Demir-Ertugrul-Ragip-Haluk - POP ve Sosyalist Strateji - V-2.pdf

7/29/2019 Demir-Ertugrul-Ragip-Haluk - POP ve Sosyalist Strateji - V-2.pdf

1/196

Demir KkaydnErturul Krk

Haluk GergerRagp Zarakolu

Byk

OrtadaouProjesi ve

SosyalistStratejiYaynlar


2/196

BByykkOOrrttaaddoouu PPrroojjeessii vvee SSoossyyaalliisstt SSttrraatteejjiiBByykkOOrrttaaddoouu PPrroojjeessiinnee KKaarr ii SSnnffnnnn vveeHHaallkkllaarrnn SSttrraatteejjiissii NNee oollmmaallddrr?? SSeemmppoozzyyuummuu

BBiillddiirriilleerrii

DDeemmiirr KKkkaayyddnn EErrttuurruull KKrrkk

HHaalluukkGGeerrggeerr RRaaggpp ZZaarraakkoolluukkiinnccii SSrrmm

MMaarrtt 22001133

DDiijjiittaall YYaayynnllaarr

nnddiirr OOkkuu OOkkuutt -- ooaalltt DDaatt

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr.

Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarakbasmak ve datmak serbesttir.

Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

YYaayynnllaarr


3/196

Byk Ortadou Projesive Sosyalist Strateji

Byk Ortadou Projesi'ne Kari Snf'nn ve HalklarnStratejisi Ne Olmaldr

Sempozyumu

EVRA / nceleme

3


4/196

4


5/196

indekiler

7 nsz22 Byk Ortadou Projesi erevesindeki Baz nemli Tarihler

27 "Byk Ortadou Giriimi Taslak Metni

41 Byk Ortadou Projesi: ABD'nin Hegemonya ArayHaluk Gerger

72 Byk Ortadou Projesi ve Direni Olanaklar

Erturul Krk

99 Ortadou Corafyasnn I.Dnya SavaSonrasnda Yeniden ekilleniinden Gnmze zdmlerRagp Zarakolu

117 Ezber Bozmak!ABD'nin BOP Projesine Kar Yaplmas Gereken lk Demir Kkaydn

143 Ortadou in Demokratik Manifesto

5


6/196

6


7/196

nsz

Elinizdeki bu derleme, 26-27 ubat 2005 tarihindeHamburg'ta yaplan, "ABD'nin "Byk Ortadou Projesi"ne

Kar i Snfnn ve Halklarn Stratejisi Ne Olmaldr?" konu-lu sempozyumda sunulan bildiriler ve yaplan konumalaradayanmaktadr. Onlarn derli toplu ve yeni katklarla geliti-rilmi biimidir.

lk plan, sempozyuma sunulan bildiriler, yaplan konuma vetartmalarn tam bir dkmnn yaynlanmasyd. Ne var ki,gerek teknik, gerek maddi ve gerek biime ilikin nedenlerle butasar deitirildi.

Sempozyum'a konumac olarak davet edilenlerin sunacak-lar bildirileri yazl olarak yollamalar istenmiti, ancak konu-maclarn bir ksm, ilerinin okluu ve politik aktivitelerininyounluu nedeniyle bunu yapamad ve bildirisini dorudanszl olarak sundu.

Sempozyumda yaplan tartmalar, irticalen yaplan konu-malarda sk sk grlen ifade ve anlam bozukluklaryla maluldve dzeltilmesi gerekiyordu. Bant kaytlarnda ise akustik

olarak sylenenlerin anlalamad yerler bulunuyordu. Ayrca7


8/196

dinleyicilerin yapt konumalarn nemli bir blm deSempozyumun konusuyla dorudan bir iliki iinde bulunmu-yordu.

Bu durumda, sempozyumun tam bir protokoln yaynla-mak gereksiz bir ikinlie, eksikliklere ve zor okunup anlal-maya yol aacakt.

Bunun zerine Sempozyum'daki konumaclar da kapsaya-cak ama onlarla snrl olmayp yeni katklarla zenginleecek birderlemenin daha zl ve geni perspektifli olaca dnld.

Sempozyum konumaclarna Sempozyumda yaptklarkonumalarn bant zmleri bu derlemeye yazacaklar yazyatemellik etmesi ve hatrlatc olmas iin verildi. Konumaclarnbir ksm, bu zmler de ellerinin altnda olarak, bu derlemeiin grlerini yazdlar; bir ksm da Sempozyum'a sunduklarbildirileri aynen veya baz deiikliklerle tekrar verdiler.

*

nszler, eldeki kitabn veya yaznn, orada savunulan

grlerin nasl olutuunu anlatrlar. Bu durumda, bu kitabakaynaklk eden Sempozyum'un neden ve nasl yapldndanksaca da olsa sz etmek gerekmektedir.

2003 ylnn sonlarndan itibaren, Trkiye'de allm soldergilerden farkl bir izgi izleyecek; bata Krtlerin mcadele-si olmak zere, demokrasi mcadelesini ne karacak bir dergiiin, farkl sosyalist ve demokrat eilimlerden kiilerin iindebulunduu bir giriim balar.

Bu giriim erevesinde hazrlklar srerken, kacakderginin dayanaca politik ve programatik izgiyi belirlemekzere bir taslak metin oluturulmas gerei ortaya kar. Budergi giriimi iinde bulunanlardan Demir Kkaydn, elin-izdeki derlemede "Ortadou in Demokrasi Manifestosu"balyla yer alan metni, karlmas planlanan dergininbildirisi ve yazarlarna ar metni tasla olarak sunar.

Ne var ki, bu metin, dergi giriimcilerin bir ksmnn dire-

niiyle karlar. Bu direniin iki farkl kayna bulunmaktadr.8


9/196

Metin, allm ulus ve ulusuluk tanmlarnn dnakarak, ulusuluun ve uluslarn iki farkl biimini birbirindenayrmakta; dile, dine, etniye, tarihe dayanan gerici ulusuluakar ilk burjuva devrimlerinin ve Ekim Devrimi yllarna kadarolan dnemde ii hareketinin dayand demokratik ulus veulusuluk anlayna geri dnmektedir. Bu ise sosyalistlerarasnda bugn egemen ve yaygn ulus ve ulusuluk anlayylabir kopumay ve ona kar tavr almay gerektirmektedir. Bunedenle, Trk solundan gelen baz giriimciler eski ulusulukanlayna bal kalarak sunulan taslaa kar karlar.

kinci neden, ABD'nin Irak igalinin Krt Ulusal Hareketiiindeki dengeleri deitirmesi ve ayn gerici ulus anlayna gvermesiyle ilgilidir. ABD'nin Irak' igali ile birlikte, blgedekidengeler deimi, Krt zgrlk hareketi iinde, ayr birbayrak aacak cesaret ve gc bulamayan Krt burjuvazisininarl ve kendine gveni artmtr. Bu da calan ve PKK'nndil, din, etni, soya dayal milliyetilikten kopuma ve Ortadouapnda bir demokratik cumhuriyet oluturma programna kardirenii glendirmitir. Bu elbet ayn zamanda, almayaallan dile, dine, etniye dayal milliyetiliin geri dnanlamna da geliyordu. te bu eilim ve akm da dergi girii-mindeki Krt ulusal hareketi iindeki kiilerde yanksn bulu-yor ve sz konusu bildiri taslana kar klyordu.

Ne var ki, bu kar klar teorik ve politik ak bir eletiribiiminde deildi; suskunluk; hibir ey yapmama, katkdabulunmama, ileri yokua srme biimindeydi. in ilginci, birdergi karacak maddi ve teknik olanaklar ve ilikiler esas olarakbildiri taslana kar kan bu iki eilimin elinde bulunuyordu.Onlar iin de byle bir derginin kmas ve hatta bildirideifadesini bulan eilimle eit koullarla i birlii yaplmas bile,kar olduklar anlay ve programn glenmesine hizmetetmek olacandan, dergi projesi fiilen son buldu.

Dergi projesi son buldu ama, bu dergi projesinin ebelik yap-t, kacak derginin ars ve bildiri tasla olan "Ortadouin Demokrasi Manifestosu", bizzat kendisinin ve kendisinde

9


10/196

savunulan politikalar savunan bir yaynn yaynn olanakszklan gelimenin (ABD'nin mdahalesi ve sonular) gsterdiigibi, btn aciliyetiyle var olmaya devam ediyordu.

Bir dergi iin, ar tasla olarak ortaya kan Program birkere doduktan sonra, onun kendi mant ve kendi dinamikleriharekete gemi bulunuyordu. Bu metni okuyanlar bu prog-ramdorultusunda bir eyler yapmalar gerektiini dnyorlard.

Bylece ilk dergi projesinin bittii noktada, bu sefer ilk dergiprojesindeki tasla temel olarak alanlar btn kstl olanak-larna ramen metnin ve programn ieriine ve doruluunagvenerek ikinci kez bir dergi giriimi balattlar. Tabii bu kezdaha net bir programla ama neredeyse hibir maddi, teknikolanak bulunmadan ve son derece snrl ilikileriyle.

te bu dergi giriimde yer alanlardan Hamburg'ta yaayan-lar, hem dergi karabilmek iin bir gelir elde etmek; hem deDergide savunulacak program ve politikann kendisini tant-masna ve tartlmasna olanak salamak amacyla, yukardasz edilen sempozyumu dzenlemeye karar verdiler. nk,dayandklar metin ayn zamanda ABD'nin "Byk OrtadouProjesi"ne kar bir projeydi ve kendini en iyi de bu balamdaortaya koyabilirdi.

Sempozyumun daha geni bir katlmla ok daha geni biryelpazeden katlmclarla yaplmas planlanyordu. Ne var kimaddi olanaklarn kstll buna olanak tanmyordu. Ayrcailk dergi projesinin kn engelleyen eilimlerin baka benzer-leri de yine ayn nedenlerle bu sempozyuma katlma nerisineolumsuz cevap veriyorlard. Bylece katlanlar, abdestindenemin olup syleyecek sz olanlardan ibaret kalyordu.

Bu arada, Sempozyumu rgtleyenlerin iinde bulunduuikinci dergi giriimi, bir sre sonra, Krt hareketi iindeki geri-ci milliyetiliin glenmesinden rahatsz olan ve buna karmcadele etmek gerektiini dnen bir kesimin bir giriimi ilerastlat. Hedeflerin yaknl i birlii olanak ve gerekliliiniortaya kard. Bylece dnlen dergi iin, teknik, maddiolanaklar ve ilikiler alanndaki mthi a kapamak mmkn

10


11/196

alacakt. Tekrar dergi hazrlklarna balanm hatta bir brobile aranmaya balanmt.

Ancak bu srada, Krt hareketi iindeki muazzam savrulmaetkisini gstermeye balamt. Krt harekete iinde olup budergi projesinde i ve g birlii yaplanlar, bu savrulmaya karmcadele edebilmek amacyla, en azndan bir sre iin, gleri-ni ve dikkatlerini dergi projesinden ekmek zorunda kaldlar.Bylece tekrar balang noktasna geri dnlm oluyordu. Busefer de, ABD'nin Irak galinin yaratt kaymann kendisideil, ona kar mcadele kaygs olsa da, yine de bu igalin birsonucu olan kayma, ikinci kez, bu kar programn ve bu prog-

ram dorultusunda bir derginin kmasn engellemi oluyordu.Hasl, ABD'nin Byk Ortadou Projesi'nin dorudan

sonular bu projeye kar projenin, gn yzne kmasn ve buproje-program dorultusunda bir yayn kmasn bileengellemi oluyordu. Bu kar projenin baslabilmesi, kendiniduyurabilmesi bile ABD'nin projesine kar bir mcadelekonusuydu.

Bu anlamda, Demir Kkaydn'n Sempozyuma sunduu

bildirinin bir eki olan "Ortadou in Demokrasi Manifestosu"balkl, balangta bir dergi bildirisi ve ars olarakdnlm metinin elinizdeki derlemede yaynlanabilmiolmas bile, ABD'nin Byk Ortadou Projesi'nin sonucuolarak ortaya kan engellemelere ve glendirdii gerici mil-liyetilie kar, dolaysyla bizzat bu projeye kar, kk de olsabir ve ilk baar saylabilir.

nk bu sempozyumu yapmay ve bu derlemeyi yapmay

mmkn klan gelimelerin kaynanda bu metin bulunmak-tadr. Bu program-metin olmasayd, ne sempozyum, ne dergigiriimi ne de bu derleme olabilirdi. te yandan var olan alter-natifsizlie bir alternatif araylar; bu ynde bir dergi karmagiriimleri; ABD'ye kar neler yaplacan sempozyumlardatartan sosyalistler olmasayd, ne o metin ortaya kard ne deonu yayma ve basma giriimleri. Bu diyalektik srecinrndr elinizdeki kitap ve bizzat bu sre zerinde diyalek-

tik bir etkisi de olacaktr11


12/196

***Bu derlemeye kaynaklk eden Sempozyumu hazrlayanlar

Sempozyumun ar bildirisinde niin byle bir konu setikleri-ni ve niin byle bir formlasyona gerek duyduklarn yleifade etmilerdi. Bu amalar bu derleme iin de geerliliinikoruduundan aynen aktaralm:

"Sosyalizm ve ii hareketi daha doarken, dnya burjuvazi-sine kar nasl bir program ve stratejiyle yani hangi gleredayanlarak mcadele edilebilecei sorusunu sormutu bir yenidomu ocuun ilk haykr gibi. Bugn bu yaklam unutul-mu bulunuyor.

Strateji ve program tartmalar, bir bakma sosyalist ve iihareketinin dinamizminin ifadesi olduu kadar, o dinamizmi veonun geliimini de besler. En tutkulu tartmalar, en bykteorik kazanmlar hep bu tartmalar balamnda olur.

