ESHB-I KRM KMDR ?. 3 HZ. EBBEKR (r.anh) 3 HZ. MER B. HATTAB (r.anh) 7 HZ. OSMAN BN AFFAN (r.anh) 12 Fitnenin Ortaya k Ve ahadeti: 16 HZ. AL (r.anh) 17 HZ. ABBAS BN UBDE (r.anh) 20 HZ. ABBS BN ABDULMUTTALB (r.anh) 21 HZ. ABDULLAH BN ATK (r.anh) 22 HZ. ABDULLAH BN CAH (r.anh) 23 HZ. ABDULLAH BN EBBEKR (r.anh) 25 HZ. ABDULLAH BN HANZALA (r.anh) 26 HZ. ABDULLAH BN HUZFE (r.anh) 26 HZ. ABDULLAH BN MES'UD (r.anh) 28 HZ. ABDULLAH BN REVHA (r.anh) 32 HZ. ABDULLAH BN SELM (r.anh) 33 HZ. ABDULLAH BN MM- MEKTM (r.anh) 36 HZ. ABDULLAH BN ZUBEYR (r.anh) 36 HZ. ABDULLAH BN MER B. EL-HATTB (r.anh) 37 HZ. ABDULLAH BN SHEYL (r.anh) 41 HZ. ABDULLAH BN ABBS (r.anh) 42 HZ. ABDULLAH BN AMR BN EL-S (r.anh) 44 HZ. ABDULLAH BN ZEYD (r.anh) 48 HZ. ABDURRAHMAN BN AVF (r.anh) 49 HZ. AD BN HTM T (r.anh) 50 HZ. AMMAR BN YSR (r.anh) 51 HZ. MR BN FHEYRE (r.anh) 52 HZ. AMR BN S (r.anh) 53 HZ. AMR BNU CEMUH (r.anh) 54 HZ. SIM BN SBT (r.anh) 56 HZ. BER' BN ZB (r.anh) 58

HZ. BER BN SA'D (r.anh) 58 HZ. BLAL- HABE (r.anh) 59 HZ. BREYDE BN HUSAYB (r.anh) 60 HZ. CBR BN ABDULLAH (r.anh) 61 HZ. CA'FER B. EB TALB (r.anh) 63 HZ. CERR BN ABDULLAH (r.anh) 64 HZ. DIHYE- KELB (r.anh) 65 HZ. DIRAR BN EZVER (r.anh) 68 HZ. EBN B. SAD B. el-AS (r.anh) 69 HZ. EB DCNE (r.anh) 70 HZ. EBU'D-DERD (r.anh) 71 HZ. ENES B. MLK (r.anh) 72 HZ. ES'AD B. ZURRE (r.anh) 74 HZ. EB EYYUB EL-ENSR (r.anh) 76 HZ. EB HUREYRE (r.anh) 77 HZ. EB KATDE (r.anh) 80 HZ. EB LBBE (r.anh) 81 HZ. EB MSA EL-E'AR (r.anh) 83 HZ. EB RAF (r.anh) 84 HZ. EBU SAD EL-HUDR (r.anh) 85 HZ. EB SELEME (r.anh) 87 HZ. EB SFYAN BN HRS (r.anh) 88 HZ. EB TALHA ZEYD BN SEHL (r.anh) 91 HZ. EB TALH (r.anh) 92 HZ. EBU UBEYDE B. EL-CERRH (r.anh) 94 HZ. EBU ZERR el GIFAR (r.anh) 96 HZ. ERKAM B. EB'L-ERKAM (r.anh) VE EV 97 HZ. FADL BN ABBAS (r.anh) 99 HZ. FEYRZ BN DEYLEM (r.anh) 99 HZ. HABBB BN ERET (r.anh) 100 HZ. HACCAC BN LT (r.anh) 101

ESHB-I KRM KMDR ?

Peygamber efendimizi hayatta iken ve peygamber olarak bir n gren, eer m ise bir nkonuan m'mine "Sahb" denir. Birka tnesine Eshb veya Sahbe denir. Hrmet olarakEshb- kirm denir. Peygamberimizi, kfir iken grp de, Reslullahn veftndan sonra mna gelenveya Mslman iken, sonra mrted olan yan Mslmanlktan kan sahb olamaz. Zaten Peygamberefendimiz, Eshbndan hibirinin sonradan kfir olmayacan , ya'n Mslmanlktan kmayacan,hepsinin Cennete gideceklerini haber verdi. Ehl-i snnet limleri, Eshb- kirm e ayrmtr: 1. Muhcirler: Mekke ehri alnmadan nce, Mekkeden veya baka yerlerden, vatanlarn,yaknlarn terk ederek, Medne ehrine hicret edenlerdir. 2. Ensr: Peygamber efendimize ve Muhcirlere her trl yardmda ve fedkrlktabulunacaklarna sz veren Medne ehrinde veya bu ehre yakn yerlerde bulunan Mslmanlardr. 3. Dier Eshb- kirm: Mekke ehri alnd zaman ve daha sonra Mekkede veya bakayerlerde mna gelenlerdir. Eshb- kirmn en stnleri, Reslullahn drt halfesidir. Bunlardan sonra en stnleri Cennetile mjdelenmi olan Hz. Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali, Talh, Zbeyr bin Avvm,Abdurrahmn bin Avf, Sad bin Eb Vakks, Sad bin Zeyd, Eb Ubeyde bin Cerrh, ve Hz. Hasan ileHz. Hseyindir. Eshb- kirmn adedi: Mekke'nin fethinde on bin, Tebk Gazsnda yetmi bin, Ved Haccndadoksan bin ve Reslullah efendimiz veft ettii zaman yeryznde yz yirmi drt binden fazla sahbvard. Bu konuda baka rivyetler de vardr. Allah tel, Eshb- kirmdan rz olduunu, onlar sevdiini Kur'n- kermde bildiriyor, vemelen: - Allah onlardan rz, onlar da Allahtan rzdr, ve: - Hepsine hsny, Cenneti va'dettik, buyuruluyor. Allah telnn sfatlar ebeddir, sonsuzdur.Bu bakmdan Eshb- kirmdan rz olmas da sonsuzdur.Bunun iin bu mbrek insanlardanbahsederken sradan bir insandan bahseder gibi konumamaldr. Her zaman edebli, terbiyeliolmaldr. Peygamber efendimizi sevenin, O'nun Ehl-i beytini ve Eshbn, ya'n arkadalarn da sevmesilzmdr. Hads-i erfte buyuruldu ki: - Srt kprsnden ayaklar kaymadan geenler, Ehl-i beytimi ve Eshbm ok sevenlerdir. - Eshbma dil uzatmakta, Allah teldan korkunuz! Benden sonra onlar kt niyetlerinizehedef tutmaynz! Nefsinize uyup, kin balamaynz! Onlar sevenler, beni sevdikleri iin severler.Onlar sevmiyenler, beni sevmedikleri iin sevmezler. Onlara el ile, dil ile eziyet edenler, onlargcendirenler, Allah telya eziyet etmi olurlar ki, bunun da muhezesi, ibret cezs gecikmez,verilir. - Allah telnn, meleklerin ve btn insanlarn la'neti, Eshbma kt sz syliyenin, zerineolsun! Kymette Allah tel, byle kimselerin farzlarn da, nfile ibdetlerini de kabl etmez! - Kymette, insanlarn hepsinin kurtulma midi vardr. Eshbma senler bunlardanmstesndr. Onlara Kymet halk da la'net eder. Eshb- kirm, seilmi insanlard. stnlkleri dier mmetlerden ok fazlayd. Mesel, Hz.Eb Bekir, Peygamberlerden sonra insanlarn en stn idi. Hads-i erfte buyuruldu ki:

- Allah tel, beni btn insanlar arasndan ayrp seti. Bana eshb ve akrab olarak en iyiinsanlar seti. Bunlardan sonra, birok kimse gelir ki, eshbma ve akrabma dil uzatrlar. Onlarayakmyan iftirlar syliyerek, ktlemeye urarlar. Byle kimselerle oturmaynz! Birlikte yiyipimeyiniz! Bunlardan kz alp vermeyiniz. Eshb- kirmn her birinin ismini hrmetle, sayg ile sylemelidir. Birinin ad syleninceradyallah anh= Allah ondan rz olsun denir. kisi iin radyallah anhm= Allah tel oikisinden rz olsun Birka veya hepsi sylenince rdvnullahi tel aleyhim ecman veya ksacaradyallah anhm= Allah onlarn hepsinden rz olsun denir.

HZ. EBBEKR (r.anh)

Hz. Muhammed (s.a.s.)'in slm' teblie balamasndan sonra ilk iman eden hr erkeklerin; raithalifelerin, aere-i mbeerenin ilki. Cmiu'l Kur'an, es-Sddk, el-Atik lakaplaryla bilinen byksahabi.Kur'n- Kerim'de hicret srasnda Raslullah'la beraber olmasndan dolay, "...maaradabulunan iki kiiden biri..." (et-Tevbe, 9/40) eklinde ondan bahsedilmektedir. Asl ad Abdlkbe olup, slm'dan sonra Raslullah (s.a.s.)'in ona Abdullah adn verdiikaydedilir. Azaptan azad edilmi mnsna "atik"; drst, sadk, emin ve iffetli olduundan dolay da"sddk" lkabyla anlmtr. "Deve yavrusunun babas" manasna gelen Eb Bekir adyla mehurolmutur. Teymoullar kabilesinden olan Eb Bekir'in nesebi Mrre b. K'b'da Raslullah'la birleir.Anasnn ad mm'l-Hayr Selma, babasnn ki Eb Kuhafe Osman'dr. Knyesi Abdullah b. Osmanb. Amir b. Amir... b. Murra ...et-Teym'dir. Bedir savana kadar mrik kalan olu Abdurrahmandnda btn ailesi mslman olmutur. Babas Eb Kuhafe, Eb Bekir'in halifeliini ve lmngrmtr. Hz. Eb Bekir'in Raslullah (s.a.s.)'den bir veya ya kk olduu zikredilmitir.slm'dan nce de saygn, drst, kiilikli, putlara tapmayan ve evinde put bulundurmayan "hanif" birtacir olan Eb Bekir, lmne kadar Hz. Peygamber'den hi ayrlmamtr. Btn servetini, kazancnslm iin harcam, kendisi sade bir ekilde yaamtr. Hz. Eb Bekir, Fil ylndan iki sene birka ay sonra 571'de Mekke'de dnyaya gelmi, gzelhasletlerle tannm ve iffetiyle hret bulmutur. ki imek chiliye dneminde ok yaygn bir detolduu halde o hi imemitir. O dnemde Mekke'nin ileri gelenlerinden olup Araplarn nesep veahbr ilimlerinde mehur olmutur. Kuma ve elbise ticaretiyle megul olurdu; sermayesi krk bindirhemdi ki, bunun byk bir ksmn slm iin harcamtr. Raslullah'a iman eden Eb Bekir (r.a.)slm dvetiliine balam, Osman b. Affn, Zbeyr b. Avvm, Abdurrahman b. Avf, Sa'd b. EbVakkas ve Talha b. Ubeydullah gibi slm'n ycelmesinde byk emekleri olan ilk mslmanlarn birou slm' onun dvetiyle kabul etmilerdir.Hz. Eb Bekir hayat boyunca Raslullah'n yanndanayrlmam, ocukluundan itibaren aralarnda byk bir dostluk kurulmutur. Raslullah birokhususlarda onun grn tercih ederdi. Umm ve huss olan nemli ilerde ashbyla mavereeden Peygamber (s.a.s.) baz hususlarda zellikle Eb Bekir'e danrd. (bn Haldun, Mukaddime,206). Araplar ona "Peygamber'in veziri" derlerdi.Teymoullar kabilesi Mekke'de nemli bir yeresahipti. Ticaretle urayorlar, toplumsal temaslar ve geni kltrllkleri ile tannyorlard. Hz. EbBekir'in babas Mekke erafndand. Hz. Eb Bekir, chiliye dneminde de gzel ahlk ile tannan,sevilen bir kii idi. Mekke'de "enak" diye bilinen kan diyeti ve kefalet denmesi ilerininyrtlmesiyle grevliydi. Muhammed (s.a.s.) ile byk bir dostluklar vard. Sk sk buluur,Allah'n birlii, Mekke mriklerinin durumu ve ticaret gibi konularda mvere ederlerdi. kisi dechiliye kltrne karydlar, iir yazmaz ve iiri sevmezlerdi, daha ziyade tefekkr ederlerdi. slm' benimsemesi : Hz. Eb Bekir, Hira dandan dnen Hz. Muhammed ile karlatnda,Raslullah (s.a.s.) ona, "Allah'n elisi" olduunu syleyip "Yaratan Rabbinin adyla oku" (el-Alk,96/1) diye balayan yetleri bildirdii zaman hemen ona: "Allah'n birliine ve senin O'nun raslolduuna iman ettim" demitir. Hz. Hatice'den sonra Raslullah'a ilk iman eden odur. Hz. Peygamber(s.a.s.) slm' tebliinin ilk zamanlarnda kiminle konutuysa en azndan bir tereddt grm, ancakEb Bekir eksiz ve tereddtsz bir ekilde kabul etmitir. Hatta Hz. Peygamber (s.a.s.), "Btn

insanlarn iman bir kefeye, Eb Bekir'in ki bir kefeye konsa, onun iman ar basard " diye ltif birbenzetme de yapmtr. M'min Eb Bekir, hayatnn sonuna kadar tm varln slm'a adam, btn hayrl ilerde enbata gelmitir.Eb Bekir Mekke dneminde gl kabilelere mensup kiileri slm'a kazandrmayaalt, te yandan mriklerin ikencelerine maruz kalan gszleri, kleleri korudu; servetini eziyetedilen kleleri satn alp azad etmekte kulland. Bill, Habbab, Lbeyne, Eb Fukayhe, Amir, Zinnire,Nahdiye, mm Ubeys bunlardandr. Kendisi de Mescid-i Haram'da mriklerin saldrsna uramt. Eb Bekir, iman ettikten sonraslm' teblie gizli gizli devam ediyordu. Annesi, kars mm Ruman ve kz Esma da iman etmi,fakat oullar Abdullah, Abdurrahman ve babas Eb Kuhafe henz iman etmemilerdi. Osman b.Affan, Sa'd b. Eb Vakkas, Abdurrahman b. Avf, Zbeyr b. Avvm, Talha b. Ubeydullah gibi ilkmslmanlar slm'a dvet eden odur. Mriklerin eziyetleri oalp mslmanlara yaplan basklar arttktan sonra Hz. Peygamber Hz.Eb Bekir'e de Habeistan'a g etmesini sylemi ve Eb Bekir yola km; ancak Berk'l-Gmd'da Mekke'nin ileri gelen kabilelerinden bn Dugunne ile karlatnda bn Dugunne onuhimayesine aldn ve Mekke'ye dnmesi gerektiini belirterek, ikisi birlikte Mekke'ye dnmlerdir.Ancak artl olarak Eb Bekir'i himayesine alan bn Dugunne, Eb Bekir'in aktan aa ibadetetmesi ve inancn yaymaya devam etmesi sebebiyle artlar yerine getirmediini iddia ederek onaibadetini gizli yapmasn sylediinde Eb Bekir, onun himayesine ihtiyac olmadn, zatenkendisine sz de vermediini ifade etmiti: "Senin himayeni sana ide ediyorum. Bana Allah'nhimayesi yeter." Bylece on yl Mekke'de Raslullah'n yannda kalan Hz. Eb Bekir, Hz. Aie'nin rivyetinegre, Raslullah hicret emrini alp Eb Bekir'e gelerek ona beraberce hicret edeceklerini syleyinceEb Bekir sevinten alamaya balamt (bn Him, es-Sire, II, 485). Hz. Peygamber'in bir gecede Mekke'den Kuds'e oradan Sidret'l Mnteha'ya gittii sra veMirc hdisesini duyan mrikler bunu Hz. Eb Bekir'e yetitirdikleri zaman; "O dediyse dorudur."demitir. Bu sznden sonra Ebu Bekir'e; ihlsl, asla yalan sylemeyen, z doru, itikadnda pheolmayan anlamnda, "Sddk" lkab verildi. Kur'an tbiriyle, "O, ne iyi arkadat " (en-Nis, 4/69)denilebilir.te o "Sddk" ile o "Emn", o iki arkada beraberce Sevr dandaki maaraya hareketederek hicret etmilerdir. Hicreti Sevr maarasna ilk giren Hz. Eb Bekir, (r.a.) maarada keif yaptktan sonraRaslullah ieri girmitir. Eb Bekir'in kz Esma yolda yemeleri iin azklarn hazrlamt. OnlarMekke'den ayrlnca mrikler her tarafa adamlarn yollayarak aramaya baladlar. Kureykabilesinin mrikleri Eb Cehil bakanlnda Esma'nn evini aradlar, hakaret edip dayak attlar.Hz.Eb Bekir (r.a.) hicret yolculuuna karken yanna btn parasn almt. Buna ramen kz Esmaonun nerede olduunu, nereye gittiini kfirlere sylememitir. z sren Mekkeli mrikler Sevr maarasna kadar geldiler. Raslullah bu srada Kur'n'daanlatld biimde yle diyordu: "zlme, Allah bizimledir" (et-Tevbe, 104/40). Nitekim Allah onagven vermi, gremedikleri askerleriyle onu desteklemitir; Allah gldr, hakimdir. Kfirler tmaramalara ramen onlar bulamadlar. Maarada gn kaldktan sonra Medine'ye ynelenRaslullah ile Eb Bekir Kuba'ya vardlar. Eb Bekir maarada kaldklar gn yle anlatr: "Raslullah (s.a.s.) ile beraber bir maaradabulundum. Bir ara bam kaldrp baktm. O anda Kurey casuslarnn ayaklarn grdm. Bunun

