VLERËSIMI I NDIKIMIT NË TERRITOR (TIA) PËR SHQIPËRINË

UNIVERSITETI

POLIS

UNIVERSITETI POLIS

FAKULTETI PLANIFIKIM,

MJEDIS DHE MENAXHIM URBAN

MASTER I SHKENCAVE NË

PLANIFIKIM DHE MENAXHIM

URBAN Tetor 2009 - Qershor 2014

TEMA: VLERËSIMI I NDIKIMIT NË TERRITOR (TIA) PËR

SHQIPËRINË

Përcaktimi i karakteristikave të një modeli vlerësimi për ndikimin e

politikës sektoriale të ujit, e tranzpozuar nga BE, në territorin Shqiptar.

Rasti i ujërave bregdetare

Studenti: Malvina DISHA

Udhëheqësi: Rudina TOTO

Tiranë, Qershor 2014

Rr." Autostrada Tirane-Durres, Km 5 ", Kashar, Tirane, Shqiperi Tel: +355 (4) 2407888/2407889, Fax: +355 (4) 2407890 Mobile: +355 (0) 69.40.88.111

WWW.universitetipolis. edu. al, info@universitetipolis. edu. al,

mailto:[email protected]

MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME

Për të realizuar këtë temë diplome kam gjetur suport dhe mbështetje nga njerëz që dëshiroj t’iu shpreh mirënjohjen time të përzemërt. Dua të falenderoj thellësisht supervizoren e temës sime kërkimore, Rudina Toto, e cila ka qënë një mbështetje e madhe profesionale dhe morale, duke mëlehtësuar peshën e punës.

Gjithashtu iu jam mirënjohëse për mbështetjen, Ledio Allkja, Taulant Bino, Teida Shehi, Sherif Lushaj, Hamdi Beshku, për ndihmën profesionale dhe këshillat e herëpasherëshme.

Së fundmi, por jo më pak e rëndësishme, është familja ime, nga e cila kam marr mbështetje të vazh-dueshme morale dhe emocionale. Falenderoj veçanërisht motrën time Borana Disha, e cila më dha asistencë për anën teknike të karakteristikave hidrogjeoogjike dhe gjeologjike të territorit Shqipëtar.Shpreh mirënjohjen time të madhe ndaj babait tim, Haki Disha, i cili është personi që më stimuloipër të vazhduar deri në finalizimin e këtij proçesi të gjatë.

Për ta mbyllur dua të falenderoj personin më të veçantë, që gjendet gjithmonë pranë meje dhe është mbështetja ime më e madhe emocionale dhe morale dhe gjendet gjithmonë pranë meje.

SHKURTIME

BE – Bashkimi Europian

TIA – Territorial Impact Assessment

UNECE – United Nations Economic Commission for Europe

PIM – Potential Impact (ndikimi i mundshëm)

TIM – Territorial Impact (ndikimi në territor)

TEQUILA – Territoriality Quality Identity Layered

ESPON ARTs – Assessment of Regional andTerritorial Sensitivity

EU – LUPA – European Land Use Pattern

ESPON – European Spatial Planning Observation Network

ESDP – Europian Spatial Development Policies

INSTAT – Insituti i statistikave

KKU – Këshilli Kombëtar i Ujërave

PINS – Plani i Integruar Ndërsektorial i Bregdetit

WDF – Water Framework Directive (Korniza e Direktivës së Ujërave)

KE – Këshilli Europian

Tabela e përmbajtjes

MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME ............................................................................ 2

SHKURTIME ....................................................................................................................... 3

1. HYRJE ........................................................................................................................... 7

1.1. Pse duhet një TIA për të vlerësuar ndikimin që do të kenë ujërat bregdetare në

territor dhe kush janë aktorët e interesuar ....................................................................... 7

1.2. Pse i shërben planit të Përgjithshëm Kombëtar TIA ............................................. 7

1.3. Pse i shërben Planit të Integruar Ndërsektorial për Bregdetin ............................ 8

1.4. Aktorët që përfshihen në procesin e bërjes së TIA ................................................ 8

1.5. Sfondi historik ........................................................................................................... 8

1.6. Evidentimi i problemit .............................................................................................. 9

1.7. Qëllimi i kërkimit .................................................................................................... 11

1.8. Pyetjet hulumtuese dhe hipotezat .......................................................................... 11

1.9. Objektivat ................................................................................................................ 12

1.10. Shtrirja dhe limitimet .......................................................................................... 13

2. SKELETI TEORIK .................................................................................................... 13

2.1. Si lindi koncepti i TIA-s dhe si ka ndryshuar sot ................................................. 13

2.2. Objektivi dhe hapat për të bërë një vlerësim ndikimi në territor ...................... 14

2.3. Cilat janë burimet e impakteve që shkaktohen në territor ................................. 16

2.4. Impaktet në fushën e politikës mjedisore .............................................................. 17

2.5. Direktiva 2000/60/EC e Bashkimit Europian ....................................................... 17

2.6. “Ligji për Menaxhimin e Integruar të Burimeve ujore” ..................................... 19

2.7. Çfarë duhet të adresojë TIA për ujërat bregdetare ............................................. 19

2.8. Modelet që mbështesin realizimin e një TIA ........................................................ 21

TEQUILA ........................................................................................................................... 21

QUICKCHECK .................................................................................................................. 22

ESPON ART’s .................................................................................................................... 23

EU – LUPA ......................................................................................................................... 24

3. PROJEKTIMI DHE METODAT KËRKIMORE ................................................... 25

1.1 Lloji i kërkimit, qasjet dhe teknikat ...................................................................... 26

3.1. Rishikimi i pyetjeve kërkimore .............................................................................. 27

3.2. Funksionalizimi: Indikatorët dhe Variablat ......................................................... 28

3.3. Përzgjedhja e modelit.............................................................................................. 30

3.4. Vlefshmëria dhe besueshmëria .............................................................................. 31

3.5. Mbledhja e të dhënave ............................................................................................ 31

3.6. Analizimi i të dhënave ............................................................................................. 32

4. PREZANTIMI I TË DHËNAVE DHE ANALIZAVE TË GRUMBULLUARA . 32

4.1. Transpozimi i Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin Shqipëtar ..................... 32

4.2. Karakteristikat e territorit të Shqipërisë .............................................................. 33

4.2.1. Klima..................................................................................................................... 36

4.2.2. Hidrogjeologjia përgjatë zonës bregdetare të Shqipërisë ................................ 37

4.2.3. Të dhënat për popullsinë ..................................................................................... 38

4.2.4. Zonat e mbrojtura ............................................................................................... 39

4.2.5. Ekosistemet........................................................................................................... 39

4.2.6. Zonat Emerald ..................................................................................................... 40

4.3. Vlerësim i ujërave sipërfaqësore ............................................................................ 41

4.3.1 Të dhënat për cilësinë e ujërave të lumenjëve .................................................. 41

4.3.2 Ndotja bakterologjike e ujit të detit në plazhet kryesore ................................. 44

4.4 Karakteristikat e territorit në basenin e lumit Erzen .......................................... 45

4.4.1 Hidrografia dhe klasifikimi i ujërave sipërfaqësore ........................................ 46

4.4.2 Ndotja bakterologjike e ujërave bregdetare në plazhin e Durrësit ................ 46

4.4.3 Vija bregore, erozioni dhe akumulimi ............................................................... 47

4.4.4 Klima..................................................................................................................... 48

4.4.5 Hidrogjeologjia në basenin e lumit Erzen ......................................................... 49

4.4.6 Zhvillimet urbane ................................................................................................ 53

5. KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET ........................................................ 54

5.1. Gjetje dhe konkluzione ........................................................................................... 54

5.2. Rekomandime .......................................................................................................... 57

6. ANEKSE ...................................................................................................................... 59

7. REFERENCAT ........................................................................................................... 75

Tabela e Figurave

Fig. 1 . Kur duhet bërë një TIA ................................................................................................ 12

Fig .2. Tre hapat për të vendosur pse duhet një TIA për ujërat bregdetare ............................. 15

Fig .3. Aspektet administrative dhe territoriale të impakteve (Tennekes and Hornis; 2008,

fq.18) ................................................................................................................................ 16

Fig .4. relacioni i TEQUILA me elementët e Kohezionit Territorial (Komisioni Europian

2010: 179) ........................................................................................................................ 22

Fig .4. Përcamitimi i metodës së kërkimit (Burimi: ESPON).................................................. 27

Fig .5. Basenet ujëmbledhëse në Shqipëri dhe Baseni i Lumit Erze ...................................... 31

Fig .6. strategji e integruar e objektivave të kohezionit territorial dhe kritereve të vlerësimit

për ujërat bregdetare (ESPON 3.2 Final Report October 2006; përshtatja nga autori i

temës kërkimore) ............................................................................................................. 34

Fig .7. Zonat dhe nënzonat klimatike në Shqipëri ................................................................... 37

Fig .8. Dendësia e popullsisë sipas qarqeve ............................................................................. 38

Fig .11. Plazhet më të ndotura (Burimi: Ministria e Mjedisit; grafiku autori i temës

kërkimore) ........................................................................................................................ 45

Fig .12. Kategoritë e ujërave sipërfaqësore në basenin e lumit Erzen ..................................... 46

Fig .13. ..................................................................................................................................... 47

Plazhi i Durrësit 2011. Vlerat e IE dhe FC sipas 95 – 90% -tile (Burimi: Raporti për

Vlerësimin e Mjedisit 2011) ............................................................................................ 47

Fig .14. Përmbajtja e Kromit në deltën e Lumit Erzen (Raporti i gjendjes së mjedisit 2011) . 47

Fig .15. Përmbajtja e Nikelit në deltën e Lumit Erzen (Raporti i gjendjes së mjedisit 2011) . 47

Fig .16. Vija bregore në grykëderdhjen e lumit Erzen (Raporti i Gjendjes së Mjedisit) ......... 48

Fig .17. Zonat dhe nënzonat klimatike në basenin e lumit Erzen ............................................ 49

Fig .18. Hidrogjeologjia në Baenin e Lumit Erzen .................................................................. 50

1. HYRJE

1.1.Pse duhet një TIA për të vlerësuar ndikimin që do të kenë ujërat bregdetare në

territor dhe kush janë aktorët e interesuar

Një nga kërkesat kryesore që vendet e tjera të jenë pjesë e BE është të ketë përputhshmëri me

standartet dhe direktivat e Bashkimit Europian. Të gjithë vendet anëtare ose që synojnë të

jenë pjesë e BE-së, referuar Strategjisë së Lisbonës, duhet të implementojnë politika e

reforma, për të kontribuar në dialogun ekonomik europian dhe për të ndihmuar në

përmirësimin e kushteve mjedisore ekonomike e sociale të të gjtha vendeve anëtare të

Bashikimit Europian.

Legjislacioni i Komunitetit Europian përcakton standarte të njëjta për vende të ndryshme, të

cilat janë pjesë e Bashkimit Europian. Për të kuptuar pse është kjo tendencë, duhet të

kuptojmë që problemet mjedisore të një vendi anëtar mund të shkaktojnë probleme edhe për

vendet e tjera. Pra, rregulla të tilla luajnë një rol të rëndësishëm, duke promovuar kulturën e

mbrojtjes së mjedisit. Uji është një nga hallkat më të rëndësishme të mjedisit për të cilin

duhet treguar kujdes dhe duhen parandaluar ndotjet e vazhdueshme të tij. Përshtatja e

legjislacionit dhe ndikimit në territor që shkakton transpozimi, janë hapat e parë, për të pasur

një mjedis të shëndetshëm dhe në standartet europiane.

Politika e ujit është transpozuar nga BE në dhjetor 2012, në përputhje të plotë me Direktivën

2000/60/EC. Gjatë transpozimit të kësaj politike, është realizuar përshtatshmëria e

dispozitave të këtij ligji me karakteristikat e legjislacionit dhe territorit shqiptar. Para se të

veprohet pra, të fillojë zbatimi i projekteve dhe programeve, që i referohen ligjit 111/2012

“Për menaxhimin e integruar të ujërave”, duhet bërë një vlerësim i ndikimeve të mundshme

që shkaktohen në territor, nga dispozitat që parashikohen në këtë ligj.

Implementimi i politikave në legjislacionin e një vendi tjetër ka ndikim në organizimin

institucional dhe në territorin e vendit që bën implementimin e politikës. Për të vlerësuar nëse

ndikimi që sjell ky përafrim ndikon pozitivisht ose negativisht, duhet bërë një vlerësim i

ndikimit në territor.

1.2.Pse i shërben planit të Përgjithshëm Kombëtar TIA

Më 18 dhjetor 2013, Këshilli Kombëtar i Rregullimit të Territorit ka miratuar nismën për

Planin e Përgjithshëm Kombëtar të Zhvillimit të Territorit. Hartimi i Planit të Përgjithshëm

Kombëtar të Territorit ka për qëllim të krijojë një platformë drejtuese dhe me garanci ligjore

të nevojshme për një zhvillim të qëndrueshëm urban, ekonomik, social e mjedisor në territor.

Në vendimin nr.481, datë 22.6.2011 “Për Miratimin e Rregullores Uniforme të Instrumentave

të Planifikimit, neni 4, pika 2 përcaktohet:

Plani i përgjithshëm kombëtar hartohet njëkohësisht me politikën e përgjithshme kombëtare

të planifikimit të territorit dhe zbaton qëllimet, objektivat dhe rezultatet e pritshme të

caktuara në të.

Një nga politikat e territorit dhe që lidhet gjithashtu me kohezionin territorial, është Politika

sektoriale e ujit. Këto politika territoriale kanë ndikime të caktuara në territor, ndaj është e

rëndësishme që të vlerësohen dhe adresohen të gjitha ndikimet e pritshme që vijnë nga

politikat sektoriale.

1.3.Pse i shërben Planit të Integruar Ndërsektorial për Bregdetin

PINS është një plan ndërsektorial, i cili, përfshin disa njësi administrative që shtrihen përgjatë

bregdetit të zonës jugore. Nisma për këtë plan është ndërmarrë nga Ministria e Zhvillimit

Urban dhe Turizmit, në tetor të vitit 2013. Qëllimi kryesor për hartimin e këtij plani është

bashkërendimi i të gjithë planeve vendore, në funksion të planifikimit dhe zhvillimit të

qëndrueshëm, në të gjitha njësitë vendore të zonave bregdetare që ky plan prek. Hartimi i tij

bëhet në kuadër të zbatimit të politikave të territorit për të përmirësuar dhe kontrolluar

zhvillimet e mëtejshme në zonat bregetare, të cilat kanë presion zhvillimi.

Zonat bregdetare janë zonat që ndikohen në mënyrë direkte nga parashikimet që bën ligji

“Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”, për ujërat bregdetare. Hartimi i këtij plani duhet

të adresojë të gjithë zhvillimet që pritet të ndodhin në zonat bregdetare. PINS duhet të marrë

në konsideratë të gjitha direktivat që transpozohen nga BE, në periudhën e hartimit të këtij

plani dhe që kanë lidhje me fushat që merr parasysh ky dokument.

1.4.Aktorët që përfshihen në procesin e bërjes së TIA

TIA (Vlerësimi i Ndikimit në Territor) është instrumenti që realizon vlerësimin në dy nivele.

Niveli i parë është abstrakt e i përgjithshëm dhe mund të jetë në shkallë europiane e

kombëtare. Niveli i dytë është niveli rajonal, pra në shkallë më të vogël dhe përqendrohet në

evidentimin e ndikimeve më specifike për një rajon, ku pritet një ndikim i ndryshëm nga

parashikimet e politikës që vlerësohet.

Ndaj aktorët që përfshihen në realizimin e TIA janë:

QEVERIA QENDRORE

Ndikimi në territor nga direktivat e transpozuara nga BE shtrihet në të gjithë vendin, ndaj

për fusha të caktuara, është përgjegjëse Ministria përkatëse. Gjithashtu, transpozimi i

direktivave realizohet në nivel qendror.

QEVERIA VENDORE

Në rajone të ndryshme ka ndikim të ndryshëm, pra jo në të gjitha rajonet ndikimi është i

njëjtë, por ndryshon nga karakteristikat e ndryshme të rajoneve. Për të adresuar ndikimet

e ndryshme, njësitë administrative sipas rastit duhet të marrin masa të ndryshme.

EKSPERTËT

Për të bërë një vlerësim të ndikimit në territor, duke përdorur instrumentin TIA, ka dy

mënyra, ad – hoc ose nëpërmjet bashkërendit të mendimeve të ekspertëve të fushave të

ndryshme.

1.5.Sfondi historik

Zhvillimet në sistemin e planifikimit në Shqipëri kanë ndryshuar bashkë me mënyrën e

organizimit politik. Në periudhën kohore 1945 deri në 1990, sistemi i planifikimit, ashtu si

qeverisja politike, ishte i centralizuar. Toka ishte kryesisht pronë publike dhe shumë pak ishte

në pronësi private. Përdorimi i tokës ishte i paracaktuar nga shteti si në zonat urbane ashtu

dhe në zonat rurale.

Zhvillimi i vendit ndryshonte në zonat malore dhe fushore. Në zonat malore ishte prioritet

industrita e rëndë për nxjerrjen e mineraleve, ndërsa në ultësirën bregdetare prioritet kishte

bujqësia. Në zonat bregdetare u bonifikuan kënetat dhe u kthyen në toka për prodhimin e

produkteve bujqësore. Këto tregonin se zhvillimi i vendit ishte totalisht i kontolluar nga

shteti. Instrumentat më të lartë të menaxhimit të planifikimit për qytetet dhe fshatrat ishin

“Planet Rregulluese”, të cilat ishin shumë të ngurta dhe kufizoheshin në përcaktimin e

objekteve që do të ndrërtoheshin dhe funksionet e tyre.

Migrimi i njerëzve nga një qytet në tjetrin ishte i pakët dhe i kontrolluar nga shteti.

Shpërndarja e popullsisë nuk kishte ndryshim të madh nga zonat malore në zonat e ulëta

fushore. Pjesa më e madhe jetonte në fshatra. Githashtu, njerëzit ishin të detyruar të lëviznin

për të punuar në vendet ku i caktonte shteti dhe mungonte liria e lëvizjes ose zgjedhjes

individuale.

Pas viteve ’90, nga politika dhe planifikimi i centralizuar u kalua në një sistem të ri të

decentralizuar. Në këtë periudhë ndodhën ndryshime të mëdha politike e për pasojë,

ndryshimi i parë erdhi nga vërshimi i popullatës drejt ultësirës bregdetare, kryesisht në

rajonin Tiranë – Durrës. Në këtë zonë u rrrit përqendrimi i popullsisë, gjë që ndikoi në

zhvillimet e pakontrolluara, të cilat ndikuan në mënyrë të drejtpërdrejtë në territor. Disa nga

problemet që u krijuan ishin ndërtimet në zona të papërshtatshme dhe shumë afër bregdetit,

ndotja e ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore nga veprimet e palejuara të njerëzve, si dhe

dëmtimi i florës dhe faunës tokësore e ujore. Një tjetër dëm që iu shkaktua mjedisit përgjatë

bregdetit është ndërtimi në zonat kënetore, të cilat u thanë dhe prerja e pishave për të përdorur

tokën për ndërtim. Këto ndërhyrje të pakontrolluara kanë bërë që sot të kemi pamjen që na

ofrohet: ndërtime shumëkatëshe që nuk respektojnë distancat dhe shumë afër brigjeve, nivel

dhe cilësi e ulët shërbimesh, aksesueshmëri e dobët, ndotje mjedisore të ujit dhe të ajrit,

dëmtime të habitateve përgjatë zonave bregdetare, shfrytëzim të palejuar për nxjerrjen e

inerteve etj.

Kjo dukuri negative kërkoi ndërhyrje emergjente, e cila filloi si një proçes i gjatë e

pandërprerë legjislativ, në sistemin e planifikimit. Ndryshimi i parë pozitiv ishte në vitin

1993, kur në Parlament u miratua ligji 7693, “Ligji për Urbanistikën”, i cili ka pësuar

ndryshime të herëpashershme. Në vitin 2009 u miratua ligji 10119 “Për Planifikimin e

Territorit”. Rëndësia e tij qëndron në faktin se solli një mendësi të re në sistemin e

planifikimit në Shqipëri, mendësi që bazohet në strategji për zhvillimin e territorit dhe nuk

mbetet më vetëm në përcaktimet e ngurta të koeficientëve urbanistikë.

1.6.Evidentimi i problemit

Duke mos respektuar standartet për zhvillimet që ndodhin në territor, situata vjen duke u

përkeqësuar nga ana mjedisore, sociale dhe ekonomike.

Por, për të qënë pjesë e BE duhet të kemi një mjedis me standarte të larta. Për këtë arsye,

vendit tonë, i janë vendosur disa kushte që duhen plotësuar, për të krijuar një mjedis më të

mirë e të shëndetshëm nga ana politke, ekonomike dhe fushat e tjera që kanë nevojë të

përmirësohen.

Bashkimi Europian implementon politika në sektorë të ndryshëm të ekonomisë së vendeve

anëtare. Disa nga këto sektorë, ku impelentohen politikat, janë të përcaktuara që në

themelimin e Bashkimit Europian. Politika të tjera, si ajo e mjedisit apo e kohezionit

territorial, kanë lindur si nevojë e zhvillimeve të mëvonshme dhe bashkëpunimeve më të

afërta të vendeve anëtare me njëra-tjetrën. Implementimi i politikave tw BE, shmang efektet

negative influente të një vendi tek një vend tjetër, rrit mirëqënien, duke ulur kostot dhe rritur

përfitimet nga bashkëpunimi ndërmjet vendeve anëtare.

