Zamenhof - Ernest Drezen

7/26/2019 Zamenhof - Ernest Drezen

1/51

1

eLIBROZAMENHOF

Ernest Drezen

Zamenhof

I N K O

eLIBRO


2/51

2

eLIBROZAMENHOF

Ernest Drezen

ZAMENHOF

T

eksto la la eldono de SAT en 1929

eLIBROAranis: Franko Luin

ISBN [email protected] INKO SE-13542 TYRES SVEDIOhttp://www.omnibus.se/inko DECEMBRO 2000


3/51

3

eLIBROZAMENHOF

I. Zamenhof kaj Zamenhofamondkoncepto

Zamenhofa junaoLa karaktero, la pensmaniero kaj la tuta personeco de Ludo-

viko Zamenhof estonta atoro de la lingvo esperanto formiis dum lia junao sub influo de tiu socio kaj tiuj poli-tike-ekonomiaj kondioj, kiuj estis karakterizaj por rusa im-perio kaj okcidentaj iaj regionoj dum la dua duono de ladeknaa jarcento.

Ludoviko Zamenhof naskiis la 15an de decembro 1859 enBialystok de gepatroj hebreaj.En Bialystok 80% da loantoj estis hebreoj. Aliaj 20% da

loantaro apartenis al rusoj, poloj, germanoj.La enerala politiko de la cara registaro en la okcidenta

lando kaj speciale en la tiel nomata Pola-Relando konsistis

en instigado malamika de unu nacio kontra alia. Subprema-taj en libera disvolvo de sia nacia vivo kaj kulturo, poloj kajhebreoj helpis al tiu subpremado per reciprokaj malamikaoj.Pleje suferis nature hebreoj.

Dum la infanecaj jaroj de Ludoviko (18631865) okazis la

lasta Pola revolucio, sufokita plej kruele de rusaj endarmojkaj regimentoj.e tia enerala situacio estis speciale notinda, ke la patro

de Ludoviko Marko Zamenhof, privata lernejposedanto enBialystok, ricevis oficialan tatan postenon. Li fariis instru-


4/51

4

eLIBROZAMENHOF

isto en la tata mezlernejo, kio estis okazo malofta por la he-breoj.

En la j. 1873 Marko Zamenhof transloiis kun sia familioVarsovion, kie li instruis germanan lingvon en Reala lernejokaj Veterinara Instituto.

Evidente Marko Zamenhof havis grandan konfidon e latataj kaj policaj atoritatoj. En Varsovio estis al li permesi-te malfermi privatan pensionejon por lernantoj.

Permesoj por tiaj pensionejoj estis donataj de la registarajinstitucioj kun granda singardemo nur al tiuj, kiuj neniu-rilate povus malbone influi la lernantojn, kaj la hebreoj jaestis iam speciale suspektataj de la cara politika polico.

Konfido, kiun uis Marko Zamenhof e la tataj atorita-

toj, plue montriis en la fakto, ke li fariis cenzuristo por ek-sterlanda gazetaro1.Mortis Marko Zamenhof 70 jaraa en la 1907, havante ti-

tolon tatkonsilisto2.Detalajn informojn pri Zamenhofa junao oni povas ricevi

el la citita verko de E. Privat Vivo de Zamenhof, kies atoro

estis allasita al la familiaj arivoj de Zamenhof.Patro de Zamenhof estis la iuj atestoj severa homo,

kapabla lingvisto, pedagogo principe kaj praktike aplikantala metodojn de carreimaj lernejoj. Fizikaj punoj ne estis mal-oftao e la infanoj de Marko Zamenhof. Certa krudeco kaj

severa plenumado de la postuloj oficaj devis esti liaj neprajecoj por sukcesi en lia tata kariero, tiel nekutima inter lahebreoj ruslandaj.

1 E. Privat, Vivo de Zamenhof. London, 1920. p. 28.2 E. Wiesenfeld. Galerio de Zamenhofoj. Horrem b. Kln, 1924. p. 7.


5/51

5

eLIBROZAMENHOF

La patrino estis molanima, profunda kredantino male al lapatro-ateisto.

Ludoviko heredis de sia patro kapablon por studoj diver-saj kaj speciale por lingvo-studoj, obstinon kaj persiston. Depatrino li heredis modestecon, trankvilon kaj sopiron al io,kio levus lin super la vivo ordinara. Li uis atoritaton kajamikecon de iuj siaj lernejkamaradoj. Privat atestas, ke enlernejo por problemoj malfacilaj de lerneja tasko li estis hel-

pema konsilanto. En la hejmo kaj ekster la hejmo Ludovikoakre sentis la enon, kiun kazis lia hebrea deveno kaj mal-facilaj vivkondioj de lia familio. Malfacila kaj peza estis luktode Zamenhof, studento kaj komencanta kuracisto, por rajtovivi kaj por prizorgi la necesajn vivrimedojn.

La tuta Zamenhofa ideologio ensorbita de li en hejmo, ler-nejo kaj sur stratoj de Bialystok kaj Varsovio estis tiu de lanacie kaj ekonomie premita kaj ekspluatata etburaro de pol-hebreaj urbetoj Pollandaj.

Privat rakontas: Pri laboristoj, pri malriaj homoj gimna-ziano Zamenhof pensadis pli kaj pli. En rondo familia li a-

tis legi late el versaoj de poeto rusa Nekrasof poeto demizero kaj sufero; kaj dum tuta vivo Zamenhof amis la po-polon laboreman kaj preferis loi en kvartaloj iaj for el mon-dana societo.

Frato de Ludoviko Leono Zamenhof rakontas en verketo

El biografio de L. Zamenhof:Anka dum la jaroj gimnaziaj lin multe interesis diversajsociaj demandoj.

De plej junaj siaj jaroj li revis pri solvado de tiaj problemoj,sed plej multe lin interesis la problemo de diversnaciaj inter-


6/51

6

eLIBROZAMENHOF

rilatoj. i instigis lin ekprovi kreon de lingvo netrala inter-nacia.

La familio kaj la irkaanta lin socio ne povis doni al Lu-doviko ustajn klarigojn pri la kazoj de la ekzistanta naciakaj ekonomia subpremo, pri la veraj kazoj de nacia batala-do kaj malamikemo reciproka.

Patro-cenzuristo verajne e zorgis, ke en la cerbo de liafilo ne trafu iuj daneraj ideoj. La milda patrino volis ion

solvi per ama kaj paca maniero.Rezulto estis, ke tiujn problemojn sociajn, tre gravajn, Lu-

doviko klopodis solvi memstare. Li ricevis ideon, ke la kazoefa de intergenta malamikemo estas diferenco de la lingvoj.Jam tre juna li venis al tiu ideo; kaj en la jaroj maturaj tiu ideo

akiris e li iam pli gravan rolon. Pli malfrue, kiam li povisekkoni anka aliajn pli realajn konceptojn sociologiajn, tiuefideo de lia vivo akiris por li jam tian gravecon, ke i iujnaliajn pensojn forovis malantaen.

Do la tuta idearo de Zamenhof estis ligita kun la problemopri Lingvo Internacia, kaj tial Zamenhof neniam sukcesis vidi

iujn aliajn solvojn por la malbenitaj problemoj sociajn oltiuj solvoj, kiuj metis sur la unuan planon la ideon pri Ling-vo Internacia.

Tia konceptaro de Zamenhof havis e certan utilon. Treverajne nur dankal i Zamenhof pripensis is la fino, ella-

boris is la fino kaj sukcesis realigi sian revon pri la lingvointernacia.La problemoj fakte pli gravaj restis por li iam flankaj kaj

tuta lia atento, tuta streo de lia menso estis iam direktitanur al unu por li sentime grava punkto.

1 Fundamenta Krestomatio, p. 269


7/51

7

eLIBROZAMENHOF

Zamenhof konsideris sin kiel pioniro, kiel profeto de tiuideo. Li antavidis multajn obstaklojn, sed li kredis al sia pra-

veco kaj al fina triumfo de sia ideo.Tial li skribis:La pioniroj de novaj ideoj renkontas nenion krom mokoj

kaj atakoj, la unue renkontita, tre malmulte lerninta buborigardas ilin de alte kaj diras al ili, ke ili okupas sin je mal-saaoj

Kaj:La homoj miras, kiamaniere en nia praktika tempo povas

aperi tiaj malsaaj fantaziuloj 1

Sed tempo forpasas, kaj la hieraaj ideoj primokataj iompost iom farias enerale akceptitaj kaj Zamenhof sukcesis

isvivi grandajn triumfojn kaj gravajn akceptojn, se ne por siasocia idearo, do tiam por la praktike de li solvita problemopri la Lingvo Internacia.

La interna ideo de esperantismo

La mondo akceptis formon de Lingvo Internacia, kiun propo-nis kaj defendis D-ro Zamenhof.

Sed malsukcesis tiuj sociaj ideoj, kiujn Zamenhof de la ko-menco mem intime ligis kun sia lingvo.

Dum gimnaziana kunveno de la j. 1878, festinta kreon de

la unua formo de Lingvo Internacia, oni kantis himnon:Malamikeco de la naciojFalu, falu, jam venis tempo

En la raporto, prezentita dum la j. 1900 al kongreso deFranca societo por progresigo de sciencoj, Zamenhof, defen-

1 Fundamenta Krestomatio p. 274276.


8/51

8

eLIBROZAMENHOF

dante la eblecon de Lingvo Internacia, samtempe plurfojeargumentas kontra ovinismo, kiel produkto de lingva dife-

renco.Sincere li klopodas konvinki la ovinistojn, ke amo al siapopolo kaj al la tuta homaro trovias en sama rilato kiel amoal sia familio kaj al sia nacio1.

Dum la III Universala Kongreso de esperanto en Cambrid-ge (1907 j.) Zamenhof forte akcentis:

Ni deziras krei netralan fundamenton, sur kiu la diver-saj homaj gentoj povus pace kaj frate interkomunikiadi, nealtrudante al si reciproke siajn gentajn apartaojn.

En sia memuaro pezentita al la Internacia Kongreso de Ra-soj en Londono (2629 VII, 1911), li asertas, ke la kazo de

malamo intergenta ne estas kazo ekonomia:Ni malamas fremdajn gentojn ne ar ni timas, ke ili ninekonomie englutos, sed ni krias pri englutado tial, ke ni ilinmalamas.1

Sendube erara estis la la pretendo de Zamenhofa memu-aro, ke ne kazoj ekonomiaj kreas la intergentan malamon.

uste tiuj kazoj in kreas. La ekonomia konkurado de di-versnaciaj financistoj kaj entreprenistoj estas iam prezen-tata kiel konkurado inter nacioj kaj gentoj. Samtempe la kla-soj ekspluatantaj lerte organizas gentan malamon inter la kla-soj malsuperaj de la socio, ar sub tiu irmo estas faciligata

ekspluatado de tiuj klasoj malsuperaj kaj estas malfortigatailia povo por organizita kontrastaro al la tendencoj eksplu-atistaj.

