Tac dong cua HIV/AIDS den tinh trang de bi ton thuong và ngheo doi cua cac ho gia dinh tai VN

T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®Õn t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th−¬ng vµ nghÌo ®ãi cña

c¸c hé gia ®×nh t¹i ViÖt Nam

Tháng 8/2005

Lêi nãi ®Çu §¹i dÞch HIV/AIDS ¶nh h−ëng ®Õn ng−êi d©n ë mäi tØnh, thµnh phè vµ sù thùc lµ mäi céng ®ång ViÖt Nam. NÕu kh«ng ®−îc kiÓm so¸t ®¹i dÞch sÏ xãa ®i nh÷ng thµnh qu¶ ®¸ng ghi nhËn cña ViÖt Nam trong c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo. ViÖt Nam ®· cã nh÷ng hµnh ®éng ®Ó ph¸t triÓn mét øng phã quèc gia hiÖu qu¶ nh»m lµm gi¶m sù l©y lan cña dÞch. Sù cam kÕt ®ang ngµy cµng m¹nh mÏ ®−îc thÓ hiÖn b»ng sù phª duyÖt ChiÕn l−îc Quèc gia phßng chèng HIV/AIDS – mét ChiÕn l−îc ®−îc xem lµ tèt nhÊt trªn thÕ giíi. HIV/AIDS lµ mét vÊn ®Ò ph¸t triÓn vµ ®Ó øng phã ®−îc víi mét ®¹i dÞch nh− vËy rÊt cÇn thiÕt ph¶i hiÓu ®−îc t¸c ®éng cña ®¹i dÞch tíi kinh tÕ x· héi. §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña ®¹i dÞch ë nh÷ng n−íc cã tû lÖ m¾c thÊp nh− ViÖt Nam vÉn cßn lµ mét viÖc khã kh¨n. Víi tû lÖ m¾c bÖnh chung trong c¶ n−íc cßn thÊp, nh−ng chØ thay ®æi nhá vÒ tû lÖ m¾c HIV/AIDS trong n−íc víi d©n sè ®«ng nh− ViÖt Nam ®· cã nghÜa lµ gia t¨ng rÊt nhiÒu sè ng−êi thùc tÕ bÞ ¶nh h−ëng. Trong khi t¸c ®éng chung cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ vÜ m« vÉn cßn thÊp, nh−ng ®¹i dÞch nµy ®· cã t¸c ®éng ®¸ng kÓ lªn nh÷ng ng−êi d©n nghÌo ë ViÖt Nam, t¸c ®éng lªn c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ t¸c ®éng tíi viÖc ®¹t ®−îc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû thø nhÊt - ®ã lµ lo¹i bá t×nh tr¹ng cùc kú nghÌo ®ãi. Th¼ng th¾n mµ nãi, HIV/AIDS cã søc m¹nh lµm gi¶m ®i vµ thËm chÝ lµm ®¶o ng−îc nh÷ng thµnh qu¶ giµnh ®−îc trong c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo do ®Èy nh÷ng hé gia ®×nh bÞ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS vµo ®ãi nghÌo. B¸o ço nµy chØ ra t¸c ®éng cña dÞch ®èi víi cÊp ®é vi m« ®ång thêi còng ®−a ra mét tiÕp cËn míi trong ph©n tÝch çc t¸c ®éng cña dÞch HIV/AIDS ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®ã lµ liªn hÖ çc t¸c ®éng cña dÞch ®èi víi nghÌo ®ãi cÊp ®é hé gia ®×nh. Cã çc chiÕn l−îc ®Ó lµm gi¶m nhÑ çc ¸p lùc ®Ì nÆng lªn cÊp ®é hé gia ®×nh. VÝ dô cã thÓ hç trî tµi chÝnh vµ vËt chÊt cho nh÷ng hé gia ®×nh cã mét hoÆc nhiÒu thµnh viªn bÞ nhiÔm HIV/AIDS. NÕu nh÷ng hé gia ®×nh nµy ®−îc dÔ dµng h¬n, tr¶ phÝ thÊp h¬n hay thËm chÝ miÔn phÝ hoµn toµn trong tiÕp cËn çc dÞch vô y tÕ, th× dÞch HIV/AIDS cã lÏ sÏ kh«ng cßn t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn çc nç lùc xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam. B¸o ço nµy còng ®Ò xuÊt mét khu«n khæ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña dÞch HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi th−êng kú trong t−¬ng lai ®Ó hç trî qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ lËp kÕ ho¹ch. NhiÒu ng−êi d©n ®ang ph¶i chÞu ®ùng çc t¸c ®éng cña HIV/AIDS, ®Æc biÖt nh÷ng ng−êi th−¬ng tæn nhÊt vµ nh÷ng ng−êi nghÌo. Th«ng qua b¸o ço nµy, chóng ta hy väng hiÓu râ h¬n nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc do HIV/AIDS g©y ra ®èi víi thu nhËp hé gia ®×nh vµ qua ®ã ®Ó thóc ®Èy hµnh ®éng dù phßng nh÷ng th¶m kÞch do dÞch HIV/AIDS cã thÓ g©y ra ®èi víi çc nç lùc xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam.

Jordan D. Ryan §¹i diÖn th−êng tró Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc

Lêi c¶m ¬n Nghiªn cøu t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®Õn t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th−¬ng vµ nghÌo ®ãi cña çc hé gia ®×nh ViÖt Nam ®−îc khëi x−íng vµ tiÒn hµnh trond khu«n khæ dù ¸n VIE/98/006 - ‘N©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ ®iÒu phèi çc ho¹t ®éng phßng chèng HIV/AIDS t¹i ViÖt Nam’ do Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc (UNDP) cïng C¬ quan Ph¸t triÓn Quèc tÕ èt-xtr©y-lia (AusAID) tµi trî vµ Bé Y tÕ thùc hiÖn. Nhãm çn bé cña UNDP gåm «ng NguyÔn Tiªn Phong, Tr−ëng Phßng Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ Ph¸t triÓn x· héi, bµ NguyÔn ThÞ Ph−¬ng Mai, Çn bé ch−¬ng tr×nh vµ bµ Alice Schmidt, Chuyªn gia vÒ HIV/AIDS ®· hç trî kü thuËt vµ huy ®éng nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó triÓn khai nghiªn cøu nµy. Dùa trªn b¶n dù th¶o, bµ Alice Schmidt ®· biªn tËp, tr×nh bµy vµ hoµn thiÖn b¶n b¸o ço. Dù ¸n VIE/98/006 cña UNDP vÒ n©ng cao n¨ng lùc phßng chèng HIV/AIDS do «ng Chung ¸, Gi¸m ®èc, «ng NguyÔn Quang H¶i, Phã Gi¸m ®èc vµ «ng §µo Quang Vinh, Qu¶n ®èc ®· hç trî trong suèt qu¸ tr×nh tiÕn hµnh nghiªn cøu. Bµ Gayle Martin cña Tæ chøc Futures Group International, Tr−ëng nhãm nghiªn cøu ®· dù th¶o b¶n b¸o ço nµy. Nhãm chuyªn gia trong n−íc tham gia nghiªn cøu gåm «ng Lª Minh Giang (Chuyªn gia ®éc lËp), «ng NguyÔn ChÝ Dòng (Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh), «ng NguyÔn Duy Tïng (Chuyªn gia ®éc lËp), bµ NguyÔn ThÞ Hång Hµ (Mediconsult), «ng NguyÔn Xu©n Thµnh (Chuyªn gia ®éc lËp), «ng Ph¹m Huy Dòng (ViÖn ChiÕn l−îc vµ ChÝnh s¸ch Y tÕ, Bé Y tÕ) vµ bµ Vò Ngäc Uyªn (ViÖn Kinh tÕ). ¤ng John Stover (Tæ chøc Futures Group International) vµ «ng Jim Knowles (Chuyªn gia ®éc lËp) còng hç trî tiÕn hµnh nghiªn cøu.

Nghiªn cøu nµy ®−îc tiÕn hµnh d−íi sù chØ ®¹o cña «ng Ph¹m M¹nh Hïng, Nguyªn Thø tr−ëng Bé Y tÕ (hiÖn nay lµ Phã Tr−ëng Ban Khoa gi¸o Trung −¬ng §¶ng), «ng NguyÔn Thanh Long, Tr−ëng phßng KiÓm so¸t vµ phßng chèng HIV/AIDS, Côc Y tÕ dù phßng vµ Phßng chèng HIV/AIDS, Bé Y tÕ, «ng Jordan Ryan, §¹i diÖn Th−êng tró Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc vµ bµ Nancy Fee, §iÒu phèi viªn cña UNAIDS. Çc ®¹i biÓu tham dù héi th¶o vÒ dù th¶o b¸o ço vµ mét sè c¬ quan kh¸c còng ®· cã sù ®ãng gãp trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh nghiªn cøu.

ii

Môc lôc

Lêi c¶m ¬n .............................................................................................................................. ii Çc tõ ký hiÖu vµ viÕt t¾t ...................................................................................................... vii Tãm t¾t................................................................................................................................... 1

PhÇn I: Giíi thiÖu vµ c¬ së nghiªn cøu....................................................................... 6 1.1 Giíi thiÖu.......................................................................................................................... 7

1.1.1 T¹i sao cÇn ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ë mét n−íc cã tû lÖ nhiÔm thÊp?........ 7 1.1.2 Xem xÐt l¹i çc gi¶ ®Þnh vÒ ng−êi nghiÖn ma tóy ..................................................... 8 1.1.3 Çc t¸c ®éng ®èi víi ngµnh y tÕ ............................................................................... 9

PhÇn II: Bèi c¶nh vµ khu«n khæ nghiªn cøu............................................................ 10 2.1 HIV/AIDS vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ.................................................................................... 11

2.1.1 T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn HIV/AIDS ................................................... 11 2.1.2 T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ ............................................... 12

2.2 HIV/AIDS vµ nghÌo ®ãi.................................................................................................. 14 2.2.1 T¸c ®éng cña nghÌo ®ãi ®èi víi HIV/AIDS ............................................................. 14 2.2.2 T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi nghÌo ®ãi ............................................................. 15 2.2.3 Çc kªnh t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh ............................................ 18

2.3 C¬ së vµ çc h¹n chÕ cña ph−¬ng thøc nghiªn cøu tr−êng hîp ..................................... 3 PhÇn III: Çc ph¸t hiÖn ....................................................................................................... 5

3.1 T¸c ®éng trùc tiÕp cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh ...................................................... 6 3.1.1 T¸c ®éng qua kªnh I - ¶nh h−ëng chi tiªu ................................................................ 6 3.1.2 Kªnh t¸c ®éng II – ¶nh h−ëng thu nhËp ................................................................. 12 3.1.3 Kªnh t¸c ®éng III – çc chiÕn l−îc ®èi phã vÒ tµi chÝnh vµ çc t¸c ®éng kh¸c ...... 13 3.1.4 Sù s½n cã vµ nhu cÇu hç trî chÝnh thøc ................................................................. 18

3.2 T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam ................................................. 19 3.2.1 T¸c ®éng do ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp tíi tiªu dïng hé gia ®×nh ........... 20 3.2.2 MÊt ®i çc ®Çu t− vÒ gi¸o dôc................................................................................. 23

3.3 ¸p lùc lªn ngµnh y tÕ trong ®¸p øng víi HIV/AIDS........................................................ 23 3.3.1 Chi tiªu hiÖn t¹i cña Bé Y tÕ cho HIV/AIDS............................................................ 24 3.3.2 Çc ph¸t hiÖn chÝnh vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn chi phÝ bÖnh viÖn................... 26 3.3.3 Çc dù b¸o vÒ chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ ..................................................... 27

PhÇn IV: KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ............................................................................... 30 4.1 Gi¶m kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö ..................................................................................... 31 4.2 §−a vÊn ®Ò HIV/AIDS vµo çc nç lùc gi¶m nghÌo ®ãi .................................................. 32 4.3 Hç trî chÝnh thøc lµm gi¶m nhÑ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi............. 33 4.4 §Ó ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ ë møc tÊt c¶ mäi ng−êi cã thÓ chi tr¶ ®−îc ............................. 33

phô lôc vµ Phô ch−¬ng kü thuËt .............................................................................. 35 5.1 HIV/AIDS ë ViÖt Nam .................................................................................................... 36

5.1.1 Tæng quan vÒ HIV/AIDS ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi ............................................. 36 5.1.2 Çc sè liÖu cô thÓ vÒ HIV/AIDS ë ViÖt Nam........................................................... 36 5.1.3 M« t¶ t×nh h×nh HIV/AIDS t¹i bèn ®Þa bµn nghiªn cøu ............................................ 39 5.1.4 Sù s½n cã vµ çc h¹n chÕ cña d÷ liÖu .................................................................... 41

5.2 Çc chØ sè ®o l−êng t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi ............................... 42 5.3 Nghiªn cøu tr−êng hîp t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh.............................. 43

5.3.1 M« t¶ quÇn thÓ nghiªn cøu ..................................................................................... 43 5.3.2 Çc h¹n chÕ vµ khuyÕn nghÞ cho nghiªn cøu tiÕp theo.......................................... 45

5.4 Nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn chi phÝ t¹i bÖnh viÖn ................ 46 5.4.1 Ph−¬ng ph¸p .......................................................................................................... 46 5.4.2 Khung lý thuyÕt ....................................................................................................... 49 5.4.3 Çc kÕt qu¶............................................................................................................. 50 5.4.4 H¹n chÕ vµ khuyÕn nghÞ cho nghiªn cøu tiÕp theo................................................. 55

5.5 Phô ch−¬ng kü thuËt I – M« pháng t¸c ®éng gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ lªn chi cho tiªu dïng ....................................................................................................................... 55

5.5.1 Khung lý thuyÕt vµ chiÕn l−îc ph©n tÝch ................................................................. 56 5.5.2 KÕt qu¶ ................................................................................................................... 57 5.5.3 H¹n chÕ vµ c©n nh¾c tiÕp theo ............................................................................... 60

iii

5.6 Phô ch−¬ng kü thuËt II: M« pháng t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn nghÌo ®ãi.................... 60 5.6.1 Khung lý thuyÕt vµ chiÕn l−îc ph©n tÝch ................................................................. 60 5.6.2 C¸c gi¶ ®Þnh chÝnh vµ c©n nh¾c trong m« h×nh ...................................................... 61 5.6.3 T¸c ®éng lªn chi cho tiªu dïng............................................................................... 64 5.6.4 T¸c ®éng lªn nghÌo ®ãi .......................................................................................... 65 5.6.5 KÕt qu¶ ................................................................................................................... 65 5.6.6 H¹n chÕ vµ khuyÕn nghÞ cho nghiªn cøu tiÕp theo................................................. 65

Tµi liÖu tham kh¶o............................................................................................................ 69

iv

Danh môc çc b¶ng

B¶ng 1: T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t¨ng tr−ëng GDP 16 B¶ng 2: NghÌo ®ãi, häc vÊn thÊp vµ hµnh vi nguy c¬ cao ë ViÖt Nam 18 B¶ng 3: Çc biÕn cè ®−îc nh¾c tíi nhiÒu nhÊt trong çc ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi 20 B¶ng 4: Çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû cã liªn quan

trùc tiÕp ®Õn HIV/AIDS 22 B¶ng 5: Chi tiªu trung b×nh hµng th¸ng cho søc kháe ng−êi nhiÔm

HIV/AIDS trong th¸ng tr−íc khi ®iÒu tra hoÆc tr−íc khi qua ®êi 32 B¶ng 6: Chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe lòy tÝch trung b×nh hµng n¨m (®ång) 33 B¶ng 7: Chi phÝ tang lÔ cho ng−êi qua ®êi do HIV/AIDS 33 B¶ng 8: Çc chiÕn l−îc hé gia ®×nh ¸p dông ®èi phã víi mÊt thu nhËp 37 B¶ng 9: Nguån tµi chÝnh cho ch¨m sãc søc kháe cho n¨m nhãm giµu nghÌo 39 B¶ng 10: Çc nguån kinh phÝ chÝnh ®Ó tr¶ cho chi tiªu tang lÔ 40 B¶ng 11: Çc nhu cÇu chÝnh hé gia ®×nh thÊy khã ®¸p øng sau khi

ng−êi nhiÔm HIV/AIDS qua ®êi 40 B¶ng 12: Chi tiªu cho HIV/AIDS cña Bé Y tÕ 50 B¶ng 13: Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ 51 B¶ng 14: Ph©n bè ®é tuæi trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy 68 B¶ng 15: Th«ng tin chung vÒ quÇn thÓ nghiªn cøu 73 B¶ng 16: Giíi tÝnh cña mÉu nghiªn cøu 74 B¶ng 17: Çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi trong nh÷ng bÖnh nh©n néi tró 77 B¶ng 18: MÉu thu thËp d÷ liÖu 78 B¶ng 19: Tæng chi phÝ gi¸n tiÕp ®−îc −íc tÝnh 80 B¶ng 20: Chi phÝ mét ngµy n»m viÖn cña bÖnh nh©n néi tró HIV/AIDS

vµ chi phÝ cho mét lÇn th¨m kh¸m cña bÖnh nh©n ngo¹i tró 83 B¶ng 21: Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ HIV/AIDS 84 B¶ng 22: Çc chi phÝ trùc tiÕp cho xÐt nghiÖm chÈn ®o¸n 85 B¶ng 23: Chi phÝ quy chuÈn vµ thùc tÕ cho ®iÒu trÞ HIV/AIDS 86 B¶ng 24: Chi phÝ −íc tÝnh hµng n¨m cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS 87 B¶ng 25: Ph©n tÝch håi quy çc yÕu tè quyÕt ®Þnh chi tiªu cho gi¸o dôc 90 B¶ng 26: Ph©n tÝch håi quy çc yÕu tè quyÕt ®Þnh chi tiªu cho ¨n uèng 91 B¶ng 27: T−¬ng quan thay ®æi vÒ chi tiªu cho gi¸o dôc víi chi tiªu cho søc kháe 92 B¶ng 28: T−¬ng quan thay ®æi vÒ chi tiªu cho ¨n uèng víi chi tiªu cho

søc kháe cña n¨m nhãm giµu nghÌo 92

v

Danh môc çc biÓu ®å BiÓu ®å 1: T¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam 13 BiÓu ®å 2: T¸c ®éng cña chi tr¶ ç nh©n cho ch¨m sãc søc kháe ®èi víi tû lÖ nghÌo ®ãi theo ®Çu ng−êi 21 BiÓu ®å 3: Çc ¶nh h−ëng cña thu nhËp vµ chi tiªu do HIV/AIDS 25 BiÓu ®å 4: Çc vÊn ®Ò søc kháe th−êng gÆp nhÊt 29 BiÓu ®å 5: Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®Õn ®iÒu trÞ t¹i c¬ së y tÕ tr−íc khi qua ®êi 30 BiÓu ®å 6: Nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®Õn ®iÒu trÞ t¹i c¬ së y tÕ 31 BiÓu ®å 7: Nh÷ng ng−êi ch¨m sãc ng−êi nhiÔm HIV/AIDS 36 BiÓu ®å 8: Çc nguån chÝnh chi tr¶ ch¨m sãc søc kháe 38 BiÓu ®å 9: Hé gia ®×nh cã vµ kh«ng cã thÎ kh¸m ch÷a bÖnh cho hé nghÌo ®ãi 43 BiÓu ®å 10: Hé gia ®×nh b¸o ço tiÕp cËn thuèc miÔn phÝ cho ng−êi nhiÔm

HIV/AIDS tõ tr¹m y tÕ x·, ph−êng 43 BiÓu ®å 11: Çc lo¹i hç trî mµ hé gia ®×nh cÇn nhÊt 44 BiÓu ®å 12: Thay ®æi chi cho tiªu dïng 45 BiÓu ®å 13: T¸c ®éng lªn chi tiªu cho y tÕ liªn quan ®Õn chuÈn nghÌo ®ãi 45 BiÓu ®å 14: NghÌo ®ãi ë ViÖt Nam 47 BiÓu ®å 15: Ng−êi bÞ ®Èy xuèng nghÌo ®ãi do HIV/AIDS (2004-2015) 47 BiÓu ®å 16: Gi¶m nghÌo ®ãi cã vµ kh«ng cã HIV/AIDS 48 BiÓu ®å 17: Çc chi phÝ dù b¸o cho chÈn ®o¸n, ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS 53 BiÓu ®å 18: C¬ cÊu chi phÝ cho chÈn ®o¸n, ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ 54 BiÓu ®å 19: Tû lÖ hiÖn nhiÔm HIV trong d©n chóng (1994-2002) 65 BiÓu ®å 20: Tû lÖ hiÖn nhiÔm HIV trong nhãm hµnh vi nguy c¬ cao (1994-2002) 66 BiÓu ®å 21: Tû lÖ nhiÔm HIV ®−îc b¸o ço trong thanh niªn 67 BiÓu ®å 22: Tuæi trung vÞ cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS 74 BiÓu ®å 23: T×nh tr¹ng h«n nh©n cña mÉu nghiªn cøu 75 BiÓu ®å 24: Çc lo¹i nghÒ nghiÖp cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS 75 BiÓu ®å 25: Thêi gian tõ khi ph¸t hiÖn nhiÔm HIV ®Õn khi tö vong 76 BiÓu ®å 26: So s¸nh chi phÝ gi÷a ®iÒu trÞ HIV/AIDS vµ çc bÖnh kh¸c 84 BiÓu ®å 27: Chi tiªu hé gia ®×nh hµng n¨m cho ch¨m sãc y tÕ tõ nhãm

nghÌo nhÊt ®Õn nhãm giµu nhÊt 88 BiÓu ®å 28: T¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn chi cho tiªu dïng 100 BiÓu ®å 29: T¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn chi cho tiªu dïng vµ nghÌo 101

vi

C¸c tõ ký hiÖu vµ viÕt t¾t ADB Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ AHRN M¹ng l−íi Gi¶m thiÓu T¸c h¹i ch©u ¸ AIDS Héi chøng suy gi¶m miÔn dÞch m¾c ph¶i ANC Phßng kh¸m thai s¶n ARV Thuèc kh¸ng vi-rót sao chÐp ng−îc (vi-rót HIV) CHC Tr¹m y tÕ x·/ph−êng CSW G¸i m¹i d©m GDP Tæng s¶n phÈm quèc néi GNI Tæng thu nhËp quèc gia GFATM Quü toµn cÇu phßng chèng AIDS, lao vµ sèt rÐt HCMC Thµnh phè Hå ChÝ Minh HIV Vi-rót g©y suy gi¶m miÔn dÞch ë ng−êi IDU Ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy KAP KiÕn thøc, th¸i ®é vµ nhËn thøc MDG Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû OECD Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ OI NhiÔm trïng c¬ héi PLWHA Ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS PMTCT Dù phßng l©y truyÒn tõ mÑ sang con PWHA Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS STD BÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc STI NhiÔm bÖnh ®−êng t×nh dôc UNAIDS Ch−¬ng tr×nh Phèi hîp cña Liªn Hîp Quèc vÒ Phßng chèng HIV/AIDS UNDP Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc UNFPA Quü D©n sè Liªn Hîp Quèc UNGASS Khãa häp §Æc biÖt cña §¹i héi ®ång Liªn Hîp Quèc vÒ HIV/AIDS UNICEF Quü Nhi ®ång Liªn Hîp Quèc VCT T− vÊn vµ xÐt nghiÖm t×nh nguyÖn VDG C¸c môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam VLSS §iÒu tra møc sèng cña ViÖt Nam VND §ång ViÖt Nam VNHS §iÒu tra quèc gia vÒ y tÕ ViÖt Nam WHO Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi

vii

Tãm t¾t

MÆc dï tû lÖ nhiÔm chung hiÖn nay ë ViÖt Nam cßn t−¬ng ®èi thÊp (d−íi nöa phÇn tr¨m), song nhiÒu ng−êi d©n ®· vµ ®ang ph¶i chÞu ®ùng çc t¸c ®éng cña HIV/AIDS. Do cã sè d©n ®«ng, nªn tuy tû lÖ nhiÔm cßn thÊp nh−ng ViÖt Nam ®· cã sè ng−êi chung sèng víi HIV hay AIDS t−¬ng ®èi cao - theo Bé Y tÕ, hiÖn nay con sè nµy lµ 215.000. Hay nãi çch kh¸c, ViÖt Nam ngµy h«m nay cã sè l−îng ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS cao h¬n Soa-di-len (Swaziland), mét quèc gia cã tû lÖ nhiÔm ë ng−êi lín h¬n 30% (mét trong nh÷ng tû lÖ nhiÔm cao nhÊt trªn thÕ giíi). H¬n n÷a, ®iÒu quan träng cÇn l−u ý lµ bªn c¹nh con sè nh÷ng ng−êi ®ang mang vi-rót, cßn cã nh÷ng ng−êi ph¶i chÞu t¸c ®éng do HIV/AIDS g©y ra. Hä lµ nh÷ng ng−êi cha, ng−êi mÑ, con çi, vî chång, anh chÞ em, hä hµng th©n thiÕt vµ b¹n bÌ cña nh÷ng ng−êi ®ang sèng chung víi HIV/AIDS. V× thÕ viÖc ®Çu t− nh»m gi¶m thiÓu çc t¸c ®éng do HIV/AIDS g©y ra vµ triÓn khai çc ch−¬ng tr×nh dù phßng can thiÖp lµ nh÷ng biÖn ph¸p chÝnh s¸ch ngµy cµng cã ý nghÜa quan träng t¹i ViÖt Nam.

T¹i thêi ®iÓm nµy, cßn cã qu¸ Ýt hiÓu biÕt vÒ t¸c ®éng do HIV/AIDS g©y ra cho kinh tÕ cña çc quèc gia cã tû lÖ nhiÔm thÊp - nh− tr−êng hîp cña ViÖt Nam. Do cã tû lÖ nhiÔm thÊp, t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®Õn t¨ng tr−ëng kinh tÕ b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−êng nh− vÉn cßn rÊt nhá. Tuy nhiªn, trªn thÕ giíi ngµy cµng cã nhiÒu b»ng chøng vÒ mÆt lý thuyÕt còng nh− thùc tiÔn vÒ t¸c ®éng tiªu cùc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp do HIV/AIDS g©y ra cho çc hé gia ®×nh v× hé gia ®×nh lµ tuyÕn phßng thñ ®Çu tiªn chèng tr¶ l¹i HIV/AIDS vµ còng lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn høng chÞu hËu qu¶ cña çc t¸c ®éng nµy.

§Ó hiÓu biÕt râ h¬n t¸c ®éng vÒ kinh tÕ x· héi do HIV/AIDS g©y ra ë cÊp hé gia ®×nh vµ víi sù hç trî cña AusAID, UNDP phèi hîp víi Bé Y tÕ tiÕn hµnh nghiªn cøu tr−êng hîp ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®Õn hé gia ®×nh. Nghiªn cøu nµy thu thËp th«ng tin, sè liÖu liªn quan ®Õn nh÷ng tæn thÊt vÒ thu nhËp vµ chi tiªu do HIV/AIDS g©y ra cho 125 hé gia ®×nh cã tæng sè ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ 129 t¹i bèn tØnh, thµnh phè cña ViÖt Nam. Nghiªn cøu ®· ph¸t hiÖn ra r»ng chi tiªu cho çc vÊn ®Ò ch¨m sãc søc khoÎ cã liªn quan ®Õn HIV/AIDS lµ kho¶n chi lín nhÊt lµm gia t¨ng chi tiªu cña hé gia ®×nh vµ chÝnh viÖc ch¨m sãc søc kháe nµy còng ®−îc x¸c ®Þnh lµ vÊn ®Ò khã kh¨n mµ çc hé gia ®×nh cã ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS cã nhu cÇu ®−îc gióp ®ì nhÊt.

HiÓu biÕt râ h¬n vÒ chi phÝ cho viÖc ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ liªn quan tíi HIV/AIDS sÏ gióp cung cÊp th«ng tin cho viÖc ra çc quyÕt s¸ch nh»m t¨ng c−êng sù hç trî cña Nhµ n−íc cho nh÷ng ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS vµ gia ®×nh hä. §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých nµy, mét nghiªn cøu tr−êng hîp thø hai víi tiªu ®Ò “Nghiªn cøu t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi bÖnh viÖn” còng ®· ®−îc tiÕn hµnh nh»m xem xÐt çc chi phÝ cña bÖnh viÖn vµ cña toµn ngµnh y tÕ cho HIV/AIDS.

Tû lÖ chi phÝ cña hé gia ®×nh cho ch¨m sãc søc kháe t¹i ViÖt Nam hiÖn ë møc cao nhÊt thÕ giíi. Do vËy, viÖc t×m hiÓu t¸c ®éng cña chi phÝ ngµy cµng gia t¨ng cña hé gia ®×nh cho çc vÊn ®Ò søc kháe cã liªn quan ®Õn HIV/AIDS ®Æc biÖt phï hîp khi ®¸nh gi¸ t¸c ®éng vÒ kinh tÕ x· héi cña HIV/AIDS t¹i ViÖt Nam.

Tãm t¾t çc t¸c ®éng ë cÊp vi m«

T¸c ®éng ®Õn chi tiªu

Chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe lµ cùc kú lín. Tæng chi cho viÖc ch¨m sãc søc kháe cña hé gia ®×nh cã mét ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS cao h¬n 13 lÇn so víi møc chi tiªu trung b×nh cho môc ®Ých nµy cña mét hé gia ®×nh t¹i ViÖt Nam.

Chi phÝ tang lÔ lµm t¨ng thªm g¸nh nÆng. Çc gia ®×nh cã xu h−íng nhanh chãng ch«n cÊt bÖnh nh©n AIDS ngay sau khi hä qua ®êi. Tuy th−êng ®−îc tæ chøc trong ph¹m vi nhá h¬n so víi nh÷ng ng−êi qua ®êi v× çc nguyªn nh©n kh¸c, nh−ng chi phÝ cho tang lÔ nãi chung còng ë

1

møc ®¸ng kÓ. H¬n n÷a, tang lÔ nhá h¬n còng cã nghÜa lµ çc kho¶n phóng viÕng cña hä hµng vµ l¸ng giÒng ®Ó trang tr¶i cho çc chi phÝ cña ®¸m tang còng nhá h¬n.

T¸c ®éng ®Õn thu nhËp

Tæn thÊt vÒ thunhËp cña c¶ ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS vµ ng−êi ch¨m sãc lµ kh¸ lín. H¬n 1/3 sè ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS ®ang cã viÖc lµm t¹i thêi ®iÓm tr¶ lêi pháng vÊn, hoÆc cã viÖc lµm ngay tr−íc khi qua ®êi. Tæn thÊt vÒ thu nhËp hµng n¨m cña hä theo b¸o ço lµ 7.416.000 ®ång (kho¶ng 480 USD), t−¬ng ®−¬ng víi kho¶n chi cho tiªu dïng cña nhãm 20% sè hé gia ®×nh nghÌo ®ãi nhÊt. 3/4 sè ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS ®−îc hái cho biÕt hä cÇn sù gióp ®ì cña mét ng−êi ch¨m sãc. Trung b×nh mét ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS cÇn mét ng−êi ch¨m sãc trong kho¶ng 5 giê mçi ngµy. 1/4 sè ng−êi ch¨m sãc cho biÕt hä ph¶i bá viÖc ®Ó dµnh thêi gian ch¨m sãc ng−êi th©n bÞ nhiÔm; h¬n 1/3 sè ng−êi ch¨m sãc bÞ gi¶m thu nhËp do gi¶m giê lµm.

PhÇn lín c«ng viÖc ch¨m sãc ng−êi th©n bÞ nhiÔm dån lªn vai ng−êi phô n÷. Nh÷ng thµnh viªn trong hé gia ®×nh kh«ng t¹o ra thu thËp hoÆc t¹o ra thu nhËp thÊp nhÊt th−êng lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ph¶i bá viÖc ®Ó ch¨m sãc ng−êi th©n bÞ bÖnh trong gia ®×nh. Çc bµ mÑ chiÕm mét nöa trong sè nh÷ng ng−êi ch¨m sãc, tiÕp ®Õn lµ nh÷ng ng−êi vî, çc «ng bè vµ chÞ em g¸i.

Çc chiÕn l−îc ®èi phã vÒ tµi chÝnh vµ çc t¸c ®éng kh¸c

§èi phã lu«n cã nghÜa lµ vËn lén víi nh÷ng khã kh¨n. Th«ng tin ®Þnh tÝnh cho thÊy çc chiÕn l−îc ®èi phã ®a phÇn lµ “çc chiÕn l−îc vËt lén” víi nh÷ng khã kh¨n vÒ mÆt tµi chÝnh ®Ó tån t¹i. Trong nhiÒu tr−êng hîp, ng−êi cao tuæi ®· ®¶m nhËn çc c«ng viÖc phôc vô gi¶n ®¬n nh»m bï ®¾p thªm vµo phÇn thu nhËp cña gia ®×nh ®Ó cã thÓ trang tr¶i çc kho¶n chi phÝ gia t¨ng. H×nh thøc ®èi phã phæ biÕn nhÊt cña hé gia ®×nh lµ ch¹y v¹y ®Ó vay m−în tiÒn, th−êng víi tû lÖ l·i suÊt cao, tiÕp ®Õn lµ gi¶m møc ¨n uèng, sinh ho¹t, gi¶m çc chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe vµ b¸n tµi s¶n.

MÊt ®i çc kho¶n ®Çu t− cho gi¸o dôc v× çc ca nhiÔm HIV míi ngµy cµng gia t¨ng trong giíi trÎ. Gia ®×nh bÞ t¸c ®éng rÊt lín tr−íc sù qua ®êi cña ®øa con ch−a ®Õn tuæi tr−ëng thµnh, v× ®iÒu nµy cã nghÜa lµ sù hy sinh mÊt m¸t, lµ tæn thÊt çc kho¶n ®Çu t− ®· dµnh cho con ¨n häc, niÒm mong mái vµ m¬ −íc cña gia ®×nh kh«ng thµnh hiÖn thùc vµ cßn kÐo theo hµng lo¹t vÊn ®Ò kh¸c.

Ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn

Nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng ë bÖnh viÖn ®· thu thËp d÷ liÖu vÒ çc chi phÝ liªn quan ®Õn HIV/AIDS cña bÖnh viÖn ®èi víi c¶ bÖnh nh©n ngo¹i tró vµ néi tró. Sau ®©y lµ çc ph¸t hiÖn chÝnh thu ®−îc tõ nghiªn cøu nµy:

Çc dÞch vô ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ liªn quan tíi HIV/AIDS cßn nghÌo nµn vµ bÞ h¹n chÕ nghiªm träng bëi nh÷ng khã kh¨n vÒ nguån lùc hiÖn nay trong hÖ thèng y tÕ;

HÇu hÕt çc chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ liªn quan ®Õn HIV/AIDS do hé gia ®×nh tù lo;

Hµnh vi t×m kiÕm çc dÞch vô ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS bÞ ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu bëi t×nh tr¹ng kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö; nh÷ng ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS th−êng kh«ng ®Õn ch¨m sãc t¹i bÖnh viÖn v× sî bÞ lé t×nh tr¹ng nhiÔm HIV/AIDS cña hä.

Tãm t¾t t¸c ®éng ë cÊp vÜ m«

HIV/AIDS lµm gi¶m tèc ®é xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo

HÇu hÕt çc hé gia ®×nh cã ng−êi th©n chung sèng víi HIV/AIDS thuéc tÊt c¶ çc nhãm d©n c− (trõ nhãm 20% giµu nhÊt) sÏ bÞ ®Èy xuèng d−íi møc chuÈn nghÌo ®ãi. H¬n n÷a 40% hé nghÌo ®ãi nhÊt trong sè çc hé cã ng−êi th©n chung sèng víi HIV/AIDS thËm chÝ cßn bÞ tôt

2

xuèng d−íi møc chuÈn nghÌo l−¬ng thùc v× çc t¸c ®éng vÒ chi tiªu vµ thu nhËp do HIV/AIDS g©y ra.

HIV/AIDS lµm suy gi¶m ®¸ng kÓ çc kÕt qu¶ ®· ®¹t ®−îc trong c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo v× nã khiÕn cho çc hé gia ®×nh lÇn ®Çu tiªn bÞ l©m vµo c¶nh nghÌo ®ãi hoÆc bÞ nhÊn s©u h¬n vµo c¶nh nghÌo ®ãi. XÐt vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®Õn t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi, cÇn ®Æc biÖt l−u ý r»ng çc hé gia ®×nh chÞu ¶nh h−ëng cña HIV/AIDS còng ®ång thêi chÞu t¸c ®éng cña n¨m trong sè b¶y nguyªn nh©n phæ biÕn nhÊt dÉn ®Õn nghÌo ®ãi ®· ®−îc x¸c ®Þnh t¹i ViÖt Nam, ®ã lµ: èm ®au bÖnh tËt, çc lÔ nghÜa trong ®êi ng−êi (vÝ dô nh− ma chay), nghiÖn ma tóy, mÊt m¸t tµi s¶n vµ kh«ng cã c«ng ¨n viÖc lµm. Trªn thùc tÕ, çc ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®· chØ ra r»ng èm ®au bÖnh tËt lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n phæ biÕn nhÊt khiÕn cho çc hé gia ®×nh bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. M« pháng c¨n cø vµo møc ®é gia t¨ng çc chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe vµ tæn thÊt vÒ thu nhËp rót ra tõ nghiªn cøu còng nh− tõ çc dù b¸o chÝnh thøc −íc tÝnh trong n¨m 2004 cã kho¶ng 126.000 ng−êi d©n ®· bÞ HIV/AIDS ®Èy vµo con sè nh÷ng ng−êi nghÌo ®ãi míi, hoÆc nhÊn s©u h¬n trong c¶nh nghÌo ®ãi. Con sè nµy cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn trong thËp kû tíi, vµ cã thÓ lªn ®Õn kho¶ng nöa triÖu ng−êi vµo n¨m 2015.

Sù xuÊt hiÖn cña HIV/AIDS nh− mét sù rñi ro lµm gia t¨ng tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng cña hé gia ®×nh cÇn ®−îc ghi nhËn ®Çy ®ñ trong çc ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi, ®ång thêi ph¶i ®−îc xem nh− mét nh©n tè cã thÓ sÏ lµm chËm tèc ®é xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trong t−¬ng lai. Trong t×nh h×nh nh− vËy, HIV/AIDS cÇn ®−îc chÝnh thøc lång ghÐp vµo çc nç lùc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña ChÝnh phñ.

Mét sè gi¶i ph¸p ®èi phã víi çc th¸ch thøc

Mét sè ®Æc ®iÓm cña ViÖt Nam cã lÏ ®· gãp phÇn lµm gi¶m tèc ®é gia t¨ng nhanh chãng cña HIV/AIDS. VÝ dô, phô n÷ ë ViÖt Nam cã vÞ thÕ t−¬ng ®èi tèt h¬n so víi nhiÒu quèc gia Ch©u ¸ kh¸c. §Ó ph¸t huy vÞ thÕ t−¬ng ®èi tèt h¬n nµy, ®iÒu quan träng lµ trao quyÒn h¬n n÷a cho phô n÷ ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ n÷ thanh niªn, çc kü n¨ng th−¬ng thuyÕt vµ kü n¨ng sèng ®Ó hä lµm chñ h¬n cuéc sèng cña m×nh kÓ c¶ cuéc sèng t×nh dôc. Cµng cã vÞ thÕ tèt h¬n trong x· héi th× ng−êi phô n÷ cµng Ýt cã nguy c¬ bÞ nhiÔm HIV/AIDS vµ chÞu çc hËu qu¶ cña c¨n bÖnh nµy. Ngoµi ra, ViÖt Nam cã çc tæ chøc quÇn chóng hïng hËu vµ cã thÓ tæ chøc gi¶i quyÕt mét çch hiÖu qu¶ çc vÊn ®Ò khã kh¨n nghiªm träng, nh− ®· ®−îc minh chøng qua sù thµnh c«ng cña ch−¬ng tr×nh kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. H¬n n÷a, ChÝnh phñ ®· cã kinh nghiÖm ®èi phã víi çc dÞch bÖnh mét çch mau lÑ vµ hiÖu qu¶ (vÝ dô nh− trong tr−êng hîp dÞch SARS). Ngoµi ra, xÐt møc ®é ph¸t triÓn hiÖn nay cña ViÖt Nam, hÖ thèng y tÕ ho¹t ®éng t−¬ng ®èi tèt.

Tuy nhiªn, møc ®é kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö cã liªn quan ®Õn HIV/AIDS vÉn cßn t−¬ng ®èi râ nÐt vµ sÏ quyÕt ®Þnh liÖu çc yÕu tè nµy cã thÓ thùc sù h¹n chÕ ®−îc tèc ®é l©y lan vµ gi¶m nhÑ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ë ViÖt Nam. Kú thÞ lµm trÇm träng thªm çc hËu qu¶ vèn ®· khèc liÖt do HIV/AIDS g©y ra cho con çi, anh chÞ em, vî chång, cha mÑ, ng−êi th©n trong gia ®×nh vµ b¹n bÌ cña nh÷ng ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS. Ng−êi d©n ph¶i chÞu ®ùng sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö ®óng lóc hä rÊt cÇn sù hç trî cña x· héi. Nãi mét çch kh¸c, kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö lµm cho çc t¸c ®éng vÒ kinh tÕ - x· héi cña HIV/AIDS trë nªn nghiªm träng h¬n còng nh− lµm cho viÖc øng phã víi dÞch thªm phÇn khã kh¨n. V× thÕ rÊt cÇn cã mét nç lùc nghiªm tóc vµ thùc sù ®Ó gi¶m thiÓu t×nh tr¹ng kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö.

Sù héi tô cña çc t¸c ®éng vÒ thu nhËp vµ chi tiªu trong thêi gian tr−íc m¾t, cïng víi çc ¶nh h−ëng l©u dµi h¬n nh− viÖc ®Çu t− cho häc hµnh kh«ng thùc hiÖn ®−îc ®· chØ ra r»ng çc hé gia ®×nh cã ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS sÏ tiÕp tôc g¸nh chÞu hËu qu¶ cña dÞch bÖnh. §©y chÝnh lµ lý do t¹i sao nh÷ng nç lùc gi¶m thiÓu çc t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®Õn hé gia ®×nh lµ viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt.

Do HIV/AIDS g©y ra nghÌo ®ãi, nªn c¨n bÖnh nµy ph¶i ®−îc chÝnh thøc thõa nhËn nh− mét nguy c¬ dÉn ®Õn nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam vµ ph¶i ®−îc ®−a vµo çc ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi còng nh− çc chiÕn l−îc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.

3

§Ó bæ sung cho c¬ chÕ hç trî kh«ng chÝnh thøc nh− sù gióp ®ì cña céng ®ång vµ hä hµng, cÇn ph¶i x©y dùng c¬ chÕ hç trî chÝnh thøc, vÝ dô nh− Quü hç trî y tÕ cho ng−êi nghÌo. CÇn t×m çch gióp ®ì vÒ çc chi tiªu thuèc men vµ viÖn phÝ cho çc hé gia ®×nh cã ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS ch−a r¬i vµo nhãm nghÌo ®ãi.

CÇn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thùc hiÖn çc c¬ chÕ hç trî chÝnh thøc cho çc hé nghÌo ®ãi cã ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS, bao gåm c¶ hç trî tµi chÝnh trùc tiÕp vµ çc c¬ héi t¹o thu nhËp, nh»m gi¶m thiÓu t¸c ®éng ®Õn thu nhËp vµ chi tiªu cña hé gia ®×nh. Dùa vµo çc h×nh thøc hç trî c«ng hiÖn nay cho çc hé nghÌo ®ãi vµ hÖ thèng an sinh x· héi, sù hç trî tµi chÝnh cña Nhµ n−íc sÏ cã ®iÒu kiÖn ®−îc cung cÊp ®Çy ®ñ vµ mang tÝnh kh¶ thi.

Vµo thêi ®iÓm khëi ®Çu trong qu¸ tr×nh ®¸p øng çc nhu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ cho ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS, ng©n s¸ch Nhµ n−íc cÊp cho viÖc ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ c¬ b¶n lµ mét nhu cÇu cÊp b¸ch vµ cã lÏ cùc kú hiÖu qu¶ trong gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu ®iÒu trÞ hiÖn nay cña hÖ thèng y tÕ vµ lµm gi¶m g¸nh nÆng chi phÝ ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ lªn çc hé gia ®×nh. Víi sù trî gióp cña çc tæ chøc ph¸t triÓn quèc tÕ vµ ®èi t¸c ®a ph−¬ng, Nhµ n−íc cã thÓ hç trî çc hé gia ®×nh b»ng çch ®µm ph¸n víi çc c«ng ty d−îc phÈm ®Ó gi¶m gi¸ thuèc ARV.

V× cßn ®ang trong giai ®o¹n kh¸ sím cña dÞch nªn ViÖt Nam cã c¬ héi ®Æc biÖt ®Ó øng phã vµ kiÒm chÕ ®−îc sù l©y lan cña HIV/AIDS vµ gi¶m nhÑ çc t¸c ®éng cña c¨n bÖnh nµy. Tuy nhiªn, çnh cöa c¬ héi sÏ khÐp l¹i nÕu kh«ng khÈn tr−¬ng tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p kiªn quyÕt.

Nhµ n−íc cã thÓ hç trî çc nhu cÇu ch¨m sãc y tÕ c¬ b¶n

Nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®Õn hé gia ®×nh ®· chØ ra r»ng nhu cÇu khÈn thiÕt nhÊt cña çc hé gia ®×nh lµ ®−îc hç trî vÒ kinh phÝ cho çc dÞch vô y tÕ vµ ®−îc cung cÊp çc dÞch vô ch¨m sãc søc kháe cho nh÷ng ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS. CÇn cung cÊp sù hç trî, ®Æc biÖt lµ t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi thuèc ch÷a bÖnh vµ ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn.

¦íc tÝnh trong n¨m 2004, møc chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ c¬ b¶n lµ 26,2 tû ®ång ViÖt Nam (1,7 triÖu USD) vµ dù b¸o sÏ t¨ng thªm 45% tøc lµ lªn tíi 37,9 tû ®ång (2,5 triÖu USD) vµo n¨m 2007. NÕu céng thªm çc kho¶n chi cho viÖc dù phßng çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi sÏ lµm gia t¨ng chi phÝ cho ch¨m sãc søc khoÎ thªm 17%. NÕu tÝnh c¶ liÖu ph¸p dïng thuèc ARV, th× chi phÝ cho çc dÞch vô ch¨m sãc y tÕ nãi chung sÏ cao gÊp 20 lÇn chi phÝ ë møc 1, tøc lµ kho¶ng 495 tû ®ång (33 triÖu USD). Con sè −íc tÝnh nµy c¨n cø vµo gi¸ c¶ hiÖn t¹i ®èi víi liÖu ph¸p ARV vµ hy väng trong nh÷ng n¨m tíi gi¸ cña çc lo¹i thuèc nµy sÏ h¹ xuèng.

Møc chi phÝ c¬ b¶n cho çc dÞch vô ch¨m sãc gi¶m nhÑ vµ ®iÒu trÞ nhiÔm trïng c¬ héi cho nh÷ng ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS ch−a ®Õn 1% trong tæng chi cña Nhµ n−íc cho y tÕ vµ n»m trong kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña ViÖt Nam.

Khi ch−a cã sù hç trî cña Nhµ n−íc trong viÖc cung cÊp réng r·i liÖu ph¸p dïng thuèc ARV víi gi¸ c¶ ph¶i ch¨ng th× çc hé gia ®×nh sÏ tiÕp tôc ph¶i chi mét kho¶n tµi chÝnh ®¸ng kÓ cho viÖc ®iÒu trÞ nµy. B»ng chøng tõ hai nghiªn cøu tr−êng hîp cho thÊy viÖc sö dông kh«ng ®óng quy çch çc thuèc ARV diÔn ra trµn lan sÏ gãp phÇn dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kh¸ng thuèc, vµ nh− vËy sÏ lµm cho cuéc chiÕn chèng HIV/AIDS trë nªn phøc t¹p h¬n vÒ l©u dµi. Chi phÝ hµng n¨m cho viÖc ®iÒu trÞ thuèc ARV tÝnh theo ®Çu ng−êi theo thêi gi¸ hiÖn nay lµ 60 triÖu ®ång (4.000 USD). Nh− vËy, viÖc chi tiªu mét kho¶n tiÒn lín cho ®iÒu trÞ thuèc ARV l¹i chÊt thªm mét g¸nh nÆng vµo çc hé gia ®×nh, v× thÕ mét sè ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS kh«ng thÓ tranh thñ tèi ®a lîi Ých tõ viÖc ®iÒu trÞ thuèc ARV do t×nh tr¹ng kh¸ng thuèc xuÊt ph¸t tõ viÖc sö dông thuèc kh«ng ®óng quy çch.

4

B¸o ço ®−îc chia lµm bèn phÇn chÝnh. PhÇn I giíi thiÖu chung vÒ b¸o ço vµ tr×nh bµy c¬ së nghiªn cøu còng nh− tæng quan vÒ t×nh h×nh HIV/AIDS t¹i ViÖt Nam. PhÇn II tr×nh bµy bèi c¶nh, khu«n khæ nghiªn cøu vµ chØ ra mèi liªn hÖ gi÷a HIV/AIDS víi ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh− gi÷a HIV/AIDS víi nghÌo ®ãi. PhÇn III tËp trung vµo çc ph¸t hiÖn cña çc nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh vµ ngµnh y tÕ. PhÇn IV rót ra kÕt luËn vµ ®−a ra mét sè khuyÕn nghÞ vÒ çch thøc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò n¶y sinh tõ t¸c ®éng vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ x· héi ®èi víi hé gia ®×nh. PhÇn çc phô lôc vµ phô ch−¬ng kü thuËt cung cÊp çc d÷ liÖu c¬ së, th«ng tin vÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, çc gi¶ ®Þnh vµ çc tÝnh to¸n trong viÖc ph©n tÝch.

5

PhÇn I: Giíi thiÖu vµ c¬ së nghiªn cøu

1.1

6

Giíi thiÖu

DÞch HIV/AIDS t¹i ViÖt Nam vÉn cßn ë giai ®o¹n sím vµ tËp trung. Tuy vËy, ViÖt Nam còng ®ang cã nguy c¬ b−íc sang giai ®o¹n dÞch lan réng h¬n vµ v× thÕ cã rÊt nhiÒu nguy c¬ høng chÞu hËu qu¶ do dÞch g©y ra vÒ çc mÆt søc kháe vµ kinh tÕ x· héi. MÆc dï tû lÖ nhiÔm chung hiÖn nay ë ViÖt Nam cßn t−¬ng ®èi thÊp (d−íi nöa phÇn tr¨m), nh−ng nhiÒu ng−êi d©n ®· vµ ®ang ph¶i chÞu ®ùng t¸c ®éng cña HIV/AIDS. Do cã sè d©n ®«ng, nªn tuy tû lÖ nhiÔm cßn thÊp, nh−ng ViÖt Nam ®· cã sè ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS t−¬ng ®èi cao - 215.000 vµo cuèi n¨m 20031. Hay nãi çch kh¸c, ViÖt Nam ngµy h«m nay cã sè l−îng ng−êi sèng chung víi HIV/AIDS cao h¬n Soa-di-len (Swaziland), mét quèc gia cã tû lÖ nhiÔm ë ng−êi lín h¬n 30% (mét trong nh÷ng tû lÖ nhiÔm cao nhÊt trªn thÕ giíi). Tuy Ch©u ¸ ch−a bÞ dÞch HIV/AIDS ¶nh h−ëng nhiÒu nh− Ch©u Phi, nh−ng tû lÖ nhiÔm HIV ®ang t¨ng rÊt nhanh vµ n»m trong nh÷ng vïng cã tû lÖ nhiÔm bÖnh t¨ng nhanh nhÊt trªn thÕ giíi (UNAIDS 2004). HiÖn nay, Ch©u ¸ chiÕm tõ 22% ®Õn 29% tæng sè tr−êng hîp nhiÔm míi (UNAIDS 2004). T¹i ViÖt Nam, mÆc dï møc nhiÔm chung vÉn cßn t−¬ng ®èi thÊp, nh−ng tû lÖ nhiÔm HIV/AIDS vÉn tiÕp tôc gia t¨ng víi −íc tÝnh kho¶ng 40.000 tr−êng hîp nhiÔm míi ®−îc b¸o ço hµng n¨m2 (Nhãm kü thuËt dù b¸o vµ −íc tÝnh HIV/AIDS t¹i ViÖt Nam 2004: 17).

HIV/AIDS lµ mét trong 30 bÖnh míi næi lªn trong hai thËp kû cuèi cña thÕ kû 20 (WHO 1999) 3. ë cÊp ®é toµn cÇu, dÞch HIV/AIDS còng lµ mét trong nh÷ng mèi ®e däa nguy hiÓm nhÊt ®èi víi ph¸t triÓn con ng−êi, víi 38 triÖu ng−êi hiÖn ®ang chung sèng víi HIV/AIDS vµ hµng chôc triÖu ng−êi ®· chÕt v× AIDS (UNAIDS 2004). Chi phÝ liªn quan ®Õn HIV/AIDS rÊt cao. Chi phÝ cho viÖc chÈn ®o¸n, ch¨m sãc còng nh− ®iÒu trÞ HIV/AIDS, ®Æc biÖt khi sö dông liÖu ph¸p ®iÒu trÞ thuèc ARV, cao h¬n rÊt nhiÒu so víi nhiÒu lo¹i bÖnh vµ héi chøng kh¸c. H¬n n÷a, çc chi phÝ c¬ héi liªn quan ®Õn thêi gian kÐo dµi cña bÖnh tËt còng ph¶i ®−îc tÝnh ®Õn. HIV/AIDS ¶nh h−ëng tíi nh÷ng ng−êi míi tr−ëng thµnh, hä lµ ng−êi t¹o ra cña c¶i, duy tr× nßi gièng vµ chÞu tr¸ch nhiÖm nu«i d−ìng con çi vµ ng−êi giµ phô thuéc. HIV/AIDS kh«ng chØ lµ mèi ®e däa lín nhÊt ®èi víi tuæi thä ë nhiÒu n−íc mµ cßn lµm gi¶m sè d©n trong ®é tuæi lao ®éng. H¬n n÷a, HIV/AIDS rÊt ®Æc biÖt v× cã thêi gian ñ bÖnh kh¸ dµi tÝnh tõ lóc bÞ nhiÔm cho ®Õn khi bïng ph¸t bÖnh vµ g©y ra çc hËu qu¶. §iÒu nµy cã thÓ lµm cho nhiÒu ChÝnh phñ hiÓu nhÇm lµ giai ®o¹n dÞch HIV/AIDS cña n−íc hä Ýt nghiªm träng h¬n thùc tÕ, vµ v× vËy kh«ng tiÕn hµnh çc hµnh ®éng vµ biÖn ph¸p dù phßng thÝch hîp.

Cuéc ®iÒu tra d− luËn Thiªn niªn kû cña Liªn Hîp Quèc ®· x¸c ®Þnh søc khoÎ lµ yÕu tè gi¸ trÞ nhÊt trong ®êi ng−êi (WHO 2001b). Mèi liªn quan gi÷a søc khoÎ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ngµy cµng trë nªn râ rµng h¬n (WHO 2001a) mµ trong ®ã HIV/AIDS ®ãng vai trß chÝnh. Tr−íc ®©y, ch−a bao giê søc khoÎ ®−îc ®Ò cËp nhiÒu nh− mét chñ ®Ò träng t©m trong çc cuéc th¶o luËn vÒ ph¸t triÓn nh− b©y giê. VÝ dô nh− Khãa häp §Æc biÖt cña §¹i héi ®ång Liªn Hîp Quèc vÒ HIV/AIDS (UNGASS) tæ chøc vµo n¨m 2001, viÖc thµnh lËp ñy ban Kinh tÕ vÜ m« vµ Søc kháe cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi4 vµo n¨m 2001 vµ çc cuéc th¶o luËn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi vÒ thuèc HIV/AIDS vµo n¨m 2003. H¬n n÷a, søc kháe lµ mét trong nh÷ng tµi s¶n quan träng nhÊt cña ng−êi nghÌo vµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt gióp çc hé nghÌo tho¸t khái nghÌo ®ãi. Nh− vËy, èm ®au bÖnh tËt cã thÓ kÐo c¶ gia ®×nh quay trë l¹i c¶nh nghÌo ®ãi.