Proçesi i përshtatjes së politikave kombëtare të një vendi anëtar ose kandidat në BE me

politikat e Bashkimit Europian quhet transpozim.

Vetë intergimi në BE mbështetet në katër pika kyçe:

Zhvillimi i Traktateve;

Zgjerimi gjeografik;

Zhvillimi i procesit të politikave;

Zhvillimi i politikave.

Shqipëria aplikoi për herë të parë për statusin e vendit kandidat në Bashkimin Europian në

vitin 2006, kur u nënshkrua dhe Marrëveshja e parë e Stabilizim - Asocimit. Një ndër kushtet

e vendosura nga BE ishte edhe përafrimi i legjislacionit vendas me atë të BE-së. Gjithashtu,

një ndër politikat sektoriale prioritare për tu transpozuar ishte edhe Direktiva 2000/60/EC.

Sipas Raportit të Komisionit Europian mbi Progres - Monotorimin në vendet e Europës

Juglindore, Shtator 2008, shkalla e përafrimit të Direktivës Kuadër të Ujit, Nr 2000/60, dt 23

Tetor 2000, u vlerësua me 6%. (Plani Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim –

Asocimit 2009 – 2014: 607)

Edhe aktualisht, Shqipëria, vazhdon të jetë në procesin e Stabilizim - Asocimit me synimin që

të përmbushë kushtet dhe standartet e përcaktuara nga Bashkimi Europian. Në 10 korrik

2011, Komisioni Europian i rekomandoi Shqipërisë disa objektiva që duhej të arrinte, ku ndër

të tjera përcaktoheshin:

Përshtatja e ligjeve që kërkojnë shumicë të cilësuar në Parlament;

Reforma në administratën publike.

Në tetor të vitit 2012, Komisioni Europian rekomandoi që Shqipëria mund të bëhej një vend

anëtar i Bashkimit Europian nëse do të ndërmerrte disa veprime në fusha të caktuara. Më në

fund, në tetor të vitit 2013 Komisioni Europian rekomandoi që Shqipërisë t’i jepej statusi i

vendit kandidat, pa harruar që duhet të përmbushë pesë kushte të nevojshme:

Të vazhdojë implementimin e reformës në administratën publike me qëllim rritjen e

profesionalizmit dhe depolitizimin e saj;

Të ndërmarrë më shumë veprime për të forcuar pavarsinë, efektshmërinë dhe

përgjegjësinë e institucioneve publike;

Të bëjë përpjekje të vendosura në luftën kundër korrupsionit, duke përfshirë edhe

vendosjen e një rekordi në hetimet pro-aktive, ndjekjet penale dhe dëmtimet;

Më shumë përpjekje në luftën kundër krimit të organizuar

Të ndërmarrë masa efektive për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, përfshirë

komunitetin Rom, politikat anti-diskriminuese, si dhe njohjen e të drejtave të autorit

(Europian Commission 2013: 19)

Ligji 111/2012 “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave” është transpozuar plotësisht në

nëntor 2012, janë hartuar projekte që mbështeten mbi këtë ligj, por ende nuk janë zbatur në

territor. Disa nga veprimet që duhen ndërmarrë, të përcaktuara në Progres - Raportin e vitit

2013 për Shqipërinë, mbështetur në parashikimet e këtij ligji dhe që kanë të bëjnë me fushën

e ujërave janë:

Për cilësinë e ujërave, ligji është përshtatur në nëntor dhe master-plani për ujësjellësin dhe

kanalizimet ka përfunduar në prill. Implementimi i acquis ka filluar në një periudhë më të

hershme.

Grumbullimi i ujërave të zeza me kolektor qendror ekziston vetëm në qytetet e mëdha. Ka

plane që janë në proces punimi për trajtimin e ujërave të zeza dhe të tjera që janë në gjendje

funskionale. Kapacitetet njërëzore janë të limituara dhe nuk mbulojnë nevojat e kërkuara.

Kapacitetet e kompanive për të mbuluar me shërbimin e furnizimit me ujë, kanalizimet dhe

për trajtimin e ujërave të zeza janë të pamjaftueshme.

Zhvillimi i planeve të menaxhimit të basenit lumor, duke përfshirë edhe në nivelin rajonal,

është në fazën fillestare.

1.7.Qëllimi i kërkimit

Qëllimi i kësaj teme kërkimore është të përcaktojë karakterisitikat e modelit të Vlerësimit të

Ndikimit në Territor për ujërat bregdetare. Ligji nr. 111/2012 “Për Menaxhimin e Integruar të

Ujërave” është transpozuar nga Direktiva 2000/60/EC. Futja në legjislacionin Shqiptar sjell

ndikime nga ana institucionale, territoriale dhe administrative. Për të përcaktuar ndikimin që

do të këtë në territorin shqiptar propozohet një model vlerësimi, pasi modelet e vlerësimit të

ndikimeve në territor nuk janë standarte, por përshtaten me kontekstin e vendit ku realizohen.

Studimi i modeleve të propozuara deri tani dhe përshtatja me kontekstin territorial të

Shqipërisë. Përcaktimi i indikatorëve për modelin e vlerësimit të ujërave bregdetare do të

realizohet në përputhje me parashikimet e ligjit nr.111/2012.

1.8.Pyetjet hulumtuese dhe hipotezat

Vlerësimi i Ndikimit në Territor për një politkë sektoriale, siç është ajo e ujërave, bëhet për

herë të parë në Shqipëri. Pas skeletit teorik dhe zbërthimit të termave kërkimore, duhet të

rishikohen edhe një herë pyetjet kërkimore, nëse është e nevojshme dhe të përcaktohen më

qartë termat e nevojshëm ose riformulimi i tyre. Pyetjet kërkimore të ngritura për këtë temë

aktualisht janë të renditura si më poshtë:

a) Pyetja kërkimore

Si është bërë traspozimi i Direktivës 2000/60/EC në kontekstin e territorit shqiptar dhe

çfarë parashikon kjo për ujërat bregdetare?

Nën-pyetjet kërkimore

Çfarë parashikon Direktiva 2000/60/EC për ujërat bregdetare?

Çfarë parashikon ligji nr.111/2012, “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”, për

ujërat bregdetare?

b) Pyetja kërkimore

Cili është modeli i përshtatshëm për vlerësimin e ndikimit në territorin shqiptar të ujërave

bregdetare?


Cilat janë modelet e aplikuara për Vlerësimin e Ndikimit në Territor?

Cilat janë rekomandimet për të bërë një TIA për ujërat bregdeare në Shqipëri?

Cilët janë impaktet që shkaktohen në territorin Shqiptar prej ujërave bregdetare,

duke u mbështetur në parashikimet e bëra në ligjin 111/12 “Për Menaxhimin e

Inegruar të Ujërave”, për këtë kategori të ujërave sipërfaqësore?

1.9.Objektivat

Vlerësimi i Ndikimit në Territor është një instrument i propozuar nga Komisioni Europian

dhe ka për qëllim të vlerësojë ndikimin që sjellin në nivel kombëtar dhe rajonal direktivat që

transpozohen nga BE. Sipas kritereve të BE-së, traspozimi i këtyre direktivave është një

proçes detyrues, për vendet që synojnë të jenë pjesë e BE-së.

Për sa i përket territorit, ndikimi i ligjit ndodh në kategoritë e ndryshme të ujërave

sipërfaqësore dhe atyre nëntokësore.

Objektivat e këtij kërkimi janë:

1. Të vlerësojë përshtatjen e Direktivës 2000/60/EC në kontekstin shqiptar.

2. Të evidentojë se çfarë parashikon ligji “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”, për

ujërat bregdetare.

3. Si do to jenë zhvillimet e pritshme në territor përgjatë vijës bregdetare, duke u

mbështetur në parashikimet e ligjit “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”.

4. Përcaktimi i ndikimeve të mundshme në nivel kombëtar (PIMc) dhe

5. Ndikimet territoriale në Basenin e Lumit Erzen (TIMc)

Fig. 1 . Kur duhet bërë një TIA

RREGULLORE/DIREKTIVA

KËRKESATVENDE QË SYNOJNË TË

FUTEN NË EU

GR E INTERESIT

MEDIAMBËSHTETJA

NIVELI

NDËRKOMBËATR

NIVELI

KOMBËATR

BASHKIMI EUROPIAN SHQIPËRIA

TIA(për të vlerësuar

ndikim që kanë në

territor këto politika)

NDIKIMI NË TERRITOR

1.10. Shtrirja dhe limitimet

Ligji për “Menaxhimin e Integruar të Ujërave” është traspozuar nga BE në dhjetor

2012;

Në Ligjin “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave” janë miratuar vetëm katër akte

ligjore dhe nënligjorë nga tridhjetë e dy që parashikohen;

Ligji “Për Planifikimin e Territorit” është në proçes ndryshimi dhe ende nuk ka një

dokument përfundimtar të tij;

Nuk ka një model për vlerësimin e ndikimit në territor të ujërave bregdetare, të

realizuar në një vend të BE-së;

Informacionet e duhura dhe të nevojshme, për realizimin e kësaj teme, nuk janë të

përditësuara. Për të pasur akses ndaj informacionit, është e nevojshme të merren

rekomandime nëpër institucionet përkatëse;

Rekomandimet e kësaj teme kërkimore kanë synuar të bashkërendojnë sadopak

mendimin e ekspertëve të fushave të ndryshme, gjë që kërkon kohë dhe disponibilitet;

Ndryshimi i qeverisë sjell prioritete të reja, që mund të ndryshojnë edhe politikën e

ujit. Një tjetër disavantazh është ndryshimi i stafit, gjë që sjell vonesa për akses në

institucione të ndryshme dhe në intervistimin e personave të duhur.

2. SKELETI TEORIK

Qëllimi i këtij kapitulli është të japë një kornizë të qartë së çfarë është TIA dhe pse është i

nevojshëm ky instrument. Cilat janë modelet që janë aplikuar dhe si shërben për të

parashikuar efektet e pritshme të një poltike sektoriale?

2.1.Si lindi koncepti i TIA-s dhe si ka ndryshuar sot

Vlerësimi i Ndikimit në Territor është një koncept që ka ardhur nga vende si Gjermania dhe

Austria. Raumvertraglighkersprufung (RVP) që mund të përkthehet edhe si ‘rajon’ ose si

‘vlerësim hapësinor i impakteve’. Fokusi fillestar ishte vlerësimi i impakteve që

shkaktoheshin në territor, prej ndërhyrjeve në shkallë të madhe, kryesisht projekte

infrastrukturore dhe ato të menaxhimit të ujërave, gjithashtu edhe si bazë për strategjinë e

integruar të zhvillimit hapësinor në zonat e ndjeshme mjedisore. Pra, ishte e orientuar drejt

matjes së impakteve të mundshme në territor, që vijnë si pasojë e zbatimit të projekteve.

Paraqitet si një praktikë standarte vetëm në disa vende, si Gjermani, Zvicër dhe Austri.

Vlerësimi i Ndikimit në Territor mbështetej në rezultate (ex – post).

Sot koncepti ka ndryshuar. TIA është një instrument që vlerëson impaktet e mundshme

dhe/ose impaktet territoriale që vijnë nga implementimi i politikave të BE-së, pra bazohet në

parashikime dhe jo në rezultate (ex – ante). Nevoja për të zhvilluar një metodologji konsitente

për TIA-n u realizua për herë të parë nga ESDP (Europian Spatial Development Policies) në

vitin 1999. Më vonë u rimor nga ESPON (European Spatial Planning Observatory Netëork)

dhe sipas përcaktimit, TIA investigon vetëm impaktet e mundshme dhe/ose impaktet

potenciale të politikës në territor. TIA nuk është një instrument që identifikon impakte direkte

ose impaktet indirekte që shkaktohen në sistemin qeverisës për politikat e vendit ku

implementohet edhe praktikat e vendeve anëtare. Qasjet për të bërë një vlerësim ex – ante,

duke ndryshuar fokusin nga vlerësimi ex – post, fillimisht nga ESPON u bë në periudhën

kohore 2008 – 2010. Projekti i parë që realizoi një vlerësim ex – poste ishte TIPTAP

(Territorial Impact Package for Transport and Agricultural Policies), projekt i cili përdori

metodën e TEQUILA 2 për të bërë vlerësimin e impakteve të mundshme.

Gjatë transpozimit të politikave të Bashkimit Europian, vendet anëtare mund të kenë impakte

të paparashikuara dhe të padëshiruara, të cilat mund të shkaktohen në një hapësirë të caktuar,

në qeverisje apo dhe më gjerë, mund të ndikojnë nga ana mjedisore, ekonomike dhe sociale.

Komisioni Europian për Vlerësimin e Impakteve, që nga viti 2002, ka bërë vlerësimin e

impakteve të mundshme, që shkaktohen nga nismat e BE-së dhe vlerësimet e këtyre nismave

sot bëhen ex – ante. Gjithashtu, disa vende anëtare të Bashkimit Europian ndërmarrin nisma

të tilla ekuivalente. Impaktet e rëndësishme rishikohen në mënyrë frekuente, për shkak të

heterogjenitetit të territorit brenda dhe ndërmjet vendeve anëtare të Bashkimit Europian.

2.2.Objektivi dhe hapat për të bërë një vlerësim ndikimi në territor

Objektivi i TIA është të bëjë një vlerësim të ndikimeve me fokus territorin. Bazuar në

fokusin kryesor të TIA – s vijojnë hapat e mëposhtëm për të shpjeguar kur duhet një TIA,

çfarë rëndësie ka, pse bëhet etj.

Domethënia:

Vlerësimi i ndikimit në territor është një instrument që ndihmon për të identifikuar nëse

një politikë mund të ketë impakt të lartë asimetrik në territor (ndikimi është i ndryshëm në

rajone të ndryshme për shkak të karakteristikave specifike të secilit rajon). Ky instrument

gjithashtu nënvijëzon impaktin që shkaktohet në territor, në tre nivele:

Nivelet administrative/politike;

Llojet e rajoneve dhe

Zonat funksionale.

Pse?

Mënyrat e vlerësimit të ndikimit në territor mund të bëhen sipas një qasje cilësore ose

sasiore. Në këtë mënyrë përcaktohen, cilat zona apo rajone mund të përballen me

përfitime apo me kosto të larta, që shkaktohen nga parashikimet e politikës për zhvillimin

e territorit.

Impakti i mundëshëm mund të rrisë efektivitetin e politikës. Evidentimi i këtyre

ndikimeve ndihmon në adresimin e efekteve, duke shmangur efektet e pritshme me

karakter negativ dhe duke u mbështetur në efektet positive, për të përmirësuar zhvillimin

e mëtejshëm të territorit.

Kur?

Vlerësimi i Ndikimit në Territor realizohet për dy lloj politikash:

Ata që shprehin në mënyrë të qartë objektivat e ndryshme për secilin lloj rajoni. Shprehja

e objektivave të ndryshme për rajone të ndryshëm bazohet në karakteristikat e veçanta

(specifike) të tyre. Në rastin e politikës së ujërave, parashikimet nuk bazohen në rajone

por në kategoritë e ujërave që ndodhen në këto rajone. Pra, indirekt, përcakton objektiva

specifike për rajone të ndryshme.

Ata që adresojnë problemin, që nuk kanë një shtrirje vetëm në vendet e Bashkimit

Europian. Politika të caktuara sektoriale, e shtrijnë ndikimin e tyre edhe më gjërë se

vendet e BE, për shkak të tipareve që kanë. Një politikë e tillë është edhe ajo e ujërave.

Parashikimet që bëhen në këtë politikë nuk kufizohen vetëm në vendet anëtare të BE por

shtrihen edhe më gjërë.

Diagrama për të vendosur nëse duhet apo jo një TIA për ujërat bregetare

Fig .2. Tre hapat për të vendosur pse duhet një TIA për ujërat bregdetare

Si?

Mënyrat e vlerësimit të ndikimeve të shkaktuara në territor janë të ndryshmë për shkak të

të dhënave ekzistuese dhe karakteristikave të efekteve që parashikon politika që

vlerësohet.

Qasja cilësore përcakton:

- nëse poblemi është kryesor apo ka thjeshtë karakter drejtues për një efekt të

mundëshëm;

- kapacitetin për t'iu përgjigjur problemeve që mund të shfaqen gjatë zbatimit të

politikës (ekosistemet dhe sistemi njerëzor);

- aktorët që përfshihen në ndikimin e mundëshëm, që parashikon politika;

- ndikimin e mundshëm që është një kombinim me çështjet e mëparshme.

Përshkrimi statistikor: realizohet duke evidentuar çështjen, që ka rrezik, duke u

bazuar në të dhëna statistikore të matshme.

Projektimi: vlerësimi duhet bërë në mënyrë të tillë që të tregojë se si duhet të

zhvillohet situata, nëse në relevancë me politikën, ka mbetur e pandryshuar.

Modelimi i bashkëveprimeve: një model mund të mbështesë vlerësimin e

ndikimeve të një politike, nëse politika adreson problemin kryesor, që lidhet

ngushtë me çështje të tjera.

Istrumentat, që mund të vlerësojnë ndikimin që shkaktohet në territor nga

parashikimet e politikës, nuk janë standartë por të ndryshëm.

Disa nga instrumentat e përdorur deri tani janë:

- ESPON ARTs (ekspozimi, ndjeshmëria, ndikimi territorial);

- QUICKScan (kombinon informacionin cilësor dhe gjykimin e ekspertëve);

- TEQUILA 1 dhe 2 (mbështetet në objektivat e kohezionit territorial);

- EU – LUPA (për politika që ndikojnë në ndryshimin e përdorimit të tokës;

- QUICKCHECK (mbështet në vulnerabilitetin e territorit).

Konsultimi: përfshin sektorin publik apo grupet e ekspertëve të interesuar, për të

pasur një ndikim asimetrik të politikës.

Përfundimi:

- Shfaq rajonet/ zonat e synuara

- Përcakton nëse ka rrezik të lartë për ndikimin më të lartë në disa rajone/ zona për

shkak të karakteristikave territoriale të tyre.

2.3.Cilat janë burimet e impakteve që shkaktohen në territor

Burimet e ndikimeve, që shkaktohen në territory, nga implementimi i direktivave dhe

rreguloreve të BE-së, vijnë si pasojë e:

Integrimit në BE;

Programeve të shpenzimeve të BE-së;

Legjislacionit të BE-së.

Ndikimet që shkaktohen në territor nga proçesi i implementimit të direktivave, rregulloreve

dhe vendimeve janë të ndryshme dhe kanë dallime ndërmjet tyre. Gjithashtu, ka dallime të

impakteve që shkaktohen në territor dhe atyre që shkaktohen në qeverisjen territoriale.

Ndikimet e shkaktuara nga këto burime mund të jenë direkte ose indirekte. Ndikimet direkte

shkaktohen nga masa që nxisin zhvillimin (carrots), ose që e pengojnë atë (sticks). Ndikimet

indirekte nuk janë gjithnjë të dukshme. Ato bëhen të tilla me kalimin e kohës dhe për të

vlerësuar ndikimin e tyre në qeverisjen territoriale, përdoren metoda që bazohen në rezultate

aktuale dhe jo në parashikime.

Ndikimet në territor mund të jenë pozitive ose negative dhe në rajone të ndryshme ka ndikime

të ndryshme.

Fig .3. Aspektet administrative dhe territoriale të impakteve (Tennekes and Hornis; 2008, fq.18)

Ndikimet në territor vijnë nga përshtatja e legjislacionit dhe regullave të tjera, që janë

detyruese nga BE. Ndikimet që parashikon politika, ndodhin në një territor të caktuar.

Menaxhimi i këtyre ndikimeve bëhet nga instrumentat e nevojshem financiare si dhe duke

informuar publikun për poçesin e vlerësimit. Pas përshtatjes ligjore, duhet të shikohet sjellja

POLITIKAT E BE IMPAKTET TERRITORIALESTRUKTURA

RREGULLATIVE/VEPRIMET

SJELLJA HAPËSINORE E

AKTORËVE

hapësinore e aktorëve, ndaj parashikimeve që bën politika. Të gjitha efektet e parashikuara

ndikojnë në elementët e territorit si: planifikimi, projektidea dhe plani i përdorimit të tokës;

funksionaliteti dhe zgjidhjet; menaxhimi i tokës; vlerësimi i ndikimit; aplikimi i të gjitha

kategorive të përdorimit. Ndikimi në aktorët hapsësionr ndikon dretjpërdrejt në elementet dhe

karakteristikat e territorit duke sjell ndryshime specifike.

2.4.Impaktet në fushën e politikës mjedisore

Sipas studimit 2. 4. 1 të ESPON, “Trendet Territoriale dhe Impaktet e Politikës në Fushën e

Politikës Mjedisore të BE-së”: TIA për politikën mjedisore bazohet në studimet provë të tre

elementeve të politikës europiane në të cilat duhen thelluar vëzhgimet e projekteve. Këto

elementë politikë renditen si më poshtë:

SEM (Vlerësimet Strategjike Mjedisore);

HBD (Direktiva për Habitatet dhe Zogjtë) dhe

Direktiva e Kornizës Ujore (WDF).