Ne var ki, 1920'lerin ortasndan beri, dnya sosyalisthareketinde artk bir program ve strateji tartmas yaanma-maktadr. 1968 ykselii bu tartmalar ksa bir sre iin can-landrdysa da, hareketin kendisi gibi, bu tartmalar da ksa

soluklu bir canlanma olarak kald.Strateji tartmasnn bu yok oluu, ayn zamanda uluslar

aras bir ii hareketinin ve uluslar aras bir teorik tartmannyok oluuyla at ba gitmitir. Elbette son durumada, ii vesosyalist hareketin canlann nesnel koullar belirler, amaznel abalar olmad srece, koullarn olgunluu rmeylede sonulanabilir.

te bu sempozyum sosyalist ve ii hareketinde yeniden bir

strateji ve program tartmas balatma ynnde mtevaz birgiriim olmay amalamaktadr.

O, gerekteki tarafll gizlemenin bir arac olan szde nes-nellik ardna gizlenmeden, sorunu iiler ve halklar asndantartacan aka ortaya koymakta, sz edilen, artk unutul-maya yz tutmu gelenee balamaktadr.

i hareketi ve sosyalist hareket program ve stratejisini birlkenin ya da bir blgenin karlar asndan ve onunla snrl

olarak tartamaz. Her ne kadar konu, ABD'nin belli bir bl-12


13/196

geye ilikin bir projesi ise de, buna kar strateji tm dnyanniilerinin ve sosyalistlerinin tartmas gereken bir sorundur.te yandan bu projenin kendisi zaten dnya apndaki bir pro-jenin bir paras olarak ifade edilmitir.

Sempozyumun adndaki "Ortadou", sadece Ortadoununiileri ve halklarnn yapaca bir tartmay deil, Tm dnyaiileri ve halklarnn yapaca bir tartmann konusunu belir-lemektedir.

Bugn sorunu ii hareketinin stratejisi olarak tartmannkendisi, byle bir paradigma deiiklii bile, fiili bir stratejideiikliidir ayn zamanda.

ABD'nin onlarca yl srecek bir sava dedii bu bir tekdnya imparatorluu kurma sava karsnda sol diye bilinenii ve sosyalist hareketin yazn incelenirse, bir strateji tart-masnn neredeyse hi bulunmad grlr. Btn yaznneredeyse ABD'nin tutarszlklarn, planlarnn i yzn vs.aklamaya yneliktir. ABD'yi uluslar aras hukuku inemekleveya birlemi milletleri dinlememekle eletirmenin, aslndasorunu ABD veya dier emperyalist lkeler asndan tartmak

anlamna geldii bile unutulmutur.Hatta en muhalif bilenenler bile neredeyse ABD'ye byle

davranmasnn kendi lehine olmayacan anlatan, akl verir birslupla yazmaktadrlar.

Btnsel bir strateji yokluunda, ABD'nin gerek niyet vesaiklerini aklamann ve ifa etmenin, onun ne kadar kt vednya halklarnn dman olduunu gstermenin kendisi gizliolarak, biricik stratejinin gerekleri aklamak olduu

varsaymn ierir. Halbuki ABD'nin niyetlerinin ve kendisininne olduu hi de bilinmez deildir. Btn bu yazn, ABD'ninplanlarna kar aslnda gerekleri aklama gibi bir acnacak birstratejiden baka silah olmadn itiraf etmek demektir.

te en azndan bu sefil duruma son verebilmek iin, gerekbir strateji tartmas balatabilmek iin, kk bir balangolmaktr bu sempozyumun amac.

***

13


14/196


15/196

nedeniyle Trke olarak yaplacak tartmaya Trkiye'denbiri Almanya'dan drt tartmac ve sunucu katlacaktr.

Elbette her eyden nce Dnya i Snf ve Dnya Halklarasndan tartlacandan, sorunu bu adan tartacadnlen konumaclar seildi.

Konumaclarn Trkiye sosyalist hareketinden olmas,konunun sadece u veya bu lkenin iileri veya halkalarasndan tartlaca anlamna gelmemektedir. Bu btnyledil engelleri ve ilikilerin snrll gibi teknik nedenlerleyaplm bir seimdir.

Sempozyum iin yle bir ileyi dnld. nce davetlikonumaclar, yeterli bir srede tezlerini anlatacaklar. Davetlikonumaclara bir de sempozyumun sonunda tekrar, tart-malar nda grlerini toparlayp ifade etmeleri iin sz ver-ilecek. Bu ilk ve son konuma srelerini, onlara da danarakbelirlemek istiyoruz. lk Konumalar iin yarmar saat veyakrk beer dakika, son konumalar iin de on be dakika ileyarm saat aras bir sre dnlmektedir.

Arada kalan zaman ise, ilk konumalar bittikten sonra, szhakk isteyenler arasnda eit olarak paylatrlacaktr.

Tartmalar iki gn boyunca uzun ve youn tartmalargerektireceinden, yorgunluu ksmen olsun azaltmak iin,aralar verilecek; hararete ve ala kar yiyecek ve iecek eit-leri bulundurulacaktr. (...)

Sempozyuma sorunu iiler ve halklar asndan tartmakisteyen herkes davetlidir.

Sempozyum Hazrlama Giriimi" (" "ABD'nin BykOrtadou Projesine Kar i Snfnn ve Halklarn StratejisiNe Olmaldr?"Konulu Sempozyuma ar")

*Moderatrln Rafet Temur'un yapt Sempozyuma yak-

lak olarak yz kadar dinleyici katld. Katlmclar ve konu-maclar genel olarak sempozyumdan memnun ayrldlar.

Sempozyum yaklak olarak ngrlen biimde yapld. lkgn konumaclar tezlerini yarmar saatlik birer sunula anlat-

15


16/196

tlar. Sonraki blmde dinleyiciler gr, eletiri ve sorularnaktardlar.

kinci gn de nce ksaca, bir nceki gn yaplan tart-malarn nda konumaclar daha ksa sreli olarak grleri-ni ama olana buldular. Daha sonra yine dinleyiciler sz aldve son olarak tekrar konumaclara szlerini balamalar iinsz verildi. Konumalarn tamam ayr ayr ses ve video ilekaydedildi.

Sempozyum ncesinde sempozyuma sunulmak zere verilenbildiriler ve kaynaklar e-mail ile konumaclara, ilgi duyanlarave duyabileceklere iletildi. nceden verilen bildirilerinfotokopisi yaplarak nceden dinleyici ve katlmclarn bilgisinede sunuldu.

*Peki, zerine bu sempozyum yaplan ABD'nin Trkiye'de

"Byk Ortadou Projesi" adyla bilinen projesi nedir?Bunu da ksaca belirtmek gerekiyor.Eer nternet'te bir arama motoruna "Byk Ortadou

Projesi" veya onun ksa biimi olan "BOP"u Trke'deyazarsanz, karnza BOP zerine ve ona kar yazlm devasabir yaz yn kar. Ama bu yazlarda "u proje nedir?" diye bi-rinci elden bir kaynak aradnzda neredeyse hemen hemenhibir kaynak bulamazsnz. Tek bulacanz bilgi, 2004 ylnnhaziran aynda yaplan G8 zirvesinde byle bir projeninAmerika tarafndan ortaya atlddr.

"Bu projenin orijinal metni nedir, somut bir alnt varmdr?" diye aratrdnzda ok daha garip bir durumlakarlarsnz: BOP zerine yazan hibir yazar bu projeninotantik kaynaklarna ve metnine dayanmamaktadr. BOP'un uveya bu olduuna dair bir yorumda bulunmakta veya daha nceyaplm bir yorumu ele almakta ve sonra da o anladbiimiyle BOP'u eletirmekte veya savunmaktadr.

Bu da insan "acaba, gerekten BOP diye bir ey var m?"diye dndrmektedir?

Byle bir kukuya dp, BOP'un ngilizce veya Almanca

16


17/196

karlklar olan veya olabilecek kelimeleri yazp da internetebaktnzda, neredeyse karnza hemen hemen hi bir ey k-madn grrsnz. Hasl ne ngilizce'de ne de Almanca'daByk Ortadou Projesidiye tanmlanacak bir konu ve bununetrafnda olumu bir literatr ya da tartma bulamazsnz.

Trkiye'de byle heyecanla tartlan ve devlet partisindenPolitik slamclara, Faistlerden Sosyalistlere kadar hemenhemen herkesin kar kt bu proje konusunda baka dillerdepek bir kaynak olmamas u soruyu sormay gerektirir: "Acababu, gerek resmi adlandrlmas baka olan, Trkiye'de dile veaza kolay gelecek ekilde byle adlandrlm bir projeolmasn?"

Gerekten de, bu Projenin grlp karar baland syle-nen ABD'nin GeorgiaEyaletinde Sea Island'da yaplan hattaTayyip Erdoan'n da bir ksmna katld G-8 zirvesi ile ilgilibir aratrma yaptnzda, bu zirvede ABD'nin Ortadou'da"ekonomik ve siyasi reform amal" bir plan sunduu grlr.Bu plan, toplantdaki bir ok gndem maddesinden biridir. teTrkiye'de zerinde hemen hemen hibir kaynak gsterilme-den yorumlara gre tartmalar yaplan ve her politik akmnkar kt "Byk Ortadou Projesi" bu plann Trkiye'dekipopler addr.

Ancak, BOP veya Byk Ortadou Projesi diye dierdillerde doru drst bir kaynak bulunmamasnn nedenisadece onun resmi adnn deiik olmas deildir. Aslnda szkonusu Sea Island'da yaplan G-8 zirvesine sunulan taslak ilekarar arasnda da nemli bir farkbulunmaktadr. Projenin kap-sam son kararda deitirilmitir ve Avrupa'nn Kuzey Afrika veAkdeniz'in gneyindeki lkelerle yrtt ilikiler de projeyedahil edilmitir. Bylece bu proje yeni biimiyle, sadece "byk"ya da "geniletilmi" Orta Dou'yu deil, Kuzey Afrika'y da, enazndan Akdeniz'e kys olan lkeleri de, ki bu pratik olarakArap lkeleri de demektir, kapsamaktadr.

Projenin gerek ad udur:"Partnership for Progress and a Common Future with the

17


18/196

Region of the Broader Middle East and North Africa -Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika Blgelerinin OrtakGelecei ve Gelimesi iin Ortaklk"

Bu metnin sekizinci maddesinde belirtilen bir metin ise"Reformlar in Destekleme Plan" baln tayor. Ve Beyazsarayn bu metni de projenin bir paras oluyor.

Demek ki Trkiye'de ksaca Byk Ortadou Projesiadylaanlan proje aslnda orijinal adyla Geniletilmi Ortadou veKuzey Afrika'ykapsamaktadr. G-8 Zirvesinde onaylanmtr.Bu metnin sekizinci maddesinde belirtilen ABD'nin "Ortadouin Partnerlik" ile ilgili metni de bu projenin bir parasdr ve"Reformlar in Destek Plan" baln tamaktadr.

Bu Projenin kuzey Afrika'y da kapsayarak G-8 zirvesindenkan halinin Trke'sini bulamadk ama, bu zirveye sunulanABD taslann bir Trke tercmesi bulunmaktadr. Bu ter-cme El Hayatdergisinin 13.ubat.2004 tarihli saysnda yayn-lanan metinden yaplmtr ve El Hayat dergisinde metin"Byk Ortadou Giriimi Taslak Metni" adyla yaynlanmtr.Trkiye'de muhtemelen "Byk Ortadou Projesi" diyeadlandrmann kaynanda da bu El Hayat dergisinin yaynbulunmaktadr.

G 8 Zirvesinde Proje'de yaplan belli bal deiiklik, tart-mal noktalarn yumuatlmas, zellikle tepkiler ve Fransa'nnitirazlar gz nne alnarak demokratiklemenin dardan day-atlamayaca gibi ifadelerin eklenmesi ve Gney Akdeniz'inprojeye dahil edilmesidir.

"Geniletilmi" ya da "Byk" diye evrilen kavram, projeninbyk olduu deil, Ortadou'nun byk bir versiyonu anlam-na gelmektedir, dier bir ifadeyle "Byk" sfat, Projeye deil,Ortadou'ya aittir. Geniletilmi yerine Trke'de "Byk" kul-lanm bu yanl anlamaya uygun ifadeye yol amaktadr. Bugeniletilmi Ortadou, Cebelitark'tan in ve Hindistanhududuna kadar olan alan kapsamakta Pakistan' da iermek-tedir. Yani Brezinsky'nin "Byk Satran Tahtas"nn en nem-li iki aya bu projenin alanna girmektedir. Kuzey Afrika veya

18


19/196

Akdeniz'in Gneyi, yani dier Arap lkeleri eklenerek ikincidefa geniletilmitir, bu iki genileme sonucunda corafi olarakproje, tam tamna Klasik Akdeniz-Ortadou ve Pers (ran)uygarlk alanlarn kapsamaktadr. in ve Hint uygarlk alan-larnn snrlarna uzanmaktadr.

Gemite ilk neolitik devrimden kapitalizmin douunakadar neredeyse dnya tarihinin kaderinin belirlendii bublge, bugn yine blgenin dnyadaki muazzam stratejik neminedeniyle gelecekteki kaderinin belirlenecei yer olacaktr.

Dolaysyla tarih son derece hayati, insanln geleceineilikin bir nem kazanmaktadr. Sadece, "yaayanlarn zerinekabus gibi ken" bir gemi olarak, yani sosyolojik bir olguolarak deil; bu gemiin bilgisi ve onun yorumlan, yani sos-yoloji olarak da. Yani sadece yaanan ve yaanm Tarihin ken-disi deil, Tarih bilimi. Dier bir deyile, toplumun evrimininyasalarnn bilgisi, dier adyla Tarihsel Maddecilik, ksa adylaMarksizm.

