UNIVERSITETI
POLIS
UNIVERSITETI POLIS
FAKULTETI PLANIFIKIM,
MJEDIS DHE MENAXHIM URBAN
MASTER I SHKENCAVE NË
PLANIFIKIM DHE MENAXHIM
URBAN Tetor 2009 - Qershor 2014
TEMA: VLERËSIMI I NDIKIMIT NË TERRITOR (TIA) PËR
SHQIPËRINË
Përcaktimi i karakteristikave të një modeli vlerësimi për ndikimin e
politikës sektoriale të ujit, e tranzpozuar nga BE, në territorin Shqiptar.
Rasti i ujërave bregdetare
Studenti: Malvina DISHA
Udhëheqësi: Rudina TOTO
Tiranë, Qershor 2014
Rr." Autostrada Tirane-Durres, Km 5 ", Kashar, Tirane, Shqiperi Tel: +355 (4) 2407888/2407889, Fax: +355 (4) 2407890 Mobile: +355 (0) 69.40.88.111
WWW.universitetipolis. edu. al, info@universitetipolis. edu. al,
MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME
Për të realizuar këtë temë diplome kam gjetur suport dhe mbështetje nga njerëz që dëshiroj t’iu shpreh mirënjohjen time të përzemërt. Dua të falenderoj thellësisht supervizoren e temës sime kërkimore, Rudina Toto, e cila ka qënë një mbështetje e madhe profesionale dhe morale, duke mëlehtësuar peshën e punës.
Gjithashtu iu jam mirënjohëse për mbështetjen, Ledio Allkja, Taulant Bino, Teida Shehi, Sherif Lushaj, Hamdi Beshku, për ndihmën profesionale dhe këshillat e herëpasherëshme.
Së fundmi, por jo më pak e rëndësishme, është familja ime, nga e cila kam marr mbështetje të vazh-dueshme morale dhe emocionale. Falenderoj veçanërisht motrën time Borana Disha, e cila më dha asistencë për anën teknike të karakteristikave hidrogjeoogjike dhe gjeologjike të territorit Shqipëtar.Shpreh mirënjohjen time të madhe ndaj babait tim, Haki Disha, i cili është personi që më stimuloipër të vazhduar deri në finalizimin e këtij proçesi të gjatë.
Për ta mbyllur dua të falenderoj personin më të veçantë, që gjendet gjithmonë pranë meje dhe është mbështetja ime më e madhe emocionale dhe morale dhe gjendet gjithmonë pranë meje.
SHKURTIME
BE – Bashkimi Europian
TIA – Territorial Impact Assessment
UNECE – United Nations Economic Commission for Europe
PIM – Potential Impact (ndikimi i mundshëm)
TIM – Territorial Impact (ndikimi në territor)
TEQUILA – Territoriality Quality Identity Layered
ESPON ARTs – Assessment of Regional andTerritorial Sensitivity
EU – LUPA – European Land Use Pattern
ESPON – European Spatial Planning Observation Network
ESDP – Europian Spatial Development Policies
INSTAT – Insituti i statistikave
KKU – Këshilli Kombëtar i Ujërave
PINS – Plani i Integruar Ndërsektorial i Bregdetit
WDF – Water Framework Directive (Korniza e Direktivës së Ujërave)
KE – Këshilli Europian
Tabela e përmbajtjes
MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME ............................................................................ 2
SHKURTIME ....................................................................................................................... 3
1. HYRJE ........................................................................................................................... 7
1.1. Pse duhet një TIA për të vlerësuar ndikimin që do të kenë ujërat bregdetare në
territor dhe kush janë aktorët e interesuar ....................................................................... 7
1.2. Pse i shërben planit të Përgjithshëm Kombëtar TIA ............................................. 7
1.3. Pse i shërben Planit të Integruar Ndërsektorial për Bregdetin ............................ 8
1.4. Aktorët që përfshihen në procesin e bërjes së TIA ................................................ 8
1.5. Sfondi historik ........................................................................................................... 8
1.6. Evidentimi i problemit .............................................................................................. 9
1.7. Qëllimi i kërkimit .................................................................................................... 11
1.8. Pyetjet hulumtuese dhe hipotezat .......................................................................... 11
1.9. Objektivat ................................................................................................................ 12
1.10. Shtrirja dhe limitimet .......................................................................................... 13
2. SKELETI TEORIK .................................................................................................... 13
2.1. Si lindi koncepti i TIA-s dhe si ka ndryshuar sot ................................................. 13
2.2. Objektivi dhe hapat për të bërë një vlerësim ndikimi në territor ...................... 14
2.3. Cilat janë burimet e impakteve që shkaktohen në territor ................................. 16
2.4. Impaktet në fushën e politikës mjedisore .............................................................. 17
2.5. Direktiva 2000/60/EC e Bashkimit Europian ....................................................... 17
2.6. “Ligji për Menaxhimin e Integruar të Burimeve ujore” ..................................... 19
2.7. Çfarë duhet të adresojë TIA për ujërat bregdetare ............................................. 19
2.8. Modelet që mbështesin realizimin e një TIA ........................................................ 21
TEQUILA ........................................................................................................................... 21
QUICKCHECK .................................................................................................................. 22
ESPON ART’s .................................................................................................................... 23
EU – LUPA ......................................................................................................................... 24
3. PROJEKTIMI DHE METODAT KËRKIMORE ................................................... 25
1.1 Lloji i kërkimit, qasjet dhe teknikat ...................................................................... 26
3.1. Rishikimi i pyetjeve kërkimore .............................................................................. 27
3.2. Funksionalizimi: Indikatorët dhe Variablat ......................................................... 28
3.3. Përzgjedhja e modelit.............................................................................................. 30
3.4. Vlefshmëria dhe besueshmëria .............................................................................. 31
3.5. Mbledhja e të dhënave ............................................................................................ 31
3.6. Analizimi i të dhënave ............................................................................................. 32
4. PREZANTIMI I TË DHËNAVE DHE ANALIZAVE TË GRUMBULLUARA . 32
4.1. Transpozimi i Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin Shqipëtar ..................... 32
4.2. Karakteristikat e territorit të Shqipërisë .............................................................. 33
4.2.1. Klima..................................................................................................................... 36
4.2.2. Hidrogjeologjia përgjatë zonës bregdetare të Shqipërisë ................................ 37
4.2.3. Të dhënat për popullsinë ..................................................................................... 38
4.2.4. Zonat e mbrojtura ............................................................................................... 39
4.2.5. Ekosistemet........................................................................................................... 39
4.2.6. Zonat Emerald ..................................................................................................... 40
4.3. Vlerësim i ujërave sipërfaqësore ............................................................................ 41
4.3.1 Të dhënat për cilësinë e ujërave të lumenjëve .................................................. 41
4.3.2 Ndotja bakterologjike e ujit të detit në plazhet kryesore ................................. 44
4.4 Karakteristikat e territorit në basenin e lumit Erzen .......................................... 45
4.4.1 Hidrografia dhe klasifikimi i ujërave sipërfaqësore ........................................ 46
4.4.2 Ndotja bakterologjike e ujërave bregdetare në plazhin e Durrësit ................ 46
4.4.3 Vija bregore, erozioni dhe akumulimi ............................................................... 47
4.4.4 Klima..................................................................................................................... 48
4.4.5 Hidrogjeologjia në basenin e lumit Erzen ......................................................... 49
4.4.6 Zhvillimet urbane ................................................................................................ 53
5. KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET ........................................................ 54
5.1. Gjetje dhe konkluzione ........................................................................................... 54
5.2. Rekomandime .......................................................................................................... 57
6. ANEKSE ...................................................................................................................... 59
7. REFERENCAT ........................................................................................................... 75
Tabela e Figurave
Fig. 1 . Kur duhet bërë një TIA ................................................................................................ 12
Fig .2. Tre hapat për të vendosur pse duhet një TIA për ujërat bregdetare ............................. 15
Fig .3. Aspektet administrative dhe territoriale të impakteve (Tennekes and Hornis; 2008,
fq.18) ................................................................................................................................ 16
Fig .4. relacioni i TEQUILA me elementët e Kohezionit Territorial (Komisioni Europian
2010: 179) ........................................................................................................................ 22
Fig .4. Përcamitimi i metodës së kërkimit (Burimi: ESPON).................................................. 27
Fig .5. Basenet ujëmbledhëse në Shqipëri dhe Baseni i Lumit Erze ...................................... 31
Fig .6. strategji e integruar e objektivave të kohezionit territorial dhe kritereve të vlerësimit
për ujërat bregdetare (ESPON 3.2 Final Report October 2006; përshtatja nga autori i
temës kërkimore) ............................................................................................................. 34
Fig .7. Zonat dhe nënzonat klimatike në Shqipëri ................................................................... 37
Fig .8. Dendësia e popullsisë sipas qarqeve ............................................................................. 38
Fig .11. Plazhet më të ndotura (Burimi: Ministria e Mjedisit; grafiku autori i temës
kërkimore) ........................................................................................................................ 45
Fig .12. Kategoritë e ujërave sipërfaqësore në basenin e lumit Erzen ..................................... 46
Fig .13. ..................................................................................................................................... 47
Plazhi i Durrësit 2011. Vlerat e IE dhe FC sipas 95 – 90% -tile (Burimi: Raporti për
Vlerësimin e Mjedisit 2011) ............................................................................................ 47
Fig .14. Përmbajtja e Kromit në deltën e Lumit Erzen (Raporti i gjendjes së mjedisit 2011) . 47
Fig .15. Përmbajtja e Nikelit në deltën e Lumit Erzen (Raporti i gjendjes së mjedisit 2011) . 47
Fig .16. Vija bregore në grykëderdhjen e lumit Erzen (Raporti i Gjendjes së Mjedisit) ......... 48
Fig .17. Zonat dhe nënzonat klimatike në basenin e lumit Erzen ............................................ 49
Fig .18. Hidrogjeologjia në Baenin e Lumit Erzen .................................................................. 50
1. HYRJE
1.1.Pse duhet një TIA për të vlerësuar ndikimin që do të kenë ujërat bregdetare në
territor dhe kush janë aktorët e interesuar
Një nga kërkesat kryesore që vendet e tjera të jenë pjesë e BE është të ketë përputhshmëri me
standartet dhe direktivat e Bashkimit Europian. Të gjithë vendet anëtare ose që synojnë të
jenë pjesë e BE-së, referuar Strategjisë së Lisbonës, duhet të implementojnë politika e
reforma, për të kontribuar në dialogun ekonomik europian dhe për të ndihmuar në
përmirësimin e kushteve mjedisore ekonomike e sociale të të gjtha vendeve anëtare të
Bashikimit Europian.
Legjislacioni i Komunitetit Europian përcakton standarte të njëjta për vende të ndryshme, të
cilat janë pjesë e Bashkimit Europian. Për të kuptuar pse është kjo tendencë, duhet të
kuptojmë që problemet mjedisore të një vendi anëtar mund të shkaktojnë probleme edhe për
vendet e tjera. Pra, rregulla të tilla luajnë një rol të rëndësishëm, duke promovuar kulturën e
mbrojtjes së mjedisit. Uji është një nga hallkat më të rëndësishme të mjedisit për të cilin
duhet treguar kujdes dhe duhen parandaluar ndotjet e vazhdueshme të tij. Përshtatja e
legjislacionit dhe ndikimit në territor që shkakton transpozimi, janë hapat e parë, për të pasur
një mjedis të shëndetshëm dhe në standartet europiane.
Politika e ujit është transpozuar nga BE në dhjetor 2012, në përputhje të plotë me Direktivën
2000/60/EC. Gjatë transpozimit të kësaj politike, është realizuar përshtatshmëria e
dispozitave të këtij ligji me karakteristikat e legjislacionit dhe territorit shqiptar. Para se të
veprohet pra, të fillojë zbatimi i projekteve dhe programeve, që i referohen ligjit 111/2012
“Për menaxhimin e integruar të ujërave”, duhet bërë një vlerësim i ndikimeve të mundshme
që shkaktohen në territor, nga dispozitat që parashikohen në këtë ligj.
Implementimi i politikave në legjislacionin e një vendi tjetër ka ndikim në organizimin
institucional dhe në territorin e vendit që bën implementimin e politikës. Për të vlerësuar nëse
ndikimi që sjell ky përafrim ndikon pozitivisht ose negativisht, duhet bërë një vlerësim i
ndikimit në territor.
1.2.Pse i shërben planit të Përgjithshëm Kombëtar TIA
Më 18 dhjetor 2013, Këshilli Kombëtar i Rregullimit të Territorit ka miratuar nismën për
Planin e Përgjithshëm Kombëtar të Zhvillimit të Territorit. Hartimi i Planit të Përgjithshëm
Kombëtar të Territorit ka për qëllim të krijojë një platformë drejtuese dhe me garanci ligjore
të nevojshme për një zhvillim të qëndrueshëm urban, ekonomik, social e mjedisor në territor.
Në vendimin nr.481, datë 22.6.2011 “Për Miratimin e Rregullores Uniforme të Instrumentave
të Planifikimit, neni 4, pika 2 përcaktohet:
Plani i përgjithshëm kombëtar hartohet njëkohësisht me politikën e përgjithshme kombëtare
të planifikimit të territorit dhe zbaton qëllimet, objektivat dhe rezultatet e pritshme të
caktuara në të.
Një nga politikat e territorit dhe që lidhet gjithashtu me kohezionin territorial, është Politika
sektoriale e ujit. Këto politika territoriale kanë ndikime të caktuara në territor, ndaj është e
rëndësishme që të vlerësohen dhe adresohen të gjitha ndikimet e pritshme që vijnë nga
politikat sektoriale.
1.3.Pse i shërben Planit të Integruar Ndërsektorial për Bregdetin
PINS është një plan ndërsektorial, i cili, përfshin disa njësi administrative që shtrihen përgjatë
bregdetit të zonës jugore. Nisma për këtë plan është ndërmarrë nga Ministria e Zhvillimit
Urban dhe Turizmit, në tetor të vitit 2013. Qëllimi kryesor për hartimin e këtij plani është
bashkërendimi i të gjithë planeve vendore, në funksion të planifikimit dhe zhvillimit të
qëndrueshëm, në të gjitha njësitë vendore të zonave bregdetare që ky plan prek. Hartimi i tij
bëhet në kuadër të zbatimit të politikave të territorit për të përmirësuar dhe kontrolluar
zhvillimet e mëtejshme në zonat bregetare, të cilat kanë presion zhvillimi.
Zonat bregdetare janë zonat që ndikohen në mënyrë direkte nga parashikimet që bën ligji
“Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”, për ujërat bregdetare. Hartimi i këtij plani duhet
të adresojë të gjithë zhvillimet që pritet të ndodhin në zonat bregdetare. PINS duhet të marrë
në konsideratë të gjitha direktivat që transpozohen nga BE, në periudhën e hartimit të këtij
plani dhe që kanë lidhje me fushat që merr parasysh ky dokument.
1.4.Aktorët që përfshihen në procesin e bërjes së TIA
TIA (Vlerësimi i Ndikimit në Territor) është instrumenti që realizon vlerësimin në dy nivele.
Niveli i parë është abstrakt e i përgjithshëm dhe mund të jetë në shkallë europiane e
kombëtare. Niveli i dytë është niveli rajonal, pra në shkallë më të vogël dhe përqendrohet në
evidentimin e ndikimeve më specifike për një rajon, ku pritet një ndikim i ndryshëm nga
parashikimet e politikës që vlerësohet.
Ndaj aktorët që përfshihen në realizimin e TIA janë:
QEVERIA QENDRORE
Ndikimi në territor nga direktivat e transpozuara nga BE shtrihet në të gjithë vendin, ndaj
për fusha të caktuara, është përgjegjëse Ministria përkatëse. Gjithashtu, transpozimi i
direktivave realizohet në nivel qendror.
QEVERIA VENDORE
Në rajone të ndryshme ka ndikim të ndryshëm, pra jo në të gjitha rajonet ndikimi është i
njëjtë, por ndryshon nga karakteristikat e ndryshme të rajoneve. Për të adresuar ndikimet
e ndryshme, njësitë administrative sipas rastit duhet të marrin masa të ndryshme.
EKSPERTËT
Për të bërë një vlerësim të ndikimit në territor, duke përdorur instrumentin TIA, ka dy
mënyra, ad – hoc ose nëpërmjet bashkërendit të mendimeve të ekspertëve të fushave të
ndryshme.
1.5.Sfondi historik
Zhvillimet në sistemin e planifikimit në Shqipëri kanë ndryshuar bashkë me mënyrën e
organizimit politik. Në periudhën kohore 1945 deri në 1990, sistemi i planifikimit, ashtu si
qeverisja politike, ishte i centralizuar. Toka ishte kryesisht pronë publike dhe shumë pak ishte
në pronësi private. Përdorimi i tokës ishte i paracaktuar nga shteti si në zonat urbane ashtu
dhe në zonat rurale.
Zhvillimi i vendit ndryshonte në zonat malore dhe fushore. Në zonat malore ishte prioritet
industrita e rëndë për nxjerrjen e mineraleve, ndërsa në ultësirën bregdetare prioritet kishte
bujqësia. Në zonat bregdetare u bonifikuan kënetat dhe u kthyen në toka për prodhimin e
produkteve bujqësore. Këto tregonin se zhvillimi i vendit ishte totalisht i kontolluar nga
shteti. Instrumentat më të lartë të menaxhimit të planifikimit për qytetet dhe fshatrat ishin
“Planet Rregulluese”, të cilat ishin shumë të ngurta dhe kufizoheshin në përcaktimin e
objekteve që do të ndrërtoheshin dhe funksionet e tyre.
Migrimi i njerëzve nga një qytet në tjetrin ishte i pakët dhe i kontrolluar nga shteti.
Shpërndarja e popullsisë nuk kishte ndryshim të madh nga zonat malore në zonat e ulëta
fushore. Pjesa më e madhe jetonte në fshatra. Githashtu, njerëzit ishin të detyruar të lëviznin
për të punuar në vendet ku i caktonte shteti dhe mungonte liria e lëvizjes ose zgjedhjes
individuale.
Pas viteve ’90, nga politika dhe planifikimi i centralizuar u kalua në një sistem të ri të
decentralizuar. Në këtë periudhë ndodhën ndryshime të mëdha politike e për pasojë,
ndryshimi i parë erdhi nga vërshimi i popullatës drejt ultësirës bregdetare, kryesisht në
rajonin Tiranë – Durrës. Në këtë zonë u rrrit përqendrimi i popullsisë, gjë që ndikoi në
zhvillimet e pakontrolluara, të cilat ndikuan në mënyrë të drejtpërdrejtë në territor. Disa nga
problemet që u krijuan ishin ndërtimet në zona të papërshtatshme dhe shumë afër bregdetit,
ndotja e ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore nga veprimet e palejuara të njerëzve, si dhe
dëmtimi i florës dhe faunës tokësore e ujore. Një tjetër dëm që iu shkaktua mjedisit përgjatë
bregdetit është ndërtimi në zonat kënetore, të cilat u thanë dhe prerja e pishave për të përdorur
tokën për ndërtim. Këto ndërhyrje të pakontrolluara kanë bërë që sot të kemi pamjen që na
ofrohet: ndërtime shumëkatëshe që nuk respektojnë distancat dhe shumë afër brigjeve, nivel
dhe cilësi e ulët shërbimesh, aksesueshmëri e dobët, ndotje mjedisore të ujit dhe të ajrit,
dëmtime të habitateve përgjatë zonave bregdetare, shfrytëzim të palejuar për nxjerrjen e
inerteve etj.
Kjo dukuri negative kërkoi ndërhyrje emergjente, e cila filloi si një proçes i gjatë e
pandërprerë legjislativ, në sistemin e planifikimit. Ndryshimi i parë pozitiv ishte në vitin
1993, kur në Parlament u miratua ligji 7693, “Ligji për Urbanistikën”, i cili ka pësuar
ndryshime të herëpashershme. Në vitin 2009 u miratua ligji 10119 “Për Planifikimin e
Territorit”. Rëndësia e tij qëndron në faktin se solli një mendësi të re në sistemin e
planifikimit në Shqipëri, mendësi që bazohet në strategji për zhvillimin e territorit dhe nuk
mbetet më vetëm në përcaktimet e ngurta të koeficientëve urbanistikë.
1.6.Evidentimi i problemit
Duke mos respektuar standartet për zhvillimet që ndodhin në territor, situata vjen duke u
përkeqësuar nga ana mjedisore, sociale dhe ekonomike.
Por, për të qënë pjesë e BE duhet të kemi një mjedis me standarte të larta. Për këtë arsye,
vendit tonë, i janë vendosur disa kushte që duhen plotësuar, për të krijuar një mjedis më të
mirë e të shëndetshëm nga ana politke, ekonomike dhe fushat e tjera që kanë nevojë të
përmirësohen.
Bashkimi Europian implementon politika në sektorë të ndryshëm të ekonomisë së vendeve
anëtare. Disa nga këto sektorë, ku impelentohen politikat, janë të përcaktuara që në
themelimin e Bashkimit Europian. Politika të tjera, si ajo e mjedisit apo e kohezionit
territorial, kanë lindur si nevojë e zhvillimeve të mëvonshme dhe bashkëpunimeve më të
afërta të vendeve anëtare me njëra-tjetrën. Implementimi i politikave tw BE, shmang efektet
negative influente të një vendi tek një vend tjetër, rrit mirëqënien, duke ulur kostot dhe rritur
përfitimet nga bashkëpunimi ndërmjet vendeve anëtare.
