TEORİ ODAKLI EGZERSİZ DANIŞMALIĞI SONRASI EGZERSİZ ...
Transcript of TEORİ ODAKLI EGZERSİZ DANIŞMALIĞI SONRASI EGZERSİZ ...
NKUBAP.00.R12.AR.15.01 nolu proje
TEORİ ODAKLI EGZERSİZ DANIŞMALIĞI
SONRASI EGZERSİZ DAVRANIŞI VE BAZI
PSİKOLOJİK FAKTÖRLERDEKİ
DEĞİŞİMLERİN İNCELENMESİ
Yürütücü: Yrd.Doç.Dr. Gözde ERSÖZ
Araştırmacılar: Doç.Dr. İlker ÖZMUTLU,
Ar. Gör. Yasemin ARI, Okt. Serkan AYDIN
Öğr.Gör. Erhan KARA, Okt. Tekin ÖZTÜRK
2017
TEORİ ODAKLI EGZERSİZ DANIŞMALIĞI SONRASI EGZERSİZ DAVRANIŞI,
BAZI PSİKOLOJİK FAKTÖRLER VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERDEKİ
DEĞİŞİMLERİN İNCELENMESİ
Gözde ERSÖZ*, İlker ÖZMUTLU*, Yasemin ARI*, Serkan AYDIN*, Erhan KARA*, Tekin ÖZTÜRK**
*Namık Kemal Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Tekirdağ
** Namık Kemal Üniversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Tekirdağ
ÖZET
Giriş ve Amaç: Bu çalışmanın amacı Namık Kemal Üniversitesi'nde çalışan personelin
egzersiz davranışının, bazı psikolojik faktörlerin ve fiziksel özelliklerin 8 haftalık teori odaklı
egzersiz danışmanlığı sonrası farklılığını incelemektir.
Yöntem: Çalışmaya Namık Kemal Üniversitesi' nde çalışan 50 personel (nerkek=27;
yaş=44.16±8.60 and nkadın=23; yaş=38.27±7.61) gönüllü olarak katılmıştır. Bu araştırma
kapsamında katılımcılara 8 haftalık egzersiz programı öncesinde ve sonrasında kişisel bilgi
formu, Genel Öz-Yeterlik Ölçeği (GÖYÖ), Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ), Psikolojik İyi Oluş
Ölçeği (PİOÖ) ve Egzersiz Davranışı Değişim Basamakları Anketi (EDDBA) uygulanmış;
araştırma grubunun fiziksel özelliklerini belirlemek üzere TANİTA BC 545 N vücut analiz
tartısı kullanılmıştır. Araştırmaya katılan bireylere egzersiz programı öncesi ve program
süresince egzersiz danışmanlığı yapılmıştır. Katılımcıların araştırma süresince fiziksel aktivite
düzeyleri pedometre (adım sayar) aleti kullanılarak belirlenmiş ve katılımcılara günlük fiziksel
aktivite düzeylerini kaydetmeleri için egzersiz uygulamaları sonrasında toplanmak üzere bir
egzersiz defteri verilmiştir. Katılımcılara 8 hafta boyunca orta şiddette (30-45 dk tempolu
yürüyüş+30 dk direnç egzersizleri) antrenörler eşliğinde yaptırılmıştır. Araştırma grubunun
özelliklerinin tanımlanması için betimsel istatistik analizi, araştırmada ele alınan değişkenlerin
8 haftalık egzersiz uygulaması öncesi ve sonrası farklılıklarının incelenmesi amacıyla bağımlı
örneklemelerde t testi istatistik analiz yöntemi kullanılmıştır.
Bulgular: Yapılan analizler sonucunda katılımcıların 8 haftalık egzersiz sonrasında egzersizde
yer aldıkları safhada, adım sayılarında, psikolojik iyi oluş, genel öz-yeterlik düzeylerinde ve
fiziksel aktivite düzeylerinde artış; kilo, VKİ, yağ oranları, iç yağlanma oranları, sıvı oranları
ve metabolik yaşlarında azalış gözlemlenmiş; katılımcıların depresyon düzeyleri, kas oranları
ve kemik ağırlıklarında ise herhangi bir farklılık görülmemiştir. Egzersiz uygulamaları bittikten
1 ay sonra katılımcılar telefon ile aranmış ve onlara egzersize devam edip etmedikleri
sorulmuştur. Örneklem grubunum %72 (36 kişi)’ inin düzenli egzersiz yapamadığı
öğrenilmiştir.
Sonuç: Bu araştırma sonucunda, bireylerin egzersiz danışmanı eşliğinde katıldıkları egzersiz
programının onlara hem psikolojik hem de fiziksel olarak fayda sağladığı ve danışman ile
yapılan egzersizlerin egzersize devamlılık konusunda etkili olduğu söylenebilinir.
Anahtar Kelimeler: Genel Öz-Yeterlilik, Depresyon, Psikolojik İyi Oluş, Egzersiz
Danışmanlığı
INVESTIGATION OF CHANGES IN EXERCISE BEHAVIOUR, SOME
PSYCHOLOGICAL FACTORS AND PHYSICAL CHARACTERISTICS AFTER THE
THEORY FOCUSED EXERCISE CONSULTANCY
Introduction and Aim: The purpose of this study was to determine the effects of a 8-week
theory-focused exercise counseling on exercise behaviour, some phychological factors and
physical characteristics of the staff of Namık Kemal University.
Methods: 50 university staff (nmale=27; age=44.16±8.60 and nfemale=23; age=38.27±7.61)
voluntarily participated in this study. The personal information form, General Self-Efficacy
Scale (GSES), Beck Depression Scale (BDS), Psychological Well-Being Scale (PWBS) and
Exercise Stages of Change Questionnaire (ESCQ) were administered to all participants and
TANİTA BC 545 N was used to determine the physical characteristics of the research group
before and after 8-week exercise program. Exercise counseling was provided to participants
before and during exercise program. Physical activity levels of participants were determined
using a pedometer during the study and an exercise booklet which was to be gathered after
exercise program was given to participants to let them record their daily physical activity levels.
Participants were made to exercise for 8 weeks with moderate intensity (30-45 min walk + 30
min resistance exercise) in company with trainers. Descriptive statistics was used in order to
define the characteristics of the research group, paired sample t test was used to determine the
significant differences between the two measurement mean change scores before and after the
exercise program.
Results: As a result of the analysis, at the stage of change in exercise, the participants’ count
of step, psychological well-being, general self efficacy and physical activity level were
increased; while their weight, BMI, fat ratios, internal fat ratios, fluid ratios and metabolic age
were decreased after a eight-week exercise program. There were no differences in depression
levels, muscle ratios, and bone weights of the participants. One month after the exercises were
over, the participants were asked on the phone if they continued to exercise or not. It has been
found out that 72% (36 individuals) of the sample group cannot exercise regularly.
Conclusion: As a result of this research, it can be claimed that the exercise program in which
the individuals participated and accompanied by the exercise counselor is both psychologically
and physically beneficial to them and that the exercises guided by the counselor are effective
on exercise dependence.
Key words: General Self-Efficacy, Depression, Psychological Well-Being, Exercise
Consultancy
Giriş
20. yüzyılda teknolojinin gelişmesine paralel olarak toplumlarda meydana gelen
endüstrileşme ve makineleşme (bilgisayar, nükleer enerji kaynakları, petrol ürünleri vs.) serbest
zaman aktiviteleri için daha fazla zaman kazanmayı sağlarken; insanlar genel olarak hareketin
azalması yönünde bir yaşam tarzını benimseme eğilimine girmişlerdir (Açıl, 2006; Yan, 2007).