Same eraris Zamenhof, kiam en la j. 1913 li asertis ke ling-

1 L. Zamenhof.Gentoj kaj Lingvo lnternacia. Leipzig. 1912 p. 4.


9/51

9

eLIBROZAMENHOF

va ovinismo estas unu el la efaj kazoj de malamo interhomoj1.

Li en tiu frazo anstatais kazon per la sekvo, ar ovinis-mo mem estas sekvo de la nuntempaj sociaj rilatoj kaj tute neia kazo.

Tia grandigo de la genta kaj lingva problemo, malakcepta-ta de seriozaj laborantoj kaj batalantoj sur la kampo de lasociaj reformoj, estis la efideo, kiun kun la lingvo akcep-

tis kiel aksiomon la unuaj pioniroj de la nova lingvo.irka tiu ideo grupiis la unua areto de esperantistoj, kaj

tiu ideo estis la liganta por ili centro.Same kiel la idealismo Zamenhofa instigis lin kaj helpis al

li doni skizon de la principoj, sur kies bazo komenciis kaj

pluen progresis esperanto, same la interna ideo de esperan-tismo instigis unuan grupeton de esperantistoj batali poresperanto, uzi in kaj tiamaniere konduki in al tia grado deperfekteco, kiam i jam povis esti prenita kaj uzita de rondojpli vastaj, konsiderantaj lingvon kiel simplan instrumentonkaj foretantaj la tutan socian idearon Zamenhofan.

Zamenhof, blindigita de siaj ideoj, ofte ne povis rimarki laekzistantajn kontradirojn inter siaj asertoj kaj la vivo reala.

En sia parolado dum la VI Internacia Kongreso en Wash-ington (1910) li salutis Usonon per la vortoj: Lando de libe-reco, lando de estonteco

Zamenhof estis tiel armita per la penso, ke tiu landoapartenas ne al tiu a alia gento a eklezio, ke li forgesis prila milionoj da nigruloj persekutataj kaj ekspluatataj.

Li forgesis, ke la ovinismo lingva kaj religia en Usono dis-floras same rie, kiel en la landoj Eropaj (eble nur sub iom

1 Dro L. L. Zamenhof Deklaracio pri Homaranismo, Madrid, 1913, p. 11.


10/51

10

eLIBROZAMENHOF

aliaj formoj), ar la sistemo de socia ordo en Usono kaj Ero-po enhavas ja nenion esence diferencan.

Vere, post unu jaro en memuaro, adresita al la Kongresode Rasoj, Zamenhof jam faris kelkajn rezervojn por aliaj ka-zoj de sociaj malpacoj. Li skribis:

La intergenta diseco kaj malamo plene malaperos nurtiam, kiam la tuta homaro havos unu lingvon kaj unu religi-on

Daros tiam en la homaro tiuj diversaj malpacoj, kiuj re-gas interne de iu lando kaj gento, kiel ekzemple malpacojpolitikaj, partiaj, ekonomiaj, klasaj k. t. p. sed plej terura eliuj, la malamo intergenta, tute malaperos.1

Sed e en tiu sia memuaro nek unu vorton diris Zamenhof

pri tio, ke la lingvo, mem estas produkto de certa socio, decertaj formoj de mastrumado kaj de socia produktado. Laideo pri la lingvo, unuiinta kun la nebula interna ideo deesperantismo superregis en menso Zamenhofa ion alian.

e sia lasta oficiala parolo anta kongreso esperantista(VIII Kongreso, Krakow 1912 j.) Zamenhof ree akcentis tre

kategorie, ke: esperanto estas ne sole simpla lingvo, sed kei estas grava socia problemo.

Homaranismo

Certe en sia Deklaracio pri Homaranismo (1913 j.) Zamen-hof mem konstatis, ke esperantisma ideo prezentas nur ne-difinitan fratecan senton kaj esperon kiujn naskas la rekon-tiado sur netrala lingva fundamento

1 L. L. Zamenhof Gentoj kaj Lingvo Internacia. Leipzig 1912. p. p. 1112.


11/51

11

eLIBROZAMENHOF

Sed li volis kredi ke la Lingvo Internacia jam kreis adeptojnpretajn por alii al iuj pli klare esprimitaj filozofie-etikaj prin-

cipoj.La unua Universala Kongreso de esperanto sugestis al lipenson ke:

Nun en Bulonjo sur Maro fakte komencias en pli gran-da mezuro la reciproka kompreniado kaj fratiado de la di-verspopolaj membroj de la homaro.

Li volis kredi, ke esperanto kaj ia interna ideo jam kom-encas unuigi homaron en unu rondo familia, ar nun ni vi-das antau ni grandegan nombron da varmegaj amikoj de es-peranto, kiuj reprezentas per si preska iujn landojn de latera globo, preska iujn naciojn, iujn rangojn kaj klasojn de

la homoj.Tiuj vortoj estas fakta esprimo de la idealo de klas-paco.Eble en limigita rondo de la unuaj esperantistoj, renkontan-taj unu alian por unu semajno sur netrala tero de UniversalaKongreso, tiu klaspaco e estis realigebla. Sed nature neniulingvo, neniu interna ideo kapablas kaj kapablos starigi tian

klaspacon en ordinaraj kondioj de homa kunvivado, eksplu-atado kaj laborado.

Memorante la tagojn de Bulonja Kongreso Zamenhof postunu jaro skribis: La mirinda sukceso de la Bulonja Kongre-so konvinkis la iniciatorojn de la homaranismo, ke absoluta

justeco, egaleco kaj frateco inter la popoloj estas plene ebla.1

Tial anstata nebula esperantismo li decidis fondi pli kla-re difinitan filozofie-socian movadon Homaranismon.

Samloke (p. 6) Zamenhof klarigas la efan celon kaj kon-vinkon de homaranoj: La homaranoj estas konvinkitaj ke iu

1 Homaranismo (Hilelismo, Peterburgo, 1906, p. 5.


12/51

12

eLIBROZAMENHOF

nacia a religia ovinismo kaj iu celado de unu gento regisuper aliaj gentoj, kiel bazita sur malvero kaj rajto de pugno,

pli a malpli frue devas malaperi.Anka en tiuj vortoj mankas kompreno por la fakto, aestas intence prisilentita la fakto, ke por la malapero de o-vinismo necesas premiso malapero de nuntempa socio, ekiu klasoj superaj premas kaj ekspluatas la klasojn malsupe-rajn.

La fundamenta esenco de la homaranismo estas esprimi-ta en la I kaj II punktoj de la Deklaracio pri Homaranismode la j. 1913.

Mi rigardas la tutan homaron kiel unu familion, la dividi-tecon de la homaro en diversajn reciproke malamikajn gen-

tojn kaj sentreligiajn komunumojn mi rigardas kiel unu el laplej grandaj malfelioj, kaj:ian ofendadon a premadon de homo pro tio, ke li

apartenas al alia gento, alia lingvo, a alia religio, a alia so-cia klaso, ol mi, mi rigardas kiel barbareco.

Tre karakterize por Zamenhof estas, ke en la unua redak-

ta formo de la Deklaracio1mankis la vortoj a alia sociaklaso.

En la intertempo de la jaroj 190613 la penso de Zamen-hof lernis konsideri gravecon de la socia problemo pri klas-diferenco.

Sed, lerninte tion, Zamenhof ne volis kaj ne povis reesploriustecon de siaj ideoj. Li metis la klasdiferencon apud dife-rencoj gentaj, lingvaj kaj religiaj, kaj pensis ke iuj malbo-naoj, rezultantaj el tiuj diferencoj, estos solvataj per akcep-to de lingvo komuna kaj de mondkoncepto homaranista.

1 Dogmoj de Hilelismo Peterburgo, 1906 p. 1314.


13/51

13

eLIBROZAMENHOF

Tiujn-i ideojn Zamenhofajn, kiuj kapablus nur fui realankomprenon de la ekzistantaj soci-fortoj, necesas repui plej

energie.Kaj tamen kelkaj flankaj praktikaj konkludoj de Zamenhof,rezultantaj el lia Dogmaro meritas aprobon kaj akcepton.

En la kvara pukto de la Deklaracio pri Homaranismo(1913 j.) li skribis: iu regno kaj iu provinco devas portinomon netrale geografian, sed ne la nomon de ia gento.

uste en Sovet-Unio, efektiviginta plej vastan libereconpor iuj nacioj kaj popoloj, tiu principo estas praktike enkon-dukita per la nomoj URSS, Nord-Okcidenta lando, Uralalando k. t. p.

Same la propono de Zamenhof en kvina punkto de la De-

klaracio pri edukado de infanoj en senovinisma spirito estas efektivigita uste en Sovet-Unio per specialaj kursoj detiel nomata Internacia edukado. Anka en kelkaj aliaj lan-doj specialaj, starigitaj en lernejoj, kursoj pri Ligo de Naci-oj pretendas efektivigi tiun ideon de Zamenhof.

En Sovet-Unio estis same akceptita la principa diferenci-

go de ideoj pri lingvo devena (gepatra) kaj lingvo persona(de iutaga uzo).

Naciismo kaj ovinismo e Zamenhof (Zionismo)

Fakte la penso pri propra popolo kaj iaj malfelioj estis ka-zo, kiu inspiris Zamenhofon mem por la ideo internaciling-va kaj por la interna ideo de esperantismo.

Ni trovas atestojn, ke e la lingvon internacian li komen-ce volis krei unue kaj efe por sia malfelia popolo, dividita


14/51

14

eLIBROZAMENHOF

inter multaj landoj kaj lingvoj, popolo kiu ree povos esti unui-gita dankal la lingvo1.

Certan tempon dum siaj studentaj jaroj li multe studis kajokupiis pri la kolonizo de tero en Ukrajnujo per hebreojLi revis pri Palestino. Multajn poeziojn kaj propagand-ar-

tikolojn li skribadis tiutemajn.Dum la unua sionista kongreso en Varsovio li havis bri-

lan paroladon, kiu famigis lin en la koncernaj sferoj2. Pri la

samo rakontas anka E. Privat.Tamen kun paso de la tempo Zamenhof komprenis, ke zio-

nismo estas nur alia formo de la sama nacia ovinismo, kiunli lernis per tuta forto de sia menso malami de sia junaomem.

Lasinte ideon de zionismo, Zamenhof ne povis akcepti an-ka la ideojn de konsekvencaj asimilistoj, kiuj, prezenanteideologion de certa parto de bonstata hebrea buraro, volisvidi solvon por la hebrea problemo en plena dissolvado de lanacio hebrea inter nacioj in irkaantaj.

