Strategjia e uljes se shpenzimeve - ruralgrant.kdc-kosova.org fileProjekt i financuar nga BE dhe...

Projekt i financuar nga BE dhe menaxhuar nga Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë

1

Projekti: ZINGJIRI PERIMOR – Zgjidhja e konkurrencë s në zingjirin e përpunimit të perimeve në jug-perëndim të Kosovës

ULJA E SHPENZIMEVE PËR SEKTORIN E PËRPUNIMIT TË PERIMEVE

Implementuar nga:

Qendra Kosovare për Zhvillim- KDC

Mars, 2012

NTERCE


2

PËR PERSONELIN E KDC:

Drejtor ekzekutiv,

Destan Krasniqi

PËR PROJEKTIN:

Shkodran Gaxherri,

Menaxher i projektit,

PËR AUTORIN:

Fatmir Bytyqi, Konsulent regjional

Fadil Mustafa, Ekspert vendor

Shtëpia botuese:

Erpoprint

Ky publikim është prodhuar me ndihmesën e Bashkimit Evropian. Përmbajtjet e këtij publikimi janë përgjegjësi e vetme e Qendrës Kosovare për Zhvillim dhe në asnjë mënyrë nuk reflektojnë pikëpamjet e Bashkimit Evropian


3

PËRMBAJTJA HYRJE ....................................................................................................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

PERMBLEDHJE E PERGJITHSHME ............................................................ ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

PRAPAVIJA ............................................................................................................ ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

KAPITULLI 1. CILAT JANE SHPENZIMET NE SEKTORIN E PERPUNIMIT TE PERIMEVE ........................... 9

Shpenzimet fikse ........................................................................................................ Error! Bookmark not defined.

Shpenzimet variabile ............................................................................................... Error! Bookmark not defined.

Shpenzimet gjysem-variabile .............................................................................. Error! Bookmark not defined.

Shpenzimet qe duhen hequr ................................................................................ Error! Bookmark not defined.

KAPITULLI2. OPTIMIZIMI I SHPENZIMEVE PER SEKTORIN E PERPUNIMIT TE PERIMEVE ................. 11

Rregulla 80/20e Paretos ....................................................................................................................................................... 11

Zvogelimi i shpenzimeve te kapitalit ............................................................................................................................... 11

Si te zvogelohen shpenzimet e mekanizimit ............................................................................................................... 11

KAPITULLI 3. KESHILLA PER MENAXHIMIN E SHPENZIMEVE NE SEKTORIN E PERPUNIMIT TE

PERIMEVE .......................................................................................................................................................................................... 13

Keshilla 1. Lidershipi ............................................................................................................................................................... 13

Keshilla 2. Teknikat dhe taktikat ....................................................................................................................................... 14

Keshilla 3. Njerezit .................................................................................................................................................................... 18

Keshilla 4. Furnizuesit ............................................................................................................................................................. 20

Ushtrimi1: si do ta vleresoni biznesin tuaj sot? ......................................................................................................... 24

KAPITULLI 4. MENAXHIMI I SHPENZIMEVE SI STRATEGJI ..................................................................................... 24

Pse menaxhimi i shpenzimeve duhet te jete si strategji per perpunuesit e perimeve .......................... 24

Ushtrimi 2. Zbritja e shpenzimeve te njehershme studim i rastit: diagnostikim 6 javor ..................... 25

Ushtrimi 3. Zbritja e shpenzimeve te njehershme studim i rastit: ekzekutim 3-6 mujor .................... 26

Ushtrimi 4. Zbritja e shpenzimeve te njehershme studim i rastit: kursime ne shpenzimet e

vazhdueshme dhe shpenzimet e bera njehere ........................................................................................................... 27

ANEKSI1. SHPENZIMET E EKSPORTIT PER NE VENDET FQINJE ......................................................................... 27

ANEKSI 2. REFERENCAT: ........................................................................................................................................................... 29


4

Hyrje

Sektori bujqësor ende mbetet një sektor i rëndësishëm për zhvillimin ekonomik të Kosovës. Ky sektor ka një potencial të hatashëm në sigurimin e punësimit, në zvogëlimin e varfërisë dhe në zhvillimin e qëndrueshëm të ekonomisë vendore.

Kosova ka një themel të mirë për zhvillimin e sektorit të perimeve dhe të pemëve. Ky segment pasurohet me mundësi të shumta duke filluar nga klima dhe burimet natyrore, deri tek prodhimet me kosto dhe të ardhura të ulëta krahasuar me regjionin. Gjithashtu, prezenca e tyre dhe mundësitë e eksportit ndaj regjionit dhe tek shtetet e reja anëtare të Bashkimit Evropian (BE), përmes regjimit të lirë tregtarë dhe marrëveshjes së CEFTA-s, me produktet të cilat iu përshtaten trendëve të shëndetit, pëlqyeshmërisë, organikës dhe qëndrueshmërisë në zhvillimet e tanishme të tregut.

Por njëra nga pengesat për konkurrencë ndaj produkteve të përpunuara të perimeve të fermerëve është mos efikasiteti i zingjirëve vendor të përpunimit të perimeve. Pikërisht për këtë, përveç pajisjeve të vjetruara, shoqatat e fermerëve (SHF) pasqyrojnë mungesë të efektivitetit të shpenzimeve dhe njësitë e tyre të vogla përpunuese shpesh mbyllen për një kohë të gjatë (p.sh. për shkak të mungesës së lëndës së parë të përshtatshme). Për shembull, shumë fermerë të SHF përdorin material të farës vendore me rendiment të ulët gjë e cila e kufizon përdorimin e inputeve bujqësore e që pastaj rezulton në produktivitet të ulët dhe rritje të shpenzimeve të prodhimit për përpunuesit e perimeve. Një sfidë e konsiderueshme është edhe sasia e pakët e produkteve e kombinuar me shpenzimet e larta të prodhimit (për shkak të produktivitetit të ulët) e cila i bën fermerët e SHF të kenë pak stimulim për të shitur prodhimet e tyre tek përpunuesit (tjerë) e mëdhenj vendor. Një shembull tjetër është se shumë fermerë të SHF prodhojnë mjaft kultura perimore por kjo gjë nuk u komunikohet me efikasitet prodhuesve vendorë prandaj ata detyrohen të blejnë prodhime gjysmë të gatshme të shtrenjta (ekzistojnë taksa të larta në importimin e inputeve bujqësore për përpunim).

Optimizmi i shpenzimeve për përpunuesit e perimeve në Kosovë është dizajnuar si një doracak i-lehtë-për-tu lexuar dhe si strategji për të ulur (jo vetëm për shkurtim) shpenzimet. Ky doracak është shkruar për pronarët e kapaciteteve përpunuese të perimeve në Kosovë (jug-perëndim), si pjesë e projektit; ZINGJIRI PERIMOR- Zgjidhja e konkurrencës në zingji rin e përpunimit të perimeve në jug-perëndim të Kosovës. Konkretisht, ishte parashikuar të dizajnohej një (1) strategji e uljes se shpenzimeve për kapërcimin e periudhës boshe për përpunuesit e vegjël të perimeve. Strategjia për uljen e shpenzimeve në mënyrë të gjerë paraqet informacione nga ato të fundit se si të shkurtohen dhe të ulen shpenzimet në bujqësi dhe në prodhimtari si dhe rrjedhimisht nga analiza e tregut për prodhimet perimore të përpunuara në vend e bërë në kuadër të këtij projekti. Të gjitha referencat janë të paraqitura në fund të kësaj Strategjie.