1.1.1 T¹i sao cÇn ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ë mét n−íc cã tû lÖ nhiÔm thÊp?

Cã lÏ mét sè ng−êi ph©n v©n liÖu viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ë mét n−íc cã tû lÖ nhiÔm thÊp cã mang l¹i kÕt qu¶ h÷u Ých nµo kh«ng. Mét ®éng lùc cèt yÕu ®Ó tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng ë nh÷ng n−íc cã tû lÖ nhiÔm thÊp lµ ®Ó cung cÊp th«ng tin cho çc ho¹t ®éng dù

1 Bé Y tÕ, 2004. 2 ë n−íc nµo còng vËy, hÖ thèng b¸o ço ph¸t hiÖn ca bÖnh th−êng −íc tÝnh kh«ng ®Çy ®ñ tû lÖ nhiÔm HIV/AIDS

thùc tÕ. Tuy nhiªn, con sè nµy ®−îc sö dông víi môc ®Ých minh ho¹ ®Ó cho thÊy r»ng mét biÖn ph¸p cho dï kh«ng −íc tÝnh ®−îc ®Çy ®ñ tû tÖ nhiÔm HIV/AIDS thùc tÕ nh−ng vÉn chØ ra ®−îc sù gia t¨ng b¸o ®éng hµng n¨m.

3 Çc bÖnh míi kh¸c gåm Ebola, viªm gan C, vi-rót Hanta, çc biÕn thÓ míi cña bÖnh Creutzfeldt-Jacob. Còng nªn l−u ý lµ AIDS mäi ng−êi hay gäi lµ bÖnh nh−ng vÒ chuyªn m«n th× ®ã lµ héi chøng.

4 ñy ban nµy ®· xem xÐt çc mèi t−¬ng quan gi÷a ®Çu t− cho y tÕ, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (WHO 2001a).

7

phßng hiÖu qu¶ (UNFPA 2003: 33) vµ çc chiÕn l−îc ch¨m sãc hç trî nh»m vµo çc ®èi t−îng cô thÓ. V× trªn thùc tÕ HIV/AIDS cã thêi kú ñ bÖnh dµi vµ hËu qu¶ cña nã vÒ kinh tÕ x· héi ®−îc thÓ hiÖn chËm, nªn dÞch th−êng ®· tiÕn triÓn kh¸ nghiªm träng vµo thêi ®iÓm lÇn ®Çu tiªn bÖnh ®−îc ph¸t hiÖn víi çc biÓu hiÖn l©m sµng (Loewenson vµ Whiteside 2001). Th−êng çc ph¸t hiÖn nh− vËy chØ hÐ ra mét phÇn nhá cña mét vÊn ®Ò mµ thùc tÕ cßn lín h¬n rÊt nhiÒu. VÝ dô, vµo th¸ng 10/2003, hÖ thèng b¸o ço ph¸t hiÖn ca bÖnh ë ViÖt Nam ®· cho thÊy mét sè lòy tÝch lµ 73.660 ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS, nh−ng con sè −íc tÝnh ®−îc dùa trªn çc d÷ liÖu gi¸m s¸t träng ®iÓm cho r»ng sè ng−êi hiÖn ®ang nhiÔm HIV/AIDS ë ViÖt Nam trªn thùc tÕ vµo kho¶ng 330.000. Theo Bé Y tÕ, vµo cuèi n¨m 2003 cã 215.000 ng−êi chung sèng víi HIV hay AIDS. Mét thùc tÕ quan träng kh¸c cÇn ghi nhí lµ tû lÖ nhiÔm toµn quèc trong d©n chóng ë møc d−íi 1% th−êng cã nghÜa lµ ë mét sè thµnh phè, ®Þa ph−¬ng vµ trong mét sè nhãm d©n c−, tû lÖ nµy cßn cao h¬n nhiÒu. VÝ dô, tû lÖ nhiÔm HIV ë TP. Hå ChÝ Minh ®−îc −íc tÝnh lµ trªn 1% trong d©n chóng vµ tû lÖ nhiÔm cña nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy lµ trªn 20% ë mét sè ®Þa bµn.

Mét trong nh÷ng ®éng lùc quan träng nhÊt ®Ó tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi ë ViÖt Nam lµ møc ®é vµ tèc ®é gia t¨ng cña t×nh tr¹ng l©y nhiÔm HIV/AIDS ®ang ë thêi ®iÓm hoÆc cã thÓ khèng chÕ thµnh c«ng hoÆc dÉn ®Õn mét ®¹i dÞch hñy ho¹i kh«n l−êng x¶y ra trong vßng mét thËp kû (Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2002: 9). §èi víi ViÖt Nam, cöa sæ c¬ héi ®Ó can thiÖp vµ ng¨n chÆn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng cña dÞch ®èi víi con ng−êi vµ kinh tÕ vÉn cßn më. ViÖt Nam cã thÓ ®óc rót vµ h−ëng lîi tõ kinh nghiÖm cña çc n−íc kh¸c trong viÖc øng phã víi dÞch.

HIV/AIDS lµ “mét vÊn ®Ò g¾n chÆt víi kinh tÕ vµ cã thÓ mang l¹i nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng vÒ kinh tÕ” (Bloom vµ Mahal 1995: 1). Tuy nhiªn, do tû lÖ nhiÔm HIV nãi chung cßn thÊp, nªn ¶nh h−ëng tæng thÓ vÒ phÝa cung vµ phÝa cÇu ®−îc sö dông ®Ó lËp m« h×nh kinh tÕ vÜ m« vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS cã lÏ ch−a ë møc ®¸ng kÓ. Tuy vËy, çc t¸c ®éng cña dÞch ë cÊp hé gia ®×nh cã thÓ rÊt nghiªm träng. Cã ®ñ b»ng chøng trªn lý thuyÕt còng nh− thùc tiÔn vÒ t¸c ®éng tiªu cùc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp do HIV/AIDS g©y ra cho çc hé gia ®×nh (Bachman vµ Booysen 2003; Bell vµ céng sù 2003; Chong 1999; Donahue 1998; Greener 2000; Lundberg vµ céng sù 2000; Pitayanon vµ céng sù 1994; Roy vµ céng sù 2000). §Ó ®èi phã víi c¬n sèc vÒ kinh tÕ, nh− do HIV/AIDS g©y ra, çc hé gia ®×nh cè g¾ng gi¶m thiÓu t¸c ®éng cña c¬n sèc lªn cuéc sèng gia ®×nh b»ng çch ¸p dông çc chiÕn l−îc øng phã kh¸c nhau. Gi¶m nhÑ t¸c ®éng b»ng çch chØ th«ng tin néi bé vÊn ®Ò ®ã trong gia ®×nh (Holzman vµ Jorgenson 1999). Còng cÇn ph¶i t×m hiÓu çc t¸c ®éng cña dÞch ë cÊp hé gia ®×nh nÕu muèn tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña dÞch ë cÊp vÜ m«. ViÖc nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng v× 47% d©n sè ViÖt Nam lµ nghÌo ®ãi hoÆc cËn nghÌo ®ãi (Haughton vµ céng sù 2001).

B¸o ço nµy ®Æc biÖt tËp trung ph©n tÝch t¸c ®éng ë cÊp vi m« cña HIV/AIDS ®Õn møc ®é dÔ bÞ tæn th−¬ng cña hé gia ®×nh vµ hËu qu¶ cña dÞch ®èi víi c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë cÊp vÜ m«. B¸o ço còng ®Æc biÖt nhÊn m¹nh vÒ khÝa c¹nh HIV/AIDS cã thÓ c¶n trë çc nç lùc ph¸t triÓn nh»m xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo nh− thÕ nµo. Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ mét trong nh÷ng −u tiªn chÝnh cña ViÖt Nam (vÝ dô nh− ChiÕn l−îc Toµn diÖn vÒ T¨ng tr−ëng vµ Gi¶m nghÌo). V× vËy, b¸o ço ®· nªu ra çc t¸c ®éng tiÒm tµng cña HIV/AIDS ë cÊp vi m« vµ vÜ m« vµ x¸c ®Þnh nh÷ng mèi liªn quan víi con ®−êng cña ViÖt Nam tiÕn tíi ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh qu¶ ph¸t triÓn trong t−¬ng lai.

1.1.2 Xem xÐt l¹i çc gi¶ ®Þnh vÒ ng−êi nghiÖn ma tóy

Gièng nh− ë nhiÒu n−íc Ch©u ¸ kh¸c, ®èi t−îng nghiÖn chÝch ma tóy vÉn chiÕm phÇn lín nhÊt trong sè nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng bëi dÞch HIV/AIDS ë ViÖt Nam. Nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy nãi chung chØ giao l−u trong mét mèi quan hÖ kh¸ khÐp kÝn, cã xu h−íng bÞ ®Èy ra bªn lÒ cuéc sèng vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng bÞ thÊt nghiÖp hay thiÕu viÖc lµm h¬n so víi nh÷ng nhãm d©n c− kh¸c trong x· héi. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ®· gãp phÇn dÉn ®Õn nhËn thøc lµ t¸c ®éng cña dÞch HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi sÏ rÊt nhá v× ®ãng gãp cña nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy cho nÒn kinh tÕ nh×n chung lµ thÊp. H¬n n÷a, ng−êi ta còng th−êng cho r»ng t¸c ®éng cña chi phÝ ch¨m sãc y tÕ liªn quan tíi HIV/AIDS ë cÊp hé gia ®×nh lµ rÊt nhá khi so s¸nh víi hµnh ®éng lµm tan n¸t gia ®×nh cña ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy.

8

VÒ vÊn ®Ò nµy, cÇn thiÕt ph¶i ®Ò cËp mét sè ®iÓm. Thø nhÊt, kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy bÞ thÊt nghiÖp nh− ng−êi ta nghÜ. KÕt qu¶ cña nhiÒu nghiªn cøu cho thÊy Ýt nhÊt 1/3 nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy cã viÖc lµm d−íi d¹ng nµy hay d¹ng kh¸c (TrÇn HiÓn 2002). Thø hai, tõ ®Çu thËp kû 90, ®· ®Çu t− ®¸ng kÓ vÒ tµi chÝnh cho çc trung t©m cai nghiÖn vµ phôc håi cho ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy. Nh÷ng ®Çu t− nµy ngµy cµng g¾n kÕt víi dÞch HIV/AIDS. KÕt qu¶ mang l¹i tõ nh÷ng ®Çu t− nµy bÞ gi¶m ®¸ng kÓ nÕu nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy chÕt v× HIV/AIDS trong nh÷ng n¨m ®Çu míi tr−ëng thµnh. Thø ba, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng tiÒm tµng cña HIV/AIDS trong t−¬ng lai sÏ ph¶i tÝnh ®Õn thùc tÕ lµ tuæi cña nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy ngµy cµng gi¶m vµ cã çc hµnh vi sö dông ma tóy ®Ó gi¶i trÝ. Cuèi cïng, hµnh vi cña çc nhãm b¾c cÇu (nghÜa lµ nh÷ng ç nh©n nèi çc nhãm cã hµnh vi nguy c¬ cao víi d©n chóng nãi chung) sÏ quyÕt ®Þnh møc ®é lan trµn cña dÞch trong nh÷ng nhãm gäi lµ cã hµnh vi nguy c¬ cao vµ trong d©n chóng. Do vËy, cÇn chuyÓn träng t©m chó ý tõ ý niÖm kú thÞ ®èi víi çc nhãm nguy c¬ cao nh− nghiÖn chÝch ma tóy vµ m¹i d©m sang çc hµnh vi nguy c¬ cao. ChÝnh hµnh vi nguy c¬ cao lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh tû lÖ l©y truyÒn cña vi-rót h¬n lµ nhãm nguy c¬ cao ë ViÖt Nam (dù ¸n POLICY 2003: 9, 10). Çc vÝ dô vÒ hµnh vi nguy c¬ cao gåm tiªm chÝch ma tóy kh«ng an toµn vµ quan hÖ t×nh dôc kh«ng b¶o vÖ víi b¹n t×nh kh«ng th−êng xuyªn.

1.1.3 Çc t¸c ®éng ®èi víi ngµnh y tÕ

Tuy HIV/AIDS lµ mét vÊn ®Ò ph¸t triÓn ®a ngµnh, song nã cã t¸c ®éng s©u s¾c tíi ngµnh y tÕ. Ngµnh y tÕ, ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc y tÕ c«ng céng, chÞu t¸c ®éng nhanh nhÊt bëi HIV/AIDS. Nhu cÇu ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi d©n t¨ng m¹nh do çc bÖnh tËt liªn quan ®Õn HIV/AIDS, g©y søc Ðp ®èi víi dÞch vô ch¨m sãc y tÕ cña quèc gia. §iÒu nµy cã thÓ ®−îc ph¶n ¸nh qua sù gia t¨ng chi phÝ cña Nhµ n−íc cho y tÕ, gia t¨ng çc yªu cÇu ®èi víi ng©n s¸ch y tÕ ë tÊt c¶ çc cÊp. V× vËy, t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi ngµnh y tÕ vµ çc chi phÝ can thiÖp ®· ®−îc ®¸nh gi¸ trong mét phÇn riªng cña nghiªn cøu nµy.

B¸o ço nµy gãp phÇn t¨ng c−êng cung cÊp th«ng tin vµ b»ng chøng vÒ hËu qu¶ cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi v−ît ra ngoµi ph¹m vi cña ngµnh y tÕ. Kh«ng thÓ ph©n tÝch toµn diÖn vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi trong mét b¸o ço v× hËu qu¶ do HIV/AIDS g©y ra qu¸ ®a d¹ng, qu¸ biÕn ®æi vµ qu¸ réng. Do vËy, b¸o ço nµy chØ ph¶n ¸nh mét sè phÇn lùa chän cña mét bøc tranh lín vÒ t¸c ®éng cña dÞch HIV/AIDS. Hy väng r»ng b¸o ço nµy sÏ më ra c¬ héi ®Ó ph©n tÝch s©u h¬n n÷a vÒ çc hËu qu¶ cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi ë ViÖt Nam.

9

PhÇn II: Bèi c¶nh vµ khu«n khæ nghiªn cøu 2.1

10

HIV/AIDS vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ

PhÇn nµy ®Ò cËp tíi mèi quan hÖ gi÷a HIV/AIDS vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ tõ hai gãc ®é. Thø nhÊt, nã tr×nh bµy çc t¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®èi víi HIV/AIDS, vµ thø hai nã nªu ra çc t¸c ®éng mµ HIV/AIDS cã thÓ g©y ra ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ. CÇn l−u ý r»ng HIV/AIDS vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã mét sè ¶nh h−ëng qua l¹i nhÊt ®Þnh. Trong khi mét sè mÆt cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù l©y lan cña HIV/AIDS, th× mét sè mÆt kh¸c l¹i gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng ch−¬ng tr×nh dù phßng vµ ®¹t ®−îc môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh ch¨m sãc. Tr¸i l¹i, t¸c ®éng do HIV/AIDS g©y ra ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ th−êng lµ tiªu cùc. Nãi mét çch kh¸c, HIV/AIDS th−êng lµ mét nguy c¬ ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ gãp phÇn lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ ë çc n−íc cã tû lÖ nhiÔm cao.

2.1.1 T¸c ®éng cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Õn HIV/AIDS

Ph¸t triÓn kinh tÕ g¾n liÒn víi ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng vµ lµm gia t¨ng sù di d©n kÓ c¶ di c− néi ®Þa vµ di c− ra n−íc ngoµi. Çc yÕu tè di c− cïng víi sù gia t¨ng thu nhËp kh¶ dông th−êng lµm t¨ng c−êng sù b¶o trî cho m¹i d©m.

Trong giai ®o¹n 1993 - 1998, kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t tèc ®é t¨ng tr−ëng trung b×nh hµng n¨m lµ 8,9%, ®øng thø t− trªn toµn cÇu (Haughton 2001: 9). Sù t¨ng tr−ëng nµy ®· kÐo theo sù c¶i thiÖn ®¸ng kÓ vÒ møc sèng. NhiÒu chØ sè ph¸t triÓn ®· ®−îc c¶i thiÖn, vµ Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû ®Çu tiªn liªn quan tíi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®· ®¹t ®−îc. C«ng cuéc §æi Míi mang l¹i sù më cöa vÒ th−¬ng m¹i, c¶i thiÖn vÒ c¬ së h¹ tÇng, t¨ng viÖc lµm, ®« thÞ hãa vµ c¶i thiÖn vÒ møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi (Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2000). Tuy vËy, cã tµi liÖu cho r»ng nhiÒu trong sè çc yÕu tè nµy cã thÓ gãp phÇn dÉn ®Õn nguy c¬ cña dÞch HIV/AIDS ë ViÖt Nam (Bloom vµ céng sù 2001; Bloom vµ céng sù 2002; WHO 2001a; WHO 2001b; UNFPA 2003).

Cã b»ng chøng vÒ dÞch tÔ häc ®−îc nhiÒu ng−êi thõa nhËn lµ viÖc di c− lµm gia t¨ng nguy c¬ nhiÔm HIV/AIDS cña ng−êi d©n (Deaton vµ Lubotsky 2001; Nielsen 1994; UNFPA 2003). Sè liÖu tæng hîp tõ 60 n−íc ®ang ph¸t triÓn cho thÊy di c− cña ng−êi lao ®éng ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn tû lÖ nhiÔm HIV (Bonnel 2000: 836). Nh÷ng ng−êi di c− cã tû lÖ nhiÔm HIV cao h¬n nh÷ng ng−êi kh«ng di c−, bÊt luËn tû lÖ nhiÔm HIV nh− thÕ nµo ë n¬i hä xuÊt ph¸t vµ n¬i hä ®Õn (UNFPA 2003). Çc yÕu tè gãp phÇn l©y lan HIV trong nh÷ng ng−êi lao ®éng di c− bao gåm: (1) Kh«ng cã sù kiÓm so¸t vÒ mÆt x· héi nh− m«i tr−êng ë quª h−¬ng trong thêi gian dµi; (2) Nh÷ng ng−êi cïng giíi ë chung víi nhau; (3) Kh«ng ®−îc tiÕp cËn víi çc dÞch vô søc kháe sinh s¶n vµ ch÷a trÞ y tÕ ®èi víi çc bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc; (4) L¹m dông ma tóy vµ r−îu do sù c« ®¬n vµ buån ch¸n; vµ (5) “Sù céng sinh phi chøc n¨ng gi÷a ng−êi lao ®éng di c− vµ m¹i d©m” (UNFPA 2003: 25). V× ng−êi lao

11

®éng di c− th−êng trë vÒ quª h−¬ng lµ lµng m¹c vïng n«ng th«n, nªn di c− còng gãp phÇn lµm l©y lan HIV ë çc vïng n«ng th«n.

ë ViÖt Nam, di c− chñ yÕu lµ néi ®Þa, n«ng th«n sang n«ng th«n còng nh− tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ. D©n sè ë thµnh thÞ cña ViÖt Nam ®· liªn tôc gia t¨ng tõ 18,8% vµo nh÷ng n¨m 1970 lªn tíi 24% vµo nh÷ng n¨m 1990 lµm ¶nh h−ëng tíi xÊp xØ 9 triÖu ng−êi5 (Ng©n hµng ThÕ giíi 2002). Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nµy còng ®−îc ph¶n ¸nh qua çc h×nh thøc viÖc lµm. Tû träng cña n«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ ®· gi¶m tõ 71% n¨m 1993 xuèng cßn 66% n¨m 1998. ViÖc lµm ®· gia t¨ng ë møc trung b×nh hµng n¨m lµ 1,8% trong giai ®o¹n 1993 - 1998 (Trung t©m Kinh tÕ Quèc tÕ 2002), trong ®ã tû lÖ gia t¨ng thÊp nhÊt lµ ngµnh n«ng nghiÖp (nghÜa lµ n«ng th«n) vµ cao nhÊt lµ ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô (phÇn lín lµ ë ®« thÞ). Tuy nhiªn, còng cÇn l−u ý lµ trong thêi gian qua qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë ViÖt Nam diÔn ra chËm h¬n so víi nhiÒu n−íc kh¸c trong khu vùc (Knowles 2003a) vµ cã lÏ Ýt nhÊt phÇn nµo gi¶i thÝch t¹i sao sù l©y lan cña HIV/AIDS cho ®Õn nay vÉn chËm h¬n so víi çc n−íc ch©u ¸ kh¸c.

C¶i thiÖn vÒ c¬ së h¹ tÇng t¹o ®iÒu kiÖn cho sù di c− cña ng−êi lao ®éng. MÆc dï hiÖn nay cã rÊt Ýt b»ng chøng ®Ó l−îng hãa møc ®é nguy c¬ liªn quan ®Õn HIV/AIDS do çc dù ¸n vÒ ph¸t triÓn g©y ra (vÝ dô çc dù ¸n vÒ c¬ së h¹ tÇng), nh−ng cã mét lý do rÊt x¸c ®¸ng khiÕn chóng ta ph¶i coi viÖc ®¸nh gi¸ çc t¸c ®éng cña HIV/AIDS lµ mét ho¹t ®éng th−êng xuyªn cña çc ch−¬ng tr×nh nh− vËy6 (Bloom vµ céng sù 2001: 5). V× c¬ së h¹ tÇng vÒ th−¬ng m¹i cña ViÖt Nam (®−êng x¸ më tíi çc vïng n«ng th«n, chuyªn chë b»ng ®−êng thñy vµ c¬ së bÕn c¶ng) kh«ng ngõng ®−îc c¶i thiÖn, nªn çc hËu qu¶ tiªu cùc nh− sù gia t¨ng nguy c¬ nhiÔm HIV/AIDS cã thÓ lµm mÊt ®i mét sè lîi Ých nµy.

Mét yÕu tè quan träng n÷a quyÕt ®Þnh nguy c¬ nhiÔm HIV/AIDS lµ thu nhËp kh¶ dông vµ sù b¶o trî cho m¹i d©m. Chi cho tiªu dïng hé gia ®×nh ViÖt Nam gia t¨ng 10,6% hµng n¨m vµo nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90, vµ tÝnh ®Õn n¨m 1999 tû lÖ nµy ®· t¨ng lªn 18% (Ng©n hµng ThÕ giíi 2002). Chi tiªu hµng n¨m theo ®Çu ng−êi ®· t¨ng 42,7% tõ 1.936.000 ®ång (129 USD) vµo n¨m 1993 lªn tíi 2.764.000 ®ång (184 USD) vµo n¨m 1998 (Haughton vµ céng sù 2001: 15). Gia t¨ng thu nhËp kh¶ dông lµm t¨ng t¸c ®éng cña di c− lao ®éng vµ c¬ së h¹ tÇng ®èi víi çc nguy c¬ liªn quan ®Õn HIV/AIDS.

Çc yÕu tè ®Ò cËp ë trªn kh«ng thÓ t¸ch biÖt vµ l−îng hãa ®−îc trªn thùc tiÔn. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i chó ý ®Æc biÖt tíi nh÷ng yÕu tè ®ã khi øng phã víi HIV/AIDS.

2.1.2 T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ

Çc nghiªn cøu vÒ kinh tÕ vÜ m« ®−a ra −íc tÝnh tæng hîp ë møc ®é cao vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Çc ph¸t hiÖn vÒ t¸c ®éng ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ dao ®éng tõ 0% ®Õn 6% (Cuddington 1993; Over 1992; Bloom vµ Mahal 1997; Arndt vµ Lewis 2000; Bonnel 2000).

Nh÷ng −íc tÝnh nµy dùa trªn çc gi¶ ®Þnh vÒ çc kªnh mµ qua ®ã HIV/AIDS t¸c ®éng tíi hé gia ®×nh, doanh nghiÖp vµ ChÝnh phñ. Çc kªnh ¶nh h−ëng chÝnh lµ kü n¨ng s½n cã, çc kho¶n tiÕt kiÖm, çc m« h×nh nhu cÇu vµ n¨ng suÊt (Arndt vµ Lewis 2000: 857).

Mét mÆt, t¸c ®éng cña HIV/AIDS t¨ng lªn theo thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi v× con sè tö vong t¨ng vµ tuæi thä gi¶m. Tuy nhiªn, ¸p lùc d©n sè ®èi víi ®Êt ®ai vµ vèn gi¶m ®i. MÆt kh¸c, t¸c ®éng cña HIV/AIDS cã thÓ gi¶m ®i theo thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi v× sù gia t¨ng çc chi phÝ y tÕ dÉn ®Õn viÖc çc gia ®×nh ph¶i ph©n bæ l¹i chi tiªu cña m×nh tõ çc kho¶n tiÕt kiÖm7 vµ ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ gi¶m ®Çu t−. Kho¶n tiÕt kiÖm trong n−íc lµ nguån kinh phÝ quan träng nhÊt cho ®Çu t− ë nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn. H¬n n÷a, kho¶n tiÕt kiÖm nµy còng

5 Kh¸c nhau gi÷a d©n sè ®« thÞ b×nh qu©n vµo nh÷ng n¨m 1970 (10,1 triÖu) vµ d©n sè ®« thÞ vµo n¨m 2000 (18,8

triÖu) (Nguån: Ng©n hµng ThÕ giíi 2002). 6 Víi sù hç trî cña UNDP, §¹i häc Ma-lai-xia míi ®©y ®· x©y dùng c«ng cô thùc tÕ sö dông cho viÖc thiÕt kÕ vµ

thÈm ®Þnh çc dù ¸n vÒ ph¸t triÓn (www.hivundp.apdip.net/Regional/overview.htm). 7 Bonnel (2000) ®· chØ ra mèi quan hÖ ng−îc gi÷a møc tiÕt kiÖm trong gia ®×nh vµ tû lÖ nhiÔm HIV.

12

http://www.hivundp.apdip.net/Regional/overview.htm

®−îc sö dông ®Ó ®¸p øng møc chi tiªu gia t¨ng cña ChÝnh phñ cho ch¨m sãc y tÕ. Çc yÕu tè gia t¨ng chi tiªu cña ChÝnh phñ cho y tÕ lµm gi¶m nguån vèn vµ s¶n phÈm kinh tÕ.

Do cã hai nhãm yÕu tè ®èi träng, nªn khã cã thÓ x¸c ®Þnh møc ®é t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ vÜ m« vµ v× vËy viÖc nghiªn cøu thùc nghiÖm lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, çc nghiªn cøu thùc nghiÖm ®· ®−a ra nh÷ng b»ng chøng kh«ng nhÊt qu¸n vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi thu nhËp ®Çu ng−êi. Mét sè nghiªn cøu cho r»ng kh«ng cã t¸c ®éng (vÝ dô, Bloom vµ Mahal 1995) trong khi nh÷ng nghiªn cøu kh¸c b¸o ço mét t¸c ®éng ë møc khiªm tèn ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµo kho¶ng tõ (-0,3%) ®Õn (-1,5%) (Arndt vµ Lewis 2000; Bonnel 2000; Kambou vµ céng sù 1992; Over 1992; Sackey vµ Raparla 2000).

B¶ng 1: T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t¨ng tr−ëng GDP

Nghiªn cøu/T¸c gi¶ N−íc T¸c ®éng ®èi víi t¨ng

tr−ëng GDP (%)

Arndt vµ Lewis (2000) Nam Phi (-0,8) ®Õn (-1,0) Bloom vµ Mahal (1995) NhiÒu n−íc 0 Bonnel (2000) 47 n−íc -0,7 (trªn ®Çu ng−êi) Kambou vµ céng sù (1992) Ca-m¬-run (-0,5) ®Õn (-1,2)

Loewenson vµ Whiteside (2001) Çc n−íc Nam Phi (-1,0) ®Õn (-2,0) (trªn ®Çu ng−êi)

Trung t©m Kinh tÕ Quèc tÕ (2002) Pa-pua Niu-ghi-nª (-6,8) (trong giai ®o¹n trªn 20 n¨m)

Nicholls vµ céng sù (2000) Vïng Ca-ri-bª (-4,2) ®Õn (-6,4)8

Over (1992) 30 n−íc (-0,3) ®Õn (-0,6)

Sackey vµ Raparla (2000) Bèt-soa-na, Lesotho vµ Nam-mi-bia

(-1,0) ®Õn (-1,5)

Nguån: Theo Bell vµ céng sù (2003: 7), UNFPA (2003: 52).

ë hÇu hÕt çc n−íc tiÕn hµnh nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ, khi tû lÖ nhiÔm HIV trªn 10% th× t¸c ®éng n»m trong kho¶ng tõ 0 ®Õn (- 6%). V× tû lÖ nhiÔm HIV hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ d−íi 0,5%, nªn HIV/AIDS ch−a thÓ cã t¸c ®éng ®¸ng kÓ ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong giai ®o¹n nµy. T¸c ®éng trong t−¬ng lai tïy thuéc vµo møc ®é l©y lan cña dÞch. Mét yÕu tè lµm gi¶m kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t¨ng tr−ëng lµ hiÖn nay dÞch ®ang tËp trung trong nhãm nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy vµ çc nhãm kh¸c cã hµnh vi nguy c¬ cao. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nghiÖn ma tóy kh«ng tham gia çc ho¹t ®éng kinh tÕ, song ®ãng gãp cña hä vµo nÒn kinh tÕ Ýt h¬n so víi çc nhãm d©n c− kh¸c. V× vËy, t¸c ®éng ®èi víi kinh tÕ cã thÓ kh«ng râ rÖt nh− ë nh÷ng n−íc mµ dÞch HIV/AIDS chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ tÖ n¹n m¹i d©m.

Bell vµ céng sù (2003) cho r»ng t¸c ®éng cña dÞch vÒ mÆt kinh tÕ vÜ m« cho ®Õn nay vÉn ch−a ®−îc ®Ò cËp mét çch ®Çy ®ñ v× t¸c ®éng l©u dµi cña HIV/AIDS ®èi víi viÖc h×nh thµnh nguån vèn con ng−êi (®éng lùc chÝnh cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ) vÉn ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ mét çch ®Çy ®ñ. G©y tö vong cho nhãm ng−êi míi tr−ëng thµnh, HIV/AIDS ph¸ hñy mét çch cã lùa chän nguån vèn con ng−êi ®· ®−îc g©y dùng trong thanh niªn th«ng qua c¶ mét qu¸ tr×nh ®Çu t− nu«i nÊng tõ bÐ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o d−íi h×nh thøc chÝnh quy vµ kh«ng chÝnh quy (Bell vµ céng sù 2003). HIV/AIDS còng lµm suy yÕu çc c¬ chÕ kh¸c phôc vô cho viÖc h×nh thµnh nguån vèn con ng−êi, vÝ dô khi lµm gi¸n ®o¹n qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t tri thøc vµ kiÕn thøc chuyªn m«n gi÷a çc thÕ hÖ do cha, mÑ hay c¶ hai bè mÑ bÞ chÕt (Bell vµ céng sù 2003). T¸c ®éng l©u dµi phô thuéc vµo viÖc liÖu nh÷ng ng−êi ch¨m sãc thay thÕ cã thÓ bï ®¾p kho¶ng trèng do ng−êi cha, ng−êi mÑ ®· qu¸ cè ®Ó l¹i hay kh«ng (vµ bï ®¾p ë møc ®é nµo).

Céng ®ång quèc tÕ ngµy cµng quan t©m tíi t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ vi m«. Cã b»ng chøng râ rµng vÒ lý thuyÕt còng nh− thùc tiÔn vÒ t¸c ®éng tiªu cùc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp do HIV/AIDS g©y ra cho hé gia ®×nh (Bachman vµ Booysen 2003; Bell vµ céng sù 2003; Chong 1999; Donahue 1998; Greener 2000; Lundberg vµ céng sù 2000; Pitayanon vµ céng sù 1994; Roy vµ céng sù 2000). T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi vµ bÊt

8 Ja-mai-ca: - 6,4%, vµ Tri-ni-®¸t vµ T«-ba-g«: - 4,2% (Theodore vµ La Foucade 2001).

13

b×nh ®¼ng lµ mét trong nh÷ng t¸c ®éng ®¸ng kÓ nhÊt do dÞch g©y ra ë cÊp vÜ m« (Greener 2000).

Çc tµi liÖu ngµy cµng nhÊn m¹nh nhiÒu h¬n vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi ph¸t triÓn. Mét phÇn v× thùc tÕ lµ HIV/AIDS t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi tuæi thä, mét yÕu tè chÝnh trong ChØ sè Ph¸t triÓn con ng−êi9. T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi viÖc h×nh thµnh nguån vèn con ng−êi qua nhiÒu thÕ hÖ (®éng lùc chÝnh cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ) lµ mét khÝa c¹nh quan träng kh¸c (Bell vµ céng sù 2003). H¬n n÷a, t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th−¬ng cña hé gia ®×nh vµ t¸c ®éng cã liªn quan ®èi víi ®Çu t− cña hé gia ®×nh vÒ thÓ chÊt vµ nguån vèn con ng−êi còng cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. HËu qu¶ l©u dµi cña çc hµnh ®éng gi¶m nhÑ nguy c¬ cña hé gia ®×nh khi ®−¬ng ®Çu víi c¬n sèc vÒ kinh tÕ nh− do HIV/AIDS g©y ra ®· lµm cho mét sè t¸c gi¶ nhËn ®Þnh lµ HIV/AIDS ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ tèc ®é t¨ng tr−ëng vµ lé tr×nh ph¸t triÓn (Over vµ céng sù 1996; Lundberg vµ céng sù 2000: 950).

Thanh niªn lµ mét nh©n tè quan träng cña mäi nÒn kinh tÕ t¨ng tr−ëng nhanh. §ång thêi, thanh niªn còng lµ trung t©m cña dÞch HIV/AIDS trªn thÕ giíi còng nh− ë ViÖt Nam10. Thanh niªn g¾n víi hai yÕu tè nguy c¬ chÝnh lµm gia t¨ng dÞch HIV/AIDS: tiªm chÝch ma tóy vµ quan hÖ t×nh dôc. V× vËy, t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi thanh niªn lµ mét khÝa c¹nh quan träng trong viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi ë ViÖt Nam.

2.2 HIV/AIDS vµ nghÌo ®ãi

PhÇn d−íi ®©y xem xÐt kü l−ìng vÒ çc mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a nghÌo ®ãi vµ HIV/AIDS. PhÇn nµy cho thÊy r»ng trong mét sè hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh nghÌo ®ãi lµm gi¶m c¬ héi bÞ nhiÔm HIV, song nghÌo ®ãi th−êng ®i kÌm víi sù gia t¨ng nguy c¬ nhiÔm c¨n bÖnh nµy. §ång thêi, mét thùc tÕ ®· trë nªn râ rµng lµ HIV/AIDS cã t¸c ®éng nghiªm träng h¬n vÒ mÆt kinh tÕ x· héi ®èi víi nh÷ng ai ®· hoÆc s¾p bÞ nghÌo ®ãi. Cã mét mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a søc kháe víi nghÌo ®ãi nãi chung vµ gi÷a HIV/AIDS víi nghÌo ®ãi nãi riªng.

2.2.1 T¸c ®éng cña nghÌo ®ãi ®èi víi HIV/AIDS

Mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ nguy c¬ bÞ nhiÔm HIV ®−îc thÓ hiÖn qua sù t−¬ng t¸c phøc t¹p cña çc lùc l−îng kinh tÕ. Çc d÷ liÖu ë cÊp vi m« cho r»ng trong thêi kú ®Çu cña dÞch nh÷ng ng−êi kh«ng nghÌo ®ãi dÔ bÞ nhiÔm h¬n v× çc lý do l−u ®éng vµ çc lý do kh¸c. Tuy nhiªn, dÇn dÇn nh÷ng ng−êi kh«ng nghÌo ®ãi häc ®−îc çch tù phßng vÖ vµ gi¶m hµnh vi cã nguy c¬, trong khi ng−êi nghÌo ®ãi vµ ng−êi cã häc vÊn kÐm h¬n vÉn cã nguy c¬ bÞ nhiÔm. Do vËy, kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn khi dÞch HIV/AIDS ë vµo giai ®o¹n cao trµo th× cµng tËp trung nhiÒu h¬n ë nh÷ng ng−êi nghÌo ®ãi (Bloom vµ céng sù 2002).

D÷ liÖu vÒ hé gia ®×nh thÓ hiÖn mèi t−¬ng quan kh¨ng khÝt gi÷a giµu cã víi tr×nh ®é häc vÊn còng nh− víi çc nguy c¬ liªn quan ®Õn HIV/AIDS, vµ ®iÒu ®ã cho thÊy r»ng ng−êi nghÌo ®ãi vµ nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp rÊt dÔ m¾c ph¶i çc hµnh vi nguy c¬ (Bloom vµ céng sù 2001: 3, 14). B¶ng d−íi ®©y cho thÊy kh¶ n¨ng çc ç nh©n thuéc nhãm giµu nhÊt ViÖt Nam nhËn thøc ®−îc t¸c dông phßng ngõa HIV/AIDS cña viÖc sö dông bao cao su, tr¸nh quan hÖ t×nh dôc víi g¸i m¹i d©m, biÕt n¬i cã bao cao su vµ biÕt çch sö dông bao cao su th× cao h¬n gÊp ®«i so víi nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp h¬n. Tr×nh ®é häc vÊn cao h¬n cã mèi t−¬ng quan kh¨ng khÝt víi nhËn thøc nµy: kh¶ n¨ng çc ç nh©n cã tr×nh ®é ®¹i häc nhËn thøc ®−îc t¸c dông phßng ngõa cña viÖc sö dông bao cao su cao gÊp 6 lÇn, nhËn thøc ®−îc t¸c dông phßng ngõa cña viÖc chØ cã mét b¹n t×nh duy nhÊt cao gÊp 4 lÇn, biÕt ®−îc nguån bao cao su cao gÊp 34 lÇn, vµ biÕt çch sö dông bao cao su cao gÊp 26 lÇn so víi nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp h¬n. HÇu nh− kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a nh÷ng ç nh©n cã häc vÊn cao h¬n hay thÊp h¬n khi xÐt hiÓu biÕt cña hä vÒ t¸c dông phßng ngõa cña viÖc tr¸nh quan hÖ t×nh dôc víi g¸i m¹i d©m.

9 Thùc tÕ tuæi thä chiÕm kho¶ng 1/3 chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi (Chong 1999). 10 Nh÷ng ng−êi d−íi 30 tuæi chiÕm 64% sè ng−êi nhiÔm HIV t¹i ViÖt Nam (Bé Y tÕ 2003a). Tû lÖ nh÷ng ng−êi trong

®é tuæi tõ 20-29 chung sèng víi HIV/AIDS ®ang gia t¨ng t¹i ViÖt Nam. Tû lÖ nµy ®· t¨ng tõ møc thÊp lµ 15% n¨m 1993 lªn møc cao lµ 53,8% trong sè nh÷ng ng−êi bÞ nhiÔm HIV vµo n¨m 2003 (Bé Y tÕ 2003a; NguyÔn TrÇn HiÓn 2003).

14

B¶ng 2: NghÌo ®ãi, tr×nh ®é häc vÊn thÊp vµ hµnh vi nguy c¬ cao ë ViÖt Nam11

Nhãm ng−êi giµu cã nhÊt (sè lÇn cao h¬n vÒ kh¶ n¨ng nhËn thøc çc biÖn ph¸p phßng ngõa so víi nh÷ng nhãm ng−êi cã thu nhËp thÊp h¬n)

Nhãm ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn cao nhÊt (sè lÇn cao h¬n vÒ kh¶ n¨ng nhËn thøc çc biÖn ph¸p phßng ngõa so víi nh÷ng ng−êi cã häc vÊn thÊp h¬n)

Sö dông bao cao su 2,684 6,455 ChØ cã mét b¹n t×nh duy nhÊt 1,959 4,144 Tr¸nh quan hÖ t×nh dôc víi g¸i m¹i d©m 2,233 0,967 BiÕt ®−îc nguån bao cao su 2,175 34,132 KiÕn thøc vÒ bao cao su 2,504 26,72

Nguån: Bloom vµ céng sù 2001: 14.

2.2.2 T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi nghÌo ®ãi

Sù gia t¨ng chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe lµ yÕu tè cã t¸c ®éng chÝnh ®èi víi chi tiªu cho çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn HIV/AIDS, vµ do vËy cã thÓ cho biÕt nh÷ng th«ng tin quan träng vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®Õn nghÌo ®ãi. CÇn ph¶i n¾m ®−îc mèi quan hÖ gi÷a chi tiªu cho ch¨m sãc søc khoÎ cña hé gia ®×nh vµ t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi. PhÇn nµy ®Ò cËp ®Õn t¸c ®éng cña chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe ®èi víi ®êi sèng hé gia ®×nh vµ sö dông th«ng tin nµy ®Ó t×m hiÓu râ h¬n vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh.

Ngoµi gi¸ trÞ cña søc kháe tèt nãi chung, søc kháe cßn cã ý nghÜa ®Æc biÖt nh− lµ mét vèn quý. §èi víi ng−êi nghÌo ®ãi, søc kháe cßn gi¸ trÞ h¬n nhiÒu v× hä chØ cã Ýt tµi s¶n, vµ èm ®au bÖnh tËt cµng lµm h¹n chÕ tµi s¶n vèn ®· Ýt ái cña hä (Wagstaff 2001). V× vËy, trong mét hé gia ®×nh nghÌo ®ãi, viÖc mét thµnh viªn bÞ èm ®au bÖnh tËt vµ tö vong cã thÓ mang l¹i thiÖt h¹i nghiªm träng vÒ kinh tÕ cho gia ®×nh ®ã. Trªn thùc tÕ, mét trong nh÷ng có sèc th−êng gÆp vµ g©y thiÖt h¹i nghiªm träng nhÊt mµ çc gia ®×nh ViÖt Nam ph¶i ®−¬ng ®Çu lµ cã mét ng−êi tr−ëng thµnh víi vai trß kinh tÕ tÝch cùc bÞ bÖnh tËt hiÓm nghÌo (Çc tæ chøc Liªn Hîp Quèc t¹i ViÖt Nam 2002: 6).

B¶ng 3 cho thÊy çc biÕn cè ®−îc nh¾c tíi nhiÒu nhÊt trong çc ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi cã sù tham gia cña ng−êi d©n ë ViÖt Nam12. Mét nöa tæng sè hé gia ®×nh mµ møc sèng cña hä ®· bÞ gi¶m sót cho r»ng nguyªn nh©n chÝnh lµ do èm ®au bÖnh tËt (Action Aid 1999). Kh¶ n¨ng çc hé gia ®×nh nghÌo ®ãi mÊt ®i n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ nguån thu nhËp do cã ng−êi nhµ bÞ èm ®au bÖnh tËt kh«ng ®i lµm ®−îc cao gÊp ba lÇn so víi çc hé gia ®×nh thuéc nhãm giµu cã nhÊt

11 Çc ph¸t hiÖn nµy nhÊt qu¸n víi çc kÕt qu¶ ph©n tÝch t−¬ng tù cña Cam-pu-chia, Ni-ca-ra-goa vµ Tan-za-nia.

Tr×nh ®é häc vÊn vµ giµu cã d−êng nh− mang l¹i sù hiÓu biÕt tèt h¬n vÒ t¸c dông phßng ngõa HIV cña viÖc chØ cã duy nhÊt mét b¹n t×nh ë tÊt c¶ bèn n−íc, nh−ng çc kÕt qu¶ chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt thèng kª ë ViÖt Nam vµ Ni-ca-ra-goa vÒ mÆt tr×nh ®é häc vÊn vµ Tan-za-nia vÒ mÆt giµu cã. Tr×nh ®é häc vÊn kh«ng mang l¹i sù hiÓu biÕt tèt h¬n vÒ t¸c dông phßng ngõa HIV cña viÖc tr¸nh quan hÖ t×nh dôc víi g¸i m¹i d©m ë c¶ bèn n−íc. Møc giµu cã t¸c ®éng c¶ hai chiÒu: nã mang l¹i sù hiÓu biÕt tèt h¬n vÒ t¸c dông phßng ngõa HIV cña viÖc tr¸nh quan hÖ t×nh dôc víi g¸i m¹i d©m ë ViÖt Nam vµ Ni-ca-ra-goa nh−ng nhËn thøc Ýt h¬n vÒ t¸c dông nµy ë Cam-pu-chia vµ møc ®é nhËn thøc t−¬ng tù nh− vËy ë Tan-za-nia. Tr×nh ®é häc vÊn vµ giµu cã lµ nh÷ng yÕu tè rÊt m¹nh liªn quan ®Õn viÖc biÕt ®−îc nguån bao cao su ë tÊt c¶ bèn n−íc.

12 Çc cuéc ®iÒu tra ®¸nh gi¸ vÒ ®ãi nghÌo cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®Ò cËp ë ®©y ®−îc tiÕn hµnh trong h¬n 1.000 hé gia ®×nh ë mét thµnh phè vµ ba tØnh (TP. Hå ChÝ Minh, Lµo Cai, Hµ TÜnh vµ Trµ Vinh) vµo n¨m 1998 vµ 1999 - do Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n vµ MiÒn nói ViÖt Nam Thôy §iÓn, ActionAid, Quü nhi ®ång V−¬ng quèc Anh vµ Oxfam Anh ®ång tµi trî.

15

(Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2000: 95; 2002: 6)13. HiÖn t−îng nµy ®· ®−îc m« t¶ trong “bÉy nghÌo y tÕ” (Dahlgren 2002).

Tõ quan ®iÓm vÒ t¸c ®éng ®Õn nghÌo ®ãi, ®iÒu ®Æc biÖt quan träng lµ ¶nh h−ëng cña HIV/AIDS ®Õn hé gia ®×nh cã liªn quan ®Õn 5 trong sè 7 nguy c¬ th−êng gÆp nhÊt ®−îc x¸c ®Þnh t¹i ViÖt Nam: èm ®au bÖnh tËt, çc lÔ nghi trong cuéc sèng (nh− ma chay), nghiÖn ma tóy, mÊt m¸t tµi s¶n vµ thÊt nghiÖp. Çc ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi cã sù tham gia cña ng−êi d©n cho thÊy trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y èm ®au bÖnh tËt lµ nguyªn nh©n phæ biÕn nhÊt cña t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi t¹i ViÖt Nam.

Khi so s¸nh kinh nghiÖm cña quèc tÕ, çc con sè −íc tÝnh cña çc n−íc Ch©u Mü La tinh vµ Ca-ri-bª ®· cho thÊy chi phÝ cho ch¨m sãc y tÕ trung b×nh hµng n¨m cña hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ 1.000 USD (Mc Greevey vµ céng sù 2002). ë Th¸i Lan, çc nghiªn cøu t−¬ng tù ®· −íc tÝnh r»ng chi phÝ ch¨m sãc y tÕ lµ 837 USD (Viravaiya vµ céng sù 1992) vµ 1.335 USD (Bloom vµ céng sù 2002). Mét ®¸nh gi¸ vÒ çc biÖn ph¸p øng phã cña hé gia ®×nh víi HIV/AIDS ë Th¸i Lan cho thÊy r»ng 19% sè hé gia ®×nh trong cuéc ®iÒu tra ®· ph¶i b¸n tµi s¶n vµ 60% ®· chi hÕt çc kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm cña hä ®Ó ®iÒu trÞ cho ng−êi th©n bÞ nhiÔm HIV/AIDS. Ngoµi ra, trªn mét nöa sè hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ph¶i gi¶m trªn 40% çc kho¶n chi ngoµi y tÕ (Pitayanon vµ céng sù 1994). Çc nghiªn cøu cho thÊy r»ng HIV/AIDS cã ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn søc kháe vµ kinh tÕ cña çc hé gia ®×nh vµ lµm trÇm träng thªm t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi hiÖn nay ë Nam Phi (Bachman vµ Fredericks 2003: 14).

B¶ng 3: Çc biÕn cè ®−îc nh¾c tíi nhiÒu nhÊt trong çc ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi

Lo¹i biÕn cè ¶nh h−ëng

èm ®au bÖnh tËt Chi phÝ ®iÒu trÞ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp cao vµ mÊt thu nhËp do gi¶m lao ®éng

Ng−êi lao ®éng chÕt Chi phÝ cao cho tang lÔ vµ mÊt thu nhËp do mÊt lao ®éng

BiÕn cè vÒ con ng−êi

R−îu, nghiÖn ma tóy vµ cê b¹c Chi tiªu cao vµ gi¶m thu nhËp do mÊt lao ®éng

MÊt trém MÊt tµi s¶n; gi¶m thu nhËp BiÕn cè vÒ vËt chÊt H− háng nhµ cöa (do thêi tiÕt, ho¶

ho¹n) Chi tiªu cao vµ kh«ng l−êng tr−íc ®−îc

ThÊt b¹i trong ®Çu t− Gi¶m thu nhËp; kh«ng thÓ tr¶ nî

ThÊt nghiÖp Gi¶m thu nhËp BiÕn cè vÒ kinh tÕ ngoµi c©y trång ChÕt gia sóc do dÞch bÖnh Gi¶m thu nhËp; gi¶m tµi s¶n vµ an ninh

MÊt mïa: do chuét vµ çc vËt h¹i kh¸c Gi¶m thu nhËp; kh«ng thÓ tr¶ nî

MÊt mïa: lë ®Êt Gi¶m thu nhËp MÊt mïa MÊt mïa: thêi tiÕt (lò lôt, h¹n h¸n, b·o, giã xo¸y)

Gi¶m thu nhËp; gi¶m tµi s¶n vµ an ninh

Nguån: Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xãa ®ãi gi¶m nghÌo (2000: 94).

Trong khi t¸c ®éng cña viÖc chi tiªu cho ch¨m sãc søc khoÎ hé gia ®×nh ®èi víi nghÌo ®ãi ë nhiÒu n−íc ®−îc x¸c ®Þnh lµ nhá (Wagstaff 2001) th× ViÖt Nam l¹i cã mét bøc tranh hoµn toµn kh¸c. PhÇn chi tiªu cña hé gia ®×nh cho ch¨m sãc søc kháe thuéc diÖn cao nhÊt trªn thÕ giíi (Wagstaff 2001: 40). Th«ng th−êng, 5% tæng thu nhËp hé gia ®×nh lµ møc chi chuÈn cho ch¨m sãc søc kháe ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chi tr¶ cho çc dÞch vô nµy. ë ViÖt Nam, 1/3 sè hé gia ®×nh chi tiªu trªn 5% tæng thu nhËp cña hä cho ch¨m sãc søc kháe (Wagstaff vµ van Doorslaer 2003).14

13 Çc hé gia ®×nh nghÌo mÊt 25% chi tiªu hé gia ®×nh hµng n¨m tÝnh theo ®Çu ng−êi (vÒ mÆt thu nhËp ®· tiªu råi)

so víi 7% trong çc hé gia ®×nh thuéc nhãm cã chi tiªu cao nhÊt (Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2000: 95; 2002: 6).

14 Trung b×nh, hé gia ®×nh chi 13,1% tæng chi tiªu ngoµi l−¬ng thùc cho ch¨m sãc søc kháe, dao ®éng tõ 15,1% trong nhãm nghÌo nhÊt ®Õn 9,8% trong nhãm giµu nhÊt (§iÒu tra møc sèng ViÖt Nam 1997/98). Cã sù dao ®éng lín vÒ tû lÖ nµy, vµ trong tÊt c¶ çc nhãm giµu nghÌo mét sè nhá hé gia ®×nh chi trªn 50% thu nhËp ngoµi l−¬ng thùc cho ch¨m sãc y tÕ.

16

G¸nh nÆng cña çc kho¶n chi ç nh©n - ®−îc tÝnh ®−îc b»ng kh¶ n¨ng chi tr¶ (tû lÖ trong tæng chi tiªu dïng ngoµi l−¬ng thùc) cao h¬n ë ng−êi nghÌo so víi ng−êi giµu h¬n (Wagstaff vµ van Doorslaer 2001: 24)15. VÝ dô, mét ®ît ®iÒu trÞ, kÓ c¶ n»m viÖn, tiªu tèn t−¬ng ®−¬ng 22% tæng chi tiªu ngoµi l−¬ng thùc hµng n¨m ®èi víi mét hé gia ®×nh trong nhãm nghÌo ®ãi nhÊt, so víi 8% ®èi víi mét hé gia ®×nh trong nhãm giµu nhÊt (Segall vµ céng sù 2000; Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2002: 6).16

Trong mét sè tr−êng hîp, chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe lín ®Õn møc ®ñ lµm cho çc gia ®×nh tr−íc ®ã kh«ng nghÌo ®ãi bÞ tôt xuèng d−íi møc chuÈn nghÌo ®ãi l−¬ng thùc (nghÜa lµ nh÷ng hé gia ®×nh ®−îc x¸c ®Þnh lµ cùc kú nghÌo ®ãi). Trong mét sè tr−êng hîp kh¸c, çc hé gia ®×nh tr−íc ®ã ®· nghÌo ®ãi th× nay cµng nghÌo ®ãi h¬n. So s¸nh çc chØ sè nghÌo ®ãi tr−íc vµ sau çc kho¶n chi tr¶ ç nh©n cho ch¨m sãc y tÕ gióp Ých cho viÖc ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi g©y ra bëi çc kho¶n chi tr¶ nµy.

Mét nghiªn cøu tiÕn hµnh t¹i nhiÒu quèc gia cho thÊy ë ViÖt Nam tû lÖ nghÌo ®ãi tÝnh theo ®Çu ng−êi thay ®æi nhiÒu nhÊt khi so s¸nh tr−íc vµ sau viÖc chi tr¶ ç nh©n cho ch¨m sãc y tÕ (nh− biÓu thÞ trong biÓu ®å 2). Tû lÖ nghÌo ®ãi tÝnh theo ®Çu ng−êi ®· gia t¨ng tõ 34% lªn 38% (Wagstaff vµ van Doorslaer 2001). Tuy tû lÖ nµy chØ cã 4% d−êng nh− rÊt nhá, nh−ng cã nghÜa lµ 3 triÖu ng−êi trë thµnh nghÌo ®ãi (Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2003: 61).

0%

10%

20%

30%

40%

B¨ng-la-®Ðt Bun-ga-ri Trung Qu?c C?t-đi-voa

Ai-c?p Gha-na Ma-r?c Pê-ru Vi t Nam?

BiÓu ®å 2: T¸c ®éng cña viÖc chi tr¶ ç nh©n cho ch¨m sãc søc kháe ®èi víi tû lÖ nghÌo ®ãi theo

Tr−íc khi chi tr¶ ç nh©n Gia t¨ng trong qu¸ tr×nh chi tr¶ ç nh©n

®Çu ng−êi

LiÖu sù gia t¨ng chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe cã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi hay kh«ng, ®iÒu ®ã phô thuéc phÇn lín vµo møc ®é dÔ bÞ tæn th−¬ng cña hé gia ®×nh. Çc hé gia ®×nh dÔ bÞ tæn th−¬ng lµ nh÷ng gia ®×nh hiÖn nay ®ang nghÌo ®ãi vµ cËn nghÌo ®ãi17. Mét tû lÖ lín hé gia ®×nh ë ViÖt Nam mÊp mÐ møc nghÌo ®ãi vµ gÇn mét nöa d©n sè (47%) cã thÓ ®−îc coi lµ dÔ bÞ tæn th−¬ng (Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2002: 4). Trong t×nh h×nh nh− vËy, chØ cÇn mét c¬n sèc nhá vÒ kinh tÕ còng ®ñ ®Ó ®Èy mét sè lín hé gia ®×nh l©m vµo c¶nh nghÌo ®ãi hay bÞ tôt xuèng d−íi møc chuÈn nghÌo ®ãi.