Li volis konservi pura kaj senmakula sian netralan super-

nacian homaranismon.e Zamenhof forestis paroloj pri aktiva batalo kontra la

kazoj de nacia subpremiteco. Restis nur vortoj konsolaj enla punkto VIII de la Deklaracio pri Homaranismo:

Se en mia hejma lando iuj laboroj estas ekspluatataj la

la oportuneco a gloro de unu speciala gento kaj tio parali-zas mian entuziasmon por socia laborado, a e devigas minrevi pri alia hejmolando, mi ne devas malesperi, sed mi de-

1 vidu O. D. Ribaulb Rememoraoj pri la unua tempo de Esperanto en laProgreso, Praha, 1927 j. N 3., p 18.

2 E. Wilsenfeld. Galerio de Zamenhofoj, Horrem bei Kln, 1924 j. p. 13.


15/51

15

eLIBROZAMENHOF

vas min konsoli per la kredo, ke la nenormala stato en mia hej-ma lando pli a malpli frue pasos.

Tiu mola pasiva esperado estis ne sufie konkreta por asi-milistoj, kaj i same ne estis akceptebla por la aktivaj zio-nistoj, kiuj volis organizi nacie kaj tate la premitan popolon.

La ideoj per kiuj Zamenhof volis servi al sia popolo restisne akceptitaj de tiu popolo.

La 30 VI 14 Zamenhof rifuzis partopreni fondon de Hebrea

ligo, al kies inciatintoj li skribis jenon:La miaj konvinkoj mi ne povas ligi min kun la celado kaj

idealoj de speciala gento a religio.Mi estas profunde konvinkita, ke iu nacionalismo prezen-

tas por la homaro nur plej grandan malfelion, kaj ke la ce-

lado de iuj homoj devus esti krei harmonian homaron. Es-tas vero, ke la nacionalismo de gentoj premataj kiel natu-re sindefenda reago estas multe pli pardoninda ol la naci-onalismo de gentoj premantaj, sed se la nacionalismo de for-tuloj estas nenobla, la nacionalismo de malfortuloj estas ne-prudenta mi volas labori nur por interhoma justeco abso-

luta.1Li volis kredi ke per tio mi alportos al mia malfelia gen-

to multe pli da bono, ol per celado nacionalisma.

Religiaj konceptoj de ZamenhofLa neeviteblaj kontradiroj inter la vivo reala, kiun li obser-vis, kaj la idealiste konstruita teorio homaranisrna kazis, keZamenhof, konsciante sian malfortecon, venis al akcepto decerta kredo religia a kvaza-religia.

1 E. Privat, Vivo de Zamenhof, London, 1920, pp. 185186.


16/51

16

eLIBROZAMENHOF

En la Preo sub verda standardo, deklamita de Zamen-hof dum la 1-a Kongreso, li parolis pri dio, kiel nekonata fort-

ego, forto mistera la mondon reganta.Same en la deka punkto de la Deklaracio pri Homaranis-mo li parolas pri dio, kiel la plej alta, por mi nekomprene-bla forto.

Nekomprenitaj kaj nekompreneblaj restis por li la kreajfortoj de homa socio. Tial mankis al li firma scio pri la usteco

de la vojoj, kiujn li volis trairi.Mankon de tia scio li anstataas per kredo religia, vere

nobligita kaj idealigita.En la temploj homaranoj, kies kreon li sopiris, Zamenhof

rekomendis anstata iuj ritaj diservoj askultadi:

la verkojn de la grandaj instruintoj de la homaro, pri lavivo kaj morto kaj pri la rilato de nia mi al la universo kaj alla eterneco1

Zamenhof ne volis scii, sed sendube li sentis ke lia filozofiotute ne alkonformias al la reala vivo. Li ne povis esti abso-lute certa, ke la projektata de li solvo por sociaj problemoj

donos solvon kontentigan por iuj maldolaoj de la nunavivordo.

Por li plua garantio kredi al sia verko estis kredo al tiu fortonekonata, kiun ignoras kaj kiun ne bezonas homoj, kies pen-so trapenetris la realan iron de la homa historio kaj kiuj ek-

komprenis la verajn fortojn, tiun iron influantaj.Zamenhof volis, ke homoj aliaj ne travivu tiun tragedionde hezito kaj de fantoma scrado, kiun travivis li mem, kiamli, deksesjara knabo-ateisto, revante pri la bono de la homa-ro kaj ne havante ustan ideon pri la vojoj de homara evoluo,

1 Homaramismo (Hilelismo, Peterburgo, 1906. p. 15.


17/51

17

eLIBROZAMENHOF

devis por savi sian idealisman konceptaron, reveni al dio kajreligio.

Zamenhof volis:savi sian posteularon kontra senprogrameco kaj konse-kvence kontra refalo en gente-religian ovinismon.

Certe jam ne konvinkige, sed artifike sonas la alvoko, kiunpreparis Zamenhof dum milito por la projektata kongresopor netrale-homa religio:

lnfanon oni ne povas nutri per abstraktaj teorioj kaj re-guloj, i bezonas impresojn kaj senteblan eksteraon kielkruele ofte suferas infano de senreligiulo, kiam i vidas alianinfanon, eble tre malrian, sed kun felia koro, irantan en sianpreejon, dum i mem havas nenian gvidantan regularon,

neniajn festojn, neniajn morojn!1

La gvidanta regularo povas esti donata al la infano tutesendepende de iu edukado religia. Necesas nur, ke la eduka-do, gvidanta regularo, festoj kaj moroj starigitaj donu alinfanoj certan volon, firman scion kaj konvinkon por la vivo.

En Sovetio senreligia edukado donas al la infanoj multe pli

da veraj vivo-principoj, ol povas doni iuj ajn instruoj de ekle-ziuloj diversspecaj. Certa-sence tiuj sovetiaj infanoj kreskoskaj estos la volo, scio kaj konvinko veraj kaj indaj homara-noj.

Al Ludoviko Zamenhof infano kaj junulo tiu scio kaj tiu

konvinko mankis kaj lia volo ne mankinta kondukis lin alfalsaj teorioj artefaritaj, idealistaj.

1 E. Privat, Vivo de Zamenhof, London, 1920, p. 175.


18/51

18

eLIBROZAMENHOF

Tolstoj kaj ZamenhofLa ideoj de Zamenhof pri starigo de paco anstata ekzistan-

taj interlukto kaj batalo inter homoj, gentoj kaj soci-klasoj havis certan parencecon kun ideoj similaj, esprimitaj de lagranda rusa verkisto L. N. Tolstoj.

E. Privat skribis: Post brila novelista kariero la ria grafokonvertiis al simila idealo pri kia Zamenhof jam vivis de postinfaneco.1

Tolstoj same kiel Zamenhof komprenis la malbonojn de lanuntempa soci-ordo. Tolstoj same kiel Zamenhof ne sukce-sis kompreni la leojn, kiuj direktas progreson de homa gentokaj socio. Serinte elirejon el la nuntempa malbono ili ambadronis en teorioj idealistaj.

Amba ismoj tolstojanismo kaj homaranismo estis pro-testoj kontra la formoj de moderna kulturo, kontra la sis-temoj politika kaj ekonomia de la moderna socio.

Sed al Zamenhof mankis tiuj kurao kaj konsekvenco, ki-ujn posedis Tolstoj.

Tolstoj faris energian alvokon por reveno al la natura vivo,

por detruo de la nuntempa kulturo, por plena natura esigode la homaro-ekzisto.

Tolstoj venis is la finaj logikaj konkludoj. Li skribis: lahomoj ne havas rajton profiti ne nur la fervojojn, vaporon,elektron, telefonon, fotografion, la senfadenan telegrafon, sed

e la simplan preparadon de la fero kaj de la talo, ar iuj iperfektigoj kaj inventoj estas uzataj nur por starigo de la pasi-oj, por uoj, diboado kaj ekstermado de homoj.2

Tolstoj esprimis esence reakcian ideologion de la socio-

1 E. Privat, Vivo de Zamenhof, London, 1920, p. 88.2 EI la verko Kredu vin mem. en Esp.: L. N. Tolstoj Pri la perforto, milito kaj

revolucio. Sofio 1928 p. 12.


19/51

19

eLIBROZAMENHOF

klasoj terkulturistaj, kiujn la rapida evoluo de nuntempaj pro-duktad-rimedoj etas en seneliran, iam pli progresantan mi-

zeron kaj malesperon.Zamenhof restis e mezaj pozicioj. Al finaj konkludoj logi-kaj li ne venis kaj ne povis veni. Plena akcepto de tolstojanis-mo ja farus tute ne necesa, tute senutila tutan bataladon deZamenhof por la lingvo komuna. La mezaj pozicioj de Za-menhof restis tiuj de la urba etburaro, ne vidanta revenon

al mastrummetodoj de antaindustria epoko, sed samtempesuferanta pro premo kaj ekspluatado de la moderna koncen-trianta kaj tatianta financ-kapitalo.

Tiuj mezaj pozicioj povis produkti nur senforman atendonkaj esperon ke iam io anios kaj bonios.

Tamen en la senformaj idealistaj sopiroj de Zamenhof es-tis io komuna al tolstojanismo. Tion atestis la letero de Tol-stoj mem, datita 27 IV 1894. Li skribis:

Mi vidis multfoje, kiel homoj rilatis malamike nur dankalmateriala malhelpo je reciproka komprenado. La lernado deesperanto kaj ia disvastigo estas sendube kristana afero, kio

estas la efa kaj sola celo de la homa vivo.La eldonejo de Tolstojaj verkoj Posrednik konsekvence al

tiuj paroloj ekinteresiis pri esperanto kaj decidis organizi plivastan propagandon por esperanto.

Sed por la cara registaro estis malagrabla e la negativa

kritiko de la nuntempo, kiun donis Tolstoj.i rimarkis la interligon okazontan inter tolstojanismo kajesperantismo. Sufiis publikigi artikolon de Tolstoj Kredokaj Prudento en No 2 de La Esperantisto, 1895 j, por ke tiugazeto estu en Ruslando por iam malpermesita.

Tiamaniere la unua provo pli intime interligi la amba mo-


20/51

20

eLIBROZAMENHOF

vadojn donis gravan baton al juna senforta ankora esperan-to.

Eble tio estis plua kazo, kial tiu interligo ne fariis pli in-tima kaj pli forta.

Idealismaj kontradiroj de ZamenhofHomo sincera, Zamenhof ofte fiksadis diversajn mankojn de

la nuna socia ordo. Sed donante negativan kritikon por tiujmankoj li ne kapablis fari konkretajn pozitivajn proponojnpor ilia forigo.

Li volis, li celis doni socian valoron al siaj pensoj kaj paro-loj. Dum la II Internacia Kongreso Esperantista, (Genve 1906

j.) li diris:Senkolora oficiala parolo estus granda peko de mia flan-ko. Mi venas al vi el lando, kie nun multaj milionoj da homojmalfacile batalas pro libereco, pro la plej elementa homa li-bereco, pro la rajtoj de homo.