5

Strategjia për uljen e shpenzimeve u përpilua nga eksperti regjional Fatmir Bytyqi dhe eksperti vendor Fadil Mustafa.

Përmbledhje e përgjithshme Çdo biznes mund ti zvogëlojë shpenzimet, e edhe biznesi bujqësor. Kjo çështje është edhe më urgjente në sektorin bujqësor Kosovar të perimtarisë, ku po bëhen përpjekje për të ndërruar makinerinë e vjetruar dhe për të prezantuar standarde të reja të kualitetit, sidomos në sektorin e përpunimit të perimeve. Përse duhet ulja e shpenzimeve për sektorin rural të përpunimit të perimeve në jug-perëndim të Kosovës ? Kjo po ballafaqohet me shumë sfida:

• sasitë e prodhimeve të freskëta të perimeve shpesh po e ngopin tregun për shkak të mbiprodhimit ;

• shumë vende tjera fqinje konkurrente përfitojnë nga sezoni natyror më i gjatë i prodhimit;

• kapacitetet e pazhvilluara të prodhimit hyrës; • prodhimet gjysmë të gatshme të perimeve nga importi kanë kualitet më të mirë si dhe

spektër më të gjerë të disponueshmërisë; • “prezantim” i dobët i prodhimeve të përpunuara, kualitet i dobët i prodhimeve të

prodhuara në vend.

Megjithëse ulja e shpenzimeve nuk mund ta përmirësojë direkt konkurrencën e sektorit të përpunimit të perimeve të Kosovës, kjo mund të kontribuojë në rritjen e konkurrencës. Ky punim/strategji/ përbëhet nga 4 kapituj. Kapitulli i parë paraqet shpenzimet e zakonshme në sektorin e përpunimit të perimeve. Kapitulli i dytë siguron informata mbi uljen e shpenzimeve për sektorin e përpunimit të perimeve. Kapitulli i tretë paraqet këshilla për menaxhimin e shpenzimeve në sektorin e përpunimit të perimeve. Kapitulli i fundit i katërti, shpjegon se si mund të definohet si Strategji menaxhimi i shpenzimeve, duke ofruar disa ushtrime për përpunuesit e perimeve në Jug-perëndim të Kosovës. Kapitujt janë të thjeshtë, të përmbledhur dhe efikas. Shpresojmë se do të përdoret për përfitime të përpunuesve të perimeve në Kosovën jug-perëndimore (p.sh. shoqatat e fermerëve).


6

Përmbledhje Regjioni i jug-perëndimit të Kosovës llogarit diku rreth 50% të prodhimit të perimeve dhe pemëve. Prodhimi vjetor i perimeve siguron potencialin më të madh për gjenerim të të ardhurave në këtë regjion, përmes tregjeve me prodhime të freskëta si dhe për zhvillimin e suksesshëm të përpunimit me një vlerë të shtuar. Sasitë e prodhimeve të freskëta të perimeve në këto vise shpesh po i ngopin tregjet për arsye të mbiprodhimit (veçanërisht në periudhën në mes të Prillit dhe Shtatorit) duke ia shtuar edhe nivelin e lartë të importeve të perimeve nga vendi fqinj Maqedonia (në fakt Kosova është aktualisht rrjet importuesi i perimeve të freskëta). Vendet fqinje përfitojnë përparësi nga sezoni natyrisht më i gjatë i prodhimit si dhe nga kapacitetet hyrëse të prodhimit. Përpunuesit kosovar të perimeve, të cilët përdorin inpute të perimeve të freskëta për industritë përpunuese, shpesh importojnë material të perimeve gjysëm të përpunuara për shkak të kualitetit më të mirë dhe spektrit më të gjerë të disponueshmërisë. Kapacitetet vendore të prodhimit të perimeve për inpute, përveç monopolit apo bollëkut të tepërt të prodhimeve të importuara nëpër tregje, po ballafaqohen edhe me sfida shtesë siç janë disavantazhet në çmim, në “prezantim” të dobët të produkteve të përpunuara dhe kualitetit të dobët të prodhimeve vendore. Kjo krijon një tendosje për përpunuesit e perimeve në shkallë të ulët në Kosovë të cilët janë më pak konkurrent ndaj atyre që prodhojnë në shkallë më të lartë, prandaj po e humbasin betejën shpejt me ushqimin industrial të përpunuar (të importuar) edhe pse potenciali i tyre për të siguruar perime kualitativisht të përpunuara është i lartë. Qeveria e Kosovës është duke dizajnuar Programin Akcional Kombëtar për Përpunimin e Ushqimit dhe të Marketingut, mirëpo prapë, përqendrimi i tij mund të jetë në investime për objekte më të mëdha përpunuese në mënyrë që të bashkëveprojë për sasitë e mëdha të ushqimit të përpunuar nga importi. Prandaj, kapacitetet e vogla përpunuese të cilat i sigurojnë të ardhura popullatës së gjerë rurale në jug-perëndim të Kosovës nuk duhet të lihen në harresë. . Shoqatat e fermerëve (SHF-të) posedojnë kapacitete të vogla përpunuese dhe/ose paketuese, dhe sigurojnë shërbime për zgjerim të tregut për palët me interes në përpunimin e perimeve. Ata së bashku prodhojnë përafërsisht 400 ton (grupi qëllimor) perime të freskëta për vit (kryesisht patate, domate, tranguj dhe speca). Megjithatë, kapacitetet e tyre përpunuese nuk janë të vëna në punë tërësisht. Kjo ndodh për shkak të një sërë problemesh që dalin nga sektori i tyre vendor në shkallë të vogël për përpunimin e perimeve. Anëtarët të cilëve ata u sigurojnë shërbime janë fermerët të cilët e sigurojnë ekzistencën e tyre dhe të familjeve të tyre e që gjithashtu veprojnë në mikro-prodhim dhe përpunim të perimeve. SHF, që u sigurojnë atyre asistencë teknike dhe këshilluese janë entitete të rralla. Këto kapacitete të vogla bujqësore prodhojnë sasi të vogla të kulturave bujqësore dhe rrallëherë bëjnë ndonjë risi apo llojllojshmëri në to, dhe gjersa prodhojnë perime të freskëta shpesh ata nuk e shfrytëzojnë në tërësi përpunimin