15 MÆc dï tû lÖ ng−êi nghÌo ®· gi¶m ®i trong giai ®o¹n 1993 - 1998, nh−ng tû lÖ chi tr¶ cho ch¨m sãc y tÕ v× bÖnh

tËt nÆng nÒ tËp trung trong nh÷ng ng−êi nghÌo t¹i ViÖt Nam (Wagstaff vµ van Doorslaer 2001: 24). 16 §èi víi ch¨m sãc do cÊp cøu tû lÖ nµy lµ 17% sè thu nhËp trong nhãm ng−êi nghÌo nhÊt vµ 5% trong nhãm

ng−êi giµu nhÊt (Segall vµ céng sù 2000). ThËm chÝ ®i kh¸m ch÷a bÖnh ë tr¹m y tÕ x·, n¬i ®−îc ®−îc cho lµ miÔn phÝ, cã thÓ ph¶i chi tíi 4% tæng chi tiªu ngoµi ¨n uèng hµng n¨m trong nhãm ng−êi nghÌo nhÊt nh−ng chØ d−íi 1% trong nhãm ng−êi giµu nhÊt (Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2000: 95).

17 Çc hé cËn nghÌo ®−îc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng hé cã møc sèng 10% trªn chuÈn nghÌo. (ChuÈn nghÌo ®−îc tÝnh lµ 1.790.000 ®ång).

17

HÇu hÕt çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû18 (MDG) cã quan hÖ trùc tiÕp víi HIV/AIDS. Çc môc tiªu ®−îc liÖt kª trong B¶ng 4. T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi ph¸t triÓn cã thÓ c¶n trë viÖc ®¹t ®−îc çc môc tiªu nµy.

B¶ng 4: Çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn HIV/AIDS

M

MM

MMM

TtNtPt

2

Chhxt®

2

Cccnvnbs(hct

2

Ct

1

Çc môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn HIV/AIDS

ôc tiªu #1: Xo¸ bá t×nh tr¹ng nghÌo cïng cùc vµ thiÕu ®ãi

ôc tiªu #2: §¹t phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc ôc tiªu #3: T¨ng c−êng b×nh ®¼ng giíi vµ n©ng cao n¨ng lùc, vÞ

thÕ cho phô n÷ ôc tiªu #4: Gi¶m tû lÖ tö vong ë trÎ em ôc tiªu #5: T¨ng c−êng søc kháe bµ mÑ ôc tiªu #6: Phßng chèng HIV/AIDS, sèt rÐt vµ çc bÖnh kh¸c

rong khi nh÷ng n−íc cã tû lÖ nhiÔm cao cã thÓ ®· chÞu nh÷ng t¸c ®éng lín vµ gÆp khã kh¨n rong viÖc thùc hiÖn hÇu hÕt çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû do HIV/AIDS, th× t¹i ViÖt am dÞch ®· ¶nh h−ëng trùc tiÕp vµ ë møc cã thÓ l−îng ho¸ ®−îc tíi viÖc thùc hiÖn çc Môc

iªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû sè 1 vµ sè 6. T¸c ®éng ®Æc biÖt cña HIV/AIDS ®èi víi Môc tiªu h¸t triÓn Thiªn niªn kû sè 1 - xo¸ bá t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi cïng cùc - ®−îc ®Ò cËp trong phÇn

r×nh bµy çc ph¸t hiÖn cña nghiªn cøu d−íi ®©y.

.2.3 Çc kªnh t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh

¸c ¶nh h−ëng cña HIV/AIDS vÒ kinh tÕ vÜ m« ®−îc thÓ hiÖn qua hai kªnh chÝnh: çc ¶nh −ëng chi tiªu vµ ¶nh h−ëng thu nhËp. (Xem BiÓu ®å 3 d−íi ®©y). §Ó bï ®¾p cho çc ¶nh −ëng chi tiªu vµ thu nhËp nµy, çc hé gia ®×nh gi¶m møc chi cho tiªu dïng vµ cã kh¶ n¨ng o¸ bá hay gi¶m çc kho¶n chi kh¸c. Çc hé gia ®×nh cËn nghÌo ®ãi tr−íc khi cã ng−êi th©n rong gia ®×nh bÞ èm ®au cã thÓ tôt xuèng d−íi møc chuÈn nghÌo ®ãi, cßn nh÷ng hé gia ®×nh · nghÌo ®ãi råi cã lÏ sÏ bÞ nghÌo ®ãi h¬n n÷a.

.2.3.1 Çc ¶nh h−ëng chi tiªu

¸c ¶nh h−ëng chi tiªu xuÊt hiÖn do gia t¨ng chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe vµ cuèi cïng lµ hi phÝ cho chuyÖn ma chay. Nh÷ng kho¶n chi phÝ nµy chØ cã ¶nh h−ëng nhÊt thêi, nh−ng nhu Çu chi tiªu gia t¨ng cã thÓ ®Èy çc hé gia ®×nh r¬i vµo c¶nh nî nÇn mµ hä cã thÓ ph¶i mÊt hiÒu n¨m tr¶ ®−îc. Çc nhu cÇu ch¨m sãc søc kháe ®Æc biÖt cho nh÷ng ng−êi chung sèng íi HIV/AIDS phô thuéc vµo giai ®o¹n èm ®au. Gièng nh− bÊt cø c¨n bÖnh g©y tö vong nµo, h÷ng ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS sö dông rÊt nhiÒu dÞch vô y tÕ trong giai ®o¹n cuèi cña Önh. Møc chi tiªu cña hé gia ®×nh cho ch¨m sãc y tÕ liªn quan ®Õn HIV/AIDS cao h¬n nhiÒu o víi møc chi tiªu ch¨m sãc y tÕ ®èi víi nhiÒu bÖnh tËt kh¸c, kÓ c¶ çc bÖnh g©y tö vong Ng©n hµng ThÕ giíi 1997). Çc ¶nh h−ëng chi tiªu liªn quan ®Õn HIV/AIDS cßn trÇm träng ¬n do chi phÝ cho viÖc ma chay. Tuy nhiªn, khi ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS qua ®êi, th× ¸c hé gia ®×nh lu«n lu«n nhËn ®−îc mét ¶nh h−ëng tÝch cùc nhá do gi¶m nhu cÇu chi cho iªu dïng.

.2.3.2 ¶nh h−ëng thu nhËp

¸c ¶nh h−ëng thu nhËp lµ hËu qu¶ mÊt thu nhËp khi mét ng−êi nhiÔm HIV lµ trô cét vÒ kinh Õ trong gia ®×nh lµm viÖc Ýt ®i hoÆc bÞ thÊt nghiÖp v× bÖnh tËt vµ mÊt thu nhËp cña çc thµnh

8 N¨m 2001, ViÖt Nam vµ 188 quèc gia kh¸c ®· th«ng qua Tuyªn bè Thiªn niªn kû trong ®ã Ên ®Þnh t¸m môc tiªu

ph¸t triÓn. ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc mét trong nh÷ng Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû nµy - ®ã lµ gi¶m mét nöa tû lÖ nghÌo vµo n¨m 2015. ViÖt Nam ®· gi¶m møc nghÌo tõ trªn 75% n¨m 1990 xuèng cßn 58% n¨m 1993 vµ 37% n¨m1998. Tû lÖ nghÌo vÒ l−¬ng thùc ®· gi¶m tõ trªn 30% xuèng cßn kho¶ng 15% n¨m 2000 (Çc tæ chøc Liªn Hîp Quèc t¹i ViÖt Nam 2002: 4).

18

viªn kh¸c trong gia ®×nh do hä ph¶i lµm viÖc Ýt ®i hoÆc th«i viÖc ®Ó ch¨m sãc ng−êi th©n bÞ èm trong gia ®×nh. ¶nh h−ëng thu nhËp trong tr−êng hîp ®Çu tiªn lµ vÜnh viÔn, cßn ¶nh h−ëng thu nhËp trong tr−êng hîp thø hai lµ nhÊt thêi. Tuy vËy, khi ®iÒu kiÖn thÞ tr−êng lao ®éng kh«ng thuËn lîi th× ¶nh h−ëng thu nhËp trong tr−êng hîp thø hai cã thÓ trë thµnh vÜnh viÔn.

Ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS hoÆc ng−êi ch¨m sãc cã thÓ cïng lµm viÖc Ýt ®i hoÆc th«i viÖc. H¬n n÷a, n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ lao ®éng cña hä cã thÓ gi¶m ®i do thÓ lùc yÕu hoÆc do tinh thÇn suy sôp. Kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö thËm chÝ cã thÓ ng¨n c¶n c«ng viÖc cña c¶ nh÷ng ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS vÉn cßn kháe m¹nh. ViÖc mÊt thu nhËp cña ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS cã ¶nh h−ëng kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®èi víi çc nguån lùc c¶ ®êi ng−êi cña hé gia ®×nh. ¶nh h−ëng thu nhËp ®èi víi ng−êi ch¨m sãc nãi chung lµ cã thÓ thay ®æi ®−îc v× ng−êi ch¨m sãc ®· tr−ëng thµnh cã thÓ trë l¹i lµm viÖc ®Çy ®ñ nh− cò. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy r»ng vµo thêi ®iÓm ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS qua ®êi, hé gia ®×nh sÏ mÊt ®i hai n¨m lao ®éng (Rugalema 1998 cña Quü D©n sè Liªn Hîp Quèc 2003: 43). T×nh tr¹ng èm ®au cña thµnh viªn trô cét vÒ kinh tÕ trong gia ®×nh lµm cho thu nhËp cña hé gia ®×nh gi¶m trung b×nh tíi 83% (Pitayanon vµ céng sù 1994 cña Quü D©n sè Liªn Hîp Quèc 2003: 47). Sau khi ng−êi kiÕm sèng trong gia ®×nh qua ®êi, hé gia ®×nh ph¶i mÊt tõ hai ®Õn ba n¨m ®Ó phôc håi tõ viÖc mÊt thu nhËp vµ giµnh l¹i ®−îc sù ®¶m b¶o trong thu nhËp (Lundberg vµ céng sù 2000). (Xem BiÓu ®å 3 d−íi ®©y).

2.2.3.3 Çc chiÕn l−îc ®èi phã vÒ tµi chÝnh cña hé gia ®×nh

Çc ¶nh h−ëng thu nhËp vµ chi tiªu cã thÓ mang l¹i t¸c ®éng c¶ ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. Khi ph¶i ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng thu nhËp kh¶ dông bÞ gi¶m sót, çc hé gia ®×nh cã çc chiÕn l−îc ®èi phã kh¸c nhau. Çc biÖn ph¸p ®èi phã nµy gåm chiÕn l−îc gi¶m tiªu dïng (gi¶m chi tiªu cho häc hµnh, cho ¨n uèng, v.v..), sö dông çc kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm hiÖn cã, b¸n tµi s¶n, vay thãc lóa vµ tiÒn b¹c tõ nguån kh«ng chÝnh thøc (b¹n bÌ vµ hä hµng) hay chÝnh thøc (ng©n hµng hoÆc ng−êi cho vay tiÒn ng¾n h¹n), thay ®æi x¾p xÕp trong cuéc sèng (vÝ dô di c− cña ng−êi lín hay trÎ con), vµ dùa vµo çc nguån trî gióp cña x· héi d−íi h×nh thøc quµ cña céng ®ång (vÝ dô thøc ¨n, tiÒn, an ñi vÒ tinh thÇn, vµ chia sÎ hîp ®ång c«ng viÖc).

Çc chiÕn l−îc ®èi phã lµ nh÷ng hµnh ®éng ®−îc tiÕn hµnh sau khi mét có sèc vÒ kinh tÕ ®· x¶y ra, tr¸i ng−îc víi çc ho¹t ®éng gi¶m nhÑ vµ gi¶m thiÓu nguy c¬ ®−îc tiÕn hµnh tr−íc khi có sèc x¶y ra. Môc tiªu quan träng nhÊt cña çc chiÕn l−îc ®èi phã cña hé gia ®×nh lµ duy tr× chi tiªu cho ¨n uèng ë mét møc nhÊt ®Þnh (UNAIDS 1999: 17).

19

BiÓu ®å 3: Çc ¶nh h−ëng thu nhËp vµ chi tiªu do HIV/AIDS

AIDS

Ng−êi nhiÔm HIV

Cã triÖu chøng

Kh«ng triÖu chøng Ch−a thµnhAIDS VÉn sèng Qua ®êi

Çc ¶nh h−ëng chi tiªu- Chi phÝ cho xÐt nghiÖm vµ chÈn ®o¸n (tiªu cùc).

Çc ¶nh h−ëng thu nhËp- Kh«ng ¶nh h−ëng vÒ thu nhËp trõ khi bÞ mÊt viÖc lµm do kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö (tiªu cùc).

Çc ¶nh h−ëng chi tiªu - Chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi (tiªu cùc).

Çc ¶nh h−ëng thu nhËp - MÊt thu nhËp cña ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS nÕu hä cã viÖc lµm (chÝnh thøc hoÆc kh«ng chÝnh thøc) tr−íc khi cã biÓu hiÖn triÖu chøng (tiªu cùc). Sù xuÊt hiÖn çc ¶nh h−ëng vÒ thu nhËp tuú thuéc vµo sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö t¹i n¬i lµm viÖc.

Çc ¶nh h−ëng chi tiªu - Chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi (tiªu cùc).- Chi phÝ cho xÐt nghiÖm vµ thuèc ®iÒu trÞ ARV nÕu sö dông (tiªu cùc).

Çc ¶nh h−ëng thu nhËp - MÊt thu nhËp cña ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS nÕu hä cã viÖc lµm (chÝnh thøc hoÆc kh«ng chÝnh thøc) tr−íc khi èm ®au (tiªu cùc). Thêi gian xuÊt hiÖn çc ¶nh h−ëng vÒ thu nhËp tuú thuéc vµo sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö t¹i n¬i lµm viÖc. Sù xuÊt hiÖn çc ¶nh h−ëng vÒ thu nhËp cã thÓ chËm l¹i nÕu sö dông thuèc ARV.- MÊt thu nhËp cña ng−êi ch¨m sãc do lµm viÖc Ýt giê h¬n ®Ó cã thêi gian ch¨m sãc (tiªu cùc).

Çc ¶nh h−ëng chi tiªu - Chi tiªu cho tang lÔ (tiªu cùc).- Kh«ng ph¶i chi itªu cho ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS v× hä ®· qua ®êi (tÝch cùc).

Çc ¶nh h−ëng thu nhËp - MÊt thu nhËp cña ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS nÕu hä cã viÖc lµm (chÝnh thøc hoÆc kh«ng chÝnh thøc) tr−íc khi èm ®au (tiªu cùc).- Ng−êi ch¨m sãc tr−íc ®©y ®· gi¶m giê lµm viÖc nay trë l¹i víi c«ng viÖc (tÝch cùc). Kh¶ n¨ng ng−êi ch¨m sãc trë l¹i víi c«ng viÖc phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn thÞ tr−êng lao ®éng.

2

Tr×nh tù çc b−íc øng phã cña hé gia ®×nh víi mét có sèc phô thuéc rÊt nhiÒu bëi kh¶ n¨ng ®¶o ng−îc cña mét hµnh ®éng. V× vËy, çc hé gia ®×nh thÝch ph©n chia l¹i lao ®éng h¬n lµ b¸n çc c«ng cô s¶n xuÊt (Lundberg vµ céng sù 2000: 956)19. KÕt qu¶ lµ cã mét sù ph©n bËc vÒ çc chiÕn l−îc ®èi phã, bao gåm sö dông çc kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm, b¸n tµi s¶n20, vay m−în tiÒn vµ l−¬ng thùc, t×m kiÕm sù hç trî cña céng ®ång (Donahue 1998; Chong 1999: 40).

Ba nguån hç trî tµi chÝnh quan träng nhÊt hiÖn cã ®èi víi hé gia ®×nh sau khi cã thµnh viªn trong gia ®×nh qua ®êi lµ chuyÓn nh−îng t− nh©n, vay m−în t− nh©n vµ hç trî cña nhµ n−íc (Lundberg vµ céng sù 2000: 951). Çc hé gia ®×nh nghÌo ®ãi ®−îc h−ëng lîi Ýt h¬n tõ çc m¹ng l−íi hç trî t− nh©n vµ do ®ã cã nhiÒu kh¶ n¨ng ph¶i vay nî. Nh÷ng hé gia ®×nh kh«ng nghÌo ®ãi cã nhiÒu tµi s¶n h¬n, cã nhiÒu tiÒn tiÕt kiÖm h¬n vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi tÝn dông h¬n (Lundberg vµ céng sù 2000), ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ hé gia ®×nh kh«ng nghÌo ®ãi cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®èi phã h¬n so víi hé gia ®×nh nghÌo ®ãi. Tuy nhiªn, cã b»ng chøng cho thÊy nh÷ng hé gia ®×nh kh«ng nghÌo ®ãi cã nhiÒu kh¶ n¨ng ph¶i chi nhiÒu tiÒn h¬n cho ch¨m sãc søc khÎo ®èi víi çc bÖnh hiÓm nghÌo (Wagstaff vµ van Doorslaer 2001), vµ ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ nh÷ng hé gia ®×nh kh«ng nghÌo ®ãi còng cã nguy c¬ chÞu nh÷ng thiÖt h¹i lín do HIV/AIDS g©y ra. Sè tµi s¶n, l−¬ng thùc tÝch tr÷, tiÒn tiÕt kiÖm, vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn tÝn dông dµnh cho hé gia ®×nh quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng cña hä trong viÖc ®èi phã víi çc chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe liªn quan tíi HIV/AIDS vµ tèc ®é mµ hé gia ®×nh chuyÓn tõ giai ®o¹n t¸c ®éng cã thÓ ®¶o ng−îc sang giai ®o¹n kh«ng thÓ ®¶o ng−îc.

2.3 C¬ së vµ çc h¹n chÕ cña ph−¬ng thøc nghiªn cøu tr−êng hîp

T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi ph¸t triÓn chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ sù tæng hîp çc t¸c ®éng cña dÞch vÒ kinh tÕ vi m« vµ kinh tÕ x· héi ë cÊp hé gia ®×nh. ViÖc ph©n tÝch t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ vi m« cã ý nghÜa quan träng v× mét sè lý do. Thø nhÊt, hé gia ®×nh lµ tuyÕn phßng thñ ®Çu tiªn v× hä lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn høng chÞu hËu qu¶ cña HIV/AIDS nÕu nh− mét trong nh÷ng ng−êi th©n cña hä bÞ nhiÔm hoÆc chÞu ¶nh h−ëng (Hunter vµ Williamson 1998). Thø hai, çc ®¸nh gi¸ vÒ t¸c ®éng cña dÞch HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ vÜ m« ®−a ra gi¶ ®Þnh vÒ çc m¶ng kinh tÕ vi m« lµm c¬ së cho t¸c ®éng vÒ mÆt vÜ m«. Kh«ng cã ®ñ b»ng chøng thùc nghiÖm vÒ t¸c ®éng kinh tÕ vi m« vµ ®Æc biÖt lµ quy m« vµ c¬ chÕ cña t¸c ®éng ë cÊp hé gia ®×nh21. Thø ba, n¬i nµo mµ t¸c ®éng vÒ kinh tÕ vÜ m« kh«ng nhiÒu, nh− ë ViÖt Nam, th× cÇn ph¶i tËp trung ®¸nh gi¸ çc t¸c ®éng vÒ kinh tÕ vi m«, vèn lµ nh÷ng t¸c ®éng kh¸ lín vµ trë nªn tåi tÖ h¬n do sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö. Cuèi cïng vµ kh«ng kÐm phÇn quan träng, çc nghiªn cøu ë cÊp vÜ m« cung cÊp Ýt th«ng tin vÒ t¸c ®éng ph©n bè cña dÞch HIV/AIDS, trong khi çc ph©n tÝch vÒ kinh tÕ vi m« sö dông d÷ liÖu vÒ hé gia ®×nh cã thÓ lµm s¸ng tá t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng trong çc nhãm d©n c− kh¸c nhau.

Cã mét sè th¸ch thøc vÒ ph−¬ng ph¸p khi nghiªn cøu t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh. Çc th¸ch thøc nµy tr−íc hÕt lµ liªn quan ®Õn mét thùc tÕ lµ HIV/AIDS bÞ kú thÞ rÊt nhiÒu vµ kh«ng chØ cã ë ViÖt Nam. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tr−êng hîp ®−îc chän thay cho ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra v× mét lý do kü thuËt: v× tû lÖ nhiÔm HIV ë ViÖt Nam cßn thÊp, nªn cÇn mét mÉu hé gia ®×nh rÊt lín cho viÖc ®iÒu tra mÉu th× míi cã ®ñ con sè hé gia ®×nh cã ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS. H¬n n÷a, chi phÝ xÐt nghiÖm HIV/AIDS cho sè ng−êi lín nh− vËy sÏ cùc kú cao. Ngoµi ra, do sù kú thÞ HIV/AIDS vµ kh¶ n¨ng ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS tõ chèi tham gia trong mét nghiªn cøu nh− vËy, nªn cã thÓ lµ mét cuéc ®iÒu tra víi cì mÉu lín sÏ cã sai sè lín trong chän mÉu. Cuèi cïng nh−ng kh«ng kÐm phÇn quan träng, viÖc xÐt nghiÖm 19 Donahue (1998) x¸c ®Þnh ba giai ®o¹n qu¶n lý vÒ thiÖt h¹i/mÊt m¸t dùa trªn çc chiÕn l−îc ®èi phã cã thÓ ®¶o

ng−îc vµ kh«ng thÓ ®¶o ng−îc: (1) Çc c¬ chÕ cã thÓ ®¶o ng−îc vµ hñy bá çc tµi s¶n tù b¶o hiÓm; (2) Hñy bá çc c«ng cô s¶n xuÊt; vµ (3) T×nh c¶nh c¬ cùc.

20 Mét nghiªn cøu cña Th¸i Lan cho thÊy viÖc b¸n tµi s¶n (kÓ c¶ çc c«ng cô s¶n xuÊt nh− ®Êt ®ai, gia sóc vµ xe cé) lµ biÖn ph¸p ®èi phã cña gÇn 20% hé gia ®×nh bÞ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS, vµ 10% hé gia ®×nh vay m−în tiÒn (Pitayanon vµ céng sù 1994).

21 Víi con sè b»ng chøng vÒ t¸c ®éng kinh tÕ vÜ m« hiÖn cã, viÖc tiÕp tôc ®iÒu tra tæng hîp khã cã thÓ thu nhËn ®−îc nhiÒu th«ng tin bæ sung h¬n (Greener 2002). Mét trong nh÷ng m¶ng th«ng tin bæ sung chñ yÕu sÏ cã t¸c dông t¨ng c−êng gi¸ trÞ cña viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng vÒ kinh tÕ vÜ m« lµ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh vµ t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi, vµ t×m hiÓu çc biÖn ph¸p can thiÖp vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cã thÓ ¸p dông tr−íc nh÷ng t¸c ®éng vÒ kinh tÕ vÜ m« (Greener vµ céng sù 2000).

3

HIV cÇn ph¶i gi÷ kÝn vµ trªn tinh thÇn tù nguyÖn v× c¸c lý do ®¹o ®øc, nªn kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc t×nh tr¹ng nhiÔm HIV cña c¸c thµnh viªn trong hé gia ®×nh - d÷ liÖu cÇn thiÕt cho ph©n tÝch ®iÒu tra.

4

PhÇn III: C¸c ph¸t hiÖn 3.1

5

T¸c ®éng trùc tiÕp cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh

3.1.1 T¸c ®éng qua kªnh I - ¶nh h−ëng chi tiªu

3.1.1.1 Chi tiªu cho dÞch vô y tÕ

Cuéc ®iÒu tra ®· ghi l¹i tÊt c¶ çc giai ®o¹n bÖnh tËt mµ ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS ®· tr¶i qua trong nh÷ng th¸ng tr−íc khi ®iÒu tra hoÆc tr−íc khi qua ®êi. 60% sè ng−êi ®−îc ®iÒu tra ®· sö dông dÞch vô y tÕ trong th¸ng tr−íc cuéc ®iÒu tra hoÆc th¸ng tr−íc khi qua ®êi. Trong tæng sè nh÷ng ng−êi ®−îc ®iÒu tra, trung b×nh mçi ng−êi cã 2,2 lÇn ®i th¨m kh¸m søc kháe t¹i c¬ së y tÕ, dao ®éng tõ 0 ®Õn 10 lÇn ®èi víi ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS cßn sèng vµ ®· qua ®êi. 1/3 sè ng−êi chung sèng víi HIV/AIDS ®· cho biÕt lµ ®· ®i kh¸m ch÷a bÖnh t¹i c¬ së y tÕ Ýt nhÊt lµ 1 lÇn trong th¸ng tr−íc khi ®iÒu tra hoÆc tr−íc khi qua ®êi vµ 1/3 sè ng−êi nhiÔm cho biÕt lµ ®· ®i kh¸m ch÷a bÖnh t¹i c¬ së y tÕ 2 lÇn trong cïng thêi gian ®ã. Kho¶ng 15% ®· ®i kh¸m ch÷a bÖnh ë c¬ së y tÕ trªn 4 lÇn trong th¸ng tr−íc khi ®iÒu tra hoÆc tr−íc khi qua ®êi. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ sè lÇn ®i kh¸m ch÷a bÖnh trung b×nh gi÷a nh÷ng ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS cßn sèng vµ ®· qua ®êi.

§iÒu thó vÞ lµ trung b×nh mét ng−êi d©n ViÖt Nam cã 4,2 lÇn ®i kh¸m ch÷a bÖnh ngo¹i tró vµ 0,062 lÇn ®i n»m viÖn trong mét n¨m22, dÉn ®Õn sè lÇn kh¸m ch÷a bÖnh trung b×nh hµng th¸ng lµ 0,33 lÇn (sè liÖu th«). ViÖc sö dông dÞch vô y tÕ cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong nghiªn cøu tr−êng hîp nµy lµ cao h¬n 6 lÇn so víi møc trung b×nh toµn quèc.

BiÓu ®å d−íi ®©y cho thÊy vÊn ®Ò søc kháe th−êng gÆp nhÊt trong th¸ng tr−íc khi ®iÒu tra hoÆc trong th¸ng tr−íc khi qua ®êi (trong tr−êng hîp ng−êi ®· qua ®êi do HIV/AIDS). Çc vÊn ®Ò søc kháe th−êng gÆp nhÊt lµ ho (36%), Øa ch¶y (19%), sèt vµ ra må h«i trém (13%) vµ næi môn trªn da (10%).

BiÓu ®å 4: çc vÊn ®Ò søc kháe th−êng gÆp nhÊt

Cho¸ng v¸ng

Ho36%

Tiªu ch¶y19%

Næi môn trªn da10%

Sót c©n6%

Sèt/ra må h«i trém13%

2%

Headache8%

N«n2%

Kh¸c4%

Nh÷ng ng−êi ®· qua ®êi do çc bÖnh liªn quan tíi HIV/AIDS n»m liÖt gi−êng tr−íc khi chÕt trung b×nh lµ 11 ngµy (dao ®éng tõ 0 ®Õn 30 ngµy). Kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn khi con sè nµy cao h¬n trong sè nh÷ng ng−êi ®ang sèng chung víi HIV/AIDS, mµ chØ cã 50% trong sè hä th«ng b¸o kh«ng n»m liÖt gi−êng dï chØ mét ngµy.

Trong sè nh÷ng ng−êi cã biÓu hiÖn bÖnh vµ kh«ng ®i kh¸m ch÷a,1/3 (34,1%) ®· nãi lµ chØ èm ®au nhÑ vµ kh«ng cÇn ph¶i cã sù ch¨m sãc chuyªn m«n. Trªn 1/4 (27,3%) ®· kh«ng cã ®ñ

22 §iÒu tra y tÕ quèc gia ViÖt Nam 2001-2002

6

tiÒn, vµ hÇu hÕt mäi ng−êi nãi r»ng bÖnh tËt kh«ng cøu ch÷a ®−îc v× vËy ®· kh«ng ®i kh¸m ch÷a.

BiÓu ®å d−íi ®©y ®· cho biÕt c¬ së y tÕ mµ ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®· th−êng sö dông. Trong sè nh÷ng ng−êi ®· sö dông dÞch vô ch¨m sãc y tÕ tr−íc khi qua ®êi 4 tuÇn hoÆc tr−íc khi ®iÒu tra, n¬i chän ®Ó th−êng ®i kh¸m ch÷a nhiÒu nhÊt lµ bÖnh viÖn tØnh, thµnh phè (40,5%) vµ trung t©m y tÕ huyÖn (24,3%). Çc c¬ së y tÕ t− nh©n chØ chiÕm 1/10 sè lùa chän cho ch¨m sãc y tÕ. Tuy tû lÖ nµy nhá h¬n nh−ng vai trß cña nã kh«ng ph¶i lµ kh«ng quan träng.

Kh«ng hÒ ng¹c nhiªn lµ trong çc giai ®o¹n cuèi cña bÖnh AIDS, mäi ng−êi cã xu h−íng sö dông çc c¬ së y tÕ nhiÒu h¬n b×nh th−êng. Çc bÖnh viÖn tØnh chiÕm 61% tæng sè lÇn ®· ®i kh¸m ch÷a bÖnh trong th¸ng tr−íc khi qua ®êi so víi chØ 33% trong nhãm nh÷ng ng−êi sèng víi HIV/AIDS. Nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ch−a biÓu hiÖn bÖnh d−êng nh− muèn ®Õn çc c¬ së y tÕ ë gÇn n¬i hä sèng nh− tr¹m y tÕ x·, ph−êng vµ phßng kh¸m t− nh©n.

BiÓu ®å 5: Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®Õn ®iÒu trÞ t¹i c¬ së y tÕ tr−íc khi qua ®êi

Phßng kh¸m hay bÖnh viÖn huyÖn

26%

BÖnh viÖn tØnh, khu vùc hay trung −¬ng61%

BÖnh viÖn hoÆc b¸c sÜ t− nh©n

9%

Kh¸c4%

7

BiÓu ®å 6: Nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®Õn ®iÒu trÞ t¹i c¬ së y tÕ

Phßng kh¸m hoÆc bÖnh viÖn huyÖn

41%

BÖnh viÖn tØnh, khu vùc hoÆc trung −¬ng

33%

BÖnh viÖn hoÆc b¸c sÜ t− nh©n

15%

Other11%

Nh÷ng ng−êi trong cuéc ®iÒu tra ®· ®−îc hái vÒ lý do chän dÞch vô. Tiªu chÝ ®−îc ®Ò cËp nhiÒu nhÊt lµ sù tin t−ëng trong c«ng b»ng, tiÕp ®ã lµ sù phï hîp vÒ thêi gian vµ ®Þa ®iÓm.

3.1.1.2 Chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe

Hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS bÞ ¶nh h−ëng mÆt nµy mÆt kia ®Õn tæng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe cña hé gia ®×nh. Ch¾c ch¾n mµ nãi, chi phÝ ch¨m sãc y tÕ cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cã xu h−íng lµm gia t¨ng tæng chi tiªu hé gia ®×nh cho vÊn ®Ò søc kháe. Çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, ®Æc biÖt trong nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo ®ãi hay h¹n chÕ vÒ tµi chÝnh cã lÏ ph¶i dµnh mét phÇn chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe cña chÝnh hä cho ng−êi nhiÔm.

Chi tiªu hé gia ®×nh cho ch¨m sãc søc kháe ®· ®−îc tÝnh vµ so víi møc chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe cña hé gia ®×nh ®−îc b¸o ço trong çc cuéc ®iÒu tra quèc gia. Th«ng tin vÒ chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe lµ chi phÝ liªn quan ®Õn søc kháe cña tÊt c¶ çc thµnh viªn trong hé gia ®×nh gåm chi cho ch¨m sãc néi tró, ngo¹i tró, tù ®iÒu trÞ, th¨m kh¸m søc kháe chung vµ mua thuèc men. D÷ liÖu chi phÝ trong bèn tuÇn ®−îc thu thËp håi cøu.

§iÒu tra ®· thu thËp çc th«ng tin vÒ tÊt c¶ çc lo¹i chi phÝ y tÕ cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong th¸ng tr−íc khi tiÕn hµnh ®iÒu tra hoÆc trong th¸ng tr−íc khi qua ®êi. Trung b×nh chi phÝ cho y tÕ mçi th¸ng lµ 1.012.000 ®ång (67 USD), dao ®éng tõ 0 ®Õn trªn 6 triÖu ®ång (400 USD). Chi tiªu trung b×nh cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cßn sèng (846.000 ®ång; 56 USD) thÊp h¬n chi cho ng−êi ®· qua ®êi (1.570.000 ®ång; 105 USD). §iÒu nµy kh«ng ng¹c nhiªn v× møc sö dông dÞch vô ch¨m sãc y tÕ cao nhÊt th−êng lµ tr−íc lóc qua ®êi. H¬n n÷a, thùc tÕ lµ nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong tÊt c¶ çc giai ®o¹n cña èm ®au th−êng ®Õn ®iÒu trÞ ë bÖnh viÖn tØnh, thµnh phè còng ®ãng gãp cho sù chi tiªu nµy cao h¬n. H¬n mét nöa (52,5%) nh÷ng ng−êi qua ®êi ®· ®Õn ®iÒu trÞ ë bÖnh viÖn tØnh, thµnh phè so víi chØ 1/4 (26,5%) cña nh÷ng ng−êi cßn sèng.

Trªn mét nöa (55,8%) çc chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe lµ thuèc men vµ 39,6% lµ chi tiªu tõ tói ç nh©n cho lÖ phÝ kh¸m bÖnh. Chi tiªu ®i l¹i kh«ng thÊp - 125.000 ®ång (8 USD) céng thªm cho g¸nh nÆng ®èi víi hé gia ®×nh. Chi tiªu trung b×nh cho ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong th¸ng tr−íc ®iÒu tra hoÆc th¸ng tr−íc khi qua ®êi ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 5.

8

B¶ng 5: Chi tiªu trung b×nh hµng th¸ng cho søc kháe cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong th¸ng tr−íc khi ®iÒu tra hoÆc tr−íc khi qua ®êi23

Chi phÝ trung b×nh cho søc kháe

trong th¸ng tr−íc

§ång USD Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®· qua ®êi

1.326.000 88

Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cßn sèng

765.000 51

Tæng 1.012.000 67

§iÒu tra y tÕ quèc gia cña ViÖt Nam n¨m 2001 – 2002 b¸o ço lµ trung b×nh mçi n¨m ng−êi ViÖt Nam chi tiªu 217.000 ®ång (15 USD) tõ tói ç nh©n cho y tÕ. §iÒu nµy nghÜa lµ mçi th¸ng chi xÊp xØ 18.000 ®ång (1,2 USD)24. NÕu mét hé gia ®×nh cã 4,4 thµnh viªn nh− ®· x¸c ®Þnh trong §iÒu tra møc sèng ViÖt Nam n¨m 2002, chi tiªu hé gia ®×nh hµng n¨m cho y tÕ t−¬ng ®−¬ng lµ 954.000 ®ång (64 USD). §iÒu nµy t−¬ng øng víi kho¶ng 80.000 ®ång (5,3 USD) mçi th¸ng. Nãi mét çch kh¸c, chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe cho mét ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cao gÊp m−êi ba lÇn chi phÝ trung b×nh cho ch¨m sãc søc kháe cña hé gia ®×nh ViÖt Nam kh«ng cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS.

Mét c©u hái kh¸c cÇn quan t©m lµ liÖu çc hé gia ®×nh cã céng çc chi tiªu lòy tÝch cña hé gia ®×nh cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS tõ khi ph¸t hiÖn t×nh tr¹ng HIV cho tíi lóc ®iÒu tra hay cho ®Õn lóc qua ®êi kh«ng. Sai sè do nhí cã lÏ ®ãng mét vai trß trong tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nh− vËy, ®Æc biÖt khi ng−êi ta ®· nhiÔm HIV/AIDS trong nhiÒu n¨m. Do ®ã, d÷ liÖu ®−îc b¸o ço chØ cã thÓ ®−a ra mét chØ b¸o vÒ quy m« t−¬ng ®èi vÒ chi tiªu lòy tÝch cho ch¨m sãc søc kháe. Con sè nµy dao ®éng tõ 0 ®Õn 300 triÖu ®ång (20.000 USD) cho çc hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS vµ tõ 50.000 ®ång (3,33 USD) ®Õn 70 triÖu ®ång (4.667 USD) cho çc hé gia ®×nh cã Ýt nhÊt mét thµnh viªn ®· qua ®êi v× AIDS. §©y lµ sè tiÒn kh¸ lín thËm chÝ ®èi víi c¶ nh÷ng hé gia ®×nh kh¸ gi¶ h¬n.

B¶ng 6: Chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe lòy tÝch trung b×nh hµng n¨m (§ång)

Th¸i B×nh H¹ Long TP. HCM An Giang TÊt c¶ çc tØnh

Ng−êi ®· qua ®êi do HIV/AIDS

14.825.000 3.638.000 7.273.000 9.975.000 8.101.000

Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cßn sèng 5.334.000 2.207.000 20.542.000 4.126.000 9.013.000

Chi tiªu lòy tÝch cho ch¨m sãc søc kháe hµng n¨m tÝnh theo tØnh

8.146.000 2.827.000 16.003.000 5.739.000 8.704.000

Thùc tÕ lµ nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS b¸o ço ®· chi tiªu cao h¬n nh÷ng hé gia ®×nh cã thµnh viªn qua ®êi v× HIV/AIDS. §iÒu nµy d−êng nh− ng−îc víi thùc tÕ. Tuy vËy, ®iÒu nµy cã thÓ do thùc tÕ lµ nhiÒu ng−êi qua ®êi do HIV/AIDS trong cuéc ®iÒu tra ®· ®−îc chÈn ®o¸n vµo giai ®o¹n muén cña bÖnh (trong mét sè tr−êng hîp ®−îc chÈn ®o¸n 9 hay 10 n¨m sau khi nhiÔm bÖnh). Do vËy, tæng chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ khã cã thÓ −íc tÝnh ®−îc.

Khi nhËn thøc vÒ HIV/AIDS t¨ng lªn, t− vÊn xÐt nghiÖm tù nguyÖn vµ bÝ mËt ngµy cµng s½n cã nhiÒu, th× kho¶ng thêi gian tõ lóc chÈn ®o¸n ®Õn lóc qua ®êi sÏ t¨ng lªn vµ t¸c ®éng thùc sù

23 Cã sù kh¸c nhau lín gi÷a çc tØnh. Sè quan s¸t nhá nhÊt cã gi¸ trÞ trung b×nh n»m xa gi¸ trÞ chung vµ v× vËy kh«ng b¸o ço riªng chi phÝ cña tõng.

24 So s¸nh cÇn ph¶i l−u ý v× §iÒu tra y tÕ quèc gia ViÖt Nam ®· dùa vµo trÝ nhí trong 12 th¸ng qua, ®iÒu nµy th−êng b¸o ço kh«ng ®Çy ®ñ.

9

cña HIV/AIDS ®Õn hé gia ®×nh sÏ trë nªn dÔ ®¸nh gi¸ h¬n vµ cã lÏ sÏ lín h¬n so víi ghi nhËn hiÖn nay.

3.1.1.3 Chi tiªu cho tang lÔ

C¸c gia ®×nh cã xu h−íng mai t¸ng nhanh chãng thµnh viªn gia ®×nh sau khi qua ®êi do HIV/AIDS vµ kh«ng tæ chøc tang lÔ lín (th−êng lµ mét tôc lÖ ë ViÖt Nam). §iÒu nµy lµ do mét vµi yÕu tè nh− kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö cña céng ®ång vµ lo sî bÞ l©y bÖnh trong mét sè tr−êng hîp. C¸c hé gia ®×nh ®· nãi r»ng hä kh«ng tæ chøc tang lÔ lín cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS qu¸ cè nh− hä ®· tæ chøc cho thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh. V× thÕ chi tiªu tang lÔ cho ng−êi qua ®êi do HIV/AIDS cã lÏ Ýt h¬n cho lÔ tang cña ng−êi kh¸c. Tuy nhiªn, d÷ liÖu ®Ó kh¼ng ®Þnh gi¶ ®Þnh nµy lµ ch−a cã.

B¶ng d−íi ®©y cho thÊy kho¶ng dao ®éng vµ gi¸ trÞ trung b×nh cña chi tiªu tang lÔ cho 44 thµnh viªn hé gia ®×nh ®· qua ®êi do HIV/AIDS trong nghiªn cøu. RÊt thó vÞ lµ sè tiÒn chi tiªu tang lÔ cho ng−êi qua ®êi do HIV/AIDS lµ nam giíi cao h¬n gÇn hai lÇn sè tiÒn chi tiªu cho n÷. Sè tiÒn chi tiªu trung b×nh lµ 3.380.000 ®ång (225 USD) vµ cã thÓ ®−îc coi lµ ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt cho nh÷ng hé gia ®×nh nguån lùc kiÖt quÖ sau khi chi tr¶ cho viÖc ®iÒu trÞ ch¨m sãc y tÕ cho thµnh viªn gia ®×nh tr−íc khi qua ®êi.

B¶ng 7: Chi phÝ tang lÔ cho ng−êi qua ®êi do HIV/AIDS

Trung b×nh (§ång)

Gi¸ trÞ tèi thiÓu (§ång)

Gi¸ trÞ tèi ®a (§ång)

N÷ (n=11) 2.012.000 0 4.000.000

Nam (n=33) 3.836.000 100.000 8.000.000

Tæng (n=44) 3.380.000 0 8.000.000

10

11

Tr−êng hîp cña Quang NÕu cßn sèng ®−îc tíi h«m nay anh ®· ë tuæi 40, nh−ng anh ®· qua ®êi 4 th¸ng tr−íc ®©y. Cha vµ anh chÞ em quyÕt ®Þnh ®Ó Quang ra ®i t¹i bÖnh viÖn mÆc dï anh mong muèn ®−îc mÊt t¹i nhµ. Quang ®· qua ®êi t¹i bÖnh viÖn lao, lóc 9 giê s¸ng vµ thi thÓ anh ®−îc ®−a xuèng nhµ x¸c cña bÖnh viÖn lóc 9 giê 30. §Õn tr−a ngµy h«m sau nh÷ng phÇn cßn l¹i cña thi thÓ lµ tro bôi ®· n»m trong mét çi b×nh nhá ®Æt trong mét ng«i ®Òn. Gia ®×nh Quang ®· chän çch háa thiªu chø kh«ng ch«n cÊt v× nã rÎ h¬n vµi triÖu ®. Ngoµi nh÷ng ng−êi th©n trong gia ®×nh, rÊt Ýt ng−êi ®Õn dù lÔ tang cña anh. Sau ngµy c−íi, vî Quang ®· hái mÑ chång liÖu chång m×nh cã nghiÖn chÝch kh«ng. Nh−ng ng−êi mÑ ®· nãi r»ng bµ kh«ng biÕt ®Ó tr¸nh con trai khái mÊt c¬ héi lÊy vî vµ sinh con. Vµi th¸ng sau, hä cã cËu con trai ra ®êi. MÆc dï sau ®ã chÞ cßn cã thai ®«i ba lÇn n÷a, nh−ng ng−êi vî ®· quyÕt ®Þnh n¹o thai v× chÞ sî r»ng sÏ kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó nu«i d¹y con ®Õn n¬i ®Õn chèn do t×nh tr¹ng nghiÖn ngËp cña chång. §· cã tíi ba lÇn Quang ®−îc ®−a ®Õn trung t©m cai nghiÖn. LÇn cuèi vµ lÇn gian khæ nhÊt lµ t¹i trung t©m cai nghiÖn ë Cµ Mau trong mét n¨m r−ìi Quang ®· bá ®−îc ma tóy. Nh−ng còng chÝnh trong thêi gian ®ã, vî anh ®· bá anh ra ®i. Ra khái trung t©m cai nghiÖn Cµ Mau Quang trë vÒ sèng víi bè mÑ khi ®· ë tuæi 42. Khi con tõ trung t©m cai nghiÖn Cµ Mau trë vÒ, ng−êi mÑ kh«ng biÕt lý do g× mµ Quang l¹i ®i xÐt nghiÖm. Nh−ng bµ vÉn cßn nhí Quang ®· nãi víi bµ r»ng “MÑ ¬i, con kh«ng thÓ sèng l©u ®−îc ®©u v× con ®· nhiÔm HIV. Con muèn ®i lµm vµ dµnh dôm mét Ýt tiÒn. V× vî con ®· bá con råi, con muèn nhê mÑ gi÷ cho con nh÷ng kho¶n dµnh dôm ®−îc ®Ó ch¹y ch÷a khi con bÞ bÖnh. Quang b¾t ®Çu c«ng viÖc cña m×nh b»ng nghÒ xe «m vµ dµnh dôm tiÒn. Anh lµm viÖc ch¨m chØ. TÊt c¶ kh¸ch hµng ®Òu mÕn tÝnh siªng n¨ng vµ th©n thiÖn cña anh. “§−îc ®ång nµo nã ®−a cho t«i”, ng−êi mÑ nhí l¹i “vµ mçi th¸ng t«i mua cho nã mét chØ vµng. §ã lµ çch gi÷ tiÒn dµnh dôm ®−îc cho nã”. Cïng víi lo tiÒn dµnh dôm ®−îc cho lóc èm ®au vµ qua ®êi, Quang cßn dµnh dôm tiÒn ®Ó tr¶ tiÒn häc vµ çc chi phÝ kh¸c cho cËu con trai. Kho¶ng h¬n hai n¨m tr−íc, lÇn ®Çu tiªn Quang ph¸t hiÖn ra mét çi u ë cæ vµ sau khi xÐt nghiÖm b¸c sÜ kÕt luËn anh ®· chuyÓn sang giai ®o¹n AIDS. ViÖn phÝ lÇn ®Çu lµ h¬n 2 triÖu ®ång. Anh ®· ®−îc chuyÓn sang khoa truyÒn nhiÔm cña bÖnh viÖn n¬i cã phßng dµnh riªng cho bÖnh nh©n AIDS vµ sau ®ã ®−îc chuyÓn tíi bÖnh viÖn lao. Quang trë thµnh bÖnh nh©n th−êng xuyªn cña hai bÖnh viÖn nµy kÓ tõ sau lÇn nhËp viÖn ®Çu tiªn. Nh−ng ngay sau mçi khi ®−îc xuÊt viÖn, Quang trë l¹i lµm viÖc ch¨m chØ h¬n v× d−êng nh− anh biÕt thêi gian cßn l¹i cña m×nh chØ tÝnh ®−îc tõng ngµy. BÖnh lao cµng trë nªn trÇm träng h¬n. Ban ®ªm anh th−êng ngñ ngoµi hµnh lang v× kh«ng muèn mäi ng−êi trong gia ®×nh thøc giÊc v× nh÷ng c¬n ho kÐo dµi cña m×nh. Kh«ng ai trong gia ®×nh phµn nµn ®iÒu g×. Sau nµy th× AIDS còng ®· lÊy ®i m¹ng sèng cña nhiÒu thanh niªn trÎ trong th«n xãm. Søc kháe cña Quang ngµy cµng xÊu ®i nhanh chãng vµ tiªu ch¶y b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Gia ®×nh ®−a anh ®Õn buång bÖnh nh©n AIDS vµ anh l−u l¹i ®ã mét th¸ng. H¬n 5 triÖu ®ång lµ sè tiÒn chi phÝ cho lÇn nhËp viÖn nµy. Khi t×nh tr¹ng søc kháe cña Quang kh¸ h¬n th× còng lµ lóc TÕt ®Õn. Anh xuÊt viÖn trë vÒ nhµ vµ ®ã lµ çi TÕt cuèi cïng víi gia ®×nh. Kh«ng l©u sau, tiªu ch¶y vµ çc c¬n ®au triÒn miªn ®· lµm Quang hoµn toµn suy sôp, anh kh«ng thÓ tù m×nh b−íc xuèng cÇu thang ®−îc n÷a. Thªm mét th¸ng n»m viÖn vµ chi hÕt h¬n 5 triÖu ®ång n÷a. Quang l¹i ®−îc cho vÒ nhµ khi t×nh tr¹ng cã h¬i kh¸ lªn. Nh−ng hµng tuÇn Quang vÉn ph¶i vµo viÖn ®Ó lÊy thuèc ®−îc kª ®¬n. Thªm ba th¸ng n÷a tr«i qua, ®ã còng cã nghÜa lµ ba th¸ng ®au ®ín cña Quang cïng gia ®×nh. Cuèi cïng th× ng−êi ta ®−a anh trë l¹i bÖnh viÖn lao víi nh÷ng con ho d÷ déi, tiªu ch¶y, sèt vµ bông ch−íng. Sau ba ngµy, b¸c sÜ nãi víi ng−êi mÑ r»ng t×nh tr¹ng cña con bµ rÊt xÊu vµ kh«ng cßn hy väng cøu ch÷a ®−îc. “T«i nãi víi «ng nhµ t«i lµ b¸c sÜ ®· bã tay víi bÖnh cña nã vµ yªu cÇu ®−a Quang vÒ nhµ”, mÑ cña Quang nhí l¹i, “Nh−ng «ng nhµ t«i vµ mÊy ®øa con kh«ng muèn ®−a anh nã vÒ”. Chóng nãi víi t«i r»ng chóng bÞ sî l©y vµ h¬n n÷a chóng muèn tr¸nh nh÷ng r¾c rèi cã thÓ x¶y ra khi ph¶i tæ chøc tang lÔ trong ng«i nhµ nhá cña gia ®×nh. Nh÷ng kho¶n tiÒn dµnh dôm ®−îc cña Quang ®· nhanh chãng ra ®i tõ khi anh chuyÓn sang giai ®o¹n AIDS. Ng−êi mÑ −íc tÝnh ®· chi cho nã h¬n 30 triÖu ®ång trong thêi gian 2 n¨m thuèc men vµ ra ra vµo vµo bÖnh viÖn. N¨m c©y vµng Quang dµnh dôm ®−îc trong nh÷ng n¨m th¸ng lµm viÖc cuèi ®êi cïng víi çc kho¶n tÝch cãp b»ng vµng vµ ®å trang søc cña mÑ anh ®· nhanh chãng tiªu tan. Ng−êi mÑ vÉn cßn gi÷ tËp hãa ®¬n thuèc, çc b¶n ghi chÐp chi tiªu, phim chôp c¾t líp, phim chôp X quang, ®¬n thuèc vµ kÕt qu¶ çc lÇn xÐt nghiÖm m¸u. Bµ gi÷ nh÷ng thø nµy ®Ó cho çc anh chÞ em cña Quang biÕt vÒ çc chi tiªu ®Ó ch÷a trÞ cho Quang nh− thÕ nµo. VÉn biÕt r»ng khã cã thÓ yªu cÇu çc anh chÞ em cña Quang hç trî vÒ tiÒn nong v× chóng còng ®©u cã giµu cã g× vµ còng v× chóng ®©u cã t−ëng t−îng næi chi phÝ cho thuèc men l¹i ®¾t ®á ®Õn nh− vËy. Nh÷ng ®øa con cña bµ vÉn nghÜ r»ng Quang vÉn cßn tiÒn dµnh dôm ®−îc. ChØ ®Õn khi ng−êi mÑ cho chóng biÕt r»ng bµ ®· ph¶i b¸n hÕt nh÷ng g× bµ ®· tÝch cãp ®−îc bÊy l©u nay, th× nh÷ng ®øa con cña bµ míi quyÕt ®Þnh ®ãng gãp ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ngµy n»m viÖn cuèi cïng vµ lÔ tang cña Quang. Bµ mÑ cña Quang cßn vay b¹n bÌ 2 triÖu ®ång n÷a, hä ®Òu lµ nh÷ng ng−êi b¹n tèt nªn cho vay kh«ng lÊy l·i. Ng−êi mÑ nhí ®Õn Quang lµ mét ®øa con chu ®¸o vµ ng−êi bè th−¬ng yªu con. Kh¸c h¼n víi nh÷ng h×nh ¶nh xÊu vÒ nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch vµ nhiÔm HIV/AIDS mäi ng−êi vÉn thÊy trªn ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng, ng−êi mÑ nãi r»ng Quang ch−a bao giê lÊy c¾p bÊt cø vËt g× cña gia ®×nh còng nh− hµng xãm. Víi h×nh ¶nh tèt ®Ñp nµy, ng−êi mÑ vµ c¶ gia ®×nh Quang tiÕp tôc mét cuéc sèng míi cïng víi nh÷ng kho¶n nî nÇn do èm ®au cña Quang ®Ó l¹i.

3.1.2 Kªnh t¸c ®éng II – ¶nh h−ëng thu nhËp

PhÇn nµy ®¸nh gi¸ vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi thu nhËp hé gia ®×nh. MÊt thu nhËp cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS do bá viÖc lµm hoÆc do lµm viÖc Ýt ®i cã lÏ còng ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt nÕu hä lµ nh÷ng ng−êi trô cét kinh tÕ trong hé gia ®×nh. T−¬ng tù nh− vËy, thu nhËp cña nh÷ng ng−êi ch¨m sãc cã thÓ còng gi¶m ®i hoÆc kh«ng cßn nÕu hä ph¶i tõ bá c«ng viÖc hoÆc lµm viÖc Ýt giê h¬n ®Ó ch¨m sãc thµnh viªn nhiÔm HIV/AIDS trong hé gia ®×nh.

3.1.2.1 MÊt thu nhËp cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

Trong sè 129 ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ®iÒu tra, 42 ng−êi cã viÖc lµm vµo thêi ®iÓm tiÕn hµnh cuéc ®iÒu tra hoÆc cã viÖc lµm tr−íc khi qua ®êi. Trong sè 87 ng−êi cßn l¹i, 22 ng−êi ch−a bao giê ®i lµm c¶. Nh÷ng ng−êi ch−a bao giê ®i lµm nµy phÇn lín lµ ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy vµ nh÷ng ng−êi kh¸ trÎ. NhiÒu ng−êi trong cuéc ®iÒu tra nµy ®· bÞ nghiÖn ngay sau khi häc xong trung häc vµ ch−a bao giê ®i lµm.

65 ng−êi ®· b¸o ço lµ bá viÖc ngay sau khi bÞ nhiÔm HIV/AIDS. PhÇn lín lý do mÊt viÖc lµ qu¸ yÕu nªn kh«ng thÓ ®i lµm ®−îc (66%). ChØ mét sè nhá ®· nãi r»ng hä vÉn cßn kháe vµo lóc hä mÊt viÖc, nh−ng kh«ng ®−îc ®i lµm do t×nh tr¹ng d−¬ng tÝnh HIV cña hä. Nãi mét çch kh¸c, kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö d−êng nh− kh«ng ®¹i diÖn g©y ra khã kh¨n lín cho nh÷ng ng−êi ®−îc ®iÒu tra trong nghiªn cøu nµy. §iÒu nµy cã thÓ cã hai lý do: ë ViÖt Nam hÇu hÕt mäi ng−êi tù lµm nghÒ n«ng, s¶n xuÊt quy m« nhá hé gia ®×nh, hoÆc lµ cã nghÒ dÞch vô nhá. T¸c ®éng ®Õn mÊt viÖc do vËy ch−a liªn quan ®Õn èm ®au. H¬n n÷a, hÇu hÕt nh÷ng ng−êi ®−îc pháng vÊn ph¸t hiÖn ra t×nh tr¹ng nhiÔm HIV rÊt muén, vµo lóc khi t×nh tr¹ng søc kháe cña hä ®· b¾t ®Çu suy sôp. Do vËy, t×nh tr¹ng søc kháe ®ang xÊu ®i hoÆc vÊn ®Ò søc kháe cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ lý do chÝnh cho hä vµ gia ®×nh hä tù bá viÖc lµm.

