zgjidhja e mosmarrëveshjeve . roli i gjykatës ndërkombëtare të
-
Upload
nguyendung -
Category
Documents
-
view
273 -
download
7
Transcript of zgjidhja e mosmarrëveshjeve . roli i gjykatës ndërkombëtare të
kopje
1
UNIVERSITETI “ALEKSANDЁR MOISIU” DURRЁS
FAKULTETI : Shkencave Politike dhe Juridike
PROGRAMI : Master Shkencor në Administrim Publik
TEMA: ZGJIDHJA E MOSMARRËVESHJEVE . ROLI I
GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË NË
ZGJIDHJEN E MOSMARRËVESHJEVE
KANDIDATI: UDHЁHEQЁSI SHKENCOR:
MARJUS BALO DR. EVA ALLUSHI
kopje
2
ABSTRAKTI
Zgjodha të drejtën ndërkombëtare duke parë që shumë fenomene midis shteteve po ndodhin dhe
po lë shum hapesira diskutimesh . E drejta ndërkombëtare ka nje shtrirje të gjerë ashtu si vetë shtet por sot
këto shtete duan më tepër rregullime.
Të gjith shtetet janë të krijuara brenda territorit të tyre,ata gjenden në pushtetin e një sovrani,i cili
meret me problematikën e brendëshme të këtij shteti.
Një moment tjetër i vecantë nga ky është kur shtetet dalin në arenën ndërkombëtare,këtu ata
bashkëveprojnë me njëri tjetri.Por problemi qëndron se ndërmjet tyre nuk ka nje sovran,që ti udhëheqi e që
të krijoj rregulla ndërmjet tyre.Prandaj rrugët e vetme mbeten negociatat e ndërmjetme .Por kur këto
rregulla të vendosura me vullnetin e tyre nuk zbatohen,tejkalohen apo shpërdorohen kush drejton?Pikerisht
në këte moment lind nevoja e nje rregullatori ndërkombetar sic është Gjykata Ndërkombetare e drejtësisë.
Po pse po lindin gjithë këto konflikte midis shteteve ? Nje arsye mund të jetë ende përfitimi dhe
ambicia e shum shteteve në kurriz të njëri tjetri. Kjo shkakton konfliktin midis tyre që fillimisht lind si një
mosmarreveshje e vogël por më pas rritet së tepërmi deri sa shkon në gjykatë . Zgjodha këtë temë “Zgjidha
e mosmarrëveshjeve. Roli i Gjykatës Ndërkombëtare te Drejtësisë duke marr shkas nga shum aspekte po
më i afërt është ai i rastit të Kosovës që shkoi deri në Gjykatë, duke parë vuajtjet e një populli disa dhjetra
vjeçar për të gëzuar të drejtat e tij që shtypeshin gjithmon. Por drejtësia u vendos dhe çdo gjë shkoi në
vendin e saj. Popullit shqipëtar iu kthye nje borxh i marr vite me
pare si shume krahina te ndara nder vite midis fqinjeve .
Natyra e këtyre temave të lë mundësinë të njohësh më tepët shtetet dhe politikën ndërkombëtare.
Çdo lënde ka intersin e saj por mendoj këto vitet e fundit po gjejmë më teper hapësira te e drejta
ndërkombëtare.
ABSTRACT
The present study discusses International Law, seeing that many phenomena are occurring between
states and this has led to many discussions. The international law has a wider scope as the states themselves
but today these states want more adjustments.
All states are created within their territory, they are under the power of a sovereign, who deals with
the domestic problems of this state.
Another particular moment is when states emerge in the international arena, here they interact with each
other. But the problem is that there is not a sovereign, to guide and to create rules amongst them. Therefore
the only way remains the intermediate negotiations. But when these rules set by their own will are not
implemented, exceeded or misused who leads? Just at this moment arises the need for an international
regulator such as the International Court of Justice.
But why arise all these conflicts between states? One reason may be still the benefit and ambition of
many states at the expense of each other. This causes the conflict between them, that initially arises as a
small disagreement but then rises sharply until it goes to court. It is discussed the theme “Dispute
resolution”. Also the role of the International Court of Justice taking into consideration many aspects, but
the nearest is the case of Kosovo that went to Court, seeing the sufferings of a people dozens of years to
enjoy his rights that were always oppressed.
But justice was set and everything went in its place.
To the Albanian people was returned a debt taken many years ago as many separated regions in years
between neighbors.
The nature of these themes gives the opportunity to know more the states and the international politics.
Each subject has its interest, but the last few years we are finding more spaces to the international law.
kopje
3
FUSHA:Marrëdhënie ndërkombëtare
FJALËT KYÇE:Negociatat, Përgjegjësia e shtetit, gjykata ndërkombëtare e drejtësise ,
Kosova në arenën ndërkombëtare .Sovraniteti i brendshëm dhe i jashtëm, vetëvendosje -
e brendshme.
Mirënjohje
Doja të falenderoja pikësëpari të gjithë stafin e universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës,
fakultetin e shkencave politiko-juridike departamentin e masterit shkencor administrim
publik. Nje falenderim do ti kushtoja kolegëve të mi për ndihmën në materiale shkencore
dhe në mbështetjen morale dhe inkurajimin që më kanë dhënë në këtë periudhë të punimit
të mikrotezes.
Mirënjohje e përzemert dhe rrespekte të veçanta për ped. Dr.Eva Allushi udhëheqësen
time të mikrotezës e cila më ka udhëhequr në punimin e kesaj teme me mbështetje morale
e materiale, e pa përtuar dhe e gatshme,që me sugjerimet e saj ka bërë që un ta punoj dhe
ta paraqesë këtë temë sa më të plotë dhe sa më lehtë.
Dua të falenderoj pa fund edhe miqtë e mi që më kanë nxitur dhe motivuar në punimin e
mikrotezës duke më dhënë mbështetjen e nevojëshme.
kopje
4
PËRMBAJTJA
Abstrakti ..........................................................................................................................2
Fjalët kyce.........................................................................................................................3
Mirënjohje.........................................................................................................................3
Përmbajtja ........................................................................................................................4
Shkurtesa të përdorura...............................................................................................................5
Hyrje.............................................................................................................................................6
Qëllimi,objektivat,hipotezat,metodologjia................................................................................7
KreuI
Negociatat.....................................................................................................................................8
1.1Principe themelore.......................................................................................................11
Kreu II
Karta e OKB (kapitulli XIV: Gjykata Ndërkombëtare)........................................................12
KreuIII
Përgjegjësia e shtetit..................................................................................................................13
3.1 Lindja e përgjegjësisë..........................................................................................................14
3.2 Përgjegjësi direkte dhe indirekte.......................................................................................15
3.3Përgjegjësi themelore dhe përgjegjësi e prejardhur.........................................................15
3.4 Shpërblimi i dëmeve............................................................................................................15
Kreu IV
Si lindin konfliktet midis shteteve ?........................................................................................16
4.1 Tri llojet e konflikteve bazë...............................................................................................16
4.2 Lojërat konfliktet racionale që karakterizohen nga strategjia....................................17
4.3 Stategjitë dhe Zgjidhjet......................................................................................................17
4.4 Kërcënimet e përbashkëta.................................................................................................18
4.5 Debatet dhe rivalitete.........................................................................................................19
Kreu V
Historiku i Gjykatёs Ndërkombëtare te Drejtësisë..............................................................19
5.1Cili është misioni i Gjykatёs Ndërkombëtare e Drejtësisë?...........................................21
5.2Burimet............................................................................................................................... 22
5.3A janë të detyrueshme vendimet e Gjykatёs Ndërkombëtare e Drejtësisë?.................22
5.4A ka qenë e sukseshme Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë?.....................................22
5.5 Nga ndryshon Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë?prej gjykatave të tjera ndërkombëtare?23
KreuVI
6.1 Çështja e Kosovёs në arenën ndërkombëtare.................................................................23
6.2 Parimi i sovranitetit shtetëror dhe e drejta për vetëvendosje.......................................25
6.3 Mardhëniet Kosovë-Serbi (pozita e Kosovës në periudhën 1945-1968)................26
6.4 Pozita e Kosovës (1968 -1999 )..........................................................................................31
6.5Prezenca ndërkombëtare para shpalljes së pavarësisë...................................................35
6.6 Rasti i Kosovës në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë...........................................37
6.7 Fakte dhe statistika të njohjes së Republikës së Kosovës..............................................42
6.7.1 Grafikët në përqindje të njohjes së Kosovës................................................................45
6.7.2 Shtetet që nuk janë anëtare të Kombeve të Bashkuara por që njohin Kosovën......47
6.7.3 Konteksti i njohjeve..............................................................................................49
6.7.4 Sovraniteti i Kosovës përballë kërcënimeve........................................................50
6.8 Orientimet strategjike për njohje...........................................................................51
6.9Kosova e pavarur dhe bashkësia ndërkombëtare...................................................52
KONKLUZIONE..........................................................................................................55
Bibliografi................................................................................................................................56
kopje
5
Shkurtesa të përdorura
UÇK-(Ushtria Çlirimtare e Kosovës)
PKJ-(Partia komuniste jugosllave)
RSFJ - (Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë)
OSBE - (Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë)
OIC - (Organizata e Bashkepunimit Islamik)
OKB - ( Organizata e kombeve te bashkuara)
NATO- (Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior)
MPJ- (ministria e punëve të jashtme)
UNMIK- (Misionit të Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në
Kosovë )
KSA - (Krahina Socialiste Autonome)
KFOR - një trup e armatosur ndërkombëtare
COE - ( Këshilli I Evropës)
GJND - (Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë)
FMN- (Fondi Monetar Ndërkombëtar)
KIA- (Agjensia inteligjencës në Kosovë)
kopje
6
Hyrje
Një punim diplome është një punim shkencor, që ka një strukturë dhe një qëllim të
caktuar dhe përmes të cilit studenti edhe simbolikisht i përfundon studimet në një nivel të
caktuar, në rastin tim, studimet master shkencor. Edhe unë jam përpjekur që në këtë
punim t’i përmbahem disa rregullave formale dhe strukturore, e që bashkë me një
përmbajtje të mirë, e bëjnë punimin më të plotë.
Jam munduar të paraqes qartë temën,kam filluar me një rrugë paqësore që janë negociata
rruga më e mirë përpara se ti drejtohemi gjykatës më e shpejt dhe më efektive në kohë.
Më pas kam kartën e OKB-së një organizate qëndrore ku ishte ajo baza e kësaj gjykate që
herët dhe që e kemi deri në ditët tona .
Si e rregullon ajo Gjykatën Ndërkombëtare në çdo aspekt që në formim dhe në detaje më
të hollësishme. Në pjesën e tretë kam trajtuar përgjegjësinë e shtetit si një nga format që
hap konflikte dhe më pas zmadhohen dhe kalojnë në gjykatë .
Fillimisht lindin ndoshta dhe pa shkaqe shum të fort por këto shkaqe sa vinë e rriten deri
sa kërkohet drejtësia në Gjykatë .
Në pjesën e katërt është trajtuar se si lindin konfliktet që cojnë më pas në gjykatë e lidhur
ngusht me këtë përgjegjësi të shteteve që folëm më lart të cilët janë përgjegjësit kryesor
të konflikteve në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë.
Në pjesën pesë është parë Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë si e ka pasur historikun e
saj si lindi? Si u zhvillua? Si qëndron deri në ditët tona ? Njëkohësisht dhe përbërjen e saj
juridiksionin efektet dhe suksesin.
Në pjesën gjashtë është trajtuar një shqetësim i çdo njërit nga ne, një shqetësim i çdo
individi që i rrjedh gjak shqiptari,rasti i Kosovës një rast historikisht problematik dhe me
ngjarje nga më tronditëset .
I nisur shum vite më parë me luftra e me genocide me veprime çnjerëzore me gllabërime
trojesh dhe pa shpresë.
Një kalvar historik i vuajtjeve që në planet e dikurshëm të fqinjëve deri tek traktatet .
Por dhe me një fund të bukur një fund i shum pritur nga çdo shqiptarë një liri e mundur u
bë vitet e fundit realitet i pa besuar por dhe një çështje në Gjykatën Ndërkombëtare që për
Shqipërinë kanë qenë të pakta madje mund të thëmi fare me përjashtim të incidentit të
kanalit të Korfuzit.
Përfundimi ishte me një deklerat pozitive të Gjykatës që fundosi dhe një her Serbinë dhe
diplomatët e saj.
Jam munduar të jem i saktë dhe preçis në këtë punim dhe ky punim të jetë sa më i qartë.
kopje
7
QËLLIMI
Qëllimi i zgjedhjes së kësaj teme është se e drejta ndëkomëtare ka një shtrirje të gjerë dhe
u ka zhvilluar shum këto vitet e fundit, më parë ajo ishte nje disiplinë jo shum e zhvilluar
. Një pikë tjetër e rëndësishme janë edhe konfliktet dhe përgjegjësitë të cilat rajoni jonë i
ka pasur të shumta rasti më i freskët Kosova.Mund te themi që lexuesi shum nga shkaqet
e trajtuara mund ti ketë jo shum të njohura
Objektivat
Njohja e lexuesit me marrdhënien ndërkombëtare , me negocimin.
Të shihen qartë përgjegjësitë e shtetit.
Njohja me mënyrën e lindjes se konfliktit.
Pasqyrimi i kartës së OKB dhe misioni i GJND.
Të bëhen sa më të qarta vuajtjet e një populli çdo lexuesi të tregohet realiteti i një situate
problematike që do ta çonte deri në GJND.
Hipotezat
Çfarë janë negociatat ?
Cilat janë përgjegjësitë e shtetit?
Si lindin konfliktet midis shteteve ?
Cili është misioni i Gjykatёs Ndërkombëtare e Drejtësisë?
Si shkoi Kosova në gjykatën ndërkombëtare të drejtësisë?
Metodologjia
Në këtë punim kam ndjekur përdorimin e metodave analitike të disiplinës akademike, me
anë të botimeve të ndryshme, duke përdurur një bibligrafi te gjerë. Vend të rëndesishëm
zë trajtimi i teorive te ndryshme e bazuar edhe kjo në botime të ndryshme. Njëkohësisht
edhe njohja dhe interpretimi i website, ka dhënë kontributin e tij . Njohja me nocione të
marrdhënies ndërkombëtare dhe më e rëndësishmja gjykata ndërkombëtare e drejtësisë.
kopje
8
Kreu I
Negociatat
Një formë efektive në mardhëniet ndërkombëtare janë negociatat që është një rrugë me
më pak shpenzime dhe shkurtim kohe.
“Kurrë të mos negociojmë pa patur frikë; por kurrë të mos kemi
frikë për të negociuar”
John F. Kennedy
Negociatat ,një nga proçedurat më të përhapura dhe më të thjeshta jane negociata dhe
bisedimet direkt midis paleve . Këto bisedime u japin mundësi palëve të shkëmbejnë
pikëpamjet lidhur me mosmarrëveshjet. Shtete që janë palë në mosmarrëveshje i
zhvillojnë negociatat nëpër mjet përfajësuesve diplomatike. Në të gjitha rastet
mosmarrëveshja ose konflikti mund të rregullohet vetëm nëpërmjet marrëveshjes së
palëve.
1Negociatat, si formë e bisedimit, dy ose shumëpalësh për zgjidhjen e problemeve të
cfarëdo lloji janë të vjetra sa edhe vetë historia e njerëzimit. Negociatat janë në natyrën
njerëzore të zgjidhjes së problemeve, janë rruga më e drejtë për kapërcimin e
kontradiktave, janë afrimi drejt zgjidhjeve që ofrojnë palët e ndryshme apo të kundërta
drejt një kompromisi që pranohet prej tyre dhe që prodhon marrëveshjen më të
qëndrueshme.
Negociatat jane rruga më e mirë drejt kompromisit. Ato janë mekanizmi për shmangjen e
thellimit të problemeve, të kontradiktave apo konflikteve, janë zgjidhja që prodhojnë më
së shumti fitues dhe më së paku humbës.
Negociatat janë produkt i nevojës për të shmangur tensionet, kontradiktat, konfliktet dhe
luftrat. Negociatat burojnë nga nevoja për mirëkuptim njerëzor dhe shpien në zgjidhje
mirëkuptimi. Negociatat rrjedhin nga nevoja për paqe dhe prodhojnë paqe. Ato vijnë nga
domosdoshmëria për zgjidhje të cfarëdolloj problemi midis palesh me anë të bisedimeve,
këmbimit të ideve, informacioneve, dhënies së propozimeve dhe nxitjes mbi bazën e tyre
të dialogut dypalësh apo shumëpalësh.
Duke buruar nga natyra njerëzore negociatat janë pjesë e sjelljes dhe e veprimit njerëzor.
Gjithë njerëzit negociojnë mes tyre. Fillojnë negociatat brenda familjes, shtrihen në
marrëdhënie shoqërore, profesionale, biznesi, politike e marrëdhëniesh ndërkombëtare.
Në kuptimin filozofik, por edhe praktik gjithë njerëzit jane negociatore për aq kohë sa
përballen me probleme që kërkojnë zgjidhje me te tjerë.
Si një element zgjidhje problemesh me anë të bisedimeve, dialogut, debatit që prodhojnë
marrëveshjen midis palëvë të ndryshme, negociatat reflektojnë në evoluimin e vet
shkallën e zhvillimit të njerëzimit, të shoqërisë dhe të institucioneve të krijuara prej saj në
nivele kombëtare apo ndërkombëtare.
Sa më thellë që futemi në labirintet e historisë aq më pak ndeshim negociata si formë apo
si mënyrë e zgjidhjes së problemeve dhe aq më tepër ndeshemi me rrugë e forma të tjera
1 Arben Puto “Edrejta nd. Pulike”(kreu 14) albin 2008 fq428
kopje
9
sic janë imponimi, dhuna, forca apo konflikti. Sa më tepër që i afrohemi kohëve moderne
e sa më shumë që kemi të bëjmë me rritjen e konsolidimin e elementëve të civilizimit aq
më shumë shohim të rritet prania e negociatave, përdorimi dhe vlerësimi gjithnjë e më i
madh i tyre si rruga më e mirë, më e drejtë dhe më me pak kosto për zgjidhjen e cdo
problemi dhe arritjen e marrëveshjeve midis dy apo më shumë palëve.
Sa më i lartë të jetë civilizimi njerëzor aq më shumë rritet prania, përdorimi dhe vlerësimi
i negociatave. Negociatat janë, kështu, një tregues shumë i plotë i pjekurisë së shoqërisë
njerëzore dhe institucioneve të krijuara prej saj. Niveli i ulët i pranisë, përdorimit dhe
vlerësimit të negociatave shpreh nivelin e ulët, të civilizimit dhe të institucioneve të një
shoqërie të caktuar apo të një sistemi marredhëniesh ndërkombëtare.
Pra, negociatat janë rruga më e mirë dhe më e drejtë për zgjidhje me mirëkuptim
paqësisht të problemeve në cdo fushë midis dy apo më shumë palëve, janë mekanizmi që
prodhon konsesusin dhe kompromisin ndërmjet tyre, janë mënyra më ekonomike e
kapërcimit të cdo krize si dhe instrumenti që dhuron zgjidhjen më afatgjatë dhe më të
qëndrueshme.
Politika e forcës, e imponimit, ndonëse janë shpesh të pashmangshme, sërish nuk janë
rrugët me të mira për zgjidhjen e problemeve në cdo fushë midis dy apo më shumë
palëve, nuk përbëjnë mekanizmin qe prodhon konsesus e kompromis, janë mënyrat më të
shtrenjta në ekonomi e ne jetë njerëzore për kapëcimin e krizave si dhe nuk dhurojnë
zgjidhje afatgjatë e të qëndrushme. Politika e forcës, e imponimit, mund te konsiderohen
të dobishme kur janë ezauruar plotësisht hapsirat për negociata, ose kur ato në vetëvete
synojnë si objektiv krijimin e balancave që do të ulin pashmangësisht palët problematike
në tryezën negociuese përfundimtare.
Negociatat janë dy tipe kryesore dhe në disa lloje te ndryshme. Dy tipet e negociatave
dallohen nga numri i palëve pjesëmarrëse biseduese në to. Kështu që kemi dy tipe
negociatash:
1.Negociata dypalëshe
2.Negociata shumëpalëshe
Negociatat dypalëshe kanë të bëjne me bisedime midis dy subjekteve. Si të tilla ato jane
më të thjeshta dhe më të menaxhueshme. Këto ndiqen kur palët kanë qartësine,
besueshmerinë, aftësinë dhe vullnetin për t’i zgjidhur problemet vetë ndërmjet tyre pa
perfshirë subjekte të tjera në to.
Negociatat shumëpalëshe kanë të bëjnë me bisedime midis më shumë se dy subjekteve
dhe si të tilla janë shumë komplekse, të vështira dhe të komplikuara për tu menaxhuar.
Këto ndiqen kur problemet e shkaktuara nga një palë, dy palë apo më shumë implikojnë
shumë subjekte të tjera ose kur zgjidhja që synohet të arrihet efekton shumë palë. Ose
ndiqen atherë kur një objekt problematik dypalësh, për arsye të mungesës së qartësisë së
paleve, të skepticizmit midis tyre, të tensionit ekzistues, të paftësisë negociuese ose edhe
të mungesës së vullnetit, lind nevoja për përfshirjen e subjekteve të tjera në to.
kopje
10
Për nga përfundimi i negociatave dhe mënyra e arritjes së marrëveshjes, negociata
i dallojmë në disa kategori;
1.Negociata që përfundojnë me marrëveshje kompromisi midis palëve në
bisedime;
2.Negociata që përfundojnë me ndërhyrje arbitrazhi;
3.Negociata që përfundojnë mbas vendimeve të gjykatave;
Zgjedhja e tipit, llojit, formës dhe kategorisë së negociatave varet drejtpërsëdrejti nga
objekti i negociatave, nga specifikat e tij, nga raportet midis subjekteve që negociojnë në
mes tyre si dhe nga aftësia dhe vullneti për të arritur në përfundimin e negociatave.
Sikundër janë shumë të rëndësishme negociatat në vetëvete për të gjetur rrugë paqësore
zgjidhje, për të promovuar mekanizmat e konsesusit, për të prodhuar zgjidhje me kosto
më të ulët dhe me përmbajtje afatgjatë dhe më të qëndrushme, ku asnjë palë të mos
ndjehet humbëse dhe të gjitha të ndjehen të fituara nga zgjidhja përfundimtare, po ashtu
është jashtëzakonisht e rëndësishme zgjedhja e tipit, llojit, formës dhe kategorisë së
negociatave sipas objektit dhe sipas subjekteve palë në bisedime.
Natyrisht, zgjedhja e tipit, llojit, fomës dhe kategorisë së negociatave lehtëson suksesin e
tyre ose nxit dështimin. Për shëmbull të fusësh një objekt bisedimesh dypalëshe në
tryezë shumëpalëshe do të thotë ta komplikosh, ta vështirësosh, të shtosh koston e
negociatave, të vonosh kohën e zgjidhjes e ndofta ta provokosh dështimin e tyre. E
kundërta, objekti i natyrës së bisedimeve shumëpalësh të bëhet përmes zgjedhjes së tipit
dypalësh do të thotë të provokosh impas, pra bllokim të procesit dhe për rrjedhojë
dështim të përpjekjeve për zgjidhje negociuese.
Kështu përshembull, në aspektin e llojeve, nuk mundesh të zgjedhësh llojin e bisedimeve
të drejtpërdrejta për objekte shumë problematike dhe midis subjekteve të tensionuara, te
esktremizuara dhe skepticiste ndaj njëri-tjetrit. Këto lloj objektesh dhe subjektesh
kërkojnë mediator apo diplomaci shuttle. Gjithashtu, nuk mund të zgjidhet diplomacia
publike per objekte shumë delikate, trajtimi i të cilave rrezikohet të dështojë nëse në
negociata involvohet parakohe ose në proces opinioni publik e mediatik, cfarëdolloj
faktorësh ekstra-negociues. E kështu, mund të gjykojmë me rallë.
Pra, sikundër janë me rëndesi, të vlerësueshme dhe të mirëpritura negociatat në vetëvete
për zgjidhjen e cdo lloj problemi dhe midis cdo pale, suksesi ose mos suksesi i tyre varet
shumë edhe nga zgjedhja e tipit, llojit, formës dhe kategorisë së negociatave sa më të
përshtatshme për objektin e bisedimeve dhe për subjektet palë pjesëmarrëse në to.
