Ligjëratat e autorizuara: Tregjet dhe Institucionet Financiare Paraja dhe Institucionet Financiare: Drini SALKO dhe Orfea DHUCI Tregjet financiare – instrumentet dhe veprimet e tyre: Aristotel PANO & Elisabeta GJONI

Tregjet dhe Institucionet Financiare

Ligjërata nr.5: LLOJET E TREGJEVE ”TREGU I PARASË”

PËRMBAJTJA E LËNDËS

2

Java nr.1: Prezantimi i lëndës – Sistemi Financiar Java nr.2: Sistemi financiar dhe ekonomia reale Java nr.3: Institucionet e depozitë marrëse Java nr.4: Institucionet jo-depozitë marrëse

Java nr.5: Llojet e tregjeve – tregjet e parasë Java nr.6: Tregjet e kapitalit Java nr.7: Normat e interesit Java nr.8: Tregu devizor Java nr.9: Normat e riskut këmbimor, format tjera të tregut këmbimor dhe spekulimet Java nr.10: Tregjet internacionale të kapitalit Java nr.11: Rregullat e tregut financiar Java nr.12: Rast studimor i tregut financiar

Përmbajtja e ligjëratës nr.5: Llojet e Tregjeve – “Tregu i Parasë”

Llojet e Tregjeve “Tregu i Parasë”Përmbajtja e ligjëratës së Pesë: (Drini Salko &

Orfea Dhuci f.q: 97 deri në 104 dhe Aristotel Pano & Elisabeta Gjoni: - f.q: 108

deri në 132)

• Instrumentet e investimeve

• Llojet e tregjeve financiare

• Tregu i parasë

• Natyra dhe roli i tregut të parasë

• Objektivat e tregut të parasë

• Rëndësia e tregut të parasë

• Instrumentet e tregut të parasë

o Bonot e thesarit

o Certifikatat e depozitave

o Letrat komerciale - tregtare

o Letër kreditore (Banker’s Acceptances)

o Marrëveshjet e riblerjes (Repurchase Agreements)

5. INSTRUMENTET E INVESTIMEVE

Investimet në instrumente financiare në vendet e zhvilluara, përbehet nga

tri segmente kryesore:

Segmentin e parë: e përbëjnë bankat dhe institucionet e tjera

depozituese,

Segmenti i dytë: përfshinë organizatat dhe subjektet financiare

që ushtrojnë aktivitetin e mbledhjes së kursimeve dhe

Segmenti i tretë: e paraqet tregu i parasë dhe i kapitalit.

4

5.1 LLOJET E TREGJEVE FINANCIARE

Ekzistojnë kriteriume të ndryshme dhe të shumta, në bazë të të cilave

mund të bëhet segmentimi i tregjeve financiare.

Megjithatë, kriteriumi më i shpeshtë që përdoret për të veçuar format e

segmentimit të tregjeve financiare, është: afati i maturimit, respektivisht

afati i kthimit të kryegjësë-principalit.

Rrjedhimisht, sipas kësaj logjike të vlerësimit të këtyre kritereve, dallojmë

këto segmente kryesore të tregjeve financiare:

o instrumentet e tregut të parasë dhe

o instrumentet e tregut të kapitalit

5

5.2. Natyra dhe roli i tregut të parasë

Tregu i parasë është tregu i shitjes me shumicë të instrumenteve financiare

afatshkurtër (jo më shumë se 12 muaj), që kanë likuiditet të lart dhe risk të

ulët.

Çka bënë TREGU I PARASË???- bën të mundur kalimin e fondeve përkohësisht

të lira me afat relativisht të shkurtër nga njësitë suficitare në ato njësitë

deficitare.

Njësitë që kanë nevojë për këto fonde janë të ndryshme, por më kryesoret

janë:

o Qeveria: - i përdor këto fonde për t’i mbuluar shpenzimet e buxhetit

o Institucionet financiare: - përdorin për të huazuar likuiditetin e

nevojshëm.

6

Tregu i parasë ka disa tipare dalluese:

o Së pari: - ai nuk është tregu unik, por është grumbullim i tregjeve

për disa instrumente të ndryshme financiare,

o Së dyti: - tregu i parasë konsiderohet si tregu me shumicë, pasi që

në të tregtohen shuma të mëdha të vlerave monetare dhe

o Së treti: - në këtë treg merr pjesë një numër i madh i ofruesve të

fondeve si dhe blerësit të tyre etj.