Her ne kadar insan bedeni hareket etmek ve fiziksel etkinliklere katılabilecek şekilde
düzenlenmiş olsa da egzersiz, ortalama bir yaşam biçiminin günlük uğraşları arasında
çoğunlukla yer almamakta ve insan bedeni uzun süre yapması gereken hareketleri yapmadan
hayatını sürdürdüğünde sahip olduğu bazı fonksiyonel yetenekleri azalmakta ve fonksiyonel
yetersizlikler de birçok hastalığa neden olmaktadır (Yan, 2007). Hareketsizliğe bağlı olarak
ortaya çıkan hipokinetik hastalıkların (Kraus ve Raab, 1961), önlenmesinde düzenli fiziksel
aktivitenin önemi birçok araştırmacı tarafından ortaya konmuştur (Bouchard, Blair ve Haskell,
2007; Gilmour, 2007). Yapılan bu çalışmalar düzenli fiziksel aktivitenin kan basıncını ve kan
şekerini kontrol altına aldığını, kolon kanseri ve koroner kalp hastalığı riskini azalttığını, kilo
kontrolünü sağladığını, damar ve kas-iskelet sistemi hastalıklarını önlediğini göstermiştir. Bu
fizyolojik etkilerinin yanında düzenli yapılan fiziksel aktivite zihinsel ve duygusal sağlığı da
pozitif yönde etkilemektedir (Cindaş, 2001; Özer, 2001). Araştırmalar düzenli fiziksel
aktivitenin ruh sağlığını olumlu yönde etkilediğini, stres ve anksiyete belirtilerini azalttığını,
öfke ve saldırganlık gibi duyguları kontrol altına almayı sağladığını, uyku kalitesini arttırdığını
ortaya koymuştur (Kennedy ve Newton, 1997). Fiziksel aktivite kişinin sağlığını, fiziksel
yapısını, esnekliğini ve kilosunu dengelediği için kendini algılama ve benlik saygısını arttırdığı
(Gleser ve Mendelberg, 1990) ve artan endorfinin pozitif duygu duruma öncülük ettiği
söylenmektedir (Daley, 2002). Fiziksel aktivitenin bu pozitif etkileri doğrultusunda birçok
gelişmiş ülkede fiziksel aktiviteye katılımı özendirmek, toplum sağlığının öncelikli hedefleri
arasında yer almıştır (Cengiz, Aşçı ve İnce, 2008). Bu hedefleri gerçekleştirebilmek, fiziksel
aktiviteye katılımı arttırmakla mümkündür ve bu bağlamda fiziksel aktivite davranışının
devamlılığı sağlamak için etkili olan psikolojik olguları ortaya koymak önemlidir. Son
zamanlarda, fiziksel aktivite ve egzersize ilişkin psikolojik faktörler ve kavramlar, spor ve
egzersiz psikolojisi alanında çalışmalar yapan araştırmacıların ilgi odağı olmuştur (Biddle, Fox
ve Boutcher, 2000).
Düzenli egzersiz yapan ve devam eden bireylerin sayısını arttırmak, insanlarda fiziksel
olarak aktif bir yaşam tarzı oluşturmak için egzersizde etkili olan psikolojik ve sosyolojik
faktörleri belirlemek gerekmektedir. Sağlık için yararlı fiziksel aktivite içinde bulunma
konusunda depresyon, psikolojik iyi oluş ve öz-yeterlilik gibi çeşitli psikolojik faktörleri
anlamak, bir hayat biçimine ait bu davranışın hastalıklarla mücadele ve hayat kalitesini arttırma
rolü göz önüne alındığında çok önemlidir.
Fiziksel olarak aktif yaşamanın sağlığa olan faydaları bu konuda yapılan araştırmalar
tarafından açıkça ortaya konmuştur (Department of Health [DoH], 2011). Kalp-dolaşım
hastalıkları, şeker hastalığı ve kanser gibi hastalıkların risklerini azaltarak yaşamımıza faydalı
olan egzersiz (Lee et al., 2012), aynı zamanda duygu durumumuzu, genel öz-yeterliliği ve
psikolojik olarak iyi oluş halimizi de olumlu yönde etkilemektedir (Johansson, Hartig, & Staats,
2011; Netz, Wu, Becker, & Tenenbaum, 2005). Son zamanlarda bireylerin sağlıklı kalabilmesi
için yapılan tavsiyeler minimum olarak haftada ortalama 150 dakika orta şiddette fiziksel
aktivite yapılması gerektiği yönündedir. Sağlık için yapılan bu türden tavsiyelere rağmen
İngiltere' de yetişkin erkeklerin %60' ı, yetişkin kadınların %72' si söz konusu fiziksel aktivite
düzeyine ulaşmış değildirler (Department of Health [DoH], 2011). Türkiye’ de ise spora katılım
oranlarının belirlenmesine yönelik kapsamlı yapılan çalışmalar son derece azdır. Bu konuda
yapılan en kapsalı araştırma Savcı ve ark. (2006) tarafından yapılmış ve 1097 üniversite
öğrencisinin fiziksel aktivite düzeyini araştırılan çalışmada öğrencilerin aktiflik düzeylerinin
düşük olduğunu belirtilmiştir. Fiziksel aktivite davranışını devamlılığını sağlamak halk sağlığı
çalışanları tarafından farkedilmektedir (Penn, Moffatt, & White, 2008).
Fiziksel olarak aktif olmayan kişiler egzersiz programına başlamaya en istekli grup
olmakla beraber fiziksel aktivite davranışını benimseme ve bu davranışı devam ettirme
konusunda en dirençli gruptur. Yürüyüş aktif olmayan bireylerde fiziksel aktivite düzeyini
arttırmak ve aktif yaşam biçimini benimsetmek için en uygun egzersiz türüdür (Lee & Buchner,
2008). Yürüyüş benimsenmesi kolay olan ve ulaşılabilir bir egzersiz türü olduğu için halk
sağlığını arttırma yönündeki uygulamalarda sıklıkla kullanılmaktadır (Lee & Buchner, 2008)
ve duygu durumu üzerindeki olumlu etkileri dolayısıyla (Ekkekakis, Parfitt, & Petruzzello,
2011), son zamanlarda yapılmış olan, uzun dönemli ve fiziksel olarak aktif olmayan
yetişkinlere yaptırılan grup halindeki yürüyüş çalışmalarında tercih edilmiştir (Kassavou,
Turner, & French, 2013).
Egzersize yeni başlayan veya egzersizi bırakmış olup yeniden başlayan kişilerde,
fiziksel aktivite davranışının benimsenmesi ve devam ettirilmesi konusundaki psikolojik
süreçleri araştıran çalışmalar gittikçe artmaktadır (Rodgers, Hall, Duncan, Pearson, & Milne,
2010). Bu çalışmalardan elde edilen bulgular çok geniş bir alan olan egzersizde psikolojik
süreçlerle ilgili olan bilgilerimize eklenmektedir (Thøgersen-Ntoumani & Ntoumanis, 2006;
Vansteenkiste, Simons, Soenens, & Lens, 2004). Egzersiz davranışı hakkında yapılan
çalışmalar genelde egzersize devam eden kişiler üzerinde yapılmaktadır. Egzersizi tamamen
bırakan veya egzersizi bırakıp tekrar başlayan kişiler üzerinde yapılan çalışmalar son derece
azdır (Rodgers et al., 2010). Halbuki egzersizi bırakan kişilerin veya bu davranışa ara verenlerin
yaşadığı psikolojik süreçleri ortaya koymak da bu davranış değişim sürecini anlama konusunda
aynı oranda önemlidir (Prochaska & DiClemente, 1983; Öderse et al., 2010).
Bu konunun önemli olduğu Buckworth ve Dishman (2002) tarafından yapılan
çalışmada, egzersize başlayanların %50' sinin egzersize başladıktan sonra bu alışkanlığı
edinemeyip egzersizi bıraktıklarını belirleyen istatistikle ortaya konulmuştur. Egzersiz
davranışını benimseme, devam etme, ara verme ve bırakma şeklindeki değişim süreçlerini ele
almak için boylamsal yaklaşımlı ve nitel araştırma ihtiyaç duyulmasına rağmen, bu araştırma
dizaynı ile yapılan çalışmalar oldukça azdır (Fortier et al., 2012).
Bireylerin genel sağlık düzeylerini belirleme veya belli noktalarda olmasını sağlamayla
ilişkili belli modeller mevcuttur. Bunun yanısıra daha detaylı incelemeler ile birlikte egzersiz
davranışını açıklamaya yönelik birçok model ortaya konmuştur (Spencer ve ark., 2006). Bu
modellerden biri olan Kuramlarüstü Model (KÜM) son yıllarda bireylerin egzersiz davranışının
belirlenmesi ve açıklanmasında sıklıkla kullanılmaktadır ve bireyin sağlık davranışındaki
değişimi basamak temelli olarak açıklamaktadır. 1980’lerin başından beri birçok sağlık
davranışında uygulanan KÜM (Prochaska ve DiClemente, 1984)”, sağlık promosyonu
içerisindeki modellerin planlanmasında en çok kullanılan program olma özelliğini taşımaktadır.
KÜM, kişinin egzersiz davranışının açıklanmasından önce, tütün kullanımı, cinsellikle bulaşan
hastalıklar, gebelik önleme, kanser önleme davranışı, bağımlılık yapıcı maddeler ve beslenme
alışkanlıkları gibi birçok bağımlılık içeren sağlık davranışlarının açıklanmasında kullanılmıştır.