Proçesi i përshtatjes së politikave kombëtare të një vendi anëtar ose kandidat në BE me
politikat e Bashkimit Europian quhet transpozim.
Vetë intergimi në BE mbështetet në katër pika kyçe:
Zhvillimi i Traktateve;
Zgjerimi gjeografik;
Zhvillimi i procesit të politikave;
Zhvillimi i politikave.
Shqipëria aplikoi për herë të parë për statusin e vendit kandidat në Bashkimin Europian në
vitin 2006, kur u nënshkrua dhe Marrëveshja e parë e Stabilizim - Asocimit. Një ndër kushtet
e vendosura nga BE ishte edhe përafrimi i legjislacionit vendas me atë të BE-së. Gjithashtu,
një ndër politikat sektoriale prioritare për tu transpozuar ishte edhe Direktiva 2000/60/EC.
Sipas Raportit të Komisionit Europian mbi Progres - Monotorimin në vendet e Europës
Juglindore, Shtator 2008, shkalla e përafrimit të Direktivës Kuadër të Ujit, Nr 2000/60, dt 23
Tetor 2000, u vlerësua me 6%. (Plani Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim –
Asocimit 2009 – 2014: 607)
Edhe aktualisht, Shqipëria, vazhdon të jetë në procesin e Stabilizim - Asocimit me synimin që
të përmbushë kushtet dhe standartet e përcaktuara nga Bashkimi Europian. Në 10 korrik
2011, Komisioni Europian i rekomandoi Shqipërisë disa objektiva që duhej të arrinte, ku ndër
të tjera përcaktoheshin:
Përshtatja e ligjeve që kërkojnë shumicë të cilësuar në Parlament;
Reforma në administratën publike.
Në tetor të vitit 2012, Komisioni Europian rekomandoi që Shqipëria mund të bëhej një vend
anëtar i Bashkimit Europian nëse do të ndërmerrte disa veprime në fusha të caktuara. Më në
fund, në tetor të vitit 2013 Komisioni Europian rekomandoi që Shqipërisë t’i jepej statusi i
vendit kandidat, pa harruar që duhet të përmbushë pesë kushte të nevojshme:
Të vazhdojë implementimin e reformës në administratën publike me qëllim rritjen e
profesionalizmit dhe depolitizimin e saj;
Të ndërmarrë më shumë veprime për të forcuar pavarsinë, efektshmërinë dhe
përgjegjësinë e institucioneve publike;
Të bëjë përpjekje të vendosura në luftën kundër korrupsionit, duke përfshirë edhe
vendosjen e një rekordi në hetimet pro-aktive, ndjekjet penale dhe dëmtimet;
Më shumë përpjekje në luftën kundër krimit të organizuar
Të ndërmarrë masa efektive për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, përfshirë
komunitetin Rom, politikat anti-diskriminuese, si dhe njohjen e të drejtave të autorit
(Europian Commission 2013: 19)
Ligji 111/2012 “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave” është transpozuar plotësisht në
nëntor 2012, janë hartuar projekte që mbështeten mbi këtë ligj, por ende nuk janë zbatur në
territor. Disa nga veprimet që duhen ndërmarrë, të përcaktuara në Progres - Raportin e vitit
2013 për Shqipërinë, mbështetur në parashikimet e këtij ligji dhe që kanë të bëjnë me fushën
e ujërave janë:
Për cilësinë e ujërave, ligji është përshtatur në nëntor dhe master-plani për ujësjellësin dhe
kanalizimet ka përfunduar në prill. Implementimi i acquis ka filluar në një periudhë më të
hershme.
Grumbullimi i ujërave të zeza me kolektor qendror ekziston vetëm në qytetet e mëdha. Ka
plane që janë në proces punimi për trajtimin e ujërave të zeza dhe të tjera që janë në gjendje
funskionale. Kapacitetet njërëzore janë të limituara dhe nuk mbulojnë nevojat e kërkuara.
Kapacitetet e kompanive për të mbuluar me shërbimin e furnizimit me ujë, kanalizimet dhe
për trajtimin e ujërave të zeza janë të pamjaftueshme.
Zhvillimi i planeve të menaxhimit të basenit lumor, duke përfshirë edhe në nivelin rajonal,
është në fazën fillestare.
1.7.Qëllimi i kërkimit
Qëllimi i kësaj teme kërkimore është të përcaktojë karakterisitikat e modelit të Vlerësimit të
Ndikimit në Territor për ujërat bregdetare. Ligji nr. 111/2012 “Për Menaxhimin e Integruar të
Ujërave” është transpozuar nga Direktiva 2000/60/EC. Futja në legjislacionin Shqiptar sjell
ndikime nga ana institucionale, territoriale dhe administrative. Për të përcaktuar ndikimin që
do të këtë në territorin shqiptar propozohet një model vlerësimi, pasi modelet e vlerësimit të
ndikimeve në territor nuk janë standarte, por përshtaten me kontekstin e vendit ku realizohen.
Studimi i modeleve të propozuara deri tani dhe përshtatja me kontekstin territorial të
Shqipërisë. Përcaktimi i indikatorëve për modelin e vlerësimit të ujërave bregdetare do të
realizohet në përputhje me parashikimet e ligjit nr.111/2012.
1.8.Pyetjet hulumtuese dhe hipotezat
Vlerësimi i Ndikimit në Territor për një politkë sektoriale, siç është ajo e ujërave, bëhet për
herë të parë në Shqipëri. Pas skeletit teorik dhe zbërthimit të termave kërkimore, duhet të
rishikohen edhe një herë pyetjet kërkimore, nëse është e nevojshme dhe të përcaktohen më
qartë termat e nevojshëm ose riformulimi i tyre. Pyetjet kërkimore të ngritura për këtë temë
aktualisht janë të renditura si më poshtë:
a) Pyetja kërkimore
Si është bërë traspozimi i Direktivës 2000/60/EC në kontekstin e territorit shqiptar dhe
çfarë parashikon kjo për ujërat bregdetare?
Nën-pyetjet kërkimore
Çfarë parashikon Direktiva 2000/60/EC për ujërat bregdetare?
Çfarë parashikon ligji nr.111/2012, “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”, për
ujërat bregdetare?
b) Pyetja kërkimore
Cili është modeli i përshtatshëm për vlerësimin e ndikimit në territorin shqiptar të ujërave
bregdetare?
Nën-pyetjet kërkimore
Cilat janë modelet e aplikuara për Vlerësimin e Ndikimit në Territor?
Cilat janë rekomandimet për të bërë një TIA për ujërat bregdeare në Shqipëri?
Cilët janë impaktet që shkaktohen në territorin Shqiptar prej ujërave bregdetare,
duke u mbështetur në parashikimet e bëra në ligjin 111/12 “Për Menaxhimin e
Inegruar të Ujërave”, për këtë kategori të ujërave sipërfaqësore?
1.9.Objektivat
Vlerësimi i Ndikimit në Territor është një instrument i propozuar nga Komisioni Europian
dhe ka për qëllim të vlerësojë ndikimin që sjellin në nivel kombëtar dhe rajonal direktivat që
transpozohen nga BE. Sipas kritereve të BE-së, traspozimi i këtyre direktivave është një
proçes detyrues, për vendet që synojnë të jenë pjesë e BE-së.
Për sa i përket territorit, ndikimi i ligjit ndodh në kategoritë e ndryshme të ujërave
sipërfaqësore dhe atyre nëntokësore.
Objektivat e këtij kërkimi janë:
1. Të vlerësojë përshtatjen e Direktivës 2000/60/EC në kontekstin shqiptar.
2. Të evidentojë se çfarë parashikon ligji “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”, për
ujërat bregdetare.
3. Si do to jenë zhvillimet e pritshme në territor përgjatë vijës bregdetare, duke u
mbështetur në parashikimet e ligjit “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”.
4. Përcaktimi i ndikimeve të mundshme në nivel kombëtar (PIMc) dhe
5. Ndikimet territoriale në Basenin e Lumit Erzen (TIMc)
Fig. 1 . Kur duhet bërë një TIA
RREGULLORE/DIREKTIVA
KËRKESATVENDE QË SYNOJNË TË
FUTEN NË EU
GR E INTERESIT
MEDIAMBËSHTETJA
NIVELI
NDËRKOMBËATR
NIVELI
KOMBËATR
BASHKIMI EUROPIAN SHQIPËRIA
TIA(për të vlerësuar
ndikim që kanë në
territor këto politika)
NDIKIMI NË TERRITOR
1.10. Shtrirja dhe limitimet
Ligji për “Menaxhimin e Integruar të Ujërave” është traspozuar nga BE në dhjetor
2012;
Në Ligjin “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave” janë miratuar vetëm katër akte
ligjore dhe nënligjorë nga tridhjetë e dy që parashikohen;
Ligji “Për Planifikimin e Territorit” është në proçes ndryshimi dhe ende nuk ka një
dokument përfundimtar të tij;
Nuk ka një model për vlerësimin e ndikimit në territor të ujërave bregdetare, të
realizuar në një vend të BE-së;
Informacionet e duhura dhe të nevojshme, për realizimin e kësaj teme, nuk janë të
përditësuara. Për të pasur akses ndaj informacionit, është e nevojshme të merren
rekomandime nëpër institucionet përkatëse;
Rekomandimet e kësaj teme kërkimore kanë synuar të bashkërendojnë sadopak
mendimin e ekspertëve të fushave të ndryshme, gjë që kërkon kohë dhe disponibilitet;
Ndryshimi i qeverisë sjell prioritete të reja, që mund të ndryshojnë edhe politikën e
ujit. Një tjetër disavantazh është ndryshimi i stafit, gjë që sjell vonesa për akses në
institucione të ndryshme dhe në intervistimin e personave të duhur.
2. SKELETI TEORIK
Qëllimi i këtij kapitulli është të japë një kornizë të qartë së çfarë është TIA dhe pse është i
nevojshëm ky instrument. Cilat janë modelet që janë aplikuar dhe si shërben për të
parashikuar efektet e pritshme të një poltike sektoriale?
2.1.Si lindi koncepti i TIA-s dhe si ka ndryshuar sot
Vlerësimi i Ndikimit në Territor është një koncept që ka ardhur nga vende si Gjermania dhe
Austria. Raumvertraglighkersprufung (RVP) që mund të përkthehet edhe si ‘rajon’ ose si
‘vlerësim hapësinor i impakteve’. Fokusi fillestar ishte vlerësimi i impakteve që
shkaktoheshin në territor, prej ndërhyrjeve në shkallë të madhe, kryesisht projekte
infrastrukturore dhe ato të menaxhimit të ujërave, gjithashtu edhe si bazë për strategjinë e
integruar të zhvillimit hapësinor në zonat e ndjeshme mjedisore. Pra, ishte e orientuar drejt
matjes së impakteve të mundshme në territor, që vijnë si pasojë e zbatimit të projekteve.
Paraqitet si një praktikë standarte vetëm në disa vende, si Gjermani, Zvicër dhe Austri.
Vlerësimi i Ndikimit në Territor mbështetej në rezultate (ex – post).
Sot koncepti ka ndryshuar. TIA është një instrument që vlerëson impaktet e mundshme
dhe/ose impaktet territoriale që vijnë nga implementimi i politikave të BE-së, pra bazohet në
parashikime dhe jo në rezultate (ex – ante). Nevoja për të zhvilluar një metodologji konsitente
për TIA-n u realizua për herë të parë nga ESDP (Europian Spatial Development Policies) në
vitin 1999. Më vonë u rimor nga ESPON (European Spatial Planning Observatory Netëork)
dhe sipas përcaktimit, TIA investigon vetëm impaktet e mundshme dhe/ose impaktet
potenciale të politikës në territor. TIA nuk është një instrument që identifikon impakte direkte
ose impaktet indirekte që shkaktohen në sistemin qeverisës për politikat e vendit ku
implementohet edhe praktikat e vendeve anëtare. Qasjet për të bërë një vlerësim ex – ante,
duke ndryshuar fokusin nga vlerësimi ex – post, fillimisht nga ESPON u bë në periudhën
kohore 2008 – 2010. Projekti i parë që realizoi një vlerësim ex – poste ishte TIPTAP
(Territorial Impact Package for Transport and Agricultural Policies), projekt i cili përdori
metodën e TEQUILA 2 për të bërë vlerësimin e impakteve të mundshme.
Gjatë transpozimit të politikave të Bashkimit Europian, vendet anëtare mund të kenë impakte
të paparashikuara dhe të padëshiruara, të cilat mund të shkaktohen në një hapësirë të caktuar,
në qeverisje apo dhe më gjerë, mund të ndikojnë nga ana mjedisore, ekonomike dhe sociale.
Komisioni Europian për Vlerësimin e Impakteve, që nga viti 2002, ka bërë vlerësimin e
impakteve të mundshme, që shkaktohen nga nismat e BE-së dhe vlerësimet e këtyre nismave
sot bëhen ex – ante. Gjithashtu, disa vende anëtare të Bashkimit Europian ndërmarrin nisma
të tilla ekuivalente. Impaktet e rëndësishme rishikohen në mënyrë frekuente, për shkak të
heterogjenitetit të territorit brenda dhe ndërmjet vendeve anëtare të Bashkimit Europian.
2.2.Objektivi dhe hapat për të bërë një vlerësim ndikimi në territor
Objektivi i TIA është të bëjë një vlerësim të ndikimeve me fokus territorin. Bazuar në
fokusin kryesor të TIA – s vijojnë hapat e mëposhtëm për të shpjeguar kur duhet një TIA,
çfarë rëndësie ka, pse bëhet etj.
Domethënia:
Vlerësimi i ndikimit në territor është një instrument që ndihmon për të identifikuar nëse
një politikë mund të ketë impakt të lartë asimetrik në territor (ndikimi është i ndryshëm në
rajone të ndryshme për shkak të karakteristikave specifike të secilit rajon). Ky instrument
gjithashtu nënvijëzon impaktin që shkaktohet në territor, në tre nivele:
Nivelet administrative/politike;
Llojet e rajoneve dhe
Zonat funksionale.
Pse?
Mënyrat e vlerësimit të ndikimit në territor mund të bëhen sipas një qasje cilësore ose
sasiore. Në këtë mënyrë përcaktohen, cilat zona apo rajone mund të përballen me
përfitime apo me kosto të larta, që shkaktohen nga parashikimet e politikës për zhvillimin
e territorit.
Impakti i mundëshëm mund të rrisë efektivitetin e politikës. Evidentimi i këtyre
ndikimeve ndihmon në adresimin e efekteve, duke shmangur efektet e pritshme me
karakter negativ dhe duke u mbështetur në efektet positive, për të përmirësuar zhvillimin
e mëtejshëm të territorit.
Kur?
Vlerësimi i Ndikimit në Territor realizohet për dy lloj politikash:
Ata që shprehin në mënyrë të qartë objektivat e ndryshme për secilin lloj rajoni. Shprehja
e objektivave të ndryshme për rajone të ndryshëm bazohet në karakteristikat e veçanta
(specifike) të tyre. Në rastin e politikës së ujërave, parashikimet nuk bazohen në rajone
por në kategoritë e ujërave që ndodhen në këto rajone. Pra, indirekt, përcakton objektiva
specifike për rajone të ndryshme.
Ata që adresojnë problemin, që nuk kanë një shtrirje vetëm në vendet e Bashkimit
Europian. Politika të caktuara sektoriale, e shtrijnë ndikimin e tyre edhe më gjërë se
vendet e BE, për shkak të tipareve që kanë. Një politikë e tillë është edhe ajo e ujërave.
Parashikimet që bëhen në këtë politikë nuk kufizohen vetëm në vendet anëtare të BE por
shtrihen edhe më gjërë.
Diagrama për të vendosur nëse duhet apo jo një TIA për ujërat bregetare
Fig .2. Tre hapat për të vendosur pse duhet një TIA për ujërat bregdetare
Si?
Mënyrat e vlerësimit të ndikimeve të shkaktuara në territor janë të ndryshmë për shkak të
të dhënave ekzistuese dhe karakteristikave të efekteve që parashikon politika që
vlerësohet.
Qasja cilësore përcakton:
- nëse poblemi është kryesor apo ka thjeshtë karakter drejtues për një efekt të
mundëshëm;
- kapacitetin për t'iu përgjigjur problemeve që mund të shfaqen gjatë zbatimit të
politikës (ekosistemet dhe sistemi njerëzor);
- aktorët që përfshihen në ndikimin e mundëshëm, që parashikon politika;
- ndikimin e mundshëm që është një kombinim me çështjet e mëparshme.
Përshkrimi statistikor: realizohet duke evidentuar çështjen, që ka rrezik, duke u
bazuar në të dhëna statistikore të matshme.
Projektimi: vlerësimi duhet bërë në mënyrë të tillë që të tregojë se si duhet të
zhvillohet situata, nëse në relevancë me politikën, ka mbetur e pandryshuar.
Modelimi i bashkëveprimeve: një model mund të mbështesë vlerësimin e
ndikimeve të një politike, nëse politika adreson problemin kryesor, që lidhet
ngushtë me çështje të tjera.
Istrumentat, që mund të vlerësojnë ndikimin që shkaktohet në territor nga
parashikimet e politikës, nuk janë standartë por të ndryshëm.
Disa nga instrumentat e përdorur deri tani janë:
- ESPON ARTs (ekspozimi, ndjeshmëria, ndikimi territorial);
- QUICKScan (kombinon informacionin cilësor dhe gjykimin e ekspertëve);
- TEQUILA 1 dhe 2 (mbështetet në objektivat e kohezionit territorial);
- EU – LUPA (për politika që ndikojnë në ndryshimin e përdorimit të tokës;
- QUICKCHECK (mbështet në vulnerabilitetin e territorit).
Konsultimi: përfshin sektorin publik apo grupet e ekspertëve të interesuar, për të
pasur një ndikim asimetrik të politikës.
Përfundimi:
- Shfaq rajonet/ zonat e synuara
- Përcakton nëse ka rrezik të lartë për ndikimin më të lartë në disa rajone/ zona për
shkak të karakteristikave territoriale të tyre.
2.3.Cilat janë burimet e impakteve që shkaktohen në territor
Burimet e ndikimeve, që shkaktohen në territory, nga implementimi i direktivave dhe
rreguloreve të BE-së, vijnë si pasojë e:
Integrimit në BE;
Programeve të shpenzimeve të BE-së;
Legjislacionit të BE-së.
Ndikimet që shkaktohen në territor nga proçesi i implementimit të direktivave, rregulloreve
dhe vendimeve janë të ndryshme dhe kanë dallime ndërmjet tyre. Gjithashtu, ka dallime të
impakteve që shkaktohen në territor dhe atyre që shkaktohen në qeverisjen territoriale.
Ndikimet e shkaktuara nga këto burime mund të jenë direkte ose indirekte. Ndikimet direkte
shkaktohen nga masa që nxisin zhvillimin (carrots), ose që e pengojnë atë (sticks). Ndikimet
indirekte nuk janë gjithnjë të dukshme. Ato bëhen të tilla me kalimin e kohës dhe për të
vlerësuar ndikimin e tyre në qeverisjen territoriale, përdoren metoda që bazohen në rezultate
aktuale dhe jo në parashikime.
Ndikimet në territor mund të jenë pozitive ose negative dhe në rajone të ndryshme ka ndikime
të ndryshme.
Fig .3. Aspektet administrative dhe territoriale të impakteve (Tennekes and Hornis; 2008, fq.18)
Ndikimet në territor vijnë nga përshtatja e legjislacionit dhe regullave të tjera, që janë
detyruese nga BE. Ndikimet që parashikon politika, ndodhin në një territor të caktuar.
Menaxhimi i këtyre ndikimeve bëhet nga instrumentat e nevojshem financiare si dhe duke
informuar publikun për poçesin e vlerësimit. Pas përshtatjes ligjore, duhet të shikohet sjellja
POLITIKAT E BE IMPAKTET TERRITORIALESTRUKTURA
RREGULLATIVE/VEPRIMET
SJELLJA HAPËSINORE E
AKTORËVE
hapësinore e aktorëve, ndaj parashikimeve që bën politika. Të gjitha efektet e parashikuara
ndikojnë në elementët e territorit si: planifikimi, projektidea dhe plani i përdorimit të tokës;
funksionaliteti dhe zgjidhjet; menaxhimi i tokës; vlerësimi i ndikimit; aplikimi i të gjitha
kategorive të përdorimit. Ndikimi në aktorët hapsësionr ndikon dretjpërdrejt në elementet dhe
karakteristikat e territorit duke sjell ndryshime specifike.
2.4.Impaktet në fushën e politikës mjedisore
Sipas studimit 2. 4. 1 të ESPON, “Trendet Territoriale dhe Impaktet e Politikës në Fushën e
Politikës Mjedisore të BE-së”: TIA për politikën mjedisore bazohet në studimet provë të tre
elementeve të politikës europiane në të cilat duhen thelluar vëzhgimet e projekteve. Këto
elementë politikë renditen si më poshtë:
SEM (Vlerësimet Strategjike Mjedisore);
HBD (Direktiva për Habitatet dhe Zogjtë) dhe
Direktiva e Kornizës Ujore (WDF).
Mënyra e vëzhgimit të impakteve është në relacion me qëllimet e Kohezionit Territorial.
