SỬKÝTƯMÃTHIÊN,

Dịchgiả:NhữThành(PhanNgọc)

Nguồn:VnthuquanĐánhmáy:

Mickey,TSAH,ChieuPhu,ThanhLoanSoạneBook(04/05/10):N.Q.S

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MỤCLỤC:LỜIGIỚITHIỆU

I.CONNGƯỜIII.TÁCPHẨMIII.TƯTƯỞNGIV.NGHỆTHUẬT

[01]THÁISỬCÔNGtựđềtựa[02]ThưtrảlờiNHÂMAN[03]TẦNTHỦYHOÀNGbảnkỷ[04]HẠNGVŨbảnkỷ[05]CAOTỔbảnkỷ[06]LỮHẬUbảnkỷ[07]BÌNHCHUẨNTHƯ[08]KHỔNGTỬthếgia[09]VIỆTVƯƠNGCÂUTIỄNthếgia[10]TRẦNTHIỆPthếgia[11]LƯUHẦUthếgia[12]TRẦNTHỪATƯỚNGthếgia[13]TÔNTỬ,NGÔKHỞIliệttruyện[14]TruyệnLÃOTỬ[15]TruyệnTRANGTỬ[16]THÂNBẤTHẠI,HÀNPHIliệttruyện[17]TƯMÃNHƯƠNGTHƯliệttruyện[18]NGŨTỬTƯliệttruyện[19]THƯƠNGQUÂNliệttruyện[20]TruyệnTÔTẦN[21]TruyệnTRƯƠNGNGHI[22]MẠNHTỬ,TUÂNKHANHliệttruyện[23]BÌNHNGUYÊNQUÂN,NGUKHANHliệttruyện[24]NGỤYCÔNGTỬliệttruyện[25]PHẠMTHƯ,THÁITRẠCHliệttruyện[26]NHẠCNGHỊliệttruyện[27]LIÊMPHA,LẠNTƯƠNGNHƯliệttruyện[28]ĐIỀNĐANliệttruyện[29]KHUẤTNGUYÊNliệttruyện[30]TruyệnLÃBẤTVI[31]THÍCHKHÁCHliệttruyện[32]LÝTƯliệttruyện[33]TRƯƠNGNHĨ,TRẦNDƯliệttruyện[34]KÌNHBỐliệttruyện[35]HOÀIÂMHẦUliệttruyện[36]LỊCHSINH,LỤCGIẢliệttruyện[37]QUÝBỐ,LOANBỐliệttruyện[38]TRƯƠNGTHÍCHCHI,PHÙNGĐƯỜNGliệttruyện[39]NGỤYKỲ,VŨANHẦUliệttruyện[40]LÝTƯỚNGQUÂNliệttruyện[41]NAMVIỆTÚYĐÀliệttruyện[42]CẤPẢMliệttruyện[43]DUHIỆPliệttruyện[44]HOẠTKÊliệttruyệnHÓATHỰCliệttruyện

LỜIGIỚITHIỆUĐốivớivănhoáthếgiới,quyểnsửkýcủaTưMãThiênchiếmmộtđịa

vịđặcbiệt.NólàcôngtrìnhsửhọclớnnhấtcủaTrungquốcvàlàmộttrongnhữngquyểnsửcótiếngnhấtcủathếgiới.Nhưngcònmộtđiềulàmchúngtangạcnhiênhơnlàcôngtrìnhkhoahọclớnlaoấyđồngthờilạilàmộttrongnhữngtácphẩmvănhọcưutúcủanhânloại.NgườiTrunghoaxemnólàtácphẩmlớnnhấtvềvănxuôitrongnềnvănhọccổTrungquốc,vàxemnólàtácphẩmcổđiểnnganghàngvớithơcủaĐỗPhủ.

Sử ký là cảmột thế giới. Nó làm thoảmãn tất cảmọi người. Ngườinghiêncứusửtìmthấyởđấymộtkhotàiliệuvôgiá,chínhxác,vớigiátrịtổnghợprấtcao.Nhànghiêncứutư tưởngtìmthấyquaSửký"một trongnhữngnhàtưtưởngvĩđạinhấtcủathờicổđại"[Báchkhoatoànthưxô-viết,mục:Sửký.].Ngườibìnhthườngtìmthấyvôsốnhữnghìnhtượngđiểnhình,những câu chuyệnhấp dẫn, những con người đầy sức sốngmãnh liệt.Họthấyquákhứsốnglạivàkhôngphảichỉcóthế.Ngườinghiêncứuvănhọccòntìmthấyởđấymộttácphẩmvănhọc,mãimãitươitrẻnhưsựsống,họthấyởđấymộttâmhồn,mộttâmsựđauxótđầysứcmạnhcủathơtrữtình,"mộttậpLytaokhôngvần"nhưlờiđánhgiácủaLỗTấn.

I.CONNGƯỜITưMãThiên,têntựlàTửTrường,sinhnăm145trướcCôngnguyên,ở

LongMônhaylàhuyệnHànThành,tỉnhThiểmTây.TổtiêncủaôngtừđờiChuđãlàmTháisử.ĐếnđờichacủaônglàTưMãĐàmlàmtháisửlệnhcủanhàHán.Đàmlàmộtngườihọcrấtrộng,rấtthíchhọcthuyếtLãoTrang.Chứcsửquanngoàiviệcchépsửcòncoithiênvăn,làmlịch,bóitoán.

"Nghềviếtvăn,viếtsử,xemsao,xemlịchthìcũnggầnvớibọnthầybói,thầycúng.Chúathượngvẫnđùabỡnnuôinhưbọnconhát,cònthếtụcvẫncoithường".Tuyvậy,TưMãĐàmvẫnthấycáinghềcủamìnhcaoquý,vìôngbiếtnócótácdụngtolớnđốivớisựthịnhsuy,hưngvongcủamộtnước.Trongcácsửquanđờitrước,cũngcónhữngngườidámhysinhđờimìnhđểviếtsự thật,dùsự thậtấy làmvuachúa tứcgiận.ChẳnghạnkhiThôiTrữgiếtvuaTề, thìquantháisửnướcTềviết:"ThôiTrữgiếtvuacủamìnhlàTrangCông".Quantháisửbịgiết,ngườiemlênthayvẫnviếtnhưvậy,nênbịgiếtluôn.Ngaylúcđó,ngườiemthứbaxinlênthaykhôngthêmbớtmộtchữ.ThôiTrữ sợ khôngdámgiết.KhổngTử làmkinhXuânThu cũng làchéplạinhữngsựthựclịchsửcốtđể"chếthiêntử,ứcchếchưhầu,phạttộicácđạiphu,nêurõvươngđạo".

TưMãThiênsốngthời thơấuởLongMôn,càyruộng,chăncừu, làmbạn với những người nông dân bình thường, và học các sách sử cổ. Lênmườituổi,ôngđãhọcTảTruyện,QuốcNgữ,Thếbảnvàthuộclònghầuhếtnhữngbàivănnổitiếngcủathờitrước.

TưMãĐàmhếtsứcchúýđếnviệcgiáodụccon.NămTưMãThiênhaimươituổi,ôngbảoconlênđườngđidulịchđểxemtậnmắtnhữngnơisaunàyTưMãThiên sẽ phải viết sử.TưMãThiên trước tiên đi về namđếnTrườngGiang,vượt sôngHoài, sôngTứ, thămmộtmẹHànTín,đoạn lênnúiCốiKêxemnơivuaHạVũtriệutậpchưhầu,vàohangVũĐộngtìmditíchvuaVũ.ỞCốiKêôngđãnghenhữngchuyệnkểvềvuaViệt,CâuTiễn.Ông lên Cô Tô tìm di tích Ngũ Tử Tư, đi thuyền trên Thái Hồ sưu tầmtruyềnthuyếtvềTâyThi,PhạmLãi.Sauđó,ôngđingượclênTrườngSa,đến bếnMịch La khócKhuất Nguyên, đến sông Tương trèo lên núi CửuNghinhìndấuvếtmộvuaThuấn,vàkhảosátnhữngtụccũ từ thờiHoàngĐế.ÔnglênmiềnBắcvượtsôngVấn,sôngTửđếnnướcTề,nướcLỗ,bồihồinhìn lăngmiếucủaKhổngTử,saysưanghenhândânkểchuyệnTrầnThiệp, đến đất Tiết thăm hỏi di tích của Mạnh Thường Quân, lên BànhThànhquêhươngLưuBang,để tìmhiểurõ thờiniênthiếucủanhữngconngườiđãdựngnênnhàHán.ÔngsangnướcSở thămđấtphongcủaXuânThânQuân,đếnnướcNguỵhỏi chuyệnTínLăngQuân rồi trởvềTrườngAn.Sauchuyếnđiấykéodàibanăm,ôngcònđinhữngchuyếnkháccũng

đểtìmtàiliệu.Trongthờixưa,việcđilạirấtkhókhăn,trênđườnggiặccướprấtnhiều,nhữngnhàdu thuyếtcóbônba từnướcnày sangnướckhác thìcũngchỉởtrongmộtđịabànrấthẹp,chứchưacóaivìmụcđíchkhoahọcmàlạiđixanhưvậy.CóthểnóitrừmiềnQuảngĐông,QuảngTây,còntừVânNam,TứXuyênchođếnVạnLýTrườngThành,ởđâucũngcóvếtchâncủaông.ÔnglàmộttrongnhữngnhàdulịchlớnnhấtcủaTrungCổ.

Nhữngcuộcdu lịchđãcungcấpchoôngvôsố tài liệu, truyền thuyết,giúpôngthấyđượctháiđộcủanhândânđốivớinhữngnhânvật,nhữngbiếncố lịch sử và choông rất nhiều chi tiết điển hình về đời sống từngngườitronglúccònhànvi.

Chínhnhữngcuộc"đichơi"nhưvậyđãlàmchoTưMãThiênthấycáibaolahùngvĩcủađấtnước,cóđượcmộtýthứcsâusắcvềsựvĩđạicủatổquốc,vềtấtcảmọimặtđểthànhnhàsửgiavĩđạicủacảmộtdântộc.MãTồnmộtvănsĩđờisaunói,"MuốnhọccáivăncủaTưMãTửTrườngthìtrướctiênphảihọccáichơicủaTửTrường".Câunóiđókhôngphảilàquáđáng.

Saulúcđidulịchvề,ônglàmlangtrung.Langtrunglàchứcquannhỏcótráchnhiệmbảovệnhàvuakhiđirangoài.Trongthờigianấy,ôngbiếtLýLăngcùnglàmlangtrungnhưông,vàthườnggặpLýQuảng.

Năm 110 trướcCôngNguyên,VũĐế chuẩn bị làm lễ phong thiên ởTháiSơn,TưMãĐàmtrênđườngđitheonhàvua,mắcbệnhnặng,cầmtayconkhócmàdặnrằng:-Tổtađờiđờilàmsửquan.Saukhitachếtđi,thếnàoconcũngnốinghiệptalàmtháisử.Khilàmtháisửchớquênnhữngđiềutamuốnbàn,muốnviết...Hiệnnaybốnbiểnmộtnhà,vuasángtôihiền,talàmtháisửmàkhôngchépđượcrấtlấylàmxấuhổ.Conhãynhớlấy!

Ôngkhócmàvânglời.Banămmãntang,ôngthaychalàmtháisửlệnh(-108)chuẩnbịviếtbộ

Sửký,thựchiệncáihoàibãolớnnhấtcủangườicha,đồngthờilàđiềumongướcduynhấtcủamình.Từ-106,ôngkhônggiaotiếpvớikháchkhứa,bỏcảviệcnhà,ngàyđêmmiệtmàibiênchép.NhưthếđượcbảynămthìxảyracáivạLýLăng.

Năm99trướcCôngNguyên,VũĐếsaiLýQuảngLợicầmbavạnquânđánhHungNô.BấygiờLýLăng,cháucủadanhtướngLýQuảng,cầmnămngànquânvàobiêngiớiHungNô.BịtámvạnquânHungNôbaovây.Lăngchỉhuycuộcchiếnđấusuốtmườingàyliền,giếthơnvạnquânđịch.Nhưngcuốicùngvìcáchxabiêngiới,bịchặnmấtđườngvề,quânsĩchếthầuhết,mệt mỏi không còn sức chiến đấu, Lăng phải đầu hàng. Vũ Đế nổi giậnmuốngiếtcảnhàLăng,quầnthầnđềuhùatheoýnhàvua.ThiênbiếtLăngtừhồihaingườicònlàmlangtrung, tuykhôngđi lạichơibời,nhưngmến

phụcLănglàngườicanđảmcóphongtháicủangườiquốcsĩ,nêntâu:-LýLăngmangnămnghìnquânthâmnhậpvàonướcđịch,đánhnhauvớiquânđịch mạnh, luôn mười ngày liền, giết và làm bị thương vô số. Vua tôiThuyềnVusợhãi,đem tấtcảkỵbinh toànquốcbaovây.Lăngmộtmìnhhăng hái chiến đấu ở ngoài ngàn dặm, tên hết, đường về bị cắt, cứu binhkhôngđến,ngườichếtvàbịthươngchồngnhưnúi,nhưngngheLýLănghôhào,binhlínhđềuphấnchấnvuốtmáu,chảynướcmắtgiơnắmtaykhông,xôngvàomũinhọncùngHungNôquyếtchiến.ThầnchorằngLýLăngcóthểsánhvớinhữngdanhtướngngàyxưa.Naytuythấtbại,nhưngxemôngtacònmuốncócơhộibáođápnướcnhà.

ÔnghyvọnglờinóicủamìnhcóthểgiảmnhẹtộiLýLăng,khôngngờVũĐếcànggiận,choôngcốýđềcaoLăngđểchêLýQuảngLợinhútnhátkhông lập nên công lao gì,màQuảngLợi lại là anh củaLýphunhân rấtđượcnhàvuayêuquý.VũĐếbènsaibắtgiamTưMãThiêngiaochoĐỗChuxétxử.

Nhân vật Đỗ Chu đã được Thiên nói đến trong Khốc lại truyện. Cóngười tráchy, "Ông thaynhàvuacoipháp luật, tại saokhôngcăncứvàopháp luậtmàxét, trái lại chỉ lo chìu theoýnhàvua"?ĐỗChuđáp: "Luậtlệnhởđâumàra?Chẳngphảidonhàvuamàrađósao?"Gặpphảibọnquanlạinhưvậy,cốnhiênôngkhôngcócáchnàokhỏitội.

Bấygiờcóphéplấytiềnchuộctội.Chỉcầnnămmươivạnđồngtiềnlàchuộc được tội chết. Trong bức thư ông viết sau này choNhâmAn,mộtngườibạncũsắpbịchém,mộtngườicùngchungcảnhngộ(XemthưtrảlờiNhâmAn).Ôngđãkểlạinỗicayđắngcủamình.Nhàôngnghèo,ôngmảimêtheođuổisựnghiệpcủamìnhquêncảgiasản,nênkhôngsaochuộcđượctội.Bạnbè,thânthích,khôngainóihộmộtlời,khôngaigiúpchomộtđồng.Kếtquả,conngườingang tàng,haimươiba tuổiđầuđikhắpTrungquốc,nhàhọcgiảlớnnhấtcủathờiđại,conngườiômcáihoàibãolàmChuCông,KhổngTử,cuốicùngbịkhépvàotội"coithườngnhàvua",vàbịthiến!

Đãmấylầnuấtứcquá,ôngnghĩđếnviệctựvẫn.Nhữngôngthấyrằngnếuchếtđithìchẳngaikhenmìnhlàtửtiết,màthếtụcsẽbảođólàvìxấuhổmàtựsát.Vảchăng,sựnghiệpchưatròn,Sửkýcòndởdang,lờidặncủachacònđó.Ônggạtnướcmắt,nói,"Ngườitaaicũngcómộtlầnchết,cócáichếtnặngnhưTháiSơn,cócáichếtnhẹnhưlônghồng",vàcốgắnggượngsống.

Cáiấntượngnhụcnhã,côđộctheodõiôngchođếnkhichết.Mỗikhinghĩđếncáinhụcbịhìnhphạt,mồhôivẫncứđầmlưngướtáo!Nhưngôngkhôngvìthếmàchánnản.Tráilại,ôngcàngtìmthấyýnghĩacủacuộcsống.Ôngthấyrõhìnhphạtđólàmộtthửtháchđốivớinhững"ngườitrácviệcphi

thường".Ôngcàngthấycầnphảiviết"chohảđiềucămgiận".Vàchínhcáihìnhphạtnhụcnhãấyđãlàmchoônghiểurõcáimặttráicủaxãhộiphongkiếnvàdũngcảmđứngvềphíanhândân.Ôngtrở thànhnhàsửgiavĩđạicủamộtnhândânvĩđại.

QuyểnSửkýtrướckia làýnghĩacủađờiông,bâygiờcònlànơiônggiảibàynổi lònguấtức.Càngcảmthấynhụcnhã,ôngcàng thấy thiết thavớicôngviệc,đemcảtâmhuyếtgửivàocáitácphẩmvĩđại,hyvọngrằngdùmìnhtànphế,bịônhục,nhưngquyểnsáchkiasẽthaymìnhnóivớicuộcđời.

Ởngụcra,ôngđượclàmtrungthưlệnh.Đólàmộtchứcquanto,ởgầnvua,đượcravàocungcấm,xemtấtcảcáctàiliệumật.Tuyởchứcquancaonhưvậy,nhưngôngchỉcảmthấyxấuhổvìđó làchứcquanchỉdànhchonhữnghoạnquan.

Hiệnnayngườitavẫnchưabiếtôngmấtvàonămnào.Ngườitachỉbiếtông viết bức thư trả lời choNhâmAn năm ông 53 tuổi (-93), và sau đókhông có những tài liệu gì về ông.TheoVươngQuốcDuy trongThái sửcônghànhniênkhảocólẽôngmấtnăm60tuổi(-86)cùngmộtnămvớiVũĐế.

QuyểnSửkýnhưtácgiảnónói,khôngphảiviếtrađểmưudanhtiếngtrướcmắt. Sau khi ông chết, cũng khôngmấy ai biết đến nó. Quyển nàyđượccấtkỹmãiđếnthờicháungoạicủaônglàDươngVận,thờiTuyênĐếmớiđượccôngbố.

NgoàiSửký,ôngcònlàmmộtcôngviệckháccũngrấtquantrọng.Năm-104,ôngcùngCôngTônKhanhHồToạisửalạilịchcũ,chếđịnhHánlịch.Âmlịchcòndùngđếnngàynaylàcôngtrìnhcủanhómnày, trongđóôngđóngvaitròchủchốt.

II.TÁCPHẨM1.Sửký2.Biểu3.Thư4.Thếgia5.Liệttruyện

1.SửkýSửký làmột tác phẩmđồ sộ, tất cả 52vạn chữ, 130 thiên, gồmnăm

phần:Bảnkỷ,biểu,thư,thếgia,liệttruyện.1.,,,,Bảnkỷ-chépsựtíchcủacácđếvương,gồmcó:Ngũđế(Hoàngđế,ChuyênHúc,Cốc,Nghiêu,Thuấn)2.,,,,Hạ,Thương,Chu-mỗithờiđạimộtbảnkỷ3.,,,,Tầnhaibảnkỷ-mộtbảnkỷtừkhicónướcTầnđếnTầnThủyHoàng,mộtbảnkỷvềTầnThủyHoàng.4.,,,,HạngVũ5.,,,,CácbảnkỷvềnhàHán:CaoTổ,LữHậu,HiếuVăn,HiếuCảnh,HiếuVũ.Tấtcảcó12bảnkỷ,nhưnghiệnnaythiếumấtbảnkỷHiếuCảnh,Hiếu

Vũ.VươngTúcđờiNguỵnói,"VũĐếnghenóiông taviếtSửkýbèn lấybảnkỷcủaHiếuCảnhvàcủamìnhxem,giậnlắmvứtđi,chonênphầnnàychỉcómụcđềthôi,khôngviếtgì".VềsauChửToạiLươnglấynhữngphầnnàyởquyểnHánThưcủaBanCốđểđiềnvàochođủ.ĐiềuđókhôngphảikhôngcólývìTưMãThiêncótháiđộrấtnghiêmkhắcđốivớicácvuachúa,cũngkhôngkiêngnểgìôngvuađangsốngmàôngđãcôngkíchmãnhliệttrongphầnPhongthiệnthư.Chínhvìthế,VươngDoãnđờiHậuHángọiSửkýlàmộtquyển"bángthư"(mộtquyểnsáchphỉbáng).Mụcđíchcủabảnkỷlà chép lại sựviệc củanhữngngười, nhữngnước có tác dụng chi phối cảthiênhạ.Ngayởđây,trongcáchsắpđặtcủaôngcũngcónhữngđiềuđờisaukhông dám nghĩ đến. Ông chép riêng lịch sử nước Tần, trước Tần ThủyHoàng thànhmộtbảnkỷ, vì trong thờiChiếnquốc, nướcTần lànướcchiphốivậnmệnhcủa tấtcảcácnước.Ông làmbảnkỷLữHậu,mặcdầuLữHậuchỉlàtháihậuchứkhôngtrịvìtrêndanhnghĩa.Tráilại,ôngkhônglàmbảnkỷcủaHuệĐế,mặcdùtrêndanhnghĩa,HuệĐếvẫnlàvua.Đólàvì,tuyHuệĐếlàmvuanhưngtấtcảquyềnhànhđềunằmtrongtayLữHậu.Đặtmộtngườiđànbàlênđịavị"kỷcương"mộtnước,làđiềukhôngmộtsửgianàođờisaudámlàm.Táobạohơn,ôngdànhchoHạngVũnhữngtrangđẹpnhất,mặcdùHạngVũchưa làmđế, làkẻ thùcủanhàHán.Đócũng làvìông tôn trọng sự khách quan. Hạng Vũ tuy về danh nghĩa không phải làngười làmchủ các chưhầuđánh lại nhàTần (đó là địa vị củaNghĩađế),nhưng trong thực tế, người có công lớnnhất trongviệc tiêudiệt nhàTần,

ngườiphongđấtchochưhầucaitrịthiênhạtrongnămnăm,chínhlàHạngVũ.Cácbảnkỷcungcấpchongườiđọc,cáinhìnkháiquátvềtừngthờiđạiđểsauđóđisâuvàotừngsựkiệnvàtừngnhânvật.

2.BiểuĐểcócáinhìnđốichiếucácsựkiệnhoặccăncứvàoniênđại,hoặccăn

cứvàosự tươngquanđồng thờigiữacácnước,TưMãThiên lập ramườibiểugồmcó:

01.,,Thếbiểuthờitamđại02.,,Niênbiểumườihainướcchưhầu.03.,,NiênbiểusáunướcthờiChiếnquốc04.,,NguyệtbiểunhữngviệcxảyrathờiHánSở.05.,,NiênbiểucácnướcchưhầutừthờiHán.06.,,NiênbiểucáccôngthầncủaHánCaoTổ07.,,NiênbiểucácnướcchưhầuthờiHuệĐếvàCảnhĐế.08.,,NiênbiểucácnướcchưhầutừniênhiệuKiếnNguyên.09.,,NiênbiểucácvịvươngthờiVũĐế.10.,,NiênbiểucácdanhthầntừkhinhàHánlên.Nhữngbảnbiểu lànhữngcông trìnhkhoahọc rấtquý,ghichép,năm,

tháng,biếncố,giúpchocácnhàsửhọchiểuđượcvịtrícủatừngsựkiệnvàsựtươngquancủanóvềthờigiancũngnhưvềkhônggianvớicácsựkiệnkhác,đặcbiệtởtrongmộtnướcmênhmônglạichiacắtphântánnhưTrungquốccổ.

3.ThưLịchsửmộtnướcchủyếulàlịchsửcủanhữngthiếtchếcủanó.TưMã

Thiên nhận thấy điều đó nên viết tám "thư" dành cho támmặt.Điều nàycũngbiểuhiệnrằngôngcómộtkiếnthứcbáchkhoa.Támthưấylà:

1.,,,,Lễthư2.,,,,Nhạcthư3.,,,,Luậtthư4.,,,,Lịchthư5.,,,,Thiênquanthư6.,,,,Phongthiệnthư7.,,,,Hàcừthư8.,,,,BìnhchuẩnthưPhầnnàyrấtquývềmặtnghiêncứu.Tácgiảnêurõsựbiếnđổi,những

cốnghiếnvề lễ,nhạc, luật lệ,việc làmlịch, thiênvăn, ...quacác thờiđại.Điềulàmchúngtahếtsứcngạcnhiênlàôngcónhữnghiểubiếtchínhxácvề

mọimặtvàởđâuôngcũngcónhữngnhậnxéttổngquátrấtthấuđáo.Thiên"Phongthiệnthư",nóivềnhữngmêtín,cúngtế,củavuachúavớimộtgiọngchâmbiếmchuachát.Thiên"Hàcừthư"nóivềcácconsôngđàoởTrungquốc.Thiên"Bìnhchuẩnthư"nóivềkinhtế.Nhữngthiênnàyviếtchínhxácđếnnỗingườiđờisauthườngdựavàođóđểđínhchínhnhữngsaisóttrongcácsáchcổ,nóivềnhữngthiếtchếxãhội.Chúnglàmtathấytácgiảcómộtcáinhìnduyvậtvàolịchsửvàthấytầmquantrọngcủanhữngsựkiệnkinhtế,khoahọc,vănhoáđốivới lịchsửmộtnước.Rất tiếcvìphạmviquyểntuyểntậphạnchế,chỉcóthểgiớithiệuđượcthiên"Bìnhchuẩnthư",vàdođó,khôngthểnàonêulênđượcmộtcáinhìntoàndiệncủamộtbộócvĩđại.

4.ThếgiaPhần thế gia bao gồm30 thiên, chủ yếu nói đến lịch sử các chư hầu,

chẳnghạncácnướcTề,Lỗ,Triệu,Sở, ...Nhữngngườicóđịavị lớntrongquýtộcnhưcáctháihậu,nhữngngườiđượcphongmộtnướcnhưChuCông,ThiệuCông,vànhữngngườicócônglớnnhưTrươngLương,TrầnBình,...Đángchúýnhấtlàtácgiảxếpvàothếgiahaingườithườngdânkhônghềcómộttấcđấtphong.ĐólàKhổngTử,mộtngườicóđịavịđặcbiệttronglịchsửtưtưởngcủaTrungquốc,vàTrầnThiệp,anhchàngcốnôngđãcầmđầucuộcnôngdânkhởinghĩađầutiêncủalịchsửdântộcHán.Cáchnhìnnhưvậychứngtỏmộttầmconmắtkhácthường.

5.LiệttruyệnDanh từnàydochính tácgiảđặt ra.Phầnnàygồm70 thiênbaogồm

nhữngnhânvậtkhácnhauvànhữngsựviệcrấtkhácnhau.ĐángđểýtrướchếtlàphầnliệttruyệndànhchonhữngnướcởngoàiđịabànTrungquốcmàông là người đầu tiên đưa vào lịch sử với tính cách những bản khái quátđứngđắnvàkhoahọc(NamViệt,ĐôngViệt,TriềuTiên,TâyDi,ĐạiUyển,HungNô).Cốnhiên,mộtphầnliệttruyệnsẽdànhchonhữngngườitaimắttrongxãhộicũnhưnhữngdanhtướng(MôngĐiềm,LýQuảng,VệThanh),những người làm quan to (TrươngThíchChi,CôngTônHoằng, ...)Điềuđángchúýnhấtởđâylàôngđãnhìnthấyvaitròtolớncủanhữngconngườibìnhthường,thườngkhôngcóchứctướcgìnhưngcóảnhhưởngvôcùngsâurộng đối với cả dân tộc. Đó là những du hiệp, những thích khách, trọngnghĩa,khinh tàimàôngđãghi lại trongnhững trangsôinổi (ThíchkháchLiệttruyện,DuhiệpLiệttruyện).Đólànhữngnhàtưtưởngmàtácphẩmcủaôngđãghilạicuộcđời,hànhtrangvàđánhgiáhọcthuyết(LãoTử,TrangTử,TuânKhanh,...)ĐólànhữngnhàvănnhưKhuấtNguyên,TưMãTươngNhumà ông nêu lên giá trị và nhận xét về nghệ thuật.Đó là những thầy

thuốc,thầybói,thậmchínhữnganhhềmàtrongconmắtcủaônglờinóicóthểxếpvàoLụcKinh.VàcốnhiênmộtconngườiyêunhândânvàsựthậtnhưTưMãThiênkhông thểnàoquênnhững tên sâu,mọt,đànápbóc lộtdân chúng, những bọn "khốc lại" chỉ lo a dua nhà vua, tàn sát dân lành,nhữngbọnngoại thíchlộngquyềnvàvôsốnhữngnhânvật ti tiệnmàôngmạtsátbằngnhữnglờiphẩnnộ.ThếgiớicủaTưMãThiênbaolanhưvậy!Quymôcủa tácphẩm làm tangợp,bút lựccủa tácgiả làm ta sợ.ĐốivớinhữngngườiyêuvănhọcTrungquốc,tácphẩmđưađếnmộtcảmgiácrấtlạ.ỞđâycócáibiếnảocủaNamHoaKinh,cócái rạch ròicủaHànPhíTử.NhưngcònmộtcáinữamàvănhọctừHántrởvềtrước(trừKinhThi)khôngthấycó,đólàýthứcbámchắcvàosựthực,khôngrờicuộcsốngdùchỉnửabước.Chúngtacảmthấymìnhđứngcảhaichântrầntrênmảnhđấtcủasựthực.

Ấn tượngấyđếnvớichúng takhôngphảingẫunhiên.Đó làvìSửkýchínhlàTưMãThiênsống,vàconngườiấysốngvớinhữngtưtưởnglớn.

III.TƯTƯỞNGTưMãThiêntựđịnhnghĩamìnhlàmộtconngười"bấtcơ"."Bấtcơ"tức

làkhôngchịutróibuộcmìnhtheotậptục,vượtrangoàilềthói.Chẳnghạnhaimươituổi,chacònsống,vẫncứ"viễndu"đikhắpđịabànTrungquốc,đólàmộthànhđộngbấtcơ.Nhàvuađặtchứcsửquanchẳngquachỉđểghichépviệclàmcủavua,ănởđâu,ngồiởđâu,ngủởđâu,nóicâugì,...từngmột ngày. Và thế là tròn trách nhiệm. Nhung ông lại muốn "nối nghiệpKhổngTử,soisángchođời,chỉnhlýđượcDịchTruyện,tiếptụcđượcKinhxuânThunắmđượccáigốccủaKinhThi,KinhThư,KinhLễ,KinhNhạc,tómlạiôngmuốnlàmmộtKhổngTửthứhaingaytrongthờiđạichuyênchếcựcđộ.Đócũnglàmộtýnghĩ"bấtcơ".

TưMãThiênlàconngườicủamộtgiaiđoạnlịchsửrấtcụthể.LúcônglênsáuthìHánVũĐếlênngôi,vàôngchếtcùngmộtnămvớiVũĐế.ThờiVũĐếchínhlàlúcuytínnhàHánđạtđếncựcđiểm,biểulộtấtcảcáivĩđại,huyhoàng làmngười tangợpmắt.TrongBìnhChuẩnThư, tácgiảđãnóiđếncáicảnhtượngphồnthịnhbanđầu,khođạnđầyrẫy,tiềntiêukhôngthểhết,dânăngà, thịt,cóngựahàngđàn.UytínnhàHánđãđạtđếntrìnhđộxưanaychưahềcó.BiêngiớiphíaNamđếnNamViệt,phíaBắcđếnTriềuTiên,buônbángiaothôngvớiTrungÁ,Ấnđộ,LaMã.Thànhphốtấpnập,cungđiệnnguynga.Năm-138trướcCôngNguyên,TrươngKhiênđisứvềphíaTây,quaHungNôđếntậnmiềnTrungÁthuộcLiênXôngàynay(gọigộplàTâyVực).Nướcnhàthốngnhất,chếđộtậpquyềncựcthịnh,tấtnhiênđưađếnnhữngsựthayđổivềvănhoá.VũĐếnghelờiĐổngTrọngThưbãitruấtbáchgia,độctônnhohọc.Thờiđại"trămnhàđuatiếng"đếnđâychấmdứt.Vănhọcchuyểnthẳngsangviệccangợilâuđài,ngựaxe,vườntượcnhàvua,mà tiêubiểunhất lànhữngbàiphú củaTưMãTươngNhư.Bấygiờtrướcmắtnhữngconngườihọcrộngtàicaocóhaiconđường.Conđườngthứnhấtlàvứtbỏcáimộnglàmmộtsựnghiệptolớn,thừanhậntronghoàncảnhnàychỉcònmộtcáchlàlàmmộtanhhề,sốngquangàyđoạnthángởtrướccửaKimmã.ĐólàconđườngcủaĐôngPhươngSóc,củahầuhếttấtcảcáchọcgiảđươngthời.Lạicómộtconđườngkhác"xéttrongkhoảngtrờiđất,thấusuốtsựbiếnđổitừxưađếnnay,làmthànhlờinóicủamộtnhà".Đólà con đường làmmột Khổng Tử thứ hai, không phải ở trong hoàn cảnhXuânThu,Chiếnquốcmàởtronghoàncảnhchuyênchếcựcthịnh.TưMãThiênđãchọnconđườngấy,vàđiềuđócắtnghĩatạisaoconngườinàysốngbơvơ,lạclõng,tộinghiệpnhưvậy.

Cái gì đã khiến ông làmmột việc bất cơ như vậy?Đó là vì ông thấymìnhgắn liềnvớisốphậncủadânchúng.Ôngthấycáivẻ tháibình,phồnthịnh trướcmắt chỉ là tạm thời.Bọnvua chúa lợi dụnghoàn cảnhyênổn

càngrasứcbóclột,đànápnhândân,gâychiếntranhđểmởrộngđấtđai,xâycungthất,dựnglâuđài,tếphongthiên...Cáicảnhphồnvinhtanđinhưmộtgiấcmơ.Nhândânnhaonháccùngcực,bọnkhốclạixuấthiệnrasứcchémgiết,hàngchụcvạnngườibị tùđày, trongngoàiđiêuđứngtanhoang, làmchonhàHántưởngchừngsẽlaotheobánhxenhàTầnđãmất.ÔngkhôngthểlàmmộtanhhềnhưĐôngPhươngSóctìmcáchsốnganthânhaymộtthứ nhà văn nhưTưMãTươngNhư lúc chết còn khuyên nhà vua làm lễphong thiện.Chínhcái thờiVũĐếđã làmchoông thấy tấtcảcáivinhdựđượclàmconngườiTrungquốc.Nóđưađếnchoôngcáiýthứcvềsựvĩđại,baolavàthốngnhấtcủatổquốcmàôngyêuquý.Nhưngcàngyêuquýtổquốc,ôngcànggắnbóvớinhândân.Vàdođó,bứctranhôngvẽđươngthờikhông phải là một bức tranh khoa trương tráng lệ như một bài phú củaTrươngNhư,mànóđầyvẻbi hùng.Cáimâu thuẫnđauđớnnày trong tưtưởngđãđẻracáchquanniệmvềsửhếtsứcđộcđáo,xứngđánggọilàmộtcốnghiếnvềtưtưởng.Cóthểnói,TưMãThiênlàsửgiađầutiêntrênthếgiớiviếtvề lịch sửcủamộtnước.Trướcđấy,ởTrungquốcchỉ cónhữngngườiviếtlịchsửmộtcôngquốchaykểlạimộtvàibiếncốquantrọngnhưXuânThuThượngThư.NhữngbộsửnhưLịchSửcủaHêrôđôt(481-425).LịchsửchiếntranhởPelpôônnecủaThuxiđit (460-396) trongvănhọcHyLạphayChiếnTranhởGôlơcủaXêđatrongvănhọcLaMã,chẳngquachỉkểlạimộttrậnđánhhaymộtchiếndịch.

QuyểnLịchsửLaMãcủaTitutLivut(69-17)sauSửkýviếttoànbộlịchsửmộtđôthị,nhưngđóchỉlàlịchsửmộtđôthị.Sửkýthìkhác,nólàlịchsửcủatoànbộdântộcTrunghoakéodàitrênbangànnămtừHoàngĐếđếnVũĐếvàbaogồmmộtđịabànmênhmông.Chínhvìcóýthứcrấtrõvềtínhchất thống nhất và tiếp tục của lịch sử, nên tác giảmới có hai phần khácnhaulàbiểuvàbảnkỷ,lạicóphầnthếgianóinhữngđiểmchủyếutronglịchsử từng công quốc.Không những thế, ông cũng là người đầu tiên nói vềnhữngdân tộcmàngười tagọi là"mọi rợ"vàởđây tuyệtnhiênkhôngcótháiđộkhinhmiệt.

Ôngcũnglàngườiđầutiênviếtmộtquyểnthôngsửbaogồmmọimặtcủaxãhội.Ôngchúýđếntấtcả,đọctấtcả,biếttấtcảkiếnthứccủathờiđại.Những thiênHàCừThư,BìnhChuẩnThư,viếtvớinhãn lựccủamộtnhàkinhtếhọc.Ôngtìmthấysựliênquangiữakinhtếvớiluậtphápvàchínhtrị.Ôngđặcbiệtchútrọngđếnnhữngthiếtchếvềvănhoánhưlễ,nhạc,vănhọc.Ôngđã làmcáicôngviệcphi thườnglàxét tấtcảcáchọcthuyếtcủabáchgia,trìnhbàyvàphêphán,làmcôngviệccủamộtnhàtưtưởngsử.ÔnglàngườiđầutiênchotabiếtvềKhuấtNguyênvàsựđánhgiácủaôngvềKhuấtNguyênlàquyếtđịnh.Quảthậtôngđãlàmđượccáihoàibãotolớnnhấtcủa

mộtconngười.ÔngđãtổngkếtvănhoáTrungquốclầnthứhaisauKhổngTửvàxứngđángvớilờikhencủaQuáchMạtNhược"cônglaocủaTưMãThiênsovớiKhổngTửkhônghơnkhôngkém".

Phươngphápviếtsửcủaôngcũngrấtđángchúý.TưMãThiênnói:-Tôichỉthuậtlạichuyệnxưa,sắpđặtlạicácchuyện

trongđờichứcóphảisángtácđâu.Câunóinày thểhiệnđúngcáiquanđiểmcủa tácgiảvàsử.Ngàynay

chúngtakhôngnắmđượctấtcảnhữngtàiliệuôngđãdùng,nhưngcómộtđiềuchắcchắnlàôngkhôngbaogiờthayđổitàiliệu.NhữngnhânvậtthờiÂn,Chu, chính là những nhân vật của ThượngThư, những nhân vật thờiXuân Thu, ChiếnQuốc là những nhân vật củaXuân Thu,QuốcNgữ, TảTruyện,Chiến quốc sách.Lời nói của họ là lời họ nói trong thực tế, theonhữngtàiliệutincậynhất.NhữngbàivănbiacủanhàTầnlàdochínhtaytácgiảchéplại.Vàôngđãđểlạichochúngtacảmộtkhotàngvănkiệnvôgiá,nàochế,biểu,nàovănbia, thưphú,bàihát, lờica,cảnhữngbàinghịluậnrấtdài, tấtcảchiếmmộtphầnba tácphẩm, trongsốđóphần lớncònsốngđếnngàynayvìnógắnliềnvớisốphậncủaSửKý.Đànhrằng,đâyđó,có những chi tiết sai lầm vì tài liệu lúc bấy giờ số lớn là tài liệu truyềnmiệng.Nhưng nói chung ông hết sức nghiêm túc.Quan niệm viết sử nàykhácxaquanniệmnhữngnhàviếtsửcổHyLạp,LaMã.Cácnhàviếtsửcổđại,trừThuxiđit,thườngxemsửlàmộtcôngtrìnhnghệthuật.Nhữngnhânvậtcủahọđọcnhữngbàidiễnvănrấthay,nhưngdohọsángtácra,nhữngnhânvậtấytồntạivớitínhcáchnhữnggiảthuyếttiêubiểuchochínhkiếncủahọ.Chínhvìvậysửhọchiệnđạikhôngxemđólànhữngcôngtrìnhkhoahọc,khôngailấyđólàmcơsởchínhchosựnghiêncứuLaMã,HyLạpcổ.Tráilại,SửKýtừtrướcđếnnayvẫnlàuytínlớnnhấtcủacổsửTrunghoa.BấtkỳaimuốnnghiêncứubấtkỳphươngdiệnnàocủaTrungquốccổcũngkhông thể coi thường nó.TrịnhTiểu nói, "một trămđời sau, các sử quankhôngthểthayđổicáiphéptắccủaông,kẻhọcgiảkhôngthểbỏquyểnsáchcủaông",chínhlàvìvậy.