zerine, 'Ya Raslullah, bunlardan birka gzn aa ese de baksa muhakkak bizi grr' dedim.O, 'Sus ya Eb Bekir. ki yolda ki, Allah onlarn ncs ola, endie edilir mi?' buyurdu. Kuba'da gn kalan Raslullah ile Hz. Eb Bekir nihayet Medine'ye vardlar. Medine'de Hz.Eb Bekir humma hastalna tutuldu. Hastalk ilerleyip yataa dtnde Raslullah, "Allah'mMekke'yi bize sevgili kldn gibi Medine'yi de bize sevgili kl, hummay bizden uzaklatr' diye duaettii zaman Hz. Eb Bekir ve hasta olan dier sahbler iyiletiler. Bu arada Hz. ie ile Hz. Muhammed (s..s.)'in dnleri yapld. Mescidi Neb in edildi.Masraflarn bir ksmn Hz. Eb Bekir karlad. Medine'de kardelik tesis edildiinde Eb Bekir'inkardelii Harise b. Zeyd oldu.Hz. Eb Bekir Medine'de Mescidi Neb'nin inasna katld.Raslullah slm' yaymak ve dmanlar hakknda bilgi toplamak iin seriyye denilen keif kollarnMedine dna gnderiyor, bunlara bazen Hz. Eb Bekir de katlyordu. Raslullah ile birlikte bizzatarpt savalarda (Bedir'de, Uhud'da, Hendek'te) Eb Bekir de yer ald. O, Mreysi, Kurayza,Hayber, Mekke, Huneyn, Taif gazvelerinde de bulundu. Raslullah'n bizzat idare ettii harplere gazve denir. Eb Bekir, bu sz geen byksavalardan baka, otuzdan fazla gazveye katlmtr. arpma olmakszn Veddan, Buvat, Bedr-il, Ueyre gazveleriyle de dmanlar itaat altna alnmtr. Btn bu gazvelerde Hz. Eb Bekir,Raslullah'n en yaknnda yer alm olup onun "veziri" gibi idi. Bedir'de, olu Abdurrahman mrikler safnda yer aldnda Eb Bekir oluyla arpmtr.Sadece o deil, Bedir'de birok sahb, olu, kardei, babas, days ile arpmt. Bedir sava,mslmanlarn slm' hereyden stn tuttuklarn, Allah iin en yaknlar olan mrikleri kan baveya kabile taassubu iinde kalmadan, baka insanlardan ayrdetmeden ldrdklerinigstermektedir. Raslullah'n bir amcas Hamza, slm ordusu safndayken teki amcas Abbas, dmansafndayd. Yeeni Ubeyde kendi yanndayken, teki yeenleri Eb Sfyan ve Nevfel mriklerleberaberdi. Hatt kz Zeyneb'in ei Eb'l-As da Raslullah'a kar mriklerle birlikte savayordu. Hicretin 9. ylnda Medine'de byk bir ktlk oldu. Bu arada Bizans mparatoru, am'da Hicazblgesini istil etmek zere byk bir ordu hazrlad. Raslullah, bu orduya kar slm ordusunuhazrlarken, ktlk sebebiyle zorluklarla karlat. Eb Bekir malnn hepsini bu ordununhazrlanmasnda kulland. Onuncu ylda "Ved Hacc"nda bulunan Allah'n Rasl, onbirinci yldahastaland. Hicr onbirinci ylda hastalanan Raslullah (s.a.s.) 13 Rebiylevvel Pazartesi gn (8 Haziran632) veft etti. Onun veftn duyan mslmanlar byk bir zntye kapldlar ve ilk anda neyapmalar gerektiine karar veremediler. Ama o da bir lmlyd. Hz. mer, onun Hz. Musa gibiRabbi ile bulumaya gittiini, O'nun iin "ld" diyen olursa ellerini keseceini sylyordu. EbBekir, Raslullah'n iyi olduu bir srada ondan izin alarak kznn yanna gitmiti. Veft haberiniduyar duymaz hemen geldi, Raslullah' alnndan pt ve "Babam ve anam sana fed olsun yaRaslullah. lmnde de yaamndaki kadar gzelsin. Senin lmnle peygamberlik son bulmutur.nn ve erefin o kadar byk ki, zerinde alamaktan mnezzehsin. Y Muhammed, Rabbininkatnda bizi unutma; hatrnda olalm ..." dedi. Sonra dar kp mer'i susturdu ve; "Ey insanlar, Allah birdir, O'ndan baka ilh yoktur,Muhammed O'nun kulu ve elisidir. Allah apak hakikattir. Muhammed'e kulluk eden varsa, bilsin kio lmtr. Allah'a kulluk edenlere gelince, phesiz Allah diri, bk ve ebeddir. Size Allah'n ubuyruunu hatrlatrm: "Muhammed sadece bir elidir. Ondan nce de peygamberler gelip gemitir.

imdi o lr veya ldrlrse siz kelerinizin zerinde geriye mi dneceksiniz? Kim kesizerinde geriye dnerse Allah'a hibir ziyan veremez. Allah kredenleri mkfatlandracaktr" (l-imrn, 3/144).Allah'n kitab ve Raslullah'n snnetine sarlan doruyu bulur, o ikisinin arasnayran saptr. eytan, peygamberimizin lm ile sizi aldatmasn, dininizden saptrmasn. eytannsize ulamasna frsat vermeyiniz" (bn Him, es-Sire, IV, 335; Taber, Trih, III, 197,198). Hz. Eb Bekir bu konumasyla orada bulunanlar teskin ettikten sonra Raslullah'n tehiziyleurarken, Ensr, Ben Side sakifesinde toplanarak Hazrec'in reisi olan Sa'd b Ubde'yiRaslullah'tan sonra halife tayini iin bir araya gelmilerdir. Eb Bekir, Hz. mer, Eb Ubeyde veMuhacirlerden bir grup hemen Ben Sade'ye gittiler. Orada Ensr ile konuulduktan ve hilfethakknda eitli mzakereler yapldktan sonra Hz. Eb Bekir, mer ile Eb Ubeyde'nin ortasndadurdu ve her ikisinin ellerinden tutarak ikisinden birine bey'at edilmesini istedi. O, kendisini halifeolarak ne srmedi. Hz. Eb Bekir'in konumasndan sonra Hz. mer atlarak hemen Eb Bekir'ebey'at etti ve, "Ey Eb Bekir, mslmanlara sen Raslullah'n emriyle namaz kldrdn. Sen onunhalifesisin ve biz sana bey'at ediyoruz. Raslullah'a hepimizden daha sevgili olan sana bey'atediyoruz" dedi. Hz. mer'in bu ni davran ile orada bulunanlarn hepsi Eb Bekir'e bey'at ettiler. Bu zelbey'attan sonra ertesi gn Mescid-i Neb'de Hz. Eb Bekir btn halka hutbe okudu ve resmen onabey'at edildi. Raslullah'n defni sal gn gerekleirken, onun nereye defnedilecei hakknda da birihtilf meydana geldiinde Hz. Eb Bekir yine ferasetini ortaya koydu ve "Her peygamber ldyere defnedilir" hadisini ashaba hatrlatarak bu ihtilf giderdi. Raslullah'n cenaze namaz imamszolarak gruplar halinde klnd. Btn bunlar olurken, Hz. Ali'nin Hz. Fatma'nn evinde Haimoullarve yandalar ile topland ve bey'ata ilk zamanlar katlmad nakledilir. Hz. Ali rivyetlere gre,el-Bey'at'l-Kbr'ya bey'at edildii haberini alr almaz, elbisesini yarm yamalak giydii haldeevden frlam ve gidip Hz. Eb Bekir'e bey'at etmitir (Taber, Trih, III, 207). Onun aylarca Hz. Eb Bekir'e bey'at etmedii haberleri geree uygun olmasa gerektir. nkonun Eb Bekir'in stnln bildii, onun hakknda yapt konumalar ve tarihin ak, dierrivyetlere aykrdr.Rsulullah'n en yakn ashb arasnda -hatt Eb Bekir ile mer arasnda-zaman zaman ihtilflar, gr ayrlklar meydana gelmise de ilk iki halife zamannda da grldgibi dima birliktelik devam ettirilmitir. Anlamazlk gibi grnen hdiselerin birounda huy vekarakter farkll rol oynuyordu. Mesel Eb Bekir yumuak ve skin davranrken, mer sertlik yanlsyd. Ama her zamanbirlikte hareket ettiler. Eb Bekir'in ynetiminde, Hz. Ali ve Zbeyr b. Avvam Ridde savalarndakararlarn iinde, namazlarda Eb Bekir'in arkasnda yer almlardr (bn Kesir, el-Bidye ve'nNihye, V, 249). Hz. Ali, Raslullah'n bir vasiyeti olsayd lnceye kadar onu yerine getireceini sylemi(Taber, a.g.e., IV, 236) ancak, bn Abbas'n Raslullah hastaland zaman ona gidip hilfet iinisormak istemesini geri evirmitir. Yani Hz. Eb Bekir'in halifeliine kar kimseden bir kolmamtr. Zaten tabii, ftr, akli ve maslahata uygun olan da onun halifeliidir. Hz. Peygamberlmeden nce yazl bir ahidname brakmam, ancak Hz. Eb Bekir'in faziletine dair Mescid'dekonumu, hasta yatandayken onu srarla artm ve yerine mam tyin etmitir.Hz. Eb Bekir,kendisine Raslullah'n mirasndan pay almak iin gelen Hz. Ftma'ya, "Raslullah'n yapt hibireyi yapmaktan geri durmam" diyerek, Ftma'nn peygamberin kz olmasn dinin stntutulmasndan daha nemsiz grm ve Raslullah'n yanndayken ondan ne duymu, ne grmse onu

tatbik etmitir (Taber, III, 220). Sonralar Hz. Ali'nin hilfeti zamannda Ftma'ya -ki, Eb Bekir'e gidip miras isterken onusavunmutu- mirastan hibir ey vermemesi de ashbn Raslullah'n snnetine nasl itaat ettiklerinindelilidir (bn Teymiye, Minhc's-Snne, III, 230). Hz. Eb Bekir "Raslullah'n Halifesi" seildikten sonra Mescid'de yapt konumada, "Sizinen hayrlnz deilim, ama banza getim; grevimi hakkyle yaparsam bana yardm ediniz,yanlrsam doru yolu gsteriniz; ben Allah ve Rasl'ne itaat ettiim mddete siz de bana itaatediniz, ben isyan edersem itaatiniz gerekmez..." demitir (bn Him, es-Sire, IV, 340-341; Taber,Trih, III, 203). Mrtedlerle Mcadele : Irak ve Suriye Fthat, Hz. Eb Bekir Raslullah'n halifesi olduktansonra, onun veftyla Arabistan'da Mekke ve Medine dndaki blgelerde grlen dinden dnmehareketlerine, yalanc peygamberlere, "namaz klarz, ama zekt vermeyiz" diyenlere kar sava at.Esvedu'l-Ans, Mseylemet'l-Kezzb, Secah, Tuleyha gibi yalanc peygamberlerle yaplansavalarla bu zararl unsurlar yok edilmi, isyan bastrlm, zekt yeniden toplanmaya ve Beyt'l-Mal'e konulup datlmaya balanmtr. Raslullah'n hazrlad, ancak veft sebebiyle bekleyensme ordusunu rdn'e yollayan Eb Bekir, Bahreyn, Umman, Yemen, Mhre isyanlarnbastrmtr. te isyanclarla mcdele edilirken, dta da iki byk imparatorluun, ran ve Bizans'nordularyla karlalmtr. Hre, Ecndin ve Enbr, savalarla slm diyarna katlm, Irakfethedilmi, Suriye'nin de nemli kentleri ele geirilmitir. Yermk sava devam ederken Hz. EbBekir veft etmitir. Onun ordusuna verdii tlerde u ibareler vardr: "Kadn, ocuk ve yallara dokunmayn,yemi veren aalar kesmeyin, ma'mur bir yeri tahrip etmeyin, haddi amayn, korkmayn." Gerektenslm ordusu fethettii yerlerde kimseye zulmetmemi, adaletiyle dmanlarn takdirini kazanm,mslman olmayp da cizye vererek slm'n himayesine giren milletler huzur ve emniyet iindeyaamlardr. Kur'n- Kerm'in Toplanmas "Mushaf''n Meydana gelmesi : Hz. Eb Bekir, Riddeharplerinde, vahiy ktiplerinin ve kurr'nn birounun ehid olmas zerine, Hz. mer'in Kur'n'ntoplanmas fikrine nce scak bakmamsa da sonra ona hak vererek, Kur'n yetlerinin toplanmasnsalamtr. Raslullah zamannda peyderpey inen vahiy, ktiplerce ceylan derilerine, beyaz talara,enli hurma dallarna yazld gibi, ashbn ou da Kur'n hfz idi. Ancak, yazl olan yetlerdankt, kurr da azalnca Kur'n'n muhafazas hususunda endie edildi. Eb Bekir, Zeyd b. Sbit'inbakanlnda bir heyet tekil ederek, herkesin elindeki yetleri getirmesini emretti. Ayrca hitlerleyetler dorulanyor, kurr' ile te'kid ediliyordu. Bylece btn yetler topland ve "Mushaf"meydana getirildi.Bu Mushaf Eb Bekir'den mer'e, ondan da kz Hafsa'ya geti ve Hz. Osmanzamannda oaltlarak Dr'l-slam'n btn vilyetlerine datld. Veft : Hilfeti iki sene ay gibi ok ksa bir mddet srmesine ramen Hz. Eb Bekirzamannda slm devleti byk bir gelime gstermitir. Hz. Eb Bekir Hicr 13. ylda Cemziyelhiraynn banda hicretten sonra Medine'de yakaland hastalnn ortaya kmas zerine yataadnce yerine mer'in namaz kldrmasn istedi. Ashbla istire ederek Hz. mer'i halifelieuygun grdn syledi. Hz. mer'in sert ve kaba oluu gibi baz itirazlara cevap verdi ve hilfetahitnamesini Hz. Osman'a yazdrd. Eb Bekir (r.a.) de, ok sevdii Raslullah gibi altm yandaveft etti. Vasiyeti gerei Raslullah'n yanna -omuz hizasnda olarak- defnedildi. Bylece bu ikibyk insann, iki byk dostun, kabirlerinde de birliktelikleri devam etti.