Metodologjia për vlerësimin e impakteve në territor, për Politikën Mjedisore të BE-së,
bazohet në propozimet e ESDP-së.
ESDP, u paraqit për herë të parë në Liege në vitn 1993. Ajo u përshtat nga Bashkimi
Europian, me propozimin e Ministrave të 15 vendeve anëtare, përgjegjëse për planifikimin
rajonal, në Leipzing, maj të vitit 1999. Qëllimi i ESDP-së bazohet në tre parime:
Zhvillimi i balancuar dhe policentrik i sistemit urban nëpërmjet një lidhjeje të re
ndërmjet qyteteve dhe rrethinave të tyre;
Siguri e aksesueshëmri, e njëjtë dhe njohuritë mbi infrastrukturën;
Zhvillim i qëndrueshëm, menaxhim inteligjent dhe ruajtje e natyrës dhe aseteve
natyrore.
Evoluimi i mëtejshëm i hartimit të këtij instrumenti u mbështet nga programi i ESPON, i cili
filloi për herë të parë në vitin 2002 dha zgjai 5 vite. Objektivi i fundit i këtij programi është të
mbledhë një sërë indikatorësh, duke iu referuar zhvillimit të territorit Europian në çdo
dimension (ekonomik, social, gjeografik, demografik, mjedisor) dhe ti lidhë të dhënat
kombëtare me qëndrën e kërkimit.
Insturimenti TIA gjithashtu mbështetet në indikatorët e ESPON dhe vlerësimi i impakteve
bëhet duke u bazuar në dimensionet ekonomike, sociale – kulturore dhe mjedisore.
2.5.Direktiva 2000/60/EC e Bashkimit Europian
Ndyshimet që ndodhën në politikën e ujërave në BE, u pasqyruan në Direktivën për Konrizën
e Ujit (WDF), e njohur ndryshe si Direktiva 2000/60/EC. Ndryshimet që u bënë, ishin një hap
novator, që u ndërmuar nga BE, në vitin 2000. WDF, paraqet një qasje të re legjislative për
menaxhimin dhe mbrojtjen e ujit, bazuar në elementët natyrore, formacionet gjeografike e
hidrologjike dhe propozon për herë të parë menaxhimin në nivel pellgjesh ujëmbledhëse.
Qëllimi i kësaj direktive është të ngrejë një kuadër ligjor për mbrojtjen e ujërave
sipërfaqësore të brendshme, ujërave të përkohshme, ujërave bregdetare dhe ujërave
nëntokësore. Të renditura më poshtë këto qëllime shprehen në:
Parandalimin dhe përkeqësimin e mëtejshëm, ruatjen dhe forcimin e gjendjes së
sistemeve ujore, në lidhje me nevojën e tyre për ujë, ekosistemeve tokësore dhe
kënetat, drejtpërdrejt të varura nga ekosistemet ujore;
Promovimin dhe përdorimin e vazhdueshëm të ujit, bazuar në mbrojtjen afatgjatë të
burimeve ujore të disponueshme;
Forcimin e mbrojtjes dhe përmirësimin e mjedisit ujor, përveç të tjerash nëpërmjet
masave specifike për një reduktim progresiv të shkarkimeve, derdhjes dhe humbjeve
të substancave parësore dhe ndalimin ose mënjanimin e ngadaltë të shkarkimeve,
lëshimeve dhe humbjeve të substancave të rrezikshme parësore;
Sigurimin për të reduktuar në mënyrë progresive ndotjen e ujërave nëntokësore dhe
parandalimin ndotjes së mëtejshme të tyre, si dhe
Kontribuimin për të zvogëluar pasojat e përmbytjeve dhe të thatësirave, duke:
- Siguruar sasinë e mjaftueshme të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore të një
cilësie të mirë, ashtu siç nevojitet për një përdorim të qëndrueshëm, të
barazpeshuar dhe të barabartë të ujit;
- Reduktimin e ndotjes së ujërave nëntokësore;
- Mbrojtjen e Ujërave territoriale e detare, si dhe
- Arritjen e objektivave të marrëveshjeve ndërkombëtare përkatëse, ku përfshihen
edhe ato që synojnë parandalimin dhe zhdukjen e ndotjes së mjedisit detar,
nëpërmjet ndërhyrjes së KE, bazuar në Nenin 16 (3), për të ndaluar ose mënjanuar
gradualisht shkarkimet, derdhjet dhe humbjet e substancave parësore të
rrezikshme, me qëlliminin përfundimtar të arritjes së përqendrimeve në mjedisin
detar, afër normave bazë, të substancave me origjinë natyrore dhe çuarjen në zero,
të substancave sintetike, të prodhuara nga njeriu.
Ujërat sipërfaqësore kategorizohen në:
1. Lumenj;
2. Liqene;
3. Ujërat bregdetare;
4. Ujërat sipërfaqësore artificiale;
5. Ujërat siperfaqësore tepër të modifikuara.
Sipas Direktivës 2000/60/EC: 'Ujëra bregdetare' janë sipërfaqe ujore mbi vijën bregdetare të
tokës, çdo pikë e së cilës ndodhet një milje detare larg prej vijës bregdetare nga pika më e
afërt e vijës bazë, nga e cila është matur gjerësia e ujërave territoriale, duke u shtrirë në
mënyrë të përshtatshme deri në kufirin e jashtëm të ujërave të përkohshme.
Për të klasifikuar statusin ekologjik të ujërave bregdetare duhen analizuar përbërja dhe
shumëllojshmëria e:
a. Elementeve biologjikë:
- Përbërja, shumëllojshmëria dhe biomasa e fitoplanktonit;
- Përbërja dhe shumëllojshmëria e florës ujore;
- Përbërja dhe shumëllojshmëria e faunës bentike jovertebrore.
b. Kushteve morfologjike;
- Ndryshimi i thellësisë;
- Struktura dhe nënshtresat e shtratit bregdetar;
- Struktura e zonës interdale (ndërbaticore).
c. Regjimit të prurjes vjetore;
- Drejtimi i rrymave dominante;
- Ekspozimi i vales.
d. Të përgjithshme:
- Transparenca;
- Kushtet termale;
- Kushtet oksigjenuese;
- Kripësia;
- Kushtet ushqyese.
e. Ndotësve specifikë:
- Ndotja nga të gjitha substancat parësore të identifikuara si të derdhura në entin e
ujit;
- Ndotja nga substanca të tjera të identifikuara si të derdhura në sasi të
konsiderueshme në entin e ujit.
Elementët hidomorfologjike analizohen duke u mbështetur në analizën dhe evidentimin e
elementeve bilogjike. Gjithashtu, elementet fiziko – kimike analizohen duke u mbështetur në
elementet biologjike.
2.6. “Ligji për Menaxhimin e Integruar të Burimeve ujore”
Sipas dispozitave të këtij ligji, qëllimi i tij është:
a) mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit ujor, i ujërave sipërfaqësore, qofshin të
përkohshme apo të përhershme, ujërave të brendshme detare, ujërave territoriale,
zonave ekonomike ekskluzive, shelfit kontinental, ujërave ndërkufitare, ujërave
nëntokësore, si dhe statusit të tyre;
b) sigurimi, ruajtja, zhvillimi dhe shfrytëzimi sa më racional i burimeve ujore, të
domosdoshme për jetën dhe për zhvillimin social e ekonomik të vendit;
c) shpërndarja e drejtë e burimeve ujore sipas qëllimeve të përdorimit dhe drejtimi e
administrimi i efektshëm i tyre;
d) mbrojtja e burimeve ujore nga ndotja, shpërdorimi dhe harxhimi mbi nevojat faktike;
e) përcaktimi i kuadrit institucional, në nivel kombëtar e vendor, për vënien në jetë të një
politike kombëtare për administrimin dhe menaxhimin e burimeve ujore në të mirë të
komunitetit si dhe interesave sociale dhe ekonomike të vendit. (Ligji për
“Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”; fq. 2)
Dispozitat e këtij ligji zbatohen për të gjitha kategoritë e ujërave sipërfaqësor dhe nëntokësor,
të parashikuara në këtë ligj.
Ndër të tjera, në nenin 3, pika h) përcaktohet se një ndër objektet që ky ligj përcakton është:
parandalimi i përkeqësimit të mëtejshëm, mbrojtja dhe përmirësimi i gjendjes së brigjeve, të
ekosistemeve tokësore dhe ligatinave.
2.7.Çfarë duhet të adresojë TIA për ujërat bregdetare
A do të ketë një efekt specifik?
Politika e ujit është politikë sektoriale dhe detyruese për tu implementuar nga vendet që
duan të jenë pjesë e BE. Proçesi i implementimit të kësaj politike do të ketë impakt në
nivel institucional, administrativ, gjithashtu territorial të Shqipërisë.
A ndikohet ndonjë vend anëtar, rajon apo sektor në mënyrë të pabarabartë?
Ndikon në rajon e vendit ku implementohet dhe vendet anëtare të BE në mënyrë të
pabarabartë. Ujërat detare janë impaktuese edhe në vendet fqinjë (Ndotja e ujërave
bregdetare të Kroacisë për shkak të mbeturinave të hedhura në bregdetin shqipëtar).
A ndikon në mënyrë të barabarë në të mira dhe shërbime?
Ndikimi i politikës së ujit ndodh në rajonet bregdetare në mënyrë të drejtpërdrejtë, ndërsa
në disa rajone të tjera ndikon në mënyrë indirekte. Ndikimet në të mira dhe shërbime nuk
janë të barabarta në të gjitha rajonet. Kjo për arsyse së rajonet kanë karakteristika të
ndryshme territoriale.
A ka ndikon më shumë mendimi në disa zona se në disa të tjera?
Rajonet kanë karakteristika të ndryshme territorial ndaj edhe ndikimet në to, do të jenë të
ndryshme.
A ndikon kjo politikë aq shumë sa të indentifikojë zona të reja të lëna pa përdorim
(greenfields), të cilat mund të përdoren?
Ndikimi i kësaj politikë shtrihet në të gjithë territorin e Shqipërisë, dhe nëse ndikimi i
saj është i ulët apo i lartë, varet nga karakteristikat e rajonit. Por ndikimi i saj nuk është
i tillë që të identifikojë zona të lëna pa përodrim, më tepër se sa fokusohet në rajonet
bregdetare dhe ndikimet që shkaktohen nga ujërat bregdetare.
A ka ndikim në tokat e përcaktuara si të ndjeshme, për shkak të arësyeve ekologjike?
Përgjatë bregdetit ka edhe zona të ndjeshme nga ana mjedisore dhe ekosistem me florë
dhe faunë të pasur dhe që kërkon kujdes të veçantë. Implementimi i direktivës së ujit në
legjislacionin Shqipëtar ka ndikim në statusin ekologjik, pasi dispozitat e Direktives
2000/60/EC ndyshojnë nga parashikimet e legjislacionit të mëparshëm Shqipëtar.
A sjell ndryshim në përdorimin e tokës?
Në ligjin 111/12 , për veprimtaritë në brigje neni 84, përcaktohet:
Në tokat, pronë private dhe shtetërore, përbri brigjeve të lumenjve, përrenjve, kanaleve,
liqeneve, pellgjeve, rezervuarëve, lagunave bregdetare dhe deteve duhet, detyrimisht, të
lihet:
një sipërfaqe toke e lirë për përdorim publik, me gjerësi nga 5 deri në 100 metra
nga këto brigje, sipas përkufizimit të bërë në këtë ligj. Gjerësia e saj mund të
shtrihet më tej në afërsi të grykës së lumenjve, në rrethinat e ngushta të
rezervuarëve ose, kur kushtet topografike dhe hidrologjike të lumenjve, liqeneve
ose rezervuarëve e bëjnë të nevojshme për sigurimin e njerëzve dhe të pasurisë.
Veprimtaritë në këto zona përcaktohen me akte të Këshillit Kombëtar të Ujit.
një sipërfaqe toke e lirë për zhvillimin e veprimtarive që përcaktohen nga Këshilli
Kombëtar i Ujit, me gjerësi nga 100 m deri në 200 m.
Sipas përcaktimeve të ligjit, në zonat përgjatë brigjeve deri në distancën 200m përdorimi i
tokës mund të ndryshojë me miratim nga KKU. Pra, pritshmëritë që përdorimi i tokës të
ndryshojë janë më evidente përgjatë rajoneve, që kanë dalje në bregdet ndërsa rajone e
tjera nuk impaktohen.
2.8.Modelet që mbështesin realizimin e një TIA
Për të bërë një Vlerësim të Ndikimit në Territor të politikave të ndryshme sektoriale, janë
ndjekur metodologji të ndryshme, të cilat bazohen në karakterin e politikës që vlerësohet dhe
pritshmëritë e saj në territor. Për të bërë një TIA, ka dy mënyra: ad – hoc ose nëpërmjet
intervistave ose workshopeve me ekspertë të fushave të ndryshme. Për të përzgjedhur se cili
është modeli i duhur për politikën që do të vlerësohet, duhet parë dhe studiuar në detaje
politika dhe sektori të cilit i përket. Disa nga modelet e aplikuara deri tani janë të radhitura si
më poshtë:
TEQUILA
Që do të thotë: Territorialitet, Efiçencë, Kualitet, Identitet, i Lazerizuar. Kjo metodë u
hartua nga ESPON, për të vlerësuar impaktin e politikave të Bashkimit Europian, duke u
mbështetur në elementet e kohezionit territorial. Pra, ky instrument merr në konsideratë
parimet e kohezionit territorial. Kohezioni është i ndarë në tre dimensione ose kritere
kryesore:
1) Efikasiteti territorial (Te);
2) Cilësia territorial (Tq) dhe
3) Identiteti territorial (Ti).
Te: Krahason standartet e ndryshme, të territoreve të ndryshme, në vende të ndryshme,
dhe përfshin aspekte si energjia, konkurueshmëria e sistemit të përgjithshëm prodhues,
lidhjet e përgjithshme, dhe aksesueshmëria e territorit.
Tq: Studjon aspekte të ndryshme të jetës siç janë punësimi e aksesi ndaj shërbimeve të
përgjithshme dhe specifike, nëse ka burime të mjaftueshme në energji dhe të mjedisit.
Aspektet e përgjithëshme për të cilat flet janë standartet e jetesës përgjatë gjithë territorit.
Ti: Me anë të saj përcaktohen elementë si: kapitali njërëzor, mundësia për të zhvilluar
vizione dhe për të ndarë ide të njëjta, duke iu referuar të ardhmes.
Ky është një model kuantitativ, që përbëhet nga lista e indikatorëve dhe formula, të cila
kanë marrëdhënie shkakësie ndërmjet tyre, për të përcaktuat ndikimet në territor si dhe
ndikimi e politikave të përgjithshme të BE-së në tri kritetert e kohezionit territorial dhe të
nën – kritereve në nivel BE-je.
Lidhja e kësaj metode me tiparet e kohezionit territorial, synon të krijojë një marrdhënie
të elementëve të kohezionit dhe ndikimet në territor. Për të patur një ide më të qartë të
madhënines së TEQUILA me Kohezionin Territorial, mund të shikojmë tabelën e
mëposhtëme.
Ndikimi Pyetjet kryesore
Ekonomik:
Rajone apo sektorë specifikë
A do të ketë një ndikim specifik në rajone të veçanta, në
kuadrin e krijimit apo humbjen e vendeve të punës ?
Social:
Përfshirja sociale
A krijon aksesueshmëri të barabartë në të mira dhe
shërbime?
A ndikon kjo më tëpër në disa rajone se në disa të tjera?
Mjedisor:
Përdorimi i tokës
A ndikon në dizajnin e tokës për arësye të ndjeshme
ekologjike? A s j e l l n d r ys h i m n ë p ë r d o r i m i n e
t o k ë s ? (p.sh., ndarja ndërmjet rurales dhe urbanes, ose
ndryshimi në llojin e bujqësisë)?
Fig .4. relacioni i TEQUILA me elementët e Kohezionit Territorial (Komisioni Europian 2010: 179)
Vlerësimi më pas bëhet mbi territor, duke iu përshtatur ndikimeve të përgjithshme të
specifikave të rajoneve të veçanta të BE-së.
Sipas kësaj, dimë se:
ndikimi mund të ndryshojnë sipas specifikave (karaktristikave) rajonale;
intensiteti i aplikimit të politikave mund të jetë i ndryshëm në rajone të ndryshme;
rëndësia e kritereve të ndryshme të metodës së përllogaritjeve ka të ngjarë të jetë e
ndryshme për rajone të ndryshme (p.sh.: e njëjta rritje në të ardhura ka një domethënie
të ndryshme sipas nivelit të zhvillimit tashmë të arritur nga një rajon individual);
një rajon i caktuar nuk mund të jetë subjekt i një politike të veçantë
Tequila është projektuar të jetë e thjeshtë, funksionale dhe relativisht e njohur.
Racionaliteti i matjes së ndikimeve ngjan me vlerësimin e rrezikut ku:
rreziku = rrezik x dobësi
Në këtë rast, ndikimi territorial është produkt i një ndikimi të madh dhe një tregues i
ndjeshmërisë. Aktualisht, TEQUILA po akplikohet në politikat TEN’s dhe CAP, në
kontekstin e ESPON.
QUICKCHECK
Metoda QUICKCHECK mbështetet në konceptin e vulnerabilitetit dhe është zhvilluar nga
Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike (IPCC). Ky është një model i shpejtë.
Efektet që vijnë nga disa masa të politikës (ekspozimit) kombinohen me karakteristikat e
rajonit (ndjeshmëria territoriale) për të prodhuar efektet e mundshme territoriale.
Karakteristikat e TIA QUICKCHECK janë:
1. Ekspozimi – përshkruan intensitetin me të cilin politikat dhe direktivat e BE-së
ndikojnë në territorin nëpërmjet një zinxhiri logjik të dyfishtë. Nga njëra anë,
direktivat dhe politikat mund të ndikojnë në kategori specifike të rajoneve (ekspozimi
i rajoneve). Nga ana tjetër, mund të ndikojnë në ‘fusha’ të ndryshme të sferës
territoriale (p.sh. clilësinë).
2. Ndjeshmëria territoriale – përshkruan se si territore/rajone të veçuara janë subjekt dhe
vlerësohen ndikimet në fusha specifike të ekspozimit, për shkak të karakteristikave të
tyre socio-ekonomike, gjeografike e të vlerave shoqërore dhe prioritetet që ato kanë
për të treguar.
3. Ndikimet në territor - Kjo është hallka e fundit e vlerësimit të një politike ose
direktive të caktuar të Bashkimit Europian dhe vjen si produkt i ekspozimit dhe
ndjeshmërisë rajonale. Efketet mund të jenë direkte ose indirekte dhe shkaktohen nga
efektet e zinxhirit logjik.
Kjo metodë përdor indikatorët dhe tipologjitë e projekteve ‘ESPON ART’s’ dhe mbulon
një gamë të gjerë të impakteve të mundshme, në nivel të përgjithshëm, të njëjtë me
indikatorët për rajonet Europiane NUTS 2.
ESPON ART’s
Kjo metodë ka qasje kualitative dhe zhvillohet me pjesëmarrjen e palëvë të interesuara në
formë ëorkshopi. Gjatë procesit të modelimit palët e interesuara mund të kuntribuojnë dhe
mendimet e tyre duhet të merren parasysh. ESPON ART’s është një model që mbështetet
mbi konceptin e vulnerabilitetit.
Elementët kryesorë janë:
Ekspozimi, i cili përshkruan intensitetin me të cilin politikat dhe direktivat e
Bashkimit Europian ndikojnë në territor
Ndjeshmëria ndaj impakteve në fusha specifike të ekspozimit, për shkak të
karakteristikave gjeografike, socio-ekonomike dhe vlerave sociale dhe prioriteteve
të pritshme
Impaktet në territor që vijnë nga efektet e mundshme të direktivave ose politikave
të Bashkimit Europian si pasojë e ekspozimit dhe ndjeshmërisë së fushës dhe
rajonit (impaktet mund të jenë direkte dhe indirekte)
Realizimi i kësaj metode mbështetet në shtatë hapa:
1) Ngritja e kornizës – identifikon impaktet e mundshme që mund të shkaktohen në
territor duke u mbështetur në parashikimet e politikës.
2) Shqyrtimi i rajoneve të ndryshme (ekspozimi rajonal) – një politikë mund të ketë
impakt vetëm mbi disa rajone ose mund të ketë impact në rajone të ndryshme në
mënyra të ndryshme. Ndaj duhet evidentuar cili rajon mund të preket më shumë.
Ky instrument bën një përzgjedhje të disa rajoneve dhe më pas është më e thjeshtë
të specifikohet në cilin rajon është më i lartë ose më i ulët ndikimi. Në këtë hap
duhet të përcaktohet nëse:
Direktiva perek disa rajone (duke iu referuar rajoneve të zgjedhura më
parë)
Është e nevojshme të bëhet një diferencim ndërmjet rezultateve të
ekspozimit nga efektet e direktivës në rajone të ndryshme.
3) Vlerësimi në ekspozim – Nëse në hapin paraardhës përcaktohet rajoni më i ekspozuar
ndaj impakteve që vijnë nga politika, në këtë hap përcaktohet intensiteti i impaktit, i
cili klasifikohet si më poshtë:
Ekspozim me intensitet të ulët pozitiv;
Ekspozim me intensitet të lartë pozitiv;
Pa ekspozim;
Ekspozim me intensitet të ulët negativ;
Ekspozim me intensitet të lartë negativ.