TưMãThiên làngườichacủasửhọcTrunghoa,nhưnglàmộtngườichakhóbắtchướcnhất.ĐốivớisửhọcTrungquốc,ônglàngườiduynhấtnóivềđươngthời.Cácsửgiavềsauchỉviếtvềmộttriềuđạikhitriềuđạiấyđãchấmdứt.Họsợhiệntạivàlẩntránhnó.TráilạiTưMãThiênđãdànhmộtnửatácphẩmchogiaiđoạntừHạngVũđếnVũĐế,vàviệccànggần,ôngchépcàng rõ.Ôngđể lạinhững trangvôcùngsinhđộngvềCấpÁm,conngườidámnóithẳngsựthực,khôngkiêngnểgìVũĐế.ÔngkếttộiLữHậu,nêubảntínhlưumanhcủaCaoTổ,phơibàymộtbứctranhđauthươngvề xã hội trướcmắt.Ông đau xót trước cái cảnh vua chúamê tín (Phong

thiệnthư),phungphítàisảnnhândân(BìnhChuẩnThư),ngoạithíchlộnghành (Nguỵ Kỳ Vũ An Hầu liệt truyện), quan lại tàn ác (Khốc lại liệttruyện),nhànhocầuan,giảdối(CôngTônHoằngtruyện,ThíchTônThôngtruyện).Ôngrunsợchotươnglai.Vàchínhởđây,ngườitamớihiểuhếtcáitâmsựcủaông, lòngyêunước,yêunhândâncũngnhưsự trung thựccủamộtnhàkhoahọc.

Nhưngquan trọnghơnhết, ônghiểu tác phẩmcủaông là viết cho ai.Ông nói quyển SửKý viết cho "những người của nó".Người của nó đâykhôngphảilàmộtvịânchủ,mộtmỹnhân,màlànhândânvĩđạivàbấttử.Ôngcóýthứcrõvềviệcđó,chonênhaingànnămsauđọcSửKý,tathấynósinh động,mãnh liệt vô cùng, đồng thời tràn ngập cái hào khí của chínhnghĩa.Nhìnvàoquyểnsáchcủaông,tathấyhiệnlênrõrệtsựbấtbìnhđẳngtrongxãhội,cảnhnghèokhổcủanhữngnôngdânmấthếtđấtđai,sựgiàucóphèphỡncủabọnphongkiến,conbuônlớn.Tathấybứctranhhiệnthựcvềxãhộimàbọnbồibútphongkiếncốhếtsứccheđậybằngnhữngdanh từtrống rỗng.CốViêmVõnói rất đúng, "Người xưa làm sửkhông cần bànluận,nhậnxét,màcáiýcủatácgiảthấyngaytrongviệctrìnhbàythìchỉcómộtmìnhTháisửcônglàmđượcmàthôi".Cáikhóởđâykhôngởphươngphápmàởcontim.CũngvìTưMãThiênkhôngviếttácphẩmtheonhữngkhuônkhổcósẵnvềđạođứcphongkiến,nênnhữngnhậnxétcủaôngvềlịchsửrấtlàtrácviệt.

Ôngluônluônlấyquyềnlợicủanhândân,lấysựsốngcủahọđểđánhgiánhânvậtlịchsử.Đặcbiệtkhiviếtlịchsửnhânvậtnào,ôngcũngnêurõsựgắnbócủanhânvậtvớisốphậncủadânchúng.ÔngthấyrõTrầnThiệp"tàinăngởdướimứctrungbình",nhưngđãlàmđượcmộtviệcoanhliệt,chỉvìđượcdânchúngủnghộ.SựphântíchcủaôngvềsựthànhcôngcủaLưuBangvàsựthấtbạicủaHạngVũcómộtýnghĩatolớn.Dướiconmắtcủaông,HạngVũlàmộtconngườiphithường"tàinăngvàchíkhíhơnngười","từcậncổđếnnaychưaaicóđượcnhưthế".Vềtưcáchcánhânmànói,thìLưuBang kémHạngVũ về tất cảmọimặt.HạngVũ là viên tướng báchchiếnbáchthắng,quânchưhầusợHạngVũđếnnỗi"đibằngđầugối,khôngaidámngẩnglênnhìn".HạngVũthươngngườivàtrọngnghĩa.TráilạiLưuBanglàmộtngười"khônglolàmăn","thamtiềnvàhamgái",ngạomạn,vôlễ,"thấykháchđộimũnhànho,BáiCôngliềngiật lấymũđáivào trong".ThếnhưngcuốicùngLưuBanglạilấyđượcthiênhạ.ĐólàvìLưuBangbiếttựkiềmchếmình,lắngnghetheolòngdân,luônluônchúýđếndânchúngchonêndânchúngtin.ĐúngnhưHànTínnói,HạngVũchỉcócáinhâncủangườiđànbà,cáidũngcủamộtkẻthấtphu,tiếctiền,tiếcđất,chỉtinvàotàinăngcủacánhânmình,nghingờtấtcả,đãthếlạihiếusátlàmchonhândân

thất vọng.LưuBang đã thắng vì biết dựa vào dân, tận dụng tài năng cáctướng.Cáchnhìnnhậnnhưvậyrấtđúngvàkhoahọc.Nólàmngườitanhớđến những tác phẩm củaMakiaven, ở đây, TưMãThiên có thể sánh vớinhữngsửgialớnnhấtcủathờicổđại.

IV.NGHỆTHUẬTTưMãThiênđãđểlạihàngngànnhânvậtđiểnhình,sốngmãitrongvăn

học.Riêngvềmặtnày,ôngcóthểsánhvớinhữngnhàvănlớnnhấtcủanhânloại.Cảmộtnhânloạimênhmônghiệnratrướcmắtchúngta,đủcácthànhphần,đủcácnghềnghiệp,đủcáctầnglớp.HìnhảnhnhữngchàngnôngdânnhưTrầnThiệp,NgôQuảng,nhữngngườidu thuyếtnhưTôTần,TrươngNghi,PhạmThư,nhữnghiệpkháchnhưKinhKha,NhiếpChính,nhữnganhhàng thịt như Chu Hợi, Cao Tiệm Ly, những triết gia như Khổng Khâu,TrangChu,nhưngdanhtướngnhưHànTín,LýQuảng,nhữngcôngtửnhưTínLăngQuân,MạnhThườngQuân,nhữngbạochúanhưTầnThủyHoàng,NhịThế...vàvôsốnhữnghìnhảnhkháclànhữnghìnhảnhbấttử.Nhữnghìnhảnhấyđãdunhậpvàokhotàngvănhọc,làmthànhnhânvậtcủanhữngtruyệnkỳ,thoạibản,hỷkhúc,kịch,thơ,lờinóivàhànhđộngcủahọnhờTưMãThiênnêu lênđã thành tài sảncủadân tộc.Đó làmộtđiều lạ.NhưngđiềulạhơnlàđờisaucóthểtôđiểmthêmbớtnhưngdườngnhưkhólòngdùngnănglựchưcấucủamìnhđểtạonênmộtKinhKha,mộtHànTín,haymộtHạngVũkháchẳnhình tượngTưMãThiênđã tạonênmàcũngsinhđộngnhưvậy.Có thểnóinhữnghình tượngTưMãThiên tạo rađãđượcnhândântiếpnhậntoànvẹn.Điềuđókhôngphảilàmộthiệntượngthườngthấytronglịchsửvănhọc.NếutaxétnhữngnhânvậtlịchsửÂuchâuthìtathấyrõhọđượcbiểuhiệntrongvănhọcmộtcáchrấtkhácnhauởtừngnhàvăn. Hiện tượng Catilina của sử gia La Mã Xanlut rất khác hình tượngCatilinacủaBenJonxôn.HÌnhtượngCatilinacủaIpxenlạicàngkháchẳn.TưMãThiênlàmthếnàochonhânvậtcủamìnhsốngmãnhliệtđếnnỗihọtồn tại kháchquanởngoàinhàvăn,vàdân chúngkhó lòngchấpnhận sựthayđổi?

Khimiêu tảmột nhân vật lịch sử, các sử gia thường chỉ nhận xét họtrongnhữnggiờphúthọđóngmộtvaitròlịchsử,họchỉxétnhânvậttrong"tưthếlịchsử"củanó.Nhưnglàmnhưthế,tứclàcắtxénnhânvật,biểuhiệnnómộtcáchphiếndiệnvàthậmchícókhixuyêntạcvìtrongnhữnglúccánhân có ý thức về vai trò lịch sử cảumình, họ thườngđóngkịch.TưMãThiênkhônglàmnhưvậy.ÔngchỉnắmHànTínkhilàmthượngtướngquâncủa Lưu Bang,mà còn nắmHàn Tín ngay từ khi ăn nhờ, chui qua hángngườitaởngoàichợ.Nhờsốngtrongnhândânvàđếntậnnơiđiềutra,nênôngthấyTrầnBìnhtừkhichiathịt,thấyPhànKhoáitừkhibánthịtchó.ÔngchúýđếnTrươngNghitừkhianhchàngbịđánhgầnchết,gãyhếtcảrăng,chúýđếnLưuBang từkhi ănquỵt tiền rượu.TưMãThiên theodõimộtnhânvậtvàcốttìmchođượccáibảnchấtcủanó.Chínhvìthếôngkhôngaogiờbỏquanhữngcảnhthiếuthốn,nhụcnhãmànhânvậtđãtrảiqua,vìông

biếtbảnchấtconngườithườnglộraởnhữnglúcấy.Đốivớiông,nhânvậtlịchsửvĩđạiđếnđâutrướchếtcũngchỉlàmộtngườibìnhthường.KhổngKhâutrướckhiđượctônsùngnhưmộtvịthánhcũngchỉlàmộtngườimongmuốnđượclàmquan,phiêubạtđitìmcôngdanh,mấylầnsuýttheonhữngkẻmàônggọilàloạnthần,tặctử.Trongkhitheodõinhânvật,ôngkhôngchạytheosựkiệnmàcốttìmđượccáiquyếtđịnhtínhcáchcủaconngười.Ôngthấytínhcáchconngườidonhiềuyếutốquyếtđịnh.Cókhinólàmộtthiênhướngtừnhỏ.NhânvậtTrươngThangđiểnhìnhchobọnquanlạitànác, lúcnhỏgiữnhàđểchuộtănmất thịt,bịchađánhđòn.Thangbắtđượcchuộtlàmmộtbảnánkếttộichuột."Ngườichaxemthấylờivănquảlàmộttay quan lại coi ngục sành sỏi, cả kinh". Có khi nó là kết quả của nghềnghiệp,giáodục.LữBấtVi,mộtthươngnhângiàuthấyTửTương,convuaTần làmcon tinởTriệu, thìnói, "mónhàngnàycó thểbánđượcđây".Yxuất tiền bạc quảng cáo cho hàng và cuối cùng được lãi to, làm tể tướngnướcTần.Ôngthấycáiđiềulàmmộtvĩnhânkhácconngườitầmthườnglàởchỗhọcómộthoàibãolớnngaytrongnhữngcảnhngộcùngkhốnnhất.ÔnglắngnghechàngcốnôngTrầnThiệpđangcày,bỗngdừnglạinóivớicácbạncày,"saunàyphúquýchớquênnhau".ÔngchúýđếncậubéHạngVũhọckiếmchẳngthành,nhưngđòi"họccáiđánhlạivạnngười".Mộtkhitìmđượctínhcáchcủanhânvật,ôngcốgắngtìmnhữngcâunóiđiểnhìnhvànhữnghànhđộngđiểnhình,để làmchohình tượngcàngnổibật.NóiđếnHànTínlàngườitanhớđếncâu,"nhàvuakhôngmuốnlấythiênhạsao,tạisaolạichémtrángsĩ?".NóiđếnLýTư,khôngaiquênđượccâu,"ngườitaởđời hiền hay bất hiếu cũng như con chuột, chẳng qua do hoàn cảnh cả".Nhữngcâunhưvậycóhàngngàn.Cónhiềunhânvậtchỉxuấthiệntrongmộtvàicâu,nhưnghọđượcđiểnhìnhhoángayvìtácgiảđãnắmđượccâunóiđiểnhìnhcuahọ.ChẳnghạnnhữngnhânvậtnhưCápNhiếp,PhànƯKỳ,trongThíchkháchliệttruyện,nóikhôngquáhaicâu,nhưngđủlàmngườitathấyrõcáiphongtháitrọngnghĩakhinhtàivàlòngcămthùchồngchấtcủahọđốivớinhàTần.Nhữngcâunóiđiểnhìnhvànhữnghànhđộngđiểnhìnhthườngkhôngphảilànhữngcâunóivàhànhđộnggìcótầmquantrọnglịchsử.TônxtôitrongbàinhậnxétvềChiếntranhvàhoàbình,nóinhàviếttiểuthuyết lịchsửmiêu tảnhânvật lịchsửkhihọmangáongủ.TưMãThiêncònđixahơn.ĐểmiêutảtháiđộngạomạncủaVũĐế,chỉcầnmộtchitiết,"nhàvuacókhingồixổmởbêngiườngđểtiếpđạitướngquânVệThanh".ĐểmiêutảsựsuồngsãcủaLưuBangchỉcầnmộtchitiếtnhỏ,"ChuXươngcólầnvàotâuthấyCaoTổđangngồiômcongái.Xươngchạyra.CaoTổđuổitheocưỡilêncổhỏi,"talàvịvuanhưthếnào?Xươngngẩngđầulênđáp, "Bệhạ làôngvuaKiệt,Trụ.Nhàvua liềncườihahả". (Trương thừa

tướngtruyện).MộtchitiếtnhưvậycũngđủlàmchongànnămsaukhôngaicóthểbênhvựcchoVũĐếvàCaoTổvềviệcquýtrọngkẻsĩ.

Mộtkhiđãnêulêntínhcáchchủđạocủanhânvật,tácgiảkhôngbaogiờdừnglạiđểbànbạc,tráilạiôngtrìnhbàydồndậpnhữngsựviệcđiểnhìnhtựbảnthânnócóđủsứcthuyếtphụchùnghồnhơnmọilýluận.Đólàthenchốtcủaphươngpháptựsựcủaôngmàđờisaukhôngaibắtchướcđược.BảnkỷHạngVũchẳnghạ,viếtvớilốivănkhôkhancủabiênniênsử.Ởđây,chỉcósựkiệnvànămtháng,nhưngvìbiếtrúttừsựkiệnracáilàmthànhcátínhcủaHạngVũvàthờiđạiHạngVũchonênchínhcáilốitrìnhbàyđơngiảnkháchquannàylạilôicuốnngườiđọchơnmọithứtừchương.

VăncủaTưMãThiên là lốivăngiảndị, chắcnịchcủa thờiTâyHán.Cách tự sự của ông có được cái tính chất rắn chắc, khúc chiết của đươngthời,nhưngcòncómộtđiềuđặcsắchơnlàrấtsinhđộngvàđadạng.NhữngconngườicủaTưMãThiênđồng thờibiểuhiệnnhữngđặcsắcchungcủathờiđạihọ,nhưnglạigiữđượcnhữngnétnổibậtlàmthànhbảnsắccủahọ.

Muốnlàmnổibậtcáicátínhcủanhânvậtcũngnhưmàusắcchungcủathờiđại,khôngbaogiờtácgiảxétnhânvậtmộtcáchcôlập,màđặtnótrongsựđối lậpvớicácnhânvậtkhác.ĐọcLýTưngười tanhấtđịnhphải thấyTriệuCao,đọcBìnhNguyênQuânthìthấyngayTínLăngQuân,bêncạnhLưuBangluônluôncómặtHạngVũ.Đểlàmnổibậtsựđốilập,tácgiảrấtchúýđếnsựđánhgiávềnhânvậtcủangườiđươngthời.Mỗinhânvậtnhưvậyítnhấtcũngđượcvàibangườiđánhgiá.ĐểđánhgiáLưuBang,tácgiảnhắc lại những lời đáng giá củaTiêuHà, PhạmTăng, Lịch Sinh, TrươngLương,TrầnBình,HànTín, ...ĐểđánhgiáTínLăngQuân, tácgiảkhôngquên những nhận xét củaHầu Sinh,MaoCông, Tiết Công,BìnhNguyênQuân,...Tácgiảnhiềukhigộphọvàomộtchươngđểcànglàmnổibậtchủýcủamình.Đó lànhững lúcđối lập rõ rệt.Nhưngcónhững lúcđối lậpkínđáohơnthìthậtlàthúvị.ChẳnghạnkhôngphảingẫunhiênmàtấtcảnhữngquanlạitốttrongTuầnlailiệttruyệnđềulàngườitrướcđờiTần.TráilạitấtcảnhữngngườitrongKhốclạiliệt truyệnđềulànhữngnhânvậtthờiHán.Cũngvậy,aicũngphảithừanhậnhìnhtượngvềVũĐế,saomàgiốngTầnThủyHoànglàmvậy,cũnghuênhhoang,tựđắc,thíchchiếntranh,thíchthầntiên,thíchxâydựng,thíchxunịnh.

Chínhcáiphươngpháptựsựbậcthầy,côngphuvàchuđáovôcùngđãlàmchonhânvậtsốngmộtcáchtrọnvẹn,vàcũngdođó,đờisaukhôngthểnàothayđổiđược.Sựthựcvốnhùnghồnhơnlờinói,vàkhicácsựthựcđãxếpthànhhệthốngnguyngathìtựnósẽnóilêntiếngnóicủachânlý.

Phảichăngvìthếmàtácgiảvắngmặt?Không,tácgiảluônluôncómặt.HìnhảnhcủaTưMãThiênrấtrõởtừngtrang,tâmsựcủaônghiệnlênnhư

mộttiếngđàntuyrấtkhẽnhưngrấtrềntrongbảnhợptấuvĩđại.Chúngtabiết bản thân sựđối lập là biểuhiệumột thái độ.Ngoài ra tác giả còn sửdụngrấtthạophươngphápviếtsửcủaKinhXuânThu.Mụcđíchcủanólàtrìnhbàysựthựckháchquan,nhưngbằngcáchđốilậpvớicácviệckháchaythêmbớtmộtchữmàtỏ tháiđộcủamình.ChẳnghạntrongHoàiÂmHầuliệt truyệnđểnóirằng,HànTínchếtvô tộichứkhôngphải làmphản,ônggọiTínlà"HoàiÂmHầu",chứkhônggọiHànTínnhưgọiKinhBốtrongKinhBốliệttruyện.ÔngkểtỉmỉbalầnngườitathuyếtphụcTínlàmphản,màTínkhôngnghe,nhắcđếnnămlầncáicâuHánVươngsợHànTín.ĐếnlúcTínchết,thìhốihậnkhôngbiếttrướctháiđộlậtlọngcủaLưuBang,tráilạiLưuBangnghetinvừagiậnvừamừng,...LốibútphápấyrấtlànghiêmvàrấtrõràngđốivớinhữngngườiquenđọcXuânThu.Ngoàiramỗikhihếtchương,tácgiảthườngđưaranhữngnhậnxétcủamình,đểkýtháctâmsựhayđínhchínhlạinhữngcáchnhìnsailầmcủatậptục.

Sửkýlàmộttácphẩmkhónhưngrấthay.Nólàmchongườiđọcsaymêvàgiáodụchọrấtnhiều.Nhưngvìnộidụngphongphú,cáchdiễnđạtkínđáonênphảiđọcđiđọclạinhiềulầnmớithấyhếtcáihaycủanó.Chúngtôicốgắngdịchnhữngchươngtiêubiểu,chươngnàodịchthìdịchtrọnvẹn,chỉlượcbớtnhữngđoạnítquantrọngđốivớivănhọc.VìcáchhànhvăntheolốiXuânThurấtxalạđốivớichúngta,nênchúngtôicốgắngchúthích,phânđoạn,tómtắtđểlàmsaochongườiđọclàmquenvớitácphẩmmộtcáchdễdàng.Tuyvậy,chúngtôicũngbiếtkhôngthểnàogiớithiệuhếtcáihaycủatácphẩm.Mộtngàygầnđây,khiTưMãThiênđãquenthuộcvớibạnđọchơn,chắcSửKýsẽđượcdịchtoànbộ.

Trongviệcdịch,chúngtôiđãđượccụPhanVõxemlạivàcụPhanDuyTiếpgiúpđỡ.Chúngtôibiếtrằngvìtrìnhđộdịchgiảhạnchế,bảndịchthếnàocũngcónhiềuthiếusót.Nhưngchúngtôitinrằngdùbảndịchcónhiềuthiếusót,cácbạnsẽthấyởđâymộttácphẩmvĩđạivàmộtconngườilỗilạc.ChắcchắnbạnđọcViệtNamsẽthấySửKýlàquyểnsáchcủamìnhvàdànhchoTưMãThiênmộtmốitìnhnồnghậunhưcácbạnđãcóđốivớiKhuấtNguyênvàĐỗPhủ.SuốtđờiTưMãThiênkhôngmuốngìhơnlàcónhữngngườihiểumình.Chúngtôitinchắcrằngsauhaingànnămconngườivĩđạiấysẽđượcyêuhơnbaogiờhết,vìbạnđọccủaônglànhữngconngườicủamộtthờiđạihuyhoàngvàvôcùngvĩđại.

NhữThành.

[01]THÁISỬCÔNGtựđềtựa

TháiSửCôngnói:-Chatôi(ChaTưMãThiênlàTưMãĐàm,làmchứcTháiSử)cónói:"SaukhiChuCôngmấtđượcnămtrămnămthìcóKhổngTử.KhổngTửmấtđếnnayđãđượcnămtrămnăm.Nếucókẻnốinghiệp,soisángchođời,chỉnh lýđượcDịch truyện tiếp tụcKinhXuânThu,nắmđượccáigốccủaKinhThi,KinhThư,KinhLễ,KinhNhạc,thìlàởlúcnàyđây!Ởlúcnàyđây".

Kẻhènmọnnàydámđâutừchốiviệcấy.QuanthượngđạiphulàKhổnToạinói:-TạisaongàyxưaKhổngTửlại

làmKinhXuânThu?TháiSửCôngnói:-TôingheĐổngSinh(TứcĐổngTrọngThư,mộtnhà

nhocótiếngsốngcùngthờivớiTưMãThiên)nói:"ĐạonhàChubịsuybỏ,KhổngTửlàmtưkhấuởnướcLỗ,bịcácnướcchưhầuhại,cácquanđạiphungăncản.KhổngTửbiếtlờinóicủamìnhkhôngđượcdùng,đạocủamìnhkhôngđược thi hành, bènphêphánnhữngviệcxảy ra tronghai trămbốnmươihainăm,đểlàmkhuônphépchothiênhạ.Ngườichêthiêntử,ứcchếchưhầu,phạttộicácđạiphu,đểnêurõvươngđạonênnhưthếnào".KhổngTửnói,"Tamuốnlấylờinóisuôngđểchépvềđạokhôngbằngchứngminhởviệclàmthìcàngsâusắc,rõrànghơn".KinhXuânThutrênlàmsángtỏđạocủaTamVương(bađờivua:nhàHạ,nhàThương,nhàChu)dướiphânbiệtquytắccủaconngười,biệtbạchchuyệnhiềmnghi,soisángđiềuphảitrái,quyếtđịnhđiềucòndodự,khenđiềuhay,chêđiềudở,tônngườihiền,chêkẻbấttiếu,bảotồnlấycáinướcđãmất,nốilạicáiđờiđãđứt,válạicáiđãrách,dựnglạicáiđãbịbỏ,đólàmộtđiềulớncủađạovươngvậy!

KinhDịchchéptrờiđất,âmdương,bốnmùa,ngũhành,chonêngiỏivềchỗbiếnhoá.KinhLễchépvềluânlýconngườichonêngiỏivềđứchạnh.KinhThưchépvềviệclàmcủacácvuađờitrước,chonêngiỏivềchínhtrị.KinhThi chép về núi, sông, hang, suối, chim,muông, cây cỏ, trống,mái,đực,cái,chonêngiỏivềnóibónggió.KinhNhạclàmchongườitavui,chonêngiỏivềhoàhợp.KinhXuânThuphânbiệtphảitrái,chonêngiỏivềviệctrịngười.

Vìvậy,KinhLễlàđểgiữgìnconngười.KinhNhạclàđểlàmchohoàhợp.KinhThưđểbànviệc.KinhThiđểtỏý,KinhDịchđểnóivềsựbiếnhoá,KinhXuânThuđểdạyvềviệcnghĩa.Giúpđờiloạnlàmchonótrởlạiđườngngay,thìkhôngsáchnàocầnthiếtbằngXuânThu.

XuânThuchữcómấyvạn,ýcủanómấynghìn,vạnvậttanhợpđềuởKinhXuânThu.TrongKinhXuânThubamươisáuvuabịgiết,nămmươi

nước bị mất, các chư hầu ngược xuôi chạy vạy không giữ nổi nước củamình,khôngkểhết.Xétlạisaonhưvậy,thìđềulàbỏmấtcáicănbản(tứclànhânnghĩa-N.D.)

Vìvậy,nênKinhDịchnói,"Saimộthàomộtly,lầmđếnnghìndặm!".Chonênnói,"Tôigiếtvua,congiếtcha,khôngphảiduyêncớmộtsớmmộtchiềumàra,cáiđóđãngấmngầmtừlâurồi".

Chonên,kẻcónướckhôngthểkhôngbiếtKinhXuânThu:trướcmặtcókẻgièmphamàmìnhkhôngbiết,saulưngcóquângiặcmàmìnhkhônghay.Người làm tôikhông thểkhôngbiếtKinhXuânThu,nếukhông,gặpviệcthườngkhôngbiếtnênnhưthếnào,gặpviệcbiếnkhôngbiếtxoayxởrasao.Làmvua làmchamàkhông thông thạovềnghĩa lýcủaXuânThu thìhẳnmanglấycáitiếnggâyratội.Làmtôilàmcon,màkhôngthôngthạonghĩalýcủaXuânThu,thìhẳnhãmvàotộicướpngôigiếtcha,cáitiếngtửtội.Thựcra,họvẫncứchorằngđólàphảimàlàm,vìkhôngbiếtnghĩalý,nênbịtaitiếngkhôngsaotránhkhỏi.Chỉvìkhônghiểucáithâmthuýcủalễvànghĩa,màđếnnỗivuakhôngravua,tôikhôngratôi,chakhôngracha,conkhôngracon.Vuachẳngravuathìphạmtộivớilễnghĩa,tôichẳngratôithìphảigiết,chachẳngrachathìvôđạo,conchẳngraconthìbấthiếu.Bốnđiềuấylànhữnglỗilớnởtrongthiênhạ.Buộcchohọcáilỗilớnởtrongthiênhạmàhọkhôngdámtừchối.

ChonênKinhXuânThu,làgốclớncủalễ,nghĩa.Lễlàđểcấmtrướckhiviệcxảyra,phápluậtlàđểtrừngtrịsaukhiviệcđãxảyra.Côngdụngcủaphápluậtdễthấy,còncôngdụngcủalễđểngăncấmthìkhóbiết.

KhổnToại nói: -ĐờiKhổngTử, trên không có vua sáng, dưới khôngđượctindùng,chonênngườimớilàmKinhXuânThuđểlạicáilờisuôngđặngnốitiếplễ,nghĩa,làmphéptắccủamộtvịvua.Nayôngởtrênthìgặpđứcvuasángsuốt,ởdướithìđượcgiữchứcquan,muônviệcđềuđượcsắpđặtđúngchỗ,vậyđiềuôngbànđólàmuốnsoisángcáigì?

TháiSửCôngnói:-Dạ,dạ!Không,không!Đâuphảithế!Tôinghechatôinói,"PhụcHyhếtsứcthuầnhậu,làmratámquẻkinhdịch:ThượngThưchépnền thịnh trị đờiNghiêu,Thuấn, dođómà làm ra lễ nhạc, công củaThànhThang,VũVươngđượcthinhâncatụng.KinhXuânThukhenđiềuthiện,chêđiềuác,suydiễncáiđứcthờiTamĐại,khennhàChu,chứnàocóchê baimà thôi đâu?Từ khi nhàHán nổi lên, đến đức vua chúng ta nay,đượcđiềm lành, lễphong thiện (Lễ tế trờiở trênnúiTháiSơn), thayniênhiệu(VũĐếbắtđầuđặtniênhiệulàKiếnNguyên-110trướccôngnguyên)đổiáomũ,chịumệnhcủacaoxanh,ơnđứcthấmđếnchỗvôcùng.Nhữngngườixalạởngoàibểhaibalầndịchtiếngđềuđếnchầu,xinnộpcống,kểkhônghết.Trămquanởdướirasứctántụngthánhđứccũngcònchưanói

hếtý.Hơn nữa, có kẻ sĩ hiền và có tàimà không dùng là điều sĩ nhục của

nước,chúathượngcóđứcsángmàđứckhôngđượctruyềnrộngra,thìđólàlỗicủakẻbềtôi.

Vả chăng tôi làmchức ấymàbỏ thánhđứckhông chép, hủybỏ côngnghiệpcủacáccôngthần,cácđạiphuhiềnđứckhôngthuật lại,bỏlờichadạy, thì tội còngìnặnghơn?Tôi chỉ thuật lại chuyệnxưa, sắpđặt lại cáctruyệntrongđời,chứcóphảilàtựlàmrađâu,ôngđemsánhvớiXuânThuthìlầmto.

ThếrồibiênchépsắpđặtvănSửKýđượcbảynămthìTháiSửCônggặpcáihọaLýLăng,bịcùmtróitrongtù.

Bènbùingùimàrằng:-Đólàtộicủata!Đólàtộicủata!Thântànkhôngdùngđượcnữarồi!

Nhưngrồi lạisuynghĩkỹmàrằng,"Ôi!Viếtsách làmthơ,đó làđiềunhữngngười trong lúccùng,dùngđể truyềnđạtcáiýnghĩcủamình.XưaTâyBá(VuaVănVươngnhàChu)bịtùởDữuLýnêndiễngiảiChudịch.KhổngTửgặpnạnởđấtTrần,đấtThái,nênviếtXuânThu,KhuấtNguyênbịđuổi,viếtLýTao,TảKhâuMinhbịmùlàmQuốcngữ,TônTẫncụtchânbánbinhpháp,LữBấtVibịđàysangThục,đờitruyềnlạisáchLữLâm,HànPhibụtùởTần,làmnhữngthiênThuyếtnan,CôPhẫn,batrămbàiởKinhThiphầnlớnđềudothánhhiềnlàmrađểgiảibàycácnỗiphẫnuất.Nhữngngườiấyđềuvìcónhữngđiềuuấtứckhôngbiểulộrađược,chonênthuậtlạiviệcxưamàlotruyềnlạingườisau.

Dođó,bènsoạnthuậtchoxongtừthờiNghiêuchođếnnămđượclânthìdừngbút(HánVũĐế,nămNguyênThúnămđầu-123trướcCôngnguyên,đượcmộtconthúcósừng,châncónămmóng,cholàconlân-KhổngTửnămxưalàmXuânThu,đếnnămvuaAiCôngnướcLỗsănđượcconlânthìdừngbút.Ởđây,TháiSửCôngcóngụýsáchSửKýcủaôngcũngnốitheosáchXuânThucủaKhổngTử),bắtđầutừHoàngđế[Bàitựnàyviếttheolốivấnđáp:đầutiênnêuýđịnhcủachalàxâydựngmộtsựnghiệpnhưKhổngTửđểchứngminhmìnhtiếptụccôngtrìnhcủacha.SauđềcaoXuânThuđồng thờigián tiếpkhẳngđịnh tácdụngcửaSửKý.Vìsợnói thế táobạoquánênthoáithácnóimìnhkhôngsángtác,tácphẩmmìnhkhôngdámsánhvớiXuânThu.Cuốicùngbộclộsựphẫnuấtcủamình,đồngthờibiểulộcáichímuốnviếtXuânThu.Lốivănbiếnhoá,khúcchiếtxứngđángbàitựacủamộttácphẩmlớn.ĐoạnnàytríchtrongthiêncuốicùngcủaSửKý].

[02]ThưtrảlờiNHÂMAN

Tôi, hạng trâu ngựa Tư Mã Thiên, Thái Sử Công, kính thưa ThiếuKhanhtúchạ(ThiếuKhanh:tênchữcủaNhâmAn-túchạlàtiếngxưnghôđốivớingườitôntrọng.NhâmAnlàmthứsửÍchChâubịcanvàoviệccùngtháitửnổiloạn,bịgiamvàsauđóbịgiết.NhâmAnbịgiamviếtthưchoTưMãThiênlúcnàylàmlangtrunglệnhcólẽnhờcanthiệpgiúpđểkhỏichết.TưMãThiênnhậnthấykhôngthểlàmđượcbènbộclộcảnhngộcủamình.Thư này khôngở trong SửKý nhưng rất cần để hiểu biết tâm sự của tácgiả.).

Trướcđâyôngcóhạcốgửithưdạyphảicẩnthậnvềviệctiếpngười,cốtphảitônngườihiền,tiếncửkẻsĩ,ýôngâncầnthathiết,hìnhnhưtráchtôikhôngnghelờidạymàlạitheolờibọnthếtụctầmthường.Tôiđâudámthế.

Tôi tuyhènnhát, nhưng cũngđã từng trộmnghe lời chỉ giáo củabậctrưởnggiả.Vìmộtnỗithânhìnhtànphế,địavịhẩmhiu,hễđộnglàbịchêtrách,muốnđượcíchthìtrởlạicóhại,chonênuấtứcmộtmìnhkhôngbiếtnóicùngai.

Tụcngữcócâu:"Làmchoaibiết,nóichoainghe?ChungTửKỳchếtrồi,BáNhasuốtđờikhônggảyđànnữa".Tạisaovậy?Vìkẻsĩrasứcvớingười tri kỷ, người congái làmdángvớingườiyêumình, theo tôi thì cáithânnàyđãhỏngrồi,tuytàicóbằngchâucủaTùyHầu,ngọccủaBiệnHòa,hạnhcócaobằngBáDi,HứaDo,rútcụccũngkhôngcócáchgìmàlòevớiai,chẳngquachỉđểmuacườivàtựlàmônhụcmìnhmàthôi.

Thưcủaôngđánglýphảiđápngay,nhưnggiữalúctheohoàngthượngsangĐông,lạivìviệcriêngcấpbách,ítcódịpgặpnhau.Vộivàngkhôngcólúcnàorảnhcóthểtỏhếtnổilòng.NayThiếuKhanhgặptộikhôngbiếtđếnthếnào.Ngàyquathánglại,cuốiđôngsắptới,[Ngàyxưacứđếncuốiđôngthìxửtửtộinhân.BấygiờThiếuKhanhsắpbịhànhhình.] tôi lạisắpphảitheonhàvuađiUngChâu,sợcósựchẳngmayxảyrathì tôirútcụcđànhchịukhôngsaobày tỏnỗibuồnbựcđểchoôngrõ,màhồnpháchkẻvĩnhbiệt[ChỉThiếuKhanh.]sẽriêngânhậnkhôngcùng.Tôixintrìnhbàyquatấcdạquêmùa.Đểlâukhôngtrảlời,xinđừngbắtlỗi.

Tôinghe:sửamìnhlàdấuhiệucủatrí,yêuthươnggiúpđỡngườilàđầumốicủanhân,địnhnênlấycáigì,chocáigìlàbiểuhiệncủanghĩa,gặpcảnhsĩnhụclàđiềuquyếtđịnhcủadũng,lậpdanhlàcáicaonhấtcủađứchạnh.Kẻsĩcónămđiềuấythìmớicóthểsốngởđờimàđứngởvàohàngquântử.Chonêntaihọatệnhấtlàthiếutiềnchuộctội,đaukhôngcógìthảmhơnlàđau lòng, nết xấu nhất là nhục đến cha mẹ, nhục nặng nhất là bị cung

hình.Conngườibịhìnhphạtsốngthừakhôngcònđángđếmxỉanữa,điềuđókhôngphảichỉởđờinàymàđãcótừlâu.NgàyxưaVệLinhCôngcùngđi với Ung Cừ, Khổng Tử bỏ sang nước Trần, Thương Ưởng nhờ CảnhGiámđượcyếtkiếnTầnVương,TriệuLươngthấylạnhcảruột[UngCừvàCảnhGiámđều làhoạnquan.Việc củaThươngƯởngxemThươngQuânliệttruyện.],ĐồngTửngồibênxe,ViênTibiếnsắcmặt[HánVũĐếngồixevớihoạnquanTriệuĐồng,ViệnTì can.Trờ lên kể cáinhục của kẻhoạnquan:UngCừ,CảnhGiám,TriệuĐồngđềulàhoạnquan].Từxưađãtừnglấyđiềuđólàmxấuhổ.Đếnkẻtàinăngbậctrung,màviệcdínhlíuđếnbọnhoạnquancònkhôngaikhôngmũilòng,huốnggìkẻsĩcóchíkhẳngkháilạikhôngbiếthaysao?

Naytriềuđìnhtuythiếungười,nhưnglẽnàolạiđểkẻbịcưadaosốngsótmàcòntiếncửkẻhàokiệttrongthiênhạ[ÝnóimìnhkhôngthểgiúpgìNhâmAnđược.Bàinàynóibóngvìkhôngthểnóithẳng.ÝNhâmAnmuốntiếncửkẻsĩ,tứclànhờTưMãThiêntiếncửmình.]?

Tôinốinghiệp tiềnnhânmàchầuchựcdướixe loanđãhơnhaimươinămnay.Tôivẫnthườngtựnghĩmìnhtrênđãkhôngthểtỏlòngtrungtín,được tiếng khen là có tài, có sức, cómưu lạ, để được bậcminh chủ đoáithương,lạicũngkhôngbiếtlượmlặtcáibỏsót,chấpvácáithiếuthốn,đónngườihiền,tiếncửngườitài,làmvinhhiểnkẻsĩởẩntrongchốnnúinon,ởngoàikhôngthuộcvàohàngngũcócôngđánhthànhxôngtrận,chémtướnggiậtcờ,cùngranữacũngkhôngngàyngàytíchlũycônglao,đểđượcquancao,lộchậu,làmđẹpmặthọhàngbèbạn.

Cảbốnđiềuđótôikhôngdượcđiềunào.Chonêntôiđànhnươngnáuquathì,đócũngđủthấytôichẳngcógìlàhayhocả.

Tôicũngđãthườngmonmendựvàohànghạđạiphu,đượcdựbànbạcởngoạiđình.Lúcấy, tôichẳngbiết trìnhbàymốigiường,dânglênnhữngđiềusuynghĩ.Đếnnaythì thânhìnhđãsứtmẻ, làmngườitôiđòi,ởtrongđámtitiện,lẽnàocònmuốnngẩngđầu,giơmặttrìnhbàyphảitrái[BấygiờTưMãThiênlàmlangtrunglệnh.Đólàmộtchứcquanlớnloviệccoigiấytờcủanhàvua.Cónhữngngườitựthiếnmìnhđểđượclàm,nhưngtácgiảchỉ thấyxấuhổ].Thếchẳnghoárakhinh triềuđình, làmxấuhổchokẻsĩtrênđờinày lắmsao?Thanôi!Thanôi!Nhưtôiđâycònnóinănggìnữa,cònnóinănggìnữa.

Vảchăngviệccủatôigốcngọnkhôngdễthấyrõ.Từnhỏtôimangcáitàiphóngtúng[Nguyênvăn:"bấtcơ"],lớnlênkhôngđượclàngxómkhenngợi.Maychúathượngvìcớchatôi,chotôiđượctrổchútnghềmọn,ravàonơicấmvệ.Tôinghĩrằngconngườiđộichậulàmsaocònnhìnđượctrời,vìvậychonênkhônggiaotiếpvớikháchkhứa,quênviệcsảnnghiệpcủagia

đình.Ngàyđêmđemcáitàisứckémcỏicủamình,chỉcốtmộtlònglàmtrònchứcvụ,đểmongđượcchúathượngthươngđến.Thếmàlạigặpcáiviệctráihẳnýcủamình.

TôivàLýLăngđiềuởdướimônhạchúathượng,vốncũngkhôngquenthânnhau,chíhướngkhácnhau,chưatừngnângchénrượu,vuivẻâncần.Thếnhưngtôithấyôngtalàkẻsĩkỳlạ,biếttựgiữmình,thờchamẹcóhiếu,đốivớikẻsĩthìtín,liêmkhiếtởchỗtiềntài,giữnghĩatrongviệcchovàlấy,biết phânbiệt nhườngnhịn, khiêm tốn, cungkiệmchiềungười, thường lohăngháiquênmìnhđểtínhviệccầnkípcủanướcnhà,đólàcáiđiềuchứachấtởtronglòngôngta,tôichoôngtacócáiphongtháicủangườiquốcsĩ.