7

e plotë të mbiprodhimit të të mbjelluarave të tyre (duke e bërë përpunimin vet apo duke iu ofruar prodhimet e tyre kapaciteteve tjera të mëdha përpunuese). Këto kapacitete të vogla bujqësore të poseduara nga SHF dhe anëtarët e tyre janë kryesisht të vendosura dhe u shërbejnë qyteteve të vogla dhe fshatrave të Kosovës jug-perëndimore, gjithnjë duke garuar me fluksin e konsiderueshëm të kapaciteteve më të mëdha vendore dhe prodhimeve të importuara. Sfida e parë kryesore e SHF-ve janë pajisjet e vjetruara të përpunimit si dhe standardet e ulëta për sigurinë e ushqimit. Me këtë rast anëtarët e SHF-ve e përdorin teknologjinë tradicionale të konservimit, prandaj ata nuk janë në gjendje të prodhojnë kualitetin më të mirë dhe sasinë e duhur të produkteve të tyre. Anëtarët e tyre nuk janë në gjendje të sigurojnë financim për blerjen e makinerisë moderne përpunuese. Prandaj, shumë shpesh anëtarët e SHF-ve nuk janë në dijeni për zbatimin e rregullave themelore fito-sanitare për ruajtjen e ushqimit. Prodhimet e tilla mund të rezultojnë në prodhime të përpunuara të perimeve me kualitet të dyshimtë, gjë e cila është njëra prej arsyeve për përfitim të ulët të ndërmarrëseve të tyre. Këto SHF përdorin teknika të vjetra konservuese dhe nuk posedojnë makineri moderne paketuese për prodhimet e përpunuara perimore, prandaj dhe janë të detyruar të shesin perimet e përpunuara me të vjetrën me shumicë apo refus, që do të thotë se prodhimet e tyre janë më pak konkurrente. Dihet se paketimi është i rënduar me finesa paketuese me çmime të larta në mbarë Kosovën dhe të cilat janë kryesisht të importuara. Anëtarët e SHF-ve munden dhe duhen të përmirësojnë paketimin e prodhimeve të tyre të perimeve të përpunuara në mënyra që të jenë konkurrues me brendet e importuara, të cilat përveç pedigresë së tyre si prodhime kualitative kanë paketim dhe etiketim më të mirë dhe për këtë tërheqin numër më të madh të konsumatorëve vendor. Pasi që, industritë e tjera në jug-perëndim të Kosovës nuk ekzistojnë ose janë joserioze, gjersa prodhimet e perimeve po i ngopin tregjet, SHF-të duhet ti identifikojnë kërkesat specifike të tregut dhe të përmirësojnë kapacitetin e prodhimit, përpunimit dhe paketimit në mënyrë që të mbijetojnë. Një pengesë tjetër për prodhimet e përpunuara perimore konkurruese të fermerëve të SHF-ve është edhe mos efikasiteti i zingjirit vendor të përpunimit të perimeve. Kjo do të thotë se përveç pajisjeve të vjetra fermerët e SHF-ve ballafaqohen me mungesë të efikasitetit të shpenzimeve pasi që njësitë e tyre të vogla përpunuese shpesh mbyllen për periudha të konsiderueshme kohore për shkak të mungesës së lëndës së parë të përshtatshme. Për shembull, shumë fermerë të SHF përdorin material të farës vendore me rendiment të ulët gjë e cila e kufizon përdorimin e imputeve bujqësore e që pastaj rezulton në produktivitet të ulët dhe rritje të shpenzimeve të prodhimit për përpunuesit e perimeve. Një sfidë e konsiderueshme është edhe disponueshmëria e pakët e produkteve e kombinuar me shpenzimet e larta të prodhimit (për shkak të produktivitetit të ulët) e cila i bën fermerët e SHF-ve të kenë pak stimulim për të shitur prodhimet e tyre tek përpunuesit (tjerë) e mëdhenj vendor. Prandaj nuk ekziston një lidhshmëri e duhur në mes të fermerëve të SHF-ve dhe përpunuesve të tjerë dhe tregtarëve në Kosovën jug-perëndimore, që rezulton në përfitime më të pakta për secilën palë të involvuar në zingjirin e përpunimit të perimeve. Një shembull tjetër është se shumë fermerë të SHF prodhojnë mjaft kultura ushqimore (inpute) por kjo gjë nuk u komunikohet me efikasitet prodhuesve vendorë


8

prandaj ata detyrohen të blejnë prodhime gjysëm të gatshme të shtrenjta (ekzistojnë taksa të larta në importimin e inputeve bujqësore për përpunim). Tregtarët vendorë nga ana tjetër janë në njohur për diktimin e çmimeve por shpesh hasin në vështirësi në tregtimin e prodhimeve kualitative të perimeve të përpunuara. Arsyeja për këtë situatë është mungesa e besimit në mes të zingjirit të përpunimit të perimeve në Kosovën jug-perëndimore si dhe sistemi informues joefikas i tregut në sektorin e bujqësisë në Kosovë. ( Megjithëse, Sistemi Informues mbi Tregun (SIT) ishte vendosur më 2006 por nuk e ka plotësuar rolin e tij si broker informues për fermerët, përpunuesit dhe tregtarët. Shumë prej fermerëve, /përpunuesve/ tregtarëve në jug-perëndim të Kosovës ose nuk dinë për ekzistencën e tij ose komunikojnë përmes lidhjeve së tyre të kahmotshme të partneritetit tregtar). Për këtë arsye ekziston një mungesë e përfshirjes së më shumë palëve në zingjirin vendor të përpunimit të perimeve në mënyrë që të rritet efikasiteti i tij. Edukimi i pakët dhe aftësitë e limituara të fermerëve, përpunuesve dhe tregtarëve të SHF-ve të kombinuara me mungesën e qasjes për shërbime shtesë e ndrydhin zhvillimin e sektorit vendor të përpunimit të perimeve. Prandaj, ekziston një nevojë urgjente për njohuri praktike në prodhimtarinë vendore të perimeve si dhe të obligimeve që rrjedhin pas prodhimit. Mungesa e aftësive të analizës së tregut vendor dhe optimizimi i shpenzimeve e rrisin në mënyrë të shtuar çmimin e prodhimit dhe të pas-prodhimit të produkteve perimore të prodhuara. Prandaj, aftësitë që nevojiten për menaxhimin e zingjirit të përpunimit të perimeve nuk janë të organizuara mirë nëpër SHF, tek anëtarët e tyre dhe tek palët tjera me interes. Aq më tepër, fermerët dhe përpunuesit vendor të SHF-ve njejtë nuk janë në dijeni për ekzistencën e modeleve tjera për integrim më të mirë në mes të mbjelljes së perimeve dhe veprimeve përpunuese (p.sh. përmes kontratave blej-kthe që përfshijnë edhe provizionin për ndihmesë teknike nga përpunuesit). Kjo lidhshmëri do të bëhej e rëndësishme nëse do të fitoheshin njohuri se si të trajtohej importi i tepruar i perimeve, tejkalimi i kualitetit të dobët dhe çmimi më i lartë i prodhimeve të përpunuara të perimeve vendore në Kosovën jug-perëndimore. Kjo çështje thekson nevojën urgjente për forcimin e lidhjeve biznesore në mes të anëtarëve të SHF-ve, përpunuesve dhe tregtarëve në zingjirin e përpunimit të perimeve në Kosovën jug-perëndimore. Përveç kapaciteteve të ulëta përpunuese dhe bashkëpunimit joefikas në zingjirin vendor të përpunimit të perimeve, prodhimet e perimeve të përpunuara kanë dukshmëri të ulët të brendit dhe ekspozim të pakët në tregjet lokale me ç’rast konsumatorët vendorë kanë tendenca ti zëvendësojnë ato me prodhimet e importuara që janë më të hijshme dhe më të reklamuara. Për këtë shkak, ekziston një ekspozim i kufizuar për informacionet që kanë anëtarët, përpunuesit dhe tregtarët e SHF-të ndaj preferencave të konsumatorëve prandaj ata kanë dijeni të kufizuar për zgjedhjen më profitabile të produkteve dhe kërkesat për kualitet. Ekziston një mungesë e gjithë përfshirëse e koordinimit dhe e komercializimit të duhur për prodhimet perimore në Ballkanin perëndimor, megjithatë, zingjirit të përpunimit të perimeve në Kosovë (jug-perëndimore) i mungon veçanërisht marketingu konkurrues dhe strategjia e brendit për prodhimet e saja vendore. Prandaj, tregtarëve u mungon njohuria se si produktet e perimeve të përpunuara në vend


9

duhet të jenë atraktive për konsumatorët. Në veçanti, mungesa e bashkëpunimit me supermarketet e mëdha, dhe brendi i përbashkët joekzistues dhe shitja e brendeve vendore, duhet të ekzaminohen si një zgjidhje për rritje të marketingut. Mediat sociale nuk po eksplorohen pothuajse fare pasi që janë vetëm disa dalje shtesë të marketingut që përpunuesit vendor i shfrytëzojnë, përveç atyre të TV-ve, radiove dhe pjesëmarrjeve në panaire ushqimore. Megjithatë, këto çështje duhet të shqyrtohen pasi që numri i përafërt i njerëzve të rinj në Kosovë po rritet. Gjithnjë e më shumë njerëzit në Kosovë po shpenzojnë kohë më shumë duke bashkëvepruar në Internet dhe po ndajnë mendimet e tyre për gjithçka, përfshirë këtu edhe preferencat ushqimore. Duhet të bëhet ngritja e nivelit të reklamimit të brendeve perimore vendore, në mënyrë që të rritet vetëdija e konsumatorëve vendor/regjional. Ekziston një mungesë e përgjithshme e njohurive promovuese sa i përket marketingut të suksesshëm të produkteve të përpunuara perimore në vend.

