүд, тэдгээрийн биелэлт

2.1. Бичиг үсгийн боловсрол олгох боловсон хүчний нөөцийн чадавхийг бэхжүүлсэн байдал .............................................................................................................................................. 132.2. Бичиг үсгийн боловсрол олгох орчин бүрдсэн байдал .................................................................... 17

2.3. Бичиг үсгийн боловсрол олгох сургалтын агуулга, арга зүйг боловсруулж хэрэгжүүлсэн байдал .......................................................................................................................................... 22

Гурав. Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тогтолцоо бүрдсэн байдал

3.1. Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний механизм түүнд оролцогч талууд, хамрах хүрээ, үүрэг .............................................................................................................................................. 313.2. Макро түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ .......................................................................................... 32

3.3. Мезо түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ ............................................................................................. 37

3.4. Микро түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ .......................................................................................... 42

Дөрөв. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн санхүүжилт

4.1. Улсын болон орон нутгийн төсөв ................................................................................................................ 45

4.2. Олон улсын болон бусад байгууллагын хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрийн санхүүжилт .............................................................................................................................................................. 49

Тав. Дүгнэлт

5.1. Хүрсэн үр дүн, ололт амжилт ......................................................................................................................... 51

5.2. Тулгамдсан асуудал, санал зөвлөмж ........................................................................................................... 53

Зургаа. Тоон мэдээ

Хавсралт-1. 2004-2012 онд үндэсний хэмжээнд зохион байгуулагдсан сургалтууд ........................ 55Хавсралт-2. Бэлтгэгдсэн боловсон хүний тоо ...................................................................................................... 58Хавсралт-3. Бичиг үсгийн сургалтанд хамрагдагсдын тоо .............................................................................59 Хавсралт-4. Үндэсний түвшинд гарсан сургалтын материалууд ................................................................. 61 Хавсралт-5. АББ-ын Гэгээрэл төвүүдэд тоног төхөөрөмж нийлүүлсэн байдал ................................... 72 Хавсралт-6. Бичиг үсгийн боловсролын чиглэлээр хэрэгжсэн төслүүд .................................................. 75

Хавсралт-7. Бичиг үсгийн түвшин тогтоох тест ................................................................................................... 78

ӨМНӨХ ҮГ

НҮБ-ын ерөнхий Ассамлейн 57 дугаар чуулганаар баталсан “Бичигтэн болох НҮБ-ын 10 жил: Бүх нийтийн боловсрол 2003-2012 он” тогтоолыг хэрэгжүүлэх зорилгоор Монгол улсын Засгийн газраас “Бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөр”-ийг батлан гаргасан билээ. 2004 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн 244 дүгээр тогтоолоор батлагдсан энэхүү хөтөлбөрийг боловсруулах хоёр нөхцөл байсан гэж үзэж болно. Нэгд, НҮБ-ын “Бичигтэн болох 10 жил”-ийг санаачлагч орны хувьд бусад оронд үлгэр жишээ болгон дээрх зорилтыг үндэсний хэмжээний бодлогодоо тусгах шаардлага гарсан, хоёрт, энэ дашрамд 1997-2004 онд хэрэгжүүлсэн “АББ-ыг хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр”-ийн хүрсэн үр дүн, тогтвортой байдлыг үргэлжлүүлэн АББ-ын салбарт цаашид баримтлах гол чиглэл болохуйц үндэсний хөтөлбөр гаргах хэрэгцээ байсан явдал юм.

Бичиг үсгийн боловсрол нь зөвхөн уншиж, бичиж, тоо тоолж сурах төдийгээр хязгаарлагдах ухагдахуун биш юм. Энэ нь амьдрах ухаанд суралцах, өрхийн орлогоо нэмэгдүүлэх, эрүүл мэндээ хамгаалах, үр хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэх, нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцох зэрэг хүний хөгжлийн үндсэн суурь болох үүднээс функциональ түвшинд бичиг үсгийн боловсрол эзэмших явдал бөгөөд ингэснээр иргэдийн насан туршдаа суралцах үндсэн эх сурвалж юм.

Хөтөлбөрийг бид 2004 онд англи хэл дээр орчуулан хэвлэж түгээсэн нь ЮНЕСКО болон бусад байгууллагуудад танилцуулах, дэмжлэг авах, хамтын ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд ихээхэн түлхэц болсон юм. Үүний нэг жишээ нь “Бичиг үсгийн боловсролыг зайны сургалтаар олгох нь” төслийг ЮНЕСКО-гоос дэмжин хэрэгжүүлсэн явдал юм. Энэ төслийн хүрээнд тухайн үед үгүйлэгдээд байсан насанд хүрэгчдэд зориулсан бичиг үсгийн анхан шатны сурах бичиг болон бичиг үсгийн дараах шатны гарын авлагуудыг бэлтгэн гаргасан нь сургалтын материалын нөөцийг бүрдүүлэхэд их хувь нэмэр болсон билээ.

Бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр Бүх нийтийн боловсролын болон Мянганы хөгжлийн зорилтыг биелүүлэхэд багагүй хувь нэмэр оруулсан хэмээн үзэж байна. Тухайлбал, 2010 оны хүн амын тооллогын дүнгээр бичиг үсэгт тайлагдалтын түвшин 98,3 хувьд хүрч 2000 оныхоос 1,7 хувиар нэмэгдсэн; сургууль завсардалт буурсан; боловсролын үйлчилгээнд хамрагдаж чадахгүй байсан сургуулийн гаднах эмзэг бүлгийн, хөгжлийн бэрхшээлтэй олон арван хүүхэд, залуусыг дүйцсэн сургалтад хамруулан зохих шатны боловсрол эзэмшүүлсэн; түүгээр ч барахгүй сүм хийдэд шавилан суудаг хүүхдүүдэд хүрч үйлчилж байгаа нь дээрх үр дүнг баталж байна. Түүнчлэн бичиг үсгийн болон амьдрах ухааны сургалтын материалын нөөц бий болсон, холимог бүлгийн сургалтын арга зүй нэвтэрсэн, шинжлэх ухааны мэдээллийг “энгийнжүүлж” хүн амын хэрэгцээнд тулгуурлан олгох арга зүй бий болсон зэрэг нь хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх явцад гарсан гол үр дүн юм. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн тайланг шалгуур үзүүлэлтийн дагуу бэлтгэн, аль болох нийтэд хүртээлтэй байдлаар нэгтгэн гаргаж байгаадаа баяртай байна.

Насан туршийн боловсролын үндэсний төвийн захирал:

Е.БАТЧУЛУУН

НЭГ. ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО, ЗОРИЛТУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТ

1.1. Хөтөлбөрийн зорилго, зорилтууд, үйлчилгээг хүртэх зорилтот бүлэг

1.2. Бодлого, эрх зүйн орчин бүрдсэн байдал

1.3. Бичиг үсгийн боловсрол олгох үйл ажиллагааны механизм бүрдүүлсэн байдал

Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийн тайлан /2004-2012/

7

Дэлхийн нийтийн томоохон зорилтууд болох Мянганы хөгжлийн зорилт,

Дакарын үйл ажиллагааны бүтэцчилсэн хүрээ-Бүх нийтийн боловсролын зорилт, “Бичигтэн” болох НҮБ-ын 10 жил болон НҮБ-ын тогтвортой хөгжлийн боловсролын 10 жилийн хүрээнд бүх улс орны өмнө тулгарч буй нэгдмэл нэг зорилт бол хүн амыхаа бичиг үсгийн боловсролыг дээшлүүлэх асуудал юм. Монгол улс ч бичиг үсэг үл мэдэх оюуны гачигдлыг бүрмөсөн арилгах зорилго тавин 2004 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдөр Засгийн газрын 244-р тогтоолоор “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-ийг боловсруулан 2004-2012 онуудад хэрэгжүүллээ.

Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийн зорилго нь хүн бүрийг адил тэгшээр хамруулан суралцуулах нөхцлийг хангасан, хүйсийн мэдрэмжтэй, олон нийтийн оролцоо, нийгмийн түншлэлд тулгуурласан бичиг үсгийн боловсролын үйлчилгээний хүртээмж, чанар, үр ашгийг өргөжүүлэх замаар:

- нэн тэргүүнд хүн амын дунд бичиг үсэг үл мэдэх явдлыг устгах,

- сургууль завсардсан хүүхдүүдэд бичиг үсгийн боловсролыг нөхөн эзэмшүүлэх,

- сургууль завсардалтаас урьдчилан сэргийлэх, бүх нийтэд бичиг үсгийн боловсролыг эзэмшүүлэх нийгэм, сэтгэлзүйн таатай орчинг бүрдүүлэх,

- бичиг үсэг үл мэдэх явдал шинээр бий болохоос урьдчилан сэргийлэх,

- хүн амын бичиг үсгийн боловсролын хэрэглээний чадавхийг сайжруулах үндсэн дээр хүний тасралтгүй сурах, хөгжих боломжийг дэмжих.

Энэхүү зорилгыг хангахын хүрээнд дараах зорилтуудыг дэвшүүлсэн болно. Үүнд:- бичиг үсгийн боловсролын таатай

1.1. Хөтөлбөрийн зорилго, зорилтууд, үйлчилгээг хүртэх зорилтот бүлэг

орчин бүрдүүлэх үндсэн дээр бичиг үсэг үл мэдэх явдлыг бүрмөсөн устган, насанд хүрэгчдийн бичиг үсэгт тайлагдалтын түвшинг 99.0 хувиас доошгүй хэмжээнд хүргэж суурь боловсролын түвшинд хүйсийн тэнцвэрт байдлыг хангах:

- судалгааны үр дүн, мэдээллийн санд тулгуурласан мэдээлэл, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний үр дүнтэй механизмыг бий болгох:

- олон нийтийн оролцоо, нийгмийн түншлэлийг бэхжүүлэх, олон улсын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх, бичиг үсгийн боловсролын олон талт нөөцийн эх үүсвэрийг бий болгох:

- бичиг үсгийн боловсролыг дэмжсэн нийгэм, соёлын таатай орчин бүрдүүлэх.

Монгол улс зах зээлийн нийгмийн тогтолцоонд шилжих явцад улс орны нийгэм-эдийн засгийн амьдралд тохиолдож байгаа зарим бэрхшээлийн улмаас сургуулийн насны хүүхэд сургууль завсардах явдал 1990-ээд оны үед өсөх сөрөг хандлага гарсан билээ. 1990-ээд оны эхээр сургууль завсардсан хүүхдүүд бичиг үсэг үл мэдэгч болон, боловсролын түвшин доогуур насанд хүрэгчдийн эгнээнд шилжсэн. Ялангуяа, мал аж ахуйг хувьчлах явцад эцэг, эхдээ туслах зорилгоор эрэгтэй хүүхэд олноороо сургуулиас гарч, мал маллан сургууль завсардсан нь хугацаат цэргийн албан хаагчдын мэдлэг чадварт сөргөөр нөлөөлсөн билээ.

“Албан бус боловсролыг хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр”(1997-2004)-ийг хэрэгжүүлэх хугацаанд 1997 онд сургуулийн насны 29 017 хүүхэд сургуулийн гадна, бичиг үсэг үл мэдэгч 29 758 хүн байсан бол хөтөлбөр эхэлсэн 2004 онд 21 745 хүүхэд сургуулийн гадна, бичиг үсэг үл мэдэгч 17 473 хүн болсон байна (Зураг 1.1.)


8

Үүнтэй холбоотойгоор статистикийн мэдээ, судалгаанаас харахад, хөтөлбөрийн үйлчилгээг хүртэгсдийг: - сургууль завсардсан болон

сургуулиас гадна буй хүүхэд, залуус,

- бичиг үсэг үл мэдэгч болон бага мэдэгч насанд хүрэгчид болон цэргийн насны залуучууд,

- монгол хэл мэдэхгүй үндэстний цөөнх,

- хөгжлийн бэрхшээлтэй, сурах боломжоор хомс иргэд,

- бага, суурь боловсрол эзэмшихийг хүсэгчид,

- ажилгүйчүүд (хөдөлмөр зохицуулалтын албанд бүртгүүлээд ажил идэвхтэй хайж байгаа хүмүүсийн 60-аас дээш хувь нь мэргэжил, боловсролгүй хүмүүс байна),

- амьдралын түвшин доогуур эмзэг бүлгийнхэн,

- гэрийн ажилтай эмэгтэйчүүд хэмээн авч үзсэн бөгөөд анхан шатны нэгж дээр 2004 оноос хойш явуулж ирсэн сургалтууд, түүнд хамрагдсан хүн амын бүлэг, хэрэгцээний судалгаанд үндэслэн дүгнэвэл бичиг үсгийн боловсролын үйлчилгээнд

хамрагдах зорилтот бүлэг нь үндсэн ба тусгай зорилтот бүлэг хэмээн хоёр бүлэгт ангилагдаж байна. (Зураг 1.2.)

Хөтөлбөрийн хүрээнд сургууль завсардагчид, сургуулийн гадна буй хүүхэд залуус, бичиг үсэг үл мэдэгч болон боловсролын түвшин багатай насанд хүрэгчид, алслагдсан нутгийн хүн ам болон үндэстний цөөнх зорилтот бүлгийн дийлэнх хэсгийг бүрдүүлж байна.

Бичиг үсэг үл мэдэгч болон сургууль завсардагчдын үзүүлэлт (1997-2004)

Бичиг үсэг үл мэдэгч

Сургууль завсардагч

Он 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Бичиг үсэг үл мэдэгч 29758 31397 32581 23107 29136 25766 21303 17473

Сургууль завсардагч 29017 32902 36543 20568 29415 25825 22018 21745

Зураг 1.1.Бичиг үсэг үл мэдэгч болон сургууль завсардагчдын үзүүлэлт

Зураг 1.2. Бичиг үсгийн боловсролын хамрах хүрээ

Бичиг үсгийн боловсролын хамрах хүрээ

Үндсэн• бичиг үсэг үл

мэдэгч, бага мэдэгч

• бага, суурь б о л о в с р о л э з э м ш и х и й г хүсэгчид

• х ө г ж л и й н бэрхшээлтэй иргэд

• үндэстний цөөнх

Тусгай• бичиг үсгийн

б о л о в с р о л о о д э э ш л ү ү л э х и й г хүсэгчид

• бичиг үсгийн дараах сургалтанд хамрагдагсад

• амьдрах ухааны с у р г а л т а н д хамрагдагсад


9

Бичиг үсгийн боловсролын үйлчилгээг тасралтгүй хүргэх, улмаар хүний сурах

хэрэгцээг хангах нь гол зорилго билээ. Энэхүү зорилгыг хангаж, үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бодлого, эрх зүйн баримт бичиг боловсруулж хэрэгжүүлэх шаардлага зүй ёсных юм.

Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хугацаанд бичиг үсгийн боловсролын бодлого, эрх зүйн орчин дараах байдлаар бүрэлдсэн байна. Үүнд:

- “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”(2004-2012) (Засгийн газрын 2004 оны 12-р сарын 22-ны өдрийн 244 дугаар тогтоол)

- “Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн сургалтын хөтөлбөр” (БСШУ-ны сайдын 2005 оны 12-р сарын 08-ны өдрийн 387 дугаар тушаал)

- “Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр сургалт явуулах журам” (БСШУ-ны сайдын 2007 оны 10-р сарын 09-ний 362 дугаар тушаал)

- “Албан бус боловсролын сургалтын талаар баримтлах бодлого, үлгэрчилсэн хөтөлбөр, төлөвлөгөө, дүрэм батлах тухай” (БСШУ-ны сайдын 2010 оны 12-р сарын 10-ны 556 дугаар тушаал)

- “Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр” (БСШУ-ны сайдын 2010 оны 12-р сарын 10-ны 556 дугаар тушаалын 2-р хавсралт)

- “Холимог бүлгийн сургалтын хөтөлбөр” (БСШУ-ны сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны 556 дугаар тушаалын 3-р хавсралт)

- “Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсролын багш бэлтгэх сургалтын хөтөлбөр” (БСШУ-ны сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны 556 дугаар тушаалын 3-р хавсралт)

- “Албан бус боловсролын багшийн

ажлыг төлөвлөх, үнэлэх, дүгнэхэд баримтлах чиглэл” (БСШУ-ны сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 20-ны 600 дугаар тушаалын 2-р хавсралт) (Зураг 1.3.)

Эдгээр бодлого, эрхзүйн баримт бичгүүд нь бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэсэн болно.

1.2. Бодлого, эрх зүйн орчин бүрдсэн байдал

Зураг 1.3. Албан бус боловсролын баримт бичигүүд


10

Бичиг үсгийн сургалтын үйлчилгээ, үйл ажиллагааны механизмыг түвшин

бүрт бүрдүүлэх нь иргэд, олон нийтэд нээлттэйгээр суралцах боломжийг хангаж, улмаар хөтөлбөрийн зорилтыг биелүүлэхэд чухлаар нөлөөлөх юм. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн туршид бичиг үсгийн сургалтын үйлчилгээ, үйл ажиллагааны механизмыг дараах гурван түвшинд бүрдүүлж ажиллав.

Үндэсний түвшинд: Үндэсний түвшинд удирдан зохион байгуулах, зангидан холбох, арга зүйгээр хангах ажлыг БСШУЯ-ны Бага, дунд боловсролын газар (хуучин нэрээр), АББЗСҮТ зохион байгуулж ажилласан ба бүх аймагт БСГ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй оролцож ирсэн болно. Аймгуудын БСГ орон нутгийн онцлогийг тусгасан үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулан, сумдад хэрэгжих үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулж, хяналт тавин ажилласан бөгөөд харин сумын түвшинд сумын Засаг дарга, ЕБС-ийн захиралаар ахлуулсан баг орон нутгийн нэгжийн түвшинд хөтөлбөр хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг боловсруулан, бичиг үсэг үл мэдэгч насанд хүрэгчид, сургуууль завсардсан болон сургуульд огт хамрагдаж байгаагүй хүүхэд, залуучуудын хэрэгцээг хангахад чиглэсэн сургалтын чиглэлүүдийг тодорхойлон ажиллаа. Эдгээр нь төрийн бус болон олон нийтийн байгууллага, холбогдох төсөл хөтөлбөрүүдтэй уялдаатайгаар бичиг үсгийн боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагааг явуулж иржээ.

АББЗСҮТ-өөс бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжүүлэх ажлыг улсын хэмжээнд зохион байгуулах, онол, арга зүйн судалгаа хийх, зөвлөмж аргачлал, сургалтын материалыг боловсруулах, мэргэжил аргазүйн зөвлөгөө өгөх, мэдээллийн сан бүрдүүлэх, боловсон хүчин бэлтгэх, чадваржуулах ажлыг зохион байгуулж ажилласан байна.

Түүнчлэн 2005 онд Монгол улс “Бичигтэн болох НҮБ-ын 10 жил”-ийг санаачлагч орны хувьд “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-ийг монгол, англи хэл дээр 1000 хувь хэвлэж үндэсний болоод олон улсын хамтрагч, сонирхогч талуудад түгээсэн байна. “Бичиг үсэг-эрх чөлөө-хөгжил дэвшил” 15 минутын баримтат киног хийн бодлого боловсруулагчдад танилцуулж, үндэсний томоохон теле сувагуудаар цацсан нь хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үйл явцад чухал ач холбогдолтой болсон юм.

Энэхүү үйл ажиллагааны ерөнхий чиглэл нь:

1. Бичиг үсгийн боловсролын чиглэлээр бодлогын баримт бичиг боловсруулах, эрх зүйн орчин бүрдүүлэх төрийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах: Энэхүү хөтөлбөрийн хүрээнд албан бус боловсролын үйлчилгээг иргэдэд хүргэх, бичиг үсгийн боловсрол олгох агуулга бүхий бодлогын баримтын бичгүүдийг шат дараалан боловсруулан, төр захиргааны төв байгууллагаар баталгаажуулсан байна. Тухайлбал: “Албан бус боловсролын сургалтын талаар баримтлах бодлого” хэмээх баримт бичигт нийт хүн амд зориулсан бичиг үсэг, дүйцсэн хөтөлбөр, амьдрах ухаан, аж төрөх ухааны сургалтуудыг зайны болон бусад хэлбэрүүдээр дамжуулан явуулж болох, үүнд орон нутгийн засаг захиргаа, мэргэжил аргазүйн байгууллага дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх талаар тодорхойлж өгчээ.

2. Сургалтын материал бэлтгэх, түгээх: Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд бичиг үсэг, амьдрах болон аж төрөх ухааны мэдлэг чадвар олгох ном, гарын авлага, бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол олгох дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын модуль, амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалт явуулах гарын авлага, аудио болон видео материалуудыг бэлтгэснээс гадна АББЗСҮТ-өөс “Гэгээрэл” сэтгүүлийг

1.3. Бичиг үсгийн боловсрол олгох үйл ажиллагааны механизм бүрдүүлсэн байдал


11

англи, монгол хэл дээр улиралд 1 удаа тогтмол хэвлэн гаргадаг болсон байна.

3. Сургалтын арга зүй боловсруулах, боловсон хүчний чадавхийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн төрөл бүрийн сургалт зохион байгуулах, тэднийг мэргэжил арга зүйн удирдлагаар хангах: Иргэд, олон нийтэд зориулсан бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол олгох дүйцсэн сургалтын хөтөлбөр, амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр, холимог бүлгийн сургалтын хөтөлбөр, бичиг үсгийн боловсролыг зайны сургалтаар олгох сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулж, орон нутгийн АББ-ын багш нарыг мэргэшүүлэх ажлыг хийж гүйцэтгэсэн байна.

4. Үндэсний болон олон улсын байгууллага, иргэд, хандивлагч орон, иргэний нийгмийн түншлэл тогтоох, төсөл, хөтөлбөр, боловсруулах хэрэгжүүлэх, орон нутагт дэмжлэг үзүүлэх ажлыг зохион байгуулах: Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн жил бүрийн тайлан мэдээг “Бүх нийтийн боловсролын үндэсний форум”-аар хэлэлцэж, цаашдын төлөвлөлт, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх, эрхзүйн бодлого, баримт бичгүүдийг боловсруулах, хамтын ажиллагааг форумын гишүүн төрийн болон төрийн бус байгууллага, олон улсын байгууллагуудын оролцоотойгоор зохион байгуулах үйл ажиллагааг явуулсан. Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд Монгол улсын засгийн газар, ЮНЕСКО, НҮБ-ын Хүүхдийн сан, Дэлхийн зөн, Хүүхдийг ивээх сан зэрэг олон нийтийн болон олон улсын байгууллагатай хамтран ажилласан байна. Энэ хугацаанд бичиг үсгийн боловсролын чиглэлээр 2005-2007 онд ЮНЕСКО-той хамтран “Бичиг үсгийн боловсролыг зайны сургалтаар дамжуулан олгох нь”, 2006-2009 онд ЮНЕСКО-ийн Ази-Номхон далайн бүсийн соёлын төвтэй хамтран “Тогтвортой хөгжлийн боловсрол”, 2006-2010 онд НҮБ-ын Хүүхдийн сантай хамтран “Албан бус боловсрол”, 2008-2010 онд Дэлхийн зөн олон улсын байгууллагатай хамтран

“Малчдын хүүхэд, залууст зориулсан бичиг үсгийн боловсрол”, 2009-2011 онд МУ-ын Засгийн газар, НҮБ-ын хүний аюулгүй байдлыг хангах сантай хамтран “Монгол Улсын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах нь”, 2011-2012 онд НҮБ-ын Хүүхдийн сантай хамтран “Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт”, “Сүм, хийдэд шавилан сууж буй хүүхдэд боловсрол нөхөн олгох” зэрэг төслүүдийг үндэсний цөөнх болон зарим аймгуудад хэрэгжүүлсэн болно.

Аймаг, нийслэлийн түвшинд: Бичиг үсгийн боловсролын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх чиг үүргийг аймаг, нийслэлийн Боловсролын газар, АББ-ын асуудал хариуцсан мэргэжилтэн гүйцэтгэж байна. Тэдгээр нь сумдад бичиг үсгийн анхан шатны, бичиг үсгийн дараах шатны, зайны сургалтын, боловсрол нөхөн олгох дүйцсэн хөтөлбөрийн зэрэг бүх шатны сургалттай холбоотой төсөл, хөтөлбөрүүдийн үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг, нэгдсэн мэдээ, тоо баримт цуглуулдаг. Үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд орон нутгийн удирдлага, төрийн бус байгууллагууд, албан бус боловсролын Гэгээрэл төвүүдтэй хамтран ажилладаг болно. АББ-ын багш нарт цаг үеийн мэдээллийг хүргэж, сумдын Гэгээрэл төвүүдийг удирдлага, арга зүйгээр хангаж, орон нутгийн хэмжээнд бичиг үсгийн, холимог бүлгийн, дүйцсэн хөтөлбөрийн, амьдрах ухааны чиглэлийн багш бэлтгэх сургалт зохион байгуулдаг болно.

Сум-дүүргийн түвшинд: Хөтөлбөр хэрэгжүүлэх удирдлагын эрх мэдлийг сум, дүүргийн Засаг дарга эдлэн, хэрэгжүүлэлтийн үйл ажиллагааг АББ-ын анхан шатны байгууллага болох Гэгээрлийн төв хариуцан явуулж ирсэн ба 2012 оны байдлаар нийт 373 Гэгээрлийн төвд орон тооны болон хавсарсан 492 багш, арга зүйч ажиллаж байна. Гэгээрлийн төв нь бичиг үсгийн боловсролын үйл ажиллагааны хүрээнд сумын хүн амын бичиг үсгийн түвшинг тогтоох судалгаа хийх, тэдний боловсролын хэрэгцээг судлах, бичиг үсгийн боловсролын бүх шатны сургалтуудыг зохион байгуулах,


12

түүнд суурилсан төрөл бүрийн бусад сургалт явуулах, тэдгээрийн үр дүнг тооцох, холбогдох мэдээ, тайлан бүрдүүлэх ажлыг хийдэг байна.

Ийнхүү шат шатанд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх чиг үүрэг бүхий байгууллага, баг томилогдсон ч зохион байгуулсан үйл ажиллагаа, хэрэгжсэн төсөл зэргээс хамааран хүрсэн үр дүн нь харилцан адилгүй байна.

Бичиг үсгийн боловсрол олгох үйл ажиллагааны механизм бүрдүүлж, АББ-ын багш бэлтгэж, Гэгээрлийн төвийн материаллаг баазыг бүрдүүлэхэд Монгол улсын Засгийн газар, НҮБ-ын хүний аюулгүй байдлыг хангах сантай хамтран 2009-2011 онд хэрэгжүүлсэн “Монгол Улсын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах нь” төсөл чухал ач холбогдолтой байсан билээ. Тухайлбал, уг төсөл хэрэгжсэн 5 аймгийн 20 сумын АББ-ын багш нарыг сургалтанд хамруулж, Гэгээрлийн төвүүдийг иж бүрэн тоног төхөөрөмж болон сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангаснаар хүний болон материаллаг нөөцийн чадавхийг дээшлүүлж, нүүдлийн гэр сургуулийг иж бүрэн тавилгатай өгснөөр бичиг үсгийн боловсролын үйлчилгээний хүртээмж, чанарыг дээшлүүлсэн юм.

ХОЁР. ХӨТӨЛБӨРИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛҮҮД, ТЭДГЭЭРИЙН БИЕЛЭЛТ

2.1. Бичиг үсгийн боловсрол олгох боловсон хүчний нөөцийн чадавхийг бэхжүүлсэн байдал

2.2. Бичиг үсгийн боловсрол олгох орчин бүрдүүлсэн байдал

2.3. Бичиг үсгийн боловсрол олгох сургалтын агуулга, арга зүйг боловсруулж хэрэгжүүлсэн байдал


14

Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хангах,

дэвшүүлсэн зорилтуудыг биелүүлэх ажлын хүрээнд БСШУЯ-ны АББЗСҮТ-өөс үндэсний болон орон нутгийн түвшинд АББ-ын багш нарын ур чадвар дээшлүүлэх сургалт-семинарыг тасралтгүй зохион байгуулж ирлээ.

Бичиг үсгийн сургагч багш бэлтгэх сургалтын агуулга нь хүн амын бичиг үсгийн чадвар, хэрэгцээг тодорхойлох, тэрхүү хэрэгцээ чадварт нь тохируулан сургалт зохион байгуулах замаар арга зүй, мэдлэг чадварыг эзэмшүүлэхэд чиглэгдэж байв. Бичиг үсгийн багш бэлтгэх сургалтыг дараах ерөнхий агуулгын хүрээнд зохион байгуулж байсан болно. • Бичиг үсгийн сургалтын агуулга, арга

зүй (Бичиг үсгийн чадварын түвшин, тэдгээрийн ялгаа, түүнийг сургалтын агуулга сонгоход анхаарах, түвшин бүрийн залгамж холбоо)

• Бичиг үсгийн анхан шатны сургалтын агуулга, арга зүй (Бичиг үсгийн анхан шатны сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулах, суралцагчийн түвшинг тогтоох, хэрэгцээг нь үнэлэх, явцын болон эцсийн үнэлгээ хийх аргачилал, “Билгийн нүд-1” сурах бичгийг орон нутгийн онцлог, суралцагчийн хэрэгцээ, түвшинд тохируулан ашиглах)

• Бичиг үсгийн дараах шатны сургалтын агуулга, арга зүй (Энэ шатны сургалтыг танхимын болон бие даах сургалттай хослуулах, сургалтанд багийн засаг дарга, орон нутгийн удирдлагуудын үүргийг нэмэгдүүлэх, “Билгийн нүд-2” сурах бичгийг хэрэглэх арга зүй)

• Бичиг үсгийн сургалтын материалыг өөрийн орон нутгийн онцлогт тохируулан хэрэглэх (Бичиг үсэгт тайлах сурах бичгүүд, бичиг үсгийн чадвар дээшлүүлэх хэвлэмэл болон аудио, видео сургалтын материалуудын хэрэглэх арга зүй)

• Холимог бүлгийн сургалтын арга зүй (Бичиг үсгийн чадварын түвшин харилцан адилгүй хүмүүсийг холимог бүлгээр сургалт зохион байгуулж, сургалтанд хамруулахын ач холбогдол, арга зүй, аргачлал, сургалтын төлөвлөгөө, хуваарь боловсруулах арга зүй)

• Дүйцсэн хөтөрлбөрийн сургалтаар бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох арга зүй (Бичиг үсгийн сургалтын агуулгын залгамж холбоог алдагдуулахгүй байх, улмаар бичиг үсгийн чадвартай болсон хүмүүсийг бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн эзэмшүүлэх сургалтанд хамруулах, дүйцсэн сургалтын мөн чанар, онцлог, ашиглах сурах бичиг, гарын авлага, модуль)

АББ-ын багш бэлтгэх тогтолцоо системтэй, тогтмол бэлтгэдэг байх боломж бүрдээгүй, санхүүжилт байхгүй байгаа боловч байгууллагын дотоод нөөц боломж, олон улсын төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд бичиг үсгийн сургагч багшийг амжилттай бэлтгэж ирлээ.