Mënyra e vëzhgimit të impakteve është në relacion me qëllimet e Kohezionit Territorial.

Metodologjia për vlerësimin e impakteve në territor, për Politikën Mjedisore të BE-së,

bazohet në propozimet e ESDP-së.

ESDP, u paraqit për herë të parë në Liege në vitn 1993. Ajo u përshtat nga Bashkimi

Europian, me propozimin e Ministrave të 15 vendeve anëtare, përgjegjëse për planifikimin

rajonal, në Leipzing, maj të vitit 1999. Qëllimi i ESDP-së bazohet në tre parime:

Zhvillimi i balancuar dhe policentrik i sistemit urban nëpërmjet një lidhjeje të re

ndërmjet qyteteve dhe rrethinave të tyre;

Siguri e aksesueshëmri, e njëjtë dhe njohuritë mbi infrastrukturën;

Zhvillim i qëndrueshëm, menaxhim inteligjent dhe ruajtje e natyrës dhe aseteve

natyrore.

Evoluimi i mëtejshëm i hartimit të këtij instrumenti u mbështet nga programi i ESPON, i cili

filloi për herë të parë në vitin 2002 dha zgjai 5 vite. Objektivi i fundit i këtij programi është të

mbledhë një sërë indikatorësh, duke iu referuar zhvillimit të territorit Europian në çdo

dimension (ekonomik, social, gjeografik, demografik, mjedisor) dhe ti lidhë të dhënat

kombëtare me qëndrën e kërkimit.

Insturimenti TIA gjithashtu mbështetet në indikatorët e ESPON dhe vlerësimi i impakteve

bëhet duke u bazuar në dimensionet ekonomike, sociale – kulturore dhe mjedisore.

2.5.Direktiva 2000/60/EC e Bashkimit Europian

Ndyshimet që ndodhën në politikën e ujërave në BE, u pasqyruan në Direktivën për Konrizën

e Ujit (WDF), e njohur ndryshe si Direktiva 2000/60/EC. Ndryshimet që u bënë, ishin një hap

novator, që u ndërmuar nga BE, në vitin 2000. WDF, paraqet një qasje të re legjislative për

menaxhimin dhe mbrojtjen e ujit, bazuar në elementët natyrore, formacionet gjeografike e

hidrologjike dhe propozon për herë të parë menaxhimin në nivel pellgjesh ujëmbledhëse.

Qëllimi i kësaj direktive është të ngrejë një kuadër ligjor për mbrojtjen e ujërave

sipërfaqësore të brendshme, ujërave të përkohshme, ujërave bregdetare dhe ujërave

nëntokësore. Të renditura më poshtë këto qëllime shprehen në:

Parandalimin dhe përkeqësimin e mëtejshëm, ruatjen dhe forcimin e gjendjes së

sistemeve ujore, në lidhje me nevojën e tyre për ujë, ekosistemeve tokësore dhe

kënetat, drejtpërdrejt të varura nga ekosistemet ujore;

Promovimin dhe përdorimin e vazhdueshëm të ujit, bazuar në mbrojtjen afatgjatë të

burimeve ujore të disponueshme;

Forcimin e mbrojtjes dhe përmirësimin e mjedisit ujor, përveç të tjerash nëpërmjet

masave specifike për një reduktim progresiv të shkarkimeve, derdhjes dhe humbjeve

të substancave parësore dhe ndalimin ose mënjanimin e ngadaltë të shkarkimeve,

lëshimeve dhe humbjeve të substancave të rrezikshme parësore;

Sigurimin për të reduktuar në mënyrë progresive ndotjen e ujërave nëntokësore dhe

parandalimin ndotjes së mëtejshme të tyre, si dhe

Kontribuimin për të zvogëluar pasojat e përmbytjeve dhe të thatësirave, duke:

- Siguruar sasinë e mjaftueshme të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore të një

cilësie të mirë, ashtu siç nevojitet për një përdorim të qëndrueshëm, të

barazpeshuar dhe të barabartë të ujit;

- Reduktimin e ndotjes së ujërave nëntokësore;

- Mbrojtjen e Ujërave territoriale e detare, si dhe

- Arritjen e objektivave të marrëveshjeve ndërkombëtare përkatëse, ku përfshihen

edhe ato që synojnë parandalimin dhe zhdukjen e ndotjes së mjedisit detar,

nëpërmjet ndërhyrjes së KE, bazuar në Nenin 16 (3), për të ndaluar ose mënjanuar

gradualisht shkarkimet, derdhjet dhe humbjet e substancave parësore të

rrezikshme, me qëlliminin përfundimtar të arritjes së përqendrimeve në mjedisin

detar, afër normave bazë, të substancave me origjinë natyrore dhe çuarjen në zero,

të substancave sintetike, të prodhuara nga njeriu.

Ujërat sipërfaqësore kategorizohen në:

1. Lumenj;

2. Liqene;

3. Ujërat bregdetare;

4. Ujërat sipërfaqësore artificiale;

5. Ujërat siperfaqësore tepër të modifikuara.

Sipas Direktivës 2000/60/EC: 'Ujëra bregdetare' janë sipërfaqe ujore mbi vijën bregdetare të

tokës, çdo pikë e së cilës ndodhet një milje detare larg prej vijës bregdetare nga pika më e

afërt e vijës bazë, nga e cila është matur gjerësia e ujërave territoriale, duke u shtrirë në

mënyrë të përshtatshme deri në kufirin e jashtëm të ujërave të përkohshme.

Për të klasifikuar statusin ekologjik të ujërave bregdetare duhen analizuar përbërja dhe

shumëllojshmëria e:

a. Elementeve biologjikë:

- Përbërja, shumëllojshmëria dhe biomasa e fitoplanktonit;

- Përbërja dhe shumëllojshmëria e florës ujore;

- Përbërja dhe shumëllojshmëria e faunës bentike jovertebrore.

b. Kushteve morfologjike;

- Ndryshimi i thellësisë;

- Struktura dhe nënshtresat e shtratit bregdetar;

- Struktura e zonës interdale (ndërbaticore).

c. Regjimit të prurjes vjetore;

- Drejtimi i rrymave dominante;

- Ekspozimi i vales.

d. Të përgjithshme:

- Transparenca;

- Kushtet termale;

- Kushtet oksigjenuese;

- Kripësia;

- Kushtet ushqyese.

e. Ndotësve specifikë:

- Ndotja nga të gjitha substancat parësore të identifikuara si të derdhura në entin e

ujit;

- Ndotja nga substanca të tjera të identifikuara si të derdhura në sasi të

konsiderueshme në entin e ujit.

Elementët hidomorfologjike analizohen duke u mbështetur në analizën dhe evidentimin e

elementeve bilogjike. Gjithashtu, elementet fiziko – kimike analizohen duke u mbështetur në

elementet biologjike.

2.6. “Ligji për Menaxhimin e Integruar të Burimeve ujore”

Sipas dispozitave të këtij ligji, qëllimi i tij është:

a) mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit ujor, i ujërave sipërfaqësore, qofshin të

përkohshme apo të përhershme, ujërave të brendshme detare, ujërave territoriale,

zonave ekonomike ekskluzive, shelfit kontinental, ujërave ndërkufitare, ujërave

nëntokësore, si dhe statusit të tyre;

b) sigurimi, ruajtja, zhvillimi dhe shfrytëzimi sa më racional i burimeve ujore, të

domosdoshme për jetën dhe për zhvillimin social e ekonomik të vendit;

c) shpërndarja e drejtë e burimeve ujore sipas qëllimeve të përdorimit dhe drejtimi e

administrimi i efektshëm i tyre;

d) mbrojtja e burimeve ujore nga ndotja, shpërdorimi dhe harxhimi mbi nevojat faktike;

e) përcaktimi i kuadrit institucional, në nivel kombëtar e vendor, për vënien në jetë të një

politike kombëtare për administrimin dhe menaxhimin e burimeve ujore në të mirë të

komunitetit si dhe interesave sociale dhe ekonomike të vendit. (Ligji për

“Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”; fq. 2)

Dispozitat e këtij ligji zbatohen për të gjitha kategoritë e ujërave sipërfaqësor dhe nëntokësor,

të parashikuara në këtë ligj.

Ndër të tjera, në nenin 3, pika h) përcaktohet se një ndër objektet që ky ligj përcakton është:

parandalimi i përkeqësimit të mëtejshëm, mbrojtja dhe përmirësimi i gjendjes së brigjeve, të

ekosistemeve tokësore dhe ligatinave.

2.7.Çfarë duhet të adresojë TIA për ujërat bregdetare

A do të ketë një efekt specifik?

Politika e ujit është politikë sektoriale dhe detyruese për tu implementuar nga vendet që

duan të jenë pjesë e BE. Proçesi i implementimit të kësaj politike do të ketë impakt në

nivel institucional, administrativ, gjithashtu territorial të Shqipërisë.

A ndikohet ndonjë vend anëtar, rajon apo sektor në mënyrë të pabarabartë?

Ndikon në rajon e vendit ku implementohet dhe vendet anëtare të BE në mënyrë të

pabarabartë. Ujërat detare janë impaktuese edhe në vendet fqinjë (Ndotja e ujërave

bregdetare të Kroacisë për shkak të mbeturinave të hedhura në bregdetin shqipëtar).

A ndikon në mënyrë të barabarë në të mira dhe shërbime?

Ndikimi i politikës së ujit ndodh në rajonet bregdetare në mënyrë të drejtpërdrejtë, ndërsa

në disa rajone të tjera ndikon në mënyrë indirekte. Ndikimet në të mira dhe shërbime nuk

janë të barabarta në të gjitha rajonet. Kjo për arsyse së rajonet kanë karakteristika të

ndryshme territoriale.

A ka ndikon më shumë mendimi në disa zona se në disa të tjera?

Rajonet kanë karakteristika të ndryshme territorial ndaj edhe ndikimet në to, do të jenë të

ndryshme.

A ndikon kjo politikë aq shumë sa të indentifikojë zona të reja të lëna pa përdorim

(greenfields), të cilat mund të përdoren?

Ndikimi i kësaj politikë shtrihet në të gjithë territorin e Shqipërisë, dhe nëse ndikimi i

saj është i ulët apo i lartë, varet nga karakteristikat e rajonit. Por ndikimi i saj nuk është

i tillë që të identifikojë zona të lëna pa përodrim, më tepër se sa fokusohet në rajonet

bregdetare dhe ndikimet që shkaktohen nga ujërat bregdetare.

A ka ndikim në tokat e përcaktuara si të ndjeshme, për shkak të arësyeve ekologjike?

Përgjatë bregdetit ka edhe zona të ndjeshme nga ana mjedisore dhe ekosistem me florë

dhe faunë të pasur dhe që kërkon kujdes të veçantë. Implementimi i direktivës së ujit në

legjislacionin Shqipëtar ka ndikim në statusin ekologjik, pasi dispozitat e Direktives

2000/60/EC ndyshojnë nga parashikimet e legjislacionit të mëparshëm Shqipëtar.

A sjell ndryshim në përdorimin e tokës?

Në ligjin 111/12 , për veprimtaritë në brigje neni 84, përcaktohet:

Në tokat, pronë private dhe shtetërore, përbri brigjeve të lumenjve, përrenjve, kanaleve,

liqeneve, pellgjeve, rezervuarëve, lagunave bregdetare dhe deteve duhet, detyrimisht, të

lihet:

një sipërfaqe toke e lirë për përdorim publik, me gjerësi nga 5 deri në 100 metra

nga këto brigje, sipas përkufizimit të bërë në këtë ligj. Gjerësia e saj mund të

shtrihet më tej në afërsi të grykës së lumenjve, në rrethinat e ngushta të

rezervuarëve ose, kur kushtet topografike dhe hidrologjike të lumenjve, liqeneve

ose rezervuarëve e bëjnë të nevojshme për sigurimin e njerëzve dhe të pasurisë.

Veprimtaritë në këto zona përcaktohen me akte të Këshillit Kombëtar të Ujit.

një sipërfaqe toke e lirë për zhvillimin e veprimtarive që përcaktohen nga Këshilli

Kombëtar i Ujit, me gjerësi nga 100 m deri në 200 m.

Sipas përcaktimeve të ligjit, në zonat përgjatë brigjeve deri në distancën 200m përdorimi i

tokës mund të ndryshojë me miratim nga KKU. Pra, pritshmëritë që përdorimi i tokës të

ndryshojë janë më evidente përgjatë rajoneve, që kanë dalje në bregdet ndërsa rajone e

tjera nuk impaktohen.

2.8.Modelet që mbështesin realizimin e një TIA

Për të bërë një Vlerësim të Ndikimit në Territor të politikave të ndryshme sektoriale, janë

ndjekur metodologji të ndryshme, të cilat bazohen në karakterin e politikës që vlerësohet dhe

pritshmëritë e saj në territor. Për të bërë një TIA, ka dy mënyra: ad – hoc ose nëpërmjet

intervistave ose workshopeve me ekspertë të fushave të ndryshme. Për të përzgjedhur se cili

është modeli i duhur për politikën që do të vlerësohet, duhet parë dhe studiuar në detaje

politika dhe sektori të cilit i përket. Disa nga modelet e aplikuara deri tani janë të radhitura si

më poshtë:

TEQUILA

Që do të thotë: Territorialitet, Efiçencë, Kualitet, Identitet, i Lazerizuar. Kjo metodë u

hartua nga ESPON, për të vlerësuar impaktin e politikave të Bashkimit Europian, duke u

mbështetur në elementet e kohezionit territorial. Pra, ky instrument merr në konsideratë

parimet e kohezionit territorial. Kohezioni është i ndarë në tre dimensione ose kritere

kryesore:

1) Efikasiteti territorial (Te);

2) Cilësia territorial (Tq) dhe

3) Identiteti territorial (Ti).

Te: Krahason standartet e ndryshme, të territoreve të ndryshme, në vende të ndryshme,

dhe përfshin aspekte si energjia, konkurueshmëria e sistemit të përgjithshëm prodhues,

lidhjet e përgjithshme, dhe aksesueshmëria e territorit.

Tq: Studjon aspekte të ndryshme të jetës siç janë punësimi e aksesi ndaj shërbimeve të

përgjithshme dhe specifike, nëse ka burime të mjaftueshme në energji dhe të mjedisit.

Aspektet e përgjithëshme për të cilat flet janë standartet e jetesës përgjatë gjithë territorit.

Ti: Me anë të saj përcaktohen elementë si: kapitali njërëzor, mundësia për të zhvilluar

vizione dhe për të ndarë ide të njëjta, duke iu referuar të ardhmes.

Ky është një model kuantitativ, që përbëhet nga lista e indikatorëve dhe formula, të cila

kanë marrëdhënie shkakësie ndërmjet tyre, për të përcaktuat ndikimet në territor si dhe

ndikimi e politikave të përgjithshme të BE-së në tri kritetert e kohezionit territorial dhe të

nën – kritereve në nivel BE-je.

Lidhja e kësaj metode me tiparet e kohezionit territorial, synon të krijojë një marrdhënie

të elementëve të kohezionit dhe ndikimet në territor. Për të patur një ide më të qartë të

madhënines së TEQUILA me Kohezionin Territorial, mund të shikojmë tabelën e

mëposhtëme.

Ndikimi Pyetjet kryesore

Ekonomik:

Rajone apo sektorë specifikë

A do të ketë një ndikim specifik në rajone të veçanta, në

kuadrin e krijimit apo humbjen e vendeve të punës ?

Social:

Përfshirja sociale

A krijon aksesueshmëri të barabartë në të mira dhe

shërbime?

A ndikon kjo më tëpër në disa rajone se në disa të tjera?

Mjedisor:

Përdorimi i tokës

A ndikon në dizajnin e tokës për arësye të ndjeshme

ekologjike? A s j e l l n d r ys h i m n ë p ë r d o r i m i n e

t o k ë s ? (p.sh., ndarja ndërmjet rurales dhe urbanes, ose

ndryshimi në llojin e bujqësisë)?

Fig .4. relacioni i TEQUILA me elementët e Kohezionit Territorial (Komisioni Europian 2010: 179)

Vlerësimi më pas bëhet mbi territor, duke iu përshtatur ndikimeve të përgjithshme të

specifikave të rajoneve të veçanta të BE-së.

Sipas kësaj, dimë se:

ndikimi mund të ndryshojnë sipas specifikave (karaktristikave) rajonale;

intensiteti i aplikimit të politikave mund të jetë i ndryshëm në rajone të ndryshme;

rëndësia e kritereve të ndryshme të metodës së përllogaritjeve ka të ngjarë të jetë e

ndryshme për rajone të ndryshme (p.sh.: e njëjta rritje në të ardhura ka një domethënie

të ndryshme sipas nivelit të zhvillimit tashmë të arritur nga një rajon individual);

një rajon i caktuar nuk mund të jetë subjekt i një politike të veçantë

Tequila është projektuar të jetë e thjeshtë, funksionale dhe relativisht e njohur.

Racionaliteti i matjes së ndikimeve ngjan me vlerësimin e rrezikut ku:

rreziku = rrezik x dobësi

Në këtë rast, ndikimi territorial është produkt i një ndikimi të madh dhe një tregues i

ndjeshmërisë. Aktualisht, TEQUILA po akplikohet në politikat TEN’s dhe CAP, në

kontekstin e ESPON.

QUICKCHECK

Metoda QUICKCHECK mbështetet në konceptin e vulnerabilitetit dhe është zhvilluar nga

Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike (IPCC). Ky është një model i shpejtë.

Efektet që vijnë nga disa masa të politikës (ekspozimit) kombinohen me karakteristikat e

rajonit (ndjeshmëria territoriale) për të prodhuar efektet e mundshme territoriale.

Karakteristikat e TIA QUICKCHECK janë:

1. Ekspozimi – përshkruan intensitetin me të cilin politikat dhe direktivat e BE-së

ndikojnë në territorin nëpërmjet një zinxhiri logjik të dyfishtë. Nga njëra anë,

direktivat dhe politikat mund të ndikojnë në kategori specifike të rajoneve (ekspozimi

i rajoneve). Nga ana tjetër, mund të ndikojnë në ‘fusha’ të ndryshme të sferës

territoriale (p.sh. clilësinë).

2. Ndjeshmëria territoriale – përshkruan se si territore/rajone të veçuara janë subjekt dhe

vlerësohen ndikimet në fusha specifike të ekspozimit, për shkak të karakteristikave të

tyre socio-ekonomike, gjeografike e të vlerave shoqërore dhe prioritetet që ato kanë

për të treguar.

3. Ndikimet në territor - Kjo është hallka e fundit e vlerësimit të një politike ose

direktive të caktuar të Bashkimit Europian dhe vjen si produkt i ekspozimit dhe

ndjeshmërisë rajonale. Efketet mund të jenë direkte ose indirekte dhe shkaktohen nga

efektet e zinxhirit logjik.

Kjo metodë përdor indikatorët dhe tipologjitë e projekteve ‘ESPON ART’s’ dhe mbulon

një gamë të gjerë të impakteve të mundshme, në nivel të përgjithshëm, të njëjtë me

indikatorët për rajonet Europiane NUTS 2.

ESPON ART’s

Kjo metodë ka qasje kualitative dhe zhvillohet me pjesëmarrjen e palëvë të interesuara në

formë ëorkshopi. Gjatë procesit të modelimit palët e interesuara mund të kuntribuojnë dhe

mendimet e tyre duhet të merren parasysh. ESPON ART’s është një model që mbështetet

mbi konceptin e vulnerabilitetit.

Elementët kryesorë janë:

Ekspozimi, i cili përshkruan intensitetin me të cilin politikat dhe direktivat e

Bashkimit Europian ndikojnë në territor

Ndjeshmëria ndaj impakteve në fusha specifike të ekspozimit, për shkak të

karakteristikave gjeografike, socio-ekonomike dhe vlerave sociale dhe prioriteteve

të pritshme

Impaktet në territor që vijnë nga efektet e mundshme të direktivave ose politikave

të Bashkimit Europian si pasojë e ekspozimit dhe ndjeshmërisë së fushës dhe

rajonit (impaktet mund të jenë direkte dhe indirekte)

Realizimi i kësaj metode mbështetet në shtatë hapa:

1) Ngritja e kornizës – identifikon impaktet e mundshme që mund të shkaktohen në

territor duke u mbështetur në parashikimet e politikës.

2) Shqyrtimi i rajoneve të ndryshme (ekspozimi rajonal) – një politikë mund të ketë

impakt vetëm mbi disa rajone ose mund të ketë impact në rajone të ndryshme në

mënyra të ndryshme. Ndaj duhet evidentuar cili rajon mund të preket më shumë.

Ky instrument bën një përzgjedhje të disa rajoneve dhe më pas është më e thjeshtë

të specifikohet në cilin rajon është më i lartë ose më i ulët ndikimi. Në këtë hap

duhet të përcaktohet nëse:

Direktiva perek disa rajone (duke iu referuar rajoneve të zgjedhura më

parë)

Është e nevojshme të bëhet një diferencim ndërmjet rezultateve të

ekspozimit nga efektet e direktivës në rajone të ndryshme.