Fakti që, objekti i bisedimeve dhe subjekteve palë pjesëmarrëse në to diktojnë në një farë
mënyre edhe zgjedhjen e tipit dhe llojit të negociatave që duhet të përdoren, nuk
përjashton aspak edhe mundësinë e ndryshimit të tipit apo të llojit të negociatave në
proces e sipër ose në fazën përfundimtare të tyre. Kështu për shembull, ka negociata që
fillojnë dypalëshe dhe përfundojnë shumëpalëshe. Sikundër ka negociata që fillojnë
publike dhe në proces transformohen në sekrete, ose vijojnë paralelisht publike dhe
sekrete, në mënyrë selektive. Ka gjithashtu negociata që nisin drejtpërdrejtë dhe në
proces kërkojnë mediator, ose në përfundim kërkojnë arbitrazh apo gjykatë për arritjen e
zgjidhjes.
kopje
11
Pra, konkluzioni është se edhe zgjedhja e tipit, llojit, formës dhe kategorisë së
negociatave nuk është e ngurtë dhe e dhënë njëherë e përgjithmonë dhe e
pandryshueshme nga fillimi i negociatave deri në përfundimin e marrëveshjes. Negociatat
janë proces, procesi zhvillohet në kohë, koha prodhon dinamikë me ritme, kahje e
intensitet të ndryshëm. Kjo ndodh midis cdo pale në nivel personal, privat, publik apo
ndërkombëtar. Negociatat janë bisedime midis palëve, palët janë subjekte të gjalla, me
vlera e interesa të ndryshme, me ndryshim, evoluim, progres apo regres. Negociatat duhet
të arrijnë një marrëveshje, marrëveshja mund të arrihet midis palëve, por mund të
bllokohet të komplikohet e të kërkojë palë të tjera, ose kategori të tjera vendim-marrëse.
1.1Principe themelore
Negociatat e sukseshme janë përpjekje e dy ose më shumë palëve për të arritur një
zgjidhje të pranueshme midis tyre, si të tilla ato nuk rezultojnë më së fundi me humbës
dhe fitues midis palëve. Negociatat si proces, zakonisht përfundojnë ose me sukses për
palët ose me dështim për të gjitha ato.
Arti i negociatave konsiston në përpjekjen për të pajtuar atë cfarë është e pranueshme dhe
e mirë për gjithë palët. Për të arritur në një situatë ku palët të fitojnë dicka për veten e tyre
është e nevojshme që të bëhet përgatitje e mirë, të ketë vigjilencë dhe fleksibilitet.
Ndodh shpesh që bisedimet diplomatike direkte negociata të mos cojnë në zgjidhjen e
konfliktit.
Në qoftë se palët në grindje nuk arrijnë rezultatin e dëshirueshëm nëpërmjet bisedimeve
diplomatike atëher mund të hynë në punë mjete të tjera për zgjidhjen paqësore.
Një mjet i tillë është ai i shërbimit me qëllim të mirë . Shpesh ndodh kur bisedimet dalin
pa sukses dhe palët në grindje nuk janë gati të shtrohen në tryezë atëher ndërhynë një
shtet tjeter i tretë i cili u propozon palëve me qëllim të mirë kontributin e tij për zgjidhjen
e konfliktit.
Veçoria e këtij mjeti është hyrja në mes e një shteti të tretë.
Ai përpiqet që ti afrojë palët në grindje me njëri –tjetrin, ai vet nuk merr pjesë
drejtëpërdrejtë në bisedime dhe nuk bën propozime për sa i përket thelbit të çështjes.
Qëllimi i tij është që të krijohet një atmosferë e shtensionuar në bisedimet midis palëve si
kushtë i domosdoshëm për arritjen e një marrëveshje për zgjidhjen e konfliktit midis tyre.
Shërbimi me qëllim të mirë është një institut i vjetër i së drejtës ndërkombëtare .
Një mjet tjetër i rëndësishëm është dhe ndërmjetësimi . 2Midis ndërmjetësim dhe
shërbimit me qëllim të mirë ka ngjashmëri . Ndërmjetësi presupozon hyrjen në mes të
një shteti të trete. Dallimi qëndron në karakterin e detyrës që mer përsipër shteti i tretë
detyra e tij është më e gjerë.
Shteti ndërmjetësues mer pjesë vet në bisedime dhe mund të paraqes propozimet e tij
përsa i përket zgjidhjes së çështjes. Shteti ndërmjetësues nuk luan rolin e gjykatës dhe
nuk është detyrues për palët përkundrazi ai ua lë në dorë palëve që ta pranojnë ose jo.
Shpesh mund të ndodhë që “shërbimi me qëllim të mirë” të kthehet në
“ndërmjetësim”nga një angazhim më i madh i tij. Edhe pasi palët ti jenë drejtuar gjykatës
atyre duhet ti jepet mundësia për zgjidhjen e konfliktit me mënyra të tjera të ndryshme
2 Arben Puto “Edrejta nd. Pulike”(kreu 14) albin 2008 fq 430
kopje
12
nga vendimi gjyqsor. Kjo bëhet po qe se duke pasur parasysh interesat dhe konfliktin me
tërë elementët e tij kjo mënyrë e zgjidhjes së mos marrëveshjes është më e mirë për palët.
Që para krijimit ishte një mekanizëm abstraktit,parandalimi i konfliktit është një
pasqyrim i rrjedhimit të veprimtarisë qeverisëse. Është një sukses i varur në mënyrë
direkte në cilësinë e perfshirë deri në shkallë të fundit ,vullneti i tyre dhe zgjedhja e tyre
e bërë në mënyrë trasparente. Dështimi i parandalimit të një të konfliktit shpesh rezulton
i në mase të madhe , ose të paktën po aq sa mendohej, në mungesë të normave të
përbashkëta , përparësia e politikave të posacme, dhe pamjaftueshmëria e interest të
politikave ekonomike , dhe si e tille perben papërshtatshmërinë e gadishmërisë së
mekanizmave parandalues të konflikteve. 3
4Proçeset gjyqsore janë më të kushtueshme dhe më lodhëse. Në proçes konflikti shikohet
thjesht nga ana ligjore. Nuk meren parasysh shkaqet e konfliktit dhe interesat e palëve.
Shpesh palët nuk dalin të kënaqura me vendimin efekti gjyqsor ka dhe efekt nxitës
konflikti ku vendimi gjyqsor cakton fituesin dhe humbësin.por kjo luftë kërkon shum koh
dhe mund.
Kreu II
Karta e OKB (kapitulli XIV: Gjykata Ndërkombëtare)
Karta e Kombeve të Bashkuara
[nënshkruar në datën 26 qershor 1945 në San Francisko; hyrë në fuqi në datën 24 tetor
1945]
Kapitulli XIV: Gjykata Ndërkombëtare
Neni 92 Gjykata Ndërkombëtare është organi më i rëndësishëm juridik i Kombeve të Bashkuara.
Ai realizon detyrat e tij sikurse parashikohet në statutin bashkëngjitur, i cili bazohet në
statutin e Gjykatës së Përhershme Ndërkombëtare dhe është pjesë përbërëse e kësaj
Karte.
Neni 93 (1) Të gjithë anëtarët e Kombeve të Bashkuara janë palë kontraktore të Statutit të
Gjykatës Ndërkombëtare.
(2) Një shtet, që nuk është anëtar i Kombeve të Bashkuara, mund të bëhet palë
kontraktore e Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare, në rast se plotëson kushtet që vendos
Asambleja e Kombeve të Bashkuara me rekomandim të Këshillit të Sigriumit.
Neni 94 (1) Secili prej anëtarëve të Kombeve të Bashkuara merr përsipër, që në çdo rast konflikti,
palë e të cilit është edhe ai, të respektojë vendimin e Gjykatës Ndërkombëtare.
3 Michael S. Lund, Preventing Violent Conflicts - A Strategy for Preventive
Diplomacy (Washington DC: United States Institute of Peace Press, 1996), faqe. 28-9. 4 Jeta juridike”revistë juridike”nr4, shb.erik fq 33
kopje
13
(2) Nëse një palë konflikti nuk i respekton detyrimet, që rrjedhin nga një vendim Gjykate,
pala tjetër mund t’i drejtohet Këshillit të Sigurimit; ky, në rast se e konsideron të
nevojshme, mund të japë rekomandime ose të marrë masa për të siguruar efektshmërinë e
vendimit.
Neni 95 kjo Kartë nuk e përjashton mundësinë, që anëtarët e Kombeve të Bashkuara në bazë të
marrëveshjeve ekzistuese apo të ardhshme t’u drejtohen Gjykatave të tjera për zgjidhjen e
konflikteve të tyre.
Neni 96 (1) Asambleja e Përgjithshme ose Këshilli i Sigurimit mund të kërkojë për çdo çështje
juridike vlerësimin e Gjykatës Ndërkombëtare.
(2) Organe të tjera të Kombeve të Bashkuara, pasi marrin autorizimin përkatës të
Asamblesë së Përgjithshme, mund t’i kërkojnë Gjykatës opinione në lidhje me çështje
juridike, që kanë të bëjnë me fushën e tyre të veprimtarisë.
Me konfliktet e ndyshme midis shteteve lindi natyrshëm nevoja për një organ titullar për
të rregulluar këto marrdhënie që me kalimin e kohës sidomos pas luftës së dytë botërore
vinin në rritje. Shumë shtete kërkonin ndihmë dhe shum çështje përfunduan në Gjykatën
Ndërkombëtare për një mendim më të kualifikuar dhe më rrespektues pra siç e shikojmë
çdo vendim i gjykatës rrespektohet nga çdo shtet në rast të kundër rregullimin e bën
këshilli sigurimit. Çdo shtet ka të drejtë ti drejtohet Gjykatës ndërkombëtare pamvarësisht
që nuk është antarë i kombeve te bashkuara. Por nuk duhet të mendojmë që çdo
mosmarrëveshje ti kalojë Gjykatës Ndërkombëtare si një gjykatë e një niveli të lartë
mund të themi që siguria që mund të ketë cdo shtet mund të jetë më e madhe në këtë
gjykatë por kjo nuk i ndalon ata të ndjekin rrugët e tjera të gjyqsorit. Por si një mendim
më i kualifikuar mund të kërkohet gjithmonë mendimi i Gjykatës ndërkombëtare në
çështje të ndyshme juridike . Duke qenë organi më i lartë i kombeve të bashkuara dhe
fuqia e kësaj gjykate ështe më e madhe ngaqë kemi një pjesëmarrje të gjerë të shteteve në
organizatë. Mendoj se me ndyshimet e dukshme në shtete me evolimin që nga vitët 1945
deri në ditët e sotme mendoj që karta e kombeve të bashkuara duhet të ndyshoj
pjesërisht, kshu besoj do kishim një funksionim më të mirë të këtij organi.
KreuIII
Përgjegjësia e shtetit
Juristë të ndryshëm kanë shprehur se shteti nuk mban përgjegjësi juridike. 5“Mospërgjegjësia” juridike e shetit shpallet prej tyre si një postulat jo vetëm i jetës së
brendëshme të shtetit por edhe i asaj ndërkombëtare.Brenda kufijëve të tij shteti mund ti
shpëtojë përgjegjsisë juridike, sepse mund të ndryshojë kurdoher ligjet që e ngarkojnë me
5 “Mospergjegjesia” juridike e shetit shpallet prej tyre si nje postulat jo vetem i jetes se brendeshme te
shtetit por edhe i asaj nderkombetare. Arben Puto “Edrejta nd. Pulike”(kreu VI) albin 2008 fq 189
kopje
14
përgjegjësi dhe te nxjerri ligje të reja që e përjashtojnë nga përgjegjësia , por ideja e
përgjegjësisë së shtetit cilësohet si e papajtueshme me sovranitetin e tij .Shtetet janë të
vetmit gjykatës për përgjegjësinë e tyre,sepse nuk ka juridiksion që ata ti nënshtrohen. Në
qoftë se del ndonjëherë ndonjë detyrim për të vënë në vend një normë të shkelur ky
detyrim e ka burimin vetëm tek vullneti i shtetit shkelës. Por një shtet që ndryshon
sistematikisht ligjet e tij të brendëshme për të shpëtuar nga përgjegjësia juridike nuk i
shpëton përgjegjësisë morale që mund ta çojë në pasoja serioze. Kjo është e
papajtueshme me nocionin e shtetit ligjor. Pikëpamja që pretendon ta përjashtojë shtetin
nga përgjegjësia në arenën ndërkombëtare duhet hedhur poshtë si jo vetëm e pathemeltë
por dhe e rrezikshme . Duke mohuar parimin e përgjegjësisë së shtetit kjo pikëpamje nuk
çon aspak në forcimin e parimit të sovranitetit shtetëror por e rrëzon atë. Sovraniteti ka si
bazë jo mungesën e përgjegjësisë por rrespektin për interesat e të tjerëve. Një pikëpamje
e tillë i ka dhënë shumë dorë shtypësve dhe pushtuesve të të gjitha kohërave .
Përgjegjësia e shtetit për të kryer detyrimet e tij ndërkombëtare është një përgjegjësi
juridike . Në qoftë se shteti mund ti ndryshojë ligjet që ka në fuqi brenda territorit të vet
ai nuk mund të bëjë të njëjtën gjë në arenën ndërkombëtare ai nuk mund ti krijoi ose ti
anullojë normat e së drejtës ndërkombëtare vetëm me vullnetin e tij . Çdo mos përfillje e
detyrimeve ndërkombëtare përbën një shkelje dhe shteti që ka pësuar nga kjo shkelje
kërkon zbatimin e të drejtave të tij me të gjitha mjetet e së drejtës ndërkombëtare.
Problemi i përgjegjësisë së shtetit në të drejtën ndërkombëtare është i lidhur me
shtërngimin nji element i domosdoshëm i çdo të drejte. Mungesa e një force 6“mbishtetërore”e vështirëson realizimin e shtërngimit në të drejtën ndërkombëtare. Dhe
po të pranohet se shtërngimi sado që realizimi i tij në praktikë është i vështirë ekziston
gjithsesi edhe në të drejtën ndërkombëtare atëher si pasojë logjike duhet të pranohet edhe
ekzistenca e përgjegjësisë juridike të shtetit. Subjekte të përgjegjësisë ndërkombëtare
mund të jenë aktualisht edhe organizatat ndërkombëtare të cilat luajnë një rol të
rëndësishëm,të madh në marrdhëniet ndërkombëtare. Ato mund të kryejnë shkelje të
normave ndërkombëtare dhe atëher ato mbajnë përgjegjësi.
Por mund të ndodhë që ato të cënohen në të drejtat e tyre dhe atëhere shtrohet çёshtja e
përgjegjësisë së autorëve të shkeljes. Megjithese përgjegjësia njihet dhe pranohet,
përpunimi i rregullave lidhur me të ka qënë i ngadalshëm dhe i vështirë. Regjimi i
përgjegjësisë ndërkombëtare ka si burim kryesor zakonin. Ai është i destinuar për të
pajtuar interesat dhe vullnetet e shteteve.
3.1 Lindja e përgjegjësisë
7Përgjegjësia lind kur një subjekt i së drejtës ndërkombëtare i shkakton një dëm një
subjekti tjetër të së drejtës ndërkombëtare.Përgjegjësia lind mbi bazën e një faji.Kur flitet
për “përgjegjësi ndërkombëtare” kuptojmë që në orgjinë të saj është një akt ,një fakt te
paligjshem,cdo fakt i paligjshëm i një shteti shton përgjegjësinë e tij ndërkombëtare. Një
fakt ndërkombëtarisht i paligjshëm kur një veprim ose mos veprim i atribohet së drejtës
ndërkombëtare. Përgjegjësia e shtetit mund të lindë edhe si rezultat i një veprimi dhe si
rezultat i mos kryerjes së një veprimi. Një veprim i brendshëm komform me të drejtën që
është në fuqi në një shtet pra është i ligjshëm nuk është më pak i paligjshëm
ndërkombëtarisht nëse është në kundërshtim me normën ndërkombëtare.
6 Arben Puto “Edrejta nd. Pulike”(kreu VI) albin 2008 fq190-191
7 Arben Puto “Edrejta nd. Pulike”(kreu VI) albin 2008 fq 192
kopje
15
3.2 Përgjegjësi direkte dhe indirekte
Përgjegjësia ndërkombëtare mund të jetë direkte ose indirekte . Kemi përgjegjësi direkte
kur një shtet shkel drejtëpërsëdrejti ai vetë detyrimet e tij ndërkombëtare.
Përgjegjësia indirekte kur një shtet merr mbi vete përgjegjësinë për një shkelje të së
drejtës ndërkombëtare të bërë nga një shtet tjetër. Rastet e përgjegjësisë indirekte janë
:shteti federal,shteti protektor dhe ai mandatar.
3.3Përgjegjësi themelore dhe përgjegjësi e prejardhur
8Përgjegjësia mund të ndahet në :përgjegjësi themelore dhe përgjegjësi e prejardhur.
Përgjegjësi themelore është përgjegjësia e subjektit të së drejtës ndërkombëtare për
veprimet që kryejnë persona nën autoritetin e tij efektiv. Një veprim i paligjshëm i
atribohet shtetit , në emër dhe për llogari të të cilit vepron autoriteti i shkeljes. Kur një
shtet ka pretendime kundrejt një shteti tjetër duke e akuzuar për “mohim të drejtesisë”ai
mund ta shtrojë çështjen edhe përpara një gjykate ndërkombëtare. Por asnjë gjykatë
ndërkombëtare nuk mund ta marrë çështjen në shqyrtim përpara se të jenë ezauruar të
gjitha mjetet ligjore të brendëshme sipas legjislacionit.
Përgjegjësi e prejardhur është kur shteti nuk mban kurrë përgjegjësi për shkeljet që mund
të kryejnë persona të vecantë . Aktet e tyre nuk mund ti atribuohen shtetit. Personat e
vecantë i përballojnë vetë pasojat e fakteve ndërkombëtarisht të pa ligjshëm.
Kryetari i shtetit mund të kryejë veprime të paligjshme nga pikëpamja e së drejtës.
Veprimet që ai kryen si person zyrtat janë veprime të shtetit dhe e ngarkojnë shtetin me
përgjegjësi. Delikti ndërkombëtarë përgjithësisht cdo veprim që është në kundërshtim me
të drejtën ndërkombëtare mund ta konstatojë një gjyq arbitrazhi ose gjykata
ndërkombëtare në qoftëse të dy palët janë marrë vesh që tia parashtrojnë atyre konfliktin .
Në të drejtën ndërkombëtare përgjegjësia ka si pasojë që subjekti shteti që ka bërë
veprimin e paligjshëm është i detyruar të kënaqë shtetin që ka pësuar, me anë të
dëmshpërlimit,duhet ti kërkoj edhe falje zyrtare dhe publikisht.
3.4 Shpërblimi i dëmeve
Pasojat më me rëndësi edhe në të drejtën ndërkombëtare janë ato me karakter material
,shtrohet cështja e derdhjes së një shume në para për të riparuar dëmet e
shkaktuara,shpërblimi duhet të jetë i plotë as mbi as nën dëmin e shkaktuar . Në të drejten
ndërkombëtare shpërblimi do të kapë,përvec dëmit efektiv dhe dëmin e munguar.e drejta
ndërkombëtare e sheh me rezervë çështjen e shpërblimit të dëmeve indirekte dhe se
pranon shpërblimin e dëmeve direkte.
8 Arben Puto “Edrejta nd. Pulike”(kreu VI) albin 2008 fq 194-195
kopje
16
Kreu IV
Si lindin konfliktet midis shteteve ? 9Në pamje të parë na shtrohen tre pyetje:
A mundet që të mbijetojnë të dy palët në konflikt?
A do të shuhet ai apo do vazhdojë të ndodhë?
A mund të kontrollohet ai dhe të mbahet brenda kufijve të pranueshëm apo mund
t’i shpëtoj të gjitha kontrolleve dhe të bëhet vetë zot i fateve të atyre që janë
përfshirë në të?
Ne çdo konflikt midis shteteve këto tre pyetje janë vendimtare .
Fundi i hidhur apo mbijetese e përbashkët?
Në një konflikt që ka një fund të hidhur vetëm një prej aktorëve ndërluftues ka mundësi
që të mbijetojë në saj të shkatërrimit apo dorëzimit . Në konfliktin për mbijetesë të
përbashkët të dy aktorët kanë mundësi të mbijetojnë por në të ardhmen mund të grinden
ose bashkëpunojnë.
Në konfliktet me një fund të hidhur njëri ose të dy palët përdorin strategjitë e shfarosjes,
duke pasur si qëllim të shkatërrojnë. Njerëzit e njërës palë e kuptojnë që janë duke luajtur
me kokën e tyre dhe kjo i bën që ata të përdorin armët më ekstreme të luftës . Njerëzit
gjatë konfliktit mund të jenë të prirur për të zgjidhur problemin me kompromis. Në qoftë
se konflikti ka karakter thelbësor dmth. rrënjësor në ndonjë strukturë të përhershme .
Nëse ai është aksidental është i bazuar në rrethana. Por konfliktet nuk kanë nevojë të
shkatërrojnë njërën apo të dy palët kur janë në harmoni dhe një konflikt i përkohshëm
mund të shkoj deri në nivel dhune.
Të kontrollueshëm apo të pakontrollueshëm
Rasti tipik është ai i luftërave. Një konflikt thelbësor është të thuash diçka që pritet lidhur
me vazhdimësinë e tij në të ardhmen. Kur kërkohet që këtij konflikti ti jepet fund duhet të
jetë i kontrollueshëm . Të pa kontrollueshëm është të thuash për kufizimin e tij dhe per
rrezikun e shkallëzimit të tij.
4.1 Tri llojet e konflikteve bazë 10
Pavarësisht nga llojet e konflikteve që provokon një shtet ai përpiqet që të ruaj një farë
kontrolli për veprimet e tij dhe të kundërshtarit. Tre llojet më të rëndësishme mund të
quhen :
1. Luftërat
2. Lojrat
3. Debatet
Luftërat :llojet pjesërisht automatike të konfliktit. Në këtë llojë konflikti kontrolli dhe
vetkontrolli humbasin me shpejtësi. Një nivel i caktuar armatimi të një vendi shërben si
bazë për vendin tjetër dhe vendos ta kalojë atë me diferencë 10%. Secila fuqi përpiqet tia
kalojë. Kemi goditje armësh që pasohen me një kundrapërgjigje më e fort e palës tjetër,
ndërhynë në këto situata fuqitë aleate ,nëpërmjet kërcënimit kundër kërcënimit
hakmarrjes dhe kundërhakmarrje.
Procese të tilla të konfliktit të llojit të luftës kanë tendencë që të jenë lëvizje automatike
duke mospërdorur llogjikën. Si lëvizjet që bejnë lojtarët në lojë .Shpesh këto procese janë
9 Karl Dojç”analiza e mardhënieve ndërkombëtare”kreu 6 )shblu 1994 fq99-100
10 Karl Dojç”analiza e mardhënieve ndërkombëtare”kreu 6 )shblu 1994 fq 103
kopje
17
të shpeshta sa për ta do ishte e vështirë të dallojë reflekset. Një konflikt i këtij lloji i ngjan
procesit të natyrës. Disa kushte përfajësojnë proceset e përshpejtimit dhe të ngadalesimit .
E përshpejtimit janë efekte përshpejtuese që kanë lëvizjet e njërit aktor kundrejt tjetrit.
Ato të ngadalësimit kanë efekte të vonimit dhe shërbejnë për të rritur vetkufizimin nga
secili aktor . Efekte të tjera janë ato ekonomike dhe politike por kanë kosto të lartë.Në
kushte të caktuara do të mbizotërojë faktorët përshpejtues. Në kushte te tjera faktorë të
tjerë mund të rriten më shpejt sesa konflikti I përshpejtuar. Në këte rast ritmi i
shkallëzimit të një konflikti do ngadalësohet dhe i gjith sistemi mund të na qëndrojë në
një pikë larg dëmtimit dhe shkatërrimit të palëve ndërluftuese.
4.2 Lojërat konfliktet racionale që karakterizohen nga strategjia
Një llojë konflikti i ngjan lojërave ku lojtarët ruajnë kontrollin mbi lëvizjet e tyre .