Тухайлбал, хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд 38 удаагийн сургалтаар 1400 багшийг бичиг үсгийн сургагч багш бэлтгэсэн байна. (Зураг 2.1.)

2.1. Бичиг үсгийн боловсрол олгох боловсон хүчний нөөцийн чадавхийг хөгжүүлсэн байдал

Зураг 2.1. Бичиг үсгийн багш бэлтгэсэн байдал


15

№ Төслийн нэр Санхүүжүүлэгч Сургалтын тоо

Хамрагдсан багшийн тоо Хугацаа

1“Бичиг үсгийн боловсролыг зайны сургалтаар дамжуулан олгох нь”

UNESCO 12 223 2005-2007

2 “Суурь боловсрол” дэд төсөл UNICEF 18 995 2004-2012

3 “Малчдын амьжиргааг дээшлүүлэх” төсөл Дэлхийн зөн 2 30 2008-2010

4

“Монгол Улсын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах нь” төсөл

НҮБ 4 100 2009-2011

5 Кредиттэй сургалт Өөрийн санхүүжилтээр 2 52 2012

Нийт 38 удаа 1400* АББЗСҮТ-өөс үндэсний хэмжээнд бэлтгэгдсэн 1400 багш орон нутгийн 2873 багшийг сургалтанд хамруулсан болно ( Хавсралтаас үзнэ үү).

Тус сургалтуудыг НҮБ-ын Хүүхдийн сан, ЮНЕСКО, АДРА, Дэлхийн зөн гэх мэт олон улсын донор байгууллагын санхүүжилтээр үндэсний төвөөс удирдан зохион байгууллаа.

Үндэсний хэмжээнд бэлтгэгдсэн багш нар аймаг, нийслэлийн БСГ-аар дамжуулан сум, дүүргийн 2873 бичиг үсгийн сургалт зохион байгуулах багш нарыг бэлтгэсэн болно.

Хөтөлбөрийн хугацаанд АББЗСҮТ-өөс зохион байгуулсан дээрх сургалтуудыг нарийвчлан үзүүлбэл:

• ЮНЕСКО-гийн Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байгууллагын Бээжин дэх төлөөлөгчийн газраас “Бичиг үсгийн боловсролыг зайны сургалтаар дамжуулан олгох нь” төслийг 2005-2007 онд II үе шаттайгаар хэрэгжүүлсэн. Төслийн хугацаанд 12 аймгийн 223 багшийн ур чадварыг дээшлүүлэх

сургалтанд хамруулсан байна. (Зураг 2.2.)

• Бичиг үсгийн сургалт явуулах багш нарыг ажлын удирдамж, чиглэлээр хангах, суралцагчдыг цуглуулах, зуны бичиг үсгийн сургалтыг зохион байгуулахад туслах үүрэгтэй сум дүүрэг, багийн засаг дарга, сургуулийн захирал, менежерүүдэд зориулсан сургалтыг Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Хэнтий аймгийн 72 хүнд зохион байгуулав. Сургалт-семинарын онцлог нь орон нутагт бичиг үсгийн сургалт зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлэх үүрэг бүхий орон нутгийн удирдлагуудад АББ-ын талаарх ойлголтыг нэмэгдүүлж,

Хүснэгт 2.1.

Зураг 2.2. Сургалтанд хамрагдсан багшийн тоо


16

байгууллага хоорондын уялдаа холбоог сайжруулахад чиглэгдэж байсан болно.

• Албан бус боловсролын салбарт шинэ, залуу багш олноор ажиллах болсонтойгоор Гэгээрэл төвөөс зохион байгуулах үйл ажиллагаа, сургалтууд, тэдгээрийн агуулга, арга зүйн чиглэлээр тэднийг сургалтанд хамруулж, зөвлөгөө өгөх зайлшгүй хэрэгцээ гарсан юм. НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн дэмжлэгтэйгээр сургалтыг бүсчилсэн хэлбэрээр зохион байгуулж, давхардсан тоогоор 995 албан бус боловсролын багшид хүн амын бичиг үсгийн чадвар, хэрэгцээг тодорхойлох, тэрхүү хэрэгцээ чадварт нь тохируулан сургалт зохион байгуулах арга зүй, мэдлэг чадварыг эзэмшүүлэхэд чиглэсэн агуулгыг сургалтын хөтөлбөрт нь тусгаж өгсөн болно.

• 2008-2010 онд хэрэгжсэн “Малчдын амьжиргааг дээшлүүлэх” төслийн хүрээнд Баян-Өлгий аймгийн 14, Увс аймгийн 16 нийт 30 багшийг бэлтгэсэн.

• Бичиг үсэг, амьдрах ухааны сургагч багш бэлтгэх сургалтыг 2010-2011 онд 4 удаа Улаанбаатар хотод зохион байгуулж, давхардсан тоогоор 100 АББ-ын багш хамруулсан. Сургалтаар сумын багш нарт бичиг үсэг, амьдрах ухааны сургалтын арга зүй, технологи, нутгийн иргэдийн хэрэгцээг судлах, мэдээлэл бүрдүүлэх арга зүй, гарын доорхи материалаар сургалтын хэрэглэгдэхүүн бэлтгэх арга зүй зэргээр мэдээлэл хүргэж, бүлгээр дадлага ажил хийлгэсэн болно.

• Бичиг үсгийн сургалтыг амьдрах ухааны сургалттай хослуулах зорилгоор талх-

нарийн боов, ноос-эсгий эдлэлийн сургагч багш бэлтгэх 5 өдрийн сургалтыг 2012 онд Монголын Үндэсний Худалдаа Аж үйлдвэрийн Танхим, Хан-Уул дүүргийн ЗДТГ-ын дэргэдэх Сургалт-үйлдвэрлэлийн төвтэй хамтран зохион байгуулж, төслийн 20 сумын 20 АББ-ын багш нар хамрагдсан.

Дээрх сургалтуудын гол зорилго нь багш нарт бичиг үсгийн анхан болон түүний дараах шатны сургалтыг зохион байгуулах арга зүй эзэмшүүлэх, үндэсний хэмжээний сургалтын материалыг орон нутгийн болон суралцагчдын онцлогт тохируулан хэрэглэх, бичиг үсгийн боловсролын түвшин бүрт тохирох сургалт явуулах, суралцагчдыг үнэлэх чадвар олгоход чиглэгдэж байсан болно.

Өнөөдрийн байдлаар АББ-ын салбарт нийт 492 багш ажиллаж байгаагийн 387 буюу 78.6% нь орон тооных, 105 буюу 21.4% нь ямар нэгэн ажил хавсран ажиллаж байна. Хавсран ажиллаж буй багш нар нэмэгдэл цалин хөлс авдаггүй нь АББ-ын үйл ажиллагаа хоцрогдох шалтгааны нэг болдог. (Зураг 2.4.)

Зураг 2.4. АББ-ын багш нарын орон тоо

Хүснэгт: 2.2.

№ Огноо Багшийн тоо

1 2004 4202 2005 573 2006 804 2007 745 2008 916 2009 07 2010 08 2011 2179 2012 56

Нийт 995Зураг 2.3. Бүсчилсэн хэлбэрээр бичиг үсгийн багш


17

Албан бус боловсролын 492 багшийг ажилласан жилээр нь авч үзвэл:

Графикаас үзэхэд АББ-ын Гэгээрэл төвд 1-3 жил ажилласан багш нар нийт багшийн 72.3%-ийг эзэлж байна (Зураг 2.5.)

Харин 5-аас дээш жил ажилласан багш нар 17.5% эзэлж байгаа нь Албан бус боловсролын салбарт ажиллаж буй багш нарын тогтвор суурьшил муу байгааг харуулж байна.

Энэ нь нэг талаасаа багш нарын нийгмийн халамж үйлчилгээ, цалин хөлс бүрэн баталгаажаагүй, ЕБС-ийн багш нарын албан бус боловсролын талаарх ойлголт дутмаг, үйл ажиллагаа явуулах улсаас төсөвлөсөн санхүүжилт байхгүй, ажиллах орчин, материаллаг бааз муу, нөгөө талаас орон нутгийн болон ЕБС-ийн удирдлагын дэмжлэг сул, олон нийт, иргэдийн оролцоо бага байгаатай холбоотой гэж үзэж болно. Эдгээр нь АББ-ын салбарын үйл ажиллагааны цар хүрээ, чанарт болон боловсон хүчний чадавхид сөргөөр нөлөөлж байна.

Цаашид үндэсний хэмжээний багш бэлтгэх тогтолцоог сайжруулах, АББ-ын багш, ажилтнуудын тогтвор суурьшилтай ажиллах нөхцөл бололцоог хангах асуудлыг бодлогын түвшинд, улсын төсөвт үйл ажиллагааны санхүүжилтийг тусган оруулах зэргээр шийдвэрлэх нь зүйтэй юм.

2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр хэрэгжсэн Боловсролын тухай хуулийн 43.1.7. “... Албан бус боловсролын багш ....д 5 жил тутамд нэг удаа 6 сарын үндсэн цалинтай тэнцэх хэмжээний мөнгөн тэтгэмжийг ажиллаж байгаа байгууллагаас нь олгох” нэмэлт өөрчлөлт орсон нь Албан бус боловсролын багшлах боловсон хүчин тогтвор суурьшилтай ажиллах, мэргэшсэн боловсон хүчинтэй болоход зарим талаар түлхэц болж чадах хэдий ч ЕБС-

ийн багштай адил хэмжээнд нийгмийн халамж үйлчилгээ, баталгааг хүртэхгүй байсаар байна.

Зураг 2.5. АББ-ын багш нарын ажилласан жил


18

Орон нутагт бичиг үсгийн сургалт зохион байгуулах нөхцөл боломжийг

бүрдүүлэх, сургалтыг хүртээмжтэй чанартай, үр ашигтай байлгах, сургалтын таатай орчинг бүрдүүлэх үндсэн зорилтыг дэвшүүлэн ажилласан.

Дээрх үндсэн зорилтыг хангасан байдлыг: 1) АББ-ын Гэгээрэл төвийн чадавхийг бэхжүүлэх, 2) www.nfde.mn сайтаар дамжуулан хүн амын боловсролын түвшинг дээшлүүлэх, 3) CD, DVD, аудио, видео хэлбэрээр сургалтын материал боловсруулан түгээх, 4) Үндэсний цөөнхийн сурч боловсрох эрхийг нь хангах гэсэн үндсэн шалгуур үзүүлэлт тус бүрээр нь авч үзвэл:

1) АББ-ын Гэгээрэл төвийн чадавхийг бэхжүүлэх:

Албан бус боловсролын тогтолцоог бүрдүүлж, хүн амын бичиг үсгийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэхэд

2.2. Бичиг үсгийн боловсрол олгох орчин нөхцөл байдал бүрдүүлсэн байдал

Монгол Улсын Засгийн газар, олон улсын хандивлагч байгууллагууд чухал үүрэг гүйцэтгэж ирлээ.

Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд нийт давхардсан тоогоор 95 Гэгээрэл төвийн чадавхийг бэхжүүлэх зорилгоор 2-16 нэр төрлийн тоног төхөөрөмжийг нийлүүлсэн байна. Дээрх нийлүүлсэн тоног төхөөрөмжийн санхүүжилтыг авч үзвэл: (Хүснэгт 2.3.)

• Монгол Улсын Засгийн газар, НҮБ-ын хүний аюулгүй байдлын итгэлцлийн сан хамтран хүн амын бичиг үсгийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэхэд анхаарал хандуулж 2009-2011 онд “Монгол Улсын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах нь” төслийн хүрээнд 5 аймгийн 20 сумын Нутгийн

Хүснэгт 2.3.

№ Амаг, сум Тоног төхөөрөмж

1 Дөргөн (Ховд)

- Ширээний компьютер ACER- SAMSUNG Принтер- UPS тог баригч- CD/аудио кассет тоглуулагч- DVD/VCD тоглуулагч- TOSHIBA LCD телевиз 37 инч- Ноос самнах машин- МЕЧТА цахилгаан плитка- Оёдлын машин, ширээний- Багшийн ширээ- Суралцагчын ширээ, 2 хүний,- Сандал, 1 хүний зөөлөвчтэй- Ламинатор /наагч машин/- Ламинаторын гялгар цаас А4- Принтер- Самбар 2 талтай 90х150

2 Дуут (Ховд)3 Алтай (Ховд)4 Ховд (Ховд)5 Толбо (Баян Өлгий)6 Буянт (Баян Өлгий)7 Улаанхус (Баян Өлгий)8 Баяннуур (Баян Өлгий)9 Давст (Увс)10 Зүүнговь (Увс)11 Хяргас (Увс)12 Тэс (Увс)13 Баяндун (Дорнод)14 Баян-Уул (Дорнод)15 Дашбалбар (Дорнод)16 Хөлөнбуйр(Дорнод)17 Улаан-Уул (Хөвсгөл)18 Ринченлхүмбэ (Хөвсгөл)19 Цагааннуур (Хөвсгөл)20 Цагаан-Уул (Хөвсгөл)


19

иргэдийн Гэгээрэл төвийн чадавхийг бэхжүүлэх зорилгоор ЮНЕСКО 106 524 сая төгрөгний 16 нэр төрлийн тоног төхөөрөмжийг нийлүүлсэн. Тоног төхөөрөмжийн нэрсийг хүснэгтээс үзнэ үү.(Хүснэгт 2.3.)

• Монгол улсын хүн амын бичиг үсгийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэх, боловсрол нөхөн олгох дүйцсэн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бодит хувь нэмэр оруулж байгаа байгууллагын нэг бол НҮБ-ын Хүүхдийн сан юм. НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн дэмжлэгтэйгээр давхардсан тоогоор 60 Гэгээрэл төвд компьютер, принтерийг түгээсэн. Мөн дээр дурьдсан 20 суманд нүүдлийн гэр сургуулийг иж бүрэн тавилгатай (сандал, ширээ болон самбарын хамт) нь нийлүүлсэн нь Гэгээрэл төвийн үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулж, хамрах хүрээг нэмэгдүүлж байна (Хавсралтаас түгээсэн тоног төхөөрөмжийн жагсаалтыг үзнэ үү).

2) www.nfde.mn сайтаар дамжуулан хүн амын боловсролын түвшинг дээшлүүлэх:

• Мэдээлэлд суурилсан эринд амьдарч байгаа нь хүн амын бичиг үсгийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэхэд мэдээллийн техник, технологийг ашиглахгүйгээр үр дүнд хүрэх нь өрөөсгөл ойлголт юм. Энэ ч утгаараа АББЗСҮТ-өөс www.nfde.mn гэсэн сайтаар дамжуулан иргэдэд мэдээ, мэдээлэл түгээх, сургалтын материалуудыг татаж авах боломжийг бүрдүүлэн ажиллаж байна. Дүйцсэн хөтөлбөрийн 134 нь модуль тавигдсан бөгөөд одоогоор нийт давхардсан тоогоор 32000 орчим удаа татагдсан байна. Дараах дүйцсэн сургалтын модулийг хамгийн их татаж авсан байна. (Хүснэгт 2.4.)Үүнд:

• 2012 оны байдлаар бичиг үсэг, амьдрах ухаан, боловсрол нөхөн олгох чиглэлээр нийт 232 хэвлэмэл, 18 нэр төрлийн 8 цаг гаруй видео, аудио материалыг

татаж авч болохоор байршуулсан. Энэ нь сургалтын материалын хүртээмжийг нэмэгдүүлж, иргэдийн интернетийн орчинд ажиллах чадварыг нь дээшлүүлж байгаа болно.

• 2005 онд БСШУ-ны сайдын 387 дугаар тушаалаар “Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн сургалтын хөтөлбөр”-ийг баталсан билээ. Уг хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хангах үүднээс БСШУЯ, МУИС, МУБИС, Боловсролын хүрээлэн, ШУТИС, ХУИС-ийн эрдэмтэн багш нартай хамтран бага боловсролын 47, суурь боловсролын 59, бүрэн дунд боловсролын 28 нийт 134 модулийг боловсруулан түгээж, сайтад байршуулаад байна.

• 2011 оноос эхлэн дүйцсэн сургалтын модулийг онлайн хэлбэрт оруулах ажлыг эхлүүлсэн. Энэхүү ажлын үндсэн гол зорилго нь: а) Мэдээлэл харилцаа, технологийн дэвшилтэд суурилсан зайны сургалтыг дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтанд нэвтрүүлэх, б) хүний сурах үндсэн эрхийг нь хангах, в) сургалтын материалын хүртээмж чанарыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн болно. 2011-2012 онд бага, суурь боловсролын долоон нэр төрлийн 38 хэв.хууд бүхий дүйцсэн сургалтын модулийг цахим хэлбэрт оруулаад байна. (Зураг 2.6.)

Хүснэгт 2.4.№ Модулийн нэр Татаж авсан хүний тоо Байршуулсан он

1 Бодис бидний амьдралд 82942010 он2 Ургамлын ач тус 4563

3 “Эрдэс чулуулаг” 4335

Зураг 2.6. Дүйцсэн сургалтын модулийг онлайн хэлбэрт оруулсан байдал


20

Дүйцсэн сургалтын модулийг цахим хэлбэрт оруулах нь: нэг талаас, компьютер, интернэт, гар утас зэрэг шинжлэх ухаан, технологийн дэвшил бидний өдөр тутмын амьдралын нэг хэсэг болж байгаа энэ үед эдгээрийг ашиглан сургалт явуулж, бүх нийтийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэх боломж нэмэгдэж байна. Нөгөө талаас, гадаадад сурч, ажилладаг монголчуудын хүүхдүүдийн сурч боловсрох эрхийг хангах хэрэгцээ, шаардлагаар үүсч байгаа юм.

• Аймаг, нийслэлийн АББ хариуцсан мэргэжилтэнгүүд “nfde” домайн хаягийг шинээр нээлгэснээр мэргэжил арга зүйн байгууллагуудтай шуурхай холбогдох, мэдээлэл солилцох, харилцан туршлага хуваалцах боломжийг бий болгон амжилттай ажиллаж байна. (Зураг 2.7.)

Зураг 2.7. АББЗСҮТ-ийн сайт болон албаны и-мэйл үйлцилгээ

• АББЗСҮТ-өөс хүн амын бичиг үсгийн боловсролын түвшинг тогтоох тестийг 2005 онд боловсруулсан. Бичиг үсгийн түвшинг тогтоох хэсгийг бүрэн

интерактив болгон хөгжүүлж http://www.nfde.mn сайтанд байршуулан компьютерийн анхан шатны мэдлэгтэй суралцагч цахим тестийн тусламжтайгаар өөрийн бичиг үсгийн мэдлэгийг тодорхойлох, үнэлэх, тестийг татаж авах боломжийг бүрдүүлсэн байна. (Зураг 2.8.) (Бичиг үсгийн түвшин тогтоох тестийг хавсралт-аас үзнэ үү)

Зураг 2.8. Бичиг үсгийн түвшин тогтоох тест

3) CD, DVD, аудио, видео хэлбэрээр сургалтын материал боловсруулан түгээсэн байдал:

Эдийн засаг хөгжихийн хэрээр шинжлэх ухаан, технологийн дэвшил алс бөглүү газар амьдрах малчны гэрт ч нэвтэрсээр байна. Хөдөө орон нутгийн айл өрх нарны эх үүсвэрээр ажилладаг цахилгаантай болж, CD, DVD тоглуулагч гэх мэт хэрэгслийг өргөн ашиглах болсон нь аудио, видео сургалтын материал бэлтгэх шинэ хэрэгцээг

http://webmail.nfde.mn21 аймаг 9 дүүргийн АББ-ын хариуцсан

мэргэжилтэн, АББЗСҮТ-н ажилтнууд


21

үүсгэсэн билээ. Иймд аудио, видео материал боловсруулах ажлыг 2005 оноос эрчимжүүлж ирэв. Аудио, видео материалын агуулга нь голдуу аж төрөх ухааны мэдлэг, чадвар эзэмшүүлэхэд чиглэсэн байх бөгөөд дунджаар суралцагчдын анхаарлын төвлөрөл, сонгосон агуулга зэрэгт үндэслэн 15-20 минутын хугацаатай байна. Эдгээр сургалтын материалыг тус бүрт нь авч үзье.

• Хэвлэмэл материалаас гадна тус төвийн “GL” теле студид 13 нэр төрлийн 1448 минутын аудио, 32 нэр төрлийн 758 минутын видео хичээл, 50 нэр төрлийн 1440 минутын теле хичээл, 7 нэр төрлийн 157 минутын баримтат киног бичиг үсгийн сургалтанд зориулан боловсруулж АББ-ын Гэгээрэл төвүүдэд түгээсэн байна (сургалтын материалын дэлгэрэнгүй хавсралтаас үзнэ үү).

• Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын нэг модульд 15-25, бичиг үсгийн болон аж төрөх ухааны сургалтын нэг гарын авлагад 7-13 суралцагч тус тус ногдож байгаа1 нь сургалтын хүртээмж, чанарт сөргөөр нөлөөлж байна. Энэ асуудлыг шийдвэрлэх үүднээс 102 нэр төрлийн дүйцсэн сургалтын модуль, эрүүл мэнд, амьдрах ухааны сургалтын 10 гарын авлага багтаасан “Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн модулиуд” хэмээх СД боловсруулан түгээсэн байна.

• а) Бичиг үсгийн анхан, дунд, гүнзгий шат, б) Бичиг үсгийн дараах шат, в) Амьдрах ухаан, г) Зайны сургалт гэсэн 4 багц 34 нэр төрлийн хэвлэмэл материал болон 5 нэр төрлийн видео хичээлийг “Албан бус боловсролын зайны сургалтын материалууд” гэсэн СД хэлбэрт оруулан 1000 түгээсэн байна. (Зураг 2.9.)

Зураг 2.9. Аудио, видео хичээлүүдээс

• Хэвлэмэл, аудио, видео материалаас гадна зурагт хуудсаар дамжуулан иргэдийн бичиг үсгийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэхэд анхаарч ажиллаа. Хөтөлбөрийн хугацаанд 9 нэр төрлийн зурагт хуудсыг боловсруулж түгээсэн байна. (Зураг 2.10.)

Зураг 2.10. Тамхи-Утаат тахал зурагт хуудас

4) Үндэсний цөөнхийн сурч боловсрох эрхийг нь хангах:

Сүүлийн жилүүдэд манайд сургуулийн гадна буй хүүхэд залууст боловсролын хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд нэлээд тодорхой ахиц гарч, сургуульд хамрагдалт нэмэгдэн, бичиг үсэг үл мэдэгч насанд хүрэгчдийн тоо буурч байгаа ч казах, тува иргэдийн дотор байдал төдийлэн сайжрахгүй байна. Энэ байдлыг өөрчилж, алслагдсан нутгийн хүн ам, түүний дотор үндэстний цөөнхийн боловсролыг дэмжих, боловсролын үйлчилгээний хүртээмжийг дээшлүүлэх талаар анхаарч дараах нэр төрлийн сургалтын материалыг казах хэл дээр боловсруулж түгээснээр үндэсний цөөнхийн сурч боловсрох эрхийг нь тодорхой хэмжээгээр хангаж байна. (Хүснэгт 2.5.)

Жишээ нь “Тамхи-Утаат тахал” сэдэвт зурагт хуудсаар дамжуулан иргэдийн бичиг үсгийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэхээс гадна тамхинд ордог хорт бодис болон тамхины сөрөг үр дагаварын талаарх мэдээллийг багтаасан

1АББЗСҮТ, Албан бус боловсролын салбарын судалгаа, УБ, 20009


22

Баян-Өлгий (13 сум), Ховд (Ховд сум), Налайх дүүргийн казах иргэдийн сурч боловсрох эрхийг нь хангах үүднээс 296.2 хэв. хууд бүхийн хэвлэмэл материалыг боловсруулан АББ-ын Гэгээрэл төвүүдэд түгээсэн байна. Үүнээс гадна 6 видео хичээл (140 минут) казах хэл дээр боловсруулан түгээж үндэсний цөөнхийн сурч боловсрох эрхийг нь хангаж ажилласан байна.

Дээрхээс дүгнэн үзвэл, хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд бичиг үсгийн сургалтын материал, ном, сурах бичиг, гарын авлага, зөвлөмжийг боловсруулан хэрэглэж ирсэн бөгөөд эдгээр нь тоо, чанарын хувьд жилээс жилд сайжирсаар байна.

Албан бус боловсролын үйлчилгээг хүртэгчдийн хэрэгцээнд тохирсон бичиг үсгийн сургалтын материал бэлтгэх зохих туршлага ч хуримтлагдаж, энэ чиглэлээр сургалтын материал боловсруулдаг “байнгын” түнштэй боллоо. Тухайлбал, Боловсролын хүрээлэн, МУИС, МУБИС-ийн багш нараас бүрдсэн сургалтын материал боловсруулдаг багтай болов.

Орон нутгийн түвшинд сургалтын материал бэлтгэдэг ч компьютер, хувилагч машин хангалтгүй, мөн багш нарын компьютерийн хэрэглээний мэдлэг дутмаг, санхүүжилт байхгүйгээс тэр бүр үр дүнд хүрэхгүй байна. Тиймээс санхүүжилтээс гадна багш нарыг чадваржуулах асуудлыг анхаарах хэрэгтэй байна.

Хүснэгт 2.5.

Казах хэл рүү орчуулан түгээсэн сургалтын материал

№ Сургалтын матеарилын нэр төрөл

Хэв.хууд Агуулга Тоо

ширхэг Огноо

1Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөр

10Бичиг үсгийн сургалтыг амьдрах ухааны сургалттай хослуулах. Хөтөлбөрийн агуулга нь 1)Бичиг үсэг, 2)Эрүүл мэнд, 3)Амьдрах аж төрөх ухаан, 4)Иргэний ухамсар, 5)Мал маллагааны бүтээгдэхүүн, 6) Байгаль орчин гэсэн сэдвийг багтаасан

50 2010

2

Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд гарсан 8 багц 31 нэр төрлийн гарын авлага

110 2011-2012

3 Бага боловсролын математик 25.75 1000 2007

4 Бага боловсролын дүйцсэн сургалтын модуль 80 Бага боловсрол нөхөн олгох дүйцсэн

сургалтын 20 модуль 15000 2010

5 Билгийн нүд-1 20 Бичиг үсгийн анхан шатны сургалтын материал 1000 2010

6 Байгалийн ухаан 25.5Бичиг үсгийн дараах сургалтын материал

500 20057 Нийгмийн ухаан 25 500 2005

8 6 видео хичээл 140 мин

Бичиг үсгийн боловсролын түвшингээ дээшлүүлэхийн зэрэгцээ өрхийн орлогоо нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн амьдрах болон амжиргааны ухаанд сурах

2004-2012

*Сургалтын материалын дэлгэрэнгүйг Хавсралт-7 үзнэ үү.


23

Хүн амьдралынхаа өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хүрээлэн буй орчин, юмс

үзэгдэлтэй зүй зохистой харьцаж, өөрт хэрэгтэй байгаа мэдээллийг авахад бичиг үсгийн боловсрол зайлшгүй шаардлагатай гэдгийг өнөө үед дэлхий нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч байна. Олон улсын практикт бичиг үсгийн боловсролын түвшинг зөвхөн бичиж, уншиж, тоо тоолж чадаж байгаа эсэхээр төдий бус дээрх чадвараа амьдралдаа хэрхэн хэрэглэж, шийдвэр гаргахад ашиглаж байгаагаар нь авч үзэж байна.

Бичиг үсгийн боловсролыг “бичиг үсгийн анхан шатны” (буюу бичиг үсэгт тайлагдах-basic literacy) ба “бичиг үсгийн дараах (post literacy) шатны” сургалтын түвшинг ялган аль ч түвшингийн хувьд агуулга нь суралцагчдын амьдралын хэрэгцээ, шаардлагад нийцсэн байхаас гадна бичиг үсгийн сургалтаар дамжуулан амьдрах ухаанд сургах, нөгөө талаар эргээд амьдрах ухаанд суралцах замаар бичиг үсгийн боловсролын чадвараа ахиулах гэсэн үндсэн зарчимд тулгуурлаж байна. (Зураг 2.11.)

2.3. Бичиг үсгийн боловсрол олгох сургалтын агуулга, арга зүйг боловсруулж хэрэгжүүлсэн байдал

Зураг 2.11. Насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн боловсрол, боловсролын ерөнхий үйл явц болон боловсролын тогтолцоо хоорондын шууд хамаарал

Бичиг үсгийн боловсролын үйл явц

Насанд хүрэгчдэдчиглэсэн

Боловсролын ерөнхий үйл явц ба тогтолцоонууд

Бичиг үсэг үл мэдэгчид

Бага мэдэгчид

Шинэхэн тайлагдагчид

Хангалттай хэрэглэгчид

Өөрөө суралцагчид

Суралцагч нийгэм

Унш

их, б

ичих

, тоо

лох

Ам

ьдра

х ух

аан

Таср

алтг

үй б

олов

срол

Нас

ан х

үрэг

чдий

н

Нас

ан т

урш

ийн

Чөл

өөт

боло

всро

лын

АБ-

ын

АББ

-ын

тогт

олцо

о


24

Бичиг үсгийн сургалтын материал гарын авлага, хөтөлбөрийг боловсруулахад энэхүү чиг баримжааг гол болгон авч үзсэн бөгөөд ялангуяа хөтөлбөрийн агуулга нь бичиг үсэгт тайлагдсаны дараа суралцагчид бодит амьдралдаа хэрэг болохуйц сэдвийг уншиж судлах явцдаа анхан шатны мэдлэг чадвараа улам сайжруулан бататгаж, улмаар бичиг үсгийн функциональ түвшинд хүрэх боломжийг олгоход чиглэгдсэн болно. (Зураг 2.12.)

2010 оны “Хүн ам, орон сууцны тооллого”-оор “Бичиг үсэг үл мэдэгч”, “Бичиг үсэгтэн” гэж хэнийг хэлэх вэ? гэсэн хоёр тодорхойлт байгаа боловч тэдгээрийг тодорхойлох индикатор байхгүй байна.