3) Vlerësimi në ekspozim – Nëse në hapin paraardhës përcaktohet rajoni më i ekspozuar

ndaj impakteve që vijnë nga politika, në këtë hap përcaktohet intensiteti i impaktit, i

cili klasifikohet si më poshtë:

Ekspozim me intensitet të ulët pozitiv;

Ekspozim me intensitet të lartë pozitiv;

Pa ekspozim;

Ekspozim me intensitet të ulët negativ;

Ekspozim me intensitet të lartë negativ.

4) Llogaritja e impkatit dhe kontrolli i besueshmërisë – mbështetet në ekspozimin dhe

ndjeshmërinë e rajonit, i cili mund të integrohet në mënyrë që impakti i territorit të

llogaritet automatikisht. Për secilën fushë nxjerr indikatorët dhe për secilin rajon

përcaktohet shkalla e impkatit në 9 klasifikime, nga shumë i lartë pozitiv deri në

shumë i lartë negativ.

5) Hedhje e impakteve të territorit në hartë – Nëse besueshmëria e të dhënave është

pozitive dhe efektet mund të hidhen në hartë të diferencuara, atëhërë është mirë të

bëhet një paraqitje e tillë, ose mund të bëhet një paraqitje e impakteve të fushave të

ndryshme në rajone të ndryshme

6) Diskutim mbi pasojat e politikës – bazohet mbi diskutimet për pasojat e politikës në

rajone të ndryshme, nëse këto pasoja janë shumë të larta ose shumë të ulëta.

7) Shkrimi i procesverbalit – bazohet në rezultatet e takimit.

Pra, ndryshimi i vetëm i këtij modeli nga modeli QUICKCHECK është se ky model

realizohet me pjesëmarrjen e aktorëve të interesuar që përfshihen në proces.

Kjo metodë realizohet në formë workshop – esh dhe mbështetet në shtatë hapa.

EU – LUPA

Kjo është një qasje inovative e BE-së dhe fokusohet në dy aspekte:

Intensiteti, i cili ka të bëjë me bashkëveprimin e aktiviteteve të njeriut me modelet e

vëzhguara të përdorimit të tokës;

Multifunksionaliteti, koncept i përdorimit të tokës propozuar nga Knickel et al., 2004;

pranon se shpesh ky koncept është i dëshirueshëm për të maksimizuar përfitimet e

marra nga një parcelë e caktuar toke, dhe se një ekuilibër më i barabartë, duhet të

konkurrojë kërkesat ekonomike, mjedisore dhe sociale të tokës, në planin afatgjatë, i

cili është më i qëndrueshëm se një sistem të pabalancuar.

Kjo metodë mbështetet në katër blloqe kryesore:

vëzhgim i thjeshtë i karakteristikave mbizotëruese të tokës;

të kuptuari ku janë pikat e nxehta, të cilat përcaktohen sipas karakteristikave të

ndryshimeve dhe intensitetit të tyre;

karakterizimi i llojeve të ndryshme të ndryshimeve që rrjedhin nga ndryshimi i

tipoligjive;

zhvillimi i funksioneve të përdorimit të tokës;

2.9.Cila është metoda e përshtatshme për vlerësimin e ndikimit të ujërave bregdetare

në territor?

Ujërat janë pjesë e politikës mjedisore dhe si të tilla kanë ndikim të drejtpërdrejtë në territor.

Ndikimi i tyre është i ndryshëm në rajone të ndryshme, ndaj për të vlerësuar ndikimin që vjen

nga ujërat bregdetare duhen evidentuar dhe anlizuar karakteristikat e rajoneve. Rajonet e

analizuara janë në nivel basen ujor ashtu siç e propozohet në WFD.

Tjetër arësye pse metoda e përshtatshme për vlerësimin e ndikimi të ujërave bregdetare në

territor është TEQUILA, është fakti se ujërat janë pjesë e kohezionit territorial dhe koncepti i

kësaj metode, lidhet me elemenët e kohezionit territorial. TEQUILA është një model me

shumë kritere dhe përcaktimi i tyre bëhet në bazë të dimensioneve të territorit. Tre

dimensioned e kohezionit territorial dhe nënkomponentët e tij, janë kriteret dhë nënkriteret e

këtij modeli vlerësimi. Përcaktimi i peshës së kritereve dhe nënkritereve mund të bëhet në

mënyrë të ndyshme si: diskutime me ekspertë; diskutime me politikëbërës etj.

Nëse vlerësimi, nëpërmjet kësaj metode do të jetë cilësor apo sasior, vrajon sipas mënyrë së

evidentimit të kritereve dhe nënkritereve. Nëse vlerësimi bëhet nëpërmjet gjykimit të

ekspertëve si në rastin e kësaj teme kërkimore, atëherë vlerësimi është cilësor. Vlerësimi me

këtë metodë bëhet në dy nivele: nivel kombëtar (i përgjithshëm) dhe në nivel rajonal.

Vlerësimi kombëtar (PIMc) bëhet duke konsideruar tre kriteret e kohezionit territorial, ndërsa

vlerësimi në nivel rajoni (TIMc) bëhet duke u bazuar në karaktristikat specifike të rajonit dhe

ndikimeve që ka ligji “Për menaxhimin e Integruar të Ujërave” në territor.

Në nivel rajonal vlerësohet:

Intensiteti i aplikimit të politikës në rajone të ndryshme;

Impakti mund të jetë i ndryshëm për shkak të karakteristikave të ndryshme të rajonit;

Relevanca e kitereve të ndryshme të metodës së vlerësimit është e ndryshme në rajone

të ndryshme (p.sh. rritja e të ardhurave ka relevancë të ndryshme duke iu referuar

zhvillimeve në rajone të ndryshme);

Vulnerabiliteti ndaj një ndikimi të mundëshëm mund të jetë i ndryshëm në rajone të

ndryshme (p.sh. rreziku i një stacioni nuklerar ka ndikim të ndryshëm në një zonë më

densitet të lartë popullsie nga një rajon me densitet të ulët popullsie).

TEQUILA sip, është një mënyrë e implementimi të metodës TEQUILA. Ndërtohet mbi bazë

të karakteristikave që përcaktohen nga ESPON. Ka nryshime shumë të vogla nga TEQUILA

dhe bën vlerësim sasior.

3. PROJEKTIMI DHE METODAT KËRKIMORE

Qëllimi i kësat teme kërkimorë siç është përmendur dhe më sipër është të evidentojë impaktet

që shkaktohen në territor nga ujërat bregdetare, mbështetur në parashikimet që bëhën nga ligji

111/12 “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”. Pas kornizës teorike dhe qartësimit të

terorive të ndryshme që janë përdorur për Vlerësimin e Impaktit në Territor, duhen krijuar

metodat për të operuar në gjetjen e përgjigjeve për pyetjet e ngritura rreth kësaj teme

kërkimore. Dispozita që parashikohen për ujërat bregdetare në ligjin 111/12, sjellin ndikim në

territor. Për të evituar ndikimin negativ dhe për të shfrytëzuar ndikimin pozitiv është e

nevojshme që të bëhet së pari një evidetntim i ndikimeve të mundëshem dhe të ndërtohet një

matricë për vlerësimin e tyre duke u mbështetur në një nga modelet që janë zbatuar deri tani

për TIA. Rishikimi i pyetjeve dhe nën – pyëtjeve kërkimore do të bashkërendojë me anën

funksionale të metodave të nevojshme për zbërthimin e këtyre pyetjeve.

1.1 Lloji i kërkimit, qasjet dhe teknikat

Lloji i kërkimit për Vlerëimin e Ndikimit në Territor për ujërat bregdetare është i tipit

eksplorues/analitik, mbështetur në llojet e ndryshme të kërkimit. Ky kërkim është

eksplorues, për faktin që bëhet për herë të parë për rastin Shqipëtar dhe nuk është

realizuar ende për asnjë politikë sektoriale, të transpozuar deri më tani nga Bashkimi

Europian në legjisjalcionin Shqipëtar. Literatura të cilës i referohet kjo tezë është studimi

i rasteve të ngjashme në vendet e tjera dhe të teorive dhe metodave të deritashime për

Vlerësimin e Ndikimit në Territor. Fakti që është analizon ndikimet që mund të

shkaktohen në territor nga parashikimet e ligjit “Për Menaxhimin e Integruar të Ujrave”

dhe karakteristikat e territorit Shqipëtar përgjatë vijës bregdetare, duke dalë në konkluzine

dhe parashikime të prishtshme e bën këtë kërkim të jetë njëkohësisht edhe anlitik.

Metodat kërkimore të kësaj teme janë më tepër kualitative dhe më pak kuantitative. Kjo

për arësye se qëllimi është të përcaktojë indikatorët, duke u bazuar në modelin e

TEQUILA – s, për të matur imapktin, por nuk bën një matje të impakteve në territor.

Qasja kuantitative mbështetet në mbledhjen e të dhënave dhe analizimin e tyre, fokusohet

më tepër në matjen e shkallës, rradhës, frekuencën etj. të fenomentit. Ndërkohë, qasja

kualitative është më tepër subjektive dhe përfshin shqyrtimin e të dhënave, duke

reflektuar mbi aspektet më pak të prekshme të një teme kërkimore, p.sh. vlerat,

qëndrimet, perceptimet.

Qasja kualitative mbështetet në katër elementë të shpërndarjes hapësinore që janë:

adresimi i problemit kryesor; kapacitetet për t’iu përgjigjur problemit/ transpozimi i

politikës; aktorët e përfshinë në impaktin e plotikës; impaktet e mundëshme, që vijnë si

pasojë e kombinimit të çështjeve të mëparshme.

Qasja kunatitative përshkruan problemin duke u mbështetur mbi të dhëna stasistikore.

Fig .4. Përcamitimi i metodës së kërkimit (Burimi: ESPON)

3.1.Rishikimi i pyetjeve kërkimore

Pyetjet kërkimore nuk kanë ndryshime thelbësore dhe janë përafërsisht të njëjta me ato që

janë përcaktuar prej fillimit. Ndryshimet janë më tepër qartësuese, për të dhënë një kornizë

më të plotë dhe specifike të kërkimit.

(a) Pyetja kërkimore

Si është bërë transpozimi i politikës së BE-së për ujin, në kontekstin e territorit shqiptar

dhe çfarë parashikon kjo politikë për ujërat bregdetare?


Çfarë parashikon Direktiva Europiane e ujit për ujërat bregdetare?

Çfarë parashikon ligji “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore” për ujërat

bregdetare?

(b) Pyetja kërkimore

Cilat janë karakteristikat e modelit të TEQUILA-s dhe si mund të përshtaten për Vlerësimin e

Ndikimit në Territorin Shqiptar, për ujërat bregdetare?


Si mund të përshtaten karakteristikat e TEQUILA-s për të Vlerësuar Impaktin që

sjellin në Territor ujërat bregdetare, duke marrë në konsideratë tiparet e territorit

shqiptar?

Cilat janë rekomandimet për të realizuar një TIA për ujërat bregdetare në

Shqipëri?

Cilat janë impaktet që shkaktohen në territorin shqiptar nga politika e ujërave

bregdetare, duke u mbështetur në parashikimet e bëra në ligjin 111/12 “Për

Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore” për kërë kategori të ujërave

sipërfaqësore?

3.2.Funksionalizimi: Indikatorët dhe Variablat

Për të pasur një strukturë më të qartë të kësaj teze, tabela e mëposhtme tregon secilin koncept

për nën-pyetjet kërkimore. Në këtë mënyrë, secila nën-pyetje jep kontributin e saj në

përgjigjen e pyetjeve kërkimore. Për të analizuar të dhënat dhe për të përcaktuar metodat e

kërkimit duhet që për secilën nën-pyetje, të përcaktohen variablat dhe indikatorët që

shërbejnë për të zbërthyer dhe shpjeguar termat e përdorur.

NËN-

PYETJET

KËRKIMOR

E

KONCEPTET VARIABLAT INDIKATORË

T

METODAT

E

MBLEDHJE

S SË TË

DHËNAVE

DHE

BURIMET

METODAT E

ANALIZIMI

T TË

TË

DHËNAVE

1) Çfarë

parashikon

Direktiva

Europiane

e ujit për

ujërat

bregdetare?

Qëllimet e

Direktivës

2000/60/EC

për mbrojtjen

e të gjitha

kategorive të

ujërave

Klasifikimi i

statusit të

ujërave

bregdetare

Parandalimi

Promovimi

dhe

Përmirësimi

Reduktimi i

ndotjes

Zvogëlimi i

pasojave të

përmbytjeve

Kategoritë e

klasifikimit

Gjendja e

ujërave

bregdetare në

BE (niveli i

ndotjes)

Kërkimi

nëpërmjet

studimit (të

Direktivës

Europiane

2000/60/EC;

EUROSTAT)

Analizë

krahasuese

me të dhënat

e

EUROSTAT

për vendet

anëtare të BE

2) Çfarë

parashikon

ligji "Për

Menaxhimin e

Integruar të

Ujërave" për

ujërat

bregdetare

Qëllimet e

këtij ligji

për të gjitha

kategoritë e

ujërave

Zhvillimet e

lejuara

dhe të

palejuara

përgjatë

zonave

bregdetare

Mbron dhe

Përmirëson

Sigurimi dhe

Ruajtja

Shpërndarja e

drejtë e

burimeve

ujore

Mbrojtja nga

ndotja

Përcaktimin e

kuadrit

institucional,

në nivel

kombëtar e

vendor

Gjendja e

ujërave

bregdetare në

Shqipëri

(niveli i ndotjes)

Transpozimi i

Direktivës

2000/60/EC në

AL

Kërkim

nëpërmjet

studimit të

(ligji

111/12, “Për

Menaxhimin

e

Integruar të

Ujërave”

Intervista

Analizë e të

dhënave

ekzistuese.

Interpretim i

dispozitave të

ligjit për

ujërat

bregdetare.

1) Si mund të

përshtaten

karakteristikat

e TEQUILA-s

për të

Vlerësuar

Impaktin

që sjellin në

Territor

ujërat

bregdetare,

duke marrë në

konsideratë

tiparet e

territorit

Shqiptar?

TIA

Karakterisitika

t e

TEQUILA-s

Konteksti i

territorit

Shqiptar

Instrument ex

- ante

PIMc

TIMc

Si adresohen

impaktet e

mundshme

nga

legjislacioni

Shqiptar:

ligji “Për

Menaxhimin

e Integruar të

Burimeve

Ujore”

Karakreristikat

specifike të

Shqipërisë dhe

karakterisitkat e

rajonit të

Basenit të

Erzenit

Elemntët e

kohezionit

territorial

Kërkim

nëpërmjet

studimit (të

publikimeve

për TIA-s dhe

TEQUILA-s)

Intervista

Vëzhgime

Analizë e

metodave

të

përshtatshme

të TIA-s, për

ujërat

bregdetare.

Analizë e

përshtatjes së

kontekstit

shqiptar me

kriteret e

TEQUILA-s

2) Cilat janë TIA për ujërat Carrots dhe Zhvillimet Intervista Analizë

rekomandimet

për të

bërë një TIA

për

ujërat

bregdetare në

Shqipëri?

bregdetare.

Impaktet

pozitive dhe

negative

Instrumentet

Stiscks

Administrativ

e dhe

Territoriale

përgjatë

zonave

bregdetare

Ndyshimet në

strukturën

administrative

dhe territoriale

pas transpozimit

të

Direktivës së

BE-së

Vëzhgime interpretuese

për

impaktet e

mundshme në

territor

3) Cilat janë

impaktet

që shkaktohen

në

territorin

shqiptar

nga ujërat

bregdetare

duke u

mbështetur në

parashikimet

e bëra

në ligjin

111/12 “Për

Menaxhimin e

Inegruar të

Burimeve

Ujore”,

për këtë

kategori të

ujërave

sipërfaqësore?

Ujërat

bregdetare

(impaktet e

mundshme në

territor)

Impaktet në

Rajone

specifike

(Baseni i

lumit Erzen)

Monitorimi i

Burimeve Ujore

në

Basenin e Lumit

Erzen

Intervista

Vëzhgime

Impaktet

direkte

dhe indirekte

që

mund të

shkaktohen në

territor sipas

prashikimeve

që bëhen në

ligj dhe duke

marrë në

konsideratë

mendimet e

ekspertëve

3.3.Përzgjedhja e modelit

Për të bërë një TIA, në fillim përcaktohen indikatorët në nivel kombëtar duke u bazuar në

transpozimin e Direktivës së BE-së. PIM, impaktet e mundshme, përcaktohen në nivel

Europian ose kombëtar. Vlerësimi i këtyre impakteve është i përgjithshëm dhe impakti për

secilin kriter mund të shihet si impakt i mundshëm. Por impaktet e ujërave bregdetare janë të

ndryshme në rajone të ndryshme. Sipas ligjit “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve

Ujore”, ujërat bregdetare i caktohen basenit më të afërt me to në grykëderdhje. Ndaj edhe për

të përcaktuar impaktet që shkaktohen në nivel rajoni, që është shumëfish i impaktit të

përgjithshëm me treguesin e ndjeshmërisë për një rajon specifik, është përcaktuar Baseni i

lumit Erzen. Kjo përzgjedhje është bërë për dy arsye:

1) pas traspozimit të ligjit është bërë një Monitorim i ujërave në këtë rajon;

2) ka aksesueshmëri më të lartë në informacionin e duhur.

Fig .5. Basenet ujëmbledhëse në Shqipëri dhe Baseni i Lumit Erzen

3.4.Vlefshmëria dhe besueshmëria

Vlefshmëria: TIA është një instrument ex – ante, që nuk ka një metodë standarde për t’u

zbatuar, por ndryshon nga konteksti i vendit ku realizohet dhe politika që vlerësohet. Fakti që

bazohet në parashikime dhe që kjo temë synon të ndërtojë një matricë, për vlerësimin e

ndikimit të ujërave bregdetare në territor, bën që të jetë më tepër subjektive dhe kërkon një

hulumtim kualitativ, më tepër se kuantitativ. Për të realizuar një kërkim sa më të saktë e që të

jetë sa më realist dhe i vlefshëm, është e rëndësishme të bashkërenditen mendimet dhe

vlerësimet e ekspertëve në fushën e ujërave dhe ndikimet që mund të shkaktohen në territor.

Besueshmëria: për të dalë në përfundime të besueshme, ky kërkim merr në konsideratë

mendimet e profesionistëve në fushën e politikë-bërjes, planifikimit dhe menaxhimit

mjedisor, gjë që realizohet nëpërmjet intervistave të ekspetëve, mendimet e të cilëve janë të

besueshme për shkak të eksperiencës profesionale që ushtrojnë. Analiza të tjera të vlefshme

janë krahasimet e të dhënave të rasteve shqiptare me ato të ngjashme të vendeve Europiane,

duke e bërë krahasimin më të dukshëm për të njëjtat kritere. Analizat interpretuese janë

rezultat i punës kërkimore dhe konsultave të vazhdueshme, me udhëheqësen e kësaj teme,

eksperte në menaxhimin urban dhe mjedisor.

3.5.Mbledhja e të dhënave

Të dhënat e nevojshme janë siguruar në mënyra të ndryshme, sipas kërkesave specifike. Një

nga mënyrat është inervista me ekspertë të fushave të ndryshme, duke filluar që nga mënyra e

transpozimit të Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin shqiptar, deri tek karakteristikat dhe

veçoritë e territorit Shqiptar, specifikisht për Basenin e lumit Erzen. Kjo mënyrë, për

mbledhjen e të dhënave, është kuantitative dhe ndihmon në nxjerrjen e rezultateve, për

hartimin e një modeli, në Vlerësimin e Ndikimit në Territor, nga ujërat bregdetare, në nivel

kombëtar (Shqipëri) dhe rajonal (Baseni i lumit Erzen).

LIQENI I OHËRIT

LAGUNA E KARAVASTASË

LAGUNA KUNE-VAIN

LAGUNA E NARTSË

LIQENI I BUTRINTIT

LIQENI I SHKODRËS

LIQENI I FIERZËS

Lumi Mat

Lumi Fan i Vogël

Lumi Ishëm

Lumi ErzenLumi i Drini i Zi

Lumi Shkumbin

Lumi Vjosë

Lumi Pavall

Lumi Tomorricë

Lumi Valbonë

Lumi Bunë

PRESPA E MADHE

PRESPA E VOGËL

Lumi Seman

LEZHË

KUKËS

VLORË

SARANDË

LUSHNJË

FIER

DURRËS

Morinë

Dibër

Morinë

Has

Tushemisht

Kapshticë

Kakavijë

Tre Urat

Konispol

Hani i Hotit

Muriqan

Lumi ValbonëLumi Valbonë

LIQENI I SHKODRËSLIQENI I SHKODRËS

Lumi i Drini i ZiLumi i Drini i Zi

SARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDË

Burime të tilla si INSTAT, Ministria e Mjedisit, Ministria e Bujqësisë, e Zhvillimit Rural dhe

Administrimit të Ujërave kanë ndihmuar për të siguruar të dhëna sasiore. Këto të dhëna janë

të tipit kuantitativ, që tregojnë tentativën e tyre për përmirësime, ndaj fenomeneve

përkeqësuese, që kanë ndodhur në territor, prej ujërave. Studimi i literaturës dhe shqyrtimi i

të dhënave kuantitative kanë ndihmuar për nxjerrjen e përfundimeve të rëndësishme që

duhen, për të hartuar një TIA.

3.6.Analizimi i të dhënave

Analizimi i të dhënave është kryesisht kualitativ dhe në raste të caktuara kuantitativ.