Sed la limigitaj konceptoj de esperantismo permesis al li

paroli nur pri unu el la sekvoj kaj tute ne pri la kazo:Krom la batalado pure politika, kiun ni esperantistoj ne

povas tui, mi vidas en tiu lando bataladon inter la gentoj.Zamenhof bone parolis pri:

Aro da abomenindaj krimuloj, kiuj per diversaj plej ruzaj

kaj plej malnoblaj rimedoj, per amase dissemataj mensogojkaj kalumnioj arte kreas teruran malamon inter unuj gentojkaj aliaj.

Sed li ne trovis vortojn necesajn por klarigi la motivojn,kial tiuj mensogoj kaj kalumnioj estas dissemataj. Li atestas,ke:


21/51

21

eLIBROZAMENHOF

Ni ne kredas, ke netrala fundamento faros el la homojanelojn . kaj tamen li finas per esprimo de espero, ke tiu

fundamento forigos almena la grandan amason de tiuj be-staoj kaj krimoj.Tamen e tiu espero, malakceptanta nur la malbonon de la

nuntempo, estis malagrabla kaj neakceptebla por tiuj, kiujvenis al esperanto kun aliaj malpli idealistaj ideoj kaj koncep-toj. Ili solidariis en sia rilato al ideoj kun la cara registaro,

persekutanta pro samaj konceptoj la tolstojanismon.Tiuj personoj kaj inter ili la efa markizo de Beaufront

jezuito kaj obskurantulo, siatempe insistis pri tio, ke perhelpo de la Deklaracio pri Esperantismo, akceptita de laBulonja Kongreso en la j. 1905, estu malpermesataj iuj es-

peroj kaj revoj, kiujn tiu a alia esperantisto ligas kun la es-perantismo.Zamenhof volanta esti sincera ne povis akcepti tiujn po-

stulojn. Li deklaris al la II Kongreso Esperantista: Se nin, launuajn batalantojn por esperanto, oni devigos, ke ni evitu ennia agado ion idean, ni indigne disiros kaj bruligos ion,

kion ni skribis por esperanto. Ni ekkrios: kun tia esperanto,kiu devas servi ekskluzive nur al celoj de komerco kaj prak-tika utiligo, ni volas havi nenion komunan.

La samon li ripetis e la fino de sia parolado dum la III Uni-versala Kongreso de Esperanto (Cambridge 1907 j.).

Vivu Esperanto, sed anta io vivu la celo kaj la internaideo de la esperantistaro, vivu la frateco de la popoloj, vivuio, kio rompas la murojn inter la gentoj.

is la fino de sia vivo mem Zamenhof suferis grandan ba-talon inter siaj revoj idealoj kaj la reala vivo.


22/51

22

eLIBROZAMENHOF

Li komprenis nesufiecon de siaj proponoj, sed li ne sciiskiamaniere ilin vastigi kaj fortigi.

Jam dum la mondmilito en Alvoko dediita al la eventu-ale okazonta Kongreso por netrala homa religio li projek-tis starigon de netrale-homa etika regularo1.

Eble en tiu regularo li estus pli vaste kaj pli klare disvolvin-ta siajn soci-potitikajn idealojn.

Tamen la morto veninta kaj longe darinta Eropa milito

malhelpis al realigo de tiu finplano de Zamenhof.

Personeco de ZamenhofZamenhof unuigis en sia menso du ideojn: 1) de racia lingvo

internacia kaj 2) de certa politike-filozofia principaro por sol-vi la problemon de genta interbatalo.Li brile sukcesis e sia ideo unua. Li malsukcesis en la dua.

Sed lia sindono kaj lia preteco oferi por siaj ideoj ion al likaran kaj sian personecon mem restas ekster iu ajn dubo.

Li havis neniom da gloramo persona. Volonte li kais sian

personon iuokaze, kiam tio estis utila por liaj ideoj, kaj eiam, kiam tio estis ebla.

La raporto prezentita en la j. 1900 al la Kongreso de laFranca Societo por progresigo de sciencoj estis verkita de li.Tamen is la j. 1910 li neniel deklaris sin atoro de tiu siatem-

pa effverko en la primondlingva literaturo.Nur dum la Washingtona Kongreso (1910 j.) li konfesis portiu i raporto sian atorecon.

Tiuj tendencoj kai sian personecon kreskis e Zamenhofkun la jaroj, des pli ke lia oficiala situacio de la atoro de rap-

1 E. Privat Vivo de Zamenhof, London, 1920 j. p. 179.


23/51

23

eLIBROZAMENHOF

ide vastianta nova lingvo enis lin kaj malhelpis al li libereparoli kaj agiti por plej karaj al li revoj, por liaj eraraj, sed i-

uokaze bonintencaj idealoj de socia rekonstruo.Dum la V Kongreso Esperantista en Barcelono (1909 j.) lidiris:

La mondo vidas en mi iam la naturan reprezentanton dela anaro esperantista Forte mi dezirus forrifuzi mian por mitro turmentan rolon.

e la 25-jara jubileo de Esperanto dum la 8-a Kongreso Es-perantista en Krakow Zamenhof fine deklaris:

Permesu al mi, ke mi fine formetu de mi mian rolon. Lanuna kongreso estas lasta, en kiu vi vidas min anta vi: pos-te, se mi povos veni al vi, vi iam vidos min nur inter vi.

Li pravigis sian agon per tio, ke multaj ne aprobantaj lianpersonon a liajn politike-filozofiajn principojn malapro-bas pro tiu kazo esperanton.

Zamenhof esperis, ke liberigita de iu oficiala movadon re-prezentanta rolo, Ii povos ankora pli sindone servi al siaidearo, paroli pri i kaj senene seri la eblajn kuracilojn por

la ekzistantaj sociaj malsanoj.Sed Ii malsukcesis.Anta la komenco de la X-a Kongreso Esperantista en Pa-

rizo eksplodis mondmilito. Zamenhof e ne sukcesis pridis-kuti kun siaj amikoj-sampensuloj la Deklaracion pri Homa-

ranismo, publikigitan en la j. 1913.


24/51

24

eLIBROZAMENHOF

Lasta tragedio de ZamenhofE. Prival en sia verko Vivo de Zamenhof rakontas, ke tuj

post fino de mondmilito Zamenhof revis kunvoki kongresonpor netrale-homa religio.Sed la mondmilito daris kaj ajne ne havis finon. Sur Ia

preparita manuskripto alvoko por tiu kongreso Zamenhofintersekve skribis ke la kongreso okazos en urbo svisa:

en lastaj tagoj de decembro 1916, poste en la unuaj ta-

goj de agusto 1917, kaj finfine kun mano tremantaj: postla fino de la milito.

Por Zamenhof la kazoj de mondmilito restis ne kompre-nitaj. Li anka e la fino de sia vivo kapablis pensi nur prilingvo netrala kaj religio netrala. Sed, ne penetrinte en la

esencajn kazojn de moderna kapitalismo kaj imperialismo,Zamenhof jam bone antavidis, ke la rezultato de tiu militoestos nula, ke i finios per simpla flikado de la antamilitajtatlimoj.

La letero al diplomatio, skribita dum la pasko 1915, estislia cigno-kanto.

Li sin turnis ne al popoloj, sed al la formalaj reprezentan-toj de tiuj popoloj al diplomatoj.

Firma kaj klare-pensa menso de Zamenhof, tiel alte taks-inta la rolon de kolektivismo e kreado de nova lingvo, jamesis kredi al kreaj fortoj de hom-masoj e solvado de pro-

blemoj sociaj. Zamenhof, lasinta tiun senton kolektivisman,trafis en plej senesperan situacion.Mankis al liaj proponoj firmeco. Mankis al Zamenhof kre-

do pri realigeblo de liaj proponoj.Anstata iuj klaraj kaj certaj kuraciloj por forigi la malbo-


25/51

25

eLIBROZAMENHOF

naojn de la nuntempa socio li povis fari nur kelkajn su-gestojn paliativajn.

La Letero al Diplomatio enhavas nur unu solan postulon,ke post milito estu deklarite, ke iu lando morale kaj mate-riale plene apartenas al iuj siaj filoj. Li insistis ke grava jamestus rezulto de la milito, se anstata naciaj nomoj de la ta-toj al ili estos donataj nomoj geografiaj (ekz. Peterburgio,Berlinio, Parizio).

Anka tiuj senkulpaj proponoj restis ne akcepteblaj por ladiplomatoj dum pacaj konferencoj postmilitaj.

Nur en Sovet-Unio estis post la milito realigita plena kajabsoluta egaleco de nacioj kaj lingvoj. En la landoj venkintajla nacia kaj lingva problemo estis neniel solvita.

Zamenhof mortis la 14 de aprilo de 1917 j. Liaj idealistajrevoj kaj esperoj fakte montriis mortnaskitaj jam pli frue, la1 VIII 14, e la unuaj kanonpafoj, komencintaj la mondmili-ton.


26/51

26

eLIBROZAMENHOF

II. Zamenhof iniciatinto kaj teoriistode la Lingvo Internacia

La ideo pri mondlingvo e Zamenhof dum lia junaoTalenta infano kaj junulo L. L. Zamenhof estis forte impresita

de la intergenta batalado en lia nasko-urbo Bialystok kaj lianasko-lando Polio. La lingvokapabloj, kiujn li heredis de siapoliglota patro, kondukis lian inspiron al la ideo mond-ling-va, kiu liaopinie povus mildigi tiun intergentan malamon.Persiste kaj seninterrompe li laboris por praktike solvi tiun

problemon. Tiu persisteco kazis, ke li, ne studinta specialefilologion kaj lingvosciencon, modesta praktikanta kuracisto,sukcesis solvi la problemon mondlingvan kun tia profunde-co, kiun anta li kaj post li elmontris nek unu esploranto ti-ukampa.

Zamenhof mem skribis en sia letero pri deveno de espe-

ranto al N. Borovko: La ideo, al kies efektivigo mi dediismian tutan vivon, aperis e mi en plej juna infaneco kaj de tiui tempo neniam min forlasadis: mi vivis kun i kaj e ne po-vas imagi min sen i.1

La forta premo, kiun kazis tiu ideo sur la tutan organis-

mon kaj psikologion de Zamenhof montrias en la poezioMia penso, verkita ankora anta la publikigo de la Zamen-hofa projekto internacilingva:

Mia penso kaj turmento

kaj doloroj kaj esperoj!

1 Lingvo Intemacia, Upsala, 1896, NN 67.


27/51

27

eLIBROZAMENHOF

Kiom de mi en silento

Al vi iris jam oferoj!

Kion havis mi plej karanLa junecon mi ploranta

Metis mem, sur la altaron

De la devo ordonanta!

La letero al N. Borovko rakontas, kiamaniere iom post evo-luis la ideoj mondlingvaj de Zamenhof.