Dolaysyla blgenin gelecei ile gemiinin kavranmasarasndaki bu derin isel ba nedeniyle, blgenin dolaysylainsanln kaderi ve Marksizm arasnda o kaybolmu gibi gr-nen ba, tekrar bir netlik kazanmaktadr.

*Peki, ABD'nin bu projesi karsnda, Trkiye'de gerek ikti-

dar gcn elinde bulunduran brokratik oligarinin stratejisive projesi nedir?

Ksa bir sre nce Trkiye'nin Genelkurmay Bakanzkk, ana konusu bu olan, her szc seilmi konumasn-da bu strateji ve projeyi aklad. zkk'n konumas,Trkiye'nin egemeni Brokratik ve Askeri oligarinin,ABD'nin blgeyi deitirme ve yeniden dizayn etme plannakar bir kar proje zellii tamaktadr.

Askeri ve brokratik oligarinin ABD'nin projesine kar tekcevab, gl bir ordunun ve devlet cihaznn varl, bu gcnkorunmas durumunda da, bu gcn Trkiye'nin stratejik yerinedeniyle ABD'nin planlarna kar kendi konumunu koruya-

19


20/196

bilecei ve ABD'yi kendisiyle uzlamaya zorlayabileceidir.Bu proje hi de yle baarszla mahkum bir proje olarak

grlmemeli. Bu strateji daha nce de benzerleri grldgibi, baz uluslar aras gelimeler ve Trkiye'deki demokratikglerin zayflklarn korumalar sonucu pek ala baarya ulaa-bilir ve bu askeri brokratik oligari, egemenliini daha uzunyllar srdrebilir.

Unutmamal, bu Askeri ve Brokratik oligari,Smer'lerden, Roma ve Bizans'tan, Osmanl'dan beri gelen bl-genin devletilik geleneinin en has rndr. O binlerce yllktarih boyunca nice badirelerden gemitir. Yakn tarihten birkan hatrlamak yeter.

Osmanl mparatorluu km, Anadolu'da silahl halktanbaka bir ey olmayan eteler bir direni balatmt.Ankara'daki Millet vekillerinin "eytan de oluruz Bolevik de"dedii zamanlard.

Ama Sovyetlerin ayakta kalmas ve Batl lkelerinSovyetlere kar bir denge olarak; Sovyetlerin de yaayabilmekiin dier Emperyalist lkelere kar tarafsz bir alan olarakAnkara'daki Osmanl paalarn desteklemesi, bu binlerce yllkbrokratik kastn egemenliini aynen srdrmesinin yolunuamt. Padiahsz bir padiahlk rejimi olan CumhuriyetBonapartist bir darbeyle kurulmu; eyhlislama Diyanet leriad verilmi; bu resmi devlet dinine laiklik denmi ve gcOsmanl Meclisi Mebusan' veya Birinci Byk Millet Meclisi(nc Merutiyet) kysna bile yaklaamayan, atanmaylaseilen milletvekillerinden oluan bir Meclis, bu ayb rtecekbir "Asma yapra" ileviyle donatlmt.

Benzeri kinci Dnya Savandan sonra aynen tekrarland.smet Paann ok partili hayata gei manevras bu egemenliisrdrmek iin yaplm ok akllca bir hamleydi. YineSovyetlere kar dengelere oynayan brokratik oligari, gerekiktidar elinde tutarak, bir meclis ve ok partili hayata geimakyajlaryla btn bir souk sava dneminde egemenliinigarantiye alm oldu.

20


21/196

Bu gnn dnyasnda da ABD ile Avrupa, Rusya ve inarasndaki elikiler bu Brokratik oligariye belli bir hareketalan salamaktadr. G dengelerindeki deiiklikler bunlarnyan sra bu oligarinin yapaca, tpk kinci Dnya Sava son-rasnda yaptna benzer kimi makyajlar ile pek ala bu kritikdnemi ap, egemenliini ve gcn gelecekteki on yllara yay-masn mmkn klabilir.

Yani Trkiye'nin egemeni olan Brokratik oligari de ken-disi asndan bir strateji tartmas yapmaktadr. Ve daha fazlag ve stratejik konumu ve bu gc pazarlk unsuru olaraknermektedir.

Trkiye'nin ve Blgenin halklar, ABD'nin ve rmbrokratik ve dier oligariler karsnda krk katr m krk satrm durumunda kalmaya devam etmektedir. Bu amazdan kur-tuluun yollarnn ne olduunu ezilenler asndan tartmakiin elinizdeki kitapla kk bir balang yaplmak istenmekte-dir.

Bu vesileyle, bu kitabn hazrlanmasna vesile olanHamburg'taki Sempozyumu rgtleyen Hazrlama Giriimi'ne;Bantlarn zmnde yardmc olan arkadalara ve yazlarylabu derlemeye katkda bulunanlara teekkr ediyoruz, onlarolmasayd, elinizdeki bu kitapta olmazd.

02 Mays 2005 Pazartesi

21


22/196

Byk Ortadou Projesi

erevesindeki Baz nemliTarihler

Aralk 1994: NATO konseyinin balatt "AkdenizDialogu" giriimi, NATO yesi olan lkelerin dnda, Cezayir,Msr, srail, rdn, Moritanya, Fas ve Tunus'u da bnyesinedahil etti.

Ocak 1995: 1985 ylnda imzalanan serbest ticaret anla-masnn devam erevesinde, ABD ile srail arasndaki tmticari engeller kaldrld.

Kasm 1995: Barselona'da bir araya gelen Avrupa Birlii veAkdeniz havzas lkeleri (Cezayir, Msr, srail, rdn, Lbnan,Fas, Suriye, Tunus, Trkiye, Filistin Otoritesi), siyasi,ekonomik, mal, sosyal, ve kltrel boyutlarda Avrupa AkdenizOrtakln balattlar. Sadece 1995-2000 yllar arasnda, AB

bu projeye 9 milyar euro ayrd.22


23/196

Aralk 2001: rdn, ABD ile serbest ticaret anlamas imza-lad. Tm gmrk duvarlar, 2010 ylndan evvel kaldrlmolacak.

9 Mays 2002: Bush, Kuzey Carolina niversitesinde yap-m olduu bir konumada, "Orta Dou ile bir ortaklk giriimibalatmak niyetinde olduunu" belirtti (Middle EastPartnership Initiative - MEPI). Proje taslanda belirtilenlerarasnda unlar yer alyordu: 10 yllk bir sre ierisinde OrtaDou ile ABD arasnda bir serbest ticaret blgesi oluturmak,adli reformlara yardmc olacak bir forum kurmak, irketleredaha zgr bir ortam yaratmak, edebiyat ve evirileri destekle-

mek, vs... Byk Orta Dou projesinin ekirdei aslnda bukonumadan kaynaklanacakt: Mslmanlar, demokratikolmayan ve az gelimi lkelerde yayorlar. Bat'nn yaamstandardn bir nevi kskanmalarnn sonucu olarak, terorizmgeliiyor. Sorunlarn zemedikleri takdirde, onlara yardmcolunmal, sorunlar onlar iin zlmelidir.

10 Temmuz 2002: Richard Perle'in bakanlndaki ABDSavunma Politikas Danma Konseyi, Suud ailesinin iktidarna

artk son verilmesini savunan uzun bir raporu dinledi.12 Aralk 2002: ABD d ileri bakan Colin Powell,

Heritage Foundation vakfnda yapt bir konumada, OrtaDou ile Ortaklk Giriimi'ni balattn, 2003 yl iin ise buprograma 90 milyon dolar tahsis edileceini aklad. Bu"mthi" mebla sayesinde, siyasi ve ekonomik kalknmadesteklenecek, kadnlarn toplum ierisinde rol ve eitimiglendirilecekti. Bu programn uygulanmasndan, ABD d

ileri mtear Richard Armitage ve Orta Dou brosumdr Elizabeth Cheney sorumlu klnd.

26 ubat 2003: American Enterprise Institute nndekonuan George Bush, balamak zere olan Irak savanadeinerek unlar syledi: "zgrlne kavuan bir Irak,zgrln tm bu blgeyi nasl deitirebileceini milyonlarcainsana umut ve terakki getirerek gsterecektir. ... Irak'ta kuru-lacak olan yeni bir rejim, blgedeki baka uluslar iin, zgr-

ln etkileyici ve muhteem bir rneini oluturacaktr."23


24/196

19 Ekim 2003: Prag'da toplanan NATO zirvesinde, "NATOve Byk Orta Dou" konulu konferansta sz alan ABD tem-silcisi Nicholas Burns, u noktalarn altn izdi: "NATO'nungrevi Avrupa ve Kuzey Amerika'y savunmaktr. Sadece BatAvrupa, Merkezi Avrupa veya Kuzey Amerika'da kalarakbunun mmkn olabileceine inanmyoruz. Askeri glerimizidouya ve gneye yaymalyz. NATO'nun gelecei, douda vegneydedir. Dolaysyla, NATO'nun gelecei Byk OrtaDou'dadr.."

6 Kasm 2003: Demokrasi Ulusal Vakf (NED) nnde

konuan bakan Bush, giriimin erevesini genileterek, OrtaDou'yu deitirmeyi amalayan genel bir demokratik mda-hele planndan sz etti.

20 Ocak 2004 tarihinde verdii nemli bir demete konuyadeinen George Bush, yle dedi:

"Orta Dou zulm, umutsuzluk ve fkeyle alkalanmayadevam ettii srece, Amerika'nn ve dostlarmzn gvenliinitehdit eden insanlar ve hareketler retmeye devam edecektir.

Birleik Devletler, bu nedenle, byk orta douda bir zgrlkstratejisi izleyeceklerdir..."Projenin artk ad deimi, Byk Orta Dou Giriimi

haline gelmiti (Greater Middle East Initiative - GMEI).7 ubat 2004 gn, alman d ileri bakan Joschka Fischer,

amerikan nerisini gayet olumlu ekilde deerlendirip, Avrupaile ABD'nin Yakn ve Orta Dou'da nasl ibirliine gidebile-ceklerini belirtti. Ancak, Franszlarn da dahil olduu baka

Avrupa'l Devletler, ABD giriimine daha souk bakmlar,AB'nin zaten 1995 ylndan bu yana, ayn konuyla ilgili olarakmilyarlarca euro'luk Barselona srecini balattn, ABD'ninise bu ie topu topu 150 milyon dolar ayrm olduunu vurgu-lamlard.

13 ubat 2004: Haziran aynda Sea Island'da dzenlenecekolan G8 toplantsna bu konuda sunulacak olan, "G8 ve BykOrta Dou arasnda Ortaklk" adl bir belge, Londra'da arapa

yaynlanan Al Hayat adl gazete tarafndan yaynland24


25/196

23 ubat 2004: ABD'nin planna ar bir tepki gstermek-ten kanan Avrupa Birlii, genel sekreteri Javier Solana'nnazndan, "AB'nin kendi yaklamn belirliyeceini, bununamerikan yaklamn tamamlayc nitelikte olacan" belirtti.

4/5 Mart 2004: rdn kral Abdallah ve Msr bakanMbarek ile ABD'nin Byk Orta Dou Giriimini grenfransz cumhurbakan Jacques Chirac, "Orta Dou'nun mod-ernletirilmesine ilikin her giriimin, sz konusu halklarnonayyla yaplmas gerektiini" aklad.

27 Mart 2004: Tunus'ta dzenlenecek olan Arap Ligizirvesi, 22 ye arasnda, ABD'nin Byk Orta Dou planylailgili olarak ortaya kan itilaflarn sonucunda iptal edildi.

12/15 Nisan 2004: ABD'nin Demokrasi Ulusal Vakf(NED), stanbul'da slam Dnyas Demokratlar kongresinitoplad. 190 delege, gn boyunca "mslman dnyasndademokratik ynetim platformunu" tarttlar.

8/10 Haziran 2004: Sea Island'da, G8 zirvesi topland.28/29 Haziran 2004: ABD, stanbul'daki NATO zirvesinde,

Byk Orta Dou projesinin gvenlik kanadn sundu.20 Nisan 2005: Trkiye Genelkurmay Bakan Hilmi zkk

yapt konumada, BOP ile ilgili olarak u grleri dile getir-di: Bata ABD olmak zere nemli kresel aktrler bu blgeyi,uluslararas terrn ana kayna olarak grmekte ve bununnedeni olarak da blgedeki demokratikleme eksikliini iaretetmektedirler. Bu sebeple, blge ile ilgili uzun vadeli ve kapsam-l projeler gelitirilmektedir. "Geniletilmi Orta Dou ve KuzeyAfrika Projesi" bunlar iinde en kapsaml olandr. Bu proje; 22Arap lkesi ile Afganistan ve Pakistan' da kapsayacak ekildeMoritanya'dan Afganistan'a kadar uzanan bir blgeyi kap-samaktadr. Trkiye; laik, demokratik ve sosyal bir hukukdevletidir. Trkiye ne bir slam devleti ne de slam lkesidir.Trkiye'yi model olarak gstererek; nfusun byk bir blmMslman olan lkelerin kolaylkla demokratik bir yapyadnebilecei sonucunu karmak yanltc olabilir. Laikliksrecini yaamayan, bu deneyime sahip olamayan lkelerin

25


26/196

demokratik bir yapya kolaylkla ulaabileceini sylemek biriddiadan ileriye geemeyebilir. Laiklik ilkesi, TrkiyeCumhuriyeti'ni oluturan tm deerlerin kilit tadr. Trkiye,bu nitelikleriyle "Trkiye Cumhuriyeti" olarak model gster-ilebilir. Ancak baka lkelerin kabul edecei bir lml slamdevleti modeline dntrlmek istenmesi halinde bu yakla-ma ulusa kar klaca asla gzden karlmamaldr.