Ôi!Kẻlàmtôibiếtliềutronglúcmuônchếtkhôngnghĩđếnsựsốngcủamình, laovàonạnnướcnhànhưthếcũngđãlà lạvậy.Naychỉbịmột lầnhỏngviệc,thếmànhữngngườitôilogiữthânmình,giữvợcon,cứthêudệtthêmcáilỗiôngta,tôilòngriêngđauxótvìviệcđó.

Vảchăng,LýLăngcầmkhôngđầynămngànbộbinh,tiếnsâuvàochiếnđịa,chânđếnnơisânvuaThiềnDu,nhưmồisamiệnghổ,khiêukhíchgiặcHồmạnh.Ngẩngđầu[ĐấtHồởcaonênlúcđánhphảingẩngđầulên]đónlấy quân địch ức vạn, cùng quân ThiềnVu chiến đấu liên tiếp hơnmườingày, giết được rất nhiều, giặc không kịp cứu người chết, khiêng kẻ bịthương.CácchúaHungNômặcáocừurunsợbènđemtấtcảtả,hữu-hiền-vương[VuaHungNôgọi làThiềnVu,dướiThiềnVucó tả-hiền-vươngvàhữu-hiền-vương],đemtấtcảquâncungnỏtrongnướcvâylạimàđánh.Lăngchiếnđấuởngoàingàndặm,tênhếtđườngcùng,cứubinhkhôngđến,quânsĩchếtvàbịthươngchồngchất!NhưngLănghômộttiếng,tấtcảquânsĩđềuvùngdậy!Ngườiđầynướcmắt,laumặtbằngmáu,uốngbằngnướcmắt,lạigiơnắmtaykhôngxôngvàonơimũinhọn,quayvềhướngbắctranhnhauliềuchếtvớigiặc.KhiLăngchưabịthua,cácsứvềbáotin,cáccông,khanh,vương,hầuđềunângchénrượuchúc thọ thiên tử.Mấyngàysau,nghe tinLăng thua trận đưa về, chúa thượng vì vậy ăn không biết ngon, ra triềukhôngvui,quanđạithầnlolắngkhôngbiếtlàmthếnào.Tôitrộmkhôngtựliệumìnhtitiện,thấychúathượngđauxótbuồnrầu,lòngmuốnbàytỏnổiniềmngudại,chorằngLýLăngvốncùngcácsĩ,đạiphu,chiamiếngngon,chịuphầnthiệt,đượcngườita liềuchếthết lòng, tuydanhtướngngàyxưacũngkhônghơnđược.ThânLăngtuyhãmvàocảnhthấtbại,nhưngxemýôngtalàmuốnlậpcôngđểbáoơnnhàHán.Việcđãđànhnhưthếrồi,nhưngkểcôngđánhbạiquânđịchcủaôngta,cũngđủtỏvớithiênhạ.Tronglòngtôimuốn trìnhbàyđiềuđó,nhưngchưacódịp.Nhângặp lúcnhàvuahỏiđến,tôibènđemýấyra,trìnhbàycônglaocủaLăng,muốnchúathượngmởlượngkhoanhồngvàngănchặnlờilẽdèmpha.Tôichưanóiđượchết,chúa

thượngkhôngrõ,chorằngtôibiệnbạchhộLýLăng,đểngăntrởNhịSư[LýQuảngLợilàanhruộtcủaLýphunhânbấygiờđượcvuayêulàmNhịSưtướngquânđánhHungNô,LýLăngởdướisựđiềukhiểncủaLýQuảngLợi,xintựcầmmộtđộibiệtkích.NhàvuangheTháiSửCôngbèpháivớiLăng,chốnglạiNhịSư]bèngiaotôichophápquantrịtội.

Nổi lòngtrunguuất, rốtcuộcvẫnkhôngsao tự trìnhbàyđược,dođómang tội dối chúa thượng, phải xử theo lời của hình quan.Nhà tôi nghèokhôngcóđủtiềncủađểchuộctội[ĐờiVũĐếchongườitađemtiềnnộpvàokhođểchuộctội],bạnbèkhôngaicứu,tảhữuthâncận,khôngainóihộmộtlời.Thânmìnhkhôngphảilàgỗđá,mộtmìnhphảichungchạvớibọnpháplại,ởtrongnhàgiamâmthầmsâukín,nỗilòngbiếttỏcùngai?ĐiềunàythìbảnthânThiếuKhanhcũngtựthấy,việclàmcủatôihákhôngđúngsao?

LýLăngđãcầusốngđầuhàng,giathanhbịsụpđổvàtôibịđưaxuốngnhàtằm,[Ngườibịcunghìnhđưaxuốngnhànuôitằmchokíngió,sợnguyđếntínhmạng,gọilànhàtằm]bịthiênhạchêcườilầnnữa.Thanôi,thươngthay!Việcnàykhôngthểmộthainóichobọntụcnhânnghevậy.

Ôngcha tôikhôngcócôngđượcchẻphùphong tước,viếtchữsonđểlại,nghềviếtvăn,viếtsử,xemsao,xemlịch,thìcũnggầnvớibọnthầybóithầycúng,chúathượngvẫnđùabỡn,nuôinhưbọnconhát,cònthếtụcthìvẫncoithường[TưMãThiênlàmTháiSửCôngngoàiviệcviếtvănlàmsựcònxemsao,xemlịch].Giảsửtôicóphạmphápbịgiết,thìcũngnhưchíncontrâumấtmộtsợilông,cókhácgìsâukiến,màthếlựclạikhôngthểsánhvớiviệctửtiết.Họchẳngquachỉchorằngvìtrícùng,tộiquánặngkhôngthểgỡnổichonênchịuchếtđóthôi.Tạisaovậy?Đólàvìdanhvịcủamìnhkhiếnnhưvậy.

Aicũngcómộtlầnchết.CáichếtcókhinặnghơnnúiTháiSơn,cókhinhẹhơnlôngchimhồng.Đólàvìcáchdùngnókhácnhaumàra.

Caonhấtthìkhônglàmnhụcđếnchaông,thứnữathìkhônglàmnhụcđếnthânmình,thứnữathìkhônglàmnhụcđếnlýlẽvàdángmặt,thứnữathìkhônglàmnhụcđếnlờilẽ,thứnữakhuấtmìnhchịunhục,thứnữađổiáochịunhục, thứnữachịunhụcđeogôngcùm,bị roivọt, thứnữachịunhụccạođầumangxiềngxích, thứnữachịunhụcbịhủyhoạida thịtchặtchântay.Hènnhấtlàviệcbịcunghình.Sáchcónói"hìnhphạtkhôngđụngđếnđạiphu".Đólànóilàmkẻsĩphảicốgắnggiữlấytiếttháo.Conmãnhhổởtrongnúisâu,trămthúđềusợhãi,nhưngkhinóđãvàocạmbẫyvevẫycáiđuôiđểxinăn,thìcáioaimấylâunayđãmấthết.Chonênkẻsĩcókhivẽđất làmnhà ngục,mà cũngkhông thể vào, đẽo gỗ làmpháp lại,mà cũngkhôngchịuđốiđápvớinó,đólàvìphảiđịnhliệutừtrước.

Naytôiđãbịtróitaychân,chịuroivọt,bịgiamtrongtườngngục,lúc

bấygiờthấyviênlạicoingụcthìdậpđầuxuốngđất,thấybọnlínhcanhngụcthì lòng lạibồihồi.Tạisaovậy?Đó làvìcáiuycũđãmất, thếđànhphảichịu.Đãđếncảnhấymàcònnóikhôngnhục,thìthậtlàhạngmặtdầymàygiạnmàthôi.Cógìđángquý?

Vảchăng,TâyBálàbábịgiamởDữuLý,LýTưlàtướngmắccảnămhình[Nămhình:khắcvàomặt, xẻomũi, cắtdươngvật, chặtchânvàchặtđầu],HoàiÂmlàmvương,manggôngởđấtTrần,BànhViệt,TrươngNgaoquaymặtphíanamtựxưng"Cô"[Ýnóiđượcphongtướcvương-Ngàyxưavươnghầutựxưnglà"cô"]đềubịbỏngục,chịutội.GiángHầugiếtbọnhọLữ,quyềnnghiêngcảngũbá,xưađãtừngbịtùởThỉnhThất[Nơicácquanbịtộinặngởđóđểchờvuaxétxử],NgụyKỳlàđạitướng,mặcáotùmanggông,LữBốxíchtaylàmtênnôlệchoChuGia,QuánPhu[ViệcBànhViệtxemHánCaoTổbảnkỷ,việcGiángHầuxemTrầnthừatướngthếgia,việcQuýBốxemBốLoanBộ liệt truyện,việcQuánPhuxemNgụyKỳ,VũAnHầuliệttruyện]chịunhụctrongdinhthừatướng.Nhữngngườinàythânđềulàm vương, hầu, tướng quân, thừa tướng, danh tiếng vang lừng đến nướclánggiềng,nhưngkhimắcvào tội, không thểcảquyết tự sát.Trongcảnhtrầnai,xưanayđềunhưthế,nóikhôngnhụccóđượcđâu!

Cứthếmàxem,đủthấyrõdũngcảmhaynhútnhát,làởcáithếmàra,mạnhhayyếulàởtìnhhìnhmàra.Chứcógìđánglạ?Conngườitakhôngthể sớmgiữởngoàiquy tắc,dầndần sa sút, lâmvàocảnh roivọt,khi ấymuốnlàmchorakhítiếtthìsaochođược?Cổnhânsỡdĩcẩnthậnvềviệcbắtđại phu chịuhìnhphạt, có lẽ lànhư thế.Ôi!Nhân tình ai chẳng thíchsốngghétchết,nhớchamẹthươngvợcon,nhưngđếnkhibịnghĩalýkhíchđộngnênmớiphảilàmđiềucựcchẳngđã.Naytôikhôngmaysớmmấtchamẹ,khôngcóanhemthânthích,chỉtrơtrọimộtmình,ThiếuKhanhxemtôiđốivớivợconnhưthếnào.Vảchăngkẻdũngkhôngcầnphảichịuchếtđểgiữkhítiết,kẻnhátganmếnnghĩa,cáigìcũnggắnglàmđược.Tôituyhènnhát, thamsống,nhưngcũngbiếtcái lẽnênchăng,cóđâuđếnnỗi tựdìmmìnhvàotrongcáinhụcgôngtróithếnày!Kìahạngtỳthiếp,tôitớ,cònbiếttựquyết,huốngtôilạikhônglàmđượcsao?Sởdĩtôichịunhụcsốngvơvẩn,nínnhịncố sốngởnơidơbẩnmàkhông từchối, làvì lòng riêngcóđiềuchưalàmđượchết,chorằngtrọnđờirồimàvănchươngkhôngnêuchođờisauthấyđượclàsựnhục.

Ngườixưagiàu sangmàdanhbịvùidậpkểkhônghết.Chỉ cónhữngngườitrácviệtphithườnglàđượcngườitanhắcđếnmàthôi.VănVươngbịgiam diễn giải Chu Dịch, Trọng Ni gặp nạn làm kinh Xuân Thu, KhuấtNguyênbị đuổi nênngâmLýTao,TảKhâubịmùnên cóQuốcNgữ [TảKhâuMinhlàmsáchTảTruyệnvàsáchQuốcNgữ],TônTẩnbịchặtchân,

trìnhbàybinhpháp,BấtVibịđày sangđấtThục, sáchLữLâm [SáchLữLâmcũnggọilàLãThịXuânThu]còntruyềnlạiởđời,HànPhibịtùởTần,viếtThuyếtNanvàCôPhẫn[Thuyếtnam,CôPhẫnlàhaithiênởtrongsáchHànPhiTử],KinhPhibatrămthiênphầnlớndothánhhiềnphátphẫnmàlàmra.Nhữngngườinàyđềucócáiuấtứctronglòngkhôngbàytỏđượcđạocủamình,chonênthuậtviệccũđểlạichongườisaunàyvậy.KìaxemTảKhâukhôngcómắt,TônTẫnbịchặtchân,trọnđờikhôngthểlàmđượcviệcgì,nênluivềviếtsáchđểhảđiềucămgiận,monglấycâuvănsuôngđểchođờibiếtđếnmình.Tôi trộmkhôngchịunhúnnhường,cũngmuốnký thácmìnhvàonhữnglờitầmthường,tìmkiếmthunhặtnhữngchuyệncũbỏsóttrongthiênhạ,xétquaviệclàm,tómtắttrướcsau,xétviệcthành,bại,hưng,vong, trên từHiênViên [Sử Ký bắt đầu từ HoàngĐế. Người ta còn gọiHoàngĐếlàHiênViên(vàokhoảngthếkỷXXVIItrướccôngnguyên)]dướiđếnngàynay, làmmườibiểu,mườihaibảnkỷ, tám thư,bamươi thếgia,bảymươi liệt truyện, cộng tất cả là 130 thiên.Ý tôi cũngmuốnxét trongkhoảngtrờiđất,thấusuốtsựbiếnđổitừxưađếnnaylàmthànhlờinóicủamột nhà.Nhưng khởi thảo chưa xong thì gặp phải cái họa này.Tiếc sáchchưaxongnênchịucựchìnhmàkhôngcóvẻgiận.Giátôiđãlàmxongsáchấyrồi,cấtgiấunóvàonơidanhsơn,truyềnchoconngườicủanó,phátkhắpcácấplớn,đôthịto,thìtôicũngxinliềuvớicáinhụckia,dùbịgiếtvạnlầncũngcógìlàhốihận.

Thếnhưngđiềuđócóthểbànvớibậctrigiả,chứkhólòngvớibọntụcnhân.Vảchăngđãthấtbạirồithìkhóănnói,ởnơithấphènbịlắmkẻchêbai.Tôivìnóinăngmàmắcphảicáivạnày,lạithêmbịhàngxómchêcười,làmnhụccảchaông,cònmặtmũinàomàlạibướcđếnnấmmồcủachamẹnữa?Tuyđếntrămđờicũngchỉcóthêmônhụcmàthôi.

Chonên,ruộtmộtngàychínlầnquặnđau,ngồibângkhuângnhưmấtcáigì,đirathìkhôngbiếtđiđâu.Mỗikhinghĩđếnđiềunhụcđóthìmồhôivẫncứđầmlưngướtáo.Thânmìnhlàmquanởnơikhuêcác,muốnẩnmìnhvàonơihangsâunúithẳmnàođượcđâu.Chonênđànhnổichìmtheotục,luồncúitheođờiđểmongthỏađượccáiđiềuđiêndạinày.

NaytôiđượcThiếuKhanhdạyphảicửngườihiềntiếnkẻsĩchẳngphảingượcvớilòngriêngcủatôisao?Dùmuốntôvẽnhữnglờiphùphiếm,đểtựbàochữathìcũngvôích,thếlựcchẳngtin,chỉthêmnhụcnhã.Dẫusaođợiđếnngàychếtviệcphảitráimớiđịnh.

Thưkhông thểnóihếtý,chỉbàyqua lời lẽquêmùa.Kính lạyhai lạy[NhâmAnnhờTưMãThiêncứumình.TưMãThiênnhận thấykhông thểlàmđượcđànhphảibộclộhoàncảnhcủamình,tựmạtsátmình.Nóilàtrảlời,nhưngkhôngphảilàtrảlờimàlàbộclộtâmsự.].

,[03]TẦNTHỦYHOÀNGbảnkỷ

1.LailịchcủaTầnThủyHoàngvàtìnhhìnhcủanướcTần2.Nhữngchủtrươngchínhtrịvàcôngcuộckiếntrúc3.CáchđốixửvớiđạoNho,báchgiavàbọnphươngsĩ4.CáichếtcủaThủyHoàng5.NhữngbiếncốxảyrasaukhiThủyHoàngchết6.NhịThếnghetheoTriệuCao6'.Dânchúngnổidậy,quânTầnthuato7.NhịThếbịTriệuCaogiết8.TửAnhgiếtTriệuCao,đầuhàngLưuBang

1.LailịchcủaTầnThủyHoàngvàtìnhhìnhcủanướcTầnTầnThủyHoàng làconcủaTrangTươngVươngnướcTần [Đó là về

danhnghĩacòntrongthựctếthìThủyHoànglàconcủaLữBấtVi.XemLữBấtViliệttruyện].TrangTươngVươnglàmcontincủaTầnởnướcTriệu,thấyngườithiếpcủaLữBấtVi,thích,nênlấy,sinhThủyHoàng,vàothánggiêngnămthứ48đờiTầnChiêuVương,ởHàmĐan,đặt tênlàChính,họTriệu.Khilên13tuổi,TrangTươngVươngchết,Chínhthay,đượclậplàmTầnVương(-247trướccôngnguyên).

LúcbấygiờTầnđãthôntínhcácđấtBa,Thục,HánTrung,Việt,Uyển,lạicóđấtSính,ởđấyđặtNamQuận.MiềnbắclấyThượngQuậntrởvềphíađông,gồmcócácquậnHàĐông,TháiNguyên,ThượngĐảng,phíađôngđếnHuỳnhDương,diệthainhàChu,đặtquậnTamXuyên.LữBấtVilàmthừatướngđượccấpmườivạnhộlàmđấtphong,hiệulàVănTínHầu,mờicác tân khách du sĩ để lo việc lấy thiên hạ, Lý Tư là xá nhân [Xá nhân:Nhữngngườikháchtheohầunhữngvịquantođểđượccấtnhắc.]củaBấtVi.BọnMôngNgao,VươngỶ,BiểuCônglàmtướng...[BỏmộtđoạnnóivềviệcTầnđánhlấythiênhạtronghaimươilămnămTầnThủyHoànglàmvua.].

2.NhữngchủtrươngchínhtrịvàcôngcuộckiếntrúcNăm thứ 26 (-221 trước công nguyên) Tề Vương là Kiến cùng thừa

tướng làHậuThắngđemquângiữbiêngiớiphía tây,đoạn tuyệtvớiTần.TầnsaitướngquânVươngBônđiquaphíanamnướcYênđánhTềbắtđượcvuaTề làKiến.Tần lầnđầu tiên thôn tínhđược thiênhạ, ra lệnhcho thừatướngvàngựsửnhưsau:

"TrướcđâyvuaHànnộpđất,hiếndângấn tín,xin làmbầytôiởhàngràogiậu.Đượcítlâu,vuaHànbộiước,hợpcùngvớiTriệuvàNgụyphảnlạinướcTần.Chonêntađemquântiêudiệt,cầmtùvuaHàn.Quảnhânchođólàviệctốt,hyvọngcóthểdẹptắtđượcbinhnhung.VuaTriệusaithừatướnglàLýMụcđếngiaoướcănthề,chonêntachoconcủavuaTriệuđanglàmcon tin ở Tần về. Được ít lâu, vua Triệu bỏ lời thề, phản lại ta ở TháiNguyên,chonêntađemquântiêudiệt,bắtvuaTriệu.CôngtửnướcTriệulàGia lại tự lập làmĐạivươngchonên tađemquânđánhvà tiêudiệt.VuaNgụylúcđầugiaoướcphụctùngsátnhậpvàoTần,đượcítlâu,lạibànmưuvớicácnướcHàn,TriệuđánhúpnướcTần,nhưngbịquânquancủaTầngiếtchếtvàđánhtan.VuanướcKinhhiếnđấtđaitừThànhDươngvềphíatây,đượcítlâulạiphảnlờiước,đánhNamQuậncủata,chonêntađembinhtiêudiệt,bắtđượcvuaKinh,sauđóbinhđịnhđấtKinh.VuanướcYênhônámlàm loạn, thái tửnướcYên làĐan lạingầmsaiKinhKhaámsát ta [XemThíchkháchliệttruyệnđoạnnóivềKinhKha],tướngsĩcủatađánhvàtiêudiệtnướcYên,VuaTềdùngmưukếcủaHậuThắng,cắtđứtliênhệvớiTầnvàmuốnlàmloạn.TasaiquânđánhcầmtùvuaTề,bìnhđịnhđấtTề[Tómtắtviệcthốngnhấtthiênhạ,tiêudiệtcácnước].

Quả nhân,một người nhỏ bé hưng binh trừ khử bọn bạo nghịch làmloạn.Nhờuy linhcủa tônmiếu, sáunướcđềuchịu tội thiênhạbìnhđịnh.Naynếukhôngthayđổidanhhiệuthìkhôngsaoxứngvớicáicônglaođãlàmđượcvàtruyềnchođờisau.Cácngươihãybànnênđặthiệuđếnhưthếnào."

ThừatướnglàVươngQuán,ngựsửđạiphuPhùngKiếp,đìnhúyLýTưđềutâu:-NgũĐếngàyxưađấtchỉvuôngngàndặm,ngoàiralàđấtđaicủachưhầuvàcủamandi,họvàochầuhaykhôngthiêntửcũngkhôngcaiquảnđược.Naybệ hạ dấy nghĩa binh, giết bọn tàn ác và nghịch tặc, bình địnhđược thiênhạ,bốnbiển thànhquậnvàhuyện,pháp luậtvàmệnh lệnhđềuthốngnhấtởmộtnơi,từthượngcổđếnnaychưahềcó,Ngũđếđềukhôngbằng.Bọnthầnsaukhibànbạckỹlưỡngvớicácbậcsĩthấyrằng:Ngàyxưacó ThiênHoàng, Địa Hoàng, Thái Hoàng, nhưng Thái Hoàng là cao quýnhất. Bọn thần liều chết xin dâng tôn hiệu của nhà vua là "TháiHoàng",mệnhbanragọilà"chế",lệnhbanragọilà"chiếu",thiêntửtựxưnggọilà

"trẫm" [Các đời trước không dùng danh từ "chế" và "chiếu". "chế" quantrọnghơn"chiếu",chỉnhàvuamớiđượcdùngchữấy,cònTháiHậuthìcókhidùngchữ"chiếu"khithaythếnhàvuatrịdân,nếugọilà"chế"tứclàcóýmuốnlàmvua."Trẫm"trướclàmộtđạitừchỉngôithứnhấtdànhchomọingười.Sáchđạogiáodùngchữtrẫmđểchỉmộtlựclượngsiêutựnhiên,mộtđấngkhôngaitrôngthấy.BọnLýTưđềnghịdùngchữnàylàvìthế].

Nhàvuanói:-Tabỏchữ"Thái",lấychữ"Hoàng",thêmchữ"Đế",củanhữngvịđếthờithượngcổhiệugọilàHoàngĐếcònnhữngđiềukhácthìnhưlờicáckhanhtâu.

Mộtđạo"chế"banrachấpnhậnđiềuđó.TruytônTrangTươngVươnglàTháiThượngHoàng.

Mộttờ"chế"nói:-"TrẫmnghenóithờiTháiCổcóhiệunhưngkhôngcóhiệubụt[ĐờiHạ,đờiThươngkhôngcó"thụy"tứclà"hiệubụt".ĐếnđờiChumớiđặtlệkhivuachếtcácquancăncứvàohànhtrạngcủavuamàđặthiệuchovua,cáiđógọilàhiệubụt.Dođóvịvuanổivềvăn,giáohóathìgọilàVănVương,cóvũcôngthìgọilàVũVương,ngutốt,độcác,thìgọilàUVương,LệVương].ThờiTrungCổcóhiệuvàsaukhichếtngườitacăncứvàoviệclàmcủanhàvuamàđặthiệubụt.Làmnhưthếtứclàconbànbạcvềcha,tôibànluậnvềvua,thậtlàvônghĩa.Trẫmkhôngchấpnhậnđiềuấy.Từnay trởđi, bỏphépđặthiệubụt.Trẫm làThủyHoàngĐế, cácđời saucứtheosốmàtính:NhịThế,TamThếđếnVạnThếtruyềnmãikhôngcùng".

ThủyHoàngxétviệcnămđức lần lượt thayđổinhau [ĐờiTần trởđithịnhhànhthuyếtngũhành.Thuyếtnàycóvũtrụcónămyếutốtạonênđốilậpnhau,thayđổinhaulà:kim,mộc,thủy,hỏa,thổ.NhàChulàứngvớiyếutốhỏa,nhàTầnthắngChuthìtấtphảiứngvớithủy,vìthủythắnghỏa.Mộtkhi đã như thế thìmàu phải làmàu đen (đối lập với hỏa là đỏ, kimmàutrắng), thángphải là tháng10, sốphải là số6nguyên lý trịnướcphải làphápluật...]nênchonhàChuđược"hỏađức"nhàTầnthayđứcnhàChuthìphải theocáiđứcmà"hỏa"khôngthắngđược.Từnay"thủyđức"bắtđầu:đổiđầunăm,việctriềucống,chúcmừngđềubắtđầutừmồngmộttháng10.Áo, quần, cờ tiết, cờmao [Cờmao làm bằng lông thú, cờ tiết bằng lôngchim],đen,lấysố6làmđơnvị,cácphù[Phùlàcáithẻđểlàmtin,vuagiữmộtnữavàngườinhậnmệnhlệnhcủavua(thườngđểđiđánhxa)đểthựchiện việcgìngiữmột nửa.Khi nàonhà vuamuốn saimột người thay thếmìnhthìgiaochongườinàycáinửacủamình.Nếuhaicái"phù"khớplạithìđúnglàngườiđếnsauthaythếngườiđếntrướcđểđiềukhiểnquânđội]vàcácmũđềudàisáutấc,trụcxesáuthước,sáuthướclàmmộtbộ,đixesáungựa,đổitênsôngHoàngHàlàĐứcThủyvìchorằng"thủyđức"bắtđầu.Caitrịthìcứngrắnnghiêmnghị,gaygắt,sâusắc,mọiviệcđềudùngpháp

luậtđểquyếtđịnh,khắcbạc,khôngdùngnhânđức, ânnghĩa.Có thếmớihợpvớiconsốnămđức.

Do đó, nhà Tần chú ý gay gắt về pháp luật, trongmột thời gian dàikhôngthatộichoai.

BọnthừatướngVươngQuánnói:-Chưhầuvừabịtiêudiệt.NaycácđấtYên,Tề,Kinhđềuởxanếukhôngđặtvuathìkhônglàmsaokềmchếđượchọ,xin lậpcáccontronghoàngtộc làmvua.Xinhoàngthượnglập theoýcủamình.

ThủyHoàngđưalờitâuấyxuốngchocácquanbànbạc.Cácquanđềucholà tiện,nhưngđìnhúy[Chứcquannhấtvề tưpháp]LýTưnói: -VuaVănVương,VũVươngnhàChuphongconemcùnghọlàmvuarấtnhiều,nhưngvềsaudònghọcàngngàycàngxa,họđánhlẫnnhau,xemnhaunhưthù.Chưhầu cànggiết nhau, đánhnhau, thiên tửnhàChukhông làm saongăncấmđược.Naybốnbểđãnhờthầnlinhcủabệhạmàđượcnhấtthốngđềulàmquận,huyện.Cácconvàcáccôngthầnđãđượcthutôvàthuếcủanhànước,vàđượctrọngthưởng.Nhưthếlàđủlắmrồi.Làmthếthìdễcaitrị,thiênhạkhôngcóýgìkhác.Đólàcáithuậttrịan,vậyđặtchưhầukhôngtiện.

ThủyHoàngnói:-Thiênhạđềukhổvìviệcchinhchiếnliênmiên,đólàdocóhầucóvươngmàra.Naynhờtônmiếu,thiênhạvừamớiđượcbìnhđịnhmà lại lậpcácnước lên thìcũngnhư là tựgây rabinhđaomàmuốnđượctháibìnhnghỉngơi,chẳngphảilàkhólắmsao?Điềucủađìnhúynóilàđúng[1.Điềunàyrấtquantrọng.TừTầnThủyHoàngtrởđi,TrungQuốcvềmặtchínhtrịlàthốngnhấttừtrungương].

Bènchiathiênhạlàm36quận,đặtcácquanthú,úy,giámđổigọi"dân"là"đầuđen"[Trướcgọilà"đầu"saugọilà"đầuđen"].Mởmộtbữatiệclớn,thutấtcảbinhkhítrongthiênhạtậphợpởHàmDương,đúclàmchuông,giáchuôngvàmườihaingườibằngkimkhímỗingườinặng1000thạch,đặtởtrongcùng.Thốngnhấtphápluật,cáccân,phépđolường,cácthạch,trượng,thước,trụcxeđềudàinhưnhau[Trướckiaxetrậntrụcdàingắnkhácnhau.Mỗi nước đắp đường vừa đủ cho xe của mình đi, xe nước khác trục dàikhôngthểđiđược],chữviếtcùnglốinhưnhau.

ĐấtđaichạydàiphíađôngđếnbiểnvàđấtTriềuTiên,phíatâyđếnLâmThao,KhươngTrung, phía namđếnmiền cửa nhà quaymặt quaymặt vềhướngbắc[TứclàNhậtNam(miềnQuảnNam).ÝnóimiềnphíaNammặttrờicốnhiênphảimởcửavềphíabắcmớicómặttrời],phíabắclấyHoàngHàlàmbiêngiớivàmentheoÂmSơnđếntậnLiêuĐông.SaidờicácnhàhàophútrongthiênhạđếnHàmDươngtấtcảmườihaivạnnhà.Cácmiếucũngnhưđiện

ChươngĐàivườnThượngLâmđềuởphíaNamsôngVị.Mỗikhi lấyđượcchưhầu,TầnthườngvẽlạicáccungnhấtcủanướcđórồidựnglênởphíabắcHàmDương,phíanamcáccungđiệnnàynhìnrasôngVị.TừcửaUngMôn đến cửa đông sôngKinh, sôngVị, các điện, các cung thất, cácđườngphúcđạovàcácđườnggác[Phúcđạolàđườngđinhưcầu,bắctừđiện đầu sang điện khác] liền nhau. Bắt được bao nhiêu người đẹp vàchuôngtrốngcủachưhầuđềuđưavàođấy.

Năm thứ27,ThủyHoàngđi tuầnLũngTây,BắcĐịa, ra khỏi núiKêĐầuSơnđiquaHồiTrung.SaixâyTínCungởphíaNamsôngVị,saulạiđổitênTínCunglàCựcMiếuđểbắtchướcsaoThiênCực.TừCựcMiếucóconđường thông lênnúiLySơn,saixây tiềnđiệnCamTuyềnđắpđườngống[Conđườnghaibênlàtườngđểvuađikhôngaithấy.Nócũnglàmộtkiến trúcphòngngự thườngdùng trong lúc vận chuyển lương thực.Vì cótườngnênquânđịchkhólòngcướpchặnđượcđườnglươngthực]chạymãiđếnHàmDương.Nămđóthưởngtướcmộtcấp,làmnhữngconđườngnhàvuađi[Đường rộng51bộ chạy từ thủđôđến tậnbiêngiới phíađông vàphíanam,haibêntrồngcây].

Nămthứ28,ThủyHoàngđivềphíađôngđếncácquậnvàcáchuyện,lênnúiTrâuDịch,dựngđácùngcácnhosinhnướcLỗbànviệckhắcvàođáđểcatụngcôngđứcnhàTầnvàbànviệcphongthiện[Phongthiệnlàlễtếtrời.Nhàvuasaiđắpđấtlênmộthònnúicao,thườnglànúiTháiSơnđểtế.ViệcphongthiệnthậtchỉbắtđầutừđờiHánVũĐếvàtácgiảcódànhmộtchươngnóitỉmỉvềviệcnày(phongthiệnthư)].

(BỏmộtđoạnvềnhữngbàithơcangợicôngđứccủanhàTần).

3.CáchđốixửvớiđạoNho,báchgiavàbọnphươngsĩNăm thứ 33,ThủyHoàng đưa những người thường trốn tránh, những

ngườiởrểvànhữngngườiđibuônđánhlấyđấtLụcLương,lậpthànhQuếLâm,TượngQuận,NamHảichonhữngngườibịđiđàyđếnđấycanhgiữ.Ởphíatâybắc,đánhđuổiHungNôtừDuTrungdọctheosôngHoàngHàđivềđôngđếnÂmSơn tất cả31huyện,xây thành trên sôngHoàngHàđể làmgiớihạn,.LạisaiMôngĐiềmvượtsôngHoàngHàlấyđấtCaoKhuyết,ĐàoSơn, BắcGiả, xây đình và thành lũy ở đấy để đuổi ngườiNhung và đưanhữngngườibịđàyđếnđấyđểởvàlầnđầunhữngnơinàytrởthànhhuyện.Cấmkhôngđượcthờ[Câunàycólẽthiếumộtchữnênvănkhôngrõ].Saosáng[Đây là saochổi, "điềm"báocó taihọagiặcgiả.TrongSửKýcũngnhưmọiquyểnsửcủaTrungQuốcthườngcónhữngcâuđộtngộtnhưvậy.]xuấthiệnởphươngtây.

Năm thứ 31, đem đày những quan coi ngục không thanh liêm đi xâyTrườngThànhvàđithúởđấtNamViệt.ThủyHoàngđặttiệcrượuởcungHàmDương,bảymươivịbác sĩđếnchúc thọ.QuanbộcdịchChuThanhthầntiếnlêncangợi:-NgàyxưađấtTầnchẳngquanghìndặm,naynhờbệhạthầnlinhsángsuốtnênbìnhđịnhđượcbốnbiển,đuổiđượcmandi,mặttrờimặt trăng chiếuđếnđâu thì nơi ấy theophục, đuổi cácnước chưhầuthànhquận,huyện,mọingườithấyyênvui,khôngphảilovềnạnchiếntranhtruyềnđếnvạnđời,từthượngcổđếnnay,khôngaiuyđứcbằngbệhạ.

ThủyHoàngbằnglòng.ThuầnVuViệt,ngườiTề,làmbácsĩđứnglênnói:-TôinghenhàÂnvànhàChulàmvuahơnnghìnnăm,phongcácconemvàcôngthầnlàmchinhánhđểgiúpđỡchomình.Naybệhạcóbốnbiểnnhưngconemvẫnlàkẻ thấtphu,[ÁmchỉvuaTầntheoLýTưkhôngchiađấtchoanhemmàthốngnhấttấtcảtheolốicaitrịtheoquận,huyệndocácquanlạitừtrungươngbổnhiệm.]nếubổngchốccóxảyraviệcnhưĐiềnThườnghaylụckhanh[ĐiềnThườnggiếtvuaTề.LụcKhanhchỉbahọlớnởTấnlàHàn,Triệu,NgụyđãcướpnướcTấn,chialàmbanước.],thìkhôngaigiúp đỡ, làm sao có thể cứu lẫn nhau được. Trong công việc, không bắtchướcđờixưamàcóthểlâudài thìđólàđiềuchưahềnghenói[CâunàychứngtỏThuầnVuViệtđãtheođạonho].Naybọnthanhthầnlạisiểmnịnhbệhạđểlàmchođiềusailầmcủabệhạthêmnặng.Nhưthếkhôngphảilàkẻtrungthần.

ThủyHoàngđưalờicancủaôngtaxuốngcácquanbàn.ThừatướngLýTư nói: -Ngũ Đế không lập nhau, Tam Đại [Ngũ Đế:Hoàng Đế, ChuyênHúc,Cốc,Nghiêu, Thuấn. TamĐại:Hạ, Thương,Chu.] không bắt chướcnhau,đờinàotrịdântheocáchcủađờiđó,khôngphảivìhọphảnlạinhau,chínhvìthờithếthayđổichonênnhưvậy.Naybệhạlầnđầutiênlàmnên

nghiệplớn,dựnglêncáicôngvạnđời,đókhôngphảilàđiềubọnnhàNhongungốcbiếtđược[LýTưtheolậptrườngcủapháiphápgianênrấtghétnhàNho].Vảchăng,điềuThuầnVuViệtnói lànhữngviệc của thờiTamĐại,làmsaocóthểđủchotabắtchước?Trướcđây,cácnướcchưhầutranhnhau,hậuđãiđónmờinhữngngườidu thuyết.Nhưngbâygiờ thiênhạđãbìnhđịnh, luậtpháp,mệnhlệnh,đều từmộtnơibanra, trămhọ làmănrasứclovềnghềnông,nghềcông,kẻsĩthìhọctậpphápluật,mệnhlệnhnhữngđiềungăncấm.NaycácNhosinhkhôngtheothờinaymàhọcthờixưađểchêbaithờinaylàmchobọn"đầuđen"rốiloạn,thầnTưnàylàthừatướngxinliềuchếtnóirằng:Ngàyxưathiênhạphântánrối loạnkhôngai thốngnhấtđược?Vìvậychonêncácchưhầucùngtrịvìmộtlúc,khinóithìmọingườiđềunóiviệcxưalàmhạiviệcnay,trauchuốtnhữnglờinóisuônglàmloạnviệcthực,mọingườiđềulấycáihọcriêngcủamìnhđểchêbainhữngđiềunhàvua làm [Mộtđiềubuồn cười là cũng chínhLýTư trướcđây lạidâng một bức thư cho vua Tần can nhà vua đừng đuổi những người duthuyếttrongấycóTư.XemLýTưliệttruyện(quyển2).].NhưngnayHoàngđếđã thâu tómcả thiênhạ, phânbiệt trắngđenmàđịnh ra điềuduynhấtđược tôn trọng.Những kẻ họcNho theo cái học riêng củamình lại cùngnhauchêcườiphápluậtrồiđemdạychongườita.Khinghelệnhbanxuốngthì họ đều lấy cái học riêng củamìnhđể bàn tán.Khi vào triều, thì trongbụngchêbai.Rađường,thìbànbạcchêvuacủamìnhđểlấydanh,làmchokhácngườiđểtỏlàcao,bàychokẻởdướiphỉbàng.Nếunhưthếmàkhôngcấmthìởtrênuythếcủanhàvuasẽbịgiảmsút,ởdướicácbèđảngsẽnổilên.Nêncấmlàhơn.Thầnxinđốttấtcảcácsáchsử,trừnhữngsáchsửcủanhàTần[Chúýnhữngngoại lệ].Trừnhữngngười làmchứcbác sĩ, ai cấtdấuKinhThư,KinhThi,sáchvởcủatrămnhàđềuđemđếnquanthú,quanúymàđốtđi,haingườidámbànnhauvềviệcKinhThư,KinhThithìchémgiữachợ,lấyđờixưamàchêđờinaythìgiếtcảhọ.Quanlạibiếtmàkhôngtốcáo, thìcũngbị tội.Lệnhbanratrongbamươingàykhôngđốtsáchthìkhắc vàomặt cho đi thú để xây và canh giữ Trường Thành. Những sáchkhôngbỏlàsáchthuốc,sáchbói,sáchtrồngcây.Aimuốnhọcphápluậtthìthờquanlạilàmthầy.

Chếcủanhàvuanói:"Được".Năm thứ 35, sai làm con đường thông từ huyệnCửuNguyên đến đất

VânDương,đụcnúi,lấpcáckhenúi,nhờvậyđườngđisuốtvàthẳng.ThủyHoàngchorằngởHàmDươngngườithìđôngmàcungđìnhcácvuatrướcthìnhỏ,nói:-TanghevuaVănVươngnhàChuđóngđôởđấtPhongvàVũVươngđóngđôởCảo,miềngiữaPhongvàCảolàđôcủađếvương.

BènsaixâycungđểtiếpcáctriềuthầnởphíanamsôngVị.Trongvườn

ThượngLâmtrước tiênsaixâycáiđiệnđàng trướccủacungAPhòngdài500bộ từđôngsang tây, rộng50 trượng [Mộtbộ5 thước.Một trượng10thước.]từnamđếnbắc,ởtrêncóthểngồimộtvạnngười,ởdướicóthểcắmcờcao5trượng.XungquanhsailàmđườnggáctừdướiđiệnchạythẳngchođếnđỉnhnúiNamSơn.Saidựngmột cái cửaởnúiNamSơn, làmđườngphứcđạotừcungAPhòngvượtquasôngVịđimãiđếnHàmDươngđểbắtchướcconđườngcủasaoThiênCực,saonàyquasôngNgânHàđếntậnsaoDinhThất.KhicungAPhòngchưaxâyxong,nhàvuamuốntìmmộtcáitênđẹpmàgọi.VìcungnàygầncungthấtnhàvuachonênthiênhạgọinólàcungAPhòng[Acónghĩalàgần].ĐưanhữngngườibịtộithiếnởẤnCunghơn70vạnngười[Consốkinhkhủng!]chianhauxâycungApHònghoặcđấpnúiLySơn.LấycáiquáchbằngđáởnúiBắcSơn,lấygỗtừđấtThục,đấtKinhchởvềđếnnơiấy.

ỞQuanTrung,sốcungđến300cái,ởngoàiQuanTrunghơn400cái.ThủyHoàngbènsaidựngđáởbờbiểnĐôngHảithuộcđấtCùđểlàmcửaphíađôngcủaTần,nhânđấydời3vạnnhàđếnLyẤp,5vạnnhàđếnVânDương,nhữngnhànàyđềuđượcthaviệccôngdịchmườinăm.