Kiilii ve Ynetimi : Tcir olarak geni bir kltre sahip olan Hz. Eb Bekir, drstl vetakvs ile ashb iinde ilk srada yeralr. Karakteri; yumuak huyluluk, ok dnp ok azkonumak, tevzu ile belirgindi. Hz. ie'nin rivyetine gre, "gz yal, gnl hznl, sesi zayf"biri idi. Chiliye dneminde mrikler ona gvenir, diyet ve bor-alacak ilerinde onu hakemtanrlard. Raslullah'n en sadk dostu olan Eb Bekir'in Mirc olaynda sergiledii sonsuz ballkrnei ona "es-Sddk" lkabn kazandrmtr. O bu olayda "O ne sylyorsa dorudur" demitir. Cmertlikte ondan stn de yoktur. Btn maln mlkn slm iin harcam, veft ederkenvasiyetinde, halifelii mddetince ald maalarn, topraklarnn satlarak ide edilmesini istemi vegeride bir deve, bir kleden baka birey brakmamtr. Drt einden alt ocuu olan Eb Bekir,kz ie'yi Raslullah ile hicretten sonra evlendirmitir (Tabakat- bn Sa'd, VI, 130 vd.; bnu'l-Esir,II, 115 vd). Hicret srasnda maarada iken ayan bir ylan soktuunda ve aya acdnda o srada dizineyatp uyumu olan Peygamber'i uyandrmamak iin sesini karmamas, alarken Hz. Peygamberuyanp ne olduunu sorduunda, "Anam-babam sana fed olsun ya Raslullah" demesi olay EbBekir'in Raslullah'a olan ballnn rneklerinden sadece biridir. Hz. Eb Bekir'in beyaz yzl,zayf, doan burunlu, sakallarn kna ve ivit otuyla boyayan sakin bir adam olduu rivyet edilir(bn'l Esir, el-Kmil fi't-Trih, II, 419-420). Raslullah'tan sonra bu mmetin en hayrls Eb Bekir'dir. O, Hz. Peygamber'in veziri,fetvlarda en yakn idi. Raslullah'n, "nsanlardan dost edinseydim, Eb Bekir'i edinirdim" (Buhri,Salt, 80: Mslim, Mescid, 38: bn Mce, Mukaddime, II) ve "Herkeste iyiliklerimin karlvardr, Eb Bekir hari" demesi ve son hutbesinde, "Allah, kullarndan birini dnya ile kendi katndaolan eyleri tercih hususunda serbest brakt; kul, Allah katnda olan tercih etti'' diye Eb Bekir'ivmesi ve mescide alan tm kaplar kapattrp yalnz Hz. Eb Bekir'in kapsn ak brakmas onaverdii deeri gstermektedir. Hz. Eb Bekir'in nasslara aykr hibir gr bize ulamamtr, nk byle bir reyi yoktur.Eb Bekir nsih snneti ok iyi biliyor, Raslullah' herkesten ok tanyordu. Bu yzden hilfetindekendisine kar ite muhlif bir hareket olmam ve fitneler grlmemitir (Buhri, Fedil'l-Ashb'n-Neb, 3 ). htilf veya ihtilflarda zmszlk, bid'atler onun devrinde yaanmamtr."zlme, Allah bizimle beraberdir" buyuran Raslullah'n haberi sanki lfzda ve mnda Hz. EbBekir'de zhir olmutur (bn Teymiye, Klliyat Tercmesi, stanbul 1988, IV, 329). Kaynaklarda onun, "Ben ancak Raslullah'a tbiyim, birtakm esaslar koyucu deilim" diyekararlarnda ok titiz davrand zikredilir (Taber, IV, 1845; bn Sa'd, III, 183). Bir meseleyihallederken nce Kur'n'a bakar, bulamazsa Snnet'te aratrr, orda da bulamazsa ashbla istireeder ve ictihad ederdi. Ganimetin blm meselesinde Muhcir-Ensr eitlii'nin ihtilfa yolamasnda mer'in Muhcirlere daha ok pay verilmesini savunmasna ramen ganimeti eit olarakbltrmtr. O sebeple hilfetinde huzursuzluk kmad. Raslullah ve kendisi, bir mecliste bir anda verilen talk bir talk saymlar, bu daha sonra-birok "maslahat gerei" diye yaplan deiiklik gibi- talk saylmtr. Yani Eb Bekir,Raslullah'n tm uygulamalarn aynen tatbik etmek istemi; bazen -kalpleri slm'a sndrmakistenenlere toprak vermesi gibi- maslahat gerei veya zamann deimesiyle hkmlerin deimesinisyleyen ashbna uymutur. Mslmanlar henz otuzsekiz kiiyken Mekke'de Mescid-i Haram'daslm' tebli eden ve mriklerce dvlen Eb Bekir'e hilfetinde "Halifet-u Raslillah" denilmi,sonraki halifelere ise "Emr'l-M'minn" denilmitir.

Ml ilerini Eb Ubeyde, kadlk ve kaz ilerini Hz. mer, ktipliini Zeyd b. Sbit ve Hz.Ali, bakumandanln sme ve Halid b. Velid yapmtr. Medine Dr'l-slm'n bakenti olmu,Mekke, Taif, San'a, Hadramevt, Havlan, Zebid, Rima, Cened, Necran, Cure, Bahreyn vilyetlereayrlmtr. Ynetimi merkez olup, ganimetlerin bete biri Beyt'l-Mal'de toplanmtr.Hz. EbBekir, Mukilln denilen ok az hadis rivyet eden ashbdan saylr. O, yanlp da yanl bireysylerim korkusuyla yalnzca yz krk iki hadis rivyet etmi veya ondan bize bu kadar hadis rivyetinakledilmitir. Hutbe ve tlerinden bazlar yledir:"Raslullah vahy ile korunuyordu. Benim ise beniyalnz brakmayan bir eytanm vardr... Hayr ilerinde acele edin, nk arkanzdan acele geleneceliniz var... Allah iin sylenmeyen bir szde hayr yoktur... Herhangi bir yericinin yermesindenkorktuu iin hakk sylemekten ekinen kimsede hayr yoktur... Amelin srr sabrdr... Hi kimseyeimandan sonra salktan daha stn bir nimet verilmemitir... Hesaba ekilmeden kendinizi hesabaekiniz .

HZ. MER B. HATTAB (r.anh)

kinci Raid Halife. slm yeryzne yerletirip, hakim klmak iin Resulullah (s.a.s)'in verdiitevhid mcadelede ona en yakn olan sahabilerden biri. Hz. mer (r.a), Fil Olayndan on senesonra Mekke'de domutur. Kendisinden nakledilen bir rivayete gre o, Byk Ficar savandan drtyl sonra dnyaya gelmitir (bnl-Esr, sdl-gbe, Kahire 1970, IV,146). Babas, Hattab b. Nfeylolup, nesebi Ka'b'da Resulullah (s.a.s) ile birlemektedir. Kurey'in Adiy boyuna mensup olup,annesi, Ebu Cehil'in kardei veya amcasnn kz olan Hanteme'dir (bk. a.g.e., 145). Kaynaklar Hz. mer (r.a)'in mslman olmadan nceki hayat hakknda fazlaca bir eysylemezler. Ancak kklnde, babasna ait srlere obanlk ettii, sonra da ticarete baladbilinmektedir. O, Suriye taraflarna giden ticaret kervanlarna itirak etmekteydi (H. brahim Hasan,Tarihul-slm, Msr 1979, I, 210). Cahiliyye dneminde Mekke eraf arasnda yer almakta olup,Mekke ehir devletinin sifare (elilik) grevi onun elindeydi. Bir sava kmas durumunda kartarafa eli olarak mer gnderilir ve dnnde onun verdii bilgi ve grlere gre hareketedilirdi. Ayrca kabileler arasnda kan anlamazlklarn zmnde etkin rol alr ve verdiikararlar balayclk vasf tard (Suyt, Tarihul-Hulef, Beyrut 1986, 123; sdl-gbe, IV, 146). Hz. mer, sert bir mizaca sahip olup, islma kar ar tepki gsterenlerin arasnda yeralmaktayd. Sonunda o, dedelerinin dinini inkr eden ve tapndklar putlara hakaret ederek insanlaronlardan yz evirmee aran Muhammed (s.a.s)'i ldrmeye karar vermiti. Klcn kuanarak,Peygamberi ldrmek iin harekete gemi, ancak olayn geliim ekli onun mslmanlarn arasnakatlmas sonucunu dourmutu. Tarihilerin ittifakla naklettikleri rivayete gre, mer (r.a)'inmslman oluu yle gereklemiti: mer, Resulullah (s.a.s)'i ldrmek iin onun bulunduu yeredoru giderken, yolda Nuaym b. Abdullah ile karlat. Nuaym ona, byle fkeli nereye gittiinisorduunda o, Muhammed (s.a.s)'i ldrmeye gittiini sylemiti. Nuaym, mer'in ne yapmakistediini renince ona, kzkardei ve enitesinin yeni dine girmi olduunu syledi ve nce kendiailesi ile uramas gerektiini bildirdi. Bunu renen mer (r.a), fkeyle enitesinin evine yneldi.Kapya geldiinde ierde Kur'an okunmaktayd. Kapy alnca, ierdekiler okumay kesip, Kur'ansayfalarn sakladlar. eri giren mer (r.a), enitesini dvmeye balam, araya giren kzkardeininald darbeden dolay burnu kanamt. Kzkardeinin ona, ne yaparsa yapsn dinlerindendnmeyeceklerini syleyerek kararlln bildirmesi zerine, ona kar merhamet duygularkabarmaya balam ve okuduklar eyleri grmek istediini sylemiti. Kendisine verilensahifelerden Kur'an ayetlerini okuyan mer (r.a), hemen orada imn etti ve Resulullah (s.a.s)'innerede olduunu sordu. O sralarda mslmanlar, Safa tepesinin yannda bulunan Erkam (r.a)'nevinde gizlice toplanp ibadet ediyorlard. Resulullah (s.a.s)'n Daru'l-Erkam'da olduunu renenmer (r.a), doruca oraya gitti. Kapy aldnda gelenin mer olduunu renen sahabilerendielenmeye baladlar. Zira mer silahlarn kuanm olduu halde kapnn nnde duruyordu.Hz. Hamza: "Bu mer'dir. yi bir niyetle geldiyse mesele yok. Eer kt bir dncesi varsa, onuldrmek bizim iin kolaydr" diyerek kapy atrd. Resulullah (s.a.s), mer (r.a)'in iki yakasntutarak; "Mslman ol ya bn Hattab! Allahm ona hidayet ver!" dediinde, mer (r.a), hemenKelime-i ehadet getirerek imn ettiini aklad (bn Sa'd, Tabakatu'l Kbra, II, 268-269; sdl-gbe, IV, 148-149; Suyt, Tarihu'l-Hulefa, Beyrut 1986, 124 vd.). Rivayetlere gre mer (r.a)'inmslman oluu, Resulullah (s.a.s)'in yapm olduu; Allahm! slm mer b. el-Hattab veya Amr b.Hiam (Eb Cehil) ile ycelt" eklinde bir duann sonucu olarak gereklemiti (bnul-Hacer el-

Askaln, el-isbe fi Temyzi's-Sahbe, Badat t.y., II, 518; bn Sa'd, ayn yer; Suyt, a.g.e., 125). mer (r.a), risaletin altnc ylnda mslman olmutur. O, iman edenlerin arasna katldzaman mslmanlarn says yetmi seksen kii kadard (bn Sa'd, ayn yer). Mekkeli mriklerin, gsterdii zorbaca tepkiden dolay mslmanlar, Beytullah'a gidip namazklamyor ve ancak gizlice bir araya gelebiliyorlard. mer (r.a) mslman olunca dorucaBeytullah'n yanna gitti ve mslman olduunu haykrd. Orada bulunanlar iddetli tepki gsterdi.Ancak o, mriklere kar savan srdrerek onlarn, mslmanlara gsterdii muhalefeti krd vebir avu mslmanla birlikte herkesin gz nnde Beytullah'ta namaza durdu. Onun bu ekildesaflarna katlmas mslmanlara byk bir moral destei salamt. Abdullah bn Mes'ud'un;"mer'in mslman oluu bir fetihti" (sdl-gbe, IV,151; bn Sa'd, a.g.e., III, 270) sz bunu akaortaya koymaktadr. Taber'nin bn Abbas'tan tahric ettii bir hadise gre, mslmanln ilk ilneden kimse Hz. mer (r.a) olmutur (Suyt, a.g.e.,129). mer (r.a) benliini kuatan imann verdiiheyecanla, kfre kar ak ve net bir ekilde, hi bir tehdide aldr etmeden mcadele ediyordu.Mrikler, secaat ve kararlln eskiden beri bildikleri iin ona satamaya cesaret edemiyorlard. Mslman olduktan sonra srekli Resulullah (s.a.s)'in yannda bulunmu, onu korumak iinelinden gelen gayreti gstermitir. O, imn ettikten sonra mriklere kar ok sert davranm vedinini her ortamda, kimseden ekinmeden herkese meydan okuyarak savunmutur. slm tebliininyeni bir veche kazanmas iin Medine'ye hicret emrolunduu zaman mslmanlar Mekke'den gizliceMedine'ye g etmeye baladklarnda, Hz. mer, gizlenme ihtiyac duymamt. mer (r.a),beraberinde yirmi arkada olduu halde Medine'ye doru yola kmt. Hz. Ali (r.a) onun hicretiniu ekilde anlatmaktadr: "mer'den baka gizlenmeden hicret eden hi bir kimseyi bilmiyorum. O,hicrete hazrlandnda klcn kuand, yayn omuzuna takt, eline oklarn ald ve K'be'ye gitti.Kurey'in ileri gelenleri K'be'nin avlusunda oturmakta idiler. O, K'be'yi yedi defa tavaf ettiktensonra, Makm- brahim'de iki rek'at namaz kld. Halka halka oturan mrikleri tek tek dolat veonlara; "Yzler pisleti. Kim anasn evladsz, ocuklarn yetim, karsn dul brakmak istiyorsa uvadide beni takip etsin" dedi. Onlardan hi biri onu engellemeye cesaret edemedi (Suyt, a.g.e.,130). Bunun iindir ki bn Mes'ud; "Onun hicreti bir zaferdi" (bn Sa'd, ayn yer; sdl-gbe, IV, 153)demektedir. mer (r.a), Medine dnemi boyunca islamn yceliini etkileyen btn olaylara aktif olarakitirak etmitir. Resulullah (s.a.s)'n nemli kararlar alaca zaman grlerine bavurduu kimselerinbanda mer (r.a) gelir. Onun ileri srd grler o kadar isabetliydi ki; baz ayetler onun dahance iaret ettiine uygun olarak nazil oluyordu. Resulullah (s.a.s) onun bu durumunu u szyle ifadeetmekteydi: "Allah, hakk mer'in dili ve kalbi zere kld" (sdl-gbe, IV, 151). mer (r.a), Bedir, Uhud, Hendek, Hayber vb. gazvelerin hepsine ve ok sayda seriyyeyekatlm, bunlarn banda komutan olarak grev yapmtr. Bunlardan biri Hicretin yedinci ylndaHavazinliler'e kar gnderilen seriyyedir. mer (r.a), btn meselelere kar net ve tavizsiz tavr koymakla tannr. Onun kfre kardmanl; mriklerin, islma kar olan saldrlarn hazmedememe konusundaki hassasiyeti; bazkararlara iddetle kar kmasna sebep olmutur. Hudeybiye'de yaplan anlamann mrikler lehinegrnen maddelerine kar k bunlardan biridir. Ancak o, Resuln, Allah Tel'nn gsterdiidorultuda hareket etmekten baka bir ey yapmad uyars karsnda, hemen kendini toparlam veolayn i gereini kavramt. Resulullah (s.a.s)'n vefatnn hemen peinden ortaya kan karkln Hz. Eb Bekir'in halife