26


27/196

13 ubat 2004 tarihli El-Hayat dergisinde yaynlanan,

"Byk Ortadou GiriimiTaslak Metni

" 'Byk Ortadou' uluslar aras topluma meydan okuyuutemsil etmekle birlikte deerli frsatlar da sunuyor. Arapyazarlarn BM'nin 2002-2003 yllarnda Arap insani geliimiyleilgili hazrlanan iki ayr raporda eksiklik olarak belirttii'zgrlk', 'bilgi' ve 'kadn haklar', G-8'ler topluluuna ye herlkenin milli karlarn tehdit eden ortamn yaratlmasnakatk salamtr.

Blgede siyasi ve ekonomik haklarndan mahrum braklan-larn says arttka, radikalizm, terr, uluslar aras sular veyasal olmayan g konularnda art gzlenecektir.

'Byk Ortadou'daki durumu tanmlayan aratrmasonular rktcdr:

- 22 lkeden oluan Arap devletlerinin toplam ekonomikgirdisi spanya'nnkinden daha azdr.

- Yetikin Araplarn yzde 40' -65 milyon kii- okuma

yazma bilmiyor ve bu saynn te ikisini kadnlar oluturuyor.27


28/196

- 2010 ylnda 50 milyon, 2020 ylnda da yaklak 100 mily-on Arap genci i hayatna atlacak. hayatna yeni atlacakolan bu genlerin istihdam iin en az 6 milyon ie ihtiya var.

- Blgede isizlik oranndaki dengeler mevcut haliyle devamederse 2010 ylnda 25 milyon kii isiz olacak.

- Blge insannn te biri gnde 2 dolardan daha az birgelirle yaamaktadr. Yaam standardnn dzeltilmesi iin, bl-genin ekonomik geliimi mevcut durumun iki katna yani yzde3'den en az yzde 6'ya karlmal.

- Toplumun sadece yzde 1.6's internet kullanma imkanna

sahip ki bu da -Byk Sahra l'nn gneyindeki Afrikalkeleri dahil- dnyadaki tm blgeler iinde en dk orantekil etmektedir.

- Arap lkelerindeki kadnlar, parlamentodaki sandalyelerinsadece yzde 3.5'ini igal ediyorlar. Kyaslayacak olursak buoran Byk Sahra l'nn gneyindeki Afrika lkelerindeyzde 8.4'tr.

- 2002 ylnda hazrlanan Arap nsani Geliim Raporu'na

gre, yalar ilerlemi genlerin yzde 51'i baka lkelere getmeyi istiyor. G etmek istedikleri yerlerin banda Avrupalkeleri geliyor.

Bu aratrma sonular, blgenin yol ayrmnda olduunuyanstyor. Byk Ortadou lkeleri, layk olduklar i ve eitimstandardndan mahrum braklan ve siyasi haklarndan yoksunkalan genlere her yl yenilerinin ekleyerek yoluna devam ede-bilir. Ancak bu durum blgenin istikrarna ve G-8'ler topluluu

yelerinin ortak karlarna dorudan tehlike arz etmektedir.Bunun alternatifi ise reform yoludur. Arap insani geliimiyle

ilgili hazrlanan her iki raporun sonular, Byk Ortadou'daharekete gemek iin zorunlu ve acil eylem ars iermektedir.Bu arlar, blgenin drt bir yanndaki aktivistler, akademis-yenler ve zel sektr tarafndan tekrarlanmaktadr. BykOrtadou'daki baz liderler bu arlar nemseyip siyasi, iti-mai ve iktisadi reform ynnde baz admlar atmaya baladlar.

28


29/196

G-8'ler topluluuna dahil lkeler srayla, Ortadou'dakireform abalarn kendi zel Ortadou reform giriimleriyleteyit etmilerdir.

'Avrupa-Akdeniz Ortakl', 'Amerika Birleik Devletleri ileOrtadou Ortaklk Giriimi', ayrca Afganistan ve Irak'n okynl yeniden imar abalar, G-8'ler topluluunun blgedekireform kararllklarn gsterir.

Yukarda iaret edilen demografik deiimler, Afganistan veIrak'n baskc iki rejimden kurtuluu ve blge sathndademokrasi filizlerinin yeermesinin tm G-8'ler topluluunatarihi frsat sunuyor.

G-8'ler topluluunun Sea Island'ta Haziran aynda yaplacakolan zirvesinde, Byk Ortadou'daki reform liderleriyle uzunvadeli ibirliini ekillendirmesi, ayrca blgede siyasi, iktisadive itimai reformu cesaretlendirmeye ynelik koordineli bircevap vermesi gerekir. G-8'ler topluluunun BM'nin hazrladArap nsani Geliim Raporlar'nn belirledii eksiklikleri gider-meye ynelik reform iin ortak ncelikler zerinde uzlamasmmkndr. yle ki:

- Demokrasi ve yi Ynetimin Desteklenmesi;- Bilgi Toplumunun nas;- Ekonomik Frsatlarn Geniletilmesi.Bu reformlarn ncelikleri, blgenin geliiminin anahtardr.

Demokrasi ve iyi ynetim, iinde gelimenin tahakkuk edeceibir ereve oluturur. yi eitimli fertler, gelimenin temsilci-sidirler ve giriim gelimenin motorudur.

1-Demokrasi ve yi Ynetimin TevikiDemokrasi ve zgrlk bireysel giriimin geliimi iin zorun-

ludur. Ancak Byk Ortadou sathnda bu ikisi byk orandayoktur. Freedom House'n 2003 ylnda hazrlad rapora greyaplan tasnifte, Byk Ortadou lkeleri ierisinde sadecesrail 'zgr' olarak tanmlanm; dier lkelerden sadece 4 lke'ksmen zgr' olarak nitelenmitir. Arap nsani GeliimRaporu, '90'l yllar itibaryla dnyadaki 7 blge iindeOrtadou'nun zgrlk konusunda en az dereceyi elde ettiine

29


30/196

dikkat ekmitir. 'fade zgrl' konusundaki sralama lis-tesinde Arap lkeleri dnyadaki en alt derecededir. Buna ekolarak, Arap alemi kadn haklar konusunda sadece BykSahra l'nn gneyindeki Afrika lkelerinin nne gee-bilmektedir. Bu cesaret krc gstergeler, blge halknn ifade-lendirdii arzularyla kesinlikle uyum iinde deildir. rnein,Arap nsani Geliim 2003 Yl Raporu'nda tm dnyada'Demokrasi her trl ynetimden daha iyidir' diyen grdestekleyenler listesinin banda Araplar gelmektedir. Veotoriter ynetimlere kar kmada en yksek oran yineAraplardadr.

G-8'ler, blgede demokratik reforma desteini unlaryaparak gsterebilirler:

a-Serbest Seimler Giriimi:Byk Ortadou'daki bir ok lke (Afganistan, Cezayir,

Katar, Suudi Arabistan, Bahreyn, ran, Lbnan, Fas, Tunus,Trkiye, Yemen seim yapmay planlamaktadr) 2004 ile 2006tarihleri arasnda bakanlk, meclis veya belediye seimleriyapma niyetini aklamtr.

Hr ve adil seimler icra etme ciddiyetini ortaya koyanlkelerle alarak G-8'ler topluluu, seim ncesi aktif yardmsunabilir:

- Seimleri gzetleyecek, ikayetleri cevaplayacak ve rapor-lar teslim alacak bamsz seim kurullarnn oluturulmasveya desteklenmesi amacyla karlkl ziyaretler gerek-letirmek ve seminerlere teknik yardmlar sunmak;

- Talepte bulunan hkmetler iin semenlerin kayd, sivil-lerin eitimi konularnda teknik yardm takdim etmek. zellik-le kadn semenlere younlamak.

b- Parlamento Baznda Eitim ve Karlkl Ziyaretler:lkelerin demokratikletirilmesinde parlamentolarn roln

glendirmek iin, G-8'ler topluluunun, kanunlarn ekil-lenii, yasama ve kanuni reformlarn uygulanmas ve semen-lerin temsili konularna younlaarak parlamento yeleriarasnda karlkl ziyaretleri gzetmesi mmkndr.

30


31/196

c- Kadnlar in Ynetim Akademileri:Arap lkelerindeki parlamentolarda kadnlar, sandalyelerin

sadece yzde 3.5'ini igal ediyor. G-8 topluluu, kadnlarn siya-si ve sosyal hayata daha fazla katlmlarn salamak iin li-der-lik eitimi veren akademilere sponsor olabilir. Bylelikle seimkurumlar veya bir sivil toplum rgtnde kurucu/yneticiolarak almaya istekli kadnlar iin yneticilik eitimi salan-m olacaktr. Bu akademiler, G-8'ler topluluundaki kadnyneticiler ile blge lkelerindekileri bir araya getirebilirler.

d- Sradan nsanlara Hukuki Destek:ABD, AB, BM ve IMF'nin yasama ve yarg reformunu

cesaretlendirme amacyla fiilen birok giriim -ki bunlarnbyk blm yarg eitimi, yarg ynetimi ve yasama sistemi-nin slah dzeyinde- gerekletirdii bir dnemde, dikkatleritoplumdaki sradan insanlara younlatrarak G-8'lerin buabalar tamamlamas mmkndr. Bylece gerek bir adaletalgs hissedilmeye balanacaktr.

Yine G-8'ler, bireylerin medeni kanun, ceza hukuku ve er'ihukuk ile ilgili hukuki danmada bulunabilecekleri merkezlerina edip bunlar finanse edebilirler. Bu merkezlerden savunmaavukat da temin edilebilinir (ki bu, blgede pek alldk birdurum deil). Ayn ekilde bu merkezler, blgedeki hukukfaklteleriyle de irtibat kurabilirler.

e- Bamsz Medya Giriimi:Arap nsani Geliim Raporu, her bin Arap vatandana

den gnlk gazete saysnn 53'ten az olduunu belirterek, buorann gelimi lkelerde 285'i bulduuna dikkat ekiyor.Ayrca piyasadaki Arap gazeteleri kt kaliteli olmaya meyyal.

Blgedeki televizyon programlarnn byk blm yadevlet yapm ya da devlet kontrolnde. Genelde kt kalitedeolan programlar, analitik ve aratrmac haberlerden yoksunbir karaktere sahip.

Bu eksiklik, halkn yazl basna ilgi ve reaksiyonunun kay-bolmasna neden olmakta ve halka ak bilgiyi snrlandrmak-tadr. Bunun stesinden gelmek iin G-8'ler:

31


32/196

- Grsel ve yazl basnda grev yapan gazeteciler arasndakarlkl ziyaretler tertip edebilir.

- Bamsz gazetecilerin eitimi iin programlar dzenleyebilir.- rencilerin blge dahilinde veya darda gazetecilik

okullarna devam etmeleri iin burslar verebilir. Blgeokullarnda bir smestr eitim verecek ya da seminerlerdzenleyecek gazetecilerin, gazetecilik profesrlerinin katlacaprogramlara finans salayabilir.

f- effafla likin abalar/Yolsuzlukla Mcadele:Dnya Bankas, Byk Ortadou'daki lkelerde kklemi

olan yolsuzluklar kalknmann nndeki yegane engel olarakbelirledi. G-8'lerin unlar yapmas mmkn:

- G-8'lerde olduu gibi effaflk ilkeleri ve yolsuzluklamcadele prensiplerini adapte etmek;

- OECD ve BM'nin Ortadou-Kuzey Afrika iin hazrladgiriim, deneyimli devlet adamlar, balar, IFI ve siviltoplum rgtlerinin glendirilmesi iin gerekli ulusal strateji-leri tartmalar gibi yollarla desteklenmelidir;

- G-8'lerin deneyimini konu alan, blgenin effaflyla ilgilibir veya daha fazla programn balatlmas.

g- Sivil Toplum:byk Ortadou'da gerek reform iin gerekli itici gcn

ierden gelmesi gerektii dikkate alnmaldr. Reform tevikinitemsiliyet eytkisi bulunan kurulular eliyle yamak en iyi yololduuna gre, G-8'lerin blgede sivil toplum oluturmaaktivitesinde bulunan kurulular cesaretlendirmesi gerekir. G-8'ler bu konuda unlar yapabilir:

- Hibir snrlama ve bask olmakszn zgrce alacakmedya ve insan haklar rgtlerinin de aralarnda bulunduusivil toplum kurulularna izin vermeleri ynnde blgehkmetlerinin teviki;

- Blgede demokrasi, insan haklar, basn aralar, kadn vedier alanlarla ilgili faaliyet gsteren sivil toplum kurulularnndorudan finansmannn artrlmas;

- Halk kitlelerinin desteinin alnmasna ynelik stratejiler,

32


33/196

medyann geliimi, ynetimler nezdinde lobi faaliyetleri, birplatformun nasl oluturulaca gibi konularda sivil toplumrgtlerinin eitilmesi ve desteklenmesi iin blgedeki organi-zasyonlara para salanarak (Birleik Krallk Westminster Vakfveya Amerikan Ulusal Demokrasi in Destek Tekilat gibi)sivil toplum rgtlerinin teknik kapasitelerinin artlrmas;

- Bir sivil toplum rgt finanse edilerek, bu rgtnblgedeki hukuk uzmanlarn veya basn uzmanlarn bir arayatoplayarak blgede basn zgrl veya yarg reformu iin sarfedilen abalarn yllk deerlendirmelerini yapmalar salan-abilir (Bu konuda Arap nsani Geliim Raporu'nun program

model alnabilir).2- Bilgi Toplumunun nasGemite bilimsel bulularn ve bilginin beii olan Byk

Ortadou blgesi, bilgiye ynelmi mevcut dnyann karsndakmtr.