АББЗСҮТ-өөс боловсруулсан насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн боловсролын түвшинг тогтоох тестээр үндэсний түвшинд 2006, 2009 онуудад судалгаа авч, тэдний боловсролын хэрэгцээг тодорхойлсон болно:

• 2006 онд “Насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн түвшин тогтоох хэрэгцээний судалгаа”-нд 6 аймгийн бичиг үсгийн боловсролын түвшин доогуур, сургууль завсардагчид ихтэй гэсэн шалгуур үзүүлэлтээр 30 сумын 933 хүнийг хамруулсан. Судалгаанд хамрагдагсдын 31 нь орон нутгийн удирдлага болон ЕБС-ийн захирал, 46 нь АББ-ын багш, 856 нь насанд хүрэгчид байсан болно. Тэдний 20,9% нь сургуульд огт ороогүй, 45% нь бага ангиас завсардсан хүмүүс байлаа. (Зураг 2.13.)

Зураг 2.13. Бичиг үсгийн байдал

Судалгаанд оролцогчдын 54,7% нь бичиг үсэггүй, мэргэжилгүй тул ажил хөдөлмөр эрхэлдэггүй, 12,6% нь өвчний улмаас хөдөлмөр эрхлээгүй байгаа нь иргэдэд бичиг үсгийн болон түүний дараах шатны боловсролыг нөхөн олгох шаардлагатай байгааг илэрхийлж байлаа. Судалгаанд оролцогчдын хэрэгцээг хүснэгт 2.14.-аас харна уу2.

Эдгээр зүйлийг сурах хэрэгцээ байгаа нь дээрх графикаас харагдаж байгаа ч нэн тэргүүнд бичиг үсгийн боловсрол хэрэгтэйг оролцогчдын 33,5 хувь нь илэрхийлжээ. (Зураг 2.14)Хэрэгцээт мэдээллийг дараах хэрэгслээр дамжуулан авч сурах боломжтой хэмээн судалгаанд оролцогчид үзсэн байна:

Зураг 2.12. Бичиг үсгийн сургалтыг амьдрах ухааны сургалттай хослуулах

Жишээ нь: эмийн заавар, хүнсний шошго, цаг агаарын мэдээ уншиж ашиглах, тэдгээрийг тэмдэглэсэн таних тэмдгийг ялгах, үр хүүхэддээ тайлбарлах зэрэг нь улмаар функциональ түвшинд хүрэхэд суралцагчдад тустай юм.

2 Насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн боловсролын түвшин, хэрэгцээг үнэлэх судалгааны тайлангаас


25

Хүснэгтээс харахад телевиз, ном сурах бичгийг ашиглан зайны сургалтыг явуулах нь насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн болон бичиг үсгийн дараах боловсролыг дээшлүүлэхэд үр дүнтэй болох нь нотлогдож байна. Судалгаанд үндэслэн АББЗСҮТ дараах сургалтын материалыг боловсруулан АББ-ын Гэгээрэл төвүүдэд түгээсэн болно:

• Бичиг үсгийн анхан, дунд, гүнзгийн шатны хэрэгцээнд зориулсан “Билгийн нүд-1”, “Билгийн нүд-2”, “Билгийн нүд-3” гарын авлагыг 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2010 зэрэг онуудад Дэлхийн Зөн, АДРА, ЮНЕСКО, ЮНЕСЕФ зэрэг олон улсын донор байгууллагын дэмжлэгтэйгээр 5000 ш (Зураг 2.15.)

Зура 2.14. Судалгаанд оролцогчдын хэрэгцээХүснэгт: 2.6.

№ Мэдээллийн хэрэгсэл

Маш чухал Чухал Хэрэгтэй Дунд

зэрэгТөдийлөн

хэрэгтэй биш1 Телевиз 362 68 44 24 242 Ном, сурах бичиг 272 65 57 36 233 Радио 242 77 53 27 234 Сонин 157 82 64 26 305 Видео материал 90 36 32 39 626 Аудио материал 60 26 36 18 757 DVD 58 21 20 20 568 VCD 47 26 29 13 65

Зураг 2.15. Бичиг үсгийн анхан, дунд, гүнзгий шатны гарын авлага

• 1) Оюун тэлэхүй, 2) Амьдралын хэрэгцээ, 3) Эрүүл хүнс эмнээс чухал, 4) Айлаас эрэхээр авдраа уудал, 5) Та өөртөө хуульч, 6) Эзэн сайтын мал эрүүл, 7) Уур биеийг ... хэмээх бичиг үсгийн дараах сургалтын цуврал гарын авлагыг тус бүр 1600, нийт 11 200 ширхэг (Зураг 2.16)

Зураг 2.16. Бичиг үсгийн дараах сургалтын цуврал гарын авлага


26

• БСШУЯ-ны санхүүжилтээр: 1) Тахиа шувуу ашигтай даа…, 2) Ноос цагаан алт, 3) Ноосоор урлахуй, 4) Монос дахин цэцэглэнэ, 5) Та хүүхэддээ итгэл хайрлаарай, 6) Таны зоог, 7) Зүймэл эдлэл зэрэг бичиг үсгийн дараах сургалтын долоон нэр төрлийн гарын авлагыг шинээр боловсруулан тус бүр 1600 нийт 11 200 ширхэг хэвлэн АББ-ын Гэгээрэл төвүүдэд түгээж www.nfde.mn сайтанд татаж авч болохоор байршуулаад байна. Бичиг үсгийн гарын авлагаас дараах сургалтын материалыг хамгийн их татаж авсан байна. (Зураг 2.17.)

Үүнд:

2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаалаар “Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөр”-ийг батлуулсан. Сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулахаас өмнө бичиг үсгийн хэрэгцээний судалгаа авсан бөгөөд судалгааг “Монгол Улсын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах нь” төслийн хүрээнд Баян-Өлгий, Дорнод, Ховд, Хөвсгөл, Увс аймгийн 20 сумын 738 иргэдийг хамруулсан байна. (Зураг 2.19.)

Хүснэгт 2.7. № Гарын авлагын нэр Татаж авсан хүний тоо Байршуулсан он1 Монос дахин цэцэглэнэ 2495

2010 он2 Билгийн нүд-1 10223 Билгийн нүд-2 596

Зураг 2.17. Бичиг үсгийн гарын авлага Бичиг үсгийн анхан болон дараах шатны сургалтын материалын агуулга нь суралцагчдын хэрэгцээнд үндэслэн бөгөөд шинжлэн ухааны нэр томъёо бага хэрэглэж энгийн ойлгомжтой өдөр тутам хэрэглэхэд хялбар арга зүйгээр боловсруулагдсан болно.

Дөрвөлжин хайрцаг хийх арга

Билгийн нүд-3 гарын авлагын арга зүйгээс:

Жишээ нь: Монгол гэрийн шал хийх тооцоо

Монгол гэрийн шал хийх тооцооОйролцоогоор 5 м диаметртэй гэрийн шал хийхэд шаардагдах модны хэмжээг олж тооцоо хийж сурах. Гэрийн шалны талбайг олоход заавал томъёо хэрэглэхгүйгээр амьдрал дээр байдаг бодит жишээ дээр тулгуурлан боловсруулсан болно. (Зураг 2.18.)

Зураг 2.18. Монгол гэрын шал хийх тооцоо

Зураг 2.19. Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөр


27

Хамрагдсан иргэдийн 41.6% нь бичиг үсгийн чадвараа дээшлүүлэх нь чухал байна гэж үзсэн байна. Хэрэгцээний судалгаанаас гарсан үр дүнд тулгуурлан “Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөр”-ийн агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг сонгон авснаас гадна хөтөлбөрийн сургалтын түвшинг 1) анхан, 2) дунд, 3) гүнзгий гэсэн гурав түвшинд ангилсан болно. Сургалтын хөтөлбөрийг БСШУЯ-наас боловсруулан мөрдөж буй “Тухайн боловсролын үндэсний сургалтын хөтөлбөрийн бүтэц” (БСШУ-ны сайдын 2009 оны 202 тоот тушаалаар батлагдсан)-ийг үндэс болгон а) “агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг”, б) хүлээгдэж буй үр дүн, в) “агуулга” (мэдлэг, чадвар, хэрэглээ, үнэлгээ), г) “арга зүй, д) “хэрэглэгдэхүүн” гэсэн хэсэгтэйгээр боловсруулсан.

Жишээ болгон агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгийн талаар товч авч үзье.

• Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг: Ази-Номхон далайн орнуудын туршлага, үндэстний цөөнхийн бичиг үсгийн боловсролын талаар ЮНЕСКО-гоос гаргасан судалгаа, зөвлөмжид тулгуурлан өөрийн оронд тулгамдаж буй асуудлууд, орон нутгийн хэрэгцээ, шаардлагыг тодорхойлсон судалгааны дүн зэргийг үндэс болгон сургалтын хөтөлбөрийн агуулгын тогтолцоог 1) Бичиг үсэг, 2) Эрүүл мэнд, 3) Амьдрах аж төрөх ухаан, 4) Иргэний ухамсар, 5) Мал малын дайвар бүтээгдэхүүн, 6) Байгаль орчин гэсэн бүрэлдэхүүн хэсэгтэйгээр боловсруулсан болно.

Энэ нь амьдралын хамгийн наад захын шаардлага болох биеийн байцаалт бөглөх, намтар бичих, гэр бүлийн гишүүдийн нэр усыг бичих уншихаас эхлээд гэр бүлийн орлого зарлагаа тооцоолох, ажилд орох өргөдөл бичих зэрэг өргөн агуулгыг хамрах тул дунд түвшинд ч мөн давтагдаж байна. Харин гурав дахь түвшинд бол агуулгын тогтолцооны бусад бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг гүнзгийрүүлэн судлахаар бодож орууллаа. Энэхүү хуваарилалтаас үүдэн бүрэлдэхүүн хэсэг тус бүрийг судлах цагийн хувьд ч ялгавартай байхаар тооцож, сургалтын төлөвлөгөөнд тусгасан.

Уг хөтөлбөрийн дагуу амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн боловсролын чиглэлээр 8 багц буюу нийт 31 нэр төрлийн гарын авлага (110 х.х.), 6 видео хичээл (140 минут), нэг сэдэвт 7 цуврал аудио хичээл (130 минут) монгол, казак хэл дээр боловсруулан АББ-ын Гэгээрэл төвүүдэд түгээсэн. (Зураг 2.20.)

Зураг 2.20. Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын материалын хэсгээс

“Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр”-ийг хэрэглэгч зорилтот бүлэг нь бичиг үсэгт эхлэн суралцагч болон бичиг үсгийн дараах чадвараа дээшлүүлэхийг хүссэн насанд хүрэгчид, түүний дотор алслагдсан нутгийн хүн ам болон үндэстний цөөнхийг хамруулсан болно. Түүнчлэн албан бус боловсролын бичиг үсгийн сургалтын багш нар, бие даан суралцагч, бичиг үсгийн дараах сургалтаар дамжуулан амьдрах, аж төрөх ухаанд суралцагч хэн ч ашиглах боломжтой.


28

Зураг 2.21. АББ-ын сургалтын материал

• Бичиг үсгийн сургалтыг зохион байгуулах арга зүй: Сургалтыг танхимын болон танхимын бус хэлбэрээр зохион байгуулж байгаа тул танхимын сургалтын төрөл бүрийн хэлбэрүүдийг ашиглаж байгаагаас гадна суралцагчид бие даан судлах, гэр бүлийн гишүүд, ойр дотныхонтойгоо хамтран ажиллах бүтээлч аргуудыг сонгож хэрэглэж байна.

Бичиг үсгийн сургалтыг эхлэхийн өмнө суралцагчдын бичиг үсгийн түвшинг тодорхойлж, түвшин бүрт нь тохирсон мэдээллийг нь текст хэлбэрээр уншуулах. Түүнийг хуулж бичүүлэх, тухайн сэдвээр ярилцлага зохион байгуулж хэл яриаг хөгжүүлэх, тооцоолон бодох боломжтой сэдвүүд дээр тоо бодуулах зэрэг агуулга арга зүйг ашиглаж байна.

Иймээс сургалт зохион байгуулахдаа сургалтын төрөл бүрийн идэвхтэй аргуудыг өргөн хэрэглэж суралцагчдын оролцоонд тулгуурлан танхимын болон танхимын бус хэлбэрээр сургалтыг явуулж байна.

Сургалтын хөтөлбөр, гарын авлага, материалын арга зүй нь үндсэндээ БСШУЯ (хуучин нэрээр)-наас гарган баримталж буй Бага, дунд боловсролын стандартын арга зүйн хөгжлийн зарчимд үндэслэсэн бөгөөд агуулгын тогтолцооны хэсэг тус бүрийн агуулга, бичиг үсгийн боловсролын түвшин, насанд хүрсэн суралцагчдын амьдралын туршлага, сэтгэхүйн түвшин, хандлага зэрэг онцлогийг тусгасан тул хэсэг тус бүрд тусад нь тодорхойлж зарим нэгийг нь жишээгээр дэлгэрүүлэн боловсруулсан.

Энэ нь бичиг үсгийн сургалтын багшийн ачаалал, суралцагчийн бие даан судлах боломж зэргийг харгалзан мэдлэг чадвараа дээшлүүлэх хэрэгцээг бий болгох, бичиг үсгийн сургалтын явцад сонсох, унших, бичих, тооцоолох, ярилцах ба шийдвэр гаргах зэрэг үйлийн харилцааг илэрхийлэх боломжийг олгож байна. Ялангуяа бичиг үсгийн анхан шатны сургалтын түвшинд унших, бичих болон арифметикийн үйлийн дадлага хийх арга зүй нь насанд хүрсэн суралцагч багшаар заалгахаасаа илүүтэйгээр үсэг тоогоо бичиж, нүдэлж, үг холбож, анхан шатны үйлдлүүдийг хийж сурсны дараагаас цаашид бие даан суралцахад чиглэгдсэн болно. Дээрх сургалтын материал нь суралцагчдын бичиг үсгийн чадварыг дээшлүүлэхээс гадна өрхийн орлогоо нэмэгдүүлэх, амьдрах арга ухаанд сургах агуулгатайгаар онцлогтой билээ.

Бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр, гарын авлага, сургалтын материалын агуулга арга зүйг ашиглан хүн амын бичиг үсгийн боловсролын түвшинг дээшлүүлсэн талаар товч дурдъя.

Жишээ: Өгөгдсөн эрүүл мэндийн сэдэвтэй текстийг зааврын дагуу унших, хурдан унших, утгат хэсгээр унших, гол түлхүүр үгийн доогуур зурах, хосоор унших, сургалтын явцад уншихаас гадна эхтэй ажиллах арга барилыг хөгжүүлэхэд чиглэсэн арга зүйг ашиглаж байна. Мөн түүнчлэн эхийг уншаад ахуйн нөхцөлд бохироос үүсэх халдварт болон халдварт бус өвчний талаар тэмдэглэл хийж бичээрэй, халдварт өвчний үед илрэх шинж тэмдэгүүдийг жагсаан бичээрэй. Тухайн өвчний шинж тэмдэг илэрсэн үед та хэнд хандах вэ? гэх мэт цааш нь ажиллах


29

2000 оны хүн ам, орон сууцны тооллогоор насанд хүрэгчдийн 2.2 хувь буюу 34011 хүн бичиг үсэг мэдэхгүй байсан бол 2010 оны “Хүн ам, орон сууцны тооллогын нэгдсэн дүн”-гээр 15, түүнээс дээш насны хүн амын 1.7 % буюу 32402 нь бичиг үсэггүй байна. Энэ нь 2000 оны тооллоготой харьцуулахад бичиг үсэгт тайлагдаагүй насанд хүрэгчдийн тоо 1609 хүнээр багассан бөгөөд хүн амын өсөлттэй харьцуулахад дэвшил гарсан гэсэн үг юм. Тодруулбал, хүн ам 2000 оноос 380 гаруй мянгаар нэмэгдсэний дээр 2000 онд боловсролгүй хүн ам нийт хүн амын 11,6%-ийг эзэлж байсан бол 2010 онд 7,5% болтлоо буурсан үзүүлэлт гарчээ. 15-аас дээш насны хүн амын бичиг үсэгт тайлагдалтын түвшин 2000 онд 97,8% байсан бол 2010 онд 98,3 болтлоо өсчээ. Өөрөөр хэлбэл бичиг үсэгт тайлагдаагүй 15-аас дээш насны хүн ам тухайн насны нийт хүн амын 2,2%-ийг

эзэлж байсан бол 2010 онд 1,7% болтлоо буурсан байна3. Дээр дурдсан мэдээнээс үзэхэд, хүн амын бичиг үсэгт тайлагдалт, боловсролын түвшин харьцангуй нэмэгдсэн хэдий ч чанарын асуудал анхаарал татах нь зайлшгүй. (Зураг 2.22.)

Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд нийт давхардсан тоогоор 83 123 хүнийг танхимын болон танхимын бус хэлбэрээр бичиг үсгийн сургалтанд хамруулсан байна.

Бичиг үсгийн сургалтыг үндсэндээ зуны цагт түр цугларалт зохион байгуулах, үлдсэн хугацаанд суралцагч бие даан судлах, явцад нь явуулын багш тусалж зөвлөх чиглэлээр ажиллаж байна. Сургалтад хамрагдаж буй хүмүүс нь сургууль огт ороогүй болон бага ангиас завсардсан хүүхэд, залуус, насанд хүрэгчид байна.

Зураг 2.22. 2000 ба 2010 оны хүн ам, орон сууцны тооллогын харьцуулсан дүн

3 URL: www.nso.mn, Хүн ам орон сууцны 2010 оны тооллогын үр дүн

Хүснэгт: 2.8.№ Аймаг Сургалтанд

хамрагдсан хүний тоо № Аймаг Сургалтанд хамрагдсан хүний тоо

1 Архангай 2454 12 Орхон 12092 Баян-Өлгий 1855 13 Өвөрхангай 342643 Баянхонгор 6883 14 Өмнөговь 8044 Булган 629 15 Сүхбаатар 43455 Говь-Алтай 673 16 Сэлэнгэ 14736 Говьсүмбэр 131 17 Төв 19717 Дархан-Уул 375 18 Увс 19758 Дорноговь 1656 19 Ховд 32379 Дорнод 3161 20 Хөвсгөл 208510 Дундговь 2411 21 Хэнтий 160911 Завхан 3855 22 Улаанбаатар 3457

БҮГД ДҮН 83123 (давхардсан тоог)

Зураг 2.23. Бичиг үсгийн сургалтанд хамрагдалт


30

Сүүлийн 3 жил бичиг үсгийн сургалтанд хамрагдсан хүний тоо болон сургалтын үр дүнгийн талаар авч үзье. (Зураг 2.24.)

Зураг 2.24. Бичиг үсгийн сургалтанд хамрагдсан насны байдал

2010-2012 оны хооронд бичиг үсгийн сургалтанд нийт давхардсан 28872 хүн хамрагдсан бөгөөд үүнээс 24272 буюу 84% нь 15-аас дээш насныхан байна.

15-аас дээш насныхны бичиг үсгийн сургалтын үр дүнгийн талаар авч үзвэл

Сүүлийн 3 жилийн бичиг үсгийн сургалтанд 15-аас дээш насны давхардсан тоогоор 24272 хүн хамрагдсан бөгөөд үүнээс 16384 нь буюу 68% нь бичиг үсгийн чадвараа ахиулж 7253 нь буюу 29% нь бичиг үсэгт шинээр тайлагдсан байна. (Зураг 2.25.)

Мөн энэ бичиг үсгийн сургалтанд хамрагдсан нийт суралцагчдаас 635 буюу 3% нь ямар нэгэн шалтгаанаар сургалтыг дундаас нь орхисон байна.

•Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд бичиг үсгийн сургалтанд Өвөрхангай аймаг нийт давхардсан тоогоор 34264 хүнийг бичиг үсгийн сургалтанд хамруулсан байна.

Зураг 2.25. Бичиг үсгийн сургалтын дүн

Үүнээс 15-аас дээш насны (давхардсан тоогоор) 16 021 хүнээс 11 853 нь бичиг үсгийн чадвараа ахиулж, 1289 нь бичиг үсэгт шинээр тайлагдсан байна. Өвөрхангай аймгийн бичиг үсэг тайлагдалтын түвшин 2010 онд 98,6% байсан бол 2012 онд 98,8 % болж нэмэгдсэн байна. Бусад аймгаас бичиг үсгийн сургалтанд олон хүн хамруулж үр дүнд хүрсэн нь дараах үндэслэлээр тайлбарлаж байна. Үүнд:

1. Аймгийн орон нутгийн удирдлагаас АББ-ын Гэгээрэл төвийн үйл ажиллагааг сайн дэмждэг, орон нутгийн төсвөөс бичиг үсгийн сургалтанд зориулж төсөв мөнгө баталдаг.

2. БСГ-ын АББ хариуцсан мэргэжилтэн Д.Оюунтуяа нь ажлын туршлагатай, бүх сумдын багш нар нь үндсэн орон тоогоор ажилладаг.

3. Бичиг үсгийн сургалтыг амьдрах ухааны сургалттай хослуулах замаар насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн чадварыг нь дээшлүүлж өрхийн орлогыг нь нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн сургалтыг тогтмол зохион байгуулдаг.

Бичиг үсгийн сургалтын хувьд дээр дурдсан ахиц байгаа ч шийдвэрлэвэл зохих асуудал байсаар байна. Тухайлбал, сургалтад зориулан улсын төлөвлөрсөн төсвөөс санхүүжилт олгодоггүй, орон нутагт даатгаад орхисон нь сургалтын залгамж чанарыг алдагдуулж, бичиг үсэгт дөнгөж тайлагдсан хүмүүс эргээд мартах тохиолдол элбэг байна. Улмаар сургалтын хүртээмж ч буурч байна. Иймд санхүүжилтийн хөшүүрэг бий болгох замаар сургалтыг эрчимжүүлэх, орон нутгийн байгууллагуудын хариуцлагыг сайжруулах шаардлагатай байна.

Сүүлийн 3 жилийг нэгтгэсэн

Сүүлийн 3 жилийг он тус бүрээр

ГУРАВ. ХӨТӨЛБӨРИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛҮҮД, ТЭДГЭЭРИЙН БИЕЛЭЛТ

3.1. Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний механизм, түүнд оролцогч талууд, хамрах хүрээ, үүрэг

3.2. Макро түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ

3.3. Мезо түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ

3.4. Микро түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ


32

Бичиг үсгийн боловсролын үйлчилгээ, үйл ажиллагааны механизм бүрдүүлэх,

хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх асуудлыг дараах байгууллага, хүмүүс ажил үүргийнхээ дагуу хариуцаж ажиллахыг үндэсний хөтөлбөрт тусгасан байна.

(Хүснэгт 3.1.) Үүнд:

Хүснэгтээс боловсролын салбарын бүх шатны байгууллага үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, үйл ажиллагаанд нь хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх талаар тодорхой үүрэг хүлээх ёстой нь харагдаж байна.

Үүнтэй уялдаад хөтөлбөрийн хэрэгжилт, үйл ажиллагааны чанар, хүртээмжид хяналт-шинжилгээ хийж, үнэлгээг макро, мезо, микро гэсэн гурван түвшинд явуулж байна

3.1. Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний механизм, түүнд оролцогч талууд, тэдгээрийн хамрах хүрээ, үүрэг

Хүснэгт 3.1. Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тогтолцоо

№ Байгууллага Үйл ажиллагааны үүрэг, хариуцлага

1. Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам

Салбарын яамд, төрийн байгууллагуудын оролцоотойгоор үндэсний түвшинд захиргааны удирдлагаар хангах, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг үнэлэх мэдээлэл, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тогтвортой, байнгын тогтолцоог бүрдүүлсний үндсэн дээр бичиг үсгийн боловсролын үндэсний мэдээллийн баазыг байгуулах

2.Бүх нийтийн боловсролын үндэсний форум

Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг хэлэлцэн батлах, түүнд шаардагдах хүний болон санхүүгийн нөөцийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх, хөтөлбөрийн үндсэн зорилт, үйл ажиллагааны чиглэл тус бүрээр төрийн болон төрийн бус байгууллага, олон улсын байгууллагуудын хамтын үйл ажиллагааны зохицуулалтыг хийх, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тайланг хэлэлцэн цаашдын нэгдсэн үйл ажиллагааны удирдлага, төлөвлөлт хийх

3.

Албан бус боловсрол, зайны сургалтын үндэсний төв

Бичиг үсгийн боловсролын байдалд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх, бодлого стратеги боловсруулахад шаардлагатай судалгаа, мэдээллээр хангах, сургалтын хөтөлбөр, арга зүй, сургалтын гарын авлагыг зохиох, сургалтыг зохион байгуулах арга зүй, зөвлөмжийг боловсруулах чиг үүрэг бүхий “Бичиг үсгийн боловсролын нөөцийн төв”-ийг байгуулах

4.Аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газар

Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг мэргэжлийн удирдлагаар хангах, түүний зохион байгуулалт, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний ажлын зохицуулалтыг хийх, тайлан мэдээ, мэдээллийг гаргах, чиг үүргийг орон нутгийн түвшинд хариуцан гүйцэтгэнэ.

5. АББ-ын Гэгээрэл төв Тайлан мэдээ, мэдээллийг гаргах, сургалт, судалгааны ажлыг зохион байгуулах чиг үүргийг орон нутгийн түвшинд


33

БСШУЯ-наас тусгайлан гаргасан хүснэгтийн дагуу аймаг, нийслэлээс

жил бүрийн эцэст тайлан, мэдээ авч, хөтөлбөрийн зорилтын хүрээнд гүйцэтгэсэн үйл ажиллагаанд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийж байна. (Хүснэгт 3.2)

Үүний дагуу АББЗСҮТ-өөс гаргаж байсан тайлан мэдээнд тулгуурлан хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг шалгуур үзүүлэлт, үе шат бүрээр тоймлон дараах хүснэгтэд харуулав.

3.2. Макро, мезо, микро түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ

3.2.1. Макро түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ

Хүснэгт 3.2. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг үнэлэх хүснэгт№ Хөтөлбөрийн агуулга Гүйцэтгэл

1 Хөтөлбөрийг баталсан Засгийн газрын тогтоолын дугаар, он, сар, өдөр

2 Хөтөлбөрийн зорилгоНэг. Хөтөлбөрийн хэрэгжилт зорилт тус бүрээр3 Хөтөлбөрийн зорилтХоёр. Хөтөлбөрийн санхүүжилт

4 Зарцуулсан хөрөнгө

Төсөв (шаардагдах нийт зардал)

Гүйцэтгэл (өссөн дүнгээр) үүнээс

5Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хувь

Биелэлтийн хувь Дүн 100 80 70 60 30 10

Хөтөлбөрт дэвшүүл-сэн зорилтын тоо

Гурав. Хөтөлбөрийн хэрэгжилт шалгуур үзүүлэлтээр

6Шалгуур үзүүлэлт Төлөвлөсөн Гүйцэтгэл Хувь

Шалгуур үзүүлэлт тус бүрээр

Дөрөв. Хөтөлбөрийн гол үйл ажиллагаа, гарц

7 Дүгнэлт (Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үр дүн, үр ашиг, үр өгөөж)

8 Хүлээгдэж байгаа үр дүндээ хүрээгүй бол шалтгаан, нөлөөлсөн хүчин зүйлс, гарсан гажуудал

9 Эдгээрээс гарах арга зам

10 Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын үнэлгээ

11 Хөтөлбөрийн талаарх Яамны санал

12 Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд орон нутгийн төрийн байгууллагуудын оролцооны талаарх санал

Макро түвшинд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг дараах 2 чиглэлээр хийж байна.

А. Үндэсний хэмжээнд хэрэгжиж байгаа хөтөлбөрийн биелэлтэд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх:


34

Хүснэгт 3.3. Хөтөлбөрийн хэрэгжилт шалгуур үзүүлэлтээр

Шалгуур үзүүлэлтГүйцэтгэл

I үе шат (2004-2008) II үе шат (2009-2012)

Тоон үнэлгээний үзүүлэлт

насанд хүрэгсдийн бичиг үсэгт тайлагдалтын хувийн жин (он, нас, хүйс, хот, хөдөө, бүс нутаг, аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ангиллаар)

- Аймаг, сум бүрд АББ-ын Гэгээрлийн төвүүд байгуулагдан, төвийн үлгэрчилсэн дүрэм, багш, аргазүйчийн ажлын байрны тодорхойлолт батлагдав.

- Жил бүрийн эцэст нийслэлийн дүүрэг, аймгуудын БСГ-аас АББ-ын үйл ажиллагааны тайлан, Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийн тухайн оны хэрэгжилтийн тайлан зэргийг авч нэгтгэн БСШУЯ-нд хүргүүлж байна.

- Бичиг үсэг болон боловсрол нөхөн эзэмшүүлэх ДХС-ын тайланг БСШУЯ-ны БДБ маягтаар авч байна.

- 2010 онд АББ-ын Гэгээрлийн төвийн үлгэрчилсэн дүрэм, багш, аргазүйчийн ажлын байрны тодорхойлолт шинэчлэн батлагдаж, АББ-ын сургалтын талаар баримтлах бодлого, сургалтын хөтөлбөрүүд БСШУ-ны сайдын тушаалаар батлагдлаа.

- АББ-ын мэдээллийн санг боловсруулан хэрэглээнд оруулж, нийслэл, аймгуудын БСГ-ын АББ хариуцсан мэргэжилтнүүдэд зориулсан мэдээллийн сангийн программтай ажиллах сургалтыг 2 удаа зохион байгуулсан байна.

- Жил бүрийн эцэст нийслэл, аймаг, орон нутгаас мэдээллийн санд ирсэн бичиг үсгийн, бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн эзэмшүүлэх ДХС-ын мэдээллийг үзүүлэлт бүрээр нэгтгэн оруулж байна.

- Аймаг бүр хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн шалгуур үзүүлэлт бүрээр дотоодын үнэлгээ хийж, хэлэлцдэг байна.

бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын хамран сургалтын бохир, цэвэр жин (он, хүйс, хот, хөдөө, бүс нутаг, аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг сургуулийн ангиллаар);

бага, суурь боловсрол эзэмшилтийн хувийн жин (он, хүйс, хот, хөдөө, аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг сургуулийн ангиллаар);

бичиг үсгийн болон бага, суурь боловсролд зарцуулсан санхүүжилт, түүний үр ашиг (он, санхүүжилтийн эх үүсвэр, зарцуулалтын ангилал, хот, хөдөө, хөрөнгийн хэмжээ, түүний үр шимийг хүртэгчдийн үзүүлэлтүүдээр).