seilmesiyle yok edilmesinde Hz. mer byk rol oynamtr. Hz. Eb Bekir'in ksa halifelikdneminde en byk yardmcs mer (r.a) olmutur. Hz. Eb Bekir (r.a) vefat edeceini anladnda, Hz. mer'i kendisine halef tayin etmeyidnm ve bu dncesini aklayarak baz sahabilerle istiarelerde bulunmutu. Herkes mer(r.a)'in fazilet ve stnln kabul etmekle beraber, onu bu i iin biraz sert mizacl buluyorlard.Hatta Talha (r.a) ve dier baz sahabiler ona; "Rabbin seni mer'i halife tayin ettiinden dolaysorgularsa ona ne cevap vereceksin? Bilirsin ki mer olduka sert bir kimsedir" demilerdi. Hz. EbBekir onlara; "Derim ki: Allahm! Kullarnn en iyisini onlara halife yaptm" karln vermiti.Sonra da Hz. Osman' ararak bir kda Hz. mer'i halife tayin ettiini yazdrd. Kt katlanpmhrlendikten sonra, Hz. Osman dar karak insanlardan ktta yazl olan kimseye bey'atedilmesini istedi. Oradakilerin bey'at etmesiyle Hz. mer'in II. Raid halife olarak i bana geliigereklemi oldu (sd'l-gbe, IV,168-199; bn Sad, a.g.e., III, 274 vd.; Suyt a.g.e., 92-94). Hz. mer Dneminde slam Devleti ve Fetihler : Resulullah (s.a.s)'n salnda Arapyarmadas islmn hakimiyetine boyun edirilmi ve insanlar blk blk ihtida ederekmslmanlarla btnlemilerdi.Bunun peinden Resulullah (s.a.s), islam tebliinin insanlaraulatrlmasnn nnde bir set tekil eden, mrik zalim glerden biri olan Bizans imparatorluunakar asker seferleri balatmt. Eb Bekir (r.a), Resulullah (s.a.s)'n vefatndan hemen sonra ortayakan Ridde hareketlerini bastrdktan sonra, Bizans hakimiyetindeki topraklara asker aknlarbalatm, te taraftan an despot devletlerinden ikincisi olan ran imparatorluuna kar da askerfaaliyetlere girimiti. Hz. mer (r.a)'in zerine den, bu siyaseti devam ettirmekten ibaretti. Hz.mer bir taraftan Suriye'nin fethinin tamamlanmas iin gayret gsterirken, te taraftan rancephesinde netice almak iin ordular sevkediyordu. Kadisiye savayla ran ordusu hezimeteuratlm ve Kisr, saraylarn islam ordusuna terk ederek douya kamak zorunda kalmt. Pepeegnderilen ordularla rann baz blgeleri sava ile, baz blgeleri de sulh yoluyla islam'nhakimiyetine boyun edirilmiti. Kuzeye ynelen Mugre b. u'be, Azerbaycan sulh yoluyla elegeirmiti. Ermenistan blgesi fethedilen yerler arasndayd. Suriye'nin fethi tamamlandktan sonra bu blgedeki asker harekt batya doru kaydrld.Etraftaki ehir ve kasabalar fethedildikten sonra Kuds kuatma altna alnd. ehirdeki hristiyanlarbir sre direndilerse de sonunda bar istemek zorunda kaldlar. Ancak, komutanlardan ekindikleriiin art olarak ehri bizzat halifeye teslim etmek istediklerini bildirmilerdi. Durum Ebu Ubeydetarafndan bir mektupla Hz. mer (r.a)'a bildirildi. Hz. mer (r.a) Ashabn ileri gelenleriyle istiareettikten sonra, Medine'den komutanlaryla bulumay kararlatrd Cabiye'ye doru yola kt.Cabiye'de yaplan bir anlamadan sonra Hz. mer, bizzat Kuds'e kadar giderek ehri teslim ald(H.16-M. 637). Hz. mer (r.a) ksa bir mddet Kuds'te kaldktan sonra Medine'ye geri dnd. Bu arada ran cephesinde durumlar karmaya balamt. Hz. mer, blgede bulunan ordulartakviye ederek ran meselesini kesin bir sonuca balamaya karar verdi. Hicri 21 ylnda balayan vesrekli takviye edilen aknlarla Azerbaycan ve Ermenistan da dahil olmak zere, Horasan'a kadarbtn ran topraklar islam devletinin snrlar iine alnm ve Fars cephesinde asker harektlartamamlanmt. te taraftan Amr b. el-As, hazrlayp uygulamaya koyduu harekt planyla Msr' fethetmeyibaarm, mslmanlar Msr'dan geri pskrtmek iin skenderiye'de hazrlklara girienBizansllarn zerine yryerek buray ele geirmiti (H. 21). Bylece Suriye'den sonra, Msr'da daBizans'n hakimiyetine son verilmi oluyordu (Sibli Numan, Btn ynleriyle Hz. mer ve Devlet

idaresi, Terc. Talip Yaar Alp, stanbul t.y., I, 285-286). slam ordularnn fethettii blgelerdeki halk, mslmanlardan grdkleri msamaha ve dildavranlardan etkilenerek kitleler halinde islma giriyorlard. Asrlarca Bizans ve ran devletlerininzulm altnda ezilen, horlanan topluluklar islmn kuatc merhameti ile yz yze geldiklerindemslman olmakta tereddt gstermiyorlard. Kendi dinlerinden dnmek istemeyenler ise hi birbaskya maruz kalmadklar gibi, geni bir inan hrriyetine kavuuyorlard. Hz. mer, bir taraftan islmn insanla tebliinin nndeki engelleri kaldrmak iin ordularsevkederken, te taraftan da henz messeselerine kavumam bulunan devleti tekilatlandrmayaalyordu. Hz. mer'den nce, orduya katlan askerler ve bunlara datlan paralar belirli defterlereyazlp kayt altna alnmazd. Bu durum normal olarak baz karklklarn kmasna sebep olur, gelirve giderlerin hesab yaplamazd. lk zamanlar buna pek ihtiya da yoktu. Ancak devletin snrlargenilemi ve bu geni cografya ierisinde devletin etkinliini salayabilmek iin idar dzenlemeleryaplmas zarureti domutu. O, ilk olarak askerlerin kaytlarnn tutulduu ve fey ve ganimetgelirlerinin datmnn kaydedildii "divan" tekilatn kurdu. Ayrca, Suriye ve Irak'ta bulunan divanlar varlklarn korumulardr. Bunlar vergilerintoplanmas ile alakal almalar yrtmekteydiler. Suriye ve Irak'taki divanlar her ne kadar ran veBizans mal tekilatndan kalma idiyse de, onun Medine'de tesis ettii divan hibir yabanc tesir szkonusu olmakszn, ortaya kan ihtiyalar karlamak iin kurulmutur. Hz. mer, feyden elde edilengelirlerden verdii atiyyeleri bir gruplandrmaya tabi tutmutur. Hz. mer, yarg (kaza) ilerini bir dzene koymak iin valilerden ayr ve bamsz alankadlar tayin eden ilk kimsedir. O, Kufe'ye, Sureyh b. el-Haris'i, Msr'a da Kays b. Ebil-As es-Sehm'yi kad tayin etmitir. Onun Medine'deki kads Eb Derda (r.a)'dr. Bu dnemin tannmkadlarndan birisi de Ebu Msa el-Eari'dir. Hz. mer, tayin ettii kadlara, grevlerini ne ekildeifa etmeleri gerektiine dair talimatlar verir ve onlarn bu ereve dna kmamalarn tenbihlerdi(Mustafa Fayda, Doutan Gnmze Byk slm Tarihi, stanbul 1986, II, 176-177). Hz. mer (r.a)'in, zerinde titizlikle durduu ve asla msamaha gstermedii en nemli konuadlet meselesiydi. O, mevki, rtbe, soyluluk vb. hibir ayrm gzetmeden haklarn sahiplerineverilmesi iin ok iddetli davranmtr. Bu konuda onun yannda bir kle ile efendisi arasnda birfark yoktur. O, her tarafta adletin eksiksiz yerine getirilmesi, muhta ve yoksul kimselerin gzetilmesi iinlkenin en cra kelerindeki durumlardan zamannda haberdar olmak iin imkn oluturmaya alt.O, muhta kimseler konusunda din ayrm gzetmemi, hristiyan ve yahudilerden olan yoksullara dayardmlarda bulunmutur. Devletin temel grevlerinden birisi ilmin insanlara ulatrlmasdr. Hz. mer, fethedilenblgelerde okullar am, buralara mderrisler tayin etmi ve Kur'an- Kerim'i okumak ve onunlaamel edebilmek iin gerekli olan eitimin verilmesini salama yolunda gayret sarfetmitir. slm'n,mslman olan insanlara retilmesi ve tebli almalarnn yrtlmesi iin sahablerden ve dierlimlerden istifade etmi ve onlar deiik blgelerde grevlendirmitir. Kur'an, Hadis ve Fkhretimi ile uraan bu limlere byk meblalar tutan maalar balamtr. Hz. mer, devletin hertarafnda camiler ina ettirmiti. Onun zamannda drt bin tane cami yaplm olduu rivayetedilmektedir (Ahmed en-Nedvi, Asr- Saadet, Terc. Ali Genceli, stanbul 1985, I, 317). lk defa birtakvimin kullanlmasna Hz. mer zamannda ihtiya duyulmu ve bylece Hicret esas alnarak

oluturulan takvimle devlet ilerinde tarihleme asndan ortaya kan problemler ortadankaldrlmtr (H. 16). slm devleti, bamsz bir devlet olmasna ve ok geni bir coraf sahay kaplayan ekonomikfaaliyetlerin yrtlmesine ramen, kullanlan paralar yabanc kaynaklyd. Irak ve ran blgelerindeFars dirhemleri; Suriye ve Msr taraflarnda da Bizans dinarlar tedavlde bulunmaktayd. Bu durumo devirde henz hissedilmeye balanmam olsa bile, bir ekonomik bask tehlikesini beraberindegetirmekteydi. Hz. mer'in, devleti messeselere kavuturup yapsn salamlatrmaya alrken, buduruma da mdahale etmemesi dnlmezdi. O, Hicri 17 de para bastrarak piyasaya srd. AyrcaHalid b. Velid'in Taberiye'de Hicr 15 tarihinde dinar darbettirdii de bilinmektedir (Hassan Hallk,Dirst f Tarihil-Hadretil-slamiye, Beyrut 1979, 13-15). Hz. mer (r.a), slm devletinin dardangelebilecek saldrlara kar gvenliini salamak ve ordular dman blgelerine yakn yerlerdebulundurabilmek iin ordugah ehirler tesis etmitir. ran ve Hindistan taraflarndan gelebilecek denizaknlarna kar Basra ordugah ehri kuruldu. Bu ehrin mevkii bizzat Hz. mer tarafndan tesbitedilmitir. O, bu i iin Utbe b. Gazvan' grevlendirmiti. Utbe, sekizyz adamyla o zaman bo vessz olan Haribe blgesine gelip H. 14 ylnda Basra ehrinin inasna balad. Sa'd b. Ebi Vakkas, Kadisiye'de kazand byk zaferden sonra ran ilerine aknlarabalamt. Onun ordusu Medin'de bulunmaktayd. Ancak burann ikliminin Arap askerlerin salnolumsuz ynde etkiledii anlalnca, Hz. mer, Sa'd'a iklim bakmndan uygun ve merkez ilearasnda deniz bulunmayan bir yer bulup burada bir ehir kurmas talimatn verdi. Bu i iingrevlendirilen Selmn ve Huzeyfe, Kufe mevkiini uygun buldular. H. 17 de kurulan bu ordugah ehirkrk bin kiiyi iskn edebilecek byklkte ina edildi. Amr b. el-As, Msr' fethettikten sonra skenderiye'yi karargah edinmek iin Hz. mer (r.a)'danizin istedi. Hz. mer (r.a), haberleme asndan endie duyduu iin kendisiyle Msr'daki kuvvetlerarasnda bir nehrin bulunmasn kabul etmedi. Amr, Nil'in dou yakasna geerek burada Fustat adlehri kurdu (H. 21). Bu ordugah ehirlerinden baka yine asker amal merkezler de oluturulmutur. Hz. mer'in idare anlay : Hz. mer, toplumu ilgilendiren meselelerde karar vereceizaman mslmanlarn grne bavurur, onlarla istiare ederdi. O "istiare etmeden uygulamayakonulan iler baarszla mahkmdur" demekteydi. stiarede takip ettii yntem uydu: ncemeseleyi mslmanlarn ulaabildii ounluu ile grr, peinden Kureyliler'in dncesinisorar, son olarak da sahabilerin grlerini alrd. Bylece en isabetli fikir ortaya kar veuygulamaya konulurdu. Hz. mer, mslmanlarn yapt ilerde bir hata grdkleri zaman kendisiniuyarmalarn isterdi. Baka dinlere mensup olup, zimm statsnde bulunan kimselerle alkal ilerdede onlarn grlerine bavurur ve meseleyi onlarla istiare ederdi. Bu durum Hz. mer'in adletanlaynn ne kadar kapsaml olduunu ortaya koymaktadr. Hz. mer idarede grevlendirdii memurlarna kar olduka sert davranr, onlarn birhakszlkta bulunmalarna asla gz yummazd. Halka kar ise son derece efkatle yaklar, onlarnvarsa gizledikleri problemlerini renip zmlemek iin gece-gndz urap dururdu. O buhassasiyetini: "Frat kysnda bir deve helak olsa, Allah bunu mer'den sorar diye korkarm" szile ortaya koymaktadr. Hz. mer, merkezden uzak blgelerde halkn durumunu yakndan grmek iinseyahatler yapma yoluna gitmiti. O, insanlarn eitli dertlerini uzak diyarlarda olmalar sebebiylekendisine ulatramadklarndan endie ediyordu. Baz blgeleri dolamasna ramen baka yerleregitmeyi tasarlad halde mr o ehirlere ulamasna yetmemiti. slm tarihinde adletin timsaliolarak yerini alan Hz. mer (r.a) hakknda rivayet edilen u olay onun bu sfatla btnlemi