Blgenin bilgi alanndaki byk boluu ve maruz kaldbeyin g, blgedeki gelimenin baar ansn tehdit etmekte-dir.

Arap lkelerinin yaynlad kitap miktar dnya toplamnnancak yzde 1.1'ini tekil ediyor (ki bunlarn yzde 15'ini dinikitaplar oluturuyor).niversite mezunlarnn drtte biri yurt-dna g ediyor. Teknoloji byk oranda dardan ithal ediliy-or. 11 milyon kiinin konutuu Yunanca'ya tercme edilenkitap says, Arapa'ya oranla 5 kat daha fazla.

Blgede bilfiil ortaya konan abalara dayanarak G-8'lertopluluu, eitimin nndeki engelleri kaldrmay destekleye-

bilir, ayrca iinde bulunduumuz yzylda rencilerin kreselpazarda baary yakalayabilmeleri iin gerekli becerileri kazan-malarna ynelik yardmlar sunulabilir.

- Temel Eitim Giriimi:Nfus younluunun oluturduubasklara paralel olarak renci saysndaki art nedeniyleblgedeki temel eitim, hkmetin salad finanstaki yetersi-zlik ve gerilemeden muzdarip. Ayn ekilde kltrelnemsemeler nedeniyle kzlarn eitiminin snrlandrlmasn-

dan da muzdarip.33


34/196

Byk Ortadou blgesinde G-8'lerin ilk retim iin uunsurlar kapsayacak bir giriim abas iinde olmas mmkn:

- Okur Yazarlk Temas: BM 2003 ylnda 'Okur Yazarlkzrlktr!' temas altnda '10 Yllk Okur Yazarlk Program'balatt. mmilik ile mcadelede G-8'lerin giriimi, gelecek onyl iinde Ortadou'da mmilikten kurtulmu bir neslinyetimesine odaklanarak BM'nin programyla btnletirilir.Blgedeki mmilik orannn 2010 ylnda yzde 50 oranndadrlmesine allr. G-8'ler giriimi, BM'nin programndaolduu zere kadn ve kzlar zerinde younlar.

Blgede 65 milyon yetikinin mmilikten yakndn gznnde bulundurursak, G-8'ler giriiminin yetikiniler arasn-da da mmilik ile mcadeleye odaklanmas ve internette eitimmetotlarndan tutun da retmenlerin yetitirilmesine kadareitli programlarla eitilmeleri mmkndr.

- Okur Yazarlk Tekilat: G-8'ler, kzlar arasnda okurkazarln artrlmas iin, kadnlara ynelik retmen enstit-lerinin kapasitelerini artrabilir veya yenilerini aabilir. Buenstitlerde okullara kadn retmenler ve kadn eitim uzman-lar kazandrmak amacyla kadnlar retmenlik meslei zerineeitilir. (Kadnlara erkeklerin ders vermesini yasaklayan bazdevletler var). BM program, saylar 2008 ylnda 100 bin kadnretmeni bulacak olan 'mmilik ile Mcadele Ekipleri'ninhazrlanmas amacyla UNESCO'ya bal 'Herkes in Eitim'programndaki salam ynlendirmeleri de kullanabilir.

- Eitim Kitaplar:Arap nsani Geliim Raporu'nda felsefe,edebiyat, sosyoloji ve tabiat bilimlerindeki temel kitaplarn ter-cmesinde nemli bir eksiklik gzlenmektedir. Yine 'niver-sitelerdeki ktphanelerin iler acs hali' dikkat ekmektedir.

G-8'ler topluluuna mensup her lke, bu alanda kendiklasik eserlerinin tercme edilmesi programlarn finanse ede-bilir. Yine devletler ve yaynevleri (zel ve resmi sektr ortak-laa), u an piyasada olmayan Arap klasiklerini yeniden nere-derek okullara, niversitelere ve yerel ktphanelere balaya-bilirler.

34


35/196

- Aratrma Okullar Giriimi: rdn, ileri teknolojinin kul-lanlaca ve modern eitim programlarnn uygulanaca'Aratrma Okullar' ina etme giriimini hayata geirdi. G-8'ler,finans salayp bu dnceyi zel sektr de dahil blgedekidier lkelere tayarak geniletebilir (zel sektrn desteinide talep ederek).

- Eitim Reformu: 'Ortadou'da Amerikan OrtaklkGiriimi', G-8'lerin nmzdeki (Mart veya Nisan) zirvesindennce 'Ortadou Eitim Reformu Zirvesi'ni kendi himayesindegerekletirecek. Bu zirve, blgedeki zel sektr temsilcileri,sosyal ve sivil kurulu bakanlar ile Amerika ve Avrupa'dakimeslektalarnn katlmyla reform konusuna vakf kamuoyun-daki eitli dnce akmlarnn buluma yeri olacaktr. Burada,zm bekleyen yerler ve konular belirlenecek ve eitim alann-daki eksiklikleri giderme yollar aratrlacaktr. Zirvenin hemenncesinde Byk Ortadou Giriimi'ne destei artrmakamacyla G-8'lerin ev sahipliini yapaca bir zirve tertipedilebilir.

- Dijital Bilgi Giriimi: Blge, internete eriim bakmndanen dk seviyede bulunmaktadr. nternete yklenen bilgiak, internetin eitim ve ticaretteki nemi gz nnde bulun-durulduunda blge ile dnya arasnda fark kapatacak kprkurma tam bir zorunluluktur. Kamu ve zel sektr arasndaibirlii balatarak blgenin sathnda ve bir lke iindekiehirler ile kyler arasnda bilgisayar iletiimini kurmas veyageniletmesi G-8'ler topluluunun imkan dahilindedir.Rusya'daki belde ve kylerde olduu gibi, bir ok yerdekipostanelere bilgisayar temin edilmesi uygun olacaktr. Proje,ilkin Ortadou'da bilgisayarn az kullanld (Irak, Afganistan,Pakistan, Yemen, Suriye, Libya, Cezayir, Msr ve Fas gibi)lkelere younlatrlacaktr. letiim amacyla maddiolanaklarn elverdii oranda, mmkn olduunca ok okul vepostaneye bilgisayar temin edilmeye allacaktr.

Okullar bilgisayarlarla donatma giriimi ile yukarda adgeen 'mmilik le Mcadele ekipleri' giriimi arasnda koordi-

35


36/196

nasyon salamak da yine mmkndr. Yani akademihocalarnn eitim programlarnn gelitirilmesi zerine yerelretmenleri eitmeleri, bu programlar internet ortamnatalamalar; zel sektrn de renci ve retmenlerin kul-lanmna sunulacak gerekli ekipman teminini stlenmesimmkndr.

- daresi Eitimi Giriimi: Blge genelinde i idaresidzeyini iyiletirme abalar balamnda G-8'ler, kendilkelerindeki i idaresi okullar ile blgedeki eitim akademileri(niversiteler ve enstitler) arasndan ibirlii oluturabilir.Yine G-8'ler, oluturulacak olan bu ortak akademilerdekieitimcileri ve eitim gerelerini finanse etmem imkannasahiptir. Bu akademinin programlar, mezunlar iin bir senelikeitim dneminden tutun da pazarlama stratejileri ve irket-lerin alma planlar gibi snrl konular ieren ksa kurlaravaran alternatifler sunabilir. Buna rnek olarak BahreynBankaclk ve Finans Enstits verilebilir. Amerikal birmdr olan bu kurum, Amerika'daki bir ok niversiteyleibirlii iindedir.

3- Ekonomik Frsatlarn YaygnlatrlmasByk Ortadou'da refah seviyesinin ykseltmek iin, Dou

Avrupa'daki eski komnist devletlerin yaptklarna benzerekonomik bir dnm gerekletirmek gerekir. Dnmnanahtar, blgedeki zel sektrn gcnn nn amak ola-caktr. zellikle de ekonomik gelimenin ve i imkanlar yarat-mann ana motorlar olan orta ve kk lekli projelerin.Giriimci snfn olumas, demokrasi ve zgrlkleringelimesinde byk bir etken olacaktr. Bu balamda G-8'leraadaki admlar atabilir:

- Kalknmay Finanse Etme Giriimi:Ekonomik kalknma ve i imkanlar yaratmak zerindeki

etkisini artrmak iin G-8'ler, aadaki unsurlar ieren mali birgiriim balatmaya almaldr:

a- Mikrofinans: Blgede baz mikrofinans kurulular mev-cuttur. Ancak bu alanda faaliyet gsterenler hala byk mali

36


37/196

aklarla yz yzeler. htiya duyanlarn ancak yzde 5'i aradk-lar mikrofinansa sahip olabiliyor ve toplam gereken finansnsadece yzde 0.7'si karlanabiliyor.

G-8'ler topluluu kk projeleri kredilendirerek bu eksik-lii telafi etmeye yardmc olabilir. Kazanc amalayan kredilerearlk vererek ve zellikle de kadnlarn banda olduu proje-ler iin bu yaplabilir.

Kr amal mikrofinans enstitler, kendi ayaklar zerindedurabilir, sreklilik ve kalknma iin ek finansa ihtiya duyma-zlar. Be sene geri dnml 400-500 milyon dolar kredisalayarak, ekonomiyle uraan ve 750 bini kadn olan bir mily-on 200 bin kiiyi fakirlikten kurtarabiliriz.

b- Byk Ortadou Para Fonu: G-8'ler topluluu, blgedeiktisadi tekamle ulamak amacyla byk ve orta lekli pro-jeleri gelitirmeye yardmc olarak, Uluslar aras Para Fonu(IMF) tarz bir tekilatn finansna katkda bulunabilir.

Belki de bu tekilatlarn G-8'ler topluluundaki zel sektryneticilerinden bir grup tarafndan idare edilmesi mmknolabilir.

c- Byk Ortadou Kalknma Bankas: Kalknma iin nce-likli olan ihtiyalar gidererek reform iin abalayan devletlereyardmc olmak amacyla 'Avrupa kalknma ve mar Bankas'tarznda blgesel kalknma messesesinin inas, bizzat BykOrtadou blgesindeki finansrlerin katlmyla G-8'ler tarafn-dan yaplabilir.

Bu yeni messese, blgedeki zengin lkelerin mali glerinibirletirip G-8'ler ile beraber temel altyap inas, salk koru-mas ve eitimin yaygnlatrlmas projelerinin gelitirilmesizerinde younlaabilir. 'Byk Ortadou Kalknma Bankas',blge lkelerinin kalknma stratejileri ile teknolojik yardmhizmetlerinin topland yer (bir nevi veri bankas) olmaldr.Kredi (veya ba) kararlar, kredi alan lkelerin hissedilirreformlar gerekletirdikleri oranda belirlenmelidir.

d- Daha yi Mali Dzen in Ortaklk: Blgede malihizmetler reformunu artrmak ve blge lkelerinin uluslar aras

37


38/196

mali sisteme entegrasyonlarn iyiletirmek iin G-8'ler,blgedeki reform liderlerine yeni bir ortaklk nerebilir. Buortaklktaki ama, finans sektrndeki uzmanlk ve teknikyardmlarndan bir oluum salayarak blge genelinde finanshizmetini balatmak ve geniletmektir. u hususlara da youn-laarak:

- Mali hizmetler zerinde devlet egemenliini azaltan reformplanlarnn uygulanmas;

- Devletler arasndaki ekonomik ilikilerde engellerinkaldrlmas;

- Bankaclk ilemlerinin modernizasyonu;- Pazar ekonomisini destekleyen mali aralarn geniletilme-

si, iyiletirilmesi ve sunulmas;- Mali hizmetler zgrlnn balatlmasn destekleyen

yapsal iskeletlerin inas.- Ticaret Giriimi:Ortadou'da karlkl ticaret hacmi gerekten de ok dk-

tr. yle ki, dahili ticaret Araplarn toplam ticaretinin sadeceyzde 6'sn oluturuyor. Byk Ortadou lkelerinin bykksm blge dndaki lkelerle ticaret yapyor. Komular yerinekendilerine uzak lkeler ile ayrcalkl ticari anlamalar yap-mlardr. Bunun bir sonucu olarak, gmrk ve gmrk dengeller sradanlamtr. Snr ticareti de nadir olarak yapl-maktadr. G-8'ler topluluu, Byk Ortadou'da ticareti teviketmek iin aadaki unsurlardan oluan kararl yeni giriimoluturabilir:

- Dnya Ticaret rgt Balamnda Uygulama/Katlm veTicaretin Kolaylatrlmas: G-8'ler topluluu, blge lkelerininDnya Ticaret rgt'ne dahil olmalar hususunda etkinliinikullanabilir. (DT'ye katlm talebinde bulunan lkeler -bunlariin rgte bal bir kurul oluturuldu-, Cezayir, Lbnan, SuudiArabistan, Yemen; katlm talebinde bulunan, ancak henztalepleri incelenmeyen lkeler, Afganistan, ran, Libya, Suriye;gzlemci sfat alma talebinde bulunan lke, Irak). Programbelirli teknik yardmlar ierecektir. DT'ne katlm konusunda

38


39/196

sz konusu lkelerde alacak mstearlar temin etmek gibi.Ayrca ticaretin nndeki gmrk d engellerin tanmlanmasve kaldrlmas zerinde younlamak dahil, katlm operas-yonunun cesaretlendirilmesini G-8'ler tevik edecektir.

Blge lkelerinin DT'ne katlmlar gerekleir gerek-lemez, DT'nn 'telif haklar' ve 'hkmet almlar anlamas'gibi ek taahhtlerin imzalanmas ve bu taahhtlerin yrtlme-sine dnk teknik yardmn salanlmasna odaklanlacaktr. Buteknik yardmlarn blge apnda G-8'lerin himayesindeki prog-ramlarla irtibat, blge lkeleri arasnda karlkl ticarete yne-lik fiziki ve idari engellerin azaltlmas iin gmrk vergileriyleilgili ynlerin kolaylatrlmas konusunda salanabilir.

