DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Beeldende kunst als communicatiemiddel in de openbare

ruimte van Pompeii

1

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

2

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Doel:Onderzoek naar de bijdrage van beeldende kunst in de openbare ruimte als middel van sociale en politieke communicatie aan de identiteitsvorming en culturele zelfdefiniëring van Pompeiaanse bevolkingsgroepen.

N.B. Beeldende kunst op te vatten als kunstwerken die door een zichtbare afbeelding iets tot uitdrukking willen brengen.

3

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Opzet onderzoek:

Chronologisch en op hoofdlijnen de periodisering van Paul Zanker volgend (200 v.Chr. – 79 n.Chr.)

Beperkingen:

• Geen onderzoek naar private gebouwen als villa’s en huizen (Noortje);

• Geen onderzoek naar gebouwen in de openbare ruimte (Robin);

• Binnen dit bestek gericht op (graf)monumenten.

4

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Periodisering Typering (I)

Tot 200 v.Chr. Eerste opstallen (1000 ), Griekse of Etruskische kolonie (?), ommuring (600), Samnitische periode (500) en als geallieerde onder de Romeinse militaire en politieke invloedssfeer (300)

200 – 80 v.Chr. Bloeiende stad (8.000 tot 12.000 inw.) met de focus op het hellenisme, een Dionysische levensstijl in private opstallen (privata luxuria), zelfvertoning

5

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Periodisering Typering (II)

80 – 27 v.Chr. Hersticht als colonia na het verlies van de oorlog, 2.000 veteranen ingekwartierd, politieke macht naar nieuwe bewoners, adoptie van Griekse cultuur aanleidingherdefiniëring van Romeinse zelfbegrip

27 v.Chr. – 79 Privata luxuria -> publica magnificentia, door de keizer,woondecoratie verschijnt in de openbare ruimte, Pompeianen kopiëren de Romeinen uit eigen belang

6

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Beeldende kunst in de openbare ruimte 200 – 80 v.Chr.

Geen:

• eremonumenten voor verdienstelijke burgers (i.t.t. bijv. Priene);

• grafmonumenten , eenvoudige necropoli buiten Pompeii van de weg af (bijv. Fondo Azzolini bij Porta Stabiae).

N.B. Beeldende kunst is te vinden in het private domein en aan cultuur- en handelgerelateerde gebouwen (nog te zien: façade Thermae Stabiae en tribune Basilica), (vrijwel) niet aan politiek-/bestuurlijke gebouwen (i.t.t. bijv. Cosa).

7

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Beeldende kunst in de openbare ruimte 80 – 27 v.Chr. (I)

Aanzienlijk:

• eremonumenten voor leidende (lokale) ambtenaren voor de bestuurlijke gebouwen aan het Forum;

• grafmonumenten buiten de portae aan de uitvalswegen van Pompeii;

• (buiten dit bestek: aan cultuurgerelateerde gebouwen als de ombouw van de Jupiter(?) tempel op het Forum tot Capitolium, een nieuw altaar voor Apollo, het Odeion of theatrum tectum, en het spectacula (amfitheater)).

8

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

9

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

10

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

11

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

12

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Beeldende kunst in de openbare ruimte 80 – 27 v.Chr. (II)Achtergronden:

• het creëren van een nieuwe identiteit als gevolg van de politieke machtswisseling door het bij de oude bevolking inpeperen van het begrip colonia, vervanging van het Oskisch door het Latijn, het liften van de Jupiter(?) tempel tot Capitolium (als in Roma), de vervanging van het altaar van Apollo (de beschermer van Pompeii) en de ere- en grafmonumenten van veteranen op prominente plekken;

• inspelen op de behoeften van de veteranen in de vorm van het Odeion, het spectacula en de monumenten.

13

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Beeldende kunst in de openbare ruimte 80 – 27 v.Chr. (III)

De zelfvertoning nam toe, nu dus ook in de openbare ruimte, niet alleen gericht op de medebewoners, maar ook gericht op Roma (bijv. carrière).De eerste decennia ging de publieke zelfvertoning van de veteranen uit, daarna is dat minder goed zichtbaar door assimilatie met de oorspronkelijke bewoners: men paste zich aan elkaar aan.