KÜM, egzersiz alanına birçok araştırmacı tarafından uygulanmıştır (Adams ve White, 2002;
Buxton ve ark., 1996; Marshall ve Biddle, 2001; Spencer ve ark., 2006). Bu model, kişilerin
davranış değişikliğini istemeleri durumunda, bu değişimi yerine getirmeleri konusunda bireye
yardım etme ve değişim sürecini kavrama üzerine odaklanır ve değişimi aşamalı, devamlı ve
dinamik bir yapı olarak tanımlar. Bireylerin sorunlu eski davranışlardan (örneğin; sigara içme,
aşırı yemek yeme, egzersiz yapmama.) yeni davranışlara (sigarayı bırakma, gereksinim
ölçüsünde yeme, egzersiz yapma.) doğrudan gitmediğini, aşamalar dizisi içinde ilerlediğini
savunurlar (Burbank, Reibe, Padula, 2002; Goudie, 2001). Bu modelde değişim bireyin sorunlu,
sağlıksız bir davranışının varlığından haberdar olması ile başlar ve zaman içinde sorunlu
davranışın farklılaştığı ve yeni olumlu sağlık davranışının benimsendiği noktaya kadar devam
eder. Bu kuram, toplumsal, gelişimsel veya dışarıdan baskı yoluyla empoze edilen değişimden
ziyade isteğe bağlı gelişen değişim olgusuna odaklanmıştır. Bunun dışında bu modelin diğer
bir özelliği hem var olan davranışımız hem de niyetlenilen davranış üzerine odaklanmasıdır
(Erol ve Erdoğan, 2007; Marshall ve Biddle, 2001). Bu model, davranış değişiminin
aşamalarını ortaya koyar ve bu aşamalara kapsamlı bir açıklama getirir. Davranış değişimini ya
hep ya hiç şeklinde olduğunu reddederek, bir davranıştan uzaklaşan bireylerin bu davranışa
tekrar niyetlenebileceğini de göz önünde bulundurur. Dolayısıyla davranış değişikliği, olumlu
davranışı sergilemek veya sergilememek gibi iki taraflı bir hal olmaktan çok bir süreç olarak
görülmektedir (Kafalı, 2009). Egzersiz psikolojisi alanında yapılan çalışmalarda, egzersizi
benimseme ve devam ettirmede farklı dönemlere odaklanan dinamik modeller önerilmiştir. Bu
modelin, dinamik bir süreç olarak tanımlanmasının nedenlerinden biri farklı safhalardaki
kişilerin farklı süreçlere nasıl tepki verdiğini ortaya koyması; bir diğeri ise, bir davranışı
değiştirmeye çalışan kişilerin eski davranışlarına dönebileceğinin kabul etmesidir. Egzersiz
dinamik bir davranıştır ve egzersiz davranışının benimsenmesi ve sürdürülmesindeki farklı
geçişlerin incelenmesi zorunludur ayrıca bahsi geçen model davranış değişimini dinamik bir
süreçte açıkladığı için bu alanda bu kuramın kullanılması uygun görülmektedir (Cooney, 1996;
Prochaska ve Velicer, 1997), 338). KÜM fiziksel aktivite ve egzersizde davranış değişimi
amacıyla kullanılmış ve bu modelin bu alanda da yararlı olabileceği öne sürülmüştür (Cengiz,
Aşçı ve İnce, 2010; Prochaska ve Velicer, 1997). Yapılan çalışmalar egzersiz davranışını
artırma çalışmalarının KÜM’ e temellendirilmesi gerektiği düşüncesini desteklemektedir
(Purath, Miller, McCabe ve Wilbur, 2004; Woods, Mutrie ve Scontt, 2002). Marcus ve
arkadaşları değişim aşaması modeli olarak da isimlendirdikleri KÜM, egzersiz davranışına
1990’lı yılların başlarında (Burbank, Reibe, Padula, 2002) uygulamışlardır. O zamandan bu
yana, KÜM fiziksel aktiviteyi artırma girişimlerinde birçok araştırmacı tarafından
kullanılmıştır (Burbank, Reibe, Padula, 2002; Dearden ve Sheahan, 2002; Fallon ve
Hausenblas, 2004; Kirk ve ark., 2001). Bu çalışmada da bu kuram çerçevesinden fiziksel
aktivite davranışı ele alınacaktır. Araştırma kapsamında KÜM çerçevesinde ele alınacak
psikolojik kavramlar ise depresyon, öz-yeterlilik ve psikolojik iyi oluş halidir.
Bu çalışmada ele alınan psikolojik kavramlardan biri de kişinin çevresinde olup bitenler
üzerinde etkili olabilecek biçimde bir edimi başlatıp sonuç alıncaya kadar sürdürebileceğine
olan inancı olarak tanımlanan “öz yeterlik” kavramıdır. Öz-yeterlilik, Bandura tarafından
kişinin kendisinden beklenen durumları yönetmesini sağlayacak yeteneklere olan inancı
şeklinde tanımlanmıştır (Luszczynska ve ark., 2005). Öz-yeterlilik modeli Bandura' nın sosyal
bilişsel modelinden türemiştir ve davranışın çevresel, davranışsal ve bilişsel faktörler ile
şekillendiğini ileri sürmüştür (Bandura, 1977). Öz-yeterlilik teorisi aslında bir bireyin edindiği
ve zor durumlarda kullanacağı duygusal performansını kontrol edebilme kabiliyetidir (Schunk,
1991).
Çalışmada araştırılan bir diğer konu psikolojik olarak iyi olma halidir ve bu konu aynı
zamanda egzersize bağlılık ile de ilgilidir. Egzersiz katılımcılarının düşük düzeyde stres, kaygı
ve depresyon problemleri yaşıyor olmaları egzersiz programına katılmak için faydalı
olabilmektedir. Aynı şekilde bireylerin düşük düzeyde psikolojik iyi olma durumları egzersize
katılımda da etkili olabilir. Örneğin Muraven ve Baumeister (2000) insanların kendisini
değiştirmeleri için sınırlı düzeyde enerjiye sahip olduklarını ve zihinsel stresin de bu enerjiyi
düşürebileceğini iddia etmişlerdir. Ayrıca psikolojik iyi oluş halinin düşük düzeyde olması
güven ve öz-yeterlilik kavramlarıyla ilişkili olabilir. Depresif veya stresli olan bireyler egzersiz
programını tamamlama konusunda sorun yaşayabilirler ve bu durum kişinin psikolojik iyi halini
doğal olarak olumsuz etkiler (Jones, Harris, Waller, ve Coggins, 2005).
Araştırma kapsamında ele alınan depresyon ise tüm dünyada milyonlarca insanın yaşam
kalitesini negatif yönde etkileyen duygusal bir durumdur (Gelenberg, 2010). Depresyon
tedavisinde öncelikle farmakoterapi ve psikolojik müdahaler kullanılmaktaydı. Ancak son
zamanlarda yapılan çalışmalar egzersizin geleneksel tedavilere yardımcı olarak depresyon
septomlarını azaltığını ortaya koymuştur (Antunes ve ark., 2005; Blumenthal ve ark., 1999;
Singh, Clements ve Singh, 2001; Chu ve ark., 2011; Callaghan ve ark., 2011).
Tüm dünya üzerinde sağlık davranışını etkileme olasılığı bulunan uygulamaları
desteklemek, pekiştirmek ve bu uygulamaları etkileyecek faktörleri uygun hale getirmek
önemli bir ihtiyaç olarak görülmektedir. 18–65 yaş arası bireylerde sağlık davranışının
açıklanmasında önemli olan KÜM de bu sürecin önemli temel taşlarından biri olarak
görülmektedir. Bununla birlikte, hareketsizlik problemini çözme amacı ile egzersiz temelli
olarak geliştirilen KÜM model ile ilgili yapılan çalışmaların ülkemiz dışında çok üst düzeye ve
sayıya ulaştığı gözlemlenmektedir. Bilimsel çalışmaların toplum üzerindeki etkilerinin, konu
ile ilgili yapılan çalışma sayısının arttırılması ve konu ile ilgili uygulamaların arttırılması
sonucu görülebileceği savunularak, bu araştırmada, 24-60 yaşları arasındaki bireylerin egzersiz
danışmanlığı ve 8 haftalık egzersiz programı sonrası egzersiz davranışı ve çeşitli psikolojik
faktörlerin (depresyon, genel öz-yeterlik ve psikolojik iyi oluş) farklılığını ortaya koymak
amaçlanmıştır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Katılımcılar
Namık Kemal Üniversitesi' nde çalışan yaşları 24-60 arasında değişen toplam 50
akademik ve idari personel (23 kadın, 27 erkek) gönüllülük esasına göre araştırmaya katılmıştır.
Çalışmaya katılan personelin yaş ortalamaları 40.96 (SS= 8.55) olarak hesaplanmıştır. Kadın
katılımcıların yaş ortalaması 38.27 (SS= 7.61), erkek katılımcıların yaş ortalamaları ise 44.16
(SS= 8.60)’ dur. Çalışmaya katılacak tüm gönüllülere yazılı bilgilendirme ve onay formu
imzalatılmıştır.