LưSinh[LưSinhđượcTầnTHủyHoàngpháiđi tìm thuốc tiên trướcđấy3năm] nói với TầnTHủyHoàng: -Bọn thần đi tìm cây "chi" là thứthuốc lạ nhưng thường không gặp "tiên" [Khái niệm con người bất tử chỉxuấthiệntừthờichiếnquốc.SáchTrangTửgọilà"chânnhân"vềsaugọilàtiên]xemracóvậtchicảntrở.Trongphápthuật[Nguyênvăn"trongnhữngnguyêntắccủanhữngngườiphươngsĩ"phươngsĩlàhạngngườitươngtựnhưphù thủy, dùngphùphép,ma thuật đểmêhoặc người ta] có phép vihànhđể tránhácquỷ, tránhđượcácquỷ thì"chânnhân"mớiđến.Nếukẻbầytôibiếtđượcnơinhàvuaởthìcóhạiđếnthần.Bậc"chânnhân"đivàonướckhôngướt,đivàolửakhôngcháy,baylênmây,cùngtrườngthọvớitrờiđất.Naynhàvuacaitrịthiênhạvẫnchưanghĩngơiđượcchútgì.Xinnhàvuaởcungnàođừngchoaibiết,thìsauđómớicóthểlấythuốcbấttử.

ThủyHoàngnói:-Tarấtthíchbậc"chânnhân".Vàtựcoilà"chânnhân"chứkhônggọilà"Trẫm".Thủy Hoàng bèn ra lệnh: "Trong vòng 200 dặm xung quanh Hàm

Dương,270cungđiệnởđấycóđườngphứcđạovàđườngống liềnnhau,đemmàntrướng,trốngchiêngcùnggáiđẹpđưavàocáccungkhôngchoxêdịch.Vuađếnđâunếucókẻnàonóinơinhàvuaởthìbịtộichết".

ThủyHoàngđếncungLươngSơnđứng trênnúi thấyxe,quânkỵcủathừa tướng rất đông, không bằng lòng.Có kẻ nói với thừa tướng. Sau đóthừatướngbớtxevàquânkỵđi.

ThủyHoàngnổigiậnnói:-Thếnàocũngcóngườitiếtlộđiềutađãnói.

Khitraxétthìkhôngaithú.Nhàvuabènsaibắttấtcảnhữngngườingồicạnh lúcnhàvuanóivàgiếtđi [ĐờiTầnThủyHoàngcòncónhữnghànhđộngvõđoánhơncácvuanôlệthờiLaMã].Từđóvềsau,khôngaibiếtnhàvuađiđâu.Khinghecôngviệcthìquầnthầnchỉnhậnđượcnhữngđiềuđãquyếtđịnh,mọiviệcđềugiảiquyếtởtrongcungHàmDương.

HầuSinhvàLưSinhbànnhau:-ThủyHoàngtínhkhíbướngbỉnh,gàndở,chỉnghetheomình.Xuấtthânlàchưhầu,thâutómcảthiênhạ,ýchítựđắc,muốngì đượcnấy, tự cho rằng từxưađếnnay,khôngai bằngmình,chuyêndùngbọnphápquan.Bọnphápquanđượcyêuquý,bácsĩtuycó70ngườinhưngchỉchođủsốchứkhôngđượcdùng.Thừatướngvàcácquanđạithầnđềunhậnđượcnhữngđiềuđãquyếtđịnhxongcònviệclàmlàởnhàvua.Nhàvuathíchviệchìnhphạtchémgiếtđểrauy.Thiênhạsợtộimuốngiữbổnglộckhôngaidámhếtlòngtrung.Nhàvuakhôngnghenóiđếnsailầmcủamìnhnênngàycàngkiêungạo.Ởdướithìsợnépmộtbề,nóidốiđểđượcdung thân.TheophépnhàTầnkhôngđược làmhainghề, làm sai làchếtngay.Nhữngkẻxemsao,khímây[Đểđoánđiềmlành,điềmdữ]cóđến300ngườiđềulànhữngngườigiỏinhưngđềusợhãi,trốntránhadua,khôngnóinhữngsailầmcủanhàvua.Côngviệctrongthiênhạkhôngkểlớnnhỏđềudonhàvuaquyếtđoán.Đếnnổinhàvuaphảilấythạch[Mộtthạchnặng120 cân]mà cân giấy tờ,một ngàymột đêmkhông làmđủmột thạch thìkhôngđượcnghĩngơi.Conngười thamquyền thếnhưvậykhông thểnàotìmthuốcthiênchoôngtađược.

Haingườibènbỏ trốn.ThủyHoàngnghenóihọbỏ trốn thì nổigiận,nói:-Trướcđâytathucácsáchtrongthiênhạ,sáchnàokhôngdùngđượcthìbỏđi,saitriệutậptấtcảnhữngngườicóvănhọcvànhữngphươngsĩ,thuậtsĩrấtđôngmuốnlàmchothiênhạtháibình.Tatriệutậpbọnthuậtsĩlàmuốnhọtìmthuốclạ,naynghenóibọnHầuSinhchúngbỏđikhôngbáovớita,bọnTừPhúc[TừPhúcnóivớivuaởngoàibiểncóbahònđảolàBồngLai,PhươngTrượngvàDinhChâu.Tiênởđấy.VuachoPhúcđemmấynghìnngười namnữ trẻ tuổi đi đón tiên về. TừPhúc cùng họ đi không về nữa.TruyềnthuyếtNhậtBảnnóiTừPhúcđếnNhậtrồiởhẳnđấy.]làmtốnkémhàngứcvạn,nhưngcuốicùngvẫnkhôngđược thuốc,ngàyngàychỉnghechúngnóinhauvềviệcthamlợiriêngcủachúng.BọnLươngSinhđượctatônquý,thưởngchorấtnhiềunhưnglạiphỉbángtađểlàmnặngđiềusailầmcủa ta,bọnnhàNhoởHàmDươngđược ta saingườihỏi thì cókẻđặt ranhữnglờinóinhảmđểlàmloạnbọn"đầuđen".

BènsaingựsửxéttấtcảcácnhàNho.CácnhàNhotốgiáclẫnnhau,cóhơn460ngườiphạmđiềuđãcấm.ThủyHoàngsaichônsốngtấtcảởHàmDương,báochothiênhạbiếtđểlàmrăn.Sauđólạisaiđàybiêngiớinhiều

ngườibịtộiđểđithú.ConcảcủaThủyHoànglàPhùTôcan:-Thiênhạmớiđượcbìnhđịnh.

Nhữngkẻ"đầuđen"ởphươngxavẫnchưa theo ta.CácnhosinhđềuhọctheoKhổngTửnaybệhạdùngtheophápluậtnặngđểtróibuộchọthìthầnsợthiênhạkhôngyên,xinbệhạnghĩđếnđiềuđó.

Thủy Hoàng nổi giận sai Phù Tô đi lên miền bắc để giám sátMôngĐiềmởThượngQuận.

Nămthứ36,saoHuỳnhhoặcởvàokhuvựccủasaoTâm,cóngôisaorơi xuốngĐôngQuận.Khi rơi xuống đất thì thành đá.Có bọn "đầu đen"khắcvàođá:"ThủyHoàngchếtthìđấtbịchia".ThủyHoàngnghetinấy,saingựsử trahỏi,nhưngkhôngai thú,bènbắt tấtcảnhữngngườiởgầnđấygiếtđi,vàđốtchảyhònđá.ThủyHoàngkhôngvui,saicácbácsĩlàmthơcangợi "tiên" và "chân nhân" cùng những nơi trong thiên hạmàmình đã đichơi.Sainhạccôngcavàđànhátnhữngbàiấy.Mùathu,sứgiảđangđêmtừQuanĐôngđiquaHoaÂmtrênđườngbìnhthư.Cóngườicầmngọcbíchchặnđườngsứgiảmànói:-ÔnglàmơnđưaviênngọcchoHạoTrì.

Nhânđấynóirằng:-NămnaythìTổLongchết.,Sứgiảhỏi:-Tạisao?Ngườiấybiếnmấtđểlạiviênngọcbíchởđấy.Sứgiảcầmngọcbíchkể

lạiđầuđuôichonhàvuanghe.ThủyHoàngnínlặnghồilâunói:-Quỷnúichẳngquachỉbiếtviệcxảyratrongmộtnămmàthôi.

Khivàocungnói:-TổLongđólàtổtiêncủangười[TổlàđầucũngnhưThủy,Longlàchỉnhàvua.TổLongcũngnhưThủyHoàng.].

VuasaingựphủxemngọcbíchthìđólàviênngọcnhàvuađểchìmkhivượtquaTrườngGiangnămthứ28.ThủyHoàngsaibóitrongquẻnói:"Đichơi thì tốt".ThủyHoàngbènsaidời3vạnnhàđếnDuTrungởBắcHà,thưởngchocácquanthêmmộtcấp.

4.CáichếtcủaThủyHoàngThángmườinămthứ37(211trướccôngnguyên)ngàyQuýsửu,Thủy

Hoàngđichơi,tảthừatướngLýTưđitheo,hữuthừatướngKhứTậtởnhà.HồHợi,connhỏcủaThủyHoàng,đượcnhàvuayêumếnxinđitheo,vuabằng lòng.Tháng11,điđếnVânMộng, tếvuaThuấnởnúiCửuNghi,đithuyềnquasôngTrườngGiangxemTíchKhavượtquabãingoàibiển,quaĐanDươngđếnTiềnĐường,điđếnChiếtGianggặplúcsóngtonênđivềphíatâymộttrămhaimươidặm,quasôngởnơidòngsônghẹp,lênCốiKêtếvuaVũ,nhìnrabiểnNamHảikhắccôngđứcnhàTần[Bỏmộtđoạngồmnhữngbàithơcangợi].

Sauđó,trởvề,điquađấtNgôtheosôngTrườngGiangquađòởGiangThặngvàđidọctheobờbiểnlênphíabắcđếnđấtLangGia.

Bọnphương sĩTừPhúc rangoàibiển tìm thuốc thầnmấynămkhôngđược,tốnkémrấtnhiều.ChúngsợbịtrừngtrịbènlừadốinóirằngthuốccủaBồngLaicóthểlấyđược,nhưngbịconcágiaolớnlàmkhổchonênkhôngđếnđược,xinnhàvuacấpchongườithiệnxạcùngđi,lấycáinỏbắnnhiềuphátmột lúc để bắn.ThủyHoàngnằmmơ thấymình đánhnhau với thầnbiểnhìnhngười.Bènhỏingườiđoánmộng.

Bácsĩnói:-Thủythầnkhôngthểtrôngthấynênhiệnthànhconcágiao.Xinnhàvuacầukhấn,thờphụngcóđủlễvậtthìmớitrừđượcthứthầnácvàlàmchothầnthiệncóthểđếnđược.

Nhàvuabènsaingườirabiểnmangđồbắtcálờn,còntựmìnhcũnglàmnỏbắnnhiềuphátmộtlúc,chờkhinàocálớnxuấthiệnthìbắn.NhàvuađitừLangGiavềphíabắcđếnnúiHuỳnhThànhnhưngkhông thấycá.ĐếnChiPhùthìthấycálớn,giếtchếtmộtcon.Sauđóđidọctheođườngbiển.KhiđivềphíatâyđếnbếnBìnhNguyênthìbịbệnh.

ThủyHoàngghétngườitanóiđếnviệcchết,chonênquầnthầnkhôngaidámnóivớinhàvuavềviệcchết.Khibệnhcàngnặng,nhàvuabènviếtthưđóngdấucủavuagửiđếncôngtửPhùTônói,"ConvềHàmDươngvớiđámtang,và chôncất taởđấy".Bức thưđãniêmphongở trongphủ trungxathuộcquyềnTriệuCao.Bứcthưcódấucủanhàvualàmtinchưagiaochosứgiả,thìngàyBínhdần,thángbảy,ThủyHoàngchếtởBìnhĐài,thuộcđấtSaKhâu.

5.NhữngbiếncốxảyrasaukhiThủyHoàngchếtThừa tướngLýTư thấynhàvuachếtởxakinhđô, sợcáccông tửvà

thiênhạ cóbiến loạn, bèngiấukínđiềuđó, khôngbáo tang, chởquan tàitrongmột cáixemát (xecócửamở ra thìmát,đóng lại thì ấm), chomộtngườihoạnquanđượcvuayêu,ngồitrongxe,đếnđâuthìdângthứcăn,trămquanvẫntâuviệcnhưthường.Viênhoạnquanởtrongxenghelờitâu,liềnbảo,"Được!".ChỉcóHồHợi,TriệuCaovàmộtvàihoạnquanthântíncủanhàvua,tấtcảcónămsáungườibiếtlànhàvuađãchết.

TriệuCaotrướcđâyđãcólầndạyHồHợihọcviếtcùngvớiphápluật,mệnhlệnh.HồHợiyêuquýTriệuCao.TriệuCaobèncùngcôngtửHồHợivà thừa tướngLýTư âmmưu phá hủy bức thư củaThủyHoàng gửi chocôngtửPhùTô,màbịađặtthànhrachuyệnthừatướngLýTưđãnhậnđượctờchiếucủaThủyHoàngởSaKhâu,trướckhichếtbảolậpHồHợilàmtháitử.LạilàmmộtbứcthưkhácgửichocôngtửPhùTô,vàMôngĐiềmkểtộihai người, ra lệnh cho hai người phải chết. Câu chuyện này nói kỹ trongtruyệnLýTư(XemLýTưLiệttruyện,đoạnnóivềâmmưucủaTriệuCaohếtsứcsinhđộng-xemquyểnII).XeđitừTỉnhHìnhđếnCửuNguyên.Gặplúctrờinắng,chiếcxemátphátramùithối,bènsaicácquanđitheochởtrênxemộtthạchcámuốiđểđánhlẫnmùithối(Nhậnxéttuynhỏ,nhưngrấtmỉamai).ĐitheođườngthẳngđếnHàmDương,báotang.

Thái tửHồHợilênnốinghiệplàmNhịThếHoàngĐế.Tháng9,chônThủyHoàngởLySơn.KhiThủyHoàngmớilênngôiđãsaiđàonúiLySơn.Đếnkhithôntínhđượcthiênhạ,thìdờihơn70vạnngườitrongthiênhạđàobaconsuối,ởdướiđổđồngvàđưaquáchvào.Đemnhữngđồquýbáucủacáccung,củatrămquanxuốngcấtđầyởdưới.Lạisaithợlàmmáybắntên,cóaiđàogầnđếngầnthìbắnra.Sailấythủyngânlàmmộttrămconsông,sông Trường Giang, sông Hoàng Hà và biển lớn. Cácmáymóc làm chonướcsôngvàbiểnchảyvàonhau.Ởtrêncóđủthiênvăn,ởdướicóđủđịalý,lấydầucánhânngư(conhảibáo)đểthắpđuốc,trùtínhthếnàođểcháylâukhôngtắt.

NhịThếnói:-Nhữngngườiởhậucungcủatiênđếnếukhôngcóconchorangoàithìkhôngtiện.

Saichôntheotấtcả.Sốngườichếtrấtnhiều.Saukhichôncấtxong,cóngườinói:nhữngngườithợlàmmáyvàcấtgiấuđềubiếtchỗcấtgiấu,thếnàohọcũngtiếtlộviệclớn.Chonênsaukhicấtgiấuxong,saiđóngđườnghầm đi đến huyệt, lại sai đóng cửa ngoài cửa hầm. Những người thợ vànhữngngười cất giấu của cải không làm sao thoát ra được (Khái niệmvềngườiđốivớiNhịThếcũngnhưlàsúcvật).Rồisaitrồngcây,trồngcỏlêntrênđểcóvẻnhưcáinúi.

6.NhịThếnghetheoTriệuCaoNămthứnhất,đờiNhịThếHoàngđế(209trướcCôngnguyên),NhịThế

lênngôilúc21tuổi.TriệuCaolàmlangtrunglệnh,đượctindùng.NhịThếrachiếusaităngthêmcácvậttếởmiếuTầnThủyHoàngcũngnhưnghilễtếcác thầnnúi, thầnsông.Ra lệnhchoquần thầnbànviệcsuy tônmiếucủaThủyHoàng.Quầnthầnđềudậpđầunói:-Ngàyxưathiêntửcóbảymiếu,chưhầucónămmiếu,đạiphucóbamiếu,tuyđếnvạnđờicũngkhôngbỏcáilệấy.NayThủyHoànglàmCựcmiếu,trongbốnbiểnđềubiếucốngvật,tặngcácvật tế, lễ rấtđầyđủ,khôngcòn thêmgìđượcnữa.Miếucủa tiênvươnghoặcởTâyUnghoặcởthànhHàmDương.ThiêntửtheonghilễchỉnênhiếnrượuởmiếuThủyHoàngthôi.

BỏtấtcảnhómbảymiếuxâytừTươngCôngtrởxuống(Mỗivuachếtđixâybảymiếuđểthờ,làmthànhmộtnhómbảymiếu.Làmnhưvậylàhủybỏcácmiếutừtrướccủacácvua,chỉgiữnhữngmiếuthờThủyHoàng).QuầnthầnđềutheolễđếncúngđểtônmiếucủaThủyHoànglàmtổmiếucủacácvịđế.Nhàvualạitựxưnglà"trẫm".

NhịThếbànvớiTriệuCao:-Trẫmtuổicònnhỏmớilênngôi,bọn"đầuđen"chưatheo.Tiênđếtrướcđâyđituầnhànhcácquậnvàcáchuyệnđểtỏuythế,làmbốnbiểnphụctùng.Naynếutrẫmđểyênkhôngtuầnhành,tứclàtỏramìnhyếu,khônglàmchothiênhạthầnphục.

Mùaxuân,NhịThếđivềhướngđôngđếncácquận,cáchuyện,LýTưđitheođếnKiệtThạch.NhịThếđitheobờbiểnphíanamđếnCốiKêrồikhắclêntấtcảnhữngcáibiaThủyHoàngđãdựngnên.Bêncạnhnhữngcáibianày,dựngmộtcáibiaviếttêncácvịquantođitheođểnêucaocônglaovàđứclớncủatiênđế.

Hoàngđếnói:-Nhữngđiềukhắctrênvàngtrênđá,đềulànhữngđiềuThủyHoàngđếđãlàm,tanaytuynốitướchiệucủangười,nhưngnhữnglờikhắc trên vàng, trên đá đều còn rất xa không thể sánh với công đức củangười.Nhữngngườilàmvuasaunàynếukhắcthìchớsánhngangvớicônglaovàđạođứctolớncủangười.

Thừa tướng Lý Tư, Khứ Tật, ngự sử đại phu là Đức liều chết nói: -Chúngtôixinkhắcchiếuthưnàyởkhắpnơi,vàkhắclênđáđểchosángrõ.Chúngtôiliềuchếtxinlàmthế.

Chếđưaranói:"Được".NhịThếđếnLiêuĐôngrồitrởvề.NhịThếbèntheomưumôTriệuCao,tăngthêmnhiềuluậtlệmệnhlệnh.

NhịThếbànmưuvớiTriệuCao:-Cácquanđạithầnkhôngphục,quanlạicònmạnh,cáccôngtửthếnàocũngtranhnhauvớita.Bâygiờnênlàmthếnào?

TriệuCaonói:-Thầnvốnmuốnnóiđiềuấyđãlâu,nhưngchưadámnói.Cácquanđạithầncủatiênđế,đềulànhữngngườicódanhtiếngvàquyềnquý đãmấy đời, công lao chồng chất truyền lại đời đời.NayCao vốn làngườihènmọnđượcbệhạthươngđếncholàmđịavịởtrên,lonhữngcôngviệcquantrọngnhất,cácquanđạithầnđềubựcbộichỉtheothầnngoàimặt,chứtronglòngthựckhôngphục.Naybệhạđira,saokhôngnhâncơhộinàyxétnhữngngườilàmthú,làmuýtrongcácquận,cáchuyện,thấyngườinàocótộithìgiếtđi,trướchếtđểraoaivớithiênhạ,sauđóđểtrừnhữngngườibìnhsinhbệhạkhôngthích.Tronglúcnàykhôngthểtheovănmàphảidùngvõlựcđểquyếtđịnh,xinbệhạtheothờimàlàmđừngnghingờgìvàquầnthầnkhôngđượcbànbạc.Vịvuasángthunhận,cấtnhắcnhữngngườidânhèn,ngườinàohènthìchohọđượcsang,ngườinàonghèothìchohọđượcgiàu,ngườinàoxathìchohọđượcđếngần.Làmnhưthế,trêndướisẽtheomànướcđượcan.

NhịThếnói:-Phảiđấy.Bèngiếtcácquanđạithầnvàcáccôngtử,tộilỗiliênluỵđếnnhữngviên

quannhỏhầuhạnênhọcũngđềubịgiết.Cácquantamlang(Nhữngngườilàmtrunglang,ngoạilang,tânlang)khôngcònaisốngsót,sáuvịcôngtửbịgiếtởđấtĐỗ.CôngtửTươngLưanhembangườibịtùởtrongnộicung,bịluậntộisaucùng.SauđóNhịThếsaisứgiảbảovớiTươngLư:-Côngtửkhông làm trònphậnsựbầy tôi, tộiđángchết,quản lạiđến thihànhphápluật.

TươngLưnói: -Nghi lễ trong triều tôichưabaogiờkhông theo,ngôithứởchốnmiếuđường, tôichưabaogiờdámlàmsai,nhậnmệnhlệnhvàứngđốitôichưabaogiờdámlỡlời.Bảokhônglàmnhiệmvụbầytôilàthếnàoxinôngchobiếttộiđểrồichịuchết?

Sứgiảnói:-Tôikhôngđượcbànviệcấy,chỉmangthưđếnđâylàmtrònphậnsự.

TươngLưbènngẩngđầulêntrờikêutobatiếng:"Trờiơi!Takhôngcótội!".Anhembangườiđềukhócvàtuốtkiếmtựsát.

Cả tôn thất run sợ, quần thần ai can ngăn thì phạm tội phỉ báng.Cácquanđạithầnthìlogiữlộcđểđượcyênthân,nhữngkẻ"đầuđen"thìsợhãi.

Tháng4,NhịThếtrởvềđếnHàmDươngnói:-TiênđếchotriềuđìnhởHàmDươngnhỏ,nên saixâycungAPhòng.Nhàcửachưaxong thìmất.NgườitabỏviệcấylođổđấtlạilênLySơn(ÝnóihoãnviệcxâyAPhòng,đểxâylăngchoThủyHoàng.Vìxâylăngthìphảiđàođấtbỏquantàixuốngrồilạiđổđấtlênnênnóiđổđấtlại).CôngviệcởLySơnđãxong.NaynếutabỏcungAPhòngkhônglàmthìtứclànêurõviệclàmcủatiênđếlàsailầm.

Vì vậy lại làm cungAPhòng, để bên ngoài ra uy với tứ di (Danh từ

chungđểchỉnhữngdântộcởngoàiđịabảnTrungquốc),nhưkếcủaThủyHoàng.Saitrưngtậptấtcảnhữngkẻbắngiỏigồmnămvạnngườilậpđồnđểbảo vệHàmDương. Sai dạy bắn.Lúc bấy giờ phải nuôi chó, ngựa, chimmuông rất nhiều, việc cung cấp không đủ. Nhà vua sai các quận và cáchuyện chuyên chởđổ, lúa, cỏ, rơm, người nào cũngphải thân hànhmanglươngthựcmàăn,khôngđượcăngạotrongvòng300dặmquanhthànhHàmDương,phápluậtlạicàngnghiêmngặt.

6'.Dânchúngnổidậy,quânTầnthuatoTháng7,bọnlínhthúlàTrầnThắng(XemTrầnThiệpthếgia)làmphản

ởđấtKinhngàytrước,hiệulà"TrươngSở".TrầnThắngtựlậplàmvuaSở.Thắng ở đất Trần sai các tướng đi chiêu hàng các nơi. Những người traitrángởcácquận,cáchuyệnSơnĐông[ChúýSơnĐôngởđây,làchỉmiềnđấtởphíađôngnúiHàoSơn,tứclàtấtcảsáunước,cònmiềnđấtởphíatâytứclànướcTầnchứkhôngphảiSơnĐôngbâygiờ.],bịkhổsởvìbọnquanlạinhàTần,đềugiếtbọnthú,uý,lệnh,thừa[Trongmộtquậncóquanthúcoiviệcchínhtrị,quanuýcoivềquânsự.Trongmộthuyệncólệnhvàdướilệnhcó thừa.Đâynóigiết nhữngngười cầmđầucácquậnvà cáchuyện.] làmphảnđểhưởngứngTrầnThiệplậpnhaulàmhầu,vương,liênhợpvớinhauđivềhướngtây,lấydanhnghĩađánhTần,đôngkhôngkểxiết.QuanyếtgiảtừhướngđônglạibáovớiNhịThếvềviệcdânlàmphản.NhịThếnổigiậngiaoyếtgiảchoquanlạitrừngtrị.Sauđócósứgiảđến,nhàvuahỏithìhọđềunói:-Bọnăntrộmđangbịcácthúvàcácúyởquậnđuổibắt,bâygiờđãbắthếtkhôngcầnphảilonữa.

Nhàvuabằnglòng.VũThần tự lập làmTriệuVương,NguỵCữu làmNguỵVương.Điền

ĐamlàmTềVương,BáiCôngnổidậyởđấtBái,HạngVũdấybinhởCốiKê.

Nămthứ2(208trướcCôngnguyên)mùađông,TrầnThiệpsaibọnChuChương đem binh đi về hướng tây [Vì Tần ở phía tây, nên hễ nói đi vềhướngtây,sangtâylàđivềhướngnướcTần,cònđivềđông,sangđônglàđivềcácnướckhác.]đếnđấtHý,binhmấymươivạn,NhịThếhoảngsợbànvớiquầnthần:-Bâygiờlàmthếnào?

ChươngHàmlàmThiếuphủnói:-Bọngiặcđãđôngvàmạnh.Naynếuđembinhởcáchuyệnđếnthìkhôngkịpnữa.NhữngngườibịđàyphảilàmởLySơnrấtđôngxinthachohọ,giaochohọbinhkhíđểđánhgiặc.

NhịThếliềnđạixáthiênhạ,saiChươngHàmcầmquânpháquâncủaChuChương.ChuChươngbỏchạy.SauđógiếtChuChươngởTàoDương.NhịThếlạisaithêmtrưởngsửlàTưMãHânvàĐổngẾgiúpChươngHàmđánh quân giặc, giết Trần Thắng ở Thành Phụ, phá tan quân của HạngLươngởĐịnhĐào,tiêudiệtquâncủaNguỵCữuởLâmTế.CácdanhtướngcủagiặcởđấtSởđềuđãchếtrồi.ChươngHàmbènđemquânđivềhướngbắcvượtHoàngHàđểđánhvuaTriệulàYếtởCựLộc.

TriệuCaonóivớiNhịThế:-Tiênđếcaitrịthiênhạđãlâuchonênquầnthầnkhôngdámlàmbậy.Nhưngbệhạbâygiờcòntrẻ,mớilênngôi,lẽnàolạibànbạccôngviệcởtriềuđìnhvớicáccôngkhanh,lỡramàcóđiềusaisót tức là để lộ chỗkémcủamình choquần thần thấy.Thiên tử tựgọi là

"trẫm"nghĩalàngườitakhôngnghetiếngnói.Dođó,NhịThếthườngởtrongcungcấmquyếtđịnhmọiviệcvớiTriệu

Cao.Vềsaucáccôngkhanhítkhiđượctriềukiến.Giặc cướp càngngày càngnhiều, binh củaQuanTrungđưa ra hướng

đôngđểđánhgiặccứphảiđimãikhôngthôi.HữuthừatướnglàKhứTật,tảthừa tướnglàLýTư, tướngquânlàPhùngKiếpcannhàvuanói"ỞQuanĐông,bọngiặcnhaonhaonổilên,Tầnđemquântrừkhửgiếtcũngrấtnhiềunhưngvẫnkhôngthôi.Giặcphầnlớnlànhữngngườiđithúvàlovậnchuyểntrêncạndướinước,họlàmgiặcvìviệcxâyđắpkhổcực,vìthuếmánặng.XinđìnhviệcxâyđắpởcungAPhòng,giảmbớtlínhthúởcácbiêngiới."

NhịThếnói:-TangheHànPhi[HànPhilàmộtduthuyếtnổitiếng,chủtrươngthuyếtdùngphápluậttrịnướcgọilàpháiphápgia.VìLýTưghentàinênxúinhàvuagiếtchết.NhắclạilờicủaHànPhilàýchếnhạoLýTư.]nói,Nghiêu,Thuấncókèonhàbằnggỗ,đẽomàkhôngbào, tranhmáinhàkhông cắt phẳng, uống chén đất, ăn bát bằng sành,một người giữ cửa ăncũng không đến nỗi kém như thế.VuaHạVũ đục núi LongMôn để chonước thôngvớiĐạiHạ,khơidòngchonướcứđọngởsôngHàđi rabiển.Thânmìnhmangthuổngđểđắpđất,chânkhôngcònlông,dùbọntôitớvàbọntùcũngkhôngkhổsởđếnthế.Conngườicóthiênhạsởdĩđượctônquýlàvìcóthểlàmthoảchí,theosởthíchcủamình,muốngìđượcnấy.Nhàvuacứlàmchonhữngphápluậtrõràngthìởdướikhôngaidámlàmđiềubậy,vànhưvậy,làkhốngchếđượcthiênhạ.CácvuanhưvuaThuấn,vuaVũtuycócáiđịavịcaosanglàlàmthiêntử,nhưngthựcrahọởnơicùngkhổđểnêugươngchotrămhọ.Nhưthếcógìđángbắtchước?TrẫmđượctiếnglàVạnThặng[TheoquychếnhàChu,thiêntửcóthểcómộtvạncỗxechonênnóithiêntửngườitathườnggọilà"vạnthặng".]nhưngthựcrakhôngcó.Tamuốnlàmmộtđoànxenghìncỗđểđi,theosaulàmộtvạncỗ,đểxứngvớitônhiệucủata.Vảchăng,tiênđếnổilêntừđịavịchưhầurồithôntínhthiênhạ.Thiênhạđãđượcbìnhđịnhrồilạiđuổitứdiởbênngoàiđểgiữanbiêngiới,xâycungthấtđểnêucaoýthíchcủamình.Ngườixemcôngnghiệpcủatiênđếđãđược tiếp tụcnhư thếnào.Nay ta lênngôi trongvònghainăm,bọngiặcnổi lên, nhàngươikhôngcấmđượchọ lạimuốnbỏđiều tiênđếlàm, như thế thì trước hết không có gì báoơn tiên đế, sau nữa không tậntrunghếtsứcvớitrẫm,còngiữchứclàmgì!

BèngiaochoquanlạibắtKhứTật,LýTư,PhùngKiếp,xétcáctộikhác.KhứTậtvàPhùngKiếpnói:-Kẻlàmtướngquânvàthừatướngkhôngchịunhục.

Bèntựsát.LýTưbị tùvàchịunămhìnhphạt(Khắcchữvàomặt,cắtmũi,chặthaichân,đánhchết,chặtđầu,bêuthâyngoàichợ).

Nămthứ3,đờiTầnNhịThế,ChươngHàmcầmquânvâythànhCựLộc,thượngtướngquâncủaSởlàHạngVũcầmđầuquânSởđếncứuCựLộc.Mùađông,TriệuCaolàmthừatướng,xétánLýTưrồigiếtLýTư.Mùahạ,bọn Chương Hàm đánh bị thua mấy lần, Nhị Thế cho người đến tráchChươngHàm.ChươngHàmsợsaitrưởngsửlàTưMãHânđếntrìnhviệc.TriệuCaokhôngcho tiếpkiến, lại tỏ ranghingờ.TưMãHânsợbỏ trốn.TriệuCaosaingườiđuổitheonhưngkhôngbắtđược.TưMãHânđếngặpChươngHàm nói: - Ở trong triều, Triệu Cao hoành hành, tướng quân cócôngcũngbịgiết,khôngcócôngcũngbịgiết.HạngVũđánhquânTầnrấtgấp,cầmtùVươngLy.BọnChươngHàmbènđembinhđầuhàngchưhầu.

7.NhịThếbịTriệuCaogiếtThángtámngàyKỷHợi,TriệuCaomuốnlàmphản,nhưngsợquầnthần

khôngnghe,nêntrướctiênphảithử.YdângNhịThếmộtconhươu,vàbảorằngđólàconngựa.

NhịThếcườinói: -Thừa tướng lầmđấychứ!Sao lạigọiconhươu làconngựa?NhịThếhỏicácquanxungquanh.Nhữngngườixungquanhimlặng, có người nói là "ngựa" để vừa lòng Triệu Cao, cũng có người nói"hươu".

NhânđấyTriệuCaođểýnhữngngườinàonóilà"hươu"đểdùngphápluậttrịtội.SauđóquầnthầnđềusợCao.

TrướcđấyCaothườngnói:"BọnăntrộmởQuanĐôngkhônglàmđượcgì".NhưngđếnkhiHạngVũđãcầmtùđượctướngTầnlàVươngLyởchânthànhCựLộcvàđemquântiếnđánh,bọnChươngHàmbịthuatrậnrútlui,dângthưxintiếpviện,cácnướcYên,Triệu,Tề,Sở,Hàn,Nguỵđềulậpvua,từQuanTrungvềphíađông,phầnlớnnhândânđềuchốnglạiquanlạinhàTần,hưởngứngtheochưhầu,chưhầuđềuđemtấtcảnhândânđivềhướngtây.BáiCôngcầmmấyvạnquânđãlàmcỏthànhVũQuan,chongườibànriêngvớiTriệuCao.TriệuCaosợNhịThếgiậngiếtcảmìnhbèncáobệnhkhôngđichầu.NhịThếnằmmộngthấyconhổtrắngcắnchếtconngựabêntrái trongcỗxecủanhàvuatronglòngkhôngvui.NhịThếlấylàmlạ,hỏingườibóimộng.

Ngườibóimộngnói:-NguồngốccủataihọalàdosôngKinh.NhịThếbènănchayở"VọngDiCung"muốncúngsôngKinh,dìmbốn

conngựatrắngxuốngsôngvàsaisứgiảtráchTriệuCaovềviệcgiặccướp.TriệuCaosợbènbànmưu"Hoàngđếmuốnquytộichochúngta.TamuốnthayđổivualậpcôngtửAnh.TửAnhlàngườinhânđức,cầnkiệm,trămhọđềukínhtrọnglờinóicủaôngta."

TriệuCao liềnsai lang trung lệnh làmnộiứnggiảvờbáocáocógiặclớn,saiDiễmNhạctriệutậpcáctướngđemquânđuổigiặc.ÉpmẹcủaDiễmNhạcđưavàonhàcủaCao(VìsợDiễmNhạcphảnmình,nênphảinắmlấymẹylàmcontin),saiDiễmNhạccầmhơnmộtnghìnngườiđếncửa"VọngDiCung".Nhạc tróingườivệbinhgiữcungvàcácbộcxa (chứcquanvõnhỏ)mànói:-Quângiặcđãvàothànhtạisaokhôngngăncảnchúnglại.

Viênquangiữthànhnói:-Ởnhữngnhàxungquanhthành,tôiđãbốtríbinhsĩrấtcẩnthậnlàmsaolạicógiặcdámvàocungđược?

DiễmNhạcbènchémquangiữthành,đemquânđivào,vừađivừabắn.Các quan lang và bọn hoạn quan hoảng hốt, có người bỏ chạy, có ngườikhángcự.Aikhángcựthìchết,chếttấtcảmấymươingười.LangtrunglệnhvàDiễmNhạcđềubướcvào,bắnvàocáimànNhịThếngồi.

NhịThế nổi giận gọi những người hầu đến.Mọi người đều hoảng sợkhôngdámchốngcự,chỉcómộtviênhoạnquanhầuởbêncạnhkhôngdámbỏđi.NhịThếbướcvàocuốitrướngnói:-Tạisaonhàngươikhôngbáovớitatừtrướcđểđếnnỗigặptìnhcảnhnày?

Viênhoạnquannói:-Thầnsởdĩđượcsốnglànhờkhôngdámnói.Nếunóitrướcthìthầnđãbịgiếtrồi,làmsaocònsốngđếnngàynayđược?

DiễmNhạctiếnđếntrướcmặtNhịThếmắng:-Túchạkiêungạongangngược, giết người, vô đạo, thiên hạ đều phản lại túc hạ. Túc hạ liệu xemmìnhnênnhưthếnào?

NhịThếnói:-Tacóđượcgặpmặtthừatướnghaykhông?-Khôngđược!-Tamuốnlàmvuamộtquận.DiễmNhạckhôngcho,NhịThếđànhnói:-Muốnlàmvạnhộhầu.Cũngkhôngcho,NhịThếnói:-Xinlàmbọn"đầuđen"vớivợconcũng

nhưcáccôngtửkhác.DiễmNhạcnói:-Tôivânglệnhthừatướngvìthiênhạ,giếttúchạ.Tuy

túchạcónhiềulời,tôicũngkhôngdámbáolại.DiễmNhạcvẫycờchobinhsĩtiếnđến.NhịThếtựsát.DiễmNhạcquay

vềbáovớiTriệuCao.TriệuCaobèntriệutậptấtcảcôngtửvàcácđạithầnbáo việc giết Nhị Thế, nói: -Nguyên nước Tần làmột vương quốc, ThủyHoànglàmvuacảthiênhạ,nênxưngđế.Naysáunướclạitựlập,đấtđaicủaTầncàngnhỏđi, làmđếlàchỉcócái tênhãomàthôi,nhưthếkhôngnên,nênlàmvươngnhưtrước.

BènlậpconngườianhcủaNhịThếlàcôngtửAnh,làmTầnVương,saichônNhịThếtheolễmộtthườngdânởphíanamđấtĐỗ,trongvườnNghiXuân,bảoTửAnh,trướckhiramiếuđểnhậnấnlàmvua,phảiănchaynămngày.

8.TửAnhgiếtTriệuCao,đầuhàngLưuBangTửAnhbànvớihaingườicon:-ThừatướngTriệuCaogiếtNhịThếở

VọngDicung,sợbịquầnthầngiếtnêngiảvờlậpta.TanghenóiTriệuCaođãgiaoướcvớiSởtiêudiệtdònghọnhàTần,vàlàmvươngởQuanTrung.Nayông tabảo ta ănchay, ramiếu, tức làmuốnnhânđấygiết taở trongmiếu.Tacáobệnhkhôngđi,thừatướngthếnàocũngthânhànhđến,khiđếnthìtasẽgiết.

TriệuCaosaingườimờiTửAnhmấylần,TửAnhkhôngđi.Quảnhiên,TriệuCaothânhànhđếnhỏi:-Việctônmiếulàviệcquantrọng.Tạisaonhàvualạikhôngđi?

TửAnhbèncầmgiáođâmchếtTriệuCaoởtraicung,giếtbahọ(Chamẹ,anhem,vợcon.Cósáchnóicha,mẹ,vợ)TriệuCaođểnêugươngchodânHàmDương.

TửAnhlàmvuaTầnđượcbốnmươisáungàythìtướngSởlàBáiCông,đãpháquânTầnvàoQuanTrung,sauđóđếnBáiThượng,saingườibảoTửAnhđầuhàng.TửAnhbènbuộcdâyấnvàocổ(tỏrasẵnsàngthắtcổchết)ngồitrênmộtchiếcxegỗ,khôngsơndomộtconngựatrắngkéo(Dấuhiệuđámma),mangấn,phùcủathiêntửđầuhàngởgầnChỉĐạo.BáiCôngbènvào HàmDương niêm phong cung thất, các kho rồi về đóng quân ở BáiThượng.Đượchơnmộtthángthìquânchưhầuđến,HạngTịchcầmđầuchưhầugiếtTửAnhvàcáccôngtửnhàTần,diệtdònghọnhàTần,làmcỏthànhHàmDương,đốtcungthất,bắtcontraicongáilàmtù,lấycủacảichâubáucùngchianhauvớichưhầu.

SaukhidiệtTần.HạngVũchiađấtTầnchobavuagọilà:UngVương,TắcVương,ĐịchVươnghiệulàTamTần.HạngVũlàmTâySởBáVương,làmchủviệc chia thiên hạ, phongvương cho chưhầu.Thế là nhàTần bịdiệt.

NămnămsauthiênhạtheovềnhàHán.(Lượcbỏđoạncuốilàmộtđoạntrong"QuáTầnluận"củaGiảNghị)

[04]HẠNGVŨbảnkỷ

1.GiathếTịchvàLương2.CáchTịchkhởinghĩakhácthường3.LailịchHạngLươngtừkhikhởinghĩađếnkhithấtbại4.HànhđộngcủaHạngVũ5.ChươngHàmđầuhàngHạngVũ,VũchônsốngquânTần6."ĂnyếnởHồngMôn"7.HạngVũdiệtnhàTần,phongvươngchocáctướng8.TìnhhìnhchiếnsựgiữaHánvàSởtrongbốnnăm9.CáichếtcủaHạngVũ10.NguyênnhânthấtbạicủaHạngVũ.