Чанарын үнэлгээний үзүүлэлт

бичиг үсгийн боловсролын үйлчилгээний уян хатан, тасралтгүй, нээлттэй, хүртээмжтэй, таатай орчин бүрдүүлсэн байдал

- АББЗСҮТ-ийн үйл ажиллагаа тогтмолжсон.

- Насан хүрэгчдийн бичиг үсгийн боловсролын “Билгийн нүд-1, 2, 3” (46 х.х) цуврал сурах бичгийг боловсруулан түгээсэн.

- Дүйцсэн сургалтын хөтөлбөр батлагдсанаас хойш бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын 140 орчим (525 х.х.) модулийг боловсруулсан.

- Аймаг, сум бүрд АББ-ын Гэгээрлийн төвүүд байгуулагдсан, төвийн үлгэрчилсэн дүрэм, багш, аргазүйчийн ажлын байрны тодорхойлолт батлагдсан.

- тус бүр нь 30 минутын 20 хичээл, танин мэдэхүйн 12 нэвтрүүлэг, сурталчилгааны 6 нэвтрүүлэг туршилт журмаар бэлтгэн 25 дугаар суваг телевизээр орон даяар цацав.

- 93.6х.х гарын авлага, 360 минутын радио, аудио, 230 минутын видео хичээл, 210 минутын VCD бэлтгэн түгээв.

- тус төвөөс боловсруулан гаргасан бичиг үсэг, амьдрах ухаан, ДХС-ын бүх гарын авлага, сурах бичиг, модуль зэргийг төвийн цахим хуудсанд байршуулж PDF хэлбэрээр татаж авах боломжтой болгов.

- Монгол улсын ЗГ, НҮБ-тай хамтран хэрэгжүүлсэн “Монгол улсын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах” төсөл (2009-2012)-ийн хүрээнд “Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр” (8 х.х.)-ийг боловсруулан БСШУ-ны сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 556 тоот тушаалаар баталж, үндэсний хэмжээнд баримтлах бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөртэй болов.

- “Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр”-ийг монгол хэл дээр 450 хувь, казах хэл дээр 50 ширхэгийг тус тус хэвлэн гаргаж төслийн 20 сумд хүргүүлснээс гадна бусад аймгийн бүх сумдад түгээв.

- Бичиг үсэг, амьдрах ухааны 8 багц буюу нийт 31 гарын авлага (110 х.х.), 6 видео хичээл (140 минут), нэг сэдэвт 7 цуврал аудио хичээл (130 минут) зэрэг сургалтын материал боловсруулж, казах хэл рүү орчуулан төслийн сумдад түгээв.

- Дээрх төслийн хүрээнд 20 сумын АББ-ын Гэгээрэл төвийг тоног төхөөрөмж болон сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангаж тохижууллав.

хүний хөгжлийг хангах үндсэн дээр хүн амын амьдралын болон амьжиргааны чадвар сайжирсан байдал

- Бичиг үсгийн болон амьдрах ухааны төрөл бүрийн сургалтуудыг олон улсын хандивлагч байгууллага болон бусад ТББ-тай хамтран хэрэгжүүлснээс гадна орон нутгийн төрийн болон ТББ, иргэдийн оролцоотойгоор зохион байгуулж байна.

олон нийтийн оролцоо, нийгмийн түншлэлийг бий болгосон байдал

сургууль, анги танхимд хүүхдийг сургуульд татсан, тэдний суралцах, хөгжих эрмэлзлэлийг дэмжсэн нийгэм, сэтгэл зүйн таатай орчин бүрдүүлсэн байдал

- БСШУЯ-наас ЮНЕСКО-той хамтран хэрэгжүүлсэн “Боловсрол соёлын иж бүрэн үйлчилгээг хөдөөгийн малчдад хүргэх нь” төсөл (2004-2009)-ийн хүрээнд ном, гарын авлага, видео бэлтгэн сонгосон 20 аймгийн 20 суманд түгээх, сургагч багш нарыг бэлтгэх, бичиг үсгийн сургалтыг амьдрах ухааны сургалттай хослуулан явуулах зэрэг үйл ажиллагааг хамтран зохион байгуулав.

нийгэм, соёлын таатай орчин бүрдсэн байдал


35

Үе шат бүрт хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагааны талаар I, II, Y бүлгээс дэлгэрүүлэн харна уу.

Засгийн газраас баталсан Үндэсний хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийн явцад хяналт шинжилгээ хийсэн дүнг 2007 оны 07 дугаар сард Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцээд Үндэсний хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг хангахад яамд хоорондын хамтын ажиллагааг сайжруулах чиглэлд анхаарч ажиллахыг болон хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ үе шат бүрийн зорилтуудад хяналт-шинжилгээ, үр дүнд үнэлгээ өгөхөд шаардагдах шалгуур үзүүлэлтүүдийг жил бүрийн эхэнд баталж, санхүүжилтын эх үүсвэрийг тодорхой тусгаж байхыг Засгийн газрын гишүүдэд үүрэг болгон өгсөн боловч санхүүжилтын асуудал болон яамд хоорондын хамтын ажиллагааг сайжруулах үүргүүд хангалттай биелэгдээгүй байна. Хяналт шинжилгээ хийсэн дүнгээс харахад боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны салбарт хэрэгжиж буй хөтөлбөрүүдийн дийлэнхид санхүүжилт хангалтгүй байна. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын ажлын уялдаа муу, нэгтгэн зангидах тал дээр хангалтгүй ажилладаг гэж дүгнэсэн байна4. “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-т тусгайлан тусгасан санхүүжилтгүй (2007 он болон сүүлийн хоёр оныг эс тооцвол), бэлтгэгдсэн боловсон хүчин хангалтгүй, албан бус боловсролын арга зүйч давхар хариуцан ажилладаг ажээ.

Энэ ажлын хүрээнд БСШУЯ, АББЗСҮТ-өөс орон нутагт зохион байгуулсан АББ-ын үйл ажиллагааны тоо мэдээ, тайланд үндэслэн хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийж байна.

Өнөөгийн байдлаар тоон мэдээг анхан шатны нэгж болох АББ-ын Гэгээрэл төв цуглуулж цаасаар болон word, excel-ийн файлаар аймагт, аймгаас АББЗСҮТ-д, эндээс нэгтгэлийг БСШУЯ-нд хүргүүлж байна. АББ-ын Гэгээрлийн төвд ажиллагчдын мэдээлэл, төвөөс зохион байгуулсан сургалтын төрөл, түүнд хамрагдсан хүний тоог БСШУЯ-ны Мэдээлэл, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний газар захиргааны статистикийн мэдээллийн маягтаар авч байна. Гэвч нэг талаас,

сургалтын чиглэлийг тодорхойлох, дээд байгууллагад ажлаа тайлагнах, АББ-ын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, төлөвлөгөө, төсөл боловсруулахад маягтаар авч байгаагаас илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл шаардагдаж, АББ-ын үйл ажиллагааны хэрэгжилтэд хяналт тавихад хангалтгүй байдаг. Нөгөө талаас, орон нутгаас цуглуулах мэдээллийн үзүүлэлтүүд боловсронгуй бус, янз бүрийн хугацаанд авсан ижил төрлийн мэдээ түвшин бүрд зөрүүтэй, бодитой бус байдаг нь бэрхшээл учруулдаг байна.

Иймд АББ-ын нэгдсэн мэдээллийн сантай болох зорилгоор НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн дэмжлэгтэйгээр анх офлайн хэлбэрээр ажиллах програм хангамжийг боловсруулан, хэд хэдэн хэлэлцүүлэгт мэргэжилтнүүдийн зөвлөснөөр онлайн болгон өөрчилж 2009 оны сүүлээр дараах төрлийн багц мэдээллийг бүртгэх програм хангамжийг монгол, англи хэл дээр боловсруулав. Үүнд:

• АББ-ын Гэгээрэл төвийн:- Ажилтан - Сургалтын орчин - Сургалт- Суралцагч - Санхүүжилт - Төсөл, хөтөлбөр

• Аж ахуйн нэгж, түүнээс зохион байгуулсан сургалт

• Бичиг үсэг үл мэдэгч, сургууль завсардсан хүмүүсийн бүртгэл

Эдгээр талбар бүр үндсэн цэс, командын цэс, удирдлагын цэс, мэдээллийн хэсэг бүхий ижил бүтэцтэй. (Зураг 3.1.)

Зураг 3.1. АББ-ын мэдээллийн сангийн програм хангамжийн үндсэн цонх

Б. Аймаг, нийслэлээс ирүүлж байгаа жил тутмын үйл ажиллагааны тайлан, мэдээнд дүгнэлт хийх

4 Үндэсний хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилт, 2008, http://www.open-government.mn/index.php?option=com_content&task=view&id=223&Itemid =129


36

Түүнчлэн хэрэглэгчийн удирдлагад түшиглэсэн динамик боловсруулалттай, тодорхой түвшинд нууцлал, хамгаалалтыг шийдсэн АББ-ын мэдээллийн сангийн энэ програм хангамж нь цонхны дизайн, харагдах хэлбэрийг хэрэглэгч өөрөө сонгох, интернет хуудсаар хандан ажиллах, бүртгэлийн хэсгээс бусад модуль, талбарт хандах, талбар бүрт тодорхой үзүүлэлтээр шүүлт хийх, администратороос хэрэглэгчийн хандах эрхийг ялгавартай заах, хэд хэдэн хэлээр цонхны үндсэн үзүүлэлтийг харах гэх мэт олон давуу талтай байна. (Зураг 3.2)

Талбаруудын дотоод бүтэц, агуулгыг “Сургалт” талбарын жишээн дээр авч үзье.

Уг талбар нь суралцагч, бичиг үсгийн сургалт, дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт, бусад сургалт гэсэн дэд талбаруудаас тогтоно. Сургалтын чиглэл бүрийг бүртгэх цонх нь ерөнхий мэдээллээрээ ижил, сургалтын төрлөөрөө ялгаатай.

Тухайлбал, бичиг үсгийн сургалт нь анхан, дунд, гүнзгий шатны гэж, дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт нь бага, суурь, бүрэн дунд, харин бусад сургалт нь амьдрах ухааны, амьжиргааны ухааны, гадаад хэлний, мэдээлэл харилцаа технологийн, оёдлын, нарийн боовны, ноосны гэх мэт төрлүүдтэй. (Зураг 3.3., 3.4.)

Тухайн сургалтыг зайны, танхимын, явуулын зэрэг ямар хэлбэрээр зохион байгуулсныг

“Сургалтын хэлбэр” үзүүлэлтэд сонгон тэмдэглэнэ.

Сургалтад хамрагдсан хүмүүсийн мэдээллийг урьдчилан “Суралцагч” дэд талбарт дараах үзүүлэлтүүдийн хүрээнд бүртгэх бөгөөд тухайн суралцагч бусад сургалтад хамрагдахад дахин бүртгүүлэх шаардлагагүй болно (Хүснэгт 3.3.)

Гэхдээ сургалтын төрөл, түүнд хамрагдаж буй хүний тоо, оролцогчдоос хамаарч Зураг 3. 2. Суралцагчдыг бүртгэх талбар англи хэлээр

Зураг 3.4. Амьдрах, амьжиргааны болон мэргэжлийн чиг баримжаа олгох сургалтын мэдээг оруулах дэд талбар

Зураг 3.3. Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын мэдээг оруулах дэд талбар


37

тэдний тухай мэдээллийг хүснэгт дэх бүх үзүүлэлтээр бүртгэх нь хүндрэлтэй болох нь турших явцад ажиглагдсан. Жишээлбэл, зарим оролцогчид регистрийн дугаараа мэдэхгүй байх, эсвэл өөрсдийн тухай мэдээллээ өгөхөөс татгалзах гэх мэт.

АББ-ын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуй нэгж, байгууллага олон байгаа хэдий ч улсын хэмжээний тайлан, мэдээг гаргахдаа зөвхөн Гэгээрэл төвөөс болон түүнтэй хамтран зохион байгуулсан сургалтын дүн мэдээнд тулгуурласаар байна. Түүнчлэн “Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр сургалт явуулах журам”-д зөвшөөрөл авсан хувь хүн, бусад байгууллага дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт явуулж болохыг заасантай уялдаад энэ төрлийн сургалтыг төрийн бус байгууллагаас ч явуулж эхэлж байна. Иймд цаашдаа зөвхөн дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт гэлтгүй, ерөнхийдөө АББ-ын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагуудын сургалтын мэдээг мэдээллийн санд бүртгэх, нэгтгэх зорилгоор програм хангамжид тусгайд нь талбар нээсэн. (Зураг 3.5.)

Ингэснээр АББ-ын салбарт үйлчилгээ эрхэлж буй гадаад, дотоодын төрийн болон

төрийн бус байгууллагуудын үйл ажиллагааг уялдуулах, хамтран ажиллах, мэдээлэл

солилцох боломж бүрдэх юм. Гэвч энэ талын үйл ажиллагааг явуулдаг байгууллагуудын талаарх мэдээллийг нэгтгэх эрх зүйн орчин бас одоогоор бүрдээгүй байна.

Мэдээллийн сангийн програм хангамжтай болсон нь АББ-ын салбарт мэдээлэл цуглуулах, боловсруулах, түүнд тулгуурласан менежмент хийхэд нэгэн ахиц дэвшил гарсныг илтгэнэ. Түүнийг хэрэглээнд оруулах зорилгоор танилцуулах уулзалтыг 2 удаа зохион байгуулж, програм хангамжид бүртгэх мэдээллийн үзүүлэлтийг Гэгээрэл төвүүдэд урьдчилан хүргэн, серверийг БСШУЯ-нд байрлуулж, аймгуудын АББ хариуцсан мэргэжилтнүүдэд үндэсний хэмжээний 2 удаагийн сургалт, түүнчлэн Дорнод, Дундговь, Завхан, Өвөрхангай аймгийн АББ-ын багш нарт мэдээллийн санг бүрдүүлэх арга зүйн сургалтыг орон нутагт нь тус тус зохион байгууллаа.

Өнгөрсөн жилүүдэд орон нутагт интернетийн сүлжээгүй, богино хугацаанд харилцах боломж хязгаарлагдмал байсантай харьцуулахад олон сургууль, байгууллага интернетэд холбогдсон байгаа нь дэвшилттэй зүйл юм. Гэсэн хэдий ч програм хангамжинд онлайнаар хандан мэдээллээ оруулахад өнөөгийн интернетийн хурд хангалтгүй байгаа нь АББ-ын мэдээллийн санг зориулалтаар нь бүрэн ашиглахад хүндрэл учруулж байна. Түүнчлэн бэлтгэгдсэн хүн цөөн, аймаг, нийслэлийн дүүргийн хэмжээний мэдээллийг АББ хариуцсан мэргэжилтнүүд оруулж байгаагаас бүртгэх явц удаашрахад нөлөөлж байна.

Цаашид интернетийн хурдны асуудал шийдэгдвэл сум орон нутгаас ч АББ-ын багш, ажилтнууд мэдээллийн санд өөрсдөө хандан мэдээгээ оруулах боломж нээлттэй байгаа билээ.

Хүснэгт 3.4. Суралцагчдыг бүртгэх үзүүлэлтүүдСа

лбар

нэг

ж

Ово

г

Нэр

Төрс

өн о

гноо

Реги

стри

йн №

Яс ү

ндэс

Бүрг

үүлс

эн о

гноо

Хүйс

Үндс

эн з

ахир

гаа

Мал

чны

хүү

хэд

эсэх

Өнч

ин э

сэх

Нэн

яду

у эс

эх

Бичи

г үс

гийн

м

эдлэ

г

Сург

ууль

д ор

ж

байс

ан э

сэх

Сург

ууль

за

всар

дсан

эсэ

х

Завс

ардс

ан о

н

Завс

ардс

ан а

нги

Завс

ардс

ан

шал

тгаа

н

Хөгж

лийн

бэ

рхш

ээлт

эй э

сэх

Зураг 3.5. Аж ахуй нэгж, байгууллага, хувь хүний зохион байгуулсан сургалтыг бүртгэх талбар


38

Мезо түвшний хувьд бүс нутгийн хэмжээнд хийсэн хяналт-шинжилгээ,

үнэлгээг авч үзнэ. Ихэнхдээ АББ-ын үйлчилгээнд хийх хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ нь АББ-ын сургалтуудад хамрагдах сонирхолтой иргэдээс хэрэгцээний судалгаа авах, сургалтын дараа үр дүнг үнэлэх, багш, мэргэжилтнээс тайлан, мэдээ авах зэргээр хязгаарлагдаж байна. Гэхдээ энэ түвшинд хэд хэдэн судалгаа, үнэлгээг хийснийг он дарааллаар авч үзье.

2004 онд Боловсролын их сургуулийн судлаачдын хийсэн хөндлөнгийн үнэлгээ томоохон байр суурь эзэлж байна

. Тус үнэлгээний зорилго нь АББ-ын тухайн үеийн байдалд үнэлгээ өгсний үндсэн дээр цаашид боловсронгуй болгох санал зөвлөмж боловсруулан БСШУЯ, бусад төрийн болон төрийн бус байгууллагуудад танилцуулахад чиглэжээ.

Үнэлгээг баримт материалд дүн шинжилгээ хийх, ганцаарчилсан болон бүлгийн ярилцлага, асуулга, сорил, ажиглалтын болон оролцооны аргууд, нөхцөл байдлын үнэлгээ, кейс судалгаа, “SWOT” шинжилгээ, анхан шатны статистик боловсруулалт зэрэг аргуудыг ашиглан хийсэн байна.

Тоон мэдээллийг цуглуулахдаа албан бус сургалт явуулж байгаа газрууд болон түүнд хамрагдсан хүмүүсийн тоо, сургууль завсардсан хүүхдүүдийг хамруулсан байдал, тэдний дэлгэрэнгүй бүртгэл, ирц, сургалтын материалын тоо, хүртээмж зэргийг илрүүлэх; харин чанарын үнэлгээ хийхдээ АББ-ын сургалтын хэрэгцээ, үр дүн, АББ-ын сургалтын хөтөлбөрийн чанар, агуулга арга зүйн ололттой ба дутагдалтай талууд, энэ сургалтын төрөл, түвшин нь нэгдсэн нэг стандартад нийцэж буй эсэх зэрэг асуудлуудыг авч үзэхэд чиглэжээ. Тус үнэлгээний дүгнэлтийг тоймлон авч үзье. Үүнд:

• Үндэсний хөтөлбөрүүд хэрэгжсэнээр АББ-ын үндэсний тогтолцоо амжилттай хөгжиж, уг дэд тогтолцооны хууль, эрх зүйн болон санхүүгийн үндэс, суурь

тавигдсан байна. АББЗСҮТ-ийн дэргэд БНСУ-ын Засгийн газрын Олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага “Койка”-тай хамтран зайны сургалт явуулах нөхцөл бүрдүүлэх зорилгоор радио болон телевизийн студи, хэвлэлийн цех, студи байгуулах төсөл хэрэгжүүлсэн нь хүн амын боловсролын хэрэгцээг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэжээ.

• Үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг жил тутам шалгуур үзүүлэлтээр гаргаж хэвшсэн нь уг тогтолцооны үйл ажиллагааг харуулсан баримт бичиг болж байна. Гэхдээ хүн амын боловсролын түвшинг үнэлэх тогтолцоо нь тайлан мэдээнд тулгуурлах хандлагатай байгааг өөрчлөх шаардлагатай байна.

• Бичиг үсгийн боловсрол олгох, бичиг үсэг үл мэдэх явдлыг устгахад манайд тохиолдож байгаа ерөнхий бэрхшээлүүд нь хэт хийсвэр төлөвлөгөө, хангалтгүй үйл ажиллагаа, боломж муутай хөрөнгийн эх үүсвэр, дутуу боловсрогдсон стратеги зэрэг дэлхий дахинаа тохиолдож байгаа ерөнхий бэрхшээлтэй зарим талаараа адил боловч манай орны онцлогтой холбоотой зарим асуудал ч бий.

• Судалгааны дүнгээс албан ба албан бус боловсролын тогтолцооны хоорондын уялдаа холбоо муу, нийт хүн амын 40 гаруй хувь нь ядуу, АББ-ын сургалтын явцад эцэг эхийн зүгээс хүүхдэд олгож байгаа боловсролыг дэмжин бодит туслалцаа үзүүлэх идэвх санаачлага хангалтгүй, бага насны хүүхдийн боловсролд шийдвэрлэх үүрэг бүхий хүмүүс болох эмэгтэйчүүдийн ихэнх нь ажилтай буюу зав чөлөө муутай, хот хөдөөгийн ялгаа их, хөдөөнөөс хот руу шилжих хөдөлгөөн зохицуулалт муутай, ЕБС-ийн анги дүүргэлт, ачаалал хэт өндөр байгаа зэрэг олон хүчин зүйлүүд байна.

• АББ-ын сургалтанд хамрагдаж байгаа хүүхдүүдийн эзэмшвэл зохих чадварыг

3.3. Мезо түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ


39

үнэлсэн байдлаас үзэхэд тэдний чадвар нь унших хурд, зөв бичих чадвар, цаашид тасралтгүй суралцах ба мэдлэгээ ахуйдаа хэрэглэх чадвар нь тоо бодох, санал бодлоо үгээр илэрхийлэх, юмсын утгыг ойлгох, бусадтай харилцах, өөрийгөө нийгэмд авч явах чадвараас доогуур төлөвшдөг байна. АББ-ын сургалтанд хамрагдсаны дараагаар суралцагчдыг эрчимтэйгээр сургаж чадахгүй, зөвхөн эхний шатанд орхиж байгааг ахиулахад анхаарах шаардлагатай байна.

• Хэдийгээр ийм бэрхшээлтэй асуудлууд байгаа ч АББ-ын сургалтанд ЕБС-тай харьцуулахад зарим давуу тал байгаа нь ажиглагдлаа. Үүнд нэг ангид байгаа суралцагчдын тоо харьцангуй олон биш, багш суралцагчдын хоорондын харилцаа элэгсэг дотно суралцагч бүртээ хүрч ажилладаг нь тэднийг ангидаа татагдах нэг шалтгаан болж байна. Түүнчлэн нэг бүлэгт нас, мэдлэгийн түвшин ялгаатай суралцагсдыг хамруулан сургах багш нарын арга зүй, ур чадвар сайн байгааг илтгэн харуулж байна.

• Улсын хэмжээгээр сургууль завсардсан хүүхдийн талаарх статистик мэдээ найдвартай биш байгаа нь бичиг үсгийн боловсролын өсөлт ба бууралтыг бодитой тооцоолон шийдвэрлэх ба хэтийн төлөвөө харах боломжийг алдагдуулж байна.

• Мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх асуудлыг дан ганц албан боловсролоор хэмжих хандлага зонхилж байгаа нь боловсролын орчин бүрдүүлэх, боловсролын ач холбогдлыг үнэлж дүгнэх, амьдралын явцад эзэмших чөлөөт боловсролын талаарх иргэдийн ойлголтыг тэлэх зайлшгүй шаардлагатай байгааг харуулж байна.

Харьцангуй өргөн цар хүрээ бүхий хяналт шинжилгээ, үнэлгээг 2004-2005 онд Увс, Ховд, Баян-Өлгий, Завхан, Баянхонгорт, 2006-2007 онд Говь-Алтай, Төв, Дундговь, Өмнөговь, Дорноговь, Хэнтий аймагт тус тус хийсэн байна. Уг ажлын хүрээнд нэгжид явагдаж буй үйл ажиллагаа тодруулбал, сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө, баримт бичгийн хөтлөлт, сургалтын хугацаа, зохион байгуулсан хэлбэр, хэрэглэгдэхүүн,

суралцагчийн мэдлэг чадварын түвшний ахиц, амжилт, сум, орон нутгийн зүгээс үзүүлж буй дэмжлэг, оролцоо зэргийг тусгайлсан сорил, ажиглалт, ярилцлага, бичиг баримттай танилцах зэрэг аргаар хянан шинжилж үнэлгээ хийсэн байна.6

2006-2007 онд хийсэн хяналт шинжилгээ, үнэлгээ нь ЮНЕСКО-гийн дэмжлэгтэйгээр хэрэгжүүлсэн “Бичиг үсгийн боловсролыг зайны сургалтаар дамжуулан олгох нь” төслийн үр дүнг тодруулахад чиглэсэн байв. Төслийн эхэнд иргэдийн бичиг үсгийн боловсролын түвшин болон хэрэгцээг үнэлэх судалгааг асуулга, ярилцлага, SWOT ба матрицийн аргыг хослуулан авч, үр дүнг дараах байдлаар томьёолжээ.

Бичиг үсгийн боловсролын түвшний тухайд, сургуульд огт суугаагүй бичиг үсэг үл мэдэгчдээс гадна сургуулиас завсардан бичиг үсгээ мартсан үл мэдэгчид ялангуяа хөдөө орон нутагт олон байна. Тэд телевиз, радио гэх мэт хэрэгслээс мэдээллээ авдаг нь бичиг үсгийн мэдлэгээ хэрэглэх хэрэгцээг багасгаж, улмаар бичиг үсгээ мартан үл мэдэгчид болон хувирах нөхцөл болсоор байна.

1. Танхимын болон зайны сургалтаар дамжуулан сурах сонирхол хэрэгцээ иргэдэд түгээмэл байна. Танхимын сургалтыг бичиг үсэг үл мэдэгчдэд зориулан богино хугацаанд чанартай явуулах, сургалтын материалаар хангах; телевиз, радио ашиглан зайны сургалтаар иргэдийн бичиг үсгийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэх, улмаар тэдэнд мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, ядуурлыг даван туулахад чиглүүлэх шаардлагатай. Ингэхдээ тэдгээрийн бүрэлдэхүүн хэсэг болсон бие даах, явуулын багшийн зөвлөгөө, цугларалт, үнэлгээ зэргийн нийлэмж бүхий цогц аргаар үйл ажиллагаагаа зохион байгуулах нь үр дүнд хүрэх болно.

2. Сургалтын материалын агуулга нь бичиг үсгийн боловсролыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн амьдрах ухааны үзэл баримтлал бүхий чиглэлтэй байвал зохино.

Төслийн хэрэгжилтийн явцад болон эцэст хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийж дараах дүгнэлтийг гаргасан байна. Үүнд:

6“Бичиг үсгийн боловсролыг зайны сургалтаар олгох нь“ төслийн тайлан, УБ., 2005, 2007


40

1. Сүүлийн жилүүдэд сургууль завсардалт, бичиг үсэг үл мэдэгчдийн тоо буурч байгаа гэж буй ч алтны орд, уурхайн тоо нэмэгдэх тусам шилжилт хөдөлгөөн их болж сургууль завсардсан, бичиг үсэг үл мэдэх хүний тоог бодитой гаргах аргагүй байна. Энэ нь ч аймгуудын тайлан, мэдээнээс тодорхой харагдана.

2. Бичиг үсгийн сургалтыг дүйцсэн хөтөлбөрийн болон амьдрах ухааны сургалттай холбон 3 түвшинд, цугларалт, бие даах, шавилан сургах арга хэлбэрийг хослуулан зохион байгуулсан нь суралцагчдын хэрэгцээнд нийцсэн, тэднийг идэвх, оролцоог нэмэгдүүлэх үр дүнтэй арга болж байна. Сургалтанд хамрагдсан хүмүүс нас, сэтгэхүй, чадварын хувьд харилцан адилгүй байсан тул сургалтанд холимог бүлгийн сургалтын аргыг хэрэглэсэн. Сургалтанд хамрагдсан хүмүүсийн 39.7% нь бичиг үсэгт тайлагдан, 43.9% нь бичиг үсгийн чадвараа ахиулсан байна.

3. Сургалтыг зохион байгуулахад орон нутгийн удирдлагыг татан оролцуулсан нь хамрагдалтыг тодорхой хэмжээгээр ахиулжээ. Үүний үр дүнд бичиг үсэг үл мэдэх явдал багасч, сургууль завсардалт арилж байна. Сургалтын үйл ажиллагаа хэр явагдах нь тухайн орон нутгийн удирдлага, багшаас ихээхэн хамаарч байна. Түүнчлэн багш нар солигдох, эсвэл өөр албан тушаал хавсран ажиллаж байгаагаас үйл ажиллагаа нь бүрэн жигдэрч чадахгүй байна.

4. Анги танхим, ширээ, сандал, ном гарын авлагын хүрэлцээ, хангамж хангалтгүй. Сургалтын материал олшруулах тоног төхөөрөмж байхгүй байна.

2008-2009 онд ЮНЕСКО-гийн Бээжин дэх төлөөлөгчийн газрын дэмжлэгтэйгээр хийсэн “АББ-ын салбарын судалгаа”-гаар бичиг үсгийн сургалтыг ихэвчлэн суралцагчдын ажил, амьдралын хэв маяг, багш нарын ажлын ачаалал, санхүүгийн боломж зэргээс шалтгаалан түр богино хугацааны сургалт явуулж байгаа нь бичиг үсэгт тайлагдах, боловсролын түвшин, чадвараа ахиулахад төдийлөн хангалттай хугацаа биш гэж дүгнэсэн байна. Түүнчлэн ‘бичиг үсгийн сургалтын албан ёсны

хөтөлбөр байхгүй боловч 2005 онд АББЗСҮТ-өөс боловсруулсан “АББ-ын сургалтын хөтөлбөр”-ийг удирдамж болгож байна7. ’ гэжээ.

Гэвч Монгол улсын Засгийн Газар, НҮБ-тай хамтран хэрэгжүүлсэн (2009-2012) “Монгол улсын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах” төслийн хүрээнд 2010 онд хийсэн үндэстэн/угсаатны цөөнхийн боловсролын хэрэгцээний судалгаагаар насанд хүрэгчдэд зориулсан бичиг үсэг, амьдрах ухааны сургалтын хөтөлбөр, сурах бичиг, гарын авлагын агуулга, сэдвүүдийг тодорхойлж, “Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр”-ийг БШУ-ны сайдын 2010 оны 556 тоот тушаалаар баталсан. Ингэснээр улсын хэмжээнд баримтлах насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөртэй болсон бөгөөд бичиг үсгийн анхан болон дараах шатны сургалтууд энэхүү хөтөлбөрийн дагуу явагдаж байна. Мөн дээрх төслийн хүрээнд бичиг үсэг, амьдрах ухааны 8 багц буюу нийт 31 гарын авлага (110 х.х.), 6 видео хичээл (140 минут), нэг сэдэвт 7 цуврал аудио хичээл (130 минут) зэрэг 8 багц сургалтын материал боловсруулж, казах хэл рүү орчуулсныг хэвлэн төслийн 20 сумдад нийлүүлжээ. Түүнчлэн уг төслийн хугацаанд бичиг үсэг, амьдрах ухааны сургалтыг нийт 4 удаа явуулж төсөлд хамрагдсан 20 сумын нийт 6132 насанд хүрэгчид хамрагдсан байна. Төслийн баримт бичигт нийт 4000 иргэн хамруулах зорилттой байсан боловч зорилтот бүлгийн тоо бүрэн даван биелжээ.

