Xq benh cot song thuong gap
Transcript of Xq benh cot song thuong gap
X quang cét sèng
Gi¶i phÉu !
C¸c bÖnh thêng gÆp !
cét sèng !
èng sèng chøa mµng cøng bao quanh tñy sèng vµ c¸c rÔ thÇn kinh sèng
• 7 ®èt sèng cæ • 12 ®èt sèng ngùc • 5 ®èt sèng th¾t lng
• ìn cét sèng cæ
• gï cét sèng ngùc
• ìn cét sèng th¾t lng
Tñy sèng !Tñy sèng
• Tõ lç chÈm tíi L1-L2, dµi 43-45 cm. H×nh trô.
• Cã 2 ph×nh: + ph×nh cæ (C3-T2) + ph×nh lng (T9-L1)
• nãn tñy thu«n l¹i t¹o d©y tËn dÝnh vµo c¸c ®èt sèng cïng-côt. C¸c rÔ
• C¸c rÔ tríc/vËn ®éng, c¸c rÔ sau/c¶m gi¸c.
+ 8 ®«i d©y t.k cæ (7 ®«i d©y ®Çu tiªn theo sè cña ®èt sèng ngay díi), ®«i d©y cuèi gäi lµ C8.
+ 12 ®«i d©y ngùc. + 5 ®«i d©y lng. + 5 ®«i d©y cïng. 1 ®«i d©y côt.
Cét sèng cæ
• Chøc n¨ng: mang vµ t¹o ®é chÝnh x¸c (quay).
• Lµ ®êng dÉn tñy gai, c¸c rÔ vµ sù tíi m¸u sä n·o.
• C¸c ®èt sèng tõ C3-C6 t¬ng ®èi gièng nhau.
• Tñy cæ vµ c¸c rÔ: • + ph×nh cæ tõ C4 – T1
(®¸m rèi cæ-c¸nh tay) • + 5 ®Õn 8 rÔ con qua 1 rÔ • + ®êng ®i hÇu nh n»m
ngang
• Th©n ®èt sèng h×nh hép ch÷ nhËt. • Uncus = c¸c chç nh« h×nh l¨ng trô cña mÆt trªn (mãc) • Cung sau hay cung thÇn kinh
Cét sèng cæ
• Cung sau hay cung thÇn kinh:
+ c¸c cuèng: ng¾n, h×nh trô, híng chÐo
tõ trong ra ngoµi (gãc 45°).
+ c¸c mám ngang: c¸c r·nh chÐo ra ngoµi vµ xuèng díi; c¸c lç ngang, cã thÓ cã lç thø hai; c¸c cñ tríc vµ sau.
+ c¸c khèi khíp: c¸c mÆt khíp nhá trong mÆt ph¼ng ®øng ngang nghiªng 45° tõ tríc ra sau vµ tõ trªn xuèng díi.
+ lç ghÐp: cïng híng víi mám ngang.
+ mám gai: m¶nh dÎ, ng¾n, chÎ ®«i. Trõ C7 (kh«ng cã lç ngang)
Cét sèng cæ: XQ híng th¼ng
1- th©n ®èt sèng 2- Uncus 3- ®Üa ®Öm 4- khèi khíp 5- mám gai
Cét sèng cæ: XQ híng th¼ng
Cét sèng cæ: XQ híng bªn
1- th©n ®èt sèng; 2 - mám ngang; 3 - khèi khíp; 4 - uncus; 5 - m¶nh 6 - ®êng gai-m¶nh; 7 - mám gai; 8 - ®Üa ®Öm; 10 - phÇn mÒm
Cét sèng cæ: XQ híng chÕch
1- th©n §S; 2- lç ghÐp ph¶i; 3- cuèng tr¸i; 4- cuèng ph¶i; 5- Uncus; 6- m¶nh; 7- khèi khíp
Cét sèng cæ: Lç ghÐp
• Thµnh phÇn cña lç ghÐp: + m¹ch: tÜnh m¹ch +++, ®¸m rèi tÜnh
mach+++ (1) + cã Ýt mét Ýt mì (1) + rÔ sau - c¶m gi¸c cã h¹ch gai (4) + rÔ tríc – vËn ®éng (5) + c¸c rÔ ®i ra ë phÇn díi lç ghÐp (ngang
hoÆc thÊp h¬n ®Üa ®Öm) + C8 ®i qua lç ghÐp C7-T1 • Giíi h¹n cña lç ghÐp (nh×n chÕch): + ë phÝa tríc, tõ cao xuèng thÊp: cuèng
cña ®èt trªn (6), th©n §S trªn, ®Üa ®Öm (7), th©n vµ mám mãc díi (8), khíp mám mãc (9)
+ ë phÝa sau: mÆt khíp nhá trªn vµ díi cña khèi khíp (2 vµ 3)
Cét sèng ngùc • Chøc n¨ng chñ yÕu: b¶o vÖ trôc tñy sèng. • Tham gia vµo sù duy tr× tÜnh vµ chuyÓn ®éng lµ
thø yÕu. • C¸c ®Æc ®iÓm: + th©n T1 gièng th©n ®èt sèng cæ, diÖn sên trªn
hoµn toµn dµnh cho T1, mám ngang dµi. + th©n ®èt sèng T10 kh«ng cã diÖn sên díi. + ®èt sèng chuyÓn tiÕp T11-T12 gièng ®èt sèng
th¾t lng (kh«ng cã diÖn khíp sên, mám gai h¬i chÐo xuèng díi vµ ra sau).