Thu nhËp trung b×nh hµng th¸ng cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®· bá viÖc lµ 750.000 ®ång (50 USD). Trong 42 ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®ang lµm viÖc vµo thêi ®iÓm nghiªn cøu hoÆc thêi ®iÓm ngay tr−íc khi qua ®êi, 23 ng−êi ®· nãi r»ng thu nhËp cña hä ®· gi¶m v× hä ph¸t hiÖn bÞ nhiÔm HIV. ë hÇu hÕt çc tr−êng hîp, mÊt thu nhËp lµ do t×nh tr¹ng xÊu ®i vÒ søc kháe. §èi víi nh÷ng ng−êi ch−a bá hoµn toµn viÖc lµm cã tr¶ c«ng nh−ng b¸o ço lµ thu nhËp bÞ Ýt ®i h¬n so víi tr−íc, møc gi¶m thu nhËp trung vÞ hµng th¸ng lµ gÇn nh− toµn bé nh÷ng g× hä ®· kiÕm ®−îc tr−íc ®©y (nghÜa lµ hÇu hÕt toµn bé l−¬ng cña hä hay møc trung b×nh lµ 618.000 ®ång hoÆc 40 USD).

3.1.2.2 MÊt thu nhËp cña ng−êi ch¨m sãc

Trong sè 129 ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ®iÒu tra, 31 ng−êi ®· kh«ng cÇn ng−êi gióp ®ì. Trong khi ®ã mét vµi ng−êi cÇn sù trî gióp cña Ýt nhÊt hai thµnh viªn trong gia ®×nh trë lªn. Do vËy, sè ng−êi ch¨m sãc trung b×nh cho mçi ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ 0,9, còng cã nghÜa lµ cÇn xÊp xØ mét ng−êi ®Ó ch¨m sãc cho mét ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS. Tæng céng, 116 ng−êi ®· ch¨m sãc cho 98 ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. Trung b×nh, mét ng−êi ch¨m sãc ®· dµnh gÇn 5 giê mçi ngµy cho ch¨m sãc ng−êi nhiÔm.

Nh− biÓu ®å d−íi ®©y cho thÊy, trong hÇu hÕt çc tr−êng hîp nhiÖm vô ch¨m sãc ng−êi nhiÔm HIV/AIDS r¬i vµo ng−êi phô n÷ trong gia ®×nh. Nh÷ng bµ mÑ chiÕm 51% trong sè nh÷ng ng−êi ch¨m sãc, tiÕp ®ã lµ ng−êi vî chiÕm 16%. Nh÷ng «ng bè chiÕm 10% vµ chÞ em g¸i chiÕm 7%. Nh÷ng ng−êi ch¨m sãc kh¸c gåm «ng bµ, anh em vµ con çi. Thó vÞ cÇn l−u ý lµ nh÷ng ®øa con (kh«ng ph¶i con g¸i vµ còng kh«ng ph¶i con trai) kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi ch¨m sãc chÝnh cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. Ýt nhÊt ®iÒu nµy cã thÓ mét phÇn do thùc tÕ lµ gÇn mét nöa nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong nghiªn cøu ch−a kÕt h«n vµ do ®ã ch−a cã con çi.

12

BiÓu ®å 7: Nh÷ng ng−êi ch¨m sãc ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

24% nh÷ng ng−êi ch¨m sãc ®· b¸o ço r»ng ®· bá viÖc lµm ®Ó dµnh thêi gian cho ng−êi nhiÔm. Trung b×nh thu nhËp hµng th¸ng mÊt ®i cña 28 ng−êi nµy lµ 488.000 ®ång (33 USD). Thªm vµo ®ã, 42 ng−êi (36,2%) ®· bÞ gi¶m thu nhËp dÉn tíi gi¶m thu nhËp trung b×nh hµng th¸ng xuèng cßn 478.000 ®ång (31 USD).

Çc biÓu ®å nµy cho thÊy nh÷ng thµnh viªn hé gia ®×nh kiÕm sèng ®−îc Ýt h¬n lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn bá viÖc ®Ó ch¨m sãc çc thµnh viªn bÞ èm trong gia ®×nh. H¬n mét nöa nh÷ng ng−êi ch¨m sãc ®· nãi r»ng hä ®· kh«ng ph¶i nghØ mét ngµy nµo ®Ó ch¨m sãc thµnh viªn bÞ nhiÔm trong gia ®×nh. §iÒu nµy cã thÓ do thùc tÕ nhiÒu ng−êi ch¨m sãc lµ nh÷ng bµ mÑ vµ nh÷ng ng−êi vî. Hä lµ nh÷ng ng−êi kh«ng mÊt ®i nh÷ng ngµy lµm c«ng nh−ng cã thÓ ph¶i mÊt ®i thêi gian hä th−êng dµnh cho c«ng viÖc néi trî vµ c«ng viÖc kh¸c trong gia ®×nh.

Thu nhËp hµng n¨m cña ng−êi ch¨m sãc ®· bá viÖc lµm lµ 5.856.000 ®ång (396 USD). Nh÷ng ng−êi ch¨m sãc ®· kh«ng ph¶i bá viÖc lµm cã tr¶ c«ng nh−ng bÞ gi¶m thu nhËp do lµm viÖc Ýt giê h¬n ®· b¸o ço thu nhËp trung b×nh hµng n¨m lµ 5.580.000 ®ång (372 USD).

3.1.3 Kªnh t¸c ®éng III – çc chiÕn l−îc ®èi phã vÒ tµi chÝnh vµ çc t¸c ®éng kh¸c

T¸c ®éng chung do ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp ®«i khi ®¶o ng−îc ®−îc. Møc ®é mét hé gia ®×nh qu¶n lý nguy c¬ tr¸nh chuyÓn sang lo¹i kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®−îc do hËu qu¶ tµi chÝnh phô thuéc vµo sù thµnh c«ng cña çc ho¹t ®éng gi¶m nguy c¬ vµ nguån lùc kinh tÕ nh− ®Êt ®ai, lao ®éng vµ vèn s½n cã ®èi víi hé gia ®×nh. Mét yÕu tè quyÕt ®Þnh quan träng kh¸c lµ møc ®é hç trî cña céng ®ång.

3.1.3.1 §èi phã víi mÊt thu nhËp

Thêi ®iÓm hé gia ®×nh b¾t ®Çu ph¶i vËt lén víi tµi chÝnh hÇu hÕt lµ ®óng vµo lóc thµnh viªn trong gia ®×nh ®−îc chÈn ®o¸n lµ nhiÔm HIV/AIDS. Trong ®iÒu tra, sù kh¸c biÖt lµ ë çc giai ®o¹n bÖnh vµ çc chiÕn l−îc ®èi phã víi mÊt thu nhËp, t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ vµ çc chi phÝ cho tang lÔ. Quan träng l−u ý lµ çc nç lùc ®−¬ng ®Çu cña hé gia ®×nh lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ liªn tôc. Th−êng kh«ng thÓ ph©n biÖt gi÷a çc chiÕn l−îc ®èi phã ®èi víi çc t¸c ®éng kh¸c nhau cña HIV/AIDS lªn hé gia ®×nh.

B¶ng d−íi ®©y liÖt kª çc chiÕn l−îc kh¸c nhau mµ hé gia ®×nh ®· ¸p dông ®Ó ®−¬ng ®Çu víi mÊt thu nhËp do nhu cÇu phôc vô ng−êi nhiÔm HIV: mÊt thu nhËp cña ng−êi nhiÔm vµ cña ng−êi ch¨m sãc. M−în tiÒn lµ h×nh thøc ®èi phã th«ng th−êng nhÊt, tiÕp theo lµ chiÕn l−îc

13

gi¶m tiªu dïng kh¸c. Çc chiÕn l−îc ®èi phã nµy kh«ng kh¸c nhau nhiÒu so víi çc chiÕn l−îc ®· ®−îc çc hé gia ®×nh tr¶i qua çc c¬n sèc vÒ kinh tÕ ¸p dông25.

B¶ng 8: Çc chiÕn l−îc hé gia ®×nh ¸p dông ®èi phã víi mÊt thu nhËp

Çc chiÕn l−îc ®èi phã Tû lÖ hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

Vay m−în tiÒn tõ b¹n bÌ vµ ng−êi th©n 36,0%

C¾t gi¶m chi tiªu cho ¨n uèng 28,8%

Vay tiÒn tõ ng−êi cho vay tiÒn nÆng l·i 27,2%

Gi¶m chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe cña thµnh viªn kh¸c trong hé gia ®×nh

25,6%

B¸n tµi s¶n kÓ c¶ ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt 20,8%

Ng−êi giµ ®i lµm ®Ó cã thu nhËp 17,6%

B¸n ®Êt/nhµ 5,6%

Con çi ph¶i bá häc 3,2%

Göi con çi ®i lµm kiÕm thu nhËp 2,4%

Göi con çi cho ng−êi kh¸c nu«i 1,6%

NhËn vay tõ çc ch−¬ng tr×nh tÝn dông 1,6%

Nguån: Nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng ®èi víi hé gia ®×nh

Quan s¸t cã chñ ®Ých cho thÊy sè thµnh viªn cao tuæi trong gia ®×nh ph¶i ®i lµm ®Ó ®−îc tr¶ c«ng bï ®¾p l¹i viÖc mÊt thu nhËp cña nh÷ng ng−êi ë ®é tuæi lao ®éng. Nam vµ n÷ cao tuæi cã thÓ b¸n rau qu¶ hoÆc ®¹p xÝch l« ®Ó tr¶ cho nh÷ng chi phÝ c¬ b¶n cña gia ®×nh. T¸c ®éng tr−íc m¾t ®èi víi trÎ em kh«ng cã b»ng chøng râ rµng. L−u ý lµ kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc hé gia ®×nh hoÆc nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong ®iÒu tra cã con çi.

3.1.3.2 §èi phã víi gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe

46 hé gia ®×nh trong nghiªn cøu ®· sö dông çc kho¶n dµnh dôm trong gia ®×nh chi tr¶ cho chi tiªu ch¨m sãc søc kháe cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. Vay m−în vµ gi¶m tiªu dïng vÉn lµ mét ®¸p øng th«ng th−êng nhÊt ®èi víi gi¶m thu nhËp kh¶ dông trong gia ®×nh do nhu cÇu cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS g©y ra.

GÇn 14% hé gia ®×nh ®−îc miÔn hoÆc gi¶m phÝ kh¸m ch÷a bÖnh t¹i çc c¬ së y tÕ. ChØ 1/3 (35,7%) hé gia ®×nh ®· nãi r»ng hä cã thÓ tr¶ toµn bé çc chi phÝ y tÕ cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS tõ kho¶n dµnh dôm cña gia ®×nh. Vay m−în vµ gi¶m tiªu dïng vÉn lµ çc chiÕn l−îc th«ng th−êng nhÊt ®Ó ®−¬ng ®Çu víi gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe.

25 Çc vÝ dô vÒ chiÕn l−îc ®èi phã víi c¬n sèc kinh tÕ ë ViÖt Nam ®· ®−îc x¸c ®Þnh trong çc ®¸nh gi¸ nghÌo ®ãi

cã sù tham gia cña ng−êi d©n vµ trong çc ®iÒu tra ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng gåm: (1) vay m−în thãc lóa tõ hä hµng, b¹n bÌ, hµng xãm hoÆc ng−êi cho vay nÆng l·i; (2) t¨ng lao ®éng trong hé gia ®×nh; (3) gi¶m tiªu dïng; (4) b¸n tµi s¶n; (5) di c− vµ ly t¸n gia ®×nh; (6) gia t¨ng sö dông çc nguån lùc vÒ tµi s¶n th«ng th−êng; (7) nhËn quµ vµ (8) vèn x· héi (Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xãa ®ãi gi¶m nghÌo 2002: 17). Çc hé gia ®×nh míi ®−îc h×nh thµnh ®Æc biÖt th−¬ng tæn v× cã Ýt ng−êi lín ®i lµm h¬n trong gia ®×nh. Vay m−în tiÒn còng nh− b¸n ®Êt hoÆc çc c«ng cô s¶n xuÊt kh¸c cã thÓ dÉn ®Õn bÉy nî nÇn (Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c vÒ Xãa ®ãi gi¶m nghÌo 2000: 95).

14

BiÓu ®å 8: çc nguån chÝnh chi tr¶ ch¨m sãc søc kháe

0

10

20

30

40

50

Dµnh dôm gia ®×nh

Vay m−înmét lÇn

Vay m−în hoµn toµn

Gi¶m phÝy tÕ

B¸n ®Êt hoÆctµi s¶n

B¸n s¶n phÈmgia ®×nh

Gi¶m tiªu dïng

Sè

hé g

ia ®

×nh

Çc ph¸t hiÖn nµy nhÊt qu¸n víi çc ph¸t hiÖn tõ §iÒu tra Tµi chÝnh Y tÕ ViÖt Nam víi kÕt luËn lµ çc hé gia ®×nh trong nhãm ng−êi nghÌo ®ãi nhÊt lÖ thuéc nhiÒu h¬n vµo viÖc vay m−în vµ b¸n tµi s¶n h¬n lµ kho¶n dµnh dôm so víi çc hé gia ®×nh thuéc çc nhãm ng−êi giµu h¬n.

B¶ng 9: Nguån tµi chÝnh cho ch¨m sãc søc kháe cho n¨m nhãm giµu nghÌo

Nguån Nhãm 1 Nhãm 2 Nhãm 3 Nhãm 4 Nhãm 5

Kho¶n dµnh dôm 43,0% 51,7% 62,5% 72,5% 86,7%

Vay m−în 46,0% 39,0% 29,5% 19,9% 9,2%

B¸n çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp 8,0% 6,0% 4,5% 2,7% 1,5%

B¸n tµi s¶n 60,0% 0,3% 0,2% 0,0% 0,2%

Gi¶m çc chi tiªu kh¸c 0,0% 0,1% 0,1% 0,0% 0,0%

Hç trî tõ ng−êi th©n vµ b¹n bÌ 2,0% 2,7% 3,1% 4,8% 2,5%

Çc nguån kh¸c 0,3% 0,2% 0,1% 4,8% 2,5%

Tæng 100% 100% 100% 100% 100%

Nguån: Ph−¬ng (2003) trong Knowles vµ céng sù (2003: 113).

60% hé gia ®×nh cã thµnh viªn qua ®êi do HIV/AIDS ®· b¸o ço cã khã kh¨n chi tr¶ çc dÞch vô c¬ b¶n nh− ¨n uèng, häc hµnh, ch¨m sãc y tÕ, ®iÖn sinh ho¹t vµ ®i l¹i. Thêi gian phôc håi kinh tÕ sau khi qua ®êi cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS mÊt tíi 25 th¸ng. §iÒu nµy cho thÊy trong khi nh×n chung çc hé gia ®×nh thÝch nghi ®−îc, t¸c ®éng trùc tiÕp vÒ kinh tÕ do tö vong cã thÓ kÐo rÊt dµi.

Quan träng l−u ý lµ thêi gian phôc håi kh«ng tÝnh ®Õn t¸c ®éng gi¸n tiÕp dµi h¹n do gi¶m chi tiªu cho ¨n uèng vµ häc hµnh d−íi h×nh thøc suy dinh d−ìng vµ thµnh qu¶ vÒ häc hµnh thÊp h¬n. Çc chi phÝ c¬ héi do vËy hoµn toµn kh«ng ®−îc ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ trong thêi gian phôc håi nµy. Thêi gian phôc håi vÒ kinh tÕ ®−îc −íc tÝnh cã lÏ dµi h¬n do chÈn ®o¸n HIV/AIDS ®ang ®−îc sím h¬n. §iÒu nµy dÉn ®Õn gia t¨ng çc −íc tÝnh vÒ chi phÝ lòy tÝch cho ch¨m sãc søc kháe.

15

3.1.3.3 §−¬ng ®Çu víi çc chi phÝ cho tang lÔ

Nh− ®· ®Ò cËp tr−íc, chi tiªu trung b×nh cho tang lÔ ®−îc b¸o ço trong cuéc ®iÒu tra nµy lµ 3.380.000 ®ång (255 USD) lµ mét sè tiÒn ®¸ng kÓ ®èi víi çc hé gia ®×nh mµ tµi chÝnh ®· kiÖt quÖ sau mét thêi gian dµi ch¨m sãc ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. Chi phÝ cho tang lÔ cã lÏ t¹o ra mét c¬n sèc kinh tÕ kh¸c cho hé gia ®×nh vµ ®Èy hé gia ®×nh nhÊn s©u vµo nî nÇn.

Trªn 90% hé gia ®×nh ®· nhËn ®−îc mét sè hç trî b»ng tiÒn mÆt hoÆc hiÖn vËt khi thµnh viªn nhiÔm HIV/IADS cña gia ®×nh hä qua ®êi. Trong hÇu hÕt çc tr−êng hîp, hç trî lµ tõ nh÷ng ng−êi hµng xãm vµ hä hµng dù lÔ tang. Phóng viÕng cho gia ®×nh cña ng−êi qua ®êi mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh khi tíi dù tang lÔ rÊt phæ biÕn ë ViÖt Nam. Khi mét thµnh viªn trong gia ®×nh qua ®êi do HIV/AIDS, tang lÔ cã lÏ ®−îc tæ chøc nhá h¬n so víi khi nh÷ng ng−êi kh¸c qua ®êi do bÖnh tËt kh¸c. Do ®ã, phóng viÕng cña nh÷ng ng−êi tham dù tang lÔ cã lÏ còng nhá h¬n. Sè tiÒn trung b×nh hé gia ®×nh ®· nhËn ®−îc tõ sù gióp ®ì cho chi phÝ lÔ tang lµ 2.500.000 ®ång (167 USD). §iÒu nµy t−¬ng ®−¬ng víi kho¶ng 74% çc chi phÝ trung b×nh ®−îc b¸o ço cho mét tang lÔ.

B¶ng 10: Çc nguån kinh phÝ chÝnh ®Ó tr¶ cho chi tiªu tang lÔ

Çc chiÕn l−îc ®èi phã Sè hé gia ®×nh Tû lÖ phÇn tr¨m hé gia ®×nh

Gióp ®ì cña ng−êi th©n 18 40 %

Gióp ®ì cña b¹n bÌ 16 36 %

Vay tiÒn 20 45 %

Trong t¸m tr−êng hîp, göi tiÒn tõ hä hµng sèng ë n¬i xa còng ®−îc b¸o ço. Kh«ng cã tr−êng hîp thanh to¸n b»ng b¶o hiÓm ®−îc b¸o ço trong nghiªn cøu nµy. Cã ba tr−êng hîp nhËn ®−îc tiÒn chi tr¶ tõ tiÒn h−u trÝ vµ mét tr−êng hîp do c¬ quan cña hä chi tr¶. Vai trß cña nhµ thê, çc tæ chøc t«n gi¸o kh¸c vµ c¬ quan nhµ n−íc lµ rÊt nhá trong nh÷ng ng−êi ®−îc nghiªn cøu. Hai hé gia ®×nh ®· b¸o ço nhËn ®−îc hç trî b»ng tiÒn mÆt tõ héi phô n÷ ®Þa ph−¬ng.

Mét sè tr−êng hîp tö vong ngya sau ®ã ®· ®Ó l¹i cho thµnh viªn cßn l¹i trong gia ®×nh khã kh¨n trong chi tr¶ çc nhu cÇu tiªu dïng c¬ b¶n. 18 trong 45 hé gia ®×nh kh«ng b¸o ço bÊt cø mét khã kh¨n nµo trong chi tr¶ çc dÞch vô c¬ b¶n nh− häc hµnh, ch¨m sãc søc kháe, ¨n uèng, ®i l¹i vµ ®iÖn sinh ho¹t. Tuy nhiªn, mét sè hé gia ®×nh cßn l¹i ®· cã khã kh¨n chi tr¶ nh÷ng dÞch vô ®ã.

B¶ng 11: Çc nhu cÇu chÝnh hé gia ®×nh thÊy khã ®¸p øng sau khi ng−êi nhiÔm HIV/AIDS qua ®êi

DÞch vô Sè hé gia ®×nh Tû lÖt phÇn tr¨m hé gia ®×nh

¡n uèng 16 36 %

Gi¸o dôc 8 18 %

Ch¨m sãc y tÕ 7 16 %

3.1.3.4 T¸c ®éng ®èi víi dinh d−ìng vµ gi¸o dôc

Ban ®Çu gi¶m chi tiªu cho ¨n uèng cã lÏ chØ lµ mét t¸c ®éng nhá nhÊt ®èi víi t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña con ng−êi v× chuyÓn sang dïng thùc phÈm rÎ tiÒn h¬n chø ch−a bá mét sè lo¹i thøc ¨n nhÊt ®Þnh. T−¬ng tù, ban ®Çu gi¶m chi tiªu cho gi¸o dôc cã lÏ kh«ng ¶nh h−ëng viÖc tíi tr−êng cña con çi v× chØ c¾t gi¶m mét sè chi tiªu häc hµnh kh«ng thiÕt yÕu. Giai ®o¹n nµy th−êng ®−îc xem lµ cã thÓ ®¶o ng−îc ®−îc vµ cã t¸c ®éng tèi thiÓu. Tuy nhiªn, cã mét ®iÓm

16

mµ chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe t¨ng dÉn ®Õn chi cho tiªu dïng gi¶m ®i ®¸ng kÓ vµ t¸c ®éng tiªu tùc tíi sù ®Õn tr−êng vµ t×nh tr¹ng dinh d−ìng.

Khi ph¶i ch¨m sãc, hé gia ®×nh cã thÓ cã mét sè lùa chän ®Ó h¹n chÕ tèi ®a møc mÊt m¸t chung. ViÖc ch¨m sãc cã thÓ do mét ®øa trÎ hay mét ng−êi lín thùc hiÖn. Do ®ã, hé gia ®×nh cã thÓ sÏ so s¸nh mÊt m¸t vÒ thu nhËp do gi¶m giê lµm viÖc cña mét ng−êi lín víi sè tiÒn kiÕm ®−îc trong t−¬ng lai do ®øa trÎ ph¶i bá häc. V× kh¶ n¨ng kiÕm tiÒn cña phô n÷ nãi chung lµ thÊp h¬n so víi nam giíi, çc bÐ g¸i th−êng ph¶i bá häc nhiÒu h¬n so víi bÐ trai26. NÕu mét ng−êi lín trong gia ®×nh kh«ng cã viÖc lµm hay thÊt nghiÖp, quyÕt ®Þnh cã hay kh«ng ®Ó ®øa trÎ bá häc cã thÓ bÞ tr× ho·n phô thuéc vµo sù tù nguyÖn cña ng−êi lín ®¶m nhiÖm viÖc ch¨m sãc vµ tiÕp tôc chi tr¶ cho häc hµnh sÏ gióp gi÷ ®øa trÎ tiÕp tôc ®Õn tr−êng27. Gi¸ trÞ hiÓn nhiªn cña gi¸o dôc ®ãng mét vai trß quan träng trong sù c©n nh¾c nµy.

Cuèi cïng, hÇu hÕt çc hé gia ®×nh chuyÓn tõ giai ®o¹n t¸c ®éng cã thÓ ®¶o ng−îc ®−îc vµ t¸c ®éng tèi thiÓu nhÊt sang giai ®o¹n t¸c ®éng cã thÓ ®¶o ng−îc ®−îc vµ t¸c ®éng ®¸ng kÓ. Mét sè hé gia ®×nh chuyÓn sang giai ®o¹n t¸c ®éng kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®−îc. Gi¶m ®Õn tr−êng lµ mét ph−¬ng tiÖn ®Ó duy tr× chi tiªu cho ¨n uèng (nghÜa lµ hoÆc ®Õn tr−êng kh«ng th−êng xuyªn hoÆc bá häc hoµn toµn) th−êng ®−îc thÊy trong giai ®o¹n hai. §øa trÎ bá häc cã thÓ gióp hé gia ®×nh gi÷ ®−îc chi tiªu hiÖn t¹i nh−ng còng dÉn tíi gi¶m ®Çu t− cho gi¸o dôc – gi¸o dôc cã lÏ lµ mét gi¸ trÞ lín vÒ l©u dµi. Vµo lóc nµy giai ®o¹n t¸c ®éng kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®−îc b¾t ®Çu. Çc hé gia ®×nh cã thÓ so tÝnh viÖc b¸n çc c«ng sô s¶n xuÊt víi viÖc kh«ng cho con çi ®Õn tr−êng.

ChØ dùa trªn d÷ liÖu cña nghiªn cøu tr−êng hîp, chóng ta kh«ng thÓ l−îng hãa ®−îc sù ®¸p øng cña chi tiªu cho ¨n uèng vµ gi¸o dôc ®èi víi gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe. V× vËy, mét ph©n tÝch kinh tÕ sö dông çc d÷ liÖu tõ §iÒu tra møc sèng ViÖt Nam ®· ®−îc tiÕn hµnh. Ph©n tÝch nµy cho thÊy t¨ng 100% chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi dÉn ®Õn gi¶m gÇn 1/4 chi tiªu häc hµnh cho mçi ®øa trÎ thuéc ®é tuæi ®Õn tr−êng trogn çc nhãm chi tiªu t−¬ng tù.

H¬n n÷a, gia t¨ng gÊp ®«i chi tiªu hé gia ®×nh cho ch¨m sãc søc kháe liªn ®íi ®Õn gi¶m tõ 12% ®Õn 20% chi tiªu cho ¨n uèng (phô thuéc vµo nhãm chi tiªu). Trong khi çc hé gia ®×nh trong nhãm ng−êi nghÌo ®ãi nhÊt gi¶m chi tiªu cho ¨n uèng 19,4%, çc hé gia ®×nh giµu chØ gi¶m 12% chi tiªu cña hä cho ¨n uèng.

3.1.3.5 Kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö

Kú thÞ cã hËu qu¶ ë çc cÊp ®é kh¸c nhau. Kú thÞ th«ng th−êng ®i víi çc hµnh ®éng ph©n biÖt ®èi xö vµ c¶ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö lµm tåi tÖ t¸c ®éng cña HIV/AIDS vµ ng¨n c¶n çc ®¸p øng ®èi víi dÞch. ë cÊp quèc gia, tØnh, thµnh phè vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö dÉn ®Õn gi¶m tiÕp cËn çc c¬ chÕ hç trî chÝnh thøc cho çc hé gia ®×nh cã nhu cÇu. §iÒu nµy lµ do thùc hiÖn sai lÖch çc tiªu chÝ xÐt duyÖt vµ gi¶m ph©n bæ ng©n s¸ch cho çc can thiÖp liªn quan ®Õn HIV/AIDS.

ë cÊp céng ®ång, kú thÞ c¶n trë çc c¬ chÕ hç trî kh«ng chÝnh thøc gióp çc hé gia ®×nh ®−¬ng ®Çu víi çc hËu qu¶ cña çc c¬n sèc vÒ kinh tÕ. Kú thÞ do vËy c¶n trë kh¶ n¨ng hé gia ®×nh ®¸p øng ®èi víi çc khã kh¨n vÒ kinh tÕ liªn quan ®Õn HIV/AIDS vµ gia t¨ng tÝnh th−¬ng tæn cña hä ®èi víi nghÌo ®ãi. H¬n n÷a, ®iÒu nµy lµm t¨ng sù d»n vÆt vÒ t©m lý cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS, cña gia ®×nh vµ b¹n bÌ cña hä vµ cã lÏ c¶n trë ®¸ng kÓ cuéc sèng hµng ngµy cña hä.

26 Cã b»ng chøng râ lµ trÎ em trong nh÷ng hé gia ®×nh bÞ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS cã lÏ th−êng bá häc nhiÒu h¬n

lµ nh÷ng gia ®×nh kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS (Kelly 2000; UNFPA 2003: 42; Martin 2003). Mét nghiªn cøu ë Ên §é (Maharashtra) ph¸t hiÖn ra r»ng nh÷ng ®øa trÎ trong mét hé gia ®×nh bÞ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS cã lÏ Ýt tíi tr−êng h¬n (vµ cã lÏ Ýt tiÕp cËn víi çc dÞch vô ch¨m sãc y tÕ h¬n) (Verma 2002 trong UNFPA 2003: 48).

27 ë ViÖt Nam khi trÎ em häc cÊp hai, ®Æc biÖt n¨m cÊp ba (nghÜa lµ nhãm ë líp 10-12) viÖc ®i häc kh¸ ®¾t vµ trÎ em th−êng ph¶i ®i häc xa hoÆc ph¶i ë víi hä hµng gÇn tr−êng. V× vËy, lý do vÒ chi phÝ ®i häc vµ nhu cÇu cÇn ®øa trÎ ®Ó gióp viÖc ch¨m sãc lµ yÕu tè quan träng.

17

Nghiªn cøu tr−êng hîp ®· cho thÊy çc hËu qu¶ cña kú thÞ lan vµo tÊt c¶ çc mÆt cña ®−¬ng ®Çu ®èi víi HIV/AIDS. Vay m−în tõ nh÷ng hä hµng vµ b¹n bÌ lµ c¬ chÕ ®−¬ng ®Çu th−êng ®−îc kÓ nhÊt, tuy nhiªn, hÇu nh− ch¼ng bao giê hé gia ®×nh thæ lé lý do cña hä vÒ nhu cÇu gia t¨ng tµi chÝnh v× sî bÞ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö. Trong nhiÒu tr−êng hîp, n¬i mµ t×nh tr¹ng nhiÔm HIV/AIDS ®−îc mäi ng−êi biÕt, çc hé gia ®×nh ®· ph¶i vay m−în tõ ng−êi cho vay nÆng l·i.

Nghiªn cøu còng thÊy r»ng çc hé gia ®×nh ë n«ng th«n th−êng chÞu ®ùng mét m«i tr−êng rÊt kú thÞ cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn sù tiÕp cËn çc c¬ chÕ hç trî chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc. Çc hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS th−êng c¶m thÊy c« lËp vÒ mÆt x· héi cho nªn thËm chÝ cßn tr¸nh tiÕp xóc víi nh©n viªn cña tr¹m y tÕ x·. M¹ng l−íi hç trî ®ång ®¼ng lµ c«ng cô hç trî tiÕp xóc gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS vµ gia ®×nh hä víi mét bªn lµ hÖ thèng y tÕ, ®Æc biÖt ë çc vïng n«ng th«n. ë n¬i nµo kh«ng cã m¹ng l−íi nh− vËy, nh©n viªn tr¹m y tÕ x· thÊy rÊt khã kh¨n tiÕp cËn ®−îc víi ng−êi nhiÔm HIV/AIDS.

Kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö th−êng còng cã tõ chÝnh trong gia ®×nh ng−êi nhiÔm. V× thÕ, nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS chÞu sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö tõ chÝnh nh÷ng ng−êi mµ hä cÇn sù trî gióp nhÊt vµ vµo lóc sù hç trî lµ cÇn thiÕt. VÝ dô, nh÷ng phô n÷ xÐt nghiÖm d−¬ng tÝnh víi HIV th−êng bÞ nh÷ng thµnh viªn trong gia ®×nh chång phµn nµn vµ chèi bá, thËm chÝ c¶ khi biÕt r»ng ng−êi chång cña hä lµ nghiÖn chÝch ma tóy v× thÕ rÊt cã thÓ ®· lµm l©y nhiÔm cho ng−êi vî.

Kú thÞ còng diÔn ra ë tuyÕn tØnh, thµnh phè. VÝ dô ë x· Vò T©y, tØnh Th¸i B×nh ®· ph¶i ®−¬ng ®Çu víi çc hËu qu¶ do sù chó ý trong n−íc sau khi cã çc b¸o ço nªu bËt çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn HIV/AIDS ë trong x·. KÕt qu¶ lµ nh÷ng ng−êi trÎ ë x· Vò T©y ®· bÞ tõ chèi khi xin viÖc lµm hoÆc khi xin ®i häc ë çc tØnh kh¸c. Hä còng ®· bÞ yªu cÇu xÐt nghiÖm m¸u bÊt cø khi nµo tíi çc bÖnh viÖn huyÖn vµ bÖnh viÖn tØnh. Çc çn bé lµm c«ng t¸c phßng chèng HIV/AIDS ë x· Vò T©y còng chÞu sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö.

Møc ®é kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö trong céng ®ång ViÖt Nam sÏ mét phÇn x¸c ®Þnh liÖu çc nç lùc cña ChÝnh phñ vµ çc tæ chøc lµm gi¶m sù lan trµn cña HIV/AIDS vµ lµm gi¶m nhÑ çc t¸c ®éng kinh tÕ x· héi cña dÞch cã thµnh c«ng hay kh«ng.

3.1.4 Sù s½n cã vµ nhu cÇu hç trî chÝnh thøc

Çc phÇn tr−íc ®Ò cËp çc lo¹i hç trî chÝnh thøc (b¹n bÌ, hä hµng, ng−êi cho vay tiÒn nÆng l·i) cho çc hé gia ®×nh, phÇn nµy ®Ò cËp çc kªnh hç trî chÝnh thøc kh¸c cho çc hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS.

Hç trî cã thÓ lµ dµnh cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS hoÆc çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh. ChØ cã tr−êng hîp hç trî chÝnh thøc ®−îc thÊy ë n¬i tiÕn hµnh nghiªn cøu: thÎ hé gia ®×nh nghÌo ®ãi cho nh÷ng gia ®×nh cã ®ñ mét sè tiªu chÝ nhÊt ®Þnh liªn quan ®Õn nghÌo ®ãi vµ cung cÊp thuèc miÔn phÝ cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS.

VÒ nguyªn t¾c, tÊt c¶ hé gia ®×nh cã thÎ hé gia ®×nh nghÌo ®ãi nªn ®−îc xÐt miÔn phÝ ch¨m sãc søc kháe vµ gi¶m lÖ phÝ häc hµnh cho tÊt c¶ çc thµnh viªn trong gia ®×nh. Mét vµi hé gia ®×nh ®· b¸o ço cã thÎ hé gia ®×nh nghÌo ®ãi mét lÇn, nh−ng sau ®ã ®· bÞ hñy bá vµ dµnh cho çc hé gia ®×nh nghÌo ®ãi kh¸c trong céng ®ång.

BiÓu ®å 9 vµ 10 cung cÊp çc th«ng tin vÒ con sè tuyÖt ®èi hé gia ®×nh ë bèn tØnh, thµnh phè ®−îc tiÕn hµnh nghiªn cøu b¸o ço ®· nhËn ®−îc thÎ hé gia ®×nh nghÌo ®ãi hoÆc thuèc miÔn phÝ cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ë tr¹m y tÕ x·, ph−êng. Con sè nµy kh¸ nhá, ®Æc biÖt ë hai tØnh miÒn B¾c. ë Th¸i B×nh, mét sè hé gia ®×nh ®ñ tiªu chuÈn nhËn thÎ nh−ng nãi r»ng thùc tÕ lµ hä kh«ng nhËn ®−îc thÎ. Tæng céng 23 trong 125 hé gia ®×nh trong nghiªn cøu cã thÎ hé gia ®×nh nghÌo ®ãi vµo thêi ®iÓm tiÕn hµnh nghiªn cøu.

18

BiÓu ®å 9: Hé gia ®×nh cã vµ kh«ng cã thÎ kh¸m

05

1015202530354045

Th¸i B×nh H Long¹ TP. HCM An Giang

ch÷a bÖnh cho hé nghÌo ®ãiBiÓu ®å 10: Hé gia ®×nh b¸o ço tiÕp cËn thuèc

miÔn phÝ cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

05

1015202530354045

tõ tr¹m y tÕ x∙, ph−êngS

è hé

gia

®×n

h

Kh«ng nhËn ®−îc thuèc miÔn phÝ tõ tr¹m y tÕ x·, ph−êngNhËn ®−îc thuèc miÔn phÝ tõ tr¹m y tÕ x·, ph−êng

Kh«ng nhËn ®−îc thuèc miÔn phÝ tõ tr¹m y tÕ x·, ph−êngNhËn ®−îc thuèc miÔn phÝ tõ tr¹m y tÕ x·, ph−êng

Th¸i B×nh H Long¹ TP. HCM An Giang

Sè

hé g

ia ®

×nh

Th−êng xuyªn nh÷ng ng−êi nhËn ®−îc thuèc miÔn phÝ tõ tr¹m y tÕ x·, ph−êng lµ nh÷ng hé gia ®×nh cã thÎ hé gia ®×nh nghÌo ®ãi. ë Th¸i B×nh, ng−êi nhiÔm HIV/AIDS duy nhÊt b¸o ço nhËn ®−îc thuèc miÔn phÝ ®Ó ®iÒu trÞ HIV/AIDS lµ mét phô n÷ mang thai. An Giang lµ tØnh cung cÊp thuèc miÔn phÝ cã tû lÖ bao phñ lín nhÊt. Tæng céng cã 32 hé gia ®×nh b¸o ço nhËn ®−îc thuèc miÔn phÝ ®Ó ®iÒu trÞ cho thµnh viªn bÞ nhiÔm HIV/AIDS trong gia ®×nh.

NhiÒu hé gia ®×nh ®¸nh gi¸ cao vµ biÕt ¬n tr¹m y tÕ x·, ph−êng cÊp thuèc miÔn phÝ. Trong nhiÒu tr−êng hîp, thuèc ®−îc cÊp miÔn phÝ nµy ®¬n gi¶n chØ lµ vi-ta-min vµ do ®ã rÊt rÎ. ë TP. Hå ChÝ Minh, chi tèi ®a cho mçi lÇn kª ®¬n lµ 30.000 ®ång (2 USD). §èi víi nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo ®ãi, ®iÒu nµy thÓ hiÖn mét sù trî gióp vËt chÊt ®¸ng kÓ v× thËm chÝ chi tr¶ tuy Ýt tõ tói ç nh©n còng lµ çc yÕu tè ng¨n c¶n ®¸ng kÓ tiÕp cËn ch¨m sãc y tÕ. H¬n n÷a, çc hé gia ®×nh còng ®¸nh gi¸ cao ch−¬ng tr×nh hç trî t©m lý. Nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®Õn tr¹m y tÕ x·, ph−êng nhËn thuèc (chØ ®«i khi ®Õn nh− tr−êng hîp ë thµnh phè Hå ChÝ Minh hoÆc mét lÇn trong th¸ng nh− ë An Giang). §iÒu nµy gióp duy tr× vµ t¹o ®iÒu kiÖn t− vÊn th−êng xuyªn vµ trao ®æi th«ng tin gi÷a bÖnh nh©n vµ çc çn bé y tÕ.

Cuéc ®iÒu tra còng ®· ®Æt c©u hái vÒ lo¹i hç trî hé gia ®×nh ®¸nh gi¸ cao nhÊt trong 12 th¸ng qua. Kh«ng ng¹c nhiªn sù gióp ®ì vÒ ch¨m sãc y tÕ cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ lo l¾ng nhÊt. HÇu hÕt nh÷ng hé gia ®×nh mong muèn tiÕp cËn víi thuèc vµ ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn. V× hÇu hÕt çc hé gia ®×nh ®ang ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, nªn phÇn ®«ng còng ®· bµy tá mét nhu cÇu vÒ tiÒn.

BiÓu ®å 11: Çc lo¹i hç trî mµ hé gia ®×nh cÇn nhÊt

0

10

20

30

40

50

60

§iÒu trÞ cho ng−êinhiÔm HIV/AIDS

TiÒn hç trî TiÒn vay m−în Ch¨m sãc cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

§i l¹i tíic¬ së y tÕ

ViÖc néi trî

Sè

hé g

ia ®

×nh

3.2 T¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam

§Ó ph©n tÝch t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi nghÌo ®ãi, cÇn hiÓu çc hé gia ®×nh ®· ®¸p øng víi dÞch nh− thÕ nµo qua thay ®æi çc çch tiªu dïng cña hä. Do ®ã, ®· ph©n tÝch t¸c ®éng cña HIV/AIDS do ¶nh h−ëng cña thu nhËp vµ chi tiªu lªn chi cho tiªu dïng nãi chung cña hé

19

gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. T¸c ®éng céng cña HIV/AIDS ®èi víi nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam cho tíi n¨m 2015 còng ®· ®−îc dù b¸o.

3.2.1 T¸c ®éng do ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp tíi tiªu dïng hé gia ®×nh

KÕt qu¶ cña m« h×nh dù b¸o ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp lªn hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc tr×nh bµy trong çc biÓu ®å d−íi ®©y. ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp lµm cho hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS gi¶m tõ 37% - 48% chi cho tiªu dïng (phô thuéc vµo nhãm tiªu dïng vµ liÖu cã sö dông thuèc ARV hay kh«ng).

BiÓu ®å 12: Thay ®æi chi cho tiªu dïng

-37% -40% -41% -42% -42%-42%-46% -47% -48% -48%

-60%

-50%

-40%

-30%

-20%

-10%

0%Q1 Q2 Q3 Q4 Q5

% thay ®æi chi cho tiªu dïng kh«ng dïng ARV % thay ®æi chi cho tiªu dïng cã dïng ARV

Çc hé gia ®×nh ë nhãm thø t− vµ nhãm thø n¨m vÒ giµu nghÌo cho thÊy gi¶m nhiÒu nhÊt vÒ chi cho tiªu dïng tÝnh theo ®Çu ng−êi: gi¶m 42% nÕu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong hé gia ®×nh kh«ng dïng thuèc ARV vµ gi¶m 48% nÕu sö dông thuèc ARV. Trong hai nhãm hé nghÌo ®ãi nhÊt, tiªu dïng tÝnh theo ®Çu ng−êi gi¶m 37% nÕu kh«ng dïng thuèc ARV vµ gi¶m 42% nÕu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS sö dông thuèc ARV.

HËu qu¶ lµ nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cã nhiÒu nguy c¬ bÞ nghÌo ®ãi hoÆc bÞ nhÊn s©u trong t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi. BiÓu ®å d−íi ®©y cho thÊy t¸c ®éng cña HIV/AIDS vÒ chi cho tiªu dïng tÝnh theo ®Çu ng−êi ®èi víi çc møc chuÈn nghÌo ®ãi.

Phô ch−¬ng II vÒ kü thuËt ®−a ra çc th«ng tin chi tiÕt h¬n vÒ m« pháng vµ çc biÓu ®å liªn quan.

BiÓu ®å 13: t¸c ®éng lªn chi tiªu cho y tÕ liªn quan ®Õn chuÈn nghÌo

$74

$108 $139 $166

$407

$49 $68

$87

$102

$248

$46 $62

$78 $91

$222

$0 $50

$100 $150 $200 $250 $300 $350 $400 $450

Q1

Q2

Q3

Q4

Q5 C

hi c

ho ti

ªu d

ïng

tÝnh

theo

®Çu

ng−

êi

Nhãm 1: nhiÔm HIV, cã triÖu chøng, ch−a chuyÓn sang AIDS-

Nhãm 2: ng−êi bÞ AIDS kh«ng dïng thuèc ARV Nhãm 3: ng−êi bÞ AIDS cã sö dông ARV

ChuÈn nghÌo

ChuÈn nghÌol−¬ng thùc

Trõ çc hé gia ®×nh trong nhãm giµu nhÊt, tÊt c¶ çc hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS sÏ r¬i xuèng d−íi chuÈn nghÌo ®ãi chung do ¶nh h−ëng cña thu nhËp vµ chi tiªu do HIV/AIDS. §iÒu nµy ®−îc minh häa trong biÓu ®å trªn. Çc hé gia ®×nh ë nhãm giµu nghÌo thø ba vµ thø

20

t− sÏ thµnh nghÌo ®ãi míi cho dï cã hay kh«ng sö dông thuèc ARV. H¬n n÷a, ¶nh h−ëng cña thu nhËp vµ chi tiªu sÏ lµm cho nhiÒu hé gia ®×nh trong hai nhãm nghÌo ®ãi nhÊt r¬i xuèng d−íi chuÈn nghÌo vÒ l−¬ng thùc. Nãi mét çch kh¸c, nhiÒu trong sè nh÷ng hé gia ®×nh nµy sÏ kh«ng thÓ ®¸p øng çc nhu cÇu c¬ b¶n nhÊt vÒ tiªu dïng cho ¨n uèng vµ sè n¨ng l−îng cÇn cho ®Çu ng−êi mçi ngµy lµ 2.100 ka-lo.

Sù kh¸c nhau gi÷a nh÷ng hé gia ®×nh sö dông vµ kh«ng sö dông thuèc ARV kh«ng lín nh− ai ®ã th−êng nghÜ v× chi phÝ cao cña thuèc ARV. VÒ vÊn ®Ò nµy quan träng l−u ý lµ chi tiªu ®−îc xem xÐt trong ph©n tÝch nµy lµ chi tiªu thùc sù, kh«ng t−¬ng ®−¬ng víi nh÷ng g× ng−êi nhiÔm HIV/AIDS sö dông liÖu ph¸p dïng thuèc ARV lÏ ra dïng. H¹n chÕ kh¸c trong nghiªn cøu nµy lµ rÊt Ýt ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cã sö dông liÖu ph¸p dïng thuèc ARV.

Nghiªn cøu tr−êng hîp thÊy r»ng thËm chÝ khi ng−êi nhiÔm HIV/AIDS sö dông thuèc ARV, hä kh«ng theo ®ñ toµn bé ph¸c ®å ®iÒu trÞ do çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cÇu (nh− gi¸ c¶ phï hîp) vµ cung (nh− sù s½n cã cña thuèc). H¬n n÷a, t¸c ®éng lªn chi cho tiªu dïng lµ sù kÕt hîp cña ¶nh h−ëng chi tiªu vµ thu nhËp. Do vËy, t¸c ®éng tiªu cùc cña thu nhËp gi¶m ®i khi mäi ng−êi cã thÓ t¹o ra kinh tÕ vµ ®ãng gãp vµo thu nhËp gia ®×nh do liÖu ph¸p dïng thuèc ARV.

T¸c ®éng tæng hîp cña HIV/AIDS ®èi víi nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam

PhÇn tr−íc ®· tËp trung vµo t¸c ®éng do ¶nh h−ëng chi tiªu vµ thu nhËp ë cÊp hé gia ®×nh. PhÇn nµy sÏ ph©n tÝch vµ dù b¸o t¸c ®éng tæng hîp cña çc ¶nh h−ëng ®èi víi hé gia ®×nh ®èi víi nghÌo ®ãi nãi chung ë ViÖt Nam. ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh qu¶ gi¶m nghÌo ®ãi ®¸ng kÓ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ ®· ®¹t ®−îc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû thø nhÊt lµ gi¶m mét nöa møc cùc kú nghÌo ®ãi ®−îc x¸c ®Þnh vµo n¨m 1990.

Trong khi sè ®«ng ng−êi d©n ngµy nay vÉn sèng trong nghÌo ®ãi, trong thËp kû qua ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc kÕt qu¶ ®¸ng kÓ trong xãa ®ãi gi¶m nghÌo. N¨m 1990, 75% ng−êi ViÖt Nam ®−îc xem lµ nghÌo ®ãi (Trung t©m Kinh tÕ Quèc tÕ 2003). Tû lÖ nghÌo ®ãi ®· gi¶m tõ 58% vµo n¨m 1993 xuèng cßn 29% vµo n¨m 2002. T−¬ng tù, 25% sè hé gia ®×nh ë d−íi møc nghÌo l−¬ng thùc vµo n¨m 1993 vµ vµo n¨m 2002 tû lÖ nµy gi¶m xuèng cßn 11% (Ng©n hµng ThÕ giíi 2003b: 9). Bªn c¹nh ®ã, ViÖt Nam ®· gi¶m sè ng−êi d©n sèng ë møc d−íi 1 USD mét ngµy (®©y lµ mét çch ®o møc nghÌo ®ãi kh¸c) tõ 51% vµo n¨m 1993 xuèng cßn 14% vµo n¨m 2002 (Ng©n hµng ThÕ giíi 2003b: 15).

Møc nghÌo ®ãi ®· gi¶m ë tÊt c¶ çc ®Þa ph−¬ng cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, sù kh¸c nhau vÒ thu nhËp gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n t¨ng lªn cho r»ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc h¹n chÕ nhËp c− tõ n«ng th«n vµo thµnh thÞ cã lÏ t−¬ng t¸c víi çc nç lùc xãa ®ãi gi¶m nghÌo. D©n téc thiÓu sè ®¹t møc gi¶m nghÌo ®ãi thÊp h¬n (tõ 86% xuèng 75%) so víi d©n téc kinh (tõ 54% xuèng 31%). Cã çc chØ b¸o cho thÊy giai ®o¹n dÔ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ xãa ®ãi gi¶m nghÌo ®· hÕt vµ tû lÖ gi¶m nghÌo ®ãi tiÕp theo ®¹t ®−îc sÏ rÊt khã kh¨n thËm chÝ c¶ khi tèc ®é t¨ng tr−ëng m¹nh ®−îc duy tr×.

21

BiÓu ®å 14: NghÌo ®ãi ë ViÖt Nam (1993-2002)

58%

37%

29% 25% 15%

11%

0%

10%

20% 30%

40%

50%

60%

70%

1993

1998

2002

Tû lÖ nghÌo

Tû lÖ nghÌo l−¬ng thùc

Nguån: Ng©n hµng thÕ giíi 2003

¦íc tÝnh t¸c ®éng lªn nghÌo ®ãi dùa vµo −íc tÝnh vµ dù b¸o chÝnh thøc cña ViÖt Nam28. BiÓu ®å d−íi ®©y cho thÊy t¸c ®éng hµng n¨m cña HIV/AIDS ®èi víi nghÌo ®ãi giai ®o¹n tõ n¨m 2004 ®Õn 201529. N¨m 2015 ®−îc chän lµ ®iÓm kÕt thóc cña dù b¸o v× çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû ®Æt ra ®Õn n¨m 2015. ¦íc tÝnh lµ vµo n¨m 2004, 126.000 ng−êi ViÖt Nam hoÆc lµ míi bÞ nghÌo ®ãi hoÆc bÞ nghÌo ®ãi h¬n do HIV/AIDS. Con sè nµy cã lÏ tiÒm tµng gia t¨ng trong thËp kû tíi lªn møc 404.000 ng−êi nghÌo ®ãi vµo n¨m 2015. 36% con sè nµy sÏ lµ nghÌo ®ãi míi vµ 64% r¬i vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi h¬n.

BiÓu ®å 15: Sè ng−êi bÞ ®Èy xuèng nghÌo ®ãi do HIV/AIDS (2004-2015)

0

100.000 200.000 300.000 400.000 500.000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Míi nghÌo

BÞ ®Èy xuèng nghÌo h¬n

Nh− b−íc tiÕp theo, çc ph¸t hiÖn nµy ®−îc so s¸nh víi çc thµnh qu¶ ®¹t ®−îc cña gi¶m nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam ®−îc b¸o ço hiÖn nay. BiÓu ®å d−íi ®©y cho thÊy thay ®æi trung b×nh hµng n¨m vÒ çc thµnh qu¶ gi¶m nghÌo ®ãi. Tõ n¨m 1993, tû suÊt nghÌo ®ãi ®Çu ng−êi ®· gi¶m ë møc trung b×nh hµng n¨m lµ 3,2%. ¦íc tÝnh lµ HIV/AIDS sÏ lµm gi¶m çc nç lùc xãa ®ãi gi¶m nghÌo cho giai ®o¹n tõ 2004 ®Õn 2015 lµ 0,1% ®Õn 0,2% mçi n¨m. BiÓu ®å d−íi ®©y cho thÊy t¸c ®éng tiÒm tµng cña HIV/AIDS lªn xãa ®ãi gi¶m nghÌo cho giai ®o¹n tõ 2004 ®Õn 2015.

28

Nhãm kü thuËt dù b¸o vµ −íc tÝnh 2004 29

Ph−¬ng ph¸p m« pháng t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi nghÌo m« t¶ trong Phô ch−¬ng kü thuËt II.

22

BiÓu ®å 16: Gi¶m nghÌo ®ãi cã vµ kh«ng cã HIV/AIDS (2004-2015)

10%

14%

18% 22% 26% 30%

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Kh«ng cã AIDS cã AIDS

Con sè trung b×nh xÊp xØ 176.000 ng−êi hµng n¨m r¬i vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi do HIV/AIDS lµ kh¸ nhá. Tuy nhiªn, tÝnh to¸n nµy chØ sö dông chØ sè tû suÊt nghÌo ®ãi ®Çu ng−êi - chØ tÝnh nh÷ng ng−êi míi bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi. Nh÷ng ng−êi tr−íc ®©y ®· nghÌo ®ãi vµ bÞ nhÊn s©u h¬n xuèng møc nghÌo ®ãi do HIV/AIDS ch−a hÒ ®−îc tÝnh ®Õn.

3.2.2 MÊt ®i çc ®Çu t− vÒ gi¸o dôc

T− nh©n vµ nhµ n−íc ®Çu t− cho gi¸o dôc, mét phÇn nh−ng kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶ víi mong muèn cuèi cïng lµ mçi sinh viªn sÏ ®ãng gãp cho sù gia t¨ng nÒn kinh tÕ. §èi víi mçi ng−êi trÎ qua ®êi sím do HIV/AIDS, sù ®Òn ®¸p tõ ®Çu t− cho gi¸o dôc sÏ kh«ng cã. T−¬ng tù nh− vËy, sù hy sinh vµ ®Çu t− cña çc gia ®×nh ë cÊp hé gia ®×nh kh«ng ®¸p l¹i thµnh vËt chÊt khi mét thµnh viªn trÎ trong gia ®×nh qua ®êi sím.

KÕt qu¶ mong muèn ®em l¹i cho nÒn kinh tÕ tõ ®Çu t− cho gi¸o dôc kh«ng thµnh hiÖn thùc khi ng−êi trÎ qua ®êi do HIV/AIDS. §ãng gãp cho ®Çu t− vµo gi¸o dôc tõ çc nguån lùc ®Þa ph−¬ng (cho dï tõ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng hay hé gia ®×nh) ®· t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m qua. V× trªn 1/3 ®Çu t− cho gi¸o dôc lµ tõ çc hé gia ®×nh, nªn ®©y lµ mét kho¶n kh¸ lín.

Héi tô çc ¶nh h−ëng cña thu nhËp vµ chi tiªu ®−îc x¸c ®Þnh ë phÇn tr−íc vµ thùc tÕ lµ ®Çu t− cho gi¸o dôc cña çc hé gia ®×nh cã lÏ kh«ng bao giê tÝnh ®−îc b»ng vËt chÊt cho thÊy çc hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS hiÖn nay ®ang g¸nh chÞu hËu qu¶ cña dÞch30.

3.3 ¸p lùc lªn ngµnh y tÕ trong ®¸p øng víi HIV/AIDS

Trong nh÷ng giai ®o¹n sím cña dÞch, ®¸p øng cña ngµnh y tÕ phÇn lín tËp trung vµo dù phßng nhiÔm míi. Khi ngµy cµng nhiÒu ng−êi bÞ nhiÔm, ngµnh y tÕ thÊy t¨ng t¸c ®éng ®èi víi nhu cÇu çc dÞch vô y tÕ do sè m¾c vµ sè qua ®êi liªn quan ®Õn HIV/AIDS. V× vËy ngµnh y tÕ chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña HIV/AIDS trong khi çc ngµnh kh¸c cã lÏ chÞu nhiÒu çc t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña dÞch. Ngµnh y tÕ chÞu çc t¸c ®éng do dÞch sím h¬n bÊt cø ngµnh nµo kh¸c.

Çc chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe lµ g¸nh nÆng lín nhÊt lªn chi tiªu dïng cña çc hé gia ®×nh bÞ ¶nh h−ëng bëi dÞch. Nh− ®· ph¸t hiÖn trong nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh, çc hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cã lÏ ®¸nh gi¸ cao nhÊt sù trî gióp cho çc chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe. Do ®ã, ®−îc tÝnh hç trî Nhµ n−íc bao nhiªu trë thµnh quan träng. HiÓu râ h¬n vÒ çc chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS lµ bøc thiÕt cho ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc chia sÎ çc chi phÝ ch¨m sãc søc kháe liªn quan ®Õn HIV/AIDS. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nµy, mét nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng

30 Mét t¸c ®éng l©u dµi kh¸c liªn quan ®Õn gi¸o dôc do HIV/AIDS còng ®· ®−îc x¸c ®Þnh trong tµi liÖu. T¸c ®éng

l©u dµi ®−îc Bell vµ céng sù (2003) x¸c ®Þnh lµ çc ¶nh h−ëng thu nhËp vµ chi tiªu do HIV/AIDS lªn hé gia ®×nh còng lµm gi¶m çc nguån lùc cho gia ®×nh trong cuéc sèng, t¸c ®éng tiªu cùc, vÝ dô lªn gi¸o dôc. Cha mÑ cã quyÕt ®Þnh vÒ tiªu dïng hiÖn t¹i vµ ®Çu t− cho con çi. NÕu kh¶ n¨ng mét ®øa trÎ cã thÓ bÞ nhiÔm HIV khi ®· lµ vÞ thµnh niªn hoÆc ng−êi lín, cha mÑ cã lÏ kh«ng ®Çu t− cho gi¸o dôc nÕu nghÜ r»ng con çi sÏ bÞ chÕt non nh− vËy. Tuy nhiªn, víi tû lÖ nhiÔm míi hiÖn nay ë ViÖt Nam nªn hËu qu¶ nµy kh«ng nh×n thÊy ngay tøc thêi.