Shumë lojra që ne i luajmë kanë ngjashmëri me jetën reale siç është rivaliteti në
bisnes,politikë dhe diplomaci . Secili nga lojtarët ka një shkallë dobishmërie për aq kohë
sa ai luan prandaj për të luajtur mirë lojtarët duhet të dinë çfarë dëshirojnë duhet të
mësojnë çfarë nuk dinë dhe çfarë nuk mund të bëjnë. Për aq kohë sa luajnë secili lojtar
luan për të fituar jo për të humbur . Është kjo arsyeja që ata i studiojnë mirë lëvizjet të
cilat quhen taktika si dhe lëvizjet dhe sekuencat më të gjata të cilat quhen strategji.
Atëhere strategjia më e mirë për një lojtar është ajo që mund ti japi një rezultat pozitiv,
ose dhe ajo që i shmanget një rezultati negativë. Strategjia më e mirë është ajo me anë të
së cilës arrihen më tepër fitore dhe përfitimet janë më të mëdha.
Lojrat me shumë zero ose me shumë të caktuar.
Në lojrat me shumë zero shuma e shpërblimeve për të gjithë lojtarët është e barabartë me
zero kshu ajo që fitohet nga secili lojtar duhet të humbasë nga lojtarë të tjerë,prandaj
lojrat me shumë zero janë një grup lojrash me shumë të caktuar por cdo lojë që ka një
shumë të caktuar mund të kthehet një lojë me shumë zero. Çdo lojë me shumë zero
përfajëson një konflikt jo të përzier dhe të pandryshuar. Në një lojë të tillë atë që e fiton
një lojtar e humb tjetri ajo që është e mirë për një lojtar është e keqe për tjetrin dhe në një
shkall të caktuar e mirë për njërin mund të jetë po aq e keqe për tjetrin . E njëjta lëvizje
është edhe në ditët tona në politikën ndërkombëtare kjo stategji mund të shkaktojë deri në
kriza dhe konflikte rajonale .
4.3 Stategjitë dhe Zgjidhjet 11
Bota e dy njerëzve në lojrat me shumë zero është bota e konfliktit të pamëshirshëm
dhe të pa pajtueshëm por lojtarët për një kohë të gjatë llogarisin mundësit e humbjes dhe
të fitores .
Për këtë kohë të gjatë ata mund të hartojnë strategjinë më të mirë dhe kjo stategji do ti
krijoj atyre shanse më të mira. Në mënyrë të njëjtë në politikën ndërkombëtare shtetet në
mënyrë racionale mund të hartojnë strategjinë e tyre më të mirë. Në qoftë se një shtet
vepron në mënyrë të pavarur, shtetet e tjera mund të përdorin proçesin e marrjes së
vendimeve racionalitetin jo strategjik. Në qoftë se një shtet për realizimin e strategjive të
tij bazohet në strategjitë e shteteve të tjerë racionaliteti strategjik është ai që përcakton
proçesin e marrjes së vendimeve të shtetit kjo tregon mundësitë që kanë shtetet për të
zgjedhur kurset e veprimit. Në qoftë se për cdo lojtar loja ka një zgjidhje të qëndrueshme
kështu zgjidhjet janë nëngrup i strategjive nga i cili asnjë lojtar nuk mundet të dali pa
11
Karl Dojç”analiza e mardhënieve ndërkombëtare”kreu 6 )shblu 1994 fq110
kopje
18
humbje. Edhe kur numri i zgjidhje në një lojë mund të jet i vogël por nuk ka lojë që të
mos ketë vetëm një zgjidhje . Ka shumë mundësi për të trajtuar një situatë konflikti por
mënyra e trajtimit na jep shum llojshmëri për ti trajtuar konfliktet . Por çdo shtet për
zgjidhjen e konflikteve do marri dhe përputhshmërinë me vlerat dhe traditat e tij. Përveç
këtyre janë edhe mundësitë alternative të zgjedhjes por që zgjedhja të bazohet në
arsyetime të plota.
Lojrat me shumë të ndryshueshme
Situatat e konfliktit në politikën ndërkombëtare ato nuk i ngjajnë vetëm lojrave me shumë
zero por edhe atyre me shumë të ndryshueshme.12
Këtu lojtarët fitojnë diçka në mënyrë
konkuruese jo vetme nga njëri-tjetri por edhe kolektivisht. Për lojtarët e fillimit këto lojra
janë me motive të përziera. Për këta lojtarë janë lojra rivaliteti përderisa ato përpiqen të
fitojnë me njëri-tjetrin por janë dhe lojra kordinimi për faktin se lojtarët do të fitojnë apo
do humbasin së bashku.
Raste tipike të tyre janë psh revoltat e burgut ku ajo do ti ngjante një loje rivaliteti midis
të burgosurve dhe rojeve . Në këtë rastë raporti i rojeve me të burgosur do të ishte më i
pakët mund të jenë të suksesshëm rojet për atë periudhë që i mbajnë të burgosurit por ato
janë më të shumtë në numër dhe ata do i kordinonin veprimet e tyre ndaj numrit të pakët
të rojeve me qëllim për tu bërë ball. K jo do ti ngjante shumë lojës së rivalitetit.
4.4 Kërcënimet e përbashkëta .thuhet ndryshe si loja 13
“pulës” kjo është lojë me motive
të përziera . Rasti tipik është ai i një gare me makina ku dy makina vendosen përball njëra
tjetrës dhe ecin me shpejtësi në momentet e fundit njëri nga garuesit e kthen timonin duke
evituar për përplasjen. Në përfundim të garës ky quhet pulë dhe fituesi mbahet si hero
nga të gjithë. Kjo lojë është e ngjashme me politikën ndërkombëtare midis shumë
shteteve të fuqishme. Duke kuptuar thelbin e kësaj loje arrijmë se secili lojtar ka
alternativë marrveshjen me lojtarin tjetër por mund të dali i turpëruar ose dhe refusi nga
një interes i përbashkët që sjell përballjen e tyre. Mund të themi që më tepër rezultat është
loja klasike ku ka shum persona dhe veprimet janë kolektive .
Vlerat e mendimit dhe aftësisë për të menduar .
Një moment tepër i rëndësishëm është vlera e mendimit dhe e vendimit që merret. Edhe
në këte moment kryesorja është zgjedhja e lojtarit duke marë parasysh rrezikun. Kjo
ndodh edhe politikën ndërkombëtare ku nuk kemi mundësi zgjedhje brenda kohës për
këtë nuk mund të flasim dot për zgjidhje optimale sepse të dy lojtarët nuk e dinë , është e
panjohur për ta . Kështu kërkimi absolutisht më i mirë kalon në strategjinë e
ndërmjetme për të kërkuar më të mirën dhe për ta fituar atë . Në politikën aktuale të
shteteve koha dhe vlera e mendimit janë vendimtare. Kërkimi për strategjinë më të mirë
ka synim që të gjejë një strategji të pranueshme me kosto më të mirë dhe të pushojë.
Prandaj politikat e mëdha të cilat nuk ecin me modelet e teorisë së lojës në fushën e
mardhënieve me jashtë nuk zgjidhen sipas modeleve të teorisë por nga një proçes i
pjesshëm po ashtu i kërkimit dhe vlersimit të kufizuar.
12
Karl Dojç”analiza e mardhënieve ndërkombëtare”kreu 6 )shblu 1994 fq111-112 13
Karl Dojç”analiza e mardhënieve ndërkombëtare”kreu 6 )shblu 1994 fq114-115
kopje
19
4.5 Debatet dhe rivalitetet 14
Konfliket në të cilët kundërshtarët janë duke ndyshuar motivet e njëri tjetrit mund të
quhen “DEBATE” por jo të gjitha shkëmbimet e fjalëve janë debate . 15
Mund të themi
midis një debati në dy skuadra njëra del fituese por skuadra tjetër ka mësuar për temën
por ata do ta kishin humbur lojën. Të njëjtat debate me natyrë të lojës janë edhe në
gjykatë. Bisedimet e vërteta janë një kombinim i një loje rivaliteti me përpjekjet e
përbashkëta për gjetjen e rezultateve dhe me fushën e përbashkët e ndermjetësimit për një
vlersim dhe rregullim të përbashkët të përcaktimeve. Shumë ballafaqime aktuale midis
vendeve mund të kenë shumë prej karakteristikave të debateve.
Konfliktet aktuale midis shteteve shpesh i ngjajnë kombinimeve të luftërave , lojërave
dhe debateve në vende të ndryshme të botës. Mjeshtëria e diplomatëve ,qeverive dhe
qytetarëve që përgjigjen në këtë drejtim konstaton menaxhimin e këtyre konflikteve
ndërkombëtare me qëllim që ti mbajnë ato brenda kufijve të tolerueshëm, të mbrojnë sa të
jetë e mundur interesat e tanishme kombëtare në kohën që vet këto interesa vazhdojnë të
zhvillohen dhe të ndyshojnë , të fitojnë kohë dhe të forcohen si dhe të sigurojnë
mbijetesën kombëtare. Këto janë objektivat me të rëndësishëm në politikën
ndërkombëtare të shteteve, duke analizuar më qartë konfliktet e ndyshme të tyre në
arenën ndërkombëtare.
Kreu V
Historiku i Gjykatёs Ndërkombëtare të Drejtësisë
Kjo është një nga përvojat e reja që solli praktika e brendëshme shtetërore në marrdhëniet
ndërkombëtare. Dy gjykata u organizuan në shkallë ndërkombëtare si organe të lidhjes së
kombeve :Dhoma permanente e Drejtësisë Ndërkombëtare dhe Gjykata ndërkombëtare e
OKB-së. 16
Dhoma Permanente e Drejtësisë është gjykata e parë ndërkombëtare që është
krijuar,me krijimin e saj kalohet në një organizim të ri. Gjykata ndërkombëtare është
krijuar pas luftës së I botërore në të njëjtën kohë me lidhjen e kombeve . Krijimi i
gjykatës ndërkombëtare parashikohej në statutin e lidhjes së Kombeve. Këtë detyrë e
realizoi këshilli i lidhjes i cili ngakoi më 1920 një grup juristësh me studimin dhe
hartimin e projektit përkatës. Pikat kryesore të projektit ishin: a) antarët e lidhjes së
kombeve nuk mund të ishin patjetër antarë të Dhomës permanente të drejtësisë .b) dhoma
kishte një trup gjykues i përbërë prej 11 gjyqtarë me mandat 9 vjet, zgjedhjet e para u
mbajtën më 1921 nga asambleja e lidhjes kombeve . Zgjedhjet e tjera u mbajtën më 1930
dhe sollën rritjen e numrit të gjyqtarëve në 15.
c) Detyrat e gjykatës ishin :gjyqësore dhe konsultative. Detyra kryesore ishte shqyrtimi
dhe zgjidhja e konflikteve midis shteteve. Ishte i domosdoshëm pëlqimi i palëve.
Juridiksioni ishte fakultativ ndërsa vendimi i detyrueshëm. Gjatë periudhës së saj Dhoma
permanente ka shqyrtuar 100 raste por jo të gjitha kanë qënë të rëndësishme ,gjykatës i
jepeshin ato çështje që nuk cenonin fuqitë e mëdha . Kur ishte puna çështje të
rëndësishme vendosnin Fuqitë e mëdha me mjete diplomatike . Gjykata u përshtatej
qëndrimeve të fuqive kryesore që ishin në krye të lidhjes kombeve. Veprimtaria e kësaj
14
Karl Dojç”analiza e mardhënieve ndërkombëtare”kreu 6 )shblu 1994 fq130-132 15
Karl Dojç”analiza e mardhënieve ndërkombëtare”kreu 6 )shblu 1994 fq140 16
Arben Puto “Edrejta nd. Pulike”(kreu 14) albin 2008 fq443
kopje
20
gjykate vazhdoi deri në fillimin e luftës së dytë Botërore më pas fillon veprimtaria e
Gjykatёs Ndërkombëtare të Drejtësisë.
Gjykata ndërkombëtare e OKB
17Gjykata ndërkombëtare e drejtësisë është një nga gjashtë organet kryesore të OKB-së.
Ajo e filloi veprimtarinë e saj ne prill të vitit 1946, kur zëvendësoi Gjykatën e
Përhershme Ndërkombëtare të Drejtësisë që kishte funksionuar që nga viti 1922.
Organizimi. Gjykata ndërkombëtare e OKB-së ka historinë e saj,ajo është e lidhur
ngushtë me historinë e OKB. Hapat e para për organizimin dhe funksionimin e gjykatës
Ndërkombëtare u hodhën pa mbaruar akoma lufta në vjeshtë të 1944 në një mbledhje që
u mbajt në afërsi të Uashingtonit. Kjo mbledhje vazhdoi për 2 muaj,gusht-tetor 1944 u
mor për themelimin e një organizate të re ndërkombëtare pas Luftës dytë Botërore. Duke
shqyrtuar pikat kryesore të krijimit të organizatës mbledhja u ndal tek problemi i krijimit
të gjykatës ndërkombëtare. U vendos të krijohej një komitet juristësh që të
hartonte një projekt të gjykatës i cili duhej të ishte gati përpara prillit të 1945 përpara
hapjes së konferencës së San Françiskos që do vuloste themelimin e OKB. Ky komitet
nuk pregatiti ndonjë projekt të ri por ai parashtroi statutin e Dhomës Permanente të
Drejtësisë Ndërkombëtare.Kjo shtroi pyetjen nëse duhej mbajtur si më parë Dhoma
Permanente e Drejtësisë apo duhej të krijohej një gjykatë e re. Duke paraqitur projektin
pa ndonjë ndryshim të madh . Gjykata ndërkombëtare e OKB-së nuk duhej të ishte më
tepër sesa një vazhdim i Dhomës Permanente të periudhës së 2 luftërave kjo u
kundërshtua në konferencen e San Françiskos. U theksua se Dhoma Permanente e
Drejtësisë ishte e lidhur ngushtë me lidhjen e kombeve e cila falimentoi në misionin e saj.
U vu në dukje se po të vazhdohej me dhomën Permante të Drejtësisë do të duhej të
thirreshin në konferencën e San Françiskos edhe shtetet e mundura në luftë. Kjo ishte e
pamundur sepse ishte një konferencë e shteteve që ishin bashkuar në luftën kundër fuqive
fashiste. Krijimi i një gjykate të re do të bënte të mudur një pjesëmarrje të një numri të
madh shtetesh të të gjitha kontinenteve mbi bazën e barazisë. Në konferencën e San
Françiskos u vendos të krijohej një gjykatë ndërkombëtare e re . Kështu krahas aprovimit
të kartës së OKB-së në tërësi u aprovua dhe projekti i statutit të Gjykatёs Ndërkombëtare
të Drejtësisë. Statuti është një dokument më vete,por ai konsiderohet si pjesë përbërëse e
kartës OKB-së. Statuti i gjykatës i merr këto ide të përgjithshme dhe i zbërthen më tej në
të gjitha detajet që kërkojnë ngritja dhe funksionimi i rregullt i Gjykatës.
Anëtarësia:Të gjitha shtetet që janë anëtare të OKB janë vetvetiu ,ipso facto,anëtare të
gjykatës Ndërkombëtare.
Po shtetet që nuk janë anëtarë të OKB-së dhe as anëtarë të Gjykatës
Ndërkombëtare mund ti drejtohen gjykatës?
Statuti i gjykatës e zgjidh çështjen pozitivisht duke kërkuar të përcaktohen kushtet
përkatëse në cdo rast nga këshilli i sigurimit i OKB-së. 18
Përbërja: Gjykata përbëhet nga 15 gjyqtar, të kombësive të ndryshme, që zgjidhen për
një mandat 9 vjeçar nga Asambleja e Përgjithshme dhe Këshilli i Sigurimit. Votimi në të
17
Arben Puto “Edrejta nd. Pulike”(kreu) albin 2008 fq446-448 18
Arben Puto “Edrejta nd. Pulike”(kreu 14) albin 2008 fq448-449
kopje
21
njëjtën kohë bëhet në Asamblen e Përgjithshme dhe Këshillin e Sigurimit. Zgjedhjet e
para u mbajtën në 1946 me short (5gjyqtar për 9 vjet, 5gjyqtar për 6 vjet dhe 5gjyqtar për
3 vjet).
Ata kanë të drejtën e rizgjedhjes, për të siguruar vazhdimësinë e gjykatës është
parashikuar që 1\3 e përbërjes dmth.pesë gjyqtarë të zgjidhen çdo tre vjet. 19
Anëtarët e
Gjykatёs Ndërkombëtare të Drejtësisë nuk përfaqësojnë qeveritë e vendeve nga vijnë, por
janë gjyqtar të pavarur. Anëtarë te gjykatës ndërkombëtare janë të gjithë shtetet anëtarë të
OKB. Gjykata ndodh ta kapёcejё numrin prej 15 gjyqtarёsh në raste kur njё nga gjyqtarёt
është shtetas i njёrёs nga palёt ai qëndron në pёrbërje të Gjykatёs por palës tjetër i lind e
drejta të caktojë njё gjyqtar i cili bën pjesё në trupin gjykues deri në mbarimin e çështjes
me të drejta të plota. Gjykata ka këto poste drejtuese
:kryetari,nënkryetari,sekretari.Kryetari dhe nën kryetari zgjidhen nga vetë gjykata çdo tre
vjet ndërsa sekretari çdo shtatё vjet.Gjykata vepron si trup i pёrhershёm.
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë që njihet ndryshe dhe si gjykata botërore,
është një gjykatë e përhershme e OKB-së me seli në Hagë.
5.1Cili është misioni i Gjykatёs Ndërkombëtare e Drejtësisë?
Gjykatёs Ndërkombëtare e Drejtësisë ka dy funksione: Merr vendime në raste
mosmarrëveshjesh, kur një shtet e kërkon një gjë të tillë. 20
Jep opinione kur i kërkohet
nga organizma apo agjensi të OKB-së. Pra jane dy :
gjyqsore dhe konsultative .
Kush mund t'i drejtohet Gjykatёs Ndërkombëtare e Drejtësisë?
Vetëm shtetet e njohura ndërkombëtarisht mund të aplikojnë dhe të paraqiten para
Gjykatës, përkatësisht vendet anëtare të OKB-së.
Gjykata mund të dëgjojë një çështje para saj vetëm në rast se shtetet e përshsira në të, e
kanë pranuar juridiksionin e saj.
Një çështje nis me paraqitjen dhe shkëmbimin me shkrim të argumenteve nga palët, e
pasuar nga disa seanca dëgjimore. Ajo ka per detyre te shqurtoje vetem konfliktet midis
shteteve dhe jo midis individeve.
Opinione keshillimore të Gjykatёs Ndërkombëtare e Drejtësisë?
Këshillat e gjykatës kanë karakter konsultativ, nuk janë të detyrueshme për palët e
përfshira.Ne statut thuhet se gjykata mund te japi mendime konsultative per çdo çёshtje
qe i para shtrohet nga asambleja e pergjithshme dhe keshilli i sigurimit te OKB.
Që nga formimi Gjykata ka dhënë të paktën 25 këshilla të tilla, në çështje si anëtarësia në
OKB dhe reparacionet për lëndimet e marra nga personat që punojnë për OKB-në, deri
tek statusi i raportuesve të OKB-së për të drejtat e njeriut apo ligjshmërinë e kërcënimit
apo përdorimit të armëve bërthamore. Tё drejtën për të kërkuar mendime konsultative e
kanë dhe një numër organizatash ndërkombëtare.Por dominuese mbeten mendimet e
dhëna për çështje nga Asambleja dhe Këshilli i sigurimit.
19
Çështje të historisë së shtetit dhe të së drejtës, për konkursin e pranimit në fak.e drejtësisë. Luarasi 1998 20
Çështje të historisë së shtetit dhe të së drejtës, për konkursin e pranimit në fak.e drejtësisë. Luarasi 1998
kopje
22
5.2Burimet:ku duhet të mbështet për shqyrtimin e çështjeve janë:
a) Traktatet ndërkombëtare të njohura nga palët.
b) Zakoni ndërkombëtar i njohur përgjithsisht si normë e së drejtës .
c) Parimet e përgjithshme të së drejtës .
Mund të përdoren si mjete ndihmëse vendimet gjyqsore të mëparshme si dhe doktrina .
Proçedura:proçesi fillon me paraqitjen e marrëveshjes së dy palëve në grindje me anën
e së ciles palët ia përcjellin gjykatës. Marrëveshja me anë të së cilës palët në grindje ia
paraqesin gjykatës quhet “kompromis”. Paraqitja e kompromisit në gjykatë është kusht
për fillimin e proçesit. Proçesi ndahet në dy faza:me shkrim dhe me gojë . Gjykata pasi
merr kompromisin e palëve ose kërkesën e njërës prej tyre cakton afatin e dorëzimit të
dokumentave si memorandume ,kundërmemorandume . Faza me shkrim është më e gjatë
dhe ajo zgjat disa muaj pas kësaj faze fillon faza me gojë . Në këtë fazë dëgjohen
përfajësuesit e palëve ,avokatët e tyre dëshmitarët ekspertet.Kjo fazë është më e shkurtër
ajo mund të zgjasë vetem disa javë. Në përfundim të fazës orale gjykata mblidhet për të
marrë vendimin . Vendimi merret me shumicë votash, në raste kur votat janë në mënyrë
të barabartë peshën kryesore e ka vota e kryetarit. Vendimi i gjykatës është vendimi i
shumicës por dhe mendimi i pakicës kanë të drejtë të formulojnë me shkrim mendimin e
tyre dhe ta bashkangjisin me vendimin e shumicës .
Gjuhët zyrtare të Gjykatës Ndërkombëtare janë dy:frëngjishtja dhe anglishtja.
Kjo, në një farë mënyre, do të thotë se një mosmarrëveshje e caktuar mund të mbetet e
pazgjidhur nëse një nga pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit Sigurimit që kanë të
drejtën e vetos, vendos që të bllokojë marrjen e masave të mëtejshme.
Që nga viti 1946, gjykata ka dhënë të paktën 93 vendime në raste mosmarrëveshjesh që
variojnë nga mosmarrëveshjet kufitare dhe sovraniteti territorial, deri tek mospërdorimi i
forcës, mosndërhyrja në çështjet e brendshme të shteteve, raste pengmarrjesh, të të drejtës
së azilit politik e kombësisë.
5.4A ka qenë e sukseshme Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë?
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, pavarësisht nga vendimet e marra, nuk ka arritur që
të bëhet organizmi që donin të ngrinin themeluesit e tij në ditët e mbushura me
optimizëm të pas Luftës së Dytë Botërore, që ajo të shërbente si një forum për zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve me natyrë ndërkombëtare.
21 www.rrokum.tv ( dt 08.09.2010 )(Prof. ANTON BEBLER)
5.3A janë të detyrueshme vendimet e Gjykatёs Ndërkombëtare të Drejtësisë?
21
Pas seancave dëgjimore, anëtarët e gjykatës e shqyrtojnë çështjen dhe pastaj gjykata
shpall vendimin publikisht. Vendimi është i formës së prerë dhe nuk apelohet.
Nëse një nga shtetet e përfshirë nuk e zbaton atë, atëherë pala tjetër mund ta çojë çështjen
në Këshill të sigurimit të OKB-së.
kopje
23
Kjo ka ndodhur kryesisht ngaqë qeveritë nuk ia kanë lënë në dorë asaj vendimarrjen në
rastet e mosmarrëveshjeve që kanë lidhje me to. Në vitet e para pas luftës së dytë
botërore roli i gjykatës në zgjidhjen e mosmarreshjeve ka qenë kryesor mund të themi që
rreth viteve 50 numri i çështjeve në gjykatën ndërkombëtare ka qenë rreth 23 në
vit,ndërsa në vitet 62 numri i tyre u ul ndjeshëm dhe arriti 0-1 në vit kjo periudhë e dobët
për gjykatën u shoqërua deri në vitin 67 ,
ku mund të themi që nga viti 1962-1967 në Gjykatёn Ndërkombëtare të Drejtësisë nuk
kemi as një çështje për zgjidhje.
Sekretari i përgjithshëm i OKB-së dhe Asambleja e përgjithshme disa herë kanë bërë
thirrje për ti kushtuar më tepër vëmëndje Gjykatës Ndërkombëtare si mjet për zgjidhjen e
konflikteve por mund të themi që shumica e shteteve nuk janë të garantuar për anën që do
mbajë gjykata por dhe ruajnë me xhelozi pavarësine e tyre dhe kanë frikë se mos cenohet
statusi i tyre.