• Cã c¸c ®Æc ®iÓm chung tõ T2-T9. • Th©n ®èt sèng h×nh trô (1): + Trßn ë tríc vµ bªn + MÆt sau lâm + MÆt trªn vµ díi lâm + C¸c diÖn khíp sên ë sau bªn (8)
Cét sèng ngùc
• Cung sau hay cung thÇn kinh: + C¸c cuèng (2) vu«ng gãc víi têng sau cña
th©n ®èt sèng + Kho¶ng gian cuèng t¨ng tõ T1-L1 + C¸c m¶nh (5) híng xuèng díi, ra sau vµ
vµo trong + C¸c mám khíp cã híng ngang + C¸c mám ngang (4) híng lªn trªn, ra
ngoµi vµ ra sau; c¸c cñ vµ diÖn sên cña mám ngang (9);
+ C¸c mám gai (5,6) híng th¼ng ®øng ra sau vµ xuèng díi; c¸c d©y ch»ng gian gai
Cét sèng ngùc
1- th©n §S T6 3- x¬ng ®ßn 4- x¬ng sên 1 5- T1 7- mám khíp díi 11- cuèng 12- cuèng (tr¸i) T6 13- c¸c x¬ng sên 15- ®Üa gian ®èt sèng 16- mám gai 17- mám gai T6 19- mám khíp trªn 21- mám ngang 22- mám ngang T6
Cét sèng ngùc: lç gian ®èt sèng
+ h×nh bÇu dôc, trôc lín th¼ng ®øng
+ c¸c giíi h¹n:
. ë trªn vµ díi lµ cuèng (3)
. ë phÝa tríc lµ thµnh sau cña ®èt sèng s¸t trªn vµ ®Üa ®Öm gian ®èt sèng (2)
. ë phÝa sau: d©y ch»ng vµng vµ mám khíp trªn cña ®èt sèng s¸t díi (5)
th©n §S; 2. ®Üa gian §S; 3. cuèng;
4. lç gian §S; 5. khíp cña mám
(zygapophyse); 6. Mám ngang;
7. Mám gai
Cét sèng ngùc: lç gian ®èt sèng
1. Th©n §S;
2. Cuèng;
3. Mám khíp trªn;
4. DiÖn khíp díi;
5. Mám ngang;
6. Mám gai;
7. Lç gian §S
Cét sèng th¾t lng
• Hai chøc n¨ng:
- Gi÷ v÷ng ch¾c ®Ó ®¶m b¶o chuyÓn ®éng = gi¸ ba ch©n (mét cét tríc, hai cét sau)
- B¶o vÖ c¸c cÊu tróc thÇn kinh (nãn tñy vµ c¸c rÔ)
-> C¸c dån nÐn lÆp l¹i h»ng ngµy
-> RÊt hay gÆp ®au th¾t lng vµ ®au thÇn kinh täa
Cét sèng th¾t lng
• §èt sèng th¾t lng - Th©n ®èt (1) to, chiÒu ngang réng, lâm ë t
êng sau, cã c¸c lç m¹ch - C¸c cuèng (2) dµy, híng tríc-sau - C¸c mám khíp (3) gÇn nh th¼ng ®øng - C¸c mám ngang (4) - C¸c m¶nh (5) h×nh vu«ng, dµy, ng¾n - C¸c mám gai (6) to, n»m ngang
Cét sèng th¾t lng 1- th©n ®èt sèng L1
2- th©n ®èt sèng L2
3- th©n ®èt sèng T12
4- th©n ®èt sèng L5
5- mám khíp díi cña L2
6- lç ®èt sèng díi cña L2
9- cuèng ph¶i cña L2
10- x¬ng sên 12 ph¶i
11- ô nh«
12- mám gai cña L2
13- mám khíp trªn cña L2
14- mám ngang cña L2
Cét sèng th¾t lng
3- th©n ®èt sèng T12
5- mám khíp díi cña L2
8- khe khíp
9- cuèng ph¶i cña L2
13- mám khíp trªn cña L2
14- mám ngang tr¸i cña L2
Cét sèng th¾t lng
• èng x¬ng sèng:
- èng trung t©m (*)
- èng rÔ thÇn kinh (mòi tªn) hay r·nh bªn (¸p dông cho c¸c rÔ L3, L4, L5 vµ S1):
+ tÇng sau ®Üa ®Öm (1)
+ tÇng c¹nh cuèng:
. ®o¹n trªn (2)
. ®o¹n díi (3) cña r·nh bªn
+ tÇng lç ghÐp (4)
(*)
D©y ch»ng cét sèng
• D©y ch»ng däc tríc: réng vµ dµy. Réng nhÊt vµ dµy nhÊt ë tÇng ngùc
• D©y ch»ng liªn gai vµ liªn mám ngang
D©y ch»ng cét sèng
• D©y ch»ng däc sau: cã cÇu dµy vµ réng b¸m vµo c¸c vßng x¬ cña ®Üa ®Öm
• D©y ch»ng vµng nèi c¸c m¶nh cña c¸c ®èt sèng s¸t nhau, cã vai trß b¶o vÖ
Gi¶i phÉu khíp gian ®èt sèng
• Nh©n thÞt (nucleus) n»m h¬i lÖch sau, ®îc bao bëi c¸c sîi cña vßng x¬.