23

cña dÞch HIV/AIDS ®èi víi bÖnh viÖn vµ toµn ngµnh y tÕ ®· ®−îc tiÕn hµnh. Chi tiÕt khung ph©n tÝch vµ çc ph−¬ng ph¸p cña nghiªn cøu tr−êng hîp ®−îc nªu trong phÇn phô ch−¬ng.

3.3.1 Chi tiªu hiÖn t¹i cña Bé Y tÕ cho HIV/AIDS

N¨m 2001, Bé Y tÕ ®· c«ng bè sè liÖu chi tiªu cho dù phßng, chÈn ®o¸n, ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS cho giai ®o¹n 1996-200031. Trªn mét nöa tæng sè chi tiªu cho HIV/AIDS ®−îc sö dông mua trang thiÕt bÞ. Çc dÞch vô ®iÒu trÞ néi tró chiÕm 1/10 tæng chi tiªu cho HIV/AIDS trong giai ®o¹n nµy.

31 Cã thÓ cã bá sãt d÷ liÖu tµi chÝnh, v× th«ng tin nµy chØ cã ®Çy ®ñ vµo thêi ®iÓm ®ang viÕt b¸o ço nµy.

24

B¶ng 12: Chi tiªu cho HIV/AIDS cña Bé Y tÕ

1997 1998 1999 2000 Tång sè

Môc chi tiªu Tû ®ång Tû ®ång %

thay ®æi Tû ®ång %

thay ®æi Tû ®ång %

thay ®æi Tû ®ång % trong tæng sè

Trang thiÕt bÞ 22,4 12,8 -43% 5,9 -54% 16,79 185% 57,89 50,10%

An toµn truyÒn m¸u 11,55 4,93 -57% 2,24 -55% 4,17 86% 22,87 19,80%

§iÒu trÞ néi tró 3,49 2,7 -23% 1,31 -51% 4,2 221% 11,7 10,10%

Theo dâi 4,12 3,69 -10% 1,67 -55% 3,69 121% 13,17 11,40%

Dù phßng BLT§TD 1,27 0,64 -50% 0,3 -53% 0,86 187% 3,07 2,70%

Dù phßng l©y truyÒn tõ mÑ sang con 0,81 0,3 -63% 0,13 -57% 0,5 285% 1,74 1,50%

Nhi khoa 0,45 0,24 -47% 0,12 -50% 0,31 158% 1,12 1,00%

Ch¨m sãc y tÕ 0,71 0,26 -63% 0,14 -46% 0,27 93% 1,38 1,20%

Dù phßng l©y truyÒn qua dÞch vô y tÕ 2,58 2,58 2,20%

Tæng (triÖu ®ång) 44,8 25,26 -43% 11,81 -54% 33,37 183% 115,52 100,00%

Tæng (triÖu USD) 3,8 1,9 0,8 2,4 Tæng phi trang thiÕt bÞ 22,4 12,76 -313% 5,91 -367% 16,58 181%

Tæng (triÖu USD) 1,9 1,0 0,4 1,2

Tæng theo % chi tiªu cña Bé Y tÕ 0,35% 0,15% 0,39% Chi tiªu cña Bé Y tÕ (triÖu ®ång) 7.303 7.873 8.556

Nguån: Bé Y tÕ (2001); Knowles vµ céng sù (2003)

Gi÷a giai ®o¹n 1997 vµ 2000, chi tiªu cña Nhµ n−íc cho HIV/AIDS liªn tôc gi¶m tõ 44.8 tû ®ång (3,8 triÖu USD) xuèng cßn 33,4 tû ®ång (2,4 triÖu USD). Cã thÓ lý gi¶i lµ chi tiªu kinh phÝ cho trang thiÕt bÞ vµo ®Çu giai ®o¹n nµy hÇu hÕt lµ ®Çu t− mét lÇn mµ kh«ng ®−îc ®Çu t− l¹i trong nh÷ng n¨m kÕ tiÕp. Tuy nhiªn, thËm chÝ chØ chi tiªu cho phÇn ho¹t ®éng th«i còng ®· gi¶m trong giai ®äan 1997 - 2000. Trong giai ®o¹n nµy, d−íi 0,5% chi tiªu cña Nhµ n−íc hµng n¨m cho ngµnh y tÕ lµ dµnh cho HIV/AIDS. Trªn 1/10 chi tiªu cho HIV/AIDS lµ dµnh cho ch¨m sãc y tÕ vµ phÇn chi tiªu cßn l¹i cho ho¹t ®éng ®−îc dµnh cho dù phßng HIV/AIDS.

Chi phÝ32 cho çn bé y tÕ ph¬i nhiÔm víi HIV/AIDS, do tai n¹n nghÒ nghiÖp, kh«ng ®−îc ®Ò cËp trong b¸o ço nµy vµ kh«ng tÝnh trong çc chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ. Tuy vËy, t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi nh©n viªn y tÕ lµ mét phÇn lo l¾ng chung vÒ HIV/AIDS trong çc çn bé nhµ n−íc. §¸ng nhÊn m¹nh lµ ChÝnh phñ ViÖt Nam chuÈn bÞ më réng ®¸p øng ®èi víi HIV/AIDS trong t×nh h×nh dÞch ®ang gia t¨ng.

Theo ghi nhËn cña Bé Y tÕ, sè bÖnh nh©n HIV/AIDS ®Õn ®iÒu trÞ ë bÖnh viÖn ®· liªn tôc gia t¨ng theo thêi gian.

32

Chi phÝ nµy th«ng th−êng bao gåm çc chi phÝ trùc tiÕp ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi vµ thuèc ARV còng nh− lµ çc chi phÝ gi¸n tiÕp do gi¶m s¶n xuÊt, gi¶m sè ngµy ®i lµm vµ mÊt ®i lao ®éng cã kü n¨ng nªn cÇn ®−îc thay thÕ do nh©n viªn bÞ chÕt.

25

B¶ng 13: Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ

Nhãm 1996 1997 1998 1999 2000 Tæng lòy tÝch Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ

194 4.631 1.145 3.445 4.111 13.526

Nh©n viªn y tÕ ph¬i nhiÔm víi HIV/AIDS ®−îc ®iÒu trÞ

0 0 22 47 88 157

Phô n÷ mang thai nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ®iÒu trÞ

0 0 3 7 51 61

TrÎ em ®−îc ®iÒu trÞ 1 4 9 26 63 103

Bé Y tÕ (2001)

3.3.2 Çc ph¸t hiÖn chÝnh vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn chi phÝ bÖnh viÖn

Çc chñ ®Ò chÝnh næi lªn tõ nghiªn cøu tr−êng hîp lµ çc dÞch vô ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS t¹i bÖnh viÖn rÊt nghÌo nµn vµ cùc kú h¹n chÕ do nguån lùc cña hÖ thèng y tÕ. Kú thÞ ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu tíi hµnh vi ®i kh¸m ch÷a bÖnh cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS vµ lµm cho hä miÔn c−ìng ®i ®iÒu trÞ do sî bÞ lé t×nh tr¹ng nhiÔm HIV/AIDS. HÇu hÕt çc chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ vÒ HIV/AIDS lµ do çc hé gia ®×nh chi tr¶.

¦íc tÝnh lµ chØ 1/3 nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ®iÒu trÞ t¹i çc c¬ së y tÕ (V¨n phßng ñy ban Quèc gia Phßng chèng AIDS 1999). §iÒu nµy cã lÏ lµ do h¹n chÕ cña bªn cung cÊp dÞch vô ®−îc ph¶n ¸nh trong chi tiªu thÊp cho ch¨m sãc y tÕ ®−îc nªu râ trong b¶ng ë phÇn tr−íc. Tuy nhiªn, b»ng chøng tõ nghiªn cøu tr−êng hîp cho r»ng kiÓu sö dông bÞ ¶nh h−ëng bëi sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö vÒ HIV/AIDS vµ thùc tÕ lµ çc gia ®×nh kh«ng muèn tuyªn bè c«ng khai t×nh tr¹ng d−¬ng tÝnh HIV cña thµnh viªn trong hé gia ®×nh. Hä sî r»ng nÕu thÊy hä ®−îc ®iÒu trÞ ë bÖnh viÖn cã thÓ dÉn ®Õn gia t¨ng sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö. Thay vµo ®ã, çc hé gia ®×nh muèn ch¨m sãc ng−êi nhiÔm HIV/AIDS t¹i nhµ vµ nÕu hä cã thÓ tr¶ ®−îc hä muèn mêi çn bé y tÕ ®Õn th¨m kh¸m t¹i nhµ.

Nghiªn cøu nµy ®· ph¸t hiÖn lµ phÇn ®«ng nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc tiÕp nhËn vµo bÖnh viÖn lµ nh÷ng ng−êi mµ gia ®×nh hä kh«ng thÓ vµ kh«ng tù nguyÖn ch¨m sãc hä (th−êng lµ nh÷ng tï nh©n, nh÷ng ng−êi cã khã kh¨n c¬ cùc vµ kh«ng cã chän lùa kh¸c). Çc phÇn tr−íc ®· th¶o luËn t¸c ®éng cña ch¨m sãc y tÕ cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lªn hé gia ®×nh.

Nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi bÖnh viÖn còng ®· cho thÊy nh÷ng bÖnh nh©n néi tró bÞ nhiÔm HIV/AIDS th−êng ®−îc ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi t¹i bÖnh viÖn nh−ng hä kh«ng tiÕp cËn víi liÖu ph¸p dïng thuèc ARV. §iÒu nµy phÇn lín do thùc tÕ lµ kh¶ n¨ng chi tr¶ cña hä rÊt thÊp. H¬n n÷a, tiÕp cËn ®Ó mua çc thuèc ARV nh− Lamizidivir, Combivir vµ Crixivan cùc kú h¹n chÕ.

Kh«ng cã bÖnh nh©n néi tró nµo trong nghiªn cøu tr−êng hîp nhËn ®−îc thuèc ARV miÔn phÝ tõ bÖnh viÖn. Çc bÖnh nh©n néi tró th−êng nghÌo ®ãi vµ kh«ng thÓ chi tr¶ cho ®iÒu trÞ thuèc ARV vµ do vËy hä chØ nhËn ®−îc ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ gi¶m nhÑ cho mét sè bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi. So s¸nh víi çc bÖnh nh©n néi tró bÞ nhiÔm HIV/AIDS, çc bÖnh nh©n ngo¹i tró nhËn ®−îc ®iÒu trÞ çc nhiÔm trïng c¬ héi vµ liÖu ph¸p dïng thuèc ARV nhiÒu h¬n. ChÝnh hä ®· tr¶ cho çc chi phÝ nµy tõ tói ç nh©n. TÊt c¶ bÖnh nh©n ngo¹i tró trong nghiªn cøu tr−êng hîp nµy ®· sö dông Ýt nhÊt mét liÒu thuèc ARV trong n¨m tr−íc khi tiÕn hµnh ®iÒu tra nµy. H¬n n÷a, hÇu hÕt bÖnh nh©n ngo¹i tró bÞ nhiÔm HIV/AIDS ®· lµm xÐt nghiÖm ®Õm tÕ bµo CD4 ®Ó theo dâi tiÕn triÓn HIV/AIDS. Nh− pháng vÊn víi çc çn bé y tÕ cho thÊy, bÖnh nh©n ngo¹i tró bÞ nhiÔm HIV/AIDS th−êng ®i th¨m kh¸m b¸c sÜ mét lÇn trong th¸ng, th−êng trïng hîp víi nh÷ng lÇn hä cã thÓ chi tr¶ dïng thuèc ARV. Nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cã xu h−íng gi¸n ®o¹n ®iÒu trÞ khi hä kh«ng thÓ chi tr¶ cho chi phÝ dïng thuèc ARV.

26

Çc chi phÝ ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn cho bÖnh nh©n HIV/AIDS ch−a ®−îc nghiªn cøu t¹i ViÖt Nam33. Çc kÕt qu¶ chi tiÕt vÒ tÝnh to¸n chi phÝ ®−îc tr×nh bµy trong phÇn phô ch−¬ng.

3.3.3 Çc dù b¸o vÒ chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ

Dù b¸o vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi ngµnh y tÕ ®· sö dông çc th«ng tin vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi nh©n khÈu, çc −íc tÝnh chi phÝ cho ®iÒu trÞ HIV/AIDS thu thËp ®−îc tõ nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi çc chi phÝ bÖnh viÖn ë ViÖt Nam vµ m« h×nh dù b¸o nguån lùc cÇn thiÕt do Tæ chøc Futures Group International ph¸t triÓn34.

Nh− ®· ®Ò cËp ë trªn, çc dù b¸o vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi ngµnh y tÕ tËp trung vµo çc yªu cÇu cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ vµ kh«ng tÝnh ®Õn çc chi phÝ vÒ phÝa nhµ cung cÊp dÞch vô liªn quan ®Õn nh©n viªn y tÕ tiÕp xóc víi HIV/AIDS. Mét c©n nh¾c chñ yÕu khi lËp kÕ ho¹ch cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS lµ ¸p dông çc dù phßng phæ qu¸t. Dù phßng phæ qu¸t vÉn lµ mét th¸ch thøc cho toµn ngµnh y tÕ vµ khi thiÕu çc ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o thÝch hîp vµ thiÕu thùc hiÖn çc dù phßng phæ cËp, sè nh©n viªn bÞ nhiÔm HIV/AIDS cã thÓ t¨ng lªn theo thêi gian v× hä gia t¨ng nguy c¬ ph¬i nhiÔm HIV/AIDS do t¨ng sè bÖnh nh©n cã HIV d−¬ng tÝnh. ¸p dông çc dù phßng phæ cËp tr¸nh l©y nhiÔm HIV/AIDS nghÜa lµ tr¸nh tiÕp xóc víi m¸u vµ çc dÞch c¬ thÓ kh¸c cña tÊt c¶ çc bÖnh nh©n v× coi nh− hä ®ang cã t¸c nh©n g©y bÖnh trong m¸u. Dù phßng phæ cËp cã thÓ ®−îc coi nh− mét phÇn cña dù phßng vµ do vËy çc chi phÝ nµy kh«ng cã trong −íc tÝnh chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ ®−îc tÝnh ë ®©y.

Çc chi phÝ ®−îc dù b¸o cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ ®−îc tr×nh bµy trong biÓu ®å d−íi ®©y. Ba viÔn c¶nh kh¸c nhau ®−îc gi¶i thÝch bëi ba møc ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ ®−îc tr×nh bµy. Møc thø nhÊt gåm çc chi phÝ cho ®iÒu trÞ, ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ gi¶m nhÑ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi, møc thø hai gåm møc thø nhÊt céng thªm çc liÖu ph¸p dù phßng çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi, vµ møc thø ba gåm møc thø hai céng thªm liÖu ph¸p ®iÒu trÞ thuèc ARV. §èi víi n¨m 2004, çc chi phÝ cho møc thø nhÊt ®−îc −íc tÝnh lµ 26,2 tû ®ång (1,7 triÖu USD) vµ ®−îc dù b¸o t¨ng lªn 45% vµo n¨m 2007 víi sè chi phÝ lµ 37,9 tû ®ång (2,5 triÖu USD). Çc chi phÝ cho møc thø hai lµ 30,7 tû ®ång (2,1 triÖu USD) cho n¨m 2004, cao h¬n 17% cho chi phÝ ë møc thø nhÊt trong cïng n¨m. Møc cã ®iÒu trÞ thuèc ARV gia t¨ng chi phÝ kh¸ cao lªn tíi 497,6 tû ®ång (33,2 triÖu USD) cho n¨m 2004, vµo n¨m 2007 møc nµy ®−îc dù b¸o lµ gi¶m xuèng cßn 252,5 tû ®ång (16,8 triÖu USD), lý do phÇn lín lµ dù kiÕn gi¶m gi¸ thuèc ARV. Nh− ®−îc tr×nh bµy trong biÓu ®å d−íi ®©y, liÖu ph¸p ®iÒu trÞ thuèc ARV lµ phÇn chÝnh cña dù b¸o çc chi phÝ.

33 Bé Y tÕ ®· ®Ò x−íng mét nghiªn cøu tÝnh to¸n çc phi phÝ bÖnh viÖn cho ®iÒu trÞ vµ ch¨m sãc HIV/AIDS –

nghiªn cøu nµy hiÖn nay ®ang ®−îc tiÕn hµnh. Nghiªn cøu nh»m (1) x¸c ®Þnh çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi chÝnh liªn quan ®Õn HIV/AIDS ë ViÖt Nam; (2) −íc tÝnh çc chi phÝ trung b×nh hµng n¨m cho ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi; vµ (3) khuyÕn nghÞ Bé Y tÕ vÒ chi phÝ trung b×nh ®iÒu trÞ HIV/AIDS cho bÖnh nh©n néi tró ®Ó gióp lËp kÕ ho¹ch ng©n s¸ch.

34 Hç trî cho Khãa häp §Æc biÖt cña §¹i héi ®ång Liªn hîp Quèc vÒ HIV/AIDS (UNGASS) tæ chøc vµo th¸ng 6/2001, UNAIDS ®· chuÈn bÞ çc −íc tÝnh vÒ tæng nguån lùc yªu cÇu cho can thiÖp HIV/AIDS vµo n¨m 2005 (Schwartlander vµ céng sù 2001). Tæ chøc Futures Group International, mét ®èi t¸c gãp phÇn ®−a ra çc −íc tÝnh cho UNGASS, ®· cËp nhËt vµ më réng çc dù b¸o tíi n¨m 2007 cho 135 n−íc trong ®ã cã ViÖt Nam, dùa trªn m« h×nh −íc tÝnh nhu cÇu nguån lùc.

27

BiÓu ®å 17: çc chi phÝ dù b¸o cho chÈn ®o¸n, ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS (2004-2007)

US$ million

0

10

20

30

40

50

60

2004 2005 2006 2007

Ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ (kh«ng dïng ARV vµ kh«ng phßng nhiÔm trïng c¬ héi)

Ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ (kh«ng dïng thuèc ARV)

Ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ (cã dïng thuèc ARV)

N¨m 2004, trªn 90% tæng chi phÝ lµ cho liÖu ph¸p ®iÒu trÞ ARV vµ çc chi phÝ liªn quan ®Õn çc xÐt nghiÖm khi sö dông thuèc ARV. Tû lÖ nµy cã thÓ gi¶m ®i kho¶ng mét nöa vµo n¨m 2007 dùa trªn gi¶ ®Þnh lµ gi¸ thuèc ARV hiÖn nay ®ang cã ë ViÖt Nam sÏ gi¶m ®¸ng kÓ tõ møc hiÖn nay lµ 3.720 USD/n¨m (®−îc x¸c ®Þnh trong nghiªn cøu tr−êng hîp nµy) xuèng møc cßn 300 USD/n¨m vµo n¨m 2007. Sè ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cÇn sö dông thuèc ARV sÏ t¨ng lªn 55%.

Çc chi phÝ ®Çu t− nh− chi cho c¬ së vËt chÊt vÒ trang thiÕt bÞ xÐt nghiÖm, v.v. kh«ng ®−îc tÝnh trong chi phÝ nµy. H¬n n÷a, n¨ng lùc phßng xÐt nghiÖm lµ mét mÆt quan träng vÒ n¨ng lùc ngµnh y tÕ ®¸p øng ®èi víi HIV/AIDS. Mét nghiªn cøu ®¸nh gi¸ n¨ng lùc xÐt nghiÖm HIV/AIDS víi 494 phßng xÐt nghiÖm cña ngµnh y tÕ ViÖt Nam tiÕn hµnh n¨m 2000 (V¨n phßng Th−êng trùc Phßng chèng AIDS Bé Y tÕ 2001). Trong sè nh÷ng phßng xÐt nghiÖm ®−îc ®iÒu tra, 1/5 cã thÓ tiÕn hµnh xÐt nghiÖm x¸c ®Þnh HIV/AIDS b»ng kü thuËt ELISA35 vµ 1/4 phßng xÐt nghiÖm cã thÓ tiÕn hµnh xÐt nghiÖm víi kü thuËt Serodia36. 4 trong 494 phßng xÐt nghiÖm cã m¸y ®Õm CD437 nh−ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng phßng xÐt nghiÖm nµy ®· vËn hµnh hÕt c«ng suÊt thiÕt kÕ v× chi phÝ cho cho xÐt nghiÖm qu¸ cao cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS, ë møc dao ®éng kho¶ng tõ 2 – 3 USD.

35 Kü thuËt ELISA (Enzyme-Linked Immuno-sorbent Assay) lµ c«ng cô c¬ b¶n vÒ miÔn dÞch l©m sµng vµ ®−îc sö

dông ®Ó sµng läc ban ®Çu ph¸t hiÖn HIV. 36 Kü thuËt Serodia lµ thö nghiÖm ng−ng kÕt h¹t ®Ó x¸c ®Þnh nhiÔm HIV. 37 M¸y ®Õm CD4 ®−îc sö dông ®Õm çc tÕ bµo cã chøc n¨ng miÔn dÞch nh− tÕ bµo CD4/CD8 ®Ó gióp sµng läc HIV

vµ cho theo dâi viÖc ®iÒu trÞ.

28

BiÓu ®å 18: C¬ cÊu chi cho chÈn ®o¸n, ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ (2004-2007)

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2004

2005

2006

2007

Ch¨m sãc gi¶m nhÑ

XÐt nghiÖm chÈn ®o¸n

§iÒu trÞ nhiÔm trïng c¬ héi

LiÖu ph¸p phßng nhiÔm trïng c¬ héi

XÐt nghiÖm cho ®iÒu trÞ ARV liÒu cao

§iÒu trÞ dïng thuèc ARV

Chi phÝ cho hai møc ch¨m sãc y tÕ c¬ b¶n cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS (cã vµ kh«ng cã liÖu ph¸p dù phßng çc nhiÔm trïng c¬ héi) chØ t−¬ng ®−¬ng víi 0,3% tæng chi tiªu ChÝnh phñ cho ngµnh y tÕ vµo n¨m 2000. Khi bæ sung thªm liÖu ph¸p dïng thuèc ARV, tû lÖ nµy t¨ng lªn kho¶ng 5,6% tæng chi tiªu cïng n¨m cña ChÝnh phñ cho ngµnh y tÕ. Nãi mét çch kh¸c, thËm chÝ nÕu ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh chi tr¶ toµn bé çc chi phÝ liªn quan ®Õn ch¨m sãc y tÕ cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS th× tæng chi tiªu y tÕ còng kh«ng t¨ng lªn nhiÒu.

Do ®ã, cã b»ng chøng lµ chi tr¶ çc møc c¬ b¶n vÒ ch¨m sãc y tÕ cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS (nh− chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ kÓ c¶ liÖu ph¸p dù phßng çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi) vÉn thuéc kh¶ n¨ng chi tr¶ ®−îc. ¦íc tÝnh ®Çy ®ñ h¬n vÒ çc chi phÝ cã ®iÒu trÞ thuèc ARV t¹i c¬ së nhµ n−íc sÏ cung cÊp th«ng tin cho ®èi tho¹i vµ th¶o luËn vÒ thùc hiÖn ®iÒu trÞ vµ ch¨m sãc cho ng−êi nhiÔm HIV/AIDS thuèc ARV. QuyÕt ®Þnh liÖu cã hay kh«ng cho phÐp tiÕp cËn réng r·i víi thuèc ARV vÉn ®ang cßn tranh c·i gay g¾t. Quan träng nhí lµ cÊp thuèc ARV cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cÇn thuèc kh«ng chØ lµ mét c©u hái vÒ nguån tµi chÝnh mµ còng cßn lµ mét c©u hái vÒ mÆt hËu cÇn vµ sù s½n cã çc nh©n viªn y tÕ cã ®ñ tr×nh ®é. H¬n n÷a, th−¬ng thuyÕt víi c«ng nghiÖp d−îc ®Ó gióp ViÖt Nam ®−îc h−ëng gi¶m gi¸ thuèc (mét sè n−íc ®· ®−îc h−ëng ®iÒu nµy) sÏ lµ mét yÕu tè chñ chèt cho qu¸ tr×nh nµy.

29

PhÇn IV: KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ

30

Tõ mét sè çch ®¸nh gi¸ nghiªn cøu ®· nªu bËt sù héi tô çc t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh. Çc ¶nh h−ëng chi tiªu vµ thu nhËp vµ mÊt m¸t ®Çu t− cho gi¸o dôc do HIV/AIDS g©y ra ®· ®Æt mét g¸nh nÆng lªn nhiÒu hé gia ®×nh. Ph©n tÝch çc t¸c ®éng ®Õn hé gia ®×nh râ rµng thÓ hiÖn lµ HIV/AIDS kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn chÝnh nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS mµ nã cßn t¸c ®éng lín h¬n nhiÒu. Çc t¸c gi¶ hy väng r»ng chØ ra çc hËu qu¶ lín h¬n cña çc t¸c ®éng do HIV/AIDS g©y ra cho trÎ em, nh÷ng ®øa con, vî chång, cha mÑ vµ «ng bµ cña nh÷ng ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS, nghiªn cøu sÏ gióp thóc ®Èy th¶o luËn vÒ HIV/AIDS ë ViÖt Nam v−ît xa chñ ®Ò tÖ n¹n x· héi vµ khu«n khæ ®¹o ®øc chª tr¸ch nh÷ng n¹n nh©n nµy.

RÊt quan träng nãi r»ng, nghiªn cøu còng ®· nªu bËt mèi quan hÖ gi÷a HIV/AIDS, tÝnh th−¬ng tæn cña hé gia ®×nh vµ nghÌo ®ãi vµ v× thÕ còng cã thÓ chØ ra t¸c ®éng cña HIV/AIDS ë cÊp ®é vÜ m«. H¬n n÷a, nghiªn cøu ®· chØ ra nh÷ng thiÖtn h¹i, ®Æc biÖt tËp trung vµo t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn kinh tÕ vÜ m« vµ t¨ng tr−ëng ®iÒu th−êng dÉn ®Õn quªn mÊt çc t¸c ®éng cña dÞch lªn tÝnh th−¬ng tæn cña hé gia ®×nh. §iÒu nµy th−êng thÊy trong nhiÒu ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS tr−íc ®©y.

H¬n n÷a, phÇn nµy rót ra mét sè kÕt luËn quan träng vµ ®−a ra çc khuyÕn nghÞ thùc tiÔn vÒ ®¸p øng cã thÓ ®èi víi dÞch dùa trªn çc ph¸t hiÖn cña hai nghiªn cøu tr−êng hîp ®−îc nªu ë phÇn tr−íc.

V× dÞch vÉn cßn ë giai ®o¹n kh¸ sím, ViÖt Nam cã mét c¬ héi duy nhÊt ®¸p øng vµ ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña HIV/AIDS mµ nhiÒu n−íc kh¸c ®· tr¶i qua. Tuy nhiªn, cöa sæ c¬ héi ®ang nhanh chãng khÐp l¹i vµ nh− vËy ViÖt Nam cã thÓ dù phßng sù lan trµn cña HIV/AIDS ë møc nµo sÏ phô thuéc vµo møc ®é nhanh chãng trong ph¶n øng cã thÓ cña ChÝnh phñ. Dù kiÕn lµ çc ph¸t hiÖn ®−îc tr×nh bµy trong b¸o ço nµy sÏ th«ng tin cho viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ khi cÇn lµ c¶i çch chÝnh s¸ch ®Ó thùc hiÖn çc biÖn ph¸p dù phßng vµ gi¶m nhÑ t¸c ®éng lµm ®¶o ng−îc ®−îc çc hËu qu¶ vµ dù phßng çc hËu qu¶ kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®−îc do dÞch g©y ra.

Trong khi gi¶m thiÓu kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö t¹o c¬ së quan träng ®Ó x©y dùng çc biÖn ph¸p m¹nh h¬n n÷a, cuéc ®Êu tranh chèng kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö sÏ lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc trong nh÷ng n¨m tíi. Quan träng mµ nãi, HIV/AIDS cÇn chÝnh thøc ®−îc xem xÐt trong çc nç lùc gi¶m nghÌo ®ãi hiÖn nay vµ çc biÖn ph¸p gi¶m nhÑ t¸c ®éng vÒ kinh tÕ x· héi cÇn ®−îc ®−a vµo trong chiÕn l−îc chÝnh thøc. Cuèi cïng nh−ng kh«ng kÐm phÇn quan träng, ChÝnh phñ nªn ®−îc t− vÊn ®Çy ®ñ vÒ ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS miÔn phÝ hoÆc cung cÊp dÞch vô ë møc gi¸ ng−êi tiªu dïng cã thÓ thùc sù chi tr¶ ®−îc.

4.1 Gi¶m kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö

Møc ®é çc hé gia ®×nh vµ ç nh©n bÞ nhiÔm HIV/AIDS cã thÓ cã ®−îc tõ çc c¬ chÕ hç trî cña céng ®ång kh«ng chÝnh thøc vµ chÝnh thøc bÞ ¶nh h−ëng m¹nh mÏ bëi kú thÞ. Kú thÞ g©y ¶nh h−ëng nÕu vµ çc hé gia ®×nh quyÕt ®Þnh t×m kiÕm sù trî gióp tõ bªn ngoµi. TiÕp ®ã kú thÞ cßn ¶nh h−ëng ®Õn nhËn thøc cña nh÷ng ng−êi kh¸c trong céng ®ång liÖu cã hay kh«ng çc gia ®×nh bÞ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS thùc sù cÇn sù trî gióp. Møc ®é kú thÞ vµ xa l¸nh nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS còng quyÕt ®Þnh liÖu cã sù hç trî tõ céng ®ång kh«ng vµ ch¾c ch¾n ¶nh h−ëng ®Õn g¸nh nÆng HIV/AIDS ®Æt lªn çc hé gia ®×nh. Do ®ã quan träng lµ liªn kÕt ®¸p øng cña céng ®ång víi çc t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn hé gia ®×nh.

Kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö liªn quan ®Õn HIV/AIDS t¸c ®éng lªn sù g¾n kÕt x· héi ë c¶ cÊp hé gia ®×nh vµ céng ®ång. Mét mÆt, sù g¾n kÕt x· héi t¹o nÒn t¶ng cho x©y dùng çc c¬ chÕ hç trî ë cÊp céng ®ång. Cã lÏ còng cÇn tranh luËn lµ chØ ë nh÷ng céng ®ång duy tr× ®−îc møc g¾n kÕt ®¸ng kÓ cã thÓ míi huy ®éng ®−îc nguån lùc néi t¹i ®Ó ph¸t triÓn çc c¬ chÕ hç trî çc thµnh cã nhu cÇu. Nh÷ng c¬ chÕ nh− vËy bÞ ph¸ hñy khi cã sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö.

§ång thêi çc bÖnh tËt cã sù kú thÞ vµ sî h·i lín, nh− lµ HIV/AIDS, th−êng t¹o ra g¾n kÕt míi trong hé gia ®×nh vµ çc ç nh©n cïng chung lîi Ých vµ çc vÊn ®Ò trong cuéc sèng hµng ngµy. V× thÕ, trong khi ph¸ tan ®i mét sè mÆt g¾n kÕt vµ rµng buéc cña gia ®×nh vµ céng ®ång,

31

g¾n kÕt míi cã thÓ ®−îc h×nh thµnh vµ tõ ®ã nh÷ng c¬ chÕ hç trî míi cã thÓ ®−îc x©y dùng38. ViÔn c¶nh nµy phÇn lín phô thuéc vµo hai yÕu tè. Thø nhÊt, quan träng lµ sè ng−êi bÞ nhiÔm vµ bÞ ¶nh h−ëng bëi dÞch. Nãi chung, kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö gi¶m ®i khi tû lÖ nhiÔm t¨ng lªn vµ çc thµnh viªn trong céng ®ång trë lªn quen thuéc víi sù cã mÆt cña nh÷ng ng−êi bÞ nhiÔm vµ bÞ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS. Thø hai, quyÕt ®Þnh lµ møc tµi chÝnh vµ con ng−êi mµ çc thµnh viªn trong céng ®ång bÞ ¶nh h−ëng cã ®Ó sö dông39. Trong khi l©y nhiÔm trong çc nhãm gäi lµ cã nguy c¬ thÊp ®ang gia t¨ng, nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy vµ g¸i m¹i d©m vÉn chiÕm phÇn lín nhÊt trong quÇn thÓ nh÷ng ng−êi d−¬ng tÝnh víi HIV ë ViÖt Nam. Do cã nhiÒu sù xa l¸nh vµ thùc tÕ lµ hÇu hÕt çc thµnh viªn cña hä cã khã kh¨n vÒ x· héi vµ kinh tÕ, nªn chÝnh nh÷ng nhãm nµy thÊy khã cã çch tiÕp tôc cã tiÕng nãi cña m×nh trong x· héi vµ hä ®Ó mÆc çc c¬ chÕ hç trî chÝnh thøc cho nh÷ng ng−êi ®ång lo¹i bÞ nhiÔm HIV/AIDS.

Gi¶m kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö lµ mét b−íc ®Çu tiªn quan träng thùc hiÖn çc c¬ chÕ lµm gi¶m hiÖu qu¶ t¸c ®éng kinh tÕ x· héi cña HIV/AIDS lªn hé gia ®×nh ViÖt Nam. Khi kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö gi¶m ®i, ngµy cµng nhiÒu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®i xÐt nghiÖm vµ ®Õn víi dÞch vô y tÕ. Ch¨m sãc, hç trî vµ ®iÒu trÞ sÏ cã chÊt l−îng tèt h¬n v× nhiÒu nh©n viªn ngµnh y tÕ sÏ tù nguyÖn vµ cã thÓ ®−¬ng ®Çu víi HIV/AIDS. Hä sÏ thÊy dÔ dµng h¬n khi tiÕp cËn víi çc kªnh hç trî kh«ng chÝnh thøc vµ çc nhµ l·nh ®¹o sÏ Ýt khã kh¨n h¬n trong ®Êu tranh cho çc quyÒn cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS vµ çc c¬ chÕ hç trî chÝnh thøc.

Møc ®é kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö ë x· héi ViÖt Nam sÏ phÇn nµo quyÕt ®Þnh liÖu çc nç lùc cña Nhµ n−íc, çc ®èi t¸c ph¸t triÓn trong n−íc vµ quèc tÕ vµ çc tæ chøc kh¸c lµm gi¶m sù l©y lan cña HIV/AIDS vµ lµm gi¶m nhÑ çc t¸c ®éng cña dÞch ®èi víi kinh tÕ x· héi sÏ bÒn v÷ng vµ thµnh c«ng.

4.2 §−a vÊn ®Ò HIV/AIDS vµo çc nç lùc gi¶m nghÌo ®ãi

Çc ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®· chØ ra lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y èm ®au lµ nguyªn nh©n nghÌo ®ãi phæ biÕn nhÊt ë ViÖt Nam. Trong n¨m 2004, xÊp xØ 126.000 ng−êi hoÆc míi bÞ nghÌo ®ãi hoÆc bÞ nhÊn s©u h¬n vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi lµ do HIV/AIDS ë ViÖt Nam. Con sè nµy cã thÓ gia t¨ng ®Òu ®Æn trong thËp kû tíi vµ lªn tíi gÇn nöa triÖu ng−êi vµo n¨m 2015 (36% trong sè ®ã lµ míi bÞ nghÌo ®ãi vµ 64% lµ bÞ nhÊn s©u h¬n vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi).

ThËm chÝ còng nh− vËy, B¸o ço vÒ Ph¸t triÓn cña ViÖt Nam n¨m 2004 chØ h¬i thõa nhËn HIV/AIDS lµ nguy c¬ ®èi víi çc thµnh qu¶ cña gi¶m nghÌo ®ãi. ChiÕn l−îc Toµn diÖn vÒ Gi¶m nghÌo vµ T¨ng tr−ëng cã mét sè tham kh¶o vÒ HIV/AIDS. Tuy nhiªn, çc tham kh¶o nµy chØ liªn quan ®Õn çc can thiÖp cña ngµnh y tÕ mµ kh«ng ®−a HIV/AIDS nh− nh÷ng can thiÖp hç trî cho nh÷ng ng−êi nghÌo ®ãi vµ nh÷ng ng−êi dÔ bÞ th−¬ng tæn.

M« h×nh dù b¸o dùa vµo çc ph¸t hiÖn cña nghiªn cøu tr−êng hîp ®· cho thÊy lµ thËm chÝ nÕu çc hé gia ®×nh cã thÓ lµm gi¶m nhÑ çc t¸c ®éng tiªu cùc vÒ kinh tÕ do HIV/AIDS g©y ra xuèng mét nöa do gia t¨ng chi tiªu cho søc kháe th«ng qua çc chiÕn l−îc ®èi phã kh¸c nhau, chi cho tiªu dïng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS tÝnh theo ®Çu ng−êi cã thÓ gi¶m xuèng vµo kho¶ng 40% ®Õn 50%. TÊt c¶ nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trõ nhãm ng−êi giµu nhÊt ®−îc dù tÝnh lµ r¬i xuèng møc chuÈn nghÌo ®ãi chung. Tuy nhiªn, nh÷ng nhãm ng−êi nghÌo ®ãi nhÊt còng sÏ r¬i xuèng møc nghÌo l−¬ng thùc do ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp do HIV/AIDS.

HIV/AIDS lµ mét nguy c¬ lµm t¨ng tÝnh th−¬ng tæn cña hé gia ®×nh. §iÒu nµy cÇn ®−îc thõa nhËn mét çch ®Çy ®ñ trong çc ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam vµ cÇn ®−îc xem nh− lµ mét yÕu tè tiÒm tµng cã thÓ lµm gi¶m tèc ®é gi¶m nghÌo ®ãi trong t−¬ng lai. Trong bèi c¶nh nµy, HIV/AIDS cÇn ®−îc chÝnh thøc ®−a vµo çc nç lùc gi¶m nghÌo ®ãi cña ChÝnh phñ.

38 §©y lµ lo¹i “gia ®×nh cïng tÝnh çch” (kh«ng ph¶i lµ cïng huyÕt thèng) ®−îc thÊy trong nh÷ng ng−êi ®ång tÝnh

luyÕn ¸i nam ë B¾c Mü vµ T©y ¢u khi céng ®ång cña hä bÞ dÞch t¸c ®éng nÆng nÒ. 39 Nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy ë B¾c Mü vµ T©y ¢u ch−a bao giê cã thÓ tù tæ chøc

tíi møc thÊy trong nh÷ng ng−êi ®ång tÝnh luyÕn ¸i nam bÞ nhiÔm HIV/AIDS. PhÇn lín lµ do hä bÞ h¹n chÕ vÒ nguèn lùc vµ kinh nghiÖm tù tæ chøc ®Êu tranh chèng sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö trong x· héi.

32

4.3 Hç trî chÝnh thøc lµm gi¶m nhÑ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x∙ héi

ë cÊp hé gia ®×nh, HIV/AIDS ¶nh h−ëng phÇn lín qua gia t¨ng rÊt ®¸ng kÓ çc nhu cÇu chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe. V× lµ mét g¸nh nÆng ®Æc biÖt lín cho çc hé gia ®×nh ViÖt Nam, chóng ta cÇn thiÕt ph¶i nhÊn m¹nh ®Õn çc hËu qu¶ cña gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe. B»ng çch chØ ra çc chi phÝ cho ch¨m sãc søc kháe kh«ng ph¶i do hÖ thèng y tÕ chi tr¶ mµ lµ do çc hé gia ®×nh chi tr¶, nghiªn cøu ®· chØ ra mét çch trùc diÖn mèi liªn quan gi÷a hé gia ®×nh vµ ®¸p øng cña ngµnh y tÕ ®èi víi HIV/AIDS.

V× çc hËu qu¶ g©y ra nghÌo ®ãi do HIV/AIDS ¶nh h−ëng ®Õn chi tiªu vµ thu nhËp, çc c¬ chÕ hç trî kh«ng chÝnh thøc cÇn ®−îc bæ sung b»ng çc c¬ chÕ hç trî chÝnh thøc. Mét sè çch hç trî x· héi hiÖn cã ë ViÖt Nam cã thÓ ¸p dông ®Ó ®¹t môc ®Ých nµy.

Mét vÝ dô cña çch hç trî x· héi lµ hÖ thèng thÎ hé nghÌo ®ãi qua ®ã çc hé nghÌo ®ãi cã h−ëng lîi nhÊt ®Þnh. Çc hé gia ®×nh ®−îc ph©n lo¹i lµ nghÌo ®ãi ®−îc xem xÐt cÊp thÎ kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ. §iÒu nµy ¸p dông miÔn phÝ ®èi víi tÊt c¶ çc thµnh viªn cña hé gia ®×nh khi tíi kh¸m ch÷a bÖnh ë çc c¬ së y tÕ ®Þa ph−¬ng. H¬n n÷a, nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo ®ãi ®−îc h−ëng çc lîi Ých kh¸c nh− gi¶m hoÆc miÔn çc lo¹i häc phÝ vµ lÖ phÝ kh¸c t¹i tr−êng häc, ®−îc vay vèn víi møc gi¶m l·i xuÊt.

ChiÕn l−îc Toµn diÖn vÒ Gi¶m nghÌo vµ T¨ng tr−ëng cña ViÖt Nam thõa nhËn lµ kh«ng thÓ cho tÊt c¶ mäi nhãm quÇn thÓ trong x· héi tiÕp cËn ®−îc víi ch¨m sãc søc kháe. Çc chi phÝ mµ ng−êi d©n ph¶i tr¶ vµ çc yÕu tè rµo c¶n kh¸c (vÝ dô chi phÝ cho ®i l¹i vµ chi phÝ c¬ héi vÒ thêi gian) th−êng ng¨n c¶n ng−êi nghÌo ®ãi sö dông çc dÞch vô y tÕ s½n cã.

Çc c¬ chÕ ®−îc quy ®Þnh ®Ó hç trî çc chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe cña çc hé gia ®×nh nghÌo ®ãi nh− lµ thÎ ch¨m sãc søc kháe vµ quü ch¨m sãc søc kháe tuyÕn tØnh cho ng−êi nghÌo ®ãi t¹i QuyÕt ®Þnh sè 139 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ “Kh¸m ch÷a bÖnh cho ng−êi nghÌo” vµo n¨m 2002 cÇn chÝnh thøc më réng cho nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cËn nghÌo ®ãi vµ míi nghÌo ®ãi. Nh×n chung, çc biÖn ph¸p ®Ó ®−a hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®ang kÒ cËn víi ®−êng chuÈn nghÌo ®ãi vµo c¬ chÕ hç trî chÝnh thøc cÇn ®−îc ®−a ra. H¬n n÷a, lo¹i bá çc yÕu tè c¶n trë nh− çc chi phÝ cho ®i l¹i vµ chi phÝ c¬ héi trùc tiÕp liªn quan ®Õn çc giai ®o¹n bÖnh cÇn sù ch¨m sãc y tÕ nªn ®−îc xem xÐt.

Trong khi kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã vÊn ®Ò, çc c¬ chÕ nµy t¹o ra mét sù hç trî høa hÑn. Ph¶i ®¶m b¶o lµ çc c¬ chÕ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ vµ tÊt c¶ çc hé gia ®×nh cã ®ñ tiªu chuÈn xem xÐt thùc sù ®−îc h−ëng lîi mét çch kÞp thêi. Sù chËm trÔ trong ®¸nh gi¸ hç trî x· héi cã thÓ lµm cho çc hé gia ®×nh míi gÇn ®©y bÞ r¬i vµo nghÌo ®ãi kh«ng thÓ ®−îc h−ëng lîi vµo lóc mµ hä rÊt cÇn. §èi víi nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS vÉn ch−a ®−îc xÕp vµo nghÌo ®ãi vµ v× vËy vÒ mÆt ph¸p lý kh«ng ®−îc xÐt h−ëng çc hç trî x· héi nh−ng tuy vËy ®ang cã nguy c¬ trë thµnh nghÌo ®ãi. Çch hç trî cho chi phÝ thuèc men còng nh− cho chi phÝ ®iÒu trÞ n»m viÖn cÇn ®−îc ®−a ra.

Mét khuyÕn nghÞ kh¸c rÊt quan träng lµ ®¶m b¶o HIV/AIDS ®−îc ®−a vµo hÖ thèng an sinh x· héi. HiÖn t¹i çc h−ëng lîi vÒ ch¨m sãc y tÕ th−êng kh«ng bao gåm viÖc ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS. §iÒu nµy cÇn ®−îc gi¶i quyÕt khÈn cÊp.

4.4 §Ó ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ ë møc tÊt c¶ mäi ng−êi cã thÓ chi tr¶ ®−îc

Trong khi t¸c ®éng tíi çc hé gia ®×nh rÊt lín, t¸c ®éng tæng hîp lªn nghÌo ®ãi cña ViÖt Nam vÉn kh¸ nhá. Do ®ã, chi phÝ cña sù trî gióp vµ dù phßng çc t¸c ®éng tiÕp theo cña dÞch ®èi víi kinh tÕ x· héi cã thÓ vÉn thuéc kh¶ n¨ng chi tr¶ cña Nhµ n−íc.

Chi tiªu cho y tÕ liªn quan ®Õn HIV/AIDS cña hé gia ®×nh cã mét hoÆc nhiÒu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ph¸t hiÖn cao h¬n 10 lÇn so víi møc chi tiªu trung b×nh cho ch¨m sãc y tÕ hé gia ®×nh ë ViÖt Nam. Çc pháng vÊn ®Þnh tÝnh cho thÊy lo l¾ng lín nhÊt cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ tiÕp cËn çc dÞch vô ch¨m sãc søc kháe vµ thuèc men. Çc ph¸t hiÖn nµy ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh trong çc cuéc pháng vÊn víi çc b¸c sÜ l©m sµng ng−êi ®· chØ ra r»ng

33

çc bÖnh nh©n hiÖn nay chØ nhËn ®−îc nöa møc ch¨m sãc cao nhÊt mµ phÇn lín lµ do h¹n chÕ nghiªm träng vÒ nguån lùc trong hÖ thèng y tÕ.

N¨m 2004, chi phÝ cho ch−¬ng tr×nh ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ c¬ b¶n ®−îc −íc tÝnh lµ 26,2 tû ®ång (1,7 triÖu USD). NÕu thªm c¶ liÖu ph¸p ®iÒu trÞ dù phßng çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi, chi phÝ sÏ lµ 30,7 tû ®ång (2,1 triÖu USD). LiÖu ph¸p ®iÒu trÞ thuèc ARV ®−îc thªm vµo sÏ lµm gia t¨ng nhiÒu sè chi phÝ ®−îc dù b¸o tíi 497,6 tû ®ång (33,2 triÖu USD).

Chi tr¶ cho çc nhu cÇu c¬ b¶n vÒ ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ sÏ chiÕm t−¬ng ®−¬ng gÇn nöa phÇn tr¨m tæng sè ng©n s¸ch nhµ n−íc cho y tÕ vµ ch¾c ch¾n thuéc kh¶ n¨ng chi tr¶ cña ViÖt Nam. Nh− lµ mét ®iÓm b¾t ®Çu, cã lÏ sÏ mÊt nhiÒu thêi gian gi¶i quyÕt t×nh h×nh kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ trong hÖ thèng y tÕ hiÖn nay vµ lµm gi¶m g¸nh nÆng do hËu qu¶ cña çc chi tiªu cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ hiÖn nay çc hé gia ®×nh ®ang g¸nh chÞu.

Kh«ng cã sù trî gióp cña nhµ n−íc cho çc liÖu ph¸p ®iÒu trÞ thuèc ARV ë møc nhiÒu ng−êi h¬n cã thÓ chi tr¶ ®−îc vµ tiÕp cËn ®−îc, çc hé gia ®×nh sÏ tiÕp tôc dµnh phÇn lín nguån lùc cho ®iÒu trÞ çc thuèc ARV. B»ng chøng tõ hai nghiªn cøu tr−êng hîp cho r»ng çch sö dông thÊt th−êng phæ biÕn çc thuèc ARV sÏ gãp phÇn g©y kh¸ng thuèc vµ do ®ã lµm phøc t¹p cuéc chiÕn chèng HIV/AIDS vÒ l©u dµi. Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ thuèc ARV cho mét ng−êi ë møc gi¸ hiÖn t¹i ®−îc ph¸t hiÖn trªn 60 triÖu ®ång (4.000 USD). V× thÕ, khi tiªu mét sè tiÒn lín cho liÖu ph¸p ®iÒu trÞ thuèc ARV vµ do ®Æt mét g¸nh nÆng lªn çc hé gia ®×nh, mét sè ng−êi nhiÔm HIV/AIDS kh«ng thÓ ®−îc h−ëng hoµn toµn tõ liÖu ph¸p ®iÒu trÞ do kh¸ng thuèc mµ kÕt qu¶ lµ tõ viÖc sö dông thÊt th−êng thuèc ARV.

V× vËy, nÕu nhµ n−íc quyÕt ®Þnh kh«ng hç trî tµi chÝnh cho çc chi phÝ cho çc hé gia ®×nh khi ®iÒu trÞ thuèc ARV, th× nhµ n−íc nªn hç trî çc hé gia ®×nh b»ng çch ®µm ph¸n víi çc c«ng ty d−îc phÈm cã liªn quan gi¶m gi¸ thuèc nãi chung. Trong nç lùc nµy, nhµ n−íc nªn cÇn sù hç trî m¹nh mÏ tõ çc ®èi t¸c song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng vÒ ph¸t triÓn.

Mét vµi ®Æc ®iÓm cña ViÖt Nam cã thÓ gãp phÇn lµm gi¶m sù l©y lan nhanh chãng cña HIV/AIDS. VÝ dô, vÞ thÕ phô n÷ ë ViÖt Nam tèt h¬n ë çc n−íc ch©u ¸ kh¸c. Phô n÷ cµng cã vÞ thÕ tèt h¬n trong x· héi, hä cµng Ýt bÞ th−¬ng tæn h¬n ®èi víi dÞch HIV/AIDS vµ çc hËu qu¶ cña dÞch. H¬n n÷a, vÞ thÕ cña phô n÷ vÉn cÇn ®−îc c¶i thiÖn vµ phô n÷ ViÖt Nam cÇn ®−îc trao quyÒn h¬n n÷a víi nhiÒu kü n¨ng sèng còng nh− lµ thay ®æi nhËn thøc trong x· héi gióp hä giµnh sù kiÓm so¸t lín h¬n vÒ cuéc sèng cña hä, kÓ c¶ ®êi sèng t×nh dôc. Tuy nhiªn, ViÖt Nam cã çc tæ chøc quÇn chóng m¹nh vµ cã thÓ tæ chøc hiÖu qu¶ ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò bøc thiÕt, nh− minh chøng thµnh c«ng vÒ ch−¬ng tr×nh kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cña ViÖt Nam. H¬n n÷a, ChÝnh phñ cã kinh nghiÖm gi¶i quyÕt nhanh chãng vµ thµnh c«ng çc lo¹i dÞch (®ã lµ dÞch SARS). Bªn c¹nh ®ã, v× møc ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc, hÖ thèng y tÕ ViÖt Nam ho¹t ®éng kh¸ tèt.

34

phô lôc vµ Phô ch−¬ng kü thuËt

35

5.1 HIV/AIDS ë ViÖt Nam

5.1.1 Tæng quan vÒ HIV/AIDS ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi

HiÖn nay cã kho¶ng 7,4 triÖu ng−êi lín vµ trÎ em ®ang nhiÔm HIV/AIDS ë ch©u ¸, chiÕm 19,5% trong sè 38 triÖu ng−êi bÞ nhiÔm HIV trªn toµn cÇu (UNAIDS 2004). H¬n n÷a, ch©u ¸ chiÕm 22 - 29% sè nhiÔm míi trªn toµn cÇu. Trong khi tû lÖ hiÖn nhiÔm lµ d−íi 1% ë hÇu hÕt çc n−íc ë ch©u ¸, tû lÖ nµy l¹i cao h¬n nhiÒu ë nhiÒu khu vùc vµ nhiÒu nhãm quÇn thÓ.

Tr−êng hîp nhiÔm HIV/AIDS ®Çu tiªn ë §«ng Nam ch©u ¸ ®−îc ph¸t hiÖn ë Th¸i Lan vµo n¨m 1984. HiÖn nay ba n−íc trong khu vùc lµ Th¸i Lan, Cam-pu-chia vµ My-an-ma dÞch ph¸t triÓn ë møc ®é toµn thÓ40. ë khu vùc ch©u ¸, tû lÖ hiÖn nhiÔm ®· t¨ng lªn trong nhiÒu n¨m qua. Nªn l−u ý lµ mét sè n−íc, ®Æc biÖt lµ Th¸i Lan vµ Cam-pu-chia, ®· ng¨n chÆn ®−îc sù lan trµn cña dÞch nhê çc can thiÖp cã môc tiªu vµ kÞp thêi. Tuy vËy, tiÕp tôc cam kÕt lµ cÇn thiÕt nÕu muèn duy tr× nh÷ng thµnh qu¶ nµy.

ë ViÖt Nam, HIV/AIDS ®· xuÊt hiÖn vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1990. Tõ ®ã nhiÔm HIV vµ bÖnh AIDS ®· gia t¨ng ®Òu ®Æn. Trong khi tû lÖ nhiÔm chung trong ng−êi lín ë ViÖt Nam ë møc 0,4% (cßn thÊp ë ®iÓm xuÊt ph¸t cña mét dÞch toµn thÓ), HIV/AIDS ®· lan trµn sang céng ®ång d©n c− nãi chung ë mét sè tØnh, thµnh phè vµ ë mét sè nhãm quÇn thÓ. Theo Bé Y tÕ, vµo cuèi n¨m 2003 cã 215.000 ng−êi ®· bÞ nhiÔm HIV/AIDS ë ViÖt Nam.

HIV/AIDS ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng vµ ®Æt ra th¸ch thøc ®Æc biÖt ë ViÖt Nam. Cho tíi nay, dÞch rÊt liªn quan ®Õn nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy vµ g¸i m¹i d©m. Tuy vËy, ngµy cµng nhiÒu ng−êi kh«ng thuéc nhãm nµy còng ®ang bÞ nhiÔm HIV/AIDS. §iÒu nµy kh«ng ng¹c nhiªn v× kh¸ch lµng ch¬i cña g¸i m¹i d©m vµ çc b¹n t×nh cña hä còng nh− b¹n t×nh cña nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy còng ®Æc biÖt cã nguy c¬ bÞ nhiÔm HIV/AIDS. Ngµy cµng cã nhiÒu trÎ em ®−îc sinh ra tõ nh÷ng bµ mÑ d−¬ng tÝnh víi HIV.