225.5 Nga ndryshon Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë , prej gjykatave të tjera
ndërkombëtare?
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë është gjykatë që vlerëson dhe merr vendime në
mosmarrëveshjet mes shteteve, por jo individëve.
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë nuk duhet ngatërruar me Gjykatën Ndërkombëtare
Penale, e cila po ashtu është me seli në Hagë, e cila është formuar për të ndjekur penalisht
dhe për të nxjerrë para drejtësisë ata që janë përgjegjës për krimet më të rënda: krime
kundër njerëzimit e krime lufte që mund të jenë kryer në botë.
Gjykatat Ndërkombëtare për Krime në ish-Jugosllavi dhe në Ruandë, gjykojnë rastet e
individëve për krime kundër njerëzimit, por vetëm ato të kryera në këto territore për një
periudhë të caktuar kohe.
KreuVI
6.1 Çështja e Kosovёs në arenën ndërkombëtare
23Një nga çështjet Shqiptare e kohëve të fundit dhe aq shumë e diskutuar që arriti dhe
gjykimin në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë është rasti i Kosovës. Po të shohim
pak më lart në teoritë e Karl Dojç është e njëjta skemë e ndjekur në çështjen e Kosovës
dhe mund të themi e njëjta lëvizje apo e njëjta lojë po ta marim nga teoritë dhe në bazë të
tre pyetjeve kryesore që ai shtron,por dhe teoria e kërcënimeve të përbashkëta.
24Në pamje të parë, ka tre gjëra që do të donim të dinim rreth çdo konfkliti politik.
Së pari, a mundet që të mbijetojnë të dy palët në konflikt ? Së dyti, a do të shuhet
ai apo do të vazhdojë të ndodhë ? Dhe së treti, a mund të kontrollohet dhe të
mbahet ai brenda kufijve të pranueshëm, apo mund t’i shpëtoj të gjitha
22
www.rrokum.tv ( dt 08.09.2010 )(Prof. ANTON BEBLER)
23 www.telegrafi.com dt. 27.05.2010
24 www.telegrafi.com dt. 27.05.2010
kopje
24
kontrolleve dhe të bëhet vetë zot i fateve të atyre që janë përfshirë në të?( Karl
Dojç, “Analiza e Marrëdhënieve Ndërkombëtare“)
Brenda kontestit të shtrimit të këtyre tri llojeve të konflikteve politike, Kosova nuk bën
pjesë as në llojin e parë, por relativisht e ka kaluar llojin e dytë, por mbetet të
bashkëjetojë pa vullnetin e saj, çdo ditë, me kontrollin e konfliktit politik, i cili
kontrollohet dhe mbahet në kufijtë e pranueshëm, por, që format e eskalimit të tij, që
manifestohen në dhunë ndaj komunitetit tjetër, e shndërrojnë në siç do të thoshte Dojç në
“zot të fatit të atyre që janë përshirë në të “.Fillimisht pas luftës, Veriu i Kosovës u vu
nën një kontroll të shtuar ushtarak nga bashkësia ndërkombëtare, dhe me gjasë u
identifikua se mund të jetë burim i dhunës ndëretnike, që prodhon krizë politike varësisht
se si këto forca organizohen, mënyra se si dëshirojnë t’i manifestojnë veprimet e tyre për
të përfituar sa më shumë përkrahje politike, financiare dhe diplomatike etj.
Të njohura si struktura paralele serbe në Kosovë, të cilat janë konsoliduar dhe kanë fituar
besimin te shumica e anëtarëve të komunitetit që i përkasin, kanë sfiduar shpesh
institucionet vendore dhe ato ndërkombëtare, duke reflektuar negativisht në skenën
politike, brenda një dhjetëvjeçari, kanë arritur ta vënë në “lojë” një pjesë të diplomacisë
evropiane, e cila jo rrallë deklarohet në favor të ideve për ndarjen e Kosovës apo rritjen e
shkallës së autonomisë për komunat veriore.
Kjo situatë para se të na e vinte mendjen në një “dyshim” se vërtetë, kur të konsolidohet
funksionimi i komunave serbe, a do të fillojë një qasje më ndryshe e serbëve në
integrimin e shtetit të ri të Kosovës, apo nuk do ta respektohet Kushtetuta dhe
sovranitetin territorial ?
Ende pa u sajuar një përgjigje, serbët në veri, hapën një tjetër dimension të problemit,
doli se ka të atillë jo pak, që janë refuzues të integrimit në institucionet e Kosovës, dhe
dëshirojnë të bëhen pjesë integrale e Serbisë.
Para këtij fakti të pamohueshëm “rrënohen” si piramida të ngritura nga rëra, strategji
qofshin vendore apo ndërkombëtare, ndërsa në vetëdijen e komunitetit shumicë të
shqiptarëve, po shtohet bindja, e cila përgjigjen e mbyll në formën që mund të duket
paranoike, se “dikush” nga të “mëdhenjtë” e paska lidhur kështu punën, me një
marrëveshje që nuk po i shihet koka as trupi, por që një ditë mund të bëhet transparent.
Loja, e cila vazhdon të shpërfaqet në mënyrë episodike, në veri, ka hyrë në një etapë
komprometuese për institucionet e Kosovës, që ende nuk e kanë apo nuk po mund ta
japin përgjigjen e reagimit, sepse kontesti politik ka elemente të bashkëdyzuara në
relacionet ndërkombëtare, i cili kërkon unitet në veprime të koordinuara, të cilat ende
mbesin të “konservuara” brenda kornizave të retorikës diplomatike dhe ushtarake. 25
Heshtja dhe mungesa e reagimit janë fenomene që na shoqërojnë nga paslufta e këndej,
dhe, ata që konsiderohen e kundërta e kësaj filozofie, asgjë nuk mund të thonë më
ndryshe; prapa trajtave të opsioneve të ofruara, zhvishet qëndrimi të mos mbahet gjithnjë
shpata në brez, por të bëhet reagim policor, ushtarak, i kualifikuar me gjuhën politike
radikale : “çrrënjosje” të strukturave paralele dhe asgjë më tepër.
Pak a shumë nocioni i strukturave paralele është i njohur, por askush nuk ka bërë ndonjë
kalkulim të saktë politik të proporcionit të shtrirjes së tyre, dhe, aq më pak, të shkallës së
besueshmërisë që e gëzojnë nga komuniteti serb.
25
Enver Bytyçi” e drejtae vetvendosjes:rasti i Kosovës” shbkoha 2007,fq 51-52
kopje
25
Dhe kjo e bën përjashtuese dhe aspak reale pretendimin për t’i konceptuar në suaza të
grupeve të “margjinalizuara” dhe pa ndikim. Po të ishte kështu, do kishim lëvizje nga kjo
pikë, dhe imagjinoni, se një realiteti i tillë mund ta afronte Serbinë drejt njohjes së
pavarësisë, ndërsa anëtarët e BE-së do të ishin brenda një “pako” të njohjes së Kosovës.
Problemi në veri te Kosoves duket politik, dhe si i tillë duhet parë, i cili kërkon zgjidhje
politike, më lehtë gjendet kur nga rrafshi i iluzioneve zbritet në rrafshin real për ta krijuar
qasjen,e cila e zhbllokon një “konflikt të ngrirë”, që herë-herë merr trajta të një situate të
“nxehtë”.
Ndoshta, ka nevojë të ridefinohen projektet e “bashkëjetesës”, sepse nuk vlejnë për
secilin vend as kohë, dhe bëhen përjashtuese, kur njëri nga aktorët shoqërohet me
shpërputhje vullneti, dhe vepron vazhdimisht për ta zhbërë .
Kësaj situate që është komprometuese dhe konfrontuese, Dojç do t’ia vinte përballë
shembullin e 26
“ Lojes së Pulës“, garë e njohur në SHBA, ku dy lojtarë i ngasin makinat
me shpejtësi të madhe drejt njëri-tjetrit, dhe njëri nga këta lojtar para se të aksidentohet ,
shmang lëvizjen e makinës e shpëton jetën e tij dhe të kundërshtarit.
Në një shpjegim logjik-matematikor, Dojç jep rezultatin se lojtari i parë që refuzoi
përplasjen i ka takuar “risku” që të jetojë dhe jo të vdes nga lëvizjet fatale të garuesit
tjetër. Por, shmangiet e vazhdueshme nuk garantojnë zgjidhje të suksesshme.
6.2 Parimi i sovranitetit shtetëror dhe e drejta për vetëvendosje:
27Sovraniteti është drejta e ekskluzive per te ushtruar autoritet suprem mbi nje grup
njerezish, rajon gjeografik. Ne te drejten nderkombetare koncepti me i rendesishem
i sovranitetit i referohet ushtrimit te autoritetit nga shteti.
Nëse shtrohet pyetja rreth elementeve të veçanta, nga të cilat përbëhet një bashkësi shoqërore
demokratike, arrihet domosdoshmërisht te thënia , sipas së cilës demokracia është sundim i popullit.
Të njëjtën gjë nënkupton edhe përkthimi nga greqishtja i fjalës "demokraci" . Në çdo kushtetutë
demokratike , në këtë apo në një formë tjetër gjendet thënia , sipas së cilës populli është bartësi
i fundit i gjithë sovranitetit .
Sipas saj, pushteti është i legjitimuar në mënyrë demokratike vetëm në rast se ai ka dalë nga vullneti i lirë
dhe me miratimin e popullit. 28
Nëse qeverisja e popullit përmes popullit, është e pamundur
për shkak të arsyeve të mbrendshme dhe të jashtme, atëherë mbetet si konkretizim i
sovranitetit të popullit para së gjithash zgjedhja e përfaqësuesve, të cilët më pas e
udhëheqin me përgjegjësi qeverinë sipas vullnetit të popullit dhe me miratimin e tij.
29
Vetvendosja i jep të drejtën një populli të përcaktojë sistemin e vet politik, ekonomik,
shoqëror dhe kulturor, pa ndërhyrje nga jashtë. Nisur nga kjo, disa mendojnë se e drejta e
vetvendosjes i përket çdo grupimi që formon një popull, pra çdo grupimi, anëtarët e të
cilit kanë afërsi shoqërore, kulturore, shpirtërore etj.
Është e qartë se ky rregull ua jep këtë të drejtë popujve. Sipas një komisioni të OKB të
26
Karl Dojç”analiza e mardhënieve ndërkombëtare”kreu 6 )shblu 1994 fq114-115 27
http://www.scribd.com/doc/81925841/Sovraniteti 28
http://www.see-educoop.net/education_in/sovranitet 29
http://www.kontribut.com/diplomaci( prof.dr. Beqir Ismaili)
kopje
26
ngarkuar për të përkufizuar konceptin e popullit, me popull nënkuptohet një bashkësi
njerëzish që i bashkon dëshira e përbashkët për të krijuar një entitet të veçantë, i cili është
në gjendje të funksionojë për të siguruar të ardhmen e tyre të përbashkët.
Sipas këtij përkufizimi, e drejta e vetvendosjes është një e drejtë kolektive, ndryshe nga të
drejtat e tjera të njeriut, të cilat janë të drejta vetjake. Për këtë arsye ajo ka një rëndësi të
veçantë, sepse hap rrugën për sigurimin e të drejtave të tjera të njeriut, të cilat realizohen
vetëm në një shtet, të cilit individët dëshirojnë t’i përkasin. Një popull i ndodhur nën
sundimin e të huajve duhet të vendosë për shumë aspekte të jetës së tij, jo vetëm për të
drejtën e përfaqësimit politik. Ai duhet synojë pavarësinë dhe fitimin e sovranitetit të
plotë në të gjitha sferat, ligjore, ekonomike, sociale dhe kulturore.
Në fakt, e drejta e vetvendosjes, veçanërisht në kuadër të ligjit ndërkombëtar, qëndron në
planin teorik dhe nuk kthehet në rregull ndërkombëtar të detyrueshëm para se praktika ta
pranojë dhe ta mbështesë atë. Për fat të mirë, sot janë plotësuar shumë faktorë që e kanë
shndërruar këtë parim në normë detyruese dhe të drejtë të qartë të zbatuar në praktikë nga
OKB-ja. Por kjo gjë ka ndodhur vetëm pas Luftës së Dytë Botërore dhe pas shpalljes së
rezolutës së OKB.
Sovraniteti dhe vetëvendosja janë dy norma bazë të së drejtës ndërkombëtare, të cilat
shpeshherë bien në kundërshtim me vetveten. Debati kryesor këtu është se cili parim e
kufizon tjetrin dhe përgjigjja varet nga vlerësimi i secilit rast. Çështja e Kosovës është një
shembull klasik i kësaj dileme. Që të dyja palët, shqiptarët kosovarë dhe serbët, insistojnë
në të drejtat e tyre. Duke u bazuar, kryesisht, në arsyen historike, të parët kërkojnë të
drejtën e vetëvendosjes në formë të shtetit, ndërsa këta të fundit të drejtën ta mbajnë
provincën e Kosovës në kornizën e Serbisë. Arsyet historike, ose të drejtat historike, janë
një koncept i vjetruar. Koncepti modern i vetëvendosjes, ua mundëson shqiptarëve
kosovarë të drejtën për vetëvendosje.30
Sovraniteti shtetëror nuk është më një koncept absolut përderisa ka lidhje drejtpërdrejt me
respektimin e të drejtave të njeriut. Edhe pse vetëvendosja nuk mund të jetë në
pajtueshmëri me të drejtën ndërkombëtare, shqiptarët e kosovarës e kanë të drejtën e
vetëvendosjes dhe të shtetit të tyre përderisa kanë qenë të shtypur nga regjimi i
Milosheviqit. Vetëvendosja vazhdon të jetë një koncept radikal i kësaj kohe dhe aplikimi
i saj varet nga rasti në rast duke marrë parasysh faktorë të ndryshëm.
Fjalët kyç: Sovraniteti i brendshëm dhe i jashtëm, vetëvendosje - e brendshme (autonomi)
- dhe e jashtme (e drejta për ndarje), ligji i natyrës, të drejtat themelore të njeriut,
demokraci, Pakti i Londrës, Konferenca e Paqes në Paris më 1919, Kushtetuta Jugosllave
e vitit 1974.
6.3 Marrdhëniet Kosovë-Serbi (pozita e Kosovës në periudhën 1943-1968)
Në përfundim të luftës së dytë Botërore shqipëtarët e Kosovës erdhën si nje popull i
paidentifikuar zyrtarisht dhe as si minoritet. Politika asimiluese dhe shpresat e
udheheqësve serb se do ti lanin duart shpejt kishte sjell si pasojë mohimin e ekzistencës
së shqiptarëve në Kosovë.
Shqiptarët kishin zgjedhur më mirë bashkëpunimin me fashistët sesa genocidin serb.
30
http://www.universitetiaab.com(Uroš Lipušček)
kopje
27
E para konferencë që mbajtën shqiptarët e kosovës ishte ajo e Bujanit 31 dhjetor 1943 – 2
janar 1944 në atë konferencë shqiptarët kishin formuluar kërkesat e tyre për vetvendosje
dhe bashkim me Shqipërinë . Vendimi për thirrjen e konferencës u mor në një konsultë të
organizuar në Malet e Sharrit në fillim të nëntorit 1943 nga Komiteti Krahinor i PKJ-së
për Kosovën e Rrafshin e Dukagjinit. Në rezolutën e miratuar aty, ndër të tjera, thuhej:
“Të ndërmerret menjëherë konvokimi i konferencës më të gjerë për formimin e Këshillit
Nacionalçlirimtar të përbashkët për tërë Kosovën. Në konferencë do të përfaqësoheshin të
gjitha nacionalitetet dhe të gjitha rrymat politike që ishin në pozitat e luftës kundër
okupatorit, pasi nga kjo luftë do të sigurohej e drejta e vetëvendosjes”.Në përputhje me
orientimet e konsultës, Komiteti Krahinor mori masat e duhura që të sigurohej një
pjesëmarrje sa më e gjerë, sidomos e njerëzve me influencë, pavarësisht nga bindjet e
përcaktimet e tyre politike. Në këtë mënyrë do të arrihej të sigurohet një përfaqësim i
gjerë i shtresave dhe i forcave shoqërore të Kosovës, çka do t’i jepte konferencës
legjitimitetin e plotë për të marrë vendimet e duhura. 31
Në konferencë morën pjesë 49
delegatë që përfaqësonin të gjitha viset dhe shtresat shoqërore të Kosovës. Midis
pjesëmarrësve kishte komunistë, nacionalistë dhe atdhetarët të tjerë demokratë,
përfaqësues të Forcave të Armatosura, të rinisë e të gruas antifashiste etj. Midis
delegatëve nuk kishte mosmarrëveshje me karakter ideologjik, ndoshta dhe për arsye se
nacionalistët vinin si individë, “si patriotë pa parti”, me opinione personale, pa qenë të
organizuar në ndonjë rrymë apo parti politike të caktuar
32 Konferenca e Bujanit, që është një nga ngjarjet më të rëndësishme të historisë së re të
Kosovës, me vlera jo vetëm historike, por dhe aktuale. Peshën dhe rëndësinë asaj ia japin
momentet në të cilat u mblodh e padyshim dhe vendimet që ajo mori. Në të thuhej se
Kosova dhe Metohija formojnë një rajon të sunduar nga shqiptarët dhe dëshirojnë të
bashkohen me Shqipërinë . E vetmja rrugë për bashkimin e shqiptarëve të Kosovës ishte
lufta e përbashkët kundër Jugosllavisë por ky akt politiko-juridik ndeshi në
kundërshtimin e fuqishëm të partisë komuniste jugosllave që i dërgoi një letër komitetit
qëndror të partisë dhe cilësoi si akt anti jugosllav. 33
Vendimi i Bujanit ishte marrë pasi
shqiptarët nuk ishin përfajësuar në këshillin antifashist për çlirimin e jugosllavisë. Këtu
ishin hedhur themelet e jugosllavisë së ardhshme dhe shqipërtarët ishin lënë jasht saj.
Vendimet e konferncës Bujanit nuk u zbatuan kurr derisa në vitin 1988 ajo i shpalli anti
kushtetuese . Më pas serbët në shtator 1945 do të miratonin në kuvendin popullor të
Serbisë ligjin për formimin e rajonit autonom të Kosovës ky ligj do të ishte baza e
krijimit dhe e zhvillimit të autonomisë së dhunuar, më 31 janar 1946 do të miratohej
kushtetuta e parë e republikës Popullore Federative të Judosllavisë Kosova ishte thjesht
territor i saj. Në kushtetutën e vitit 63 Kosova nuk ishte më një rajon por krahinë
autonome. Në vitin 68 shpërthyen demostratat paqësore dhe u hodhën parrullat “Kosova
republikë”. Filluan të duken ndryshimet e para në të drejtat kushtetuese ku Kosova mori
të drejtat e barabarta me republikat e federatës jugosllave.
Periudha e zhvillimeve të autonomisë së Kosovës pra ajo e viteve 70 solli zhvillime të
reja këtu duket qartë liria që do ti sillte shanse reale vendit për zhvillim.
31
http://pashtriku.beepworld.de/files/prof dr/xhelal gjevori_ 32
http://pashtriku.beepworld.de/files/prof dr/xhelal gjevori_ 33
http://fletorjashqiptaria.com/konferenca-e-bujanit
kopje
28
Shqiptarët në Kosovë dëshmuan edhe një her aftësinë e tyre për ndërtimin dhe drejtimin e
një shteti. Kushtetuta e vitit 74 shërbeu si një mënyrë për emancipimin e shoqërisë
shqiptare.
Por goditja që kishin marrë institucionet e Kosovës nga viti 81-89 ishin si pasojë e faktit
se autoritetet në Beograd nuk pajtoheshin me zhvillimin politik ekonomik kulturor dhe
social.
Vala e demokratizimit në Europën Lindore në fundin e viteve 1980 dhe fillimin e viteve
1990, çoi në shembjen e Perandorisë Sovjetike, të Paktit të Varshavës në Europën
Lindore si shprehja më e lartë e saj dhe në shembjen e vetë Bashkimit Sovjetik.
Shpërbërja e përgjakshme e Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë tërhoqi më
pas vëmendjen e veçantë të bashkësisë ndërkombëtare. Për shkak të shqetësimeve të
tepruara të fuqive perëndimore në lidhje me rrjedhojën dominon në hapësirën ish-
sovjetike, drama e Ballkanit e nxorri menjëherë Jugosllavinë në rendin e ditës të
problemeve ndërkombëtarë më të mprehtë dhe të mundshëm për t'u bërë shumë të
rrezikshëm. Më pas erdhën disa zhvillime të papërsëritshëm, d.m.th., operacioni
paqeruajtës i OKB-së më i madhi deri atëherë në Europë dhe veprimi i parë paqebërës i
NATO-s "jashtë hapësirës së vet". Pas rënies së Republikës Socialiste Federative të
Jugosllavisë në vitet 1991-1992, pjesa e saj që lidhej me Kosovën u nënvleftësua thuajse
tërësisht për disa vjet nga bashkësia ndërkombëtare. Kosova u rishfaq si problem i
mprehtë ndërkombëtar kur për herë të parë Sh.B.A. e kuptuan se çështja e paqëtimit të
Ballkanit do të mbetej e papërfunduar pa zgjidhjen edhe të këtij problemi dhe ndalimin e
shtypjes së egër serbe. Në pranverën e vitit 1997, më në fund kjo çështje u ngrit në
forumet ndërkombëtare. Megjithatë disa përpjekje për ta zgjidhur këtë çështje në mënyrë
paqësore nëpërmjet bisedimeve me Republikë Federative të Jugosllavisë dhe regjimin
këmbëngulës serb, me anën e trysnive diplomatike dhe kërcënimeve ushtarakë nuk sollën
asnjë zgjidhje. Këto përpjekje të pasuksesshme u ndoqën në mars të vitit 1999 nga sulmi i
parë i armatosur i NATO-s kundër një shtetit europian anëtar të OKB-së. Kjo ndërhyrje, e
ndërmarrë pa autorizimin e Këshillit të Sigurisë të OKB-së, solli si rrjedhojë pushtimin e
dytë të NATO-s, pas Bosnje-Hercegovinës, në pjesët e territorit të ish-Republikës
Socialiste Federative të Jugosllavisë.
Qysh atëherë,Kosova ka mbetur një çështje ndërkombëtare e debatueshme.
Në shekullin XX, Kosova mbeti nën sundimin serb, me dy ndërprerje nga lufta, për një
periudhë më pak se tetëdhjetë vjet.
Në kundërshtim me të gjitha përpjekjet, përfshirë terrorin, diskriminimin e hapur,
shtypjen policore, varfërimin e qëllimshme të shqiptarëve të Kosovës, trysnitë ndaj tyre
për t'i detyruar që të emigrojnë dhe vendosjen e financuar nga shteti të rreth dyzet mijë
"kolonëve", serbët etnikë mbetën pakicë e dallueshme në Kosovë.
Përqindja e tyre në popullsinë e Kosovës ka ardhur gjithnjë në rënie prej rreth njëzet deri
në rreth dhjetë përqind deri në vitin 1999 dhe pesë përqind në vitin 2010. Nga ana tjetër,
përqindja dhe madhësia absolute e popullsisë shqiptare të Kosovës u rrit pavarësisht prej
emigracionit shumë të madh për shkak të arsyeve ekonomike e politike në drejtim të
Turqisë dhe Europës perëndimore. Deri në fundin e viteve 1980, shqiptarët e Kosovës u
shndërruan në kombin e tretë të Jugosllavisë (pas serbëve dhe kroatëve), çka e bëri të
padurueshëm statusin e tyre të pabarabartë në të drejta me një komb tjetër sllav shumë
herë më të vogël.
kopje
29
Problemi i Kosovës ka bartur në thelbin e tij një konflikt politik ndërmjet dëshirës së
shqiptarëve të Kosovës për barazi, emancipim kombëtar dhe vetëvendosje, nga njëra anë,
dhe përpjekjeve të Serbisë për të vazhduar sundimin e tyre prej Beogradit.
Për elitat kulturore dhe politike serbe dhe për një pjesë të madhe të publikut serb,
Kosova ka mbetur një simbol i shtrenjtë i lavdisë së kaluar serbe dhe i ekzistencës serbe. 34
Që prej vitit 1945, u bënë përpjekje për disa modele të marrëdhënieve Serbi-Kosovë, që
fillonin prej pushtimit ushtarak të hapur dhe shtypjes së egër policore deri te autonomia
deri diku dashamirëse. Të gjith ata dështuan në krijimin e bashkekzistencës paqësore
afatgjatë ndërmjet dy bashkësive njerëzore të Kosovës si dhe ndërmjet kosovarëve
shqiptarë dhe Serbisë.