• Th©n ®èt sèng cã viÒn x¬ng nh« cao, trung t©m lâm ®îc phñ bëi ®Üa sôn, bªn díi nã lµ b¶n x¬ng díi sôn
• Vßng x¬ g¾n víi ®Üa sôn vµ viÒn x¬ng b»ng sôn v«i hãa (mòi tªn rçng).
• C¸c sîi vßng ë phÝa tríc mãc vµo mÆt tríc th©n ®èt gäi lµ sîi Sharpey (®Çu mòi tªn).
• D©y ch»ng däc tríc dÝnh chÆt ë gi÷a th©n ®èt sèng, láng ë mÆt tríc vßng x¬
C¸c bÖnh tho¸i hãa cña cét sèng • C¸c khíp cña cét sèng kh¸c nhau vÒ gi¶i phÉu -> tiÕn triÓn bÖnh lý
kh¸c nhau. Lo¹i khíp/d©y ch»ng C¸c lo¹i bÖnh tho¸i hãa cña cét sèng
C¸c khíp sôn
(nèi ®Üa ®Öm-cét sèng)
BÖnh tho¸i hãa x¬ng-sôn gian ®èt sèng (Intervertebral (osteo)chondrosis)
Tho¸i hãa ®èt sèng biÕn d¹ng/gai x¬ng cét sèng (Spondylosis deformans)
C¸c khíp mãc
( th©n ®èt sèng C3-C7)
Tho¸i hãa khíp (Arthosis)
C¸c khíp ho¹t dÞch (c¸c mÊu khíp)
Tho¸i hãa mÊu khíp (Apophyseal joint osteoarthritis)
Tho¸i ho¸ khíp sên-sèng (Costovertebral joint osteoarthritis)
C¸c khíp sîi vµ d©y ch»ng
Chøng dµy x¬ng lan to¶ tù ph¸t (Diffuse idiophathic skeletal hyperostosis)
Cèt hãa d©y ch»ng däc sau
Tho¸i hãa d©y ch»ng vµng, d/c trªn gai, d/c liªn gai vµ d/c th¾t lng chËu
C¸c bÖnh tho¸i hãa cña cét sèng
BÖnh tho¸i ho¸ x
¬ng - sôn gian ®èt
sèng
Tho¸i hãa ®èt
sèng biÕn d¹ng
Tho¸i hãa x
¬ng khíp
(osteoarthritis)
VÞ trÝ chÝnh cña
bÊt thêng
Nh©n thÞt cña ®Üa ®Öm Vßng sîi cña ®Üa ®Öm
MÊu khíp vµ khíp sên sèng
§Üa ®Öm gian ®èt sèng
ChiÒu cao gi¶m võa hoÆc nhiÒu;
HiÖn tîng ch©n kh«ng
ChiÒu cao b×nh thêng hoÆc gi¶m nhÑ
B×nh thêng
Th©n ®èt sèng X¬ cøng bÒ mÆt trªn vµ díi;
C¸c nèt díi sôn
Gai x¬ng B×nh thêng
C¸c mÊu khíp
vµ khíp sên-
sèng
B×nh thêng
B×nh thêng
Khe khíp hÑp vµ x¬ cøng
Tho¸i hãa x¬ng sôn gian ®èt sèng
• Sù l·o hãa g©y mÊt níc vµ mÊt ®µn håi m« ®Üa ®Öm -> tho¸i hãa x¬ng sôn gian ®èt sèng
• HiÖn tîng ch©n kh«ng = d¶i khÝ ë trung t©m ®Üa ®Öm. Ph©n biÖt: ho¹i tö th©n ®èt sèng vµ tho¸i hãa ®èt sèng biÕn d¹ng.