Dum sia junao Zamenhof revis pri akcepto de lingvo in-ternacia.

Tamen balda li komprenis ke tiuokaze ni havus nur ling-von internacian por pli altaj klasoj de la societo.1

Li ekkomprenis certegradan klasan karakteron de la eston-

ta lingvo internacia kaj starigis principon facileco de la ling-vo por nekleruloj.2

Komence li volis krei mallongajn elparoleblajn literkuni-ojn: ab, aba, aca, ada. al kiuj li volis doni rolon de la vor-toj en nova lingvo. Anta unu jarcento la samajn ideojn es-primis unu el la pioniroj de la mondlingvo J. P. de Ria3.

Rusaj vortoj vejcarskaja kaj parikmaerskaja kazis,ke Zamenhof ekkomprenis la rolon simpligan de prefiksoj kajsufiksoj, kiuj malampleksigas la fundamentan vortaron de lalingvo.

La evoluo de la penso Zamenhofa entenis la tutan evolu-

on kaj la tutan idearon de la homara penso, kiun produktisducentkvindek-jara serado de la lingvo universala.

1 Fundamenta Krestomatio p. 299.2 Fundamenta Krestomatio p. 308.3 J. P. de Ria de Baulmes en Suiss Palais de soixante quatre fenetres clairent

au Dictionnaire universel Petersburg, 1788.


28/51

28

eLIBROZAMENHOF

La principoj de racia gramatikokaj de internacia vortaro

La kazoj de sukceso Zamenhofa estis tio, ke li unua sukce-sis submeti sian lingvo-sistemon al tiuj postuloj-premisoj, senkiuj lingvo internacia ne povus ekzisti. Lin antairintaj pio-niroj de la lingvo internacia sukcesis solvadi nur po unu apo du el la premisoj necesaj.

Franca filozofo Descartes, unu el la plej fruaj pioniroj de la

ideo, jam konsideris kiel mem-kompreneblan unuan el tiujpremisoj.

En sia letero al abato Mersenne, datita la 20 XI 1629, liskribis:

Tia lingvo havus nur unu sistemon de konjugacio, de de-

klinado kaj de vortderivado. i tute ne enhavus formojnmalregulajn, kiuj aperas pro kutimo kripligadi lingvon. Lakonjugacio kaj vortderivado okazus kun helpo de prefiksojkaj sufiksoj, aldonataj al la fundamentaj radikoj. Tiuj prefiksojkaj sufiksoj trovius en la enerala vortaro. Homoj malmul-te edukitaj, per helpo de tiu vortaro facile ekuzos en daro de

ses monatoj similan lingvon.1Tiu postulo de gramatiko facila fariis post Descartes

enerale akceptita de iuj projektantoj de artefaritaj lingvoj.i anka difinis la gramatikan strukturon de esperanto.

La sekvantadua postuIo estis klare formulita nur en la j.

1855 de franca filozofo Charles Renouvier, kiu asertis kelingvo universala devas esti filozofia la sia programo kajempirika la sia vortaro, t. e. ia programo devas sin bazi

1 R. Descartes. uvres completes Paris, 1897, dition Cerf. t. I, p. 76.


29/51

29

eLIBROZAMENHOF

sur logika analizo de pensado, kaj ia vortaro devas esti tiri-ta el la lingvoj vivantaj.1

Similaj ideoj pri nepra internacieco de la elementoj uni-versallingvaj tamen ne fariis enerale akceptitaj. Kelkaj pro-jektoj de lingvo universala, bazitaj sur la principoj esprimitajde Renouvier, restis tute ne rimarkitaj kaj sen subteno.

Nur Zamenhof, aperiginta dum la j. 1887 lernolibrojn desia projekto, fakte unua pli vaste diskonigis kaj reale aplikis la

principon de internacieco.

Persista laborado kaj eksperimentado de ZamenhofEn la antaparolo al sia unua lernolibro Zamenhof montris

klaran komprenon de tiu postulo kaj donis ustan analizonde la antairintaj projektoj internacilingvaj:iuj i provoj prezentis u signaron por la necesaj ele-

mentaj esprimoj, u akcelis simpligon de la gramatiko, kajanstataon de la naturaj vortoj per aliaj arbitraj Provoj detiu dua kategorio estis certaj lingvoj, sed ili enhavis nenian

internaciecon 2. Samloke li konstatis: por ke sukcesu tiajprovoj mankas kaj iam mankos eblo de interkonsento in-ter homoj malsame pensantaj.

En la jaro 1878 la lingvo ajnis finpreta. La 5-an de decem-bro tiujare Zamenhof, lastklasa imnaziano, festis kun kelkaj

siaj kamaradoj-sampensantoj naskion de la nova LingveUniversala. Komencante studojn en Universitato li devis

1 Ch. Renouvier. La revue philosophique et religieuse. Paris, t. II p. 5685 (Aout1855).

2 Dro Esperanto, Medunarodnij jazikUnua lernolibro (por rusoj), Warsza-wa, 1887. pp. 56 (La Zamenhofa traduko de la sama frazo en Fundamentakrestomatio estas pli arkaika kaj enhavas pluajn rusismojn).


30/51

30

eLIBROZAMENHOF

transdoni sian projekton al la patro por ke tiu in konservuis la fino de Ludovikaj Universitat-studoj.

La patro, nekomprenanta ideojn de sia filo kaj ilin ne sim-patianta, bruligis la verkon1.En la j. 1881, kiam L. L. Zamenhof tion eksciis, li kurae ek-

laboris por prepari novan lernolibron de Universala lingvo.Post la j. 1881 kaj is la j. 1887 Zamenhof ne esis ani kajmodifi la lingvon konforme al tiuj eksperimentoj, kiujn li

faris kun i, kiel tradukisto kaj verkisto.En letero al N. Borovko, Zamenhof skribis: dum ses jaroj

mi laboris perfektigante kaj provante la lingvon, kvankam enla j. 1878 al mi ajnis ke la lingvo jam estas tute preta.

Tiu persisteco helpis al plua progreso de la verko Zamen-

hofa. Forestis rapideco simila al la lingvo-krea laboro de Sch-leyer atoro deVolapk, kiu fakte skizis la lingvon dumunu nokto sendorma, kaj in finpreparis en daro de kelkajmonatoj2.

Nur du laborantoj sur la kampo mondlingva elmontris lasaman persistecon kiel Zamenhof: J. Sudre3 atoro de Sol-

resol dum la jaroj 18171862, kaj C. Letellier4, preparinta dumla jaroj 18521886 4 volumojn dikegajn.

Tamen tiuj pioniroj de la ideo sciis kaj sukcesis realigi nurla postulon unuan pri facileco de la gramatiko.

En letero al N. Borovko Zamenhof asertas ke, tiel long-

dare eksperimentante kun sia lingvo, li fine trovis kaj eksen-tis spiriton de la lingvo. Certe temis ne pri iu spirito sed pri

1 E. Privat Vivo de Zamenhof. London, 1920. pp 58, 65.2 R. Kniele, Das erste Jahrzehnt des Weltsprache Volapk, Ueberlinger B.

1889. p. 4.3 J. Sudre, Langue musicale universelle, Paris, 1866.4 C. L. A. Letellier, Cours Complet de langue universelle. Caen, 185255, 4 vol.


31/51

31

eLIBROZAMENHOF

trovo, certegrada kutima ekuzo de la lingvaj formoj plej opor-tunaj, simplaj kaj kompreneblaj.

Rezulte li povis en raporto al la Kongreso de Franca societopor progresigo de Sciencoj (en 1900) fiere deklari, ke li ionpripensis, ke li estas certa pri la formoj kaj vojoj de enkondu-ko de la Lingvo Internacia:

Jes ni povas antavidi, kia lingvo estos internacia, ni po-vas tion i antavidi kun plena precizeco kaj certeco, sen ia

ombro da dubo.1

Raporto de Henry Phillips, prezentita al la Amerika filo-zofia societo, serioze esploranta la teoriajn premisojn por en-konduko de lingvo internacia, tute prave konstatis, ke laprincipoj, sur kiuj i (la Lingvo Internacia de D-ro Zamenhof)

estas fondita, estas en la tuto maleraraj.2

Aglutina karaktero de esperantoZamenhof interalie sukcesis tre praktike solvi la problemonpri facileco kaj tuja uzebleco de la lingvo (sendepende de tio

u la mondo in akceptos a ne).Ekster la facila kaj simpla gramatiko Zamenhof enkon-

dukis ankora unu pluan novaon. En la unua lernolibro liskribis: Mi enkondukis plenan dismembrigon de la elemen-taj konceptoj (ideoj), kiuj estas esprimataj per memstaraj vor-

toj. La tuta lingvo konsistas ne el gramatike anataj formojde diversaj vortoj, sed el vortoj neaneblaj.3

Per tiu dismembrigo de la lingvoelementoj Zamenhof do-

1 Aldono al la dua libro de la Lingvo lnternacia, Varsovio 1888, p. 3.2 Fundamenta Krestomatio, p. 286.3 Zamenhofan iom arkaikan tradukon de tiu frazo vidu en Fundamenta

Krestomatio, p. 248.


32/51

32

eLIBROZAMENHOF

nis al nova lingvo karakteron aglutinan. Tamen li nenie uzistiun terminon kaj, ne estante filologo, eble e ne uste pre-

zentis al si la aglutinan karakteron de la tatar-turkaj lingvoj.Tiu speciala karaktero de esperanto, faciliganta ian stu-don kaj uzon, estis multe pli malfrue konstatita de la akade-miano N. J. Marr atoro de tiel nomata jafetida lingvo-teorio.

En tiu punkto la profunda lingvopenso de Zamenhof rea-

ligis ideon esprimitan jam anta du jarcentoj.Bernard Lamy unu el postsekvantoj de Descartes rakon-

tas, ke la konata vojaisto-esploranto Jaques Thevenot, ko-natiinte kun la mirinda facileco de la tatarlingva strukfuro, proponis por faciligi studon de la ekzistantaj naturaj ling-

voj modifi ilian gramatikon la la modelo de la lingvo ta-tara (t. e. lingvo aglutina)1.Kiel konsekvence obeis Zamenhof al tiu, memstare de li

trovita, principo aglutina montras rakonto de prof. E. Boi-rac, ke la vorton edzino (prenita el vortkombino Kronprin-cedzino konforma al la germana Kronprinzessin) Zamen-

hof dismembrigis je du vortoj memstaraj: edzo kaj ino2.

Zamenhof kiel filologoEstas notinde ke Zamenhof penetrinta kun mirinda klareco

kaj profundeco en la esencon de la problemo internaci-ling-va, restis is la fino mem sufie ne kompetenta pri la lingvo-scienco enerala. Liaj scioj kaj konceptoj tiurilataj ne leviis

1 Bemard Lamy La rthorique ou lart de parler, Paris (1 dition 1670) t. I,ch. 9.

2 Oficiala Gazeto Esperantista, Paris, Decembro 1913, p. 144.


33/51

33

eLIBROZAMENHOF

super la meza nivelo de skolastika hindo-eropa lingvosci-enco.