АББ-ын хүрээнд явуулж байгаа сургалтын зохион байгуулалт, чанарыг дээшлүүлэх, ялангуяа насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн сургалтын хувьд онцгой анхаарах хэрэгтэй байна. Судалгаанаас харахад бичиг үсгийн сургалт нь алдаг оног зохиогддог, суралцагчдын оролцоо тааруу, цаг завын хувьд ч урт хугцаагаар сургалтад хамрагдах боломжгүй, сургалтыг явуулах орчин тохиромжгүй гэхчлэн олон шалтгаан энэ байдалд нөлөөлж байна. Иймд энэ байдлыг өөрчлөхийн тулд сургалтын зохион байгуулалтыг сайжруулж, удирдлагаар хангах, орон нутаг бүрийн онцлогт тохируулан сонгосон цаг хугацааг сонгон авч БСГ болон сургуулийн удирдлагын түвшинд

7 Албан бус боловсролын салбарын судалгаа, хуу 79, УБ., 2009


41

гэрээ байгуулан ажиллах, аль болох өрх гэрт түшиглэсэн орчинг бүрдүүлэх, нүүдлийн “гэр-сургууль” ажиллуулах нь зүйтэй юм.8

2009 онд сургууль завсардсан хүүхдэд боловсрол нөхөн эзэмшүүлэх үйл ажиллагаанд эцэг эх, асран хамгаалагчийн оролцоог тодорхойлох, цаашид авах арга хэмжээний талаар санал, зөвлөмж боловсруулах, холбогдох яам, газар, олон нийтэд танилцуулах зорилгоор “Ерөнхий боловсролын хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд эцэг эх, асран хамгаалагчийн үүрэг, оролцоо” судалгааг НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн дэмжлэгтэйгээр АББЗСҮТ-өөс хийв. Түүний үр дүнд “1) Сургууль завсардахаас урьдчилан сэргийлэх, завсардсаны дараа боловсрол нөхөн эзэмших үйл ажиллагаанд эцэг эх, асран хамгаалагчийн оролцоо хангалтгүй, үр дүн багатай байна. 2) Эцэг эхчүүдийн оролцоог дэмжих чиглэлээр сургууль, Гэгээрэл төвөөс ажил үйлчилгээ тогтмол явагдаж, тодорхой үр дүнд хүрээгүй байна. 3) Эцэг эх, асран хамгаалагчийн сурган хүмүүжүүлэх мэдлэг, ур чадварыг хөгжүүлэх ажил үйлчилгээ хангалтгүй байна. 4) Сургууль завсардсан хүүхдүүдэд боловсрол эзэмшүүлэх чиглэлээр эцэг эх, асран хамгаалагч олон нийттэй хамтран ажиллах эхлэл санаачлага бага байна. 5) Энэ чиглэлийн үйл ажиллагаанд төр засаг, орон нутгийн засаг захиргаа, боловсролын байгууллагаас дэмжлэг үзүүлэх, эцэг эхэд чиглэсэн үйл ажиллагааг зохион байгуулах, хамтын ажиллагааг бий болгохыг хүсч байна.” гэсэн дүгнэлт хийжээ. Түүнд үндэслэн сургууль завсардсан эцэг эхчүүдэд зориулсан “Мэдээллийн багц” бэлтгэх, түүнд албан бус, зайны сургалтын гарын авлага, сургалтын болон бусад материалыг электрон хэлбэрт оруулж, мэдээллийн технологи ашиглах хувилбартай бэлтгэж турших нь зүйтэй хэмээн зөвлөмжилсөн байна.9

2010 онд АББЗСҮТ-өөс суурь боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтанд дүн шилжилгээ хийсэн байна. Уг шинжилгээгээр дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтыг явуулах журам, хэрэгжүүлэх агуулга, арга зүй тодорхой болж, санхүүжилтын асуудал шийдэгдсэн ч бэрхшээлтэй болон шийдэх шаардлагатай асуудлууд нилээд байгааг тэмдэглэсэн байна. Тухайлбал,

- зохицуулалт, хяналт, үнэлгээний механизм бүрдээгүй,

- төсөв хүрэлцдэггүй, - суралцагчдын чадварын ахиц дэвшлийг

үнэлэх аргачлал тодорхойгүй,- сургалтын талаарх мэдээлэл бодитой

бус, - хүний болон материаллаг нөөц дутмаг, - МХТ-ийг ашиглах боломж

хязгаарлагдмал гэх мэт.10

Дээрх дүн шинжилгээний дүгнэлтийг БСШУЯ-ны Мэдээлэл, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний газар (МХШҮГ)-аас аймаг, сум, дүүргийн албан бус боловсролын төв болон сургууль түшиглэн зохион байгуулж байгаа бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын хэрэгжилтийн явцад хяналт-шинжилгээ хийж, цаашид анхаарах асуудлыг тодруулах зорилгоор хийсэн хяналт-шинжилгээний үр дүн баталж байна.11

Тухайн ажлын хүрээнд Өвөрхангай, Өмнөговь, Дорноговь, Говь-Алтай, Ховд, Завхан, Увс, Хэнтий, Сүхбаатар зэрэг аймгийн 38 сумдад хичээллэж байгаа дүйцсэн сургалтын хэрэгжилтийн байдалтай танилцаж, аймгийн Боловсрол, соёлын газрын албан бус боловсролын асуудал хариуцсан мэргэжилтэн, сумдын арга зүйч, багш нар 47 хүнээс санал, асуулга авсан байна.12

Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын явцад хийсэн хяналт-шинжилгээний дүнгээс үзэхэд:

• Сургууль завсардсан, сургуульд огт ороогүй хүүхдэд тухайн түвшний боловсрол эзэмшүүлж, дараагийн шатны их, дээд сургууль, коллеж, мэргэжлийн-сургалт үйлдвэрлэлийн төвд үргэлжлүүлэн суралцах, ажил, мэргэжлийн чиг баримжаатай болох боломжийг тэдэнд олгож байгаад энэхүү сургалтын давуу тал оршиж байна. Тухайлбал, 2009-2010 оны хичээлийн жилд дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчдаас суурь боловсролын гэрчилгээг 8-15 насны 11 хүүхэд, 16-аас дээш насны 59 иргэн, бүрэн дунд боловсролын үнэмлэх 90 хүн тус тус авсан байна.

8 Албан бус боловсролын салбарын судалгаа, хуу 106, УБ., 2009 9 Ерөнхий боловсролын хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд эцэг эх, асран хамгаалагчийн үүрэг, оролцоо” судалгаа, УБ., 201010 Суурь боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтанд хийсэн дүн шинжилгээ, АББЗСҮТ, УБ., 201011 Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын хэрэгжилтийн явцад хийсэн хяналт-шинжилгээ, БСШУЯ, МХШҮГ,

2010


42

• Албан бус боловсролын асуудал хариуцсан мэргэжилтний санаачлага, ажлын дадлага, туршлага харилцан адилгүй байгаа нь энэхүү сургалтын зохион байгуулалт, явц, үр дүнд ихээхэн нөлөөлж байна. Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтыг ерөнхий боловсролын сургуульд хариуцуулснаар сумын Засаг даргын зүгээс тавих анхаарал суларсан байна.

• Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтыг ямар хэлбэрээр (танхимын, зайны, бие даах, гэрийн буюу шавь сургалт, түр цугларалтын) зохион байгуулж байгаа талаарх багш нарын ойлголт тодорхойгүй байгаа нь тэдэнд мэргэжлийн зөвлөгөө, зааварчилгаа дутмаг байгааг харуулж байна.

• Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтад хамрагдах хүүхдийн түвшинг тогтоох журам, заавар байхгүй тул хэддүгээр ангиас завсардсаныг лавлан шалгалт авч, түвшин тогтоодог хандлага нийтлэг байна.

• Арга зүйчээр тэтгэвэрт гарсан багшийг ажиллуулж байгаа нь дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтыг мэргэжлийн түвшинд явуулах боломжгүй байгааг харуулж байна.

2011 онд АББ-ын Гэгээрлийн төвүүдийн үйл ажиллагаанд хяналт-шинжилгээ хийх, үнэлгээ өгөх замаар АББ-ын үйлчилгээг иргэдэд хүргэхэд тулгарч буй асуудлыг тодруулах, шийдвэрлэх гарц, боломжийг эрэлхийлэх, улмаар үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн бодлогын болон сургалтын агуулага, арга зүйтэй холбогдох арга хэмжээг авах зорилгоор Баянхонгор, Дундговь, Сүхбаатар аймгийн 15 сумыг хамруулжээ. Энэ ажлын хүрээнд сум, орон нутгийн удирдлагуудад АББ-ын талаар мэдээлэл, танилцуулга хийж, орон нутгийн иргэдэд зориулсан нээлттэй өдөрлөг зохион байгуулсан нь орон нутгийн удирдлагын үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх, хамтын ажиллагааг бүрдүүлэх, олон нийт АББ-ын Гэгээрэл төвийн үйлчилгээний талаар тодорхой ойлголттой болсон байна. Цаашид АББ-ын Гэгээрэл төвөөс иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээг өргөтгөх, сайжруулах

санал зөвлөмжийг сум, аймаг, үндэсний түвшинд гаргажээ13. Тухайлбал,

Үндэсний түвшинд

- АББ-ын багш нарын мэргэжлийн ур чадварыг дээшлүүлэх сургалт зохион байгуулах, тогтмолжуулах

- АББ-ын Гэгээрэл төвийг сургалтын орчин үеийн техник, тоног төхөөрөмжөөр хангах ажлыг эрчимжүүлэх

- Сургалтын материалын хүрэлцээ, хангамжийг сайжруулах

Аймгийн түвшинд

- Боловсон хүчнийг зөв сонгож, тогтвор суурьшилтай ажиллуулах

- АББ-ын санхүүжилтийг зориулалтын дагуу зарцуулах чиглэл өгөх, хяналт тавих

- АББ-ын Гэгээрэл төвийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэх чиглэл бүхий арга хэмжээг авч явуулах, хяналт тавих

Сумын түвшинд

- Хамтын ажиллагааг бүрдүүлэх

- Орон нутгийн хэрэгцээнд тохирсон сургалтын материал боловсруулах, хэрэглэх

- Мэдээ, судалгааны баазтай болох

Ерөнхийдөө, албан бус боловсролын Гэгээрэл төвүүдийн үйл ажиллагаатай танилцаж зөвлөгөө, мэдээллээр хангах, судалгаа, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх зорилгоор хөттөлбөрийн хэрэгжилтийн хугацаанд гадны байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлдэг төсөл, хөтөлбөрийн хүрээнд давхардсан тоогоор 35 аймгийн 165 суманд нийт 294 орчим хүн өдөр ажилласан байна.


43

Сум, орон нутгийн удирдлага, АББ-ын комиссын зүгээс хийж буй хяналт

шинжилгээ, үнэлгээг энэ хэсэгт авч үзнэ.

АББ-ын үйл ажиллагаанд хэрэгжүүлэгч АББ-ын багш төдийгүй сургууль, орон нутгийн удирдлагын зүгээс ч хяналт шинжилгээ хийж, үр дүн, чанар, бэрхшээл хүндрэл зэргийг тооцон үнэлж байх үүрэгтэй ч орон нутгийн зүгээс үр дүнг үнэлж буй байдал тодорхойгүй байна. Энэ нь орон нутгийн удирдлагын оролцоог сул болохыг илэрхийлэх ба АББ-ын салбарын судалгааны үр дүнгээс ажиглагдав. Тодруулбал, Албан бус боловсролын салбарын судалгааны явцад “АББ-ын 98 багшийн 9.2 хувь сум, орон нутгийн зүгээс үзүүлэх дэмжлэг бага байдаг нь үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулах, эрчимжүүлэх нөхцлийг хааж байна гэж үзжээ. Түүнчлэн сумын засаг даргын үүрэг, оролцоог 27.6 хувь нь дунд зэрэг, 19.4 хувь нь муу, 19.4 хувь нь маш муу гэж илэрхийлжээ. АББ-ын багшийн үйл ажиллагаанд хяналт тавих хүмүүсийн энэ чиглэлийн мэдлэг дутмаг, дэмжлэг, оролцоо сул. Багш нарын ажлыг үнэлэх аргачлал, норм тодорхой бус.14

” гэсэн байна.

Үүнээс жилийн дараа БСШУЯ-ны МХШҮГ-аас хийсэн хяналт шинжилгээний үр дүнгээр ч энэ байдал ажиглагдан, дүгнэлтдээ “1) ...сургалт зохион байгуулагч байгууллагын эрх үүргийг тодорхой болгох, сумын Засаг дарга, аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газрын үүрэг, оролцоо, хяналтыг нэмэгдүүлэх; 2) ...Аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газар, сумын Засаг даргын Тамгын газар, АББЗСҮТ-өөс дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын чанар, үр ашигт хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ тогтмол хийж байх15

” шаардлагатай байгааг тэмдэглэсэн байна. Гэсэн хэдий ч АББЗСҮТ-д аймаг орон нутгаас жил бүр ирж буй тайланд, тухайлбал

• Говь-Алтай аймаг сумдын бичиг үсэггүй болон суурь боловсрол эзэмшээгүй иргэдийн судалгааг 2012 онд шинэчлэн гаргаж төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Аймгийн БСГ Хөдөлмөр

Халамж Үйлчилгээний хэлтэстэй хамтарч мэргэжлийн эрэлт хэрэгцээг судлах зорилгоор албан бус боловсролын багш, нийгмийн ажилтнаар дамжуулан иргэдээс асуулга судалгаа авч, судалгаан дээр үндэслэн сургалтын график гарган мөрдөн ажилладаг. Бичиг үсэгт тайлах ажлыг орон нутгийн хэмжээнд зохион байгуулж бичиг үсэгт тайлагдалт нэмэгдэж байгаа боловч хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн бичиг үсэгт тайлагдалтын хувь буурахгүй байгаа нь цаашид нэн тэргүүнд анхаарах асуудал болсон байна.

• Өмнөговь аймагт мэдээлийн баазад бичиг үсгийн сургалтанд хамрагдаж буй 265 хүний нэрийг оруулсан бөгөөд 2012 онд 2010 оны хүн ам, орон сууцны тооллогоор аймгийн хэмжээнд 10-49 насны 4934 бичиг үсэггүй буюу боловсролгүй хүн байна гэсэн албан бус мэдээг аймгийн статистикийн хэлтсээсээ авч баталгаажуулах зорилгоор бүх сумын засаг дарга, сумын нийгмийн ажилтан, АББ хариуцсан багш нарт албан тоот, судалгааны маягт явуулж судалгаа авахад 605 хүн бичиг үсэг үл мэдэгч буюу сургууль завсардсан, боловсролгүй байна гэсэн судалгаа ирүүлжээ. Иймд сумын сургууль бүр жилд АББ-ын сургалтад хэдэн хүнийг хамруулах мэдээг судалгааны маягтаар авдаг тогтолцоо бүрдүүлж байна.

Бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр сар улирал бүр төлөвлөн ажиллаж, хэрэгжилтийг улирал тутамд гаргаж, АББ-ын үйл ажиллагааг өргөжүүлэх, бүх нийтэд тасралтгүй боловсрол олгох зорилгоор БСШУЯ-аас гаргасан бодлогын баримт бичгүүдийг аймгийн ИХ, ЗД, НХХ, БСГ-ын даргад танилцуулж, сумдын Засаг дарга, Тамгын Газрын дарга нарт багц мэдээлэл бэлтгэн өгсөн.

Түүнчлэн жил бүр сумын сургуулийн Гэгээрэл төвийн үйл ажилгаатай

3.4. Микро түвшний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ

14 Албан бус боловсролын салбарын судалгаа, АББЗСҮТ, ЮНЕСКО, УБ., 200915 Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын хэрэгжилтийн явцад хийсэн хяналт-

шинжилгээ, БСШУЯ, МХШҮГ, 2010


44

танилцаж зөвлөн туслаж хамтран ажиллаж, Гэгээрэл төвийн үйл ажиллагааг үнэлэх журам, үнэлгээний хуудас боловсруулан БСГ-ын арга зүйн зөвлөлөөр хэлэлцүүлэн батлуулсан байна.

• Дундговь аймагт бичиг үсэг үл мэдэгч 7-49 насны хүний судалгааг аймгийн нийт сумдын Гэгээрэл төвийн багш нараас авч нэгтгэх ажлыг хийж үзэхэд аймгийн хэмжээд бичиг үсэг үл мэдэгч 424 хүн байгаагаас 30 гаруй хувь нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд байгаа нь сүүлийн жилүүдэд бичиг үсгийн сургалтанд хамрах иргэдийн тоо цөөрч байгаагийн үндэс болж байна. 2008 онд бичиг үсэг үл мэдэгч хүний тоо 641 байсан бол 2012 онд 389 болж 39,4 хувиар буурсан байна. Цэргийн насны залуучуудын бичиг үсгийн боловсролыг нэмэгдүүлэх талаар сургуулийн удирдлагуудад БСГ-ын албан тоот, сумдын Засаг дарга нарт БСГ болон аймгийн цэргийн штабын хамтарсан тоотыг тус тус хүргүүлэн ажилласнаар нийт сумдад цэргийн насны залуучуудын бичиг үсгийн боловсролын судалгааг нарийвчлан гаргасан бөгөөд аймгийн хэмжээнд цэргийн насны бичиг үсэг үл мэдэгч 130 гаруй залуучууд байгаагаас Дэлгэрхангай, Өлзийт, Эрдэнэдалай зэрэг 9 сумын Гэгээрэл төвөөс 80 гаруй залуучуудыг хамруулан сургалт зохион байгуулсан нь үл мэдэгч нийт залуучуудын 62,5 хувийг сургалтанд хамруулсан байгаа төдийгүй Гурвансайхан суманд цэргийн насны залуучуудын боловсролыг дээшлүүлэх талаар ярилцлага зохион байгуулж санал хүсэлтийг сонссон байна.

• Архангай аймагт бичиг үсэг үл мэдэгчдийн судалгааг АББЗСҮТ-с гаргасан жишиг тестийг ашиглан тухайн сумын АББ-ын багш багийн засаг дарга нартай хамтран гаргаж байна. Анхан шатнаас ирсэн мэдээллийг БСГ-ын АББ хариуцсан мэргэжилтэн нэгтгэж, хянаад АББЗСҮТ-ийн мэдээллийн санд оруулдаг байна.

Дээрхээс дүгнэн үзвэл, үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилт, АББ-ын үйл ажиллагаанд хийсэн хяналт-шинжилгээний дүнгээс дараах дүгнэлт гарч байна. Үүнд:

• Үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх нэмэлт зардал байхгүйгээс бие даасан үйл ажиллагаа явуулахад бэрхшээл тулгарч, гадны төсөл хөтөлбөрөөс хараат байдалтай байгаагаас бичиг үсгийн сургалт түр богино хугацаагаар, чанар муутай явагдаж байна.

• Бичиг үсэг үл мэдэгчдийн тодорхой хувийг хөгжлийн бэрхшээлтэй, тэр дундаа оюуны хомсдолтой иргэд эзэлж байгаа нь АББ-ын багш нарыг энэ талын сургалтын арга зүй эзэмшүүлэх сургалтад хамруулах, энэ асуудалд анхаарах зайлшгүй шаардлага гарч ирж байна.

• Сургалтын орчин, тоног төхөөрөмж, боловсон хүчин, сургалтын материал, мэдээллийн сангийн нөөц жилээс жилд нэмэгдэж байна. Гэсэн хэдий ч АББ-ын Гэгээрэл төвийн сургалтын орчинг улам бүр сайжруулах шаардлага байсаар байна.

• Хэдийгээр АББ-ын үйлчилгээнд хийх хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг өмнө дурдсан 3 түвшинд хийж байгаа ч АББ-ын үйл ажиллагааны хяналт, үнэлгээний тогтолцоо хэлбэршин тогтоогүй, түүнчлэн аймаг, орон нутаг, байгууллагын санаачлагаар энэ чиглэлийн ажил явагддаг нь хөтөлбөр хэрэгжилтийн хугацаанд шийдэгдээгүй асуудлын нэг юм. Тиймээс хяналт, үнэлгээний нэгдсэн тогтолцоо, жишгийг судлан тогтоох нь зайлшгүй болоод байна.

Тиймээс хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх ажлыг 1) сургалт (сургахуй болон суралцахуй), үйл ажиллагаа, 2) сургалтын орчин, 3) багш, боловсон хүчин, 4) санхүүжилт гэсэн чиглэлийн хүрээнд хийх шалгуур үзүүлэлт, норм хэм хэмжээг тогтоох хэрэгтэй байна.

ДӨРӨВ. ХӨТӨЛБӨРИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙН САНХҮҮЖИЛТ

4.1. Улсын болон орон нутгийн төсөв

4.2. Олон улсын болон бусад байгууллагын хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрийн санхүүжилт


46

Монгол Улсын Засгийн газраас улсын нэгдсэн төсөвт боловсролын төсвийн эзлэх хувийг тогтвортой барихад ихээхэн анхаарч ирсэн билээ. Нийгмийн шилжилтийн

эхэн үед боловсролын салбарын санхүүжилт төдийлөн хангалттай бус байсан бол 1997 оноос тасралтгүй өссөөр 2011 оны байдлаар боловсролын төсөв ДНБ-ний 4.02%-ийг эзэлж байна. 16 Улсын нэгдсэн төсөвт боловсролын салбарын хөрөнгийн хэмжээ жил тутам тасралтгүй нэмэгдэж ирсэн нь энэхүү тэргүүлэгч салбарт төрийн зүгээс анхаарч дэмжиж буйн илрэл юм.

2004 оны Засгийн газрын 244 тоот тогтоолоор батлагдсан “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-т тусгасан зорилтуудыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд санхүүжилт нь а) дотоод буюу улсын болон орон нутгийн төсөв, б) гадаад буюу олон улсын хандивлагч байгууллагын төсөл, хөтөлбөр гэсэн хоёр хэсгээс бүрдэж байна.

4.1. Улсын болон орон нутгийн төсөв

Хүснэгт 4.1.

Эх үүсвэр Зориулалт

Улсын төсөв

Дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчдын хувьсах зардал, Бичиг үсгийн боловсрол олгох зардал, албан бус боловсролын байгууллагын үйл ажиллагааны зардал (байр, дулаан, цахилгаан, холбоо харилцаа, ажилтнуудын цалин гэх мэт)

ОУБ-ын төсөл, хандивлагчдын төсөл, хөтөлбөр

АББ-ын хүний нөөцийн чадавхийг бэхжүүлэх, сургалтын материаллаг хангамжийг дээшлүүлэх, АББ-ын бодлогод нөлөөлөх, олон нийтийн ойлголтыг дээшлүүлэх

Орон нутгийн төсөв Бичиг үсгийн болон амьдрах ухааны сургалт, цаг үеийн ажлын санхүүжилт

АББ-ын салбар дахь улсын төсөв хөрөнгө нь: ажиллагсдын цалин, нийгмийн даатгалын шимтгэл, байр, тоног төхөөрөмж, тэдгээрийг ашигласны түрээсийн зардал, халаалт, шуудан холбоо, дүйцсэн сургалтын нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардал болон АББ-ын онол, арга зүйн чиглэлээр судалгаа хийх, хүний болон сургалтын нөөцийг бэхжүүлэх, бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд зарцуулагдагддаг. (Зураг 4.1.)

Зураг 4.1. Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд нийт зарцуулсан хөрөнгө

Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд улсын төсвөөс нийт - 11628,9 сая төгрөгний санхүүжилт, ОУБ-ын төсөл, хандивлагчдын төсөл, хөтөлбөрөөс - 1108,2 сая төгрөг зарцуулагдсан ба нийт 12737,1 сая төгрөгний санхүүжилт хийгдсэн байна. (Зураг 4.2.)

“Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр” дэх нийт санхүүжилтын дүнг авч үзвэл, улсын төсвийн эзлэх хэмжээ олон улсын байгууллагаас илүү байгаа боловч хүртээмжийн хувьд авч үзвэл ялгаатай байна. Тухайлбал, улсын төсвийн хөрөнгө нь АББ-ын салбарт ажиллагсдын цалин, байрны зардалд зарцуулагдаж байгаа бол олон улсын төсөл хөтөлбөрийн санхүүжилт нь бараг бүхэлдээ АББ-ын салбарт боловсон хүчин бэлтгэх, тэдний чадавхийг бэхжүүлэх болон сургалтын материал бэлтгэн гаргах зэрэг үйл ажиллагааны зардалд зарцуулагдсан байна.

16 Монгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2011


47

“Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэхэд улсын төсвөөс а) АББ-ын төлөвлөлт, зохицуулалт, б) Албан бус боловсрол олгох үйлчилгээ, в) Бичиг үсгийн сургалтын анхан шатны 60 цагийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, г) Боловсрол нөхөн олгох дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчдын хувьсах зардал гэсэн үндсэн санхүүжилтыг олгож байна. Улсын төсвөөс “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-ийн хүрээнд дараахь зардал улсын төсвөөс зарцуулагдсан байна.

• Боловсрол нөхөн олгох дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчдын хувьсах зардал: 2006 онд “Боловсролын тухай

хууль”-д нэмэлт өөрчлөлт оруулж, бага, дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчийн хувьсах зардлыг төрөөс санхүүжүүлэхээр заасан ба суралцагчдын тооноос хамаарсан тодорхой хэмжээний зардлыг 2008 оноос олгож эхэлсэн18. (Тайлбар: Боловсролын хуульд 2006 оны 12-р сард нэмэлт өөрчлөлт оруулсан тул 2007 оны төсөвт тусгагдаагүй, иймд 2008 оноос санхүүжилтийг олгож эхэлсэн болно). Энэхүү заалтын дагуу АББ-ын дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчийн хувьсах зардлыг тооцох нормативыг Засгийн газрын 294 дүгээр тогтоол, БСШУ, Сангийн сайдын хамтарсан 2007

Хүснэгт 4.2. 17

Хичэ

элий

н ж

илээ

рТухайн жилд зарцуулсан хөрөнгө (сая төгрөгөөр)

Улсын төсвөөсОУБ-ын

төсөл,хандив-лагчдын төсөл хөтөлбөрийн

зардал

НийтДХ-ийн хувьсах зардал

Бичиг үсгийн

боловсрол олгох

зардал

АББ-олгох үйл

ажиллагааны зардал

АББЗСҮТ-д хөтөлбөр

хэрэгжүүлэх зардал

2004-2005 0 0 52,8 0 5,5 58,3

2005-2006 0 0 273,75 33 48 354,75

2006-2007 0 0 262,5 28 80 370,5

2007-2008 1599,7 53 248,25 0 83,5 1984,45

2008-2009 1204,9 0 96,7 0 43,4 1345

2009-2010 1590,9 0 318,3 0 286,1 2195,3

2010-2011 2118,8 34,6 348 0 236,9 2738,3

2011-2012 2981,4 43,1 341,2 0 324,8 3690,5

Нийт 9495,7 130,7 1941,5 61 1108,2 12737,1

17 БШУЯ-ны Санхүү хөрөнгө оруулалтын газрын мэдээ18 МУ-ын Боловсролын тухай хууль, 40.2

Зураг 4.1. Хөтөлбөрийн санхүүжилийн эх үүсвэр (сая төгрөгөөр)


48

оны 307/236 тоот тушаалаар батлагдсан итгэлцүүрээр тооцон төсөвлөж байна. Үүний дагуу 2008 онд 1599.70 сая төг (1.400.000 ам дол орчим) зарцуулсан, 2009 онд 1204.97 сая төг зарцуулсан, 2010 онд 1590.93 төг зарцуулсан, 2011 онд 2118,80 сая төг зарцуулсан, 2012 онд 2981.44 сая төг зарцуулсан, 2013 онд 2910.99 сая төг олгохоор батлаад байна.19

• Бичиг үсгийн сургалтын анхан шатны 60 цагийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх төсөв: Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн 1.2.5 заалт, БСШУ-ны сайдын 2010 оны 600, 556 дугаар тушааал батлагдсанаар “Бичиг үсгийн сургалтын 60 цагийн хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх төсөв хуваарилагдаж эхэлсэн ба 2011-2012 оны хичээлийн жилийн төсөвт 34.6 сая, 2012-2013 оны хичээлийн жилийн төсөвт 43.1 сая зарцуулагдаж байна. Мөн 2008 онд “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-ийн нэгдүгээр үе шатанд дэвшүүлсэн зорилтыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд хүрээнд 53 сая төгрөг зарцуулсан байна. Энэхүү санхүүжилтийн хүрээнд бичиг үсгийн дараах шатны 7 нэр төрлийн гарын авлага боловсруулж, бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын 27 нэр төрлийн 121 хэв.хууд бүхий модулийг боловсруулан хэвлэж АББ-ын Гэгээрэл төвүүдэд түгээж сургалтын материалын нэр төрөл хүртээмжийг нэмэгдүүлсэн байна.

• Албан бус боловсрол олгох үйл ажиллагааны зардал: 1997 оноос анх “Гэгээрэл” төвүүд байгуулагдаж, тэр үед хэрэгжиж байсан ЮНЕСКО-гийн “Сурч амьдаръя” төслөөс багш нарын цалин төдийгүй, шинэ тутам эхэлж байсан АББ-ын тогтолцоог өргөжүүлэн дэмжих зорилгоор аймгуудын БСГ-ыг машин, бусад шаардлагатай тоног төхөөрөмжөөр хангаж байсан билээ. Гэвч энэ төсөл хэрэгжиж дууссаны дараа санхүүжилтгүйн улмаас 2003 оноос эхлэн улсын төсвөөс сум бүрийн АББ-ын нэг багшид цалин нэрийн дор 750.0 мянган төгрөг олгох шийдвэр (БСШУ-ны сайдын 2003 оны 8 дугаар сарын 18-ны өдрийн “Хуваарилалт хийх тухай” 1/3016 тоот) гарсан нь үндсэндээ НҮБ-ын Бичигтэн болох 10 жилийн зорилтыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой авсан арга хэмжээ байсан юм. 2007 оноос эхлэн уг зардлыг “Гэгээрэл” төвийн үйл ажиллагааны тогтвортой байдлыг хангах зардал болгон өөрчилсөн нь санхүүжилтын зарцуулалт тодорхой болох, улмаар хяналт тавих боломж бүрдэж байна. БСГ-ын төсөвт бие даасан зүйл анги болгон тусгагдаж, сумын “Гэгээрэл” төвд явагдаж байгаа сургалтын хэрэглэгдэхүүн бэлтгэх, явуулын багшийн үйл ажиллагаанд зарцуулагдаж байна.