5.1.2 Çc sè liÖu cô thÓ vÒ HIV/AIDS ë ViÖt Nam

Tr−êng hîp nhiÔm HIV/AIDS ®Çu tiªn ®−îc b¸o ço t¹i ViÖt Nam vµo th¸ng 12/1990 t¹i TP. Hå ChÝ Minh. Kh«ng cã tr−êng hîp nhiÔm tiÕp theo nµo ®−îc ph¸t hiÖn cho tíi thêi ®iÓm 11 tr−êng hîp nhiÔm míi ®−îc b¸o ço vµo n¨m 1992. N¨m 1993 dÞch HIV/AIDS ®· bïng næ trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy ë çc tØnh miÒn Nam vµ miÒn Trung (vÝ dô ë TP. Hå ChÝ Minh vµ TP. Nha Trang). Vµo n¨m 2001, tÊt c¶ 61 tØnh, thµnh ®· b¸o ço cã ng−êi nhiÔm HIV. Ph©n bè theo tuæi trong nh÷ng tr−êng hîp nhiÔm ®−îc b¸o ço cho thÊy phÇn lín lµ nh÷ng ng−êi trÎ – trªn mét nöa tæng sè ng−êi bÞ nhiÔm lµ thuéc nhãm tuæi 20 - 29. Sè nhiÔm ®−îc b¸o ço hµng n¨m ®· t¨ng gÊp ®«i tõ n¨m 1994 (TrÇn HiÓn 2002: 21).

Gia t¨ng tû lÖ nhiÔm HIV ®−îc ph¸t hiÖn trong d©n chóng ë mét sè vïng lùa chän. Çc ®Þa ®iÓm tiÕn hµnh gi¸m s¸t träng ®iÓm ®Ó n¾m b¾t tû lÖ hiÖn nhiÔm trong d©n chóng lµ çc phßng kh¸m phô n÷ mang thai vµ c¬ së tiÕn hµnh xÐt nghiÖm cho tuyÓn qu©n. D÷ liÖu gi¸m s¸t tõ nh÷ng ®Þa ®iÓm nµy cho thÊy sù gia t¨ng ®Òu ®Æn trong tû lÖ hiÖn nhiÔm HIV trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y (BiÓu ®å 19), trong khi çc ®Þa ®iÓm gi¸m s¸t träng ®iÓm ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy vµ g¸i m¹i d©m cho thÊy sù æn ®Þnh vÒ sù l©y nhiÔm (BiÓu ®å 20). Tû lÖ hiÖn nhiÔm toµn quèc trong phô n÷ tíi kh¸m t¹i çc phßng kh¸m thai ®· t¨ng tõ 0,02% vµo n¨m 1994 lªn tíi 0,4% vµo n¨m 2002 (TrÇn HiÓn 2002: 42; B Y tÕ 2003a). T¹i TP. Hå ChÝ Minh, An Giang, H¶i Phßng vµ Qu¶ng Ninh, d÷ liÖu tõ gi¸m s¸t träng ®iÓm t¹i çc phßng kh¸m phô n÷ mang thai cho thÊy tû lÖ nhiÔm lµ trªn 1% vµ nh− vËy cho r»ng dÞch ®ang tiÕn triÓn tõ giai ®o¹n dÞch tËp trung sang giai ®o¹n dÞch toµn thÓ. T−¬ng tù nh− vËy, b»ng chøng vÒ gia t¨ng tû lÖ hiÖn nhiÔm trong d©n chóng cã thÓ ®−îc biÕt qua nh÷ng bÖnh nh©n m¾c çc bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc. MÆc dï sù h¹n chÕ cña d÷ liÖu nµy (vÝ dô thùc tÕ lµ kh«ng cã d÷ liÖu tõ y tÕ t− nh©n n¬i ®iÒu trÞ hÇu hÕt çc tr−êng hîp bÞ m¾c çc bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng

40 DÞch ®−îc xÕp ë møc thÊp (tû lÖ nhiÔm trong ng−êi lín liªn tôc kh«ng v−ît qu¸ 5% ë trong bÊt cø nhãm th−¬ng

tæn), ë møc tËp trung (tû lÖ nhiÔm trong ng−êi lín liªn tôc v−ît qu¸ 5% ë trong bÊt cø nhãm th−¬ng tæn nh−ng d−íi 1% trong nhãm phô n÷ ®i kh¸m thai) vµ ë møc toµn thÓ (tû lÖ nhiÔm trong ng−êi lín v−ît qu¸ 1% trong nhãm phô n÷ ®i kh¸m thai) (Dù ¸n POLICY 2003: 14).

36

t×nh dôc) ®· cã b»ng chøng gia t¨ng xu h−íng tõ 0,46% vµo n¨m 1994 lªn tíi 2,0% vµo n¨m 2002 (TrÇn HiÓn 2002: 42; Bé Y tÕ 2003a). T¹i TP. Hå ChÝ Minh, gia t¨ng ë møc nhanh h¬n – tõ 0,3% vµo n¨m 1993 lªn tíi 9,6% vµo n¨m 2001 (Lª Tr−êng Giang 2003). MÆc dï gia t¨ng sù l©y nhiÔm trong çc nhãm quÇn thÓ cã nguy c¬ thÊp, dÞch HIV/AIDS t¹i ViÖt Nam vÉn c¬ b¶n lµ dÞch tËp trung x¶y ra trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy, g¸i m¹i d©m vµ nh÷ng kh¸ch lµng ch¬i cña hä.

BiÓu ®å 19: Tû lÖ nhiÔm HIV trong d©n chóng (1994-2002)

0,00%

1,00%

2,00%

3,00%

4,00%

1995 1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

Phô n÷ mang thai

Thanh niªn kh¸m tuyÓn nghÜa vô qu©n sù

BÖnh nh©n m¾c BLQ§TD

DÞch HIV/AIDS t¹i nhiÒu n−íc ch©u ¸ ®Çu tiªn tËp trung trong nhãm ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy, sau ®ã vµi n¨m chuyÓn sang giai ®o¹n dÞch toµn thÓ. Nãi mét çch kh¸c, dÞch cã thÓ chuyÓn sang dÞch toµn thÓ nÕu tû lÖ hiÖn nhiÔm trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy kh«ng ®−îc khèng chÕ. Saidel vµ céng sù (2003: 63) thÊy r»ng mét khi dÞch l©y truyÒn qua quan hÖ t×nh dôc kh¸c giíi x¶y ra th× viÖc gi¶m sè nhiÔm chung cã ý nghÜa nÕu tû lÖ nhiÔm trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy còng ®−îc khèng chÕ. Çc ph¸t hiÖn nµy cña nghiªn cøu h×nh thµnh b»ng chøng lµ cÇn thiÕt cã çc can thiÖp tËp trung vµo nhãm nghiÖn chÝch ma tóy ®Ó dù phßng sù lan trµn cña HIV/AIDS sang d©n chóng. ViÖc c« lËp nh÷ng ng−êi nghiÖn ma tóy ®· kh«ng chøng minh ®−îc lµ cã hiÖu qu¶ dù phßng l©y nhiÔm HIV/IADS vÒ l©u dµi.

BiÓu ®å 20: Tû lÖ nhiÔm HIV trong nhãm hµnh vi nguy c¬ cao (1994-2002)

0,00%

5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00%

30,00%

35,00%

1994 1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

NCMT GMD

Mét yÕu tè kh¸c gãp phÇn gia t¨ng nhanh chãng dÞch HIV/AIDS sang d©n chóng lµ di c−. Tõ n¨m 1988, biªn giíi ViÖt Nam ®· ®−îc më ®¸ng kÓ dÉn ®Õn gia t¨ng di c− liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i vµ du lÞch. Trong n−íc, di c− còng ®· t¨ng do thùc tÕ lµ mäi ng−êi di chuyÓn ®Õn çc thµnh phè ®Ó kiÕm viÖc lµm. Çc thay ®æi nµy ®· kÐo theo t¨ng sö dông ma tóy vµ ph¸t triÓn m¹i d©m vµo cuèi nh÷ng n¨m 1990 (TÒ 1995).

V× nh©n khÈu ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn giao vµ thùc tÕ lµ ViÖt Nam ®· tiÕn ®Õn d©n sè ph¸t triÓn ë møc thay thÕ, nhãm ng−êi trÎ hiÖn nay lµ ®«ng nhÊt tõ tr−íc ®Õn nay. Trªn hai thËp kû cña dÞch HIV/AIDS, phÇn ®«ng nh÷ng ng−êi trÎ thÓ hiÖn thiÕu kiÕn thøc nghiªm träng vÒ t×nh dôc vµ çc bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc. MÆc dï phÇn ®«ng ®· nghe nãi vÒ AIDS, nh−ng nhiÒu ng−êi kh«ng biÕt chÝnh x¸c HIV ®−îc l©y truyÒn nh− thÕ nµo vµ kh«ng tin

37

lµ hä cã nguy c¬. Nh÷ng ng−êi trÎ biÕt vÒ HIV/AIDS th−êng kh«ng tù b¶o vÖ chÝnh m×nh v× çc lý do kh¸c nhau, nh− thiÕu kü n¨ng sèng, thiÕu dÞch vô hç trî hoÆc thiÕu ph−¬ng tiÖn ¸p dông hµnh vi an toµn. Tuy vËy, nh÷ng ng−êi trÎ ®· thÓ hiÖn lµ hä kh¶ n¨ng lùa chän cã tr¸ch nhiÖm ®Ó b¶o vÖ chÝnh hä khi ®−îc hç trî vµ hä cã thÓ gi¸o dôc vµ thóc ®Èy nh÷ng ng−êi kh¸c lùa chän an toµn (Tïng 2003).

Tû lÖ hiÖn nhiÔm HIV/AIDS trong nh÷ng ng−êi trÎ ®−îc tr×nh bµy trong biÓu ®å 21. Nhãm tuæi tõ 15 - 24 hiÖn nay chiÕm tû lÖ lín trong nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV ®−îc b¸o ço, cao h¬n nhiÒu tû lÖ cña nhãm ng−êi trÎ trong d©n sè (kho¶ng 20%). N¨m 1994, nhãm nµy chiÕm 10,6% sè tr−êng hîp nhiÔm vµ tõ n¨m 1999, tû lÖ nµy ®· t¨ng lªn kho¶ng 40%. Nghiªn cøu gi¸m s¸t hµnh vi cho thÊy thiÕu kiÕn thøc ®óng vÒ HIV/AIDS41 còng nh− hµnh vi nguy c¬ vÒ sö dông ma tóy vµ quan hÖ t×nh dôc víi b¹n t×nh kh«ng th−êng xuyªn nhiÒu trong thanh niªn42 (UNDP 2003). HiÖn nay cã b»ng chøng cho r»ng tuæi trung b×nh quan hÖ t×nh dôc lÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam lµ 18,9 vµ kh«ng cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ gi÷a nam vµ n÷.

BiÓu ®å 21: Tû lÖ nhiÔm HIV ®−îc b¸o ço trong thanh niªn

10,6%13,4%

17,5%

34,0%36,4%

42,4%41,1% 42,4%

39,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Tû lÖ

nh

iÔm

Çc cuéc ®iÒu tra dÞch tÔ häc vµ hµnh vi ®· ®−a ra b»ng chøng lµ cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n vµ vÊn ®Ò nµy còng ®ang gia t¨ng, mÆc dï thùc tÕ lµ th−êng kh«ng tin sù thùc nµy. VÞ thµnh niªn b¾t ®Çu cã quan hÖ t×nh dôc sím rÊt cã thÓ cã quan hÖ t×nh dôc víi ng−êi cã hµnh vi nguy c¬ cao hoÆc ng−êi cã nhiÒu b¹n t×nh vµ cã thÓ Ýt sö dông bao cao su h¬n (UNICEF 2002). Tuy nhiªn, nh÷ng ng−êi trÎ Ýt tiÕp cËn víi th«ng tin vÒ søc kháe sinh s¶n. KÕt qu¶ ®−îc biÕt lµ nh÷ng ng−êi trÎ ë ViÖt Nam cã kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt kh«ng ®Çy ®ñ vÒ t×nh dôc, l©y truyÒn HIV/AIDS, tr¸nh thai vµ an toµn t×nh dôc43. H¬n n÷a, nghiÖn chÝch ma tóy trong nh÷ng ng−êi trÎ, ®Æc biÖt lµ thanh niªn trÎ, ®· t¨ng ®¸ng kÓ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Theo Bé lao ®éng Th−¬ng binh vµ X· héi, nh÷ng ng−êi trÎ chiÕm 39,5% quÇn thÓ nh÷ng ng−êi nghiÖn ma tóy vµo n¨m 1994 vµ tû lÖ nµy t¨ng lªn 70% vµo n¨m 2001 (Bé L§TBXH 2001).

41 Mét nghiªn cøu tiÕn hµnh trong thanh niªn tuæi tõ 15-24 t¹i 5 tØnh miÒn nói biªn giíi ®· b¸o ço r»ng chØ 26,3%

thanh niªn cã thÓ tr¶ lêi ®óng çc c©u hái vÒ l©y truyÒn vµ çc biÖn ph¸p dù phßng HIV/AIDS. 42 Nghiªn cøu còng ph¸t hiÖn lµ 52,7% nam thanh niªn vµ 33,3% n÷ thanh niªn ®· sö dông bao cao su trong lÇn

quan hÖ t×nh dôc gÇn ®©y nhÊt víi b¹n t×nh kh«ng th−êng xuyªn. 43

Trong 4.675 vÞ thµnh niªn tuæi tõ 10-19 trong mét ®iÒu tra vµo n¨m 1998 t¹i 5 tØnh, 81,4% ®· nghe vÒ HIV/AIDS, nh−ng gÇn 85% ch−a tõng nghe vÒ bÖnh lËu hay giang mai (UNICEF 2002). §iÒu tra vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc hµnh vÒ çc vÊn ®Ò søc kháe sinh s¶n vµo n¨m 1999 trong 1.005 ng−êi trÎ tuæi tõ 15-24 ë H¶i Phßng cho thÊy kiÕn thøc vÒ dù phßng çc bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc vÉn thÊp. Sö dông bao cao su lµ biÖn ph¸p dù phßng çc bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc mµ nhiÒu ng−êi biÕt nhÊt (68,9%), tiÕp theo lµ kh«ng quan hÖ t×nh dôc víi g¸i m¹i d©m (60,7%), cã mét b¹n t×nh (57,8%) vµ kh«ng dïng chung kim tiªm (35%). Trong ®iÒu tra vµo n¨m 2002 trong 2.379 thanh niªn ch−a kÕt h«n tuæi tõ 15-24 ë 5 tØnh (Lai Ch©u, Qu¶ng TrÞ, An Giang, Kiªn Giang, §ång Th¸p), TuÊn vµ céng sù ®· −íc tÝnh chØ 29% - 60% thanh niªn cã thÓ kÓ ®óng ®−îc ba biÖn ph¸p dù phßng HIV (TuÊn vµ céng sù 2002)

38

Hµnh vi t×nh dôc trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy x¶y ra tr−íc ®©y khi cßn ë tuæi vÞ thµnh niªn44, th−êng xuyªn h¬n vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng kh«ng ®−îc b¶o vÖ h¬n45.

B¶ng 14: Ph©n bè ®é tuæi trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy

Ph©n bè ®é tuæi (%) T¸c gi¶, N¬i nghiªn cøu <15 15-19 20 - 24 25-29 >=30 15-24

TrÇn HiÓn vµ céng sù 2002 Qu¶ng Ninh

3,2

53,8

25,9

12

5,1

79,7

Tïng vµ céng sù 2001 Hµ Néi

0

6,4

35,3

20,3

38,1

41,7

H¶i Phßng 0,3 4,6 22,1 31,8 41,1 26,7

§µ N½ng 0,7 10,1 14,1 14,1 60,9 24,2

CÇn Th¬ 1,8 23,2 23,7 8,3 43 46,9

Nguån: TrÇn HiÓn vµ céng sù 2002; Tïng vµ céng sù 2001.

ë ViÖt Nam, tuæi trung b×nh cña g¸i m¹i d©m lµ kho¶ng 25 (Elmer vµ Tïng 2001). Tuy vËy, çc tr−êng hîp g¸i m¹i d©m d−íi 18 tuæi còng ®· ®−îc b¸o ço. Nh÷ng c« g¸i vµ phô n÷ trÎ nµy hÇu hÕt lµ ch−a kÕt h«n, tõ nh÷ng gia ®×nh nghÌo ®ãi vµ bÊt hßa, vµ vÞ thÕ kinh tÕ x· héi cña hä rÊt thÊp. Çc ph¸t hiÖn tõ nghiªn cøu cho thÊy g¸i m¹i d©m vµ kh¸ch lµng ch¬i sö dông bao cao su kh«ng th−êng xuyªn46.

5.1.3 M« t¶ t×nh h×nh HIV/AIDS t¹i bèn ®Þa bµn nghiªn cøu

5.1.3.1 TP. Hå ChÝ Minh

Theo çc çn bé y tÕ cña TP. Hå ChÝ Minh, thµnh phè ®ang trªn bê cña mét dÞch toµn thÓ víi tû lÖ nhiÔm HIV trong phô n÷ mang thai ®Õn kh¸m t¹i çc phßng kh¸m thai xÊp xØ 1%. Tû lÖ hiÖn m¾c ®Æc biÖt cao trong nh÷ng nhãm truyÒn thèng cã nguy c¬ cao. H¬n n÷a, viÖc võa quan hÖ t×nh dôc kh«ng b¶o vÖ vµ võa sö dông ma tóy trong g¸i m¹i d©m t¹o mét m«i tr−êng lý t−ëng cho lan trµn nhanh chãng vi-rót.

Theo b¸o ço cña Trung t©m y tÕ dù phßng thµnh phè vµo ngµy 15/9/2003, thµnh phè ®· ghi nhËn con sè lòy tÝch lµ 13.849 tr−êng hîp nhiÔm HIV, trong ®ã cã 5.212 ®· ph¸t triÓn thµnh AIDS vµ 2.036 tr−êng hîp ®· tö vong. Tû lÖ míi nhiÔm HIV ®ang gia t¨ng, ®Æc biÖt trong nh÷ng ng−êi trÎ. Thµnh phè còng thÊy cÇn thiÕt quan t©m vµ ®Çu t− h¬n n÷a cho ch¨m sãc t¹i nhµ cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS, mét lÜnh vùc kh¸ míi ë ViÖt Nam.

Vµo cuèi n¨m 2002, QuËn 10 cña TP. Hå ChÝ Minh ®· ghi nhËn 489 tr−êng hîp HIV/AIDS, trong ®ã 186 ®· tö vong. Con sè hiÖn t¹i vÒ ng−êi bÞ nhiÔm HIV lµ 141 trong ®ã quËn ®· qu¶n lý vµ t− vÊn ®−îc 81 tr−êng hîp. Sè ng−êi cßn l¹i hoÆc ®−îc göi tíi trung t©m cai nghiÖn hoÆc kh«ng thÓ t×m thÊy ®Ó theo dâi (b¸o ço cña Trung t©m Y tÕ quËn 10).

44 TrÇn HiÓn vµ céng sù (2002) ph¸t hiÖn lµ 71% nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy ë Qu¶ng Ninh vµo n¨m 2000

®· cã quan hÖ t×nh dôc lÇn ®Çu tiªn tr−íc tuæi 20 vµ 73,4% ®· b¸o ço cã quan hÖ t×nh dôc víi g¸i m¹i d©m. TuÊn vµ céng sù ®· b¸o ço lµ 53% nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy ch−a kÕt h«n t¹i H¶i Phßng vµo n¨m 1999 ®· cã quan hÖ t×nh dôc. Phi vµ céng sù (1999) ®· ph¸t hiÖn lµ kho¶ng 50% nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy t¹i 5 tØnh, thµnh phè phÝa B¾c (Hµ Néi, Th¸i Nguyªn, H¶i Phßng, L¹ng S¬n vµ NghÖ An) vµo n¨m 1999 ®· cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n vµ 85,6% trong sè hä ®· cã quan hÖ t×nh dôc lÇn ®Çu tiªn víi g¸i m¹i d©m. Tû lÖ nµy cao h¬n nhiÒu so víi tû lÖ t−¬ng øng trong nh÷ng thanh niªn kh«ng sö dông ma tóy t¹i ViÖt Nam.

45 Sö dông bao cao su thÊp trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy. Tõ 28% - 56% nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy t¹i Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, §µ N½ng, TP. Hå ChÝ Minh vµ CÇn Th¬ vµo n¨m 2000 ®· b¸o ço th−êng xuyªn sö dông bao cao su víi g¸i m¹i d©m trong 12 th¸ng qua (Tïng vµ céng sù 2001; TrÇn HiÓn vµ céng sù 2002).

46 VÝ dô trªn 50% g¸i m¹i d©m ë Nha Trang ®· sö dông bao cao su chØ møc “vµi lÇn”; 65% g¸i m¹i d©m gi¸n tiÕp (nghÜa lµ nh÷ng ng−êi kh«ng ho¹t ®éng t¹i çc nhµ chøa mµ ë çc qu¸n ka-ra-«-kª, ®iÓm m¸t-sa, v.v.) t¹i ba tØnh phÝa Nam ®· b¸o ço sö dông bao cao su chØ ë møc thØnh tho¶ng hoÆc ch−a bao giê; vµ 70% trong sè 800 bÖnh nh©n m¾c çc bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc trong cuéc ®iÒu tra t¹i hai tØnh phÝa Nam nãi r»ng hä “ch−a bao giê sö dông bao cao su” (Elmer vµ Tïng 2001).

39

QuËn 10 ®· ®−îc ñy ban Nh©n d©n TP. Hå ChÝ Minh ph©n bæ mét sè kinh phÝ ®Ó cÊp thuèc men cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cã trong danh s¸ch kiÓm so¸t cña Trung t©m Y tÕ quËn. §©y lµ nh÷ng lo¹i thuèc ®¬n gi¶n, hÇu hÕt chØ lµ vi-ta-min. Tèi ®a cho møc mçi lÇn kª ®¬n lµ 30.000 ®ång vµ mét ng−êi cã thÓ nhËn ®−îc thuèc miÔn phÝ tèi ®a lµ hai lÇn trong mét n¨m. Vµo n¨m 2003, sè kinh phÝ ®−îc ñy ban Nh©n d©n TP. Hå ChÝ Minh cÊp cho quËn 10 cho môc ®Ých nµy lµ 1,2 triÖu ®ång. Trung t©m Y tÕ quËn cã thÓ quyÕt ®Þnh bæ sung tiÒn tõ nguån kh¸c cho sè kinh phÝ nµy.

§Ó cã trong danh s¸ch kiÓm so¸t cña Trung t©m Y tÕ quËn, cÇn ®−a ra kÕt qu¶ xÐt nghiÖm d−¬ng tÝnh víi HIV. PhÇn ®«ng nh÷ng ng−êi trong danh s¸ch lµ nam giíi. HÇu hÕt g¸i m¹i d©m ®· bá ®Þa bµn sau khi ph¸t hiÖn t×nh tr¹ng d−¬ng tÝnh víi HIV. Trung t©m Y tÕ quËn kh«ng gi÷ danh s¸ch nh÷ng ®øa trÎ må c«i do cha mÑ ®· qua ®êi v× AIDS. Çc nç lùc ®Ó tËp hîp mét danh s¸ch nh− vËy ®· ph¶i tõ bá v× trung t©m thiÕu çc ph−¬ng tiÖn hç trî cho çc trÎ må c«i nh− vËy.

Ngoµi sè thuèc miÔn phÝ khiªm tèn, h×nh thøc hç trî duy nhÊt mµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ trung t©m y tÕ ®«i khi dµnh cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ nh÷ng chuyÕn ®Õn th¨m víi çc mãn quµ nh− ®−êng, s÷a vµ qua ®ã hç trî vÒ mÆt tinh thÇn cho hä.

5.1.3.2 An Giang

Mét ®Æc ®iÓm ®Æc biÖt cña An Giang lµ n»m ë vÞ trÝ tiÕp gi¸p víi Cam-pu-chia. NhiÒu n¨m cho thÊy mét sè l−îng lín phô n÷ qua biªn giíi sang Cam-pu-chia ho¹t ®éng m¹i d©m. NhiÒu trong nh÷ng phô n÷ nµy sau vµi n¨m trë vÒ nhµ, sèng mét cuéc sèng b×nh th−êng, lËp gia ®×nh vµ cã con çi, ®· kh«ng biÕt vÒ t×nh tr¹ng nhiÔm HIV cña hä. H×nh thøc l©y truyÒn qua tiªm chÝch ma tóy tÜnh m¹ch thùc sù lµ cã ë An Giang nh−ng kh«ng phæ biÕn nh− l©y nhiÔm qua ®−êng quan hÖ t×nh dôc.

Ghi nhËn chÝnh thøc tõ Trung t©m Y tÕ dù phßng tØnh cho thÊy tõ n¨m 1993 - 2003, tØnh ®· ghi nhËn mét sè lòy tÝch lµ 4.405 tr−êng hîp d−¬ng tÝnh víi HIV. Trong nh÷ng tr−êng hîp nµy, 1.904 ®· ph¸t triÓn thµnh AIDS vµ 1.572 ®· tö vong. Tû lÖ l©y nhiÔm ®ang gia t¨ng: 526 tr−êng hîp nhiÔm HIV/AIDS míi ®· ®−îc b¸o ço trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 2003, so víi 503 ca nhiÔm míi cña cïng kú n¨m 2002. Phô n÷ chiÕm 29% tÊt c¶ çc tr−êng hîp nhiÔm tõ ®Çu vô dÞch nh−ng tû lÖ nµy ®ang gia t¨ng. Trong nöa ®Çu n¨m 2003, çc tr−êng hîp míi bÞ ph¸t hiÖn nhiÔm HIV trong phô n÷ chiÕm 31% trong tÊt c¶ çc tr−êng hîp. Tû lÖ nµy cao h¬n nhiÒu so víi tû lÖ trung b×nh phô n÷ bÞ nhiÔm HIV trong toµn quèc t¹i ViÖt Nam.

T¹i An Giang, nghiªn cøu ®· ®−îc tiÕn hµnh t¹i bèn x· cña thµnh phè Long Xuyªn. Trung t©m Y tÕ thµnh phè hiÖn cã danh s¸ch cña 126 ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS. Thµnh phè ®· tõng cã ch−¬ng tr×nh gäi t¾t lµ QCT (Qu¶n lý, ch¨m sãc vµ t− vÊn) do V¨n phßng ñy ban Quèc gia Phßng chèng HIV/AIDS ®Ò x−íng vµo n¨m 1996. Mét trong nh÷ng cÊu thµnh cña ch−¬ng tr×nh lµ cung cÊp thuèc miÔn phÝ dù phßng çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi. Khi ®Ò x−íng nµy kÕt thóc, thµnh phè tiÕp tôc triÓn khai ch−¬ng tr×nh b»ng nguån kinh phÝ cña tØnh.

Çc nhãm gi¸o dôc ®ång ®¼ng cho g¸i m¹i d©m ë thµnh phè Long Xuyªn kh¸ m¹nh vµ triÓn khai nhiÒu ho¹t ®éng. Kh«ng cã nhãm gi¸o dôc ®ång ®¼ng vµ kh«ng cã nhãm “b¹n gióp b¹n” trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy .

5.1.3.3 Th¸i B×nh

Th¸i B×nh lµ mét tØnh n«ng th«n ë miÒn B¾c ViÖt Nam, nhiÒu ng−êi biÕt ®Õn vÒ viÖc di c− m¹nh ra ngoµi tØnh kiÕm viÖc lµm cña ng−êi lín. MÆc dï tû lÖ nhiÔm HIV kh«ng thuéc lo¹i cao nhÊt trong c¶ n−íc nh−ng sè nhiÔm HIV/AIDS míi ®ang gia t¨ng. Vµo cuèi n¨m 2002, 853 tr−êng hîp nhiÔm HIV/AIDS ®· ®−îc ph¸t hiÖn trong ®ã cã 143 ®· ph¸t triÓn thµnh AIDS vµ 81 tr−êng hîp ®· tö vong.

§−êng l©y truyÒn chÝnh lµ qua tiªm chÝch ma tóy vµ chiÕm 75% tæng sè çc tr−êng hîp l©y nhiÔm. Tuy nhiªn, l©y truyÒn qua t×nh dôc kh«ng b¶o vÖ ®ang gia t¨ng, t¨ng tõ 27% trong tÊt

40

c¶ çc tr−êng hîp nhiÔm vµo n¨m 2001 lªn 31% vµo n¨m 2002. Nam giíi chiÕm 88% tÊt c¶ çc tr−êng hîp nhiÔm.

V× di c− ra ngo¹i tØnh ®Ó kiÕm viÖc lµm rÊt phæ biÕn trong nam giíi sèng ë vïng n«ng th«n, nªn tû lÖ nhiÔm t¹i nh÷ng vïng nµy cao. 70% çc tr−êng hîp bÞ nhiÔm HIV/AIDS ®−îc b¸o ço lµ tõ çc vïng n«ng th«n.

Th¸i B×nh kh«ng cã ch−¬ng tr×nh cung cÊp thuèc miÔn phÝ cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. §«i khi nh÷ng phô n÷ mang thai ®−îc dïng liÖu ph¸p thuèc ARV ®Ó dù phßng l©y truyÒn tõ mÑ sang con. Kh«ng cã kªnh hç trî tµi chÝnh chÝnh thøc ®−îc b¸o ço. BÖnh nh©n HIV/AIDS ®Õn ®iÒu trÞ ë tr¹m y tÕ x· ph¶i tù tr¶ phÝ dÞch vô vµ tiÒn thuèc men. ChØ nh÷ng bÖnh nh©n bÞ bÖnh lao ®−îc xÐt bao cÊp thuèc chèng lao tõ ch−¬ng tr×nh quèc gia phßng chèng lao.

5.1.3.4 Qu¶ng Ninh

Vµo cuèi n¨m 2002, 5.954 tr−êng hîp d−¬ng tÝnh víi HIV ®· ®−îc ph¸t hiÖn trong ®ã cã 615 tr−êng hîp AIDS vµ 440 tr−êng hîp tö vong do AIDS. PhÇn ®«ng nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ nam giíi chiÕm 92% çc tr−êng hîp nhiÔm. Ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy chiÕm kho¶ng 70% tÊt c¶ çc tr−êng hîp nhiÔm. TØnh tham gia nhiÒu ch−¬ng tr×nh hç trî cña çc tæ chøc quèc tÕ. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh nµy tËp trung ®Æc biÖt vµo dù phßng h¬n lµ hç trî vµ ch¨m sãc cho nh÷ng gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. Çc lo¹i thuèc ®−îc bao cÊp cho çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi cã s½n ë çc bÖnh viÖn. Tuy nhiªn, kh«ng cã cung cÊp thuèc t¹i nhµ cho nh÷ng ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS nh− hai tØnh ë miÒn Nam.

Nghiªn cøu tr−êng hîp ®· ®−îc tiÕn hµnh ë hai ph−êng cña thµnh phè H¹ Long víi 157 tr−êng hîp nhiÔm (ë ph−êng YÕt Kiªu) vµ 202 tr−êng hîp nhiÔm (ë ph−êng Lam) ®−îc ghi nhËn cho ®Õn thêi ®iÓm ngµy 30/7/2003. Tíi th¸ng 5/2003, TP. H¹ Long ®· b¸o ço cã 1.958 tr−êng hîp nhiÔm HIV, trong ®ã cã 611 tr−êng hîp ®· chuyÓn thµnh AIDS vµ 681 tr−êng hîp ®· tö vong.

Mét ®Æc ®iÓm phæ biÕn trong tÊt c¶ çc ®Þa ®iÓm tiÕn hµnh nghiªn cøu, ®Æc biÖt ë An Giang, Th¸i B×nh vµ H¹ Long lµ nhiÒu ng−êi kh«ng biÕt ®−îc t×nh tr¹ng nhiÔm HIV cña hä cho tíi khi hä cã çc triÖu chøng ph¸t bÖnh. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao hä qua ®êi rÊt nhanh sau khi ph¸t hiÖn t×nh tr¹ng nhiÔm bÖnh, trong mét sè tr−êng hîp qua ®êi ngay sau ®ã chØ mét tuÇn. G¸nh nÆng do HIV/AIDS g©y ra cho ch¨m sãc y tÕ v× vËy kh«ng lín nh− tr−êng hîp biÕt ®−îc t×nh tr¹ng nhiÔm bÖnh sím h¬n. YÕu tè nµy cÇn ®−îc tÝnh tíi khi ®¸nh gi¸ t¸c ®éng tíi kinh tÕ cña HIV/AIDS.

5.1.4 Sù s½n cã vµ çc h¹n chÕ cña d÷ liÖu

ë ViÖt Nam, cã hai nguån d÷ liÖu chÝnh vÒ HIV/AIDS: b¸o ço tr−êng hîp m¾c bÖnh vµ gi¸m s¸t träng ®iÓm. Trong khi nguån thø nhÊt lµ ghi nhËn nh÷ng tr−êng hîp ®−îc b¸o ço th× nguån thø hai lµ −íc tÝnh tû lÖ m¾c trong toµn quèc vµ dù b¸o cho t−¬ng lai ®Ó ®−a ra mét bøc tranh thùc tÕ h¬n vÒ t×nh h×nh HIV/AIDS cña quèc gia.

5.1.4.1 B¸o ço tr−êng hîp m¾c bÖnh

Cho tíi th¸ng 8/2004, Bé Y tÕ ®· ghi nhËn mét con sè tæng çc tr−êng hîp lòy tÝch bÞ nhiÔm HIV lµ 84.484, trong ®ã cã 13.315 tr−êng hîp AIDS vµ 7.595 tr−êng hîp tö vong do AIDS. Do b¶n chÊt cña HIV/AIDS vµ h¹n chÕ chung cña hÖ thèng b¸o ço tr−êng hîp m¾c bÖnh, b¸o ço kh«ng ®Çy ®ñ lµ mét vÊn ®Ò nghiªm träng. Thùc tÕ, −íc tÝnh d−íi 20% sè tr−êng hîp nhiÔm HIV ®−îc b¸o ço ë ViÖt Nam (TrÇn HiÓn 2002: 35). V× HIV/AIDS chØ biÓu hiÖn l©m sµng sau khi bÞ nhiÔm tõ 5 – 8 n¨m, b¸o ço çc tr−êng hîp m¾c bÖnh th−êng chØ ghi nhËn ®−îc çc ç nh©n cã triÖu chøng. ë ViÖt Nam, b¸o ço çc tr−êng hîp m¾c bÖnh lµ b¾t buéc ®èi víi nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy, g¸i m¹i d©m, ng−êi cho m¸u, tï nh©n, vµ lµ tù nguyÖn ®èi víi çc nhãm kh¸c (TrÇn HiÓn 2002: 35). §iÒu nµy cho r»ng mét sai sè ®èi víi d©n chóng nãi chung ë çc con sè thèng kª ®−îc b¸o ço.

41

5.1.4.2 Gi¸m s¸t träng ®iÓm ë ViÖt Nam

Vµo n¨m 1994, ViÖt Nam b¾t ®Çu triÓn khai gi¸m s¸t träng ®iÓm ë 8 tØnh, thµnh phè. Gi¸m s¸t träng ®iÓm ®· ®−îc më réng sang 12 tØnh, thµnh phè vµo n¨m 1995 vµ 20 tØnh, thµnh phè vµo n¨m 1996. Mét sè vÊn ®Ò vÒ sai sè khi chän mÉu, sai sè tham gia, sai sè b¸o ço ®· ®−îc x¸c ®Þnh. Gi¸m s¸t träng ®iÓm lµ bÝ mËt nh−ng kh«ng ph¶i lu«n lu«n giÊu tªn v« danh47. Khung chän mÉu cã sai sè ®èi víi çc ®Þa ®iÓm träng ®iÓm lµ ®« thÞ nh−ng trong tÝnh to¸n cho −íc tÝnh vµ dù b¸o çc d÷ liÖu cã gi¸ trÞ l¹i lµ çc vïng n«ng th«n (TrÇn HiÓn 2002). Çc vÊn ®Ò nµy hiÖn nay ®ang ®−îc mét sè çc c¬ quan cïng quan t©m ®Õn HIV/AIDS ®Ò cËp.

5.2 Çc chØ sè ®o l−êng t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x∙ héi

Ph©n tÝch vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi kinh tÕ x· héi ViÖt Nam ®· gióp x¸c ®Þnh çc chØ sè chñ yÕu ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ tèt h¬n vµ theo dâi t¸c ®éng nãi chung cña ®¹i dÞch HIV/AIDS. Çc chØ sè (mét sè chØ sè ®ã ®· ®−îc sö dông trong b¸o ço nµy) ®−îc chia ra lµm s¸u nhãm.

Çc chØ sè vÒ phóc lîi hé gia ®×nh vµ ç nh©n

• Hé gia ®×nh vµ chi cho tiªu dïng hé gia ®×nh cã Ýt nhÊt mét ng−êi nhiÔm HIV/AIDS tÝnh theo ®Çu ng−êi

• Tû suÊt phô thuéc cña çc hé gia ®×nh ®−îc ®o l−êng qua tû suÊt phô thuéc thu nhËp, ®ã lµ sè ng−êi trung b×nh trong mét hé gia ®×nh ®−îc hç trî bëi mét thµnh viªn trong gia ®×nh cã lµm ra thu nhËp

Çc chØ sè vÒ nghÌo ®ãi

• Sè ®Çu ng−êi nghÌo ®ãi vµ tû lÖ çc ç nh©n hay hé gia ®×nh d−íi møc chuÈn nghÌo ®ãi nãi chung vµ trong nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

• Tû lÖ quÇn thÓ sèng ë møc d−íi 1 USD mçi ngµy nãi chung vµ trong nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

Çc chØ sè vÒ chi tiªu

• Chi tiªu y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi

• Chi tiªu hé gia ®×nh cho y tÕ

• Chi tiªu y tÕ tÝnh theo tû lÖ so víi chi tiªu cho phÇn phi ¨n uèng

Çc chØ sè hç trî x· héi

• Hç trî nhËn ®−îc tõ hµng xãm, b¹n bÌ vµ gia ®×nh

Çc chØ sè tiÕp cËn víi hç trî chÝnh thøc

• TiÕp cËn víi çc c¬ chÕ hç trî chÝnh thøc nãi chung vµ trong nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

• TiÕp cËn víi miÔn trõ çc kho¶n chi cho ch¨m sãc y tÕ nãi chung vµ trong nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

• MiÔn çc kho¶n lÖ phÝ ®Õn tr−êng cho nh÷ng ®øa trÎ må c«i do HIV/AIDS

Çc chØ sè ®¸p øng cña ngµnh y tÕ 47 Trong khi çc biÖn ph¸p giÊu tªn v« danh ®−îc khuyÕn nghÞ cho çc tØnh, mét sè chÝnh quyÒn tØnh vµ ®Þa

ph−¬ng ®· tiÕp tôc gi÷ viÖc x¸c ®Þnh çc ç nh©n d−¬ng tÝnh víi HIV (TrÇn HiÓn 2002: 37, 43).

42

• Tû lÖ thiÕu hôt nguån lùc tµi chÝnh th«ng qua huy ®éng nguån lùc

• Tû lÖ nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi

• Tû lÖ nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ®iÒu trÞ dù phßng çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi

• Chi phÝ hµng n¨m cho thuèc ARV

5.3 Nghiªn cøu tr−êng hîp t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh

5.3.1 M« t¶ quÇn thÓ nghiªn cøu

B¶ng d−íi ®©y cung cÊp çc th«ng tin chung cña çc ç nh©n ®−îc nghiªn cøu ë bèn tØnh. Tæng céng cã 129 ç nh©n ®−îc ®iÒu tra trong ®ã cã 45 ç nh©n ®· qua ®êi do AIDS vµ 84 ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®ang cßn sèng. PhÇn ®«ng nh÷ng ng−êi nµy (nghÜa lµ 68%) lµ nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy. Tû lÖ nµy cao h¬n møc trung b×nh cña quèc gia (63%) ®−îc b¸o ço vµo n¨m 2000 (Bé Y tÕ, 2001). Cã lÏ g¸i m¹i d©m thiÕu ®¹i diÖn trong mÉu ®iÒu tra. B¶ng d−íi ®©y cho thÊy nhãm nghiªn cøu chØ cã thÓ pháng vÊn çc hé gia ®×nh cã thµnh viªn lµ g¸i m¹i d©m bÞ nhiÔm HIV ë TP. Hå ChÝ Minh vµ An Giang. An Giang lµ tØnh duy nhÊt nhãm nghiªn cøu gÆp pháng vÊn tr−êng hîp bÞ nhiÔm HIV/AIDS ®· tö vong do HIV/AIDS vµ kh«ng thuéc nhãm gäi lµ hµnh vi nguy c¬ cao.

B¶ng 15: Th«ng tin chung vÒ quÇn thÓ nghiªn cøu

§Þa ph−¬ng

Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cßn sèng

Ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®∙ qua ®êi

NCMT GMD Kh«ng nguy

c¬ cao NCMT GMD

Kh«ng nguy

c¬ cao

Tæng sè ng−êi nhiÔm

HIV/AIDS

Tæng hé gia ®×nh

Th¸i B×nh 16 0 4 9 0 0 29 27

H¹ Long 15 1 1 14 0 0 31 30

TP. HCM 17 7 2 10 3 0 39 39

An Giang 6 6 9 1 2 6 30 29

Tæng 54 14 16 34 5 6 129 125

Cã 129 ®èi t−îng ®−îc nghiªn cøu trong 125 hé gia ®×nh v× mét sè hé gia ®×nh cã trªn mét thµnh viªn bÞ nhiÔm HIV/AIDS. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi tr−êng hîp ®−îc ghi nhËn v× mét sè thµnh viªn gia ®×nh ®· qua ®êi tõ l©u nªn rÊt khã nhí l¹i ®−îc çc th«ng tin chi tiÕt. Çc tr−êng hîp nh− vËy kh«ng ®−îc ®−a vµo trong mÉu chän. Nh− b¶ng d−íi ®©y cho thÊy, phÇn ®«ng çc ®èi t−îng nghiªn cøu lµ nam giíi. Tû lÖ n÷ giíi lµ 25,6%.

B¶ng 16: Giíi tÝnh cña mÉu nghiªn cøu

Th¸i B×nh H¹ Long TP. HCM An Giang Tæng

N÷ 2 4 11 16 33

Nam 27 27 28 14 96

Tuæi cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc chän trong nghiªn cøu nµy dao ®éng tõ 13 - 50. BiÓu ®å 22 d−íi ®©y cung cÊp th«ng tin vÒ tuæi trung vÞ cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong mÉu nghiªn cøu theo tØnh. Tuæi trung b×nh cña çc ®èi t−îng nghiªn cøu ë tÊt c¶ bèn tØnh lµ 31,5. Nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ë TP. Hå ChÝ Minh cã xu h−íng giµ h¬n nh÷ng tØnh kh¸c. Tuy nhiªn, sù kh¸c nhau vÒ tuæi trung vÞ gi÷a çc tØnh kh«ng lín.

43

BiÓu ®å 22: Tuæi trung vÞ cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

29,0

29,5

30,0

30,5

31,0

31,5

32,0

32,5

33,0

33,5

Th¸i B×nh H¹ Long TP. HCM An Giang Nh÷ng tØnh kh¸c

N¨m

Nh− biÓu ®å d−íi ®©y cho thÊy, 40% nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®· kÕt h«n hoÆc ®· kÕt h«n tr−íc khi tö vong. Cã mét sè ®«ng nh÷ng ng−êi ch−a tõng lËp gia ®×nh vµ mét con sè ®¸ng kÓ nh÷ng ng−êi ®· tõng kÕt h«n vµ sau ®ã sèng ly th©n. MÆc dï kh«ng cã kÕt luËn ch¾c ch¾n rót ra tõ ®iÓm nµy nh−ng ®¸ng ®Ò cËp lµ nhiÒu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS bÞ vî hoÆc chång ruång bá sau khi ®−îc ph¸t hiÖn bÞ nhiÔm HIV/AIDS.

BiÓu ®å 23: T×nh tr¹ng h«n nh©n cña mÉu nghiªn cøu

Kho¶ng 50% nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ nam giíi ®· häc hÕt líp 7 vµ 50% nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ n÷ giíi ®· häc hÕt líp 5. BiÓu ®å d−íi ®©y cho thÊy sè ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ph©n bè theo nghÒ nghiÖp 48 . GÇn mét nöa tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ®iÒu tra ®· cã mét sè d¹ng nghÒ nghiÖp. C¸c nhãm nghÒ nghiÖp ®¸ng kÓ nhÊt gåm lµm viÖc trong ngµnh dÞch vô (vÝ dô thî lµm ®Çu), bu«n b¸n nhá (vÝ dô b¸n hoa qu¶ hoÆc vÐ xæ sè), nghÒ n«ng vµ lao ®éng lµm thuª ng¾n h¹n.

48 NghÒ nghiÖp ®−îc ®Þnh nghÜa lµ mét ho¹t ®éng mµ ng−êi tr¶ lêi pháng vÊn ®· dµnh hÇu hÕt thêi gian cña hä cho

c«ng viÖc ®ã cho dï cã ®−îc tr¶ c«ng hay lµ kh«ng ®−îc tr¶ c«ng.

44

BiÓu ®å 24: Çc d¹ng nghÒ nghiÖp cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

0

10

20

30

40

50

60

Kh«ng ®i lµm Lµm trong lÜnh vùc dÞch vô

B¸n hµng Lµm n«ng nghiÖp Lao ®éng thuª NghÒ kh¸c

Sè

ng−ê

i nhi

Ôm H

IV/A

IDS

BiÓu ®å 25: Thêi gian tõ khi ph¸t hiÖn nhiÔm HIV ®Õn khi tö vong

05

101520

2530354045

1 - 5 n¨m > 5 n¨m

Tõ khi ph¸t hiÖn nhiÔm HIV ®Õn khi tö vong Tõ khi ph¸t hiÖn bÖnh ®Õn khi tö vong

Sè

ng−ê

i nhi

Ôm H

IV/A

IDS

< 1 n¨m

Quan träng l−u ý lµ phÇn ®«ng nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS kh«ng cã nghÒ nghiÖp lµ nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy. NhiÒu ng−êi tr−íc ®©y ch−a bao giê ®i lµm vµ nhiÒu ng−êi kh¸c bÞ mÊt viÖc thËm chÝ tr−íc c¶ khi bÞ nhiÔm HIV. Do ®ã, t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn mét ng−êi cã nghÒ nghiÖp trong ph©n tÝch nµy bÞ nhiÔu bëi vÊn ®Ò nghiÖn chÝch ma tóy, ®iÒu rÊt khã t¸ch biÖt trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch.

BiÓu ®å d−íi ®©y minh häa lµ nhiÒu ç nh©n ®· qua ®êi trong thêi gian rÊt ng¾n sau khi ph¸t hiÖn bÞ nhiÔm HIV/AIDS. 26 trong 45 ç nh©n trong mÉu ®iÒu tra ®· qua ®êi trong vßng d−íi 1 n¨m kÓ tõ khi ®−îc ph¸t hiÖn bÞ nhiÔm bÖnh. PhÇn ®«ng nh÷ng ç nh©n trong mÉu nghiªn cøu ®· qua ®êi trong vßng 1 n¨m sau khi xuÊt hiÖn çc triÖu chøng cña bÖnh.

5.3.2 Çc h¹n chÕ vµ khuyÕn nghÞ cho nghiªn cøu tiÕp theo

Khi ®¸nh gi¸ møc ®é t¸c ®éng cña HIV/AIDS, cã mét vµi th¸ch thøc vÒ ph−¬ng ph¸p cÇn ®−îc gi¶i quyÕt. Th¸ch thøc thø nhÊt lµ t¸ch biÖt çc t¸c ®éng trùc tiÕp. Mét vµi nghiªn cøu cho thÊy mèi liªn quan tiªu cùc gi÷a thu nhËp vµ cã mét ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS trong hé gia ®×nh (Lundberg vµ céng sù 2000). §iÒu nµy cã thÓ ®−îc diÔn gi¶i lµ çc hé gia ®×nh nghÌo ®ãi cã nhiÒu kh¶ n¨ng cã thµnh viªn bÞ nhiÔm HIV/AIDS h¬n hoÆc lµ HIV/AIDS lµm cho çc hé gia ®×nh trë thµnh nghÌo ®ãi. Nãi çch kh¸c, kh«ng râ liÖu nghÌo ®ãi lµ nguyªn nh©n hay hËu qu¶ cña HIV/AIDS. Çc ¶nh h−ëng cña thu nhËp vµ chi tiªu cho thÊy râ rµng lµ HIV/AIDS cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn thu nhËp còng nh− lµ chi cho tiªu dïng hé gia ®×nh. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ t¸ch biÖt yÕu tè tiÒm tµng tiªu cùc cña çc hé gia ®×nh nghÌo ®ãi cã nhiÒu kh¶ n¨ng cã thµnh viªn bÞ nhiÔm HIV/AIDS. T¸c ®éng cña HIV/AIDS tíi ®êi sèng hé gia ®×nh cã thÓ lµ qu¸ lêi. Çc t¸c ®éng nµy chØ cã thÓ ®−îc ®¸nh gi¸ vµ ®−îc t¸ch biÖt nÕu nh− mét ph−¬ng ph¸p

45

®iÒu tra ®−îc ¸p dông. Do ®ã h¹n chÕ nµy vÉn phÇn lín ch−a gi¶i quyÕt ®−îc trong nghiªn cøu tr−êng hîp nµy.

Nghiªn cøu ®· sö dông tiÕp cËn chän mÉu cã chñ ®Ých, v× thÕ lµm cho nghiªn cøu rÊt dÔ bÞ sai sè lùa chän. Cã nh÷ng lo¹i hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS nhÊt ®Þnh mµ nhãm nghiªn cøu kh«ng thÓ tiÕp cËn ®−îc. RÊt khã lµm cho nh÷ng hé gia ®×nh cã vÞ thÕ kinh tÕ x· héi cao tham gia vµo mÉu nghiªn cøu. Víi mét vÊn ®Ò nh¹y c¶m vµ bÞ kú thÞ cao nh− HIV/AIDS, vÊn ®Ò nµy cµng râ rµng h¬n. MÆc dï nhãm nghiªn cøu ®· cè g¾ng pháng vÊn nh÷ng hé gia ®×nh cã møc ®é kinh tÕ kh¸c nhau, nh−ng ®· kh«ng tiÕp cËn ®−îc çc hé gia ®×nh cã thu nhËp cao h¬n nh− mong muèn. Mét nhãm nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS kh¸c khã tiÕp cËn ®−îc lµ nh÷ng g¸i m¹i d©m. Nh÷ng g¸i m¹i d©m th−êng rÊt di chuyÓn vµ th−êng kh«ng ho¹t ®éng ë n¬i hä sinh ra vµ lín lªn. Nh÷ng ng−êi cung cÊp tin chñ chèt trong lÜnh vùc nµy cho biÕt g¸i m¹i d©m th−êng di chuyÓn ®Õn sèng ë mét n¬i kh¸c khi hä biÕt bÞ nhiÔm HIV/AIDS vµ do vËy ®· mÊt liªn l¹c khi nghiªn cøu ®i t×m kiÕm.

§©y lµ mét nç lùc ®Çu tiªn tiÕn hµnh mét nghiªn cøu vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh ë ViÖt Nam vµ kh«ng tr¸nh khái mét sè h¹n chÕ. VÝ dô, khi bé c©u hái ®−a ra rÊt chi tiÕt, th× sÏ kh«ng cã ®ñ thêi gian cho thu thËp d÷ liÖu. V× th¸ch thøc cña tiÕn hµnh mét ®iÒu tra víi chän mÉu ®¹i diÖn nªn ®−îc khuyªn lµ t¨ng cì mÉu ®Ó cã ®−îc çc nhãm ®èi t−îng mµ ch−a cã trong chän mÉu cña nghiªn cøu nµy.

5.4 Nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn chi phÝ t¹i bÖnh viÖn

5.4.1 Ph−¬ng ph¸p

5.4.1.1 Thu thËp d÷ liÖu

BÖnh biÖn §èng §a ®· ®−îc chän cho nghiªn cøu nµy. BÖnh viÖn ®−îc giao nhiÖm vô ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ë Hµ Néi. BÖnh viÖn §èng §a lµ bÖnh viÖn cÊp quËn, nh−ng kh¸ lín vµ cã quy m« t−¬ng tù nh− bÖnh viÖn cÊp tØnh ë n¬i kh¸c. §· cã sù ®ång ý cÇn thiÕt cña bÖnh viÖn tr−íc khi tiÕn hµnh nghiªn cøu. XÐt nghiÖm HIV ®−îc tiÕn hµnh ë Trung t©m Y tÕ dù phßng thµnh phè Hµ Néi vµ çc çn bé cã liªn quan ë Trung t©m còng ®· tham gia vµo nghiªn cøu tr−êng hîp nµy.

Nh− b¶ng d−íi ®©y cho thÊy, nghiªn cøu s¬ bé çc d÷ liÖu tõ bÖnh nh©n néi tró HIV/AIDS cña bÖnh viÖn §èng §a cho thÊy çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi x¶y ra trong nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ph©n bè Ýt hay nhiÒu kh«ng ®ång ®Òu vÒ mÆt tÇn xuÊt. §Ó biÕt ®−îc sù kh¸c nhau trong chi phÝ trùc tiÕp cho çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi, mét cì mÉu ghi nhËn ®ñ toµn bé çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi vµ ®Ó ph¶n ¸nh sù ph©n bè vÒ tÇn xuÊt çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi ®· ®−îc chän. Cã tÝnh ®Õn nguån lùc s½n cã cho nghiªn cøu tr−êng hîp nµy, 30 bÖnh nh©n ®−îc xem lµ con sè chÊp nhËn ®−îc cho cì mÉu vÒ bÖnh nh©n ngo¹i tró vµ néi tró.

B¶ng 17: Çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi trong nh÷ng bÖnh nh©n néi tró

Ph©n bè çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi trong nh÷ng bÖnh nh©n néi tró ®−îc ®iÒu tra

(1998-2002 )

BÖnh nhiÔm trïng c¬ héi TÇn xuÊt

Viªm phæi 15,20% Lao phæi 14,10% NhiÔm nÊm 13,30% Suy kiÖt 8,20%

Øa ch¶y m¹n tÝnh 6,60% Viªm phÕ qu¶n 3,50% Viªm gan 3,10% S¬/suy gan 2,30% KiÕt lþ do vi khuÈn 2,30%

46

Sèt do vi-rót 1,60% Lao h¹ch 0,80% Çc nhiÔm trïng c¬ héi kh¸c

29,00%

Tæng 100,00%

Nguån: B¸o ço cña khoa çc bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh viÖn §èng §a

Çc th¶o luËn ban ®Çu víi çc b¸c sÜ l©m sµng cña bÖnh viÖn §èng §a cho thÊy hÇu hÕt nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc n»m viÖn khi hä ë giai ®o¹n l©m sµng 3 vµ 4 theo chuÈn cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi. Do çc h¹n chÕ vÒ çc trang thiÕt bÞ vµ nguån lùc cho chÈn ®o¸n, sù ph©n biÖt gi÷a giai ®o¹n 3 vµ 4 kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®−îc. H¬n n÷a, çc t¸c ®éng chi phÝ ë giai ®o¹n 1 vµ 2 lµ t−¬ng tù nh− nhau. Do ®ã nghiªn cøu ®· −íc tÝnh chi phÝ ®¬n vÞ cho mét ngµy gi−êng bÖnh cho bÖnh nh©n néi tró vµ cho mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró cho kÕt hîp hai nhãm bÖnh nh©n HIV/AIDS: nh÷ng ng−êi ë giai ®o¹n 1 vµ 2 (nh÷ng bÖnh nh©n ë giai ®o¹n sím) vµ nh÷ng ng−êi ë giai ®o¹n l©m sµng 3 vµ 4 (bÖnh nh©n ë giai ®o¹n tiÕn triÓn). BÖnh nh©n th−êng kh«ng n»m viÖn khi hä ë giai ®o¹n 1 vµ 2. Do ®ã, nh− ®· chØ trong b¶ng d−íi ®©y, ba nhãm bÖnh nh©n néi tró vµ ngo¹i tró HIV/AIDS ®−îc lùa chän cho tÝnh to¸n chi phÝ.