• BÖnh næi tréi ë cét sèng th¾t lng vµ cét sèng cæ
Tho¸i hãa ®èt sèng biÕn d¹ng
• Sù g¾n liÒn gi÷a sîi ngo¹i vi ®Üa ®Öm vµ viÒn x¬ng bÞ ph¸ vì -> chåi x¬ng râ ë mÆt tríc bªn cét sèng
• Gai x¬ng c¸ch chç nèi ®Üa ®Öm-®èt sèng vµi milimet.
• Cã hai lo¹i chåi x¬ng: h×nh vuèt nhän vµ chåi ngang (do kÐo!)
• Nh©n ®Üa ®Öm di lÖch ra tríc
Tho¸i hãa mám mãc
• N¨m th©n ®èt sèng cæ díi (C3 – C7)
• Tho¸i hãa mám mãc -> chåi x¬ng g©y hÑp lç ghÐp
• XQ th¼ng: mám mãc trßn, khe khíp hÑp, x¬ cøng x¬ng
• XQ nghiªng: ®êng s¸ng ch¹y ngang th©n ®èt sèng víi bê x¬ cøng (H×nh). Hay bÞ nhÇm víi ®êng g·y
• Chôp chÕch 550: béc lé tèt lç ghÐp (H×nh)
Tho¸i hãa c¸c khíp ho¹t dÞch
• Tho¸i hãa mÊu khíp
- > 60 tuæi, ®o¹n gi÷a vµ thÊp CS cæ, ®o¹n cao vµ ®o¹n gi÷a CS ngùc, ®o¹n thÊp CS th¾t lng. KÝch thÝch TK bao khíp, chÌn Ðp tñy sèng hoÆc rÔ.
- Møc ®é XQ: 0 = khíp b×nh thêng; 1 = hÑp khe khíp; 2 = hÑp vµ ph× ®¹i; 3 = hÑp, x¬ cøng vµ chåi x¬ng
• Tho¸i hãa khíp sên – sèng: khã ph¸t hiÖn b»ng Xq
• Tho¸i hãa khíp cïng chËu: khã ph¸t hiÖn b»ng Xq
Tho¸i hãa khíp sîi vµ d©y ch»ng cét sèng
• Cèt hãa d©y ch»ng däc sau
- N.nh©n kh«ng biÕt. 40-70 tuæi
- B.n cã hoÆc kh«ng cã tr.chøng
- C3-C5 / T3-T7: d¶i x¬ng dµy 1-5mm däc theo bê sau th©n c¸c ®èt sèng.
Tho¸i hãa khíp sîi vµ d©y ch»ng cét sèng
• BÖnh Baastrups (kissing spines)
- Cét sèng th¾t lng qu¸ ìn/hÑp khe ®Üa ®Öm ->mám gai s¸t nhau vµ tho¸i ho¸ d©y ch»ng gian gai
- XQ nghiªng (cói vµ ìn): c¸c mám gai to, s¸t nhau, bê x¬ cøng, dÑt ë bê trªn vµ díi.
- Thêng cã nang bao khíp gian gai
- ChÈn ®o¸n #: ph× ®¹i chám cña mám gai (bÖnh “cùa gµ”) ë ngêi giµ do x¬ hãa vµ cèt hãa d©y ch»ng ch»ng trªn gai
Tho¸i hãa khíp sîi vµ d©y ch»ng cét sèng
• Chøng ph× ®¹i bé x¬ng tù ph¸t lan táa
(DISH) - bÖnh Forestier
- B¾t ®Çu tõ tuæi trung niªn, cèt hãa mÆt tríc bªn cét sèng ngùc ®o¹n gi÷a vµ thÊp (trõ bªn tr¸i).
- Cã mét d¶i s¸ng gi÷a x¬ng l¾ng ®äng vµ mÆt tríc th©n ®èt sèng (Kh¸c viªm cét sèng dÝnh khíp)
- Ph× ®¹i x¬ng ë chç b¸m d©y ch»ng vµ g©n
- CÇu x¬ng ë Ýt nhÊt 4 tht©n ®èt sèng
- Khe khíp kh«ng hÑp, chåi x¬ng lín
C¸c biÕn chøng cña bÖnh tho¸i
hãa ®èt sèng
• Trît ®èt sèng tho¸i hãa
- Do tho¸i hãa mÊu khíp, ngay c¶ khi kh«ng cã tiªu x¬ng. DiÖn khíp L5-S1 híng ®øng däc h¬n (tríc-sau)
- 4 møc ®é trît ra tríc
- KÕt hîp tho¸i hãa x¬ng sôn gian ®èt sèng: hÑp khe khíp, ®èt sèng trªn trît sau. Hay x¶y ra ë vïng vËn ®éng (cæ, th¾t lng)
C¸c biÕn chøng cña bÖnh tho¸i
hãa ®èt sèng
• Di lÖch ®Üa ®Öm gian ®èt sèng
- Di lÖch tæ chøc ®Üa ®Öm ra tríc vµ tríc bªn -> tho¸i hãa ®èt sèng biÕn d¹ng
- Di lÖch tæ chøc ®Üa ®Öm ra sau vµ sau bªn -> tho¸t vÞ ®Üa ®Öm èng sèng.