Зураг 4.2. Улсын төсвийн санхүүжилт (сая төгрөгөөр)

19 БШУЯ-ны Санхүү хөрөнгө оруулалтын газрын мэдээ


49

• Орон нутгийн санхүүжилт: “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-ийг зохион байгуулахад орон нутгийн зүгээс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг ихээхэн чухал билээ. “Боловсролын тухай” хуулийн “орой, эчнээ, албан бус хэлбэрээр иргэдэд бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлэхэд шаардагдах зардлыг улсын болон орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлнэ” гэсэн заалт, аймаг, нийслэлийн засаг дарга нар БСШУ-ны сайдтай байгуулдаг бүтээгдэхүүн нийлүүлэх гэрээний холбогдох заалт зэрэг нь “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-ийг орон нутгаас зохих санхүүжилт олгох шийдвэрийг баталгаажуулсан хэрэг юм. Гэвч бодит байдалд орон нутгийн төсвөөс АББ-ын үйлчилгээнд зориулан хөрөнгө зарцуулах асуудал төдийлөн нийтлэг бус байна. Тухайлбал, орон нутгийн түвшинд АББ-ын тогтолцоог зөвхөн богино хугацааны, тухайн хөтөлбөр, төслийг хэрэгжүүлэх төдий, тогтвортой бус үйл ажиллагаа мэтээр ойлгох, АББ-ын багш нарыг төсөл хэрэгжүүлэгч ажилтан гэж үзэх, дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчдад олгож буй нормативт зардлыг энэ салбарын үндсэн санхүүжилт, багш нарын цалин хэмээн тооцох зэрэг нийгэмд байгаа буруу ойлголт байсаар байна.

• Дээр дурдсан санхүүжилтийн хэмжээ жил бүр өсөж буй боловч энэ нь боловсролын нийт зардлын дөнгөж 0.5 орчим хувийг эзэлж байгаа нь Ази, Номхон далайн бүсийн бусад оронтой харьцуулахад маш доогуур үзүүлэлт юм. Дэлхийн олон орон АББ-ын салбарт боловсролын салбарын төсвийнхөө 1-3 хувь, түүнээс ч дээш хувийг зарцуулж байна.

Зураг 4.3. Дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчдын хувьсах зардал


50

НҮБ-ын төрөлжсөн байгууллагууд хөтөлбөрийн хүрээнд АББ-ын

үйлчилгээний санхүүжилтын нэг хэсэг нь шийдэгдэж байна. Тодруулбал, 2004-2012 онд олон улсын эдгээр байгууллагуудаас оруулсан санхүүжилтийг авч үзвэл нийтдээ 1108,2 сая төгрөг болж байгаа нь АББ-д зарцуулсан нийт хөрөнгийн 8.0 хувийг эзэлж байна.

2004 оноос хойш НҮБ-ын Хүүхдийн сангаас БСШУЯ-тай хамтран хэрэгжүүлдэг “Суурь боловсрол” хөтөлбөрийн хүрээнд АББ-ын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн ба улмаар 2005 оноос “Албан бус боловсрол/ Холимог бүлгийн сургалт” нэрээр тусдаа бие даасан дэд төсөл болон өргөжиж, сүүлийн 3 жилд 158.000 ам.долларын дэмжлэг үзүүлсэн байна. Мөн Монгол улсын Засгийн Газар болон НҮБ-ын Хүүхдийн сан, ЮНЕСКО-гоос хамтран хэрэгжүүлсэн “Монгол улсын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах нь” төслийн хүрээнд 2009 оноос хойш 418,1 сая төгрөгийн санхүүжилт хийгдээд байна.21

2005-2007 онд ЮНЕСКО-гоос хэрэгжүүлсэн “Бичиг үсгийн сургалтыг зайны сургалтаар дамжуулан олгох нь” төслийг хоёр шаттай хэрэгжсэн ба нийт санхүүжилтийн хэмжээ нь 102.320 ам.дол болжээ.22

Мөн Ази-Номхон далайн бүсийн ЮНЕСКО-гийн төв, Дэлхийн зөн, АДРА зэрэг олон улсын байгууллагууд АББ-ын чиглэлээр явуулдаг үйл ажиллагааг дэмжих болсон нь гадны санхүүжилтийн зохих хувийг эзэлж байна.

2003-2008 онд олон улсын хөгжлийн агентлаг болон ТББ-ууд АББ-ын чиглэлээр явуулсан үйл ажиллагаанд нийт 602.8 мян ам.долларын санхүүжилт үзүүлснээс 202.4 мян ам.доллар буюу 33.6 хувийг нь АББ-ын чадавхи бэхжүүлэхэд, 251.3 мян ам дол буюу 41.6 хувийг сургалтын материал боловсруулах, хэвлэн түгээхэд, үлдсэн 149.1 мян ам дол буюу 24.7 хувь нь судалгаа болон мониторинг хийх, тоног төхөөрөмж нийлүүлэх зэрэгт зарцуулагджээ. Харин бодлого, төлөвлөлтийг дэмжихэд үзүүлсэн

хөрөнгийн хэмжээ хамгийн бага хувийг эзэлж байна.

Эндээс дүгнэж үзвэл, АББ-ын салбарын үйл ажиллагааны зардал буюу сургалтын материал бэлтгэх, боловсон хүчний чадавхи дээшлүүлэх зэрэг бүх арга хэмжээ нь бараг бүхэлдээ НҮБ-ын төрөлжсөн байгууллагуудаас Монгол улсын Засгийн газартай хамтран хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд хийгдэж байна.

Цаашид АББ-ын санхүүжилтийн тогтолцоог боловсронгуй болгон бүрдүүлэх зорилгын хүрээнд “Монголын боловсролыг хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө” (2006-2015)-ний “Албан бус, насанд хүрэгчдийн боловсролын зорилго, стратеги” хэсэгт санхүүжилтийн бодлогыг боловсронгуй болгох, түүний зарцуулалт, үр дүнг хянах тогтолцоог бий болгох зэрэг зорилтыг тодорхойлж, “Албан бус боловсрол, зайны сургалтын үндэсний төв, сум, дүүргийн “Гэгээрэл” төвийн санхүүжилтийг жил тутам 8.0 хувиар өсгөх, АББ-ын багш нарын мэргэжлийг дээшлүүлэх зардлыг мэргэжил дээшлүүлэх нэгдсэн зардалд тусган жил бүр санхүүжүүлж” байхаар заасан байна. Энэхүү төлөвлөгөөнд заасны дагуу дүйцсэн хөтөлбөрөөс гадна бичиг үсгийн сургалт явуулах, насанд хүрэгчдэд боловсролын үйлчилгээ үзүүлэхэд улсын төсвөөс санхүүжилт олгох шаардлага урган гарч байна.

Албан бус, насанд хүрэгчдийн боловсролын үйл ажиллагаа, төсвийн гүйцэтгэлийн зорилтот түвшний үзүүлэлтийг дээрх байдлаар шинэчлэн тогтоож хэрэгжүүлснээр үйлчилгээний чанар, үр ашиг дээшлэн, “Монгол Улсын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-д санхүүгийн чиглэлээр тусгасан зорилтууд хэрэгжих боломжтой болох, “Гэгээрэл” төвүүдийн үйл ажиллагаа жигдрэх зэргээр үндэсний, орон нутгийн, сургалтын нэгж байгууллагын түвшний төлөвлөлтийн нэгдмэл байдал хангагдан, үйлчилгээний хариуцлагын асуудал тодорхой болно хэмээн үзэж байна.

4.2. Олон улсын болон бусад байгууллагын хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрийн санхүүжилт

21 “Монгол улсын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах нь” төсөлийн тайлан

22 АББ-ын салбарын судалгаа, 2009

ТАВ. ДҮГНЭЛТ

5.1. Хүрсэн үр дүн, ололт амжилт

5.2. Тулгамдсан асуудал, санал зөвлөмж


52

Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хугацаанд

гарсан үр дүнг дараах байдлаар тодорхойлж байна.Үүнд:

1. Бичиг үсгийн боловсрол олгох үйл ажиллагааны механизм бүрдлээ. Бичиг үсгийн боловсролын нэгдсэн сүлжээ нь үндэсний түвшинд БШУЯ (хуучнаар БСШУЯ), түүний харьяа байгууллага болох Насан туршийн боловсролын үндэсний төв (хуучнаар АББЗСҮТ), аймаг, нийслэлийн түвшинд БСГ, түүний АББ-ын асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүд, сум дүүргийн түвшинд АББ-ын Гэгээрлийн төв, түүний багш, арга зүйчид тухайн орон нутгийн хүн амд ажил хөдөлмөрөөсөө хөндийрөхгүйгээр, бичигтэн болох, бичиг үсгийн боловсролоо амьдрах ухааны сургалтуудтай хослуулан дээшлүүлэхэд нь туслан ажиллаж байна. Өнөөгийн байдлаар 373 Гэгээрэл төв, 492 багш, арга зүйч АББ-ын үйл ажиллагааг хөдөө орон нутагт зохион байгуулж байна. Эдгээр багш, арга зүйчдийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтыг тасралтгүй зохион байгуулж, бичиг үсгийн сургагч багш бэлтгэх тогтолцоо бүрдэж эхэлсэн байна.

2. Бодлого, эрх зүйн зохицуулалт хийхэд чиглэсэн баримт бичгүүд гарч бичиг үсгийн боловсрол олгох сургалт явуулах эрх зүйн орчин бүрдлээ. БСШУ-ны Сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаалаар Албан бус боловсролын сургалтын талаар баримтлах бодлого, Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн, холимог бүлгийн, эрүүл мэндийн, албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсролын багш бэлтгэх сургалтын хөтөлбөрүүд, сургалтын төлөвлөгөө, АББ-ын “Гэгээрэл” төвийн үлгэрчилсэн дүрэм, БСШУ-ны Сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдрийн 600 дугаар тушаалаар “АББ-ын багшийн ажлыг төлөвлөх, үнэлэх, дүгнэхэд баримтлах чиглэл” батлагдаж, УИХ-ын 2012 оны 5-р сарын 9 өдрийн

тогтоол, 10-р сарын 26-ны өдрийн тогтоолоор Монгол Улсын Боловсролын тухай хууль болон Бага, дунд боловсролын тухай хууль, Мэргэжлийн боловсролын тухайн хуульд АББ-ын талаар тодорохой заалтууд шинэчлэгдэн болон шинээр тус тус орж сургалт явуулах эрх зүйн орчин бүрдсэн юм.

3. Бичиг үсгийн боловсролд зарцуулагдах санхүүгийн эх үүсвэр зохих хэмжээнд бүрэлдэж, улсын төсвөөс хөрөнгө хуваарилдаг боллоо. Анх 2008 онд “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр” –ийн нэгдүгээр үе шатанд дэвшүүлсэн зорилтыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд 53 сая төгрөг улсын төсвөөс зарцуулагдсан бол Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн 1.2.5 заалт, БШУ-ы сайдын 2010 оны 600, 556 дугаар тушаал батлагдсанаар “Бичиг үсгийн сургалтын 60 цагийн хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх төсөв хуваарлагдаж эхлэн хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд улсын төсвөөс боловсрол нөхөн олгох дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтанд хамрагдаж буй суралцагчдын хувьсах зардалд 9495,7 сая, бичиг үсгийн боловсрол олгох зардалд 130,7 сая төгрөг, нийт 9626,4 сая төгрөг зарцуулагдсан байна.

4. Бичиг үсгийн боловсрол олгох сургалтын агуулга, арга зүй бий болов. Сургалтын агуулга, арга зүй нь судалгааны үндсэн дээр суралцагчдын сурах хэрэгцээг харгалзан жилээс жилд боловсронгуй болон сайжирч байгаа бөгөөд сургалтын хэлбэрийн хувьд иргэдийн мэдлэгийн түвшин, сонирхолыг харгалзан олон хувилбар бүхий аргуудыг ашиглаж байна. Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”, “Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн сургалтын хөтөлбөр”, “Албан бус боловсролын сургалтын талаар баримтлах бодлого, үлгэрчилсэн хөтөлбөр”, “Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр”, “Холимог бүлгийн сургалтын

5.1. Хүрсэн үр дүн, ололт амжилт


53

хөтөлбөр”, “Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсролын багш бэлтгэх сургалтын хөтөлбөр” зэрэг хөтөлбөрүүд гарч хэрэглэгдэж байна.

5. Бичиг үсгийн сургалтанд ашиглах гарын авлага, нөөц материалуудтай боллоо. Бичиг үсэг үл мэдэгч болон бичиг үсгийн сургалтын бүх шатанд хамрагдаж буй насанд хүрэгчдэд зориулсан “Билгийн нүд 1”, “Билгийн нүд 2”, “Билгийн нүд 3” зэрэг номноос гадна бичиг үсгийн дараах шатанд зориулсан 232 хэвлэмэл материал, гарын авлага, 102 нэр төрлийн 3803 минутын аудио, видео хичээл боловсруулан гаргалаа. Мөн сургуульд огт ороогүй болон сургууль завсардсан сургуулийн насны хүүхэд, залуучуудад дүйцсэн хөтөлбөрөөр боловсрол нөхөн олгох сургалтанд ашиглах бага, суурь бүрэн дунд боловсролын 134 модуль боловсруулан гаргаж түгээсэн болно. Бичиг үсгийн сургалтанд ашиглах материалуудыг иргэдэд нээлттэй, хүртээмжтэй болгох зорилгоор төвийн цахим хуудсанд татаж авах боломжтойгоор байрлуулснаар өдөрт дунджаар 200-500 гаруй хүн сайтанд хандаж давхардсан тоогоор 32 000 орчим удаа сургалтын материалуудыг татаж аван өөрсдийн бичиг үсгийн боловсролоо дээшлүүлэхэд ашигласан байна.

6. Бэлтгэгдсэн боловсон хүчний хангамж, хүрэлцээ сайжирлаа. “Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсролын багш бэлтгэх сургалтын хөтөлбөр”-ийг боловсруулан гаргаж, багш бэлтгэдэг их, дээд сургуулиудын оюутнуудын сонгон суралцах хичээлийн хөтөлбөрт оруулан туршиж үзэн, цаашид албан ёсоор сургалтын хөтөлбөрт оруулахад бэлэн болгоод байна. Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд үндэсний түвшинд 1400 багшийг бичиг үсгийн сургагч багшаар бэлтгэж, аймаг, нийслэлийн түвшинд 2873 багшийг, нийт 4 273 багшийг сургалтанд хамруулж мэргэшүүлж, ур чадварыг нь дээшлүүллээ.

7. Бичиг үсэг үл мэдэгчдийн тоо буурав. 2000 оны хүн ам, орон сууцны тооллогоор насанд хүрэгчдийн 2.2 хувь буюу 34011 хүн бичиг үсэг мэдэхгүй байсан бол 2010 оны “Хүн ам, орон сууцны тооллогын нэгдсэн дүн”-гээр 15, түүнээс дээш

насны хүн амын 1.7 % буюу 32402 нь бичиг үсэггүй байна. Энэ нь 2000 оны тооллоготой харьцуулахад бичиг үсэгт тайлагдаагүй насанд хүрэгчдийн тоо 1609 хүнээр багассан бөгөөд хүн амын өсөлттэй харьцуулахад дэвшил гарсан гэсэн үг юм. Тодруулбал, хүн ам 2000 оноос 380 гаруй мянгаар нэмэгдсэний дээр 2000 онд боловсролгүй хүн ам нийт хүн амын 11,6%-ийг эзэлж байсан бол 2010 онд 7,5% болтлоо буурсан үзүүлэлт гарчээ. 15-аас дээш насны хүн амын бичиг үсэгт тайлагдалтын түвшин 2000 онд 97,8% байсан бол 2010 онд 98,3 болтлоо өсчээ. Өөрөөр хэлбэл бичиг үсэгт тайлагдаагүй 15-аас дээш насны хүн ам тухайн насны нийт хүн амын 2,2%-ийг эзэлж байсан бол 2010 онд 1,7% болтлоо буурсан байна.

8. Олон улсын болон ТББ-тай хамтран ажиллах үйл ажиллагаа өргөжлөө. АББЗСҮТ нь НҮБ-ын Хүүхдийн сан, ЮНЕСКО, ЮНЕСКО-гийн Ази-Номхон далайн бүсийн соёлын төв, ОУХБ-АЙПЕК, Дэлхийн зөн-Монгол, АДРА гэх мэт олон улсын байгууллагуудтай хамтран том, жижиг хэмжээний 10-аад төсөл хэрэгжүүллээ. Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд олон улсын байгууллагуудаас нийт 1108,2 төгрөгийн санхүүжилт хийгдсэн нь “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр”-т зарцуулсан нийт хөрөнгө оруулалтын 8 %-ийг эзлэж байна.


54

Цаашид:

a) Бичиг үсэг үл мэдэгчгүй, сургууль завсардагчгүй болохын тулд бүх хүүхдийг хамран сургах асуудлыг тусгайлан хянаж үздэг байх:

• сургуулийн насны хүүхдийг сурах ёстой насанд нь тухайн ангид нь суралцуулах. Ихэнх хүүхдүүд бага ангиас сургууль завсардаж байгааг харгалзан, ялангуяа 6 настай сургуульд элсдэг болсон өнөө үед, бага ангиас нь хүүхдийг завсардуулахгүй байх

• хөгжлийн бэрхшээлтэй, анги танхимд суух боломжгүй хүүхэд, залуусыг зайны сургалтанд хамруулах, сурч боловсрох эрх, нөхцөл боломжийг нь хангах

• хүндэтгэх шалтгаангүйгээр сургуулийн насны, сургууль завсардсан хүүхдийн эцэг эх, сум, хороодын багийн Засаг дарга, ЕБС-ийн удирдлага, анги даасан багштай хариуцлага тооцох механизмтай болох

б) Бичиг үсгийн боловсрол олгох сургалтыг тасралтгүй, чанартай явуулахын тулд төрөөс төсөв санхүүжилтын асуудлыг шийдвэрлэж тодорхой болгох:

• улсын төсөвт бичиг үсгийн боловсролын үйл ажиллагаанд зарцуулах мөнгийг албан ёсоор тусгах (хөдөө орон нутагт тархай бутархай амьдардаг малчдад хүрч сургалт явуулахад явуулын багш нарын хэрэглэх унаа, бензин тосны мөнгө, иргэдийн дунд явуулах үйл ажиллагааны санхүүжилт зэрэг)

• Багш бэлтгэдэг их, дээд сургуулиудын болон багшийн мэргэжил дээшлүүлэх чиглэлийн сургалт явуулдаг байгууллагуудын сургалтын хөтөлбөрт насан

туршийн, тасралтгүй боловсролын онол, арга зүйн асуудлыг тусгаж оруулах

5.1. Тулгамдсан асуудал, санал зөвлөмж

ЗУРГАА. ТООН МЭДЭЭ

Хавсралт-1. 2004-2012 онд үндэсний хэмжээнд зохион байгуулагдсан сургалтууд

Хавсралт-2. Бэлтгэгдсэн боловсон хүний тоо

Хавсралт-3. Бичиг үсгийн сургалтанд хамрагдагсдын тоо

Хавсралт-4. Үндэсний түвшинд гарсан сургалтын материалууд

Хавсралт-5. АББ-ын Гэгээрэл төвүүдэд тоног төхөөрөмж нийлүүлсэн байдал

Хавсралт-6. Бичиг үсгийн боловсролын чиглэлээр хэрэгжсэн төслүүд

Хавсралт-7. Бичиг үсгийн түвшин тогтоох тест


56

ХАВС

РАЛ

Т-1

2004

-201

2 он

д үн

дэсн

ий х

эмж

ээнд

зох

ион

байг

уула

гдса

н су

ргал

тууд

№Су

ргал

тын

үндс

эн ч

иглэ

лХа

мар

сан

хүрэ

эСа

нхүү

гийн

эх

үүсв

эрО

ролц

огчд

ын

Тоо

1Би

чиг

үсги

йн с

урга

лт з

охио

н ба

йгуу

лах

багш

нар

ыг

холи

мог

бүл

гийн

арг

а зү

йд

сург

ах

Баги

йн с

ургу

улий

н ба

гш н

ар,

АББ-

ын

багш

нар

, арг

а зү

йчБа

гийн

сур

гуул

ийн

багш

-58,

АББ

-ын

багш

, ар

га з

үйч-

450

508

2Ко

мпь

юте

рийн

анх

ан ш

атны

сур

галт

УБ, У

вс, З

авха

н, Б

аянх

онго

р, Б

аян-

Өлг

ий, Х

овд,

Сүх

баат

ар

Би

чиг

үсги

йн с

урга

лт я

вуул

ах 1

75 б

агш

175

3

ТББ-

ын

АББ-

ын

багш

нар

ын

чада

вхи

дээш

лүүл

эх с

урга

лтУБ

ОУХ

Б, А

ЙП

ЕКМ

онго

лын

хүүх

дийн

эр

хийн

тө

в,

ADRA

, Тэ

гш

мөр

, Хү

үхди

йн тө

лөө

үндэ

сний

газа

р, А

нгли

йн х

үүхд

ийг и

вээх

са

н, Х

үүхд

ийн

төлө

ө ам

ьдра

х ух

ааны

төв

, Хө

гжли

йн

бэрх

шээ

лтэй

хүү

хэдт

эй э

цэг э

хчүү

дийн

хол

боо,

Сан

райз

, Гэ

р бү

лийн

хөг

жли

йн т

өв

31

4АБ

Б-ы

н ар

газү

йчди

йн с

урга

лт21

айм

аг, 9

дүү

рэг

ЮН

ЕСКО

АББ-

ын

арга

зүй

ч30

5Су

мды

н АБ

Б-ы

н Гэ

гээр

лийн

төв

ийн

багш

нар

ын

чада

вхи

дээш

лүүл

эх

сург

алт

Азий

н хө

гжли

йн

банк

Гэгэ

эрэл

төв

ийн

багш

нар

56

6Ба

гийн

сур

гуул

ийн

холи

мог

бүл

гийн

ба

гш н

ары

н су

ргал

тАз

ийн

хөгж

лийн

ба

нк57

7Би

чиг

үсги

йн с

урга

лты

н су

ргаг

ч ба

гш

бэлт

гэх

сург

алт

Ховд

, Увс

, Сүх

баат

ар, Б

аян-

Өлг

ий,

Завх

ан, Б

аянх

онго

рЮ

НЕС

КОАБ

Б-ы

н ба

гш н

ар11

5

8АБ

Б-ы

н ба

гш н

ары

н су

ргал

тӨ

мнө

говь

НҮБ

-ын

Хүүх

дийн

са

нСу

мды

н АБ

Б-ы

н ба

гш н

ар20

9Хо

рих

анги

йн н

ийгм

ийн

ажил

тан,

баг

ш

нарт

зор

иулс

ан “

Холи

мог

бүл

гийн

су

ргал

т”

НҮБ

-ын

Хүүх

дийн

са

н, Х

ЗДХЯ

амХо

рих

анги

йн н

ийгм

ийн

ажил

тан,

баг

ш20

10АБ

Б-ы

н ба

гш, а

ргаз

үйчд

ийн

сург

алт

21 а

ймаг

, 9 д

үүрэ

гН

ҮБ-и

йн Х

үүхд

ийн

сан

АББ-

ын

арга

зүй

ч60

11Хо

лим

ог б

үлги

йн б

агш

бэл

тгэх

сур

галт

Увс,

Бая

н-Ө

лгий

, Бая

нхон

гор,

Төв

, Д

орно

д, Д

орно

говь

, Сүх

баат

ар,

Говь

-Алт

ай, Ө

мнө

говь

НҮБ

-ийн

Хүү

хдий

н са

нАБ

Б-ы

н ба

гш30

12Хо

лим

ог б

үлги

йн б

агш

бэл

тгэх

сур

галт

Дун

дгов

ь Н

ҮБ-и

йн Х

үүхд

ийн

сан

АББ-

ын

багш

17

13Хо

лим

ог б

үлги

йн б

агш

бэл

тгэх

сур

галт

Ховд

Н

ҮБ-и

йн Х

үүхд

ийн

сан

АББ-

ын

багш

18


57

14Хо

рих

анги

йн н

ийгм

ийн

ажил

тан,

баг

ш

нарт

зор

иулс

ан х

олим

ог б

үлги

йн б

агш

бэ

лтгэ

х су

ргал

т

НҮБ

-ийн

Хүү

хдий

н са

нХо

рих

анги

йн н

ийгм

ийн

ажил

тан,

баг

ш

20

15Хо

лим

ог б

үлги

йн б

агш

бэл

тгэх

сур

галт

Баян

-Өлг

ий, Х

энти

й, Д

орно

дД

элхи

йн з

өн-

Мон

гол

ОУБ

АББ-

ын

багш

15

16Би

чиг

үсги

йн б

агш

бэл

тгэх

сур

галт

Төв,

Дор

нод,

Говь

-Алт

ай,

Дор

ного

вь, Д

ундг

овь,

Хэн

тий,

Ө

мнө

говь

, УБ

ЮН

ЕСКО

АББ-

ын

багш

247

17Д

үйцс

эн с

урга

лты

н үн

дэсн

ий с

урга

гч

багш

бэл

тгэх

сур

галт

НҮБ

-ын

Хүүх

дийн

са

нАБ

Б-ы

н ба

гш28

18АБ

Б/Хо

лим

ог б

үлги

йн б

агш

бэл

тгэх

су

ргал

тАр

ханг

ай, Г

овь-

Алт

айН

ҮБ-ы

н Хү

үхди

йн

сан

АББ-

ын

багш

150

19

“Тог

твор

той

хөгж

лийг

алб

ан б

ус

зам

аар

олго

х нь

” су

ргал

тЮ

НЕС

КО-г

ийн

Ази-

Ном

хон

дала

йн б

үсий

н со

ёлы

н тө

в

АББ-

ын

багш

30

20Ай

маг

, ний

слэл

, сум

, дүү

ргий

н уд

ирдл

агуу

дын

сург

алт

21 а

ймаг

, ний

слэл

хот

Сум

, баг

ийн

заса

г да

рга,

сур

гуул

ийн

захи

рал

209

21

АББ/

Холи

мог

бүл

гийн

баг

ш б

элтг

эх

сург

алт

Зүүн

бү

с Д

орно

говь

, Д

орно

д,

Сүхб

аата

р, Х

энти

й Хо

йд

бүс

Булг

ан,

Говь

сүм

бэр,

Д

арха

н-Уу

л,

Орх

он,

Сэлэ

нгэ,

Хө

всгө

л

НҮБ

-ийн

Хүү

хдий

н са

нАБ

Б-ы

н ба

гш

106

22ТБ

Б-ы

н АБ

Б-ы

н ба

гш н

ары

г ча

давх

жуу

лах

сург

алт

УББи

чиг

үсги

йн б

олон

АББ

-ын

чигл

элээ

р үй

л аж

илла

гаа

явуу

лдаг

ТББ

-ын

багш

32

23АБ

Б-ы

н Гэ

гээр

эл т

өвий

н ба

гш н

ары

н ту

ршла

га с

олил

цох

уулз

алт

21 а

ймаг

, 9 д

үүрэ

гН

ҮБ-ы

н Хү

үхди

йн

сан

ДХС

урга

лт я

вуул

даг

багш

30

24

АББ-

ын

багш

нар

ын

ур ч

адва

р дэ

эшлү

үлэх

сур

галт

Увс

(Дав

ст, З

үүнг

овь,

Тэс

, Хяр

гас)

Ховд

(Алт

ай, Д

өргө

н, Д

уут,

Ховд

)Хө

всгө

л (Р

инче

нлхү

мбэ

, Ула

ан-

Уул,

Цаг

аанн

уур,

Цаг

аан-

Уул)

Дор

нод

(Бая

ндун

, Бая

н-Уу

л,

Даш

балб

ар, Х

өлөн

буйр

)Ба

ян-Ө

лгий

(Бая

ндун

, Буя

нт,

Толб

о, У

лаан

хус)

ЮН

ЕСКО

5 ай

мги

йн

20

сум

ын

АББ-

ын

багш

, 5

айм

гийн

м

эргэ

жил

тэн

25

25

Оро

н ну

тгий

н уд

ирда

х аж

илтн

ууда

д зо

риул

сан

сург

алт

Айм

аг:

Баян

-өлг

ий, Д

орно

д, Ө

мнө

говь

, Ув

с, Х

овд,

Хөв

сгөл

Дүү

рэг:

БЗД

, БН

Д, С

БД, С

ХД, Ч

Д

6 ай

маг

, 6 д

үүрг

ийн

ИТХ

, ЗД

ТГ, Б

олов

срол

ын

хэлт

сийн

уд

ирда

х аж

илта

н17


58

26

Амьд

рах

ухаа

нд с

уури

лсан

бич

иг

үсги

йн б

агш

бэл

тгэх

сур

галт

Увс

(Дав

ст, З

үүнг

овь,

Тэс

, Хяр

гас)

Ховд

(Алт

ай, Д

өргө

н, Д

уут,

Ховд

)Хө

всгө

л (Р

инче

нлхү

мбэ

, Ула

ан-

Уул,

Цаг

аанн

уур,

Цаг

аан-

Уул)

Дор

нод

(Бая

ндун

, Бая

н-Уу

л,

Даш

балб

ар, Х

өлөн

буйр

)Ба

ян-Ө

лгий

(Бая

ндун

, Бу

янт,

Толб

о, У

лаан

хус)

ЮН

ЕСКО

5 ай

мги

йн 2

0 су

мы

н АБ

Б-ы

н ба

гш, 5

айм

гийн

м

эргэ

жил

тэн

25

27“А

ББ б

а тэ

гш х

амра

х бо

ловс

рол”

су

ргал

т21

айм

аг, 9

дүү

рэг

НҮБ

-ын

Хүүх

дийн

са

нАБ

Б-ы

н м

эргэ

жил

тэн

30

28АБ

Б-ы

н ба

гш н

арт

зори

улса

н бү

счил

сэн

сург

алт

4 бү

с, 1

2 ай

маг

НҮБ

-ын

Хүүх

дийн

са

нАБ

Б-ы

н ба

гш21

7

29Би

чиг

үсэг

, ам

ьдра

х ух

аан,

дүй

цсэн

хө

төлб

өрий

н ба

гш б

элтг

эх с

урга

лтБа

ян-ө

лгий

, Дор

нод,

Увс

, Хов

д,

Хөвс

гөл

НҮБ

-ын

Хүүх

дийн

са

нАБ

Б-ы

н ба

гш50

30АБ

Б-ы

н хо

лим

ог б

үлги

йн с

урга

лт

(кре

дитт

эй с

урга

лт)