Kualitativ sepse përmbledh të dhënat e duhura. Në pjesën më të madhe janë bërë intervista

dhe analiza krahasuese me të dhënat e BE-së. Realizimi i intervistave ka ndihmuar mjaft edhe

për faktin se nuk ka të dhëna të mjaftueshme (jo më të bollshme) për vlerësimin sasior.

Vlerësimi sasior bëhet në disa pjesë ku ekzistojnë të dhëna të aksesueshme në nivel kombëtar

dhë në nivel rajonal (Baseni i lumit Erzen).

4. PREZANTIMI I TË DHËNAVE DHE ANALIZAVE TË GRUMBULLUARA

Pas përcaktimit të metodave të përshtatshme, për të evidentuar informacionin dhe hapat e

pasardhës, duhen analizuar dhe ristrukturuar të dhënat e mbledhura duke iu referuar asaj që

kërkon kjo temë kërkimore. Analizimi i informacionit mbi Vlerësimin e Ndikimit në Territor

duhet organizuar duke marrë në konsideratë konteksin shqiptar dhe të dhëna që gjenden për

territorin, specifikisht për zonat bregdetare. Transpozimi i Direktivës së ujit nga BE, siç është

theksuar edhe më sipër, sjell ndryshime institucionale dhe administrative. Dispozitat e

përfshira në ligjin 111/12 parashikojnë impakte të ndryshme në territor dhe për të analizuar

këto ndikime duhen marrë në konsideratë karakteristikat e territorit Shqipëtar dhe transpozimi

i Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin Shqipëtar. Për të vlerësuar impaktin e mundshëm

dhe për të parandaluar efektet negative, vlerësimi i ndikimit do të mbështetet në modelin e

vlerësimit TEQUILA.

4.1.Transpozimi i Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin Shqipëtar

Në dhjetor të vitit 2012 u bë transpozimi i plotë i Direktivës 2000/60/EC. Ky transpozim u

krye si një pjesë e rëndësishme e procesit të integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Europian.

Transpozimi i këtij ligji është bërë i plotë dhe ka arritur një përafrim me Direktivën

2000/60/EC, duke marrë parasysh kontekstin territorial dhe administrativ shqiptar.

Analiza për të vlerësuar procesin e transpozimit të kësaj direktive në legjislacionin shqiptar

është bërë në dy mënyra: 1) analizë krahasues e Direktivës 2000/60/EC dhe ligjit 111/12 “Për

Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”; 2) intervista me ekspertë për transpozimin e

ligjeve.

Në ligjin “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”, përcaktohet qartë se duhet të

jetë i pajisur me akte ligjore dhe nënligjore dhe që nga miratimi i këtij ligji kanë dalë vetëm 4

akte nga 32 që parashikohen. Periudha e parashikuar për këtë proces është 3 vite. Nga koha

e miratimit të këtij ligji kanë kaluar 18 muaj (gjysma e periudhës kohore të parashikuar).

Në nenin 101, pika 1, përcaktohen të gjitha aktet nënligjore që duhet të miratohen duke u

mbështetur në ligjin “Për menaxhimin e integruar të ujërave”

Neni 101

Propozimi dhe miratimi i akteve nënligjore

1. Këshilli i Ministrave, brenda 3 (tre) vjetëve nga hyrja në fuqi e këtij ligji, është i detyruar

të miratojë aktet nënligjore në përputhje, në zbërthim e për zbatim të neneve 8; 17, pika 2;

22, pika 2; 25, pika 3; 26, pika 3; 29; 31, pika 1; 34, pika 3; 36, pika 2; 37, pika 3; 41,

pika 3; 42, pika 5; 44, pika 2; 47, pika 3; 48, pika 3; 50, pika 1 dhe 6; 53, pika 3; 57, pika

2; 60; 61; 68, pika 6; 73, pika 2; 74, pika 2; 76; 82; 85, pika 7; 86, pika 1; 88, pika 3; 92,

pikat 1 dhe 2; dhe 93, pika të këtij ligji.

Miratimi i akteve nënligjore bëhet nga Ministritë përgjegjëse për bujqësinë, mjedisin,

ekonominë apo shëndëtësinë sipas rastit përkatës. Gjithashtu Këshilli Kombëtar i Ujit ka

të drejtë të miratojë akte nënligjore.

Klasifikimi i statusit të ujërave në Direktivën 2000/60/EC bëhet për secilën kategori të

ujërave. Duke iu referuar ligjit të sipërpërmendur, kjo detyrë i delegohet Këshillit të

Ministrave, me propozim të Këshillit Kombëtar të Ujit, ose ministrit përgjegjës. Klasifikimi i

përcaktuar në ligj mbetet i përgjithshëm vetëm në kategoritë bazë të vlerësimit të statusit të

ujërave sipërfaqësore.

Në nenin 26, pika 1, që i referohet klasifikimit të ujërave sipërfaqësore dhe atyre

nëntokësore thuhet që: Ujërat sipërfaqësore, me qëllim mbrojtjen dhe përmirësimin e

statusit të ujit, klasifikohen sipas statusit të tyre kimik dhe ekologjik.

Klasifikimi i ujërave është përgjegjësi e KKU ose ministrit të ministrisë përgjegjëse.

Klasifikimi i ujërave dhe trupave ujor bëhet në baze të planit të menaxhimit të basenit

ujor.

Në momente të caktuara, “Ligji për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”, i referohet

“ Kodit Detar”, i cili është miratuar në shtator 2004, për përcaktimin e termave në lidhje me

zonën dhe ujërat bregdetare. Fakti që ky ligj është miratuar në një periudhë kohore më të

hershme, mund të sjellë mospërputhje me mjaft prej dispozitave që parashikohen në ligjin

“Për Menaxhimin e Integruar të Burmieve Ujore”, ndaj mund të jetë i nevojshëm rishikimi

(pjesor ose i plotë) i “Kodit Detar”.

Përcaktimet e termave si:

1. “Shelfi kontinental”;

2. “Ujëra territoriale”;

3. “Zona ekonomike ekskluzive”;

kanë kuptimet që jepen nga dispozitat e Kodit Detar të Republikës së Shqipërisë.

4.2.Karakteristikat e territorit të Shqipërisë

Për të dhënë një pamje të qartë të karakteristikave të territorit dhe për të analizuar kontekstin

në të cilin realizohet TIA për ujërat bregdetare, duhet të merren në konsideratë edhe

elementet e kohezionit territorial dhe të gjitha fushat që ndikohen nga përcaktimet e ligjit “Për

Menaxhimin e Integruar të Ujërave”.

Fig .6. strategji e integruar e objektivave të kohezionit territorial dhe kritereve të vlerësimit për ujërat bregdetare

(ESPON 3.2 Final Report October 2006; përshtatja nga autori i temës kërkimore)

Elementët e kohezionit territorial që lidhen me ujërat bregdetare janë:

Cilësia Territoriale

Konservimi i burimeve ujore

Reduktimi i rreziqeve mjedisore

Sistemi territorial i integruar dhe balancuar

Konservimi dhe menaxhimi kreativ i peisazhit natyror

Identiteti Territoriale Reduktimi i varfërisë dhe përjashtimit

Konservimi dhe menaxhimi kreativ i burimeve natyrore

Efiçenca Territorial Efiçenca e burimeve, konkurueshmëria, tërheqja

Forma kompakte e qytetit, reduktimi i shpërhapjes

Ek

Soc

Cilësia

territoriale

Efiçenca

territoriale

Identiteti

Territorial

Mje

Cilësia e jetesës dhe kushtet e punës;

aksesi ndaj shërbimeve dhe interesave të

përgjithshme

Efiçenca e burimeve

konkurueshmëria, tërheqja

Kapitali njerëzor; vizionet e përbashkëta

Forma kompakte e qytetit;

rekduktimi i shpërhapjesBashkëpunimi ndërmjet

qytetit dhe rrethinave

-

Sistem territorial i integruara

dhe i balancuar

Sistem urban efiçent dhe

policentrik

Integrimi ndër - rajonal

Komplemantariteti i

njohurive dhe

të diturit si

Solidariteti multietnik dhe

Integrimi

Konservimi dhe menaxhimi

kreativ i burimeve natyrore

Konservimi dhe menaxhimi kreativ

i peisazhit natyror

Reduktimi i varfërisë dhe

përjashtimit

Performanca

Ekonomike

Performanca e punësimit

Aksesueshmëria në

telekomunikacion

shërbime dhe

në dije

Forcimi i portave

hyrëse të qyteteve

Përfitimet dhe kostot

financiare të

politikave

Konservimi i burimeve natyrore


Aksesueshmëria në infrastrukturë

Reduktimi i rreziqeve

mjedisore

Cilësia e shërbimeve Transport i qëndrueshëm: pesha e

transportit publik dhe reduktimi i

bllokimeve të rrjetit të trafikut

Cilësia e shërbimit të transportit

Cilësia territoriale

1. Konservimi i burimeve ujore

Konservimi i burimeve ujore përfshin politikat, strategjitë dhe aktivitetet për të

menaxhuar mirë burimet ujore, në mënyrë që të kemi ujë të pastër, duke promovuar

mjedis të qëndrueshëm. Në rastin e ujërave bregdetare, konservimi i burimeve ujore

përfshin politikat, strategjitë dhe aktivitetet për të menaxhuar në mënyrë sa më të

qëndrueshme dhe për të patur ujëra detare me ndotje minimale. Gjithashtu

mirëmenaxhimi dhe ndotja e ujërave bregdetare varet nga mirëmenaxhimi i ujërave të

tjera sipërfaqësore.

2. Reduktimi i rreziqeve mjedisore

Ndotjet e ujërave bregdetare shkaktohen nga ndotës të natyrave të ndryshme. Nëse ndotja

është në një nivel të madh, dëmton edhe mjedisin përreth dhe ndikon në komponentët e

tjerë mjedisor. Për të menaxhuar mirë mjedisin dhe për të patur një cilësi të lartë të

territorit duhet të redukohen në mënyrë sa më të mirë dhe të adresohen rreziqet mjedisore

që shkaktohen nga ujërat bregdetare.

3. Sistemi territorial i integruar dhe balancuar

Një sistem territorial i integruar tregon një mirëorganizim dhe cilësi të lartë të territorit.

Kjo rrit përdorimin e burimeve në mënyrën më të mirë dhe efiçente. Ndaj një sistem i

balancuar tregon për mirëpërdorim të burimeve.

4. Konservimi dhe menaxhimi kreativ i peisazhit natyror

Gjetja e mënyrave për të konservuar peisazhin natyror, krijon mundësinë për brezat e

ardhëshëm. Kjo sjell ruajtjen e peisazhit natyror dhe përmirësimin e cilësisë së tij.

Identiteti territorial

1. Konservimi dhe menaxhimi kreativ i burimeve natyrore

Ruajtja dhe menaxhimi kreativ i burimeve ujore ka të bëjë më gjetjen e mënyrave

alternative për përdorimin e tyre, në mënyrë sa më efiçente e kontekstuale.

2. Reduktimi i varfërisë dhe përjashtimit

Reduktimi i varfërisë vjen nga përfshirja e të gjithë individëve në përfitimin nga hapja e

vendeve të punës. Në zbatimin e programeve dhe projekteve përgjatë bregdetit mund të

krijohen shumë mundësi për punë sezonale apo me kohë të plotë.

Efiçenca territoriale

1. Forma kompakte e qytetit, reduktimi i shpërhapjes

Sa më i shpërhapur të jetë qyteti apo zona e caktuar, aq më problematik do të jetë

menaxhimi i burimeve ujore. Shpërhapja nuk shfrytëzon në mënyrë efiçente burimet, ndaj

ul cilësinë dhe rrit kostot. Në të kundërt, forma kompakte rrit cilësinë, efiçensën dhe ul

kostot.

2. Efiçenca e burimeve, konkurueshmëria, tërheqja

Konkurueshmëria rrit mirëpërdorimin e burimeve. Nxitja e konkurencës krijon një mjedis

më tërheqës, për të investuar dhe për rritur përdorimin efiçent të burimeve.

Për të analizuar të gjitha këto indikatorë në nivel kombëtar (PIMc), që lidhen me kohezionin

territorial dhe modelin TEQUILA, për vlerësimin e ujërave bregdetare, analizat e mëposhtme

të karakteristikave të territorit lidhen me këto elementë.

Cilësia

Territoriale



Sistemi territorial i integruar dhe

balancuar

Konservimi dhe menaxhimi kreativ i

peisazhit natyror

Zonat e mbrojtura

Ekosistemet

Zonat Emerald

Identiteti

Territorial

Reduktimi i varfërisë dhe përjashtimit


burimeve natyrore

Të dhënat për popullsinë

Hidrogjeologjia përgjatë zonës

bregdetare të Shqipërisë

Efiçenca

Territoriale

Efiçenca e burimeve, konkurueshmëria,

tërheqja

Forma kompakte e qytetit, reduktimi i

shpërhapjes

Vlerësimi i cilësisë së ujërave të

lumenjëve dhe plazheve

Zhvillimet urbane

4.2.1. Klima

Klima në territorin e Shqipërisë është mesdhetare dhe ndahet në katër zona kryesore sipas

lartësisë së terrenit. Klimë mesdhetare fushore në pjesën e ultësirës perëndimore, përgjatë

vijës bregdetare (nënzonat: mesdhetare fushore veriore, mesdhetare fushore qëndrore,

mesdhetare fushore jugore; ka gjithashtu klimë medhetare kodrinore jugperëndimore dhe

pak mesdhetare malore jugore, në pjesën e bregdetit të detit Jon). Në pjesën qëndrore,

duke filluar nga veriperëndimi deri në jugperëndim, pjesërisht dhe në juglindje, klima

është kryesisht mesdhetare kodrinore. Klima është paramalore dhe malore kryesisht në

veri, verilindje, lindje dhe juglindje. Kjo klimë gjendet gjithashtu në pjesën

jugperëndimore, në pjesë të caktuara të saj . Zona e ultësirës perëndimore ka temperatura

të larta në verë dhe sasia e lagështirës në këtë periudhë është e ulët, ndërsa në dimër

temperaturat nuk janë shumë të ulëta, por sasia e lagështirës është shumë e lartë.

Temperatura mesatare vjetore dhe rreshjet variojnë nga 160C dhe 1000mm, rreshjet

minimale rreth 640 mm dhe 1540.

Klima ndikon në rritjen e disa ndotësve. Ndikimi i klimës është për një periudhë kohore

shumë të gjatë dhe të ngadaltë. Ky ndikim lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me ngrohjen

globale, e cila shkakton rritjen e nivelit të ujërave detare. Rritja e nivelit të ujërave detare

shkakton fenomenin e futjes së detit në tokë, duke e bërë tokën në këto zona të vdekur

(zhdukja e gjallesave dhe mikrogjallesave aë ndodhen në të).

Fig .7. Zonat dhe nënzonat klimatike në Shqipëri

4.2.2. Hidrogjeologjia përgjatë zonës bregdetare të Shqipërisë

Zona bregdetare është e pasur me burime të shumta ujore, të përhershme e të përkohshme,

pjesa më e madhe e të cilave janë të përqendruara në bregdetin jugor.

Përgjatë kësaj zone vihen re gjithashtu ujërat me presion. Këto ujëra janë akuifere, në të

cilat ujërat ndodhen nën një presion më të madh se ai atmosferik. Ato mbulohen nga

sipërfaqja e tokës me shkëmbinj relativisht të papërshkueshëm. Niveli i ujit në puse që

kapin këtë akuifer ngrihet mbi tavanin e shtresës së papërshkueshme. Këto ujëra kanë

karakterin e ujërave me presion pozitiv ose artezian, sepse niveli piezometrik qëndron në

nivel me tokën.

4.2.3. Të dhënat për popullsinë

Para viteve ’90 lëvizjet e njerëzve ishtin të kufizuara dhe shpërndarja e popullsisë ishte

pak a shumë e njëtrajtshme. Por pas viteve ’90 lëvizja e lirë e njerëzve bëri që pjesa më e

madhe e popullsië të zhvendosej në pjesën qendrore dhe ultësirën bregdetare.

Mbipopullimi i ultësirës bregdetare solli probleme duke filluar që nga dëmtimi i mjedisit

dhe ndërhyrjet e pa kontrolluara në territor.

Sipas të dhënave të INSTAT, në vitin 2014 rezulton se zonat me dendësinë më të madhe

të popullsisë janë Qarku i Tiranës, i Durrësit dhe i Fierit. Të tre këto qarqe shtrihen

përgjatë bregdetit. Nëse bëjmë një krahasim me të dhënat për ndotjen e ujit në plazhe,

vëmë re që plazhet më të ndotura janë plazhi i Durrësit, Vlorës dhe Kavajës. Siç vihet re,

zonat më të populluara kanë edhe ndotjen më të madhe të ujërave sipërfaqësore (lumenjtë

dhe detet). Rritja e popullsisë në mënyrë të menjëhershme ka bërë që këto territore të

ishin të papërgatitura për të përballuar nevojnat e tyre. Ndaj problemet që u shkaktuan

ishin mjedisore, ekonomike dhe sociale.

Një nga ndotjet më të mëdha që shkaktohet në ujërat sipërfaqësore janë ndotjet që vijnë

nga derdhja e ujërave të zeza. Në zonat më të populluara ka një tejkalim të normës së

përcaktuar. Kjo ka ardhur si shkak i zhvillimeve të pakontrolluara dhe mbipopullimit të

këtyre zonave. Për të parandaluar ndotjen e mëtejshme që vjen nga rritja e popullsisë,

duhet të merren masa për përpunimin e të gjithë ujrave, veçanërisht atyre të zeza, për

mbrojtjen e mjedisit.

Fig .8. Dendësia e popullsisë sipas qarqeve

SHKODËR

LEZHË

KUKËS

PESHKOPI

TIRANË

ELBASAN

KORÇË

BERAT

VLORË

SARANDË

LUSHNJË

FIER

TEPELENË

GJIROKASTËR

DURRËS

SHKODËR

LEZHË

KUKËS

PESHKOPI

TIRANË

ELBASAN

KORÇË

BERAT

VLORË

SARANDË

LUSHNJË

FIER

TEPELENË

GJIROKASTËR

DURRËS

KUFI ADMINISTRATIV

QENDRA ADMINISTRATIV

LEGJENDA

164.3% - 453.6%

92.6% - 1642%

65.0% - 92.5%

36.0% - 64.9%

25.0% - 35.9%

4.2.4. Zonat e mbrojtura

Zonat e shpallura si të mbrojtura kanë status të veçantë, të cilin e kanë fituar për shkak të

karakteristikave të tyre specifike. Shqipëria ka 384 zona të mbrojtura, një pjesë e mirë e

të cilave shtrihen përgjatë bregdetit. Këto zona ndahen në 6 kategori: 4 zona rreptësisht të

mbrojtura, 11 parqe kombëtare, 300 monumente natyrore, 26 zona të menaxhuara, 4

peisazhe tokësore e detare të mbrojtura dhe 4 zona të mbrojtura resursesh. Sipërfaqja

totale që zënë këto zona, është 3, 8 % e sipërfaqes totale të vendit (109 050 ha).

Zonat e mbrojtura kërkojnë vëmendje e kujdes më të madh se zonat e tjera. Ata ndodhen

kryesisht përgjatë bregdetit dhe janë të predispozuara maksimalisht të ndikohen nga

ndotjet e ujërave bregdetare. Ndaj ndikimeve negative që parashikohet se mund të sjellin

ujërat bregdetare të ndotura, duhen marrë në konsideratë edhe specifikat e këtyre zonave.

4.2.5. Ekosistemet

Pozita gjeografike e Shqipërisë, favorizon një larmishmëri të madhe natyrore

ekosistemeh dhe habitatesh, në territorin e saj, që nga pjesa bregdetare e deri në terrenin

malor të pasur me pyje. Llojet e ndryshme të ekosistemeve që takohen në këtë territor

janë: detare, bregdetare, liqenore, lumore, shkurrore mesdhetare me gjelbërim të

përhershëm e gjetherënëse, pyje gjethegjërë, halorë e të përzier, livadhe e kullota alpine

subalpine, ekosisteme të maleve të larta etj.

Ekosistemet përgjatë bregdetit ranor janë të shumta e të larmishme. Në to gjenden lloje të

shumta, si: laguna bregdetare, duna ranore, delta lumenjsh, pyje hidrofil dhe hidro –

higrofil, etj. Ndërsa pjesa jugperëndimore e bregdeti është shkëmbore dhe njihet për

ekosistemet tipike mesdhetare të ruajtura mirë. (Thesaret e biodiversiteti në Shqipëri: 10)

Fig .9. Ekosistemet përgjatë vijës bregdetare në Shqipëri

Fig.10.Përdorimi i tokës sipas ekosistemeve (Thesaret e Biodiversitetit)

4.2.6. Zonat Emerald

Përgjatë bregdetit të Shqipërisë shtrihen shumë zona emerald. Përcaktimi i këtij rrjeti

është bërë bazuar në parimet e Natura 2000.

Rrjeti i zonave Emerald është një rrjet ekologjik që përbëhet nga fusha me Interes të

Veçantë Konservimi. Këto zona u propozuan për herë të parë nga Këshilli Europian në

Konventën e Bernës. Para se të shpallen si zona Emerald, ato vlerësohen në nivel

biogjeografik, sipas mjaftueshmërisë së tyre, për të arritur objektivin e të qenit Rrjet. Ky

objektiv është në terma afatgjatë, për speciet dhe habitatet e përcaktuara nga Konventa e

Bernës, e cila përcakton masat mbrojtëse.