- Xuyªn qua ®Üa sôn vµo th©n ®èt sèng -> nèt sôn hoÆc nèt Schmorl. BÊt thêng ë chç nèi ®Üa ®Öm-®èt sèng. Tû lÖ ngêi trÎ = ngêi giµ
- C¸c thay ®æi x¬ng díi b¶n sôn: a = nèt sôn; c = h×nh cung cña thÇn ¸i t×nh; e = vì x¬ng
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• Låi trong x¬ng (enostosis) = ®¶o x¬ng
- Th©n ®èt T1-T7, L2-L3.
- æ ®Æc x¬ng trong x¬ng xèp s¸t vá, bê cã gai, c¸c bÌ x¬ng xung quanh b×nh thêng. KÝch thíc cã thÓ > 2cm
- Kh«ng t¨ng tËp trung radionuclide
U lµnh tÝnh
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• U m¹ch ®èt sèng (Hemangioma)
- Cã c¸c kªnh m¹ch: hang, mao m¹ch vµ tÜnh m¹ch.
- 10% d©n sè. PhÇn lín kh«ng triÖu chøng.
- XQ: H×nh khÝa to th¼ng ®øng (nhung kÎ) ë th©n ®èt, cã thÓ lan vµo c¸c cuèng vµ m¶nh. Cã thÓ cã æ s¸ng t¹o h×nh cÇu ong.
- Cã thÓ vì vá vµ lan vµo m« mÒm
U lµnh tÝnh
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• U x¬ng d¹ng x¬ng (osteoid osteoma)
- LS: vÑo cét sèng do ®au; ®au m¹nh vÒ ®ªm; gi¶m ®au b»ng nonsteroid.
- Tuæi: 10-20.
- Liªn quan thµnh phÇn sau, chØ 7% ë th©n ®èt sèng.
- XQ: khuyÕt trßn s¸ng, viÒn x¬ cøng. Do gi¶i phÉu CS phøc t¹p -> ®Æc cuèng sèng.
- CT: kÝch thíc < 1,5-2cm, viÒn x¬ cøng
U lµnh tÝnh
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• U nguyªn bµo x¬ng (osteoblastoma)
- LS: ®au khu tró ©m Ø; tr.chøng thÇn kinh do chÌn Ðp .
- Tuæi: 3-72 tuæi; 10-20 tuæi trong 90%.
- Liªn quan thµnh phÇn sau, 42% lan vµo th©n ®èt sèng.
- XQ 3 d¹ng: a) khuyÕt trßn s¸ng, viÒn x¬ cøng, d > 1,5cm; b) tiªu phång x¬ng kÌm c¸c chÊm v«i, viÒn x¬ cøng; c) phång, ph¸ huû x¬ng, th©m nhiÔm m« mÒm, v«i hãa chÊt c¬ b¶n u.
- CT: kÝch thíc > 1,5-2cm, viÒn x¬ cøng
U lµnh tÝnh
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• U tÕ bµo khæng lå (Giant Cell Tumor)
- LS: ®au theo rÔ; yÕu chi, rèi lo¹n c¶m gi¸c.
- Tuæi: thêng < 40 tuæi - 90% ë x¬ng dµi; x¬ng cïng > ®èt sèng. - XQ: tiªu phång x¬ng, hiÕm khi cã viÒn
x¬ cøng, chÊt c¬ b¶n u kh«ng v«i hãa; + ë x¬ng cïng: liªn quan c¶ hai bªn ®êng
gi÷a, thêng ph¸ c¸c lç cïng, cã thÓ vît qua khíp cïng chËu
U lµnh tÝnh
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• U tÕ bµo khæng lå (Giant Cell Tumor)
- LS: ®au theo rÔ; yÕu chi, rèi lo¹n c¶m gi¸c.