1.GiathếTịchvàLươngHẠNGTỊCH,ngườiởđấtHạTương,têntựlàVũ.Khikhởinghĩa(209

trướcCôngnguyên),Tịchhaimươibốntuổi.ChúTịchlàHạngLương.ChacủaHạngLương làHạngYên làm tướng nước Sở, bị tướng nướcTần làVươngTiễngiết.HọHạngđờiđời làm tướngnướcSở,đượcphongởđấtHạngchonênlấyhọlàhọHạng.Lúccònnhỏ,Tịchhọcchữ,họcchẳngnên,bỏđihọckiếmthuật,cũngchẳngnên.HạngLươngnổigiận.Tịchnói:-Biếtchữchỉđểđủviết tênhọmàthôi.Kiếmchỉđánhlạimộtngười,khôngbõcônghọc.Nênhọccáiđánhlạiđượcvạnngười!

HạngLươngbèndạychoTịchbinhpháp.Tịchmừng lắm,chỉhọcđểbiếtquaýnghĩa,chứkhôngchịuhọcchođếnnơiđếnchốn.

TrướcđấyHạngLươngphạmtộivàbịbắtởLịchDương.LươngnhờquancoingụcởđấtKỳlàTàoCữuviết thưchoTưMãHânlàmquancoingụcởLịchDương,nhờvậymàviệcnàythuxếpxong[việcnàyđểchuẩnbịchosựbiệtđãicủaTịchđốivớiTưMãHânởđoạn7].

HạngLươngcó lầngiếtngười,để tránhbáo thù,LươngcùngTịchbỏtrốnđếnđấtNgôTrung.CáckẻhiềnsĩvàđạiphuởđấtNgôTrungđềuthuakémHạngLương.MỗikhiởNgôTrungcóviệclàmxâuhaytanglễ,HạngLươngthườngđứngraloliệu.Lươnglénlútdùngbinhphápđểtậphợptânkhách,vàtraitrángởđấy,vànhờđó,đượcbiếtnănglựccủahọ.

TầnThủyHoàngđichơiđấtCốiKê,vượtquaChiếtGiang.LươngvàTịchcùngđixem.Tịchnói:-Cóthểcướpvàthaythếhắn!

LươngbịtmiệngTịch:-Đừngnóibậy!Bịgiếtcảhọbâygiờ!NhânviệcnàyLươngcoiTịch làkẻkhác thường.Tịchmìnhcaohơn

támthước,cósứcmạnhcấtnổicáivạc(ỞtrướccửamiếucủavuaHạngVũcócáivạcnặngkhôngaicấtnổi,chỉcóVũcấtđược),tàinăng,chíkhíhơnngười.CácconemởđấtNgôTrungđềusợTịch.

2.CáchTịchkhởinghĩakhácthườngThángbảy,nămthứnhấtđờiTầnNhịThế(-209),bọnTrầnThiệpkhởi

nghĩaởĐạiTrạch(XemTrầnThiệpthếgia).Thángchínnămấy,TháithúquậnCôiKê,tênlàThông,nóivớiHạngLương:-DânGiangTây(Đâylàởphía tây sôngTrườngGiang)đều làmphản,naychính là lúc trời tiêudiệtnhàTần.Tôinghenói:"Aiđitrướcthìlàmchủngườikhác,aiđisauthìbịngười khác làm chủ". Tôi muốn xuất quân, phong ông và Hoàn Sở làmtướng.

Bấy giờ Hoàn Sở đang trốn tránh trong chốn giang hồ. Lương nói: -HoànSởhiệnnayđangtrốntránh,chẳngaibiếtởđâu,chỉcóTịchbiếtchỗởcủaôngtamàthôi.

Lươngliềnđira,dặnTịchcầmkiếmđứngđợiởngoài.Lươnglạiquayvào, ngồi với thái thú. Lương nói: - Xin cho gọi Tịch vào để giao cho ymệnhlệnhtriệuHoànSởvề.

Tháithúnói:-Phải!LươnggọiTịchvào.Lát sau,Lươngđưamắt ra hiệu choTịch, nói: -

Làmđượcrồiđấy!Tịchliềntuốtkiếmchémđầutháithú.Lươngtaycầmđầutháithú,mang

ấnvàdâybuộcấncủatháithúlênngười(Lýdocủaviệcgiếttháithú:cướplấy ấn để dùng nómà hiệu triệu nhân dân, trưng tập quân). Bọnmôn hạhoảnghốt, rối loạn.Tịchgiếtchếtngót trămngười,cảphủđềusợhãi,cúiđầukhôngdámkhángcự.Lươngliềntriệutậpquanlạivàhàokiệtđãquentừ trước, hiểudụduyên cớkhởi nghĩa rồi trưngquânởNgôTrungvà saingườithugọicáctraitrángởcáchuyệntrongphủ,đượctámngànquântinhnhuệ[Chuẩnbịchođoạncuốikhinóiđến"támnghìnconemGiangĐông"].LươngcấtnhắcnhữnghàokiệtởNgôTrunglàmcácchứchiệuuý,hậu,tưmã.Cómộtngườikhôngđượcdùng,đếnnóivớiLương.Lươngđáp:-Trướcđâycómộtlễtang,tacắtônglàmmộtviệcgìđấymàônglàmkhôngxong,vìvậytakhôngdùngông...(Ứngvớicâuởđoạn1:HạngLươngquaviệctanglễlàmxâubiếtnănglựctừngngười).

Mọingườiđềuthánphục.LươngbènlàmtháithúCôiKê,Tíchlàmtitướng(phótướng),chiêuhàngcáchuyệntrongquận.

3.LailịchHạngLươngtừkhikhởinghĩađếnkhithấtbạiThiệuBinh,ngườiQuảngLăng,theolệnhTrầnVương(TứcTrầnThắng

-xemTrầnThiệp thếgia),đi chiêuhàngđấtQuảngLăng,nhưngchưahạđược thành.Nghe tinTrầnVương thuachạy,quânTầnsắpđến.Bình liềnvượtTrườngGiang,giảlàmmệnhlệnhcủaTrầnVương,phongLươnglàmthượng trụquốc (Chức tươngđươngvới thừa tướng)nướcSở.Bìnhnói: -ĐấtGiangĐôngđãbìnhđịnh rồi!Maumauđembinhvềhướng tâyđánhquânTần!

HạngLươngbènđemtámngànngười,vượtTrườngGiangđivềhướngtây.NghetinTrầnAnhđãlấyđượchuyệnĐôngDương,Lươngliềnchosứgiảđếngiảnghoàđểcùngnhauđemquânđivềhướngtây.

TrầnAnhnguyên là thư lại huyệnĐôngDương, ngày thườngở tronghuyệnlàngườitincẩn,đượckhenlàbậctrunghậuđứngđắn.Nhữngngườitrai tráng ở huyện Đông Dương giết quan huyện, tụ họp đến mấy nghìnngười,muốncửmộtngườicầmđầu,nhưngkhôngcóaixứngđáng.HọbènmờiTrầnAnh.Anhtừchốikhôngthểlàmnổi.HọbènépAnhlàmthủlĩnh.NgườitronghuyệntheoAnhđếnhaivạn.HọmuốnnhântiệnlậpAnhlàmvươngluôn,quânsĩđầuđộimũmàulụcđểchokhácvớicácquânkhác.

MẹTrầnAnhbảoAnh:-Từkhivềlàmdâuởnhàconđếnnay,mẹchưahềnghenói tổ tiên của conngày trướcđã có ai làmquan sang, naybỗngdưngconđượccáidanhvọnglớn,đólàđiềukhôngmay.Bâygiờchibằngmìnhdựavàongườikhác.Nếucôngviệcthànhthìđượcphonghầu,nếuthấtbạicũngdễtrốntránh,khôngbịngườitavạchmặtchỉtên.

Dođó,Anhkhôngdámlàmvương,nóivớicácquanlại:-HọHạngđờiđời làmtướng,nổi tiếngởnướcSở.Naymuốn làmviệc lớnmàkhôngcóngười tướng giỏi thì không xong. Chúng ta dựa vàomột gia tộc có tiếng(Ứngvớiđiềunóiởđoạn1:HọHạngđờiđờilàmtướngởnướcSở)thìchắcchắcsẽtiêudiệtđượcTần!

Mọingườinghe theo lờiAnh,giaoquânchoHạngLươngđiềukhiển.Hạng Lương qua sôngHoài. Kình Bố (Kình Bố họAnh, tức là Anh Bố,nhưng bị tội khắc chữ vào trán, nên bị gọi là Kình - xem Kình Bố liệttruyện),BồtướngquâncũngđemquântheoLương.Sốquânđượctấtcảsáubảyvạn,đóngởHạBì.

BấygiờTầnGiađãlậpCảnhCâulàmSởvương,đóngquânởphíađôngBànhThành,muốnchốnglạiHạngLương.

HạngLươngnóivớingườiquanlại:-TrầnVươnglàngườikhởinghĩađầu tiên, vì chiến trận không lợi, nay không biết ở đâu.Bây giờTầnGiaphảnTrầnVương,lậpCảnhCâu,tứclàphảnnghịch,vôđạo.

LươngbèntiếnquânđánhTầnGia.QuâncủaTầnGiathuachạy.Lương

đuổi theođếnHồLang,Giaquay lạiđánh trongmộtngày.Giachết,quânđầuhàng.CảnhCâubỏchạy,chếtởnướcLương.SaukhiđãsápnhậpthêmquâncủaTầnGia,LươngđóngquânởHồLăng,địnhđiđếnhướngtây.

Quân của Chương Hàm đến đất Lật, Hạng Lương sai biệt tướng (vịtướngchỉhuymộtcánhquânriêng)làChuKêThạch,DưPhànQuânđánhlại.DưPhànQuânchết,quâncủaChuKêThạchthua,bỏchạyđếnHồLăng.HạngLươngđemquânvàođấtTiết,giếtKêThạch.

Trướcđây,HạngLươngđãsaiHạngVũđimộtđườngkhácđánhTươngThành.TươngThànhcốsứcgiữnênVũkhônghạđược.Đếnkhihạđượcthành,Vũsaichônsốngtấtcảdântrongthành,rồitrởvềbáotinchoHạngLương. Hạng Lương nghe tin Trần Vương đã chết thật, bèn gọi các biệttướnghọpởđấtTiếtđểbànbạc.BấygiờBáiCôngđãkhởibinhởđấtBái,cũngđếnhộihọp.

PhạmTăngngườiđấtCưSào,bảymươituổi,xưanayởnhà,thíchmưukế lạ,đếnnóivớiHạngLương: -TrầnThắng thua làphải lắm.TrongsáunướcbịTầndiệt,thìnướcSởlàvôtộinhất.TừkhivuaHoàiVươngvàođấtTầnrồikhôngvềnữa,ngườiSởvẫncònthươngxótôngtachođếnngàynay(XemKhuấtNguyênliệttruyện).Vìvậy,SởNamCôngnói"nướcSởdùchỉcònbahộ,nhưngtiêudiệtnhàTần,chínhlànướcSở".

Nay Trần Thắng khởi sự không lập con cháu vua Sở mà tự lập làmvươngthìtìnhthếkhôngthểlâudàiđược.BâygiờngàikhởinghĩaởGiangĐông,cáctướngnướcSởkéođếntheongàinhưongvềtổ,làvìnhàngàiđờiđờilàmtướngnướcSở,họchorằngngàicóthểlậplạiconcháuvuaSởlàmvua.

HạngLươngcholàphải,bèntìmngườicháucủaSởHoàiVương,tênlàTâm,chăndêchongườita,lậplàmSởHoàiVươngđểthoảlòngmongmỏicủadânchúng.

TrầnAnh làm thượng trụ quốc của nước Sở, được phong năm huyệncùngđóngđôởđấtVuThaivớiHoàiVương,HạngLương tựxưng làVũTínQuân.

Đượcmấytháng,LươngđemquânđánhthànhCangPhủcùngvớiĐiềnVinhvàTưMãLongThưnướcTề.LươngđemquâncứuĐôngA,phátanquânTầnởĐôngA.ĐiềnVinhliềnđemquânvềđuổivuaTềlàGiả.GiảchạytrốnsangnướcSở.Tướngquốc[Dịchlàtướngquốcchokhỏilẫnvớitướngquân.Tướngquânchỉhuyvềchínhtrị,đườnglối,còntướngquânchỉhuyvềquânsự.Haichữnàyviếtkhácnhaunhưngđềugọilàtướng,chonêndịchlàtướngquốcvàtướngquân.]củaGiảlàĐiềnNhàntrướckialàtướngnướcTềởlạinướcTriệu,khôngdámvề.ĐiềnVinhlậpconcủaĐiềnĐam,tên làThị, làmTềVương.SaukhiđãđánhpháquânTầnởgầnĐôngA,

HạngLươngđuổitheoquânTần.LươngmấylầnsaisứgiảgiụcĐiềnVinhđembinhcủanướcTềđến,để cùngkéoquân sanghướng tây.ĐiềnVinhnói:-NướcSởcógiếtĐiềnGiả,nướcTriệucógiếtĐiềnGiác,ĐiềnNhànthìtamớiđemquânđến.

Hạng Lương nói: -Điền Giả là vua một nước giao hiếu với ta, cùngđườngphảiđếnđâytheota,takhôngnỡgiết.

NướcTriệucũngkhônggiếtĐiềnGiác,ĐiềnNhànđểmuachuộcnướcTề,chonênTềkhôngchịuđemquânđếngiúpnướcSở.HạngLươngsaiBáiCôngvàHạngVũđembinhđitheođườngriêngđếnThànhDươnglàmcỏquândântrongthành.Rồitiếnquânvềhướngtây,đánhpháquânTầnởphíađôngthànhBộcDương.QuânTầnrútvàothànhBộcDương.BáiCôngvàHạngVũbènđánhthànhĐịnhĐào.Chưahạđượcthành,họliềnbỏđi,cướpđấtđaiởphíatâychođếnUngKhâu,đánhquânTầnthuato,chémLýDo(ConcủaLýTư),rồiquaylạiđánhNgoạiHoàng,nhưngchưahạđược.

HạngLươngđemquântừphíatâyđấtĐôngA,quahướngbắcđếnĐịnhĐào,đánhtanquânTầnlầnthứhai.BọnHạngVũgiếtđượcLýDo,chonênLươngcàngkhinhthườngquânTầnvàtỏrakiêucăng.

Tống Nghĩa bèn can Hạng Lương: - Nếu đánh thắng mà tướng kiêucăng,quânsĩtrễnảithìsẽthấtbại.Nayquânsĩđãhơitrễnảirồiđấy!QuânTầnngàycàngtăng,tôilochongài!

Hạng Lương không nghe, bèn sai Tống Nghĩa đi sứ nước Tề. GiữađườngNghĩagặpsứgiảnướcTềlàCaoLăngQuân,tênlàHiển.Nghĩahỏi:-ÔngđịnhyếtkiếnVũTínQuânphảikhông?

-Vâng.-TôichorằngVũTínQuânthếnàocũngthua.Ôngcứthủngthẳngmàđi

thìsẽkhỏichết,nếuđinhanhthìsẽmắctaihọađấy!TầnquảnhiênđemhếtquântiếpviệnchoChươngHàm.ChươngHàm

đánhquânSởmộttrậntantànhởĐịnhĐào.HạngLươngchết.Bái Công, HạngVũ rời bỏ Ngoại Hoàng, đến đánh huyện Trần Lưu,

huyệnTrầnLưugiữvữngkhônghạđược.BáiCông,HạngVũbànvớinhau:-BâygiờquâncủaHạngLươngđãtanvỡ,sĩtốtđềulosợ.

HaingườibèncùngvớiquâncủaLữThầnđivềhướngđông.LữThầnđóngquânởphíađôngBànhThành.HạngVũđóngquânởphía tâyBànhThành,BáiCôngđóngquânởđấtĐường.

4.HànhđộngcủaHạngVũSaukhiđãđánhbạiquâncủaHạngLương,ChươngHàmchorằngquân

củanướcSởkhôngđánglo,nênvượtHoàngHàquađánhnướcTriệu,phátanquânTriệu.

LúcbấygiờTriệuYết làmvua,TrầnDưlàmtướngquân,TrươngNhĩlàmtướngquốc,cảbađềuchạyvàothànhCựLộc.ChươngHàmđóngquânởphíanamthànhnày,xâymộtconđườngốngđểchuyênchởthóc.TrầnDưlàmtướng,đemvàivạnquânđóngởphíabắcthànhCựLộc[TrướckhiquânTầnbaovây,TrầnDưđãmangquânrangoàithành(xemTrươngNhĩ,TrầnDưliệttruyện)],toánquânấygọilàquânHàBắc.

QuânSởđãbịthuaởĐịnhĐào,HoàiVươnglosợ,từVuThaiđếnBànhThành,dồncảquâncủaHạngVũ,LữThầnlàmmột,vàthânhànhcầmquân.HoàiVươngchoLữThần làm tưđồ, chacủaThần làLữThanh làm lệnhdoãn,choBáiCônglàmtháithúĐườngQuận,phonglàmVũAnHầu,coiđạoquânĐườngQuận.

Sứ giả nướcTề làCaoLăngQuân tên làHiển, bấy giờ đang ở trongquânđộinướcSở.Trướcđấy,HiểncógặpTốngNghĩa,chonênHiểnyếtkiếnvuaSởvànói:-TốngNghĩanóirằngquâncủaVũTínQuânnhấtđịnhthua,vàingàysau,quảnhiênquânấybịbại.Quânchưagiaochiếnmàôngtađã thấy trướccái cơ thấtbạinhư thế, có thểgọiông ta làngườibiếtbinhpháp.

HoàiVươnggọiTốngNghĩavàocùngbàncôngviệc.HoàiVươngrấtlàđẹp lòng, bèn cho y làm thượng tướng quân, Hạng Vũ làm thừa tướng,phong Lỗ Công, Phạm Tăng làmmạt tướng để cứu nước Triệu. Các biệttướngđềuởdướiquyềnTốngNghĩa,hiệu làKhanhTửQuánQuân.TốngNghĩađiđếnAnDương,ởlạibốnmươisáungàykhôngtiếnquân.HạngVũnói:-TôinghenóiquânTầnvâyTriệuVươngởCựLộc,ngàinênmaumauđemquânquasông,quânSởđánhởbênngoài,quânTriệutiếpứngởbêntrong,thìchắcchắnpháđượcTần.

-Khôngphải thếđâu.Phàmconmòngđốt trâu thìkhông thểnàogiếtđược rận chấy (Câunày cónhiều sáchgiải nghĩakhácnhau.Có sáchgiảithích: thànhCựLộc tuynhỏ,quânTầnkhông thể lấyngayđược.Cósáchgiảithích:MuốnlấyđượcTầnthìkhôngthểchúýCựLộc.Ýsauhợphơn.Conmòngchỉcốtđốttrâu,khôngcóthìgiờđâuchúýđếnbọnchấyrậntrênlưngtrâu,cũngnhưTốngNghĩachỉcốtđánhTần,khôngcóthìgiờđểýđếnviệcvụnvặtnhưCựLộc).NayTầnđánhTriệu,nếuTầnđánhthắngthìquânmệtmỏi, ta lợidụng lúcnókiệtquệmàđánh,nếuTầnkhông thắng thì tahợp quân kéo về hướng tây, chắc chắn cướp lấy được nước Tần.Vì vậy,khônggìbằngtrướctiênđểchoTầnvàTriệuđánhnhau.Mangáogiápdày,

cầmbinhkhísắcthìNghĩanàykhôngbằngông,nhưngngồiđểtrùtínhsáchlượcthìôngkhôngbằngNghĩa(CâunàyámchỉHạngVũ).

TốngNghĩabènralệnhtrongquân:-Aimạnhnhưhổ,bướngnhưdê,thamnhưsói,cứngđầukhôngthểsaikhiếnđược,đềuchémtuốt!

Nghĩabènsaicon làTốngTươngsang làm tướngnướcTề, thânhànhtiễnyđếnđấtVôDiệm,uống rượu,hộihọp linhđình.Trời lạnh,mưa to,quânsĩđềuđóirét.HạngVũnghĩthầm:-ĐánglýphảicốsứcđánhTần,thếmàlạicứdằngdaimãikhôngchịuđi.Naynămđói,dânnghèo,sĩtốtănrauănkhoai,quânkhôngcólươngthựcsẵnsàng.Thếmàcứuốngrượu,hộihọplinhđình,khôngđembinhvượtHoàngHàđểdùnglươngthựcnướcTriệu,cùngTriệuchungsứcđánhTần.Lạicònnói"lợidụngkhinókiệtquệ"!MộtnướcmạnhnhưnướcTần,đánhnướcTriệulànướcmớithànhlập,thìnhấtđịnhlàlấyđứtrồi.NướcTriệumất,Tầnlạicàngmạnh,chứcómonggìnókiệt quệmà lợi dụngkia chứ?Vảchăng,quân tavừabị tan tác, vuangồikhôngyênchiếu,véttấtcảbinhlính,lươngthựctrongnước,giaochomộtmìnhtướngquân,nướcnhàyênhaynguylàởtrậnnày.Naykhôngthươngxótsĩtốt,lạimưuđồviệcriêng,thậtkhôngphảihạngbầytôitrungthànhvớinước(ĐoạnnàyphảnlạinhậnxétcủaTốngNghĩa,vàchứngtỏHạngVũlàngười dũngmãnh, yêu sĩ tốt, nhiềumưu trí và quyết đoán trong lúc hànhđộng).

Buổisáng,HạngVũvàohầuthượngtướngquânTốngNghĩa,VũbướcvàotrướngchặtđầuNghĩa,liềnralệnhtrongquân:-TốngNghĩamưuvớiTềđểphảnlạinướcSở.SởVươngralệnhchoVũgiếthắn!

Bấygiờcác tướngđềusợhãicúiđầukhôngaidámhohe.Tấtcảđềunói:-NgườiđầutiênlậpnướcSởlàgiađìnhtướngquân.Naytướngquânlạigiếtđượcđứaloạnthần.

HọbànnhaulậpVũlàmquyềnthượngtướngquân,saingườiđuổitheoconcủaTốngNghĩa,đếnTềthìbắtđượcvàgiếtđi.VũsaiHoànSởbáovớiHoài Vương. Hoài Vương nhân đó phong Vũ làm thượng tướng quân.ĐươngDươngQuânvàBồTướngQuânđềuởdướiquyềnHạngVũ.

SaukhigiếtKhanhTửQuánQuân,uythếcủaHạngVũvangdộiởnướcSở,danhtiếngnổiởkhắpcácchưhầu,VũliềnsaiĐươngDươngQuân,BồTướngTuâncầmhaivạnquânvượtHoàngHàđếnCựLộc.Vìchiếnsựcònít thắng lợi, nênTrầnDư lại xinquân tiếpviện.HạngVũ liềnđem tất cảquânvượtHoàngHà,bắt quân línhđềuphảidìmđắm thuyền,đậpvỡnồinấucơm,đốtlềutrại,chỉmanglươngthựctrongbangàyđểtỏrõsĩtốtquyếttâm liều chết, khôngchịuquayvề.VũđếnvâyVươngLy,gặpquânTần,đánhchíntrận,cắtđứtconđườngống,phátanquânTần,giếtTôGiác,bắtsốngVươngLy.ThiệpNhànkhôngđầuhàngSở,tựthiêumìnhmàchết.

BấygiờthanhthếquâncủaSởátcảquâncácnướcchưhầu.QuâncủachưhầuđếncứuCựLộcđóngởgầnđóhơnmườidoanhtrại,nhưngkhôngaidámđemquânrađánh.ĐếnkhiSởđánhTần,các tướngđềuđứng trêntườngmànhìn.Cácchiến sĩnướcSởai cũngđủ sứcmộtngườichống lạimười người, tiếng reo hò của quân Sở vang trời, quân chư hầu không aikhôngrunsợ.Dođó,saukhiđãđánhtanquânTần,HạngVũtriệutậptướngcácnướcchưhầu.Khivàocửaviênmôn,mọingườiđềuquỳgốixuốngmàđitới,khôngaidámngẩnglênnhìn.

Vìvậy,HạngVũbắtđầulàmthượngtướngquâncủachưhầu,chưhầuđềuởdướiquyềnVũ.

5.ChươngHàmđầuhàngHạngVũ,VũchônsốngquânTầnChươngHàmđóngquânởCứcNguyên,HạngVũđóngquânởphíanam

sôngChương.Haibêncứgiữthếnhauchưagiaochiến.QuâncủaTầnnhiềulầnrútlui.TầnNhịThếsaingườiđếnquởtráchChươngHàm.ChươngHàmsợ,saitrưởngsử[chứcquantươngđươngvớichứcbíthưtrưởng]làHânđiyếtkiếnvuaTầnđểtâuxinđịnhđoạt.HânđếnHàmDươngđợiởcửaTưmã(Cửangoàicủacungđình)bangày.TriệuCao[VềTriệuCaoxemTầnThủyHoàngbảnkỷ]khôngchoyếtkiến,vìycólòngngờ.TrưởngsửHânsợhãichạy về quânmình, nhưng không dám đi theo con đường lần trước. QuảnhiênTriệuCaochongườiđuổi theo,nhưngkhôngkịp.Hânvềđếnquândoanhbáorằng:-Ởtriềuđình,TriệuCaochuyênquyền,ởdướiquyềncủanókhôngthểlàmđượcviệcgì.NaynếuđánhmàthắngthìthếnàoCaocũngghenghétcônglaocủachúngta,lỡđánhkhôngthắngthìkhôngkhỏichết.Xintướngquânhãysuynghĩchokỹ.

TrầnDưcũngđưa thư choChươngHàmnói: -BạchKhởi làm tướngnướcTần,phíanamchinhphụcYênSính(KinhđôcủaSở),phíabắcchônsốngMãPhục(TriệuQuát,conTriệuXađượcphonglàmMãPhụcquân,bịBạchKhởi giết, đồng thời chôn sống40vạnquânTriệu), đánh lấy thành,cướpđượcđấtkhôngbiếtbaonhiêumàkể.ThếmàcuốicùngTầnralệnhchotựsát.MôngĐiềmlàmtướngnướcTần,phíabắcgiếtquânNhung,mởmangđấtDuTrungmấyngàndặm,thếmàcuốicùngcũngbịchémởDươngChâu(Sửchép:HồHợigiamMôngĐiềmởDươngChâu,rồibắtĐiềmphảiuốngthuốcđộcchếtởđó.Đâynói"chém"ởDươngChâulàcóýnóithêm).Tạisaolạinhưthế?Họlậpnhiềucông,nướcTầnkhôngthểcấpđấtđaichohết,chonêntìmcáchgiếthọđi.NaytướngquânlàmtướngnướcTầnđãbanămnay,quânchếtvàbỏtrốntínhđếnchụcvạnngười,thếmàchưhầunổidậycàngnhiều.TênTriệuCaokiamấy lâunayvốnhaynịnhhót, lừadốinhàvua(nịnhdốiđãlâungày,sợbạilộra),nayviệcgấp,cũngsợNhịThếgiết,chonênhắnmuốn tìmcáchgiết tướngquânđể trút lỗi, rồi saingườithay thế tướng quân để tránh khỏi tai họa. Tướng quân ở ngoài đã lâu, ởtrongtriềuđìnhcónhiềuhiềmkhích,cócôngcũngbịgiết,khôngcócôngcũngbịgiết.VảchăngtrờilàmtiêudiệtnhàTần,ngườinguđộnhaykhônngoanaicũngđềubiếtnhưthế.Naytướngquânởtriềuđìnhthìkhôngthểlấy lời thẳngđểkhuyêncanởngoàibiêncương thì làmvị tướngcủamộtnướcsắpmất.Côđộcđứngmộtmìnhmàmuốntồntạiđượcmãithìchẳngđángthươnglắmsao!Tạisaotướngquânkhôngđemquânquaylạiliênhiệpvới chư hầu, giao ước cùng nhau đánh Tần, chia đất Tần để làm vương,ngoảnhmặtvềhướngnamđểxưng"cô"(Ngàyxưathiêntửvàchưhầuđềungồiquaymặtvềhướngnamđểcaitrị,vàtựxưngmìnhlà"cô",vớinghĩa

khiêm tốn là đứa conkhông cha, cũngnhư thiên tửxưng "quảnhân", vớinghĩakhiêmtốnlàngườiítnhân),điềuđóchẳnghơnthânbịbúarìu,vợconbịgiếthaysao?

ChươngHàmcòndodự,bímậtsaivịquânlàThiThànhđisứđếnHạngVũ,muốncùnggiaoước.Giaoướcchưaxong,HạngVũsaiBồTướngQuânngàyđêmđemquânvượtbếnTamHộ,đóngquânởphíanamsôngChương,đánhnhauvớiquânTần,lạiđánhtanquânTầnlầnthứhai(NênrõmưulượccủaHạngVũ,giaoướcchưaxongđãđánh,dễthắngvìquânđịchcònhoangmang,nhânđócàng làmáp lựcbắtHàmphảihàng).HạngVũđem tất cảquânđánhquânTầntrênsôngVịThủy,phátantành.

ChươngHàmsaingườiyếtkiếnHạngVũ,muốngiaoước.Vũtriệucácquânlạibàn:,Lươngtaít,tamuốnnghetheogiaoướccủay.

Cácquânlạiđềunói:-Phải.HạngVũbènhẹnvớiHàmgặpnhauởÂnKhư,phíanamsôngHoàn

Thủy.Saukhiănthề,ChươngHàmnhìnthấyHạngVũ,chảynướcmắtròngròng,kểlạiviệcTriệuCao.HạngVũbènlậpChươngHàmlàmUngVươnggiữlạiởtrongquânđộicủaSở,chotrưởngsửHânlàmthượngtướngquân,cầmquânTầnđểđitiênphong.

QuâncủaVũđếnTânAn,tướngsĩcácnướcchưhầuxưakialàmxâuhayđithúởtrongđấtTầnđềubịtướngsĩcủaTầnđốiđãivớihọnhưlànôlệ,tùbinh,giờthahồlàmnhụctướngsĩnhàTần.TướngsĩnhàTầnnhiềungườinóitrộmvớinhau:-BọnChươngtướngquânlừachúngtađầuhàngchưhầu,nênbâygiờhọcóthểvàocửaquanđánhnướcTần.NếumayramàđánhđượcnhàTần thì tốt lắm, nếukhông thì chưhầu sẽ bắt chúngmìnhđemvềđông,cònTầnthìthếnàocũnggiếtchếtchamẹ,vợconta.

Các tướng nghe mangmáng việc họ bàn, đem báo lại với Hạng Vũ.HạngVũliềngọiKìnhBốvàBồTướngQuânđểbàn:-TướngsĩcủaTầnvẫncònđông,bụngchúngkhôngphụcta,đếnQuanTrungmàchúngkhôngtheotathìviệclớnsẽnguy,chibằnggiếtchúngđi,chỉgiữlạiChươngHàm,trưởngsửHân,đôuý,ẾđểcùngvàođấtTầnmàthôi.

BấygiờquânđộiSởbanđêmđếnđánhvàchônsốnghơnhaimươivạnlínhTầnởphíaNamthànhTânAn.

6."ĂnyếnởHồngMôn"HạngVũ từ TânAn ra đi,muốn bình định được đất Tần, nhưng cửa

HàmCốccóbinhgiữcửaải,Vũkhôngvàođược[TrongthờigianHạngVũđemquânđếnCựLộc.BáiCôngvânglệnhSởHoàiVươngđãđembinhlấynướcTần,chongườicanhgiữHàmCốcQuan(xemCaoTổbảnkỷ)].Lạinghe tinBáiCôngđãpháHàmDương.HạngVũnổigiận,saibọnĐươngDươngQuânđánhcửaải.HạngVũbènvàođếnphíatâysôngHíThủy.

BáiCôngđóngquânởBáThượng,chưacódịpgặpHạngVũ.QuantảtưmãcủaBáiCônglàTàoVôThươngsaingườiđếnnóivớiHạngVũ:-BáiCôngmuốnlàmvuaởQuanTrung,choTửAnhlàmtướngquốc,lấyhếtcủacảichâubáu.

HạngVũnổigiậnnói:-Ngàymaichoquânsĩănno,đểđánhquâncủaBáiCông!

Lúcbấygiờ,quânHạngVũbốnmươivạnđóngởHồngMônhuyệnTânPhong.QuâncủaBáiCôngmườivạn,đóngởBáThượng.PhạmTăngnóivớiHạngVũ:-KhiBáiCôngởSơnĐôngthì thamcủacải, thíchgáiđẹp.NayvàoQuanTrung,ôngtakhônglấycủacảigì[NhậnxétnàycủaPhạmTăngchứngtỏlờicủaTàoVôThươnglàbịađặt.ThamvọngcủaBáiCôngtohơnthếnhiều.],khôngthâncậnđànbàcongái,điềuđóchứngtỏchícủaông takhôngvừa.Tôi saingườixemkhímâynơiông taở, thìđều làkhílonghổthànhnămsắc[Theomêtínđờixưa,đếvươngởđâu,thìởđấycómâyngũsắcphủtrêntrời.],chínhlàkhítượngthiêntửđấy,phảiđánhgấpchớcóbỏqua.

QuantảdoãnnướcSởlàHạngBá,chúcủaHạngVũ,vốnquenthânLưuhầulàTrươngLương.LúcbấygiờTrươngLươngtheoBáiCông,HạngBábèn đang đêm ruổi ngựa đến quân doanh Bái Công, gặp riêng TrươngLương,báochoLươngbiếtđầuđuôicâuchuyện,muốngọiTrươngLươngcùngđivớimìnhchothoátnạn.HạngBábènbảoLươngrằng:-Chớcótheomàbịchếtcảđấy!

TrươngLươngnói:-TôivìvuaHànmàtheoBáiCông,nayBáiCôngcóviệcnguycấp,bỏtrốnđilàbấtnghĩa,khôngthểkhôngnóivớiôngta.

LươngbènđivàokểđầuđuôichoBáiCôngnghe.BáiCônghoảngsợnói:-Làmthếnàobâygiờ?TrươngLươnghỏi:-Kẻnàobàykếchođạivương?BáiCôngnói:-Cáithằngtiểunhânấybảotarằng,"GiữlấyHàmCốc

quan,khôngchoquâncủachưhầuvào,thìcóthểlàmvươngtrêntoànđấtTần",vìvậy,tanghelờihắn!

TrươngLươngnói:-Đạivươngthửliệuxemsĩ tốtcóđủđểchốnglạiHạngVươngkhông?

BáiCôngimlặngmộtlúc,đáp:-Cốnhiênlàkhôngbằng!Làmsaobâygiờ?

Trương Lương nói: - Thần xin đến nói với Hạng Bá rằng, Bái CôngkhôngdámphảnHạngVương.

-,NhàngươivớiHạngBáquennhauà?-TrongthờinhàTần,HạngBáchơivớithần,ôngtagiếtngười,thầncứu

sống,chonênngàynaygặpviệcnguycấp,ôngtađếnđâybáochothầnbiết.-Ôngtavớinhàngươi,ailớntuổihơn?-Ôngtalớntuổihơnthần.-Nhàngươihãythaymặttamờiôngtavào,tasẽđãiôngtalàbậcanh.TrươngLươngđiramờiHạngBá.HạngBáliềnvàoyếtkiếnBáiCông.

BáiCôngbưngchénrượuchúcthọ,hẹnlàmthônggia,BáiCôngnói:-TôivàoHàmCốcQuan,tơhàokhôngdámđộng,ghidanhsáchquanlạivàdânchúngvàosổ,niêmphongcáckhotàngđểđợitướngquân.Tôisaitướnggiữcửa ải chỉ là đề phòng trộm cướp ra vào, và những việc bất trắcmà thôi.Ngàyđêmmongtướngquânđến,chứtôiđâudámlàmphản.Xinôngnóilạivớitướngquânrằng,tôiđâudámvongânbộinghĩa.

HạngBánhậnlời,nóivớiBáiCông:-NgàymaithếnàoôngcũngphảiđếnsớmmàxinlỗiHạngVương.

BáiCôngnói:"Vâng".HạngBáliềnrađitrongđêmấy.Vềđếnquândoanh,Báđemnhữnglời

nóicủaBáiCôngbáolạivớiHạngVũ,nhântiệnnói:-NếuBáiCôngkhôngpháQuanTrungtrướcthìđạivươngcódámvàokhông?Ngườitacócônglớnmàmìnhlạiđánhlàbấtnghĩa,chibằngđốiđãivớihọchotửtế.

HạngVươngcholàphải.Sánghômsau,BáiCôngmangtheomộttrămkỵbinhđếnyếtkiếnHạng

Vương.BáiCôngđếnHồngMônxinlỗi:-TôivàtướngquânđềuhếtsứcđánhTần.TướngquânđánhởHàBắc, tôiđánhởHàNam,khôngngờtôivàoHàmCốcQuantrước,đánhphánhàTần,lạiđượcgặptướngquânởđây.Nayvìlờinóicủakẻtiểunhânnêntướngquânvớitôicóhiềmkhích!

HạngVũnói:-ĐólàquantảtưmãcủaBáiCônglàTàoVôThươngnóiđấy[HạngVũlỡlời.].NếukhôngthìTịchđâylàmnhưthếlàmgì!

HômấyHạngVươnggiữBáiCôngởlạiuốngrượu.HạngVũvàHạngBángồiquaymặtvềhướngnam,BáiCôngngồiquaymặtvềhướngbắc,TrươngLươngchầuquaymặtvềhướngtây[Tácgiảlưuýđếncáchngồicủabốnngười,đoạnnàymiêutảhếtsứcsinhđộng,cửchỉ,nétmặt,tiếngnói,tấtcảđềurấtngắn,nhưngrấtđiểnhình.].

PhạmTăngđưamắtnhìnHạngVương,đưacáivòngngọcquyết[Ngọcquyếtlàvòngngọcđeobênmình.Ởđâychữ"quyết"trongngọcquyếtđồng

âmvớichữquyếttrong"quyếtđịnh".ÝTăngbảoVũphảiquyếtđịnhngay.]rahiệu,nhưthếbalần.NhưngHạngVươngvẫnimlặngkhôngđểý.PhạmTăngđứngdậyrađi,gọiHạngTrangđếnbảo:-QuânVươnglàngườibấtnhẫn!Anhphảivàochúc thọ!Chúc thọxongxinmúakiếm,nhânđóđâmBáiCôngởchỗngồivàgiếtđi.Nếukhông,tấtcảbọnanhđềubịôngtabắtcầmtùcảđấy.

HạngTrangliềnvàochúcthọ.Chúcthọxong,HạngTrangnói:-QuânVươngvàBáiCônguốngrượu,trongquândoanhkhôngcógìlàmvui, tôixinmúakiếm.

HạngVươngnói:-Được!HạngTrang tuốt kiếm, đứng dậymúa.HạngBá cũng tuốt kiếmđứng

dậymúa,luônluônlấythânmìnhchechoBáiCôngnênTrangkhôngđâmđược.TrươngLươngbènrađếncửatìmPhànKhoái.PhànKhoáihỏi:-Việchômnayrasao?

TrươngLương nói: -Nguy cấp lắm!Hiện nayHạngTrang tuốt kiếmđangmúa,xemhắncốtnhằmBáiCôngmàđâm.

PhànKhoáinói:-Nhưthếthìgấpquárồi!Tôixinvàocùngliềuchết.Khoái liềnmang kiếm, cắp khiên bước vào cửa viênmôn.Vệ sĩ cầm

giáochéonhaumuốncảnkhôngchovào.PhànKhoáicầmngangcáikhiênmà gạt vệ sĩ ngã lăn ra đất. Khoái liền vào, vén màn đứng quay mặt vềhướngtây(tứclàđốidiệnvớiHạngVũ),trợnmắtnhìnHạngVũ,khoémắtráchtoác!HạngVươngchốngkiếmquỳnhổmdậy(cóýgiữthếthủ)màhỏi:-Ôngkháchlàmgìthế?

TrươngLươngnói:-ĐólàPhànKhoái,ngườithamthặng(ngườingồicùngmộtxeđểhộvệ)củaBáiCông.

HạngVũnói:-Trángsĩ!Chotrángsĩchénrượu.LiềnchoKhoáimộtchénrượu.Khoáilạytạđứnglênmàuống.-Choôngtamộtvailợn!LạichoKhoáimộtvailợnsống,Khoáiđặtcáikhiênxuốngđất,đặtvai

lợnlêntrên,tuốtkiếmxẻothịtlợnmànhai(Tấtcảbốnđộngtáctrongmộtcâu.Cáchănthịtlợnthậtđặcsắc.)