B¶ng 18: MÉu thu thËp d÷ liÖu

Chi phÝ gi−êng bÖnh ®iÒu trÞ bÖnh nh©n néi tró mçi ngµy

(USD)

Chi phÝ th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró

(USD)

Giai ®o¹n 1 vµ 2 Kh«ng cã bÖnh nh©n néi tró cho giai ®o¹n

1 vµ 2

15

Giai ®o¹n 3 vµ 4

30 15

5.4.1.2 ¦íc tÝnh chi phÝ

Chi phÝ trùc tiÕp cho ®iÒu trÞ ®−îc −íc tÝnh cho sè mÉu bÖnh nh©n néi tró vµ sè mÉu bÖnh nh©n ngo¹i tró theo çc giai ®o¹n l©m sµng kh¸c nhau. Do h¹n chÕ vÒ thêi gian, nghiªn cøu nµy sö dông çc th«ng tin s½n cã vÒ chi phÝ n»m viÖn gi¸n tiÕp.

Çc chi phÝ trùc tiÕp (DC)

Çc lo¹i chi phÝ trùc tiÕp lµ chi cho thuèc men vµ vËt dïng tiªu hao nh− çc lo¹i dÞch truyÒn, m¸u, g¨ng tay phÉu thuËt v.v., thuèc men do bÖnh nh©n mua bªn ngoµi bÖnh viÖn; çc chi phÝ trùc tiÕp cho çn bé; çc chi phÝ cho chÈn ®o¸n b»ng h×nh ¶nh vµ xÐt nghiÖm (kÓ c¶ vËt t− vµ chi phÝ cho nh©n viªn).

Çc chi phÝ cho thuèc men vµ vËt dïng tiªu hao y tÕ ®−îc thu thËp qua xem çc bÖnh ¸n cña bÖnh nh©n néi tró ë Khoa kÕ ho¹ch tæng hîp vµ bÖnh ¸n cña bÖnh nh©n ngo¹i tró ë Khoa truyÒn nhiÔm. Kh«ng gièng bÖnh ¸n cho bÖnh nh©n néi tró cã çc th«ng tin toµn diÖn vÒ thuèc men vµ vËt dïng tiªu hao do bÖnh viÖn cung cÊp vµ do bÖnh nh©n mua bªn ngoµi bÖnh viÖn, bÖnh ¸n cho bÖnh nh©n ngo¹i tró chØ ghi chÐp ng¾n vÒ çc lÇn ®Õn kh¸m bÖnh cña bÖnh nh©n vµ çc lo¹i thuèc chÝnh ®−îc kª ®¬n. Do ®ã, cÇn thiÕt ph¶i pháng vÊn nh÷ng çn bé y tÕ cã tr¸ch nhiÖm ®Ó cã ®−îc çc th«ng tin vÒ ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi vµ thuèc ®−îc kª ®¬n cho nh÷ng bÖnh nh©n ngo¹i tró ®−îc ®iÒu tra. Chi phÝ cho thuèc men vµ vËt dïng tiªu hao khi ®ã ®−îc tÝnh trong chi phÝ gi−êng bÖnh mçi ngµy cho bÖnh nh©n néi tró vµ chi phÝ cho kh¸m ch÷a bÖnh cña bÖnh nh©n ngo¹i tró.

Çc chi phÝ trùc tiÕp cho çn bé lµ çc kho¶n chi tr¶ hµng th¸ng trong çc sæ s¸ch cña Khoa truyÒn nhiÔm n¬i ®iÒu trÞ HIV/AIDS. Çc kho¶n bÞ khÊu trõ tõ l−¬ng cho b¶o hiÓm y tÕ vµ b¶o hiÓm x· héi, çc kho¶n ®ãng gãp cña bÖnh viÖn cho b¶o hiÓm x· héi vµ b¶o hiÓm y tÕ (tæng céng kho¶ng 19% tæng sè tiÒn l−¬ng) vµ chi cho c«ng ®oµn phÝ ®−îc céng l¹i thµnh tæng chi

47

cho çn bé cña khoa. Çc kho¶n chi cho çn bé lÊy tõ nguån thu viÖn phÝ (gäi lµ “båi d−ìng hµng th¸ng”) còng ®−îc tÝnh. Tæng chi trùc tiÕp cho çn bé khi ®ã ®−îc tÝnh vµo møc chi phÝ tÝnh theo gi−êng bÖnh hµng ngµy cho bÖnh nh©n néi tró.

Chi phÝ cho çn bé tÝnh theo mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró ®−îc −íc tÝnh dùa trªn sè thêi gian trung b×nh çn bé y tÕ dµnh cho mét lÇn th¨m kh¸m. Theo nh− pháng vÊn víi çc çn bé y tÕ cã tr¸ch nhiÖm ë bÖnh viÖn §èng §a, th«ng th−êng mçi lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró HIV/AIDS sÏ mÊt 1 giê, ngo¹i trõ mét sè tr−êng hîp cã thÓ mÊt ®Õn nöa ngµy. Së Y tÕ Hµ Néi ®· Ên ®Þnh møc tÝnh cho mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró lµ kho¶ng 40% sè chi phÝ cho çn bé cho mét ngµy gi−êng bÖnh. Møc tÝnh nµy ®−îc ¸p dông ®Ó −íc tÝnh cho chi phÝ cho çn bé cho mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró.

Çc ®¬n vÞ chi phÝ trùc tiÕp cho chÈn ®o¸n h×nh ¶nh hoÆc xÐt nghiÖm gåm chi phÝ cho çn bé vµ chi phÝ cho vËt t−. Chi phÝ hµng n¨m cho çn bé cña bÖnh viÖn ë çc khoa cËn l©m sµng ®−îc −íc tÝnh tõ çc kho¶n chi tr¶ trong sæ s¸ch cña khoa. Chi phÝ cho çn bé cho mét lÇn chÈn ®o¸n h×nh ¶nh hay xÐt nghiÖm cã ®−îc b»ng çch lÊy kho¶n chi phÝ hµng n¨m cho çc nh©n viªn khoa cËn l©m sµng chia cho kÕt qu¶ c«ng viÖc hµng n¨m cña khoa.

Mét nghiªn cøu tr−íc ®©y ®· cho r»ng møc gi¸ hiÖn nay cho chÈn ®o¸n b»ng h×nh ¶nh vµ xÐt nghiÖm lµ nh÷ng tÝnh to¸n rÊt hîp lý vÒ chi phÝ thùc tÕ cho vËt t− chÈn ®o¸n 49. Mét danh s¸ch møc gi¸ cho chÈn ®o¸n b»ng h×nh ¶nh vµ xÐt nghiÖm cã ®−îc tõ çc khoa cËn l©m sµng cã liªn quan cña bÖnh viÖn §èng §a.

Theo çc quy ®Þnh cña Bé Y tÕ, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ph¶i ®−îc chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh b»ng ba xÐt nghiÖm chuÈn gåm kü thuËt nhanh nhanh, kü thuËt Serodia vµ kü thuËt ELISA t¹i Trung t©m Y tÕ dù phßng TP. Hµ Néi. NhiÒu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS còng ®· xÐt nghiÖm ®Õm tÕ bµo CD4 ë bÖnh viÖn qu©n y 108. Chi phÝ cho çc xÐt nghiÖm nµy ®−îc tÝnh to¸n riªng rÏ dùa trªn pháng vÊn çc çn bé y tÕ cña Trung t©m Y tÕ dù phßng TP. Hµ Néi vµ bÖnh viÖn qu©n y 108. Çc kho¶n nµy ®−îc céng vµo tæng ®¬n vÞ chi phÝ cho ®iÒu trÞ HIV/AIDS. Xem xÐt çc d÷ liÖu s½n cã vÒ chi phÝ vµ khÊu hao trang thiÕt bÞ xÐt nghiÖm còng ®−îc tiÕn hµnh vµ ®−îc ®−a vµo chi phÝ cho xÐt nghiÖm.

Çc kho¶n chi gi¸n tiÕp (IDC)

Tæng çc kho¶n chi gi¸n tiÕp ®−îc −íc tÝnh b»ng çch sö dông tæng çc kho¶n chi trùc tiÕp nh− võa m« t¶ vµ çch tÝnh chi phÝ cña mét nghiªn cøu tr−íc ®©y ®· tiÕn hµnh ë bÖnh viÖn Xanh P«n50. Gi¶ ®Þnh ngÇm ë ®©y lµ çch tÝnh chi phÝ cña hai bÖnh viÖn lµ nh− nhau. B¶ng d−íi ®©y tr×nh bµy çch tÝnh chi phÝ ®−îc gi¶ ®Þnh cho bÖnh viÖn §èng §a.

B¶ng 19: Tæng çc chi phÝ gi¸n tiÕp ®−îc −íc tÝnh

BÖnh viÖn Xanh P«n* BÖnh viÖn quËn §èng §a Çc môc chi % tæng ®¬n vÞ

chi phÝ % tæng ®¬n vÞ

chi phÝ Thuèc vµ vËt dïng tiªu hao 44,00% ChÈn ®o¸n** 11,30% Nh©n viªn l©m sµng 15,10% Tæng çc chi phÝ trùc tiÕp 70,40% 70,40%

Çc chi phÝ gi¸n tiÕp (qu¶n lý phÝ)

17,50%

KhÊu hao thiÕt bÞ 8,40% KhÊu hao nhµ cöa 3,60% Tæng çc chi phÝ gi¸n tiÕp 29,60% 29,60% Tæng chi phÝ cho mçi tr−êng hîp 100.00% 100,00%

49 Nghiªn cøu 6 cña Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ - Chi phÝ y tÕ 50 Dù ¸n hç trî kü thuËt gi÷a Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ vµ Bé Y tÕ “Ch¨m sãc søc kháe ë møc ng−êi nghÌo cã

thÓ chi tr¶ ®−îc: Tµi chÝnh Y tÕ ViÖt Nam, Nghiªn cøu 6 – Chi phÝ çc dÞch vô y tÕ cña Fabricant S.J. vµ Uyªn V.N., 6-2003

48

* §¬n vÞ chi phÝ trung b×nh cña 5 bÖnh – viªm phÕ qu¶n, Øa ch¶y, chÊn th−¬ng sä n·o do tai n¹n giao th«ng, mæ ruét thõa vµ ch¨m sãc s¬ sinh.

** Çc chi phÝ cho chÈn ®o¸n gåm vËt t− vµ chi phÝ cho çn bé.

5.4.1.3 ¦íc tÝnh vÒ tû lÖ sö dông

Sè ngµy sö dông gi−êng bÖnh trung b×nh cña bÖnh nh©n néi tró trong n¨m 2002 cã ®−îc b»ng sö dông bÖnh ¸n ghi chÐp cho bÖnh nh©n néi tró cña bÖnh viÖn. Sè lÇn ®i th¨m kh¸m bÖnh trung b×nh mét n¨m cña bÖnh nh©n ngo¹i tró ®−îc −íc tÝnh dùa trªn sè cì mÉu lµ 30 bÖnh ¸n cña bÖnh nh©n ngo¹i tró.

Ghi chÐp sæ s¸ch tiÕp nhËn bÖnh nh©n ngo¹i tró HIV/AIDS kh«ng ®−îc duy tr× mét çch hÖ thèng ë bÖnh viÖn quËn §èng §a. B¸o ço hµng n¨m cña Khoa TruyÒn nhiÔm ®· −íc tÝnh lµ khoa ®· tiÕp nhËn kh¸m cho kho¶ng 100 bÖnh nh©n ngo¹i tró mçi n¨m. HÇu hÕt bÖnh nh©n ngo¹i tró ®ang cã tiÕn triÓn bÖnh ë giai ®o¹n l©m sµng 3 vµ 4.

5.4.2 Khung lý thuyÕt

Çc b−íc d−íi ®©y m« t¶ tiÕp cËn chung ®−îc sö dông ph©n tÝch:

1. §¸nh gi¸ chi phÝ ®−îc b¾t ®Çu tõ viÖc tÝnh çc kho¶n chi phÝ trùc tiÕp cho mét ngµy gi−êng bÖnh cña bÖnh nh©n néi tró vµ mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh cña bÖnh nh©n ngo¹i tró. Çc ®¬n vÞ chi phÝ trùc tiÕp ®−îc tÝnh b»ng céng çc kho¶n chi phÝ quan träng nhÊt, j, j = 1 lµ tÝnh cho çc chi phÝ cho çn bé, j = 2 lµ tÝnh cho çc chi phÝ cho trang thiÕt bÞ, j = 3 lµ tÝnh cho çc chi phÝ cho thuèc men, j = 4 lµ tÝnh cho çc chi phÝ cho çc vËt t− y tÕ, vµ j = 5 lµ tÝnh cho çc chi phÝ chÈn ®o¸n cho ngµy gi−êng bÖnh cña bÖnh nh©n néi tró (p = 1).

5,14,13,12,11,15,4,3,2,1

, DCDCDCDCDCDCDCJ

jjpp ++++== ∑

=

Ph−¬ng ph¸p tÝnh t−¬ng tù nh− vËy ®−îc sö dông cho ®i th¨m kh¸m ch÷a bÖnh cña bÖnh nh©n ngo¹i tró (p =2).

5,24,23,22,21,25,4,3,2,1

, DCDCDCDCDCDCDCJ

jjpp ++++== ∑

=

2. Çc chi phÝ gi¸n tiÕp ®−îc suy luËn tõ tû suÊt chi phÝ gi¸n tiÕp/chi phÝ trùc tiÕp víi çc d÷

liÖu cã ®−îc tõ çc nghiªn cøu t¹i bÖnh viÖn ®· ®−îc tiÕn hµnh tr−íc ®©y ë ViÖt Nam. Chi phÝ gi¸n tiÕp ®−îc tÝnh cho mét ®¬n vÞ chi phÝ cho mét gi−êng bÖnh cho mét ngµy cña mét bÖnh nh©n néi tró (p=1) vµ cho mét lÇn ®¬n vÞ th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró (p=2).

1** DCRatioDCRatioIDC pp ==

Cho p=2: 2** DCRatioDCRatioIDC pp == 3. §¬n vÞ chi phÝ cho mét ngµy gi−êng bÖnh cho bÖnh nh©n néi tró (C) = ®¬n vÞ chi phÝ trùc

tiÕp cho mét ngµy gi−êng bÖnh cho bÖnh nh©n néi tró + ®¬n vÞ chi phÝ cho mét ngµy gi−êng bÖnh cho mçi bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi cña bÖnh nh©n néi tró, i:

)()()(

)(

111111

3,2,1

IDCDCIDCDCIDCDC

IDCDCCI

ippp

+++++=

+= ∑=

trong ®ã p=1 cho mét ngµy gi−êng bÖnh cña bÖnh nh©n néi tró.

49

4. §¬n vÞ chi phÝ cho mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró = ®¬n vÞ chi phÝ trùc tiÕp cho mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró + ®¬n vÞ chi phÝ gi¸n tiÕp cho mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró cho mçi bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi, i.

)()()(

)(

222222

3,2,1

IDCDCIDCDCIDCDC

IDCDCCI

ippp

+++++=

+= ∑=

trong ®ã p=2 cho mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró.

§¬n vÞ chi phÝ cho mét ngµy gi−êng bÖnh cña bÖnh nh©n néi tró

Çc ®¬n vÞ chi phÝ trùc tiÕp Çc ®¬n vÞ chi phÝ gi¸n tiÕp

Çn bé ThiÕt bÞ Thuèc men VËt t− y tÕ ChÈn

®o¸n

Tæng chi phÝ

trùc tiÕp

Tû suÊt (gi¸n

tiÕp/trùc tiÕp)

Tæng chi phÝ

gi¸n tiÕp

Tæng ®¬n

vÞ chi phÝ cho

bÖnh nh©n néi tró

7 8 9 10 11 12 13 14 15=1

2+14

jpDC ,

1,1DC 2,1DC 3,1DC 4,1DC 5,1DC 6,1DC Tû suÊt 1IDC 1UC

§¬n vÞ chi phÝ cho mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró

Çc ®¬n vÞ chi phÝ trùc tiÕp Çc ®¬n vÞ chi phÝ gi¸n tiÕp

Çn bé ThiÕt bÞ Thuèc men

VËt t− y tÕ

ChÈn ®o¸n

Tæng chi phÝ

trùc tiÕp

Tû suÊt (Gi¸n

tiÕp/Trùc tiÕp)

Tæng chi phÝ

gi¸n tiÕp

Tæng ®¬n vÞ chi phÝ cho bÖnh nh©n néi

tró

16 17 18 19 20 21 22 23 24=21+23

jpDC ,

1,2DC 2,2DC 3,2DC 4,2DC 5,2DC 6,2DC Tû suÊt 2IDC 2UC

5.4.3 Çc kÕt qu¶

5.4.3.1 Chi phÝ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp

Nh− ®· phÇn nµo nãi ë trªn, chi phÝ cho bÖnh nh©n néi tró vµ ngo¹i tró ®−îc ¸p dông cho hai nhãm bÖnh nh©n kh¸c nhau. Mét bªn lµ nh÷ng ng−êi cã nguån lùc cho ch¨m sãc ng−êi bÖnh t¹i nhµ, mua thuèc men vµ ®Þnh kú ®i th¨m kh¸m ë bÖnh viÖn. Bªn kia lµ nh÷ng bÖnh nh©n cã Ýt nguån lùc hoÆc kh«ng cã sù hç trî cña gia ®×nh vµ ®−îc tiÕp nhËn vµo bÖnh viÖn ®Ó ®iÒu trÞ néi tró. V× lý do nµy sù ph©n biÖt gi÷a ch¨m sãc bÖnh nh©n néi tró vµ bÖnh nh©n ngo¹i tró kh¸c víi çc nghiªn cøu kh¸c cã tÝnh to¸n chi phÝ t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn ngµnh y tÕ51. V× thÕ, tiÕp cËn ®−îc ®Ò nghÞ ban ®Çu ®· ph¶i söa ®æi.

Çc kÕt qu¶ vÒ tÝnh to¸n chi phÝ ®iÒu trÞ vµ ch¨m sãc HIV/AIDS ë bÖnh viÖn quËn §èng §a ®−îc tãm t¾t trong b¶ng d−íi ®©y. Tæng chi phÝ trùc tiÕp cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ hµng ngµy

51 Trong çc nghiªn cøu kh¸c mét ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc gi¶ ®Þnh cã mét sè ngµy n»m viÖn vµ mét sè lÇn ®i

th¨m kh¸m ngo¹i tró, tïy thuéc vµo giai ®o¹n cña bÖnh.

50

cho mét ng−êi nhiÔm HIV/AIDS (giai ®o¹n 3 hoÆc 4 ph©n lo¹i theo tiªu chuÈn cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi) lµ 116.000 ®ång (7,7 USD) - ch−a tÝnh chi cho ¨n uèng. Sè ngµy n»m viÖn trung b×nh cña bÖnh nh©n néi tró yªu cÇu trong mét n¨m lµ 12,41. Tæng chi trùc tiÕp cho mét lÇn th¨m kh¸m bÖnh nh©n ngo¹i tró lµ 2.466.000 ®ång (164,4 USD) vµ sè lÇn ®i th¨m kh¸m trung b×nh mét n¨m cña bÖnh nh©n ngo¹i tró lµ 4,97.

Mét nghiªn cøu tr−íc ®©y tÝnh to¸n chi tiÕt chi phÝ n»m viÖn ph¸t hiÖn lµ chi phÝ trùc tiÕp chiÕm 70,5% tæng chi phÝ (Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ 2003). Sö dông tû lÖ nµy, chi phÝ gi¸n tiÕp ®−îc −íc tÝnh lµ 48.500 ®ång (3,2 USD) cho mét ngµy vµ do ®ã tæng chi phÝ cho mét ngµy n»m viÖn cña bÖnh nh©n néi tró lµ 164.000 ®ång (11 USD). §èi víi sè mÉu bÖnh nh©n ngo¹i tró, çc chi phÝ cho qu¶n lý cña bÖnh viÖn vµ khÊu hao nhµ cöa ®· ®−îc gi¶ ®Þnh lµ b»ng 052.

B¶ng 20: Chi phÝ mét ngµy n»m viÖn cña bÖnh nh©n néi tró HIV/AIDS vµ chi phÝ cho mét lÇn th¨m kh¸m cña bÖnh nh©n ngo¹i tró

Môc chi

Gi¶ ®Þnh c¬ cÊu ®¬n vÞ chi phÝ53

Chi phÝ cho mét ngµy n»m viÖn

(§ång)

Chi phÝ cho mét lÇn kh¸m ®iÒu trÞ ngo¹i tró (§ång)

Thuèc vµ vËt dïng tiªu hao 58.518 2.125.261

ChÈn ®o¸n 39.712 333.581

Nh©n viªn y tÕ 17.630 7.000

Tæng chi phÝ trùc tiÕp 70,40% 115.860 2.465.843

Chi phÝ gi¸n tiÕp (chi cho qu¶n lý) 0

KhÊu hao thiÕt bÞ 8,40% 247.972

KhÊu hao nhµ cöa 0

Tæng chi phÝ gi¸n tiÕp 29,50% 48.481 247.972

Tæng ®¬n vÞ chi phÝ 100,00% 164.341 2.713.815

Tû lÖ sö dông

Sè ngµy n»m viÖn cña bÖnh nh©n néi tró trong mét n¨m

Sè lÇn th¨m kh¸m cña bÖnh nh©n ngo¹i tró trong

mét n¨m

Giai ®o¹n bÖnh AIDS (giai ®o¹n 3 vµ 4 theo tiªu chuÈn Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi)

12,41 4,97

So s¸nh víi chi phÝ ®iÒu trÞ çc bÖnh kh¸c, chi phÝ n»m viÖn hµng ngµy cho bÖnh nh©n HIV/AIDS kh¸ cao. §iÒu nµy ®−îc minh häa trong biÓu ®å d−íi ®©y so s¸nh chi phÝ trùc tiÕp mçi ngµy cho ®iÒu trÞ HIV/AIDS víi chi phÝ ®iÒu trÞ cho n¨m bÖnh kh¸c ®−îc nghiªn cøu t¹i bÖnh viÖn Xanh P«n (Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ 2003).

Chi phÝ trùc tiÕp ®iÒu trÞ HIV/AIDS (kh«ng tÝnh chi phÝ cho dïng thuèc ARV) thÊp h¬n çc t×nh tr¹ng bÖnh tËt cã phÉu thuËt nh−ng cao h¬n ba t×nh tr¹ng bÖnh tËt kh¸c. PhÇn chi phÝ næi bËt liªn quan ®Õn ®iÒu trÞ HIV/AIDS lµ chi phÝ cho chÈn ®o¸n mµ chñ yÕu lµ çc xÐt nghiÖm m¸u. Chi phÝ chÈn ®o¸n tÝnh cho mét ngµy n»m viÖn chiÕm 34% tæng chi phÝ trùc tiÕp cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS, trong khi ®ã chi phÝ cho chÈn ®o¸n cho tÊt c¶ bÖnh kh¸c chiÕm d−íi 22%, vµ trong tr−êng hîp ba t×nh tr¹ng bÖnh tËt kh«ng cã phÉu thuËt chiÕm d−íi 5%.

52 Tuy nhiªn, chóng t«i nhËn thÊy lµ mét lÇn th¨m kh¸m ngo¹i tró cÇn chÞu mét sè kho¶n chi phÝ cho qu¶n lý cña

bÖnh viÖn nh− ®ãn tiÕp, tiªu thô ®iÖn, n−íc v.v.. KhÊu hao thiÕt bÞ ®−îc −íc tÝnh víi gi¶ ®Þnh lµ c¬ cÊu chi phÝ cña bÖnh viÖn Xanh P«n ¸p dông cho bÖnh viÖn quËn §èng §a vµ khÊu hao thiÕt bÞ chiÕm 8,4% tæng chi phÝ. KhÊu hao thiÕt bÞ cho mét lÇn th¨m kh¸m ngo¹i tró ®−îc −íc tÝnh lµ 248.000 ®ång (16,50 USD), dÉn ®Õn tæng chi phÝ cho mét lÇn th¨m kh¸m ngo¹i tró lµ 2.714.000 ®ång (180,90 USD).

53 Dùa trªn çc kÕt qu¶ cña nghiªn cøu tÝnh to¸n chi phÝ n»m viÖn t¹i bÖnh viÖn Xanh P«n (Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ - Bé Y tÕ 2003).

51

BiÓu ®å 26: So s¸nh chi phÝ gi÷a ®iÒu trÞ HIV/AIDS vµ çc bÖnh kh¸c 54

0 50.000

100.000 150.000 200.000

250.000

300.000

350.000

HIV/AIDS

VND

Viªm phÕ qu¶n

Tiªu ch¶y

ChÊn th−¬ng sä n·o

do tai n¹n giao th«ng

Mæ ruét thõa

Ch¨m sãc s¬ sinh

Chi phÝ thuèc vµ çc vËt dïng kh¸c cho mét ngµy n»m viÖn

Chi phÝ chÈn ®o¸n cho mét ngµy n»m viÖn

Chi phÝ çn bécho mét ngµy n»m viÖn

Çc kÕt qu¶ ph©n tÝch chi phÝ ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS t¹i bÖnh viÖn §èng §a cho thÊy sù kh¸c nhau lín gi÷a chi phÝ ®iÒu trÞ néi tró vµ ngo¹i tró. Nh− ®· th¶o luËn ë phÇn tr−íc, chi phÝ cho thuèc men vµ vËt dïng tiªu hao cña sè mÉu bÖnh nh©n ®iÒu trÞ néi tró chØ ph¶n ¸nh ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi. Nãi mét çch kh¸c, chi phÝ nµy ch−a tÝnh çc chi phÝ cho dïng thuèc ARV. §Ó minh häa râ h¬n sù kh¸c nhau nµy, chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ néi tró vµ ngo¹i tró ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng d−íi ®©y. Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ ngo¹i tró cao h¬n 6,5 lÇn so víi chi phÝ cho bÖnh nh©n ®iÒu trÞ néi tró – 13,5 triÖu ®ång (900 USD) so víi 2 triÖu ®ång (133 USD). §iÒu nµy phÇn lín do thùc tÕ lµ chi phÝ cho ch¨m sãc bÖnh nh©n néi tró ph¶n ¸nh chñ yÕu çc chi phÝ cho ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi trong khi ph¸c ®å ®iÒu trÞ ngo¹i tró cã dïng thuèc ARV, thËm chÝ ngay c¶ khi chØ dïng thuèc ARV kh«ng th−êng xuyªn.

B¶ng 21: Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ HIV/AIDS

Môc chi phÝ Chi phÝ cho mét

ngµy ®iÒu trÞ néi tró(§ång)

Chi phÝ cho mét lÇn th¨m

kh¸m ngo¹i tró (§ång)

Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu

trÞ néi tró (§ång)

Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ ngo¹i tró

(§ång)

Chi phÝ trùc tiÕp 115.860 2.465.843 1.437.507 12.247.019

Chi phÝ gi¸n tiÕp 48.481 247.972 601.510 1.231.595

Tæng ®¬n vÞ chi phÝ 164.341 2.713.815 2.039.016 13.478.614

Tû lÖ sö dông (sè ngµy n»m viÖn ®iÒu trÞ vµ sè lÇn th¨m kh¸m ngo¹i tró trong mét n¨m)

12,41 4,97

Pháng vÊn çc çn bé y tÕ ë bÖnh viÖn quËn §èng §a vµ Trung t©m Y tÕ dù phßng TP. Hµ Néi cho thÊy xÐt nghiÖm HIV quy ®Þnh ba xÐt nghiÖm ph¸t hiÖn HIV b¾t buéc vµ cã sù t− vÊn cña çc chuyªn gia. Trong çc giai ®o¹n sím cña nhiÔm HIV, mét sè ng−êi nhiÔm HIV/AIDS tiÕn hµnh xÐt nghiÖm ®Õm tÕ bµo CD4 6 th¸ng mét lÇn ®Ó theo dâi sù ph¸t triÓn cña bÖnh. Tuy nhiªn, tû lÖ ng−êi nhiÔm HIV/AIDS tiÕn hµnh xÐt nghiÖm ®Õm tÕ bµo CD4 kh«ng ®¸ng kÓ so víi tæng sè ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ë ViÖt Nam.

52

B¶ng 22: Çc chi phÝ trùc tiÕp cho xÐt nghiÖm chÈn ®o¸n

Lo¹i xÐt nghiÖm Chi phÝ xÐt

nghiÖm (§ång)

Chi phÝ vËt t− (§ång)

Chi phÝ trùc tiÕp (§ång)

KhÊu hao thiÕt bÞ (8,4% chi phÝ trùc

tiÕp) (§ång)

Tæng chi phÝ (§ång)

XÐt nghiÖm nhanh 7.975 35.000 42.975 3.610 46.585

Serodia 7.975 25.000 32.975 2.770 35.745

ELISA 7.975 25.000 32.975 2.770 35.745

T− vÊn cho çc tr−êng hîp HIV d−¬ng tÝnh 7.000 7.000 588 7.588

Tæng ba xÐt nghiÖm vµ t− vÊn 125.663

§Õm tÕ bµo CD4 7.975 392.500 400.475 33.640 434.115

5.4.3.2 Chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS54

Chi phÝ n»m viÖn ®iÒu trÞ HIV/AIDS ®−îc ph©n tÝch trong phÇn tr−íc chØ tÝnh ®Õn chi phÝ ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ hiÖn t¹i ®−îc cung cÊp vµ ¶nh h−ëng nhiÒu bëi sù h¹n chÕ trong cung cÊp dÞch vô cña bÖnh viÖn vµ sù cung cÊp rÊt h¹n chÕ vÒ ch¨m sãc HIV/AIDS ë ViÖt Nam. H¬n n÷a, lo¹i h×nh yªu cÇu ch¨m sãc cho bÖnh nh©n néi tró vµ ngo¹i tró ¶nh h−ëng nhiÒu bëi sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö. Pháng vÊn çc çn bé l©m sµng t¹i çc c¬ së kh¸c nhau cho r»ng møc dÞch vô ®−îc cung cÊp ch−a ®¸p øng møc ®ßi hái cña çc h−íng dÉn vÒ ®iÒu trÞ. Vµo n¨m 2001, Bé Y tÕ ®· −íc tÝnh chØ cã 10 – 20% sè ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn. Do ®ã, nghiªn cøu ph¸c häa ra chi phÝ quy chuÈn dùa trªn h−íng dÉn cña Bé Y tÕ vÒ ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®Ó nh»m −íc tÝnh ®Çy ®ñ nhu cÇu thùc sù vÒ nguån lùc cho ngµnh y tÕ ®−¬ng ®Çu víi HIV/AIDS.

Theo h−íng dÉn chung cña Bé Y tÕ, hai lùa chän vÒ liÖu ph¸p ®iÒu trÞ thuèc ARV ®ang ®−îc sö dông. Lùa chän thø nhÊt lµ kÕt hîp hai lo¹i thuèc gåm Lamizidivir vµ Crixivan cho dïng hµng ngµy cïng víi vi-ta-min tæng hîp. Lùa chän thø hai lµ kÕt hîp ba lo¹i thuèc gåm Videx, Zerit vµ Crixivan còng cho dïng hµng ngµy cïng víi vi-ta-min tæng hîp. Lùa chän thø nhÊt kh«ng ®−îc chØ ®Þnh vÒ l©m sµng theo c«ng nhËn cña quèc tÕ vµ do vËy chØ lùa chän hai ®−îc xem xÐt trong ph©n tÝch. Çc môc chi phÝ ®−îc liÖt kª d−íi ®©y bao gåm xÐt nghiÖm m¸u hµng quý cho bÖnh nh©n AIDS (¸p dông cho nh÷ng bÖnh nh©n cã chØ sè tÕ bµo CD4 d−íi 500). Tæng chi phÝ hµng n¨m ®−îc tãm t¾t trong b¶ng d−íi ®©y.

B¶ng 23: Chi phÝ quy chuÈn vµ thùc tÕ cho ®iÒu trÞ HIV/AIDS

Chi phÝ −íc tÝnh cho liÖu ph¸p dïng

thuèc ARV

Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ néi tró vµ ngo¹i tró ë møc dÞch vô hiÖn t¹i

Môc chi phÝ Chi phÝ −íc tÝnh

hµng n¨m (§ång)

Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ néi tró

(§ång)

Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ ngo¹i

tró (§ång) Thuèc men vµ vËt dïng tiªu hao 55.800.000

ChÈn ®o¸n 2.593.484 Çn bé l©m sµng 84.000

Tæng chi phÝ trùc tiÕp

58.477.484 1.437.507 12.247.019

54 Chi phÝ hµng n¨m ®−îc tÝnh b»ng çch nh©n chi phÝ cho mét ngµy n»m viÖn vµ chi phÝ cho mét lÇn th¨m kh¸m

ngo¹i tró víi tû lÖ sö dông t−¬ng øng.

53

Chi phÝ −íc tÝnh cho liÖu ph¸p dïng

thuèc ARV

Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ néi tró vµ ngo¹i tró ë møc dÞch vô hiÖn t¹i

Môc chi phÝ Chi phÝ −íc tÝnh

hµng n¨m (§ång)

Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ néi tró

(§ång)

Chi phÝ hµng n¨m cho ®iÒu trÞ ngo¹i

tró (§ång) Chi phÝ gi¸n tiÕp (chi qu¶n lý) 0 0

KhÊu hao thiÕt bÞ 1.927.899 1.231.595 KhÊu hao nhµ cöa 0 0

Tæng chi phÝ gi¸n tiÕp

1.927.899 601.510 1.231.595

Tæng ®¬n vÞ chi phÝ 60.405.383 2.039.016 13.478.614

§Ó cã ®−îc −íc tÝnh ®Çy ®ñ chi phÝ ®iÒu trÞ cho mét bÖnh nh©n HIV/AIDS, chi phÝ cho liÖu ph¸p dïng thuèc ARV vµ chi phÝ −íc tÝnh ®iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi (cã ®−îc tõ chi phÝ thùc tÕ cho bÖnh nh©n ®iÒu trÞ néi tró) ®· ®−îc céng l¹i. Çc kÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng d−íi ®©y. Chi phÝ −íc tÝnh hµng n¨m cho liÖu ph¸p dïng thuèc ARV xÊp xØ lµ 60,4 triÖu ®ång (4.030 USD). Sè tiÒn nµy cao h¬n 4,6 lÇn so víi chi phÝ ë møc hiÖn nay cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ. Çc −íc tÝnh chi phÝ nµy ®−îc sö dông ®Ó dù b¸o chi phÝ ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ bÖnh nh©n HIV/AIDS.

Çc −íc tÝnh chi phÝ ®−a ra chi tiÕt vÒ chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ bÖnh nh©n HIV/AIDS néi tró vµ ngo¹i tró. V× kiÓu sö dông duy nhÊt ®−îc thÊy trong nghiªn cøu nµy nªn chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ bÖnh nh©n néi tró vµ ngo¹i tró kh«ng thÓ ®−îc sö dông ®Ó −íc tÝnh t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi ngµnh y tÕ nh− ban ®Çu mong ®îi. Tuy nhiªn, chi phÝ cho dïng thuèc ARV ®−îc sö dông ®Ó dù b¸o t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi ngµnh y tÕ ViÖt Nam, (çc t¸c ®éng nµy chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ chi phÝ cho thuèc ARV theo gi¸ quèc tÕ). Çc dù b¸o vÒ chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ ®· sö dông m« h×nh dù b¸o nhu cÇu nguån lùc vµ m« h×nh dù b¸o Spectrum (Spectrum model) (Tæ chøc Futures Group International 2002). Çc ph¸t hiÖn ®−îc b¸o ço trong phÇn chÝnh cña b¸o ço.

54

B¶ng 24: Chi phÝ −íc tÝnh hµng n¨m cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS

Chi phÝ quy chuÈn cho ®iÒu trÞ AIDS ¦íc tÝnh chi phÝ

Lùa chän 1 Lùa chän 2

Chi phÝ thùc tÕ cho ®iÒu trÞ HIV/AIDS

Chi phÝ trùc tiÕp:

LiÖu ph¸p dïng thuèc ARV quy chuÈn

33.997.484 58.477.484

§iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi 1.437.507 1.437.507

Tæng chi phÝ trùc tiÕp 35.434.990 59.914.990 12.247.019

Chi phÝ gi¸n tiÕp:

LiÖu ph¸p dïng thuèc ARV quy chuÈn

1.927.899 1.927.899

§iÒu trÞ çc bÖnh nhiÔm trïng c¬ héi 601.510 601.510

Tæng chi phÝ gi¸n tiÕp 2.529.409 2.529.409 1.231.595

Tæng chi phÝ hµng n¨m 37.964.399 62.444.399 13.478.614

5.4.4 H¹n chÕ vµ khuyÕn nghÞ cho nghiªn cøu tiÕp theo

Nghiªn cøu tr−êng hîp lÖ thuéc vµo çc th«ng tin cña bÖnh viÖn §èng §a. Trong khi th«ng th−êng khi chän mét c¬ së lµm n¬i cho nghiªn cøu tÝnh to¸n chi phÝ, th× ®iÒu quan träng lµ ®¸nh gi¸ c¬ së ®ã cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn møc nµo cho çc c¬ së kh¸c. Chóng t«i chän bÖnh viÖn §èng §a bëi v× bÖnh viÖn ®−îc giao lµ n¬i tiÕp nhËn ®iÒu trÞ bÖnh nh©n HIV/AIDS. Tuy nhiªn, nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®Õn th¨m kh¸m ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn §èng §a nh×n chung nghÌo h¬n nh÷ng ng−êi kh«ng ®Õn ®ã. KiÓu sö dông dÞch vô ch¨m sãc y tÕ cña bÖnh nh©n néi tró vµ ngo¹i tró dÞ th−êng cã lÏ Ýt nhÊt cã phÇn liªn quan céng ®ång nh÷ng ng−êi ®Õn ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn §èng §a. Do vËy çc nghiªn cøu tiÕp theo tÝnh to¸n chi phÝ sÏ cÇn thiÕt ®Ó kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña çc ph¸t hiÖn vÒ ph©n tÝch chi phÝ nµy.

Trong ph©n tÝch, tû suÊt chi phÝ trùc tiÕp vµ chi phÝ gi¸n tiÕp tõ çc nghiªn cøu tÝnh to¸n chi phÝ tr−íc ®−îc sö dông víi gi¶ ®Þnh ngÇm lµ c¬ cÊu chi phÝ cña bÖnh viÖn §èng §a vµ hai bÖnh viÖn kh¸c lµ nh− nhau. Gi¶ ®Þnh nµy ®· ®−îc th¨m dß vµ ®· ®−îc kÕt luËn lµ kh«ng cã lý do ®Ó tin r»ng tû suÊt chi phÝ trùc tiÕp vµ chi phÝ gi¸n tiÕp kh¸c nhau nhiÒu.

Mét h¹n chÕ thùc tÕ lµ møc ch¨m sãc hiÖn t¹i cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ë bÖnh viÖn ®−îc nghiªn cøu cßn xa víi h−íng dÉn do Bé Y tÕ ban hµnh. Chi phÝ cho møc ch¨m sãc hiÖn t¹i cho nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS v× thÕ ®· ®−a ra mét chØ b¸o sai vµ −íc tÝnh kh«ng ®Çy ®ñ nhu cÇu thùc sù cña ®iÒu trÞ vµ çc yªu cÇu vÒ chi phÝ. Trong nghiªn cøu h¹n chÕ nµy ®· ®−îc gi¶i quyÕt qua bæ sung cho çc ph¸t hiÖn cña nghiªn cøu tr−êng hîp b»ng çc sè liÖu vÒ chi phÝ cña quèc tÕ.

Trong n¨m qua, ®· cã nh÷ng tiÕn bé quan träng vÒ tÝnh to¸n chi phÝ cho ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS, ®Æc biÖt chñ yÕu vÒ tÝnh to¸n chi phÝ cho liÖu ph¸p dïng thuèc ARV. Næi bËt nhÊt lµ sù ph¸t triÓn vÒ m« h×nh “Cape Town” cña Tr−êng §¹i häc Cape Town. øng dông m« h×nh nµy sang t×nh h×nh ViÖt Nam cã lÏ lµ sù bæ sung quan träng cho th«ng tin ®−îc b¸o ço trong nghiªn cøu nµy.

5.5 Phô ch−¬ng kü thuËt I – M« pháng t¸c ®éng gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ lªn chi cho tiªu dïng

Chi trung b×nh cña hé gia ®×nh cho ch¨m sãc y tÕ ë ViÖt Nam vµo n¨m 1998 dao ®éng tõ 305.000 ®ång (20 USD) trong nhãm nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt ®Õn 1.368.000 ®ång (90 USD) trong nhãm nh÷ng ng−êi giµu nhÊt (BiÓu ®å 27).

D÷ liÖu tõ nghiªn cøu tr−êng hîp ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn hé gia ®×nh cho r»ng çc hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®· gia t¨ng tõ 12 – 13 lÇn chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ. Nghiªn cøu tr−êng hîp ®· ph¸t hiÖn mét trong nh÷ng çch çc hé gia ®×nh ®¸p øng l¹i gia t¨ng chi tiªu cho y tÕ do HIV/AIDS g©y ra lµ gi¶m chi cho tiªu dïng vÒ viÖc kh¸c nh− chi ¨n

55

uèng vµ häc hµnh. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ ®Þnh l−îng ®−îc møc ®é ®¸p øng vÒ chi ¨n uèng vµ häc hµnh do t¨ng chi cho ch¨m sãc søc kháe. V× vËy, d÷ liÖu tõ §iÒu tra møc sèng ViÖt Nam ®· ®−îc sö dông ®Ó râ h¬n vÒ ®iÒu nµy.

Môc ®Ých cña ph©n tÝch nµy lµ −íc tÝnh t¸c ®éng cña chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ do HIV/AIDS g©y ra lªn chi cho tiªu dïng nh− chi tiªu cho gi¸o dôc vµ chi tiªu cho ¨n uèng. B¶ng d−íi ®©y cho thÊy chi tiªu hé gia ®×nh vµ chi tiªu tÝnh theo ®Çu ng−êi cho ch¨m sãc y tÕ.

5.5.1 Khung lý thuyÕt vµ chiÕn l−îc ph©n tÝch

®Õn nhãm giµu nhÊt (1998)

VND'000

305

448

599744

1368

55 89129 179

369

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

Q1 Q2 Q3 Q4 Q5

Tæng chi tiªu hé gia ®×nh cho ch¨m sãc søc kháe

Chi tiªu hé gia ®×nh cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi

BiÓu ®å 27: Chi tiªu hé gia ®×nh hµng n¨m cho ch¨m sãc y tÕ tõ nhãm nghÌo nhÊt ®Õn nhãm

T¸c ®éng gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe lªn chi tiªu cho gi¸o dôc ®· ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng çch sö dông çc d÷ liÖu tõ §iÒu tra møc sèng ViÖt Nam n¨m 1998 ®Ó −íc tÝnh vÒ mÆt kinh tÕ çc yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn chi tiªu gi¸o dôc vµ mèi quan hÖ gi÷a chi tiªu hé gia ®×nh vÒ ch¨m sãc søc kháe vµ gi¸o dôc còng nh− lµ çc ¶nh h−ëng t−¬ng t¸c cã thÓ. Thay ®æi trong chi tiªu cho gi¸o dôc do gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc khi ®ã ®−îc dù ®o¸n.

M« h×nh kinh tÕ d−íi ®©y ®−îc −íc tÝnh:

hjj

jhjhj

hjhjjhj

hjhjhjjh

QUINTILEEXPFOODEXPFOODEXPHEALTH

QUINTILEEXPHEALTHGIFTSEXPFUNERALEXPFOODEXPHEALTHREGIONHEADEDUC

HEADFEMALESIZEHHQUINTILESEXPEDUC

εββ

βββ

ββββ

ββββ

++

+++

++++

++++=

)(*__*_

)(*_____

___

Trong ®ã h = hé gia ®×nh, vµ j = hÖ sè. L−u ý lµ ®èi víi phÇn ph©n tÝch nµy hé gia ®×nh lµ ®¬n vÞ cña ph©n tÝch. EDUC_EXP lµ chi tiªu cho gi¸o dôc cho mét ®øa trÎ thuéc tuæi ®Õn tr−êng (B¶ng 25).

T−¬ng tù nh− vËy, t¸c ®éng gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe do HIV/AIDS g©y ra ®èi víi chi tiªu cho ¨n uèng ®· ®−îc −íc tÝnh qua sö dông mét tiÕp cËn t−¬ng tù nh− m« t¶ trong m« h×nh trªn còng nh− çc yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn chi tiªu cho ¨n uèng vµ mèi quan hÖ gi÷a chi tiªu hé gia ®×nh cho ch¨m sãc søc kháe vµ çc ¶nh h−ëng cña t−¬ng t¸c cã thÓ (B¶ng 25). Sù thay ®æi chi tiªu cho ¨n uèng do gia t¨ng chi tiªu cho søc kháe ®· ®−îc dù ®o¸n. Chi tiªu cho søc kháe vµ çc biÕn sè vÒ nhãm giµu nghÌo ®· ®−îc ®−a vµo trong m« h×nh nh− lµ çc yÕu tè t−¬ng t¸c bëi v× çc hé gia ®×nh nghÌo ®ãi h¬n chi tiªu cho søc kháe Ýt h¬n çc hé gia ®×nh thuéc nhãm chi tiªu cao h¬n. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn râ trong b¶ng 26.

56

5.5.2 KÕt qu¶

Nh− tr×nh bµy trong b¶ng 27, chi tiªu t¨ng gÊp ®«i cho søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi ®· liªn quan ®Õn sù gi¶m ®i 24,2% chi tiªu cho gi¸o dôc cho mçi ®øa trÎ thuéc ®é tuæi ®Õn tr−êng. BiÖn ph¸p thay ®æi nµy kh«ng kh¸c nhau ®¸ng kÓ theo nhãm chi tiªu.

T−¬ng tù nh− vËy, nÕu tæng chi tiªu hé gia ®×nh cho søc kháe t¨ng gÊp ®«i, hoÆc nãi c¸ch kh¸c t¨ng lªn 100%, sù gia t¨ng nµy liªn quan ®Õn gi¶m tõ 10 – 20% chi tiªu cho ¨n uèng, phô thuéc vµo nhãm chi tiªu (B¶ng 28).

Ph©n tÝch nµy còng cho thÊy chi tiªu cho gi¸o dôc æn ®Þnh h¬n trong khi sù thay ®æi chi tiªu cho ¨n uèng cao h¬n.

57

B¶ng 25: Ph©n tÝch håi quy c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh chi tiªu cho gi¸o dôc

BiÕn phô thuéc: chi tiªu cho gi¸o dôc tÝnh theo ®Çu ng−êi

HÖ sè Ph−¬ng

sai t P>|t| 95% kho¶ng tin cËy

Phô n÷ lµ chñ hé gia ®×nh -9,70 26,96 -0,36 0,719 -62,56 43,16

Quy m« hé gia ®×nh 84,56 10,32 8,19 0,000 64,32 104,80

Tuæi cña chñ hé gia ®×nh 6,55 0,97 6,79 0,000 4,66 8,44

Häc vÊn cña chñ hé gia ®×nh 10,53 3,12 3,38 0,001 4,42 16,64

Vïng 2 -137,93 62,42 -2,21 0,027 -260,30 -15,56

Vïng 3 -127,56 58,50 -2,18 0,029 -242,24 -12,88

Vïng 4 56,82 63,57 0,89 0,371 -67,81 181,44

Vïng 5 81,65 61,95 1,32 0,188 -39,79 203,10

Vïng 6 99,55 64,15 1,55 0,121 -26,21 225,30

Vïng 7 107,65 68,39 1,57 0,116 -26,42 241,72

Vïng 8 64,14 79,99 0,80 0,423 -92,67 220,96

Vïng 9 231,27 68,67 3,37 0,001 96,63 365,90

Vïng 10 135,73 62,91 2,16 0,031 12,40 259,06

Chi tiªu cho ¨n uèng -0,05 0,00 -9,93 0,000 -0,06 -0,04

Chi tiªu cho tang lÔ 0,00 0,01 -0,23 0,821 -0,02 0,02Chi tiªu cho môc kh«ng ph¶i y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi 0,16 0,02 10,71 0,000 0,13 0,19

Chi tiªu cho môc kh«ng ph¶i ¨n uèng -0,18 0,01 -23,57 0,000 -0,19 -0,16

Chi tiªu cho ®iÖn sinh ho¹t -0,27 0,03 -9,68 0,000 -0,33 -0,22

Chi tiªu cho thuª m−ín 0,53 0,02 22,23 0,000 0,48 0,58

Nhãm 2 100,93 46,53 2,17 0,030 9,71 192,15

Nhãm 3 181,80 47,38 3,84 0,000 88,91 274,69

Nhãm 4 349,05 50,68 6,89 0,000 249,70 448,40

Nhãm 5 702,70 60,75 11,57 0,000 583,60 821,79Chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi -0,59 0,42 -1,40 0,162 -1,41 0,24Nhãm 2* chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi -0,11 0,48 -0,23 0,819 -1,05 0,83Nhãm 3* chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi -0,07 0,45 -0,15 0,882 -0,94 0,81Nhãm 4* chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi -0,13 0,43 -0,30 0,766 -0,98 0,72Nhãm 5* chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi 0,14 0,42 0,34 0,734 -0,68 0,97

HÖ sè -707,59 96,25 -7,35 0,000 -896,28 -518,90

Sè quan s¸t = 4.856

F( 28, 4827) = 141,29

X¸c suÊt > F = 0

B×nh ph−¬ng hÖ sè quan hÖ = 0,4504 B×nh ph−¬ng hÖ sè quan hÖ ®· ®iÒu chØnh = 0,4472

Gi¸ trÞ trung b×nh ph−¬ng sai gèc = 725,36

58

B¶ng 26: Ph©n tÝch håi quy c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh chi tiªu cho ¨n uèng

BiÕn phô thuéc: chi tiªu cho ¨n uèng HÖ sè Ph−¬ng

sai t P>|t| 95% kho¶ng tin cËy

Phô n÷ chñ hé gia ®×nh -150,68 80,65 -1,87 0,062 -308,79 7,43

Quy m« hé gia ®×nh 1377,50 23,97 57,48 0,000 1330,51 1424,48

Tuæi cña chñ hé gia ®×nh -1,99 2,90 -0,69 0,493 -7,68 3,70

Häc vÊn cña chñ hé gia ®×nh -47,16 9,31 -5,07 0,000 -65,40 -28,91

Vïng 2 -694,48 186,59 -3,72 0,000 -1060,29 -328,67

Vïng 3 -1201,28 174,26 -6,89 0,000 -1542,91 -859,66

Vïng 4 -917,49 189,76 -4,84 0,000 -1289,50 -545,48

Vïng 5 -1070,90 184,75 -5,80 0,000 -1433,09 -708,71

Vïng 6 -1222,07 191,17 -6,39 0,000 -1596,86 -847,29

Vïng 7 -1438,64 203,62 -7,07 0,000 -1837,83 -1039,45

Vïng 8 -1392,53 238,51 -5,84 0,000 -1860,13 -924,94

Vïng 9 -538,10 205,58 -2,62 0,009 -941,13 -135,08

Vïng 10 -1379,31 187,28 -7,37 0,000 -1746,46 -1012,16

Chi tiªu cho gi¸o dôc mét ®øa con -0,42 0,04 -9,93 0,000 -0,51 -0,34

Chi tiªu cho tang lÔ 0,16 0,03 5,56 0,000 0,10 0,22Chi tiªu cho môc kh«ng ph¶i y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi 1,47 0,04 36,12 0,000 1,39 1,55

Chi tiªu cho môc kh«ng ph¶i ¨n uèng -0,04 0,02 -1,71 0,087 -0,09 0,01

Chi tiªu cho ®iÖn sinh ho¹t -0,03 0,08 -0,36 0,718 -0,20 0,14

Chi tiªu cho thuª m−ín -0,38 0,07 -5,09 0,000 -0,53 -0,23

Nhãm 2 1432,94 137,76 10,40 0,000 1162,87 1703,00

Nhãm 3 1913,27 139,29 13,74 0,000 1640,19 2186,35

Nhãm 4 2477,43 148,15 16,72 0,000 2186,99 2767,86

Nhãm 5 2911,27 179,45 16,22 0,000 2559,47 3263,06Chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi -0,89 1,26 -0,71 0,477 -3,36 1,57Nhãm 2* chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi -2,34 1,44 -1,63 0,104 -5,17 0,48Nhãm 3* chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi -0,43 1,34 -0,32 0,749 -3,05 2,19Nhãm 4* chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi 0,05 1,29 0,04 0,966 -2,48 2,59Nhãm 5* chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ tÝnh theo ®Çu ng−êi 0,76 1,26 0,60 0,547 -1,71 3,22

HÖ sè -3347,52 285,56 -11,72 0,000 -3907,35 -2787,69

Sè quan s¸t = 4.856

F( 28, 4827) = 482,78

X¸c suÊt > F = 0

B×nh ph−¬ng hÖ sè quan hÖ = 0,7369 B×nh ph−¬ng hÖ sè quan hÖ ®· ®iÒu chØnh = 0,7353

Gi¸ trÞ trung b×nh ph−¬ng sai gèc = 2170,4

Sù kh¸c nhau trong thay ®æi nhãm chi tiªu cã ý nghÜa thèng kª, ®Æc biÖt víi nhãm nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt. VÝ dô, gia t¨ng 100% trong chi tiªu cho søc kháe lµm gi¶m 19,4% chi tiªu cho ¨n uèng cho nhãm ng−êi nghÌo nhÊt, so víi gi¶m 12% trong nhãm giµu nhÊt. T−¬ng tù nh− vËy, gia t¨ng gÊp ®«i chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi lµm gi¶m 24,2% chi tiªu cho gi¸o dôc cho mçi ®øa trÎ ®ang ®Õn tr−êng. BiÖn ph¸p thay ®æi nµy kh«ng kh¸c nhau ®¸ng kÓ theo nhãm chi tiªu.

59

B¶ng 27: T−¬ng quan thay ®æi vÒ chi tiªu cho gi¸o dôc víi chi tiªu cho søc kháe

Thay ®æi trong chi tiªu cho y tÕ

Thay ®æi trong chi tiªu cho gi¸o dôc

100%55 -24.2%

TÝnh to¸n tõ d÷ liÖu §iÒu tra møc sèng ViÖt Nam n¨m 1998

B¶ng 28: T−¬ng quan thay ®æi vÒ chi tiªu cho ¨n uèng víi chi tiªu cho søc kháe cña n¨m nhãm giµu nghÌo

Thay ®æi trong chi tiªu cho y

tÕ Thay ®æi trong chi tiªu cho ¨n uèng

Nhãm 1 Nhãm 2 Nhãm 3 Nhãm 4 Nhãm 5

100% -19,4% -18,4% -16,5% -14,9% -12,0%

TÝnh to¸n tõ d÷ liÖu §iÒu tra møc sèng ViÖt Nam n¨m 1998

5.5.3 H¹n chÕ vµ c©n nh¾c tiÕp theo Ph©n tÝch t−¬ng quan thay ®æi chi tiªu cho gi¸o dôc vµ ¨n uèng vµ gia t¨ng chi tiªu cho søc kháe cho r»ng t−¬ng quan cã tÝnh thÝch nghi vµ trong tr−êng hîp chi tiªu cho ¨n uèng t−¬ng quan nµy kh¸c nhau do møc thu nhËp. Trong ph©n tÝch ®· dù b¸o lµ mét nöa ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp ®−îc gi¶m nhÑ bëi çc hé gia ®×nh trong ba nhãm giµu h¬n. §èi víi nh÷ng hé gia ®×nh ë hai nhãm nghÌo nhÊt, gi¶ ®Þnh lµ kh«ng gi¶m nhÑ. Sù kh¸c nhau vÒ thu nhËp còng nhÊt qu¸n víi nh÷ng ph¸t hiÖn tõ çc ®iÒu tra hé gia ®×nh kh¸c (vÝ dô b¸o ço nghiªn cøu Kagera cña Lundberg vµ céng sù 2000).