Çalışma Prosedürü
Çalışmaya başlamadan önce Namık Kemal Üniversitesi, Bilimsel Araştırma ve Yayın
Etik Kurulu’ ndan onay alınmıştır. Araştırma kapsamında Namık Kemal Üniversitesi web sitesi
duyurular sayfasında çalışma ile ilgili duyuru yayımlandı. Araştırmaya katılmak isteyenlerin
kurs katılım sayfasından giriş yapmaları istendi ve bu girişler vasıtasıyla programa katılmak
isteyenlerin listesi belirlendi. Web sayfasından duyurunun herkese ulaşılmaması göz önünde
bulundurularak, sosyal medya üzerinden ve üniversitede ilgi çekici noktalara afişler asılarak
üniversite geneline araştırma ile ilgili duyurular yapıldı ve katılımcıların araştırmacılara
ulaşması sağlandı. Araştırma öncesinde egzersiz hakkında bilgilendirme semineri düzenlendi.
Araştırmaya katılacak kişiler önceden aranarak çalışma ortamlarında ziyaret edildi. Bu
ziyaretlerde araştırmayla ilgili tekrar bilgilendirme yapıldı ve katılımcıların sorularına yanıtlar
verildi. TANİTA ile ölçüm yapılacağı için katılımcıların ölçümden önce tuvalet ihtiyaçlarını
gidermiş olmaları, üç saattir sıvı tüketmemiş olmalarına, kadınların adet dönemlerine denk
gelmemesi konularına dikkat edildi. TANİTA ölçümleri esnasında katılımcılar üzerlerindeki
metal eşyalar çıkarıldı, çıplak ve kuru ayak ile ölçüldüler. Katılımcılara adımsayar, egzersiz
defteri verildi ve anketler uygulandı. Egzersiz uygulamaları başlamadan bir hafta önce ve 8
haftalık egzersiz programı süresince katılımcılardan günlük adım sayılarını ve fiziksel
etkinliklerini not etmeleri istendi. 8 hafta sürecek olana egzersiz programında 30 dakika
yürüyüş sonrası katılımcılara direnç egzersizleri uzmanlar eşliğinde yaptırıldı. Egzersiz
programı süresince katılımcılara telefonda grup mesajları aracılığıyla bilgilendirme devam etti
ve egzersize motive eden mesajlar paylaşıldı. Grup egzersizlerine katılmak için zaman ve
mekân anlamında uygun olmayan kişiler kendilerine uygun bir zaman diliminde ve yerde
yürüyüşlerini yaptılar ve direnç egzersizlerinin videosu gene telefon aracılığı ile katılımcılarla
paylaşıldı. 8 hafta egzersiz programı bittikten bir hafta sonra tekrar vücut analizi yapıldı ve
anketler uygulandı. Egzersiz uygulamaları bittikten 2 ay sonra katılımcılar telefon ile aranıp,
egzersize devam edip etmedikleri soruldu ve cevapları not edildi.
KUM kapsamında Egzersiz Danışmanının Stratejileri
Katılımcıların egzersize katılması ve 8 hafta boyunca devam etmeleri için çeşitli
danışmanlık stratejileri kullanılmıştır. Bunlar:
1. Bilinçlenme: Danışanın egzersiz davranışının olumlu taraflarının farkına varmaya
ve bunları kabul etmeye başlamasıdır. Egzersiz hakkındaki bilgilendirme semineri
bu amaçla yapılmıştır.
2. Duyuşsal Uyarılma: Çoğunlukla bireyin problemli davranışı ile ilgili duyuşsal
deneyimlerini içeren etkili değişim bakış açısının gelişmesi ve bireyin hissettiklerini
birileriyle paylaşmayı deneyimlediği süreçtir. Örneğin; egzersiz yapmamasının,
sağlığını olumsuz etkilediğini düşünmesi. Katılımcılarla yapılan birebir sohbetlerde
egzersiz yapmamanın sağlığa olumsuz etkisine dair konuşmalara sıklıkla yer
verilmiştir.
3. Kendini Kendini Değerlendirme: Bireyin kendisini, sağlıklı ve sağlıksız
davranışla ilişkili olarak bilişsel ve duygusal açıdan nasıl değerlendirdiğini
açıklamaktadır. Egzersiz defteri kullanılarak danışanın egzersizle ilgili mevcut
durumunun, egzersiz ile ilgili düşüncelerinin, egzersiz alışkanlıklarının ve aktiflik
düzeyinin belirlendiği, kayıt edilmesi sağlanmıştır. Telefondaki bazı egzersiz
uygulamaları kullanarak (Örn. Strava) aynı zamanda katılımcıların kendilerini
dijital anlamda da kaydetmeleri sağlanmıştır.
4. Uyarıcı Kontrolü: Uyarıcı kontrolü davranışçı terapide kullanılan ana stratejidir.
Egzersizle alakalı istenmeyen davranışı tetikleyecek çevresel ya da sosyal etmenler
düzenlenir (Spahn ve ark., 2010). Katılımcılarla yapılan birebir danışmanlıkta neden
egzersiz alışkanlığına sahip olmadığına dair sorular sorulmuş ve bu noktada egzersiz
davranışına engel olan hususlar konusunda katılımcıların farkındalığının arttırılması
sağlanmıştır.
5. Motivasyonel Görüşme: Danışan odaklı bir strateji olan güdüsel görüşmede
danışanın duygu ikilemlerini keşfedip çözümleyebilmesi için açık uçlu sorular,
reflektif dinleme, doğrulama ve özetleme teknikleri ile davranış değişikliğinin
gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir (Spahn ve ark., 2010).
6. Sorun Çözme: Egzersize katılımı engelleyen etmenlerin belirlenmesi, çözümler
için beyin fırtınasının yapılması, olası çözüm önerilerinin artı ve eksi yönlerinin
gözden geçirilmesi, çözüm önerilerinin uygulanması, çözümlerin etkinliğinin
değerlendirilmesi ve stratejilerin tekrar düzenlenmesinde danışanlar ile işbirliği
yapıldığı aşamadır (Spahn ve ark., 2010).
7. Sosyal Destek: Sosyal destek, davranış değişikliğinin desteklenmesinde aile,
arkadaş çevresi, meslektaşlar oluşan bir ağ oluşturup bu ağı bilgi, cesaretlendirme,
duygusal destek ve çevresel etmenlerin iyileştirilmesi hususlarında kullanabilme
kabiliyeti olarak tanımlanmaktadır (Spahn ve ark., 2010). Sosyal desteği sağlamak
amacı ile katılımcılar arasında telefonda mesajlaşma grubu kurulup hem danışman
hem de birbirleriyle iletişime geçmeleri için ortam hazırlanmıştır. Telefondaki bazı
egzersiz uygulamaları kullanarak (Örn. Strava) katılımcıların sosyal paylaşımları
sağlanmış, birbirlerinin egzersiz gönderilerine beğeni göndererek birbirlerini
desteklemeleri sağlanmıştır.
8. Hedef Koyma: Danışanın ve egzersiz danışmanı ile işbirliği yaparak, egzersizde
bulunduğu aşama ve fiziksel aktiflik düzeyini tespit edip, gelecekte gelmek istediği
düzeyi belirlediği, bu hedefe ulaşma için danışan ile danışman işbirliğiyle olası
eylem planını belirlediğini bir stratejidir (Spahn ve ark., 2010).
Veri Toplama Araçları
Çalışmada "Kişisel Bilgi Formu", “Tanita BC-545”, "Genel Öz-Yeterlik Ölçeği
(GÖYÖ)", "Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ)" “Egzersiz Davranışı Değişim Basamakları Anketi
(EDDBA)” ve " Psikolojik İyi Oluş Ölçeği (PİOÖ)" örneklem grubuna uygulanmıştır.
Kişisel Bilgi Formu
Araştırmacı tarafından geliştirilen kişisel bilgi formu 8 maddeden oluşmaktadır ve
sırasıyla katılımcıların yaş, cinsiyet, egzersiz yapıp yapmadığı ve serbest zamanlarını nasıl
değerlendirdiğine ilişkin bilgileri kapsamaktadır.
Vücut analizi
Katılımcıların vücut analizlerini yapmak için TANİTA Innerscan vücut analizatörü,
model BC-545 kullanılmıştır. Vücut ağırlığı, vücut kitle indeksi (VKİ), vücut yağı, sıvısı ve kas
oranları, fiziksel aktivite düzeyi, kemik ağırlığı, metabolik yaş ve iç yağlanma oranları
TANİTA BC-545 vücut analizatörü ile belirlenmiştir.