Kapitulli 1. Cilat janë shpenzimet në sektorin e përpunimit të

perimeve

Shpenzimet fikse

Shpenzimet fikse janë ato që duhen bërë pa marrë parasysh nivelin e aktiviteteve. Në sektorin e përpunimit të perimeve, shpenzimet fikse mund të përcaktohen të ndryshme. Këto shpenzime mund të përfshijnë shpenzime fikse siç janë mbjellja, pajisjet përpunuese/paketuese si dhe automjetet, kompjuterët, tavolinat dhe telefonat. Mirëpo ndonjëherë edhe gjërat tjera jo materiale mund të jenë shpenzime fikse, për shembull: qiraja, normat, sigurimi , etj. të cilat ndahen si të pavarura nga sa biznesi mund të jetë apo mos jetë i suksesshëm. Shpenzimet siç janë shumica prej atyre të cilat u përmendën më lartë janë fikse pavarësisht nga afati kohorë i përcaktuar. Shpenzimet tjera, siç janë ato për punësimin e njerëzve, edhe pse teoretikishtë ndryshojnë në afat të shkurtër, në praktikë janë fikse. Me fjalë tjera, nëse kërkesa e shitjes zvogëlohet dhe një bashkësi përpunuese/SHF ka nevojë për më pak njerëz, shpenzimet nuk mund të shpërndahen për disa javë (për shkak të njoftimit mbi ligjin e punës, tepricës, etj.). Gjithashtu, nëse njerëzit e involvuar janë mjaftë të aftë apo të shtrenjtë për tu aftësuar dhe rekrutuar (apo në ndonjë mënyrë mjaft të çmueshëm) dhe nëse rënia është e përkohshme, mund të mos jetë financiarisht efektive për tu zvogëluar këto shpenzime afatshkurta edhe pse kërkesa është në rënie. Prandaj nëse shikohet për një periudhë javore apo mujore, punësimi është shpenzim fiks gjersa për periudha më të gjata kohore mund të mos jetë i tillë.

Shpenzimet variabile

Ekzistojnë disa shpenzime që janë në përputhshmëri me nxjerrjet (autputet). Lënda e parë për prodhim, materialet e paketimit dhe tarifat postare janë disa nga shembujt. Karakteristikë e


10

rëndësishme e shpenzimeve variabile është se rriten apo ulen në proporcion direkt me çdo rritje apo rënie të sasisë së përfitimeve në përpunimin e perimeve Ekziston një ide e gabuar e popullarizuar se shpenzimet fikse janë ato shpenzime që janë të parashikueshme, dhe shpenzimet variabile janë to që mund të ndryshojnë në çdo moment. Definicionet e dhëna më lartë janë ato më të vlefshmet për çështje të shpenzimeve.

Shpenzimet gjysëm-variabile

Fatkeqësisht, jo të gjitha shpenzimet bëjnë pjesë komplet në kategorinë e shpenzimeve fikse apo variabile. Disa shpenzime kanë element edhe fiks edhe variabil. Për shembull, rryma dhe uji që nevojiten për veprimtaritë. Këto shpenzime gjysëm-variabile duhet të ndahen sipas elementeve të tyre fikse apo të ndryshueshme. Për përpunuesit e perimeve rryma është shpenzim variabil, pasi që pajisjet përpunuese hyjnë në punë vetëm gjatë një periudhe të caktuar të vitit. Pavarësisht, është e domosdoshme të merret vesh me saktësi se a janë shpenzimet e juaja fikse apo variabile sepse përndryshe shumë prej qëllimeve dhe përfitimeve të kësaj metode të analizës së shpenzimeve do të shkonin dëm.

Shpenzimet që duhen hequr

Me natyrën e shpenzimeve në kemi në mendje mund të shohim se na dalin dy lloje të ndryshme të shpenzimeve dhe se duke i shqyrtuar ato ndikohen aspekte të ndryshme të përformancës së biznesit të përpunuesve të perimeve: Shpenzimet fikse: sa më pak që kemi prej tyre, aq më pak duhet të shesim për të arritur nivelin e dhënë të përfitimit. Shpenzimet variabile në njësi: sa më të vogla që janë në çdo çmim të dhënë të shitjes, aq më i madh është kontributi për këtë sapo të tejkalojmë hapin e barazimit fillojmë të krijojmë përfitime.

Për shpenzime të ulëta duhet mund

Ulja e shpenzimeve mund të arrihet përmes këtyre aktiviteteve kryesore: 1. Efikasiteti veprues (operacional): procese dhe metoda të reja të punës apo mënyra më pak të kushtueshme të punës në përpunimin e perimeve. 2. Ridizajnimi i produktit : kjo do të thotë të rimendohet produkti apo të shikohen në mënyrë fundamentale metodat më efikase të punës, apo materiale zëvendësuese më të lira për të punuar. Kjo mund të përfshijë materiale më të lira për paketim të prodhimeve perimore. 3. Standardizimi i produktit : një game e gjerë e prodhimeve perimore ofron mundësi për të zgjeruar kërkesat e konsumatorëve gjë që qon në rritje të domosdoshme të shpenzimeve. 4. Rangimet ekonomike: A mund të përdoret vija e njëjtë prodhuese e përpunimit të perimeve edhe për ndonjë perim apo pemë tjetër?


11

Kapitulli 2. Optimizimi i shpenzimeve për sektorin e

përpunimit të perimeve

Rregulla 80/20 e Paretos

Shpenzimet të cilat në mënyrë të duhur dhe të arsyeshme janë ruajtur pa ndonjë ndryshim, me kalimin e kohës mund të alokohen apo të shpërndahen në mënyrë jo të rregullt. Në vitin 1906, ekonomisti Italian Vilfredo Pareto përdori një formulë për të përshkruar shpërndarjen e pabarabartë të pasurisë në vendin e tij, pasi theksoi se 20 për qind e njerëzve ishin pronar të 80 për qind të pasurisë. Të tjerët pranuan të njëjtën lidhje në vendet e tyre të ekspertizës, duke përfshirë edhe pionierin e menaxhimit të kualitetit dhe shpenzimeve Dr. Jozef Juran, i cili e quajti çështjen “pakica vitale dhe shumica triviale”. Rregulla e Paretos është e njohur më gjerësisht dhe u kuptua si rregulla 80/20, e cila thekson se 80 për qind e mundit shkon në prodhimin e 20 për qind të rezultateve. Rregulla 80/20 mund të përdoret në sektorin e përpunimit të perimeve për të zbuluar se me ç’rast disa shpenzime nuk po përdoren dhe nuk po i justifikojnë përfitimet. Në disa sektorë ju duhet vetëm të hapni sytë dhe të vëreni humbjen.