HạngVươngnói:-Trángsĩcóuốngđượcrượunữakhông?PhànKhoáinói:,-Thầnchếtcònchảtránh,dámđâutừchốichénrượu.

VuaTầnlònglangdạthúgiếtngườinhiềukhôngkểxiết,trịtộingườinhưsợkhôngkịp.Thiênhạđềunổidậylàmphản.VuaHoàiVươngcógiaoướcvớicáctướng,"AipháđượcTần,vàoHàmDươngthìphongvương".Ngàynay Bái Công là người đầu tiên phá được Tần, vào HàmDương, tơ hàokhông dám phạm, niêm phong các cung thất, đem quân về đóng ở BáThượngđểchờđạivươngđến.BáiCôngsai tướnggiữcửaải làchỉđểđề

phòngbọntrộmcướpravào,vànhữngviệcbấttrắcmàthôi.BáiCôngkhónhọcmàcôngtonhưvậy,nhưngvẫnchưađượcphongthưởnggì.Nayđạivươngnghelờibọntiểunhân,muốngiếtkẻcócông,tứclànoitheođườnglốinhàTầnđãmất.Tôitrộmnghĩđạivươngkhôngnênlàmnhưvậy!

HạngVươngchưabiếtlấycâugìđáplại,bảo:-Ngồixuống!PhànKhoáingồibêncạnhTrươngLương.Mộtlát,BáiCôngđứngdậy

đirangoài.NhânđógọiPhànKhoáira.HạngVươngsaiđôuýlàTrầnBìnhmờiBáiCôngvào.BáiCôngnói:-Naytarađi,chưacólờitừbiệt,làmthếnàobâygiờ?

PhànKhoáinói:-Làmviệclớnthìkhôngđểýđếnnhữngđiềuvụnvặt,làmlễlớnkhôngcâunệnhữngđiềunhỏ.Nayngườitalàdao,làthớt,talàcá,làthịt,từbiệtlàmgì?

BáiCôngbènrađi,saiTrươngLươngởlạiđểxinlỗi.Lươnghỏi:-ĐạiVươngđếnđâycómangtheogìkhông?

BáiCôngnói: -Tamang theomộtcặpngọcbạchbích,muốnđểhiếnHạngVương,mộtđôichénngọcmuốnđểbiếuÁphụ.Tathấyhọnổigiậnnênkhôngdámhiến.Nhàngươihiếnhộta.

TrươngLươngnói:-Xinvâng.BấygiờquâncủaHạngVươngđóngởHồngMôn,quâncủaBáiCông

đóngởBáThượng,cáchnhaubốnmươidặm.BáiCôngbỏxelại,mộtmìnhcưỡingựađithoátthân,bốnngười:PhànKhoái,HạHầuAnh,NgânCương,KỷTín,manggươmvàkhiênchạybộtheo(miêutảcáchchạytrốnrấttỉmỉvàcụthể).HọmentheochânnúiLySơn,điquaChỉDương,theoconđườngnhỏ.BáiCôngdặnTrươngLương:-Đitheoconđườngnàyđếnquântachỉmấthaimươidặmthôi.Tínhchừngkhinàotađãvềđếnquândoanhrồithìnhàngươihãyvào.

SaukhiBáiCôngchừngđãđi theoconđườngnhỏvềđếntrongquân.TrươngLươngbướcvàoxinlỗi,nói:-BáiCôngquáchén,khôngthểvàotừbiệt,cósaithầnlàLương,dângmộtđôingọcbíchđểkínhdângđạivương,mộtđôichénngọcđếnkínhdângđạitướngquân.

HạngVươnghỏi:-BáiCôngđâurồi?TrươngLươngnói: -Ngheđạivươngcóý tráchtội,BáiCôngđã trốn

thoát đimộtmình, nay đã về đến quân doanh. (Nhấnmạnh ý sau để nóiHạngVũbâygiờkhônglàmgìđượcnữa.)

HạngVươngbènnhậnngọcbíchđặtởchỗngồi.ÁPhụcầmchénngọcđặtxuốngđất,tuốtkiếmđậpchénvỡtan,nói:-Chà!Thằngtrẻcon(ĐâylànóiHạngTrang,nhưngthựcralàámchỉHạngVũ)khôngthểcùngbànmưukế!NgườiđoạtthiênhạcủaHạngVươngnhấtđịnhlàBáiCông.Bọntasẽbịbắtlàmtùhết.

BáiCôngvềđếnquândoanh,lậptứcgiếtTàoVôThương.

7.HạngVũdiệtnhàTần,phongvươngchocáctướngMấyngàysau,HạngVươngđembinhvềhướngtâylàmcỏthànhHàm

Dương,giếtvuaTầnđãđầuhànglàTửAnh,đốtcungthấtnhàTần,lửacháyliềnbathángkhôngtắt,thucủacảichâubáu,phụnữđemvềđông.Cóngười(TheoTiềnhánthư,thìngườithuyếtkháchnàylàHànSinh,HánSởXuânThugọilàTháiSinh)nóivớiHạngVương:-ĐấtQuanTrungbốnphíacónúi sông che chở, đất đai phì nhiêu, có thể đóng đô ở đấy để xây dựngnghiệpbá.

HạngVương thấy cung thất nhàTần đều bị đốt phá, lòng chạnh nhớ,muốnvềmiềnđông,liềnnói:-Đượcphúquýmàkhôngtrởvềlàngcũthìcũngnhưmặcáogấmđiđêm,cònaibiếtgì?

Ngườiấynói: -Người tanói rằng,"NgườinướcSởgiống"nhữngconkhỉđộimũngười"(Conkhỉđộimũngườithìtrongchốclátsẽvứtmũvàbảntínhcủanósẽlộra,ýnóitínhtìnhthayđổinhanh),quảthựclàđúng!"

HạngVươngnghevậy,bỏngườiđóvàotrongvạcdầu.HạngVươngsaingườixinmệnhlệnhcủaSởHoàiVương,HoàiVương

nói:-Cứtheonhưlờiướccũ(HạngVươnghyvọngSởHoàiVươngsẽchomìnhlàmvươngởTần,nhưngSởHoàiVươngmuốngiữlờigiaoướcđểBáiCônglàmvương,vìBáiCôngđầutiênvàoQuanTrung).

HạngVươngbèntônHoàiVươnglênlàmNghĩaĐế.HạngVươngmuốntự xưng vương nên trước tiên phong các tướng văn võ làm vương. HạngVươngnói:-Khithiênhạmớibắtđầukhởisựthìtạmthờilậpcácchưhầuđể đánhTần, nhưng việcmìnhmặc áo giáp, tay cầmgươmdáo gánh vácviệclớn,banămxôngphaởchiếntrường,diệtnhàTầnvàbìnhđịnhđượcthiênhạđềulàcônglaocủacácvịtướng,cácquanvănvõvàcủaTịchnày.NghĩaĐếtuykhôngcócông,nhưngcũngchiađấtđaimàphongvươngchoôngta.

Cáctướngđềunói:-Phảiđấy!HạngVươngbènchiathiênhạ,lậpcáctướnglàmvuacácnướcchưhầu.HạngVươngvàPhạmTănglongạiBáiCôngsẽlấythiênhạ,nhưngtrót

đãđiềuđìnhxong,khôngmuốnbộiước,sợchưhầulàmphản,chonênbímậtbànnhau:đấtBavàđấtThụcđườngxáhiểmtrở,nhàTầnđàyngườiđếnởđấtThục,bènnói:-ĐấtBavàđấtThụccũnglàđấtQuanTrung(VìbấtđắcdĩphảiphongvươngchoBáiCông,lạiphảiphongởQuanTrungtheolờigiaoước,chonênhaingườitìmcách"đày"BáiCôngđiBavàThục,vànóirằngBavàThụccũnglàQuanTrung).ChonênlậpBáiCônglàmHánVương cai trị đấtBa, đấtThục và đấtHánTrung, đóng đôởNamTrịnh.HạngVươngchiaQuanTrunglàmbaphần,phongvươngchocáctướngTầnđãđầuhàng,đểhọchẹnđườngcủaHánVương.

HạngVươnglậpChươngHàmlàmUngVương,caitrị từHàmDươngsangphíatây,đóngđôởPhếKhâu.TrưởngsửHânxưalàmquancoingụcởLịchDương vốn có ơn vớiHạngLương, đô uýĐổngẾ trước đã khuyênChươngHàmđầuhàngnướcSở,chonênHạngVươnglậpTưMãHânlàmTắcVương,caitrịtừphíađôngHàmDươngchođếnHoàngHà,đóngđôởLịchDương,ĐổngẾđượclàmĐịchVương,caitrịđấtThượngQuận,đóngđôởCáoNô.HạngVươngđểNguỵVươnglàBáolàmTâyNguỵVương,cai trị đất HàĐông, đóng đô ở BìnhDương. ThânDương ởHàKhâu làngườitôiyêucủaTrươngNhĩ,đãlấyđượcquậnHàNam,vàđóngquânSởtrên Hoàng Hà, cho nên được lập làm Hà Nam Vương, đóng đô ở LạcDương.

HànVươngtênlàThànhvẫnởđấtcũ,đóngđôởDươngĐịnh.TướngnướcTriệulàTưMãNgangđãlấyđượcHàNộivàđãcónhiềulầnlậpcông,chonênđượclậplàmÂnVương,caitrịởđấtHàNội,đóngđôởTriềuCa.HạngVươngđổiTriệuVươngtênlàYếtlàmĐạiVương.ThừatướngnướcTriệu làTrươngNhĩ vốnhiền lại theoHạngVũvàoQuanTrung chonênđượclậplàmThườngSơnVươngcaitrịđấtTriệuđóngđôởTươngQuốc.ĐươngDươngQuânKìnhBốlàmtướngnướcSở,thườnglậpcôngđầutrongquân đội, cho nên được lập làmCửuGiangVương, đóng đô ở Lục.NgôNhuếlàmlệnhởBàDương,thườngđốcsuấtBáchViệt[tênchungđểchỉtấtcảViệttộc,ởdãynúiNgũLĩnh,saukhinướcViệtbịnướcSởdiệt.VàocuốiđờiChiếnquốccóÂuViệtởphíanamChiếtGiang,MânViệtởPhúcKiến,DươngViệtởQuảngĐông.]đểgiúpchưhầu, lại theoHạngVũvàoQuanTrungchonênđược lập làmHànhSơnVương,đóngđôởđấtTrâu.CungNgaolàmtrụquốccủaNghĩaĐế,đãđemquânđánhNamQuân, lậpđượcnhiềucôngchonênđược làmLâmGiangVương,đóngđôởGiangLăng.HạngVươngđổitênYênVươngHànQuảnglàmLiêuĐôngVương.TướngnướcYên làTangĐồđã theoSởcứuTriệu, sauđó lại theoHạngVũvàoQuan Trung cho nên được lập làmYênVương, đóng đô ở đấtKế.HạngVươngđổiTềVươnglàĐiềnThilàmGiaoĐôngVương.

TướngnướcTềlàĐiềnĐôđãcùngHạngVươngcứuTriệu,sauđólạitheoHạngVươngvàoQuanTrungchonênđượclậplàmTềVương,đóngđôởLâmTri.ĐiềnAn,(cháucủaTềVươngKiếnbịTầngiết)khiHạngVũvượtquasôngcứuTriệu,đãlấylạiđượcmấythànhởTếBắcrồiđembinhđầuhàngHạngVũ, chonênđược lập làmTếBắcVương,đóngđôởBắcDương.

ĐiềnVinh đãmấy lần không nghe theoHạngVương, lại không chịuđembinhtheoquânSởđánhTầnchonênkhôngđượcphongđất.ThànhAnQuânTrầnDưbỏtướngấnmàđi,khôngtheoHạngVươngvàoQuanTrung,

nhưngnghenóiông ta làngườihiền,cócôngvớinướcTriệu, lạinghe tinông ta lúcbấygiờởNamBì, chonênphongchobahuyệnởxungquanhđấy. Tướng của PhiênQuân làMaiQuyên lập được nhiều công, cho nênđượcphongthậpvạnhộhầu.

HạngVươngtựlậplàmTâySởBáVương,caitrịchínquận,đóngđôởBànhThành.

Nămthứnhất,thángtư,đờinhàHán(206)cácchưhầuđềubãibinhvàtrởvềnướcmình.HạngVươngvềnước,saingườiđổiNghĩaĐếđinơikhác,nói: -Cácvịđếvươngngàyxưanướcvuôngngàndặmđềuở thượng lưudòngsông.

ChonênHạngVương sai đổiNghĩaĐếđiTrườngSa, ởSâmHuyện.HạngVươnglạigiụcNghĩaĐếđi.QuầnthầncủaNghĩaĐếdầndầntrởmặt,HạngVương bèn bímật saiHành SơnVương vàLâmGiangVương giếtNghĩaĐếở trênsôngTrườngGiang.HànVươnglàThànhkhôngcóquậncông,HạngVươngkhôngchovềnước,đưavềBànhThành, lại sai ngườigiếtđi.TangĐồvềnướcmình,muốnđuổiHànQuảnđiLiêuĐông,nhưngQuảngkhôngnghe,TangĐồgiếtQuảngởVôChungvà lấy luônđất củaQuảngđểlàmvương.

ĐiềnVinhnghetinHạngVũđãđổivuaTềlàThịđiGiaoĐông,vàlậptướng nước Tề là Điền Đô làm Tề Vương, liền nổi giận, không cho TềVươngđiGiaoĐông,rồigiữlấynướcTềlàmphản,vàđónđánhĐiềnĐô.ĐiềnĐôbỏchạysangSở.TềVươnglàThị,sợHạngVươngnênbỏtrốnvềnướcmình làGiaoĐông.ĐiềnVinhnổigiận,đuổi theo,giếtTềVươngởTứcMặc.VinhbèntựlậplàmTềVương,đemquânvềhướngtây,giếtvuaTềBắclàĐiềnAn,làmvuacảTamTề(tứcTề,TềBắcvàGiaoĐông.)

VinhgiaoấntướngquânchoBànhViệt,ra lệnhchoylàmphảnởđấtLương.TrầnDưngầmsaiTrươngĐống,HạDuyệtnóivớivuaTềlàĐiềnVinh: -HạngVương làmchúa tể thiênhạ,nhưngkhôngcôngbình.Ông tachotấtcảcácvuacũlàmvươngởnhữngđấtxấu,cònchoquầnthần,tướngtácủaôngtalàmvươngởnhữngnơiđấttốt,đuổichủcũcủamìnhlàTriệuVươnglênphíaBắc,ởđấtĐại.Dưnàycho làkhônghợp lý.Nghe tinđạivươngkhởibinh,lạikhôngchịunghelốixửtríbấtnghĩa,xinđạivươnggiúpbinhlínhchoDưnày.TôixinđánhThườngSơnđểphụclạiTriệuVương.Tôixinlấynướcấylàmràogiậuchonướcđạivương.

TềVương bằng lòng, liền sai quân đi đếnTriệu. TrầnDư đem tất cảquâncủabahuyệncùnghợpsứcvớiTềVươngđánhThườngSơn,phátanquâncủaThườngSơnVương.TrươngNhĩbỏchạytheoHán,TrầnDưđónYết,trướcđấylàmTriệuVươngởđấtĐại,đưavềTriệuVươngbènlậpTrầnDưlàmvươngđấtĐại.

8.TìnhhìnhchiếnsựgiữaHánvàSởtrongbốnnămBấygiờHánquayvềbìnhđịnhTamTần(TamTần:banướcUng,Tắc

vàĐịch,ở trênđãnói,HạngVũchiađấtTầnlàmbaphần,phongchocáctướng cũ của Tần). HạngVương nghe tin HánVương đã lấy đượcQuanTrung,lạiđemquânvềhướngđôngnướcTề,nướcTriệulàmphảnchốnglạimình, liềnnổigiận,bènphongTrịnhXương trướckia làmhuyện lệnhđấtNgô,làmHànVươngđểchốnglạiHán,saibọnTiêuCôngGiácđánhBànhViệt.BànhViệtđánhlạibọnTiêuCôngGiác.HánVươngsaiTrươngLươngđichiêuhàngởHàn,vàđưathưchoHạngVương,nói:

HànVươngkhôngđượcđốixửnhưlờigiaoướcchonênmuốnlấyQuanTrung.Nayđượcnhư lờigiaoướccũ thì thôi,khôngdámđemquân sanghướngđông(Tức làđãđược làmvươngởQuanTrung(TamTần)như lờihứacủaSởHoàiVương)nữa.

HánVươnglạilấythưcủaTềvàLươnglàmphảnđưachoHạngVươngvànói:-NướcTềmuốncùnghợpsứcvớinướcTriệuđểtiêudiệtnướcSở.

Vìvậy,Sởkhôngcóýđịnhđemquânvềhướng tây, lạiđemquânvềhướngbắcđểđánhTề.SởđòiCửuGiangVươngBốđembinhđitheo,Bốcáo bệnh không đến, sai tướng mang mấy ngàn quân lại. Vì vậy HạngVươngoánBố.

MùađôngnămthứhainhàHán(205),HạngVươngđemquânvềhướngbắc,đếnThànhDương.ĐiềnVinhcũngđembinhđếngiaochiến.ĐiềnVinhđánhkhônglại,chạyđếnBìnhNguyên.DânBìnhNguyêngiếtĐiềnVinh.HạngVũbènđemquânđitheophíabắc,sanphẳngvàđốtthànhquáchnhàcửacủaTề,chônsốngtấtcảquânlínhcủaĐiềnVinhđầuhàng,tróivàbắtnhữngngườigiàcả,đànbàcongáilàmtù,lấyđấttừTềđếnBắcHải,tànsátrất nhiều.NgườiTềhợpnhau lại làmphản.Vì vậy, emcủaĐiềnVinh làĐiềnHoành,thuthậpđượcmấyvạnlínhTềđãđitrốntừtrước,làmphảnởThành Dương. Hạng Vương vì vậy phải dừng lại, đánh mấy trận, nhưngkhônghạđược.

Mùa xuân,HánVương cầm quân của năm nước chư hầu, tất cả nămmươisáuvạnngười,kéovềhướngđôngđểđánhSở.HạngVươngnghevậybènsaicác tướngđánhnướcTề,cònmình thìđembavạn tinhbinhđivềhướng nam đất Lỗ, qua thành Hồ Lăng. Tháng tư, quân Hán đều đã vàoBànhThành,thucủacảichâubáu,gáiđẹp,ngàynàocũngđặttiệcrượuhộihọp linhđình.HạngVươngbènđemquânvềhướng tây, sángsớmđiquaTiêuhuyện,đánhquânHán,rồikéovềhướngđôngđếnBànhThành.Giữatrưa, Hạng Vũ phá tan quân Hán, quân Hán đều bỏ chạy, xô nhau nhảyxuống sôngCốc và sông Tứ.HạngVương giết hơnmười vạn quânHán,quânHánđềubỏchạysanghướngnamvềphíanúi.QuânSởlại truykích

đếnphíađôngLinhBích,trênsôngTuyThủy.QuânHánrútluibịquânSởđánhráoriết,giếtrấtnhiều.HơnmườivạnquânHánđềunhảyxuốngsôngTuyThủy.Nướcsôngvìvậykhôngchảyđược.HạngVươngvâyquânHánbavòng.Lúcbấygiờ,cómộttrậngiótothổitừphíatâybắc,bẻgãycây,lậtthốcmáinhà,làmbaycátđá,banngàytốiđen.GióthổithẳngvàoquânSở,quânSởrốiloạn,tanrã.Nhờthế,HánVươngmớitrốnthoátvớimấyngườikỵbinh.HánVươngmuốnđiquađấtBáiđểđemcảgiađìnhvềhướngtây.QuânSởcũngchongườiđuổitheođếnBái,bắtgiađìnhHánVương,cảnhàđều trốn và không gặp Hán Vương. Hán Vương đến gặp Hiếu Huệ, LỗNguyên[HiếuHuệsaunàynốingôiLưuBangtứclàHuệĐế.LỗNguyênlàcongáiLưuBang.NhữngtênHiếuHuệ,LỗNguyênđềulàđặtsaukhichết,lúcbấygiờHiếuHuệtênlàDoanh],trênđườngcáibènmanglênxecùngđi.KỵbinhcủaSởđuổi theo.HánVươngvộivãquáđẩyHiếuHuệvàLỗNguyênxuốngxe.ĐằngCôngbướcxuốngđưahaingườilênxe,làmnhưthếbalần[Chitiếtđiểnhình,nêurõsựvộivãvàhoảnghốtcủaLưuBang.].

ĐằngCôngnói:-Tuygấp,khôngthểđinhanh,nhưnglẽnàolạibỏđi?Thế rồi trốn thoát được. Hán Vương cho tìm Thái Công và Lữ Hậu,

nhưngkhônggặp.ThẩmTựCơ theoTháiCôngvàLữHậu lén lút đi tìmHánVương,khôngngờgặpquânSở.QuânSởbènđưahọvềbáovớiHạngVương.HạngVươnggiữhọlạiởtrongquân.

Bấygiờ,anhcủaLữHậulàChuLữHầulàmtướngHán,đóngquânởHạẤp.HánVươnglẻnđếnđótheoChuLữHầu,dầndầnthulạiđượcquânsĩ.KhiđếnHuỳnhDương,cácquânbạitrậntrướcđềutậphợplại.TiêuHàcũngđiềuđộngtấtcảnhữngngườigiàtrẻkhôngđúngtuổiđăngbinhởQuanTrung đếnHuỳnhDương. Thế quânHán lạimạnh.Quân Sở xuất phát từBànhThành, thừa thắngđuổi theo, cùngquânHánđánhnhauởphía namHuỳnhDương,giữamiềnKinhấpvàSáchĐình.QuânHánđánhquânSởthua.Vìvậy,Sởkhôngthểđemquânđivềhướngtây.

TrongkhiHạngVươngcứuBànhThành,đuổiHánVươngđếnHuỳnhDương,thìĐiềnHoànhcũngnhânđấythuphụcđượcnướcTề,lậpconcủaĐiềnVinh làQuảng làmTềVương. Sau khiHánVương thất bại ởBànhThành,cácnướcchưhầu lại theoSởmàchống lạiHán.HánđóngquânởHuỳnh Dương, xây đường ống ra đến Hoàng Hà để lấy lúa ở kho NgaoThương.

NămthứbanhàHán(104),HạngVươngmấylầnđemquânđánhcướpđườngốngcủaHán.HánVươngthiếulươngthực,losợxinhoà,cắtđấttừHuỳnhDươngsangphíađôngvềHán.HạngVươngmuốnnghetheo.LịchDươngHầulàPhạmTăngnói:-ĐốiphóvớiHánthìdễthôi!Naybỏcơhộinàymàkhônglấy,vềsausẽhốihận.

Hạng Vương bèn cùng Phạm Tăng vây Huỳnh Dương rất gấp. HánVương lo lắng, bèn theo kế của Trần Bình ly gián Hạng Vương. HạngVươngsaisứgiảđến.HánVươngsailàmcỗtháilao[ngàyxưalàmcỗcóthịtbò, thịt dê, thịt lợn thìgọi là cỗ thái lao,đâyýnóimộtbữa tiệc longtrọng.]đemđến,cóvẻmuốnmờisứgiảăn.Nhưngkhithấysứgiảthìgiảvờkinhngạcmà rằng: -Ta tưởng là sứgiả củaÁphụ, lại hoá ra sứgiả củaHạngVương!

Liềnbưngcỗđi,đemthứcăntồirachosứgiảcủaHạngVươngăn,sứgiảvềbáovớiHạngVương.HạngVươngbènnghiPhạmTăngtưthôngvớiHánnêntướcbỏquyềncủaTăng.PhạmTănggiậnlắm,nói:-Việcthiênhạđãbìnhđịnhxongrồi!Xinquânvươngtựlolấy.Chophépthầnđượcmangxácvềlàmmộtngườidânthường.

HạngVươngbằnglòng.PhạmTăngđichưađếnBànhThành,nổiungởlưngmàchết.

TướngcủaHánlàKỷTín,nóivớiHánVương:-Nayviệcđãgấp,xinchotôivìnhàvuamàgiảlàmvuađểlừaquânSở.Nhưthếnhàvuacóthểcảitrangmàtrốnthoát.

HánVươngbènđangđêmchođưacongáiracửađôngHuỳnhDươngvàhaingànngườimangáogiáp,quânSởđánhvàobốnmặt.KỷTíncưỡixehoàngốc(Xenhàvualợpvải,màuvàngnêngọilàhoàngốc.)cắmcờtảđạo(cáicờbằnglôngchimtreoởbêntráixenhàvua),nói:-Trongthànhlươnghết!HánVươngxinhàng!

QuânSởđềuhô"vạntuế!"HánVươngcùngvàimươikỵbinhtheocửatâythànhmàra,chạyđến

ThànhCao.HạngVươngthấyKỷTínliềnhỏi:-HánVươngởđâu?KỷTínnói:-HánVươngđãrarồi!HạngVươngthiêusốngKỷTín.HạngVươngsaingựsửđạiphulàChuHà,TungCôngvàNguỵBáogiữ

HuỳnhDương.ChuHàvàTungCôngbànnhau:-Khólònggiữnổithànhtrìvớimộtôngvuaphảnquốc(NguỵBáotrướckiađãcólầnlàmphảnchốnglạiLưuBang).

Bèn cùng nhau giếtNguỵBáo.Quân Sở hạ thànhHuỳnhDương, bắtsốngChuHà.HạngVươngbảoChuHà:-Nếungươichịulàmtướngcủata,tasẽchongươilàmthượngtướngquân,vàphongchobavạnhộ.

ChuHàđáp:-MàynếukhôngđầuhàngHán, thìHánsẽcầmtùmày!MàykhôngđịchnổiHánđâu!

Hạng Vương nổi giận, bỏ Chu Hà vào vạc sôi và giết luôn cả TungCông. Hán Vương thoát khỏi Huỳnh Dương, chạy về phía nam, vào đấtUyểnvàđấtDiệp,gặpCửuGiangVươnglàKìnhBố.HánVươngthuthập

quânđội,lạivàogiữThànhCao.NămthứtưnhàHán(203),HạngVươngtiếnquânvâyThànhCao,Hán

VươngbỏtrốnrakhỏicửabắcThànhCaovớiĐằngCông,vượtquaHoàngHà,chạyđếnTuVũ,nhậpvàoquâncủaTrươngNhĩ,HànTín.Các tướngđều dần dần ra khỏi Thành Cao, đi theo Hán Vương. Quân Sở lấy đượcThànhCao,muốnđivềhướngtây.HánsaiquânchốnglạiởđấtCủng,làmchoquânSởkhôngđivềhướngtâyđược.

Bấygiờ,BànhViệtđãvượtquaHoàngHà,đánhđấtĐôngAcủaSở,giết tướngcủaSở làTiếtCông.HạngVương liền thânhànhđemquânvềhướngđôngđánhBànhViệt.HánVươngđượcbinhcủaHoàiÂmHầu(tứcHànTínlúcấychưaphong,đâylànhàlàmsửtheotướcphongsaumàchép)muốnvượtquaHoàngHàđivềNam.TrịnhTrungnóiHánVươngdừnglại,đóngquânởHàNội,saiLưuGiảđemquângiúpBànhViệt,đốtlươngthựccủaSở.HạngVươngđemquânvềhướngđông,đánhpháquânBànhViệt,BànhViệtbỏchạy.HánVươngđemquânvượtquaHoàngHà,lấylạiđượcThànhCao, đóngquânởQuảngVũ, lấy lương thựcở khoNgaoThương.Saukhiđãbìnhđịnhxongmiềnđông,HạngVươngđembinhsanghướngtâygặpquânHánởQuảngVũ,haibêngiữnhaumấytháng.

Lúc bấy giờ,BànhViệt thường làm phản ở đất Lương, cắt đứt lươngthựccủaSở.HạngVươnglolắng,dựngmộtcáithớtcao,đặtTháiCônglêntrên,vàsaingườinóivớiHánVương:-NếukhôngđầuhàngngaythìtanấuchếtTháiCông.

HánVươngnói:-TavàHạngVũđềungoảnhmặtvềhướngbắc,chịumệnhlệnhcủaHoàiVươngvàđã"giaoướclàmanhem",chatatứclàchangươi,ngươimuốnnấuchangươithìchiachotamộtbátcanhvới!

HạngVươnggiận,muốngiếtTháiCông.HạngBánói:-Việcthiênhạchưabiếtnhưthếnào,vảchăngngườiđãloviệcthiênhạthìkhôngnhìnđếnviệcnhà,cógiếtôngtacũngvôích,chỉtăngthêmtaihọamàthôi.

HạngVươngnghetheo.QuânSởvàquânHángiằngconhau,chưaaithắngai,traitrángkhổsở

vìphảiđilính,ngườigiàyếumệtnhọcvìlovậntảilươngthực,HạngVươngnóivớiHánVương:-Mấynămnay,thiênhạxaoxuyếnkhốnkhổ,chỉvìhaichúngta.

HạngVươngmuốncùngHánVươngkhiêuchiến,quyếtmộtphensốngmái,khôngnênlàmkhổnhândânthiênhạnữa.

HánVươngcườimàrằng:-Tachỉđấutrí,khôngthèmđấulực.HạngVươngsaitrángsĩrakhiêuchiến.HánVươngcóviêntướnggiỏi

bắnlàLâuPhiền.BalầnquânSởrakhiêuchiến,đềubịLâuPhiềnbắnchết.HạngVương trợnmắtquát (mộtchi tiếtđiểnhìnhcủaHạngVũkhichiến

đấu).LâuPhiềnmắtkhôngdámnhìn,taykhôngdámbắn,liềnbỏchạyvàothành,khôngdámranữa.HánVươngsaingườilẻnrađểhỏi,thìbiếtđólàHạngVương.HánVươnghoảngsợ.

ThếrồiHánVươngvàHạngVươnggặpnhauởkheQuảngVũvànóichuyện với nhau.HánVương kể tộiHạngVương.HạngVương nổi giận,muốnđánhnhaumột trận,HánVươngkhôngnghe.HạngVươngdùngcáinỏngầmbắntrúngHánVương.HánVươngbịthươngchạyvàoThànhCao.

HạngVươngnghetinHoàiÂmHầuđãlấyđượcHàBắc,pháđượcTề,Triệu,lạimuốnđánhSở,bènsaiLongThưđếnđánh,HoàiÂmHầucùngkỵtướnglàQuánAnhđánhquânSởthuato,giếtLongThư.HànTínnhânđótựlậplàmTềVương.HạngVươngnghetinquâncủaLongThưthuatrận,saiVũThiệp,ngườiVuThai,đếnkhuyếndụHoàiÂmHầu,HoàiÂmHầukhông nghe (XemHoài ÂmHầu liệt truyện). Bấy giờ Bành Việt lại làmphản,lấyđượcđấtLương,cắtđứtlươngthựccủaSở.HạngVươngbảobọnHảiXuânHầu,đại tưmã làTàoCửurằng: -PhảigiữThànhCaochocẩnmật!NếuquânHánkhiêuchiến,thìchớđánhnhauvớichúng,chỉđừngchochúngđivềhướngđôngmà thôi.Saumười lămngày,nhấtđịnh tasẽgiếtBànhViệt,bìnhđịnhđượcđấtLương,vàlạivềđâyvớitướngquân.

Hạng Vương đem quân về hướng đông đánh thành Trần Lưu, NgoạiHoàng.ThànhNgoạiHoàngkhônghạđược.Phảiđánhmấyngàymớiđầuhàng.HạngVươnggiận,bắtbuộc tấtcảcon trai từmười lăm tuổi trở lên,đềuphảiđếnphíađông thànhấy,muốnchônsốnghọ.Con traicủahuyệnlệnhNgoạiHoàngmớimườibatuổi,đếnnóivớiHoàngVương:-BànhViệtcưỡngép,NgoạiHoàngsợnênphảihàng,chờđợiđạivương.Nếuđạivươngđếnlạichônsốnghọ,trămhọcònlòngnàomuốntheođạivươngnữa!NếulàmthếthìtừđâyvềhướngđôngcònhơnmườithànhcủađấtLươngsẽđềusợhãi,khôngaichịuđầuhàngđâu.

HạngVươngcholàphải,bènthanhữngngườiởNgoạiHoàngkhỏibịchônsống.ThếrồicácthànhtừđósangphíađôngchođếnTuyDươngnghevậyđềutranhnhauđầuhàngHạngVương.

Quảnhiên,HánmấylầnkhiêuchiếnvớiquânSở,quânSởkhôngchịura.Hánsaingườimắngnhiếcnămsáungày.ĐạitưmãgiậnđemquânvượtquasôngTựThủy,quânlínhvừamớiragiữasông,bịquânHánđánhúpphátan quân Sở, lấy tất cả của cải tiền bạc của nước Sở. Đại tưmã là Cữu,trưởngsửlàẾ,TắcVươnglàHânđềuđâmcổchếtgiữasôngTựThủy.ĐạitưmãCữunguyêntrướclàmquancoingụcởđấtKỳ,trưởngsửHâncũnglàquancoingụcởđấtLịchDương,haingườitrướccóơnvớiHạngVươngchonênđượcHạngVươngtínnhiệm.Lúcbấygiờ,HạngVươngởTuyDương,nghetinHảiXuânHầuthua,liềnđemquânvề.QuânHánđangvâyChung

LyMuộiởphíađôngHuỳnhDương,HạngVươngđến,quânHánsợSởchạyvàonơihiểmtrởhết.LúcbấygiờbênHánquânthịnh,lươngnhiều,quâncủaHạngVươngmệtnhóc,lươnghết.HánsaiLụcGiảnóivớiHạngVươngxinThái Công. HạngVương không nghe. HánVương bèn giao ước với HánVươngchiagiữathiênhạ:từHồngCâuvềtâylàthuộcHán,từHồngCâuvềđônglàthuộcSở.HạngVươngliềnchochavàvợHánVươngvề.Quânsĩđềuhô:"Vạntuế!"HánVươngbènphongHầuCônglàmBìnhQuốcCông.HầuCôngtừđóbịyêntrí,khôngđượcyếtkiếnnữa.

HánVươngbảo:-Đólàkẻbiệnsĩgiỏinhấtthiênhạ,ởđâuthìnướcấysẽnghiêngđổ,chonênhiệulàBìnhQuốcQuân.

9.CáichếtcủaHạngVũHạngVươngsaukhiđãgiaoước,rútquânvềhướngđông.HánVương

muốnđivềhướngtây,TrươngLương,TrầnBìnhnói:-Hánđãcóđượchơnmộtnửathiênhạ,chưhầuđềutheo.NướcSởquânsĩmệt, lươngthựchết,chínhlàlúctrờilàmmấtnướcSở.Chibằngnhâncơhộinàymàđánhlấy.Naythakhôngđánh,tứcnhưlờingườitanói,"nuôihổđểlạigâymốilochomìnhvềsau".

HánVươngnghetheo.NămthứnămnhàHán(-202),HánVươngtheođánhHạngVươngđến

phía namDươngHạ, đóng quân lại đấy, hẹn vớiHoàiÂmHầuHànTín,KiếnThànhHầuBànhViệthiệpsứcđểđánhquânSở.HánVươngđếnCốLăng,nhưngbinhcủaTínvàViệtkhôngđến.QuânSởđánhquânHánthuato.HánVươnglạivào thành,đàohàosâuđểgiữ.HánVươngbảoTrươngTửPhòng:-Chưhầukhôngtheolờigiaoước,làmthếnàobâygiờ?

TửPhòngnói:-QuânSởsắpvỡ,nhưngTín,Việtvẫnchưađượcphongđất,họkhôngđếnlàphải.Nếunhàvuabiếtchiathiênhạchohọthìgọihọsẽđếnngay.Khônglàmđượcthế,đạisựchưabiếtnhưthếnào.NếunhàvuacóthểphongchoHànTíncácmiềntừđấtTrầnsangphíađôngchođếnbiển,phongchoBànhViệtcácmiềntừphíabắcTuyDươngchođếnCốcThànhđểchohọtựchiếnđấu,thìdễđánhbạiSởlắm.

HánVươngnói:-Phảiđấy.HánVươngbènsaisứgiảđếnnóivớiHànTín,BànhViệt:-Hãychung

sứcđánhSở.NếupháđượcSởthìtừđấtTrầnvềphíađôngchođếnbiểnsẽphongchoTềVương,từphíabắcTuyDươngchođếnCốcThànhsẽphongchoBànhtướngquốc.

Sứgiảđến,HànTín,BànhViệtđềubáo:-Xintiếnquântứcthì.HànTínbèntừTềđến,hộivớiquânLưuGiả,từThọXuânxuấtphátrồi

cùngkéođi,làmcỏThànhPhuvàđếnCaiHạ.ĐạiTưMãChuÂnphảnlạiSở, lấyquâncủađấtThưđếntiêudiệtđấtLục, lạiđiềuđộngcảquânCửuGiangtheoLưuGiảvàBànhViệt.TấtcảđềuhọpởCaiHạ,hướngvàophíaHạngVương.

HạngVươngđóngquânởtrongthànhCaiHạ,binhít,lươnghết.QuânHánvàquânchưhầubổvâymấyvòng.Đangđêm,HạngVươngnghequânHánởbốnmặtđềuhátgiọngSở,HạngVươngliềnkinhhoảngnói:-HánđãlấyđượcSởrồisao?SaomàngườiSởđôngnhưthế?

ĐangđêmHạngVươngthứcdậy,uốngrượutrongtrướng.Cómỹnhânthường đi theo tên là Ngu, có con ngựa thường cưỡi tên là Chuy, HạngVươngđauđớn,cảmkháilàmbàithơ:

Sứcnhổnúi,khitrùmđời,

NgựaChuychùnlại,bởithờikhôngmay!Ngựasaochùnlạithếnày?NàngNgu,biếttínhsaođâyhỡinàng?HạngVươngcamấylần,mỹnhânhọatheo(saulúchát,NguCơtựsát).

HạngVươngkhócchảynướcmắt!Tảhữuđềukhóc,khôngaicóthểngẩngđầulênnhìn!

HạngVươngbènlênmìnhngựa,trángsĩcưỡingựaởdướicờhơntámtrămngười,đangđêmphávỡvòngvây,xôngraphíanam,phingựachạy.Đến tảng sáng, quânHánmới biết, sai kỵ tướng làQuánAnhmang nămngànkỵbinhđuổitheo.HạngVươngvượtquasôngHoài,quânkỵtheokịpchỉcònhơntrămngười.

HạngVươngđếnÂmLănglạcđường,hỏimộtcụgiàlàmruộng.Cụgiànóidối,bảo:-Điquabêntrái!

HạngVươngrẽquabêntrái,savàotrongđồnglầy,chonênquânHánđuổikịp.HạngVươnglạiđemquânđivềphươngđông,đếnĐôngThành,bấygiờ chỉ cònhaimươi támkỵbinh.KỵbinhHánđuổi theomấyngàn.HạngVươngtựliệuchẳngthoátđược,bảocáckỵbinh:-Tatừđidấybinhđếnnayđãtámnămtrời,mìnhtrảiquahơnbảymươitrận,aichốngcựthìbịđánhbại,đánhđâuthìhọphảichịuphục,chưatừngthuachạybaogiờ.Rốtcụclàmbáthiênhạ.Thếmànayphảichịukhốnkhổởđây,đólàtrờihạita,chứ không phải tội ta đánh không giỏi. Ngày nay thế nào cũng chết, tanguyệnvìcácngươiquyếtchiến,nhấtđịnhphảithắngbalần,vìcácngươi,phávòngvây,chémtướng,chặtcờ,đểcácngươibiếtrằngđấylàtrờihạitachứkhôngphảilỗitạitađánhkhônggiỏi.

HạngVươngbènchiakỵbinhrabốnđội,quayvềbốnphía.QuânHánvâyHạngVươngmấyvòng.HạngVươngnóivớicáckỵbinh:-Taxincácngươigiếttêntướngkia!

HạngVươngsaiphingựaxuốngcảbốnmặt,hẹnxôngquaphíađôngnúirồitậphợplàmbanơi.HạngVươngbènthétlớn,phingựaxuống,quânHánđềugiạtramộtbên,HạngVươngchémmộtviêntướngHán.BấygiờXíchTuyềnHầulàmtướngHánđuổitheoHạngVương.HạngVươngtrợnmắt quát,XíchTuyềnHầungười ngựa đều hoảngkinh, chạy lui đếnmấydặm.

HạngVươngcùngquânkỵtậphợplạilàmbanơikhácnhau,quânHánkhôngbiếtHạngVươngởđâu,bènchiaquânlàmbavàvâylạilầnthứhai.HạngVươngbènphingựachémmộtviênđôuý,giếtmấytrămngười, rồihợpcáckỵbinhlạithìchỉmấthaikỵbinhmàthôi.HạngVươngbènhỏicáckỵbinh:-Thếnào?