7

5.2. Natyra dhe roli i tregut të parasë [1]

Cilat janë objektivat e tregut të parasë:

o Për të siguruar një vend të duhur dhe adekuat për të angazhuar fonde

afat shkurtër të lira ( tepricë),

o Për të krijuar hapësirë dhe mundësitë për tejkalimin e deficiteve afat

shkurtër,

o Ti mundësoj Bankës Qendrore që të ndikoj dhe rregullojë likuiditetin

në ekonomi përmes intervenimit saj në këtë treg,

o Të siguroj qasje të arsyeshme për shfrytëzuesit të fondeve afat

shkurtër për të përmbushur kërkesat në mënyrë të shpejt dhe efikase

dhe me kosto të arsyeshme. 8

5.3. Objektivat e tregut të parasë

Cilat është rëndësia e tregut të parasë:

o Ndikon në zhvillimin e tregtisë dhe industrisë,

o Ndikon në zhvillimin e tregut të kapitalit,

o Ndikon në funksionimin normal të bankave komerciale,

o Kontrolle efektive nga Banka Qendrore,

o Formulimi i politikës monetare të përshtatshme,

9

5.4 Rëndësia e tregut të parasë

5.5 Instrumentet e tregut të parasë

Instrumentet e tregut të parasë janë:

o Bonot e thesarit ( T-Bills)

o Certifikata e depozitit (Certificate of Deposits CD’s)

o Letra komerciale (Commercial Paper CP’s)

o Letër kreditore (Bankers Acceptances)

o Marrëveshjet e riblerjes (REPO)

10

5.5.1 Bonot e thesarit ( T-Bills)

Në tregun e parasë tregtohen një shumëllojshmëri e instrumenteve

financiare. Ne në vazhdim do ti cekim disa nga më kryesorët:

Bonot e thesarit: - Bonot e thesarit emitohen nga thesari i shtetit dhe

kthehen me besim dhe kredibilitet të plotë nga qeveria.

Kur Qeveria dëshiron të marrin hua, ajo përdor emetimin e letrave me vlerë

afatshkurtër siç janë Bonot e thesarit.

Këto letra me vlerë shiten në mënyrë periodike me ankandet me afatet e

maturimit 3 muaj, 6 muaj apo maksimalisht deri në 12 muaj.

Bonot e thesarit nuk japin pagesa fikse (kupon), por ato shiten me një

zbritje nga vlera e tyre nominale.

11

5.5.1 Bonot e thesarit ( T-Bills)…[1]

12

5.5.1 Bonot e thesarit ( T-Bills) - në KOSOVË

13

5.5.1 Bonot e thesarit ( T-Bills)…[2]

14

Të ardhurat nga bonot e thesarit llogaritet diferenca ndërmjet vlerës

nominale dhe çmimit të blerjes.

Bonot e thesarit shiten me një çmim më të ulët se vlera nominale e

tyre ose siç njihet ndryshe ato shiten me zbritje (Discount).

Raporti i të ardhurave të realizuara në maturim me vlerën nominale

të bonos së thesarit quhet norma e zbritjes.

Raporti i të ardhurave të realizuara nga emetimi deri në maturim me

çmimin e blerjes tregon normën e interesit për këtë investim.

5.5.1 Bonot e thesarit ( T-Bills)…[3]

Shembull: le të zupozojmë se kemi blerë një Bono thesar prej 100,000

EUR që është emetuar më 26.03.2011 dhe maturohet me 26.06.2011,

dmth pas 92 dite dhe që në ankand blihet me një norm konkuruese prej

18.87%. Çmimi i blerjes në rastin e emetimit të BTH dotë jetë:

Ndërsa norma e interesit llogaritet:

15

%01.18100

365

92000,100

32.540,4

365

x

xt

xV

Didr

n

5.5.2 Certifikatat e depozitave

CD’s janë huazimet afatshkurtër, po thuajse identike me llogaritë bankare

të afatizuara.

Për t’i tërhjekur këto fonde, bankat emetojnë Certifikata të depozitave

me vlera nominale relativisht të mëdha dhe me afat maturim nga dy javë

deri në një vit.