Ний

слэл

ийн

9 дү

үрэг

Су

ралц

агчд

ын

төлб

өрАБ

Б-ы

н Гэ

гээр

эл т

өвий

н ба

гш52

31Хо

лим

ог б

үлги

йн с

урга

лтЧ

андм

ань

сург

уули

йн б

агш

Сура

лцаг

чды

н тө

лбөр

Чан

дман

ь су

ргуу

лийн

баг

ш7

32О

рон

нутг

ийн

удир

длаг

ууда

д зо

риул

сан

сург

алт

3 ай

мги

йн 1

5 су

мН

ҮБ-ы

н Хү

үхди

йн

сан

Удир

дах

ажил

тан

214


59

ХАВСРАЛТ-2

Бэлтгэгдсэн боловсон хүчний тоо

Аймаг

Бичиг үсгийн сургалтанд хамрагдсан багшийн

тооБичиг үсгийн сургалтанд

хамрагдсан хүний тоо

Бичиг үсгийн чадвараа ахиулсан

Бичиг үсэгт шинээр

тайлагдсанҮндэсний хэмжээнд

Орон нутгийн

хэмжээндАрхангай 12 158 2454 1594 860Баян-Өлгий 20 119 1855 983 872Баянхонгор 20 102 6883 3112 2795Булган 11 136 629 264 365Говь-Алтай 33 151 673 171 502Говьсүмбэр 17 27 131 85 46Дархан-Уул 19 107 375 95 280Дорноговь 31 87 1656 960 696Дорнод 24 135 3161 1367 577Дундговь 23 94 2411 2086 325Завхан 25 221 3855 3374 2147Орхон 5 10 1209 455 754Өвөрхангай 90 382 34264 16662 13911Өмнөговь 22 93 1352 439 825Сүхбаатар 40 62 4345 2946 1359Сэлэнгэ 26 161 1473 937 536Төв 28 244 1971 650 989Увс 20 193 2465 1258 544Ховд 31 220 3237 1782 1455Хөвсгөл 22 26 3658 1449 1636Хэнтий 26 302 1609 954 655Дэд дүн 545 3030 79666 41623 32129Багануур 23 4 142 87 55Баянгол 31 12 341 218 113Баянзүрх 434 10 484 280 204Налайх 42 35 215 38 152

Сонгинохайрхан 87 48 881 347 534

Сүхбаатар 132 12 254 151 103Хан-Уул 26 12 273 21 252Чингэлтэй 80 12 867 430 320Дэд дүн 855 145 3457 1572 1733Нийт дүн 1400 3175 83123 43195 33862


60

ХАВСРАЛТ-3.1

Бичиг үсгийн сургалтанд хамрагдагсдын тоо /2004-2012/

Д/д АймагБичиг үсгийн сургалт

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Бүгд

1 Архангай 733 159 126 178 136 474 318 210 120 2454

2 Баян-Өлгий 294 327 335 189 151 104 93 82 280 1855

3 Баянхонгор 1222 2541 487 334 501 385 365 570 478 6883

4 Булган 100 33 168 25 42 65 90 75 31 629

5 Говь-Алтай 63 67 67 179 48 59 76 62 52 673

6 Говьсүмбэр 18 15 14 19 13 13 11 15 13 131

7 Дархан-Уул 24 28 21 34 20 48 109 63 28 375

8 Дорноговь 390 136 198 146 122 164 125 226 149 1656

9 Дорнод 462 331 676 412 360 191 101 146 482 3161

10 Дундговь 325 330 320 344 284 258 198 186 166 2411

11 Завхан 746 571 478 401 399 301 433 373 153 3855

12 Орхон 162 154 106 151 184 134 98 128 92 1209

13 Өвөрхангай 600 801 790 4580 5200 5120 5080 6008 6085 34264

14 Өмнөговь 193 180 175 182 140 77 117 144 144 1352

15 Сүхбаатар 326 491 1263 608 326 483 216 356 276 4345

16 Сэлэнгэ 159 189 208 221 141 153 102 112 188 1473

17 Төв 132 198 220 170 168 239 253 332 259 1971

18 Увс 500 215 424 260 230 200 196 250 190 2465

19 Ховд 320 495 285 350 629 299 231 398 230 3237

20 Хөвсгөл 388 395 380 410 424 430 659 318 254 3658

21 Хэнтий 256 229 235 217 287 108 98 93 86 1609

Дэд дүн 7413 7885 6976 9410 9805 9305 8969 10147 9756 79666

22 Багануур 21 33 19 8 10 9 10 13 19 142

23 Баянгол 60 77 93 36 6 17 10 31 11 341

24 Баянзүрх 25 40 114 73 80 40 29 30 53 484

25 СХД 143 134 63 87 142 141 53 60 58 881

26 Сүхбаатар 25 30 35 27 34 20 28 25 30 254

27 Хан-Уул 42 36 41 33 29 28 24 29 11 273

28 Чингэлтэй 18 22 15 24 52 45 207 221 263 867

29 Налайх 25 27 23 20 23 26 29 18 24 215

Дэд дүн /УБ/ 359 399 403 308 376 326 390 427 469 3457

Нийт дүн 7772 8284 7379 9718 10181 9631 9359 10574 10225 83123

2004-2012 онд нийт 83123 хүн бичиг үсгийн сургалтад хамрагджээ.


61

ХА

ВСРА

ЛТ-

3.2

2010

-201

2 он

д ни

йт д

авха

рдса

н то

огоо

р 30

158

хүн

бичи

г үс

гийн

сур

галт

ад х

амра

гдж

ээ.

2010

-201

2 он

д Би

чиг

үсги

йн с

урга

лтан

д ха

мра

гдаг

сад

/чад

вары

н тү

вшин

,нас

аар,

/


62

ХАВСРАЛТ-4

Бичиг үсгийн боловсролын чиглэлээр үндэсний түвшинд гаргасан сургалтын материалууд

Нэг. Бичиг үсгийн боловсролын онол, арга зүйн чиглэлээр

№ Нэр Он Төрөл

1 Зайны сургалтын онол, арга зүй 2002-2003 Эрдэм шинжилгээний төсөлт ажил

2 Зайны сургалтын онол, туршлага 2005 Нэг сэдэвт бүтээл

3 Насанд хүрэгчдэд зориулсан сургалтын материалыг орон нутагт бэлтгэх арга зүй 2002 Гарын авлага

4 Нээлттэй сургалтын онол, арга зүй 2003 Гарын авлага

5 Албан бус боловсролын багшид зориулсан зайны сургалтын материал 2003 Онол арга зүйн гарын

авлага

6 Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол (онол арга зүй) 2008 Онол арга зүйн гарын

авлага

Хоёр. Бичиг үсгийн боловсролын аудио, видео, теле, CD хичээлүүд

2.1. Аудио хичээл (Интернэтэд нээлттэй тавигдсан: http://www.nfde.mn )

№ Нэр Он ХугацааLearn English yourself (10 цуврал хичээл) 2003 150 мин

1 Эрүүл хүнс гэж юу вэ? 2005 15 мин

2 Хүнсний бүтээгдэхүүн худалдаж авахад та юу анхаарах ёстой вэ? 2005 15 мин

3 Хүнсний шинэ бүтээгдэхүүн худалдаж авахад ямар шинж чанартай байдаг вэ? 2005 15 мин

4 Бидний хоол хүнс юунаас бүтдэг вэ? 2005 15 мин5 Илчлэг гэж юу вэ? 2005 15 мин6 Хоол хүнс юунаас бохирддог вэ? 2005 15 мин7 Хувийн ариун цэврээ хэрхэн сахих вэ? 2005 15 мин8 Хоол хүнсээ яаж хадгалах вэ? 2005 15 мин9 Хоолны хордлогыг эмчлэх анхан шатны арга хэмжээ 2005 15 мин10 Хоол бэлтгэх, хийх тухай 2005 15 мин11 Цэвэр орчны бүлгэм (8 цуврал хичээл) 2006 60 мин12 Амьдралын их сургууль (52 цуврал хичээл) 2008 988 мин13 Монгол хэл (Казак хүүхдүүдэд зориулсан) 2012 100 мин

2.2. Видео хичээл

№ Нэр Он Хугацаа1 Холимог бүлгийн сургалт зохион байгуулах аргачлал 2004 20 мин2 Араншин 2004 30 мин3 Та үүнийг хийж чадна 2004 30 мин4 Ухаалаг амьдрахын учир 2004 30 мин


63

5 Шийдэхээс ялах хүртлэх зам 2004 30 мин6 Мөрөөдөлд хүрэх зам 2004 30 мин7 Ажил хийвэл ам тосдоно 2005 15 мин8 Монгол дээл 2005 40 мин9 Та өөртөө хуульч-1 2005 15 мин10 Та өөртөө хуульч-2 2005 15 мин11 Амьдралын хэрэгцээ 2005 14 мин12 Хүнсний ногоог ашиглах 2005 15 мин13 Хүнсний ногоог даршлах 2005 11 мин14 Хавтгай эсгийгээр ээтэн шаахай хийх аргачлал 2006 25 мин15 Тахиа шувуу ашигтай даа 2006 14 мин16 Цэвэр орчин бидний амьдралд 2006 22 мин17 Ус чандмань эрдэнэ 2006 17 мин18 Хүсвэл хог биш 2007 20 мин19 Ноосоор урлахуй 2008 16 мин20 Ноос цагаан алт 2008 20 мин21 Хотон бий биелгээ 2008 20 мин22 Монгол гутал урлахуй 2009 30 мин23 Бүрх малгай хийх аргачлал 2009 17 мин24 Гай газар доороос 2009 22 мин25 Эзэн сайтын мал эрүүл 2010 20 мин26 Уламжлалт гар урлал 2010 40 мин27 Сур суран эдлэл 2010 40 мин28 Монос дахин цэцэглэнэ 2010 20 мин29 Малын дайвар бүтээгдэхүүн боловсруулах аргачлал 2010 20 мин30 Хууль 2010 20 мин31 Холимог бүлгийн сургалтыг хэрхэн явуулах вэ? 2010 40 мин32 Үндэсний хувцас, төрөл бүрийн оёдол 2011 35 мин33 Сур, суран эдлэл 2011 35 мин34 Малын дайвар бүтээгдэхүүн 2011 24 мин 0935 Газрын өгөөж-Байгалийн шим 2011 20 мин 5536 Хүүхдийн хүмүүжил 2012 30 мин37 Эрүүл мал 2012 20 мин 38 Хууль таны амьдралд 2012 20 мин

39 Нэгж хичээлийг холимог бүлгээр зохион байгуулах аргачлал 2012 40 мин

2.3. Теле хичээл

№ Нэр Он Хугацаа1 Англи хэл IV, I хичээл 2008 24 мин2 Англи хэл IV, II хичээл 2008 23 мин 43 Англи хэл (How old are you) 2008 35 мин 344 Англи хэл V анги 2008 30 мин 275 Анли хэл V-VI анги 2008 23 мин 306 Англи хэл, IV анги III хичээл 2008 30 мин


64

7 Байгаль шинжлэл (IV анги, Ашигт малтмал) 2008 12 мин8 Байгаль шинжлэл (Байгалийн үзэгдлүүд) 2008 8 мин 339 Байгаль шинжлэл (Хөдөлгөөн) 2008 19 мин 4310 Биеийн тамир 2008 23 мин11 Зураг төсөл 2008 15 мин12 Зураг төсөл (Би амталж байна) 2008 21 мин13 Математик (Мянганы ангийн тоо) 2008 16 мин 1814 Математик (IV анги) 2008 16 мин15 Математик (Орон зайн баримжаа) 2008 10 мин16 Математик (II анги, 1000 хүртлэх тооны дараалал) 2008 22 мин 3017 Математик (Тоо тоолол) 2008 19 мин18 Математик (Үржих үйлдэл) 2008 28 мин19 Математик (Би сонсож байна) 2008 18 мин20 Математик, VI анги 2008 30 мин 3021 Математик, V анги 2008 31 мин22 Математик, VI анги 2008 36 мин 2023 Монгол хэл III анги 2008 25 мин24 Монгол хэл VI анги 2008 19 мин 1825 Монгол хэл II анги 2008 18 мин26 Монгол хэл IV анги 2008 18 мин27 Монгол хэл (ялгах эгшиг) 2008 42 мин28 Монгол хэл VI (цөм өгүүлбэр) 2008 21 мин 4029 Монгол хэл III анги 2008 19 мин30 Монгол хэл 2008 23 мин 2431 Монгол хэл I анги 2008 17 мин 3032 Монгол хэл II анги 2008 20 мин33 Монголын түүх 2008 34 мин 4534 Монголын түүх 7-8 2008 19 мин 5235 Монголын түүх (Уйгар улс) 2008 50 мин 3636 Монголын түүх 2008 19 мин37 Монголын түүх (Чулуу, хүрэл, төмөр зэмсгийн үе) 2008 32 мин 2838 Монголын түүх (Их Монгол улс) 2008 38 мин39 Сургууль-орчин-бид II анги 2008 22 мин40 Хүн-Амьдралын орчин 2008 21 мин41 Үг хөгжил 2008 26 мин42 Үг хөгжил 2008 20 мин43 Үг хөгжил 2008 18 мин 4244 Цагаан толгой “А” үсэг 2008 19 мин 2245 Цагаан толгой “Э” үсэг 2008 17 мин 4046 Цагаан толгой “С” үсэг 2008 20 мин47 Цэцэрлэг “Бэлтгэл” 2008 15 мин48 Цэцэрлэг “Бэлтгэл бүлэг, тоо тоолол” 2008 21 мин49 Ирээдүй ойрхон (9 ангит теле кино) 2008 270 мин50 XXI зууны боловсрол 2012 58 мин


65

2.3. CD болон DVD материалууд

№ Нэр Он Агуулга, зориулалт

1 Билгийн нүд-1 2006 “Билгийн нүд-1” номын агуулгаар бие даан суралцагчдад зориулсан

2 Оюун тэлэхүй 2007 “Оюун тэлэхүй” номын агуулгыг багтаасан

3 Албан бус боловсролын зайны сургалтын материалууд 2008

Бичиг үсгийн 3 сурах бичиг, бичиг үсгийн дараах 8 гарын авлага, амьдрах ухааны 5 гарын авлага, зайны сургалтын 17 ном, амьдрах ухааны 5 видеог багтаасан, ашиглах заавар дагалдсан

4 Дүйцсэн сургалтын модуль 2009

Дүйцсэн сургалтын 123 модуль, эрүүл мэндийн 5 гарын авлага, амьдрах ухааны 6 гарын авлага багтаасан, суралцагч хэвлэж авах, хэрэглэх боломжтой

5 Ус чандмань эрдэнэ 2007 Усыг хамгаалах талаар олон нийтэд зориулсан видео

2.4. Баримтат кино

№ Нэр Он Хугацаа1 Бичиг үсэг-Эрх чөлөө-Хөгжил дэвшил 2005 15 мин2 Албан бус боловсрол-10 жилд 2007 15 мин3 Шанхайн боловсрол 2008 40 мин

4 Бурхан шашны урлал чимэглэлийг сэргээн амилуулах нь 2008 30 мин

5 Хот айлын зүг 2009 20 мин6 Хот айлын зүг-II 2011 20 мин7 Гэр сургууль 2012 17 мин 41


66

Гурав. Бичиг үсгийн боловсролын хэвлэмэл материалууд

№ Нэр Он Төрөл

1 Билгийн нүд-1 2006, 2008, 2010

Бичиг үсгийн анхан шатны сурах бичиг

2 Билгийн нүд-2 2005, 2007, 2010

Бичиг үсгийн дунд шатны сурах бичиг

3 Билгийн нүд-3 2006, 2008, 2010

Бичиг үсгийн гүнзгий шатны сурах бичиг

4 Амьдралын хэрэгцээ

2005

Бичиг үсгийн дараах сургалтын сурах бичиг

5 Эрүүл хүнс эмнээс чухал6 Оюун тэлэхүй7 Айлаас эрэхээр авдраа уудал8 Та өөртөө хуульч9 Эзэн сайтын мал эрүүл10 Уур биеийг...11 Тахиа шувуу ашигтай даа...12 Зүймэл эдлэл

200713 Монос дахин цэцэглэнэ14 Ноос цагаан алт15 Ноосоор урлахуй16 Та хүүхдэдээ итгэл хайрлаарай 200817 Таны зоог 200918 Холимог бүлгийн сургалтын хөтөлбөр

2004

Сургалтын хөтөлбөр

19 Албан бус боловсролын Гэгээрлийн төвийн төлөвлөлт, удирдлага

АББ-ын багшийн гарын авлага

20 Холимог бүлгийн сургалтын арга зүй21 Холимог бүлгийн сургалт зохион байгуулах аргачлал22 Холимог бүлгийн сургалт Монголд23 Холимог бүлгийн сургалт дахь сургалтын модулиуд24 Холимог бүлгийн сургалтын арга зүй 200925 Багш танд

200626 Биеэ засаад гэрээ засЭрүүл мэндийн сургалтын гарын авлага

27 БЗДХ ХДХВ/ДОХ-оос урьдчилан сэргийлэх нь 28 Найз минь чи хичээгээрэй

2008

29 Хорт зуршлаас холхог амьдаръя30 Арвайн гурил ч амттай даа...

Тогтвортой хөгжлийн боловсролын сургалтын гарын авлага

31 Гялгар уут хаягдал мөн үү?32 Хог хаягдлыг дахин ашиглаж болох уу?33 Нигшингэ бэлтгэх34 Хортон шавьж устгах35 Ёс ёмбогор36 Зөв зангидаж сурвал ч...37 Миний өв биднийх...


67

38 Болгоомжил!

2006

Тогтвортой хөгжлийн боловсролын сургалтын зурагт хуудас

39 Таны биеийн жин хэвийн байна уу?40 Хоол хүнсний зохистой хэрэглээ41 Элгээ хамгаалъя42 Тамхи чимээгүй дайсан43 Амьдрах ухааны хөтөлбөр 2008 Сургалтын хөтөлбөр44 Арга ухаан, эв дүй

2005

Амьдрах ухааны сургалтын гарын авлага

45 Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ 46 Эелдэг харилцааны эхний алхам47 Сайхан явах санааных48 Өөртөө тусалъя

49 Амьдралд хөл тавих нэгэн гүүр буюу таны оюуны чадамж

200850 Харилцааны саятан51 Хамгийн чухал зүйлийн талаар ярилцах уу?52 Зовох цагт

200953 Өчигдөр, өнөөдөр, маргааш54 Долоо хэмжиж нэг огтол55 Ердийнх үү, ер бусынх уу?56 Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө жолоодохуй

201057 Аавын хүү арван янз58 Та өөртөө итгэдэг үү?

59 Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөр (Монгол) 2010 Сургалтын хөтөлбөр

60 Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн үндэсний хөтөлбөр (Казак)

61 Малын арьс, шир боловсруулах аргачлал

2010Бичиг үсгийн дараах сургалтын материал

62 Ноосон утас63 Үйл бүтэг...64 Ширдэг, олбог, тохом, тохош хийх аргачлал65 Ширээр хөхүүр хийх аргачлал66 Сураар чөдөр, ногт, хазаар зэргийг зангидах аргачлал67 Малын дайвар бүтээгдэхүүнээр хүнсний зүйл бэлтгэх68 Талх, нарийн боов хийх

69 Хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ тариалах, хураах, хадгалах, хэрэглэх

70 Төсөл бичих аргачлал71 Жижиг бизнес эрхэлцгээе72 Эрүүл аж төрөх ухаан73 Хуулийн мэдлэгт


68

74 Гялгар уут хаягдал мөн үү?

2011

Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын материал /нэмж сайжруулсан, Монгол, Казак хэлээр/

75 Ноос цагаан алт76 Ноосоор урлахуй77 Монгол үндэсний хувцас 78 Арьсны өөдөс амилуулах ухаан79 Эзэн сайтын мал эрүүл80 Монос дахин цэцэглэнэ81 Арвайн гурил ч амттай даа...82 Зөв зангидаж сурвал ч...83 Зүймэл эдлэл84 Үйл бүтэг-1

2011

Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын материал /Монгол, Казак хэлээр/

85 Үйл бүтэг-286 Сур, суран эдлэл87 Ширэн хөхүүр88 Талх, нарийн боов89 Малын дайвар бүтээгдэхүүн90 Газрын өгөөж байгалийн шим91 Хүүхдийн ертөнц

2012

92 Хүүхэдтэйгээ хамт93 Та өөрөө хуульч94 Ёс ёмбогор95 Эрүүл хүнс эмнээс чухал96 Арьс шир боловсруулах ухаан97 Ноосоор утас хийцгээе98 Жижиг бизнес эрхэлцгээе99 Төсөл бичих аргачлал100 Эрүүл аж төрөх ухаан101 Миний эрх, үүрэг

4. Дүйцсэн сургалтын модуль, 2005-2012 он (Интернетэд нээлттэй тавигдсан: http://www.nfde.mn мөн CD хэлбэрээр АББ-ын Гэгээрэл төвүүдэд түгээгдсэн)

№ Түвшин Нэр № Түвшин Нэр1 Бага Хэмжүүр 68 Суурь Ахуйн тооцоо2 Бага Нэмэх хасах-I 69 Суурь Уран зохиол3 Бага Би бол... 70 Суурь Хэл сэтгэл4 Бага Тэнгэрийн араншин 71 Суурь Бүтээлч тооцоо5 Бага Эх хэл эрдмийн түлхүүр 72 Суурь Оновчтой шийдвэр6 Бага Нэмэх хасах-II 73 Суурь Монголчуудын зуун

7 Бага Дүрсийн гайхамшиг 74 Суурь Прогресс, түүний хэрэглээ

8 Бага Тэвдэж явахад... 75 Суурь Өвөл зун, өдөр шөнө9 Бага Хүн хэлээрээ-I 76 Суурь Гурвалжны гайхамшиг10 Бага Үржих хуваах 77 Суурь Эх хэл эрдмийн түлхүүр11 Бага Миний урлан 78 Суурь Нэмэх хасах


69

12 Бага Эрүүл хүнс 79 Суурь Статистик бүртгэл тооцоо

13 Бага Хүн хэлээрээ-II 80 Суурь Бидний түүхийн улбаа-I14 Бага Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл-I 81 Суурь Бидний түүхийн улбаа-II15 Бага Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл-II 82 Суурь Цайны соёл16 Бага Бизнес тооцоо 83 Суурь Хүн хэлээрээ-I17 Бага Цайны соёл 84 Суурь Үржих хуваах18 Бага Ахуйн тооцоо 85 Суурь Харилцах хөтөч19 Бага Статистик бүртгэл тооцоо 86 Суурь Хууль бидний амьдралд20 Бага Харилцах хөтөч 87 Суурь Бодис бидний амьдралд21 Бага Дүрэм бидний амьдралд 88 Суурь Хэл-Эх орон

22 Бага Баатарлаг үйлс 89 Суурь Амьдрал, хөдөлгөөн, урвал

23 Бага Зөв хооллолт 90 Суурь Математик хэл харилцаа24 Бага Эрүүл орчин-энх амьдрал 91 Суурь Ургамлын ач тус

25 Бага Хөдөлгөөн бидний амьдралд 92 Суурь Амьтан бидний амьдралд

26 Бага Математик хэл харилцаа 93 Суурь Бидний эргэн тойронд27 Бага Миний бие махбодь 94 Суурь Эрүүл биед саруул ухаан28 Бага Миний мэдрэмж зургаар 95 Суурь Ус чандмань эрдэнэ29 Бага Эрүүл биед саруул ухаан 96 Суурь Цэвэр усаа хэмнэе30 Бага Байгалийн сонин хачин 97 Суурь Эрдэс чулуулаг31 Бага Холбоо хамаарал 98 Суурь Нүд-Амьдрал32 Бага Харилцаа 99 Суурь Уур амьсгал33 Бага Хэл сэтгэл 100 Суурь Хэл-Эх дэлхий34 Бага Оновчтой шийдвэр 101 Суурь Мэдээлэл-Аалзны тор35 Бага Би-Миний орчин 102 Суурь Өвчингүй бол жаргал36 Бага Бүтээлч тооцоо 103 Суурь Холбоо хамаарал37 Бага Байгалийн гамшиг 104 Суурь Байгалийн гамшиг38 Бага Бидний эргэн тойронд 105 Суурь Жирэмслэлт

39 Бага Англиар ярьцгаая 106 Суурь Асуудал шийдвэрлэх арга зам

40 Бага Өвөл зун, өдөр шөнө 107 Бүрэн дунд Хөрс шороо41 Бага Хэмнэл хөдөлгөөн 108 Бүрэн дунд Хүн хэлээрээ-II

42 Бага Би-Монгол хүн 109 Бүрэн дунд Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл-I

43 Бага Би-Миний гэр бүл (Англи) 110 Бүрэн дунд Нэмэх хасах

44 Бага Би-Миний сургууль (Англи) 111 Бүрэн дунд Алсыг харагчийн эргэлдэх хөдөлгөөн

45 Бага Хэл-Шинжлэх ухаан (Англи) 112 Бүрэн дунд Амьдрал тэмцэл46 Бага Я и моя школа 113 Бүрэн дунд Мэдээлэл-Аалзны тор47 Бага Шилжилтийн нас 114 Бүрэн дунд Банкны хүү48 Суурь Я и моя семья 115 Бүрэн дунд Зохион найруулахуй49 Суурь Өрхийн төсөв тооцоо 116 Бүрэн дунд Хэл-Эх орон50 Суурь Та ажил эрж байна уу? 117 Бүрэн дунд Оновчтой шийдвэр51 Суурь Сайн эзний мал эрүүл 118 Бүрэн дунд Бизнес тооцоо52 Суурь Тэнгэриийн араншин 119 Бүрэн дунд Хэл-Эх дэлхий


70

53 Суурь Байгалийн сонин хачин 120 Бүрэн дунд Бидний эргэн тойронд54 Суурь Ардчилал ба Монгол 121 Бүрэн дунд Технологи ба бүтээл55 Суурь Түүх юу сургаж байна? 122 Бүрэн дунд Бодис бидний амьдралд56 Суурь Би-Миний ирээдүй 123 Бүрэн дунд Сонгууль ба оролцоо57 Суурь Би-Даяаршин буй дэлхий ертөнц 124 Бүрэн дунд Цайны соёл

58 Суурь Банкны хүү 125 Бүрэн дунд Хөдөлгөөн бидний амьдралд

59 Суурь Хожил хожигдол 126 Бүрэн дунд Өвөл зун, өдөр шөнө60 Суурь Миний урлан 127 Бүрэн дунд Дэлхийн улсууд

61 Суурь Хөдөлгөөн бидний амьдралд 128 Бүрэн дунд Би-Миний орчин (Англи)

62 Суурь Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл-I 129 Бүрэн дунд Гэр бүл төлөвлөлт63 Суурь Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл-II 130 Бүрэн дунд Бэлгийн чиг баримжаа

64 Суурь Дүрсийн гайхамшиг 131 Бүрэн дунд Аюулгүй бэлгийн харилцаа

65 Суурь Хүн хэлээрээ-II 132 Бүрэн дунд Үе тэнгийнхний дарамт, шахалт

66 Суурь Эрүүл хүнс 133 Бүрэн дунд Хорт зуршил67 Суурь Миний бие махбодь 134 Бүрэн дунд Тэнгэрийн ааш

Бичиг үсгийн боловсролын чиглэлээророн нутгийн түвшинд гарсан ном, гарын авлагууд

№ Аймаг, дүүрэг Сургалтын материалуудын нэр

1 Баянхонгор

- Сонин- “Арга зүйч таны ур чадвар”- “Бие дааж суралцагчдад зөвлөх нь”- “Зөвхөн чамд”- “Ахуйн боловсролд”- “Эрчүүдийн эрүүл мэнд”- “Орон нутгийн шилдэг технологи”- “Гар аргаар алт олзворлох нь”- “Экологийн боловсролд”- “Хүнсний ногоо тариалах арга”

2 Булган

- “Эмчгүй газарт”- “Эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд”- “Хүүхдийн эрүүл мэнд”- “Хөнгөн хэлбэрийн ханиад”- “Хүүхдийн амьсгалын замын цочмог халдвар ба хатгалгаа”- “Эрчүүлээ, сайн байцгаана уу?”- “Аз жаргалтай урт насалцгаая”- “Гар хивсний технологи”- “Гутлын технологи”- “Арьс шир боловсруулах”- “Гэрийн нөхцөлд ноос, ноолуурт анхан шатны боловсруулалт хийх”- “Зах зээлд суралцъя”- “Эцэг эхээр нь дамжуулан хүүхдийг хүмүүжүүлье”


71

3 Дархан-Уул

- “Зах зээлд суралцъя”- “Ногоо тарих зөвлөмж”- “Гэр ахуйн урлан”- “Ус”- “Өрхийн төсөв зохиох бодлого”- Д.Цэцгээ “Та айлын эзэгтэй”- Д.Алтанчимэг “Амтат хоол”- Д.Амгалан, Д.Цагаан “Дархан-Уул аймгийн АББ-ын түүх”- Д.Цагаан “Гэгээрэл төвийн багшийн гарын авлага”- “Сурч амьдаръя” төслийн боловсролын шинэчлэлд оруулсан хувь нэмэр- “Боловсролын ажилтан”- “Багшийн ёс зүй”- Ц.Адъяа “Мэргэжлийн хамтлаг ажиллуулах арга зүй”- Ц.Төмөрбаатар “Сурч амьдаръя-Албан бус боловсрол”- Ж.Ангараг “Уртын харайлт”- Ж.Ангараг, Д.Цагаан “Таны амтат зоогонд мөөг нэмэр”- Л.Маяа “Ус”, “Хүүхдийн номын сан”

4 Дорноговь

- “Хүнсний бүтээгдэхүүн бэлтгэх технологи”- “Оёдол, эсгүүр”- “Ногоо тарих технологи”- “Зах зээлд суралцъя”- Г.Цагаандэрэм “Эсгий хийх технологи”- “Хүнсний бүтээгдэхүүн бэлтгэх технологи”- “Оёдол, эсгүүр, ногоо тарих технологи болон бусад ухуулга, сурталчилгааны материал”