4) Llogaritja e impkatit dhe kontrolli i besueshmërisë – mbështetet në ekspozimin dhe
ndjeshmërinë e rajonit, i cili mund të integrohet në mënyrë që impakti i territorit të
llogaritet automatikisht. Për secilën fushë nxjerr indikatorët dhe për secilin rajon
përcaktohet shkalla e impkatit në 9 klasifikime, nga shumë i lartë pozitiv deri në
shumë i lartë negativ.
5) Hedhje e impakteve të territorit në hartë – Nëse besueshmëria e të dhënave është
pozitive dhe efektet mund të hidhen në hartë të diferencuara, atëhërë është mirë të
bëhet një paraqitje e tillë, ose mund të bëhet një paraqitje e impakteve të fushave të
ndryshme në rajone të ndryshme
6) Diskutim mbi pasojat e politikës – bazohet mbi diskutimet për pasojat e politikës në
rajone të ndryshme, nëse këto pasoja janë shumë të larta ose shumë të ulëta.
7) Shkrimi i procesverbalit – bazohet në rezultatet e takimit.
Pra, ndryshimi i vetëm i këtij modeli nga modeli QUICKCHECK është se ky model
realizohet me pjesëmarrjen e aktorëve të interesuar që përfshihen në proces.
Kjo metodë realizohet në formë workshop – esh dhe mbështetet në shtatë hapa.
EU – LUPA
Kjo është një qasje inovative e BE-së dhe fokusohet në dy aspekte:
Intensiteti, i cili ka të bëjë me bashkëveprimin e aktiviteteve të njeriut me modelet e
vëzhguara të përdorimit të tokës;
Multifunksionaliteti, koncept i përdorimit të tokës propozuar nga Knickel et al., 2004;
pranon se shpesh ky koncept është i dëshirueshëm për të maksimizuar përfitimet e
marra nga një parcelë e caktuar toke, dhe se një ekuilibër më i barabartë, duhet të
konkurrojë kërkesat ekonomike, mjedisore dhe sociale të tokës, në planin afatgjatë, i
cili është më i qëndrueshëm se një sistem të pabalancuar.
Kjo metodë mbështetet në katër blloqe kryesore:
vëzhgim i thjeshtë i karakteristikave mbizotëruese të tokës;
të kuptuari ku janë pikat e nxehta, të cilat përcaktohen sipas karakteristikave të
ndryshimeve dhe intensitetit të tyre;
karakterizimi i llojeve të ndryshme të ndryshimeve që rrjedhin nga ndryshimi i
tipoligjive;
zhvillimi i funksioneve të përdorimit të tokës;
2.9.Cila është metoda e përshtatshme për vlerësimin e ndikimit të ujërave bregdetare
në territor?
Ujërat janë pjesë e politikës mjedisore dhe si të tilla kanë ndikim të drejtpërdrejtë në territor.
Ndikimi i tyre është i ndryshëm në rajone të ndryshme, ndaj për të vlerësuar ndikimin që vjen
nga ujërat bregdetare duhen evidentuar dhe anlizuar karakteristikat e rajoneve. Rajonet e
analizuara janë në nivel basen ujor ashtu siç e propozohet në WFD.
Tjetër arësye pse metoda e përshtatshme për vlerësimin e ndikimi të ujërave bregdetare në
territor është TEQUILA, është fakti se ujërat janë pjesë e kohezionit territorial dhe koncepti i
kësaj metode, lidhet me elemenët e kohezionit territorial. TEQUILA është një model me
shumë kritere dhe përcaktimi i tyre bëhet në bazë të dimensioneve të territorit. Tre
dimensioned e kohezionit territorial dhe nënkomponentët e tij, janë kriteret dhë nënkriteret e
këtij modeli vlerësimi. Përcaktimi i peshës së kritereve dhe nënkritereve mund të bëhet në
mënyrë të ndyshme si: diskutime me ekspertë; diskutime me politikëbërës etj.
Nëse vlerësimi, nëpërmjet kësaj metode do të jetë cilësor apo sasior, vrajon sipas mënyrë së
evidentimit të kritereve dhe nënkritereve. Nëse vlerësimi bëhet nëpërmjet gjykimit të
ekspertëve si në rastin e kësaj teme kërkimore, atëherë vlerësimi është cilësor. Vlerësimi me
këtë metodë bëhet në dy nivele: nivel kombëtar (i përgjithshëm) dhe në nivel rajonal.
Vlerësimi kombëtar (PIMc) bëhet duke konsideruar tre kriteret e kohezionit territorial, ndërsa
vlerësimi në nivel rajoni (TIMc) bëhet duke u bazuar në karaktristikat specifike të rajonit dhe
ndikimeve që ka ligji “Për menaxhimin e Integruar të Ujërave” në territor.
Në nivel rajonal vlerësohet:
Intensiteti i aplikimit të politikës në rajone të ndryshme;
Impakti mund të jetë i ndryshëm për shkak të karakteristikave të ndryshme të rajonit;
Relevanca e kitereve të ndryshme të metodës së vlerësimit është e ndryshme në rajone
të ndryshme (p.sh. rritja e të ardhurave ka relevancë të ndryshme duke iu referuar
zhvillimeve në rajone të ndryshme);
Vulnerabiliteti ndaj një ndikimi të mundëshëm mund të jetë i ndryshëm në rajone të
ndryshme (p.sh. rreziku i një stacioni nuklerar ka ndikim të ndryshëm në një zonë më
densitet të lartë popullsie nga një rajon me densitet të ulët popullsie).
TEQUILA sip, është një mënyrë e implementimi të metodës TEQUILA. Ndërtohet mbi bazë
të karakteristikave që përcaktohen nga ESPON. Ka nryshime shumë të vogla nga TEQUILA
dhe bën vlerësim sasior.
3. PROJEKTIMI DHE METODAT KËRKIMORE
Qëllimi i kësat teme kërkimorë siç është përmendur dhe më sipër është të evidentojë impaktet
që shkaktohen në territor nga ujërat bregdetare, mbështetur në parashikimet që bëhën nga ligji
111/12 “Për Menaxhimin e Integruar të Ujërave”. Pas kornizës teorike dhe qartësimit të
terorive të ndryshme që janë përdorur për Vlerësimin e Impaktit në Territor, duhen krijuar
metodat për të operuar në gjetjen e përgjigjeve për pyetjet e ngritura rreth kësaj teme
kërkimore. Dispozita që parashikohen për ujërat bregdetare në ligjin 111/12, sjellin ndikim në
territor. Për të evituar ndikimin negativ dhe për të shfrytëzuar ndikimin pozitiv është e
nevojshme që të bëhet së pari një evidetntim i ndikimeve të mundëshem dhe të ndërtohet një
matricë për vlerësimin e tyre duke u mbështetur në një nga modelet që janë zbatuar deri tani
për TIA. Rishikimi i pyetjeve dhe nën – pyëtjeve kërkimore do të bashkërendojë me anën
funksionale të metodave të nevojshme për zbërthimin e këtyre pyetjeve.
1.1 Lloji i kërkimit, qasjet dhe teknikat
Lloji i kërkimit për Vlerëimin e Ndikimit në Territor për ujërat bregdetare është i tipit
eksplorues/analitik, mbështetur në llojet e ndryshme të kërkimit. Ky kërkim është
eksplorues, për faktin që bëhet për herë të parë për rastin Shqipëtar dhe nuk është
realizuar ende për asnjë politikë sektoriale, të transpozuar deri më tani nga Bashkimi
Europian në legjisjalcionin Shqipëtar. Literatura të cilës i referohet kjo tezë është studimi
i rasteve të ngjashme në vendet e tjera dhe të teorive dhe metodave të deritashime për
Vlerësimin e Ndikimit në Territor. Fakti që është analizon ndikimet që mund të
shkaktohen në territor nga parashikimet e ligjit “Për Menaxhimin e Integruar të Ujrave”
dhe karakteristikat e territorit Shqipëtar përgjatë vijës bregdetare, duke dalë në konkluzine
dhe parashikime të prishtshme e bën këtë kërkim të jetë njëkohësisht edhe anlitik.
Metodat kërkimore të kësaj teme janë më tepër kualitative dhe më pak kuantitative. Kjo
për arësye se qëllimi është të përcaktojë indikatorët, duke u bazuar në modelin e
TEQUILA – s, për të matur imapktin, por nuk bën një matje të impakteve në territor.
Qasja kuantitative mbështetet në mbledhjen e të dhënave dhe analizimin e tyre, fokusohet
më tepër në matjen e shkallës, rradhës, frekuencën etj. të fenomentit. Ndërkohë, qasja
kualitative është më tepër subjektive dhe përfshin shqyrtimin e të dhënave, duke
reflektuar mbi aspektet më pak të prekshme të një teme kërkimore, p.sh. vlerat,
qëndrimet, perceptimet.
Qasja kualitative mbështetet në katër elementë të shpërndarjes hapësinore që janë:
adresimi i problemit kryesor; kapacitetet për t’iu përgjigjur problemit/ transpozimi i
politikës; aktorët e përfshinë në impaktin e plotikës; impaktet e mundëshme, që vijnë si
pasojë e kombinimit të çështjeve të mëparshme.
Qasja kunatitative përshkruan problemin duke u mbështetur mbi të dhëna stasistikore.
Fig .4. Përcamitimi i metodës së kërkimit (Burimi: ESPON)
3.1.Rishikimi i pyetjeve kërkimore
Pyetjet kërkimore nuk kanë ndryshime thelbësore dhe janë përafërsisht të njëjta me ato që
janë përcaktuar prej fillimit. Ndryshimet janë më tepër qartësuese, për të dhënë një kornizë
më të plotë dhe specifike të kërkimit.
(a) Pyetja kërkimore
Si është bërë transpozimi i politikës së BE-së për ujin, në kontekstin e territorit shqiptar
dhe çfarë parashikon kjo politikë për ujërat bregdetare?
Nën-pyetjet kërkimore
Çfarë parashikon Direktiva Europiane e ujit për ujërat bregdetare?
Çfarë parashikon ligji “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore” për ujërat
bregdetare?
(b) Pyetja kërkimore
Cilat janë karakteristikat e modelit të TEQUILA-s dhe si mund të përshtaten për Vlerësimin e
Ndikimit në Territorin Shqiptar, për ujërat bregdetare?
Nën-pyetjet kërkimore
Si mund të përshtaten karakteristikat e TEQUILA-s për të Vlerësuar Impaktin që
sjellin në Territor ujërat bregdetare, duke marrë në konsideratë tiparet e territorit
shqiptar?
Cilat janë rekomandimet për të realizuar një TIA për ujërat bregdetare në
Shqipëri?
Cilat janë impaktet që shkaktohen në territorin shqiptar nga politika e ujërave
bregdetare, duke u mbështetur në parashikimet e bëra në ligjin 111/12 “Për
Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore” për kërë kategori të ujërave
sipërfaqësore?
3.2.Funksionalizimi: Indikatorët dhe Variablat
Për të pasur një strukturë më të qartë të kësaj teze, tabela e mëposhtme tregon secilin koncept
për nën-pyetjet kërkimore. Në këtë mënyrë, secila nën-pyetje jep kontributin e saj në
përgjigjen e pyetjeve kërkimore. Për të analizuar të dhënat dhe për të përcaktuar metodat e
kërkimit duhet që për secilën nën-pyetje, të përcaktohen variablat dhe indikatorët që
shërbejnë për të zbërthyer dhe shpjeguar termat e përdorur.
NËN-
PYETJET
KËRKIMOR
E
KONCEPTET VARIABLAT INDIKATORË
T
METODAT
E
MBLEDHJE
S SË TË
DHËNAVE
DHE
BURIMET
METODAT E
ANALIZIMI
T TË
TË
DHËNAVE
1) Çfarë
parashikon
Direktiva
Europiane
e ujit për
ujërat
bregdetare?
Qëllimet e
Direktivës
2000/60/EC
për mbrojtjen
e të gjitha
kategorive të
ujërave
Klasifikimi i
statusit të
ujërave
bregdetare
Parandalimi
Promovimi
dhe
Përmirësimi
Reduktimi i
ndotjes
Zvogëlimi i
pasojave të
përmbytjeve
Kategoritë e
klasifikimit
Gjendja e
ujërave
bregdetare në
BE (niveli i
ndotjes)
Kërkimi
nëpërmjet
studimit (të
Direktivës
Europiane
2000/60/EC;
EUROSTAT)
Analizë
krahasuese
me të dhënat
e
EUROSTAT
për vendet
anëtare të BE
2) Çfarë
parashikon
ligji "Për
Menaxhimin e
Integruar të
Ujërave" për
ujërat
bregdetare
Qëllimet e
këtij ligji
për të gjitha
kategoritë e
ujërave
Zhvillimet e
lejuara
dhe të
palejuara
përgjatë
zonave
bregdetare
Mbron dhe
Përmirëson
Sigurimi dhe
Ruajtja
Shpërndarja e
drejtë e
burimeve
ujore
Mbrojtja nga
ndotja
Përcaktimin e
kuadrit
institucional,
në nivel
kombëtar e
vendor
Gjendja e
ujërave
bregdetare në
Shqipëri
(niveli i ndotjes)
Transpozimi i
Direktivës
2000/60/EC në
AL
Kërkim
nëpërmjet
studimit të
(ligji
111/12, “Për
Menaxhimin
e
Integruar të
Ujërave”
Intervista
Analizë e të
dhënave
ekzistuese.
Interpretim i
dispozitave të
ligjit për
ujërat
bregdetare.
1) Si mund të
përshtaten
karakteristikat
e TEQUILA-s
për të
Vlerësuar
Impaktin
që sjellin në
Territor
ujërat
bregdetare,
duke marrë në
konsideratë
tiparet e
territorit
Shqiptar?
TIA
Karakterisitika
t e
TEQUILA-s
Konteksti i
territorit
Shqiptar
Instrument ex
- ante
PIMc
TIMc
Si adresohen
impaktet e
mundshme
nga
legjislacioni
Shqiptar:
ligji “Për
Menaxhimin
e Integruar të
Burimeve
Ujore”
Karakreristikat
specifike të
Shqipërisë dhe
karakterisitkat e
rajonit të
Basenit të
Erzenit
Elemntët e
kohezionit
territorial
Kërkim
nëpërmjet
studimit (të
publikimeve
për TIA-s dhe
TEQUILA-s)
Intervista
Vëzhgime
Analizë e
metodave
të
përshtatshme
të TIA-s, për
ujërat
bregdetare.
Analizë e
përshtatjes së
kontekstit
shqiptar me
kriteret e
TEQUILA-s
2) Cilat janë TIA për ujërat Carrots dhe Zhvillimet Intervista Analizë
rekomandimet
për të
bërë një TIA
për
ujërat
bregdetare në
Shqipëri?
bregdetare.
Impaktet
pozitive dhe
negative
Instrumentet
Stiscks
Administrativ
e dhe
Territoriale
përgjatë
zonave
bregdetare
Ndyshimet në
strukturën
administrative
dhe territoriale
pas transpozimit
të
Direktivës së
BE-së
Vëzhgime interpretuese
për
impaktet e
mundshme në
territor
3) Cilat janë
impaktet
që shkaktohen
në
territorin
shqiptar
nga ujërat
bregdetare
duke u
mbështetur në
parashikimet
e bëra
në ligjin
111/12 “Për
Menaxhimin e
Inegruar të
Burimeve
Ujore”,
për këtë
kategori të
ujërave
sipërfaqësore?
Ujërat
bregdetare
(impaktet e
mundshme në
territor)
Impaktet në
Rajone
specifike
(Baseni i
lumit Erzen)
Monitorimi i
Burimeve Ujore
në
Basenin e Lumit
Erzen
Intervista
Vëzhgime
Impaktet
direkte
dhe indirekte
që
mund të
shkaktohen në
territor sipas
prashikimeve
që bëhen në
ligj dhe duke
marrë në
konsideratë
mendimet e
ekspertëve
3.3.Përzgjedhja e modelit
Për të bërë një TIA, në fillim përcaktohen indikatorët në nivel kombëtar duke u bazuar në
transpozimin e Direktivës së BE-së. PIM, impaktet e mundshme, përcaktohen në nivel
Europian ose kombëtar. Vlerësimi i këtyre impakteve është i përgjithshëm dhe impakti për
secilin kriter mund të shihet si impakt i mundshëm. Por impaktet e ujërave bregdetare janë të
ndryshme në rajone të ndryshme. Sipas ligjit “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve
Ujore”, ujërat bregdetare i caktohen basenit më të afërt me to në grykëderdhje. Ndaj edhe për
të përcaktuar impaktet që shkaktohen në nivel rajoni, që është shumëfish i impaktit të
përgjithshëm me treguesin e ndjeshmërisë për një rajon specifik, është përcaktuar Baseni i
lumit Erzen. Kjo përzgjedhje është bërë për dy arsye:
1) pas traspozimit të ligjit është bërë një Monitorim i ujërave në këtë rajon;
2) ka aksesueshmëri më të lartë në informacionin e duhur.
Fig .5. Basenet ujëmbledhëse në Shqipëri dhe Baseni i Lumit Erzen
3.4.Vlefshmëria dhe besueshmëria
Vlefshmëria: TIA është një instrument ex – ante, që nuk ka një metodë standarde për t’u
zbatuar, por ndryshon nga konteksti i vendit ku realizohet dhe politika që vlerësohet. Fakti që
bazohet në parashikime dhe që kjo temë synon të ndërtojë një matricë, për vlerësimin e
ndikimit të ujërave bregdetare në territor, bën që të jetë më tepër subjektive dhe kërkon një
hulumtim kualitativ, më tepër se kuantitativ. Për të realizuar një kërkim sa më të saktë e që të
jetë sa më realist dhe i vlefshëm, është e rëndësishme të bashkërenditen mendimet dhe
vlerësimet e ekspertëve në fushën e ujërave dhe ndikimet që mund të shkaktohen në territor.
Besueshmëria: për të dalë në përfundime të besueshme, ky kërkim merr në konsideratë
mendimet e profesionistëve në fushën e politikë-bërjes, planifikimit dhe menaxhimit
mjedisor, gjë që realizohet nëpërmjet intervistave të ekspetëve, mendimet e të cilëve janë të
besueshme për shkak të eksperiencës profesionale që ushtrojnë. Analiza të tjera të vlefshme
janë krahasimet e të dhënave të rasteve shqiptare me ato të ngjashme të vendeve Europiane,
duke e bërë krahasimin më të dukshëm për të njëjtat kritere. Analizat interpretuese janë
rezultat i punës kërkimore dhe konsultave të vazhdueshme, me udhëheqësen e kësaj teme,
eksperte në menaxhimin urban dhe mjedisor.
3.5.Mbledhja e të dhënave
Të dhënat e nevojshme janë siguruar në mënyra të ndryshme, sipas kërkesave specifike. Një
nga mënyrat është inervista me ekspertë të fushave të ndryshme, duke filluar që nga mënyra e
transpozimit të Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin shqiptar, deri tek karakteristikat dhe
veçoritë e territorit Shqiptar, specifikisht për Basenin e lumit Erzen. Kjo mënyrë, për
mbledhjen e të dhënave, është kuantitative dhe ndihmon në nxjerrjen e rezultateve, për
hartimin e një modeli, në Vlerësimin e Ndikimit në Territor, nga ujërat bregdetare, në nivel
kombëtar (Shqipëri) dhe rajonal (Baseni i lumit Erzen).
LIQENI I OHËRIT
LAGUNA E KARAVASTASË
LAGUNA KUNE-VAIN
LAGUNA E NARTSË
LIQENI I BUTRINTIT
LIQENI I SHKODRËS
LIQENI I FIERZËS
Lumi Mat
Lumi Fan i Vogël
Lumi Ishëm
Lumi ErzenLumi i Drini i Zi
Lumi Shkumbin
Lumi Vjosë
Lumi Pavall
Lumi Tomorricë
Lumi Valbonë
Lumi Bunë
PRESPA E MADHE
PRESPA E VOGËL
Lumi Seman
LEZHË
KUKËS
VLORË
SARANDË
LUSHNJË
FIER
DURRËS
Morinë
Dibër
Morinë
Has
Tushemisht
Kapshticë
Kakavijë
Tre Urat
Konispol
Hani i Hotit
Muriqan
Lumi ValbonëLumi Valbonë
LIQENI I SHKODRËSLIQENI I SHKODRËS
Lumi i Drini i ZiLumi i Drini i Zi
SARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDËSARANDË
Burime të tilla si INSTAT, Ministria e Mjedisit, Ministria e Bujqësisë, e Zhvillimit Rural dhe
Administrimit të Ujërave kanë ndihmuar për të siguruar të dhëna sasiore. Këto të dhëna janë
të tipit kuantitativ, që tregojnë tentativën e tyre për përmirësime, ndaj fenomeneve
përkeqësuese, që kanë ndodhur në territor, prej ujërave. Studimi i literaturës dhe shqyrtimi i
të dhënave kuantitative kanë ndihmuar për nxjerrjen e përfundimeve të rëndësishme që
duhen, për të hartuar një TIA.
3.6.Analizimi i të dhënave
Analizimi i të dhënave është kryesisht kualitativ dhe në raste të caktuara kuantitativ.