Një zgjidhje e pazakontë dhe joharmonike në formën e vetëqeverisjes së gjerë të Kosovës
me një status të dyfishtë, si pjesë autonome e Serbisë dhe njëkohësisht si pjesë përbërëse
e Federatës Jugosllave u paraqit në Kushtetutën e fundit të Republikës Federative
Socialiste të Jugosllavisë në vitin 1974.
Ajo dështoi si rrjedhojë e dëshirës së shqiptarëve të kosovës për barazi me sllavët dhe,
nga ana tjetër, ka qenë e sulmuar me shumë forcë nga nacionalistët serbë. Kompromisi
historik më në fund u zhbë në vitin 1989 nga Beogradi.
Zbatimi i ndryshimeve kushtetuese u shoqërua nga frikësimi policor i egër i deputetëve
kosovarë të përforcuar nga tanket e ushtrisë popullore jugosllave në rrugët e Prishtinës.
Me anën e një veprimi të njëanshëm të saj, Serbia e kërcënoi shumë seriozisht rendin
kushtetues jugosllav, marrëdhëniet e saj me Kroacinë dhe Slloveninë dhe në mënyrë
shumë të pamençur u dha shkas një vargu ngjarjesh të njëpasnjëshme, të cilat brenda dy
vjetësh e shpërbënë Jugosllavinë e dytë.
Serbia e humbi të drejtën e saj për të qenë sunduese e ligjshme e Kosovës në vitin 1989
kur ajo, pa marrë parasysh Kushtetutën jugosllave ende në fuqi, e pengoi zbatimin e lirive
themelore në Kosovë, ia nënshtroi popullsinë e saj shumicë një regjimi të paarsyeshëm
dhe shtypjes policore të egër si dhe i përjashtoi shqiptarët e Kosovës prej të gjithë
institucioneve shtetërore dhe publike. Për më shumë, në vitet 1998-1999, autoritetet
serbe të Republikës Federative Jugosllave filluan të zhvendosnin dhe të largonin jashtë
Kosovës thuajse të gjithë popullsinë e saj shqiptare, e cila ishte e barabartë me një veprim
gjenocidist. 35
Megjithatë, pavarësisht nga këto zhvillime, shqiptarët e Kosovës nuk e
humbën as durimin, as shpresën dhe as vullnetin politik. Shumë shpejt, në përshtatje me
kushtet e vështira të pasluftës, ata do të gjenin forca për t'u organizuar e për t'u ngritur në
një luftë të vështirë, tepër të vështirë, që ka vazhduar me dekada, e që ka kërkuar
sakrifica të mëdha, një luftë që nuk rreshti e nuk humbi kurrë orientimin e besimin, për të
ardhur, pas një kalvari të gjatë vuajtjesh e mundimesh, te ngjarjet e viteve '80 dhe '90, të
cilat shënojnë dhe kulmin e kësaj lufte, që do të çonte në çlirimin e Kosovës nga zgjedha
shumëvjeçare serbe dhe në krijimin e premisave për pavarësinë e saj. 36
Historia e shumë
popujve ka dëshmuar se lirinë askush asnjëherë nuk e ka fituar nëpërmjet kryqëzimit të
duarve për dorëzim, por duke kaluar përmes ferrit të sakrificës materiale, shpirtërore dhe
njerëzore. Ky është shpirti i vërtet i një populli që kërkon dinjitet kërkon atë cfarë i takon.
34
Esat Stavileci”për Kosovën dhe çështjen Shqiptare” prograf2001, fq390 35
http://pashtriku.beepworld.de/files/prof dr/xhelal gjevori_ 36
Abdi Baleta “Kosova nga Dejtoni ne Rambuje” shbkoha 1999 fq23
kopje
30
Në vitin 1999, rreth 800 mijë kosovarë u nxorrën jashtë Republikës Federative të
Jugosllavisë dhe shumica e dokumenteve të tyre të identifikimit u shkatërrua në kufi.
Serbia nuk kërkoi kurrë falje dhe asnjë zyrtar i lartë serb nuk u dërgua ndonjëherë përpara
gjykatës në Serbi për shkak të këtyre krimeve. Ndryshimi i regjimit nuk e çliroi
Republikën e Serbisë prej përgjegjësisë së saj për këto dhunime serioze dhe masive të të
drejtave të njeriut dhe prej detyrimeve të Republikës Federative të Jugosllavisë si anëtare
e Këshillit të Europës dhe e OKB-së. Këto dhunime krijuan legjitimitetin e "ndërhyrjes
humanitare" të NATO-s në vitin 1999 si dhe përligjën plotësisht shkëputjen prej Serbisë
që erdhi më pas si "shkëputje shëruese".
Shpërbërja e zgjatur në kohë për thuajse dy dhjetëvjeçarë e Republikës Socialiste
Federative të Jugosllavisë ndoshta është e përfunduar me tre shpalljet e fundit të
pavarësisë - nga Mali i Zi, 37
Serbia (2006) dhe nga Kosova (2008). Kështu, të gjitha
republikat ish-jugosllave përveç Serbisë e braktisën Republikën Socialiste Federative të
Jugosllavisë me humbje të mëdha jete dhe prone. Serbia u kundërqëndroi katër prej
këtyre gjashtë shkëputjeve. Ajo dalëngadalë dhe pa dëshirë njohu pavarësinë dhe vendosi
më në fund marrëdhëniet diplomatike me të gjitha pjesët e tjera të Republikës Socialiste
Federative të Jugosllavisë, përveç Kosovës. Serbia ka qenë e fundit dhe e vetmja
republikë ish-jugosllave, e cila u bë sovrane (përsëri) në kundërshtim me vullnetin e saj.
Megjithëse të gjitha pjesët e shkëputura të Republikës Socialiste Federative të
Jugosllavisë u shkëputën në thelb për të njëjtat arsye, Kosova në shumë anë ka qenë një
rast i veçantë. Kjo krahinë ish-serbe ka qenë, e vetmja pjesë e ish-Republikës Socialiste
Federative të Jugosllavisë, e cila u çlirua prej sundimit serb nëpërmjet forcave të huaja
ndërkombëtare. Ashtu si Bosnja dhe Hercegovina, problemi i Kosovës nuk do të ishte
zgjidhur as përgjysmë pa një veprim ushtarak të vendosur nga SHBA dhe NATO. Në
vitin 1999, Kosova u vendos nën administrimin e përkohshëm të OKB-së (UNMIK),
ndërsa role të tjera të lidhur me sigurinë, survejimin, kontrollin, ndihmën e të tjera janë
luajtur që prej asaj kohe nga organizata të tjera ndërkombëtare (NATO, OSBE, BE, etj.),
që bashkëpunojnë me autoritetet vendore të përkohshme.
Kështu u krijua një sistem i ndërlikuar dhe i ngathët i një protektorati ndërkombëtar i
bashkërenduar me një vetëqeverisje vendore të kufizuar dhe mbizotërim jozyrtar të gjerë
ndërmjet shqiptarëve të kosovës . Kjo gjendje krijoi një paqartësi ligjore në pjesën më të
madhe të Kosovës në të cilën të gjithë ligjet serbe dhe ish-jugosllave u bënë të
pavlefshëm, pjesa më e madhe e arkivave ligjore dhe dokumentet e tjerë administrativë
mungonin (u dërguan në Serbi) dhe legjislacioni i UNMIK-ut ishte gjerësisht i paplotë.
Deri në vitin 2007, vazhdimi i statusit ligjor të paqartë të Kosovës u bë i padurueshëm
politikisht dhe nga pikëpamja e sigurisë për shkak të padurimit në rritje të shqiptarëve të
kosovës dhe bisedimeve që kishin hyrë në udhë pa krye me Serbinë. Hipotezat se
Shqipëria nderhyn me forcë në krahë të shqiptarëve të maqedonisë në ngjarjen e
konfliktit të Kosovës ka pak besim në mesin e liderve politik , para së gjithash sepse
politikat Shqipëtare në ekonomin dhe ushtrinë e dobët , do të barazohej me të vetëm, nëse
do të njihej nga Maqedonia në situate të tilla si asset I vlefshëm. 38
Partite në pozite, të të dyja vëndeve si të Serbisë dhe Shqipërisë shohin padeshirën e tyre
nje rrezik per konflikt të armatosur , duke e ditur se ata do të duhet të paguajnë pasojat
37
www.rrokum.tv ( dt 08.09.2010 )(Prof. ANTON BEBLER) 38
Bob Furlong, 'Powder Keg of the Balkans', International Defence Review, vol. 26,
no. 5, May 1993, faqe. 364-8.
kopje
31
në kohë të komunitetit ndërkombëtar, me një kosto të lartë në kohën e njerëzore për
shqipëtarët dhe vazhdimin e izolimit nga ana e Serbisë.39
Pas luhatjeve të shumta të anëtarëve perëndimorë të Grupit të Kontaktit u arrit në
përfundimin se autonomia e gjerë për Kosovën qoftë edhe nën një sovranitet formal serb,
do të ishte krejtësisht e papranueshme për popullsinë e saj shumicë. Problemi i mprehtë u
zgjidh nga pikëpamja ligjore në shkurt të vitit 2008 duke u lejuar kosovarëve shpalljen e
pavarësisë. Megjithëse ky veprim u krye pa një vendim të përshtatshëm të Këshillit të
Sigurisë të OKB-së, ky organizëm nuk e zhbëri më pas pavarësinë e Kosovës siç kërkoi
Serbia.
Pasi humbi ndërmjet viteve 1991 dhe 1999 katër lufta për vijimësinë e Jugosllavisë, në
shkurt të vitit 2008, Serbia nuk guxoi më që të përdorte përsëri forcat e saj të armatosura.
Qeveria e saj u kundërpërgjigj fillimisht duke mbyllur kufijtë e saj për tregtinë e
drejtpërdrejtë me Kosovën, duke lejuar më shumë sesa tolerancë të dhunës së turmave
kundër disa ambasadave të huaja në Beograd dhe duke kthyer përkohësisht ambasadorët
serbë prej shteteve që e njohën Kosovën. Ky veprim i fundit ishte një version i butë serb i
doktrines.
6.4 Pozita e Kosovës (1968 -1999 )
Krahina Socialiste Autonome e Kosovës, e njohur edhe me shkurtesën KSA e Kosovës,
ishe zgjedhja administrative e një pjese të territorit të Kosovës që nga viti 1968deri në
shpërbërjen e Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë (RSFJ) në vitin1989. Ky
lloj i administrimit të territorit të trashëguar nga zgjedhja e administrimit të më
përparshëm, Krahina Autonome e Kosovës dhe Metohisë (1963-1968), kishte një shkallë
më të lartë të vetëqeverisjes më kushtetutën e vitit 1974.40
41
Mund të thuhet se këtu ishte
themeli i një shtetësie të ardhshme të Kosovës si një shtetësi federale brenda Jugosllavisë,
shumë e distancuar nga Serbia si njësi federale. Po ashtu kishte shumë atribute, e kishte
kushtetutën Kosova, kuvendin me kompetenca ligjvënëse mund të thuhet mbi 90 % sikur
republikat, e kishte pushtetin ekzekutiv, pushtetin gjyqësor të gjitha shkallët përvec
cështejeve për të cilat ishte kompetente gjykata federale për të gjitha njësitë. Kishte
kryesinë e vet si presidencë kolektive të shtetit që e kishin republikat e tjera që e kishte
Jugosllavia si federatë.e kishte gjykata kushtetuese dhe një territor që e ka gjykatën
kushtetuese ai i ka elementët e shtetësisë dhe kështu me kushtetutën e vitit 1974 Kosova
praktikisht i vuri themelet e shtetësisë së vet". Në kuadër të fillimeve të shtetësisë së
pavarësisë është episod i rëndësishëm historik.
Zgjedhja e një lloj administrimi të tillë bëhej pas disa ngjarjeve të nivelit botëror që
ndodhën në ato vite, pastaj nivelit të federatës jugosllave dhe ndër të tjera, si pasojë e
kryengritjes shqiptare që filloi në Prishtinë më 28 nëntor 1968. Por pas demonstratave të
vitit 1968, kur Serbia tashmë ishte nën shënjestrën e të gjithë komunistëve jugosllavë,
filloi edhe procesi i amendimit të Kushtetutës.
39
' "Huge amounts" of weapons said to enter Macedonia from Albania', SWB
EE/3024 A/17, 15 September 1997. 40
http://sq.wikipedia.org/wiki/Kosova 41
http://www.forumikatolik.net/archive
kopje
32
Demonstratat e vitit 1968 ishin një shpresë e madhe jo vetëm për ata që jetonin nën
indoktrinimin komunist dhe ndikimin e Moskës por edhe për pakicat që jetonin në
Jugosllavi dhe trumbetonin se ishin çlirimtarë të këtij vendi. Etapat e krijimit të këtij
shteti ishin temë e debateve të ndryshme, por frytet shqiptare të bashkëjetesës në këtë
shtet që nga viti 1945, ku Jugosllavia komuniste kishte katër Kushtetuta, dhe Republika e
Serbisë tre, na bëjnë që të mos e përmendim me aq krenari këtë pjesë të historisë.
Shqiptarët ishin gjithmonë të humburit, madje edhe atëherë kur u miratua Kushtetuta e
vitit 1974, aq mirë e shkruar në letër, për ta pasur zili edhe shtetet më demokratike . Por
cfarë ndodh?! E shkruara në letër qetësoi shqiptarët që kërkonin të drejta të barabarta me
kombet e tjera në Jugosllavi, ishte një Kushtetutë me aq shumë të drejta sa që ishin të
pakuptimta për kohën e madje edhe për ditët e sotme, por shqiptarët vazhduan vuajtjet e
tyre sepse ajo nuk u zbatua. Pse ndodhi kjo, pse nuk u shfrytëzua rasti i vitit 1968 kur
Jugosllavia kishte humbur rrugën në oborrin e saj, kur demonstrata kishte ngado si në
Lublanë ashtu edhe në Zagreb, si në Beograd ashtu edhe në Prishtinë. në betejën për të
drejtat e shqiptarëve ka munguar dhe mungon disidenca intelektuale. Ku ishte ajo kur u
amendua Kushtetuta e vitit 1963, kur u miratua Kushtetuta e vitit 1974 dhe kur kjo e
fundit nuk u përfill fare vetëm në territorin e Kosovës.
26 dhjetori i vitit 1968 për elitën politike serbe konsiderohet ditë turpi, dhe është dita kur
amendohet fillimisht Kushtetuta e më pas edhe miratohet Kushteta e Re e Jugosllavisë
më 21 shkurt të vitit 1974, kur Kosova merr statusin e ngjashëm me atë të Republikave.
A mund të konsiderohet kjo ditë si fillimi i krjimit të shtetit të pavarur të Kosovës,
konstitucionalistët, elita politike kosovare dhe ekonomistët e sqarojnë në këtë mënyrë.
Me ndryshimet në kushtetutën e Jugosllavisë që filluan me amendametetet e vitit 1967 u
panë shenjat e para të një avancimi të pozitës kushtetuese të krahinave autonome në Ish-
Jugosllavi .Ato përmblodhën në vija të përgjithshme pozitën e krahinave si subjekte të
barabarta në federatë, ndonëse jo me pozitën e pranuar të republikës.Ato mund të
kualifikohen si bërthama të një ngitjeje të pozitës tërë kohën të denigruar të shqiptarëve
dhe përbëjnë fillimin e një zgjidhjeje më të drejtë të pozitës së Kosovës dhe të
shqiptarëve në Ish – Jugosllavi. Këto amendamete kanë krijuar bazën, kanë ndryshuar
pikpamjen që ka patur Jugosllavia ndaj dy krahinave në mënyrë të vecantë të
Kosovës,sepse nqs i kthehemi historisë kushtetuese të Ish-Jugosllavisë.Këto dy krahina
nga fillimi i qënies nën Jugosllavi nuk kanë patur status të barabartë sepse Vojvodina
ishte një shkallë më e avancuar se Kosova dhe pikpamja e barazisë midis krahinave ka
shënuar një hap të rëndësishëm me kushtetutën e '74"42
.
Udhëheqja është sjellë me maturi politike dhe i ka munguar guximi politik që të
sensibilizojë cështjen e Kosvës.Ata kanë patur presionin e madh por gjithmonë mund të
thuhet që kanë patur më shumë mundësi dhe duhej të ishin më ofensivë për ta bërë
realitet pozitën e Kosovës".
Thyerja e parë e Serbisë ka ndodhur me ndryshimet në kushtetutën e vitit 1974 por nuk
ndodhi thyerja e plotë sepse po të ndodhte ajo atëhere që në atë kohë Kosova do të
avanconte në pozitën e saj kushtetuese ashtu si njësitë e tjera federale.Serbia e përjetoi
rëndë sepse me të njëtjat ndryshime kushtetuese u rregullua pozita e krahinave dhe
republikave të tjera të Ish – Jugosllavisë. Duke filluar nga rregullat që fillojnë nga tërësia
42
Esat Stavileci”për Kosovën dhe çështjen Shqiptare” prograf2001
kopje
33
territoriale, nga pjesmarrja direkte në ndryshimet e kushtetutës së Ish- Jugosllavisë që
Kosova përfaqësohej në të gjitha institucionet shtetërore të Ish Jugosllavisë deri tek
norma se pa pëlqimin e Kosovës nuk mund të bëheshin ndryshime kushtetuese.Pozicioni
i Kosovës brenda Serbisë ka qenë më tepër një marrëveshje politike. Udhëheqja e
atëhershme e Ish-Jugosllavisë u tërhoq që Serbia ta përjetonte më lehtë këtë fyerje,
prandaj edhe kulmoi me përfshirjen e Kosovës drejt për drejt në federatë, por me disa
nuanca dhe në disa funksione të përbashkëta në republikë. Historia, meqë Kosova ishte
aneksuar nga Serbia që në 1912-1918-1945-1989 mund të thuhet me plot gojën se Serbia
asnjëherë nuk ka patur të drejtën legjitime që të qeverisë apo të kontrollojë këto troje pasi
historia thotë se shqiptarët janë në trojet e veta se pa vullnetin e tyre janë bërë pjesë e
Serbisë". Por më e rëndësishmja ishte kushtetuta e vitit 1974.
Gjatë kësaj periudhe kjo pjesë e territorit të Kosovës pësoi ndryshime të mëdha në të
gjitha fushat e jetës. Me këtë edhe fillon të dallohet nga pjesë tjera të territorit të Kosovës
që gjendeshin nën administrimin e drejtpërdrejtë të republikave tjera federative. Gjatë
këtij administrimi, kësaj pjese të Kosovës i njihet edhe elementi konstituiv i federatës
jugosllave. Pra, viti 1968 do të kujtohet si fillimi i luftës për pavarësi dhe një shans i
humbur që përfundimisht Kosova të mos jetë pjesë e shtetit që u krijua pas Luftës së II-të
Botërore, Jugosllavisë. Ndërsa Kushtetuta e vitit 1974, mund të quhet moderne, madje,
edhe që krijoi Shtet brenda Shtetit.43
Kosova nuk do të ishte faktori themelor i shpërbërjes së Federatës Jugosllave. Këtë e
shikojme në zbutjen e tensioneve në mes dy blloqeve-të lindjes e të perëndimit, në
demonstrat që u paraqitën në Evropën Lindore dhe me të në shkatërrimin e bllokut
komunist, pastaj edhe në krizën ekonomike që e kaploi Jugosllavinë. Problemi i Kosovës
solli në tensione politike në vend, në mes vetë popujve sllavë. Asnjë prej tyre nuk ka
dashur të jetojë në Jugosllavi bashkë me serbët dhe me Serbinë naciste të Millosheviçit.44
Refuzimi i Shqiptarëve të Kosovës për të mosjetuar në shtetin Sërb. Problemi i Kosovës
zbuloi shumë gabime strukturore të Jugosllavisë, të cilët për kohë të gjatë kanë qenë
kundër parimeve të demokracisë. Me shkeljen e të drejtave njerëzore në Kosovë,
Jugosllavisë ju mbyll rruga për në Këshillin e Evropës, dhe me të edhe në Bashkësinë
evropjane. Politika e këtillë antinjerëzore serbe në Kosovë, e solli në pyetje ekzistimin e
Kroacisë e Sllovenisë me shtetin serb, nëse edhe aty ushtërohej një rezhim i egërt
shtetëror serb ndaj Kroatëve e Sllovenëve. Frika e këtillë e tyre u dëshmua me masat e
tjera që i ndërmori regjimi serb në Kosovë. 45Demonstratat gjithëpopullore të Marsit dhe
Prillit të viti 1981, shënuan kthesën vendimtare të ndarjes definitive të shqiptarëve të
robëruar nga ish-RSFJ. Kërkesa për krijimin e një republike të shqiptarëve në Jugosllavi,
shtrohej si nevojë strategjike e kohës, për të ruajtur identitetin kombëtar të shqiptarëve
dhe për të krijuar parakushte për shkëputje nga Jugosllavia, që ishte bërë një burg i madh
i popujve të Ballkanit. Në këtë aspekt marsi dhe prilli i vitit 1981 shënojnë njërën ndër
ngjarjet më të rëndësishme të historisë sonë. Duhet pranuar faktin se jeta e përbashkët e
shqiptarëve me serbë dhe kombet e tjera të Jugosllavisë deri në vitin 1981, kishte dhënë
43 http://geoprespa.wordpress.com
44 http://geoprespa.wordpress.com
45 http://forumi.shqiperia.com
kopje
34
shumë rezultate në afrimin e popujve, por jo në afrimin mbi principe të barazisë, por mbi
shembullin e skllavit të nënshtruar ndaj padronit.
Më 1983-84, domethënë pas vitit 1981, kur u mbajtën demonstratat e shqiptarëve, filloi
buja serbe. Serbët kërkonin ndërprerjen e kësaj politike.
Në një lëvizje të tillë, ekzistonin opsione të ndryshme, prej atyre që kanë patur qëllimin
më të mirë, që të parandalohej shpërngulja e popullsisë.46
Më 1987, nacionalistët serbë me udhëheqësin e ri Sllobodan Millosheviç organizuan në
Fushë Kosovë një komplot kundër autonomisë së Kosovës dhe popullsisë shqiptare. Duke
akuzuar shqiptarët se po tentonin të kryenin spastrim etnik, klika millosheviqiane burgosi
udhëheqësit shqiptarë dhe skicoi në mënyrë jodemokratike suprimimin e autonomisë më
1989. Forca të armatosura serbe hynë në Kosovë duke e mbajtur atë të pushtuar për
dhjetë vjet me radhë.47
Në vitin 1989 Kosovës iu ndërmor autonomia, me këtë Serbia filloi ta cënojë rëndë
rregullin kushtetues të Jugosllavisë, i cili vazhdoj të ekzistojë vetëm edhe dy vjet48
. Pas
rrënimit të autonomisë së Kosovës në vitin 1989, pushteti serb filloi zbatimin e
projekteve për popullimin e Kosovës me serbë.
Në kushtet e pushtimit serb, më 2 korrik 1990, deputetët e Kuvendit të KSA të Kosovës,
të ndaluar të hyjnë në godinën zyrtare, nxorën para dyerve të saj Deklaratën e Pavarësisë,
duke e shpallur Kosovën republikë anëtare të federatës jugosllave
Më 1991 të rrethur nga forcat militare serbe, 120 deputetë të kuvendit të atëhershëm të
Kosovës në krye me Prof.Dr.Ibrahin Rugovën, dhe me të drejtat të cilat ia jepte
Kushtetuta e Kaçanikut, shpallën Kosovën shtet të pavarur dhe sovran. Mirëpo
diplomacia serbe e cungoi këtë shpallje, duke i thënë botës se këtë janë duke e bërë vetëm
15% e popullatës së Kosovës, se përqindja tjetër është e kënaqur me qeverinë e Serbisë.