N.B. In sociaal en economisch opzicht veranderde er niets: Pompeii bleef een standenmaatschappij.

14

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Beeldende kunst in de openbare ruimte 27 v.Chr. - 79 (I)

Veel:

• eremonumenten voor de keizer (en zijn familieleden) op de meest prominente plekken van het Forum. Op minder prominente plekken eremonumenten voor verdienstelijke lokale leiders. Monumenten van minder verdienstelijken verdwenen in de coulissen van of dichtbij het Forum;

• de rangorde van de uitgebeelde figuren werd naast de plaats bepaald door de grootte van het monument: de meest aanzienlijken een ruiterstandbeeld, het tweedegarnituur een beeld ten voeten uit en de rest een buste;

15

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

16

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Beeldende kunst in de openbare ruimte 27 v.Chr. - 79 (II)

Veel:

• grafmonumenten met gemeenschapszin direct buiten de portae, de scholae-graven als vernieuwing;

• (buiten dit bestek: rijk gedetailleerde Corinthische kapitelen van de tempel van Fortuna Augusta, toevoeging van bronzen van Apollo en Diana aan de tempel van Apollo, de plaatsing van beelden van de keizer (en zijn familie) en daarnaast prominente Pompeianen (en hun familie) in bestaande en nieuwe gebouwen aan het Forum, etc.)

17

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

18

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

19

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Beeldende kunst in de openbare ruimte 27 v.Chr. - 79 (III)

Achtergronden:

• het uitdrukken van de Augustijnse vernieuwing na de chaos van de Republiek door terugkeer naar de pietas, eer aan de oude goden (de Laren), gewoonten en deugden (mores et virtutes). Vanuit een heilige plicht (pius) werden tempels opgeknapt en cultussen in ere hersteld;

• Augustus had, dankzij enkele goden, vrede en voorspoed gebracht. Die goden en de keizer (de pater patriae) verdienden verering. De keizercultus ontstond. De aurea aetas mocht worden vertoond door publica magnificentia;

20

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Beeldende kunst in de openbare ruimte 27 v.Chr. - 79 (IV)

• de zelfvertoning kreeg een nieuwe dimensie: de glans van de keizer (en zijn familie) straalde af op de Pompeiaan (en zijn familie) door te investeren in de keizercultus. Hij plaatst zijn uitbeelding naast die van de keizer (aura).

De assimilatie van de oorspronkelijke Pompeiaanse bewoners en de veteranen lijkt compleet. Het beeld waarin Pompeianen uit zijn op posities in Roma is homogeen.N.B. Ook in deze periode veranderde er niets in sociaal en economisch opzicht.Er is onverminderd sprake van een standenmaatschappij.

21

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Conclusies: (I)

• voor de stichting van de colonia werd beeldende kunst niet gebruikt als communicatiemiddel in de openbare ruimte;

• beeldende kunst in de openbare ruimte maakte onderdeel uit van de eigen identiteit van de veteranen.Gedurende de eerste decennia van de colonia gebruikten zij beeldende kunst in de openbare ruimte tevens als communicatiemiddel richting oude bevolking teneinde een cultuurverandering en het ontstaan van een nieuwe identiteit tot uitdrukking te brengen.

22

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Conclusies: (II)

• in de keizertijd vormde de beeldende kunst in de openbare ruimte een middel om invulling te geven aan het cultuurprogramma van Augustus. In Pompeii ontstond een nieuwe identiteit door hier aan mee te doen. Men behoorde dan bij en tot de groep die voorspoed had gebracht. Doordat er nergens in kleine steden zoveel stichters waren als in Pompeii, was sprake van een enorme sociale interactie.

23

DE OPENBARE RUIMTE VAN POMPEII

Vragen/stellingen:

1. Wanneer werd Pompeii een Romeinse stad?

2. Bleven de Pompeianen Pompeianen?

3. Is de Pompeiaan een Romein?

4. De Pompeiaan is een rasopportunist.

5. Veteranen: het koekoeksei uit Roma?

24