La progreseman, ekzemple, tendencon de la lingvoj mo-dernaj riii per formoj internaciaj li pensis ebla malhelpiper akcepto de lingvo helpa internacia.

En Unua libro (p. 4) li skribis, ke pro studado de lingvojfremdaj la lingvoj estas enataj en sia memstara evoluo, ilipruntas necesajn esprimojn kaj vortojn el fremdaj lingvoj.

La samajn argumentojn li ripetis en sia raporto prezenti-ta en la j. 1900 al la kongreso de Franca Societo por progre-sigo de sciencoj.

En tiu raporto konsiderojn, ke lingvoj kaj paroloj depen-das de la klimato, heredeco, kruciado de rasoj, historiaj kon-

dioj, Zamenhof nomis instruitaj paroloj, senenhava, pse-do-scienca babilado, kiu havas neniun sencon.1

Li ne sukcesis suprenlevi sin is kompreno, ke la lingvoestas senduba produkto de la bezonoj kaj de ekonomiaj kon-dioj. Tial li iam emis troigi la rolon de la lingvo, konjektan-te, ke i povas havi memstaran sendependan funkciadon.

En la analizo de la pasinto kaj antavido de la estonto Za-menhof ripetis nur la eneralajn frazojn de la biblia legendopri Babilona turo kaj de la skolastika lingvoscienco. En siaparolado dum la I-a Bulonja s. M. Kongreso (1905 j.) Zamen-hof diris: En la plej malproksima antikveco la homa familio

disiis kaj iaj membroj esis kompreni unu la alian.La ideoj de modernaj lingvo-teorioj, intime ligantaj la ling-voevoluon kun la tuta historio de homa materia kulturo, pra-vigantaj la praktikajn postulojn-premisojn por Lingvo Inter-nacia, starigitajn de Zamenhof, restis por li fremdaj.

1 Fundamenta Krestomatio, p. 277.


34/51

34

eLIBROZAMENHOF

Restis e li iom da individualismo, da personeca idealismo,ar li firme kredis, ke kreado de plena en iuj rilatoj taga kaj

vivpova lingvo postulas specialan talenton kaj inspiron.1

Kolektivismo en la kreado de la lingvoMalgra tiuj konceptoj individualistaj menso de Zamenhoftrovis lokon decan por la kolektiva kreopovo de la adeptoj de

sia ideo.Jam en la Aldono al la Dua libro de Lingvo Internacia

(pp. 6, 7) trovias tiaj esprimoj profunde-pensaj:Mi ne havis la intencon eldoni atore plenan vortaron kaj

krei la mia persona plao la tutan lingvon de lkapo is la

piedojUnu homo tie povas esti nur iniciatoro sed ne kreanto. Ling-vo Tutmonda devas esti pretigata pao post pao per la ku-nigita laborado de la tuta civilizita mondo

Komuna fundamento por la L. I. devas esti mia unua bro-uro (Lingvo Internacia. Antaparolo kaj plena lernolibro)

io cetera devas esti kreata de la homa societo kaj de lavivo, tiel kiel ni vidas en iu el la vivantaj lingvoj.

En la sama brouro (p. 9) li pravigas tiun aserton, argu-mentante per la historia sperto de la lingvoj naturaj:

Multaj timos, ke danke tiun vastan liberecon la lingvo in-

ternacia balda disfalos en multaj malsamaj lingvoj, sed kiukonas iom la historion de la lingvoj tiu komprenos, ke tiutimo estas tute senfonda, ar ni iuj laboros sur tiu funda-mento tiu fundamento havos en la lingvo internacia tiansaman signifon, kiun en iu lingvo havis tiu lingva materia-



35/51

35

eLIBROZAMENHOF

lo, kiu estis en i en la komenco de regula skriba literaturo.novaj vortoj estis kreataj unu post unu la la kreskanta bezo-

no, kaj malgra tio, ke ili estis kreataj dise de malsamaj per-sonoj, sen ia kondukanto a ledonanto la lingvo ne sole nedisdividiis, sed kontrae i iam pli unuformiis, la dialek-toj kaj provincialismoj iom post iom perdiis, anta la fori-anta komuna literatura lingvo

Firma akcepto de tiuj gvidideoj permesis al Zamenhof

samloke klare kaj uste antadiri la vojojn, kiujn sekvos laLingvo Internacia, elektante el diversaj formoj iujn formojnunuecajn enerale akceptotajn:

ar la lingvo internacia pli dependas de la volo de lhomojol de aliaj kondioj, tiu proceso de unuformiado iros en

i multe pli rapide.La vortoj kreitaj malfelie balda perdios, kaj la vortojfelie kreitaj restos kaj eniros en la lingvon, la vortoj egalefelie kreitaj sed malegale sonantaj kelkan tempon batalosinter si kiel sinonimoj, sed jam post mallonga tempo ni vidos,ke unu el tiuj formoj estas uzata pli ofte ol iuj aliaj formoj

kaj balda la unua formo elpuos aliajn formojn.Tiu ideo pri evoluo de la Lingvo Internacia sur bazo de ko-

lektiva uzado sendepende de iu aparta persono estis neniamde iu anta Zamenhof esprimita. Atorrajto pri tiu ideo apar-tenas ekskluzive al Zamenhof kaj uste tiu principo, kiel ni

nun vidas kaj komprenas, antadifinis progreson kaj prospe-ron de la afero internacilingva.Kiel la efan kazon de Volapk-pereo Zamenhof konside-

ris mankon de libera evolupovo.En sia kongresa parolado dum la VII Universala Kongreso

de Esperanto en Antwerpen (1911) Zamenhof diris:


36/51

36

eLIBROZAMENHOF

Volapk pereis efe pro unu grava eraro, kiun i enhavis:absoluta manko de natura evoluipovo; kun iu nova vorto a

formo la lingvo devis konstante dependi de la decidoj de unupersono a de facile inter si malpaconta personaro.Se ne ekzistus tiu eraro, kiun korekti oni bedarinde ne

povis, Volapk neniam pereus kaj ni iuj verajne parolusvolapke.

Zamenhofaj ideoj pri vojoj de esperanto-evoluo estis form-

ale akceptitaj de la I-a Universala Kongreso en Bulonjo s/M.La 4-a punkto de la kongresa deklaracio proklamis: Esperan-to havas neniun personan ledonanton kaj dependas de ne-niu aparta homo. iuj opinioj kaj verkoj de la kreinto de es-peranto havas, simile al la opinioj kaj verkoj de iu alia espe-

rantisto, karakteron absolute privatan kaj por neniu devigan.La deviga por iuj esperantistoj fundamento de la lingvo es-peranto estas la verketo Fundamento de esperanto, en kiuneniu havas la rajton fari anon.

iun ideon, kiu ne povas esti oportune esprimita per tiumaterialo, kiu trovias en la Fundamento de esperanto, iu

esperantisto havas la rajton esprimi en tia maniero, kiun litrovas la plej usta, tiel same kiel estas farate en iu lingvo.

En la j. 1908 dum Dresdena kongreso Zamenhof havis jameblon ne antadiri sed konstati realajn sekvojn el tiuj princi-poj:

Nia lingvo konstante pliriigas kaj elastias. lom post iomaperas novaj vortoj kaj formoj, unuj fortikias, aliaj esas estiuzataj Nenie montrias ia diferenciado de nia lingvo lala diversaj landoj, kaj ju pli spertaj farias la atoroj, des plisimilias reciproke ilia uzado de nia lingvo, malgra la grandamalproksimeco de iliaj lokoj de loado.


37/51

37

eLIBROZAMENHOF

Zamenhof kaj reformoj en esperantoZamenhof estis tamen sufie singardema por supozi, ke la

fundamento de la lingvo, kiun li starigis, krom la evoluo surbazo de kolektiva uzado, povos bezoni anka certajn refor-mojn.

Tial en sia Unua lernolibro (p. 29) li promesis zorge re-gistri iujn kritikojn kaj post ilia esploro enkonduki en la ling-von iujn anojn necesajn.

Li antavidis, ke tiuj eventualaj korektoj eble ne iujn kon-tentigos.

Tial se al iu tiuj korektoj ajnos nesufiaj tiu ne forge-su, ke en la lingvo anka estonte ne estos malpermesitaj pluajperfektigoj. Nur tiu rajto enkonduki perfektigoj apartenos ne

al mi, sed al atoritata enerale akceptita akademio de la ling-vo*i povos en okazo de bezono, iom post iom nerimarkeble

enkonduki iujn necesajn perfektigojn.Fakte la sola racia ano, kiun Zamenhof enkondukis en

sian lingvo-fundamenton en la j. 1888, konsistis en anstatao

de la formoj kian, tian per formoj kiam, tiam 1Jam pli malfrue en la j. 1894 por kontentigi dezirojn de

kelkiuj siaj adeptoj Zamenhof presigis sur la paoj de la es-peranta gazeto tiutempa serion da specialaj artikoj Pri refor-moj en esperanto2.

ar tiuj reformoj devis servi al la interesoj kaj postuloj dela iam kreskanta diversnacia esperantistaro, en la No 3 deEsperantisto, 1894 j., Zamenhof skizis la efajn principojn,kiuj devis esti bazo por la reformoj eventualaj:

1 Aldono al Dua libro de la Lingvo Internacia, p. 56.2 Esperantisto, Nrnberg, 1894, NN 111.


38/51

38

eLIBROZAMENHOF

Nia lingvo devas anta io esti plej facila por iuj naci-oj kaj kiom i nur estas ebla, enhavi en si nenion, kio estas

kontra la kutimo de la nacioj kaj prezentus al ili fremdaon en nia pure praktika afero la neoportuna teoria logiko

devas cedi al la pli oportuna praktika kutimo de la popoloj ni devas eviti ian superfluan bataladon kontra la kuti-

moj de la popoloj, por ne malfaciligi senbezone la bataladon

por nia lingvo.La reformoj proponitaj ne trovis aprobon e la plej multo

de la aktive vodonantaj pri tiu afero esperantistoj. En No 11de Esperantisto, 1894 j. estis presita: Fina rezultato de lavodonado: 157 kontra reformoj, kaj 107 por reformoj.

Do la lingvo restis neanita.Tamen anka post tiu vodonado Zamenhof prave konjek-tis, ke 264 esperantistoj ne povas antadecidi pluan sorton dela helpa universala lingvo.