- Ticaret Blgeleri: G-8'ler topluluu, blgedeki karlklticaretin ve gmrk ilemlerinin iyiletirilmesi iin BykOrtadou'da ticaret blgeleri ina edecektir. Bu blgeler, zelsektrn ticari faaliyetlerini desteklemek iin bir dizi hizmetlersunacak ve zel projeler arasnda iliki kuracaktr. Bunlararasnda, yabanc yatrmclara 'tek bir operatr elindenpazarlama' yaplmas, nakliye ilemleri iin harcanan zamankaybnn azaltlmas iin gmrk brolar arasnda irtibatnsaalanmas ve blgede hizmet ve mal giri knn kolay-latrlmas iin ortak kurallar var.

- Ticareti Gelitirme Blgeleri: Dier blgelerde zel ticaretsahalar ile ihracat blgelerinin gerekletirdii baarlara isti-naden G-8'ler topluluu, mamullerin tasarm, retimi vepazarlanmas konusunda blgesel ibirliini zendirmeyistlenecek Byk Ortadou'ya mahsus belli blgelerin kurul-masna yardmc olabilir. Yine G-8'ler topluluu, kendi pazarn-da bu malullerin arz iin cazip reyonlar aabilir ve tecrbeleri-ni sz konusu blgelere aktarabilir.

- Byk Ortadou Ekonomik Frsatlar Forumu:Cazip hale getirilmi blgesel ibirliini zendirmek iin

G-8'ler topluluu, 'Byk Ortadou Ekonomik FrsatlarForumu' oluturabilir. Bu forum, G-8'ler topluluundan veByk Ortadou'dan st dzey yetkilileri ekonomik reforma

39


40/196

ilikin konular tartmak amacyla buluturabilir ( camiasn-dan hkmet d bireyler ile yetkilileri buluturan ek toplan-tlar da tertip edilebilir). Forum, Asya-Hint OkyanusuEkonomik birlii Pakt'na (APEC) esnek olarak dayanabilir.Ayrca mali ve ticari meselelere ilikin kurallar dahil blgeselekonomik konular kapsayacaktr."

40


41/196

Byk Ortadou Projesi:

ABD'nin Hegemonya Aray

Haluk Gerger

Amerikan tarihinde, 11 Eyll sonras saldrganlktagrld lde, deerler boyutunu bu denli ihmal edip desadece askeri zora bel balayan bir yneli pek grlmemiti.Askeri alandaki rakipsiz stnlk, ideolojik-politik tek merke-zlilik avantaj, ierde oven militarizmi besleyen tepkiler, kre-

selleme srecinin yaratt varsaylan global deerler standart-lamasna duyulan gven ve Souk Sava kazanmadaReagan'n g politikasnn belirleyici olduuna duyulan inangibi faktrlerin yaratt frsat alglamasyla imparatorluk ihti-raslarna gem vuramayan bir ekibin nclnde salt iddetingcne dayal strateji Bush ynetimince yrrle konuldu. Bustratejinin doal bir baka parasysa, geleneksel ittifaklardankoparlm bir tek yanll iermesiydi. Artk Bat Avrupa'l

mttefiklerle ya da Birlemi Milletler gibi uluslararas kuru-41


42/196

lularla ibirlii en alt dzeye indirilecek ya da hatta gerek-tiinde askya alnabilecekti. En fazla, ihtiya duyulduunda,tetikilerle i yaplacakt.

Bu arada, uluslararas normlarn (bunlarn, uluslararaskurumlar gibi, byk lde emperyalist sermayenin ihtiya vekarlarna gre oluturulduklarna baklmakszn) grntdeolsun gzetilmesinden de, kanlmaz olarak, vazgeilecekti.Uluslararas ilikilerde ve devlet davranlarndaki norm-gkullanm dengesinde ibre kesinlikle ve byk oranda gtenyana kaydrlacakt. Daha 1990 ylnda, muhafazakar yneliinideologlarndan bir yazar "Legalitenin Tehlikeleri" balklmakalesinde yle yazyordu:

"yle zamanlar olabilir ki, Birleik Devletler karlarn, biruluslararas oydama olmakszn da savunmak durumunda kala-bilir. Byle bir durumda, uluslararas hukuk taknts Amerika'yrehin alabilir." 1

Bu eilim zamanla liberalleri de anaforuna ald. New YorkTimes yazar Thomas Friedman gce tapnmay, 2000 ylnda

yaymlanan The Lexus and the Olive Tree balkl kitabnda,genel olarak kapitalizmin, zel olarak da kresellemenin znaa karan bir netlikle ifade etti:

"Pazarn gizli eli, gizli bir yumruk olmakszn asla alamaz.McDonalds, F-15 jetlerinin yapmcs McDonell Douglasolmadan geliemez. Dnyay Silikon Vadisi teknolojileri iingvenli yapan gizli yumruun ad, ABD Kara Kuvvetleri, HavaKuvvetleri, Donanmas ve Deniz Piyadeleridir."

Bu strateji, sonunda, Irak'ta teste tabi tutuldu. Ama, hikukusuz, Irak'la snrl deildi; oradaki igal sadece birbalang olarak dnlmekteydi. "Balang"n genel ilkeleri-ni, daha 1997 ylnda, aralarnda Dick Chaney, DonaldRumsfeld, Paul Wolfowitz, Steve Forbes, Francis Fukuyama veW. Bush'un kardei Jeb Bush'un da bulunduu bir guruptarafndan yazlan raporda bulmak mmkn:

42


43/196

"20. yzyl sona ererken, Birleik Devletler dnyann en ndegelen gc durumundadr. Bat'y Souk Sava'ta zafereulatrdktan sonra Amerika hem bir frsat ve hem de bir meydan

okumayla kar karyadr: Birleik Devletler, gemi yllarnkazanmlarnn zerinde ykselme vizyonuna sahip midir?Birleik Devletler, Amerikan ilke ve karlar asndan elverilibir yeni yzyl biimlendirme azmine sahip midir?

"[htiyacmz], gl ve bugnn ve gelecein sorunlarnkarlamaya hazr bir askeriye; darda Amerikan ilkelerini cesa-ret ve bilinle gelitiren bir d politika; ve Birleik Devletler'inglobal sorumluluklarn kabul eden bir ulusal nderliktir.

"Elbette, Birleik Devletler gcn nasl kullanaca

konusunda ihtiyatl olmaldr. Ama global nderliin sorumlu-luklarnn kullanlmasyla ilgili bedellerden kolayca kanamayz.Amerika, Avrupa, Asya ve Ortadou'da bar ve gvenliindevamnn salanmasnda yaamsal bir role sahiptir.Sorumluluklarmzdan kanrsak, temel karlarmza tehditleridavet etmi oluruz. 20. yzyl tarihi, bize, koullar, kriz k-madan nce ekillendirmenin ve tehditleri de tehlikeyednmeden karlamann nemli olduunu retmi olmaldr.Geen yzyln tarihi, Amerikan liderlii davasn sahiplenme-

mizi bize retmi olmaldr."2

Rapora gre, Irak ya da Saddam rejimi ise, stratejik ynelim-in, Krfez'e sarkmann ve petrol artk dorudan Amerikanaskeri varlyla ve belki de zelletirerek ele geirmeninbahanesini ve srama tahtasn oluturmaktadr:

"Gerekten de, Birleik Devletler on yllardr Krfez blgeselgvenliinde daha kalc bir rol oynama imkanlarn aramtr.

Irak'ta halen zlmemi ihtilaf, imdilik bir mazeret yaratyorsada, blgede byk bir Amerikan askeri varl bulundurma ihti-yac, Saddam Hseyin rejimi meselesini amaktadr."3

Irak igal edilirken bunun sadece bir balang olaca, ilkazda hedefin Suriye, ran olduu ve hemen ardndan daSuudi Arabistan ile Krfez'in drlmesinin gelecei herkesinbildii bir sr olarak yaygn biimde dillendirilmekteydi.

Baba Bush, 1991'de, "artk Vietnam Sendromunu Arabistan

43


44/196

llerine gmdk" derken bu yeni saldrganln kaplarnnaldn belirtiyordu. Oul Bush ve ekibi gerisini getirecekti.

Ne var ki, Irak'taki direni denklemi kkten etkiledi vedeitirdi. Salt zor ve iddet, emperyalist terr, sadece btndnyada daha batan ynsal ve aktif biimde yerilmeklekalmad, sadece ABD iinde gittike artan sert bir muhalefet vetoplumsal kutuplama yaratmad, esas olarak, Irak'ta anladdilden bir yantla da karlat, askeri olarak aka yenilgiyeuratld. Bu, btn Ortadou'da, yani ilk hedef blgedekizgveni ve direni kararlln da ykseltti.

Irak'taki direni ve askeri baarlar o denli beklenmedik veo denli etkiliydi ki, Vietnam'da uzun yllar iinde, 58 bin kaypve ierde byk ekonomik/toplumsal kle gelen "Sendrom",Irak'ta daha igalin ilk yl dolmadan ve kayplar yzlerle ifadeedilirken ortaya kt.

Washington Post gazetesinin 29 Kasm 2004 tarihlinshasnda Brian Gifford, len Amerikan askeri says 1.200',yarallarn says da 10 bini amken yazd yazda Amerikanordusunun Irak'ta iinde bulunduu durumun Vietnam'dan dakt olduunu yazd. Gifford'un bildirdiine gre, dnemlerinasker saylarna gre hesaplandnda, Amerikan SilahlKuvvetleri Irak'ta, kinci Dnya Sava'yla karlatrldndagnlk lm oranna gre 4,8 kat daha fazla kayp vermektedir.Bu oran, Vietnam'a gre de 0,25 daha fazladr.

Bu noktada, btn bu byk saldrganlk cretine karnABD'nin onu ok zorlayan yapsal sorun ve zaaflarndan daksaca sz etmek gerekmektedir. Dnya nfusunun yzde 4'noluturan ABD, gcnn bir gstergesi olarak, dnya enerjipastasnn yzde 25-30'unu tketmektedir ama, zaaflarnn birkant olacak biimde, dnya hapishane nfusunun da yzde25'ini barndrmaktadr. Kendi parasyla borlanma lksnesahiptir ama dnyann da en borlu lkesidir. Dnyann enfazla sermaye eken lkesidir bir yandan, ama te yandan da,500 milyar dolarlara kadar ykselmi bte aklar ve 600 mil-yar dolara ykselmi ticaret ayla da, arklarn evirebilmek

44


45/196

iin her gn 1,5 milyar dolarlk bir sermaye transferine degereksinim duymaktadr bu lke. Resmi rakamlara gre yak-lak 40, baz tahminlere gre de 80 milyon insann yoksulluksnrnn altnda yaad bir zenginlik lkesidir ayn zamandaABD. ABD, dnyada vatandalarn en fazla idam eden, ocuk-lar ve zihinsel zrlleri en fazla infaz eden lkeler arasnda daen stlerdedir. Silahla ilenen cinayetlerde de birincilii kim-selere kaptrmamaktadr. On milyonlarca insann, uyuturucu,alkol, kronik isizlik ve iddetle rlm yasam koullarndartld bir rya lkesidir buras. Artk btn dnyalkelerinin toplamndan daha fazla askeri harcama yapar duru-ma gelmitir ama bu gcn arttrmaktan ziyade zaaflarnderinletirmeye yaramaktadr. Dnyaya kltrn, hayattarzn yaymakta byk etkiye sahiptir ama ayn zamandabugn dnyann en nefret edilen lkesi konumundadr da.

Bu koullar altnda, ABD'nin Irak'taki durumu "bataadmek" olarak nitelendirmek yanl olmayacaktr. ayet igal-ci, igal ettii yeri denetim altnda tutamyor, "kabul edilebilir"kayplarla igali srdremiyor ve kendi knn "makul"imkanlarn yaratamyor, yani bir biimde yenilgi saylamayacakbir geri ekilmeyi baaramyorsa, bataa saplanm demektir.ABD o durumdadr ki, son seimlerde grld gibi muhale-fet (Kerry) de bir "k" imkanna, ya da ayn anlama gelmekzere, igali srdrmekten baka bir seenee, sahip olmadnitiraf etmek zorunda kalmtr. Sreklileme zorunda kalan birigalse, tanm gerei, bataklk anlamna gelmektedir. KrfezSava srasnda da grevde olan Baba Bush'un ahin dileribakanlarndan James Baker, bu yln banda Rice niversite-si'nde yapt konumada, kalclam bir igalin hem ierde,hem darda olumsuz sonular douracan sylemek zorundakalmtr. "Bataklk" da tam budur ite: gal srdrlemez olur,sorunlar arlatrr, dolaysyla grntde olsun biran ncekmak gerekir ama baarlamaz. Sonras, kendi cenderesiiinde kvranmak, debelendike batmak ve sonunda da boul-mak...

45


46/196

ABD'de stelik egemen evrelerde ve bilhassa da CIAiinde ve askeri evrelerde atlak sesler kmakta, homurdan-malar daha ykselmekte, aresizlik ve askeri baarszlktanikayetler artmaktadr. ABD'nin Irak'ta sadece moral ya da poli-tik olmayan, ok ciddi bir askeri boyutu da bulunan yenilgisinibir abartma olarak grme ve kabul etmeme eilimindekilere eniyi yantla kant dorudan Amerikan Genelkurmay BakanRichard Myers, stelik Amerikan Senato'sunda vermitir.General Myers, Senato'da 12 Mays 2004'de yapt konumadaaynen yle demitir:

"Irak'ta askeri olarak bir yenilgi sz konusu olamaz. Aynzamanda Irak'ta askeri olarak kazanmak da mmkn deil. Busre uluslararaslatrlmaldr. Birlemi Milletler ynetimroln oynamak zorundadr. Bana gre sonunda kazanmamzntek yolu budur."