Këto certifikata mund të jenë në valutë kombëtare dhe atë në valutë të

huaj.

Norma e interesit që ofrojnë certifikatat e depozitave janë më të larta se

ato nga bonot e thesarit për shkak të shkallës më të madhe të riskut.

16

5.5.2 Certifikatat e depozitave [1]

Shembull: le të supozojmë se një investitorë ka blerë një certifikatë të

depozitave në shumë prej 50,000 €, me normë të interesit prej 5.36%

në vit, afati i maturimit është 1 vit, fitimi nga ana e investitorit do të

jetë:

CD = 50,000 € x 5.36% = 2,680

Investitori mbas një viti nga shuma e investuar prej 50,000 €, do të fitoj

një të ardhure nga interesi në shumë prej 2,680 €, plus kthimin e

shumës së investuar.

17

5.5.2 Certifikatat e depozitave [2]

18

5.5.3 Letra Komerciale

19

Letrat me vlerë (CP’s): nuk emetohen vetëm nga shoqëritë tregtare të

fuqishme por edhe nga shoqëritë financiare.

Dallimi ndërmjet këtyre dy kategorive qëndron se shoqëritë financiare i

shesin këto letra me vlerë drejtpërdrejt tek investitorët, ndërsa shoqëritë

tregtare jofinanciare i shesin tregtarëve të letrave me vlerë.

Maturitet i letrave tregtare në praktik mund të shkoj jo më gjatë se 270 ditë,

mirëpo zakonisht ato shiten me një maturitet 30 ditë.

Norma e interesit e ofruar nga letrat tregtare varet nga afati i maturimit, nga

niveli i normës së interesit të tregut të parasë dhe nga shkalla e kredibilitetit

apo reputacionit të emetuesit.

Këto letra kanë shkallë më të lartë të riskut, andaj ofrojnë edhe normën më

të lart të interesit. Shkalla më e lart e riskut bën që tregu dytësor ose

sekondar për letra me vlerë të mos jetë aq aktiv sa ai i bonove të thesarit.

5.5.3 Letra Komerciale [1]

20

5.5.4 Marrëveshjet e riblerjes - REPO

Marrëveshjet e riblerjes:- (repurchase agreements) ose shkurt REPO

është një kontratë për shitjen e letrave me vlerë nga një palë tek pala

tjetër dhe më vonë riblerjen e tyre në një datë të caktuar të ardhshme

dhe me një çmim të caktuar.

Zakonisht pjesëmarrësit e këtyre marrëveshjeve janë institucionet

financiare si bankat, shoqëritë e kursimit, institucionet jobankare etj.

Madhësia e fitimit për investitorin në një marrëveshje riblerje

përcaktohet nga diferenca ndërmjet çmimit fillestar të shitjes dhe

çmimit të riblerjes nga zotëruesi i letrave me vlerë.

21

5.5.4 Marrëveshjet e riblerjes – REPO [1]

Çmimet e shitjes dhe të riblerjes bazohen në vlerën nominale,

rendimentin e tregut dhe ditët në maturim.

Rendimenti apo të ardhurat (norma e kthimit) për investitorin

llogaritet nga formula:

22

100365

xt

xC

CCY

b

brb

Çrb- Çmimi i riblerjes nga huamarrësi

Çb = Çmimi i blerjes në fillim nga investitori

t- ditët e maturimit të marrëveshjes

5.5.4 Marrëveshjet e riblerjes – REPO [2]

23

5.5.5 Pranimet e bankierëve

Pranimet e bankierëve janë një pranim me përgjegjësi për një

pagesë të ardhshme.

Këto zakonisht, përdoren në transaksionet tregtare

ndërkombëtare.

Eksportuesit shpesh parapëlqejnë që bankat të veprojnë si

garantuese përpara se ato të dërgojnë mallrat te importuesi i cili

mund të mos jetë i njohur.

Banka e lehtëson tregtinë ndërkombëtare me anë të emetimit të

një dokumenti i cili quhet PRANIMI ose GARANCIONET.

24

5.5.5 Pranimet e bankierëve [1]

25

FUNDI I LIGJËRATËS NR.5

PYETJE

DISKUTIME

KOMENTE

SYGJERIME

“Derivatives are financial weapons of massive destruction”. – Warren Buffett