olduunun en ak delilidir. Bir defasnda Eslem'le birlikte Harra taraflarnda (Medine'nin d blgesi) dolarlarken kyanan bir yer grd ve Eslem'e; "urada, gecenin ve souun aresizliine uram biri var. Haydionlarn yanna gidelim" dedi. Oraya gittiklerinde bir kadn iki ocuuyla zerinde tencere bulunanbir atein etrafnda otururken grdler. Hz. mer, onlara; "Ikl aileye selm olsun" dedi. Kadnselm aldktan sonra yanlarna yaklamak iin izin alan Hz. mer ona yanndaki ocuklarn nedenaladklarn sordu. Kadn, karnlarnn a olduunu syleyince, Hz. mer merakla tencerede nepiirdiini sordu. Kadn, tencerede su bulunduunu, ocuklar yemek piiyor diye avuttuunu syledive; "Allah bunu mer'den elbette soracaktr" diye ekledi. Hz. mer, ona; "mer bu durumu neredenbilsin ki?" diye sorduunda kadn; "Madem bilemeyecekti ve unutacakt neden halife oldu" karlnverdi. Hz. mer bu cevap karsnda irkilerek Eslem'le birlikte doruca erzak deposuna gitti.Doldurduklar yiyecek uvaln Eslem tamak istedi. Ancak Hz. mer (r.a); "Kyamet gnnde benimykme ortak olacak deilsin. Onun iin brak da ykm kendim tayaym" diyerek buna izinvermedi; uval omuzuna ald ve kadnn bulunduu yere gtrd. Orada bizzat yemei Hz. mer (r.a)hazrlayp piirdi ve onlar doyurdu. Eslem; "O, atee flerken akaklar arasndan kan dumanlarseyrediyordum" demektedir. Hz. mer oradan ayrlrken kadn; "Siz bu ie mer'den daha layksnz"dedi. Hz. mer; "mer'e dua et. Bir gn onu ziyarete gidersen beni orada bulursun" dedi. Bu onun insanlara yardm etmede ve maduriyetlerini gidermede gsterdii hassasiyetinrneklerinden sadece bir tanesidir. lmi : Hz. mer'in fkh ilminde ayr bir yeri vardr. O, her ynyle devleti tekilatlandrmayaalrken dier taraftan da bu tekilatlanmann alt yaps olan ilm gelimeyi salayabilmek iingayret sarfediyordu. Fkh usulnn oluumu Hz. mer (r.a) ile balar. Fkh ilminin temellerinimeydana getiren kaideleri, karlat kaz ve idar meseleleri zme kavutururken takip ettiiyntemlerle belirlemeye balamtr. Ondan sahih senetlerle rivayet olunan fikh hkmlerin saysbirka bini bulmaktadr. Hz. mer'in itihadlarnn slm hukuku asndan ok byk bir nemivardr ve Resulullah (s.a.s)'in hadislerinden baka hi bir ey onun bu itihadlarnn zerinde deildir(Muhammed Revvs Kal'ac, Mevsuatu Fkh mer b. el-Hattab, 1981, 8; Bu kitabta Hz. mer'inFkh itihadlar bir araya toplanarak ansiklopedik bir tarzda tasnif edilmitir). Hz. mer (r.a), Hadis rivayeti konusunda ok titiz davranmtr. O, Peygamber (s.a.s)'den hadisrivayet eden baz kimseleri sorguya ekmi, onlardan rivayet ettikleri hadisler iin ahid istemiti.Hz. mer'in kendisinden be yz otuz dokuz hadis rivayet edilmitir (Suyut, a.g.e., 123). Ayrca o, Kur'an- Kerim'in te'vil ve tefsirinde ilim sahibiydi. bn mer'den rivayet edildiinegre, kendisine Resulullah (s.a.s) hayattayken kimlerin fetva verdii sorulduunda: "Ebu Bekir vemer'den bakasnn fetva verdiini bilmiyorum" karln vermiti (H.i.Hasan, slm Tarihi,stanbul 1985, I, 319). ahsiyeti : Hz. mer, inand eyi yerine getirme hususunda iddetli davranmakla tannr. O,mslman olmadan nce ilk iman edenlere kar sert muamele etmiti. Mslman olduktan sonra isebu sertlii islm'n lehine mriklere kar ynelmitir. Hz. mer Halife olduktan sonra da dorularnuygulanmas ve hakkn elde edilmesi konusunda titiz davranmaya ve en ufak ayrntlar bile bizzattakip etmeye ar dikkat gstermitir. O, bir eyi emrettii veya yasaklad zaman ilk nce kendiailesinden balard. Aile fertlerini bir araya toplayarak onlara yle derdi; "unu ve unu yasakladm.nsanlar sizi yrtc kuun eti gzetledii gibi gzetlerler. Allah'a yemin ederim ki, her hangi biriniz buyasaklara uymazsa onu daha fazlasyla cezalandrrm". Sert bir mizaca sahip olmasna ramen

insanlara kar olduka mtevz davranrd. Geni topraklar, gl ordular olan bir devletinbakan olmas onu dier insanlar gibi mtevaz ve sade bir hayat yaamaktan alkoyamamtr.Pahal, lks elbiseler giymekten kanr, dier insanlar gibi gerektiinde alelade ilerle uramaktanekinmezdi. Tanmayan kimse onun mslmanlarn halifesi olduunu asla anlayamazd. nk ouzaman giydii elbise yamalarla doluydu. Hz. mer gl bir hitabet kudretine sahipti ve konuurken beli bir uslubla konuurdu. Onunstn kabiliyeti yaz iin de geerliydi. Valilerine yazm olduu talimatlar ve mektuplar Arap diliiin bir numune addedilmekteydi. Hz. mer iire de ilgi duyan ve iir zevki olan sahabilerdenbirisidir. ok sayda Arap airlerinin iirlerini ezberlemi, az da olsa iir yazmtr. Hz. mer ibadetederken btn benliiyle Rabbine ynelirdi. Halife olduktan sonra gndz ilerinin youn olmasndandolay nafile namazlarn gece klar, ev halkn sabah namazna; "ve namaz ailene emret" (Th,20/132) mealindeki ayeti okuyarak uyandrrd. O, her sene haccetmeyi asla ihmal etmez ve hacfarizasn yerine getirmek iin Mekke'ye gelen haclara bizzat riyaset ederdi. Rabbine kar duyduusorumluluun altnda ylesine ezilirdi ki, kyamet gn hesaptan, cezasz kurtulmay baarabilirsesevineceini sylerdi. O, lm deinde bu endiesini u anlamdaki bir beyitle dile getiriyordu: "Mslman oluum, namazlar klp, orucu tuttuum mstesna, nefsime zulmetmi bulunuyorum"(Sibl, a.g.e., II, 373). Hz. mer (r.a)'in, ahsi hayat olduka sadeydi. Hz. mer (r.a), Bizans veran'a kar byk ordular sevkeden ve onlar tarihlerinde pek nadir tattklar srekli yenilgilerleperian eden gl ve muktedir bir devletin bakandr. Ama o buna ramen yamal elbiseler, eskimisark ve yrtk ayakkablarla hayatn srdren bir kiidir. O, bazen dul bir kadna su tarken grlr,bazan da gnn yorgunluunu hafifletmek iin mescid'in plak zemini zerinde uyuduuna ahitolunurdu. Medine'den Mekke'ye ok sayda yolculuk yapm olduu halde hi bir zaman yanna adralmam ve yolda, bir araf dallarn zerine gererek basit bir ekilde dinlenmeyi tercih etmitir.Yine bir gn, Ahnef b. Kays yannda Araplarn ileri gelenlerinden baz kimselerle birlikte Hz. mer(r.a)'i ziyarete gitmi; onu, elbisesinin eteklerini beline sktrm olduu halde koar bir vaziyettebulmutu. mer (r.a), Ahnef'i grdnde ona; "Gel de kovalamaya katl. Devlete ait bir deve kat.Bu malda ka kiinin hakk olduunu biliyorsun" dedi. Bu esnada biri ona neden kendini bu kadarzdn ve deveyi yakalamak iin bir kleyi grevlendirmediini syleyince O; "Benden daha iyikle kimmi?" diyerek karlk vermitir (Sibl, a.g.e., I, 384-385). Gnlk yaayn gsteren burnekler, Hz. mer (r.a)'in mmetin sorumluluunu stlenen kimselerin yklenmi olduklar grevlerine ekilde yerine getirmeleri ve makamlarnn cazibesine kaplp sradan insanlarn yaay tarzndankopmadan hkmetmeleri gerektiini, alar aan bir rnek sergileyerek ortaya koymutur. Bir devletbakan ancak bu ekilde, insanlardan ve onlarn gnlk yaamlarndan kopmadan dil bir ynetimkurabilir. Hz. mer (r.a)'a dil sfatn kazandran, onun bu ekilde islm' yeryzne hakim klmayolunda varln ortaya koymu olmasdr. Hz. mer (r.a) geimini ticaretle temin ederdi. Bununyannda Peygamber (s.a.s)'in Medine'de ona baz tarlalar verdii de bilinmektedir. Hayber'in fethinimteakip burada ele geirilen araziler, savaa katlanlar arasnda taksim edilmiti. Ancak, Hz. mer(r.a) kendi payna den araziyi vakfetmi ve bir vakf artnamesi de dzenlemiti: "Bu arazisatlamaz, hibe edilemez ve miras yolu ile sahip olunamaz; geliri fakirlere, akrabaya, klelere, Allahyolunda, yolcu ve misafirlere harcanacaktr. Vakf yneten kiinin ll olarak yemesinde veyedirmesinde bir saknca yoktur" (Buhar, surt, 19). slmda ilk vakf olay budur. Halife olduktan sonra, devlet ileriyle uramasndan dolay kendi iaesinin temini iin Ashab'amracaat etmis, Hz. Ali (r.a)'in teklifine uyularak ona ve ailesine normal llerde devlet malndan

geim imkn salanmt. H. 15 ylnda mslmanlara maa baland zaman, ona da ileri gelenAshab'a verilen miktarda, be bin dirhem maa tayin edilmiti. Ancak onun gnlk gideri okmtevazi meblad. mer (r.a), yemek olarak genellikle unlar yerdi: Ekmek (budaydan olduuzaman kepekli), bazen et, st, sebze ve sirke. Hz. mer (r.a)'in fazileti ve stnl hakknda ok sayda sahih hadis bulunmaktadr. Hz. merdin konusunda o kadar tavizsizdi ki, eytanlar bile onunla karlamaktan ekinirlerdi. Bir defasndaResulullah (s.a.s)'n yanna gitti. Resulullah (s.a.s)'dan bir ey istemek iin orada bulunan kadnlar,Hz. mer'in sesini duyduklarnda hemen kalkp perdenin arkasna getiler. Hz. mer ieri girdiindeResulullah (s.a.s) glyordu. Hz. mer ona; "Allah yasn gldrsn ya Resulullah" dedi. Bununzerine Resulullah (s.a.s); "u benim yanmda olanlara aarm. Senin sesini iitince perdeyekotular" dediinde Hz. mer; "Ya Resulullah, onlarn ekinmesine sen daha layksn" dedi. Sonra dakadnlara dnerek; "Ey nefislerinin dmanlar! Resulullah (s.a.s)'den ekinmiyorsunuz da benden miekiniyorsunuz?" diyerek onlara kt. Kadnlar; "Evet. Sen Resulllah (s.a.s)'den sert ve hainsin"dediler. Resulullah (s.a.s), Nefsim yed-i Kudretinde olan Allah'a yemin olsun ki, eytan sana biryolda rastlam olsa, mutlaka yolunu deitirirdi" (Mslim, Fedil's-Sahbe, 22). Baka bir rivayette Resulullah (s.a.s) onun iin yle buyurmutu: "Gkte bir melek bulunmasn ki mer'e sayg duymasn. Yeryznde ise bir eytan bulunmasnki mer'den kamasn" (Suyt, a.g.e., 133). Resulullah (s.a.s), hakk grmek ve onu tatbik etmek konusunda mer (r.a)'in stnln yleifade etmekteydi: "Sizden nce geen mmetlerde bazen ilham sahipleri bulunurdu. Eer benimmmetimde onlardan biri bulunursa, mer b. Hattab onlardandr" (Mslim, Fedil's-Sahbe, II). Bu,Hz. mer (r.a)'in ilerinde ve verdigi kararlarda isabetli davranmasn bir anlamda aklarniteliktedir. Nitekim Resulullah (s.a.s); Allah doruyu mer'in lisan ve kalbi zere klmtr"(sdl-gbe, IV, 151; Suyut, 132) demektedir. Bir defasnda da Hz. mer'i gstererek yle demiti:Bu aranzda yaad srece, sizinle fitne arasnda kuvvetlice kapanm bir kap bulunacaktr"(Suyt, ayn yer). mer (r.a)'in bu durumunu baz konularda inen ayetlerin daha nce onun gsterdii dorultudaolmas da te'yid etmektedir. Hz. mer yle demitir: "Rabbime eyde muvafk dtm: Makam-brahim'de, hicab'da ve Bedir esirlerinde" (Mslim, Fedils-Sahabe, II). Hz. mer tekilerizikretmemitir. rnein mnafklarn cenaze namazn klmamas iin Resulullah (s.a.s)'e inen ayetbunlardan biridir (bk. Mslim, ayn bab; Hz. mer (r.a)'in grleri dorultusunda nzil olan ayetleriin bk. Suyt, a.g.e., 137-140).

HZ. OSMAN BN AFFAN (r.anh)

Osman b. Affn b. Ebil-As b. meyye b. Abdi'-ems b. Abdi Menaf el-Kure el-Emev; RaidHalifelerin ncs. meyyeoullar ailesine mensup olup, nesebi beinci ceddi olan Abdi Menaf'taResulullah (s.a.s) ile birlemektedir. Fil olayndan alt sene sonra Mekke'de domutur. Annesi, Erva binti Kreyz b. Rebia b. Habibb. Abdi ems'tir. Bykannesi ise Resulullah (s.a.s)'n halas Abdlmuttalib'in kz Beyda'dr.Knyesi, "Eb Abdullah'tr. Ona, "Ebu Amr" ve "Ebu Leyla" da denilirdi (bnul-Hacer el-Askaln,el-sabe fi Temyzi's-Sahabe, Badat t.y., II, 462; bnl Esr, sdl-be, III, 584-585; CelaleddinSuyt, Trihul-Hulef, Beyrut 1986, 165). Resulullah (s.a.s) risaletle grevlendirildiinde Osman (r.a) otuz drt yalarndayd. O, ilk imanedenler arasndadr. Eb Bekir (r.a), gvendii kimseleri slma davette youn gayret gstermekteydi.Onun bu almalar neticesinde, Abdurrahman b. Avf, Sa'd b. Ebi Vakkas, Zbeyr b. Avvm, Talha b.Ubeydullah ve Osman b. Affn iman etmilerdi. Hz. Osman, cahiliyye dneminde de Hz. Eb Bekir'insamimi bir arkada idi (Siretu bn shak, stanbul 1981,121; sd'l-Gbe, ayn yer; Askalan, aynyer). Hz. Osman, iman ettii zaman bunu duyan amcas Hakem b. Ebil-s onu skca balayarakhapsetmi ve eski dinine dnmezse asla serbest brakmayacan sylemiti. Hz. Osman (r.a)ebediyyen dininden dnmeyeceini syleyince, kararlln gren amcas onu serbest brakmt(Suyt, 168). Peinden o, Resulullah (s.a.s)'n kz Rukayye ile evlenmiti. Baz tarihiler bu evliliinPeygamber'in risaletle grevlendirilmesinden nce olduunu kaydederler (Suyt, a.g.e., 165). Mekkeli mriklerin iman edenlere ynelttikleri bask ve ikenceler younlap ekilmez bir halalnca, Resulullah (s.a.s), ashabna Habeistan'a hicret etmeleri tavsiyesinde bulunmutu. Hz.Osman'n Habeistan'a ilk hicret edenler arasnda olduu hakknda kaynaklar ittifak halindedirler. bnHacer birok sahabiye dayandrarak Hz. Osman'n, ei Rukayye ile birlikte Habeistan'a hicret edenilk kimse olduunu kaydetmektedir (bn Hacer, ayn yer). Mekkelilerin iman ettiklerine dair yanl birhaberin Habeistan'a ulamasyla birlikte muhacirlerden bir blm Mekke'ye geri dnmt. Hz.Osman da geri dnenler arasndayd. Ancak onlar kendilerine ulaan haberin aslsz olduuna ahitolduklarnda tekrar Habeistan'a gitmek iin yola ktlar. Hz. Osman, hareket etmeden nceResulullah (s.a.s)'e yle demiti: "Ya Resulullah! Bir defa hicret ettik. Bu Necai'ye ikinci hicretimizoluyor. Ancak siz bizimle deilsiniz". Resulullah (s.a.s) ona; "Siz Allah'a ve bana hicret edenlersiniz.Bu iki hicretin tamam sizindir" karln vermiti. Bunun zerine o; "Bu bize yeter ya Resulullah"dedi (bn Sa'd, Tabakatl-Kbra, Beyrut t.y., I, 207). Hz. Osman (r.a), ikinci olarak hicret ettii Habeistan'da bir mddet kaldktan sonra Mekke'yegeri dnd. Resulullah (s.a.s), Medine'ye hicret etmekle emrolunduunda, Hz. Osman diermslmanlarla birlikte Medine'ye hicret etti. O, Medine'ye ulat zaman Hassan b. Sabit'in kardeiEvs b. Sabit'e konuk olmutu. Bundan dolay Hassan, onu ok severdi (bnl-Esr, sdl-Gbe, 585;bn Sa'd, a.g.e., 55-56). Bir yahudinin mlkiyetinde olan Rume kuyusunu yirmi bin dirheme satn alarak btnmslmanlarn istifadesine sunmutu. Bu kuyunun mslmanlar iin ne kadar nemli olduuResulullah (s.a.s)'in u sznden anlalmaktadr: "Rume kuyusunu kim aarsa, ona Cennet vardr"(Buhar, Fezailu'l-Ashab, 47).