Kështu nuk i njihet pavarësia Kosovës e vitit 1991. Por shqiptarët e Kosovës nuk e lanë
me kaq më 28 Nëntor të vitit 1997 në Prekaz të Drenicës u shfaqën ca njerëz të veshur me
rroba ushtrie në krye me komandantin Adem Jashari, pas tyre nëpër të gjitha viset e
Kosovës u shfaqën njerëz me po të njejtat rroba dhe me emër të quajtur Ushtria
Çlirimtare e Kosovës këta trima iu bënë ballë forcave militare serbe duke iu shkaktuar
atyre humbje të mëdha në disa pjesë të Kosovës sidomos në Prekaz, mirëpo forcat
militare serbe duke e parë se nuk janë duke mundur t'i bëjnë ballë edhe për shumë
kohë UÇK-së, ata morrën vendim që të vriteshin çdo burrë, çdo grua, çdo fëmijë dhe të
digjej çdo shtëpi. Sa kishte dhimbje në atë kohë, sa lotë ishin derdhur nga nënat shqiptare.
Millosheviçi e kishte për qëllim spastrimin etnik të shqiptarëve nga Kosova, sidhe
mësymjen e pushtimit të Shqipërisë. Mirëpo më 1999 në Kosovë erdhi një diplomat i
huaj për ta vizituar vendin rastësisht, për të parë se a ishin të vërteta ato ngjarje që po i
transmetonin e tërë bota, për terrorin që po ushtrinin forcat militare serbe ndaj popullatës
shqiptare në Kosovë. Kur e pa se çfarë është duke ndodhur, jep urdhër të menjëhershëm
për të bombarduar Beogradin, dhe disa caqe në Kosovë të cilat komandoheshin nga
ushtria paramilitare serbe. Kështu më 6 Qershor të vitit 1999 Kosova çlirohet nga Serbia
46
(BBCAlbanian.com 17.02.2008) 47
A. Lalaj, Kosova rruga e gjatë drejt vetëvendosjes, Tiranë, 2000, p. 197 48
N. Gjeloshi, Kosova në udhëkryq ’89, Itali, 1997,
kopje
35
dhe të gjitha kompetencat i kalojnë Bashkimi Europian BE, dhe nën administrimin e një
qeverie të përkoshme nga shqipëtarët e kosovës.
Ligji universal
49
Edhe sikur një vend(autonom) të ishte pjesë përbërëse e ndonjë shteti, gjëra të
tilla(cenimi i pronave në vijat kufitare) kundër të drejtave pronësore private nuk do të
duhej të ndodheshin (ligji universal), mirëpo në Kosovë pa kurrfarë kriteri shkelën të
drejtat e njeriut të shqiptarëve e në anën tjetër cenohet edhe tërësia territoriale e shtetit të
pavarur. Në botë ekzistojnë vetëm dy shtete që e kanë hartën gjeografike në flamur. I pari
është Qipro ndërsa i dyti Kosova. Ne e dimë se de jure Qipro e ka integritetin territorial të
garantuar dhe të pranuar ndërkombëtarisht por de facto ajo është e ndarë në pjesën greke
dhe turke. Dikush do të thoshte se e njëjta vlen edhe për Kosovën por këtu ka diçka më
tepër në kuptimin e ndarjes faktike. Serbët e Kosovës kanë të drejtë në dyshtetësi kurse
shqiptarët jo. Garantimi i nënshtetësisë së Serbisë për minoritetin serb të cilët janë banorë
të përhershëm të Republikës së Kosovës është shkelje e sovranitetit të vendit tonë(kjo i
jep mundësi qytetarëve minoritarë të lindur këtu të quhen shtetas të Serbisë edhe pse këta
janë shtetas të Kosovës). Por një gjë e tillë është e përkufizuar edhe me Planin e Ahtisarit
të cilin e ka miratuar Kuvendi dhe Qeveria. Kjo kërkon rishikim të kësaj procedure
ligjore, sepse në mënyrë të drejtpërdrejtë diskriminon shumicën e popullit të Kosovës i
cili përben më shumë se 93 % të numrit të përgjithshëm.
Integriteti territorial dhe e drejta pronësore janë të garantuara në bazë të ligjit universal
dhe si e tillë kjo duhet të funksionojë edhe në rastin e Kosovës. Cenim i demokracisë
mund të cilësohen të gjitha veprimtaritë ilegale(strukturat paralele në veri dhe komuna
tjera minoritare). Ndërkaq cenim i integritetit territorial të Kosovës mund të konsiderohet
edhe hyrja e trupave të armatosura të Malit të Zi brenda territorit të vendit tonë si dhe
përndjekja e shqiptarëve nga pronat e tyre private.
6.5Prezenca ndërkombëtare para shpalljes së pavarësisë .
50
Institucionet e Kosovës kanë përfituar nga prezenca e komunitetit ndërkombëtar në
shumë mënyra. Prania e Misionit të Administratës së Përkohshme të Kombeve të
Bashkuara në Kosovë (UNMIK) ishte e dobishme në kuptimin se ofroi një grumbull
njerëzish dhe njohuri në të cilat kosovarët mund të kishin besim. Administrata serbe e
Kosovës kishte shkuar së bashku me ushtrinë serbe, prandaj administrata civile duhej të
krijohej nga e para. UNMIK-u dhe komponenta e saj e OSBE (Organizata për Siguri dhe
Bashkëpunim
në Evropë) ndihmuan në krijimin e institucioneve dhe më vonë edhe në funksionimin e
tyre. Pas zgjedhjeve të para parlamentare u nevojiten tre muaj e gjysmë për krijimin e një
koalicioni qeverisës. Rezultatet nuk ofruan një fitues të qartë, kështu që qeveria e parë
demokratike e
49
http://lajme.dervina.com 50
http://www.kdi-kosova.org
kopje
36
zgjedhur e Kosovës ishte një koalicion i madh i partive. Administrata ndërkombëtare e
Kosovës nuk mund të përjashtohet nga konteksti i përpjekjeve i demokracive të krijuara
për të krijuar një Ballkan stabil dhe të qëndrueshëm. Plani Standardet për Kosovën –
plani tetë pikësh me kërkesë për
plotësimin e kritereve të ndryshme para bisedimeve për hapjen e bisedimeve për statusin
final – u bënë udhërrëfyes për progresin e Kosovës dhe ishte rrjedhimisht një strategji
dalëse e dobishme për UNMIK-un. Fokusi ishte vënë në të drejtat e minoriteteve, por
‘standardet’ të cilat Qeveria kosovare duhej ti plotësonte në të tetë fushat ndihmuan
reformat e institucioneve së paku në një masë.UNMIK-u shpesh ka qenë i kritikuar
ashpër. Duke pasur rolin e tij autoritar, ndikimi i
UNMIK-ut në zhvillimin e institucioneve të Kosovës mund të shikohet si negativ në
shumë drejtime. Pikat kyçe të kritikave janë dedikimi i stafit të UNMIK-ut në progres
dhe çështjet e përgjegjësisë. Punëtorët e administratës ndërkombëtare dhe burokratët e
karrierës të KB janë vënë nën akuzë për krijimin e një lloj kaste e cila së pari kujdesej për
interesat e veta. Problemi më i madh i dukshëm ishte ai i mungesës së përgjegjësisë së
UNMIK-ut. UNMIK-u me të madhe shihej si një pushtet neokolonial i cili shmangte
vendime të vështira duke u fshehur prapa nocioneve të paqarta për promovimin e
demokracisë. Në të vërtetë, qeverisja e UNMIK-ut gjatë kësaj periudhe ka ngadalësuar
ngritjen e institucioneve në shumë mënyra. Adoptimi i ligjeve është një shembull i mirë i
kësaj. Secili ligj i cili kishte kaluar në Parlament është dashur të aprovohej nga UNMIK-
u.6
Kjo ndodhi me një proces të ngadalshëm, në të cilin Parlamenti së pari e aprovonte ligjin,
pastaj ligji shkonte për rishqyrtim në Zyrën për Çështje Ligjore në UNMIK. Ligji pastaj
shkonte prapa në Parlament, i cili do të duhej ti inkorporonte të gjitha vërejtjet e UNMIK-
ut dhe të kalonte përsëri. Ligji pastaj shkonte prapë për rishikim në Zyrën për Çështje
Ligjore në UNMIK për rishikim dhe nëse ai përputhej me rekomandimet e tyre dërgohej
për aprovim final tek kryeadministratori i UNMIK-ut (Përfaqësuesi Special i Sekretarit të
Përgjithshëm, PSSP). Ky ishte një proces i
ngadalshëm të cilit shpesh i nevojiteshin muaj të tërë. Legjislatura e parë (nga 2001 deri
2004), ka nxjerrë kështu vetëm 86 ligje dhe 5 rregullore. Legjislatura e dytë (2004 –
2007) ka aprovuar 79 ligje.Edhe sa i përket çështjeve të ekzekutivit, UNMIK-u gjatë
kësaj periudhe ka pasur gjithashtu fjalën përfundimtare në të gjitha vendimet e qeverisë.
UNMIK-u ka pasur përgjegjësi të drejtpërdrejt për mbrojtje dhe marrëdhënie me jashtë.
Ministritë e Drejtësisë dhe të Punëve të Brendshme ishin krijuar relativisht vonë, më
2006. Procesi i transferimit të përgjegjësive nga UNMIK-u tek institucionet e zgjedhura
filloi përafërsisht në të njëjtën kohë, por ishte mjaft i ngadalshëm. Roli ombrellë i
UNMIK-ut krijoi një kulturë të papërgjegjësisë në mesin e elitës politike. Përveç faktit
shqetësues se UNMIK-u nuk kishte të përcaktuar asnjë përgjegjësi ndaj qytetarëve të
Kosovës, ministrat qeveritar e justifikonin jo efikasitetin e tyre me ‘mungesën e
kompetencave.’ Gjithashtu, deklaratat e shpeshta për korrupsion në mesin e administratës
lokale dhe ndërkombëtare kontribuuan për një rënie të madhe të kënaqësisë qytetare me
performancën e tyre.
kopje
37
6.6 Rasti i Kosovës në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë
Me qëllim që të qetësojë opinionin e saj publik, të fitojë kohë dhe të ngadalësojë procesin
e njohjes së Kosovës, qeveria serbe filloi atë çka dukej si një manovër dinake
diplomatike. Në fillim të tetorit 2008, delegacioni serb arriti sukses në miratimin e një
rezolute të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së që i kërkonte mendim këshillues
Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në lidhje me përputhshmërinë e "shpalljes së
njëanshme të pavarësisë" me të drejtën ndërkombëtare. Autorët serbë, megjithatë, e
hartuan në mënyrë të pamençur këtë kërkesë. Deklaratat e pavarësisë janë fakte që kanë
të bëjnë me rendin e brendshëm kushtetues dhe politik të shteteve, ndërsa e drejta
ndërkombëtare hesht për këtë çështje, as nuk i lejon as nuk i ndalon shpalljet e tilla të
pavarësisë. Përveç kësaj, shpallja e pavarësisë e Kosovës nuk ishte në të vërtetë e
njëanshme në thelbin e saj, sepse fjalët dhe koha e miratimit të saj ishin bashkërenduar
me pesë fuqitë perëndimore përfshirë edhe tre anëtarë të përhershëm të Këshillit të
Sigurisë të OKB-së. Duke miratuar këtë dokument, Kosova shpalli synimin e saj, por në
praktikë nuk u bë shtet sovran. 51
Sipas deklaratës së Serbisë, paligjshmëria e deklaratës së
Kosovës rridhte prej (1) shkeljes së parimit të respektimit të tërësisë tokësore të shteteve,
(2) pazbatueshmërisë së parimit të vetëvendosjes për Kosovën dhe (3) shkeljes së
Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurisë të OKB-së (e cila parakuptonte sovranitetin e
vazhdueshëm të Serbisë mbi Kosovën). Në lidhje me pikën e parë, kanë vend tre
vëzhgime. I pari, Serbia vetë e kishte shkelur rëndë parimin e tërësisë tokësore të një
shteti fqinj (Perandorisë Osmane) kur forcat e saj të armatosura sulmuan dhe pushtuan
Kosovën në vitin 1912. Perandoria Otomane dhe pasardhësja e saj e ligjshme, Republika
e Turqisë, nuk e njohën lënien e Kosovës dhe nuk u arrit asnjë traktat ndërkombëtar në
lidhje me këtë. Kështu, zotërimi serb i Kosovës ishte vetë i paligjshëm. Ishte e paligjshme
gjithashtu, meqenëse Serbia e bëri atë pushtim kundër vullnetit të popullsisë shqiptare në
shumicë. Ky pushtim u shoqërua me masakra masive të shqiptarëve të Kosovës dhe me
shkelje serioze të së drejtës ndërkombëtare humanitare. Kosova edhe ligjërisht nuk iu
bashkangjit ashtu siç duhet Serbisë, në përputhje me Kushtetutën serbe në fuqi të vitit
1903 dhe më pas atë të Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve në përputhje me
Kushtetutën e saj "Vidovdan". Pushtimi i tretë (çlirimi) i Kosovës në vitin 1944, ishte
gjithashtu i shoqëruar me dhunën e armatosur kundër shqiptarëve të kosovës. Veprimi i
bashkëngjitjes së tokave të Kosovës me Serbinë u miratua në prill të vitit 1945 në
rrethanat e ligjit të luftës, nga një "Asamble Popullore Rajonale e Kosmet-it", e cila ishte
e emëruar, me duartrokitje, pa votim dhe pa asnjë fjalim të vetëm (sepse për diskutim ose
debat as që bëhej fjalë). Përbërja e kësaj Asambleje ishte tërësisht jopërfaqësuese (142
anëtarë të emëruar, ndër të cilët vetëm 33 shqiptarë të Kosovës). Të gjithë deputetët e
emëruar ishin komunistë dhe shumica serbë, të cilët përfaqësonin rreth 20% të popullsisë
së Kosovës. Nuk ka pasur ndonjë zgjedhje paraprake apo ndonjë referendum në Kosovë.
Kjo parodi staliniste e ligjshmërisë ishte kështu tërësisht pa legjitimitet demokratik.
-Vëzhgimi i dytë, shkelja e vërtetë e madhe e tërësisë tokësore të Serbisë nuk ndodhi në
shkurt të vitit 2008, por nëntë vjet më parë, në mars të vitit 1999, kur NATO filloi
ndërhyrjen e saj të armatosur. Republika Federative e Jugosllavisë bëri në atë kohë një
51
www.rrokum.tv ( dt 08.09.2010 )(Prof. ANTON BEBLER)
kopje
38
kërkesë kundër "përdorimit të paligjshëm të forcës" nga anëtarët e NATO-s. Gjykata e
hodhi poshtë këtë mocion dhe nuk pranoi që të shqyrtojë ligjshmërinë e "ndërhyrjes
humanitare" të NATO-s. Sipas kushteve të 52
Protokollit të Kumanovës të nënshkruar me
NATO-n në qershor të vitit 1999, Republika Federative e Jugosllavisë e tërhiqte ushtrinë
e saj, policinë dhe administratën civile nga Kosova. Kështu, në verë të vitit 1999,
Republika Federative Jugosllave humbi tre elementë të sovranitetit të saj: kontrollin mbi
territorin e Kosovës, popullsinë dhe kufijtë. Deklarata e pavarësisë e 18 shkurtit të vitit
2008 vetëm ligjëroi ex-post facto, me një veprim të brendshëm shkëputjen e Kosovës prej
Serbisë.
I treti, duke menduar mbi procesin e shkolonizimit e drejta ndërkombëtare e ka
relativizuar vlefshmërinë e parimit të tërësisë tokësore. Kur ajo bie ndesh me të drejtën e
popujve për vetëvendosje kësaj të fundit i jepet përparësi. Ky zhvillim është shprehur në
një numër dokumentesh ligjorë ndërkombëtarë përfshirë edhe Konventën Ndërkombëtare
mbi të Drejtat Civile dhe Politike dhe Deklaratën e Asamblesë së Përgjithëshme të OKB-
së mbi dhënien e pavarësisë për popujt kolonialë. Në parimin e tij të shtatë, Akti Final i
Helsinkit gjithashtu e lejon një ndryshim paqësor të kufijve shtetërorë duke u mbështetur
në vetëvendosjen e shprehur në mënyrë demokratike. Shpallja e pavarësisë nga Kosova u
krye në një mënyrë paqësore, të rregullt dhe të qytetëruar. Të vetmit veprime të
dhunshme kanë qenë ata që u kryen nga serbët, kryesisht në Serbi. 53
E drejta
ndërkombëtare në përgjithësi nuk autorizon apo ndalon shpalljet e pavarësisë, kjo nuk
sinjalizon mungesë të respektit për të drejtën ndërkombëtare ose për punën e kësaj
Gjykate. Përkundrazi, një deklarim i tillë vetëm njeh që e drejta ndërkombëtare nuk
rregullon çdo ngjarje të njeriut, dhe se një masë e rëndësishme e lirisë së
njeriut është liria e një populli për t’i udhëhequr punët e veta. Në shumë raste, përfshirë
rastin e Kosovës, kushtet e shpalljes së pavarësisë mund ta shënojnë një respekt të madh
të një kombi të ri për të drejtën ndërkombëtare.
Një respekt “i denjë për mendimet e njerëzimit” dikton “që faktet t’i dorëzohen një bote
të sinqertë”. Prej më tepër se 100 deklaratave të pavarësisë të shpallura nga më shumë se
gjysma e vendeve në bote,nuk dimë që ndonjë prej tyre që është pezulluar nga një gjykatë
ndërkombëtare për shkak se e
ka shkelur të drejtën ndërkombëtare.
Pak deklarata mund të përputhen me legjitimitetin politik të deklaratës paqësore të
Kosovës, që, e shpallur nga një organ që përfaqëson vullnetin e popullit, u lind nga një
përpjekje e suksesshme dhjetëvjeçare e OKB-së për të sjellë paqe e siguri në rajonin e
Ballkanit, dhe për ta pasqyruar aftësinë e popullit të Kosovës për të qeverisur me
vetveten. Si organi kryesor juridik i OKB-së, kjo Gjykatë duhet ta refuzojë thirrjen për ta
zhbërë punën e madhe të shumë pjesëve të tjera të sistemit të OKB-së, gjë që do ta
destabilizonte situatën dhe shkatërronte
sukseset e arritura me mund të madh nën Rezolutën 124454
55
Krahina autonome e Kosovës ka qenë, sipas Kushtetutës së fundit të Republikës
Socialiste
52 www.shqip.al dt 17.09. 2010. 53
David Armitage, Shpallja e pavarësisë: Një histori globale 3, 20 (2007).Faqe 2 nga 13 54
Shih Komentet me shkrim të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, (“Komentet e SHBA-së”), f. 3-4. 55
Gazeta Tirana observer (23 July 2010 )
kopje
39
Federative të Jugosllavisë të vitit 1974, një pjesë përbërëse e Federatës Jugosllave. Ajo
përfaqësohej në Presidencën e përbashkët në mënyrë të barabartë dhe në shumë anë
gëzonte të drejta të barabarta me të gjashtë republikat, përfshirë edhe Serbinë.
Komisioni i Arbitrazhit bëri një dallim (shumë të diskutueshëm) ndërmjet republikave
dhe dy krahinave autonome si subjekte ndaj të cilave mund të zbatohej e drejta e
vetëvendosjes.
Deklarata serbe e përdorin këtë dallim për të vënë në dukje se Kosova as nuk kishte të
drejtë të gëzonte të drejtën e vetëvendosjes (së jashtme), përfshirë edhe shkëputjen, për
shkak të statusit të saj disi më të ulët federal në ish-Jugosllavi. Autorët e saj kanë harruar
me dashje se Republika
Federative e Jugosllavisë dhe qeveritë serbe më parë ua kishin mohuar për shumë vjet
këto të drejta edhe republikave të tjera ish-jugosllave. Gjithashtu, deklarata e Serbisë
kundërshtonte me idenë se nuk kishte "asnjë fakt se Kosova kishte qenë ndonjëherë njësi
vetëvendosëse e njohur si territor jovetëqeverisës"
Ky pohim qëndron në kundërshti të dukshme me faktet e mirënjohur. Gjatë pjesës më të
madhe të shekullit XX dhe veçanërisht në vitet 1989-1999, Kosova ka qenë territor
jovetëqeverisës, shumica e popullsisë të të cilit i nënshtrohej deri diku një trajtimi më të
keq sesa ai që ushtrohej nga fuqitë koloniale europiane në Afrikë ose Azi. 56
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë e nxorri mendimin e saj këshillues jo detyrues në
22 korrik të vitit 2010. Kjo gjykatë, e shmangu trajtimin e pjesës më të madhe të
çështjeve që ngriheshin në kërkesën e Serbisë dhe në komentet nga ana e Kosovës dhe
thuajse rreth tridhjetë shteteve të tjerë. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë e kufizoi
detyrën e saj vetëm në shqyrtimin e ngushtë të kërkesës së paraqitur. U pranua gjerësisht
se mendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë do të vendosej diku ndërmjet dy
palëve të kundërta dhe argumenteve të tyre duke mos kënaqur plotësisht asnjërën prej të
dy palëve. Gjykata habiti shumë njerëz me përfundimin e saj të drejtpërdrejtë, sipas të
cilit shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk e kishte shkelur të drejtën ndërkombëtare,
Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurisë të OKB-së dhe Kornizën Kushtetuese të nxjerrë
nga Administrata e Përkohshme e OKB-së. E papritur ishte edhe shumica e fortë prej
dhjetë votash kundrejt katër votave me të cilën u miratua mendimi i gjykatës. Ndikimi
politik i vendimit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë ishte i qartë në mënyrë të
menjëhershme kjo solli humbjen e diplomacisë serbe dhe përligjje e qëndrimit të
Kosovës. Gjykata ka bërë të ditur se duke shqyrtuar kompetencën juridike, nuk udhëhiqet
nga motive politike në çështjet e tilla dhe nuk e merr në konsideratë. Mendimi
këshillëdhënës nuk është detyrues për shtetet, të cilave gjykata më e lartë e Kombeve të
Bashkuara u përgjigjet në pyetjet e Asamblesë së Përgjithshme të KB-së: “A është
deklarata e njëanshme mbi pavarësinë nga ana e institucioneve të përkohshme të
qeverisjes në Kosovë në pajtim me të drejtën ndërkombëtare?”
Kjo është hera e parë në historinë e organit më të lartë gjyqësor të KB të deklarohet rreth
një përpjekje për ndarje. Çështja e legalitetit të aktit të njëanshëm të institucioneve të
qeverisjes në Kosovë para GJND-së është shtruar nga Asambleja e Përgjithshme e KB në
tetor të vitit 2008 me iniciativën e Serbisë. Gjatë shqyrtimit gojor që në gjykatën e Hagës
ka zgjatur nga 1 dhjetori deri më 11 dhjetor të vitit 2009, 14 shtete, krahas autoriteteve të
Prishtinës kanë vlerësuar se deklarata e miratuar më 17 shkurt 2008 ka qenë legale,
56
www.rrokum.tv ( dt 08.09.2010 )(Prof. ANTON BEBLER)
kopje
40
ndërsa 12 vende të tjera, bashkë me Serbinë, pohuan se me deklaratën u shkel e drejta
ndërkombëtare.
Ky vendim këshillëdhënës, sipas të cilit deklarata e shpalljes së njëanshme të pavarësisë
së Kosovës nuk ka shkelur të drejtën ndërkombëtare është një vendim historik për të
gjithë shqiptarët.
Kshu mbyllet odiseja njëvjeçare e një “lufte” të re në Ballkan, por kësaj herë jo me armë
dhe me kosto njerëzore, por vetëm me diplomaci dhe lobim politik. Një “betejë” që
kishte si qëllim të prishte ligjshmërinë e pavarësisë së Kosovës për ta lënë atë një shtet
tejet të brishtë të ngjashëm me precedente të tjerë botërorë, ku Palestina është më
dramatikja. Më në fund këtë “luftë” e ka humbur Serbia e cila mobilizoi një makineri
gjigande diplomatike për të lobuar prishjen e pavarësisë. 57
Të kuptosh që e drejta
ndërkombëtare nuk i ndalon shpalljet e pavarësisë vetëm pse ato janë bërë pa pëlqimin e
shtetit amë, njeriu nuk ka nevojë të shikojë më larg se vetë Jugosllavinë, ku shpalljet e
pavarësisë së Sllovenisë dhe Kroacisë iniciuan shpërbërjen e Jugosllavisë më 1991. Kur
ato pavarësi u shpallën, Beogradi deklaroi gjithashtu, gabimisht, se të dy shpalljet e
pavarësisë e cenuan ligjin jugosllav dhe të drejtën ndërkombëtare. Por sot, as Beogradi
më nuk pohon ashtu. Përkundrazi, Serbia tani pohon se shkëputjet e Sllovenisë dhe
Kroacisë ishin të ligjshme sipas të drejtës ndërkombëtare, sepse ishin të lejueshme sipas
ligjit jugosllav, ndonëse Beogradi kishte pikërisht qëndrim të kundërt në atë kohë. Duke
ndryshuar qëndrimin e vet, Beogradi askund nuk shpjegon se si një rregull i të drejtës
ndërkombëtare në këtë fushë mund ta iniciojë një çështje të ligjit vendës që bashkësia
ndërkombëtare nuk mund ta vlerësojë me zotësi. Përjashtimi i dytë ad hoc që Serbia
ofronse një shtet amë mund ta bëjë të ligjshme një shpallje të paligjshme të pavarësisë
duke e pranuar më vonë bie ndesh me argumentet e saj në këto procedura: se
paligjshmëria e
shpalljes së një pavarësie nuk mund të kurohet nga ngjarjet pasuese.