Tuj post publikigo de la rezultoj de vodonado li skribis:Kelkaj pensas, ke la farita decido malpermesas por iam

iun anon en nia lingvo kaj faras in por iam tute rigida.Tio estas eraro, ar iu ja devas bone kompreni, ke ni mal-granda kolekto da homoj ne povas fari ian decidon por iamen afero, en kiu la nia espero poste partoprenos grandajmultegoj da aliaj homoj. La plimulto trovis ke pro diversaj

kazoj en nuna tempo nenio en la lingvo devas esti anita;u iam poste oni faros iajn sanojn a ne pri tio neniu de-cidis, nek povas decidi.


39/51

39

eLIBROZAMENHOF

Zamenhof stilisto kaj kreinto de lingvoformojTiuj rezervoj al la neantavideblaj korektoj de la lingvo

estis farataj de Zamenhof tute prave.La persona sperto de Zamenhof en lingvopraktikado mon-tris, ke, malgra la profund-pensa kreo de la lingva funda-mento, li same kiel aliaj esperantistoj ne iam sukcesis tujtrovi kaj ekuzi lingvajn formojn plej oportunajn.

Li eraris akceptinte formojn tian, kian anstata la nun-

tempaj tiam, kiamEn Unua lernolibro ni trovas formon dek milionoj ho-

moj (anstata da homoj).Anka en la Dua libro de lLingvo Internacia kaj en Al-

dono al la Dua libro, ni trovas pluajn esprimojn, kiuj nun

kazus malsukceson de la abituriento e la instruistaj kursojesperantaj:mian laboron mi prezentas je ltempo de unu jaro (an-

stata je ldaro a dum unu jaro , a por por jaro 1

la publiko povu konii tiun i lingvon iuflanke.kio li parolas pri aferoj tute sensignifaj. kaj pri laferoj

efektive gravaj li ne parolas e unu vorton (anstata kialIi).

artikuloj Mi subskribita (anstata mi subskribinta).aldonita (anstata sindona).

fonda provado (anstata fundamenta, detala esplo-ro).havos tian signifon, kiun havisestus dezirata (anstata estus dezirinda).

1 Notu bone, ke la vortoj daro kaj dum jam estis akceptitaj en la Unua ler-nolibro.


40/51

40

eLIBROZAMENHOF

Danke la unu gramatikon.Similaj formoj kaj frazkonstruoj trovias en iuj verkoj kaj

skribaoj Zamenhofaj de la unua periodo esperanta. Ili estastroveblaj anka en la Fundamenta krestomatio.Uzo de plej multo el tiuj formoj estas klarigebla per sen-

konscia traduko esperanten de formoj kaj parolturnoj na-cilingvaj (efe rusaj kaj polaj).

Zamenhof prave konsilis:

Naciajn idiotismojn ni devas eviti kaj ni devas peni tradu-ki ilian sencon en maniero plej logika kaj internacia1.

Sed tiu internacia maniero povis aperi nur kiel rezulto dekolektiva uzado kaj reciproka interanado de la lingvo-sper-to. Zamenhof estis e devigita sin pravigi:

Kelkaj esperantistoj pensas ke mi uzas en miaj verkoj sti-lon slavan. Tia opinio estas tute erara2.Li estis ne prava, almena se temis pri liaj artikoloj kaj ver-

koj unuaj.Rimarkeble boniis la stilo de Zamenhof jam post 23 ja-

roj de praktika esperanto-apliko.

La stilo kaj la vorto-formoj esperantaj multe pli progresisdum la j. 18881890 ol dum la jaroj 188187 ar seradon kajakcepton de tiuj a aliaj lingvo-formoj partoprenis jam neunu persono, sed multaj diverslandaj adeptoj de la sama ling-vo.

1 La Revuo, Paris, 1907, Oktobro.2 La Revuo, Paris, 1906, Decembro.


41/51

41

eLIBROZAMENHOF

Eventuala rolo de sciencaj kaj tataj atoritatojen akcepto de Lingvo Internacia

Zamenhof sciis, ke lia persona atoritato de okulisto nenielpovis imponi la mondon sciencan kaj oficialan.Do anka pro konsideroj pure taktikaj li agis sae, dekla-

rante, ke li opinias sin nur iniciatinto de la lingvo, kaj tute neia tutsola kreanto.

Plurfoje defendante sian ideon kaj sian lingvo-sistemon

anta rondoj sciencaj li faris samtempe certajn riverencojnanta ili.

En sia kongresparolado dum la IV Universala Kongreso enDresden (1908) Zamenhof diris:

Kiam anta 20 jaroj la Amerika Filozofia Societo volis

preni la aferon de Lingvo Internacia en siajn manojn, tio es-tis por la atoro de esperanto tiel altega kaj neatingebla a-toritato, ke li tuj decidis fordoni ion al la manoj de societo

En sia raporto, prezentita dum la j. 1900 al la kongreso deFranca Societo por progresigo de Sciencoj Zamenhof anali-

zis detale la demandojn: 1) u la Lingvo Internacia estas be-zona, 2) u i estas ebla kaj 3) u oni povas in praktike en-konduki. Al iuj-i demandoj li donis klarajn kaj ustajn re-spondojn.

Sed al la kvara demando kiam kaj kiamaniere okazos tiu

enkonduko de la lingvo Zamenhof respondis hezite, supo-zante, ke finfine por solvi tiun demandon (se i ne estos sol-vita per societo mem) intervenos la registaroj1.

Li asertis: Apartaj personoj kaj societoj tie-i nenion povosfari, ili povus nur konstante instigadi la registarojn, sed mem



42/51

42

eLIBROZAMENHOF

solvi la demandon sen enmiksio de la registaroj ili ne po-vus.1

Insistante pri sia teorio, ke Lingvo Internacia evoluas samekiel naciaj lingvoj, li tamen rezervis al la registara interkon-sento povon enkonduki en tiun lingvon iujn necesajn refor-mojn kaj anojn2.

Zamenhof sentis sin kvaza enata kaj kvaza volis antacertaj rondoj pravigi sian kuraon esti kreinto de artefarita

lingvoprojekto. Li certigis, ke li tion faris nur ar ia bataladoabstrakta kaj teoria ordinare al nenio kondukas.3

Jam pli malfrue, kiam la mondo esperanta farias pli am-pleksa kaj impona kaj kiam i jam certagrade sendependiisde la personeco Zamenhofa, tiu lasta trovis aliajn vortojn por

difini la ustan rolon de eventualaj atoritataj komitatoj in-ternacilingvaj.En Dresdena Kongreso (1908 j.) parolante pri la interveno

de Amerika filozofia societo, kaj ia provo preni la aferonMondlingvan sub sia gvido Zamenhof diris:

Felie la entrepreno de la Amerika societo ne sukcesis. Mi

uzas la vorton felie, ar efektive nun, kiam mi estas plisperta, por mi estas afero tute senduba, ke se la entreprenode tiuj teoriistoj darus iom pli longe, la tuta ideo de LingvoInternacia jam de longe estus senkreditigita kaj enterigita poriam, a almenau por tre longa, longa tempo.

Lastfoje Zamenhof pri la ebla rolo de registaroj e solvo detiu problemo parolis dum la VI-a Kongreso en Washington(1910 j.):

La celo por kiu ni laboras povas esti atingita per du voj-

1 Fundamenta Krestomatio, p. 284.2 Fundamenta Krestomatio, pp. 313314.3 Fundamenta Krestomatio, p. 284.


43/51

43

eLIBROZAMENHOF

oj: a per laborado de homoj privataj, t. e. de la popolaj ama-soj, a per dekreto de la registaroj. Plej kredeble nia afero

estos atingita per la vojo unua, ar al tia afero, kiel nia, la re-gistaroj venas kun sia sankcio kaj helpo ordinare nur tiam,kiam io estas jam tute preta.

Se e la registaroj kreus iun specialan komisionon, tiu lasta la opinio Zamenhofa povus argumenti nur jena-ma-niere:

Anstata fari tute senbezone kaj sencele riskajn novajneksperimentojn ni simple akceptu tion, kio jam ekzistas, nidonu al i la atoritatan apogon de la registaroj

Tian sian opinion Zamenhof pravigadis tiel:Se la komitato traktos sian taskon serioze, i ne riskos

preni sur sin mem la kreadon de tute nova lingvo, nek pre-nos alian lingvan projekton, kiun la vivo ankora ne sufieelprovis.

Zamenhofaj ideoj por progresigi

la aferon de MondlingvoZamenhof bone komprenis malfacilecon de sia penado inici-ati kreon de reale funkcianta lingvo internacia. Por lia repu-tacio de juna kuracisto estis tre riska la tuta entrepreno. Sedkonvinko, ke li ion antavidis kaj laeble ion antaprepa-

ris, permesis al li skribi en la Unua Lernolibro:Kelkaj feliaj ideoj, rezultoj de meditado, kuraigis minkaj instigis min provi, u mi ne sukcesos venki sistemece i-ujn malhelpojn por kreo kaj enkonduko de racia universalalingvo.

Kiel efan sian taskon praktikan li konsideris venki in-


44/51

44

eLIBROZAMENHOF

diferentecon de la mondo. Li volis tion atingi, kolektante spe-cialajn promesojn de personoj, kiuj studos la lingvon se en-

tute dek milionoj da similaj promesoj estos kolektitaj.Sed en tiu sia provo Zamenhof malsukcesis.Jam post unu jaro Zamenhof fakte lasis la esperon finko-

lekti tiun nombron da promesoj kaj direktis efan atenton altuja praktika ekuzo de la lingvo. Li skribis: Sendepende deliro de vodonado en tiu i lingvo estos eldonotaj libroj kaj

la afero sin movos antaen.1

Li mem montris modelon por tia senpere praktika agadokaj propagando. Lingvo-projekto de Zamenhof estis unua,kiu aperis samtempe en kvar lingvoj (rusa, pola, germana,franca), kaj kiu havis post tri jaroj aldonojn en pluaj na ling-

voj: angla, hebrea, sveda, hispana, latva, rumana, dana, bul-gara, itala.

La praktika uzo de lingvokaj kresko de la esperantistaro

Tiel agante Zamenhof sukcesis praktike rapidigi la iam plikreskantan publikan uzadon de la lingvo. Li bone komprenisgravecon de tiu punkto. uste tial duoble pravis liaj vortojsuprecititaj pri la entrepreno de Amerika filozofia societo, kieltiu de teoriistoj. Li komprenis, ke la sukceso de lia lingvo

estis speciale uldata al tiu adeptaro, kiu partoprenis en lakomenca uzado kaj pliriigado de la lingvo.Tiurilate la tiel nomata interna ideo de esperantismo faris

al la lingvo grandan kaj gravan servon. i grupigis irka Za-menhof aron da personoj samideaj. Kun tiuj personoj Za-

1 D-ro Esperanto, Dua libro de lLingvo Internacia, Varsovio 1888, p. 14.


45/51

45

eLIBROZAMENHOF

menhof havis ne nur komunan lingvon, sed anka la samajnaspirojn. La unuaj verkoj literaturaj en esperanto, la unuaj

esperantaj poemoj entuziastaj pri paco kaj amo inter nacioj helpis gardi kontra disfalo la komunan idearon kaj la ko-munan lingvon de unuaj esperantistoj. Jam en multe pli postatempo venis al esperanto homoj pli realaj, ne logitaj per laefemera interna ideo. Ili komencis uzi tiun lingvon, ili kom-encis uzi in kiel batalilon unu kontra la alia. Sed la lingvo

atingis tiutempe jam tian gradon da forteco, kiam internajdiskutoj de esperantistoj plu ne povis minaci la unuecon kajpluan evolupovon de la lingvo.