Hz. Osman, hanm Rukayye ar hasta olduu iin, Resulullah (s.a.s)'in izniyle Bedirsavandan geri kalmt. Rukayye ordu Bedir'de bulunduu esnada vefat etmi, mslmanlarnzaferinin mjdesi Medine'ye ulat gn topraa verilmiti. Fiili olarak Bedir'de bulunmamolmakla birlikte Resulullah (s.a.s) onu Bedir'e katlanlardan saym ve ganimetten ona da payayrmt (sdl-Gbe, III, 586; Suyut, a.g.e., 165; H..Hasan, Tarihu'l-slm, I, 256). Hz. Osman Bedir sava hari, mriklerle ve slm dmanlaryla yaplan btn savalarakatlmtr. Rukayye'nin vefat ediinden sonra Resulullah (s.a.s), Hz. Osman' dier kz mm Glsm ileevlendirdi. Hicretin dokuzuncu ylnda mm Glsm vefat ettiinde Resulullah (s.a.s) ylebuyurmutu: "Eer krk tane kzm olsayd birbiri peinden hi bir tane kalmayana kadar onlarOsman'la evlendirirdim" ve yine Hz. Osman'a "nc bir kzm olsayd muhakkak ki seninleevlendirirdim" demiti (sdl-Gbe, ayn yer). Resulullah (s.a.s)'in iki kzyla evlenmi olduu iin iki nr sahibi anlamnda, "Zi'n-Nureyn"lakabyla anlr olmutur. Zat'r-Rika ve Gatafan seferlerinde Resulullah (s.a.s), onu Medine'deyerine vekil brakmtr (Suyuti, a.g.e., 165). Hz. Osman'n Habeistan'a hicreti esnasnda Hz. Rukayye'den doan Abdullah adndaki olu,Medine'ye hicretin drdnc ylnda bir horozun yzn gzn trmalamas sonucunda hastalanarakvefat etti. Abdullah, vefat ettiinde alt yanda idi (bn Sa'd, a.g.e., III, 53, 54). Hicretin altnc ylnda mslmanlar, Umre yapmak iin Mekke'ye hareket ettiklerinde, Hz.Osman da onlarn arasndayd. Ancak, putperest Mekke ynetimi, mslmanlar Mekke'ye sokmamakarar almt. Bunun zerine Hudeybiye'de karargah kuran Resulullah (s.a.s), mriklerle diyalogkurarak, maksatlarnn yalnzca umre yapmak olduunu onlara bildirmek istiyordu. Resulullah (s.a.s),bu i iin Hz. mer'i grevlendirmek istemi, ancak Hz. mer, bir takm geerli sebepler ilerisrerek Hz. Osman'n daha uygun olduunu sylemiti. Bunun zerine Resulullah (s.a.s), elilikgrevini Hz. Osman'a verdi. Daha nce eli gnderilen Hra b. Umeyye el-Ka'b'yi Mekkelilerldrmek istemilerdi (bn Sa'd, a.g.e., II, 96). Mriklerin hrn davranlar byle bir elilii tehlikeli bir hale sokuyordu. Resulullah (s.a.s),Hz. Osman (r.a)'a yle dedi: "Git ve Kurey'e haber ver ki, biz buraya hi kimse ile savamayagelmedik. Sadece u Beyt'i ziyaret ve onun haremliine sayg gstermek iin geldik ve getirdiimizkurbanlk develeri kesip dneceiz ". Hz. Osman (r.a), Mekke'ye gidip, mriklere bu hususlarbildirdi. Ancak onlar; "Bu asla olmaz. Mekke'ye giremezsiniz" karln verdiler. Onlarn redcevab slm krargahna Osman (r.a)'n ldrld eklinde ulat. Onun dnnn gecikmesi buhaberi destekler nitelikteydi. Bunun zerine Resulullah (s.a.s), yanndaki btn mslmanlar, lmekpahasna mriklerle arpmak zere, bey'ata ard. Bey'atu'r-Rdvan adyla tarihe geen bubey'atlamada Resulullah (s.a.s) sol elini sa elinin zerine koyarak, "Osman Allah'n ve Resulnnii iin gitmitir" dedi ve onun adna da bey'at etti. Mrikler bu durumdan korkuya kapldklar iinanlama yolunu tercih etmilerdi (bn Sa'd, II, 96, 97). Hz. Osman, bu arada Mekke'deki gsz mslmanlarla grm ve onlar slm'n yakndagerekleecek olan fethiyle teselli etmiti (Asm Kksal, slm Tarihi, VI, 177).Mrikler, Osman(r.a)'a isterse K'be'yi tavaf edebileceini bildirmiler, ancak o, Resulullah (s.a.s) tavaf etmeden,kendisinin de tavaf etmeyecei cevabn vermiti. Hudeybiye'de bulunan sahabiler ise Resulullaha:"Osman Beytullah'a kavutu, onu tavaf etti; ne mutlu ona" dediklerinde Resulullah (s.a.s); "Beytullah'biz tavaf etmedike, Osman da tavaf etmez buyurmutur" (Vakid'den naklen, A. Kksal, a.g.e., 178-

179). Hz. Osman, Medine dnemi boyunca srekli Resulullah (s.a.s) ile birlikte olmaya gayretgsterdi. Ashabn en zenginlerinden biri olmas, onun slma ve mslmanlara herkesten ok maddiyardmda bulunmasn salad. Bilhassa kfirler zerine sefere kan ordularn techiz edilmesindear derecede cmert davrand grlmektedir. Tarihiler onun Cey'ul-Usra diye adlandrlanTebk seferine kacak ordunun techiz edilmesine yapt katky vgyle zikretmektedirler. O, buordunun yaklak te birini tek bana techiz etmitir. Asker saysnn otuz bin kii olduu gz nnealnrsa bu meblan bykl rahata anlalr. Yapt yardmn dkm yledir: Gereklitakmlaryla birlikte dokuz yz elli deve ve yz at, bunlarn svarilerinin tehizat, on bin dinar nakitpara (A. Kksal, IX,162). Onun bu davranndan ok memnun olan Resulullah (s.a.s); "Ey Allah'm!Ben Osman'dan razym. Sen de raz ol" (bn Hiam, Sre, IV,161) diyerek duada bulunmu ve;Bundan sonra Osman'a iledikleri iin bir sorumluluk yoktur" (Suyt, a.g.e.,169) demitir. Hz. Osman, Veda Hacc esnasnda da Resulullah (s.a.s)'in yanndayd. Resulullah (s.a.s)mslmanlar ilgilendiren bir ok meselede Osman (r.a)'n yardmna mracaat etmitir (H..Hasan,a.g.e., I, 256). Hz. Eb Bekir (r.a) halife seilince Osman (r.a) ona bey'at etti. Eb Bekir (r.a) halifeliiboyunca mmetin ilerini idarede onunla istiarede bulundu. Eb Bekir (r.a)'n vefatndan nceyazdrd Hz. mer'in Halife atanmasna dair belgeyi Osman (r.a) kaleme almtr. Hz. Eb Bekir,Osman (r.a)'n yazdklarn ona tekrar okutturduktan sonra mhrletmiti. Osman (r.a), yannda mer(r.a) ve yannda Useyd bn Sad el-Kuraz olduu halde dar km ve oradakilere "Bu katta adyazlan kimseye bey'at ediyor musunuz" diye sormutu. Onlar da "evet" diyerek bunu kabul etmilerdi(bn Sad a.g.e., III, 200). Halife Hz. mer (r.a), yaralannca, hilfete geecek kimsenin tayin edilmesi iin alt kiidenoluan bir ura oluturmutu. Bunlar Hz. Ali, Osman, Sa'd bn Ebi Vakkas, Abdurrahman b. Avf,Zubeyr bn Avvam ve Talha bn Ubeydullah (r.anhum) idiler. Yaplan grmeler neticesinde, urayelerinden drd feragat edince grmeler Hz. Osman'la Hz. Ali zerinde devam etti. ura bakanAbdurrahman bn Avf, geni bir kamu oyu yoklamas yaptktan sonra mslmanlarn bu iki kiidenbirisinin halife seilmesi zerinde mutabk olduklarn grd. Hz. Ali (r.a)'i ararak ona; Allah'nKitab, Resulnn Snneti ve Eb Bekir ve mer'in uygulamalarna tabi olarak hareket edipetmeyeceini sordu. O, Allah'n Kitab ve Resulnn Snnetine tam olarak uyaca, ancak bunundnda kendi itihadna gre davranaca cevabn verdi. Ayn soruyu Osman (r.a)'a ynelttiinde o,bunu kabul etmiti. Bunun zerine Abdurrahman bn Avf, Osman (r.a)' halife atadn ilan ederek onabey'at etti (Suyuti, a.g.e.,171, 172; bn Hacer, a.g.e., 463; H..Hasan, a.g.e., I, 258, 261). Hz. Osman'a ikinci olarak bey'at eden kimse Hz. Ali (r.a) olmutur. Peinden de btnmslmanlar ona bey'at ettiler (bn Sa'd, a.g.e., III, 62). Osman (r.a)'n hilfete geii Hicri yirmi senesi Zilhicce aynn sonlarnda olmutur.Osman (r.a), devlet idaresini devrald zaman slmfetihleri hzl bir ekilde devam ediyordu. Hz. mer (r.a) devrinde Suriye, Filistin, Msr ve ran,slm topraklarna katlmt. Hz. mer (r.a)'n gl idaresi, fethedilen blgelerde otorite ve dzeninsalam bir ekilde yerlemesini salamt.Hz. Osman (r.a), slm tebliinin girmi olduu yaylmasrecini ayn hzla devam ettirmeye alt. O, Ermenistan, Kuzey Afrika ve Kbrs' fethetmi,ran'daki ayaklanmalar bastrarak merkez ynetimin nfuzunu yeniden tesis etmitir. Hz. Osman (r.a), hilfeti devrald zaman idari kadrolarda yava yava baz deiiklikleryapma yoluna gitti. Ancak, mer (r.a)'in vasiyetine uyarak bir sene mddetle onun valilerini

yerlerinde brakt. lk nce Kfe valisi Muire b. u'be'yi azlederek yerine Sa'd b. Ebi Vakkas' atad.Sa'd, Osman (r.a)'n ynetime getikten sonra atad ilk validir (bnl-Esir el-Kamil f't-Tarih,Beyrut 1979, III, 79).Msrllarca sevilen bir kimse olan Amr b. el-As'n Msr valiliinden alnmasve yerine, Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'in tayin edilmesi baz karklklarn kmasna sebepolmutu. skenderiye halk Bizans mparatoru Heraklious'a mektup yazarak kendilerini mslmanlarnelinden kurtarmasn istediler. Ayrca, mslmanlarn kar koyacak kadar askerlerinin olmadn dabildirdiler. Bunun zerine Bizans mparatoru, Manuel komutasnda kalabalk bir orduyu skenderiye'yegnderip buray igal etti. Bizansllardan ekinen Kpti halk, Hz. Osman'dan duruma mdahaleetmesini istediinde o, Amr b. el-As' Msr'a geri gnderdi. Amr, yapt savata, Manuel'i ldrerekdman byk bir yenilgiye uratt ve skenderiye ehrini evreleyen sur'u ykt (Hicr 25) (bnul-Esir, a.g.e., III, 81; H..Hasan, a.g.e.; I, 264). Ayn yl ierisinde anlamalarn bozan Rey zerine, Sa'd b. Ebi Vakkas bir sefer dzenlemi;ayrca, Deylem zerine yrmtr.Sa'd b. Ebi Vakkas, Beytl-Maldan bor olarak ald paray geridemekte sknca Osman (r.a), onu azlederek yerine anne bir kardei Velid b. Ukbe'yi Kfevaliliine getirdi (bnul-Esir a.g.e., III, 82). Velid, be sene Kfe valiliinde bulunmutur. Velid, bir sabah, namaz sarho olduundan dolaydrt rekat kldrmt. Hatrlatlmas zerine "sizin iin arttryorum" demiti. Bunu duyan Hz. Osman,ona tazir cezas vererek bunun uygulanmasn Hz. Ali'den istemiti. Hz. Ali de Abdullah b. Cafer'eonu krbalattrmt. Bu olay zerine Hz. Osman onu azlederek yerine Sad b. el-As b. Umeyye'yiatad (bnul-Esir, a.g.e., III, 107). Suyt, Hz. Osman'n, ilk olarak Velid'i, Sa'd'n yerine vali yapmas yznden knandnsylemektedir (Suyut, 172).Velid, Kfe valisi olunca, Azerbaycan komutan Utbe b. Ferkat'grevinden ald. Bunun zerine Azerbeycan halk isyan ettiler. Velid, Azerbeycan zerine yryerekburay itaat altna aldktan sonra Ermenistan (Tiflis) tarafna yneldi ve andlamalar yaparakganimetlerle geri dnd (H. 25).Bu arada Bizansla yaplan mcadele devam etmekteydi. Muaviye,Antalya ve Tarsus taraflarna aknlar dzenliyordu. te taraftan, Amr b. el-As'a Kuzey Afrika'y elegeirmek iin emirler gnderen Osman (r.a), Sicistan Valisi, Abdullah b. Amr'a Kabil'e yrmesitalimatn veriyordu (bnul Esir, a.g.e., III, 87). Hicri yirmi altda, Mescid-i Haram'n geniletilmesi almalarna tank olunmaktadr. Mescid-iHaram'n evresindeki arsalar satn alnarak geni bir alan elde edilmiti.Hz. Osman (r.a), Hicriyirmi yedinci ylda Msr Valisi Amr b. el-As' azlederek yerine Abdullah bn Sa'd b. Ebi Serh'igetirdi. O, Kuzey Afrika'nn fethinin tamamlanmas dncesindeydi. Bunun iin Osman (r.a),Ashabn ileri gelenleriyle istiare ettikten sonra, ona izin verdi ve iinde ok sayda sahabinin debulunduu bir orduyu takviye olarak ona gnderdi (H.. Hasan, a.g.e., I, 265). Abdullah b. Nafi b.Abdulkays ve Abdullah b. Nafi b. Husayn komutasndaki kuvvetler, bn Ebi Serh ile birleerekMsr'dan batya doru harekete getiler. Trablus'tan Tanca'ya kadar olan blgenin hakimi ve Bizansmparatorunun valisi, slam ordusunun topraklarna doru ilerledii haberini alnca, yirmi bini svariolmak zere, yz bin kiilik bir ordu hazrlayarak tedbirler ald. Krallk merkezi olan Subaytala'yayirmi drt saatlik bir mesafede iki ordu kar karya geldi. bn Ebi Serh'in, mslman olmak veyacizyeyi kabul etmek teklifi reddedilince atma balad. Bu arada, ordunun Medine ile olanhaberlemesi kesilmiti.