Ndërkohë që vendimi i Hagës është cilësuar si disfatë nga Beogradi, Tirana zyrtare ka
bërë të kundërtën duke e konsideruar si fitore të diplomacisë së saj, duke pasur parasysh
që Kosova ka shfrytëzuar mjaft strukturat e shtetit shqiptar në organizmat ndërkombëtare
si selitë e OKB-së, Bashkimit Europian. Por nga ana tjeter ishte dhe një sfidë midis
krerëve të diplomacive të të dy vëndeve. Mundimet e gjata dhe vuajtjet shekullore të
kombit shqiptarë arriten të vlerësoheshin dhe të viheshin në vendin e merituar , kjo luftë
disa vjeçare arriti të shpërblehej. Ndërkohë që Serbia edhe njëherë ka dështuar me turp në
përpjekjet e saj kundër Kosovës. Shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk e shkeli parimin e
përgjithshëm të integritetit territorial.
57
Krahaso Komentet me shkrim të Qeverisë së Republikës së Serbisë (“Komentet e Serbisë”), para. 201
(“Sa i përket
ligjit vendës, disa kushtetuta parashohin të drejtën e shkëputjes, siç ishte rasti i RSFJ-së, vetëm sa u përket
gjashtë
kombeve përbërëse”, me Qëndrimet dhe konkluzionet e kryesisë së RSFJ-së lidhur me situatën në
Jugosllavi, 27
qershor 1991 (ribotuar në Jugosllavia përmes dokumenteve: Prej krijimit deri te shpërbërja e saj (Snezana
Tifunovska,
bot. 1994), f. 305, (ku deklaratat e Sllovenisë dhe të Kroacisë përshkruhen si “akte antikushtetuese dhe të
njëanshme,
të cilave u mungon ligjshmëria dhe legjitimiteti mbi planin e brendshëm dhe të jashtëm”
kopje
41
Ai parim bazë kërkon që shtetet ta respektojnë integritetin territorial të shteteve të tjera .
Por kjo nuk e rregullon sjelljen e brendshme të grupeve brenda shteteve, apo nuk i
pengon grupet e tilla të brendshme nga shkëputja apo shpallja e pavarësisë.58
Duke cituar rezolutat e Këshillit të Sigurimit, Serbia pohon që obligimi për ta respektuar
integritetin territorial gjithashtu rregullon aktorët jo-shtetërorë dhe i pengon nga shpallja
e pavarësisë, qoftë në mënyrë paqësore apo jo. Por asnjë prej rezolutave që i citon nuk e
mbështesin këtë pohim. 59
Nuk e mohojmë që e drejta ndërkombëtare mund të rregullojë shpallje të veçanta të
pavarësisë, nëse janë të kombinuara me përdorim të paligjshëm të forcës ose nëse i
shkelin normat e tjera autoritare, si ndalimi kundër aparteidit. Por Kosova nuk është rast i
tillë; ata që shpallën pavarësinë nuk i shkelën normat autoritare. Në të vërtetë, deklarata e
Kosovës zotohet thellësisht t’i respektojë të drejtat e njeriut pikërisht për shkak se populli
i Kosovës kishte përjetuar abuzime të tilla skandaloze të të drejtave të njeriut.
Shpallja e pavarësisë ishte një akt ultra vires nga Kuvendi i Kosovës 60
nuk do të përbënte
ndonjë shkelje të së drejtës ndërkombëtare. Sepse edhe po të ishte e vërtetë që shpallja e
pavarësisë disi e tejkaloi autoritetin që UNMIK-u i kishte dhënë Kuvendit në bazë të
Kornizës Kushtetuese, kjo do të ishte vetëm një pohim që shpallja e pavarësisë ishte bërë
nga personat e gabuar në Prishtinë. Por nëse shpallja e pavarësisë u konsiderua me të
meta sepse u bë nga Institucionet e Përkohshme të Vetëqeverisjes, ajo hollësi teknike tani
do të mund të rregullohej lehtë duke pasur një organ tjetër përbërës brenda Kosovës për
ta rishpallur atë. Askush nuk dyshon që populli i Kosovës dëshironte pavarësi, apo që
shpallja e pavarësisë shprehte vullnetin e tyre. Populli i Kosovës shpalli pavarësinë jo
sipas të drejtës “lart-poshtë” të akorduar organit vendës ligjor nga UNMIK-u, por në vend
të kësaj, përmes një pasqyrimi “poshtë-lart” të vullnetit të popullit të Kosovës, që nuk
lanë dyshim në dëshirën e tyre për pavarësi. Por përsëri armikja e saj e përhershme nuk
pushoi sulmet kështu që Serbia dhe aleatja e saj tradicionale Rusia, anëtare e përhershme
e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, kanë qënë në krye të përpjekjeve për të
jashtëligjësuar pavarësinë e Kosovës.
Qeveria e Beogradit i kërkoi Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë me 15 anërarë, që të
jepte një opinion rreth shpalljes së pavarësisë së Kosovës, madje Beogradi argumentoi
vitin e kaluar se pavarësia do të minonte rendin botëror.
Avokatët e Serbisë i thanë gjykatës se shpallja e pavarësisë, nëse mbahej në fuqi, do të
krijonte një precedent të rrezikshëm dhe do të nxiste lëvizje separatiste gjetkë në botë.
Efikasiteti I parandalimit të masave si pasojë e varësisë së madhe në qëndrimin e
aktorëve rajonal dhe zgjedhieve politike.
a. Duhet ta kenë në mendje që mungesa e ndonje forme ushtarake ndërhyrëse në
anën e tyre , ose ndonjë zgjidhje e qëllimshme për të dëshmuar modernizmin
58
Shih Georges Abi-Saab, “Konkluzioni”, në Shkëputja: Perspektivat e të drejtës ndërkombëtare, f. 474
(Marcelo
Kohen, bot. 2006), (Do të ishte gabim të thuhej që shkëputja cenon parimet e integritetit territorial të shtetit,
pasi ky
parim zbatohet vetëm në marrëdhëniet ndërkombëtare, dmth. kundër shteteve të tjera nga të cilat kërkohet
ta
respektojnë atë integritet, e jo ta shkelin territorin e fqinjëve të vet; ai nuk zbatohet brenda shtetit”.) 59
Shih Komentet e SHBA-së, f. 18-20 60
Deklarata e SHBA-së, f. 57, n. 231; Komentet e SHBA-së, f. 38-39
kopje
42
b. Sërish, disa masa parandaluese mund të kthehen mbrapsht në fund në një mënyrë
të papërshtatshme
c. Në fund , sanksionet ekonomike kundër serbisë dhe malit të zi ka keqësuar krizën
e ekonomisë së brëndëshme , madje njëlloj me vëndet fqinje.61
Kjo do ishte zgjuarësia më e madhe e një vendi europian për zhvillim nëpërmjet dialogut
nëpërmjet diplomacisë si vende vërtet të zhvilluara.
6.7 Fakte dhe statistika të njohjes së Republikës së Kosovës
Është njohur nga 103 nga gjithsej 193 shtete anëtare të OKB-së, apo nga
{{Përqindje|103/193} 53.37% e tyre.
Është njohur nga 3 (nga gjithsej 5) shtete anëtare të përhershme të KS të OKB-së,
apo nga 60% e tyre.
Është njohur nga 5 (nga gjithsej 10) shtete anëtare të përkohshme të KS të OKB-
së, apo nga 50% e tyre. Vlen për kohën kur është shpallur pavarsia.
Është njohur nga 23 (nga gjithsej 28) shtete të Bashkimit Evropian, apo nga
82.14% e tyre.
Është njohur nga 24 (nga gjithsej 28) shtete të NATO-s, apo nga 85.71% e tyre.
Është njohur nga 36 (nga gjithsej 56) shtete të OSBE-s, apo nga 64.29% e tyre.
Është njohur nga 34 (nga gjithsej 47) shtete të Këshillit të Evropës, apo nga
72.34% e tyre.
Është njohur nga 32 (nga gjithsej 57) shtete të Kooperimit Islamike, apo nga
56.14% e tyre.
Është njohur nga 11 (nga gjithsej 22) shtete të Ligës Arabe, apo nga 50% e tyre.
Është njohur nga të gjitha vendet e G7.
Shtetet që e kanë njohur deri më tani Kosovën përbëjnë 72.53% të BPV-së
botërore.62
Duke parë që shumë vënde e kanë njohur pavarësinë e Kosovës një logjikë e thjeshtë të
con në mendimin se si mund të mos ishte e ligjshme pavarësia e Kosovës ,kjo njohje nuk
është vetëm nga vëndet e rajonit por dhe nga kontinente të largëta. Një mendim po kaq i
thjeshtë të bën të mendosh se si mund të jët i jashtë ligjshëm një shtet që i ka të gjith
elementët e një shteti madje dhe më të plota se shtete që kanë vite që kanë fituar
pavarësinë .
61 Brigitte Sauerwein, 'Can crisis be nipped in the bud?', International Defence
Review, vol. 26, no. 5, May 1993, pp. 355-6. 62
www.kosovothanksyou.com
kopje
43
Qëndrimi i shteteve rreth pavarësisë së Kosovës
Hartë e vendeve që kanë njohur pavarësin e Kosovës██ Kosova██ Shtetet që e kanë
njohur pavarësinë██ Shtetet e tjera
Kategorizimi i shteteve sipas qëndrimeve është mbështetur në deklarimet e
autoriteteve/krerëve të lartë shtetërorë, deklarimet e ambasadorëve të këtyre shteteve,
dhe votimet e këtyre shteteve në organizata dhe forume ndërkombëtare për çështjet e
ndërlidhura me Kosovën. Kosova vazhdon të mirëmbajë komunikim me shumicën e
shteteve në botë. Ky komunikim i mundëson MPJ-së të vizatojë një udhërrëfyes konciz
për njohje individuale.
Qëllimi i Strategjisë është të arrihet numri optimal i njohjeve që do të kishte efekt domino
në rrumbullakimin e njohjes edhe në organizmat multilateralë.
Recognition Information and Statistics – informacion dhe statistika mbi njohjen
kopje
44
Kosova – Building State Institutions Timeline (Countries /Month) - Kosova-periudha e
ndertimit te institucioneve shteterore (vendet/muaji)
Number of Countries that recognized – numri I vendeve qe e kane njohur
Recognitions –njohjet
Declaration of independence- shpallja e pavaresise
Ratification of the constitution- ratifikimi I kushtetutes
National anthem adopted – miratimi I himnit kombetar
Constitution into force-Kushtetuta ne fuqi
Passports issuance-leshimi I pasaportave
Kosovo security force recruitment –sigurimi I forces rekrutimit ne kosove
Kosovo intelligence agency (KIA) launched – Agjensia inteligjences ne kosove (KIA)
e nisur
Kosovo security council founded – themelimi I keshillit te sigurise se kosoves
ICJ . independence not illegal – ICJ pavaresia e paligjeshme
kopje
45
6.7.1 Grafikët në përqindje të njohjes së Kosovës
Kombet e bashkuara . I njohur nga 101
nga 193 (52.3%)antare
Bashkimi Europian
Organizata e Traktatit te Atlantikut te
Veriut (NATO)
kopje
46
Keshilli I Evropes (COE)
Organizata per sek. Dhe bashke-op ne
Evrope (OSCE)63
G8
Organizata e Bashkepunimit Islamik
(OIC)
Liga Arabe64
63
www.kosovothanksyou.com
kopje
47
6.7.2 Shtetet që nuk janë anëtare të Kombeve të Bashkuara por që
njohin Kosovën
Shteti Shënime
1 Republika
e Kinës
Republika e Kinës, e cili ka marrëdhënie zyrtare diplomatike me 23
shtete përfshirë Vatikanin, e njohu Kosovën më 18 Shkurt 2008. Një
zëdhënës i Partisë Demokratike të Kosovës iu shmang deklarimit se
Kosova do ta njohë Republikën e Kinës, duke thënë se Republika
Popullore e Kinës është një shtet shumë i rëndësishëm me të
cilin Kosova do të dëshironte të themelonte marrëdhënie diplomatike.
2
Urdhëri
Sovran
Ushtarak i
Maltës[126]
Ministria e Punëve të Jashtme të Kosovës citon: "Pas njohjes formale
të pavarësisë së Kosovës nga ky Rend para dy vjetësh, përfaqësuesit
e lartë të këtij Rendi kanë deklaruar gatishmërinë e plotë të tyre që tash
e tutje të ndihmojnë popullin e Kosovës në avancimin e zhvillimit të
brendshëm, me theks të veçantë në sektorin e shëndetësisë dhe
asistencës sociale." Urdhti i Maltës e ka njohur Kosovën formalisht dy
vite më parë. Urdhëri Sovran Ushtarak i Maltës është subjekt i ligjit
ndërkombëtarë dhe ka ambasada në më shum se 100 vende të botës.
-
Republika
Turke e Qipros
Veriore
Kryetari i Qipros Veriore Mehmet Ali Talat ka përshëndetur
pavarësinë e Kosovës . Vetëm Turqia ka marrëdhënie diplomatike me
Qipron Veriore.65
Qëndrimi i Organizatave Qeveritare Ndërkombëtare
Organizata Shënim
1 OKB
Rusia si anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit të OKB-së,
kundërshton ashpër pavarësinë e Kosovës. Shanset e Kosovës për
anëtarësim në këtë organizatë janë të zbehura.
2 BE
Shtetet deklarohen individualisht. Bashkimi Evropian me 18 shkurt u
prononcua rreth deklaratës së Kuvendit të Kosovës. Bashkimi
Evropian po instalon misionin e vet në Kosovë me emrin EULEX. Ky
mision përfshin përfaqësuesin special, 2000 policë dhe këshilltarë
juridikë.66
64
www.kosovothanksyou.com 65
http://sq.wikipedia.org/wiki/Njohja_e_Kosov%C3%ABs_shtet_i_pavarur 66
http://sq.wikipedia.org/wiki/Njohja_e_Kosov%C3%ABs_shtet_i_pavarur
kopje
48
Organizata Shënim
3 Parlamenti
Evropian
Parlamenti Evropian me 30 maj 2008, shpalli se e njeh Kosovën si
shtet të pavarur. Ishte hera e parë që flamuri i Kosovës, u paraqit
zyrtarisht në institucionet e Bashkimit Evropian .
4 FMN
Me 15 korrik 2008, FMN ka lëshuar një deklaratë, ku njeh ndarjen e
Kosovës nga Serbia. FMN ka marrë një kërkesë zyrtare nga Kosova
për antarësim. Fondi Monetar Ndërkombëtar ndihmon Kosovën
teknikisht dhe monitoron zhvillimin ekonomik .
5 NATO
NATO udhëheq KFOR-in i cili nën mandatin që i siguron Rezoluta
1244 e KS të OKB-së, ka nën kontroll sigurinë e Kosovës që nga
qershori i vitit 1999.
6 OIC
Organizata e Konferencës Islamike me 57 shtetet e përkrahin
pavarësinë e Kosovës. Në një deklaratë të 14 marsit 2008, Organizata
motivon shtetet që individualisht ta njohin Republikën e Kosovës
Azerbejxhani, Egjipti, Indonezia dhe Sudani kanë kundërshtuar
reptësisht pavarësinë e Kosovës.
Në seancën përmbyllëse të Ministerialit të Organizatës së Konferencës
Islamike, mbajtur në Dushanbe, Taxhikistan, ku mori pjesë edhe
zv/kryeministri dhe ministri i Punëve të Jashtme i Shqipërisë, Ilir Meta,
ministrat e punëve të jashtme të vendeve anëtare miratuan Rezolutën e
re “mbi situatën në Kosovë”. Kjo rezolutë, e iniciuar nga Shqipëria dhe
miratuar me unanimitet të plotë nga 57 shtetet anëtare të OKI-t, ka një
rëndësi të jashtëzakonshme dhe përbën një sukses të madh për
Kosovën dhe njohjen e saj të mëtejshme.
7 OSBE
Shtetet deklarohen individualisht për njohjen apo mosnjohjen e
Kosovës Kosova duhet të jetë multietnike është qëndrim i OSBE-
së. Serbia ka kërkuar që OSBE të mos e pranojë Kosovën67
68Organizatat dhe mekanizmat ndërkombëtarë: Realizimi i qasjeve të veçanta dhe
krijimi
i lidhjeve me organizata dhe mekanizma shumëpalësh, për afirmim dhe njohje të Kosovës
si subjekt ndërkombëtar.Realizimi i suksesshëm i këtyre orientimeve strategjike
parakupton veprime sistematike dhe të bashkërenduara në vijën institucionale, të
mbështetura në Pjesën Operacionale dhe Planin e Përgjithshëm të Veprimit si pjesë
përbërëse të këtij dokumenti.
67
http://sq.wikipedia.org/wiki/Njohja_e_Kosov%C3%ABs_shtet_i_pavarur 68
http://www.kryeministri-ks.net
kopje
49
6.7.3 KONTEKSTI I NJOHJEVE
Procesi i njohjes ndërkombëtare të shtetit të Kosovës është kushtëzuar nga rrethanat e
veçanta politike dhe ligjore ndërkombëtare, në të cilat është pavarësuar vendi ynë.
Praktika ndërkombëtare e legjitimimit ndërkombëtar të shteteve të reja, pas vitit 1945,
gjegjësisht që nga krijimi i OKB-së, dëshmon se ky proces është realizuar, kryesisht,
përmes anëtarësimit në OKB. Kjo, në thelb, ka nënkuptuar njohje kolektive të shteteve
të reja, duke i bërë praktikisht të panevojshme njohjet nga shtetet veç e veç.
Në rastin e Kosovës, mungesa e konsensusit në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për
mbështetjen e propozimit të të dërguarit të posaçëm të OKB-së për statusin e Kosovës,
Presidentit Martti Ahtisaari, për shkak të kundërshtimit të Rusisë, e ka detyruar Kosovën
që të ndjekë rrugën e njohjeve individuale, për të arritur integrimin e plotë në
bashkësinë ndërkombëtare. Rruga për sigurimin e njohjeve individuale është rruga më e
vështirë dhe merr më shumë kohë. Asnjë nga fqinjët e Kosovës nuk kanë arritur më
shumë se disa dhjetëra njohje formale bilaterale sepse njohjen e kanë siguruar nëpërmjet
Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Kosova duhet të përcjellë rrugët paralele për
të arritur – një nga një, numrin më të madh të mundshëm të njohjeve, por po ashtu për
t’i përmbushur obligimet në mënyrë që vendi të bëhet anëtar i barabartë i OKB-së dhe
BE-së.69
70
Për njohjen ndërkombëtare të shtetit të Kosovës, pengesat kryesore që dalin në këtë
drejtim janë:
1. Kundërshtimi i Pakos së Ahtisaarit nga anëtarja permanente e Këshillit të
Sigurimit-Rusia dhe pamundësia e arritjes së konsensusit në Këshillin e Sigurimit të
OKB-së;
2. Mungesa e unitetit në BE rreth pavarësisë së Kosovës, ka krijuar përfytyrimin se
Kosova është çështje e pazgjidhur evropiane. Kjo, për shkak të mosnjohjes së
Deri tanishme nga pesë shtetet anëtare: Greqia, Qiproja, Rumania, Sllovakia dhe Spanja;
3. Vlerësimi i gabuar i disa shteteve se pavarësia e Kosovës është rezultat i ”shkëputjes”
(nga një shtet sovran) dhe jo shtet i krijuar nga shpërbërja e dhunshme dhe jo-
konsensuale e një shteti shumëkombësh federativ; Serbia ndez frikë të tilla me
propagandim të ashpër për “konsekuencat e njohjes” për shtete me probleme interne;
4. Mungesa e interesit të qartë për njohje nga një numër i madh i vendeve që ende nuk
kanë qëndrim të prerë për pavarësinë e Kosovës, të cilat janë larg gjeografikisht dhe
politikisht me Kosovën dhe Ballkanin dhe kanë Kosovën ultënë listë të prioriteteve;
5. Zhvendosja e Kosovës nga prioritetet e larta të politikës së jashtme të vendeve
mbështetëse dhe zbehja e kujtesës për të kaluarën e Kosovës;
6. Largimi nga skena politike ndërkombëtare e personaliteteve me ndikim gjatë procesit
për çlirimin dhe pavarësimin e Kosovës.
Njohjet ndërkombëtare mbeten prioritet kryesor i institucioneve të Republikës së
Kosovës. Veprimet shtetërore të Republikës së Kosovës për realizimin e këtij prioriteti
janë zhvilluar në partneritet të ngushtë me SHBA-të, Britaninë e Madhe dhe Francën,
aleatët e tjerë euro-atlantikë, si dhe aleatët rajonalë strategjikë, si Shqipëria dhe Turqia.
69
http://www.kryeministri-ks.net 70
http://www.kryeministri-ks.net
kopje
50
Veprimet e deritanishme janë zhvilluar paralelisht me ndërtimin e shërbimit diplomatik të
Kosovës, i cili, përkundër vështirësive, ka arritur të hapë kanale të komunikimit me një
numër të madh të përfaqësuesve diplomatikë nga shtetet që nuk e kanë njohur Kosovën,
të akredituara në vendet përkatëse ku kemi përfaqësi diplomatike.Rrjeti diplomatik i
Republikës së Kosovës u është qasur vendeve që nuk e kanë njohur pavarësinë e saj në
mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë.
Qasja e drejtpërdrejtë (shtet me shtet) është realizuar përmes takimesh e komunikimesh
me misione diplomatike të vendeve të cilat ende nuk e kanë njohur Republikën e
Kosovës. Në këto takime është përsëritur kërkesa zyrtare për njohje dhe janë paraqitur
argumentet në favor të pavarësisë së Kosovës. Kjo ka shërbyer po ashtu për të marrë
informacione të dorës së parë për qëndrimet e këtyre shteteve ndaj pavarësisë së Kosovës.
Kjo veprimtari ka synuar që njohja e Kosovës të mbahet në
agjendat politike të këtyre vendeve. Me anë të qasjes së tërthortë, nëpërmjet shteteve në
të cilat Republika e Kosovës ka përfaqësi diplomatike, është synuar që të ndikohet tek
shtetet të cilat nuk e njohin ende Kosovën.
6.7.4 Sovraniteti i Kosovës përballë kërcënimeve.
Cenimi i sovranitetit të Kosovës(qëllimi i aneksimit territorial dhe strukturat paralele) që
janë duke ndodhur pas shpalljes së pavarësisë, vjen si pasojë e mos zbatimit të
sovranitetit të shtetit. Modernizimi i tepërt i institucioneve qeveritare dhe atyre
ndërkombëtare po e qojnë Kosovën drejt një konflikti të ngrirë dhe afatgjatë. Këto sulme
ndaj të drejtës së pronës private të kujtojnë terrorin e kobshëm gjatë kohës së Jugosllavisë
së parë, pas luftës.
Cenim i integritetit territorial të Kosovës mund të konsiderohen edhe hyrja e trupave të
armatosura të Malit të Zi brenda territorit të vendit tonë si dhe përndjekja e shqiptarëve
nga pronat e tyre private. Këtë nuk e parasheh Plani i Ahtisarit! Ndoshta parashihet me
Nenin 20 të Kushtetutës së Kosovës për bartjen e sovranitetit. Mali i Zi i ndërmori
veprimet në territorin e Kosovës vetëm pasi Kushtetuta e Kosovës hyri në fuqi.. Duket se
shtetet fqinje e kanë vërejtur këtë “të metë juridike” prandaj me këmbëngulje mëtojnë të
përfitojnë duke e shkelur sovranitetin e Kosovës dhe të drejtat pronësore të qytetarëve
shumicë.