Certe anka la praktika aplikado de Volapk, aperinta sepjarojn anta la apero de esperanto, estis antaenpuata per

la samaj idealoj.Por tion kompreni sufias tralegi la himnon volapkistan:Amikecon plifortigi

Ni klopodu kun fervor;

Provu revon realigi,

Voku ni kun lingvator:

En la tuta homa rondUnu lingvo por la mond.1

Sed atoro de Volapk J. Schleyer ne realigis la premi-son pri la internacieco de lingvaj elementoj. Zamenhof en laartikolo Esenco kaj estonteco de la Lingvo Internacia skri-

bis: Volapk solvis nur la demandon de la gramatiko, kaj lavortaron i lasis tute sen atento, doninte simple tutan kolek-ton de diversaj elpensitaj vortoj.2

Kun paso de jaroj Zamenhof trovis aliajn vortojn por esti-

1 rigardu: Al Eterna Lumo, Vitebsk, 1921, NN 34, p. 10.2 Fundamenta Krestomatio, p. 310.


46/51

46

eLIBROZAMENHOF

mi la laboron de J. Schleyer. Li principe akceptis, ke Volapk,e ne konstruita sur la bazo de internaciaj elementoj, sed ta-

men difinata per libera evoluo kaj kolektiva kreado, sukcesusprogresi kaj akiri la formojn necesajn. En la parolado dum laAntwerpena kongreso (1911 j.) Zamenhof diris:

Anta Schleyer oni anka revis pri Lingvo Internacia; oniprovis labori por i, sed tio estis nur teoriaj skizoj, palaj sen-korpaj fantomoj en regiono de revoj. Li estis la unua, kiu di-

ris al si: por lingvo internacia mi volas ne revi, sed labori; dumio irkae dormis, li estis la unua, kiu praktike kreis la inter-naci-lingvan movadon.

Volapk ne estis venkita de esperanto, i pereis per si mem(pro manko de evolupovo) en tiu tempo, kiam esperanto es-

tis ankora tro malforta por iun venki.Tiuj vortoj frmulas gravan praktikan premison por la Lin-gvo Internacia, premison, kiun sukcesis efektivigi nur Schle-yer kaj Zamenhof.

Lingva unueco de esperantistojEn sia kongresparolado dum la j. 1908 (Dresden) Zamenhofdiris:

En la unua tempo, vidante ke nia afero progresas tre mal-rapide kaj malfacile, multaj esperantistoj pensis, ke la kazo

de tio kuas en nia lingvo mem, ke, se ni nur anos tiun aalian detalon, la mondo tuj venos al ni en granda amaso.Tiuj pensoj kondukis esperanton al la periodo de reformo-

proponoj de la j. 1894.Tamen la plejmulto de esperantistoj trovis la proponitajn

reformojn senutilaj a nenecesaj (vidu p. 35).


47/51

47

eLIBROZAMENHOF

Nur kelkaj tre malmultaj malkontentuloj forlasis esperan-ton kaj kune kun kelkaj ne-esperantistoj, kiuj rigardis sin kiel

plej kompetentaj en la afero de Lingvo Internacia, komencisinter si is nun ankorau ne finiintan kaj neniam finiontandiskutadon pri diversaj lingvaj detaloj . Zamenhof pravenomis tiun diskutadon neniam finiontan ar finon al tiateoria diskutado povus doni nur praktika kolektiva uzado kajeksperimentado. Kaj la sola bazo por tia eksperimentado

praktike uzantaj la lingvon esperantistoj restis ekster ating-opovo de tiuj reformistoj kaj projektistoj.

En la sama parolado Zamenhof konstatis:De la tempo, kiam la esperantistoj esis paroli pri refor-

moj, komenciis por esperanto periodo iam pli kaj pli bri-

lanta. En la komenco, sub premo de tre grandaj malhelpojeksteraj ni progresadis tre malrapide kaj malfacile.Poste la progresado fariis pli rapida. Tamen ankora ne

venis la tempo, por ke iuj registaraj a sciencaj atoritatojintervenu kaj decidu pri la reformoj en la lingvo kaj la refor-moj, kiujn pridiskutus kaj pri kiuj decidus la esperantistaro

mem, kazus nur danerajn skismojn en la movado.Tial Zamenhof rifuzis intertrakton pri reformoj kun ne su-

fie atoritata Delegitaro por akcepto de Lingvo Internaciakaj en sia Cirkulera letero al iuj esperantistoj la 18 I 1908li skribis:

Nun kiam ni estas ankora tro malfortaj ni povas atinginian celon nur per severa disciplino kaj per absoluta unueco.Tiu disciplino estis despli necesa, ar:Lingvoj naturaj kreskas tute trankvile, ar kun tia lingvo

neniu kuraos fari iajn eksperimentojn a fleksi in la siagusto, sed pri lingvo artefarita iu opinias, ke li havas rajton,


48/51

48

eLIBROZAMENHOF

povas a e devas direkti la sorton de la lingvo la sia kom-preno.1

Do necesis disciplino, unueco same en la lingvo-uzado kielanka en la kompreno pri la vojoj de lingvo-evoluo.Zamenhof iam substrekis kaj iel defendadis la plej gra-

vajn por internacilingva movado premisojn de libera evoluokaj de praktika uzo kaj eksperimentado.

Rolo de Zamenhof en la internacilingva movadoZamenhof kun la tuta modesteco kaj profunda komprenemo,kiujn li posedis, neniam pretendis esti gvidanto de la mova-do, kiun li mem iniciatis.

Jam en la j. 1888 li deklaris:Kreinte la fundamenton de lingvo, mi nun deprenas de mitutan atoritaton nur tial, ke mi profunde kredas ke tion po-stulas la interesoj de lafero.2

Trovias atestantoj, kiuj komunikas, ke parolante pri la pu-blikigo de la Unua Lernolibro Zamenhof diris: E se mi

tiam estus mortinta, la lingvo povus evolui sen mia helpo, elia propra fundamento.3

La Deklaracio de la Unua Kongreso Esperantista dum 1905j. proklamis sendependecon de la lingvo de iu ajn persono.

En Washingtona Kongreso (1910) Zamenhof ree kaj kate-

gorie konstatis:Por ani ion en la natura irado de la internacilingva aferomi estas tiel same senpova, kiel iu alia persono.

1 Kongresa parolado dum la VIII Universala kongreso en Krakow (1912).2 Aldono al Dua Libro de lLingvo Internacia, p. 12.3 A. Zakrzewski, Historio de Esperanto, Varsovio, 1913, p. 9.


49/51

49

eLIBROZAMENHOF

Dum la VIII Kongreso de j. 1912 en Krakow Zamenhof la-sis sian oficialan rolon en la esperanto-movado.

Prezidanto de la IX Kongreso en Bern (1913 j.) R. de Saus-sure, parolante pri tiu rezigno prave diris: mi opinias, ke liagis sae kaj por la bono de nia movado, ar povus esti ma-lutile kaj e danere, elekti iun el la esperantistoj, e la plejeminentan, kiel kvaza heredontan a posteulon de Zamen-hof.1

La rolo de Zamenhof en la historio de Lingvo Internaciaestis finludita kaj de tiu tempo apartenis jam al historio.

Jam kiel historiistoj ni devas karakterizi Zamenhofon iniciatinton de la praktika Mondlingva movado.

Malakceptante kaj e kontrabatalante la tutan politike-fi-

lozofian idearon de Zamenhof, ni devas klinii anta liaj ling-vo-ideoj, kiuj, uniintaj en lia menso, estiis potenca forto.Tiuj ideoj kaj tiu forto kreis fortikan movadon internaciling-van kaj praktike renversis multajn el la ideoj kaj teoriaj kon-sideroj de antairintaj Zamenhofon lingvistoj kaj lingvo-te-oriistoj.

Anka ni devas konstati, ke por efverko de Zamenhof es-peranto e ia komenca ekfloro liaj fuaj politike-filozofiajideoj e estis utilaj. En realeco tiuj ideoj flankaj, malprospe-raj, se ili estas konsiderataj sendepende de la esperanto-evo-luo, tiuj ideoj faris certan servon al la lingvo kaj utilis kiel

bona komenco por ia fermento.Dankal sia persisteco kaj penso profunda, Zamenhof suk-cesis enkorpigi en sian lingvoprojekton iujn postulojn-pre-misojn necesajn por reala ekzisto de la Lingvo Internacia.

Tiuj postuloj-premisoj estis jenaj:

1 Esperantista Dokumentaro, Kajero XXVI, Paris, 1914. p. 96.


50/51

50

eLIBROZAMENHOF

1) simpligita kaj racia gramatiko, 2) internacieco de la ling-vo-elementoj, 3) libera evoluo kaj memstara, sendependa de

iu ajn persono, kresko de la lingvo-materialo, 4) praktika apli-ko kaj uzo de la lingvo.Anta Zamenhof kaj post li iuj projektantoj de lingvoj ar-

tefaritaj solvadis nur po unu, po du el tiuj premisoj. Zamen-hof solvis iujn kvar, kaj samtempe lia modesteco permesisplej nerimarkeble kaj sendolore apartigi lian personecon de

la sorto kaj estonto de la lingvo.La kazo de la progreso de Lingvo Internacia kaj de espe-

ranto trovias en Zamenhofaj lingvo-ideoj, en la lerte kom-binitaj principoj de esperanto-konstruo kaj en la tuta agadode Zamenhof.

Personeco de Zamenhof ricevas ustan kaj meritan taksone tiuj rondoj kaj tiuj sociklasoj, kiuj volas partopreni en larekonstruo pli bona de la sociordo nuntempa kaj kiuj por re-konstruo volas uzi iun brikon utilan kaj tagan. iuokaze neal tiuj rondoj kaj klasoj estis direktita la parolo de Zamenhofdum la VIII kongreso en Krakow: Se al iu ne plaas mia per-

sono a miaj politike-religiaj principoj, li farias malamiko deesperanto.

Per sia lingvo-verko Zamenhof konstruis al si mem kaj alsia vivlaboro neforigeblan monumenton en la historio de lahomara evoluo.


51/51

eLIBROZAMENHOF

www.omnibus.se/inko

Zamenhof - Ernest Drezen

Documents

Transcript of Zamenhof - Ernest Drezen