Si të zvogëlohen shpenzimet e kapitalit

• Të kuptohen shpenzimet me para në dorë;

• Të rrumbullakohen kërkesat hapësinore;

• Të zvogëlohen shpenzimet e pronës;

• Të shkurtohen shpenzimet për pajisje; • Të vlerësohet nga jashtë- gjithçka dhe çdo gjë;

• Të monitorohet vlera e shpenzimeve të kapitalit. Për shumicën e bizneseve, veçanërisht për përpunuesit e perimeve, shpenzimet e kapitalit janë artikuj të mëdhenj sa i përket shpenzimeve. Pajisjet përpunuese, premisat, kompjuterët e marrin gati më shumë se gjysmën e shpenzimeve të biznesit në mesatare e nganjëherë edhe pak më shumë.

Si të zvogëlohen shpenzimet e mekanizimit

Pajisjet për përpunimin e perimeve përbëhen nga linja të ndryshme për përpunimin e perimeve. Të gjitha këto kërkohen për të performuar funksione prodhuese/përpunuese. Gjatë përdorimit të pajisjeve të përpunimit të perimeve, disa pjesë vjetrohen natyrisht. Faktorët e kësaj pune “vesh e shqyej” e zvogëlojnë funsionalitetin e tyre dhe pastaj ndikojnë në skadimin e periudhës së punës së makinerisë. Prandaj, duhet tu kushtohet vëmendje e veçantë kushteve të përdorimit të pajisjeve përpunuese, mirëmbajtjes së tyre dhe ruajtjes.


12

Gjatë përdorimit të mekanizmit të përpunimit të perimeve, ndodhin ndryshime që shfaqen me ndarjen e pjesëve të vogla nga pajisjet punuese të përpunimit, të shkaktuara nga fraksioni (fërkimi) në shumicën e rasteve. Gjithashtu, gjatë përdorimit të makinerive ndodh zvogëlim i fuqisë së materialeve të makinerisë për shkak të përdorimit dinamik, intenzitetit të punës dhe ndërrimit të cilësimit të makinerisë. Ndryshimet e shpeshta në sistemin e mekanizimit, të përcjellur me zgjerim të lartë të presionit, mund të rezultojnë në dëmtime serioze (e prandaj të rrisin edhe shpenzime shtesë) që mund të përfundojnë në thyerje apo çarje. Me rëndësi është t’u kushtohet vëmendje ndikimit të faktorëve të jashtëm. Ndikimi negativ i këtyre faktorëve reflekohet në ndryshimet atmosferike të cilat mund të shkaktojnë efekte korozive. Në mënyrë që t’iu shmangemi atyre është shumë e rëndësishme të aplikohen së paku masat minimale të mirëmbajtjes. Qëllimi kryesor i këtyre masave është largimi, zvogëlimi apo shmangia e faktorëve destruktiv të fraksionit fizik. Mirëmbajtja e mekanizimit mund të jetë e shtrenjtë por kërkohet për mbrojtjen e rregullt të linjave të përpunimit të perimeve. Procesi i mirëmbajtjes preventive të mekanizimit të përpunimit të perimeve përfshin: përkujdesjen, kontrollet e rregullta të statusit teknik, dhe riparimet preventive. Riparimet preventive kontribuojnë në jetëgjatësinë e mekanizimit, e me këtë rast në zbritjen e shpenzimeve. Njësia e përpunimit të perimeve e organizuar mirë duhet t’u përmbahet rregullisht masave të mirëmbajtjes preventive, sipas planeve të hartuara më parë nga përpunuesit e perimeve. Mirëmbajtja preventive, me më pak pengesa në proces është më fitimprurëse për performancën ekonomike të përpunimit të perimeve.

Mirëmbajtja është përkujdes themelor i mirëmbajtjes preventive dhe për këtë edhe kontribuues i madh në kursimin e shpenzimeve. Elementet më të rëndësishme të mirëmbajtjes janë pastrimi dhe vajosja e pjesëve të punës, ndërrimi i vajit, ndërrimi i filterëve dhe mirëmbajtja e akumulatorëve, mbrojtja nga korozioni, etj. Realizimi i këtyre masave zvogëlon përhapjen e friksionit, dhe mund të kontribuojë në zvogëlimin e shpenzimeve për gati 27% për përpunuesit e perimeve. Aq më tepër, me mirëmbajtje /kontrolla preventivë të rregullta, identifikimi dhe largimi i parregullsive teknike mund të rezultojë në rritje të produktivitetit . Mirëmbajtja preventive parashikon më pak riparime të makinave, duke bërë ndërrimin e pjesëve të vogla (dhe normalisht më pak të kushtueshme).

Riparimet e rregullta dhe të përgjithshme të mirëmbajtjes së makinerisë gjithashtu kontribuojnë në zvogëlimin e shpenzimeve të kapitalit. Prandaj, duhet të aplikohet mirëmbajtja e rregullt preventive në intervale të barabarta çdo vit apo në pajtim me linjat specifike të përpunimit të perimeve. Prandaj shpenzimet e ruajtura zakonisht janë të barabarta në madhësi. Për këto riparime në përgjithësi nevojiten investime në mënyrë që të riparohen


13

elementet themelore punuese kështu që e tërë makineria të funksionojë si duhet me jetëgjatësisë e saj të paraparë.

Nëse shikojmë shpenzimet totale për mirëmbajtje të mekanizmit përpunues apo paketues, është me rëndësi të kategorizojmë çdo pjesë të mekanizmit. Kjo ndodh në rastin kur bëjmë mirëmbajtjen e përgjithshme na nevojiten shpenzime direkte për materialet dhe punimet, por gjithashtu edhe lloje tjera të shpenzimeve direkte. Shpenzimet direkte të materialit përfshijnë zëvendësimin e pjesëve të vjetruara por gjithashtu edhe përdorimin e aksesorëve të ndryshëm siç është vaji, pajisjet mbrojtëse, etj. Shpenzimet direkte këtu janë pagesat personale për performimin e masave direkte të mirëmbajtjes të pjesëve të mekanizmit. Shpenzimet e përgjithshme janë shpenzimet e mirëmbajtjes dhe amortizimit të objektit punues, makinat dhe veglat në punëtori, rryma, ndriçimi, uji, etj. Shpenzimet direkte mund të përcaktohen lehtë në bazë të normativave teknik dhe punëve të kryera. Këto shpenzime përcaktohen direkt dhe tërësisht për njësitë e mekanizimit.

Kapitulli 3. Këshilla për menaxhimin e shpenzimeve në

sektorin e përpunimit të perimeve

Këshilla 1. Lidershipi

Rast themelor sfidues • Në përcaktimin e buxheteve, dhe në njësinë biznesore dhe shqyrtimet funksionale gjithmonë

shtyeni për x % të rritjes së prduktivitetit (rata fikse të shpenzimeve, shpenzime totale për njësi);

• Një kulturë e Përmirësimit të Vazhdueshëm (PV) për zvogëlim të shpenzimeve në përpunim të perimeve “nëse ne nuk ecim përpara, do të ngecim prapa”.

Këmbëngulësi, afate të shkurta dhe reagime prapavepruese

• Bëje të qartë se ti gjithmonë do të vazhdosh të kërkosh për efikasitet të shpenzimeve; • Mos i harroni zotimet apo ti leni caqet të humbasin;

• Përcaktoni afate të shkurtra kohore- Kërkoni për progres të qartë javor, mujor (zvogëlo me % shpenzimet për javë/muaj);

• Sigurohu që të shohësh shpejtë dhe qartë se çfarë progresi është bërë sa i përket shpenzimeve;

• I mbrojtur me të dhëna të qarta e objektive, të qasshme shpejt (përdorni faqet excel sa më shumë që keni mundësi).