Kualitativ sepse përmbledh të dhënat e duhura. Në pjesën më të madhe janë bërë intervista
dhe analiza krahasuese me të dhënat e BE-së. Realizimi i intervistave ka ndihmuar mjaft edhe
për faktin se nuk ka të dhëna të mjaftueshme (jo më të bollshme) për vlerësimin sasior.
Vlerësimi sasior bëhet në disa pjesë ku ekzistojnë të dhëna të aksesueshme në nivel kombëtar
dhë në nivel rajonal (Baseni i lumit Erzen).
4. PREZANTIMI I TË DHËNAVE DHE ANALIZAVE TË GRUMBULLUARA
Pas përcaktimit të metodave të përshtatshme, për të evidentuar informacionin dhe hapat e
pasardhës, duhen analizuar dhe ristrukturuar të dhënat e mbledhura duke iu referuar asaj që
kërkon kjo temë kërkimore. Analizimi i informacionit mbi Vlerësimin e Ndikimit në Territor
duhet organizuar duke marrë në konsideratë konteksin shqiptar dhe të dhëna që gjenden për
territorin, specifikisht për zonat bregdetare. Transpozimi i Direktivës së ujit nga BE, siç është
theksuar edhe më sipër, sjell ndryshime institucionale dhe administrative. Dispozitat e
përfshira në ligjin 111/12 parashikojnë impakte të ndryshme në territor dhe për të analizuar
këto ndikime duhen marrë në konsideratë karakteristikat e territorit Shqipëtar dhe transpozimi
i Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin Shqipëtar. Për të vlerësuar impaktin e mundshëm
dhe për të parandaluar efektet negative, vlerësimi i ndikimit do të mbështetet në modelin e
vlerësimit TEQUILA.
4.1.Transpozimi i Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin Shqipëtar
Në dhjetor të vitit 2012 u bë transpozimi i plotë i Direktivës 2000/60/EC. Ky transpozim u
krye si një pjesë e rëndësishme e procesit të integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Europian.
Transpozimi i këtij ligji është bërë i plotë dhe ka arritur një përafrim me Direktivën
2000/60/EC, duke marrë parasysh kontekstin territorial dhe administrativ shqiptar.
Analiza për të vlerësuar procesin e transpozimit të kësaj direktive në legjislacionin shqiptar
është bërë në dy mënyra: 1) analizë krahasues e Direktivës 2000/60/EC dhe ligjit 111/12 “Për
Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”; 2) intervista me ekspertë për transpozimin e
ligjeve.
Në ligjin “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”, përcaktohet qartë se duhet të
jetë i pajisur me akte ligjore dhe nënligjore dhe që nga miratimi i këtij ligji kanë dalë vetëm 4
akte nga 32 që parashikohen. Periudha e parashikuar për këtë proces është 3 vite. Nga koha
e miratimit të këtij ligji kanë kaluar 18 muaj (gjysma e periudhës kohore të parashikuar).
Në nenin 101, pika 1, përcaktohen të gjitha aktet nënligjore që duhet të miratohen duke u
mbështetur në ligjin “Për menaxhimin e integruar të ujërave”
Neni 101
Propozimi dhe miratimi i akteve nënligjore
1. Këshilli i Ministrave, brenda 3 (tre) vjetëve nga hyrja në fuqi e këtij ligji, është i detyruar
të miratojë aktet nënligjore në përputhje, në zbërthim e për zbatim të neneve 8; 17, pika 2;
22, pika 2; 25, pika 3; 26, pika 3; 29; 31, pika 1; 34, pika 3; 36, pika 2; 37, pika 3; 41,
pika 3; 42, pika 5; 44, pika 2; 47, pika 3; 48, pika 3; 50, pika 1 dhe 6; 53, pika 3; 57, pika
2; 60; 61; 68, pika 6; 73, pika 2; 74, pika 2; 76; 82; 85, pika 7; 86, pika 1; 88, pika 3; 92,
pikat 1 dhe 2; dhe 93, pika të këtij ligji.
Miratimi i akteve nënligjore bëhet nga Ministritë përgjegjëse për bujqësinë, mjedisin,
ekonominë apo shëndëtësinë sipas rastit përkatës. Gjithashtu Këshilli Kombëtar i Ujit ka
të drejtë të miratojë akte nënligjore.
Klasifikimi i statusit të ujërave në Direktivën 2000/60/EC bëhet për secilën kategori të
ujërave. Duke iu referuar ligjit të sipërpërmendur, kjo detyrë i delegohet Këshillit të
Ministrave, me propozim të Këshillit Kombëtar të Ujit, ose ministrit përgjegjës. Klasifikimi i
përcaktuar në ligj mbetet i përgjithshëm vetëm në kategoritë bazë të vlerësimit të statusit të
ujërave sipërfaqësore.
Në nenin 26, pika 1, që i referohet klasifikimit të ujërave sipërfaqësore dhe atyre
nëntokësore thuhet që: Ujërat sipërfaqësore, me qëllim mbrojtjen dhe përmirësimin e
statusit të ujit, klasifikohen sipas statusit të tyre kimik dhe ekologjik.
Klasifikimi i ujërave është përgjegjësi e KKU ose ministrit të ministrisë përgjegjëse.
Klasifikimi i ujërave dhe trupave ujor bëhet në baze të planit të menaxhimit të basenit
ujor.
Në momente të caktuara, “Ligji për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”, i referohet
“ Kodit Detar”, i cili është miratuar në shtator 2004, për përcaktimin e termave në lidhje me
zonën dhe ujërat bregdetare. Fakti që ky ligj është miratuar në një periudhë kohore më të
hershme, mund të sjellë mospërputhje me mjaft prej dispozitave që parashikohen në ligjin
“Për Menaxhimin e Integruar të Burmieve Ujore”, ndaj mund të jetë i nevojshëm rishikimi
(pjesor ose i plotë) i “Kodit Detar”.
Përcaktimet e termave si:
1. “Shelfi kontinental”;
2. “Ujëra territoriale”;
3. “Zona ekonomike ekskluzive”;
kanë kuptimet që jepen nga dispozitat e Kodit Detar të Republikës së Shqipërisë.
4.2.Karakteristikat e territorit të Shqipërisë
Për të dhënë një pamje të qartë të karakteristikave të territorit dhe për të analizuar kontekstin
në të cilin realizohet TIA për ujërat bregdetare, duhet të merren në konsideratë edhe
elementet e kohezionit territorial dhe të gjitha fushat që ndikohen nga përcaktimet e ligjit “Për
Menaxhimin e Integruar të Ujërave”.
Fig .6. strategji e integruar e objektivave të kohezionit territorial dhe kritereve të vlerësimit për ujërat bregdetare
(ESPON 3.2 Final Report October 2006; përshtatja nga autori i temës kërkimore)
Elementët e kohezionit territorial që lidhen me ujërat bregdetare janë:
Cilësia Territoriale
Konservimi i burimeve ujore
Reduktimi i rreziqeve mjedisore
Sistemi territorial i integruar dhe balancuar
Konservimi dhe menaxhimi kreativ i peisazhit natyror
Identiteti Territoriale Reduktimi i varfërisë dhe përjashtimit
Konservimi dhe menaxhimi kreativ i burimeve natyrore
Efiçenca Territorial Efiçenca e burimeve, konkurueshmëria, tërheqja
Forma kompakte e qytetit, reduktimi i shpërhapjes
Ek
Soc
Cilësia
territoriale
Efiçenca
territoriale
Identiteti
Territorial
Mje
Cilësia e jetesës dhe kushtet e punës;
aksesi ndaj shërbimeve dhe interesave të
përgjithshme
Efiçenca e burimeve
konkurueshmëria, tërheqja
Kapitali njerëzor; vizionet e përbashkëta
Forma kompakte e qytetit;
rekduktimi i shpërhapjesBashkëpunimi ndërmjet
qytetit dhe rrethinave
-
Sistem territorial i integruara
dhe i balancuar
Sistem urban efiçent dhe
policentrik
Integrimi ndër - rajonal
Komplemantariteti i
njohurive dhe
të diturit si
Solidariteti multietnik dhe
Integrimi
Konservimi dhe menaxhimi
kreativ i burimeve natyrore
Konservimi dhe menaxhimi kreativ
i peisazhit natyror
Reduktimi i varfërisë dhe
përjashtimit
Performanca
Ekonomike
Performanca e punësimit
Aksesueshmëria në
telekomunikacion
shërbime dhe
në dije
Forcimi i portave
hyrëse të qyteteve
Përfitimet dhe kostot
financiare të
politikave
Konservimi i burimeve natyrore
Konservimi i burimeve ujore
Aksesueshmëria në infrastrukturë
Reduktimi i rreziqeve
mjedisore
Cilësia e shërbimeve Transport i qëndrueshëm: pesha e
transportit publik dhe reduktimi i
bllokimeve të rrjetit të trafikut
Cilësia e shërbimit të transportit
Cilësia territoriale
1. Konservimi i burimeve ujore
Konservimi i burimeve ujore përfshin politikat, strategjitë dhe aktivitetet për të
menaxhuar mirë burimet ujore, në mënyrë që të kemi ujë të pastër, duke promovuar
mjedis të qëndrueshëm. Në rastin e ujërave bregdetare, konservimi i burimeve ujore
përfshin politikat, strategjitë dhe aktivitetet për të menaxhuar në mënyrë sa më të
qëndrueshme dhe për të patur ujëra detare me ndotje minimale. Gjithashtu
mirëmenaxhimi dhe ndotja e ujërave bregdetare varet nga mirëmenaxhimi i ujërave të
tjera sipërfaqësore.
2. Reduktimi i rreziqeve mjedisore
Ndotjet e ujërave bregdetare shkaktohen nga ndotës të natyrave të ndryshme. Nëse ndotja
është në një nivel të madh, dëmton edhe mjedisin përreth dhe ndikon në komponentët e
tjerë mjedisor. Për të menaxhuar mirë mjedisin dhe për të patur një cilësi të lartë të
territorit duhet të redukohen në mënyrë sa më të mirë dhe të adresohen rreziqet mjedisore
që shkaktohen nga ujërat bregdetare.
3. Sistemi territorial i integruar dhe balancuar
Një sistem territorial i integruar tregon një mirëorganizim dhe cilësi të lartë të territorit.
Kjo rrit përdorimin e burimeve në mënyrën më të mirë dhe efiçente. Ndaj një sistem i
balancuar tregon për mirëpërdorim të burimeve.
4. Konservimi dhe menaxhimi kreativ i peisazhit natyror
Gjetja e mënyrave për të konservuar peisazhin natyror, krijon mundësinë për brezat e
ardhëshëm. Kjo sjell ruajtjen e peisazhit natyror dhe përmirësimin e cilësisë së tij.
Identiteti territorial
1. Konservimi dhe menaxhimi kreativ i burimeve natyrore
Ruajtja dhe menaxhimi kreativ i burimeve ujore ka të bëjë më gjetjen e mënyrave
alternative për përdorimin e tyre, në mënyrë sa më efiçente e kontekstuale.
2. Reduktimi i varfërisë dhe përjashtimit
Reduktimi i varfërisë vjen nga përfshirja e të gjithë individëve në përfitimin nga hapja e
vendeve të punës. Në zbatimin e programeve dhe projekteve përgjatë bregdetit mund të
krijohen shumë mundësi për punë sezonale apo me kohë të plotë.
Efiçenca territoriale
1. Forma kompakte e qytetit, reduktimi i shpërhapjes
Sa më i shpërhapur të jetë qyteti apo zona e caktuar, aq më problematik do të jetë
menaxhimi i burimeve ujore. Shpërhapja nuk shfrytëzon në mënyrë efiçente burimet, ndaj
ul cilësinë dhe rrit kostot. Në të kundërt, forma kompakte rrit cilësinë, efiçensën dhe ul
kostot.
2. Efiçenca e burimeve, konkurueshmëria, tërheqja
Konkurueshmëria rrit mirëpërdorimin e burimeve. Nxitja e konkurencës krijon një mjedis
më tërheqës, për të investuar dhe për rritur përdorimin efiçent të burimeve.
Për të analizuar të gjitha këto indikatorë në nivel kombëtar (PIMc), që lidhen me kohezionin
territorial dhe modelin TEQUILA, për vlerësimin e ujërave bregdetare, analizat e mëposhtme
të karakteristikave të territorit lidhen me këto elementë.
Cilësia
Territoriale
Konservimi i burimeve ujore
Reduktimi i rreziqeve mjedisore
Sistemi territorial i integruar dhe
balancuar
Konservimi dhe menaxhimi kreativ i
peisazhit natyror
Zonat e mbrojtura
Ekosistemet
Zonat Emerald
Identiteti
Territorial
Reduktimi i varfërisë dhe përjashtimit
Konservimi dhe menaxhimi kreativ i
burimeve natyrore
Të dhënat për popullsinë
Hidrogjeologjia përgjatë zonës
bregdetare të Shqipërisë
Efiçenca
Territoriale
Efiçenca e burimeve, konkurueshmëria,
tërheqja
Forma kompakte e qytetit, reduktimi i
shpërhapjes
Vlerësimi i cilësisë së ujërave të
lumenjëve dhe plazheve
Zhvillimet urbane
4.2.1. Klima
Klima në territorin e Shqipërisë është mesdhetare dhe ndahet në katër zona kryesore sipas
lartësisë së terrenit. Klimë mesdhetare fushore në pjesën e ultësirës perëndimore, përgjatë
vijës bregdetare (nënzonat: mesdhetare fushore veriore, mesdhetare fushore qëndrore,
mesdhetare fushore jugore; ka gjithashtu klimë medhetare kodrinore jugperëndimore dhe
pak mesdhetare malore jugore, në pjesën e bregdetit të detit Jon). Në pjesën qëndrore,
duke filluar nga veriperëndimi deri në jugperëndim, pjesërisht dhe në juglindje, klima
është kryesisht mesdhetare kodrinore. Klima është paramalore dhe malore kryesisht në
veri, verilindje, lindje dhe juglindje. Kjo klimë gjendet gjithashtu në pjesën
jugperëndimore, në pjesë të caktuara të saj . Zona e ultësirës perëndimore ka temperatura
të larta në verë dhe sasia e lagështirës në këtë periudhë është e ulët, ndërsa në dimër
temperaturat nuk janë shumë të ulëta, por sasia e lagështirës është shumë e lartë.
Temperatura mesatare vjetore dhe rreshjet variojnë nga 160C dhe 1000mm, rreshjet
minimale rreth 640 mm dhe 1540.
Klima ndikon në rritjen e disa ndotësve. Ndikimi i klimës është për një periudhë kohore
shumë të gjatë dhe të ngadaltë. Ky ndikim lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me ngrohjen
globale, e cila shkakton rritjen e nivelit të ujërave detare. Rritja e nivelit të ujërave detare
shkakton fenomenin e futjes së detit në tokë, duke e bërë tokën në këto zona të vdekur
(zhdukja e gjallesave dhe mikrogjallesave aë ndodhen në të).
Fig .7. Zonat dhe nënzonat klimatike në Shqipëri
4.2.2. Hidrogjeologjia përgjatë zonës bregdetare të Shqipërisë
Zona bregdetare është e pasur me burime të shumta ujore, të përhershme e të përkohshme,
pjesa më e madhe e të cilave janë të përqendruara në bregdetin jugor.
Përgjatë kësaj zone vihen re gjithashtu ujërat me presion. Këto ujëra janë akuifere, në të
cilat ujërat ndodhen nën një presion më të madh se ai atmosferik. Ato mbulohen nga
sipërfaqja e tokës me shkëmbinj relativisht të papërshkueshëm. Niveli i ujit në puse që
kapin këtë akuifer ngrihet mbi tavanin e shtresës së papërshkueshme. Këto ujëra kanë
karakterin e ujërave me presion pozitiv ose artezian, sepse niveli piezometrik qëndron në
nivel me tokën.
4.2.3. Të dhënat për popullsinë
Para viteve ’90 lëvizjet e njerëzve ishtin të kufizuara dhe shpërndarja e popullsisë ishte
pak a shumë e njëtrajtshme. Por pas viteve ’90 lëvizja e lirë e njerëzve bëri që pjesa më e
madhe e popullsië të zhvendosej në pjesën qendrore dhe ultësirën bregdetare.
Mbipopullimi i ultësirës bregdetare solli probleme duke filluar që nga dëmtimi i mjedisit
dhe ndërhyrjet e pa kontrolluara në territor.
Sipas të dhënave të INSTAT, në vitin 2014 rezulton se zonat me dendësinë më të madhe
të popullsisë janë Qarku i Tiranës, i Durrësit dhe i Fierit. Të tre këto qarqe shtrihen
përgjatë bregdetit. Nëse bëjmë një krahasim me të dhënat për ndotjen e ujit në plazhe,
vëmë re që plazhet më të ndotura janë plazhi i Durrësit, Vlorës dhe Kavajës. Siç vihet re,
zonat më të populluara kanë edhe ndotjen më të madhe të ujërave sipërfaqësore (lumenjtë
dhe detet). Rritja e popullsisë në mënyrë të menjëhershme ka bërë që këto territore të
ishin të papërgatitura për të përballuar nevojnat e tyre. Ndaj problemet që u shkaktuan
ishin mjedisore, ekonomike dhe sociale.
Një nga ndotjet më të mëdha që shkaktohet në ujërat sipërfaqësore janë ndotjet që vijnë
nga derdhja e ujërave të zeza. Në zonat më të populluara ka një tejkalim të normës së
përcaktuar. Kjo ka ardhur si shkak i zhvillimeve të pakontrolluara dhe mbipopullimit të
këtyre zonave. Për të parandaluar ndotjen e mëtejshme që vjen nga rritja e popullsisë,
duhet të merren masa për përpunimin e të gjithë ujrave, veçanërisht atyre të zeza, për
mbrojtjen e mjedisit.
Fig .8. Dendësia e popullsisë sipas qarqeve
SHKODËR
LEZHË
KUKËS
PESHKOPI
TIRANË
ELBASAN
KORÇË
BERAT
VLORË
SARANDË
LUSHNJË
FIER
TEPELENË
GJIROKASTËR
DURRËS
SHKODËR
LEZHË
KUKËS
PESHKOPI
TIRANË
ELBASAN
KORÇË
BERAT
VLORË
SARANDË
LUSHNJË
FIER
TEPELENË
GJIROKASTËR
DURRËS
KUFI ADMINISTRATIV
QENDRA ADMINISTRATIV
LEGJENDA
164.3% - 453.6%
92.6% - 1642%
65.0% - 92.5%
36.0% - 64.9%
25.0% - 35.9%
4.2.4. Zonat e mbrojtura
Zonat e shpallura si të mbrojtura kanë status të veçantë, të cilin e kanë fituar për shkak të
karakteristikave të tyre specifike. Shqipëria ka 384 zona të mbrojtura, një pjesë e mirë e
të cilave shtrihen përgjatë bregdetit. Këto zona ndahen në 6 kategori: 4 zona rreptësisht të
mbrojtura, 11 parqe kombëtare, 300 monumente natyrore, 26 zona të menaxhuara, 4
peisazhe tokësore e detare të mbrojtura dhe 4 zona të mbrojtura resursesh. Sipërfaqja
totale që zënë këto zona, është 3, 8 % e sipërfaqes totale të vendit (109 050 ha).
Zonat e mbrojtura kërkojnë vëmendje e kujdes më të madh se zonat e tjera. Ata ndodhen
kryesisht përgjatë bregdetit dhe janë të predispozuara maksimalisht të ndikohen nga
ndotjet e ujërave bregdetare. Ndaj ndikimeve negative që parashikohet se mund të sjellin
ujërat bregdetare të ndotura, duhen marrë në konsideratë edhe specifikat e këtyre zonave.
4.2.5. Ekosistemet
Pozita gjeografike e Shqipërisë, favorizon një larmishmëri të madhe natyrore
ekosistemeh dhe habitatesh, në territorin e saj, që nga pjesa bregdetare e deri në terrenin
malor të pasur me pyje. Llojet e ndryshme të ekosistemeve që takohen në këtë territor
janë: detare, bregdetare, liqenore, lumore, shkurrore mesdhetare me gjelbërim të
përhershëm e gjetherënëse, pyje gjethegjërë, halorë e të përzier, livadhe e kullota alpine
subalpine, ekosisteme të maleve të larta etj.
Ekosistemet përgjatë bregdetit ranor janë të shumta e të larmishme. Në to gjenden lloje të
shumta, si: laguna bregdetare, duna ranore, delta lumenjsh, pyje hidrofil dhe hidro –
higrofil, etj. Ndërsa pjesa jugperëndimore e bregdeti është shkëmbore dhe njihet për
ekosistemet tipike mesdhetare të ruajtura mirë. (Thesaret e biodiversiteti në Shqipëri: 10)
Fig .9. Ekosistemet përgjatë vijës bregdetare në Shqipëri
Fig.10.Përdorimi i tokës sipas ekosistemeve (Thesaret e Biodiversitetit)
4.2.6. Zonat Emerald
Përgjatë bregdetit të Shqipërisë shtrihen shumë zona emerald. Përcaktimi i këtij rrjeti
është bërë bazuar në parimet e Natura 2000.
Rrjeti i zonave Emerald është një rrjet ekologjik që përbëhet nga fusha me Interes të
Veçantë Konservimi. Këto zona u propozuan për herë të parë nga Këshilli Europian në
Konventën e Bernës. Para se të shpallen si zona Emerald, ato vlerësohen në nivel
biogjeografik, sipas mjaftueshmërisë së tyre, për të arritur objektivin e të qenit Rrjet. Ky
objektiv është në terma afatgjatë, për speciet dhe habitatet e përcaktuara nga Konventa e
Bernës, e cila përcakton masat mbrojtëse.