Genel Öz-Yeterlik Ölçeği (GÖYÖ)
Sherer ve arkadaşları (1982) tarafından 23 madde olarak oluşturulmuştur. Sosyal Öz-
yeterlik ve özgül bir davranış alanına işaret etmeyen Genel Öz-Yeterlik olmak üzere iki faktörlü
bir yapıdan oluşan ölçek özgün haliyle 14 derecelidir. Ölçek Sherer & Adams (1983) tarafından
yapılan bir araştırma ile 5’ li likert tipi ölçeğe çevrilmiş olup ölçekte puanların artması öz-
yeterliğin artması anlamına gelmektedir. Yıldırım ve İlhan (2010) tarafından yapılan çalışmada
Magaletta ve Oliver (1999) tarafından 17 madde haline getirilen Genel Öz-Yeterlik Ölçeği Türk
Kültürüne uyarlanmıştır (Yıldırım ve İlhan, 2010). Bu süreçte araştırmacılar psikoloji,
psikiyatri, dilbilim ve sosyoloji alanında uzman akademisyenlerden destek alarak ölçeği kültüre
uygunluk, anlaşılabilirlik ve amaca uygunluk açısından değerlendirmişlerdir. Yıldırım ve İlhan
(2010), Genel Öz-Yeterlik Ölçeği’ nin ölçüt dayanaklı geçerliğini belirlemiş ayrıca faktör
yapısını belirlemek üzere açımlayıcı faktör analizi ve varimax rotasyonu kullanmıştır.
Açımlayıcı faktör analizi sonuçları öz-değeri 1’den büyük 3 faktöre işaret etmektedir. Ayrıca
test- tekrar test, iki yarım güvenirliği ve Cronbach alpha katsayısı ile güvenirliğe ilişkin kanıtlar
elde edilmiştir. Ölçeğin test-tekrar test güvenirlik katsayısı ilişkin pearson korelasyon katsayısı
orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki olduğunu göstermektedir (r=.80, p<.001)’ dir. Çalışmaya
ilişkin alfa katsayısı ise .80 (α>.60) olarak bulunmuştur ve iki yarım güvenirliği ise .77 olarak
belirlenmiştir. İki yarım güvenirliği ve cronbach alfa katsayıları ölçeğin güvenilir (Kalaycı,
2006) olduğuna işaret etmektedir (Yıldırım ve İlhan, 2010). Bu çalışma kapsamında ölçeğin iç
tutarlık katsayısının .89 olduğu gorülmüştür.
Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ)
Beck (1961) tarafından geliştirilen BDÖ, depresyonla ilgili olarak duygusal, bilişsel ve
motivasyonel boyutlarda gözlenen semptomların şiddetini ölçmeyi amaçlayan, 21 maddeden
oluşan bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Her bir madde, depresyona özgü bir davranışsal
örüntüyü ifade eden azdan çoğa doğru derecelendirilmiş cümlelerden oluşmaktadır. Dörtlü
Likert tipi ölçüm sağlamaktadır. Ölçekten alınan en düşük puan 0, en yüksek puan ise 63’tür.
Bu ifadeler depresyonun belirtileri ile ilgilidir: Karamsarlık, ağlama nöbetleri, suçluluk
duygusu, depresif ruh hali, doyumsuzluk, başarısızlık duygusu, tedirginlik, iştah kaybı, sosyal
çekilme, kararsızlık, yorgunluk, bedensel imajın çarpıtılması, uyku bozukluğu, somatik
meşguliyetler, çalışma inhibisyonu ve libido kaybıdır. Bu ölçeğin ve diğer bir çevirisi olan Beck
Depresyon Envanterinin Türkçe’de geçerlik ve güvenirlik çalışmaları, sırası ile Teğin (1980)
ve Hisli (1988, 1989) tarafından yapılmış ve BDÖ’nün kesme puanının 17 olarak kabul edildiği
belirtilmiştir. Bu çalışma kapsamında ölçeğin iç tutarlıkkatsayısi .90 olduğu gorülmüştür.
Psikolojik İyi Oluş Ölçeği (PİOÖ)
Sekiz maddeden oluşan Psikolojik İyi Oluş Ölçeği olumlu ilişkilerden yeterlik hislerine,
anlamlı ve amaçlı bir yaşama sahip olmaya kadar insan fonksiyonunun önemli öğelerini
tanımlamaktadır. Diener ve arkadaşları (2009) tarafından Türkçe' ye uyarlanan Psikolojik İyi
Oluş Ölçeği’nin maddeleri kesinlikle katılmıyorum (1) ile kesinlikle katılıyorum (7) şeklinde
1–7 arasında cevaplanmaktadır. Bütün maddeler olumlu şekilde ifade edilmektedir. Puanlar 8
(tüm maddelere kesinlikle katılmıyorum cevabı verilirse) ile 56 (tüm maddelere kesinlikle
katılıyorum cevabı verilirse) arasında değişmektedir. Yüksek puan kişinin birçok psikolojik
kaynak ve güce sahip olduğunu gösterir. Üniversite öğrencileri ile yapılan geçerlik çalışması
sonucunda ölçeğin tek faktörden oluştuğu ve toplam açıklanan varyansın %53 olduğu
saptanmıştır. Ölçek maddelerinin faktör yükleri .61 ile .77 arasında değişmektedir. Ölçeğin
Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı .87 olarak bulunmuştur. Ölçek psikolojik iyi oluşun yönleri
ile ilgili ayrı ayrı ölçümler sağlamasa da, o önemli olduğuna inandığımız farklı alanlarda olumlu
işlevler ile ilgili genel bir bakış sağlamaktadır (Diener ve ark., 2010). Bu çalışma kapsamında
ölçeğin iç tutarlıkkatsayısi .79 olduğu gorülmüştür.
Egzersiz Davranışı Değişim Basamakları Anketi (EDDBA)
Kuramlar Üstü Teorem çerçevesinde, kişinin bulunduğu egzersiz davranış basamağının
belirlenmesi amacı ile “Egzersiz Davranışı Değişim Basamakları Anketi, EDDBA” (Exercise
Stages of Change Questionnaire) kullanılmıştır. EDDBA, Marcus ve Lewis (2003) tarafından
geliştirilmiş ve Türkçe’ye uyarlama çalışması Cengiz ve ark. (2008) tarafından yapılmıştır.
Anket 4 maddeden oluşmaktadır. Katılımcıların egzersiz yapmaya yönelik isteklerini
belirlemeye çalışılan ankette yer alan maddeler evet/hayır şeklinde cevaplandırılmaktadır.
Anket, beş farklı ama döngüsel olarak birbirini takip eden egzersiz davranışı değişim
basamağını belirlemeye yöneliktir. Bu değişim basamakları sırası ile Eğilim Öncesi, Eğilim,
Hazırlık, Hareket ve Devamlılık ’tır. Eğilim Öncesi (EÖ) basamağında birey aktif değildir ve
gelecek 6 ayda da aktif olmayı düşünmemektedir. Eğilim (E) basamağında ise kişi fiziksel
olarak aktif olmamakla birlikte, gelecek 6 ayda aktif olmayı düşünmektedir. Diğer bir basamak
Hazırlık (H)’tır ve bu basamakta birey fiziksel olarak aktif olmakla birlikte, bireyin fiziksel
aktivite düzeyi istenilen ve önerilen düzeyde değildir. Hareket (H) ve Devamlılık (D)
basamaklarında bulunan bireyler ise 6 aydan az veya daha fazla bir süredir fiziksel aktivite
yapmaktadır.
Fiziksel Aktivite Düzeyi
Katılımcıların 8 haftalık egzersiz programı boyunca fiziksel aktivite düzeylerini
belirlemek üzere adım sayıları kayda alınmıştır ve bu ölçümde Digiwalker W-5 pedometre
(adım sayar) aleti kullanılmıştır.
Verilerin Toplanması
GÖYÖ, BDÖ, PİOÖ ve EDDBA ölçekleri araştırmacı tarafından yüzyüze ve bireysel
olarak uygulanmıştır. Personele dağıtılan 201 anketten 81 tanesi geri dönmüş, 31 tanesi
egzersize başlama ve devam etme konusunda istekli görülmediği için araştırma kapsamı dışında
bırakılmış; 50 tanesi değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Katılımcılara araştırmaya başlamadan
bir hafta önceki varolan fiziksel aktivite düzeylerini, araştırmaya başladıktan sonraki günlük
fiziksel aktivite düzeylerini ve gelecekte ulaşmak istedikleri aktiflik düzeylerini kaydetmeleri
için defter verilmiştir. Katılımcılara verilen defterler araştırma sonunda toplanmış ve
katılımcıların adım sayıları bu şekilde kayıt altına alınmıştır. Tüm veriler araştırmacılar
tarafından SPSS programına aktarılmıştır.