- Tuæi: thêng < 40 tuæi - 90% ë x¬ng dµi; x¬ng cïng > ®èt
sèng. - XQ: tiªu phång x¬ng, hiÕm khi cã
viÒn x¬ cøng, chÊt c¬ b¶n u kh«ng v«i hãa;
+ ë ®èt sèng: thêng ë th©n, kÐo dµi vµo c¸c yÕu tè sau vµ m« mÒm; 50% cã v¸ch kh«ng liªn kÕt; t¸c ®éng tíi ®Üa ®Öm vµ c¸c ®èt sèng kÒ cËn
U lµnh tÝnh
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• Nang x¬ng ph×nh m¹ch (Aneurysmal bone cyst )
- M« häc: c¸c khoang chøa ®Çy m¸u - LS: ®au, chÌn Ðp thÇn kinh. - Tuæi: 80% < 20 tuæi - XQ: tiªu phång x¬ng, liªn quan
®Õn c¸c thµnh phÇn sau cña ®èt sèng, thêng më réng vµo th©n.
- Khi liªn quan ®Õn gai vµ mám ngang ë ngêi trÎ -> cã thÓ chÈn ®o¸n chÝnh x¸c b»ng xq
U lµnh tÝnh
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• U x¬ng sôn (Osteochondroma)
- 4% u ®Æc cña cét sèng. Chñ yÕu ë cét sèng cæ, ®Æc biÖt lµ C2.
- LS: nuèt khã, hµn tiÕng, biÕn chøng m¹ch m¸u.
- XQ: khã chÈn ®o¸n; vá vµ tñy x¬ng liªn tiÕp víi c¸c thµnh phÇn cña ®èt sèng
- ë ngêi lín, chám sôn cña chåi x¬ng dµy > 1 - 2cm -> nghi ngê chuyÓn ®æi ¸c tÝnh thµnh chondrosarcoma.
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• U nguyªn sèng (Chordoma)
- 0,5/ triÖu. U hay gÆp nhÊt ë ngêi lín. - B×nh thêng biÕn thµnh nh©n ®Üa ®Öm. - 30% ë vïng bím chÈm; 50% ë vïng
cïng côt (x¬ng cïng thø 4 thø 5); 15% ë ®èt sèng (®Æc biÖt C2 vµ ®o¹n th¾t lng).
- XQ: tæn th¬ng ph¸ hñy trung t©m ®èt sèng ë ®êng gi÷a kÌm khèi m« mÒm lín; phång x¬ng; chÊm, líi v«i hãa ë ngo¹i vi;
- ë ®èt sèng tæn th¬ng Ýt phång, cã thÓ x¬ cøng (®èt sèng ngµ), hÑp khe khíp.
U ¸c tÝnh
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• Sac«m sôn (Chondrosarcoma)
- U hay gÆp thø hai ë ngêi lín. - 15% ë ; 40% ë c¸c yÕu tè sau; 45%
ë c¶ hai. - XQ: tæn th¬ng ph¸ hñy cã chÊt nÒn
v«i hãa (h×nh cung hoÆc vßng); lu«n ph¸ hñy vá, vµ hay lan vµo m« mÒm xung quanh; lan ®Õn ®èt sèng vµ x¬ng sên
U ¸c tÝnh
C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng
• Sac«m Ewing vµ PNET (U ngo¹i b× thÇn kinh nguyªn ph¸t)
- 10 – 30 tuæi. - PhÇn lín ë vïng cïng côt. - §iÓn h×nh ë th©n ®èt, lan vµo cung
sau kh«ng ph¶i lµ hiÕm - XQ: tiªu x¬ng “thÊm”, phång x
¬ng hoÆc x¬ cøng
U ¸c tÝnh
Di c¨n cét sèng
• C¸c ®êng ph¸t t¸n u tíi cét sèng
- X©m lÊn trùc tiÕp: Khèi m« mÒm vµ ph¸ hñy x¬ng.
- §êng b¹ch huyÕt: Khèi h¹ch c¹nh ®èt sèng bÞ bµo mßn. Bªn tr¸i CS
- §êng m¸u: + ®éng m¹ch; + tÜnh m¹ch: híng dßng ch¶y thay ®æi theo ¸p lùc.