14

Ekipa bazë

• Pronari dhe menaxheri në pajtueshmëri me agjendën e shpenzimeve strategjike;

• Menaxher me eksperiencë dhe njohuri financiare, me njohuri komerciale dhe operacionale të shpenzimeve;

• Shitës me përvojë, që e njeh mënyrën e prodhimit;

• Politika të shpenzimeve - fertrajtim/barazi për të gjithë organizatën;

• Zyra qendrore- ambient më pak i kushtueshëm me stil.

Konkludimet: � Sektori i përpunimit të perimeve ka sfida të shpenzimeve themelore

� Nevojitet këmbëngulësi dhe lidership për të shkurtuar shpenzimet

� Afate të shkurtra për gjenerim të të dhënave dhe analizë të shpenzimeve

� Reagime të forta prapavepruese nevojiten nga fermerët dhe njerëzit që veprojnë me makineri

� Gjithsesi duhet një menaxher me përvojë në financa

� Përgjegjësi individuale në të gjitha nivelet

Këshilla 2. Teknikat dhe taktikat

Dinamika e shpenzimeve • Kupto se çfarë krijon shpenzime në prodhimin dhe përpunimin e perimeve që ju keni, cilat

janë trendet kryesore të shpenzimeve tuaja dhe si lëvizin shpenzimet në pajtim me vendimet dhe aktivitetet që bëni;

• Krijuesit e shpenzimeve kanë lidhje tipike me të ardhurat nga prodhimi i prodhimeve perimore dhe/ose njësisë përpunuese, konsumatorit, transaksionit) ;

• Parashikimi i të punësuarve (të përhershëm apo të përkohshëm, nëse mund ta bëni); • Faktorët tjerë (ndonjë objekt, lokacion, proces prodhimi); Dinamika e shpenzimeve - pasi që ti kuptosh njëherë mund të bësh: • Të punosh në zvogëlimin e çmimit për njësi në çdo fushë;

• Modelosh dhe menaxhosh shpenzimet dhe çështjet financiare me saktësi;

• Duke përfshirë edhe atë që ndodh kur përfitimet/volumi ndryshon nga plani; • Vendosi çmimet me saktësi kështu që mos të humbni para pa qëllim me shitje shtesë;

• Të stimulohet sjellja “fitoj-fito” për furnizuesit si dhe për konsumatorët njëjtë;

• Bëje strategjinë kryesore të biznesit tënd si duhet…


15

Menaxho llogaritë dhe mjetet • Veglat kryesore interne operative për pronarët/menaxherët/ekspertët financiar; • Të zbulohet çka po shkon si duhet, çka s`po shkon si duhet, ku të ndërmerren masa;

• Të hartosh modelin e rezultateve tuaja në situata të ndryshme; • Gjurmo progresin sipas planeve dhe caqeve…të forcohet llogaridhënia e menaxhimit e

mbështetur nga fakte bazë të fuqishme; • Organizimi, parashikimi, shpenzimet e parashikueshme, furnizuesit e jashtëm, shpenzimet e

furnizimit. Vegël menaxhimi

Formati i menaxhimit të llogarive

Shembulli,Q2

Tremujorëshat

Viti i kaluar Viti aktual

Q2 Q1 Q2 Q2

Aktual Aktual Buxheti Aktual

Viti i plotë

Viti i kaluar Viti aktual Viti aktual

Aktual Buxheti vlers. fundit

% ndyshim

Tremujorëshat

Ky vit Q2 ky vit Q2 ky vit

Viti kaluar Q1 ky vit Q2 Buxheti

€ m

Të ardhurat (vjetore) xxx

Shpenzimet variabile xxx

Bruto shpenzimet

Shpenzimet gjysëm fikse xxx

xxx

xxx

Përfitimi operacional

Amortizimi

Minus shpenzimet kapitale

Ndryshimi në kapital

Rrjedha e parasë operacionale

Metrika kryesore operacionale

Bruto shpenzimet %

Përfitimet oper. %

Njehsimi

Njehsimi i shpenzimeve/kryesore

Xxx

Xxx

Projekt i financuar nga BE dhe menaxhuar nga Zyra e Bashkimit Evropian n

Kuptimi i trendëve të natyrshme t• Këto shpenzime mund të ulen: Teknologjia Informative (IT),

• Këto shpenzime mund të rriten: njer• E rëndësishme për kontrata dhe çmime Etapat e veprimit

Praktika e brendshme

më e mirë

- Degët

- Njerëzit e shitjes

- Fabrikat

- xxx

Analiza e konkurencës

- të dhëna "Miqësore"

(të ndara)

- hulumtime

"jo miqësore"

Etapat e veprimit – Shqyrtimi fillestar Shpenzimet e shitjes, % të shitjeve

• BBiznesi jonë

• CKonkurenti A

• CKonkurenti B

• CKonkurenti C

Projekt i financuar nga BE dhe menaxhuar nga Zyra e Bashkimit Evropian n

natyrshme të shpenzimeve ulen: Teknologjia Informative (IT), ptk …;

rriten: njerëzit, derivatet …; rata dhe çmime afat- gjata dhe për përcaktime relevante t

Bëje rregullisht

Bëj eksperimente

dhe krahasime

Ndaji

Publiko rezultatet

ndryshimet

strukturale

prej

Më fuqishëm

efikasitetit

të

veptimit

Ndonjëherë

nuk ia vlen

vetëm nëse janë kredibile

Shqyrtimi fillestar

18 %

Neve po na shkon

mirë vs konkurentët

20 %

23 %

28 %


16

rcaktime relevante të caqeve.

Ndaji

ndryshimet

strukturale

efikasitetit

veptimit

Neve po na shkon

mirë vs konkurentët


17

Etapat e veprimit – Shqyrtimi i dytë

Përqendrohu në; “bëj zhurmë edhe për centë” – veçanërisht kur shkurtohen shpenzimet /paraqitja e krizave.

Ndikimi i shpenzimeve potenciale

Të larta Të ulëta

Shpejt/lehtë

Zbatimi në të ardhmen

Ngadalë/

vështirë

Ndikimet e mundshme në shpenzime


Implementimi në të ardhmen

Shpejt/lehtë Në vend se ti bleni merrni pajisjet me qira

Kontrata afat-shkurta me tregje të reja vendore për prodhimet e juaja perimore

Ngadalë /vështirë

Rinegocioni kontratat me fermerët

Shkurtoni shpenzimet e paketimit për më shumë se 30%

” 80/20 ”


18

Konkludimet: � Të kuptuarit e dinamikës së shpenzimeve

� Menaxhimi i llogarive dhe mjeteve

� Trendët natyrale të shpenzimeve (lartë/poshtë)

� Shpenzimet me para të gatshme ndaj shpenzimeve P&L

� Analiza e brendshme e procesit

� Etapat e veprimit (praktikat e brendshme më të mira, analiza e konkurrencës)

� Përqendrohu në “bëj zhurmë edhe për centë” (80/20)

Këshilla 3. Njerëzit

Edhe pse prodhuesit e perimeve nuk i kanë shpenzimet më të larta, prapë:

• Ligjet për mbrojtjen në punë për Kosovë;

• Shpenzimet rriten më shpejtë - dhe janë më të mëdha – se sa mendoni;

• Rritjet e pagave > inflacioni është çështje rënduese për pronarët e përpunimit të perimeve;

• Shpenzimet nuk janë vetëm të njëanshme por përfshijnë: përfitimet, taksat, pensionet, benefitet…;

• Ndërrimi/pushimi nga puna është shumë i shtrenjtë.