LIQENI I SHKODRËS LAGUNA E KUNE-VAIN

PYLLI I DIVJAKËS

SAZAN -KARABURUN RIVIERA

BUTRINT

LAGUNA E KARAVASTASË

Një nga më të veçantët në Shqipëri, por edhe

në mbarë rajonin dhe dallohet për pasurinë

e tij të florës dhe faunës, llojet e veçanta të

gjallesave, si dhe është një nga tre rrugët

kryesore të migrimit të shpendëve në Evropë.

Ka vlera shkencore (biologjike), ekologjike.

Përbën një lagunë të vogël interesante të

formuar nga akumulimet lumore e detare.

Është e gjatë rreth 850 m dhe e gjerë rreth

400 m

Pylli me pisha me nje moshe mbi 80 vjecare.

Ekosistemi brenda pyllit është i shumëlloj -

shëm. Nga ana lindore pylli kufizohet me toka

bujqësore dhe lagunën e Karavastasë dhe në

perëndim nga rripi me rërë i bregdetit.

Laguna më e madhe në vend, ka një sipërfaqe

4330 ha. Ka florë dhe faunë shumë të larmish-

me (Pelikani Kaçurrel). Është përfshirë në Zona

veçandërisht të mbrojtura;I është caktuar fond

I veçantë nga program PHARE

Vlera të larta të trashëgimisë natyrore. Ky park

detar ka një larmi të pasur peizazh peisazhesh

nënujore, habitatesh dhe të llojeve të florës e

faunës detare. Karakteristike dalluese biodiv-

ersitetit janë livadhet nënujore të posidonias.

Zona e Butrinti ka tipare të veçanta natyrore

dhe biologjike. Në të gjenden shumë lloje të

rrezikuara globalisht dhe habitate të

rëndësishme, p.sh. peshq apo shpendë ujorë.

Ka gjithashtu vlera arkeologjike.

Ka rëndësi të madhe ekonomike. Flora dhe

fauna është shumë e pasur, kryesisht ajo ujore.

Janë bërë shumë ndërhyrje që e kanë dëmtuar

këtë ekosistem.

BE, është gjithashtu palë kontraktuese e Konventës së Bernës dhe si e tillë ka detyrime

për përmbushjen e objektivave të përcaktuara në të. Ndaj për mbrojtjen e habitatit,

Bashkimi Europian hartoi Direktivën e Habitateve në 1992 dhe për pasojë ngriti rrjetin

Natura 2000. Për këtë arsye, zonat e përfshira në Natura 2000 konsiderohen si kontribut i

vendeve anëtare të BE-së për ngritjen e Rrjetiti Emerald, i cili bazohet në të njëjtat parime

si Natura 2000 dhe përfaqëson de fakto shtrirjen në vendet që nuk janë anëtare.

Zonat emerald, ashtu si dhe zonat e mbrojtura, kërkojnë kujdes të veçantë mjedisor.

Ndotja e ujërave ndikon në mënyrë të drejtpërdrejtë në habitatet dhe speciet e veçanta që

ndodhen në to. Përcaktimi i rrjetit të këtyre zonave në Shqipëri është mbështetur në

parimet e Natura 2000 të propozuar nga BE, ndaj edhe masat për mbrojtjen e tyre dhe

normat e lejuara, bazohen në kriteret e BE-së. Momentalisht nuk ka një raport për

vlerësimin e gjendjes së tyre.

4.3.Vlerësim i ujërave sipërfaqësore

Në Direktivën 2000/60/EC të transpozuar në legjislacionin Shqiptar, vlerësimi i ujërave

sipërfaqësore bëhet duke u bazuar në disa klasifikime, si më poshtë:

Elementet biologjike;

Kushtet morfologjike;

Regjimi prurjes vjetore;

Të përgjithshme;

Ndotësit specifikë;

Elementet hidomorfologjike;

Elementet fiziko-kimike.

Për secilën kategori të përcaktuar, ka elemente specifike që analizohen dhe vlerësohen duke,

përcaktuar statusin e këtyre ujërave. Statusi i ujërave sipërfaqësore vlerësohet sipas rastit, në

tre gjendje: i lartë, i mirë, i moderuar.

Sipas të dhënave të INSTAT, në publikimin Cilësia e Ujërave të Lumenjve (2012), është vënë

re që, nga stacionet monitoruese, mbi 80 përqind e ujërave plotësojnë kriteret e kategorisë së

parë. Klasifikimet dhe mbledhja e të dhënave janë bërë nga UNECE dhe përzgjedhja e

stacioneve monitoruese është bërë e tillë që, monstrat e analizuara të merren larg burimeve të

ndotjes, në mënyrë që të vlerësohet cilësia mesatare dhe aftësia tretëse e mjedisit pritës.

4.3.1 Të dhënat për cilësinë e ujërave të lumenjëve

Treguesit më të zakonshëm për vlerësimin e cilësisë së ujit të lumenjve janë përbërësit

organikë, nitritet, nitrogjeni inorganik, si dhe përbërja e substancave mikrondotëse. Treguesit

mjedisorë të matur për monitorimin e cilësisë së Ujërave të lumenjve dhe përrenjve janë:

lënda inorganike, lënda në suspension, oksigjeni i tretur, nevoja kimike për oksigjen, format e

ndryshme të azotit, fosfori total, si edhe radioaktiviteti beta-total. Nga të dhënat e monitorimit

të lumenjve rezulton se lumenjtë e vendit tonë janë të një cilësie të mirë. Ndotja e tyre është

kryesisht e natyrës organike, për shkak të shkarkimeve të lëngta urbane që derdhen në ta.

Lumenjtë më të ndotur vazhdojnë të mbeten lumi i Gjanicës dhe lumi Ishëm. Në lumenjtë

Mat, Ishëm, Erzen, Shkumbin dhe Seman, përmbajtja e O2 të tretur është nën vlerën 100%.

Kjo në disa raste ndodh si rezultat i ndotjes nga shkarkimet e lëngta urbane, ndërsa në disa

raste të tjera nga shkarkimet komunale-industriale. Vlerat e radioaktivitetit në lumenjtë

luhatet në kufij relativisht të gjerë, nga disa dhjetra deri në rreth 200 mBq/l. Rezultatet e

përftuara flasin për nivele normale të radioaktivitetit natyror, i cili, për ujërat e lumenjve,

luhatet në vlerat 70-135 mBq/l. (INSTAT 2012)

Lumi / Vendi

matjes Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa

O2 NBO5 pH NH4 NO2 NO3 P-total P04

T1/Ura brarit I II II III II I I I

T2/siriKodra

I V

(tejkalon)

II V

(tejkalon) II I

IV IV

T3/Kamëz

I V

(tejkalon)

II V

(tejkalon) II I

IV V

L1/Lanabregas I III II III II I II II

L2/Kombinat

II V

(tejkalon)

II V

(tejkalon)

IV I V

(tejkalon)

IV

L3/Yrshek

II V

(tejkalon)

II V

(tejkalon)

III I V

(tejkalon)

V

(tejkalon)

E1/Mullet I II II II I I I I

E2/U.Beshirit I III II III II I II II

Ish1/U.Rinasit

II V

(tejkalon)

II V

(tejkalon)

II I V

(tejkalon)

V

(tejkalon)

Ish2/Gjoli

II V

(tejkalon)

II V

(tejkalon)

II I V

(tejkalon)

V

(tejkalon)

Ish3/Ishëm

II V

(tejkalon)

II V

(tejkalon)

II I V

IV

D$/Kanali

Plepa

II III II V

(tejkalon)

I I V

(tejkalon)

V

(tejkalon)

E1/Skumbin I II II II I I I I

E12/Shkumbin-

Toplias

I II II II II I II I

E13/Shkumbin

Paper

I III II II II I II I

F1/Gjanica

qytet

II V

(tejkalon)

II V

(tejkalon)

IV I V

IV

F2/Seman-

Mbostar

I III II II II I I II

F3/Mujalli I III II II II I I I

Le1/Ura e cenit

I V

(tejkalon)

II V

(tejkalon)

II I IV III

Le2/Drini-lezh I IV II III II I II I

K1/Kiri-pas

ndotjes

K2/Kiri-para

ndotjes

D1/Lumi Drin-

pas ndotjes

I II II I I I I I

D2/Lumi Drin-

para ndotjes

I II II I I I I I

Tab .1. Cilësia e ujërave për vitin 2012 (INSTAT, 2012)

Vlerat limite të parametrave kimike

Parametrat Njësia

Gjëndje

e Lartë

Gjëndje

e Mirë

Gjëndje e

Moderuar

Gjëndje

e Varfër

Gjëndje

e Keqe

Oksigjen.tretur mg/l > 7 > 6 > 5 >4 < 3

BOD5 mg/l < 2 < 3.5 < 7 < 18 >18

pH (acid) > 6.5 > 6

pH (alkalin) < 8.5 < 9

NH4 mg/l < 0.05 < 0.3 < 0.6 < 1.5 > 1.5

NO2 mg/l < 0.01 < 0.06 < 0.12 < 0.3 > 0.3

NO3 mg/l < 0.8 < 2 < 4 < 10 > 10

PO4 mg/l < 0.05 < 0.10 < 0.2 0.5 > 0.5

P-total mg/l < 0.1 < 0.20 < 0.4 < 1 > 1

Tab .2. Sipas standarteve krahasuese për ujërat e lumenjëve sipas “UNEC” (INSTAT, 2012)

4.3.2 Ndotja bakterologjike e ujit të detit në plazhet kryesore

Matjet janë realizuar përgjatë pikave të ndryshme të plazheve kryesore, të listuara më

poshtë dhe për secilin plazh, është nxjerrë një mesatare e matjeve të bëra. Siç mund të

evidentohet shumë qartë, nga grafikët e mëposhtëm, ndotjet më të mëdhaja të plazheve

janë pranë qendrave urbane, të cilat kanë një numër të lartë turistësh, gjatë periudhës së

verës. Durrësi është plazhi ku ujërat kanë përmbajtjen më të lartë të baktereve, i ndjekur

nga Vlora, ndërsa plazhi i tretë në renditjen e ndotjes së ujërave me baktere është Kavaja.

Plazhet me ndotjen më të ulët, që nuk i kalojnë normat e caktuara, janë plazhi i

Shëngjinit, Borshit dhe ai i Dhërmiut.

Një nga pikat më të forta të ekonomisë së Shqipërisë është turizmi. Matje të shumta

tregojnë për cilësinë e Ujërave larës në plazhe, të cilat janë kryesisht tregues të ndotjes

nga fekalet FC'FS-50 dhe FC'FS-50. Sipas të dhënave të mëposhtme, plazhet më të

ndotura janë Zhiron, Plepa dhe Xhardino (Durrës, Plazhi Vjetër, Kabinat dhe shkolla e

Marinës (Vlorë), si dhe Dodona e Plazhi i Ri në Sarandë.

Plazhet Përmbajtja në 100 ml

ujë FC 90%

Përmbajtja në 100 ml

ujë IE-95%

Velipojë 889 635

Shëngjin 112 63

Durrës 36086 82104

Kavajë 7935 39227

Vlorë 21051 43948

Dhërmi 191 52

Himarë 448 127

Borsh 119 63

Sarandë 2018 2329

Gjiri i Lalzit 204 121

Norma/100 ml 250 100

Tab .3. Ndotja e plazheve (Ministria e Mjedisit)

Fig .11. Plazhet më të ndotura (Burimi: Ministria e Mjedisit; grafiku autori i temës kërkimore)

4.4 Karakteristikat e territorit në basenin e lumit Erzen

Baseni i lumit Erzen është një nga gjashtë basenet më të rëndësishme të Shqiërisë. Sipërfaqja

totale e këtij baseni është 760 km2. Ai shtrihet në pjesën qendrore të Shqipërisë, një zonë kjo

me presion të lartë zhvillimi, e për pasojë edhe ndotjet që janë shkaktuar në ujërat

sipërfaqësore dhe nëntokësore janë të larta. Ndotja e ujërave sjell ndikim në territor, duke

kërkuar vëmendje më të madhe, për shkak të problemeve që janë krijuar. Për të pasur një

pamje më të qartë të të gjitha tipareve të këtij pellgu ujëmbledhës, duhen analizuar të gjitha

karakteristikat e tij. Në këtë mënyrë krijohet një panoramë më e plotë për të evidentuar dhe

anlizuar ndikimet e pritshme në këtë rajon.

4.4.1 Hidrografia dhe klasifikimi i ujërave sipërfaqësore

Bazuar në kategoritë e ujërave sipërfaqësore, ujërat e basenit të Erzenit mund të

klasifikohen si: lumenjtë (të përhershme dhe të përkohshme), liqenet (natyrore dhe

artificiale), ujërat bregdetare dhe ujërat e përkohshme (ujërat pranë grykëderdhjes së

ujërave të lumit Erzen.)

Ujërat e lumit Erzen klasifikohen si ujëra me cilësi mesatare të qëndrueshme. Nisur nga

madhësia e basenit (760 km2) dhe gjatësia (109 km), ky lumë ka prurje mesatare vjetore

relativisht të ulëta, pra nuk është i rrëmbyer. Degëzimet e tjera lumore janë të

përkohshme ose të përhershme, por jo të një rëndësie shumë të lartë.

Fig .12. Kategoritë e ujërave sipërfaqësore në basenin e lumit Erzen

4.4.2 Ndotja bakterologjike e ujërave bregdetare në plazhin e Durrësit

Ujërat bregdetare kanë një ndikim të drejtpërdrejtë te njerëzit, sidomos ujërat larës. Niveli

i ndotjes së Ujërave ndikon në shëndetin e tyre, si dhe në ekonominë e rajonit. Ndotja e

lartë e ujërave larës ul numrin e vizitorëve në zonat bregdetare, duke bërë që të ardhurat

nga turizmi të ulen. Tregues i ndotjes së ujërave larës është ngarkesa bakteriale e tyre.

Sipas Raportit të Gjendjes së Mjedisit 2011, plazhi i Durrësit, në të cilin derdhen edhe

ujërat e lumit Erzen, rezulton të jetë edhe një nga plazhet më të ndotura në Shqipëri.

Bazuar në rekomandimet e OBSH-së, për vlerësimin e cilësisë së ujërave për plazhin e

Durrësit kemi këto rezultate: 48% e rezultateve të përftuara janë të cilësisë D (Poor

Quality) që kanë nevojë për ndërhyrje të menjëhershme, 5% rezulton e cilësisë C

(Sufficient Quality), 19% e cilësisë të mirë (Good Quality) dhe 29% janë të cilësisë A

(Exellent Quality).

Fig .13. Plazhi i Durrësit 2011. Vlerat e IE dhe FC sipas 95 – 90% -tile (Burimi: Raporti për Vlerësimin e

Mjedisit 2011)

Grykëderdhjet e lumenjve janë burim ndotjeje për ujërat bregdetare për shkak të mbetjeve që

transportojnë në dete. Lumi Erzen derdhet në pjesën e plazhit të Gjirit të Lalëzit, i cili

konsiderohet si një plazh me cilësi relativisht të mirë. Nga analizat gjeokimike rezulton të

ketë përmbajtje 10 herë më të lartë se norma e lejuar e kromit, dhe gjithashtu i pranishëm në

këtë rajon është edhe korelacioni i krom-nikelit. Nikeli rezulton të jëtë brenda normave të

lejuara.

Fig .14. Përmbajtja e Kromit në deltën e Lumit Erzen (Raporti i gjendjes së mjedisit 2011)

Fig .15. Përmbajtja e Nikelit në deltën e Lumit Erzen (Raporti i gjendjes së mjedisit 2011)

4.4.3 Vija bregore, erozioni dhe akumulimi

Grykëderdhja e lumit Erzen ka një dinamikë intensive eroduese në vite, duke u tërhequr

vazhdimisht drejt tokës. Për periudhën 1978 – 2011, ai është tërhequr drejt tokës me 1280

m ose mesatarisht 38.8 ml në vit. Ky fenomen është rrjedhojë e pakësimit të buxhetit të

prurjeve të ngurta të lumit Erzen si rezultat i shfrytëzimit pa kriter të inerteve lumore në

shtratin e tij, sidomos gjatë viteve 2005–2011.

Në gjatësinë e vijës bregore 1.6 km në jug të grykëderdhjes dhe 2.8 km në veri të saj,

vihet re fenomeni i erozionit intensiv, si rezultat i të cilit është eroduar një sipërfaqe prej

123.5 ha, nga e cila 67.3 ha në veri, deri në kufirin verior të plazhit të Rushkullit dhe 56.2

ha në jug, deri në kufi me plazhin Rinia. Në jug, pas zonës erozive, në një gjatësi rreth 2.6

km, kemi një zonë akumulative me një sipërfaqe prej 129.6 ha në të cilin krijohet një brez

litorali i ri që, së bashku me impaktin e ndërtimeve në plazhin Rinia, e kthen edhe lagunën

e vogël kënetore në sipërfaqe akumuluese.

Nga studimi i profilit gjatësor A1–A1, gjatësia e aksit të rrjedhjes së lumit, deri në

thellësinë e detit prej 5 m, duket qartë erodimi i grykëderdhjes për rreth 1120 m dhe

erodimi i shtratit të detit, në një gjatësi rreth 1.9 km, me një thellësi nga 0.5 deri 5 metra.

Nga studimi i profilit gjatësor A–A deri në thellësinë e detit prej 5 m, duket qartë erozioni

i krahut verior të grykëderdhjes për 356 m dhe erodimi i shtratit të detit, në një gjatësi prej

1.7 km, me një thellësi deri 4 metra.

Fig .16. Vija bregore në grykëderdhjen e lumit Erzen (Raporti i Gjendjes së Mjedisit)

4.4.4 Klima

Pellgu i lumit Erzen vendoset në zona të ndryshme klimatike, për shkak të formës së tij të

zgjatur, nga lindja në perëndim. Zonat klimatike që evidentohen në këtë rajon janë: klimë

mesdhetare (nga grykëderdhja e lumit Erzen deri në Mullet), klimë mesdhetare kodrinore

(Mullet deri në zonën e Kllojkës) dhe klimë mesdhetare para – malore (nga Kllojka deri

në zonën e Shëngjergjit).

Zona bregdetare që i përket këtij pellgu ujëmbledhës bën pjesë në kilmën mesdhetare dhe

karakteristikat e saj janë të krahasueshme me parametrat kryesore vjetore të rreshjeve dhe

temperaturave. Temperatura mesatare është 16 0C ndërsa reshjet mesatare 1000 mm, ( në

intervalin 640 mm 1540 ÷ mm). Ndikim të konsiderueshëm ka zona klimatike kodrinore

dhe ajo para-malore, për të cilat janë këto të dhëna: 14 0C në 1500 mm dhe 12-13 0C në

2000-2500 mm; ndërsa rreshjet minimale për këto zona janë rreth 850 mm dhe 1670 mm

për zonën kodrinore dhe 970 mm dhe 3500 mm për zonën malore.

Fig .17. Zonat dhe nënzonat klimatike në basenin e lumit Erzen

4.4.5 Hidrogjeologjia në basenin e lumit Erzen

Bazuar në leximin hartografik të hidrogjeologjisë së pellgut ujëmbledhës të lumit Erzen,

mund të themi që ai karakterizohet nga ndryshime të ndjeshme. Këto ndryshime

shkaktohen nga kapacitete të ndryshme ujëmbajtëse të formacioneve (bazuar në

litologjinë e tyre), si dhe kushteve tektonike komplekse, që ka të bëjë me kushte të

ndryshme hidromekanike dhe hidroninamike të shtresave ujëmbajtëse. Shtresat

ujëmbajtëse shtrihen në gjashtë zona hidrogjeologjike, karakteristikat e të cilave janë si

më poshtë:

Zona e Malit me Gropa përbëhet nga guri gëlqeror Triassic, në të cilin gjenden burime të

mëdha me cilësi të mirë të ujërave.

Zona e Krastës përbëhet kryesisht nga formacione flishore, shumë të varfra në ujëra

nëntokësore, me pak burime të rëndësishme nga disa formacione gëlqerore.

Zona e Dajtit përbëhet kryesisht nga dolomitet Cretaceous dhe shtresa të gurit gëlqeror të

Paleocene, nga ku burojnë sasi të konsiderueshme uji.

Zona e Tiranës përfaqëson një basen malor artesian të madh, ku dallohen tre sisteme ujore

nëntokësore: Cretaceous – Paleocene, përfaqësohet nga struktura të thella të cilat

përmbajnë vlera të larta të mineralizimit të ujërave nëntokësore: Tortonian, që përbëhet

kryesisht nga shtresa ranoro-shkëmbore të ndërthurura me shtresa argjilo-shkëmbore dhe

përmbajnë sasi të vogla të ujërave nëntokësore me parametra të ndryshueshëm të

komponentëve kimikë; Quaternary, që përbëhet kryesisht nga zhavore ose shtresa

zhavoro-argjilore të shtrira në një plan, përgjithësisht me sasi të konsiderueshme të

ujërave nëntokësore të një cilësie të mirë.