- Trong cét sèng: dÞch n·o tñy • §¸p øng cña x¬ng víi u di c¨n
- Hñy x¬ng - T¹o x¬ng
Di c¨n cét sèng
• C¸c dÊu hiÖu XQ
- Tiªu x¬ng: + sím ë th©n ®èt. ThÊy trªn phim Xq: 50-70% c¸c bÌ x¬ng bÞ ph¸ hñy
+ råi ®Õn cuèng + khe khíp: kh«ng hÑp
- XÑp ®èt sèng: + c¸c ®èt sèng ngùc trªn + khèi m« mÒm hoÆc tiªu cuèng + b¶n tËn biÕn d¹ng kh«ng ®Òu
- §Æc ®èt sèng + mét vïng ®Æc x¬ng ë ngêi giµ + ®Æc toµn bé th©n ®èt, kÝch thíc kh«ng thay ®æi
Lymphoma
- BÖnh Non-Hodgkin nhiÒu h¬n bÖnh Non-Hodgkin 3 lÇn
- Hay liªn quan ®Õn x¬ng - BiÓu hiÖn Xq cña cét sèng:
+ thêng ë ®o¹n ngùc vµ th¾t lng, Ýt ë ®o¹n cæ + tiªu x¬ng lµ quy luËt, + cã thÓ ®Æc x¬ng mét phÇn hoÆc toµn bé còng nh tiªu hçn hîp vµ phång x¬ng + xÑp ®èt sèng + lu«n cã khèi m« mÒm c¹nh cét sèng + c¸c khuyÕt trong ë bê tríc th©n ®èt sèng do h¹ch bao mßn
§a u tñy x¬ng (Multiple Myeloma)
- Cã 4 thÓ + tæn th¬ng ®¬n ®éc (plasmacytoma-u t¬ng bµo): tiªu x¬ng + lan to¶ toµn bé x¬ng (myelomatosis-bÖnh u tñy): tiªu x¬ng kÝch thíc gièng nhau, bê râ + lo·ng x¬ng lan táa + x¬ cøng
- Tæn th¬ng tiªu x¬ng th©n ®èt sèng, chõa c¸c thµnh phÇn sau ®èt sèng
Lao cét sèng
• L©m sµng
- KÐo dµi 3-4 th¸ng tíi mét vµi n¨m - §au lng, chÌn Ðp tñy, sèt, sót c©n • C¸c dÊu hiÖu XQ
- thêng liªn quan ®Õn cét sèng lng vµ th¾t lng
- VÞ trÝ: (1) th©n ®èt, (2) c¸c x¬ng sau vµ d©y ch»ng Ýt h¬n, (3) lan tíi ®Üa ®Öm, (4) m« c¹nh cét sèng, (5) lan díi d©y ch»ng
- Thêng b¾t ®Çu tiªu x¬ng ë mÆt tríc, gÇn b¶n tËn -> xÑp ®èt sèng ®Æc trng g©y gï. Ph¶n øng x¬ cøng biÓu hiÖn tiÕn triÓn kÐo dµi
- ¸p xe c¹nh sèng
ChÊn th¬ng cét sèng
• Ph©n lo¹i - VÞ trÝ gi¶i phÉu vµ chøc n¨ng: chÈm-trôc-®éi, cæ
thÊp, ngùc cao, ngùc – th¾t lng, vµ th¾t lng thÊp
- Theo 3 cét: + cét tríc: d©y ch»ng däc tríc, phÇn tríc cña vßng x¬ vµ nöa tríc th©n ®èt sèng + cét gi÷a: d©y ch»ng däc sau, phÇn sau cña vßng x¬, nöa sau cña th©n ®èt sèng + cét sau: c¸c cung x¬ng sau vµ d©y ch»ng sau
ChÊn th¬ng cét sèng cæ
• T thÕ nghiªng b×nh thêng
ChÊn th¬ng cét sèng cæ
• Cã 4 c¬ chÕ chÊn th¬ng chÝnh:
- GÊp (46-79%): -> ®øt c¸c d©y ch»ng sau
- KÐo (20 – 38%)
- Xoay (12%)
- NÐn (4%)
ChÊn th¬ng cét sèng cæ
Lo¹i chÊn th¬ng Tªn Sù æn ®Þnh
GÊp TrËt tríc
TrËt mÊu khíp 1 bªn
TrËt mÊu kh¬p 2 bªn
G·y nÐn h×nh chªm
G·y gÊp teardrop
G·y Clay Shoveler
V÷ng, mÊt v÷ng muén
V÷ng
Kh«ng v÷ng
V÷ng
Kh«ng v÷ng
V÷ng
KÐo G·y Hangman Kh«ng v÷ng
NÐn G·y Jefferson
G·y vì vôn
Kh«ng v÷ng
V÷ng
Phøc t¹p G·y mám nha
G·y Jefferson
- G·y nÐn cung x¬ng C, c¸c khíp bªn trît sang bªn, r¸ch d.c ngang
- C¬ chÕ: lùc theo trôc cña ®Ønh ®Çu (thÝ dô: lÆn)
- XQ: t thÕ h¸ miÖng. C¸c khèi bªn cña C1 vît qu¸ bê cña th©n ®èt sèng C2. > 2mm.
- Kh«ng v÷ng.
- Yªu cÇu chôp CT: x¸c ssÞnh c¸c m¶nh x¬ng vì trong èng sèng
G·y Mám Nha
- ThÊy râ ë t thÕ nghiªng: mám nha ng¶ ra tríc. §êng g·y ®îc ph¸t hiÖn tèt b»ng CT
- 3 lo¹i
+ Lo¹i I: g·y ®Ønh: hiÕm. TiÒm n¨ng kh«ng v÷ng
+ Lo¹i II: g·y ë ®¸y: hay gÆp nhÊt.