KÕt qu¶ tõ nghiªn cøu tr−êng hîp t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh cho r»ng hé gia ®×nh ®· gia t¨ng chi tiªu cho søc kháe xÊp xØ 1.200%. Sù thay ®æi ®−îc x¸c ®Þnh trong ph©n tÝch kinh tÕ kh«ng t¨ng tíi 1.200% chi tiªu cho søc kháe bëi v× theo ®Þnh nghÜa çc biÖn ph¸p thay ®æi gi¶ ®Þnh gia t¨ng ®¬n thuÇn vµ gia t¨ng quy m« ®−îc quan s¸t trong nghiªn cøu tr−êng hîp v−ît qu¸ xa sù gia t¨ng ®¬n thuÇn. Do ®ã, çc kÕt qu¶ nµy nªn ®−îc diÔn gi¶i cÈn träng vµ chØ ®−îc xem nh− minh häa thùc tÕ lµ thËm chÝ nÕu chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ liªn quan ®Õn HIV/AIDS t¨ng lªn chØ mét phÇn nhá sÏ kÐo theo viÖc gi¶m ®i ®¸ng kÓ chi tiªu cho ¨n uèng vµ gi¸o dôc cña hé gia ®×nh.

5.6 Phô ch−¬ng kü thuËt II: M« pháng t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn nghÌo ®ãi

Môc ®Ých cña phÇn ph©n tÝch nµy lµ m« h×nh dù b¸o t¸c ®éng ¶nh h−ëng cña thu nhËp vµ chi tiªu do HIV/AIDS g©y ra lªn chi cho tiªu dïng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS, vµ dù b¸o t¸c ®éng céng cña HIV/AIDS lªn nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam cho giai ®o¹n 2004 - 2015.

5.6.1 Khung lý thuyÕt vµ chiÕn l−îc ph©n tÝch

D÷ liÖu thùc nghiÖm tõ nghiªn cøu tr−êng hîp vµ çc th«ng tin tõ çc ®iÒu tra hé gia ®×nh ®· tiÕn hµnh ë çc n−íc kh¸c56 ®· ®−îc sö dông ®Ó cung cÊp th«ng tin cho m« h×nh dù b¸o. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ chi tiªu cho y tÕ h×nh thµnh nhu cÇu tiªu dïng hé gia ®×nh v× çc hé gia ®×nh sö dông çc c¬ chÕ ®èi phã kh¸c nhau ®Ó lµm gi¶m t¸c ®éng cña gia t¨ng chi tiªu cho søc kháe. Víi d÷ liÖu s½n cã, kh«ng thÓ −íc tÝnh thùc sù c¬ chÕ ®èi phã lµm gi¶m nhÑ t¸c ®éng cña gia t¨ng chi tiªu cho søc kháe lµ bao nhiªu. Nghiªn cøu tµi liÖu còng cho thÊy møc ®é lµm gi¶m nhÑ t¸c ®éng kh¸c nhau theo thu nhËp (Lundberg vµ céng sù 2000). Çc hé gia ®×nh cã 55 Nh− tû lÖ % cña cì mÉu 56 NIS/Bé Y tÕ/ORC/Macro trong Knowles 2003: 22; Palanigounder vµ céng sù 2003; Pitayanon vµ céng sù 1994;

Kongsin 2000

60

thu nhËp thÊp h¬n cã Ýt kh¶ n¨ng ph©n bè l¹i chi tiªu ®Ó gi¶m sè môc chi tiªu, trong khi çc hé gia ®×nh cã thu nhËp cao h¬n cã nhiÒu kh¶ n¨ng chuyÓn sang çc gi¶i ph¸p chi tiªu rÎ h¬n hoÆc rót çc kho¶n dµnh dôm ®−îc hoÆc kho¶n hç trî tõ hä hµng vµ b¹n bÌ. Kh«ng cã thªm çc d÷ liÖu thùc nghiÖm, ph©n tÝch cho r»ng kh«ng gi¶m nhÑ ®−îc t¸c ®éng do ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp trong hai nhãm nghÌo ®ãi nhÊt vµ gi¶m nhÑ 10% t¸c ®éng trong ba nhãm giµu h¬n. §©y lµ mét lÜnh vùc nghiªn cøu trong t−¬ng lai mµ çc ®iÒu tra hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cung cÊp th«ng tin (lý t−ëng lµ dùa trªn c¬ mÉu ®¹i diÖn).

Ph©n tÝch ®−îc b¾t ®Çu b»ng çch chia tæng sè hé gia ®×nh thµnh çc nhãm. Sö dông sè hé gia ®×nh theo nhãm chi tiªu, sÏ tÝnh ®−îc sè ç nh©n theo nhãm chi tiªu. Gi¶ ®Þnh lµ çc hé gia ®×nh chØ cã mét ng−êi nhiÔm HIV/AIDS, nghÜa lµ sè hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS t−¬ng ®−¬ng víi sè ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. Còng gi¶ ®Þnh lµ sè ng−êi bÞ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS t−¬ng ®−¬ng víi sè hé gia ®×nh trong mçi nhãm nh©n víi sè ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong nhãm ®ã. Çc gi¶ ®Þnh nµy cã thÓ ®−îc diÔn gi¶i víi thùc tÕ lµ HIV/AIDS vÉn cßn ë giai ®o¹n kh¸ sím ë ViÖt Nam vµ bëi v× ph−¬ng thøc l©y truyÒn chÝnh (nghÜa lµ tiªm chÝch ma tóy vµ tû lÖ nhiÔm thÊp trong m¹i d©m). L©y truyÒn qua quan hÖ t×nh dôc kh¸c giíi trong hé gia ®×nh, ®iÒu nµy sÏ dÉn tíi lan táa l©y nhiÔm HIV trong tõng hé gia ®×nh, vÉn Ýt ë ViÖt Nam so víi n−íc kh¸c.

Mét yÕu tè c¬ b¶n chuÈn bÞ kh¸c lµ chia hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS thµnh çc nhãm chi cho tiªu dïng hoÆc thu nhËp. Cã Ýt d÷ liÖu vÒ ph©n bè theo thu nhËp cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. Ch−a cã ®iÒu tra tiÕn hµnh xÐt nghiÖm HIV hé gia ®×nh víi çch chän mÉu ®¹i diÖn ë trong khu vùc. H¬n n÷a, çc d÷ liÖu vÒ thu nhËp kh«ng ®−îc thu nhËp trong çc ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t. Do ®ã, ph©n bè vÒ kinh tÕ x· héi cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc suy luËn tõ çc th«ng tin vÒ hµnh vi cã ®−îc tõ d÷ liÖu §iÒu tra nh©n khÈu hé gia ®×nh (DHS+)57 cho ViÖt Nam (Bloom vµ céng sù 2002).

C¬ b¶n mµ nãi, cã ba giai ®o¹n trong ph©n tÝch. Giai ®o¹n thø nhÊt cña ph©n tÝch −íc tÝnh quy m« ¶nh h−ëng cña chi tiªu, giai ®o¹n thø hai xem xÐt quy m« ¶nh h−ëng cña thu nhËp, vµ giai ®o¹n thø ba −íc tÝnh t¸c ®éng ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp lªn chi cho tiªu dïng hé gia ®×nh. §iÒu nµy ®−îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh sè ng−êi r¬i xuèng d−íi ®−êng chuÈn nghÌo ®ãi vµ bÞ nhÊn s©u vµo nghÌo ®ãi do çc ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp do HIV/AIDS g©y ra.

5.6.2 Çc gi¶ ®Þnh chÝnh vµ c©n nh¾c trong m« h×nh

T¸c ®éng chi tiªu cho ch¨m sãc y tÕ liªn quan ®Õn HIV/AIDS tíi ®êi sèng hé gia ®×nh ë ViÖt Nam ®−îc dù b¸o qua sö dông çc th«ng tin thu ®−îc trong nghiªn cøu tr−êng hîp t¸c ®éng cña HIV/AIDS tíi hé gia ®×nh.

5.6.2.1 Çc ¶nh h−ëng chi tiªu

M« h×nh dù b¸o chØ c©n nh¾c sù gia t¨ng chi tiªu cho søc kháe. Chi tiªu tang lÔ ®· ®−îc kh«ng xem xÐt do nghiªn cøu tr−êng hîp cho thÊy kh¶ n¨ng biÕn ®æi ®¸ng kÓ vÒ møc chi tiªu cho tang lÔ vµ møc ®é hç trî çc chi phÝ cho tang lÔ. HËu qu¶ tåi tÖ nhÊt cã thÓ cã cña quy tr×nh nµy lµ ¶nh h−ëng chi tiªu ®−îc −íc tÝnh trong m« h×nh dù b¸o lµ −íc tÝnh kh«ng ®Çy ®ñ vÒ ¶nh h−ëng thËt sù cña chi tiªu.

Ba nhãm ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS liªn quan ®Õn ph©n tÝch nµy ®· ®−îc x¸c ®Þnh. Ba nhãm (c) nµy gåm:

• : Nh÷ng ng−êi HIV d−¬ng tÝnh vµ cã triÖu chøng nh−ng vÉn ch−a ph¸t triÓn sang giai ®o¹n AIDS, sau ®©y gäi lµ ng−êi nhiÔm HIV cã triÖu chøng nh−ng ch−a chuyÓn sang AIDS. Nh÷ng ng−êi nµy ®· ph¶i gia t¨ng mét chót sö dông dÞch vô ch¨m sãc y tÕ. Gi¶ ®Þnh lµ chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong nhãm nµy gia t¨ng 100% so víi chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi trong nhãm cô thÓ. §iÒu nµy ®−îc thóc ®Èy bëi mét thùc tÕ lµ d÷ liÖu cña ®iÒu tra hé gia ®×nh cho r»ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe trung b×nh cña mét

1=c

57 §iÒu tra d©n sè vµ y tÕ (DHS) lµ ®iÒu tra hé gia ®×nh cã tÝnh ®¹i diÖn quèc gia víi cì mÉu rÊt lín.

61

ng−êi n»m viÖn cao h¬n hai lÇn chi tiªu trung b×nh cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi. §iÒu nµy còng nhÊt qu¸n víi chi phÝ trung b×nh hµng n¨m cña ch¨m sãc gi¶m nhÑ ®· sö dông trong m« h×nh dù b¸o GOALS (Tæ chøc Futures Group International, 2003).

• : Nh÷ng ng−êi ®ang ë giai ®o¹n AIDS nh−ng kh«ng sö dông thuèc ARV. Gi¶ ®Þnh lµ chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong nhãm nµy t¨ng 500% so víi chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi trong nhãm cô thÓ. Møc chi tiªu nµy xÊp xØ t−¬ng ®−¬ng víi chi phÝ cho s¸u lÇn th¨m kh¸m ngo¹i tró vµ mét tuÇn ®iÒu trÞ néi tró.

2=c

• : Nh÷ng ng−êi trong giai ®o¹n AIDS ®ang sö dông thuèc ARV. Gi¶ ®Þnh lµ chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong nhãm nµy t¨ng 1.000% so víi chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi trong nhãm giµu nghÌo cô thÓ. §iÒu nµy ®−îc thóc ®Èy bëi th«ng tin tõ nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh vµ çc ph¸t hiÖn bÖnh nh©n sö dông liÖu ph¸p thuèc ARV chi tiªu cao gÊp hai lÇn so víi bÖnh nh©n kh«ng dïng thuèc ARV (Palanigounder vµ céng sù 2003).

3=c

Còng gi¶ ®Þnh lµ nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS sèng ®−îc 2 n¨m nÕu kh«ng ®iÒu trÞ thuèc ARV vµ nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®ang ®iÒu trÞ thuèc ARV sèng ®−îc thªm 2,5 n¨m vµ v× thÕ sèng ®−îc tæng céng lµ 4,5 n¨m58. H¬n n÷a, gi¶ ®Þnh lµ chØ 5% sè ng−êi ®ang ë giai ®o¹n AIDS ®iÒu trÞ thuèc ARV59.

§Ó dÔ tiÕn hµnh ph©n tÝch nµy, chØ t¸c ®éng cña gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe do

HIV/AIDS g©y ra ®−îc xem xÐt trong −íc tÝnh ¶nh h−ëng cña chi tiªu. thÓ hiÖn chi

tiªu hµng n¨m cho ch¨m sãc søc kháe cña mét ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong nhãm c, vµ

nhãm q, vµ thÓ hiÖn chi tiªu hµng n¨m cho ch¨m sãc søc kháe cña çc thµnh viªn

kh¸c trong hé gia ®×nh tÝnh theo ®Çu ng−êi. lµ tæng chi tiªu cho ch¨m sãc søc

kháe trong mét hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS, vµ lµ chi tiªu cho ch¨m sãc

søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi trong mét hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. Mét yÕu tè, , ®−îc x¸c ®Þnh, thÓ hiÖn tû lÖ chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS

trong ba nhãm vµ gia t¨ng. Tû lÖ nµy kh«ng kh¸c nhau theo nhãm vµ kh¸c nhau cho mçi nhãm.

AIDS

pc

AIDShh−

AIDSpcHE −

a

m

pcAIDS

cqHE

qHE

cqHE

cq

c

m thÓ hiÖn tû lÖ gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc gi¶m nhÑ60. ®−îc gi¶ ®Þnh lµ kh¸c nhau gi÷a çc nhãm. §Æc biÖt, m ®−îc gi¶ ®Þnh b»ng 0 cho hai nhãm ®Çu tiªn vµ lµ 10% trong çc nhãm cßn l¹i.

Chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc tÝnh b»ng:

. Chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS sau gi¶m

nhÑ t¸c ®éng lµ:

qccq HEaHE *=

( ) )1(** mHEa qc −pc . Chi tiªu hé gia ®×nh cho ch¨m sãc søc kháe trong hé

gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ:

( )( )( )( ) (( )

pcqc

pcqc

pcq

hhq

pccqc

pcqq

AIDScq

pcqq

AIDShhcq

HEmaHEaHEHE

mHEaHEHHSIZE

HEHEHHSIZEHE

***

)1(***1

*1

−+−=

−+−=

+−=−

)

58 Gi¶ ®Þnh nµy cã ®−îc qua trao ®æi ç nh©n víi Swarup Sarkar, UNAIDS-SEAPICT. 59 Çc viÔn c¶nh vÒ tû lÖ kh¸c nhau ®· ®−îc ®−a ra, vÝ dô, 50% vµ 80% (nh− çc môc tiªu do Tæ chøc Y tÕ ThÕ

giíi ®Æt ra). 60 §©y còng lµ tû lÖ bÞ gi¶m do thu nhËp bÞ gi¶m ®−îc ®Ò cËp trong ¶nh h−ëng cña thu nhËp.

62

Trong c¬ cÊu nµy gi¶ ®Þnh lµ chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe tÝnh theo ®Çu ng−êi cña çc thµnh viªn kh¸c trong hé gia ®×nh vÉn nh− cò. Tuy vËy, b»ng chøng thùc nghiÖm tõ çc ®iÒu tra hé gia ®×nh cho r»ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe cña çc thµnh viªn kh¸c trong hé gia ®×nh lu«n lu«n gi¶m. B»ng chøng nµy ®−îc b¾t gÆp trong yÕu tè m, bëi v× mét trong nh÷ng çch lµm gi¶m nhÑ t¸c ®éng do gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe lµ gi¶m chi dïng cho ch¨m sãc søc kháe cña nh÷ng thµnh viªn kh¸c trong hé gia ®×nh. §Ó tr¸nh céng hai lÇn, chi tiªu ch¨m sãc søc kháe cho nh÷ng thµnh viªn kh«ng bÞ nhiÔm HIV/AIDS trong hé gia ®×nh ®−îc gi÷ nguyªn.

Do Ýt th«ng tin vÒ chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe liªn quan ®Õn HIV/AIDS trong çc nhãm chi tiªu kh¸c nhau, nªn ®· −íc tÝnh ë hai møc ë møc cao vµ møc thÊp vÒ çc chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe liªn quan ®Õn HIV/AIDS. ¦íc tÝnh ë møc thÊp h¬n ®−îc m« t¶ tr−íc.

¶nh h−ëng chi tiªu ®Õn nhãm 1 cã thµnh viªn nhiÔm HIV biÓu hiÖn triÖu chøng nh−ng ch−a chuyÓn sang giai ®o¹n AIDS


AIDShhqHE −

1

AIDSpcqHE −

1

¶nh h−ëng chi tiªu ®Õn nhãm 2 cã thµnh viªn ë giai ®o¹n AIDS nh−ng kh«ng sö dông thuèc ARV


AIDShhqHE −

2

AIDSpcqHE −

2

¶nh h−ëng chi tiªu ®Õn nhãm 3 cã thµnh viªn ë giai ®o¹n AIDS sö dông thuèc ARV


AIDShhqHE −

3

AIDSpcqHE −

3

¦íc tÝnh ë møc cao h¬n cã ®−îc tõ çc kÕt qu¶ cña nghiªn cøu tr−êng hîp ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh vµ çc ®iÒu tra hé gia ®×nh hoÆc nghiªn cøu tr−êng hîp hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®· ®−îc tiÕn hµnh tr−íc ®©y (Viravaidya vµ céng sù (1992) vµ Palanigounder céng sù (2003)).

5.6.2.2 ¶nh h−ëng thu nhËp

NhiÒu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ë ViÖt Nam ch−a bao giê ®i lµm vµ do ®ã ch−a bao giê lµ nh÷ng thµnh viªn t¹o ra s¶n phÈm trong hé gia ®×nh, thËm chÝ c¶ tr−íc khi bÞ nhiÔm HIV. §iÒu nµy liªn quan ®Õn thùc tÕ lµ phÇn ®«ng nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy. Gi¶ ®Þnh lµ chØ 1/3 nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cã viÖc lµm. §iÒu nµy ®−îc hç trî b»ng çc nghiªn cøu dÞch tÔ häc ë ViÖt Nam (HiÓn 1999; Tïng 2001) vµ b»ng çc nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh.

qw lµ tiÒn l−¬ng trung b×nh cña nh÷ng thµnh viªn ®i lµm trong hé gia ®×nh trong nhãm, q. Sè

thµnh viªn ®i lµm trong hé gia ®×nh cã WHSIZE. lµ tæng thu nhËp hé gia ®×nh, trong ®ã qI

qqq NWIwWHSIZEI +∗= vµ lµ nguån thu nhËp kh«ng ph¶i tiÒn l−¬ng. lµ qNWI AIDScqw

63

tiÒn l−¬ng cña nh÷ng ng−êi nhiÔm HIV/AIDS tr−íc khi bÞ èm vµ thÓ hiÖn tiÒn l−¬ng cña hé gia ®×nh vµ thu nhËp kh«ng ph¶i tiÒn l−¬ng sau ¶nh h−ëng cña thu nhËp, nghÜa lµ mÊt thu nhËp do èm ®au cña ng−êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS. Nh− ë trªn, m lµ tû lÖ chi tiªu gia t¨ng cho ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc gi¶m nhÑ.

AIDShh−cqI

§Ó t»n tiÖn, thu nhËp mÊt ®i cña hé gia ®×nh do thêi gian ng−êi ch¨m sãc buéc ph¶i kh«ng ®i lµm kh«ng ®−îc tÝnh ë ®©y, vµ hËu qu¶ lµ ¶nh h−ëng cña thu nhËp cã thÓ lµ −íc tÝnh kh«ng ®Çy ®ñ vÒ ¶nh h−ëng thu nhËp thËt sù. ¶nh h−ëng thu nhËp cã thÓ kh¸c nhau phô thuéc vµo liÖu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS cã hay kh«ng sö dông thuèc ARV. V× lý do nµy, møc ®é ¶nh h−ëng cña thu nhËp ®−îc ®iÒu tiÕt b»ng kh¶ n¨ng (r) ng−êi nhiÔm HIV/AIDS kh«ng t¹o ra ®ãng gãp kinh tÕ. Trong khi dù b¸o ®· gi¶ ®Þnh lµ r = 100% nÕu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS kh«ng sö dông thuèc ARV vµ lµ 80% nÕu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®ang sö dông thuèc ARV. ¶nh h−ëng cña t¸c ®éng chØ ¸p dông cho nh÷ng ng−êi ®ang ë trong giai ®o¹n AIDS (nghÜa lµ nhãm 2 vµ 3) bëi v× gi¶ ®Þnh lµ nh÷ng ng−êi d−¬ng tÝnh víi HIV vµ cã biÓu hiÖn triÖu chøng nh−ng ch−a ph¸t triÓn thµnh AIDS kh«ng bÞ gi¶m kh¶ n¨ng lµm viÖc. Do ®ã, nÕu c=1, th× r=0; nÕu c=2, th× r=1; vµ nÕu c=3, th× r=0.8.

Chi cho tiªu dïng hé gia ®×nh sau khi bÞ ¶nh h−ëng thu nhËp:

[ ] )1(* mwNWIwWHSIZEwIICE AIDScqqq

AIDSqq

IEhhq

IEhhcq −−+∗=−== −−

Chi cho tiªu dïng tÝnh theo ®Çu ng−êi sau ¶nh h−ëng thu nhËp:

[ ] qAIDScqqqq

IEhhcq

IEpccq HHSIZEmwNWIwWHSIZEHHSIZECEC )1(* −−+∗== −−

5.6.3 T¸c ®éng lªn chi cho tiªu dïng

AIDScqCE

thÓ hiÖn chi cho tiªu dïng hµng n¨m cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS trong nhãm c, nhãm

q, vµ thÓ hiÖn chi cho tiªu dïng hµng n¨m cña c¸c thµnh viªn hé gia ®×nh.

lµ tæng chi cho tiªu dïng trong hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS, vµ lµ chi cho tiªu dïng tÝnh theo ®Çu ng−êi trong hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS.

pc AIDShh−

AIDSpc−

[ pcqc

pcq

AIDScqqq

AIDScq

pcq

IEhhq

AIDShhcq

HEaHEwNWIwWHSIZE

HEHECECE

*+−−+∗=

+−= −−

qCE cqCE

cqCE

T¸c ®éng kÕt hîp do ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp ®èi víi chi cho tiªu dïng hµng n¨m cña hé gia ®×nh ®−îc tÝnh:

[ ] ]

T¸c ®éng kÕt hîp do ¶nh h−ëng cña chi tiªu vµ thu nhËp ®èi víi chi cho tiªu dïng hµng n¨m tÝnh theo ®Çu ng−êi ®−îc tÝnh:

( )[ ] qpcqc

pcq

AIDScqqq

AIDSpccq HHSIZEHEaHEwNWIwWHSIZECE *+−−+∗=−

NÕu vµ , khi ®ã hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS sÏ r¬i

vµo nghÌo ®ãi, nghÜa lµ míi nghÌo ®ãi. NÕu vµ khi ®ã hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS sÏ bÞ nhÊn s©u h¬n vµo nghÌo ®ãi. §iÒu nµy ®−îc sö dông ®Ó quyÕt ®Þnh t¸c ®éng do ¶nh h−ëng thu nhËp vµ chi tiªu lªn nghÌo ®ãi.

PLCE pcq > PLCE AIDSpc

q <−

PLCEq <pc AIDSpc− PLCEq <

64

5.6.4 T¸c ®éng lªn nghÌo ®ãi

T¸c ®éng lªn nghÌo ®ãi cho giai ®o¹n 2004 - 2015 ®−îc −íc tÝnh dùa trªn çc dù b¸o cho giai ®o¹n tõ n¨m 2004 ®Õn tËn 2015 cã ®−îc tõ UNAIDS. 2015 lµ n¨m cuèi bëi v× nã trïng víi n¨m ®Æt ra ®Ých ®¹t ®−îc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû cho phßng chèng HIV/AIDS.

Kh«ng cã th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng kinh tÕ x· héi cña hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS. Do ®ã, ph©n bè vÒ kinh tÕ x· héi cña ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®−îc suy luËn tõ çc th«ng tin hµnh vi theo nhãm cã ®−îc tõ d÷ liÖu §iÒu tra nh©n khÈu hé gia ®×nh (DHS+) cho ViÖt Nam (Bloom vµ céng sù 2002). Dùa trªn d÷ liÖu nµy, sè hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS lµ

trong ®ã pq lµ tû lÖ cña tæng sè tr−êng hîp bÞ nhiÔm HIV/AIDS trong nhãm q. Dùa theo Bloom vµ céng sù (2002) çc gi¸ trÞ ®−îc suy luËn cña p

)(AIDSpAIDS =

)(HIVvHIV =

q

q lµ: p1=29%; p2=25%; p3=20%; p4=17% vµ p5=9%.

Gi¶ sö v lµ tû lÖ cña nh÷ng ng−êi bÞ nhiÔm HIV cã gia t¨ng chi tiªu cho ch¨m sãc søc kháe

. q

Sè ng−êi ®· nghÌo ®ãi = trong ®ã PHR = tû suÊt nghÌo ®ãi tÝnh theo ®Çu ng−êi. POPPHR *

Sè ng−êi míi nghÌo ®ãi:

( ) ( )[ ]∑ ∑= =

+==5 5

*)()(*//q q

qqqhh HHSIZEHIVvAIDSpHHSIZEAIDSHIVAIDSHIV

,

nÕu vµ . PLCEq >pc AIDSpc− PLCEq <

Sè ng−êi nghÌo ®ãi bÞ nhÊn s©u h¬n vµo nghÌo ®ãi:

( ) ( )[ ]∑ ∑= =

+==3 3

*)()(*//q q

qqqhh HHSIZEHIVvAIDSpHHSIZEAIDSHIVAIDSHIV

if

q=4 hoÆc 5, nÕu vµ . PLCEq <pc AIDSpc− PLCEq <

5.6.5 KÕt qu¶

Çc ph¸t hiÖn cña m« pháng ®−îc tr×nh bµy trong phÇn chÝnh cña b¸o ço. Çc kÕt qu¶ kh¸c cña nghiªn cøu tr−êng hîp ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña HIV/AIDS ®èi víi hé gia ®×nh ®−îc ®Ò cËp trong phÇn b¸o ço chÝnh nªu trong biÓu ®å 28 vµ 29.

5.6.6 H¹n chÕ vµ khuyÕn nghÞ cho nghiªn cøu tiÕp theo

V× b¶n chÊt cña m« pháng ®−îc sö dông ë ®©y, ph©n tÝch cã thÓ ®−îc t¨ng c−êng ®¸ng kÓ b»ng çch ¸p dông khung lý thuyÕt cho d÷ liÖu ®iÒu tra hé gia ®×nh. §©y lµ mét h¹n chÕ phÇn lín liªn quan ®Õn thiÕu çc d÷ liÖu tõ nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS dùa trªn chän mÉu ®¹i diÖn.

Mét h¹n chÕ kh¸c liªn quan ®Õn mét thùc tÕ kh«ng thÓ sö dông çc d÷ liÖu ®iÒu tra hé gia ®×nh (nh− chØ sè nghÌo ®ãi, tû suÊt nghÌo ®ãi tÝnh theo ®Çu ng−êi) ®· ®−îc xem xÐt trong ph©n tÝch. Nh− ®· ®Ò cËp tr−íc, tû suÊt nghÌo ®ãi tÝnh theo ®Çu ng−êi −íc tÝnh kh«ng ®Çy ®ñ t¸c ®éng thËt sù cña HIV/AIDS lªn nghÌo ®ãi bëi v× nã chØ bÞ ¶nh h−ëng bëi nh÷ng ng−êi míi nghÌo ®ãi. Mét chØ sè nghÌo ®ãi kh¸c, kho¶ng çch nghÌo ®ãi, sè liÖu ph¶i cô thÓ h¬n, vµ nÕu sö dông, cã thÓ ®−a ra kÕt qu¶ −íc tÝnh tèt h¬n vÒ t¸c ®éng thËt sù cña HIV/AIDS lªn nghÌo ®ãi.

Nh− ®· nªu trong phÇn m« t¶ ph−¬ng ph¸p, nghiªn cøu ®· ph¶i ®Æt ra nhiÒu gi¶ ®Þnh. §iÒu nµy lµ do thiÕu th«ng tin vµ ®Ó dÔ ph©n tÝch. Do ®ã çc ph¸t hiÖn ®−îc b¸o ço trong tµi liÖu

65

nµy nªn ®−îc xem lµ cè g¾ng ®Çu tiªn ®Ó l−îng hãa t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam.

66

BiÓu ®å 28: T¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn chi cho tiªu dïng

Hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS (−íc tÝnh møc cao): Thay ®æi trong chi tiªu chi tiªu cho tiªu dïngcã vµ kh«ng dïng thuèc ARV

-39% -42% -43% -44% -44%-45%-50% -51% -53% -53%-60%

-50%

-40%

-30%

-20%

-10%

0%Q1 Q2 Q3 Q4 Q5


-36% -38% -39% -40% -40%-38% -42% -43% -44% -44%

-60%

-50%

-40%

-30%

-20%

-10%

0%Q1 Q2 Q3 Q4 Q5

Hé gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS (−íc tÝnh møc thÊp): Thay ®æi trong chi tiªu chi tiªu cho tiªu dïngcã vµ kh«ng dïng thuèc ARV


67

BiÓu ®å 29: t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn chi cho tiªu dïng vµ nghÌo ®ãi

Møc cao

$78

$114 $148

$204

$430

$50 $70

$90

$123

$258

$48 $67

$84 $115

$241

$0

$50

$100

$150

$200

$250

$300

$350

$400

$450

$500

Q1

Q2

Q3

Q4

Q5

Chi cho tiªu dïng theo ®Çu ng−êi Kh«ng dïng ARV Cã dïng ARV

ChuÈn nghÌo

ChuÈn nghÌo l−¬ng thùc

$78

$114

$148

$204

$430

$48

$66

$84

$114

$239

$43

$58

$72

$97

$203

$0

$50

$100

$150

$200 $250 $300 $350

$400

$450

$500

Q1

Q2

Q3

Q4

Q5

Chi

cho

tiªu

dïn

g tÝn

h th

eo ®

Çu n

g−êi

Møc thÊp

Chi cho tiªu dïng theo ®Çu ng−êi Kh«ng dïng ARV Cã dïng ARV

Chi

cho

tiªu

dïn

g tÝn

h th

eo ®

Çu n

g−êi

ChuÈn nghÌo

ChuÈn nghÌo l−¬ng thùc

68

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Action Aid ViÖt Nam: B¸o ço ®¸nh gi¸ nghÌo ®ãi cã sù tham gia cña ng−êi d©n t¹i tØnh Hµ TÜnh, Action Aid ViÖt Nam phèi hîp víi Ban c«ng t¸c çc tæ chøc phi chÝnh phñ tØnh Hµ TÜnh, Trung t©m Nghiªn cøu vµ §µo t¹o Ph¸t triÓn Céng ®ång, Hµ Néi, 1999.

2. Arndt, C. vµ Lewis, J.: “T¸c ®éng vÜ m« cña HIV/AIDS ë Nam Phi: Mét ®¸nh gi¸ ban ®Çu”, T¹p chÝ kinh tÕ Nam Phi, 68(5), 2000, 856-887.

3. Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ - Bé Y tÕ: Nghiªn cøu tÝnh to¸n chi phÝ bÖnh viÖn – BÖnh viÖn Xanh P«n, Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸, Hç trî kü thuËt 3877, 6, 2003.

4. Bachmann, M.O. vµ Booysen, F.L.R.: “T¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn søc kháe vµ kinh tÕ çc hé gia ®×nh Nam Phi: Nghiªn cøu thuÇn tËp”, Y tÕ C«ng céng BMC, 3, 2003,14-21.

5. Bell, C., Devarajan, S. vµ Gersbach, H.: “Chi phÝ kinh tÕ vÒ l©u dµi do AIDS: Lý thuyÕt vµ øng dông cho Nam Phi.” Bµi viÕt ch−a xuÊt b¶n, §¹i häc Heidelberg, Heidelberg, 2003.

6. Bloom, D.E. vµ Mahal, A.S.: “DÞch AIDS cã ®e däa t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng?”, T¹p chÝ kinh tÕ, 77(1), 1997, 105-124.

7. Bonnel, R.: “HIV/AIDS vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ: Quan ®iÓm toµn cÇu”, T¹p chÝ kinh tÕ Nam Phi, 68(5), 2000, 820-855.

8. Trung t©m kinh tÕ quèc tÕ: “Ph©n tÝch nghÌo ®ãi cña ViÖt Nam”, B¸o ço ®Ö tr×nh C¬ quan Ph¸t triÓn Quèc tÕ ¤-xtr©y-lia, Trung t©m kinh tÕ quèc tÕ: Sydney, 2002.

9. Chong, S.F.: “Mét tæng kÕt quan träng vÒ ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra hé gia ®×nh: §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ chi phÝ cña ®¸p øng hé gia ®×nh ®èi víi t¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn kinh tÕ”, LuËn v¨n, Tr−êng Nghiªn cøu Ph¸t triÓn, §¹i häc §«ng Anglia: 1999.

10. Cuddington, J.T.: “M« h×nh hãa ¶nh h−ëng cña HIV/AIDS lªn kinh tÕ vÜ m« ¸p dông cho Tan-za-nia”, T¹p chÝ kinh tÕ cña Ng©n hµng ThÕ giíi, 7(2), 1993, 173-189.

11. Dahlgren, G.: “BÉy nghÌo do y tÕ,” Dong, T., Pham, T., Dam, V., Duong H., vµ Nguyen Hoang L. (eds.), LÖ phÝ, B¶o hiÓm Y tÕ vµ sö dông dÞch vô y tÕ, Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c Y tÕ ViÖt Nam – Thôy §iÓn, Hµ Néi, 2002.

12. Deaton, A.: Ph©n tÝch çc ®iÒu tra hé gia ®×nh, Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc Johns Hopkins: Baltimore, MD., 1997.

13. Do, K.T., Le, D.M., Lo, T.D., Nguyen, N.M., Tran, Q.: “ThiÕu c«ng b»ng”, Møc sèng trong bïng næ kinh tÕ – Tr−êng hîp ViÖt Nam, Haughton, D., Haughton, D. vµ Nguyen, P. (eds), Nhµ xuÊt b¶n thèng kª: Hµ Néi, 2001.

14. Donahue, J.: ‘Hç trî kinh tÕ dùa vµo céng ®ång cho nh÷ng hé gia ®×nh bÞ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS,’ Tµi liÖu th¶o luËn vÒ ch¨m sãc vµ hç trî ng−êi nhiÔm HIV/AIDS Sè 6, Dù ¸n dÞch vô kü thuËt y tÕ, USAID: Washington, D.C., 1998.

15. Ensor, T. vµ San, P. B.: “TiÕp cËn vµ chi tr¶ cho ch¨m sãc søc kháe: Nh÷ng ng−êi nghÌo ®ãi ë miÒn B¾c ViÖt Nam,” T¹p chÝ quèc tÕ vÒ lËp kÕ ho¹ch vµ qu¶n lý y tÕ, 11, 1996, 69-83.

16. Gallup, J.L.: “ThÞ tr−êng lao ®éng tr¶ l−¬ng vµ thiÕu c«ng b»ng ë ViÖt Nam trogn nh÷ng n¨m 1990” Tµi liÖu nghiªn cøu chÝnh s¸ch cña Ng©n hµng ThÕ giíi 2896, Ng©n hµng ThÕ giíi, Washington D.C., 2002.

17. Greener, R., Jefferies, K. vµ Siphambe, H.: “T¸c ®éng cña HIV/AIDS lªn nghÌo ®ãi vµ thiÕu c«ng b»ng ë Botswana”, T¹p chÝ Kinh tÕ Nam Phi, 68(5), 2000, 888-915.

69

18. Haughton, J.: “Giíi thiÖu: Nh÷ng thay ®æi ®Æc biÖt”, Møc sèng trong bïng næ kinh tÕ – Tr−êng hîp ViÖt Nam, Haughton, D., Haughton, D. vµ Nguyen, P. (eds), Nhµ xuÊt b¶n thèng kª: Hµ Néi, 2001.

19. Holzmann, R. vµ Jorgensen, S.: B¶o vÖ x· héi b»ng qu¶n lý nguy c¬ x· héi: C¬ së lý thuyÕt cho chiÕn l−îc b¶o vÖ x· héi. Vô b¶o vÖ x· héi, Ng©n hµng ThÕ giíi: Washington, D.C., 1999.

20. Hunter S. vµ Williamson, J.: §¸p øng víi çc nhu cÇu cña trÎ må c«i do HIV/AIDS. B¸o ço cña dù ¸n dÞch vô kü thuËt y tÕ cña TvT Associates vµ TËp ®oµn Pragma ®Ö tr×nh ®Ó th¶o luËn cho Ban phßng chèng HIV/AIDS, USAID Discussion paper 7, 1998.

21. Kambou, G.S., Devarajan, S. vµ Over, M.: “T¸c ®éng kinh tÕ cña AIDS ë mét n−íc ch©u Phi: M« pháng víi m« h×nh c©n b»ng cña Ca-m¬-run”, T¹p chÝ kinh tÕ ch©u Phi, 1(1), 1992, 109-130.

22. Kelly. M.J.: Mèi t−¬ng t¸c gi÷a HIV/AIDS vµ gi¸o dôc, UNESCO, Harare, 2000.

23. Knowles, J.: “Tr×nh bµy t¹i Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh – 27/6/2003”, Hµ Néi, 2003a.

24. Knowles, J., Nguyen, T.H.H., Dang, B.H., Nguyen K., Trans, T.M.O., Nguyen, K.P. vµ Vu, N.U.: “§Ó cho ch¨m sãc søc kháe ë møc ng−êi nghÌo ®ãi cã thÓ dÔ chi tr¶ h¬n – Tµi chÝnh y tÕ ë ViÖt Nam”, Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸, Hµ Néi, 2003.

25. Knowles, J.: “Dinh d−ìng y tÕ, bÖnh truyÒn nhiÔm vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë Cam-pu-chia”, B¨ng Kèc, 2003.

26. Kongsin, S.: “T¸c ®éng kinh tÕ do m¾c HIV/AIDS lªn hé gia ®×nh ë miÒn B¾c Th¸i Lan: Nghiªn cøu tr−êng hîp t¹i Phayao”. LuËn v¨n tèt nghiÖp tiÕn sÜ, khoa y, Tr−êng §¹i häc Lu©n §«n. §¬n vÞ chÝnh s¸ch y tÕ, Khoa y tÕ C«ng céng vµ chÝnh s¸ch, Tr−êng VÖ sinh vµ y häc nhiÖt ®íi Lu©n §«n, Lu©n §«n, 2000.

27. Le Truong, G.: Tµi liÖu tr×nh bµy “T×nh h×nh HIV/AIDS t¹i ViÖt Nam vµ TP. Hå ChÝ Minh”, UBPC AIDS TP. Hå ChÝ Minh, TP. Hå ChÝ Minh, 2003.

28. Loewenson, R. vµ Whiteside, A.: HIV/AIDS: T¸c ®éng ®Õn xãa ®ãi gi¶m nghÌo, Tµi liÖu chÝnh s¸ch cña Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp Quèc. UNDP, New York, 2001.

29. Lundberg, M., Over, M., vµ Mujinja, P.: “Nguån tµi chÝnh hç trî cho çc hé gia ®×nh cã ng−êi lín tö vong ë Kagera, Tan-za-nia”, T¹i chÝ kinh tÕ Nam Phi, 68(5), 2000, 947-984.

30. McGreevey, W., Bertozzi, S., Gutierrez, J., Opumi, M. vµ Izazola, J.: “Nguån lùc hiÖn nay vµ t−¬ng lai cho HIV/AIDS”, HiÖn t¹i: AIDS vµ kinh tÕ. Dù ¸n POLICY, Tæ chøc Futures Group International: Washington, D.C, 2002.

31. Bé Y tÕ: Tµi liÖu tr×nh bµy “HIV/AIDS t¹i ViÖt Nam”, Ban phßng chèng AIDS, Bé Y tÕ, Hµ Néi, 2003a.

32. Bé Y tÕ: B¸o ço: HIV/AIDS – Th¸ch thøc ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ. B¸o ço cña Bé Y tÕ t¹i héi nghÞ nhãm t− vÊn 2003, Hµ Néi 12/2003b.

33. Mohr, P.: Çc chØ sè kinh tÕ, Nhµ xuÊt b¶n: Pretoria, 1998.

34. Theo dâi dÞch AIDS: “T×nh tr¹ng vµ xu h−íng dÞch HIV/AIDS vµ çc bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc ë ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng”, B¸o ço t¹m thêi, 4/10/2001, Theo dâi dÞch AIDS, Washington, D.C., 2001.

35. V¨n phßng ñy ban Quèc gia Phßng chèng AIDS: “Tæng quan quèc gia vÒ HIV/AIDS – 1999”, V¨n phßng ñy ban Quèc gia Phßng chèng AIDS, 1999.

36. V¨n phßng Th−êng trùc Phßng chèng AIDS Bé Y tÕ: “§¸nh gi¸ n¨ng lùc vµ nhu cÇu çc phßng xÐt nghiÖm ë ViÖt Nam”, V¨n phßng Th−êng trùc Phßng chèng AIDS Bé Y tÕ, Trung t©m KiÓm so¸t bÖnh Hoa Kú vµ Côc qu©n Y, Y tÕ c«ng céng, 7: 2001.

37. ViÖn vÖ sinh dÞch tÔ trung −¬ng: “DÞch tÔ häc HIV/AIDS ë ViÖt Nam”, Tµi liÖu tr×nh bµy cña TiÓu ban gi¸m s¸t HIV/AIDS, ViÖn vÖ sinh dÞch tÔ trung −¬ng: Hµ Néi, 2003.

70

38. Nicholls, S., McLean, R., Theodore, K., Henry, R., Camara, B. vµ nhãm: “Dù b¸o t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ vÜ m« cña HIV/AIDS t¹i çc n−íc nãi tiÕng Anh vïng Ca-ri-bª”, T¹i chÝ kinh tÕ Nam Phi, 68(5), 2000, 916-932.

39. Over, M., Ainsworth, M., Beegle, K. vµ céng sù: “§èi phã víi AIDS: Tãm t¾t kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ t¸c ®éng kinh tÕ do ng−êi lín tö vong v× AIDS vµ çc nguyªn nh©n kh¸c lªn hé gia ®×nh ë Kagera, Tan-za-nia”, ChuÈn bÞ cho th¶o luËn t¹i héi th¶o ë Bukoba, Tan-za-nia. Bµi viÕt ch−a xuÊt b¶n, Ng©n hµng ThÕ giíi: Washington D.C., 1996.

40. Palanigounder, D., Costello-Daly, C., Homan, R.K., Ganesh, A.K., Kumarasamy, N., Priya, P.S., Castle, C., Varma, P., Mahendra, V., Solomon, S.: “T¸c ®éng kinh tÕ cña HIV/AIDS lªn bÖnh nh©n vµ hé gia ®×nh ë Nam Ên §é – Chi phÝ vµ g¸nh nÆng lªn hé gia ®×nh vµ çc chiÕn l−îc ®èi phã”, Horizons/YRGCare, Ên §é, 2003.

41. Pitayanon, S., S. Kongsin vµ W. Janjareon (1994) ‘T¸c ®éng kinh tÕ cña tö vong do HIV/AIDS lªn hé gia ®×nh t¹i Th¸i Lan,’ Bloom, D. vµ P. Godwin (eds.) (1997) T¸c ®éng kinh tÕ cña HIV vµ AIDS: Tr−êng hîp Nam vµ §«ng Nam ¸. Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc Oxford, New Delhi.

42. Dù ¸n POLICY: HIV/AIDS ë vïng Mª-k«ng: Cam-pu-chia, Lµo, Th¸i Lan vµ ViÖt Nam. T×nh h×nh hiÖn nay, dù b¸o t−¬ng lai, T¸c ®éng kinh tÕ x· héi vµ khuyÕn nghÞ. Dù ¸n POLICY, Washington, D.C., 2003.

43. Roy, N.C. vµ céng sù: “T¸c ®éng kinh tÕ x· héi vµ y tÕ do ng−êi lín tö vong trong nh÷ng gia ®×nh vïng n«ng th«n B¨ng-la-®Ðt”, Tµi liÖu sè. 132, Trung t©m nghiªn cøu søc kháe vµ d©n sè, Dhaka 2000.

44. Rugalema, G.H.R.: §èi phã hay ®Êu tranh? Con ®−êng dÉn ®Õn t¸c ®éng cña HIV/AIDS ë Nam Phi, TËp san kinh tÕ chÝnh trÞ ch©u Phi, 28, 2000, 86.

45. Sachs, J. (2001) Kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe – §Çu t− cho y tÕ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, B¸o ço cña ñy ban kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe, ñy ban kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: Gi¬-ne-v¬.

46. Saidel, T., Des Jarlais, D., Peerapatanapokin, W., Dorabjee, J. Singh, S. vµ Brown, T.: “T¸c ®éng tiÒm tµng cña HIV trong nh÷ng ng−êi nghiÖn chÝch ma tóy lªn l©y truyÒn qua quan hÖ t×nh dôc kh¸c giíi ë çc n−íc ch©u ¸: ViÔn c¶nh tõ m« h×nh dù b¸o dÞch ch©u ¸”,T¹i chÝ quèc tÕ vÒ chÝnh s¸ch phßng chèng ma tóy, 14, 2003, 63-74.

47. Segall, M., Tipping, G., Lucas, H., Truong, V., Nguyen, T. Dao X. vµ Dao, L.: “Kh¸m ch÷a bÖnh cña ng−êi nghÌo ®ãi trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi: Tr−êng hîp ViÖt Nam,” B¸o ço nghiªn cøu cña ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn 43, §¹i häc Sussex, Brighton, 2000.

48. Stockwell, E.G. (ed): Çc nghiªn cøu vÒ d©n sè: Çc ph−¬ng ph¸p vµ t− liÖu vÒ nh©n khÈu häc, NhÊt xuÊt b¶n hµn l©m, Inc: San Diego, 1976.

49. Stover, J., Bollinger, L.: M« h×nh dù b¸o GOALS, Tæ chøc Futures Group International, Glastonbury CT, 2002.

50. Stover, J. Bollinger, L., Bertozzi, S.; Gutierez, J.P.: M« h×nh dù b¸o nhu cÇu nguån lùc. Nhu cÇu nguån lùc cho phßng chèng HIV/AIDS: M« h×nh −íc tÝnh nhu cÇu nguån lùc cho dù phßng, ch¨m sãc vµ lµm gi¶m nhÑ, Tæ chøc Futures Group International, Glastonbury, CT./Instituto Nacional de Salud Publica, Mª-hi-c«, 2002.

51. Tæ chøc Futures Group International, HÖ thèng m« h×nh dù b¸o chÝnh s¸ch t−¬ng lai, Washington D.C., 2002.

52. Strauss J. vµ Thomas, D.: “Søc kháe, dinh d−ìng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ”, T¹p chÝ v¨n häc kinh tÕ, 36: 766-817.

53. Te, N.M.: §Êu tranh víi tÖ n¹n x· héi: Cuéc chiÕn ®Êu phøc t¹p. T¹p chÝ phßng chèng tÖ n¹n x· héi, 1, 1995, 12-14.

71

54. Thomas, D.: “Søc kháe, dinh d−ìng vµ thÞnh v−îng kinh tÕ: Quan ®iÓm tõ kinh tÕ vÜ m«”, Tµi liÖu ñy ban kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe, Tµi liÖu sè WG1:7, Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: Gi¬-ne-v¬, 2001.

55. Tipping, G.: “T¸c ®éng x· héi cña phÝ kh¸m ch÷a bÖnh ®èi víi çc hé gia ®×nh nghÌo ®ãi.” B¸o ço tr×nh InDevelop Uppsala AB, Uppsala, 2000.

56. Tran Hien, N.T.: “DÞch tÔ häc HIV/AIDS ë ViÖt Nam” LuËn v¨n tiÕn sÜ, §¹i häc Vrije Universiteit, Am-xtÐc-®am, 2002.

57. UNAIDS: B¸o ço dÞch HIV/AIDS toµn cÇu. UNAIDS, Gi¬-ne-v¬, 2000.

58. UNAIDS: B¸o ço dÞch HIV/AIDS toµn cÇu. UNAIDS, Gi¬-ne-v¬, 2002a.

59. UNAIDS: B¸o ço dÞch HIV/AIDS toµn cÇu. UNAIDS, Gi¬-ne-v¬, 2004.

60. UNAIDS: CËp nhËt dÞch HIV/AIDS ®Õn th¸ng 12/2002. UNAIDS, Gi¬-ne-v¬, 2002b.

61. UNAIDS, UNICEF vµ USAID: TrÎ em bªn bê vùc: B¸o ço chung vÒ −íc tÝnh trÎ må c«i vµ çc chiÕn l−îc ch−¬ng tr×nh. USAID, Washington, D.C., 2002.

62. UNFPA: “T¸c ®éng cña HIV/AIDS: Quan ®iÓm tõ d©n sè vµ ph¸t triÓn”, Çc chiÕn l−îc d©n sè vµ ph¸t triÓn sè 9, UNFPA, New York, 2003.

63. Çc tæ chøc Liªn hîp Quèc t¹i ViÖt Nam: Çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû – §−a çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû ®Õn gÇn d©n h¬n, Çc tæ chøc Liªn hîp Quèc, Hµ Néi, 2002.

64. Çc tæ chøc Liªn hîp Quèc t¹i ViÖt Nam: Çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû – Thu hÑp kho¶ng çch. Çc tæ chøc Liªn hîp Quèc, Hµ Néi, 2003.

65. UNAIDS: “Tæng quan vÒ ®¸p øng cña hé gia ®×nh vµ céng ®èng ®èi víi dÞch HIV/AIDS ë çc vïng n«ng th«n cña cËn Sa-ha-ra ch©u Phi”, TuyÓn tËp çc thùc hµnh tèt nhÊt cña UNAIDS, UNAIDS: Gi¬-ne-v¬, 1999.

66. UNAIDS: B¸o ço dÞch HIV/AIDS toµn cÇu – 6/2000. UNAIDS, Gi¬-ne-v¬, 2000.

67. UNAIDS: B¸o ço dÞch HIV/AIDS toµn cÇu – 2002. UNAIDS, Gi¬-ne-v¬, 2002.

68. UNAIDS: Tr×nh bµy t¹i héi nghÞ nhãm t− vÊn 2003, Hµ Néi, 12/2003.

69. UNAIDS: B¸o ço dÞch HIV/AIDS toµn cÇu – 2004. UNAIDS, Gi¬-ne-v¬, 2004.

70. Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp Quèc: B¸o ço Ph¸t triÓn con ng−êi 2003, Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp Quèc: New York, 2003.

71. Liªn hîp Quèc (2001). Tuyªn bè sù Cam kÕt vÒ HIV/AIDS. §¹i héi ®ång Liªn hîp Quèc – 27/6/2001, §o¹n 80. Liªn hîp Quèc: New York.

72. Verma, R. K.: “HIV/AIDS vµ trÎ em ë quËn Sangli, Maharashtra (Ên §é)”, ë Cornia, G.A. (ed) AIDS, ChÝnh s¸ch c«ng céng vµ nu«i d−ìng trÎ em, Trung t©m nghiªn cøu UNICEF-Innocenti, Florence, 2002.

73. Nhãm kü thuËt −íc tÝnh vµ dù b¸o cña ViÖt Nam n¨m 2004: “Bµi viÕt tãm t¾t vÒ dù b¸o vµ −íc tÝnh cña ViÖt Nam 2003” Bé Y tÕ, Hµ Néi, 2004.

74. Wagstaff, A. vµ van Doorslaer, E.: “Chi tr¶ cho ch¨m sãc y tÕ: L−îng hãa sù c«ng b»ng, sù phiÒn hµ vµ bÇn cïng hãa, çc øng dông cho ViÖt Nam, 1993-98”, Ng©n hµng ThÕ giíi: Washington, D.C., 2001.

75. Wagstaff, A.: “NghÌo ®ãi vµ søc kháe”, Bµi viÕt ñy ban kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe sè WG1:5, Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: Gi¬-ne-v¬, 2001.

76. Wagstaff, A. vµ van Doorslaer E.:, “Sù phiÒn hµ vµ bÇn cïng hãa do chi tr¶ cho ch¨m sãc y tÕ: çc øng dông cho ViÖt Nam 1993-98”, Kinh tÕ y tÕ, 2003.

77. Woolcock, M. vµ Narayan, D.: “Vèn x· héi: T¸c ®éng ®èi víi thuyÕt ph¸t triÓn, Nghiªn cøu vµ chÝnh s¸ch”, Tê ng−êi quan s¸t nghiªn cøu cña Ng©n hµng ThÕ giíi, 15(2), 2000, 225-249.

72

78. Ng©n hµng ThÕ giíi: §−¬ng ®Çu víi AIDS: Çc −u tiªn c«ng céng trong mét ®¹i dÞch toµn cÇu, Ng©n hµng ThÕ giíi: Washington, D.C., 1997.

79. Ng©n hµng ThÕ giíi: ViÖt Nam: T− vÊn víi ng−êi nghÌo ®ãi. Tæng hîp çc ®¸nh gi¸ nghÌo ®ãi cã sù tham gia cña ng−êi d©n t¹i bèn ®Þa ph−¬ng ë ViÖt Nam: Lµo Cai, Hµ TÜnh, Trµ Vinh vµ TP. Hå ChÝ Minh, Washington, Ng©n hµng ThÕ giíi, 1999.

80. Ng©n hµng ThÕ giíi: B¸o ço Ph¸t triÓn ThÕ giíi – TÊn c«ng nghÌo ®ãi, Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc Oxford: New York, 2001.

81. Ng©n hµng ThÕ giíi: Çc chØ sè ph¸t triÓn thÕ giíi, Ng©n hµng ThÕ giíi Washington, D.C., 2002.

82. Ng©n hµng ThÕ giíi: Çc chØ sè ph¸t triÓn thÕ giíi, Ng©n hµng ThÕ giíi Washington, D.C., 2003.

83. Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c Xãa ®ãi gi¶m nghÌo: B¸o ço Ph¸t triÓn ViÖt Nam 2000 – TÊn c«ng nghÌo ®ãi, Ng©n hµng ThÕ giíi: Hµ Néi, 2000.

84. Ng©n hµng ThÕ giíi/Nhãm c«ng t¸c Xãa ®ãi gi¶m nghÌo: Cô thÓ hãa çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam: Gi¶m tÝnh th−¬ng tæn vµ b¶o vÖ x· héi, Hµ Néi, 2002.

85. Ng©n hµng ThÕ giíi: “Çc sè liÖu cËp nhÊt: Khu vùc §«ng ¸ vµ Th¸i b×nh D−¬ng”, www.worldbank.org/ungass/eap.htm , 2003: 1.

86. Ng©n hµng ThÕ giíi: NghÌo ®ãi – B¸o ço Ph¸t triÓn cña ViÖt Nam 2004, Ng©n hµng ThÕ giíi, Hµ Néi, 2003.

87. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: “Kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe – §Çu t− cho y tÕ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ”, B¸o ço cña ñy ban kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe, ñy ban kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: Gi¬-ne-v¬, 2001a.

88. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: “B¸o ço vÒ y tÕ, t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ nhãm c«ng t¸c Xãa ®ãi gi¶m nghÌo”, B¸o ço cña ñy ban kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe, ñy ban kinh tÕ vÜ m« vµ søc kháe. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: Gi¬-ne-v¬, 2002.

89. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: “Lo¹i bá çc c¶n trë ®èi víi sù ph¸t triÓn cã søc kháe”, B¸o ço vÒ çc bÖnh truyÒn nhiÔm, Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: Gi¬-ne-v¬, 1999.

90. Weniger, B.G., Limpakarnjanarat, K. vµ Ungchusak, K. vµ céng sù: “DÞch tÔ häc HIV vµ AIDS ë Th¸i Lan”, AIDS, 5 (suppl 2), 1991, 71-85.

73

http://www.worldbank.org/ungass/eap.htm

Tac dong cua HIV/AIDS den tinh trang de bi ton thuong và ngheo doi cua cac ho gia dinh tai VN

Health & Medicine

Transcript of Tac dong cua HIV/AIDS den tinh trang de bi ton thuong và ngheo doi cua cac ho gia dinh tai VN