Bu konumadan 5 gn sonra, Carnegie Vakf'nn st dzeymensuplar olan Joseph Cirinciona ve Anatol Lieven ise,Amerika'nn iinde bulunduu durumu yle belirtiyorlar:

"Amerika'nn Irak'taki konumu srdrlemez durumdadr.ABD, Necef ve Felluce'yi yerle bir etmek iin yeterli kaba askerigce sahiptir, ama ayn zamanda anlamtr ki, sadece Irak'takigiriimini deil, btn Ortadou'daki konumunu berhava etmek-sizin bu gc kullanamaz.

Bu askeri yenilginin zerine -ieride yaratt yanklar biryana -Malezya'dan Fas'a kadar btn Mslmanlarn fkesinikrkleyen Ebu Garib hapishanesinin ahlaki yenilgisi de eklen-

di. 1974 ylnda, Bakan Richard Nixon, poplaritesinin endk olduu dnemde teselliyi buyur edilip arland Msrziyaretinde bulmutu. Bugn dnyada Bakan George W.Bush'un ziyaret edebilecei tek bir Arap bakenti yoktur.

Bu iki yenilginin sonucu olarak, Amerika'nn dierMslman devletlere kar askeri g kullanaca ynndekitehditlerinin de bo olduu aktr. Kullanlamayaca ispatlan-m bir g, gerek bir g deildir. Amerikan Ordusunun hali-hazrdaki bu zayflnn aa kmas ABD'nin sadece Irak'a

46


47/196

deil bir btn olarak Ortadou'ya ynelik stratejisinin kkl birekilde yeniden deerlendirilmesini zorunlu klyor.

ayet ABD, Irak' yeniden istikrarl bir hale getirecek ve ken-

disinin er ge gerekleecek olan geri ekilmesini kolaylatracakbir blgesel koalisyon dnyorsa, bunun iin bir n admgereklidir. Washington'un Irak' uzun vadede bir AmerikanAskeri ss olarak kullanma ynndeki niyetini kesinlikle terketmesi gerekmektedir. Etkin bir uluslararas bar gc tesis ediliredilmez glerini ekeceini kabullenmelidir.

Bu, ABD'nin, says 2000'i bulan alanyla dnyann enby olmas kararlatrlm Badat Bykelilii'nde dra-matik bir kltmeyle balatlmaldr. Bykeli John

Negroponte, 1980'lerde Honduras'ta merkezi kontrgerilla pro-gramn yrtt gibi, ABD'nin Ortadou'ya ynelik rejimkart operasyonlarn Badat'tan yrtmek zere tehizat-landrlmamaldr."4

imdi bu noktada okurun dikkatini hem General'in, hem desivil ideologlarn sylediklerindeki bir baka ortak noktaya ek-mek ve bunu Byk Ortadou Projesi (BOP) ile ilin-tilendirmek gerekmektedir. General Myers yukardaki konu-

masnda srecin "uluslararaslatrlmas"ndan, BirlemiMilletler'in devreye girmesinden szederken, Cirinciona veLieven kkl stratejik deiikliini gndeme getiriyorlar ve"blgesel koalisyon"dan, "etkin bir uluslararas bar gctesis"inden szediyorlar.

Ayn gnlerde, 10 Mays 2004 tarihinde Sebastian Mallaby,nerilen strateji deiikliini ve "uluslararaslama"y aklakavuturuyordu:

"... Bush'un ekibi, gvenliin, uygarlk deerlerini evrelkelere yaymaya bal olduu ynndeki emperyalist bakaynelmi durumda. Emperyalizm doru tehisi koydu -kendevletler, kaos ve yoksulluk bizleri tehdit etmektedir- ancak yan-l reeteyle: tek bana mdahale. Amerika'nn demokratik veeitliki ideallerinin zaferi Bush'un plak AmerikanEmperyalizmi'ni dnyann geri kalan ksmnda istenmez klyor;yumuak gcmz sert gcmz snrlandryor.

47


48/196

Gerekli olan ey, uluslararas kurumlar tarafndan meru-latrlm ve bir noktaya kadar onlar tarafndan yrtlen yenitarz bir emperyalizmdir. Bir dahaki sefer, Irak gibi bir baka yere

girdiimiz zaman, tartlmaz bir uluslararas yetkiye sahip vebey-nelmilel ulus ina etme uzmanlarnn desteini arkamzaalm olduumuzdan emin olmamz gerekiyor. Bu da yeni birtartmaya ihtiyacmz olduunu gsteriyor: Enternasyonalist em-peryalizm daha iyi uluslararas kurumlar olmakszn i gremez.

Bu ksa srecek bir tartma olmayacaktr elbette. Ancak enazndan nleyici savalar merulatracak ve vetoya tutsak olma-yacak bir imkana ihtiyacmz var: BM Gvenlik Konseyi'nde,Rusya ve Fransa gibi aktrlere hereyi engellme gc vermeyen

ama yine de nemli sz hakk tanyacak bir arlkl oy mekaniz-masna sahip olmal. Ve ulus yapc (nation-building) uzmanlarbirararada toplayacak uluslararas bir kuruma ihtiyacmz var.Mali bir kriz ortaya ktnda Uluslararas Para Fonu var. Birgvenlik krizi ulusal inay gerektirdiinde de UluslararasYeniden na Fonuna ihtiyacmz olacaktr."5

Byk Ortadou Projesi'nin ilk anlam da burada ortaya k-maktadr. BOP, bir yanyla, ABD'nin iine dt kmazdan

kurtulabilmek iin bata Bat Avrupa'l mttefikleri ve NATOolmak zere baka lkeleri ve BM gibi uluslararas kurulularbir biimde devreye sokma giriimidir. Burada elbette, esasolarak, sz ve yetki sahibi ortaklar yerine daha ok "kestaneleriateten alacak" uydularn yaratlmas amalanmaktadr amaigal harekatnn banda mttefiklerini, BM'yi, dnyay dinle-meyeceini, gerekirse tek bana Irak'a gireceini kstah birdille aklayan ve bunu da yapan bir lkenin siyasetindeki

deiiklii de not etmek gerekir. Ne denli taktik mlahazalarlave itenliksiz bir biimde yaplrsa yaplsn, BOP Amerikanemperyalizmi asndan kukusuz bir geri ekilmeyi ifadeetmektedir ve bunun temel nedeni de Irak Direnii karsnda-ki ok ynl yenilgilerdir.

BOP'un ve sonraki gelimelerin temsil ettii geri ekilme,ABD asndan, esas olarak NATO dolaymyla Bat Avrupa'yve lojistik destek grevleriyle snrlandrlm olarak da BM'nin

48


49/196

devreye girmesine sar k yaklmas biiminde ortaya kmak-tadr. ABD, Avrupa emperyalizminin kendisine ynelttii temeleletiri olan "tekyanllk"tan bir tr "emperyalist ortaklk" proje-sine dn yaptn gsteriyor BOP ile. Bunun taktik bir yak-lam, bir aldatmaca, bir samimiyetsizlik rnei olduudnlse de, BOP, ABD nderliinde bir tr emperyalistler-aras ibirliini ngryor gerekten de.

BM'nin (Irak iinde gereklemeyen) lojistik destek ve "inciryapra" ilevini biryana brakrsak, szkonusu ortaklnNATO dolaymyla yaplmaya allmas zorun plandaki strate-jik neminin deimediini gsteriyor.

NATO, ABD'nin Sovyetler Birlii'ni kuatma ve bomastratejisinin bir rn ve klcyd bir bakma. te yanyla da,mazlum halklar dnyasndaki "ulusal kurtulucu" devletlemeyidenetim altna almann bir aracyd. ABD, her iki ama iin deOrtadou'da ve Asya'da da blgesel NATO'lar kurmay ve bun-larn Amerikan emir-komutas iinde organik bir saldr aygtolarak kullanmay hedefliyordu.

nce, Sovyetler Birlii bir "demir ve elikten bir mengene"iine sktrlacak, militer paktlarn cenderesinde tlecekti."Kuatma" (Containment) stratejisinin esin kayna ABD'lidiplomat Kennan, her bakmdan tecrite alnacak ve dolaysylada doal yaam imkanlarndan mahrum braklacak SovyetlerBirlii'nin, bir de, "Parti'nin birlii ve verimi ortadan kaldrlr-sa" "bir gecede ulusal toplumlarn en glsnden en zayf vezavallsna dntr"lebileceini yazyordu. Ama, SovyetlerBirlii iindeki "ry tohumlar"n harekete geirmekti.6

Bunun iin Avrupa'daki NATO'ya "Ortadou NATO"suyla"Asya NATO"sunun da eklemlenmesi gerekmekteydi.

Bu askeri paktlar zinciri byk Asya'y da kuatm olacakt.in bu boyutunu daha o zaman Scott Nearing grmt:

"ABD askeri liderlerinin grd biimiyle resim udur.Asya, Trkiye ve Arabistan'dan Formaza'ya, Filipinlere,Okinowa, Japonya ve Aleusian'a dein embere alnacak ve

Pakistan'da yeni alacak olanlar da dahil ABD'nin hava sleri

49


50/196

tehdidi altnda yaayacak ve ABD'de eitilmi, ekipman ABDtarafndan salanm; Trkiye, Pakistan, Hindi ini, Formaza,Kore ve Filipinler'de kurulacak ordularla Asyallar, Asyallara

kar savaacakt. Asya denizleri, Svey'ten Boazlar yoluylain Denizi ve Uzak Pasifik'e Amerikan donanmasncadenetlenecek, Hint ve Pasifik okyanuslar da temel amacAmerikan irketlerinin petrol, kalay ve kauuk gibi temel ham-madeler zerindeki karlarn ve yatrm ve mallar iin krlpazarlarnn korunmas olan Amerikan militarizminin eliktenpenesi iinde tutulmu olacakt. Bugn, Asya'nn ekonomikbakmdan ele geirilmesini, smrlmesini, askeri olarak ege-menlik altna alnmasn ve siyasal maniplasyonunu hedefleyen

bu program ancak ksmen gereklemitir. Byk ksm halakat zerindedir."7

"Ortadou NATO"su hi gereklemedi. Asl hedef Araplkelerinden sadece Irak'n katld Badat Pakt, anlamayimzalayan hkmetin devrilmesi ve yeni ynetimin ayrlmas-yla, ok ksa srd. Yerine konan CENTO'da ise hi bir Araplkesi temsil edilmiyordu. Avrupa ile Asya arasndaki hayatimiliter zincir de, ran ve Trkiye gibi tetikilerle birbirlerinebalanmaya alld. te NATO'nun 2004 Haziran'ndakistanbul zirvesinde NATO'nun blgeye szma d de zayf birbiimde gereklemi oldu. Afganistan'da bulunan NATO,artk "Irak polis gcn eitmek" zere Irak'a da demir atmtr.Bu, elbette, NATO'nun bellibal Avrupa'l yelerinin ek-inceleriyle imdilik zayf bir hamledir. Ayrca, ABD'nin gcnedayanarak ve uyum koullarnda gndeme gelen eski d,bugn, uyumsuzluk koullarnda ve daha da nemlisi ABD'ningszlnden kaynaklanarak gerekletiriliyor. ABD'ninskmlndan yararlanarak kapsndan kovulduklar blgeyebu kez pencereden szma frsatn yakalayan, bu arada ABD'ninyenilgisini "sistemik felaket" olarak gren ve fakat tetikilik deyapmak istemeyen Avrupa'llar bu servende nasl bir rol ala-caklarn henz tam olarak kestirebilmi deiller.

Bununla birlikte, BOP ile birlikte gndeme bir Kautskiyendn, bir "ultra/sper emperyalizm" denemesinin sokulduu

50


51/196

da bellidir. Yani, yukarda eitli Amerikallardan yaplan aln-tlarda szedilen "uluslararas emperyalizm"in BOP ile pratikiler gndemine getirildii bellidir. Tabii bunun pek de onlarnsand kadar "yeni" olmad da biliniyor.

Bilindii gibi, Alman sosyaldemokrasisinin nderlerindenKarl Kautsky, emperyalizmi, onun yolat savalar vesilahlanmay, "kapitalist rasyonallik" asndan zararl bulmu,kapitalistlerin kendi ykmlarn getirecek bu yoldan ayrlacak-larn ummutur. Kautsky, bu ykler karsnda, sermayenin"ibirliine ya da ortakla" dayal bir "ultra emperyalist" akl-cl hayata geirmesinin mmkn olduu tezini ilemitir.Kautsky, sermayenin bu ksrdngden kabileceini savunmuve emperyalistlerin, birbirleriyle savamadan, dnyay ortaklaaynetip smrebilecekleri bir dzenlemeyi hayata geirmeyemuktedir olduunu iddia etmitir:

"Dnya savandan sonra silahlanma yarn srdrmek iinkapitalist snfn kendi bak asndan deil, ou kez, kimisilahlanma karlar asndan bile ekonomik bir zorunluluk yok-

tur. Tam tersine, devletleraras atmalarn son derece tehditettii ey, kapitalist ekonomidir. Bugn her uzak-grl kapital-ist kendi yoldalarna yle seslenmelidir: Dnya kapitalistleribirleiniz!.. [S]avatan nce bile, Balkan Savandan bu yanahem silahlanmann, hem de smrgeci genilemenin maliyetininsermaye birikimi ve sermaye ihracnn hzl ilerlemesini tehlikeyeatan, bu yzden de, kapitalizmin kendi ekonomik temellerinitehdit eden bir dzeye ulam olduu apak durumunagelmitir...Silahlanma yar ve bunun sermaye piyasas zerinde-

ki istemleri artarak srmeye devam ederse, savatan sonra dadurum daha iyi deil, daha kt olacaktr. Bylelikle, emperyal-izm kendi mezarn kazyor. Kapitalizmi gelitirme arac olmak-tan, bir engel durumuna geiyor...[K]apitalizm proletaryannartan politik muhalefetiyle harap edilebilir, ama ekonomik birkntyle ortadan kalkmas iin bir neden yoktur. Tersine,emperyalizmin imdiki politikasnn srdrlmesi bylesi birekonomik ykm, aa yukar zamansz bir ekilde getirecektir...