G·y Mám Nha
- Nh×n râ ë t thÕ nghiªng: mám nha ng¶ ra tríc. §êng g·y ®îc ph¸t hiÖn tèt b»ng CT
- 3 lo¹i
+ Lo¹i III: g·y qua ®¸y, xuyªn vµo th©n ®èt trôc.
G·y Hangman
- G·y qua phÇn liªn khíp cña ®èt trôc do qu¸ duçi vµ kÐo.
- C¬ chÕ: qu¸ duçi (treo)
- ThÊy râ ë híng nghiªng:
+ Sng m« mÒm tríc cét sèng
+ G·y giËt gãc tríc díi cña C2 kÌm ®øt d©y ch»ng däc tríc
+ TrËt C2 ra tríc
+ G·y phÇn liªn m¸u khíp hai bªn
- §é æn ®Þnh: kh«ng v÷ng
G·y gËp teardrop
- §øt d©y ch»ng sau vµ g·y nÐn tríc th©n ®èt sèng do chÊn th¬ng gÊp m¹nh
- C¬ chÕ: qua gÊp vµ nÐn
- ThÊy râ ë t thÕ nghiªng:
+ Sng m« tríc cét sèng kÌm ®øt d©y ch»ng däc tríc
+ M¶nh g·y rêi do g·y giËt ®øt phÇn tríc th©n ®èt sèng
+ TrËt ®èt sèng ra sau chÌn vµo èng sèng
+ ChÌn Ðp tñy sèng do di lÖch th©n ®èt sèng
+ G·y mám gai
- §é æn ®Þnh: kh«ng v÷ng
TrËt mÊu khíp 2 bªn - TrËt ®èt sèng ra tríc do chÊn th¬ng gËp qu¸ møc. Thêng phèi hîp víi tæn th¬ng tñy
- C¬ chÕ: qu¸ gÊp mµ kh«ng cã lùc Ðp theo trôc
- ThÊy râ ë t thÕ nghiªng:
+ TrËt ®èt sèng ra tríc > 1/2 ®êng kÝnh tríc sau
+ §øt c¸c d©y ch»ng däc sau vµ d.c däc tríc
+ H×nh c¸nh bím cña c¸c diÖn khíp bÞ khãa
- §é æn ®Þnh: kh«ng v÷ng
TrËt mÊu khíp 1 bªn
- TrËt mÊu khíp vµ ®øt d©y ch»ng mÊu khíp do chÊn th¬ng xoay cña cét sèng cæ
- C¬ chÕ: gÊp vµ xoay ®ång thêi
- ThÊy râ ë t thÕ nghiªng vµ chÕch:
+ TrËt ®èt sèng ra tríc < 1/2 ®êng kÝnh tríc sau
+ Xoay tr¸i chiÒu cña c¸c ®o¹n trªn vµ díi
+ Khe ®Üa ®Öm réng
+ H×nh c¸nh bím cua c¸c diÖn khíp bÞ khãa
- §é æn ®Þnh: v÷ng
TrËt tríc
- §øt cña phøc hîp d.c däc sau do qu¸ gÊp. Khã chÈn ®o¸n do co c¬. B¸n trËt tríc cã thÓ v÷ng lóc ®Çu, 25-50% sau ®ã mÊt v÷ng. Chôp thªm t thÕ gÊp vµ ìn
- C¬ chÕ: qu¸ gÊp cæ
- ThÊy râ ë t thÕ nghiªng vµ chÕch:
+ MÊt ®êng cong sinh lý (mÊt ìn cæ)
+ Th©n ®èt sèng trËt ra tríc
+ Kho¶ng c¸ch liªn gai réng ra.
- DÊu hiÖu XQ cña chÊn th¬ng kh«ng v÷ng:
+ TrËt tríc > 4mm
+ G·y nÐn > 25% th©n ®èt sèng
+ T¨ng hoÆc gi¶m chiÒu cao ®Üa ®Öm
+ Kho¶ng c¸ch liªn gai réng ra
G·y Clay Shoveler
- G·y mám gai C6 ®Õn T1
- C¬ chÕ: gÊp m¹nh, thêng kÕt hîp víi co c¸c c¬ c¹nh gai
- ThÊy râ ë híng nghiªng:
+ G·y mám gai
+ DÊu hiÖu ma trªn phim th¼ng (thÊy 2 mám gai)
- §é æn ®Þnh: v÷ng
G·y vì vôn
- G·y C3 - C7 do nÐn theo trôc. ChÊn th¬ng tñy sèng do m¶nh vì di lÖch sau.
- Yªu cÇu chôp CT ®Ó ®¸nh gi¸ lan réng
- C¬ chÕ: nÐn theo trôc
- §é æn ®Þnh: v÷ng