Hz. Osman balant kurabilmek iin Abdullah bn Zbeyr'i bir askeri birlikle Afrika'yagnderdi. Gnlerce sren sava, Abdullah bn Zbeyr'in nerdii taktikle ksa zamanda byk birzaferle sonuland. Mslmanlarn eline geen ganimet olduka bykt. Svarilere er bin dinar veyayalara ise biner dinar hisse dmt (bnl-Esir, a.g.e., III, 88-90; H..Hasan, a.g.e., I, 265-266). slm ordularnn nndeki bu engel kaldrldktan sonra Hz. Osman, Abdullah b. Naf b.Husayn ve Abdullah b. Nafi b. Abdulkays'a hi vakit kaybetmeden Cebelu't-Tark' geerek Endels'egirmeleri emrini verdi. Hz. Osman'n, ordunun Endels'e geiini istemesi, stanbul'un bat ynndensktrlarak fethinin kolaylatrlmas dncesinden kaynaklanyordu. O, komutanlarna ylediyordu: "stanbul ancak Endels tarafndan fethedilebilir. Eer oray fethederseniz, stanbul'ufethedenlerin ecrine ortak olacaksnz" (bnl-Esir, a.g.e., III, 93; Ayrca bk. Muhammed Hamidullah,Fethul-Endels (spanya) fi Hilafeti Seyyidina Osman sene 27 li'l-Hicre, .. Ed. Fak. slamTetkikleri Enstits Dergisi, stanbul 1978, VII, 221-225). Bylece Hz. Osman zamannda, Kuzey Afrikadaki fetihler tamamlanm, slm'n karsndaki enbyk g olan Bizans'n batdan sktrlmas planlar uygulamaya konulmutur.te taraftan Muaviyeb. Ebi Sfyan, Osman (r.a)'dan izin alarak, Suriye sahillerinde oluturduu donanma ile Akdenizealm ve mslmanlar denizlerde de Bizans'a kar varlk gstermeye balamlard. Muaviye dahance bu i iin Hz. mer'e mracaat etmiti. Ancak mer (r.a), o an mslmanlarn maslahat bunugerekli klmad iin izin vermemiti. Daha sonra artlar bu i iin elverili hale geldiinden dolayHz. Osman donanma inasnn lzumuna kanaat getirmiti. Muaviye, donanmasyla denize alarak,Kbrs Adasna kt. Abdullah b. Sa'd Msr'dan onun yardmna gitti. Kbrs, yllk yedi bin dinarcizye ile slm hakimiyetini tanmak zorunda kald (Hicr 28). Bu miktar onlarn Bizans mparatorunadedii mebladr (bnl-Esir, a.g.e., III, 96). Hz. Osman, Kufe Valisi Ebu Musa el-E'ar'yi grevinden alarak yerine Abdullah b. Amir el-Kureyz'i atad (H. 29). Abdullah, Osman (r.a)'n daysnn oludur. Ebu Musa'y azletmesinin sebebiKfe halknn ondan ikayeti olmalar ve bunu Hz. Osman (r.a)'a bildirmeleridir (bnl-Esr, a.g.e.,III, 99-100).Hz. Osman, Mescid-i Nebi'nin geniletilmesine ihtiya duyarak, onu ssl talarlayeniden ina etti. Ta stunlar dikerek tavann sac (bir cins aa) ile kapatt. Uzunluunu yz altm,geniliini de yz elli zira'a kartt (Suyt, 173). Hicri otuz ylnda Sa'id b. el-As'n Taberistan'a hcum ettii grlr. Bu blgede gazalardabulunan Sa'id, bir ok ehri fethetti. Horasan, Tus, Serahs, Merv, Beyhak bunlardan bazlardr.Bu ylierisinde Hz. Osman, deiik eyaletlerde, Kur'an- Kerim'in okunmas zerine ortaya kan ihtilaflarortadan kaldrmak iin almalar balatt. Kur'an- Kerim ilk olarak Hz. Eb Bekir zamannda tedvinedilmiti. Zeyd b. Sabit'in bakanlnda yaplan bu almada, Kur'an- Kerim bir kitap halinegetirilmiti. Bu ilk mushaf, Eb Bekir (r.a)'dan sonra mer (r.a)'a gemi, onun ehadetinden sonra daHafsa (r.anh)'nn elinde kalmt.Azerbeycan sefer esnasnda ordu ierisinde kraat konusunda birihtilafn kmas, ordu komutan Huzeyfe b. Yeman' endielendirmi ve Halife'den, mslmanlarnemin bir ekilde okuyabilecekleri bir mushafn oaltlmasn istemiti. Hafsa (r.anh)'n yanndabulunan mushaf getirilerek oaltld ve btn eyaletlere datld. Bunun dnda kalan nshalarntamam toplatlarak imha edildi. Bu durum karsnda Ashabn hayatta olanlar oldukarahatlamlard (bnl-Esr a.g.e., III,111-112; H.. Hasan, a.g.e., I, 510-513). Hz. Osman, Resulullah (s.a.s)'a ait olan; Hz. Eb Bekir ve Hz. mer'den sonra kendisine intikaleden mhr Medine'deki Ars kuyusuna drd. Onu bulacak olana byk miktarda para vadindebulunmu, ancak btn aramalara ramen bu mhr bulunamaynca Osman (r.a) byk bir zntye

kaplmt. Ondan midini kesince hemen bir mhr yaptrd. ehid edilene kadar parmanda kalanbu mhrn kimin eline getii tesbit edilememitir (bnl-Esir, III, 133). Bu olay hilfetinin altnc ylnda meydana gelmitir.slam fetihlerinin sreklilii ve elde edilenganimetlerle insanlarn zenginlemeleri, refah seviyesini olduka ykseltmiti. Bu durum, tabiiolarak, slma uygun olmayan birtakm davran biimlerinin de ortaya kmasna sebep olmutu.Resulullah (s.a.s)'n yannda yetien ve bu gelimeleri endieyle takip eden sahabiler, bu endieleriniyer yer ortaya koymaktaydlar. Bunlardan birisi de, zhd ve takvasyla tannan ve maddi varlklardanmuhta kimselerin yeterince istifade ettirilmediine inanan Ebu Zerr el-Gifar (r.a)'dr. O, am'da,Muaviye'nin uygulamalarna kar kt ve dncelerini sylemekte srarl davrand iinMedine'ye arld. Ebu Zerr, Medine'ye geldiinde grlerini Hz. Osman'a tekrarlamt. Bununardndan, Halife'den izin isteyerek, Medine'ye yakn bir yer olan Rebeze'ye gidip yerlemiti (a.g.e.,III, 115; bk. Ebu Zerr el-Gifr Mad.). Bizans'a kar kazanlan en parlak ve kesin zaferlerden birisi hi phesiz ki Latu's-Sevr denizsavadr. Abdullah b. Sa'd'n komutasndaki slm donanmas, skenderiye aklarnda Bizansmparatoru Konstantin komutasndaki byk donanmayla kar karya geldi. Bizansllarn gemi sayshakknda verilen bilgiler, be yz ile sekiz yz rakam arasnda deimektedir. slm donanmasnnsahip olduu gemi says ise ikiyz civarndayd. Yaplan savata Bizansllar byk bir bozgunauratld. Konstantin, Sicilya'ya snmak zorunda kald.(bnl-Esir, a.g.e., III,117-118; H.. Hasan, I,266-267). Bu zaferden sonra Bizans, mslmanlara kar olan deniz stnln kaybetmi, slamdonanmasnn stanbul sularna kadar nne kacak bir g kalmamt. Fitnenin Ortaya k Ve ahadeti: Hz. Osman on iki sene hilfet makamnda kalmtr. Bunun ilk alt senesi huzur ve gvenierisinde gemi ve hi kimse ynetimin uygulamalarndan ikayeti olmamtr. Kurey, onu Hz.mer'den daha ok sevmiti. nk Hz. mer onlara kar eriat uygulamada msamahasz ve sertti.Hz. Osman ise yaratlndaki yumuaklk ve hogr ile insanlarn serbeste hareket edebilmelerineimkan salamt. Onun bu yapsndan istifade eden eyaletlerdeki bir takm valiler, sorumsuzdavranlar sergilemeye balamlard. Ykselen ikayetleri ani ve kesin kararlarlakarlayamaynca, yava yava bir fitne ve kargaa ortamnn olumasna zeminhazrlanmt.Endels'ten Hindistan hudutlarna kadar ok geni bir sahay kaplayan devletinierisinde, eitli din ve rklara mensup zimmi statsnde topluluklar vard. Bunlar, malupdtkleri slm Devleti'ne kar her frsat deerlendirerek ba kaldryorlard. Yahudi unsuru ise,slm mmeti'ni paralayp yok etmek iin slamn temel prensiplerini hedef almt. Mslmanolduunu iddia ederek ortaya kan bir takm Yahudi asll kimseler, zuhur eden huzursuzluklarkrkleyip fitne alevini her tarafa yaymaya alyorlard. Bunlardan birisi etkili nifak hareketlerinin ortaya kmasn salayan ve tam bir komitac olanAbdullah bn Sebe'dir. bn Sebe Yemenli bir yahudidir. O, samimi kimselerin hakl ikayetlerinikullanarak insanlar Hz. Osman'a kar kkrtyordu. Bir taraftan "ric'at Muhammed" (Muhammed(s.a.s)'in tekrar dn) dncesini yaymaya gayret gsterirken, te taraftan Peygamber'in peindenhilfet hakknn Hz. Ali (r.a)'a ait olduunu ve bunun da Allah tarafndan belirlenmi bir gerektenbaka bir ey olmadn yayarak daha sonra ortaya kacak ia akidesinin temellerini atyordu. Onunyayd dncelere gre Eb Bekir (r.a), mer (r.a) ve Osman (r.a), Hz. .Ali (r.a)n hakkngasbetmilerdi. O, Kfe, Basra ve am'da insanlar kkrtrken, Ebu Zerr (r.a)in hakl klarn da

kendisine malzeme yapmaya urayordu. (bn'l Esir, Tarih, III,154; H. . Hasan, age, I, 368-370) Bir zaman sonra, Muhammed b. Eb Bekr ve Muhammed b. Eb Huzeyfe de, yapm olduuatamalardan dolay Hz. Osman' tenkid etmeye baladlar (bnl-Esr. a.g.e., III, 118).Hz. Osman'ayaplan en nemli sulama, onun kendi akrabalarn valiliklere getirmesi, onlara bolca ihsanlardabulunmas ve yolsuzluklarn denetleyememesidir .(Suyt, 174). Hz. Ali (r.a) bu konudaki ikayetlerini ona ilettiinde o, Hz. Ali'ye yle diyordu: "Muire b.u'be'yi mer'in vali tayin ettiini bilmez misin?" Hz. Ali: "Biliyorum" deyince o; "O halde nedenakrabal ve yaknlndan dolay onu vali tayin ettiim eklinde bir knamada bulunuyorsun?" diyesormutu. Hz. Ali'nin buna verdii cevap uydu; "mer vali atad kimseyi sk bir ekilde kontrolaltnda tutard. En ufak hatalarn grse onlar sorgular ve en iddetli ekilde cezalandrrd. Sen isebunu yapmyorsun" (bnl-Esir, a.g.e., III, 152). Bunun zerine Hz. Osman, vilayetlerdeki ynetimler hakknda yaplan dedikodular ve bunlarnsebeplerini yerinde incelemek zere mfettiler tayin etti. Muhammed b. Mesleme'yi Kufe'ye; Usameb. Zeyd'i Basra'ya; Abdullah b. mer'i am'a ve Ammar b. Yasir'i de Msr'a gnderdi. Ammar b.Yasir hari, dierleri grevlerini tamamlayarak geri dnmlerdi. Osman (r.a) hakszlklar gidermek,filizlenmeye balayan ve mmet iin byk sakncalara sebep olacak olan fitnenin yattrlmas iinyoun bir gayretin iine girmiti.O, gelen ikayetleri dikkatle inceliyor, bata Hz. Ali (r.a) olmakzere Ashab'n ileri gelenleri ile istiarelerde bulunuyordu. Ancak, Msr'dan Medine'ye gelip,Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'in gayr- meru uygulamalarn ikayet eden bir heyetin, dnlerindebn Ebi Serh'in takibatna uramalar ve bazlarnn ldrlmesi, olaylarn trmanmasna sebepolmutu. Bunun zerine Msr'dan alt yz kiilik bir topluluk Medine'ye gelerek Mescid-i Nebi'de,namaz vakitlerinde Ebi Serh'in ilediklerini sahabilere ikayet ediyorlard. Talha bn Ubeydullah, Hz.Aie (r.anha) ve Hz. Ali (r.a), Hz. Osman'a giderek, bu insanlarn hakl isteklerini yerine getirmesinive Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'i azlederek yarglamasn istediler. Bunun zerine Hz. Osman,Msrllar'a kendileri iin vali olarak kimi istediklerini sordu. Onlar, Muhammed b. Ebi Bekr'iistediklerini bildirdiler. Osman (r.a), Muhammed b. Ebi Bekr'i vali tayin etti. O, Msr'dan gelenlerve bir grup sahabi ile birlikte Medine'den yola kt. Medine'den gnlk bir uzaklkta yolalrlarken devesini, sanki takip ediliyormu gibi hzl srmeye alan bir adam grdler. Adamyakalayp sorguladklarnda bn Ebi Serh'e bir mesaj yetitirmeye altn anladlar. Ona kimolduu sorulduunda, bazen Osman (r.a)'n, bazan da Mervan b. Hakem'in klesi olduunusylyordu. zerindeki mektubu atklarnda, iinde, "Muhammed b. Ebi Bekr ile falanca falanca...Sana ulatklarnda onlar ldr" yazld ve bunun Hz. Osman'n mhryle mhrlenmi olduunugrdler. Derhal Medine'ye geri dnp Hz. Osman'n evini kuattlar. Hz. Ali, yanna Muhammed bnMesleme'yi alp Osman (r.a)'n evine gitti. Hz. Ali (r.a) ona, zerine kendi mhr bulunan bu mektubukimin kaleme aldn sordu. Osman (r.a) byle bir mektup yazmadn ve yazldndan da haberiolmadn syledi. Muhammed de Osman (r.a)' dorulam ve bu ii dzenleyen kimsenin Mervanolduunu sylemiti. Yazy inceledikleri zaman bunun Mervan b. Hakem'e ait olduunu anladlar. O esnada Osman (r.a)'n evinde bulunmakta olan Mervan'n kendilerine teslim edilmesiniistediler. Hz. Osman (r.a) bunu kabul etmedi. nk onu ldreceklerinden korkuyordu.Onun evinikuatan asiler diyalog arlarna cevap vermedikleri gibi, suyunu da kesmilerdi, Hz. Osman'nfitneyi yattrmak ve hakszlklar gidermek hususunda asilere yapt nasihatlerin onlar zerinde hibir tesiri olmamt. Onlar, Hz. Osman (r.a)'a yle diyorlard:"Biz seni hilafetten azledene veya