Dev fabrikalarn, dev bankalarn ve milyarderlerin amansz

rekabeti kkleri yutan byk mali gler karteli dncesine

51


52/196

yol amtr. Emperyalist byk glerin dnya savandan da,onlar arasndaki en glnn bir federasyonu sonucu dogabilirve bu, silahlanma yarna son verecektir.

Bu yzden, salt ekonomik adan, kapitalizmin bir baka yenievreyi, kartellerin politikasnn d politikaya aktarlmasn, birultra-emperyalizm evresini yasayabilmesi dlanm deildir."8

Lenin'in aktard iki ayr yazsnda ise, yle demektedirKautsky:

"Sermayedeki yaylma drts emperyalizmin bask ve iddetyntemleriyle deil, bar demokrasiyle en elverili llere

ulaabilir..."Bugnk emperyalist siyasetin yerine, ulusal mali-sermayel-er arasndaki savamn yerine uluslararas dzeyde birlemimali-sermayeyle dnyann ortaklaa smrlecei yeni, ultra-emperyalist siyaset alamz m? Kapitalizmin bu yeni aamas herhalde anlalr bir eydir..."9

Bu savlara Lenin'in teorik ve hayatn tarihsel-pratik yant-lar biliniyor. Bugn yantlamamz gereken soru, BOP'un, en

azndan Ortadou'da, Kautskyen bir d olarak bir tr "ultra-emperyalist" ortakl ngrp grmedii ve byleyse, bununmmkn olup olmaddr. Blgede ve dnyada gelecek birbakma bu Projenin sonularna gre biimlenecektir.

imdilik, Ortadou'da, BOP ile, ABD, Kautsky'nin sznettii trden "en glsnn nderliinde" bir ortaklk neriy-or. G-8'lerin ve NATO'nun toplantlarndaki Amerikan tavrbu yndedir. Bu "ortaklk"n, Lenin'in Kautsky'e verdii yant-

larda grlen trden elikiler, egemenlik ve tam denetimdrts, hasmane rekabetle rl olduu da ak. Bu, hemABD'nin, konumundan kaynaklanan doall iindeki, "ortak-lk" anlaynn karakterinde, hem de tekilerin yaklamnbelirleyen faktrlerde grlyor. Emperyalistler arasndaki"ortaklk" ancak bu kadar bir "vizyon"la ve "rasyonellik"le gn-deme gelebiliyor.

Bu durumda, iki olaslktan szetmek mmkn: Ya BOP l

domu olarak sessiz bir biimde gmlecektir ya da (kresel52


53/196

rekabetin ykcl; hegemonik gcn pek ok alanda ve Irak'takan kaybetmekte oluu; bizatihi direniin ihra ettii elikiler;gl olann tam denetim dayatma gds; hasmane rekabetikamlayan obur itiha ile snrl kaynaklar ve benzeri pek okbaka faktr gibi nedenlerle) emperyalistleraras eliki veatklar blgeye de aktarlacak, istikrar yerine yeni unsurlarlabeslenen kaos derinleecektir.10

ABD yneticileri, zellikle 11 Eyll saldrlarndan sonra,esas olarak, kritik Krfez blgesine ilikin iki nemli tesbir vetehiste bulundular. lki, blgede Amerikan desteiyle imdiyekadar ayakta durabilmi ve emperyalizme nemli hizmetlerdebulunmu rejimlerin artk arkaik, toplumsal dayanaklardanyoksun, tecrit edilmi bir konumda olduklar ynndeydi. Birbaka ifadeyle, artk bunlarn ipiyle petrol kuyusuna inilemezdi.kinci, ve daha nemli olarak da, kendi nlenemez rmlk-leri iinde bu rejimlerin bizatihi kendilerinin istikrarszlk kay-na olduklar ve yarattklar bataklkta srekli muhalefet("terrist") rettikleriydi. Bu, belli llerde btnOrtadou'yu kapsayan bir anlaya da dnmekteydi. Budurumda ABD, blgede, sadece bir rejim ya da daha doru birdeyile personel deiikliiyle yetinemezdi, bir kapsamltoplumsal dnme, dzen deiikliine ihtiya vard, ABD'ninemperyal karlarnn yeniden salam dayanaklara kavua-bilmesi iin. Bu dayanaklarn artk arkaik, tarih dnadmlerle tepeden deil, dzen ve toplumun kendisindeyaratlmas, yani "organik" olmalar, dolaysyla da bir "organikhakimiyet" tesisini olanakl klmalar gerekirdi.

Amerika'l ideologlardan Richard Haas, Intervention(Mdahale) balkl kitabnda yle diyor:

"Askeri gle belli kiileri hedef almak zor...ABD'nin politiknderlikte deiiklik yapmak iin [askeri] g kullanma abalar,Libya'da Kaddafi, Irak'ta Saddam ve Somali'de Aidid rnek-lerinde olduu gibi, baarsz oldu...G politik deiimi nisbetenmmkn klacak bir ereve yaratabilir ama, olaanst istih-barat ve biraz anstan da daha fazlas olmakszn, gcn kendi

53


54/196

bana spesifik siyasal deiiklikleri ortaya karmas pek pekmmkn deildir. Bylesi deiiklik olasln arttrmann tekyolu, millet ina etme (nation-building) gibi hayli kapsaml

mdahalelerden geer. Bu ise, nce btn muhalefeti yok etmeyive sonra da bir baka toplumu temelden yeniden yaplandrmaymmkn klacak igali gerektirir...[Bu sre], tm yerel muhale-feti yenmeyi ve silahszlandrmay ve meru g kullanmzerinde tekel ya da yar-tekel hakimiyete sahip bir politikotoritenin [tesisini ierir]."11

Burada sylenenler tam da ABD'nin Irak ve Ortadou'dayapmak istedikleridir. Sylencedeki Tanrnn insan kendi gl

cemalinden yaratmas gibi ABD de Ortadou'yu, ve giderek,insanl kendi hayat tarzndan yeniden oluturmak istemekte-dir. Ortadou'da istenen yeni bir insan, yeni bir toplum, millet,din, kltr inasdr. BOP bunun giriimidir.

Bu, ayn zamanda, Amerikan emperyalizminin "hakimiyet"yntemine ilikin bir ayrdedici zelliine de uygundur. ngiliztarihi Hobsbawm yle diyor: "On dokuzuncu yzylngiltere'sinin aksine, Amerika, devrimci bir ideolojiye dayanan

bir devrimci gtr. Devrimci Fransa ve Sovyet Rusya gibi,Amerika sadece basit bir devlet deil, ayn zamanda, dnyannbelli bir biimde dnmne adanm bir devlettir."12Dolaysyla da, "Amerikan emperyalizminin kurduu bamllkilikisi nemli bir farkllk gstermektedir. ABD hakimiyetini,belirli ibirliki odaklardan ziyade, ya da onlara ek olarak, dahafarkl bir dzeyde kurmakta ve yrtmektedir. ABD, hakimiyetialtna ald bir lkede, o lkenin dzenine ikin bir zellik

kazanmakta, bir baka ifadeyle o dzenin dorudan isel,organik bir paras olmaktadr. Bu haliyle de, dsal bir unsurolmaktan ziyade, daha ok, dzen ile fzyona girmekte, toplum-sal dokuya nfuz etmekte, kurumlardan hayat tarzna,brokrasiden kltrel iklime, toplumsal ruhi ekillenmedensekinlere, bilim kurumlarndan medyaya, giderek, neredeysesolunan havaya, iilen suya kararak hayatla btnlemekte,bir tr hamhal olmakta, dzen iinde erimektedir. Bu tr ege-

54


55/196

menlik sistemi, dolaysyla, kolay elde edilemeyecek olan birdeerler hegemonyas zerine kurulmakta, organik bir ente-grasyonla yrtlmektedir. sel, organik bir unsur olarakAmerikan emperyalizmi artk grnmez eliyle "domestik"olarak hkmn icra etmektedir.

Bu anlattmza en gzel rnekler, kinci DnyaSava'ndan sonra "kvam"a getirilen Almanya ve Japonya'dr.Buralardaki kalc Amerikan hakimiyeti, askeri igalle deil,"deerler hegemonyas" yoluyla "dzene szmak"taki beceridesakldr. Bugn bile, bu iki lke birer "kk Amerika"drlar,btn grnr grnmez elikilere ve bamszlklarna karn."Kk Amerika karikatr" Trkiye de iyi bir rnek olutur-maktadr bu konuda. ABD, Trkiye'de, AB ya da tek tekAlmanya, Fransa, Rusya gibi dsal faktr deil, ikin bir unsur-dur; zel hakimiyetini zel balarla kendine balad zel odak-lar araclyla olduu kadar, hatta ondan da daha fazla "organiknfuzu" ile srdrmektedir. O, Trkiye'de her yerdedir, kandolamndaki oksijen gibidir ve elbette "zehrini" her yanatayabilmekte, her organ, giderek, tm vcudu, metabolizmaydenetimi altnda tutmaktadr, onun sefil yaamnn "hayatiksiri" olabilmektedir.

Bu arada, Paul Sweezy ve Paul Baran, Harry Magdoff gibiAmerikal Marksistlerin iaret ettikleri, Amerikan emperya-lizminin "azgelimilii yapsallatrp srekliletirdii" tezi de,bir yanyla, bir anlamn da bu noktada bulmaktadr. Amerikantipi hakimiyet ancak "kurumsallam" bir azgelimilik batak-lnda hayat bulabilmektedir.

Bu hakimiyet yaps, ayrca, ABD'nin hem gc, hem dezaaf olmaktadr. G kayna olmaktadr nk O'nu bir dsalmstevli olmaktan kartp dzene ikin "yerli mal" yapmak-tadr. Bylece, Amerikan emperyalizmi, bir yandan, hayatn heralan ve boyutunda yaygn bir varlk olarak etkisini kullanmak-ta, bir yandan da, yabanc olmann yaratabilecei tepkilerdenkorunmakta, nihayet, kendisini yerelletirerek yerliyi tasfiyeetmektedir. Ayrca, belirli ibirliki odaklarn ittifakna ve

55


56/196

dolaysyla da onlarn gcyle belirli ekonomik-politik-sosyalunsurlara mahkum olmadan daha istikrarl klmaktadr ege-menliini ve yapsal bamllk ilikilerini."13

te BOP, bu nedenlerle, blgeyi kreselleme srelerine veglobal kapitalizme eklemlemeyi, stratejik alan olarak elegeirmeyi, enerji kaynak ve ikmal yollarna egemen olmayieren, bunun iin dorudan Amerikan askeri varln ve ibir-liki hkmetleri ngren ve fakat bunlar ayn zamanda aanbir projedir. Bunun iindir ki, BOP, banka ve irket kurmakkadar, sivil toplum rgtlerini yaratmay; polis ve ordu gcoluturmann yannda niversite ve medya yaratmay; formelbamllk zincirleriyle birlikte kadn eitim merkezlerini,okuma yazma kurslarn, yardmlama enstittlerini, ocukbakmevlerini, halk ktphanelerini kurmay hedefliyor.Demokratikleme ve sivilleme sylemleri elbette byle bir yak-lamn ayrlmaz unsurlar olarak dilendiriliyor. Haziran2004'teki G-8'ler toplants iin hazrlanan bir Beyaz Saray bel-gesinde, "G-8 yelerinin, blge hkmetleri, i alemi ve sivil

toplum temsilcileriyle egdm iinde, varolan programlar'younlatrmak ve geniletmek,' demokrasiyi yerletirmek,eitimi dzeltmek, istihdam ve ekonomik bymeyi salamakiin" bir Destek Plan"n aklamakta ve BOP'un zn ortayakoymaktadr. Bu belgede, "demokratik kurumlar ve demokrasiprogramlarnn balatlmas ve glendirilmesi"nden; "mikrofi-nans giriimiyle nmzdeki 5 yl iinde iki milyondan fazlareticiye yardmyaplmas"ndan; "okuma yazma seferberlii ve

2009'a kadar 100 bin yeni retmen kadrosu yaratlmas"ndan;"zel giriimin gelitirilesi fonu"ndan; "blgede i atmosferininiyiletirilmesi"nden szediliyor.

Belgede, demokrasinin ve iyi ynetimin gelitirilmesi; bilgitoplumu yaratlmas; ve ekonomik frsatlarn geniletilmesibalklar altnda, Arap lkeleri ile Trkiye, srail, Pakistan veAfganistan'dan oluan alan kapsad belirtilen blgedezikrdilen programlarn bazlar unlar:

56


57/196

-zgr seimler-parlamenterleraras ilikileri ve parlamenterlerin eitim-kadn nderler yaratmak iin eitim merkezler-Halka hukuki yardm merkezleri-bamsz medya giriimi-mikrofinans-mali korporasyon-Byk Ortadou Gelime bankas-ticareti gelitirme-efaflk, yolsuzluu nleme

Grld gibi, gnn uluslararas kapitalist birikim mode-

line uygun, Amerikan kar ve ihtiyalaryla uyumlu kurum vedeerlerle tahkim e

Demir-Ertugrul-Ragip-Haluk - POP ve Sosyalist Strateji - V-2.pdf

Documents

Transcript of Demir-Ertugrul-Ragip-Haluk - POP ve Sosyalist Strateji - V-2.pdf