Produktiviteti individual

• Objektiv, i rregullt, profesional, i dokumentuar;

• Lartë e poshtë; inpute anonime;

• Të rishikuara dhe të përcjellur gjatë kohës; • Rangim i fuqisë/ rangim i rrjetit;

• Në fund të procesit të vlerësimit; • Duhet të jetë vlerësim i sforcuar me % (gjithsecili nuk mund të jetë më i miri/më i miri);

• Të mirëmbahet motivimi dhe çasja ne moment.


19

Vlerësimet, rangimet e fuqisë dhe menaxhimi i përformances mesatare

Në krye

Potenciali

Në mes

Në fund

Në krye Në mes Në fund

Performanca

Në krye

Potenciali Në mes

Në fund

Në krye Në mes Në fund

Performanca

Kompensimi:

• Keni kujdes kur thoni “sa duhet ?”; • Keni kujdes sa i përket rritjes së kësteve;

• Sjellja e butë dhe lëshimet bëhen të ditura shpejt dhe përhapen kudo;

• Përfshijë edhe ndonjë komponent variabil nëse është e mundur edhe për stafin e ri; • Rangim individual 50/50 si dhe performancë në kuadër të funksionimit të biznesit.

Vitin e kaluar

Rexhepi

Viti aktual Viti aktual

Mimoza Vitin e kaluar


20

Konkludimet:

� Minimizoni organizimin kryesor;

� Ngadalësoni marrjen në punë- kapitalizoni vendimet kur merrni staf në punë;

� Minimizo rrezikun e marrjes në punë/ maksimalizo fleksibilitetin;

� Vlerësime të ashpra dhe të ekzekutuara mirë;

� Rangim i sforcuar i rrjetit;

� Kompensimi- mos i leni të rriten problemet e trashëguara;

� Procese sfiduese dhe kompleksitet;

� Sfidoni nevojën për aktivitete, detyra, funksione

� Largimi nga puna- një kulturë e “dashurisë së vështirë” .

Këshilla 4. Furnizuesit

• Të gjitha shpenzimet përveç stafit shtëpiak; • Shpenzimet e mallrave të shitura COGS (Cost Of Goods Sold);

• Shpenzimet e blerjeve të mëdha; • Definitivisht më lehtë me stafin vendorë sepse ka më pak emocione…por prapë ka ende

mundësi për përmirësim;

• Kush menaxhon?; • Fermerët si prodhues, distributorët dhe ndërmjetësit. Duhet të jetë e rëndësishme shumë që të

rregullohen marrëdhëniet e biznesit që në fillim;

• Zgjidhni fermerët më të dalluar dhe bindini ata në logjikën e biznesit.

TEKNIKAT KYQE

• Kuptojeni baraspeshën e fuqisë; • Analizoni bazën e furnizuesve- pastaj konsolidoni më pak furnizues por më të mirë;

• Negocioni dhe krijoni partneritet me inteligjencë; • Mos u ngujoni përbrenda;

• Përqendrohuni në shpenzimet që vështirë maten apo të “harruara”.


21

Rëndësia e furnizuesit

% Të ardhurat ose përfitimet e furnizuesit


KONSOLIDOHUNI TË KENI MË PAK FURNIZUES POR MË TË MI RË

Rëndësia e blerësit

Të larta

• % të shpenzimeve

• Kritikja

• Zëvendësimet

Të ulëta

Ekonomia e tregtarit ushqimor me pakicë Në kategori të vetme p.sh. turshitë Kryesore

p.sh. shitoret

Diskonte p.sh. marketet

Diskonte/kryesore

Indeksi i sasisë së shitjeve totale

100

50 0.5

Furnizuesit 10

4

Sasia për furnizues

10 12.5 1.25

NMS-të (njësitë e mbajtjes së stoqeve)

50

10

Sasia për NMS

2

5 2.5

Indeksi i çmimit të njësisë blerëse

100 95 0.95


22

NEGOCIONI DHE KRIJONI PARTNERITET ME INTELIGJENCË

• Kuptoni ekonominë e furnizuesve…mundohuni të gjeni rastet fitoj-fiton; • Sasi ekonomike të porositura;

• Zingjirë të integruar furnizuesish me shkëmbim të integruar të të dhënave, për të zvogëluar inventarin, përpunimin dhe shpenzimet e punëve të përgjithshme, të hiqen dhe të mos ketë fare stoqe;

• Ndarje e riskut së bashku me tregtarët dhe fermerët;

• Mos negocioni aq ashpër sa që një furnizues i mirë (p.sh. fermeri) të bëhet jo profitabil; • Inkurajoni furnizuesit që të pajtohen se ju do të jeni zgjedhja e tyre e preferuar si përpunues;

• Kuptoni marrëveshjen më të mire tregtare në mes të çmimit dhe se kush e ka çmimin më të vogël të kapitalit për të financuar rrjedhën e parasë ?;

• Në mes të çmimeve të grumbulluara dhe të pa grumbulluara- p.sh. kush do të fitonte më së shumti nga kryerja e furnizimit apo dorëzimit dhe kostoja e shërbimeve?

MOS U NGUJONI PËRBRENDA • Furnizues alternative të besueshëm (apo shtyrje e besueshme e afatit të furnizimit) por

sigurohuni që gjithmonë të përkrahni prodhimet vendore;

• Zvogëloni shpenzimet e ndryshueshme – koha, paratë, risku, vështirësitë teknike;

• Shmanguni kontratave afat-gjata përveç nëse ka përfitime të mëdha financiare (apo ndoshta edhe atëherë). Për shembull, nëse i keni afër dhe mund ti takoni shpesh fermerët që prodhojnë perime të ndryshme që ju i përpunoni, atëherë mund të vendosni për kontrata afat-gjata.

• Mirëmbaje një vend të tregut aktiv: o Ri-tenderim të rregullt të të gjitha kontratave të furnizimit; o Rishqyrtim vjetor dhe takime me furnizues potencial të rinj; o B2B, e-comerciale vend tregje, për kategoritë që shpenzojnë më pak, artikuj të përdorimit të

gjerë, mallra të liruara nga dogana.

PËRQËNDROHU NË SHPENZIMET QË VËSHTIRË MATEN APO TË “HARRUARA”

• Shitjet, e përgjithshme dhe administrative; • Marketingu;

• U&Sh – udhëtimi dhe shpenzimet; • IT; • Në lidhje me pronën;


23

• Në lidhje me automjetet; • Shërbimet profesionale dhe financiare;

• Shpenzimet e transfereve tjera.

Konkludimet:

� Kuptoje baras peshën e fuqisë;

� Konsolidohu për më pak furnizues por më të mirë;

� Negocio dhe krijo partneritet me inteligjencë;

� Mos u ngujo përbrenda;

� Menaxhoni Kostot totale të Pronësisë TCO (Total Cost of Ownership);

� Përqendrohuni në shpenzimet që vështirë maten apo të “harruara”.