ldrene yahut da bu yolda lene kadar bu iten vazgeecek deiliz. Eer sana sahip kanlar bizeengel olmaya kalkarlarsa onlarla savarz". Hz. Osman onlara, Allah'n zerine ykledii hilafetgrevini asla brakmayacan ve lmn kendisine bundan daha sevimli olduunu bildirmi, ayrcakendini savunmak iin kimseye emir vermediini eklemiti (bnl-Esr, a.g.e., III, 169-170). O, ashaptan, asileri ehirden kovup karmak iin gelen teklifleri reddediyor, onlardan silahkullanmayacaklarna dair kesin sz vermelerini istiyordu.Bir gn kendisini kuatan asilerin karsnakp: "Ali buralarda m? Sa'd buralarda m?" diye sormu, bulunmadklar cevabn alnca birazsusmu ve yle demiti: "Bana su salamasn, Ali'ye bildirecek kimse yok mu?" Bu Hz. Ali'yeulanca derhal krba suyu ona gndermiti. Ali (r.a), asilerin Osman (r.a)' ldrmek istediklerinirenince, byle bir eye meydan vermemek iin, iki olu Hasan ve Hseyin'e, kllarn alarakgidip Osman'n kapsnda beklemelerini ve ieri kimseyi sokmamalarn sylemiti. Abdullah bnZbeyr de onlara katlm, dier bir takm sahabiler de ocuklarn oraya gndermilerdi. Durum oknazik bir hal almt. Hz. Osman, ne asilerin haksz taleplerini kabul ediyor, ne de Medine ve dierblgelerden gelen, asileri savaarak Medine'den karma tekliflerine olumlu cevap veriyordu. O,Peygamber ehri'nde kan dkmek ve fitneyi ilk balatan kimse olmaktan ekindii iin byledavranyordu. Hz. ie (r.anha)'dan Resulullah (s.a.s)'n yle syledii rivayet edilmektedir:"YaOsman! Belki Allah sana bir gmlek giydirir, mnafklar senden onu karman istediklerinde onu,bana kavuuncaya kadar sakn karma". Hz. Osman, Resulullah (s.a.s)'in bu gnler iin kendisine bildirdii eylere uymaya alyordu.O, yle diyordu: "Resulullah (s.a.s) benimle ahitlemi olduu ey zerinde sabretmekteyim"(sdl-be, II, 589; Suyt, 170; bn'l-Esr, III, 175). Asilerin kendisini ldrmeye kararl olduunu anladnda, onlarn byle bir i ileyipkatillerden olmalarn nlemek iin kendilerine bir mslmann kannn ancak; zina, kasten adamldrme ve dinden dnmek artlar dahilinde helal olduunu hatrlatyor ve kendisinin bunlardan hibirisiyle itham edilemeyeceini anlatp duruyordu.

HZ. AL (r.anh)

Resulullah'n amcasnn olu, damad, drdnc halife. Babas Eb Talib, annesi Kurey'tenFtma binti Esed, dedesi Abdulmuttalib'tir. Knyesi Ebu'l Hasan ve Eb Trab (topran babas),lkab Haydar; nvan Emru'l-M'minin'dir. Ayrca 'Allah'n Arslan' nvanyla da anlr. Hz. Ali kk yandan beri Resulullah'n yannda byd. On yanda slm' kabul ettiibilinmektedir. Hz. Hatice'den sonra mslmanl ilk kabul eden odur. Hz. Peygamber ile Hz.Hatice'yi bir gn ibadet ederken gren Hz. Ali'ye Peygamberimiz irkin ktln, tevhidinmanasn anlattnda Hz. Ali hemen mslman olmutu. Mekke dneminde her zaman Resulullah'n yanndayd. Kbe'deki putlar krmasn yleanlatr: "Bir gn Resul-u Ekrem ile Kbe'ye gittik. Resul-u Ekrem omuzuma kmak istedi. Kalkmakistediim zaman kalkamyacam anlad, omuzumdan indi, beni omuzuna kard ve ayaa kalkt.Kendimi istesem ufuklar tutacak sanyordum. Kbe'nin zerinde bir put vard, onu sadan soldanittim. Put dt, para para oldu. Resulullah'n omuzlarndan indim. kimiz geri dndk." (Ahmed b.Hanbel, Msned, I, 384). Resul-u Ekrem, en yakn akrabasn uyarmak ve hakk tebli etmek hususunda Allah'u Tel'danemir alnca onlar Safa tepesinde toplayp ilh emirleri tebli edince, Kurey mrikleri onunla alayetmiti. kinci toplanty yapmasn Hz. Ali (r.a.)'ye brakt, Ali de bir ziyafet hazrlayarakHaimoullarn davet etti. Resulullah yemekten sonra: "Ey Abdlmuttaliboullar, ben zellikle sizeve btn insanlara gnderilmi bulunuyorum.inizden hanginiz benim kardeim ve dostum olarakbana bey'at edecek" dedi. Yalnz Ali (r.a.) kalkt ve orada Resulullah'a onun istedii szlerle bey'atetti. Bunun zerine Resul-u Ekrem, "Kardeimsin ve vezirimsin " diyerek Hz. Ali'yi taltif etti.Hz.Peygamber hicret etmeden nce elinde bulunan emanetleri, sahiplerine verilmek zere Ali'ye braktve o gece Hz. Ali, Resulullah'n yatanda yatarak mrikleri artt. Bylece Hz. Ali, Hz.Peygamber'i ldrmeye gelen mrikleri oyalayarak onun yerine hayatn tehlikeye atm, bu suretlePeygamber'e hicreti srasnda zaman kazandrmtr. Hz. Ali, Peygamberimiz'in kendisine brakt emanetleri sahiplerine verdikten sonra Medine'yehicret etti. Medine'de de Hz. Peygamber'in devaml yannda bulundu, btn cihat harektlarna katld,Uhud'da gz oldu. Bedir'de sancaktard. Ayn zamanda keif kolunun bandayd; hakim noktalartesbit ederek Hz. Peygamber'e bildirdi. Bu mevkiler igal edilerek, Bedir'de nemli bir savaharektn baarya ulatrd. Bedir gazasnn balamasndan nce, Kureyliler'le teke tek dven kiiden biriydi. Bu dte, hasm Velid b. Muire'yi klc ile ldrd gibi, Hz. Eb Ubeyde zordurumdayken yardmna kotu ve onun hasmn da ldrd. Kendisine "Allah'n Arslan" lkab veBedir ganimetlerinden bir kl, bir kalkan ve bir de deve verildi. Hz. Ali, Bedir savandan sonra Hz. Peygamber'in kz Hz. Ftma ile evlendi. Nikhn Hz.Peygamber kyd. O zamana kadar Resulullah'la oturan Hz. Ali nikhtan sonra ayr bir eve tand. Hz.Ali'nin, Hz. Ftma'dan olu, iki kz dnyaya geldi.Hicret'in nc ylnda Uhud savanda,mslman okularn hatas yznden mrikler mslmanlarn zerine saldrmlar ve Hz.Peygamber de yaralanarak bir hendee dm ve dman onun ldn yaymt. Halbuki o sradade de gerileyen Hz. Ali, Hz. Peygamber'in iine dt hendee ulaarak, onu korumayaalmt. ki tarafn da kazanamad bu savata Hz. Ali birok yerinden yaralanarak gazi oldu.Uhudsavandan sonra Hz. Ali "Benu Nadr" Yahudilerinin hainlikleri zerine bu kabile ile yaplan savabizzat idare etti. Btn arpmalarda Hz. Ali kahramanca dm ve mriklerin en mehur

savalarn ldrmtr. Hudeybiye barnda sulh artlarnn yazlmasnda o memur edildi. Hz. Ali, sulhnameyi yazmayayle balad: "Bismillhirrahmnirrahm . Muhammed Resulullah...." Ancak mrikler bu ifadeyeitiraz ettiler. Hz. Peygamber, "Resulullah" yerine "Muhammed b. Abdullah" yazmasn Hz. Ali'yesylemi fakat Hz. Ali "Resulullah" ifadesinin yazmnda srar etmitir.Hz. Ali Mekke'nin fethisrasnda yine sancaktard. "Keda" mevkiinden Mekke'ye girdi. Mekke kan dklmeden fethedildi.Hz. Peygamber ile birlikte Kbe'deki btn putlar krdlar.Mekke'nin fethinden sonra Resulu Ekrem,Hlid b. Velid'i Benu Huzeyme kabilesine gnderdi. Bu kabile ya cehaleti, ya da bedevolmalarndan, "mslman olduk" anlamndaki "eslemna" kelimesi yerine "sabbena" dedii iin Hlidb. Velid hiddetlendi ve onlarla harp etti. Hz. Peygamber olay duyunca ok zld. Hz. Ali'yi buhatay telfi ile grevlendirdi. Hz. Ali Benu Huzeyme'ye giderek ldrlenlerin diyetini deyipmadur olanlarn zararlarn telfi etmiti. Huneyn gazasnda mslmanlar bir ara bozulup daldlar. Saylar binleri bulduu haldeilerinden ancak birka kii sabredip dayanabildi. Hz. Ali bu savata yalnz sabrla tahammletmekle kalmayarak gsterdii yiitlik ve kumandanlkla slm ordusunun kendi safndatoparlanmasn salad.Resulu Ekrem hicretin 9. ylnda Tebk seferine karken Hz. Ali'yi ehl-ibeytin muhafazas iin Medine'de brakt, ancak bu sefere katlamad iin mteessir oldu. Bununzerine Resulullah: "Musa'ya gre Harun ne ise, sen bana kar o olmak istemez misin?" dedi. Ali, builtifattan ok memnun oldu.Tevbe suresinin ayetleri nazil olunca, Resulullah Hz. Ali'yi Mekke'yegnderdi. Bu suretle hibir mrikin artk Kbe-i erfi bundan sonra haccedemeyeceinibildirdi.Yemen blgesinin slm'a girmesi zordu. Grev yine Ali b. Ebi Talib'e verildi. Hz. Ali "Buok g bir i" dedi. Resulullah da "Ya Rabb, Ali'nin dili tercman, kalbi hidayet nurunun membaolsun" diye dua edince, Ali, siyah bir bayrak alarak Yemen'e gitti, ksa sren iradlar sayesindeYemen'in btn Hemedan kabilesi mslman oldu. Hz. Peygamber'in vefat srasnda, hcresinde bulunanlarn banda geliyordu. Hz. Ebu Bekirhalife seildii srada Hz. Ali Resulullah'n hcresinde tekfin ile megul idi.Hz. mer devrindedevletin btn hukuk ileriyle ilgilenip adeta slm devletinin ba kads olarak grev yapt. Hz.mer'in ehdeti zerine yine devlet bakann semekle grevlendirilen alt kiilik ra heyetindeyer alp, bu alt kiiden en sona kalan iki adaydan biri oldu.Hz. Osman'n hilfeti dneminde idartutumdan pek memnun olmamakla birlikte slm devletinin muhtelif vilyetlerinden gelen ikayetlerihep Hz. Osman'a bildirmi ve ona hl areleri teklif etmiti. Hz. Osman' muhasara edenleriuzlatrmak iin elinden gelen gayreti sarfetti. Hz. Osman'n ehdetinden sonra slm'n ileri gelen ahsiyetleri ona bey'at ettiler. Ancak onunbu dnemi Allah'n bir takdiri olarak son derece kark bir dnem oldu. Hilfete getiindehlledilmesi gereken bir ok problemle kar karya kald. Bu karklklar Cemel ve Sffin gibi iatmalar dourdu. slm devleti bnyesindeki bu ihtilflar giderme konusunda byk fedakrlk vegayretler gsterdi.Nihayet, Kfe'de 40/661 ylnda bir Hrici olan Abdurrahman b. Mlcemtarafndan sabah namazna giderken yaraland. Bu yarann etkisiyle ehid oldu. Hz. Ali devaml olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)'in yannda bulunduu iin Tefsir, Hads veFkhta sahabenin ileri gelenlerindendir. Hatta Resulullah'n tabiri ile "ilim beldesinin kaps" olarakmmetin en bilgini idi. Hz. Peygamber yolunda insanlar hakka iletmek iin byk gayretler sarfetmive hilfet dnemi i karklklarla dolu olmasna ramen slm'n retilmesi ve renilmesihususunda byk katklar olmutu.

Medine'de duruma hakim olup ynetimi tam olarak eline aldktan sonra retim iin merkezdebir okul kurdu. Arapa gramerin retilmesini Ebu Esved ed-Deli'ye, Kur'an okutma ve retmeiini Abdurrahman esSlemi'ye, Tabi ilimler konusunda retmenlik grevini Kmeyl b. Ziyd'averdi. Arap edebiyat konusunda alma yapmak zere de Ubade b. esSamit, ve mer b. Seleme'yigrevlendirdi. Devlet ynetimi ve hizmetlerini; maliye, ordu, ter ve kaza gibi blmlere ayrarakyrtyordu. Mal ileri, datma ve toplama diye iki ksma ayrmazd.mmetin maln mmetedatrken de son derece titiz davranrd. Kendisine bir pay ayrma noktasnda gayet dikkatli olup,kimsenin hakkna tecavz etmemekte de byk bir rnek idi. Kendisini Kfe'de grenler, knsouunda ince bir elbisenin altnda tir tir titreyerek camiye gittiini aktarrlar. Devlet ynetici vememurlarnn nasl davranmalar gerektii konusunda u ynetmelii hazrlamt. Halka kar daima iinizde sevgi ve nezaket besleyin. Onlara bir canavar gibi davranmayn veonlar azarlamayn. Mslman olsun olmasn herkese ayn davrann. Mslmanlar kardeleriniz, mslmanolmayanlar ise sizin gibi bir insandr. Affetmekten utanmayn. Cezalandrmada acele etmeyin. Emriniz altnda bulunanlarn hatalarkarsnda hemen fkelenip kendinizi kaybetmeyin . Taraf tutmayn, baz insanlar kayrmayn. Bu tr davranlar sizi zulme ve despotlua eker. Memurlarnz seerken zalim yneticilere hizmet etmemi ve devletin sularndan vezulmlerinden sorumlu olmam bulunmalarna dikkat edin. Doru, drst ve nazik kiileri sein ve kar ummadan ve korkmadan ac gereklerisyleyebilenleri tercih edin. Atamalarda aratrma yapmay ihmal etmeyin. Haksz kazan ve ahlkszlklara dmemeleri iin memurlarnza yeterince maa deyin. Memurlarnzn hareketlerini kontrol edin ve bunun iin gvendiiniz samimi kiileri kullann. Mektuplar ve mracaatlara bizzat kendiniz cevap verin. Halkn gvenini kazann ve onlarn iyiliini istediinize kendilerini inandrn . Hi bir zaman vaadinizden ve sznzden dnmeyin. Esnaf ve tccara dikkat edin; onlara gereken nemi gsterin, fakat ihtikr, karaborsa ve ma