5 Дорнод

- “Буриад гутал”- “Монгол дээл”- “Хүүхдийн хувцас”- “Хүнсний зарим төрлийн ногоо тарих, нөөцлөх”- “Гурилан бүтээгдэхүүн”- “Жимс, жимсгэнэ, түүнийг тарьж ургуулах, хадгалах”- “Таван зүүний нэхмэл”- “Залуу малчдад зөвлөгөө”- “Чингэлэг хийх технологи”- “Бичиг зураг”- “Таны тусад”- “Англи хэлний ярианы дадлага”- “Ахмадаас суралцахуй”- “Арга туршлагаа дэлгэрүүлье”

6 Завхан

- “Амьдрах ухаанд суралцъя”- “Монгол технологи”- “Уран хатгамал”- “Мал маллагааны уламжлалт арга”- “Уламжлалт ёс заншил”- “Мал эмчилгээний уламжлалт арга ухаан”- “Гэгээрлийн төвийн лавлах”- “АББ-ын багшийн ажлын дэвтэр”- “Урлацгаая, бүтээцгээе”- “Техник сэтгэлгээний хөгжлийн түвшинг оношлохуй”- “Амьдрах ухаан”


72

7 Орхон

- “Модон сийлбэр-1”- “Онолын тулгуур мэдлэг шалгах тест”- “Сэтгэмж-1”- “Зах зээлд суралцъя”- “Сүрлэн наамал”- “Албан бус боловсролын тогтолцоо”- “Зайны сургалтын радио хичээл бэлтгэж явуулах арга зүй”- 15 төрлийн сэдвийн боловсруулалт- 75 бүлэг сэдвийн 800 орчим тараах материал

8 Өвөрхангай

- Д.Бүжинлхам “Аавын сургаал алт, ээжийн сургаал эрдэм”- Д.Бүжинлхам “Ах нь сургадаг, дүү нь сонсдог”- “Сурч амьдаръя төслийн туршлага, сургамж, үр дүн”- “Таны амьдралд ашигтай”- “Хүүхэдтэйгээ хэрхэн харьцах вэ”- “Хамтдаа суралцъя”

9 Өмнөговь- Рэнцэнхорлоо “Эсгий, эсгий урлал”- Мөнхбаяр “Арьс, ширэн эдлэл хийх аргачлал”- Мөнгөнчимэг “Сүлжмэл эдлэл”

10 Сүхбаатар

- “Амьдрах ухааны арвин сангаас”- “Бод, оролд, бүтээ”- “Талдаа өргөх сэтгэлийн цацал”- “Үгийн сүлжээ”- “Майжгий гутал”- “Хүсэл”- “Үлгэр уншъя, үйл явдлыг нь зуръя”- “Миний Монгол хамгийн хамгийн”- “Хүүхэдтэйгээ хамт”- Ч.Жамъяанжав “Бүтээлээ эх хэрэглэгдэхүүн болгож байгаа минь”- “Хөдөөгийнхөндөө илгээх сэтгэлийн цацал”- “Та үүнийг мэдэх үү?”- “Сайн хүн болохын эхэн”- “Та өөрөө”- О.Сумъяагар “Анхны даалгавар”- Ш.Борчулуун “Эхийн тухай”- “Хэн алдаагүй бичихийг хүснэм түүнд зориулмуй”- “Өгүүлбэрийн тухай өгүүлэхэд”- “Монгол хэлний багц үзүүлэн”

11 Сэлэнгэ

- “Гар тээрэм”- “Гэрийн нөхцөлд талхны пийшин барих аргачлал”- “Гэрийн нөхцөлд уурын халаан ус барих аргачлал”- “Модон эдлэл хийх аргачлал”- “Бизнесийн ухаанд суралцъя”- “Зөвлөмж”

12 Ховд

- “Математикийн сурах бичиг”- “Ширмэл ширдэг”- “Төмс хоёрдогч түүхий эд”- “Нарийн боов хийх аргачлал”- “Модоор урлая”- “Бизнест суралцъя”- “Гэрийн нөхцөлд талх хийх аргачлал”

13 Хөвсгөл

- “Гэгээрэл төвийн эрхлэгчийн гарын авлага”- “Явуулын багш, түүнд зөвлөх нь”- “Өврийн үсэглэлд зориулсан зөвлөмж”- “Та чадна”- “Өрхийн үйлдвэрлэл”- “Амьдрах ухаан”


73

ХАВСРАЛТ-5

ОЛОН УЛСЫН БАЙГУУЛЛАГААС АББ-ЫН САЛБАРТ НИЙЛҮҮЛСЭН ТОНОГ ТӨХӨӨРӨМЖИЙН ЖАГСААЛТ

№ Сум/Дүүрэг Тоног төхөөрөмж Нийлүүлэгч

Иж бүрнээр нийлүүлсэн

1 Багануур (Улаанбаатар - Компьютер

- Принтер

- Хувилагч машин

- ЛСД прожектор

НҮБ-ын Хүүхдийн сан,

Албан бус боловсрол/Холимог бүлэг төсөл

2 Жаргалант (Ховд)3 Зуунмод (Төв)

4 Улаангом (Увс)

5 Баяннуур (Баян-Өлгий)

- Компьютер

- Хэвлэх машин

- ЛСД прожектор

- Ширээ, сандал

- Сургалтын төрөл бүрийн материал

Дэлхийн зөн-Монгол ОУБ-ын “Малчдын амьжиргааг дээшлүүлэх” төсөл

6 Булган (Баян-Өлгий)7 Баян-Уул (Дорнод)8 Булган (Дорнод)9 Халхгол (Дорнод)10 Хэрлэн (Дорнод)11 Баруунтуруун (Увс)12 Өндөрхангай (Увс)13 Цэнхэрмандал (Хэнтий)14 Хэрлэн (Хэнтий)15 Дөргөн (Ховд)

- Ширээний компьютер ACER

- SAMSUNG Принтер- UPS тог баригч- CD/аудио кассет тоглуулагч - DVD/VCD тоглуулагч - TOSHIBA LCD телевиз 37

инч- Ноос самнах машин - МЕЧТА цахилгаан плитка- Оёдлын машин, ширээний- Багшийн ширээ- Суралцагчын ширээ, 2

хүний,- Сандал, 1 хүний

зөөлөвчтэй- Ламинатор /наагч машин/- Ламинаторын гялгар цаас

А4- Принтер- Самбар 2 талтай 90х150

“Монгол улын хөдөөгийн хүн амын амьдралын баталгааг нийгмийн иж бүрэн үйлчилгээгээр хангах нь” төсөл

ЮНЕСКО

16 Дуут (Ховд)17 Алтай (Ховд)18 Ховд (Ховд)19 Толбо (Баян Өлгий)20 Буянт (Баян Өлгий)21 Улаанхус (Баян Өлгий)22 Баяннуур (Баян Өлгий)23 Давст (Увс)24 Зүүнговь (Увс)25 Хяргас (Увс)26 Тэс (Увс)27 Баяндун (Дорнод)28 Баян-Уул (Дорнод)29 Дашбалбар (Дорнод)30 Хөлөнбуйр(Дорнод)31 Улаан-Уул (Хөвсгөл)32 Ринченлхүмбэ (Хөвсгөл)33 Цагааннуур (Хөвсгөл)34 Цагаан-Уул (Хөвсгөл)


74

35 Баянгол (Улаанбаатар )- Сандал-20- Ширээ-10- Принтер- Канон- Комьпютер



Бусад 1 Мөнххаан (Сүхбаатар) Компьютер

НҮБ-ын

Хүүхдийн сан

(Амьдрах ухаанд суурилсан эрүүл мэндийн боловсол)

2 Баруун-Урт (Сүхбаатар) Принтер3 Даланзадгад (Өмнөговь) Компьютер4 Өмнөговь(Увс) Компьютер, принтер5 Тэс (Увс) Компьютер, принтер6 Халиун (Говь-Алтай) Компьютер8 Баян-Өндөр(Орхон) Компьютер (2ш)9 Баруунбүрэн (Сэлэнгэ) Компьютер, принтер10 Мөрөн (Хөвсгөл) Компьютер11 Хашаат (Архангай) Компьютер12 Булган (Булган) Принтер13 Эрдэнэцогт (Баянхонгор) Компьютер14 Жавхаа төв (Дархан-Уул) Компьютер15 Дорноговь Принтер16 Дорнод Компьютер17 Дундговь Принтер18 Улиастай (Завхан) Принтер19 Орхон Компьютер, принтер20 Бүрд (Өвөрхангай) Компьютер, аппарат21 Даланзадгад (Өмнөговь) Компьютер22 Эрдэнэцагаан (Сүхбаатар) Компьютер23 Наран (Сүхбаатар) Зурагт24 Мөнххаан (Сүхбаатар) Компьютер25 Баянгол (Сэлэнгэ) Компьютер26 Сүхбаатар (Сэлэнгэ) Компьютер28 Мөрөн (Хөвсгөл) Принтер29 Баян-Овоод Компьютер30 Баянгол (Улаанбаатар) Компьютер31 Баянзүрх (Улаанбаатар) Компьютер32 Налайх (Улаанбаатар) Компьютер33 Сонгино-хайрхан (Улаанбаатар) Компьютер, принтер34 Сүхбаатар (Улаанбаатар) Компьютер35 Хан-Уул (Улаанбаатар) Компьютер, принтер36 Чингэлтэй (Улаанбаатар ) Компьютер


75

37 Багануур (Улаанбаатар) Компьютер, принтер, тог баригч



38 Баянгол (Улаанбаатар) Компьютер, принтер, тог баригч 39 Баянзүрх (Улаанбаатар) Компьютер, принтер, тог баригч 40 Сонгинохайрхан (Улаанбаатар) Компьютер, принтер, тог баригч 41 Сүхбаатар (Улаанбаатар) Компьютер, принтер, тог баригч42 Хан-Уул (Улаанбаатар) Компьютер, принтер, тог баригч43 Чингэлтэй (Улаанбаатар) Компьютер, принтер, тог баригч

44 Нийслэлийн боловсролын газар (Улаанбаатар) Компьютер, принтер, тог баригч

45 Архангай Компьютер, принтер, тог баригч46 Дорнод Принтер47 Замын –Үүд (Дорноговь) Компьютер, тог баригч48 Жаргалант (Ховд) Компьютер49 Мандалговь (Дунговь) Компьютер, тог баригч50 Даланзадгад (Өмнөговь) Принтер51 Арвайхээр (Өмнөговь) Компьютер, тог баригч52 Сүхбаатар (Сэлэнгэ) Компьютер, тог баригч53 Лүн (Төв) Компьютер, принтер

54 Сургалт судалгааны алба (АББЗСҮТ) Компьютер, принтер, тог баригч

НҮБ-ын Хүүхдийн сан

55 Сургалт судалгааны алба (АББЗСҮТ) Канон

56 Сургалт судалгааны алба (АББЗСҮТ) Зургийн аппарат

57 Сургалт судалгааны алба (АББЗСҮТ) LCD

58 Сургалт судалгааны алба (АББЗСҮТ) Скайнер

59 Сургалт судалгааны алба (АББЗСҮТ) Сервэр компьютер

60 Теле студи (АББЗСҮТ) Компьютер


76

ХАВС

РАЛ

Т-6

Хэрэ

гжүү

лсэн

төс

лүүд

№Хэ

рэгж

үүлс

эн

хуга

цаа

Санх

үүж

үүлэ

гч

байг

уулл

ага

Төсл

ийн

нэр

Хам

арса

н хү

рээ

Хүрс

эн ү

р дү

н

120

09-2

012

НҮБ

“Мон

голы

н хө

дөөг

ийн

хүн

амы

н ам

ьдра

лын

бата

лгаа

г ни

йгм

ийн

иж б

үрэн

үй

лчил

гээг

ээр

ханг

ах н

ь”

5 ай

мги

йн 2

0 су

м-

Баян

-Өлг

ий-

Баян

нуур

, Буя

нт, Т

олбо

, Ул

аанх

ус-

Дор

нод-

Бая

ндун

, Бая

н-Уу

л,

Даш

балб

ар, Х

өлөн

буйр

- Ув

с- Д

авст

, Зүү

нгов

ь, Т

эс, Х

ярга

с-

Ховд

- А

лтай

, Дөр

гөн,

Дуу

т, Хо

вд-

Хөвс

гөл-

Рен

чинл

хүм

бэ, У

лаан

-Уул

, Ц

агаа

ннуу

р, Ц

агаа

н-Уу

л

- АБ

Б-ы

н су

ргал

тын

орчи

н са

йжир

ч, з

агва

р Гэ

гээр

эл т

өв, г

эр

сург

ууль

тай

болс

он.

- АБ

Б-ы

н ба

гш н

ары

н м

эргэ

жли

йн у

р ча

двар

, арг

а зү

й са

йжир

сан.

- Су

ралц

агчд

ын

идэв

х ор

олцо

о нэ

мэг

дсэн

.-

Ирг

эд о

рлог

о ол

ж а

мьж

ирга

агаа

дээ

шлү

үлсэ

н.-

Ирг

эд Г

эгээ

рэл

төвө

өр ү

йлчл

үүлэ

х х

андл

ага

эерэ

гээр

өө

рчлө

гдсө

н.-

Төр,

оло

н ни

йтий

н ба

йгуу

ллаг

ын

үйл

ажил

лага

а, х

арил

цаа

холб

оо с

айж

ирса

н.-

Төсө

л хэ

рэгж

үүлс

эн 5

айм

гийн

20

сум

ын

738

иргэ

дийн

дун

д хэ

рэгц

ээни

й су

урь

суда

лгаа

г яв

уулс

ны д

үнд

сург

алты

н хө

төлб

өр, г

ары

н ав

лагы

н аг

уулг

а, с

эдвү

үдий

г то

дорх

ойло

н га

ргас

ан. С

удал

гаан

ы т

айла

нг

(х.х

. 12)

-г н

эгтг

эн б

олов

сруу

лж м

онго

л, а

нгли

хэл

дээ

р хэ

влэн

гарг

алаа

.-

БСШ

У-ны

сай

дын

2010

оны

12

дуга

ар с

ары

н 55

6 то

от

туш

аала

ар б

атла

гдса

н үн

дэсн

ий х

эмж

ээнд

бар

имтл

ах “А

мьд

рах

ухаа

нд

суур

илса

н би

чиг

үсги

йн с

урга

лты

н хө

төлб

өр”

(8 х

.х.)-

ийг

боло

всру

улан

хэ

влэн

гарг

асан

бай

на. Х

өтөл

бөри

йг м

онго

л хэ

лээр

450

, каз

ах х

элээ

р 50

ш

ирхэ

гийг

тус

тус

хэв

лэн

гарг

асан

.-

Бичи

г үс

эг, а

мьд

рах

ухаа

ны 3

1 га

рын

авла

га (1

10 х

.х.),

6

виде

о хи

чээл

(140

мин

ут),

нэг

сэдэ

вт 7

цув

рал

ауди

о хи

чээл

(130

мин

ут)

зэрэ

г 8

багц

сур

галт

ын

мат

ериа

л бо

ловс

руул

ж, к

азах

хэл

рүү

орч

уула

н хэ

влэн

түг

ээв.

- Би

чиг

үсэг

, ам

ьдра

х ух

ааны

сур

галт

ыг

орон

нут

агт

4 уд

аа

явуу

лж т

өсли

йн х

үрээ

нд н

ийт

20 с

умы

н 40

00 и

ргэн

хам

руул

ах з

орил

т та

вьсн

аас

нийт

700

0 га

руй

наса

нд х

үрэг

чид

хам

рагд

сан

байн

а.

220

08-2

010

Дэл

хийн

зөн

ол

он у

лсы

н ба

йгуу

ллаг

ын

Мон

гол

дахь

тө

лөөл

өгчи

йн

газа

р

“Мал

чды

н хү

үхэд

, за

луус

т зо

риул

сан

зайн

ы с

урга

лт”

5 ай

мги

йн 2

3 су

м-

Баян

-Өлг

ий-

Баян

нуур

, Бул

ган,

Д

элүү

н, Ц

энгэ

л, Ө

лгий

- Д

орно

д- Б

аянд

ун, Б

аян-

Уул,

Бул

ган,

Ха

лх го

л, Х

эрлэ

н-

Увс-

Бар

уунт

уруу

н, Н

аран

була

г, Ө

ндөр

ханг

ай, У

лаан

гом

- Хө

всгө

л- Ж

арга

лант

, Чан

дман

ь-Ө

ндөр

, Эрд

энэб

улга

н, М

өрөн

- Хэ

нтий

- Ба

тшир

ээт,

Бинд

эр, Д

адал

, Ц

энхэ

рман

дал,

Хэр

лэн

- М

ал а

ж а

хуй,

газа

р, га

зар

тари

алан

, биз

нес,

ам

ьдра

х ух

аан

гэсэ

н 4

чигл

элээ

р 16

86 х

үний

г су

ргал

танд

хам

руул

ав.

- “А

мьд

ралы

н их

сур

гуул

ь” с

онин

ыг

12 д

угаа

р га

рган

750

0 ху

вь

хэвл

эн н

ийт

9000

0 ху

вь, “

Амьд

ралы

н их

сур

гуул

ь”-н

ы 5

2 үз

эгдэ

лт р

адио

хи

чээл

-920

, “И

рээд

үй о

йрхо

н”-2

300

теле

хич

ээл,

“За

луу

мал

чды

н их

су

ргуу

ль”-

280

анги

т те

ле ж

үжиг

зэр

эг н

ийт

3500

хув

ь ху

вилж

ауд

ио,

виде

о м

атер

иалы

г за

йны

сур

галт

анд

ашиг

лав.


77

320

08-2

010

Дэл

хийн

зөн

ол

он у

лсы

н ба

йгуу

ллаг

ын

Мон

гол

дахь

тө

лөөл

өгчи

йн

газа

р

“Бич

иг ү

сгий

н бо

ловс

рол”

5 ай

мги

йн 2

3 су

м-

Баян

-Өлг

ий-

Баян

нуур

, Бул

ган,

Д

элүү

н, Ц

энгэ

л, Ө

лгий

- Д

орно

д- Б

аянд

ун, Б

аян-

Уул,

Бул

ган,

Ха

лх го

л, Х

эрлэ

н-

Увс-

Бар

уунт

уруу

н, Н

аран

була

г, Ө

ндөр

ханг

ай, У

лаан

гом

- Хө

всгө

л- Ж

арга

лант

, Чан

дман

ь-Ө

ндөр

, Эрд

энэб

улга

н, М

өрөн

- Хэ

нтий

- Ба

тшир

ээт,

Бинд

эр, Д

адал

, Ц

энхэ

рман

дал,

Хэр

лэн

- Би

чиг

үсэг

тай

лагд

аагү

й бу

юу

бага

мэд

эгч

18 х

үртл

эх н

асны

87

3 су

ргуу

ль з

авса

рдса

н хү

үхэд

зал

уучу

уды

г ха

мру

улав

.-

Бичи

г үс

гийн

анх

ан, д

унд,

гүн

згий

шат

ны 3

түв

шни

й су

рах

бичг

ийг

тус

бүр

500

хувь

, 21

төрл

ийн

гары

н ав

лагы

г ту

с бү

р 10

0-70

0 ху

вь, н

ийт

137,

5 хэ

в.ху

уд б

үхий

сур

галт

ын

мат

ериа

лыг

хэвл

эн т

үгээ

ж,

сург

алта

нд а

шиг

лав.

- 5

удаа

ний

гэм

шүү

лэх

үйл

ажил

лага

аг я

вуул

ж 1

4118

хүн

ийг

хам

руул

ав.

420

06-2

010

НҮБ

-ын

Хүүх

дийн

са

н, Г

лоба

ль с

ан“А

мьд

рах

ухаа

нд

суур

илса

н эр

үүл

мэн

дийн

бо

ловс

рол”

21 а

ймаг

, 9 д

үүрэ

г-

Амьд

рах

ухаа

нд с

уури

лсан

эрү

үл м

энди

йн б

олов

срол

ын

2 хө

төлб

өр, б

агш

ийн

гары

н ав

лага

-1, с

урал

цагч

дад

зори

улса

н га

рын

авла

га-5

ний

т 68

хэв

.хуу

д бү

хий

сург

алты

н м

атер

иалы

г бо

ловс

руул

ав.

- М

өн Б

ЗДХ/

ХДХВ

/ДО

Х-оо

с ур

ьдчи

лан

сэрг

ийлэ

х ух

уулг

а аг

уулс

ан 3

зур

агт

хууд

ас, “

Хорт

зур

шла

ас х

олхо

н ам

ьдар

ъя”-

15 м

инут

, “Б

элги

йн з

амаа

р да

мж

их х

алдв

ар”-

15 м

инут

тел

е хи

чээл

ийг

бэлт

гэв.

520

06-2

010

НҮБ

-ын

Хүүх

дийн

са

н“А

лбан

бус

бо

ловс

рол”

21 а

ймаг

, УБ-

ын

9 дү

үрэг

Уг т

өсли

йн х

үрээ

нд н

ийт

847

багш

, 497

оро

н ну

тгий

н уд

ирдл

агуу

дад

сург

алт

явуу

лсан

бай

на. Т

одру

улба

л:-

Холи

мог

бүл

гийн

сур

галт

ыг

7 бү

сэд

зохи

он б

айгу

улж

410

ба

гш

- АБ

Б-ы

н ба

гш н

ары

н ур

чад

вары

н ур

алда

ан т

урш

лага

со

лилц

ох у

улза

лтан

д 16

7 ба

гш

- Ам

ьдра

х ух

ааны

сур

галт

анд

270

багш

-

“АББ

-д о

рон

нутг

ийн

удир

длаг

а, с

ургу

улий

н үү

рэг

орол

цоо”

су

ргал

танд

353

хүн

ийг

сург

алта

нд х

амру

улав

.-

Амьд

рах

ухаа

ны с

урга

лты

н хө

төлб

өр 1

2,5

хэв.

хуу

д, 1

0 цу

врал

га

рын

авла

га 3

5,5

хэв.

хууд

-

Дүй

цсэн

сур

галт

ын

мон

гол

хэл,

мат

емат

ик н

ийт

47,2

5 хэ

в.ху

уд-

Холи

мог

бүл

гийн

сур

галт

анд

зори

улса

н 5

багш

ийн

гары

н ав

лага

94,

75 х

эв.х

ууд

- Ба

га, с

уурь

, бүр

эн д

унд

боло

всро

лын

дүйц

сэн

сург

алты

н 70

м

одул

ь 31

5 хэ

в.ху

уд-

Дүй

цсэн

сур

галт

ын

мод

улий

н зө

влөм

ж (М

онго

л хэ

л,

Мат

емат

ик) 1

5 хэ

в.ху

уд

620

06-2

009

ЮН

ЕСКО

-гий

н Аз

и-Н

омхо

н да

лайн

бүс

ийн

соёл

ын

төв

“Тог

твор

той

хөгж

лийн

бо

ловс

рол”

21 а

ймаг

, ний

слэл

ийн

8 дү

үрэг

- 8

төрл

ийн

гары

н ав

лага

, 6 т

өрли

йн з

ураг

т ху

удас

, 1 а

лбан

бус

ор

чуул

га б

үхий

ний

т 21

,5 х

эв.х

ууд

сург

алты

н м

атер

иал

гары

н ав

лага

- “Э

х дэ

лхий

-1,3

” ба

гц н

ь ба

гший

н зө

влөм

ж-1

, сур

алца

гчда

д зо

риул

сан

гары

н ав

лага

-2, з

ураг

т ху

удас

-2, в

идео

хич

ээл-

2оос

бүр

дсэн

ба

гц м

атер

иалы

г 50

0 ху

вь

- “Э

х дэ

лхий

-4”

багц

нь

багш

ийн

зөвл

өмж

-2, с

урал

цагч

дад

зори

улса

н 3

гары

н ав

лага

, 2 з

ураг

т ху

удас

, вид

ео х

ичээ

л 3-

аас

бүрд

сэн

багц

мат

ериа

лыг

хэвл

эн А

ББ-ы

н Гэ

гээр

эл т

өвөө

р тү

гээв

.


78

720

06-2

007

ЮН

ЕСКО

“Бич

иг ү

сгий

н бо

ловс

ролы

г за

йны

сур

галт

аар

дам

жуу

лан

олго

х нь

” (II

үе

шат

)

6 ай

мги

йн 3

1 су

м-

Говь

-Алт

ай-Б

аянт

ооро

й, Б

аян-

Уул,

Ш

арга

, Хал

иун,

Цог

т-

Дор

ного

вь-А

йраг

, Алт

анш

ирээ

, Д

алан

жар

гала

н, Д

элгэ

рэх,

Их

хэт

- Д

ундг

овь-

Ада

ацаг

, Дэл

гэрц

огт,

Дэр

эн,

Луу

с, С

айха

н-О

воо

- Ө

мнө

говь

-Бая

н-О

воо,

Ном

гон,

Ха

нбог

д, Х

үрм

эн, Д

алан

задг

ад-

Төв-

Баян

чанд

ман

ь, У

гтаа

л, Л

үн,

Эрдэ

нэса

нт, З

аам

ар, З

уунм

од-

Хэнт

ий-Б

атно

ров,

Дад

ал, Ө

мнө

дэлг

эр,

Мөр

өн, Н

оров

лин

- Ба

янхо

нгор

, Бая

н-Ө

лгий

, Зав

хан,

Сүх

баат

ар, Х

овд,

Увс

6

айм

гийн

29

сум

, ний

слэл

ийн

4 дү

үргэ

эс н

ийт

929

хүнэ

эс а

суул

га,

ярил

цлаг

а, а

жиг

лалт

, бич

иг ү

сгий

н тү

вшин

тог

тоох

суд

алга

аг а

вав.

- 6

айм

гийн

29

сум

ын

багш

нар

ыг

бичи

г үс

гийн

анх

ан

шат

ны б

олон

бич

иг ү

сгий

н да

раах

зай

ны с

урга

лты

г ор

он н

утаг

т зо

хион

бай

гуул

ах, с

урга

лты

н хэ

рэгл

эгдэ

хүүн

ийг

ашиг

лах

арга

бар

ил

эзэм

шүү

лэх,

ком

пью

тери

йн х

эрэг

лээн

ий а

нхан

шат

ны м

эдлэ

гийг

олг

ох

сург

алты

г зо

хион

бай

гуул

ав. С

урга

лтан

д ни

йт 1

15 б

агш

ийг

хам

руул

ав.

820

05-2

006

ЮН

ЕСКО

“Бич

иг ү

сгий

н бо

ловс

ролы

г за

йны

сур

галт

аар

дам

жуу

лан

олго

х нь

”

6 ай

мги

йн 2

9 су

м, У

Б-ы

н 4

дүүр

эг-

Баян

хонг

ор-Б

аян-

Ово

о, Б

аянх

онго

р,

Жин

ст, Ш

арга

лжуу

т, Ө

лзий

т, Эр

дэнэ

цогт

- Ба

ян-Ө

лгий

-Алт

анцө

гц, Б

аянн

уур,

Ө

лгий

, Цаг

аанн

уур,

Ног

оонн

уур

- За

вхан

-Алд

арха

ан, У

лиас

тай,

Ц

агаа

нхай

рхан

, Цаг

аанч

улуу

т-

Сүхб

аата

р-Ас

гат,

Баян

дэлг

эр, Б

аруу

н-Ур

т, Сү

хбаа

тар

- Хо

вд-Б

уянт

, Дөр

гөн,

Дар

ив, М

анха

н,

Жар

гала

нт-

Увс-

Дав

ст, Т

ариа

лан,

Саг

ил, Т

үргэ

н,

Улаа

нгом

- Ул

аанб

аата

р хо

т-Ба

янзү

рх,

Сонг

инох

айрх

ан, Х

ан-У

ул, Ч

ингэ

лтэй

- Го

вь-А

лтай

, Дор

ного

вь, Д

ундг

овь,

Өм

нөго

вь, Т

өв, Х

энти

й зэ

рэг

6 ай

мги

йн 3

1 су

ман

д хэ

рэгц

ээни

й су

далг

ааг

наса

нд х

үрэг

чдий

н би

чиг

үсги

йн б

олов

срол

ын

түвш

ин т

огто

ох х

эрэг

цээн

ий с

удал

гааг

су

мы

н за

саг

дарг

а, и

ргэд

ийн

төлө

өлөг

чдий

н ху

рлы

н да

рга,

сур

гуул

ийн

захи

рал,

АББ

-ын

Гэгэ

эрэл

төв

ийн

багш

, ирг

эдээ

с ни

йт 1

110

хүнэ

эс

асуу

лга,

яри

лцла

га, S

WO

T, м

атри

цийн

арг

аар

суда

лгаа

ава

в.

- Би

чиг

үсги

йн с

урга

лтан

д 6

айм

гийн

31

сум

ын

3460

хүн

ха

мра

гдса

н бө

гөөд

сур

галт

ын

эцэс

т 14

46 х

үн б

уюу

41,8%

нь

бичи

г үс

эгт

тайл

агда

н, 2

014

бую

у 57

,9%

нь

бичи

г үс

гийн

чад

вара

а ах

иулс

ан б

айна

. -

Анха

н бо

лон

дунд

шат

ны с

урга

лтад

Бил

гийн

нүд

-1, б

ага

боло

всро

лын

дүйц

сэн

сург

алты

н М

онго

л хэ

л, М

атем

атик

, гүн

згий

ш

атан

д би

чиг

үсги

йн д

араа

х 8

цувр

ал га

рын

авла

гыг

сург

алта

д аш

игла

ж б

айса

н ба

сур

алца

гчды

н со

нирх

ол х

эрэг

цээн

ий д

агуу

со

нгос

он н

эмэл

т су

ргал

тын

хэрэ

глэг

дэхү

үний

г аш

игла

ж б

айв.

920

08-2

009

ЮН

ЕСКО

“Алб

ан б

ус б

олон

на

санд

хүр

эгчд

ийн

боло

всро

л”

Арха

нгай

, Дор

нод,

Хов

д, М

УБИ

С-

365

оюут

ан, с

этгэ

л су

длал

, бол

овср

ол с

удла

л, м

эргэ

жли

йн

дида

ктик

ийн

30 б

агш

аас

суда

лгаа

ава

в.

- 40

4 ою

утну

удад

16

цаги

йн л

екц,

32

цаги

йн с

емин

ар о

ров.


79

ХАВСРАЛТ-6


80


81


82


83


84


85


86

Бичиг үсгийн Report 2004-2012...Бичиг үсгийн боловсролын...

Documents

Transcript of Бичиг үсгийн Report 2004-2012...Бичиг үсгийн боловсролын...