Udhëzuesi i

shpenzimeve

Mundësitë e duhura

p.sh objektet

mirëmbajtja

Çmimi vendor • Zgjedh, negocio, ri-tendero • Blerjet qendrore

Po

Sasia

• Sasia, përdorimi • Shpeshtësia e servisimit,

standardet • Ndërrim, eliminim

Po

I brendshëm apo i jashtëm

• Burim i brenshëm • Burim i jashtëm

Po

Prona • Sub- qëra • konsolidim, posedim

Ndoshta

Menaxhmenti • Me rregull dhe përgjegjësi • Raportim

Po


24

Ushtrimi 1: Si do ta vlerësoni biznesin tuaj sot?

Kapitulli 4. Menaxhimi i shpenzimeve si Strategji

Pse menaxhimi i shpenzimeve duhet të jetë si strategji për përpunuesit e

perimeve

• Të jesh në gjendje ti vësh çmimet ne mënyrë strategjike;

• Zbulo mundësitë të reja të rritjes së përfitimit.

Si mundet funksionimi financiar të marrë rol kryesor strategjik në shpenzime

• Llogaritje të sakta, duke përfshirë rreziqet;

• Raportim kohor i saktë;

• Analiza të thukta (trendët, etapat e veprimit);

• Memorie historike e biznesit – grackat e kaluara dhe sukseset; • Furnizim proaktiv me analiza dhe memorje në vendimmarrje Exec;

• Vetëdije biznesore e stilit “Thuaje ashtu si është”– synime dhe gjurmime: o Të gjinden dhe të përkrahen idetë/modelet e reja, duke e shikuar mënyra; jashtë shtetit

dhe jashtë industrisë;

Mund të

përmirësohet

thelbësisht

#1 hapsira për

përmirësim

Kuptoje barazpeshën e fuqisë

Konsolidohu për më pak furnizues por më të mirë

Negocio dhe krijo partneritet me inteligjencë

Mos u ngujo përbrenda

Menaxhoni Kostot Totale të Pronësisë TCO (Total

Cost of Ownership)

Përqëndrohu në shpenzime që vështirë maten apo

të “harruara”


25

o Pikëpamje strategjike se si strukturat strategjike të kostove industriale mund të ndryshojnë, dhe se si të fitohet nga këto ndryshime.

Ushtrimi 2. Zbritja e shpenzimeve të njëhershme studimi i rastit:

diagnostikim 6 javor

Draft plani dinamik Java

17.11 24.11 1.12 8.12 15.12 22.12

Diagnostikimi

Merre ekipin më të mirë në staf

Mbledhe ekipin brenda shtëpisë/Hyrje

Pajtohu me procesin dhe shqyrtimet

Ndërto bazë faktike (trendet/ sot)

Hipoteza të ndryshme dhe opcione

(me madhësi S dhe shpenzime)

Vlerëso prakticitetin dhe rreziqet

Konkluzionet dhe plan-veprimi (80/20)


26

Ushtrimi.3. Zbritja e shpenzimeve të njëhershme studimi i rastit:

ekzekutim 3-6 mujor

Draft plani dinamik

Javët 1-6

Muaji Tremujori

Jan Shkurt Mars Q2 Q3 Q4

Diagnostikimi

Ekzekutimi

Njerëzit-planifikimi e pregaditje

Njerëzit- shqyrtojnë planet finale

dhe S

Njerëzit- zbatojnë

Furnizuesit- planifikon dhe fillon negociatat

Furnizuesit- shqyrtimi i planeve finale dhe S

Furnizuesit- zbatojnë

PMO monitorimi - veprimet dhe S

Diagnostikimi i ri-vizituar 80/20 shtegu

Shqyrtimet e deritashme x x x x x


27

Ushtrimi 4. Zbritja e shpenzimeve të njëhershme studimi i rastit: kursimi në shpenzimet e vazhdueshme dhe

shpenzimet e bëra njëherë

Aneksi 1. Shpenzimet e eksportit për në vendet fqinje

Shpenzimet e eksportit të Kosovës – Mali i Zi

Shpenzimet për eksport Shuma Burimi i informacionit Shpenzimet nga ana kosovare

100 - 150 Euro Institucionet e Kosovës + kostot tjera

Shpenzimet e transportit dhe kostot tjera (me kamion)

500 Euro Tregtarët dhe fermerë-tregtarë (për të eksportuar në Mal të Zi)

TVSH

Në mes të 200 – 300 Euro për kamion (17% nga vlera e deklaruar blerëse- ndonjëherë janë të cekura çmimet referuese)

Inspektori fito-sanitar Tregtarët

Draft Orar

Java 1-6

Muaji Tremujori

Jan Shkurt Mars Q2 Q3 Q4

Diagnostikimi

Ekzekutimi

Shqyrtimet e deritashme x x x x x

Kursimet në shpenzime të vazhdueshme(pa shpenzimet që bëhen një herë)

Njerëzit 70% 90% 100%

Furnizuesit 20 % 60% 80% 100%

Shpenzimet e njëhershme

Njerëzit x x x

Të tjera( p.sh. qëratë) x


28

Shpenzimet e eksportit për në Shqipëri

Shpenzimet për eksport Shuma Burimi i informacionit Shpenzimet nga ana kosovare

100-200 Institucionet e Kosovës

Shpenzimet e transportit (me kamion)

300 Euro 52 Tregtarët (që eksportojnë për në Shqipëri)

Tarifa doganore 10 Euro për kamion Inspektori fito-sanitar 53 Kukës

TVSH 20% nga vlera e deklaruar blerëse- ndonjëherë janë të cekura çmimet referuese

Tregtarët

Shpenzimet e eksportit të Kosovës – Serbi

Shpenzimet për eksport Shuma (€) Burimi i informacionit Shpenzimet nga ana kosovare 100 – 200 Institucionet e Kosovës Shpenzimet e transportit (me kamion) varësisht nga lokacioni

200 – 400 Tregtarët (që eksportojnë

për Serbi)

Shpenzimet e eksportit të Kosovës – IRJ Maqedoni Shpenzimet për eksport Shuma (€) Burimi i informacionit

Shpenzimet nga ana kosovare

100-200 Institucionet e Kosovës

Shpenzimet e transportit (me kamion)

100 Tregtarët (që importojnë nga IRJ Maqedonia)

TVSH 18 % nga vlera e deklaruar blerëse dhe vlera e gamës

Udhëzues për tregti brenda-kufitare (përgatitur nga SIDA- Maqedoni)


29

Aneks 2. Referencat:

• Reduktimi dhe optimizimi i shpenzimeve për prodhimtarinë dhe kompanitë industriale Joseph Berk, 2010;

• Zvogëlo shpenzimet jo skajet , një udhëzues praktik për të mbetur konkurrent dhe për të përmirësuar përfitimet Colin Barrow, 2010;

• Rimendoje manifestimin e biznesit për zvogëlimin e shpenzimeve dhe për të rritur risitë Rick Merrifield, 2009;

• Vegël pune për menaxhim të shpenzimeve Andrew Wileman, 2009 • Analiza e tregut për prodhimet perimore të përpunuara në vend KDC, 2011; • Agjensioni Kosovar i Investimeve dhe Promovimeve –IPAK- Bujqësia dhe Industria e

përpunimit të ushqimeve IPAK –2008; • www.food.ks-org; • Enti Statistikor i Kosovës; • Të dhëna nga Doganat e Kosovës.

Projekt i financuar nga BE dhe menaxhuar nga Implementuar nga: Bashkimi Evropian Zyra në Kosovë

NTERCE

Strategjia e uljes se shpenzimeve - ruralgrant.kdc-kosova.org fileProjekt i financuar nga BE dhe...

Documents

Transcript of Strategjia e uljes se shpenzimeve - ruralgrant.kdc-kosova.org fileProjekt i financuar nga BE dhe...