Verilerin Analizi
Araştırma boyunca elde edilen veriler SPSS 18 istatistik programına girilmiştir.
Araştırma grubunun özelliklerinin tanımlanması için betimsel istatistik analizi (ortalama,
standart sapma, frekans ve yüzde), araştırmada ele alınan değişkenlerin egzersiz yapan gruptaki
8 haftalık egzersiz uygulaması öncesi ve sonrası farklılıklarının incelenmesi amacıyla bağımlı
örneklemelerde t testi analiz yöntemi kullanılmıştır.
BULGULAR
Tablo 1: Egzersiz programına katılan personelin egzersiz öncesi ve sonrası bazı psikolojik
faktörler ve fiziksel aktivite davranışına ilişkin bulgular
Değişkenler Ölçümler Ort. SS t df p
Egzersiz basamağı 1.ölçüm 1.82 0.98
-10.349 49 .000*** 2.ölçüm 3.46 0.61
Adım sayısı 1.ölçüm 5352.00 827.40
-41.126 49 .000*** 2.ölçüm 10936.10 732.57
Psikolojik iyi oluş 1.ölçüm 37.40 3.84
-14.440 49 .000*** 2.ölçüm 47.96 4.58
Depresyon 1.ölçüm 10.14 9.34
-2.899 48 .16 2.ölçüm 10.51 8.67
Genel Öz-yeterlik 1.ölçüm 50.86 12.37
-10.283 49 .000*** 2.ölçüm 65.54 7.48
***: p<0.001
Katılımcıların 8 haftalık egzersiz programı öncesi ve sonrası egzersizde bulundukları
safha, adım sayısı, psikolojik iyi oluş, depresyon ve genel öz-yeterlik düzeyleri arasındaki
farklılığı test etmek amacıyla bağımlı örneklemelerde t testi istatistiksel analiz yöntemi
kullanılmıştır.
Elde edilen veriler doğrultusunda katılımcıların egzersiz öncesi ve sonrası egzersiz
davranış değişim basamağı, adım sayısı, psikolojik iyi oluş ve genel öz-yeterlik düzeyleri
arasında farklılık olduğu görülmüştür (p<0.05). 8 haftalık egzersiz sonrasında üniversite
personelinin egzersizde yer aldıkları safhada, adım sayılarında, psikolojik iyi oluş ve genel öz-
yeterlik düzeylerinde artış görülmüştür. Egzersiz uygulaması sonrası katılımcıların depresyon
düzeyinde ise herhangi bir farklılık görülmemiştir (p>0.05).
Tablo 2: Egzersiz programına katılan personelin egzersiz öncesi ve sonrası fiziksel
özelliklerindeki değişimine ilişkin bulgular
Değişkenler Ölçümler Ort. SS t df p
Kilo 1.ölçüm 82.15 17.21
9.262 49 .000*** 2.ölçüm 79.23 16.76
VKİ 1.ölçüm 28.44 5.00
5.833 49 .000*** 2.ölçüm 27.52 4.61
Yağ oranı 1.ölçüm 30.41 7.91
3.250 49 .002** 2.ölçüm 27.24 5.86
Sıvı 1.ölçüm 50.97 4.55
-5.010 49 .000*** 2.ölçüm 52.96 3.85
Kas 1.ölçüm 53.86 14.18
-.856 49 .396 2.ölçüm 54.75 12.25
FAD 1.ölçüm 3.24 1.30
-3.023 49 .004** 2.ölçüm 3.86 1.44
Kemik ağırlığı 1.ölçüm 2.93 0.69
.214 49 .832 2.ölçüm 2.91 0.71
Metabolik yaş 1.ölçüm 46.45 14.45
3.485 49 .001** 2.ölçüm 42.34 13.12
İç yağlanma oranı 1.ölçüm 11.21 10.80
2.204 47 .032* 2.ölçüm 7.93 4.41
*: p<0.05, **: p<0.01, ***: p<0.001
Katılımcıların 8 haftalık egzersiz programı öncesi ve sonrası fiziksel özellikleri
arasındaki farklılığı test etmek amacıyla bağımlı örneklemelerde t testi istatistiksel analiz
yöntemi kullanılmıştır.
Elde edilen veriler doğrultusunda katılımcıların egzersiz öncesi ve sonrası fiziksel
özellikleri arasında farklılık olduğu görülmüştür (p<0.05). 8 haftalık egzersiz sonrasında
üniversite personelinin kilo, VKİ, yağ oranları, metabolik yaş ve iç yağlanma oranları arasında
azalma; sıvı oranları ve fiziksel aktivite düzeylerinde ise artış görülmüştür. Egzersiz
uygulaması sonrası katılımcıların kas oranları ve kemik ağırlıklarında ise herhangi bir farklılık
görülmemiştir (p>0.05).
TARTIŞMA
Bu çalışmanın amacı Namık Kemal Üniversitesi'nde çalışan personelin fiziksel aktivite
davranışının, bazı psikolojik faktörlerin ve fiziksel özelliklerin 8 haftalık teori odaklı egzersiz
danışmanlığı sonrası farklılığını incelemektir.
Egzersiz konusunda bilincin arrtırılmasına yönelik bilgilendirme, fiziksel aktifliğin
takip edilmesi, egzersiz danışmanlığı ve 8 hafta uzmanlar eşliğinde yapılan egzersiz
uygulamaları sonrası katılımcıların egzersiz davranış değişim basamağı ve adım sayısında
artış gözlenmiştir. Bu konuda yapılan önceki çalışmalar bu araştırmayı desteklerken
(Buckworth ve Wallace, 2002; Fallon ve ark., 2005); bu çalışmanın aksine Atılgan ve ark.
(2015) tarafından yapılan çalışmada 12 haftalık yoga egzersiz programı sonrası katılımcıların
fiziksel aktivite düzeylerinde herhangi bir farklılık bulmamıştır. KUM kapsamında yapılan
egzersiz danışmanlığının adolesanlardan (Nigg ve Courneya, 1998), yetişkin gruba (Burbank
ve ark., 2002; Greaney ve ark., 2008) kadar egzersiz davranışını etkilediği yönündeki çalışmalar
literatürde mevcuttur.
Araştırmadan elde edilen bir başka bulgu ise 8 haftalık egzersiz uygulaması ve
yönlendirmeler sonrası katılımcıların psikolojik iyi oluş ve genel öz-yeterlik düzeylerinin
arttığıdır. Araştırmalar öz-yeterlilik kavramının egzersize katılım (McAuley, 1992), kilo
kontrolü (Bernier ve Avard, 1986) ve sağlıkla ilişkili davranışların geliştirilmesinde (O'Leary,
1992; Strecher, DeVellis, Becker ve Rosenstock, 1986) etkili olduğunu ortaya koymuştur.
Örneğin, McAuley ve Jacobson (1991) önceden sedanter olup bir süre egzersiz uygulaması
yaptırılan kadınlarda öz-yeterliliğin egzersize bağlılık ve egzersiz süresi ile ilişkili olduğunu
bulmuşlardır. McAuley, Lox ve Duncan (1993) ise yetişkin bireylerde öz-yeterliliğin
egzersizde devamlılığı öngördüğünü bildirmişlerdir. Araştırmamızla benzer bir şekilde
psikolojik iyi oluş kavramı ile fiziksel aktivite arasındaki ilişkiyi önceki araştırmalar
desteklemektedir (Fox, 1999). Bu alandaki güncel çalışmalar artık fiziksel aktivite davranışını
anlamaya, bu davranışı arttırarak psikolojik iyi oluş haline de olumlu katkı sağlamaya yöneliktir
(Sebire, Standage, & Vansteenkiste, 2009; Sebire, Standage, & Vansteenkiste, 2011).
Egzersiz uygulaması sonrası katılımcıların depresyon düzeyinde ise herhangi bir
farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Çalışmamız ile paralel olarak Atılgan ve ark. (2015)
tarafından araştırmada 12 haftalık yoga egzersizi yapan bireylerin depresyon düzeylerinde
herhangi bir farklılık gözlemlememiştir. Önceki çalışmalar depresyon tedavisinde egzersizin
ilaç tedavisi (Brenes ve ark., 2007; Blumenthal ve ark., 2007) veya psikolojik müdehaleler
(Fremont ve Craighead, 1987) ile aynı etkiye sahip olduğunu belirtmiştir. National Service
Framework for Mental Health (NICE) depresyon tedavisi gören kişilerde egzersizin bu süreçte
kullanılmasını önermişlerdir (Donaghy 2000). NICE depresyon rehberine göre danışman
eşliğinde yapılandırılmış, haftada üç kez (45 dakika-1 saat) 10-14 haftadan fazla hafif ve orta
şiddetli egzersizin depresyon septomlarını düzene soktuğunu ileri sürmüşlerdir (NICE, 2009).