LIQENI I SHKODRËS LAGUNA E KUNE-VAIN
PYLLI I DIVJAKËS
SAZAN -KARABURUN RIVIERA
BUTRINT
LAGUNA E KARAVASTASË
Një nga më të veçantët në Shqipëri, por edhe
në mbarë rajonin dhe dallohet për pasurinë
e tij të florës dhe faunës, llojet e veçanta të
gjallesave, si dhe është një nga tre rrugët
kryesore të migrimit të shpendëve në Evropë.
Ka vlera shkencore (biologjike), ekologjike.
Përbën një lagunë të vogël interesante të
formuar nga akumulimet lumore e detare.
Është e gjatë rreth 850 m dhe e gjerë rreth
400 m
Pylli me pisha me nje moshe mbi 80 vjecare.
Ekosistemi brenda pyllit është i shumëlloj -
shëm. Nga ana lindore pylli kufizohet me toka
bujqësore dhe lagunën e Karavastasë dhe në
perëndim nga rripi me rërë i bregdetit.
Laguna më e madhe në vend, ka një sipërfaqe
4330 ha. Ka florë dhe faunë shumë të larmish-
me (Pelikani Kaçurrel). Është përfshirë në Zona
veçandërisht të mbrojtura;I është caktuar fond
I veçantë nga program PHARE
Vlera të larta të trashëgimisë natyrore. Ky park
detar ka një larmi të pasur peizazh peisazhesh
nënujore, habitatesh dhe të llojeve të florës e
faunës detare. Karakteristike dalluese biodiv-
ersitetit janë livadhet nënujore të posidonias.
Zona e Butrinti ka tipare të veçanta natyrore
dhe biologjike. Në të gjenden shumë lloje të
rrezikuara globalisht dhe habitate të
rëndësishme, p.sh. peshq apo shpendë ujorë.
Ka gjithashtu vlera arkeologjike.
Ka rëndësi të madhe ekonomike. Flora dhe
fauna është shumë e pasur, kryesisht ajo ujore.
Janë bërë shumë ndërhyrje që e kanë dëmtuar
këtë ekosistem.
BE, është gjithashtu palë kontraktuese e Konventës së Bernës dhe si e tillë ka detyrime
për përmbushjen e objektivave të përcaktuara në të. Ndaj për mbrojtjen e habitatit,
Bashkimi Europian hartoi Direktivën e Habitateve në 1992 dhe për pasojë ngriti rrjetin
Natura 2000. Për këtë arsye, zonat e përfshira në Natura 2000 konsiderohen si kontribut i
vendeve anëtare të BE-së për ngritjen e Rrjetiti Emerald, i cili bazohet në të njëjtat parime
si Natura 2000 dhe përfaqëson de fakto shtrirjen në vendet që nuk janë anëtare.
Zonat emerald, ashtu si dhe zonat e mbrojtura, kërkojnë kujdes të veçantë mjedisor.
Ndotja e ujërave ndikon në mënyrë të drejtpërdrejtë në habitatet dhe speciet e veçanta që
ndodhen në to. Përcaktimi i rrjetit të këtyre zonave në Shqipëri është mbështetur në
parimet e Natura 2000 të propozuar nga BE, ndaj edhe masat për mbrojtjen e tyre dhe
normat e lejuara, bazohen në kriteret e BE-së. Momentalisht nuk ka një raport për
vlerësimin e gjendjes së tyre.
4.3.Vlerësim i ujërave sipërfaqësore
Në Direktivën 2000/60/EC të transpozuar në legjislacionin Shqiptar, vlerësimi i ujërave
sipërfaqësore bëhet duke u bazuar në disa klasifikime, si më poshtë:
Elementet biologjike;
Kushtet morfologjike;
Regjimi prurjes vjetore;
Të përgjithshme;
Ndotësit specifikë;
Elementet hidomorfologjike;
Elementet fiziko-kimike.
Për secilën kategori të përcaktuar, ka elemente specifike që analizohen dhe vlerësohen duke,
përcaktuar statusin e këtyre ujërave. Statusi i ujërave sipërfaqësore vlerësohet sipas rastit, në
tre gjendje: i lartë, i mirë, i moderuar.
Sipas të dhënave të INSTAT, në publikimin Cilësia e Ujërave të Lumenjve (2012), është vënë
re që, nga stacionet monitoruese, mbi 80 përqind e ujërave plotësojnë kriteret e kategorisë së
parë. Klasifikimet dhe mbledhja e të dhënave janë bërë nga UNECE dhe përzgjedhja e
stacioneve monitoruese është bërë e tillë që, monstrat e analizuara të merren larg burimeve të
ndotjes, në mënyrë që të vlerësohet cilësia mesatare dhe aftësia tretëse e mjedisit pritës.
4.3.1 Të dhënat për cilësinë e ujërave të lumenjëve
Treguesit më të zakonshëm për vlerësimin e cilësisë së ujit të lumenjve janë përbërësit
organikë, nitritet, nitrogjeni inorganik, si dhe përbërja e substancave mikrondotëse. Treguesit
mjedisorë të matur për monitorimin e cilësisë së Ujërave të lumenjve dhe përrenjve janë:
lënda inorganike, lënda në suspension, oksigjeni i tretur, nevoja kimike për oksigjen, format e
ndryshme të azotit, fosfori total, si edhe radioaktiviteti beta-total. Nga të dhënat e monitorimit
të lumenjve rezulton se lumenjtë e vendit tonë janë të një cilësie të mirë. Ndotja e tyre është
kryesisht e natyrës organike, për shkak të shkarkimeve të lëngta urbane që derdhen në ta.
Lumenjtë më të ndotur vazhdojnë të mbeten lumi i Gjanicës dhe lumi Ishëm. Në lumenjtë
Mat, Ishëm, Erzen, Shkumbin dhe Seman, përmbajtja e O2 të tretur është nën vlerën 100%.
Kjo në disa raste ndodh si rezultat i ndotjes nga shkarkimet e lëngta urbane, ndërsa në disa
raste të tjera nga shkarkimet komunale-industriale. Vlerat e radioaktivitetit në lumenjtë
luhatet në kufij relativisht të gjerë, nga disa dhjetra deri në rreth 200 mBq/l. Rezultatet e
përftuara flasin për nivele normale të radioaktivitetit natyror, i cili, për ujërat e lumenjve,
luhatet në vlerat 70-135 mBq/l. (INSTAT 2012)
Lumi / Vendi
matjes Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa
O2 NBO5 pH NH4 NO2 NO3 P-total P04
T1/Ura brarit I II II III II I I I
T2/siriKodra
I V
(tejkalon)
II V
(tejkalon) II I
IV IV
T3/Kamëz
I V
(tejkalon)
II V
(tejkalon) II I
IV V
L1/Lanabregas I III II III II I II II
L2/Kombinat
II V
(tejkalon)
II V
(tejkalon)
IV I V
(tejkalon)
IV
L3/Yrshek
II V
(tejkalon)
II V
(tejkalon)
III I V
(tejkalon)
V
(tejkalon)
E1/Mullet I II II II I I I I
E2/U.Beshirit I III II III II I II II
Ish1/U.Rinasit
II V
(tejkalon)
II V
(tejkalon)
II I V
(tejkalon)
V
(tejkalon)
Ish2/Gjoli
II V
(tejkalon)
II V
(tejkalon)
II I V
(tejkalon)
V
(tejkalon)
Ish3/Ishëm
II V
(tejkalon)
II V
(tejkalon)
II I V
IV
D$/Kanali
Plepa
II III II V
(tejkalon)
I I V
(tejkalon)
V
(tejkalon)
E1/Skumbin I II II II I I I I
E12/Shkumbin-
Toplias
I II II II II I II I
E13/Shkumbin
Paper
I III II II II I II I
F1/Gjanica
qytet
II V
(tejkalon)
II V
(tejkalon)
IV I V
IV
F2/Seman-
Mbostar
I III II II II I I II
F3/Mujalli I III II II II I I I
Le1/Ura e cenit
I V
(tejkalon)
II V
(tejkalon)
II I IV III
Le2/Drini-lezh I IV II III II I II I
K1/Kiri-pas
ndotjes
K2/Kiri-para
ndotjes
D1/Lumi Drin-
pas ndotjes
I II II I I I I I
D2/Lumi Drin-
para ndotjes
I II II I I I I I
Tab .1. Cilësia e ujërave për vitin 2012 (INSTAT, 2012)
Vlerat limite të parametrave kimike
Parametrat Njësia
Gjëndje
e Lartë
Gjëndje
e Mirë
Gjëndje e
Moderuar
Gjëndje
e Varfër
Gjëndje
e Keqe
Oksigjen.tretur mg/l > 7 > 6 > 5 >4 < 3
BOD5 mg/l < 2 < 3.5 < 7 < 18 >18
pH (acid) > 6.5 > 6
pH (alkalin) < 8.5 < 9
NH4 mg/l < 0.05 < 0.3 < 0.6 < 1.5 > 1.5
NO2 mg/l < 0.01 < 0.06 < 0.12 < 0.3 > 0.3
NO3 mg/l < 0.8 < 2 < 4 < 10 > 10
PO4 mg/l < 0.05 < 0.10 < 0.2 0.5 > 0.5
P-total mg/l < 0.1 < 0.20 < 0.4 < 1 > 1
Tab .2. Sipas standarteve krahasuese për ujërat e lumenjëve sipas “UNEC” (INSTAT, 2012)
4.3.2 Ndotja bakterologjike e ujit të detit në plazhet kryesore
Matjet janë realizuar përgjatë pikave të ndryshme të plazheve kryesore, të listuara më
poshtë dhe për secilin plazh, është nxjerrë një mesatare e matjeve të bëra. Siç mund të
evidentohet shumë qartë, nga grafikët e mëposhtëm, ndotjet më të mëdhaja të plazheve
janë pranë qendrave urbane, të cilat kanë një numër të lartë turistësh, gjatë periudhës së
verës. Durrësi është plazhi ku ujërat kanë përmbajtjen më të lartë të baktereve, i ndjekur
nga Vlora, ndërsa plazhi i tretë në renditjen e ndotjes së ujërave me baktere është Kavaja.
Plazhet me ndotjen më të ulët, që nuk i kalojnë normat e caktuara, janë plazhi i
Shëngjinit, Borshit dhe ai i Dhërmiut.
Një nga pikat më të forta të ekonomisë së Shqipërisë është turizmi. Matje të shumta
tregojnë për cilësinë e Ujërave larës në plazhe, të cilat janë kryesisht tregues të ndotjes
nga fekalet FC'FS-50 dhe FC'FS-50. Sipas të dhënave të mëposhtme, plazhet më të
ndotura janë Zhiron, Plepa dhe Xhardino (Durrës, Plazhi Vjetër, Kabinat dhe shkolla e
Marinës (Vlorë), si dhe Dodona e Plazhi i Ri në Sarandë.
Plazhet Përmbajtja në 100 ml
ujë FC 90%
Përmbajtja në 100 ml
ujë IE-95%
Velipojë 889 635
Shëngjin 112 63
Durrës 36086 82104
Kavajë 7935 39227
Vlorë 21051 43948
Dhërmi 191 52
Himarë 448 127
Borsh 119 63
Sarandë 2018 2329
Gjiri i Lalzit 204 121
Norma/100 ml 250 100
Tab .3. Ndotja e plazheve (Ministria e Mjedisit)
Fig .11. Plazhet më të ndotura (Burimi: Ministria e Mjedisit; grafiku autori i temës kërkimore)
4.4 Karakteristikat e territorit në basenin e lumit Erzen
Baseni i lumit Erzen është një nga gjashtë basenet më të rëndësishme të Shqiërisë. Sipërfaqja
totale e këtij baseni është 760 km2. Ai shtrihet në pjesën qendrore të Shqipërisë, një zonë kjo
me presion të lartë zhvillimi, e për pasojë edhe ndotjet që janë shkaktuar në ujërat
sipërfaqësore dhe nëntokësore janë të larta. Ndotja e ujërave sjell ndikim në territor, duke
kërkuar vëmendje më të madhe, për shkak të problemeve që janë krijuar. Për të pasur një
pamje më të qartë të të gjitha tipareve të këtij pellgu ujëmbledhës, duhen analizuar të gjitha
karakteristikat e tij. Në këtë mënyrë krijohet një panoramë më e plotë për të evidentuar dhe
anlizuar ndikimet e pritshme në këtë rajon.
4.4.1 Hidrografia dhe klasifikimi i ujërave sipërfaqësore
Bazuar në kategoritë e ujërave sipërfaqësore, ujërat e basenit të Erzenit mund të
klasifikohen si: lumenjtë (të përhershme dhe të përkohshme), liqenet (natyrore dhe
artificiale), ujërat bregdetare dhe ujërat e përkohshme (ujërat pranë grykëderdhjes së
ujërave të lumit Erzen.)
Ujërat e lumit Erzen klasifikohen si ujëra me cilësi mesatare të qëndrueshme. Nisur nga
madhësia e basenit (760 km2) dhe gjatësia (109 km), ky lumë ka prurje mesatare vjetore
relativisht të ulëta, pra nuk është i rrëmbyer. Degëzimet e tjera lumore janë të
përkohshme ose të përhershme, por jo të një rëndësie shumë të lartë.
Fig .12. Kategoritë e ujërave sipërfaqësore në basenin e lumit Erzen
4.4.2 Ndotja bakterologjike e ujërave bregdetare në plazhin e Durrësit
Ujërat bregdetare kanë një ndikim të drejtpërdrejtë te njerëzit, sidomos ujërat larës. Niveli
i ndotjes së Ujërave ndikon në shëndetin e tyre, si dhe në ekonominë e rajonit. Ndotja e
lartë e ujërave larës ul numrin e vizitorëve në zonat bregdetare, duke bërë që të ardhurat
nga turizmi të ulen. Tregues i ndotjes së ujërave larës është ngarkesa bakteriale e tyre.
Sipas Raportit të Gjendjes së Mjedisit 2011, plazhi i Durrësit, në të cilin derdhen edhe
ujërat e lumit Erzen, rezulton të jetë edhe një nga plazhet më të ndotura në Shqipëri.
Bazuar në rekomandimet e OBSH-së, për vlerësimin e cilësisë së ujërave për plazhin e
Durrësit kemi këto rezultate: 48% e rezultateve të përftuara janë të cilësisë D (Poor
Quality) që kanë nevojë për ndërhyrje të menjëhershme, 5% rezulton e cilësisë C
(Sufficient Quality), 19% e cilësisë të mirë (Good Quality) dhe 29% janë të cilësisë A
(Exellent Quality).
Fig .13. Plazhi i Durrësit 2011. Vlerat e IE dhe FC sipas 95 – 90% -tile (Burimi: Raporti për Vlerësimin e
Mjedisit 2011)
Grykëderdhjet e lumenjve janë burim ndotjeje për ujërat bregdetare për shkak të mbetjeve që
transportojnë në dete. Lumi Erzen derdhet në pjesën e plazhit të Gjirit të Lalëzit, i cili
konsiderohet si një plazh me cilësi relativisht të mirë. Nga analizat gjeokimike rezulton të
ketë përmbajtje 10 herë më të lartë se norma e lejuar e kromit, dhe gjithashtu i pranishëm në
këtë rajon është edhe korelacioni i krom-nikelit. Nikeli rezulton të jëtë brenda normave të
lejuara.
Fig .14. Përmbajtja e Kromit në deltën e Lumit Erzen (Raporti i gjendjes së mjedisit 2011)
Fig .15. Përmbajtja e Nikelit në deltën e Lumit Erzen (Raporti i gjendjes së mjedisit 2011)
4.4.3 Vija bregore, erozioni dhe akumulimi
Grykëderdhja e lumit Erzen ka një dinamikë intensive eroduese në vite, duke u tërhequr
vazhdimisht drejt tokës. Për periudhën 1978 – 2011, ai është tërhequr drejt tokës me 1280
m ose mesatarisht 38.8 ml në vit. Ky fenomen është rrjedhojë e pakësimit të buxhetit të
prurjeve të ngurta të lumit Erzen si rezultat i shfrytëzimit pa kriter të inerteve lumore në
shtratin e tij, sidomos gjatë viteve 2005–2011.
Në gjatësinë e vijës bregore 1.6 km në jug të grykëderdhjes dhe 2.8 km në veri të saj,
vihet re fenomeni i erozionit intensiv, si rezultat i të cilit është eroduar një sipërfaqe prej
123.5 ha, nga e cila 67.3 ha në veri, deri në kufirin verior të plazhit të Rushkullit dhe 56.2
ha në jug, deri në kufi me plazhin Rinia. Në jug, pas zonës erozive, në një gjatësi rreth 2.6
km, kemi një zonë akumulative me një sipërfaqe prej 129.6 ha në të cilin krijohet një brez
litorali i ri që, së bashku me impaktin e ndërtimeve në plazhin Rinia, e kthen edhe lagunën
e vogël kënetore në sipërfaqe akumuluese.
Nga studimi i profilit gjatësor A1–A1, gjatësia e aksit të rrjedhjes së lumit, deri në
thellësinë e detit prej 5 m, duket qartë erodimi i grykëderdhjes për rreth 1120 m dhe
erodimi i shtratit të detit, në një gjatësi rreth 1.9 km, me një thellësi nga 0.5 deri 5 metra.
Nga studimi i profilit gjatësor A–A deri në thellësinë e detit prej 5 m, duket qartë erozioni
i krahut verior të grykëderdhjes për 356 m dhe erodimi i shtratit të detit, në një gjatësi prej
1.7 km, me një thellësi deri 4 metra.
Fig .16. Vija bregore në grykëderdhjen e lumit Erzen (Raporti i Gjendjes së Mjedisit)
4.4.4 Klima
Pellgu i lumit Erzen vendoset në zona të ndryshme klimatike, për shkak të formës së tij të
zgjatur, nga lindja në perëndim. Zonat klimatike që evidentohen në këtë rajon janë: klimë
mesdhetare (nga grykëderdhja e lumit Erzen deri në Mullet), klimë mesdhetare kodrinore
(Mullet deri në zonën e Kllojkës) dhe klimë mesdhetare para – malore (nga Kllojka deri
në zonën e Shëngjergjit).
Zona bregdetare që i përket këtij pellgu ujëmbledhës bën pjesë në kilmën mesdhetare dhe
karakteristikat e saj janë të krahasueshme me parametrat kryesore vjetore të rreshjeve dhe
temperaturave. Temperatura mesatare është 16 0C ndërsa reshjet mesatare 1000 mm, ( në
intervalin 640 mm 1540 ÷ mm). Ndikim të konsiderueshëm ka zona klimatike kodrinore
dhe ajo para-malore, për të cilat janë këto të dhëna: 14 0C në 1500 mm dhe 12-13 0C në
2000-2500 mm; ndërsa rreshjet minimale për këto zona janë rreth 850 mm dhe 1670 mm
për zonën kodrinore dhe 970 mm dhe 3500 mm për zonën malore.
Fig .17. Zonat dhe nënzonat klimatike në basenin e lumit Erzen
4.4.5 Hidrogjeologjia në basenin e lumit Erzen
Bazuar në leximin hartografik të hidrogjeologjisë së pellgut ujëmbledhës të lumit Erzen,
mund të themi që ai karakterizohet nga ndryshime të ndjeshme. Këto ndryshime
shkaktohen nga kapacitete të ndryshme ujëmbajtëse të formacioneve (bazuar në
litologjinë e tyre), si dhe kushteve tektonike komplekse, që ka të bëjë me kushte të
ndryshme hidromekanike dhe hidroninamike të shtresave ujëmbajtëse. Shtresat
ujëmbajtëse shtrihen në gjashtë zona hidrogjeologjike, karakteristikat e të cilave janë si
më poshtë:
Zona e Malit me Gropa përbëhet nga guri gëlqeror Triassic, në të cilin gjenden burime të
mëdha me cilësi të mirë të ujërave.
Zona e Krastës përbëhet kryesisht nga formacione flishore, shumë të varfra në ujëra
nëntokësore, me pak burime të rëndësishme nga disa formacione gëlqerore.
Zona e Dajtit përbëhet kryesisht nga dolomitet Cretaceous dhe shtresa të gurit gëlqeror të
Paleocene, nga ku burojnë sasi të konsiderueshme uji.
Zona e Tiranës përfaqëson një basen malor artesian të madh, ku dallohen tre sisteme ujore
nëntokësore: Cretaceous – Paleocene, përfaqësohet nga struktura të thella të cilat
përmbajnë vlera të larta të mineralizimit të ujërave nëntokësore: Tortonian, që përbëhet
kryesisht nga shtresa ranoro-shkëmbore të ndërthurura me shtresa argjilo-shkëmbore dhe
përmbajnë sasi të vogla të ujërave nëntokësore me parametra të ndryshueshëm të
komponentëve kimikë; Quaternary, që përbëhet kryesisht nga zhavore ose shtresa
zhavoro-argjilore të shtrira në një plan, përgjithësisht me sasi të konsiderueshme të
ujërave nëntokësore të një cilësie të mirë.