Sovraniteti i Kosovës sipas Planit të Ahtisarit
“Sovraniteti” i Kosovës është garantuar paraprakisht me Planin e Ahtisarit. Ajo që po
ndodhë në veriun e Kosovës dhe komunat tjera që do të krijohen për serbët përpos që
është cenim i sovranitetit të Kosovës kanë për qëllim edhe respektimin e sovranitetit të
Serbisë(okupatore) në një shtet të pavarur. Ndryshe një gjë e tillë mund të quhet edhe
shpallje luftë një shteti fqinj.
Për një kohë të gjatë edhe autoritetet autonome të komunave do të krijojnë probleme në
terren. “Plani i Ahtisarit shumë qartë e thekson se “Komunat në Kosovë do të kenë
kompetenca të plota dhe ekskluzive”, ose “kompetencat vetjake” ku përfshihet një listë e
gjatë e veprimtarive që deri diku i bënë komunat shtete në vete. Komunat do të kenë të
drejtë të bashkëpunojnë, brenda kompetencave të tyre, me komunat dhe institucionet,
kopje
51
përfshirë agjencitë qeveritare të Republikës së Serbisë. Zhurma që është duke u bërë nga
institucionet e Kosovës dhe analistët rreth “shqetësimeve” për cenim të sovranitetit është
vetëm për konsum formal.Trashëgimia Fetare dhe Kulturore, (ku përfshihen prona e
Kishës Ortodokse), reagimet ekonomike dhe zonat e mbrojtura, etj., vetëm e fuqizojnë
edhe më tepër “cenimin e sovranitetit” dhe integritetit territorial të Kosovës. Plani i
Ahtisarit, Sektori i Sigurisë së Kosovës, nuk e cenon “sovranitetin” territorial të Kosovës
por vetëm e mbron “ndryshimin e vijës kufitare nga marrëveshja e demarkacionit në mes
të ish-Republikës Federative të Jugosllavisë dhe ish-Republikës Jugosllave të
Maqedonisë, më 23 shkurt 2001 do të thotë se është “legjitimuar” një e padrejtë historike
kundër Republikës së Kosovës.
Çka do të thotë kjo? Ahtisari shumë qartë e ka thone: “Në deklaratën e tij të 7 marsit
2001, kryesuesi i Këshillit të Sigurimit, ndër të tjera përmendi: “Këshilli i Sigurimit bën
thirrje për nevojën e respektimit të sovranitetit dhe integritetit territorial të ish Republikës
Jugosllave të Maqedonisë. Në këtë kontekst thekson se marrëveshja mbi demarkacionin e
kufirit, e nënshkruar në Shkup më 23 shkurt 2001… duhet të respektohet nga të gjithë”.
Edhe pse një gjë e tillë nuk është cilësuar si cenim i integritetit territorial të Kosovës, kjo
është shkelje flagrante e të drejtave pronësore private, gjithnjë në dëm të shumicës
6.8 ORIENTIMET STRATEGJIKE PËR NJOHJE
71
Republika e Kosovës në fazën e ardhshme do të ndjekë një orientim strategjik, i cili
është konsekuent, i përqendruar dhe gjithëpërfshirës, me qëllim mundësimin e Kosovës
sovrane të bëhet anëtare e plotë e OKB-së, NATO-s dhe BE-së, duke siguruar numër
optimal të njohjeve nga shtetet dhe organizmat multilateralë. Ky synim do të realizohet
në bashkëpunim të ngushtë me partnerët strategjikë dhe shtetet, entitetet dhe
personalitetet e tjera përkrahëse në rajone të ndryshme të botës.
Strategjia e veprimit për njohje dhe integrim të plotë të Kosovës në sistemin
ndërkombëtar do të zhvillohet në tri drejtime:
I. Shtetet individualisht;
II. Grup-shtetet dhe rajonet e caktuara;
III. Organizatat dhe mekanizmat ndërkombëtarë.
Puna në drejtimet e sipërpërmendura do të mbështetet në dokumentet analitike të
hartuara dhe të përditësuara vazhdimisht nga MPJ-ja, të cilat kanë identifikuar pengesat
në sigurimin e njohjeve të reja për çdo shtet veç e veç dhe të cilat rekomandojnë qasjen
që duhet ndjekur dhe argumentet që duhet paraqitur. Këto dokumente analitike janë14
plotësuar me përfundimet e Konferencës së Ambasadorëve të Kosovës (30-31 mars
2011), dhe rekomandimet e komentet e Grupit Punues (prill 2011) për hartimin e
strategjisë.
Shtetet individualisht: Ky drejtim përfshinë punën me shtetet veç e veç varësisht nga
profili i tyre i përgjithshëm, faktorët dhe dinamikat e politikës së jashtme dhe,
posaçërisht, pozicionimi i tyre ndaj pavarësisë së Kosovës.
Grup-shtetet dhe rajonet e caktuara: Ky drejtim ka për qëllim përshtatjen e veprimeve
për njohje ndaj faktorëve dhe dinamikave politike në rajone dhe grup-shtete të
71
http://www.kryeministri-ks.net
kopje
52
caktuara, të cilat ndikojnë në vendimmarrjen e politikës së jashtme të shteteve
përkatëse. Ky kategorizim niset prej premisës se politikat e jashtme të disa vendeve janë
të ndërlidhura ngushtë dhe shpesh operojnë në vijë dhe pajtim me politikat e grupshteteve
të caktuara ose me politikat rajonale të rajoneve apo të mekanizmave të caktuar rajonalë.
6.9 Kosova e pavarur dhe bashkësia ndërkombëtare
Që prej verës së vitit 1999, Kosova ka qenë ligjërisht protektorat ndërkombëtar nën
mandatin ndërkombëtar të OKB-së, në misionin paqeruajtës KFOR, i udhëhequr nga
NATO. I mbikëqyrur dhe i ndihmuar nga një personel civil ndërkombëtar i OKB-së dhe
BE-së prej rreth 2500 vetësh që ndodhen në misionet UNMIK dhe EULEX, Kosova që
prej vitit 1999 ka qenë plotësisht e shkëputur dhe e pavarur prej Serbisë. Ajo ka zhvilluar
një sistem politik parlamentar të veçuar, ekonomi të tregut të lirë dhe ka miratuar
përdorimin e një monedhe tjetër (Euro). Gjendja ekonomike, shoqërore dhe politike në
Kosovë ka ndryshuar shumë duke u përmirësuar që prej asaj kohe. Përparimi i detyrohet
kryesisht ndihmës ndërkombëtare dhe dërgesave financiare të shqiptarëve të kosovës nga
jashtë vendit. 72
Shpallja e pavarësisë më 2008 dhe njohjet pasuese të Kosovës nga shumë shtete, i
sollën Ballkanit stabilitetin shumë të nevojshëm dhe mbyllën librat mbi shpërbërjen e
zgjatur të asaj që dikur ishte Jugosllavi. Shpallja e pavarësisë së Kosovës buroi nga një
proces i mbikëqyrur nga OKB-ja, që përmes Rezolutës 1244 dhe institucioneve që kishte
themeluar, ishte thellë e përfshirë në të kaluarën dhe të tashmen e Kosovës. Shpallja e
pavarësisë tani ka mundësuar një të ardhme në të cilën Kosova nuk është e pavarur vetëm
politikisht, por edhe ekonomikisht dhe administrativisht.
Mendimi i qartë i GJND-së në favor të ligjshmërisë së shpalljes së pavarësisë së Kosovës
nuk ka ndikuar ende që 5-shja evropiane, Rusia dhe disa vende të tjera të ndryshojnë
qëndrim kundrejt njohjes së shtetit të Kosovës. Megjithatë, mendimi i GJND-së ka
ndihmuar në një mënyrë tjetër: pa marrë parasysh kundërshtimet e Serbisë dhe të disa
shteteve përkrahëse të saj ndaj legjitimitetit ndërkombëtar të Republikës së Kosovës,
ekzistenca e saj si subjekt shtetëror në marrëdhëniet ndërkombëtare tashmë pranohet në
mënyrë të padyshimtë edhe nga një numër i konsiderueshëm i shteteve të cilat ende nuk e
kanë njohur pavarësinë e Kosovës.
Për shembull, mbi 125 shtete tashmë pranojnë pasaportat kosovare, në baza formale apo
joformale. 73
Deri në qershor të vitit 2010, Kosova është njohur nga 69 shtete, përfshirë tre anëtarët e
përhershëm të Këshillit të Sigurisë të OKB-së, mëse dy të tretat e anëtarësisë së Këshillit
të Europës, të gjithë fqinjët e drejtpërdrejtë të Kosovës dhe të gjithë republikat ish-
jugosllave me përjashtim të Serbisë dhe Bosnje-Hercegocinës. Pas vendimit të Gjykatës
Ndërkombëtare të Drejtësisë, ky numër do të rritej me siguri. Megjithëse ekzistenca e
Kosovës është mbrojtur nga forcat ndërkombëtare dhe mbijetesa e saj është e siguruar, ky
shtet që është më i riu në Europë mbetet një organizim i papërfunduar të cilit i mungon
kontrolli mbi të gjithë territorin dhe popullsinë e tij, me një mundësi ekonomike për
vetëmbajtje me mangësi dhe me varësi financiare të jashtme të tepruar, të rënduar nga
72
Shih Komentet e SHBA-së, f 3. 73
www.rrokum.tv ( dt 08.09.2010 )(Prof. ANTON BEBLER)
kopje
53
problemet kombëtare të korrupsionit, trafiqet e paligjshëm dhe krimi i organizuar. Një
numër i problemeve të mprehta politike dhe shoqërore të saj janë të pazgjidhur. Varfëria
dhe shkalla shumë e lartë e papunësisë , keqveprimi i sundimit të ligjit dhe pengesat e
udhëtimit të lirë krijojnë probleme shkurajuese për shumicën e popullsisë së Kosovës.
Edhe për pakicën serbe në Kosovë, kjo është traumë psikologjike dhe ekzistenciale e
mprehtë po ashtu si edhe për refugjatët serbë e romë në vetë Serbinë.
Sot, njëqind vjet pas që prej pushtimit të vitit 1912, është e qartë se aventura në veri të
Shqipërisë dhe në Kosovë nuk i solli përfitim Serbisë. Pa barrën e Kosovës, sot Serbia do
të ishte pa dyshim një vend më i zhvilluar, më i pasur dhe më i fortë. Kur erdhi në fuqi
Sllobodan Millosheviçi e shfrytëzoi me mjeshtëri maninë nacionale të lavdisë historike të
Serbisë, duke vënë nën zotërim Kosovën dhe me idenë e të bërit që të gjithë serbët etnikë
të jetojnë në një shtet. Kjo platformë vërtet gëzoi për shumë vjet mbështetje të gjerë
publike ndër të gjithë serbët. Nën sundimin e Millosheviçit, megjithatë, për shkak të
shtrirjes së gjerë të politikës së tij në Kosovë, e shkatërroi arritjen e saj më madhore
kombëtare që pjesa më e madhe e serbëve jetonin në Jugosllavi dhe pësoi humbje shumë
të mëdha ekonomike, njerëzore dhe intelektuale.
Sundimi serb mbi të gjithë Kosovën mbaroi në korrik të vitit 1999 dhe zotërimi i Kosovës
nuk mund të rivendoset më kurrë në mënyrë paqësore në çfarëdo lloj forme. Edhe
nëqoftëse kjo do të ishte e mundur, kjo do të rrezikonte brenda disa dhjetëvjeçarëve
shumicën serbe në territorin e Serbisë të kufijve të para vitit 1999 si dhe do të minonte
sistemin e saj politik të njësuar të tanishëm. Ka tregues se objektivi i vërtetë i qeverisë
serbe të sotme nuk është rimarrja e statusit të saj mbi ish-krahinën, por ripërcaktimi i
kufirit ndërshtetëror të tanishëm me Kosovën, ndoshta nëpërmjet rrëmbimit të territoreve
dhe popullsive pakicë në të dyja anët. Kjo zgjidhje, e cila është propaganduar nga një
numër serbësh të shquar, është, megjithatë, me shumë pak gjasa që të pranohet nga
autoritetet e Kosovës dhe nga bashkësia ndërkombëtare.
Për Serbinë, Kosova e sotme përfaqëson para së gjithash një problem përshtatjeje
psikologjike. Politika e saj e sotme mohuese dhe shkatërruese i shërben keq interesave
politike dhe ekonomike reale të pakicës serbe në Kosovë, refugjatëve serbë dhe romë si
dhe pakicës shqiptare në Serbi. Është në interesin objektiv të popullsisë serbe dhe të
pakicës serbe në Kosovë që të pranojë dhe të përshtatet me këtë realitet të pakthyeshëm.
Të paktën, bashkekzistenca de facto e Serbisë dhe Kosovës pa njohjen zyrtare të
Kosovës, do të kishte gjithashtu rrjedhoja pozitive në klimën e brendshme politike në
fqinjët. Me sjelljen e saj të arsyeshme dhe konstruktive, Serbia mund të ndihmonte në
mënyrë të prekshme për qendrueshmërinë, sigurinë dhe mirëqenien rajonale. Sa më
shpejt që të ndodhë një normalizim i tillë aq më mirë do të ishte për rajonin dhe Europën. 74
Që prej viteve 1989-1999, çështja e Kosovës e ka ndarë bashkësinë ndërkombëtare,
duke përvijuar ndarjen e mëparshme Lindje-Perëndim. Ajo ka krijuar një sfidë serioze
për kohezionin e brendshëm politik të NATO-s dhe ka përkeqësuar marrëdhëniet e saj me
Federatën Ruse. Aleanca më pas u tregua e aftë që të zbuste ndryshimet ndërmjet
anëtarëve të saj dhe të arrinte një konsensus në lidhje me veprimin ushtarak të pezulluar
kundër Republikës Federative Jugosllave dhe më pas për vendosjen përkatëse të forcave
të KFOR-it. Bashkësia ndërkombëtare e ka ndihmuar Kosovën shumë. Sidoqoftë, vetëm
një pjesë e vogël e fondeve ndërkombëtarë ka shkuar drejtpërdrejt në ekonominë e
74
www.telegrafi.com dt. 27.05.2010
kopje
54
Kosovës meqenëse pjesa më e madhe e tyre janë shpenzuar për të ruajtur sigurinë dhe
mbajtur personelin ndërkombëtar. Frytshmëria e ndihmës ndërkombëtare mund të ishte
përmirësuar me siguri nëpërmjet riorganizimit të sistemit, duke përcaktuar më qartë
mandatin e aktorëve ndërkombëtarë dhe duke arritur një bashkërendim më të mirë të tyre
në shkallë rajonale.
Këtu janë disa aspekte positive.Sa përshtaten në kohë me paraqitjen ndërkombëtare :
a. Niveli dhe qëndrueshmëria e komunitetit ndërkombëtar do të thotë përkrahje në
vendimet ku janë përfshirë duke u bazuar në një interes të qartë
b. Përcaktim i qartë i mandatit eshtë një luftëtar i dyfishtë dhe natyra civile që i
përcakton të dyja është siguri dhe mundësi bindëse.
c. Prezenca e njëkohëshme dhe bashkërendim i mbyllur ndërmjet organizatave
ndërkombëtare duke i mundësuar një ndarje ndërmjet fuqisë punëtore ndërmjet
politikës,ekonomise,socialitetit etj.75
Shumë vjet pas vendosjes së protektoratit, problemi i Kosovës i ka ndarë përsëri anëtarët
e NATO-s dhe të BE-së. Në vitin 2007, një shumicë e fortë e anëtarëve të BE-së dhe
NATO-s pranuan rekomandimet e ish-Presidentit të Finlandës, Marti Ahtisari, të cilat
ishin hartuar me porosi të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së.
Sovraniteti i kufizuar i propozuar për Kosovën i bashkërenduar me shpërqendrimin e
pushtetit vendor dhe mbrojtjen e fortë të pakicave u gjykua nga fuqitë perëndimore
kryesore dhe nga mbështetësit kryesorë të KFOR-it si e keqja më e vogël ndërmjet të
gjitha alternativave të mundshme. Si rrjedhojë, njëzet e dy anëtarë të BE-së dhe NATO-s
e njohën pavarësinë e Kosovës. Një pakicë e anëtarëve, kanë ndjekur për arsyet e tyre
qëndrimin kundërshtues të Serbisë. Mosmarrëveshjet ndërmjet anëtarëve të BE-së mbi
këtë çështje kanë qenë më të dukshme në vitin 2008 sesa kanë qenë në vitin 1991
mosmarrëveshjet ndërmjet anëtarëve të Komunitetit Ekonomik Europian në lidhje me
njohjen e pavarësisë së Sllovenisë dhe Kroacisë.
Kosova, për disa dhjetëvjeçarë, ka përfaqësuar jo vetëm një prej konflikteve të shumtë
politikë të botës, të cilët kanë qenë të lidhur ngushtë me ndasi etnike, kombëtare,
gjuhësore, kulturore dhe fetare brenda shteteve.
Konfliktet e shumtë në të kaluarën janë zgjidhur me ndarje të suksesshme të shoqëruara
me shpallje të njëanshme të pavarësive ose me veprime të tjerë të ngjashëm . Ndër
kombet që janë shkëputur në mënyrë të njëanshme prej shteteve të mëdhenj dhe
perandorive kanë qenë edhe serbët. Që prej fundit të "Luftës së Ftohtë" ka pasur rreth
njëzet ndryshime të kufijve të njohur ndërkombëtarisht në hapësirën euroatlantike,
kryesisht pa autorizimin e Këshillit të Sigurisë të OKB-së. Zgjidhja e problemit të
Kosovës, në një numër të caktuar këndvështrimesh sui generis, nuk duhet të përsëritet
diku tjetër.
Në shumë këndvështrime me zhvillime të ngjashme, shumica e vendeve anëtarë të BE-së
e të NATO-s dhe Rusia përdorën standart të dyfishtë kur respektuan të drejtën e
vetëvendosjes në njerin rast dhe e nënvleftësuan në rastet e tjerë.
75
Alice Ackerman and Antonia Pala, 'From Peacekeeping to Preventive
Deployment: a Study of the United Nations in Former Yugoslav Republic of
Macedonia', European Security Dialogue, vol. 5, no. 1, Spring 1996, pp. 83-97, esp.
kopje
55
Dymbëdhjetë vjet pas ridaljes në politikën ndërkombëtare, Kosova mbetet një problem
kontradiktor. Ajo kërkon vëmendje dhe ndihmë nga bashkësia ndërkombëtare me qëllim
që të jetë e sigurtë se përpjekjet e saj shumë të mëdha për paqe që nga viti 1992 në
Ballkanin Perëndimor do të kenë ndihmuar për çështjen e Europës së lirë, demokratike
dhe të zhvilluar të cilës i përkasin me të drejtë të gjithë vendet ballkanikë, përfshirë
Kosovën.
KONKLUZIONE
Si përfundim iu dha qartësia shum pikave të rëndësishme që po ndodhin realisht në ditët
e sotme .
Më saktë u parashtruan shum cështje të rëndësishme.
U nis me shpjegimin e një rruge shum paqësore sic janë negociatat kuptimi i tyre .
Një rrugë shumë më e shkurtër se sa cuarja direkte në gjykatë . Shpjegimi se sa
përgjegjësi kanë shtetet bëjnë të munduar kuptimin e thjeshtë nga cdo kush .
Shumë lojra dhe strategji që ndiqen nga shtetet na bëjnë të kuptojmë ecurinë që ndjekin
shtetet kur ndodhen përpara një konflikti, aq më tepër konfliktet bazë të një shteti.
Parashtrimi i funksionit të gjykatës ndërkombëtare të drejtësisë është një element tjetër i
të drejtës ndërkombëtare i rëndësishëm sepse është organi më i lartë rregullator midis
shteteve.
U bë më e qartë funksioni dhe rëndësia e saj duke parë së vendi ynë nuk ka pasur shum
cështje në këtë gjykatë dhe për pasojë edhe njohja e saj është më e dobët sesa gjykata të
tjera të ngjashme me të .
U arrit të shpreheshin dhe kuptoheshin shum data dhe fakte historike që përbëjnë rëndësi
për kombin tonë .
Një cështje delikate si në thelbin e saj ashtu edhe në historinë kohore të saj me shum
ngjarje e të papritura.
Data të shumta plot vuajte të kosovës që të conin me një mendim për arritjen një ditë të
një lirie të munguar derisa arriti në ditën e madhe të lirisë dhe më pas cuarja e saj në
gjykatën ndërkombëtare. Finalizimi i një mundimi i shprehur në data e fakte me një
kronologji ngjarjesh aktive duke pasqyruar edhe rëndësinë më të madhe ligjëshmërinë e
shpalljes së pavarësisë .
kopje
56
Bibliografi
Burimet Literatura:
Puto Arben, E drejta ndërkombëtare publike , albin, Tiranë.2008.
Dojç Karl, Analiza e mardhёnieve ndërkombëtare,shblu, Tiranë,1994
Bytyçi Enver, E drejta e vetvendosjes:Rasti i Kosovës, shb.koha,Tiranë, 2007
Stavileci Esat,Për Kosovën dhe çështjen Shqiptare,prograf, Prishtinë 2001
Jeta juridike ,Revistë juridike shkencore nr 4, shb.erik, Tirane,2004
Baleta Abdi “Kosova nga Dejtoni ne Rambuje” shbkoha,Tiranë 1999
Lalaj .A, Kosova rruga e gjatë drejt vetëvendosjes, Tiranë, 2000
Gjeloshi .N, Kosova në udhëkryq ’89, Itali, 1997
Çështje të historisë së shtetit dhe të së drejtës, për konkursin e pranimit në fak.e
drejtësisë. Luarasi 1998
Komentet me shkrim të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, (“Komentet e SHBA-së”),
Komentet me shkrim të Qeverisë së Republikës së Serbisë (“Komentet e Serbisë”),
Deklarata e SHBA-së, f. 57, n. 231; Komentet e SHBA-së
Armitage David, Shpallja e pavarësisë: Një histori globale 3, 20 (2007).
Tifunovska Snezana Prej krijimit deri te shpërbërja e saj (bot. 1994),
Abi-Saab Georges, “Konkluzioni”, në Shkëputja: Perspektivat e të drejtës
ndërkombëtare,(Marcelo
Kohen, bot. 2006)
Lund S Michael., Preventing Violent Conflicts - A Strategy for Preventive
Diplomacy (Washington DC: United States Institute of Peace Press, 1996)
Furlong Bob, 'Powder Keg of the Balkans', International Defence Review, vol. 26,
no. 5, May 1993,.
kopje
57
"Huge amounts" of weapons said to enter Macedonia from Albania', SWB
EE/3024 A/17, 15 September 1997
,
,
Sauerwein Brigitte, 'Can crisis be nipped in the bud?', International Defence
Review, vol. 26, no. 5, May 1993,
Ackerman Alice and Pala Antonia, 'From Peacekeeping to Preventive
Deployment: a Study of the United Nations in Former Yugoslav Republic of
M acedonia', European Security Dialogue, vol. 5, no. 1, Spring 1996
Referencat
www.rrokum.tv ( dt 08.09.2010 )(Prof. ANTON BEBLER)
www.trtalbanian.com ( dt22.07.2010)
www.telegrafi.com dt. 27.05.2010
www.shqip.al dt 17.09. 2010
http://www.scribd.com/doc/81925841/Sovraniteti
http://www.see-educoop.net/education_in/sovranitet
http://www.kontribut.com/diplomaci( prof.dr. Beqir Ismaili)
http://www.universitetiaab.com(Uroš Lipušček)
http://pashtriku.beepworld.de/files/prof dr/xhelal gjevori_
http://fletorjashqiptaria.com/konferenca-e-bujanit
http://sq.wikipedia.org/wiki/Kosova
http://www.forumikatolik.net/archive
http://geoprespa.wordpress.com
http://forumi.shqiperia.com
www.kosovothanksyou.com
http://sq.wikipedia.org/wiki/Njohja_e_Kosov%C3%ABs_shtet_i_pavarur
http://www.kryeministri-ks.net
http://lajme.dervina.com
http://www.kdi-kosova.org
Gazeta Tirana observer (23 July 2010 )
BBCAlbanian.com Botuar: E premte, 17 prill 2009
BBCAlbanian.com 17.02.2008