Scottish Intercollegiate Guidelines Network (SIGN) tarafından yayınlanan bir başka rehberde
ise yetişkinlerde ilaç tedavisi olmadan egzersiz ile depresyon başedilebileceği önerilmiştir.
İngiltere' de egzersiz yönlendirme sistemi kurulmuş (DOH, 2001) ve egzersiz konusunda
yardım almak isteyenlere fiziksel aktivite programı hazırlanarak destek olunmuş fakat genel
değerlendirmeler sonrasında bu sistemin etkililiği konusunda yeterli kanıt bulunamamış ve
gelecek çalışmalar için tavsiyelerde bulunamamıştır (Sorensen 2006).
Elde edilen bir diğer bulgu ise katılımcıların egzersiz uygulaması öncesi ve sonrası
fiziksel özelliklerindeki değişimdir. 8 haftalık egzersiz sonrasında üniversite personelinin kilo,
VKİ, yağ oranları, metabolik yaş ve iç yağlanma oranları arasında azalma; sıvı oranları ve
fiziksel aktivite düzeylerinde ise artış görülmüştür. Bu çalışmadan elde edilen bulgular bu
konuda yapılan önceki çalışmalar ile benzer sonuçlara sahiptir (Elmer ve ark., 2006; Johnson
ve ark., 2008). Egzersiz uygulaması sonrası katılımcıların kas oranları ve kemik ağırlıklarında
ise herhangi bir farklılık görülmemiştir.
Egzersiz uygulamaları bittikten 1 ay sonra katılımcılar telefon ile aranmış ve onlara
egzersize devam edip etmedikleri sorulmuştur. Örneklem grubunum %72 (36 kişi)’ inin düzenli
egzersiz yapamadığı öğrenilmiştir. Bu konuda yapılan önceki çalışmalar da, bu araştırmadan
elde edilen bulgularla paralellik göstermektedir. Egzersiz ve spor psikolojisi alanında yapılan
çalışmalar egzersizin fiziksel ve psikolojik faydalarının gerçekleşebilmesi için egzersize
katılımın devamlı olması gerekliliğini belirtmesine rağmen, egzersize başlayanların yaklaşık
olarak %50’si egzersizi ilk 6 ayda bıraktıklarını belirtmektedirler (Ntoumani ve Ntoumanis,
2006). Örneğin Sallis ve ark., egzersiz yapan 1800 kişi üzerinde yaptıkları çalışmada, egzersize
katılanların %20’sinin bir veya iki kez egzersizi bırakıp yeniden başladığı (yani 3 veya daha
fazla ay egzersiz yapmaması) ve %20’sinin de geçmiş 5 sene içinde 3 veya daha fazla kez
egzersizi bırakıp yeniden başladığını belirtmişlerdir (Sallis et al., 1990). Buckworth ve Dishman
(2002) tarafından yapılan çalışmada ise, egzersize başlayanların %50' sinin egzersize başladıktan sonra
bu alışkanlığı edinemeyip egzersizi bıraktıklarını ortaya koymuşlardır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırmadan elde edilen bulgular doğrultusunda, KUM kapsamında yapılan egzersiz
danışmanlığının ve uzmanlar tarafından yaptırılan 8 haftalık egzersiz uygulamaların hem
psikolojik hem de fiziksel olarak fayda sağladığı ve danışman ile yapılan egzersizlerin egzersize
devamlılık konusunda etkili olduğu söylenebilinir.
Bu araştırma sonucunda insanların egzersiz danışmanına ihtiyacı olduğu tespit edilmiş
ve bu bağlamda araştırma ve uygulamaya yönelik aşağıdaki öneriler belirlenmiştir:
1. Egzersiz konusunda insanların daha bilinçli hale gelmesi, kişilerin egzersiz
danışmanlarınca takip edilmesi ve kişiye uygun egzersiz reçetesinin bireylere verilmesi
için beden eğitimi öğretmenliği ve antrenörlük eğitimi gibi bu alanda uzmanlık alan
öğrencilerin sağlık ocağı, hastaneler gibi sağlıkla ilişkili yerlerde istihdan edilmesi,
2. Toplum sağlığının arttırılması adına halkın bu konuda bilgiye rahat ulaşabileceği
imkanların devlet tarafından sağlanması ve bunun sağlık politikası haline getilmesi;
3. Üniversitelerde Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulları tarafından egzersiz danışmanlığı
merkezlerinin kurulması
4. Egzersiz danışmanlığına yönelik farklı kuramsal yaklaşımların boylamsal çalışmalarda
araştırılması bu araştırma kapsamında önerilmektedir.
KAYNAKLAR
1. Açıl, A.A. (2006). Sizofrenik Hastalarda Fiziksel Egzersizin Ruhsal Durum Ve Yasam
Kalitesi Üzerine Etkisi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü,
Hemşirelik Programı, Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
2. Ahrens, A. H. (1987). Theories of depression: The role of goals and the selfevaluation
process. Cognitive Therapy and Research, 11, 665–680.
3. Antunes HK, Stella SG, Santos RF et al. Depression, anxiety and quality of life scores
in seniors after an endurance exercise program. Rev Bras Psiquiatr 2005; 27(4):266–
271.
4. Bandura, A. (1977). Self-efficacy: toward a unifying theory of behavioral change.
Psychological review, 84(2), 191.
5. Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory.
Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
6. Bernier, M., & Avard, J. (1986). Self-efficacy, outcome, and attrition in a weight-
reduction program. Cognitive Therapy and Research, 10(3), 319-338.
7. Biddle, S. J. H., Fox, K. R. and Boutcher, S. H. (2000). Physical activity and
psychological well-being. London: Routledge.
8. Blumenthal JA, Babyak MA, Doraiswamy PM et al. Exercise and pharmacotherapy in
the treatment of major depressive disorder. Psychosom Med 2007; 69(7):587–596.
9. Blumenthal JA, Babyak MA, Moore KA et al. Effects of exercise training on older
patients with major depression. Arch Intern Med 1999; 159(19):2349–2356.
10. Bouchard, C., Blair, S. N. and Haskell, W. L. (2007). Physical activity and health.
Champaign, IL: Human Kinetics.
11. Brenes GA, Williamson JD, Messier SP et al. Treatment of minor depression in older
adults: a pilot study comparing sertraline and exercise. Aging Ment Health 2007;
11(1):61–68.
12. Burbank, P. M., Reibe, D., Padula, C. A. (2002). Exercise and Older Adults: Changing
Behavior with the Transtheoretical Model, Orthopedic Nursing; 21(4); 51-61.
13. Burns, K. J., Camaione, D. N., Chatterton, C. T. (2000). Prescription of Physical
Activity by Adult Nurse Practitioners: A National Survey, Nurs Outlook; 48: 28- 33.
14. Callaghan P, Khalil E, Morres I et al. Pragmatic randomised controlled trial of preferred
intensity exercise in women living with depression. BMC Public Health 2011; 11:465.
15. Cengiz, C., Aşçı, F.H., İnce, M.L. (2008). Egzersiz Davranışı Değişim Basamakları
Anketi: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması, 10. Uluslar arası Spor Bilimleri Kongresi
Bildiri Kitapçığı, s. 498-500.
16. Cengiz, C., Aşçı, F.H., İnce, M.L. (2010) “Εgzersiz Davranışı Değişim Basamakları
Anketi”: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması Türkiye Klinikleri J Sports Sci
2010;2(1):32-7.
17. Chu IH, Buckworth J, Kirby TE et al. Effect of exercise intensity on depressive
symptoms in women. Ment Health Phys Act 2009; 2(1):37–43.
18. Cindaş A. (2001). Yaşlılarda Egzersiz Uygulamasının Genel İlkeleri. Geriatri, 4(2): 77-
84.
19. Cooney A.L. (1996). The Transtheoretical Model and Its Application to Adolescents’
Physical Activity Behavior, University of Alberta Faculty of Physical Education and
Recreation, Master of Arts, Edmonton, (AB Nielsen).
20. Daley, A.J. (2002). Exercise Therapy and Mental Health In Clinical Populations: Is
Exercise Therapy A Worthwhile Intervention?, Advances In Psychiatric Treatment, 8:
262-270.
21. Dearden, J. S. and Sheahan, S. L. (2002). Counseling Middle-Aged Women About
Physical Activity Using the Stages of Change, Journal of the American Academy of
Nurse Practitioners, 14(11): 492-497.