Zona e Erzenit gjithashtu përfaqëson një pellg artesian që në përgjithësi përbëhet nga
ujëra të një cilësie të dobët dhe të ndryshueshme, kryesisht në formacionet Pliocene
konglomeratike – ranoro-shkëmbore në depozitat zhavorore të Quaternarit. (Raport final
për projektin mbi monitorimin e lumit Erzen: 10)
Fig .18. Hidrogjeologjia në Baenin e Lumit Erzen
4.4.6 Zhvillimet urbane
Zhvillimet urbane në këtë zonë janë më të mëdhatë, më të pakontrolluarat dhe më
problematiket që kanë ndodhur ndonjëherë në Shqipëri, për shkak të presionit të
zhvillimit që ka pjesa qendrore e vendit. Vendosja e ndërtimeve në vende “boshe”
shkaktoi probleme të mëdha mjedisore, sociale dhe ekonomike. Mungesa e kanalizimeve
bëri që ndërtimet pranë bregdetit t’i derdhnin ujërat e zeza drejt e në det, pa menduar për
prishjen e habitati dhe dëmtimin e florës dhe faunës. Por ndotja që është shkaktuar në
ujërat sipërfaqësore nga zhvillimet urbane nuk është vetëm nga ujërat e zeza. Mbetjet e
ngurta që hidhen në bregun e detit ose në lumenj e më pas transportohen, janë
problematike gjithashtu, pasi këto ndotës treten në ujë, duke u bërë problem për florën
dhe faunën ujore.
5. KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET
5.1.Gjetje dhe konkluzione
Qëllimi kryesor i kësaj teme kërkimore është të përcaktojë indikatorët e ujërave bregdetare,
në nivel kombëtar dhe rajonal për të vlerësuar ndikimin në territor nga parashikimet e ligjit
“Për menaxhimin e integruar të ujërave”. Përcaktimi i indikatorëve ka ardhur si rezultat i
analizave të territorit të Shqipërisë dhe analizave në nivel Baseni ujëmbledhës (Baseni i
Lumit Erzen).
Strukturimi i konkluzioneve është i tillë që iu përgjigjet pyetjeve kërkimore të ngritura në
kapitullin e parë të kësaj teme kërkimore.
1. Çfarë parashikon ligji “Për menaxhimin e integruar të ujërave” dhe cilat janë efektet
që mund të shkaktohen në territor nga ujërat bregdetare.
Gjetje: zhvillimet përgjatë brigjeve bregdetare janë të përacaktura në gjërasinë 5 – 10m
nga brigjet për veprimtaritë publike dhe në distancën 100 – 200m për veprimtari private
që përcaktohen nga KKU.
Përcaktimi i distancave të zhvillimit të veprimtarive do të përmirësoj statusin dhe cilësin e
ujërave bregdetare. Zhvillimet e pakontrolluara kanë sjell dëme të mëdha mjedisore,
ekonomike dhe sociale. Nëse i referohemi analizave të mësipërme, vëmë re që ndotësit
kryesor në ujërat bregdetare shkaktohen për arësye të tilla si derdhja e ujërave të zeza të
papërpunuara direkt në det, gjë që ka sjell edhe ndotjen bakterologjike përtej normës së
lejuar të BE.
Ujërat bregdetare i përkasin kategorisë së ujërave sipërfaqësore. Vlerësimi dhe
monitorimi i cilësisë së tyre tregon nivelin e ndotjes dhe standartet. Në ligjin e
sipërpërmendur përcaktohen brigjet, të cilat jepen në një distancë të mesatarizuar dhe
normalisht duke marrë për bazë topografinë dhe gjeologjinë e zonës. Ndaj distanca e
përcaktuar është mesatare, por jo gjithmonë duhet të jetë e tillë. Rast pas rasti ndryshon.
Përcaktimi i kësaj distance parashikon zhvillimet që do të ndodhin në të ardhmen përgjatë
bregdetit, si do të përmirësohen zhvillimet e mëtjeshme dhe kontrollin e zhvillimeve
informale.
Sipas analizave të paraqitura në kapitullin 4 ujërat bregdetare janë në gjendje dhe
standarte jo të mira, krahasuar me nivelin e Bashkimit Europian. Lumenjtë transportojnë
mbetje në dete, duke rritur nivelin e ndotjes dhe nga grafikët vëmë re që pranë deltave të
lumenjëve uji i deteve ka një ndotje më të lartë.
Përcaktimi i dsitancave të zhvillimit do të minimizojë ndotjen mikrobilogjike, organike
dhe nga mbetjet e ngurta pranë brigjeve.
Gjetje: Monitorimi i statusit të ujërave bregdetare bazohet në ligjin “Për menaxhimin e
integruar të ujërave” dhe parashikohet të monitorohet statusi i tyre ekologjik, kimik,
mikrobiologjik, potencial, ekologjik si biodiversiteti.
Për të dhënë një mendim të plotë dhe të detajuar mbi statusin e ujërave bregdetare duhet
të monitorihen të gjitha kategoritë e sipërpërmendura. Por aktualisht monitorimi i ujërave
është i kufuzuar kryesisht në ndotjen bakterologjike dhe mbetjet e ngurta që transportohen
nga lumenjtë, ndaj nuk mund të jepet një kornizë e plotë për gjendjen dhe statusin e tyre.
Sipas të dhënave dhe analizave, për të shmangur ndikimet negative në territor,
parashikohen përmirësim i cilësisë së ujërave, shmangia e dëmtimit të florës e faunës
ujore, pasurimi i ujërave me oksigjen, duke shmangur ndotësit e tjerë organikë që janë më
shumë seç duhet (eutrofikimi). Me qëllim mbrojtjen dhe përmirësimin e statusit të këtyre
ujërave duhet të klasifikohet statusi i tyre kimik dhe ekologjik.
Gjetje: Për të shmangur ndotjen e mëtejshme të ujërave bregdetar duhet të merren në
konsideratë karakteristikat e territorit të Shqipërisë dhe të Basenit të Lumit Erzen. Lidhja
e elementëve të kohezionit territorial me vlerësimin e ndikimit në territor që shkaktohet
nga ujërat bregdetare.
Kohezioni territorial siguron zhvillimin harmonimik të territorit, duke bërë të mundur
njerëzit të jenë të menduar e dashamirës ndaj karakteristikave natyrore të tij. Elemntët
bazë të kohezionit janë ekonomia, mjedisi dhe ana sociale. Bashkërendimi i këtyre
elementëve siguron një nivel më të lartë dhe cilësi më të mirë të ujërave bregdetare.
Ndërhyrjet që respektojnë mjedisin, sigurojnë një cilësi më të mirë të burimeve ujore dhe
jetëgjatësi për përfitimin e brezave të ardhëshëm. Përfitimi i njerëzve do të ishte më i lartë
nëse do tregohej kujdes për ujërat bregdetare. Një nga burimet kryesore të të ardhurave në
Shqipëri është turizmi, por një turizëm në kushte të papërshtatshme siç është zona e
Durrësit (plazhi me ndotjen më të lartë në Shqipëri) do të ndikojë negativisht në ekonomi
pasi nuk do të jetë i frekuentuar.
2. Cilët janë indikatorët për ujërat bregdetare, bazuar në modelin TEQUILA
Gjetje: Ujërat bregdetare janë pjesë e politikës sektoriale të mjedisit. Mjedisi lidhet në
mënyrë të drejtpërdrejtë me kohezionin territorial. Metodë e përshtatshme për vlerësimin
e ndikimit në territor dhe që bazohet në elementet e kohezionit territorial është
TEQUILA.
Synimi kryesor i kësaj teme kërkimore është të propozojë një metodtë të përshtatshmë për
vleresimin e ndikimit të ujërave bregdetare në territor, duke u mbështetur në parashikimet
e bëra në ligjin “Për menaxhimin e integruar të ujërave”. Duke iu referuar analizave dhe
mendimit të ekspertëve, ndotësit kryesorë të plazheve janë ndotësit organik, derdhja e
ujërave të zeza dhe ndotjet e ngurta.
Për të adresuar këto probleme, duke u bazuar në parashikimet e ligjit “Për menaxhimin e
integruar të ujërav”, që vlerësimin e statusit të ujërave e bënë nëpërmjet monitorimit të
statusit të tyre kimik dhe ekologjik. Monitorimi i këtyre ujërave duhet të vlerësohet
nëpërmjet:
Elementëve biologjike;
Kushteve morfologjike;
Regjimit të prurjes vjetore;
Të përgjithshme;
Ndotësit specifikë
Elementëve hidomorfologjikë;
Elementëve fiziko-kimike.
Duke marrë në konsideratë metodën TEQUILA për vlerësimin e ndikimit në territor dhe
gjithashtu elementët e kohezionit territorial, indikatorët që duhen vlerësuar janë si më
poshtë:
Kriteret Treguesit
Cilësia
Territoriale
Konservimi i burimeve ujore
Reduktimi i rreziqeve mjedisore
Sistemi territorial i integruar dhe
balancuar
Zonat e mbrojtura
Ekosistemet
Zonat Emerald
cilësia e mjedisit dhe niveli i
ndotjes
Konservimi dhe menaxhimi kreativ i
peisazhit natyror
zhvillimet e pakontrolluara,
shpërhapjet
Identiteti
Territorial
Reduktimi i varfërisë dhe përjashtimit
Konservimi dhe menaxhimi kreativ i
burimeve natyrore
niveli i punësimit në rajon
Të dhënat për popullsinë
Karakeristikat ntyrore të territorit
si: erozioni, pasuria ujore, flora
dhe fauna
Efiçenca
Territoriale
Efiçenca e burimeve, konkurueshmëria,
tërheqja
Forma kompakte e qytetit, reduktimi i
shpërhapjes
niveli i punësimit
numuri I turistëve
niveli ofrimit të shërbimit
GDP në nivel kombëtar dhe në
rajon (baseni i Erzenit)
Vlerësimi I cilësisë së ujërave të
lumenjëve dhe plazheve
Zhvillimet urbane
Bazuar në metodën e TEQUILA për matjen e impaktit në nivel kombëtar dhe rajonal
duhen ndjekur hapat si më poshtë:
PIMc
Impakti i përgjithshëm është rezultat i vlerësimit të përgjithshëm që vjen nga shumatorja e
kritereve të përcaktuara, shumëzuar për peshën e secilit kriter.
GA = Σc θc . PIMc
GA = vlerësimi i përgjithshëm
θc = pesha e kriterit
PIM = impakti i mundëshëm i politikës
TIMc
Në vlerësimin e dytë bëhet vlerësimi i ndikimit në territor, në një rajon të vetëm, në këtë
rast në lumin Ezen.
Vlerësimi në nivel rajoni është i tillë: shumatore e kritereve që shumëzojnë peshën e
secilit kriter. Duke qënë së ndikimi në një rajon mund të jetë i ndryshëm, duhet që pjesa e
parë e llogaritur të shumëzojë PIMc e llogaritur në nivel kombërar me intensitetin e
politikës në rajonin e lumit basen dhe aplikueshëmrinë e politikës në këtë rajon. Vlerësimi
i riskut është i barabartë me shumëzëimin që përftohet nga rreziku i mundëshëm me
vulnerabilitetin (e rajonit, basenin e Erzenit)
Rreiku = rrezik (rreziku i mundshëm) x vulnerabilitet
TIMr = Σc θc . Sr,c . (PIMc . PIr )
TIM = ndikimi në territor (për secilin element : eficencën, cilësinë, identitetin)
c = kriteri ose multikriteret e metodës;
r = rajoni;
θc = pesha e secilit kriter, 0 ≤ θc ≤ 1 ; Σc θc = 1;
Sr,c = ndjeshmëria e ranonit ndaj secilit kriter, 0 ≤ Sr,c ≤ 1;
PIM = impakti i mundëshëm i politikës (abstrakt, jo i matshëm), -5 ≤ PIMc ≤ +5 (kur
analizat janë cilësore);
PI = intensiteti i politikës (në rajonin r);
PA = aplikueshëmria e politikës (variablat nga a 0/1).
5.2.Rekomandime
1. Vlerësimi i politikave që implementohen në BE
Një ndër kushtet për të qënë vend anëtar i BE është implementimi i rregulloreve dhe
direktivave. Fakti që ne synojmë të aderojmë në BE, e kemi masë detyruese përshtatjen e
legjislacionit. Por për të përshtatur legjilacionin dhe për të plotësuar standartet e një
territori me cilësi të lartë, duhen shmagur ndikimet negative dhe duhenpërdorur në
mënyrë efiçente ndikimet pozitive.
Vlerësimi i politikave sektoriale siç është edhe ajo e ujit, duhet bërë që të kemi një mjedis
me standarte sa më të larta, mundësisht të caktuara nga BE.
2. Shmangia e ndikimeve negative dhe shfrytëzimi i ndikimeve negative në territor për të
patur një territor me cilësi, efiçencë dhe identitet të lartë.
Për të arritur këtë duhen njohur mirë karakteristikat e territorit dhe të kryhet monitorimi i
vazhdueshëm i cilësisë së ujërave, në mënyrë që të mbahet nën kontroll dhe të
përmirësohet cilësia e tyre. Për këtë, duhet të fillojë zbatimi i projekteve dhe planeve që
mbështeten në ligjin “Për menaxhimin e integruar të ujërave”
Arritja e një cilësie të mirë të ujërave bregdetare do të sjell rritje ekonomike, mjedis më të
shëndetshëm dhe hapjen e vendeve të punës për popullsinë, në nivel kombëtar e rajonal,
nëpërmjet zbatimit të planeve e programeve që parashikohen në ligjin e sipërpërmendur.
6. ANEKSE
Intervistë për transpozimin e ligjit
Pyetje të përgjithëshme për transpozimin e Direktivës 2000/60/EC në legjislavionin Shqipëtar
1. Proçesi i transpozimi të Direktivës 2000/60/EC në legjislacionin Shqipëtar, ka marrë
parasysh kontekstin e territorit?
Po, një nga parimet që ndiqet gjatë përafrimit të legjislacionit shqiptar me legjislacionin
Evropian është përshtatshmëria e dispozitave dhe kërkesave ligjore të parashikuara në
këtë legjislacion, me karakteristikat dhe kushtet specifike të vendit tonë.
2. Sa mbështetet ligji “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”, në ligjin e
mëparshëm, “Për rezervat uojre”,?
Me hyrjen në fuqi të ligjit nr.111/2012 “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”,
Ligji nr.8093, date 21.3.1996 “Për Rezervat Ujore” i ndryshuar është shfuqizuar, por një
pjesë e dispozitave të tij kanë gjetur pasqyrim edhe në ligjin e ri (Ligjin nr.111/2012).
3. Kur ka filluar dhe sa kohë ka zgjatur proçesi i transpozimit?
4. Çfarë nënkuptoni me proçes transpozimi, nga ana institucionale?
Në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim – Asocimit, Shqipërisë i lind detyrimi për
përafrimin e legjislacionit të saj me atë Europian, si dhe marrja e masave për zbatimin e
tij.
Përveç MSA, proçesi i përfarimit të legjislacionit në Shqipëri realizohet duke u bazuar në
aktet nënligjore të mëposhtme:
- Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 486, date 25.07.2012 mbi miratimin e
Planit Kombëtar për Zbatimin e MSA-s (2012-2015) dhe përcaktimin e
përgjegjësive institucionale për përafrimin në legjislacionin shqiptar të çdo akti të
Bashkimit Evropian (i cili përditësohet çdo vit);
- Vendimin nr. 584, date 28.8.2003 “Për miratimin e Rregullores së Këshillit të
Ministrave”
- Vendim nr. 201, datë 29.3.2006 për disa ndryshime dhe shtesa në Vendimin nr.
584, datë 28.8.2003 të Këshillit të Ministrave “Për miratimin e Rregullores së
Këshillit të Ministrave”;
- Vendim nr.4 data 7.1.2009 për një shtesë në Vendimin nr.584, datë 28.8.2003, të
Këshillit të Ministrave, “Për miratimin e Rregullores së Këshillit të Ministrave”, të
ndryshuar.
5. Në çfarë mënyre është bërë transpozimi i Direktivës së Ujit, në çfarë faze është
aktualisht? Çfarë ekspertize është ndjekur për këtë proçes përveç ekspertizës ligjore?
Nëpërmjet hartimit dhe miratimit të Ligjit nr.111/2012 “Për Menaxhimin e Integruar të
Burimeve Ujore” është arritur përafrimi i plotë i Direktivës Evropiane 2000/60, “Ngritja e
një kuadri ligjor për veprimet e komunitetit në fushën e politikës së ujërave” në
legjislacionin Shqiptar.
6. Cilat janë impaktet e pritshme të këtij ligji nga pikëpamja institucionale dhe
territoriale?
7. Cilat janë disa nga projektet e miratuara nga Ministria e Bujqësisë, zhvillimit Rural
dhe Menaxhimit të ujërave, pas transpozimit të Direktivës Europiane?
8. Si mendohet të veprohet me hartimin e akteve nënligjore që kërkon vete legjislacioni i
ujërave? Në ç`faze të proçesit jeni aktualisht?
Në nenin 101, të ligjit nr.111/2012 janë përcaktuar nenet të cilët do të shërbejnë si bazë
ligjore për nxjerrjen e një sërë aktesh nënligjore, që do të çojnë në zbatimin e këtij ligji.
Po në këtë nen janë përcaktuar edhe institucionet përgjegjëse për miratimin e këtyre
akteve si: Këshilli i Ministrave, Ministri përgjegjës për mjedisin, Këshilli Kombëtar i Ujit,
etj.
Përsa i përket mënyrës së hartimit (mbështetje nga projekte apo ngritja e grupeve të punës
për hartimin e tyre) dhe miratimit të këtyre akteve, mund të merrni informacion më të
detajuar pranë Ministrisë së Mjedisit.
Pyetje mbi ujërat bregdetare
1. Çfarë parashikon legjislacioni për ujërat bregdetare?
2. A parashikohen dispozita të veçanta për ujërat bregdetare?
Në lidhje me ujërat bregdetare do t’ju sugjeroja t’i referoheni dispozitave ligjore të
parashikuara në legjislacionin e mëposhtëm:
- Ligjin nr.111/2012, date 15.11.2012 “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve
Ujore”;
- Ligjin nr.8905, datë 6.6.2002 “Për mbrojtjen e Mjedisit Detar nga Ndotja dhe
Dëmtimi”;
- Konventën Ndërkombëtare për Parandalimin e Ndotjes nga Anijet, 1973, të
ndryshuar nga Protokolli i viti 1978 në lidhje me të, e miratuar me ligjin nr. 9594,
datë 27.07.2006 “Për Aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventën
Ndërkombëtare Detare për Parandalimin e Ndotjeve nga Anijet, 1973, të
ndryshuar me protokollin e vitit 1978”;
- Ligjin nr.10234, datë 18.2.2010 për aderimin e Republikës së Shqipërisë në
Protokollin “Për Menaxhimin e Integruar të Zonës Bregdetare në Mesdhe” të
Konventës së Barcelonës “Për Mbrojtjen e Mjedisit Detar dhe të Rajoneve
Bregdetare të Mesdheut”;
- Ligjin nr. 8690, datë 16.11.2000 për aderimin e Republikës së Shqipërisë në
Konventën "Për mbrojtjen e Mjedisit Detar dhe të Zonës Bregdetare të Detit
Mesdhe", si dhe të 6 protokolleve shoqëruese”.
Intervistë për ndikimin e ujërave bregdetare në territor
Ekpsert Mjedisi Ekpsert Mjedisi Ekspert
hidrogjeolog
Ekspert Gjeolog
1. Si ndikojnë
ujërat
bregdetare
në
ndryshimin
e klimës dhe
anasjelltas?
Ujrat bregdetare
ndikojnë
ndjeshëm në
ndryshimin e
klimës. Ato janë
pjesa kryesore që
krijojnë kushte
atmosferike në
një zonë të
caktuar, ku
tërësia e këtyre
fenomeve përbën
klimën.
Ndryshimet
klimatike si
pasojë e ngrohjes
globale, ka sjelë
ndryshime në
sjelljen e ujrave
bregdetare, si
rritjen e shpejtë
të nivelit të tyre,
krijimin stuhive
oqeanike të një
shkalle shumë të
lartë si urgane,
cikolone,
tajfune, me
pasoja
katastrofale për
jetën në tokë etj
Influenca e tyre
konstatohet në:
Rritjen me 7-10
% të lagështisë së
ajrit, krahasuar
me zonat e
brendëshme
kontinentale dhe
rreth 10-12 %
krahasuar me
zonat e
brendëshme
malore me lartësi
>1000 m nga
niveli i detit.
Rritjen me +3-
50C të
temperaturës, në
kushte
temp.mesatare.
Në vartësi të
stinës,
kohëzgjatjes
ditore, raportit
natë/ditë,
presionit
atmosferik,
prezencës së
erërave etj, kjo
shifër ndryshon
dhe luhatet +5-
70C, ndonjëherë,
në vartësi të
faktorëve të
sipërpërmendur,
në +7-100C;
Ngopjen e
atmosferës me
ujë dhe për
pasojë
shkaktimin e
reshjeve
intensive.
2. Cilët janë
ndotësit më
të
zakonshëm
që
shkaktohen
në ujërat
bregdetare
dhe nga cilat
burime? Po
ato më të
dëmshme
për florën
dhe faunën?
Ndotja që
shkaktohet
kryesisht në
këto ujëra është
ndotja që vjen
nga ujërat e
zeza dhe
(ndotja
biologjike). Kjo
ndotje sjell
zhdukjen e
faunës dhe
florës ujore.