Kỵbinhđềucúirạpxuốngthưa:-Đúngnhưlờiđạivươngđãnói.

HạngVươngmuốnđisangphíađông,vượtsôngÔGiang.NgườiđìnhtrưởngÔGiangcắmthuyềnđợi,bảoHạngVương:-GiangĐôngtuynhỏ,đấthàngngàndặm,dânvàimươivạn,cũngđủlàmvương.Xinđạivươngmaumauvượtsông.Naychỉmộtmìnhthầncóthuyền,quânHánđếnkhôngcócáchgìvượtqua.

HạngVươngcườimàrằng: -Trờihại ta, tavượtquasông làmgì!VảchăngTịchnàycùngtámngàyconemGiangĐôngvượtTrườngGiangđivềhướngtây,naykhôngcònlấymộtngườitrởvề!dùchocácbậcchaanhởGiangĐôngthươngta,chotalàmvương,tacũngcònmặtmũinàomàthấyhọnữa.Dùhọkhôngnói,Tịchnàyháchẳngthẹntronglòngsao?

Bènbảođìnhtrưởng:-Tabiếtônglàbậctrưởnggiả,tacưỡiconngựanày,nămnămnayđiđếnđâucũngvôđịch,thườngmộtngàyđingàndặm,takhôngnỡgiết,xinbiếuông.

HạngVươngbènsaikỵbinhđềuxuốngngựađibộ,cầmkhígiớingắnđểtiếpchiến.MộtmìnhTịchgiếtmấytrămquân.HạngVươngthânbịhơnmườivếtthương,quaylạithấykỵbinhtưmãcủaHánlàLữMãĐồng,bènnói:-Ôngcóphảilàngườicốnhâncủatađókhông?

LữMãĐồng quaymặt nhìnHạngVương và chỉ choVươngẾ nói: -HạngVươngđókìa!

HạngVươngnói: -TangheHánmuađầutangànvàng,phongấpvạnhộ.Talàmơnchonhàngươiđây.

Nóirồi,HạngVươngtựđâmcổchết.Vương Ế lấy đầu, các kỵ binh khác giày xéo lên nhau dành Hạng

Vương, giết nhaumấymươi người (chi tiết tuy nhỏ, nhưng đầy tính chấtchâmbiếm).MãivềsaulangtrungkỵlàLữThắng,DươngVũ,DươngHỷ,LữMãĐồngđềumỗingườiđượcmộtphần.Nămngườihọpnhauchắplạixácthìthấyănkhớp.Vìvậy,chiađấtphongralàmnăm:LữMãĐồngđượcphonglàmTrungthủyhầu,VươngẾlàmĐỗdiễnhầu,DươngHỷlàmXíchtuyềnhầu,DươngVũlàmNgôphònghầu,LữThắnglàmNiếtdươnghầu.

HạngVươngchếtrồi,đấtSởđềuhàngHán,riêngLỗkhôngchịuhàng.HánliềnđemquâncảthiênhạđếnmuốntiêudiệtdânLỗ.NhưngvìLỗbiếtgiữlễnghĩa,vìchúachịuchếtđểgiữkhítiết,HánVươngbènsaicầmđầuHạngVươngđếnchodânLỗxem.PhụhuynhnướcLỗbènđầuhàng.Lúcđầu, Sở Hoài Vương phong Hạng Tịch làm Lỗ Công, đến khi Tịch chết,nướcLỗđầuhàngcuốicùngchonênchôncấtHạngVươngởCốcThànhtheolễLỗCông,HánVươngcửai,khóc,rồiđi.

DònghọHạngVươngđềukhôngbịHánVươnggiết.HánVươngphongHạng Bá làmXạ dương hầu. Đào hầu, Bình cao hầu, Huyền vũ hầu đềungườihọHạng,chođổihọlàmhọLưu.

10.NguyênnhânthấtbạicủaHạngVũ.TháiSửCôngnói: tôingheChuSinhnói:"MắtvuaThuấncóhaicon

ngươi [TưMãThiênnhắcđếnmột câu chuyệnhoangđường, truyềnngônchứkhôngphảicholàđúngsựthực].LạinghenóimắtHạngVũcũngcóhaiconngươi.Phải chăng làdòngdõi củavuaThuấn?Saomànổi lênnhanhchóngnhưvậy!NhàTầnlàmhỏngmấtchínhsự,TrầnThiệpđầutiênkhởinghĩa,hàokiệtnổilênnhưong,tranhdànhnhaukhôngthểkểxiết.HạngVũtrongtaykhôngcóquyềnbínhgì,thừathếnổilênnơithảodã,trongbanămliềnđemnămnướcchưhầuđểtiêudiệtTần,phânchiathiênhạ,phongcácvươnghầu,banrachínhlệnhvàtựxưnglàbávương,địavịtuykhôngtrọnvẹnnhưngtừcậncổđếnnay,chưahềcóngườinàonhưthế.ĐếnkhiVũbỏQuanTrung,nhớđấtSở,đuổiNghĩaĐếđểtựlập,thếmàlạitráchcácvươnghầuphảnmìnhthìthựccũngkhóvậy.Tựkhoekhoangcôngtrạng,chỉdùngcáitrícủamìnhmàkhôngchịubắtchướcngườixưa,nóirằngcóthểlấyvõlựcdẹpyênthiênhạ,dựngnghiệpbávương.Nhưngchỉđượcnămnămthìmất nước, thân chết ởĐôngThành, thếmà còn chẳng tỉnh ngộ, không tựtráchmình,thậtlàcólỗi.Lạicòncócâu"Trờihạitachứkhôngphảiđánhkhônggiỏi",háchẳnglầmsao.

[05]CAOTỔbảnkỷ

1.Lailịch2.KhởinghĩaởquậnBái3.LưuBangsaukhikhởinghĩa4.BáiCôngtiếnquânvàoQuanTrungthắnglợi5.LưuBangởQuanTrungđượclòngdânTần

1.LailịchCaoTổngườilàngTrọngDương,ấpPhong,quậnBái,họLưutêntựlà

Quý[TênthậtlàBangnhưngvìhuýnênkhôngviết.TênQuýchứngtỏLưuBanglàconthứba,theothứtự:Bá,Trọng,Quý.].ChalàTháiCông,mẹlàbàLưu.

TrướcđâycómộtlầnbàLưunghỉtrênbờmộtcáiđầmlớn,mộngthấynằmvớimộtvịthần,lúcbấygiờsấmchớpnổilên,trờitốimịt,TháiCôngđếnxemthìthấytrênngườibàcómộtcongiaolong.SauđóbàcómangvàsinhCaoTổ.

CaoTổngườimũigồ,tránrộng,ởcằmvàmácórâutốt,ởbắpvếbêntráicóbảymươihainốtruồi.Tínhnhânhậu,thươngngười,thíchchongười,đầuóc rộngrãi, luôn luônnghĩđếnnhữngmưuđồ lớn,không lođếnviệclàmănvànhữngcôngviệccủanhữngngườitrongnhà.Khilớnlênđượclàmlại, làm đình trưởng [Mười làng thành một đinh, mười đình thành mộthương.]ởsôngTứ.Đốivớitấtcảcácquanlạiởtrongquận,CaoTổđềucoithườngvàđùabỡn,thíchrượuvàgái.

CaoTổthườnguốngrượuchịuởnhàbàgiàVương.Mỗikhisayrượungủ,bàVũvàbàVươngthườngthấycórồngởtrênngườivàlấylàmlạ.MỗikhiCaoTổmuarượuhayngồiuốngthìbaogiờcũngtrảgiágấpmấylần.Đếnkhihaibàthấyviệclạ,cuốimỗinăm,haibàchẻsổnợ[Vìsổnợviếttrên thẻ trehaymiếnggỗ].CaoTổcó lầnđi làmxâuởHàmDương,ungdungnhìnhoàngđếnhàTần,thởdàingậmngùimàrằng:-Chà!mộtngườitrượngphuthìphảilàmthếmớiđược.

LữCôngngườiĐanPhụ,quenthânvớiquanlệnhhuyệnBái,đếnởlàmkháchởBáiđểtránhngườithùnhânđólàmnhàởluôntạiBái.NhữngngườiháomụcvàquanlạiởBáinghenóiquanhuyệncóngườikháchquýđềuđếnmừng.TiêuHà làmchủ lại, nhậnđồmừng củakhách ra lệnh cho các tânkhách.

-Aivàokhôngnộpđủmộtngànđồngtiềnthìphảingồiởdưới.TuyCaoTổchỉlàmđìnhtrưởng,nhưngtínhvốncoithườngcácnhalại

nênyếtkiếnvànóidối:-Tôimangđếnmộtvạnđồngtiền.Kỳthực,chẳngmangmộtđồngnàocả.CaoTổvào,LữCôngrấtkinh

ngạcđứngdậyđónởcửa.LữCônggiỏinghềcoitướng,thấydiệnmạocủaCaoTổ liềnquý trọng,đưavàonhàmờingồi.TiêuHànó: -CáiôngLưuQuýchỉtổnóikhoác,chẳnglàmnênviệcgì.

CaoTổvìcoithường,khinhrẻcáctânkhách,nênbướclênchổcaonhấtmàngồi chẳng chút nhúnnhường.Rượuuốnggần tàn,LữCôngnhân lấymắt rahiệucốgiữCaoTổ lại.SaukhiCaoTổuốngrượuxong,LữCôngnói:

-Tôi từnhỏ thíchxem tướngngười ta,đãxem tướng rấtnhiều,nhưngchẳngngườinàobằngôngQuýcả.XinôngQuýlogìngiữthânmình.TôicócháugáimuốngảlàmkẻnângkhănsửatúichoôngQuý.

Tiệc rượu tan, bàLữgiậnLữCôngnói: -Ôngvẫn thườngmuốn conmìnhcósốkhácthường,muốngảchongườisang,ônghuyệnlệnhđấtBáilàchỗthântìnhhỏiôngkhônggả,saolạihứagảbừachoLưuQuý.

LữCôngnói:-Cáiđókhôngphảilàcáiđànbàcontrẻbiếtđược.Rốt cụcgảcongái choLưuQuý.CongáiLữCôngchính làLữHậu,

sinhHiếuHuệvàcôngchúaLữNguyên.KhiCaoTổ làmđình trưởng, thườngxinnghỉvề thămruộng.LữHậu

cùnghaiconcàyruộngngoàiđồng.Cómộtcụgiàxinăn,điqua.LữHậuchocụăn.CụgiàxemtướngLữHậuvànói:-Bàlàkẻsangtrongthiênhạ.

LữHậunhờôngtaxemtướngHiếuHuệ,ônggiànói:-Bàsởdĩđượcsanglànhờcậucontrainày!

KhixemtướngLỗNguyên,cụgiàcũngbảolàngườisang.Cụgiàđirồi,CaoTổ chợt ở cái nhà bên cạnh đến, LữHậu kể lại đầu đuôi việc ngườikháchxemtướngbamẹconvàbảođềulàngườirấtsang.Caohỏi,LữHậubảo:-Ôngcụđichưaxa.

CaoTổbènđuổitheovàgặp.CaoTổhỏiôngcụ,ôngcụnói:-Cáibàvàhaingườiconhồinãyđềugiốngông.Tướngôngsangkhôngthểnóihết

CaoTổbèncảmtạnói:-Nếuquảthậtnhưlờicụnóithìtôikhôngdámquênơn.

Đếnkhivinhviển,CaoTổkhôngbiếtcụgiàấyởđâu.KhiCaoTổlàmđìnhtrưởng,lấytrelàmmũ,saiviênlínhloviệcđibắt

trộmđếnhuyệnTiếtthuêlàm.CaoTổthườngvẫnđội,đếnkhihiểnđạtvẫnđộithứmũấy.ThứmũấygọilàmũhọLưu.

CaoTổlấychứcvụđìnhtrưởngthaymặthuyệnđưanhữngngườibịđàyđếnLịchSơn.Giữađườngnhiềungườibỏtrốn.CaoTổtựxétđếnnơithìtấtcảđềusẽtrốnhết[TheophápluậtnhàTần,nếuđểngườitatrốnthìbịtộichết.NhậnxétnàychứngtỏlàviệclàmcủaLưuBanglàmộtcái thuậtđểchinhphụclòngngười,bấtđắcdĩmàphảilàm.],chonênkhiđếncáiđầmởphíatâyấpPhongthìbảodừnglạiuốngrượu.Đangđêm,thảtấtcảnhữngngườibịđày,nói:-Cácôngtrốnhếtđi,tôitừnaycũngtrốn.

HơnmườingườitrángsĩtrongsốnhữngngườibịđàytìnhnguyệntrốntheoCaoTổ.

CaoTổuốngrượusay,đangđêmđiquađầm.CaoTổsaimộtngườiđitrước, người đi trước quay về bảo: - Đằng trước có con rắn chắn ngangđường.Xinôngquaylại.

CaoTổđangsaynói:-Kẻtrángsĩđãđithìsợcáigì!

Bèn tiến lên rút kiếm chém rắn.Rắn bị chặt làm đôi. Con đườngmởrộng.Điđượcvàidặm,nhânsaynênngủ.

Người đi sau đến chỗ con rắn, thấy một bà già khóc trong đêm tối.Ngườiấyhỏitạisaolạikhóc.Bàgiàđáp:-Ngườitagiếtcontôichonêntôikhóc.

Ngườiấyhỏi:-Tạisaoconbàbịgiết?Bàgiàđáp:-ContôilàconcủaBạchĐế,,hóalàmrắnnằmnganggiữa

đường,naybịconcủaXíchĐếchém,chonêntôikhóc.Ngườiấycholàbàgiànóidối,địnhđánhthìbàtabỗngbiếnmất.Ngườisauđến,CaoTổtỉnhdậy.AnhtakểchoCaoTổngheđầuđuôi

câuchuyện.CaoTổtrongbụngmừngrỡ,lấylàmtựđắc.Nhữngngười theoCaoTổngàycàngsợCaoTổ.TầnThủyHoàngĐế

thườngnói:-Phíađôngnamcókhíthiêntử.Bènđichơivềphíađôngđểtrấnáp.CaoTổnghi rằngđó làvìmình,bèn trốn tránhgiữamiềnđầmvànúi

giữahaihuyệnMangvàĐàng.LữHậuđicùngngườitađếntìm,thườngvẫngặp.CaoTổlấylàmlạhỏitạisao.LữHậunói:-ChỗôngQuýởthườngcókhímây.Chonênđếnđấythìgặp.

Báicôngtrongbụngvuimừng.ConemđấtBáicóngườinghechuyệnấy,nhiềungườimuốntheo.

Đoạnnàycómộtvàichi tiếthoangđường,điềuđó thường thấy trongmọisáchsửcổ.ĐiềuđángchúýởTưMãThiênlàrấtítgặpnhữngchuyệnhoangđường.Đâylàmộtngoạilệmàcóthểxemlàmộtngoạilệbắtbuộc,khôngthểkhôngnhắcđếnkhinóiđếnvịvuađầutiêncủanhàHán.Cóthểnóiđâylàhìnhthứcbắtbuộcđểlồngvàonhữngnhậnxéthiệnthực,cótínhchấtphêphán.

2.KhởinghĩaởquậnBáiNămthứnhấtđờiTầnNhịThế(209trướccôngnguyên)mùathu,bọn

TrầnThắngnổilênởđấtKỳ.KhiđếnđấtTrầnthìxưngvươnglàTrươngSở[NướcSởmởrộng.].Nhiềuquậnvàhuyệngiếtbọnquanlạicầmđầuhưởngứng theoTrầnThiệp.Viênhuyện lệnhởBáisợ,muốnđemquânBái theoTrầnThiệp.NgườichủlạiTiêuHàvàquancoingụcTàoThamnóivớiviênlệnh:-ÔnglàmquannhàTần,màlạimuốnphảnlạivàđemconemđấtBáitheothìsợhọkhôngnghe.Xinôngtriệutậpnhữngngườitránhởngoài,cóthểđượcvàitrămngười,đểgâyuythếlàmáplựcvớihọ.Nhưthế,ngườitanhấtđịnhphảinghetheo.

ViênlệnhsaiPhànKhoáimờiLưuQuýđến.BèđảngcủaLưuQuýlúcbấygiờđãcóngóttrămngười.PhànKhoáibèntheoLưQuýđến.

Sauđó,viênlệnhhốihậnsợthờithếthayđổichăng,bènsaiđóngcửathànhvàgiữthành,ýmuốngiếtTiêuHàvàTàoTham.TiêuHà,TàoThamsợ,trèoquatườngtrốntránhởnhàLưuQuý.LưuQuýbènviếtchữlênlụabắntênvàothànhbảovớicácvịphụlãoquậnBái:-"ThiênhạcựckhổvìnhàTầnđãlâurồi.Naycáccụtuygiữthànhchoviênhuyệnlệnhnhưngchưhầuđềunổilên,họsẽlàmcỏquậnBái.NhândânđấtBáihãycùngnhaugiếtchếtviênlệnh,chọnconemnàođánglậpthìlậplênđểhưởngứngchưhầu.Làmnhưthếcửanhàsẽđượcnguyênvẹn,nếukhông,chaconđềubịgiếtsạch,chẳngcònlốithoát".

Cácvịphụlãobèncầmđầubọnconemcùngnhaugiếtviênlệnh,mởcửa thànhđónLưuQuý.HọmuốnmờiLưuQuý làmhuyện lệnhđấtBái.Quýnói:-Thiênhạđangrốiloạn,chưhầuđềunổidậy.Naynếucácôngđặtmột viên tướng không giỏi thì thì mai kia chỉ thuamột trận thì chết hết.Khôngphảitôidámtiếcthânmìnhđâu,nhưngtôisợtàihènkhôngthểlàmtrònviệclớnnàycủacácvịvàcủaanhem.Xincửngườitàiđểlàm.

TiêuHà vàTàoThamđều là quan văn, họ tiếc thânmình, sợ lỡ việckhôngthànhthìsaunàythìnhàTầnsẽgiếthếtcảhọ[Nhấnmạnhđiểmbấygiờtuykhởinghĩa,nhưngaicũngsợviệckhôngthành],nênrasứcnhườngchoLưuQuý.Cácvịphụlãocũngđềunói:-BìnhsinhchúngtôicũngnghenhữngđiềukỳlạvàhiếmcócủaLưuQuý.Điềuđóchứngminhôngsẽđượchiểnvinh.Vảlại,khibóimairùavàcỏthithìchẳngaiđượcđiếmtốtnhưôngLưuQuý.

LưuQuýmấylầnnhường,nhưngmọingườikhôngaidámlàmnênlậpLưuQuý làmBáicông [VìbấygiờLưuBangnổidậyđểhưởngứng theoTrầnThiệp.ThiệplàmVươngnênBanglàCông.].

BáicôngsailàmlễthờHoàngĐế,tếXuyVưu[HoàngĐếđượcxemlàtổngườiTrungQuốc.XuyVưuđượcxemlàthầnchiếntranh.]ởBáiĐình,

lấymáubôilêntrống,cờxíđềumàuđỏvìcâuchuyệnconvuaXíchĐếgiếtrắnlàconvuaBạchĐế,chonênôngtachuộngmàuđỏ.

Bọntraitráng,thânhào,quanlạinhưTiêuHà,TàoTham,PhànKhoáiđểutậphợphaibanghìnconemđấtBáitheoLưuQuý.LưuQuýđánhquậnHồLăngvàquậnPhongDưrồivềgiữđấtPhong.

3.LưuBangsaukhikhởinghĩaNămthứhaiđờiTầnNhịThế(208trướccôngnguyên)viêntướngcủa

TrầnThiệplàChuChươngđemquânđivềphíatâyđếnđấtHírồitrởvề,cácnướcYên,Triệu,Ngụy,Tềđềutựlậplàmvua.HọHạngnổidậyởđấtNgô.

BìnhlàmquanGiám[PhápchếnhàTầnởmỗiquậnđặtquanthúcoivềchínhtrị,quanuýcoivềquânsựvàquangiámcoiviệccungcấpchoquânđội.]quậnTứXuyêncủanhàTần,đemquânvâyđánhđấtPhonghaingày.Quý xông ra đánh,Bình bị đánh bại,Quý saiUngXí giữ đất Phong, cònmìnhđembinhđếnđấtTiết.TránglàmtháithúởTứXuyênbịbạiởTiếtnênbỏ chạyở huyệnThích.Tả tưmã củaBái công bắt được thái thú củaTứXuyênlàTrángvàgiếtđi.

Bái côngquayvềđóngquânởCangPhụvàđiđếnquậnPhươngDư,ChuThịđếnđánhPhươngDư,nhưngchưađếnđánh trậnnào,TrầnQuântrướcđấy[TrướckhiBáicônglấyđấtPhong.]saingườinướcNguỵlàChuThị cướpđất này.ChuThị cho người nói vớiUngXỉ [Đoạnnày rắc rối.TrầnThiệpsaiChuThịđiđánhlấyPhươngDư,nhưngChuThịlàmphản,lậpnênnướcNguỵ,choNguỵCửulàmvuaNguỵvàchốnglạiThiệptứclàchốnglạiLưuBang.DođóChuThịkhuyênUngXỉlàtướngcủaLưuBangđầuhàngmình.]:-DânđấtPhongvốnlàdânđấtLươngdờiđếnở,nayđấtNguỵđãbìnhđịnhđượcmấymươithànhrồi,nếuXỉtheovuaNguỵthìvuaNguỵsẽphongchoXỉlàmhầu,giữđấtPhong,nếuXỉkhôngđầuhàngthìsẽlàmcỏtấtcảdânđấtPhong,

UngXỉvốnkhôngmuốntheoBáiCông,nênkhinướcNguỵchongườiđếnchiêuhàng thìXỉquayvềvớiNguỵvàgiữđấtPhong.Bái côngđemquânđánhđấtPhongnhưngkhônglấyđược.BáiCôngbịốmphảitrởvềđấtBái.

BáiCônggiậnUngXỉvàconemđấtPhongphảnlạimình,nghetinnóiNinhQuânngườihuyệnĐôngDươngvàTầnGiađãlậpCảnhCâulàmGiảVương[VìcótinTrầnThiệpbịámsátchết,nênCảnhCâuđượclậplàmGiảVươngtứclàvualâmthời.]ởthànhLưu,bènđếntheohọ,ýmuốnxinquânđểđánhđấtPhong.Lúcbấygiờ tướngcủaTần làChươngHàmđuổi theomộtbiệttướng[Vịtướngcầmriêngmộtcánhquân.]củaTrầnVương,cònNilàmtưmãcủaHàmđemquânvềphíabắcbìnhđịnhđấtSởlàmcỏdânđấtTươngvàbinhđếnđấtĐường.NinhQuânngườiĐôngDươngcùngBáiCôngđemquânvềphíaTâyđánhhuyệnTiêu.Đánhkhông lợi, hai ngườiđemquântrởvề,tậphợpquânởđấtLưurồiđembinhđánhđấtĐườngbangày.KếtquảlấyđượcđấtĐường,thubinhởĐườngđượcnămsáunghìnngười,đánhlấyđượcHạẤp.SauđóhaingườiđemquânvềđónggầnđấtPhong.

BáiCôngnghenóiHạngLươngđãởthànhTiết,nênđemmộttrămquânkỵyếtkiến.HạngLươngchoBáiCông thêmnămnghìnngười,mườingũđạiphu[Tênchứcquan.] làmtướng.BáiCôngquayvềđembinhđánhđấtPhong.

SaukhiBáiCôngtheoHạngLươngđượchơnmộtthángthìHạngVũđãlấyđượcTươngThànhvàtrởvề.HạngLươngtriệutậptấtcảcácbiệttướngđếnhợpởTiết.

KhinghetinTrầnVương[TrầnThiệp]chắcchắnđãchết.HạngLươngbènlậpngườicháucủavuaSởHoàiVươngtênlàTâmlàmSởHoàiVương,đóngđôởVuThai.HạngLươnglấyhiệulàVũTínQuân.Đượcmấytháng,HạngLươngđemquânvềphíabắcđánhCangPhụ,cứuĐôngA,đánhbạiquanTần.QuâncủaTềquayvề,chỉcómộtmìnhquânSởđuổi theoquânTần,HạngLươngsaiBáiCôngvàHạngVũđánhThànhDương,làmcỏdânThànhDương,đóngquânởphíađôngBộcDương,đánhbạiquânTần.QuânTầnlạitậphợplại,giữBộcDương,dựavàosôngngòivâybọcđểchốnglại.QuânSởbỏđi,đánhĐịnhĐàonhưngkhônghạđượcthành.BáiCôngcùngHạngVũđemquânvềphíatâycướpđất,họđiđếnchânthànhUngKhâu,đánhnhauvớiquânTần,chémtướngTầnLýDo[ConcủaLýTư.]rồiquayvềđánhNgoạiHoàngnhưngkhônglấyđược.

HạngLương đã hai lần đánh bại quânTần, cho nên có vẻ kiêu căng.TốngNghĩacan,Lươngvẫnkhôngnghe.

NhàTầnthêmquânchoChươngHàm,đangđêmngậmtămđánhHạngLương,phátanquânHạngLươngởĐịnhĐào,HạngLươngchết.LúcbấygiờBáiCôngvàHạngVũđangđánhthànhTrầnLưu,nghetinHạngLươngchết,bènđembinhphốihợpvớiquâncủaLữthầnđivềphíađông.LữThầnđóngquânởphíađôngBànhThành,HạngVũđóngquânởphía tâyBànhThành,BáiCôngđóngquânởĐường.

SaukhiđãphátanquâncủaHạngLương,ChươngHàmchorằngbinhlựccủaSởkhôngđánglo,bènvượtquasôngHoàngHà,lênphíabắcđánhTriệu,phátanquânTriệu.Lúcbấygiờ,Triệuyếtlàmvua,tướngcủaTấnlàVươngLyvâyYếtởthànhCựLộc,chonênquâncủaVươngLygọilàquânphíabắcsông.

Nămthứba,đờiTầnNhịThế(207trướccôngnguyên)SởHoàiVươngthấyquâncủaHạngLươngđãbịphá,losợbèndờikhỏiVuThaiđóngđôởBànhThành,gộpquâncủaVũThầnvàHạngVũlạilàmmộtvàthânhànhchỉ huy, cho Bái Công làm quận trưởng [Tức là thái thú.] quận Đường,phong làm Vũ An Hầu, chỉ huy quân quận Đường, phong Hạng Vũ làmTrườngAnHầu,hiệulàLỗCông,phongLữHầulàmtưđồ,ngườichacủaLữ Hầu là Lữ Thanh làm lệnh doãn. Nước Triệu mấy lần cầu cứu. Hoài

VươngbènsaiTốngNghĩalàmthượngtướngquân,HạngVũlàmthứtướngquân,PhạmTănglàmmạttướng[Têntướngthấphơnthứtướngquân.]đemquânvềphươngbắccứuTriệu.

4.BáiCôngtiếnquânvàoQuanTrungthắnglợiSở Hoài Vương sai Bái Công đem quân về hướng tây cướp đất, vào

QuanTrung.SởHoàiVươnggiaoướcvớichưhầu:"AivàobìnhđịnhQuanTrungtrướcthìsẽchongườiấylàmvua".Lúcbấygiờ,binhlựccủaTầncònmạnh,thườngthừathắngđánhđuổiquâncủachưhầu.CáctướngchẳngaixemviệcvàoQuanTrungtrướclàcólợichomình,chỉcómộtmìnhHạngVũvìcămghétnhàTầnđãđánhbạiquâncủaHạngLươngnênhăngháixincùngBáiCôngđivềhướng tâyvàoQuanTrung.Cácvị lão tướngcủaSởHoàiVươngnói: -HạngVũ làngườibướngbỉnh, nóngnảy, hiếu sát, khiđánhTươngThànhthìgiếthếtcảdânTươngThànhkhôngcònaisốngsót,đemchônsốngtấtcả,chỗnàoôngtađiqualàôngtatànphá,tiêudiệt.Vảchăng, mặc dầu quân Sở đã mấy lần đánh thắng nhưng trước đây TrầnVương,HạngLươngđềuthấtbại.Chibằnghãythayôngta,saimộtngườitrunghậudùngnhânnghĩađểđivềhướngtây,khuyênbảocácphụhuynhởTần.CácphụhuynhởTầnlâunayđãbịvuaTầnlàmkhổsở,naynếuquảthậtđượcmộtngườitrunghậuđến,lạikhôngxâmphạm,bạongượcthìcốthểthuphụcđược.HạngVũlàngườibướngbỉnh,nóngnảy,khôngthểsaiđi,BáiCônglàngườirộngrãi,trunghậucóthểđiđược.Vìvậycuốicùng,nhà vua không saiHạngVũmà saiBáiCông.BáiCông đi về hướng tâycướpđất,tậphợpcácbinhsĩcủaHạngLươngvàTrầnVươngtảnmáccácnơi,bắtđầuđi,từđấtĐườngđếnThànhDươngvàGiangLý.QuânTầnđếnsáttường,phátanhaiđạoquânNgụy.QuânSởrađánhtanquâncủaVươngLy.

BáiCôngđemquânđivềhướngtâygặpBànhViệtởXươngẤp,nhânđócùngBànhViệtđánhquânTần.Vìkhônglợi,BáiCôngquayvềđếnđấtLậtgặpCươngVũHầu,cướpquâncủaCươngVũHầuđượchơnbốnnghìnngườigộpvàoquânmình,rồicùngtướngNgụylàHoàngHân,vàThânĐồVũBồ,ngườinướcNgụy,hợplựcđánhXươngẤpnhưngchưalấyđược.

BáiCôngđemquânđivềhướng tâyquađấtCaoLương,LịchTựCơbảongườigiữthành:-CáctướngquađâycũngnhiềunhưngtathấyBáiCônglàngườilớnvàlàbậctrưởnggiả.

Bènxinyếtkiến,nóichuyệnvớiBáiCông.BáiCônglúcbấygiờđangngồixổmtrêngiường,saihaingườicongáirửachân[VìLươngBangghétnhànhonêntiếpkiến.Lịchsinhmộtcáchngạomạn].LịchSinhkhônglạymàchỉváidàinói:-NếuquảthậttúchạmuốntrừnhàTầnvôđạothìkhôngnênngồixổmmàtiếpbậctrưởnggiả.

BáiCôngliềnđứngdậysửaáomàtạlỗi,mờingồilênchỗcao.TựCơkhuyênBáiCôngđánhúp thànhTrầnLưu,nhờvậy lấyđược thóc lúacủanhàTầnđể lại.BáiCôngchoLịchTựCơ làmQuảngDãQuân, choLịch

Thươnglàmtướng,chỉhuyquânởTrầnLưuvàcùnghọđánhKhaiPhong[XemLịchSinh,LụcGiảliệttruyện,].

Ởphíatây,BáiCôngđánhnhauvớiTướngTầnlàDươngHùngởBạchMã,lạiđánhởphíađôngKhúcNgộ,phátànquâncủaDươngHùng.DươngHùngbỏchạyđếnHuỳnhDương.NhịThếsaisứgiảchémDươngHùngđểrănmọi người. Phía nam, Bái Công đánhDĩnhDương, làm cỏ dânDĩnhDương.NghetheolờicủaTrươngLương,BáiCônglấyluônđấtHànvàđấtHoànViên.

LúcbấygiờtướngcủaTriệulàTưMãNgangđangmuốnvượtHoàngHàvàoQuanTrung.BáiCôngbènđánhBìnhÂmởphíabắc,cắtđứtbếnsôngphíanamsôngHoàngHà,đánhmột trậnởLạcDương,nhưngkhôngthắngbènrútvềđếnDươngThành,tậphợpquânkỵvàngựaởtrongquân,đánhnhauvớitháithúNamDươnglàNghịởphíaĐông,đốtpháđánhbạiquân củaNghị, cướp quậnNamDương.Nghị bỏ chạy vào thành, giữ lấythànhUyển.BáiCôngđembinhbỏquađấtnàyvàđivềhướngtây.TrươngLươngcan:-Tuyôngvội,muốnvàongayQuanTrungnhưngquânTầnvẫncònđông,giữnhữngnơihiểmtrở.NếukhônglấyđượcđấtUyểnthìUyểnsẽđánhúpsau lưng, trongkhiquânTầnmạnhđánhở trướcmặt,như thế thìnguy.

BáiCôngbènđangđêmđemquânđimộtconđườngkhácthayđổitấtcảcờxí, lúc tảngsángvây thànhUyểnbavòng.Thái thúNamDươngmuốnđâmcổchết.NgườimônhạlàTrầnKhôinói:-Khoanhãychếtvội!

TrầnKhôibèntrèothànhyếtkiếnBáiCôngnói:-Tôinghenóitúchạcógiaoước:"AivàoHàmDươngtrướcthìngườiấyđượclàmvua".NaytúchạdừnglạiởđấtUyển.Uyểnlàđôcủamộtquậnlớngồmmấychụcthànhliềnnhau.Nhândânđôngđúc, của cải chứa nhiều, quan lại và dânở đấy chorằngnếumìnhđầuhàngthìthếnàocũngchếtchonênhọkiênquyếtgiữ,lênthànhđểcanh.Naynếutúchạsuốtngàydừngởđâyđểđánhthìquânsĩsẽbịthươngvongnhiều,tráilạinếutúchạrờikhỏiđấtUyểnthìngườiUyểnsẽbámtheotúchạ.Nhưvậy,thứnhất,túchạsẽkhôngvàođượcHàmDươngnhưlờigiaoước,thứhaisẽmắcphảilođốiphóvớiquânUyểnmạnhquấyrối.Tôixinbàychotúchạmộtkế,bâygiờchẳnggìbằnggiaoướcchohọrahàng,phongđất cho thái thú củahọđể chohọ thôikhôngchốngcự,đembinhsĩcủahọcùngđivềhướngtây.Nhữngthànhnàochưalấyđược,nghetiếngsẽtranhnhaumởcửađóntúchạ.Túchạsẽđimộtmạchchẳngbịngăncảngìhết.

BáiCôngnói:-Phảiđấy!Bênphong[MộtnétđiểnhìnhkháccủaLưuBanglàthấyngườitacókế

hay,côngto là thưởngngay, thưởnghậu,khôngtiếcđất tiếc tiền] thái thú

đấtUyểnLâmÁnHầu,phongchoTrầnKhôimộtnghìnhộ,đemquânvềhướngtây,điđếnđâulấyđượcđấy.

KhiđemquânđếnĐanThủy,CaoVũHầulàNgư,TươngHầulàVươngLăngđầuhàngnộpđấtTâyLăng.BáiCôngquaylạiđánhHồDương,gặpbiệttướngcủaphiênquânlàMaiQuyênvàcùngôngtachiêuhàngcácđấtTíchvàLịch.

BáiCông sai ngườinướcNgụy làNinhXươngđi sứđếnTần.SứgiảchưađếnthìChươngHàmđãđemquânđầuhàngHạngVũởđấtTriệu.Lúcđầu,HạngVũvàTốngNghĩađemquânvềhướngbắcđểcứuTriệu.ĐếnkhiHạngVũgiếtTốngNghĩavà thayTốngNghĩa làmthượng tướngquân thìcác tướng như Kình Bố đều ở dưới trướng Hạng Vũ. Hạng Vũ đánh bạitướngTầnlàVươngLy,chiêuhàngChươngHàm,chưhầuđềutheoHạngVũ.

Đến khi Triệu Cao đã giết Nhị Thế và cho người đến gặp Bái CôngmuốngiaoướcđểchiađấtQuanTrungvàlàmvương,BáiCôngchoymuốnđánh lừa bèn dùng kế của Trương Lương, sai Lịch Sinh và Lục Giả đếnthuyếtphụctướngcủaTần,lấylợinhửyvànhânđóđánhvàpháđượcVũQuan.BáiCônglạiđánhnhauvớiquânTầnởphíanamLamĐiền,càngtreothêmcờxíđểlàmnghibinh,điđếnđâuthìcấmkhôngđượccướpbócbắtbớ.NgườiTầndođómừngrở,quânđộiTầntanrã,BáiCôngnhânđóthắngđượcquânTần.

Lại đánhmột trận ở phía bắc, phá tan quân Tần, thừa thắng tiêu diệtnướcTần.

5.LưuBangởQuanTrungđượclòngdânTầnTháng10nămthứnhấtnhàHán(207trướccôngnguyên)quâncủaBái

CôngđếnBáThượngtrướcquânchưhầu.VuaTầnlàTửAnhđixemộcdongựatrắngkéo,ởcổquấnsợidâyấn,niêmphongấnhoàngđế,phùvàcờtiếtđầuhàngởgầnChỉĐạo.CáctướngcóngườibảogiếtvuaTần,BáiCôngnói:-TrướckiaHoàiVươngsaitađichínhvìtabiếtkhoandungrộnglượng.Vảchăng,người tađãđầuhàng rồinay lạigiếtđi làđiềmkhông tốt.BèngiaovuaTầnchobọnthuộclại.

BáiCôngđivềphíatâyvàoHàmDươngmuốndừnglạiởtrongcungvànghỉ. Phàn Khoái và Trương Lương can. Bái Côngmới niêm phong khotàng,củaquíbáucủaTầnrồitrởvềđóngquânởBáThượng,triệutậpcácvịphụ lãovànhững thânhàoởcáchuyệnđếnnói: -Cácvịphụ lãomấy lâunayđãtừngkhổsởvìphápluậtkhekhắtcủaTần,aiphỉbángthìbịgiếtcảhọ,aihạingườinóichuyệnvềKinhThi,KinhThưthìbịchémgiữachợ.Tacùngchưhầugiaoước: "AivàoQuanTrung trước thìngườiấyđược làmvua".VậytaphảilàmvuaởQuanTrung.Tacamkếtvớicácphụlãorútgọnpháp luật vào ba điềumà thôi: Ai giết người thì phải chết, làm người bịthươngvàăntrộmthìtheotộimàxử.CònbỏtấtcảluậtphápcủaTần.Quanlạivànhândânvẫnbìnhannhưxưa.Tađếnđâychẳngqualàvìcácvịphụlãotrừhạichứkhôngphảicốtxâmphạm,làmviệchungbạo.Khôngcógìphảisợ.VảlạitasởdĩquayvềđóngquânởBáThượnglàđểđợiquâncủachưhầuđếnđểđịnhđiềugiaoướcmàthôi.

BáiCôngbèn saingười cùngquan lạinhàTần [Làm thếdân càngdễphục.]đicáchuyệncáclàng,cácấphiểudụđiềuđó.NgườiTầncảmừng,tranhnhaumangbò,dê,rượu,thứcănđếnđểkhaoquânsĩ.BáiCôngđềutừchốikhôngnhận,nói:-Khothócnhiều,khôngthiếu,khôngmuốnlàmnhândântốnkém.

MọingườilạicàngmừngrởchỉsợBáiCôngkhônglàmTầnVương.CóngườinóivớiBáiCông: -ĐấtTầngiàucógấpmườisovới tấtcả

thiênhạ,địahìnhlạitốt.NaynghenóiChươngHàmđãđầuhàngHạngVũ.HạngVũlạichohắnlàmUngVươnglàmvuaởQuanTrung.Nếukhihắnđếnthìsợôngsẽkhônggiữđượcđấtnày.XinmaumausaiquânsĩgiữcửaHàmCốckhôngchoquânchưhầuvào,lạitrưngthêmquânởQuanTrungchothêmđôngđểchốnglại.

BáiCôngcholàphải[Tứclàkhôngđợidânchưhầu.]vàtheokếđó.Vàogiữa tháng11,quảnhiênHạngVũthống lĩnhquânchưhầuđivề

hướng tâymuốnvào cửaHàmCốc.Cửađóng,HạngVũ lại nghenóiBáiCôngđãbìnhđịnhđượcQuanTrung,bèncảgiậnsaibọnKinhBốtấncôngcửaHàmCốc.

Vàogiữatháng12,HạngVũđếnđấtHý,TàoVôThươnglàmtảtưmãcủaBáiCông nghe nóiHạngVương giậnmuốn đánhBáiCông, bèn chongườinóivớiHạngVũ: -BáiCôngmuốn làmvuaởQuanTrung,choTửAnhlàmthừatướng,baonhiêucủacảichâubáuđềulấyhết!

ÝTàoVôThượnglàmthếđểHạngVũphongchomình.ÁPhụ[PhạmTăng.]khuyênHạngVũđánhBáiCông.

HạngVũralệnhchoquânsĩănnođịnhsángmaithìđánh.LúcbấygiờquânHạngVũ bốnmươi vạn xưng làmột trăm vạn.Quân củaBái Côngmườivạnxưnglàhaimươivạn,binhlựckhôngđủchốnglại.HạngBámuốncứuTrươngLươngnênđangđêmđếngặpTrươngLươngrồinhânđấydùnglờilẽkhuyênHạngVũ,HạngVũmớithôi.BáiCôngvớihơntrămquânkỵruổingựađếnHồngMônyếtkiếnvàxinlỗiHạngVũ.HạngVũnói:-ĐólàdoTàoVôThương làmtả tưmảcủaôngnói,nếukhôngTịchnàyđâu lạilàmthế.