22. Department of Health. Exercise referral systems: a national quality assurance
framework.
http://www.dh.gov.uk/en/Publicationsandstatistics/Publications/PublicationsPolicyAnd
Guidance/DH_4009671 2001.
23. Donaghy M, Durward B. (2000). A report on the clinical effectiveness of physiotherapy
in mental health. Research and Clinical Effectiveness Unit, Chartered Society of
Physiotherapy.
24. Elmer, P.J., Obarzanek, E., Vollmer, W.M., Simons-Morton, D., Stevens, V.J., Young,
D.R., et al. (2006). Effects of comprehensive lifestyle modification on diet, weight,
physical fitness, and blood pressure control: 18-month results of a randomized trial.
Annals of Internal Medicine, 144(7), 485–495. http://dx.doi.org/10.7326/0003-4819-
144-7- 200604040-00007.
25. Erol S, Erdoğan S. (2007). Sağlık davranışlarını geliştirmek ve değiştirmek için
transteoretik modelin kullanılması. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi, 10(2): 86-93.
26. Fallon, E. A., Hausenblas, H. A. (2004). Transtheoretical Model: Is Termination
Applicable to Exercise?, American Journal of Health Studies, 19(1): 35-44.
27. Fox, K. R. (1999). The influence of physical activity on mental well-being. Public
Health Nutrition, 2, 411e418. http://dx.doi.org/10.1017/S1368980099000567.
28. Fremont J, Craighead L. (1987). Aerobic exercise and cognitive therapy in the treatment
of dysphoric moods. Cognit Ther Res.; 11(2):241–251.
29. Gelenberg AJ. (2010). The prevalence and impact of depression. J Clin Psychiatry;
71(3):e06.
30. Gilmour, H. (2007). Physically active Canadians. Health Reports, 18: 45–66.
31. Gleser, J. and Mendelberg, H. (1990). Exercise and sport in mental health: A review of
the literature. Israel Journal of Psychiatry and Related Sciences, 27: 99–112.
32. Goudie, B. J. (2001). Study to Test Nursing Smoking Cessation Interventions on the
Stage of Behavior Change of Smokers, Master Thesis, Grand Valley State University,
Kirkhof School of Nursing.
33. Johnson, S.S., Paiva, A.L., Cummins, C.O., Johnson, J.L., Dyment, S.J., Wright, J.A.,
et al. (2008). Transtheoretical model-based multiple behavior intervention for weight
management: Effectiveness on a population basis. Preventive Medicine, 46(3), 238–
246. http://dx.doi.org/10.1016/j.ypmed.2007.09.010.
34. Jones, F., Harris, P., Waller, H., & Coggins, A. (2005). Adherence to an exercise
prescription scheme: the role of expectations, self‐efficacy, stage of change and
psychological well‐being. British journal of health psychology, 10(3), 359-378.
35. Kafalı, N. (2009). Transteoretik Modele Göre Adölesanların Egzersiz Davranışları,
Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim
Dalı, Yüksek Lisans Tezı, İstanbul.
36. Kennedy, M.N. and Newton, M. (1997). Effect of exercise intensity on mood in step
aerobics. J. Sports Med. Phys., 37: 200-204.
37. Kirk, A.F., Higgings, L.A., Hughes, A.R.,Fisher, B.M.,Mutrie, N., Hillis, S. and
Maclntyre P.D. (2001). A Randomized, Controlled Trial to Study the Effect of Exercise
Consultation on the Promotion of Physical Activity in People with Type 2 Diabetes:
Pilot Study, Diabetic Medicine, 18(11):877-882.
38. Kraus, H., & Raab, W. (1961). Hypokinetic disease. Springfield, IL: Charles C. Thomas.
39. McAuley, E. (1992). Understanding exercise behavior: A self-efficacy perspective.
Motivation in sport and exercise, 107-127.
40. McAuley, E., & Jacobson, L. (1991). Self-efficacy and exercise participation in
sedentary adult females. American Journal of Health Promotion, 5(3), 185-207.
41. McAuley, E., Lox, C., & Duncan, T. E. (1993). Long-term maintenance of exercise, self-
efficacy, and physiological change in older adults. Journal of gerontology, 48(4), P218-
P224.
42. Morgan, O. (2005). Approaches to Increase Physical Activity: Reviewing the Evidence
for Exercise-Referral Schemes, Public Health 119; 361-370.
43. National Institute for Health and Clinical Excellence (2009). Depression: the treatment
and management of depression in adults (update).
http://www.nice.org.uk/guidance/CG90.
44. Ntoumani, C.T. and Ntoumanis, N. (2006). The role of self-determined motivation in
the understanding of exercise-related behaviours, cognitions and physical self-
evaluations, Journal of Sports Sciences, April 2006; 24(4): 393-404.
45. O'Leary, A. (1992). Self-efficacy and health: Behavioral and stress-physiological
mediation. Cognitive therapy and research, 16(2), 229-245.
46. Olioff, M., & Aboud, F. E. (1991). Predicting postpartum dysphoria in primiparous
mothers: Roles of perceived parenting self-efficacy and self-esteem. Journal of
Cognitive Psychotherapy, 5, 3–14.
47. Olioff, T. E., Bryson, S. E., & Wadden, N. P. (1989). Predictive relation of automatic
thoughts and student efficacy to depressive symptoms in undergraduates. Canadian
Journal of Behavioural Science, 21, 353–363.
48. Özer K. (2001). Fiziksel Uygunluk, Nobel Yayın Dagıtım, Ankara.
49. Pomaki, G., ter Doest, L., & Maes, S. (2006). Goals and depressive symptoms: Cross-
lagged effects of cognitive versus emotional goal appraisals. Cognitive Therapy and
Research, 30, 499–513.
50. Prochaska J.O. and Velicer WF. (1997). The Transtheoretical Model of health behavior
change. Am J Health Promot, 12(1):38-48.
51. Purath, J., Miller, A., McCabe, G. and Wilbur, J. (2004). A Brief Intervention to Increase
Physical Activity in Sedentary Working Women, Canadian Journal of Nursing Research,
36(1); 76-91.
52. Sallis JF, Hovell MF. Determinants of exercise behavior. Exerc Sport Sci Rev
1990;18:307- 30.
53. Sallis, J. F., Hovell, M. F., Hofstetter, C. R. et al. (1990). Lifetime history of relapse
from exercise. Addictive Behaviors, 15: 573 –579.
54. Schuit, A.J., Loon, A.J., Tijhuis, M. and Ocke, M.C. (2002). Clustering of Lifestyle Risk
Factors in a General Adult Population, Preventive Medicine 35: 219-224.
55. Schunk, D. H (1991), “Self Efficacy and Academic Motivation”. Educational
Psychologist. Summer/Fall, 26 (3-4), 207-231.
56. Sebire, S. J., Standage, M., & Vansteenkiste, M. (2009). Examining intrinsic versus
extrinsic exercise goal contents: cognitive, affective, and behavioral outcomes. Journal
of Sport & Exercise Psychology, 31, 189-210.
57. Sebire, S., Standage, M., & Vansteenkiste, M. (2011). Predicting objectively assessed
physical activity from the content and regulation of exercise goal contents: evidence for
a mediational model. Journal of Sport & Exercise Psychology, 33, 175-197.
58. Singh NA, ClementsKM, Singh MA. The efficacy of exercise as a long-term
antidepressant in elderly subjects: a randomized, controlled trial. J Gerontol A: Biol Sci
Med Sci 2001; 56(8):M497–M504.
59. Sorensen JB, Skovgaard T, Puggaard L. Exercise on prescription in general practice: a
systematic review. Scandinavian Journal of Primary Health Care 2006;24(2):69-74.
60. Spahn JM, Reeves RS, Keim RS, Laquatra I, Kellogg M, Jortberg B, et al. State of the
evidence regarding behavior change theories and strategies in nutrition counseling to
facilitate, health and food behavior change. Journal of the Academy of Nutrition and
Dietetics 2010; 110(6):879-891.
61. Strecher, V. J., DeVellis, B. M., Becker, M. H., & Rosenstock, I. M. (1986). The role of
self-efficacy in achieving health behavior change. Health Education & Behavior, 13(1),
73-92.
62. Woods, C., Mutrie, N., Scontt, M. (2002). Physical Activity Intervention: A
Transtheoretical Model-Based Intervention Designed to Help Sedentary Young Adults
Become Active, Health Education Research, 17(4): 451-460.
63. Yan, Y. (2007). 10–13 Yas Çocuklarda, Sosyo-Ekonomik Yapının Fiziksel Aktivite Ve
Fiziksel Uygunluk Düzeyine Etkisi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü,
Beden Eğitimi Ve Spor Anabilim Dalı, İstanbul, Yüksek Lins Tezi.