Zona e Erzenit gjithashtu përfaqëson një pellg artesian që në përgjithësi përbëhet nga

ujëra të një cilësie të dobët dhe të ndryshueshme, kryesisht në formacionet Pliocene

konglomeratike – ranoro-shkëmbore në depozitat zhavorore të Quaternarit. (Raport final

për projektin mbi monitorimin e lumit Erzen: 10)

Fig .18. Hidrogjeologjia në Baenin e Lumit Erzen

4.4.6 Zhvillimet urbane

Zhvillimet urbane në këtë zonë janë më të mëdhatë, më të pakontrolluarat dhe më

problematiket që kanë ndodhur ndonjëherë në Shqipëri, për shkak të presionit të

zhvillimit që ka pjesa qendrore e vendit. Vendosja e ndërtimeve në vende “boshe”

shkaktoi probleme të mëdha mjedisore, sociale dhe ekonomike. Mungesa e kanalizimeve

bëri që ndërtimet pranë bregdetit t’i derdhnin ujërat e zeza drejt e në det, pa menduar për

prishjen e habitati dhe dëmtimin e florës dhe faunës. Por ndotja që është shkaktuar në

ujërat sipërfaqësore nga zhvillimet urbane nuk është vetëm nga ujërat e zeza. Mbetjet e

ngurta që hidhen në bregun e detit ose në lumenj e më pas transportohen, janë

problematike gjithashtu, pasi këto ndotës treten në ujë, duke u bërë problem për florën

dhe faunën ujore.

5. KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET

5.1.Gjetje dhe konkluzione

Qëllimi kryesor i kësaj teme kërkimore është të përcaktojë indikatorët e ujërave bregdetare,

në nivel kombëtar dhe rajonal për të vlerësuar ndikimin në territor nga parashikimet e ligjit

“Për menaxhimin e integruar të ujërave”. Përcaktimi i indikatorëve ka ardhur si rezultat i

analizave të territorit të Shqipërisë dhe analizave në nivel Baseni ujëmbledhës (Baseni i

Lumit Erzen).

Strukturimi i konkluzioneve është i tillë që iu përgjigjet pyetjeve kërkimore të ngritura në

kapitullin e parë të kësaj teme kërkimore.

1. Çfarë parashikon ligji “Për menaxhimin e integruar të ujërave” dhe cilat janë efektet

që mund të shkaktohen në territor nga ujërat bregdetare.

Gjetje: zhvillimet përgjatë brigjeve bregdetare janë të përacaktura në gjërasinë 5 – 10m

nga brigjet për veprimtaritë publike dhe në distancën 100 – 200m për veprimtari private

që përcaktohen nga KKU.

Përcaktimi i distancave të zhvillimit të veprimtarive do të përmirësoj statusin dhe cilësin e

ujërave bregdetare. Zhvillimet e pakontrolluara kanë sjell dëme të mëdha mjedisore,

ekonomike dhe sociale. Nëse i referohemi analizave të mësipërme, vëmë re që ndotësit

kryesor në ujërat bregdetare shkaktohen për arësye të tilla si derdhja e ujërave të zeza të

papërpunuara direkt në det, gjë që ka sjell edhe ndotjen bakterologjike përtej normës së

lejuar të BE.

Ujërat bregdetare i përkasin kategorisë së ujërave sipërfaqësore. Vlerësimi dhe

monitorimi i cilësisë së tyre tregon nivelin e ndotjes dhe standartet. Në ligjin e

sipërpërmendur përcaktohen brigjet, të cilat jepen në një distancë të mesatarizuar dhe

normalisht duke marrë për bazë topografinë dhe gjeologjinë e zonës. Ndaj distanca e

përcaktuar është mesatare, por jo gjithmonë duhet të jetë e tillë. Rast pas rasti ndryshon.

Përcaktimi i kësaj distance parashikon zhvillimet që do të ndodhin në të ardhmen përgjatë

bregdetit, si do të përmirësohen zhvillimet e mëtjeshme dhe kontrollin e zhvillimeve

informale.

Sipas analizave të paraqitura në kapitullin 4 ujërat bregdetare janë në gjendje dhe

standarte jo të mira, krahasuar me nivelin e Bashkimit Europian. Lumenjtë transportojnë

mbetje në dete, duke rritur nivelin e ndotjes dhe nga grafikët vëmë re që pranë deltave të

lumenjëve uji i deteve ka një ndotje më të lartë.

Përcaktimi i dsitancave të zhvillimit do të minimizojë ndotjen mikrobilogjike, organike

dhe nga mbetjet e ngurta pranë brigjeve.

Gjetje: Monitorimi i statusit të ujërave bregdetare bazohet në ligjin “Për menaxhimin e

integruar të ujërave” dhe parashikohet të monitorohet statusi i tyre ekologjik, kimik,

mikrobiologjik, potencial, ekologjik si biodiversiteti.

Për të dhënë një mendim të plotë dhe të detajuar mbi statusin e ujërave bregdetare duhet

të monitorihen të gjitha kategoritë e sipërpërmendura. Por aktualisht monitorimi i ujërave

është i kufuzuar kryesisht në ndotjen bakterologjike dhe mbetjet e ngurta që transportohen

nga lumenjtë, ndaj nuk mund të jepet një kornizë e plotë për gjendjen dhe statusin e tyre.

Sipas të dhënave dhe analizave, për të shmangur ndikimet negative në territor,

parashikohen përmirësim i cilësisë së ujërave, shmangia e dëmtimit të florës e faunës

ujore, pasurimi i ujërave me oksigjen, duke shmangur ndotësit e tjerë organikë që janë më

shumë seç duhet (eutrofikimi). Me qëllim mbrojtjen dhe përmirësimin e statusit të këtyre

ujërave duhet të klasifikohet statusi i tyre kimik dhe ekologjik.

Gjetje: Për të shmangur ndotjen e mëtejshme të ujërave bregdetar duhet të merren në

konsideratë karakteristikat e territorit të Shqipërisë dhe të Basenit të Lumit Erzen. Lidhja

e elementëve të kohezionit territorial me vlerësimin e ndikimit në territor që shkaktohet

nga ujërat bregdetare.

Kohezioni territorial siguron zhvillimin harmonimik të territorit, duke bërë të mundur

njerëzit të jenë të menduar e dashamirës ndaj karakteristikave natyrore të tij. Elemntët

bazë të kohezionit janë ekonomia, mjedisi dhe ana sociale. Bashkërendimi i këtyre

elementëve siguron një nivel më të lartë dhe cilësi më të mirë të ujërave bregdetare.

Ndërhyrjet që respektojnë mjedisin, sigurojnë një cilësi më të mirë të burimeve ujore dhe

jetëgjatësi për përfitimin e brezave të ardhëshëm. Përfitimi i njerëzve do të ishte më i lartë

nëse do tregohej kujdes për ujërat bregdetare. Një nga burimet kryesore të të ardhurave në

Shqipëri është turizmi, por një turizëm në kushte të papërshtatshme siç është zona e

Durrësit (plazhi me ndotjen më të lartë në Shqipëri) do të ndikojë negativisht në ekonomi

pasi nuk do të jetë i frekuentuar.

2. Cilët janë indikatorët për ujërat bregdetare, bazuar në modelin TEQUILA

Gjetje: Ujërat bregdetare janë pjesë e politikës sektoriale të mjedisit. Mjedisi lidhet në

mënyrë të drejtpërdrejtë me kohezionin territorial. Metodë e përshtatshme për vlerësimin

e ndikimit në territor dhe që bazohet në elementet e kohezionit territorial është

TEQUILA.

Synimi kryesor i kësaj teme kërkimore është të propozojë një metodtë të përshtatshmë për

vleresimin e ndikimit të ujërave bregdetare në territor, duke u mbështetur në parashikimet

e bëra në ligjin “Për menaxhimin e integruar të ujërave”. Duke iu referuar analizave dhe

mendimit të ekspertëve, ndotësit kryesorë të plazheve janë ndotësit organik, derdhja e

ujërave të zeza dhe ndotjet e ngurta.

Për të adresuar këto probleme, duke u bazuar në parashikimet e ligjit “Për menaxhimin e

integruar të ujërav”, që vlerësimin e statusit të ujërave e bënë nëpërmjet monitorimit të

statusit të tyre kimik dhe ekologjik. Monitorimi i këtyre ujërave duhet të vlerësohet

nëpërmjet:

Elementëve biologjike;

Kushteve morfologjike;

Regjimit të prurjes vjetore;

Të përgjithshme;

Ndotësit specifikë

Elementëve hidomorfologjikë;

Elementëve fiziko-kimike.

Duke marrë në konsideratë metodën TEQUILA për vlerësimin e ndikimit në territor dhe

gjithashtu elementët e kohezionit territorial, indikatorët që duhen vlerësuar janë si më

poshtë:

Kriteret Treguesit

Cilësia

Territoriale



Sistemi territorial i integruar dhe

balancuar

Zonat e mbrojtura

Ekosistemet

Zonat Emerald

cilësia e mjedisit dhe niveli i

ndotjes


peisazhit natyror

zhvillimet e pakontrolluara,

shpërhapjet

Identiteti

Territorial

Reduktimi i varfërisë dhe përjashtimit


burimeve natyrore

niveli i punësimit në rajon

Të dhënat për popullsinë

Karakeristikat ntyrore të territorit

si: erozioni, pasuria ujore, flora

dhe fauna

Efiçenca

Territoriale

Efiçenca e burimeve, konkurueshmëria,

tërheqja

Forma kompakte e qytetit, reduktimi i

shpërhapjes

niveli i punësimit

numuri I turistëve

niveli ofrimit të shërbimit

GDP në nivel kombëtar dhe në

rajon (baseni i Erzenit)

Vlerësimi I cilësisë së ujërave të

lumenjëve dhe plazheve

Zhvillimet urbane

Bazuar në metodën e TEQUILA për matjen e impaktit në nivel kombëtar dhe rajonal

duhen ndjekur hapat si më poshtë:

PIMc

Impakti i përgjithshëm është rezultat i vlerësimit të përgjithshëm që vjen nga shumatorja e

kritereve të përcaktuara, shumëzuar për peshën e secilit kriter.

GA = Σc θc . PIMc

GA = vlerësimi i përgjithshëm

θc = pesha e kriterit

PIM = impakti i mundëshëm i politikës

TIMc

Në vlerësimin e dytë bëhet vlerësimi i ndikimit në territor, në një rajon të vetëm, në këtë

rast në lumin Ezen.

Vlerësimi në nivel rajoni është i tillë: shumatore e kritereve që shumëzojnë peshën e

secilit kriter. Duke qënë së ndikimi në një rajon mund të jetë i ndryshëm, duhet që pjesa e

parë e llogaritur të shumëzojë PIMc e llogaritur në nivel kombërar me intensitetin e

politikës në rajonin e lumit basen dhe aplikueshëmrinë e politikës në këtë rajon. Vlerësimi

i riskut është i barabartë me shumëzëimin që përftohet nga rreziku i mundëshëm me

vulnerabilitetin (e rajonit, basenin e Erzenit)

Rreiku = rrezik (rreziku i mundshëm) x vulnerabilitet

TIMr = Σc θc . Sr,c . (PIMc . PIr )

TIM = ndikimi në territor (për secilin element : eficencën, cilësinë, identitetin)

c = kriteri ose multikriteret e metodës;

r = rajoni;

θc = pesha e secilit kriter, 0 ≤ θc ≤ 1 ; Σc θc = 1;

Sr,c = ndjeshmëria e ranonit ndaj secilit kriter, 0 ≤ Sr,c ≤ 1;

PIM = impakti i mundëshëm i politikës (abstrakt, jo i matshëm), -5 ≤ PIMc ≤ +5 (kur

analizat janë cilësore);

PI = intensiteti i politikës (në rajonin r);

PA = aplikueshëmria e politikës (variablat nga a 0/1).

5.2.Rekomandime

1. Vlerësimi i politikave që implementohen në BE

Një ndër kushtet për të qënë vend anëtar i BE është implementimi i rregulloreve dhe

direktivave. Fakti që ne synojmë të aderojmë në BE, e kemi masë detyruese përshtatjen e

legjislacionit. Por për të përshtatur legjilacionin dhe për të plotësuar standartet e një

territori me cilësi të lartë, duhen shmagur ndikimet negative dhe duhenpërdorur në

mënyrë efiçente ndikimet pozitive.

Vlerësimi i politikave sektoriale siç është edhe ajo e ujit, duhet bërë që të kemi një mjedis

me standarte sa më të larta, mundësisht të caktuara nga BE.

2. Shmangia e ndikimeve negative dhe shfrytëzimi i ndikimeve negative në territor për të

patur një territor me cilësi, efiçencë dhe identitet të lartë.

Për të arritur këtë duhen njohur mirë karakteristikat e territorit dhe të kryhet monitorimi i

vazhdueshëm i cilësisë së ujërave, në mënyrë që të mbahet nën kontroll dhe të

përmirësohet cilësia e tyre. Për këtë, duhet të fillojë zbatimi i projekteve dhe planeve që

mbështeten në ligjin “Për menaxhimin e integruar të ujërave”

Arritja e një cilësie të mirë të ujërave bregdetare do të sjell rritje ekonomike, mjedis më të

shëndetshëm dhe hapjen e vendeve të punës për popullsinë, në nivel kombëtar e rajonal,

nëpërmjet zbatimit të planeve e programeve që parashikohen në ligjin e sipërpërmendur.

6. ANEKSE

Intervistë për transpozimin e ligjit

Pyetje të përgjithëshme për transpozimin e Direktivës 2000/60/EC në legjislavionin Shqipëtar

1. Proçesi i transpozimi të Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin Shqipëtar, ka marrë

parasysh kontekstin e territorit?

Po, një nga parimet që ndiqet gjatë përafrimit të legjislacionit shqiptar me legjislacionin

Evropian është përshtatshmëria e dispozitave dhe kërkesave ligjore të parashikuara në

këtë legjislacion, me karakteristikat dhe kushtet specifike të vendit tonë.

2. Sa mbështetet ligji “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”, në ligjin e

mëparshëm, “Për rezervat uojre”,?

Me hyrjen në fuqi të ligjit nr.111/2012 “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”,

Ligji nr.8093, date 21.3.1996 “Për Rezervat Ujore” i ndryshuar është shfuqizuar, por një

pjesë e dispozitave të tij kanë gjetur pasqyrim edhe në ligjin e ri (Ligjin nr.111/2012).

3. Kur ka filluar dhe sa kohë ka zgjatur proçesi i transpozimit?

4. Çfarë nënkuptoni me proçes transpozimi, nga ana institucionale?

Në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim – Asocimit, Shqipërisë i lind detyrimi për

përafrimin e legjislacionit të saj me atë Europian, si dhe marrja e masave për zbatimin e

tij.

Përveç MSA, proçesi i përfarimit të legjislacionit në Shqipëri realizohet duke u bazuar në

aktet nënligjore të mëposhtme:

- Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 486, date 25.07.2012 mbi miratimin e

Planit Kombëtar për Zbatimin e MSA-s (2012-2015) dhe përcaktimin e

përgjegjësive institucionale për përafrimin në legjislacionin shqiptar të çdo akti të

Bashkimit Evropian (i cili përditësohet çdo vit);

- Vendimin nr. 584, date 28.8.2003 “Për miratimin e Rregullores së Këshillit të

Ministrave”

- Vendim nr. 201, datë 29.3.2006 për disa ndryshime dhe shtesa në Vendimin nr.

584, datë 28.8.2003 të Këshillit të Ministrave “Për miratimin e Rregullores së

Këshillit të Ministrave”;

- Vendim nr.4 data 7.1.2009 për një shtesë në Vendimin nr.584, datë 28.8.2003, të

Këshillit të Ministrave, “Për miratimin e Rregullores së Këshillit të Ministrave”, të

ndryshuar.

5. Në çfarë mënyre është bërë transpozimi i Direktivës së Ujit, në çfarë faze është

aktualisht? Çfarë ekspertize është ndjekur për këtë proçes përveç ekspertizës ligjore?

Nëpërmjet hartimit dhe miratimit të Ligjit nr.111/2012 “Për Menaxhimin e Integruar të

Burimeve Ujore” është arritur përafrimi i plotë i Direktivës Evropiane 2000/60, “Ngritja e

një kuadri ligjor për veprimet e komunitetit në fushën e politikës së ujërave” në

legjislacionin Shqiptar.

6. Cilat janë impaktet e pritshme të këtij ligji nga pikëpamja institucionale dhe

territoriale?

7. Cilat janë disa nga projektet e miratuara nga Ministria e Bujqësisë, zhvillimit Rural

dhe Menaxhimit të ujërave, pas transpozimit të Direktivës Europiane?

8. Si mendohet të veprohet me hartimin e akteve nënligjore që kërkon vete legjislacioni i

ujërave? Në ç`faze të proçesit jeni aktualisht?

Në nenin 101, të ligjit nr.111/2012 janë përcaktuar nenet të cilët do të shërbejnë si bazë

ligjore për nxjerrjen e një sërë aktesh nënligjore, që do të çojnë në zbatimin e këtij ligji.

Po në këtë nen janë përcaktuar edhe institucionet përgjegjëse për miratimin e këtyre

akteve si: Këshilli i Ministrave, Ministri përgjegjës për mjedisin, Këshilli Kombëtar i Ujit,

etj.

Përsa i përket mënyrës së hartimit (mbështetje nga projekte apo ngritja e grupeve të punës

për hartimin e tyre) dhe miratimit të këtyre akteve, mund të merrni informacion më të

detajuar pranë Ministrisë së Mjedisit.

Pyetje mbi ujërat bregdetare

1. Çfarë parashikon legjislacioni për ujërat bregdetare?

2. A parashikohen dispozita të veçanta për ujërat bregdetare?

Në lidhje me ujërat bregdetare do t’ju sugjeroja t’i referoheni dispozitave ligjore të

parashikuara në legjislacionin e mëposhtëm:

- Ligjin nr.111/2012, date 15.11.2012 “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve

Ujore”;

- Ligjin nr.8905, datë 6.6.2002 “Për mbrojtjen e Mjedisit Detar nga Ndotja dhe

Dëmtimi”;

- Konventën Ndërkombëtare për Parandalimin e Ndotjes nga Anijet, 1973, të

ndryshuar nga Protokolli i viti 1978 në lidhje me të, e miratuar me ligjin nr. 9594,

datë 27.07.2006 “Për Aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventën

Ndërkombëtare Detare për Parandalimin e Ndotjeve nga Anijet, 1973, të

ndryshuar me protokollin e vitit 1978”;

- Ligjin nr.10234, datë 18.2.2010 për aderimin e Republikës së Shqipërisë në

Protokollin “Për Menaxhimin e Integruar të Zonës Bregdetare në Mesdhe” të

Konventës së Barcelonës “Për Mbrojtjen e Mjedisit Detar dhe të Rajoneve

Bregdetare të Mesdheut”;

- Ligjin nr. 8690, datë 16.11.2000 për aderimin e Republikës së Shqipërisë në

Konventën "Për mbrojtjen e Mjedisit Detar dhe të Zonës Bregdetare të Detit

Mesdhe", si dhe të 6 protokolleve shoqëruese”.

Intervistë për ndikimin e ujërave bregdetare në territor

Ekpsert Mjedisi Ekpsert Mjedisi Ekspert

hidrogjeolog

Ekspert Gjeolog

1. Si ndikojnë

ujërat

bregdetare

në

ndryshimin

e klimës dhe

anasjelltas?

Ujrat bregdetare

ndikojnë

ndjeshëm në

ndryshimin e

klimës. Ato janë

pjesa kryesore që

krijojnë kushte

atmosferike në

një zonë të

caktuar, ku

tërësia e këtyre

fenomeve përbën

klimën.

Ndryshimet

klimatike si

pasojë e ngrohjes

globale, ka sjelë

ndryshime në

sjelljen e ujrave

bregdetare, si

rritjen e shpejtë

të nivelit të tyre,

krijimin stuhive

oqeanike të një

shkalle shumë të

lartë si urgane,

cikolone,

tajfune, me

pasoja

katastrofale për

jetën në tokë etj

Influenca e tyre

konstatohet në:

Rritjen me 7-10

% të lagështisë së

ajrit, krahasuar

me zonat e

brendëshme

kontinentale dhe

rreth 10-12 %

krahasuar me

zonat e

brendëshme

malore me lartësi

>1000 m nga

niveli i detit.

Rritjen me +3-

50C të

temperaturës, në

kushte

temp.mesatare.

Në vartësi të

stinës,

kohëzgjatjes

ditore, raportit

natë/ditë,

presionit

atmosferik,

prezencës së

erërave etj, kjo

shifër ndryshon

dhe luhatet +5-

70C, ndonjëherë,

në vartësi të

faktorëve të

sipërpërmendur,

në +7-100C;

Ngopjen e

atmosferës me

ujë dhe për

pasojë

shkaktimin e

reshjeve

intensive.

2. Cilët janë

ndotësit më

të

zakonshëm

që

shkaktohen

në ujërat

bregdetare

dhe nga cilat

burime? Po

ato më të

dëmshme

për florën

dhe faunën?

Ndotja që

shkaktohet

kryesisht në

këto ujëra është

ndotja që vjen

nga ujërat e

zeza dhe

(ndotja

biologjike). Kjo

ndotje sjell

zhdukjen e

faunës dhe

florës ujore.

Ndotësit më të

zakonshëm që

dëmtojnë ujërat

bregdetare janë

ujërat e zeza dhe

mbeturinat

organike të

dekompozuara.