Ndotësit më të
zakonshëm që
dëmtojnë ujërat
bregdetare janë
ujërat e zeza dhe
mbeturinat
organike të
dekompozuara.
Ato janë të
pasura me nitrite,
klorure, sulfitë,
sulfure, metale të
rënda etj, të cilët
janë vdekjeprurës
për florën dhe
faunën.
Ndotës të
rrezikshëm dhe
afatgjatë janë
nënproduktet
industriale.
Ndotje të
konsiderueshme
shkaktojnë edhe
kimikatet që
përdorën në
bujqësi dhe që
transportohen në
det nga ujërat,
kryesisht
sipërfaqësore por
edhe
nëntokësore.
3. Si ndikojnë
ujërat
(veçanërisht
ato
bregdetare)
në erozion
Deti apo oqeani
ka ciklin e tij të
baticave dhe
zbaticave, të
cilat në periudha
të ndryshme të
Ndikimet më të
zakonshme që
shkaktohen në
territor nga
ujërat
Ujërat bregdetar
kanë ndikim të
veçante në
rrëshqitjet,
sidomos në ato
Ujërat detare,
meqenëse janë të
kripura janë ujëra
agresive, të cilat
hyjnë në reaksion
me përbërësit e
dhe në
rrëshqitjet ë
dherave? Në
cilat dhera
kanë më
shumë
ndikim?
tokës marrin
tokë dhe lënë
tokë. Në rastin e
ndërhyrjeve nga
njeriu, të cilat
nuk janë të
parashikuara
sipas ligjit të
ndodhin për një
sërë arsyesh
teknike,
gjeomorfologjike
të zonës, deti apo
oqeani e kthen
mbrapsht këtë
keqtrajtim të tij,
duke sjellë
rreshqitje dheu
në zonën ku
është ndërtuar
etj.
bregdetare janë:
erozioni
pëtgjatë vijës
bregdetare dhe
lëvizja e vijës
bregdetare.
pjese ku
morfologjia e saj
shprehet me
prani të zonave
kodrinore të tilla
si: vargjet
kodrinore të
Prezes dhe të
Durrësit, që
përfundojne në
det në kepin e
Rodonit dhe të
Bishtit të Pallës,
Divjakes,
Povelçes,
Zvërnecit, etj.
Kodrat janë
formuara nga
depozitime
mollasike
(argjila, rëra,
elevrolite). Për
të parë këtë
fenomen po
japim disa foto
te rreshqitjeve
ne Porto
Romano.
tokës dhe japin
komponime me
veti të ndryshme
fizikomekanike.
Kjo çon në
prishjen e
ekuilibrave
egzistues dhe
kërkohet të
rivendosen
ekuilibra të rinj,
gjë që shkaton
deformime në
strukturat mbi e
nëntokësore, e
për pasojë
zhvendosje të
tyre.
Rol të madh
luajnë edhe
baticat e zbaticat,
të cilat sjellin në
stere (tokë)
depozitime detare
dhe marrin prej
saj depozitime
terrigjene. Është
e rëndësishme që
në këtë proçes
reversibël (të
kthyeshëm) të
vendoset
ekuilibër
ndërmjet dy
proçeseve të
kundërta. Ky
ekuilibër
vendoset kur nga
ujrat e
brendëshëm (të
kontinentit)
sjellin
mjaftueshëm
material të ngurtë
për të
kompensuar atë
pjesë që tërheq
deti.
Ky ekuilibër
mund të prishet
edhe për shkaqe
madhore
(tërmete,
vullkane, grabene
apo horste detare,
fenomene
karstike etj, ndaj
të cilave njeriu
është pothuajse i
pamundur për t’i
parandaluar. Ai,
për këto raste,
duhet të kryejë
studime të
thelluara dhe të
shmangë
zhvillimet urbane
në këto sheshe.
Më shumë
ndikim ka në
dherat e butë siç
janë argjilat,
alevrolitet,
rreshpet etj, të
cilat ngopen me
ujë (thithin deri
mbi 40% të
volumit të tyre),
rëndohen dhe në
shpatet me
pjerrësi mbi 160
rrëshqasin e në
tokat e sheshta
zmadhojnë e
zvogëlojnë
volumin.
4. Në ligjin
“Për
menaxhimin
e integruar
të ujrave”
përcaktohet
që
veprimtaritë
në zonën
Zbatimi i këtij
kushti të
vendosur nga
legjislacioni,
sigurisht që
duhet të ketë një
impakt pozitiv,
pasi largon së
pari të gjitha
Që ky ligj të
gjej zbatim
duhet të jetë
fleksibël.
Largësitë e
përcaktuara
janë të
mesatarizuara,
por varjojnë në
bregdetare
të
zhvillohen
në brezin
100 – 200m
nga vija
bregdetare
dhe duhet të
miratohen
nga KKU
(Këshilli
Kombëtar i
Ujërave). A
mendoni se
këto
percaktime
zbatohen
rregullisht
dhe si
mendoni që
do të
ndikojë kjo
në të
ardhmen në
cilësinë e
ujërave larës
të detit?
shakarkesat e
aktivitetit
njerëzor që të
derdhen direkt
në ujrat
bregdetare,
mbron
formacionet
ranore duke i
lënë ato të pa
prekura.
varësi të
terrennit. Ndaj
është
përcaktuar mirë
5. Nga
pikëpamja
hidrogjeolog
jike a është
e
mjaftueshm
e distanca e
përcaktuar
për
zhvillimin e
veprimtarive
në brigje?
Në cilat
brigje ka
tërheqje të
detit nga
toka? Po
futje të detit
Fenomenet e
futjes së detit
në tokë ndodhin
më teçër në
deltat e
lumrnjëve:
Seman,
Shkumbin,
Vjosë. Ky është
një fenomen
shumë i
rrezikshëm për
gjallesat dhe
mikrogjallesat
që jetojnë në
tokë.
Vija bregdetare
është në
ndryshim të
vazhdueshëm.
Këto ndryshime
ndodhin jo
vetëm për arësye
natyrore, por
shkaktohen
kryesisht nga
ndikimi i
veprimtarisë
njerëzore. Për
rrjedhoje disa
zona i
nënshtrohen
veprimtarisë
eroduese të
detit, të tjera
Kjo distancë
varion në vartësi
llojeve
shkëmbore që
ndërtojnë
bazamentin dhe
strukturave
gjeologjike në
tërësi. Distanca
100÷200 është
një distancë e
mesatarizuar, e
cila duhet
studjuar rast pas
rasti. Në vijën
bregdetare
shqiptare ka
vende ku mund të
ndërtohet (për
në tokë?
veprimtarisë
akumuluese, si
dhe në disa zona
erozioni i detit
është aq i
fuqishëm sa
shkaton
rrëshqitje të
vazhdueshme të
formacioneve
shkëmbore në
brigjet e tij.
1. Në zonën e
Gjirit te Lalzit,
luginën dhe
litoralin e lumit
Erzen si dhe
zonën e Gjirit të
Durrësit janë
evidentuar
fenomeneve
gjeodinamike
dhe dinamikës
së erozionit të
vijës bregore, të
përfaqesuar me
dy fenomene
negative
kryesore:
Erozion i
fuqishëm në
grykëderdhjen
dhe krahun e
djathtë të deltës
së lumit Erzen.
Rrëshqitje
masive si
rezultat i
erozionit detar
në vijën bregore
që ndërtohet nga
formacionet
shkëmbore
mollasike
neogjenike:
Currila-Porto-
Romano-Pallë-
nga
qëndrueshmëria e
bazamentit) edhe
brenda në ujë por
ka vende të tjera
ku nuk duhet
ndërtuar ndoshta
dhe më shumë se
1 km (lagunat,
tokat torfore etj).
Duhen bërë
studime rast pas
rasti.
Tërheqje të detit
nga toka ka në
rastet e sjelljes
me shumicë nga
kontinenti të
materialit të
ngurtë, ngritjeve
orogjenike të
strukturave
tokësore etj.
Futje të detit në
tokë ka në rastin
kur strukturat
tokësore
zvogëlojnë
volumin,
përbërjen etj …
Kepi i Palit dhe
Shën Pjetër-
Kepi i Rodonit.
Vrojtimet e
dinamikës së
vijës bregore në
Gjirin e Lalzit
konstatojnë një
erozion të
fuqishëm në
grykëderdhjen e
lumit Erzen
sidomos në
krahun e djathtë
me nje mesatare
84.6 metra ne
vit.
6. Ç’farë mund
të bëhet për
të
përmirësuar
cilësinë e
ujërave
bregdetare
në zonat e
mbrojtura,
të cilat
kërkojnë
kujdes më të
veçantë?
Ndotja më e
madhe që i
shkaktohet
ujërave
bregdetare
aktualisht është
nga derdhja e
ujërave të zeza.
Ndaj masat që
duhen marrë
janë: ndlimi i
derdhjes së
kltyre ujërave
shumë pran
brigjeve dhe
ngritja e
impianteve të
përpunnimit të
ujërave të zeza
7. Në Basenin
e Lumit
Erzen sa ka
ndikuar
presioni i
zhvillimit
(pas viteve
’90) në
ndotjen e
ujërave
Jashtëzakonisht
shumë,
nëpërmjet rritjes
së ndotjeve
organike, të
matarialeve të
ngurta etj
Zhvillimet
urbane kanë
bërë që të rritjet
ndotja në ujërat
bregdetare
siprfaqësore
?
8. Ç’farë
masash
afatshkurtër
a dhe
afatgjata
duhen marrë
për të
përmirësuar
cilësinë e
ujërave
sipërfaqësor
e dhe më
specifikisht
të ujërave
bregdetare?
Zbatimi i
parashikimeve
që bën ligji “Për
menaxhimin e
Integruar të
ujërave.
Kujdesi ndaj
mjedisit dhe
karakteristikave
të tij.
- Përpunimi i
ujërave të zeza
para se të
shkarkohen në
det
- Menaxhimi i
mbetjeve
urbane
- Mbrojtja e
vijës bregdetare
nga ndërhyrjet
urbane dhe
aktivitetet
ekonomike
- Analizimi i
cilësisë së ujit
në mënyrë
periodike
(monitorimi)
Harta hidrogjeologjike e Shqipërisë
SHKODËR
LEZHË
KUKËS
PESHKOPI
TIRANË
ELBASAN
KORÇË
BERAT
VLORË
SARANDË
LUSHNJË
FIER
TEPELENË
GJIROKASTËR
DURRËS
Morinë
Dibër
Morinë
Has
Qafë Thanë
Tushemisht
Kakavijë
Tre Urat
Konispol
Hani i Hotit
Muriqan
a Shtresa të me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtje të madhe
Zhavorre dhe zhure
Zhavorre dhe zhure të mbuluara nga shtresa me përshkrueshmëri të ujët
në përgjithësi
shumë e lartë
Q4 a 1
Q4Q4 a1
c Shtresa me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtj të madhe
Gëlqeror konglomeratikë të karastëzuar
Gëlqeror shtresore të çarë dhe të karastëzuar
Gëlqeror shtresore të çarë
Gëlqeror shtresore me gëlqerorë mergelore ose
argjilore, të çarë e të karstëzuar
Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, dolomite dhe silicorë
shtresorë, të çarë e të karstëzuar
Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, mergele e silicorë, të çarë
Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, dolomite, të çarë dhe
shumë të karstëzuarGëlqeror me silicorë dhe rreshpe, dolomite, të çarë dhe
shumë të karstëzuar
Gëlqeror të mermerizuar
Dolomite të çarë
Gëlqeror shtresore e masivë, në përgjithësi
shumë të karstëzuar
Gëlqeror , gëlqerore dolomitikë e dolomite,
të çarë dhe të karstëzuar
Pg1, Pg2, Pg2, Pg3
Cr1.Cr2 + Pg2.Pg2
Cr2
T2 - Cr2
T3
T2 - J2, T2 - J1
T2 - 3
P2
Cr
Cr
J
Pg22
3
në përgjithësi
e lartë
Shtresa me rënje të butë
dhe rrudhosje të dobëtShtresa të rrudhosura
b Shtresa me përhapje zë kufiziat ose të pa qëndrueshme në shtrirje dhe me ujëmbajtj mesatare
Popla, zhavorre, zhure dhe rëra
Popla, zhavorre dhe zhure herë helr të çimentuara
Material i trashë copëzot
Brekçi shpatore
në përgjithësi
e lartë mesatare
ose e ndryshme
Q1 - 3P , Q3 P , Q4 P
Q1 - 3C
Q1 - 3, Q1 - 3a , Q1
Q 3 ak
1 1 1
a Shtresa të me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtje të madhe
Zhavorre dhe zhure
Zhavorre dhe zhure të mbuluara nga shtresa me përshkrueshmëri të ujët
në përgjithësi
shumë e lartë
Q4 a 1
Q4Q4 a1
SHKËMBINJ TË ÇARË DHE POROZË ME UJËMBAJTJE LOKALE OSE SHUMË TËVARFËR NË UJËRA NËNTOKËSORE
e ulët deri në
mesatare
6 J2 - 3
VP2, v J2 - 3
cP - T1, Z J 3, ZCr1
a Shkëmbinj të çarë me ujëmbajtje lokale dherezerva të kufizuara deri mesatare
Shkëmbinj intruzivë ultrabazikë
Shkëmbinj intruzivë bazikë
Shkëmbinj intruzivë acide dhe mesataracide
c Shtresa me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtj të madhe
Gëlqeror konglomeratikë të karastëzuar
Gëlqeror shtresore të çarë dhe të karastëzuar
Gëlqeror shtresore të çarë
Gëlqeror shtresore me gëlqerorë mergelore ose
argjilore, të çarë e të karstëzuar
Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, dolomite dhe silicorë
shtresorë, të çarë e të karstëzuar
Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, mergele e silicorë, të çarë
Gëlqeror, gëlqerorë me silicore, dolomite, të çarë dhe
shumë të karstëzuarGëlqeror me silicorë dhe rreshpe, dolomite, të çarë dhe
shumë të karstëzuar
Gëlqeror të mermerizuar
Dolomite të çarë
Gëlqeror shtresore e masivë, në përgjithësi
shumë të karstëzuar
Gëlqeror , gëlqerore dolomitikë e dolomite,
të çarë dhe të karstëzuar
Pg1, Pg2, Pg2, Pg3
Cr1.Cr2 + Pg2.Pg2
Cr2
T2 - Cr2
T3
T2 - J2, T2 - J1
T2 - 3
P2
Cr
Cr
J
Pg22
3
në përgjithësi
e lartë
Shtresa me rënje të butë
dhe rrudhosje të dobëtShtresa të rrudhosura
b Shtresa me përhapje zë kufiziat ose të pa qëndrueshme në shtrirje dhe me ujëmbajtj mesatare
Popla, zhavorre, zhure dhe rëra
Popla, zhavorre dhe zhure herë helr të çimentuara
Material i trashë copëzot
Brekçi shpatore
në përgjithësi
e lartë mesatare
ose e ndryshme
Q1 - 3P , Q3 P , Q4 P
Q1 - 3C
Q1 - 3, Q1 - 3a , Q1
Q 3 ak
1 1 1
mesatare
deri në e ulët c Shtresa me përhapje të gjerë dhe ujëmbajtj mesatare deri në të vogël
N1r
N , N 11
3
1
2
N 11
N 11
N a1 2
N a1 1
2
Pg32
Konglomerate e ranorë që ndërthuren me argjila
dhe alevrolite
Ranorë, argjila dhe alevrolite
Gëlqerorë litomatike dhe konglomeratë, ranorë e
alevroëite
Konglomeratë, ranorë e alevrolite
Konglomeratë dhe më pak ranorë e alevrolite
Konglomeratë dhe më pak ranorë, alevrolite dhe argjila
Ranorë dhe argjila
T 1Gëlqerorë shtresorë me ndërshtresa rreshpesh
a b
P-T
PZ,P-T, T1
P-T1
Q4d-Q4-Q1-3
N1a, N2, N2h
a-N1t, N b -N , N
Cr2m- Pg1-2, Pg1-2, Pg
Pg3, Pg3
Argjila deri në rëra, vende vende me përmbajtje
zhavorri dhe materiale të tjera copëzore
Alevrolite dhe argjila, rrallë ranorë
a) Argjila, alevrolite . b) Argjila, alevrolite, mergele
Argjila, alevrolite, ranorë (flish)
Arlevrolite, ranorë, mergele dhe më pak gëlqerorë (flish)
Arlevrolite, ranorë, gëlqerorë (flish)
Ranorë, mergele, konglomerat, argjila dhe material i
ndryshëm gëlqerorë copëzor ( depozitime flisholdale)
Konglomeratë dhe ranorë të metamorfizuar
Gipse
Rreshpe të ndryshme si dheranorë, konglomeratë,
gëlqerorë dhe shkëmbinj vullkanikë
1
22-3
1-2
3
1
1
1
Cr2-m- Pg1-2, Pg
J3-Cr1 - J31-Cr2Cm
22
shumë e ulët b Shkëmbinj të çarë dhe porozë me ujëmbajtje lokale dhe rezerva të kufizuara
Vullkanikë bazikë e mesataroacide si dhe shkëmbinj
vullkanogjenë - sedimentarë
e ulët
N2, O1
N2 1, N1 1, N1, N2
N h
N b
1
1
2
2 3
T1, T2a, J2-3, J3ef - s
Pg2, Pg3, Pg3
2 - 3 3
Konglomeratë e ranorë, të çimentuara dhe argjila
Ranorë e konglomeratë shpesh të shkrifët dhe argjila
Ranorë, konglomeratë, gëlqerorë litomatike, mergele
dhe alevroliteKonglomeratë, ranorë, gëlqerorë litomatike e mergele
Ranorë, argjila dhe alevrolite
b Shkëmbinj të çarë dhe porozë me ujëmbajtje lokale dhe rezerva të kufizuara
7. REFERENCAT
1. S. Duhr, C. Colomb, V. Nadin (2010). “EU Spatial Planning and Territorial
Cooperation”. United Kindom.
2. Jordan, D. Liefferink (2010). “Enviromental Policy in Europe: 'The Europianization
of national environmental policy”. United Kindom.
3. TU Delf (2008). “The institutionalisation of European spatial planning”. Netherland
4. European Commission (2000). “Directive 2000/60/EC of the Europian Parlament and
of the Council”. Brussels, Europian Commission.
5. Europian Commission (2012). “Impact Assessment Board Report for 2012”. Brussels,
Europian Commission.
6. D.Evers, J.Tennekes, J.Borsboom, H.van den Heiligenberg, M.Thissen (2009). “A
Territorial Impact Assessment of Territorial Cohesion for the Netherlands. The
Hague/Bilthoven.
7. D.Evers (2011). “ESPON INTERSTRAT Seminar: Determining the territorial impact
of EU policy in the Netherlands”. Dublin, Irland.
8. Republika e Shqipërisë (2012). Ligji 111/2012, “Për menaxhimin e Integruat të
Ujrave”. Tiranë, Republika e Shqipërisë.
9. Europian Commission (2013). “Albanian 2013 Progress Report. Communication
from the Commission to the Europian Parlament and the Council: Enlargement
Strategy and Main Challenges 2013 – 2014”. Brussels, Europian Commission.
10. Europian Commission (2011). “Albanian 2011 Progress Report. Communication
from the Commission to the Europian Parlament and the Council: Enlargement
Strategy and Main Challenges 2011 – 2012”. Brussels, Europian Commission.
11. Co-Plan (2012). “Politikëndjekës apo Poltikëbërës 2”. Tiranë, Shqipëri.
12. Ritsatakis, R. Barnes, E. Dekker, P. Harrington, S. Kokko, P. Makara (2000).
“Exploring health policy development in Europe”. Finland.
13. Europian Commission (1999). “European Spatial Development Perspective: Towards
Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union”.
Luxembourg.
14. Republika e Shqipërisl (2013). LIGJI Nr.10119, datë 23.04.2009 “Për planifikimin e
territorit”. Shqipëri/ TIRANA.
15. European Esonomic and Social Comittee (2009). “Territorial Cohesion”. Bruxelles /
BELGIQUE
16. Thomas B. Fischer, Olivier Sykes, Thomas Gore, Naja Marot, Mojca Golobič, Paulo
Pinho, Bas Waterhout & Anastassios Perdicoulis , European Planning Studies (2014):
Territorial Impact Assessment of European Draft Directives – “The Emergence of a
Neë Policy Assessment Instrument, European Planning Studies”, DOI:
0.1080/09654313.2013.868292
17. ESPON (2006). “ESPON Project 3.2 Spatial Scenarios and Orientions in relation to
the ESDP and Cohesion Policy”. Vol. 5 Territorial Impact Assessment. Belgium,
IGEAT.
18. Ministria e Mjedisit (2010). “Raporti final për projektin mbi monitorimin e lumit
Erzen”. Tirana, Shqipëri.
19. Ministria e Mjedisit (2011). “Raporti i gjendjes së mjedisit”. Tirana, Shqipëri.
20. Ministria e Mjedisit (2012). “Raporti i gjendjes së mjedisit”. Tirana, Shqipëri.
21. Tennekes, J. & W. Hornis (2008), “Ruimtelijke-effectanalyses van EU-beleid:
Nenleidraad, Ruimtelijk Planbureau” . NAi, Den Haag, Rotterdam.
Top Related