Ato janë të

pasura me nitrite,

klorure, sulfitë,

sulfure, metale të

rënda etj, të cilët

janë vdekjeprurës

për florën dhe

faunën.

Ndotës të

rrezikshëm dhe

afatgjatë janë

nënproduktet

industriale.

Ndotje të

konsiderueshme

shkaktojnë edhe

kimikatet që

përdorën në

bujqësi dhe që

transportohen në

det nga ujërat,

kryesisht

sipërfaqësore por

edhe

nëntokësore.

3. Si ndikojnë

ujërat

(veçanërisht

ato

bregdetare)

në erozion

Deti apo oqeani

ka ciklin e tij të

baticave dhe

zbaticave, të

cilat në periudha

të ndryshme të

Ndikimet më të

zakonshme që

shkaktohen në

territor nga

ujërat

Ujërat bregdetar

kanë ndikim të

veçante në

rrëshqitjet,

sidomos në ato

Ujërat detare,

meqenëse janë të

kripura janë ujëra

agresive, të cilat

hyjnë në reaksion

me përbërësit e

dhe në

rrëshqitjet ë

dherave? Në

cilat dhera

kanë më

shumë

ndikim?

tokës marrin

tokë dhe lënë

tokë. Në rastin e

ndërhyrjeve nga

njeriu, të cilat

nuk janë të

parashikuara

sipas ligjit të

ndodhin për një

sërë arsyesh

teknike,

gjeomorfologjike

të zonës, deti apo

oqeani e kthen

mbrapsht këtë

keqtrajtim të tij,

duke sjellë

rreshqitje dheu

në zonën ku

është ndërtuar

etj.

bregdetare janë:

erozioni

pëtgjatë vijës

bregdetare dhe

lëvizja e vijës

bregdetare.

pjese ku

morfologjia e saj

shprehet me

prani të zonave

kodrinore të tilla

si: vargjet

kodrinore të

Prezes dhe të

Durrësit, që

përfundojne në

det në kepin e

Rodonit dhe të

Bishtit të Pallës,

Divjakes,

Povelçes,

Zvërnecit, etj.

Kodrat janë

formuara nga

depozitime

mollasike

(argjila, rëra,

elevrolite). Për

të parë këtë

fenomen po

japim disa foto

te rreshqitjeve

ne Porto

Romano.

tokës dhe japin

komponime me

veti të ndryshme

fizikomekanike.

Kjo çon në

prishjen e

ekuilibrave

egzistues dhe

kërkohet të

rivendosen

ekuilibra të rinj,

gjë që shkaton

deformime në

strukturat mbi e

nëntokësore, e

për pasojë

zhvendosje të

tyre.

Rol të madh

luajnë edhe

baticat e zbaticat,

të cilat sjellin në

stere (tokë)

depozitime detare

dhe marrin prej

saj depozitime

terrigjene. Është

e rëndësishme që

në këtë proçes

reversibël (të

kthyeshëm) të

vendoset

ekuilibër

ndërmjet dy

proçeseve të

kundërta. Ky

ekuilibër

vendoset kur nga

ujrat e

brendëshëm (të

kontinentit)

sjellin

mjaftueshëm

material të ngurtë

për të

kompensuar atë

pjesë që tërheq

deti.

Ky ekuilibër

mund të prishet

edhe për shkaqe

madhore

(tërmete,

vullkane, grabene

apo horste detare,

fenomene

karstike etj, ndaj

të cilave njeriu

është pothuajse i

pamundur për t’i

parandaluar. Ai,

për këto raste,

duhet të kryejë

studime të

thelluara dhe të

shmangë

zhvillimet urbane

në këto sheshe.

Më shumë

ndikim ka në

dherat e butë siç

janë argjilat,

alevrolitet,

rreshpet etj, të

cilat ngopen me

ujë (thithin deri

mbi 40% të

volumit të tyre),

rëndohen dhe në

shpatet me

pjerrësi mbi 160

rrëshqasin e në

tokat e sheshta

zmadhojnë e

zvogëlojnë

volumin.

4. Në ligjin

“Për

menaxhimin

e integruar

të ujrave”

përcaktohet

që

veprimtaritë

në zonën

Zbatimi i këtij

kushti të

vendosur nga

legjislacioni,

sigurisht që

duhet të ketë një

impakt pozitiv,

pasi largon së

pari të gjitha

Që ky ligj të

gjej zbatim

duhet të jetë

fleksibël.

Largësitë e

përcaktuara

janë të

mesatarizuara,

por varjojnë në

bregdetare

të

zhvillohen

në brezin

100 – 200m

nga vija

bregdetare

dhe duhet të

miratohen

nga KKU

(Këshilli

Kombëtar i

Ujërave). A

mendoni se

këto

percaktime

zbatohen

rregullisht

dhe si

mendoni që

do të

ndikojë kjo

në të

ardhmen në

cilësinë e

ujërave larës

të detit?

shakarkesat e

aktivitetit

njerëzor që të

derdhen direkt

në ujrat

bregdetare,

mbron

formacionet

ranore duke i

lënë ato të pa

prekura.

varësi të

terrennit. Ndaj

është

përcaktuar mirë

5. Nga

pikëpamja

hidrogjeolog

jike a është

e

mjaftueshm

e distanca e

përcaktuar

për

zhvillimin e

veprimtarive

në brigje?

Në cilat

brigje ka

tërheqje të

detit nga

toka? Po

futje të detit

Fenomenet e

futjes së detit

në tokë ndodhin

më teçër në

deltat e

lumrnjëve:

Seman,

Shkumbin,

Vjosë. Ky është

një fenomen

shumë i

rrezikshëm për

gjallesat dhe

mikrogjallesat

që jetojnë në

tokë.

Vija bregdetare

është në

ndryshim të

vazhdueshëm.

Këto ndryshime

ndodhin jo

vetëm për arësye

natyrore, por

shkaktohen

kryesisht nga

ndikimi i

veprimtarisë

njerëzore. Për

rrjedhoje disa

zona i

nënshtrohen

veprimtarisë

eroduese të

detit, të tjera

Kjo distancë

varion në vartësi

llojeve

shkëmbore që

ndërtojnë

bazamentin dhe

strukturave

gjeologjike në

tërësi. Distanca

100÷200 është

një distancë e

mesatarizuar, e

cila duhet

studjuar rast pas

rasti. Në vijën

bregdetare

shqiptare ka

vende ku mund të

ndërtohet (për

në tokë?

veprimtarisë

akumuluese, si

dhe në disa zona

erozioni i detit

është aq i

fuqishëm sa

shkaton

rrëshqitje të

vazhdueshme të

formacioneve

shkëmbore në

brigjet e tij.

1. Në zonën e

Gjirit te Lalzit,

luginën dhe

litoralin e lumit

Erzen si dhe

zonën e Gjirit të

Durrësit janë

evidentuar

fenomeneve

gjeodinamike

dhe dinamikës

së erozionit të

vijës bregore, të

përfaqesuar me

dy fenomene

negative

kryesore:

Erozion i

fuqishëm në

grykëderdhjen

dhe krahun e

djathtë të deltës

së lumit Erzen.

Rrëshqitje

masive si

rezultat i

erozionit detar

në vijën bregore

që ndërtohet nga

formacionet

shkëmbore

mollasike

neogjenike:

Currila-Porto-

Romano-Pallë-

nga

qëndrueshmëria e

bazamentit) edhe

brenda në ujë por

ka vende të tjera

ku nuk duhet

ndërtuar ndoshta

dhe më shumë se

1 km (lagunat,

tokat torfore etj).

Duhen bërë

studime rast pas

rasti.

Tërheqje të detit

nga toka ka në

rastet e sjelljes

me shumicë nga

kontinenti të

materialit të

ngurtë, ngritjeve

orogjenike të

strukturave

tokësore etj.

Futje të detit në

tokë ka në rastin

kur strukturat

tokësore

zvogëlojnë

volumin,

përbërjen etj …

Kepi i Palit dhe

Shën Pjetër-

Kepi i Rodonit.

Vrojtimet e

dinamikës së

vijës bregore në

Gjirin e Lalzit

konstatojnë një

erozion të

fuqishëm në

grykëderdhjen e

lumit Erzen

sidomos në

krahun e djathtë

me nje mesatare

84.6 metra ne

vit.

6. Ç’farë mund

të bëhet për

të

përmirësuar

cilësinë e

ujërave

bregdetare

në zonat e

mbrojtura,

të cilat

kërkojnë

kujdes më të

veçantë?

Ndotja më e

madhe që i

shkaktohet

ujërave

bregdetare

aktualisht është

nga derdhja e

ujërave të zeza.

Ndaj masat që

duhen marrë

janë: ndlimi i

derdhjes së

kltyre ujërave

shumë pran

brigjeve dhe

ngritja e

impianteve të

përpunnimit të

ujërave të zeza

7. Në Basenin

e Lumit

Erzen sa ka

ndikuar

presioni i

zhvillimit

(pas viteve

’90) në

ndotjen e

ujërave

Jashtëzakonisht

shumë,

nëpërmjet rritjes

së ndotjeve

organike, të

matarialeve të

ngurta etj

Zhvillimet

urbane kanë

bërë që të rritjet

ndotja në ujërat

bregdetare

siprfaqësore

?

8. Ç’farë

masash

afatshkurtër

a dhe

afatgjata

duhen marrë

për të

përmirësuar

cilësinë e

ujërave

sipërfaqësor

e dhe më

specifikisht

të ujërave

bregdetare?

Zbatimi i

parashikimeve

që bën ligji “Për

menaxhimin e

Integruar të

ujërave.

Kujdesi ndaj

mjedisit dhe

karakteristikave

të tij.

- Përpunimi i

ujërave të zeza

para se të

shkarkohen në

det

- Menaxhimi i

mbetjeve

urbane

- Mbrojtja e

vijës bregdetare

nga ndërhyrjet

urbane dhe

aktivitetet

ekonomike

- Analizimi i

cilësisë së ujit

në mënyrë

periodike

(monitorimi)

Harta hidrogjeologjike e Shqipërisë

SHKODËR

LEZHË

KUKËS

PESHKOPI

TIRANË

ELBASAN

KORÇË

BERAT

VLORË

SARANDË

LUSHNJË

FIER

TEPELENË

GJIROKASTËR

DURRËS

Morinë

Dibër

Morinë

Has

Qafë Thanë

Tushemisht

Kakavijë

Tre Urat

Konispol

Hani i Hotit

Muriqan

a Shtresa të me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtje të madhe

Zhavorre dhe zhure

Zhavorre dhe zhure të mbuluara nga shtresa me përshkrueshmëri të ujët

në përgjithësi

shumë e lartë

Q4 a 1

Q4Q4 a1

c Shtresa me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtj të madhe

Gëlqeror konglomeratikë të karastëzuar

Gëlqeror shtresore të çarë dhe të karastëzuar

Gëlqeror shtresore të çarë

Gëlqeror shtresore me gëlqerorë mergelore ose

argjilore, të çarë e të karstëzuar

Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, dolomite dhe silicorë

shtresorë, të çarë e të karstëzuar

Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, mergele e silicorë, të çarë

Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, dolomite, të çarë dhe

shumë të karstëzuarGëlqeror me silicorë dhe rreshpe, dolomite, të çarë dhe

shumë të karstëzuar

Gëlqeror të mermerizuar

Dolomite të çarë

Gëlqeror shtresore e masivë, në përgjithësi


Gëlqeror , gëlqerore dolomitikë e dolomite,

të çarë dhe të karstëzuar

Pg1, Pg2, Pg2, Pg3

Cr1.Cr2 + Pg2.Pg2

Cr2

T2 - Cr2

T3

T2 - J2, T2 - J1

T2 - 3

P2

Cr

Cr

J

Pg22

3

në përgjithësi

e lartë

Shtresa me rënje të butë

dhe rrudhosje të dobëtShtresa të rrudhosura

b Shtresa me përhapje zë kufiziat ose të pa qëndrueshme në shtrirje dhe me ujëmbajtj mesatare

Popla, zhavorre, zhure dhe rëra

Popla, zhavorre dhe zhure herë helr të çimentuara

Material i trashë copëzot

Brekçi shpatore

në përgjithësi

e lartë mesatare

ose e ndryshme

Q1 - 3P , Q3 P , Q4 P

Q1 - 3C

Q1 - 3, Q1 - 3a , Q1

Q 3 ak

1 1 1

a Shtresa të me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtje të madhe

Zhavorre dhe zhure

Zhavorre dhe zhure të mbuluara nga shtresa me përshkrueshmëri të ujët

në përgjithësi

shumë e lartë

Q4 a 1

Q4Q4 a1

SHKËMBINJ TË ÇARË DHE POROZË ME UJËMBAJTJE LOKALE OSE SHUMË TËVARFËR NË UJËRA NËNTOKËSORE

e ulët deri në

mesatare

6 J2 - 3

VP2, v J2 - 3

cP - T1, Z J 3, ZCr1

a Shkëmbinj të çarë me ujëmbajtje lokale dherezerva të kufizuara deri mesatare

Shkëmbinj intruzivë ultrabazikë

Shkëmbinj intruzivë bazikë

Shkëmbinj intruzivë acide dhe mesataracide

c Shtresa me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtj të madhe

Gëlqeror konglomeratikë të karastëzuar

Gëlqeror shtresore të çarë dhe të karastëzuar

Gëlqeror shtresore të çarë

Gëlqeror shtresore me gëlqerorë mergelore ose

argjilore, të çarë e të karstëzuar

Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, dolomite dhe silicorë

shtresorë, të çarë e të karstëzuar

Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, mergele e silicorë, të çarë

Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, dolomite, të çarë dhe

shumë të karstëzuarGëlqeror me silicorë dhe rreshpe, dolomite, të çarë dhe


Gëlqeror të mermerizuar

Dolomite të çarë

Gëlqeror shtresore e masivë, në përgjithësi


Gëlqeror , gëlqerore dolomitikë e dolomite,

të çarë dhe të karstëzuar

Pg1, Pg2, Pg2, Pg3

Cr1.Cr2 + Pg2.Pg2

Cr2

T2 - Cr2

T3

T2 - J2, T2 - J1

T2 - 3

P2

Cr

Cr

J

Pg22

3

në përgjithësi

e lartë

Shtresa me rënje të butë

dhe rrudhosje të dobëtShtresa të rrudhosura

b Shtresa me përhapje zë kufiziat ose të pa qëndrueshme në shtrirje dhe me ujëmbajtj mesatare

Popla, zhavorre, zhure dhe rëra

Popla, zhavorre dhe zhure herë helr të çimentuara

Material i trashë copëzot

Brekçi shpatore

në përgjithësi

e lartë mesatare

ose e ndryshme

Q1 - 3P , Q3 P , Q4 P

Q1 - 3C

Q1 - 3, Q1 - 3a , Q1

Q 3 ak

1 1 1

mesatare

deri në e ulët c Shtresa me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtj mesatare deri në të vogël

N1r

N , N 11

3

1

2

N 11

N 11

N a1 2

N a1 1

2

Pg32

Konglomerate e ranorë që ndërthuren me argjila

dhe alevrolite

Ranorë, argjila dhe alevrolite

Gëlqerorë litomatike dhe konglomeratë, ranorë e

alevroëite

Konglomeratë, ranorë e alevrolite

Konglomeratë dhe më pak ranorë e alevrolite

Konglomeratë dhe më pak ranorë, alevrolite dhe argjila

Ranorë dhe argjila

T 1Gëlqerorë shtresorë me ndërshtresa rreshpesh

a b

P-T

PZ,P-T, T1

P-T1

Q4d-Q4-Q1-3

N1a, N2, N2h

a-N1t, N b -N , N

Cr2m- Pg1-2, Pg1-2, Pg

Pg3, Pg3

Argjila deri në rëra, vende vende me përmbajtje

zhavorri dhe materiale të tjera copëzore

Alevrolite dhe argjila, rrallë ranorë

a) Argjila, alevrolite . b) Argjila, alevrolite, mergele

Argjila, alevrolite, ranorë (flish)

Arlevrolite, ranorë, mergele dhe më pak gëlqerorë (flish)

Arlevrolite, ranorë, gëlqerorë (flish)

Ranorë, mergele, konglomerat, argjila dhe material i

ndryshëm gëlqerorë copëzor ( depozitime flisholdale)

Konglomeratë dhe ranorë të metamorfizuar

Gipse

Rreshpe të ndryshme si dheranorë, konglomeratë,

gëlqerorë dhe shkëmbinj vullkanikë

1

22-3

1-2

3

1

1

1

Cr2-m- Pg1-2, Pg

J3-Cr1 - J31-Cr2Cm

22

shumë e ulët b Shkëmbinj të çarë dhe porozë me ujëmbajtje lokale dhe rezerva të kufizuara

Vullkanikë bazikë e mesataroacide si dhe shkëmbinj

vullkanogjenë - sedimentarë

e ulët

N2, O1

N2 1, N1 1, N1, N2

N h

N b

1

1

2

2 3

T1, T2a, J2-3, J3ef - s

Pg2, Pg3, Pg3

2 - 3 3

Konglomeratë e ranorë, të çimentuara dhe argjila

Ranorë e konglomeratë shpesh të shkrifët dhe argjila

Ranorë, konglomeratë, gëlqerorë litomatike, mergele

dhe alevroliteKonglomeratë, ranorë, gëlqerorë litomatike e mergele

Ranorë, argjila dhe alevrolite

b Shkëmbinj të çarë dhe porozë me ujëmbajtje lokale dhe rezerva të kufizuara

7. REFERENCAT

1. S. Duhr, C. Colomb, V. Nadin (2010). “EU Spatial Planning and Territorial

Cooperation”. United Kindom.

2. Jordan, D. Liefferink (2010). “Enviromental Policy in Europe: 'The Europianization

of national environmental policy”. United Kindom.

3. TU Delf (2008). “The institutionalisation of European spatial planning”. Netherland

4. European Commission (2000). “Directive 2000/60/EC of the Europian Parlament and

of the Council”. Brussels, Europian Commission.

5. Europian Commission (2012). “Impact Assessment Board Report for 2012”. Brussels,

Europian Commission.

6. D.Evers, J.Tennekes, J.Borsboom, H.van den Heiligenberg, M.Thissen (2009). “A

Territorial Impact Assessment of Territorial Cohesion for the Netherlands. The

Hague/Bilthoven.

7. D.Evers (2011). “ESPON INTERSTRAT Seminar: Determining the territorial impact

of EU policy in the Netherlands”. Dublin, Irland.

8. Republika e Shqipërisë (2012). Ligji 111/2012, “Për menaxhimin e Integruat të

Ujrave”. Tiranë, Republika e Shqipërisë.

9. Europian Commission (2013). “Albanian 2013 Progress Report. Communication

from the Commission to the Europian Parlament and the Council: Enlargement

Strategy and Main Challenges 2013 – 2014”. Brussels, Europian Commission.

10. Europian Commission (2011). “Albanian 2011 Progress Report. Communication

from the Commission to the Europian Parlament and the Council: Enlargement

Strategy and Main Challenges 2011 – 2012”. Brussels, Europian Commission.

11. Co-Plan (2012). “Politikëndjekës apo Poltikëbërës 2”. Tiranë, Shqipëri.

12. Ritsatakis, R. Barnes, E. Dekker, P. Harrington, S. Kokko, P. Makara (2000).

“Exploring health policy development in Europe”. Finland.

13. Europian Commission (1999). “European Spatial Development Perspective: Towards

Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union”.

Luxembourg.

14. Republika e Shqipërisl (2013). LIGJI Nr.10119, datë 23.04.2009 “Për planifikimin e

territorit”. Shqipëri/ TIRANA.

15. European Esonomic and Social Comittee (2009). “Territorial Cohesion”. Bruxelles /

BELGIQUE

16. Thomas B. Fischer, Olivier Sykes, Thomas Gore, Naja Marot, Mojca Golobič, Paulo

Pinho, Bas Waterhout & Anastassios Perdicoulis , European Planning Studies (2014):

Territorial Impact Assessment of European Draft Directives – “The Emergence of a

Neë Policy Assessment Instrument, European Planning Studies”, DOI:

0.1080/09654313.2013.868292

17. ESPON (2006). “ESPON Project 3.2 Spatial Scenarios and Orientions in relation to

the ESDP and Cohesion Policy”. Vol. 5 Territorial Impact Assessment. Belgium,

IGEAT.

18. Ministria e Mjedisit (2010). “Raporti final për projektin mbi monitorimin e lumit

Erzen”. Tirana, Shqipëri.

19. Ministria e Mjedisit (2011). “Raporti i gjendjes së mjedisit”. Tirana, Shqipëri.

20. Ministria e Mjedisit (2012). “Raporti i gjendjes së mjedisit”. Tirana, Shqipëri.

21. Tennekes, J. & W. Hornis (2008), “Ruimtelijke-effectanalyses van EU-beleid:

Nenleidraad, Ruimtelijk Planbureau” . NAi, Den Haag, Rotterdam.

22. European Commission (2010), “Investing in Europe’s Future – Fifth report on

economic, social and territorial cohesion”, Publications Office of the European Union,

Luxembourg.

VLERËSIMI I NDIKIMIT NË TERRITOR (TIA) PËR SHQIPËRINË

Documents

Transcript of VLERËSIMI I NDIKIMIT NË TERRITOR (TIA) PËR SHQIPËRINË