BáiCôngnhờPhànKhoáivàTrươngLươngnênthoátnạnvề.Đếnnơi,BáiCônglậptứcgiếtTàoVôThương.

HạngVũbènđemquânvềphíatây,làmcỏvàđốtcảcungthấtnhàTầnởHàmDương,điđếnđâucũnggiếtvàphásạch.NgườiTầnrất thấtvọngnhưngvìsợhãinênđànhphảitheo.HạngVũsaingườitrởvềbáovớiHoàiVương.HoàiVươngnói:-Cứlàmtheonhưlờigiaoước.

HạngVũoángiậnHoàiVươngkhôngchomìnhđivềhướngtâyvớiBáiCôngđểvàoQuanTrungmàphảiđivềhướngbắcđểcứuTriệu,dođóđếnchậm,khôngkịplờigiaoướcvớithiênhạ.HạngVũbènnói:-HoàiVươnglàdoHạngLương,ngườinhàcủatalậpnênđóthôi.Ôngtakhôngcócôngcángìcả,làmsaocóthểlàmchủđiềugiaoước?ThựcrabìnhđịnhthiênhạlànhờởcáctướngvàTịchnày.

Hạng Vũ bèn giả vờ tôn Hoài Vương làm Nghĩa Đế, nhưng thực rakhôngtheomệnhlệnhcủaôngta.

HạngVũtựlậplàmTâySởBáVượng,làmvuađấtLương,đấtSở,caitrịchínquận,đóngđôởBànhThành.Vũbỏlờigiaoước,lậpBáiCônglàmHán Vương, cai trị đất Ba, đất Thục và đất Hán Trung, đóng đô ở NamTrịnh.HạngVũ chia đấtQuanTrung làmba phần, lập ba viên tướng củaTrầnlàmVương:-ChươngHàmlàmUngVương,đóngđôởPhếKhâu.

-TưMãHânlàmTắcVương,đóngđôởLịchDương.-ĐổngẾlàmĐịchVương,đóngđôởCaoNô.ThânDương ngườiHàKhâu làm tướng nước Sở, được làmHàNam

VươngđóngđôởLạcDương,TưMãNgang làm tướngnướcTriệu,đượclàmÂnVương,đóngđôởTriềuCa.TriệuVươngtênlàYếtbịdờiđilàmVương ở đấtĐại. Thừa tướng của Triệu là TrươngNhĩ làmThường Sơn

Vương, đóng đô ở Tương Quốc. Đương Dương Quân Kình Bố làm CửuGiangVương,đóngđôởLục.CungNgaolàmTrụQuốccủaHoàiVương,đượclàmLâmGiangVương,đóngđôởGiangLăng.NgôNhuếlàmphiênquân,đượclàmHànhSơnVương,đóngđôởChu,TangĐồlàmtướngquânnướcYên,đượclàmYênVương,đóngđôởKế.HànQuảngnguyêntrướclàYênVương,bịdờiđilàmvươngởLiêuĐông.Quảngkhôngnghe,TangĐồđánh và giết ở Vô Chung. Hạng Vũ phong Thành An Quân Trần Dư bahuyệnởmiềnsôngHàvàđóngởNamBì.PhongMaiQuyênmườivạnnhà.Thángtưchưhầuđềubãibinhvàtrởvềnướcmình.

HánVươngcũngtrởvềnước.HạngVươngchobavạnbinhsĩđi theoHánVương.NhữngngườinướcSởvànhữngngườichưhầuhâmmộHánVương,đitheomấyvạnngười.HánVươngđitheoconđườngphíanamđấtĐỗvàđấtThục,đixongliềnđốtvàcắtđứtđườngsạnđạo[Mộtthứcầutreobắcngangquanúiởnhữngnơiđịahìnhhiểmtrở]đểđềphòngquânchưhầuđánh úp, đồng thời để tỏ choHạngVũ thấy rằngmình không có ý đi vềhướngđông.KhiđếnNamTrịnh,cáctướngsĩnhiềungườigiữađườngtrốnvề.Binhsĩđềuháttỏýmuốnvềđông.HànTínnóivớiHánVương:-HạngVũphong các tướng có công làmvương, thếmà chỉ phongmộtmình đạivươngởNamTrịnh,đó làđàyđivậy.Các tướngsĩquan lạiđều lànhữngngườiphíađôngnúi,ngàyđêmnhóngótmongvề.Nếumìnhbiếtlợidụngđiềumongmỏicủahọ thìcó thể làmđượccông lớn,nếuđể thiênhạbìnhđịnhxongxuôi,mọingườiaiởđâuyênđấythìkhôngthểdùnghọđượcnữa.Chibằngquyếtđịnhđemquânvềhướngđôngtranhbáquyềnthiênhạ.

HạngVươngrakhỏiQuanTrung,saingườidờiNghĩaĐếđi,nói:-Cácvịđếngàyxưađấtvuôngnghìndặmđềuởthượnglưudòngsông.

BènsaisứgiảdờiNghĩaĐếđếnquậnTrườngSathuộchuyệnSâm,giụcNghĩaĐếrađi.BầytôicủaNghĩaĐếdầndầnphảnlạiNghĩaĐế.HạngVũbènngầmsaiHànhSơnVươngvàLâmGiangVươngđánhvàgiếtNghĩaĐếởGiangNam.HạngVũoánĐiềnVinhnênlậpviêntướngnướcTềlàĐềĐôlàmTềVương.ĐiềnVinhoángiậnbèntưlậplàmTềVương,giếtĐềĐô,phản lại quân Sở.ĐiềnVinh trao choBànhViệt ấn tướng quân, bảo làmphảnởđấtLương.SởsaiTiêuCôngGiácđánhBànhViệt.BànhViệtphátanTiêuCôngGiác.TrầnDưoángiậnHạngVũkhôngphongvươngchomìnhnênsaiHạDuyệtnóivớiĐiềnVinhxinquânđểđánhTrươngNhĩ.TềVương cho Trần Dư Quân đánh phá Thường Sơn Vương Trương Nhĩ.TrươngNhĩtrốntheoquânHán.TrầnDưtrốntheoquânYếtởđấtĐại,lạilậpYếtlàmTriệuVương.TriệuVươngnhânđấylàmĐạivương.HạngVũcảgiậnđemquânvềhướngbắcđánhquânTề.

Thángtám,quânHándùngmưukếcủaHànTínđiquahuyệnCốĐạo

đánh úp Ung Vương là Chương Hàm. Hàm đón đánh quân Hán ở TrầnThương.UngVươngbịthuatrậnchạyvề,dựnglạiđánhđấtHạoTrĩ,lạithuatrận,bỏchạyđếnPhếKhâu.HánVươngđuổitheobìnhđịnhđấtđaicủaUngVương,đivềđôngđếnHàmDương.LạichomộtcánhquânriêngvâyUngVươngởPhếKhâu,cònsaicáctướngbìnhđịnhLũngTây,BắcĐịa,ThượngQuận.HánVươngsaitướngquânlàTiếtÂu,VươngHấprakhỏiVũQuannhânlúcquâncủaVươngLăngcònởNamDươngđểđiđónTháiCôngvàLữHậuởđấtBái.QuânSởnghetinấychoquânchặnởDươngHạnhưngkhôngđếntrướcquânHánđược.HạngVũchoTrịnhXươngtrướckialàmhuyệnlệnhởđấtNgôlàmHànVươngđểchốnglạiquânHán.

Nămthứhai(205trướccôngnguyên)HánVươngđemquânvềhướngđôngcướpđấtcủaTắcVươngHân,ĐịchVươngẾ.HàNamVươngThânDươngđềuđầuhàng,nhưngHànVươnglàXươngkhôngchịu.HánVươngbènsaiHànTínđánhbạiXương.HánVươngđặtcácquậnLũngTây,BắcĐịa,ThượngQuân,VịNam,HàThượng,TrungĐịa.ỞngoàiQuanTrungđặt quậnHàNam, lậpTín trước làm thái úy nướcHàn, làmHànVương,nhữngtướngnàođầuhàngvớimộtvạnngườihaymộtquậnđềuđượcphonglàmvạnhộhầu,saichữalạithànhlũytrênsôngHoàngHà,tấtcảcácvườnthú,vườncây,aohồcủanhàTầnđềuchodânđượclàmthànhruộng.

Thánggiêng,HánVươngcầmtùChươngBìnhlàemUngVương,đạixácáctộinhân.HánVươngrakhỏiQuanTrungđiđếnđấtThiễmvỗvềanủicácphụ lãoởngoàiQuanTrung rồi trởvề.TrươngNhĩđếnyếtkiếnHánVương,đượcđóntiếprấthậu.

Thánghai,HánVươngsaibỏthầnxãthấntắc[Mỗitriềuđạinổilênđềulậpđềnthờ,thờthầnxãcoivềđấtđai,thầntắccoivềmùamàng.Nóigộplạilàxãtắcchỉmộtnước.Triềuđạikhácnổilênthếnàocũnghủybỏhaiđềnthờấy,lậpđềnthờthầnxãthầntắccủamìnhđểchứngminhtriềuđạinàyđãđượccácthầnthừanhận.]củanhàTầnmàlậpthầnxãthầntắccủanhàHán.Thángba,HánVương từLâmTấnvượtquasông.NgụyVươngBáođembinhtheoHánVươnglấyHàNội,cầmtùÂnVương,đặtquậnHàNội.Đi sangphía namvượt qua sôngởbếnBìnhÂm,đembinhđếnLạcDương.

ĐổngCônglàmtamlão[ĐờiHánmỗilàngcómộttamlãocứtrongsốthânhàotrên50tuổicóđạođứcvàtàinăngnhấtđểlàmngườicốvấncủalàng.]ởTânThànhđónHánVươnglạivànóivềviệcNghĩaĐếđãchết.HánVương nghe vậy xắn tay [Một cách biểu lộ tang lễ.] khóc rống lên. HánVươngbènbáotangNghĩaĐế.SaukhithankhócbangàyHánVươngchosứgiảbáovớichưhầu:"CảthiênhạcùngnhaulậpNghĩaĐế,quayđầuvềhướngbắcmà thờ.ThếmànayHạngVũđuổi rồi giếtNghĩaĐếởGiang

Nam, đó là tội phản nghịch, vô đạo!Quả nhân thân hành báo tangNghĩaĐế".Chưhầuđềumặcđồtrắng,HánVươngđemtấtcảquânởQuanTrung,tậphợptấtcảbinhsĩHàNam,HàĐông,HàNội,đixuốngphíanamxuôidòngsôngGiang, sôngHán,nguyệncùngcácvịvươngcủachưhầuđánhquânSởđểgiếtNghĩaĐế[LưuBanglợidụngcơhộinàyhiệutriệuchưhầuđánhHạngVũ].

Lúcbấygiờ,HạngVươngđangđemquânvềhướngbắcđánhĐiềnVinhởTề,đánhnhauởthànhDương.ĐiềnVinhthuabỏchạyđếnBìnhNguyên,dân BinhNguyên giết ĐiềnVinh, dân Tề đầu hàng Sở. Sở nhân đấy đốtthànhquách, trói, cầm tù,con traicongáiTề.DânTề làmphản,emĐiềnVinh làHoành lậpconcủaVinh làQuảng làmvuaTể.Tềvươngphản lạinướcSởởThànhDương,HạngVũtuyđãnghequânHánđivềhướngđông,nhưngvìmãibậnvềviệcđánhTề,chonênmuốnđánhxongquânTềrồimớiđánhquânHán.NhâncơhộiấyHánVươngthúcépquânnămnướcchưhầuvàoBànhThành.

HạngVũnghe tin,đemquân rờibỏđấtTề,điquađấtLỗ, rakhỏiHồLăng, đến huyệnTiêu đánh nhaumột trận lớn với quânHán ở phía đôngLinhBích,thuộcBànhThành,trênsôngTuyThủy,phátanquânHán.QuânHánbịgiếtnhiều,dòngsôngTuyThủybịnghẽnlạikhôngchảyđược.HạngVũbènbắtcha,vàvợHánVươngởđấtBái,đemtheo trongquânđể làmcontin.LúcbấygiờchưhầuthấySởmạnh,Hánthuatrận,nênđềubỏHánmàtheoSở.TắcVươnglàHânbỏtrốnvàođấtSở[TrướckhiđầuhàngHán]ngườianhcủaLữHậulàChuLữHầulàmtướngcủaHánVươngđóngquânởHàẤp,HánVương đến đấy, dần dần tập hợp binh sĩ, đóng quânở đấtĐường.HánVương liền đem binh về phía tây, đi qua đất Lương đến đấtNgu,saiTùyHàlàmyếtgiảđếngặpCửuGiangVươnglàKìnhBốvànói:-NếuôngcóthểkhiếnKìnhBốđemquânphảnlạiquânSởthìHạngVũthếnàocũngphảidừnglạiđánhBố.Nếutacầmchânhắnđượcvàithángthìthếnàocũnglấyđượcthiênhạ.

TuỳHà đến nói vớiCửuGiangVươngKìnhBố.Quả nhiênKinhBốphảnlạiquânSở.SởsaiLongThưđemquânđếnđánhBố.

SaukhibịthuatrậnởBànhThành,HánVươngđemquânvềhướngtây,saingườitìmgiaquyếnthìđềutrốnhếtkhôngtìmđược,vìsauchỉđượcmộtmìnhHiếuHuệ[TứclàHuệĐếngườikếtiếpLưuBanglàmvua.].Tháng6,HánVương lậpHiếuHuệ làmthái tử,đạixácác tộinhân.HánVươngsaitháitửgiữthànhLịchDương,concáichưhầuởQuanTrungđềutụhợpởLịchDươngđểhộvệchoHiếuHuệ.

Hán Vương dẫn nước vào làm ngập Phế Khâu, Phế Khâu đầu hàng,ChươngHàmtựsát.HánVươngđổitênPhếKhâulàmHòeLý.HánVương

saiquanloviệctếtựlàmlễtấtrờiđấtbốnphương,thượngđế,núisôngtùytheothờitiết.HánVươnglấylínhởQuanTrungđểgiữbiêngiới.LúcbấygiờCửuGiangVươngKìnhBốđangđánhnhauvớiLongThưkhôngthắng,KìnhBốcùngTùyHàđiđườngtắt theoHánVương.HánDươngdầndầntậphợpbinhsĩcùngcáctướngvàquânsĩcủaQuanTrungđưathêmra,dođóthếlựcrấtmạnhởHuỳnhDương,đánhbạiquânSởởmiềngiữađấtKinhvàđấtSách.

Nămthứba (204 trướccôngnguyên)NguỵVươngBáoxinvềnhàđểthămchamẹbịbệnh.KhiBáovềđếnnhà,liềnchọnbếnsôngHàtheoSởlàm phản, Hán Vương sai Lịch Sinh khuyên Báo, Báo không nghe. HánVươngsai tướngquânHànTínphá tanquânBáo,bắtcầmtù,sauđóbìnhđịnhđượcđấtNgụy,đặtbaquậnlàHàĐông,TháiNguyên,ThượngĐảng.HánVươngbènsaiTrươngNhĩcùngHànTínđemquânvềhướngđônglấyTỉnhHình,đánhquânTriệu,chémTrầnDưvàvuaTriệulàYết.Nămsau,Hán Vương lập Trương Nhĩ làm Triệu Vương. Hán Vương đóng quân ởHuỳnhDương, phía nam xây đường ống ra đếnHoàngHà để lấy thóc ởNgaoThương, chốngnhauvớiHạngVũhơnmột năm.HạngVũmấy lầnđưaquâncướpđườngốngcủaHán,quânHán thiếu lương thực,HạngVũvâyquânHán.HánVươngxingiảnghoàvàcắtđất từHuỳnhDương,đếnphía tâychoHán,nhưngHạngVươngkhôngnghe.HánVương losợ,bèndùngkếcủaTrầnBình,choTrầnBìnhbốnvạncânvàngđểlygiánvuatôiSở.DođóHạngVũnghingờÁPhụPhạmTăng.Lúcbấygiờ,PhạmTăngkhuyênHạngVũlấyHuỳnhDươngnhưngkhithấymìnhbịngờvựcbènnổigiận,cáobệnh,xinđượcmanghàicốtvềnhà.KhichưavềđếnBànhThànhthìchết.QuânHánbịcắtđứtđườnglươngthực,đangđêmchohơnhainghìnngườicongáimặcáogiápđiracửaphíađông..QuânSởbènbốnphíađánhúp vào. Tướng quânKỷ Tín ngồi trên xe ngựa của nhà vua giả làmHánVương để lừa quân Sở. Quân Sở đều hô: "vạn tuế!" chạy đến phía đôngthànhđểxem.Nhờvậy,HánVươngthoátracửatâyvớivàichụcquânkỵvàbỏtrốn.HánVươngsaingựsửđạiphuChuHà,NgụyBáovàTungCônggiữHuỳnhDương.Cáctướngvàbinhsĩkhôngđitheođượcđềuởlạitrongthành.ChubànvớiTungCông:-Khólòngmàgiữthànhvớimộtôngvualàmphản.

BèngiếtNgụyBáo[ĐoạntrênnóiBáophảnlạiHánVương.].SaukhirakhỏiHuỳnhDương,HánVươngvàoQuanTrung,tậphợpquân,lạiđịnhđivềhướngđông.ViênSinhnóivớiHánVương:-HánvàSởđánhnhauởHuỳnhDươngđãmấynăm,quânHánthườngbịnguykhốn.Xinđạivươngđi ra cửaVũQuan, thế nàoHạngVũ cũng đem binh về hướng nam.ĐạiVương cứ giữ thành cho chắc đểHuỳnhDươngvàThànhCaođược nghỉ

ngơimộtchút.ĐạiVươngsaibọnHànTínbìnhđịnhHàBắc,lấyđấtTriệu,liênkếtvớicácvuaYênVàTềrồisausẽquaylạicứuHuỳnhDươngcũngchưamuộn.Làmnhư thế thìquânSởsẽchốngchọiởnhiềumặtmàquânHánđượcnghỉngơi.SauđótalạiđánhthìthếnàocũngpháđượcSở.

HánVươngnghetheokếấy,choquânđiraởgiữamiềnUyểnvàDiệp,cùngKìnhBốtậphợpquânsĩ.QuảnhiênHạngVũnghetinHánVươngđãởUyển, liềnđembinhxuốngphíanam.QuânHángiữvữngthànhtrìkhôngđánhnhauvớiSở.LúcbấygiờBànhViệtđãvượtquasôngTuythủyđánhnhauvớiHạngThanh,TiếtCônlấyHạBì.BànhViệtphátanquânSở.HạngVũlạiđembinhvềhướngđôngđánhBànhViệt.HánVươngcũngđemquânvềhướngbắcđánhđóngquânởThànhCao,lạiđembinhvềhướngtâylấyHuỳnhDương,giếtChuHà,TungCông,cầm tùHànVươngTín,baovâyThànhCao.HánVươngchạytrốnmộtmìnhcùngĐặngCôngngồimộtxetheocửangọcmôn rakhỏiThànhCaochạy lênphíabắcvượtHoàngHà,chạynhanhđếnTuVũngủđêmởđấy,tựxưnglàsứgiảnhàHán.Sángsớmruổingựavào thànhTrươngNhĩ,HànTín,cướpquâncủahaingười,đoạnsaiTrươngNhĩ,đivềphíabắcthuthậpthêmquânởTriệu,saiHànTínđivềhướngđôngđánhTề.

Sau khi đã nắm được quân của Hàn Tín, uy thế của Hán Vương lạimạnh,HánVươngđemquânđếnHàNamởphíanamthànhTiêuVũ,choquânănnovàmuốnđánhnữa.NhưngTrịnhTrunglàmlangtrungcanHánVương,khuyêncứđắpthànhchocao,đàohàochosâu,chứđừngđánhnhauvớiquânSở.HánVươngnghelời.HánVươngsaiLưQuánvàLưuGiảđemhaivạnquânvàvài trămquânkỵvượtbếnBạchMã,vàođấtSởcùngvớiBànhViệtđánhpháquânSởởphíatâyđấtYên,đấtQuách,rồilạilấyhơnmườithànhđấtLương.

HoàiÂmHầuHànTínđãđượclệnhđivềhướngđôngnhưngchưavượtquasôngởBìnhNguyênthìHánVươngđãsaiLịchSinhlàmsứgiảđếnnóivới vuaTề làĐiềnQuảng, nênQuảng phản lại Sở, hoà vớiHán để cùngđánhHạngVũ.HànTíndùngkếcủaKhoáiThôngđánhúpvàpháquânTề.VuaTềbỏLịchSinhvàovạcvànấurồibỏchạyvềhướngđôngởCaoMật.HạngVũnghenóiHànTínđemquâncủaHàBắc,đãpháquânnướcTềvànướcTriệu,lạimuốnđánhquânSởbènsaiLongThưvàChuLanđếnđánhHànTíncùngvớitướngkỵbinhlàQuánAnhđánhpháquânSở,giếtLongThư,vuaTềlàĐiềnQuảngbỏchạyvềvớiBànhViệt.LúcbấygiờcầmquânởđấtLương,qualạilàmkhổvuaSở,cắtđứtlươngthựccủaquânSở.

Nămthứtư(203trướccôngnguyên)HạngVũnóivớiHảiXuânHầuvàđạitưmãTàoCữu:-HãygiữgìnThànhCaocẩnthận!NếuquânHánđếnkhiêuchiến thìđừngđánhnhauvớichúng.Miễn làmsaochochúngđừng

tiếnquânvềhướngđônglàđược.TrongmườilămngàythếnàotacũngbìnhđịnhđượcđấtLương,sauđósẽquaylạivớitướngquân.

HạngVũ bèn lên đường đánh các thànhTrần Lưu,NgoạiHoàng, lấymấythànhnày.QuảnhiênmấylầnquânHánđếnkhiêuchiếnnhưngquânSởvẫnkhông ra.QuânHánchongườimắngnhiếcnămsáungày.ĐạiTưMãnổigiậnchobinhvượtsôngTựThủy,quânsĩragiữasôngthìbịquânHánđánhúp.QuânHánphátanquânSở, lấyđượctấtcảngọcvàng,châubáucủanướcSở.ĐạiTưMãlàCữuvàtrươngsửlàHánđềutựđâmcổchếttrênsôngTựThủy.

HạngVũđếnTúyDương,nghetinquânHảiXuânHầuđãbịthua,liềnđemquântrởvề.LúcbấygiờquânHánđangvâyChungLymuội[TướngcủaHạngVũ]ởphíađôngHuỳnhDương,thấyHạngVũđến,đềubỏchạyvàonơihiểmtrở.SaukhipháđượcquânTề,HànTínchongườiđếnnóivớiHánVương:-BiêngiớicủaTềgiápvớiSở,nướcTềlànướcgiantrá,nếutôikhôngtạmlàmvuathìsợkhôngdẹpyênnướcTềđược.

HánVươngmuốnđánhHànTín,LưuHầuTrươngLươngnói:-KhôngbằngnhândịpnàylậpôngtalàmvươngđểchoôngtagiữđấtTề.

Hán Vương bèn giao ấn cho Trương Lương, phong Hàn Tín làm TềVương.HạngVũnghe tinquânLongThưbịphá thìsợhải,saiVũThiệp,ngườiVuThaiđếnthuyếtphụcHànTín,nhưngHànTínkhôngnghe.

SởvàHànmấylầngiằngcochưaaihơnai,nhữngngườimạnhkhỏethìkhổvìđilính,nhữngngườigiàyếuthìmệtvìviệcvậnchuyểnlươngthực.HánVươngvàHạngVũgặpnhauởQuảngVũnóichuyện.HạngVũmuốnmộtmìnhkhiêuchiếnvớiHánVương.HánVươngkể tộiHạngVũ:-LúcđầutacùngngươiđềutheolệnhcủaHoàiVương:"AivàoQuanTrungtrướcthìđượclàmvương".Nhàngươibộiước,phongtalàmvươngởđấtThụcvàđấtHán,đólàmộtcáitội.Nhàngươigiảmệnhlệnhcủavua,giếtKhanhTửQuánQuânvàtựtônmìnhlên,đólàhaitội.SaukhicứuTriệu,đánglýnhàngươiphảiquayvềbáovớinhàvua,nhưnglại,chuyênquyềnépquânchưhầuvàoQuanTrung,đólàbatội.HoàiVươngcógiaoước:"VàođấtTầnkhôngđượclàmviệchungbạo,cướpbóc",nhưngnhàngươiđốtcháycungthấtnhàTần,đàomảTầnThủyHoàng,thucủacảicủaTần,đólàbốntội.NhàngươilạigiếtvuaTầnđãđầuhànglàTửAnh,đólànămtội.Lừadối, chôn sốnghaimươivạnconemTầnởTânAn, trái lạiphong tướngTần làmvương,đólàsáutội.Phongcáctướngcủangươilàmvươngởnhữngnơiđấttốtcònđàychủcũcủahọkhiếnbọnbầytôiởdướitranhnhaulàmphản,đólàbảytội.NhàngươiđuổiNghĩaĐếrakhỏiBànhThànhđểđặtđôcủamìnhởđấy,chiếmđoạtđấtcủaHànVương,thôntínhđấtLương,đấtSở,dànhchomìnhnhiềuđất,đó là tám tội.Nhàngươi saingườigiếtngầmNghĩaĐếởGiangNam,đólàchíntội.Phàmlàmtôimàgiếtvua,giếtnhữngngườiđầuhàng,caitrịkhôngcôngbình,khônggiữlờigiaoướccủavuathìthiênhạkhôngthểnàothatộiphảnnghịchvôđạo,đólàmười tội.Naytacầmnghĩabinhcùngchưhầugiếtbọntànácvàgiặccướp,tasẽsaibọntộiphạmbịhìnhphạtgiếtnhàngươichứhơiđâumàgiaochiếnvớinhà

ngươi!HạngVũcảgiậnngầmbắntrúngHánVương.HánVươngbịthươngở

bụng,nhưnglạisờvàongónchânmànói:-Thằnggiặcbắntrúngngónchântaorồi[ĐiềunàychứngtỏLưuBanghếtsứcnhanhtrí.].

HánVươngbịthương,nằm.TrươngLươngépnàiHánVươngcốgắngdậyđi ủy lạoquân sĩ đểquân sĩ an lòngđừng choquânSở thừa cơđánhthắngHán. HánVương đi ra trước hàng quân, bệnh càng nặng ,thêm,HánVươngbènruổingựavàoThànhCao.Khikhỏibệnh,HánVươngđivềhướngtâyvàoQuanTrungđếnđấtLươngDươngthămhỏicácphụlão,đặttiệcrượu,bêuđầuTắcVươngtrướckialàHânởchợLịchDương,lưuởlạiđấybốnngàyrồilạitrởvềtrongquân,đóngởQuảngVũ.BinhsĩởQuanTrungcàngratheoHánVương.

LúcbấygiờBànhViệtcầmquânởđấtLương,luônqualạilàmquânSởkhổcực,cắtđứtlươngthựccủaquânSở,ĐiềnHoànhđếntheoBànhViệt.HạngVũmấylầnđánhbọnBànhViệtthìTềVươnglàHànTínlạitiếnquânđánhSở.HạngVũsợ,cùngHánVươnggiaoướcchiakhoảnggiữathiênhạ,cắtđấttừHồngCâuvềphíatâylàcủaHán,từHồngCâuvềphíađônglàcủaSở.HạngVươngtrảlạichavàvợHánVương.Trongquânđềutunghôvạntuế.Sauđóhaibêntrởvềvàtừbiệtrađimỗingườimộtphía.HạngVũtừgiãđemquânvềphíađông.

HánVươngmuốnđemquânvề phía tây nhưng theo kếTrầnBình vàLưuHầuTrươngLương,tiếnquânđuổiHạngVũvềphíanamthànhDươngHạthìdừng lại.HánDươnghẹnvớiTềVươngHànTín,KiếnThànhHầuBànhViệtcùnghợpnhauđểđánhSở,nhưngkhiquânHánVươngđếnCốLăng thìvẫnkhônggặpquâncủaHànTín,BànhViệt.QuânSởbènđánhquânHánthuato.HánVươnglạivàothành,đắpthànhcao,đàohàosâuđểgiữ.HánVươngdùngkếcủaTrươngLươngnênHànTínvàBànhViệtđềuđến.

ĐếnkhiLưuGiảvàođấtSởvâyđấtThọXuân,HánVươngbịthuatrậnởCốLăng,bènsaisứgiảtriệuđạitưmãlàChuÂnđiềuđộngquânởCửuGiangđi theoquânLưuGiả,VũVươngKìnhBố làmcỏdânThànhPhủ,TùyHà,LưuGiảvàcácchưhầuTềvàLươngđềuhợpnhauởCaiHạ,VũVươngKìnhBốlàmHoàiNamVương.

Nămthứnăm(202trướccôngnguyên),CaoTổcùngquâncủachưhầuđánhquânSở thắngHạngVũmột trậnquyết liệtởCaiHạ.HoàiÂmHầuHànTín cầm bamươi vạn quân đương đầu với quân địch,KhổngTướngQuânởcánhtả,PhíTướngQuânởcánhhữu,HoàngĐếởphíasau.GiángHầu,SàiTướngQuânởsaulưngHoàngĐế.QuâncủaHạngVũvàokhoảngmười vạn. Hoài Âm Hầu đánh đầu tiên không thắng nổi, rút lui. KhổngTướngQuânvàPhíTướngQuânđemquânđếngiúp.QuânSởkhôngthắngnổi.HoàiÂmHầunhânlúcấytiếnlênđánhquânSởđạibạiởCaiHạ.Binh

sĩHạngVũnghetrongquânHánhátnhữngbàicanướcSởchorằngquânHánđã lấy tấtcảđấtSởrồi.HạngVũthuabỏchạychonênquân thua to.HánVươngsaikỵ tướngquânQuánAnhđuổi theogiếtHạngVũởĐôngThành,chémđầutámvạnngười,bènbìnhđịnhđượcđấtSở,

Nước Lỗ theo Sở giữ vững thành, quân Hán lấy không được. HánVươngđemquânchưhầuđivềhướngbắc,chỉchocácvịphụlãoởLỗthấyđầuHạngVũ,Lỗmớiđầuhàng.HánVươngbènchôncấtHạngVũvớidanhhiệuLỗCôngởCốcThành.HánVươngtrởvềđếnĐịnhBào,phingựavàothànhcủaTềVương,cướpquâncủaTềVương.Thánggiêng,chưhầucùngcácquanvănvũsuytônHánVươnglàmHoàngĐế,HánVươngnói:-Tanghe nói: "Người hiềnmới được làm đế, nếu không chỉ là lời nói suôngkhôngnênlàm".Takhôngdámlênngôiđế.

Quầnthầnđềunói:-Đạivươngxuấtthânthấphèn,giếtbọnbạongược,bìnhđịnhbốnbiển,ngườinàocócông thìđượccắtmàphong làmvương,làmhầu.Nếuđạivươngkhôngcódanhhiệutônquýthìhọđềunghikhôngtin.Bọnthầnliềuchếtxingiữđiềuđó.

HánVươngba lầnnhườngkhôngđược,bấtđắcdĩnói: -Nếucácôngđềuchothếlàtiệnthìtôinhận,vìtiệnlợicủaquốcgia.

Ngàygiápngọ,HánVươngbènlênngôiHoàngĐếởphíabắcsôngTựThủy. HoàngĐế nói: -Nghĩa Đế không có con cháu, TềVươngHàn TínquenphongtụccủaSở,chonêndờiTềVươnglàmSởVươngđóngđôởHạBì[ThựcrathìLưuBangsợHànTínnênnóikhéo,choTínlàmvuaSở,nóilà kế nghiệp Nghĩa Đế]. Lập Kiến Thành Hầu là Bành Việt làm LươngVương,đóngđôởĐịnhĐào,lậpvuaHàntrướckialàTínlàmHànVương,đóngđôởDươngĐịch.DờiHànhSơnDươngNgôNhuế làmTrườngSaVương, đóng đô ở Lâm Tương. Tướng của phiên quân làMai Quyên cócông theoCaoTổvàoVũQuan,chonênCaoTổ tỏ raânđứcvớiông ta.HoàiNamVươngKìnhBố,YênVươngTangĐồ,TriệuVươngNgaođềunhưcũ.

Thiênhạbìnhđịnh,CaoTổđóngđôởLạcDương,chưhầuđềulàmtôi.Hoan trướcđấy làmLâmGiangVương, theoHạngVũ,phản lạiHán.CaoTổsaiLưQuán,LưuGiảbaovâyHoan,nhưngkhônglấyđượcthành,mấythàngsauHoanđầuhàngvàbịgiếtởLạcDương.Tháng5bãibinh,binhsĩđềuđượcgiảingũvềnhà.ConcáicácchưhầuởQuanTrungđượcthamườihainămthuế.Ngườinàotrởvềnướcmìnhthìthachosáunămthuếđểnuôisốngvàthưởngchomộtnămthuế.

CaoTổđặctiệcrượuởphíanamcungLạcDương.CaoTổnói:-Liệthầuvàcác tướngđừnggiấugiếm.Tấtcảđềunói tình thực.Tại sao ta lấyđượcthiênhạ?TạisaohọHạngmấtthiênhạ?

CaoKhởivàVươngLăngnói:-Bệhạngạomạnvàkhinhngười.HạngVũnhântừvàthươngngười.Nhưngbệhạsaiaicướpđượcthành,lấyđượcđất,hàngphụcđượcnơinàothìchongaynơiấy,cùngchunglợivớithiênhạ.HạngVũ ghen người giỏi, ghét người có tài, hại người có công, nghingườihiền.Khiđánhthắng thìkhôngthưởngcôngchongười ta,khiđượcđất,thìkhôngchongườitahưởnglợi,dođóchonênmấtthiênhạ.

CaoTổnói:-Ngươichỉbiếtmộtmàchưabiếthai,phàmviệctínhtoántrongmàn trướngmà quyết định được sự thắng ở ngoài ngàn dặm thì takhôngbằngTửPhòng[TrươngLương],trịnướcnhà,vỗyêntrămhọ,vậntảilương thực không bao giờ đứt thì ta không bằngTiêuHà.Nắm trong taytrămvạnquânđãđánhlànhấtđịnhthắng, tiếncônglànhấtđịnhlấythì takhôngbằngHànTín.Bangườinàyđềulànhữngkẻhàokiệt,tabiếtdùnghọchonênlấyđượcthiênhạ.HạngVũcómộtPhạmTăngmàkhôngbiếtdùngchonênbịtabắt.

CaoTổmuốnđóngđôvĩnhviễnởLạcDương.LưuKínhngườiđấtTềnói với LưuHầuTrươngLương khuyên vua vào đóng đô ởQuanTrung.Ngayhômấy,CaoTổlênxengựavàođóngởQuanTrung.Tháng6,đạixáthiênhạ.

Tháng10,YênVươngTangĐồlàmphản,đánhlấyđấtĐại.CaoTổthânhành cầm quân đánh, bắt được Yên Vương Tang Đồ, lập thái úy LươngQuánlàmYênVương,sai thừatướngPhànKhoáicầmquânđánhđấtĐại.Mùathunămấy,LợiCơlàmphản.CaoTổthânhànhcầmquânđánh,LợiCơbỏchạy.LợiCơnguyênlà tướngcủahọHạng,khihọHạngthua trận,Lợi Cơ làm Trần Công không trốn theo Hàng Cao Tổ nên được Cao TổphonghầuởDĩnhXuyên.CaoTổđếnLạcDươngcầmsổtấtcảcácthônghầu[Tức là triệthầu,cấpbậc tônquýnhất trongcáchầunhàHánđổi làthônghầuvìhuý(tênVũĐếlàTriệt)]vàtriệutậphọ.LợiCơsợchonênlàmphản.

Nămthứ6(201trướccôngnguyên)CaoTổcứnămngàyđếnthămTháiCôngtheonhưlễchacontrongnhà.ViênquanlệnhởnhàTháiCôngnói:-Trêntrờikhôngcóhaimặttrời,dướiđấtkhôngcóhaivua.NayHoàngĐếtuylàconnhưnglàvua,ngàituylàchanhưnglàtôi.Lẽnàongàilạikhiếnnhàvualạybầytôinhưvậy?Làmnhưvậythìuylớnkhôngthihànhđược.SaođóCaoTổđếnthămTháiCông.TháiCôngcầmchổiracửađónđithụtlùi.CaoTổcảkinh,xuốngxeđỡTháiCông,TháiCôngnói:-HoàngĐếlàvua,lẽnàolạivìtôimàlàmsaiphéptắccủathiênhạ.

CaoTổ bèn tôn TháiCông làmThái THượngHoàng, khen viên lệnhtrongnhàTháiCông,thưởngchoôngta500cânvàng.

Tháng12,cóngườibáovớinhàvuacóviệcbiếnđộng,rằngSởVương

HànTínmưuphản,nhàvuahỏicácquanchungquanhđếntranhnhaugiụcnhà vua đánh. Nhà vua dùng kế của Trần Bình giả vờ đi chơi đầm VânMộng,hợpchưhầuởđấtTrần.SởVươngHànTínđếnđónliềnbịbắt.

Hômấyđạixá thiênhạ.ĐiềnKhẳngmừngCaoTổ: -BệhạbắtđưọcHànTín,lạicaitrịQuanTrung.Tầnlànướchìnhthếhiểmtrở,sôngnúibaoquanhnhưcáiđai,cáchthiênhạngàndặm,vớihaivạnngườicầmgiáocóthể chống lạimột trămvạn người.Địa thế tiện lợi cho nên khi demquânxuống đánh chư hầu cũng như người ở trên nhà cao đổ một chậu nướcxuống.NướcTềphíađôngcóLangGia,TứcMặcmầumỡ,phíanamcónúiTháiSơnvững chắc, phía tây códòng sôngHoàngHànướcđục làmgiớihạn, phía bắc có cái lợi là biểnBộtHải, đất vuông hai ngàn dặmvới haimươivạnquânTềcóthểchốngcựnổimộttrămvạnquâncáchxangàndặm.ChonênhainơinàygọilàĐôngTầnvàTâyTần.NềukhôngphảilàconemthânthíchthìkhôngcholàmvươngnướcTềđược[ChínhvìvậymàkhingheHànTíntựlậplàGiảVươngnướcTề,LưuBanghoảnghốtmuốnđemquânđánh.].

CaoTổnói:-Phảiđấy!Bènthưởng500cânvàng.Mườingàysau,CaoTổphongHànTínlàm

HàmÂmHầuchiađấtđaicủaTínlàmhainước.CaoTổnói:-LưuGiảcónhiềucôngphongcholàmKinhVươnglàmvươngởHoàiĐôngngườiemcủa ta làGiao làm SởVương cai trị Hoài Tây, con của ta là Phi làmTềVươngcaitrịbảymươithành.NhữngngườinàonóiđượctiếngTềthìđềuthuộcvàonướcTề.

CaoTổbènxétđếnvàocônglaocủamỗingườicùngcácliệthầu,chặtphù,phongđất,dờiHànVươngTínđếnTháiNguyên.

Nămthứ7(200trướccôngnguyên)HungNôđánhHànVươngTínởMã Ấp. Tín nhân bàn mưu với chúng làm phản ở Thái Nguyên. NhữngngườiởBạchThổ,MạnKhâuvàVươngHoànglậpviêntướngtrướckiacủanướcTriệu làTriệuLợi làmvuađể làmphản.CaoTổ thânchinhđiđánh.Gặplúctrờilạnhtrongsốmườibinhsĩthìcóhai,bangườirụngngóntay.CaoTổđếnBìnhThành,quânHungNôvâyquântabảyngàyởBìnhThành,sauđómớibỏđi.NhàvuasaiPhànKhoáiởlại,bìnhđịnhđấtĐại,lậpngườianhcủaCaoTổlàLưuTrọnglàmĐạiVương.

Tháng2,CaoTổ từBìnhThànhqua thànhLạcDương củaTriệu đếnTrườngAn.CungTrườngLạcđãxâyxong.Từ thừa tướng trởxuốngđềudờiđếnTrườngAn.

Nămthứ8(199trướccôngnguyên)CaoTổđemquânvềhướngđôngđánhnhữngquângiặcsótlạicủaHànVươngTínởĐôngViên.ThừatướngTiêuHàđãxâyxongcungVịƯơng,dựngcửaphíađông,cửaphíabắc,kho

võkhí,kholúaởđiệnđằngtrước.CaoĐếquayvềthấycungvàcửacungtolớnquá,cảgiậnbảoTiêuHà:-Thiênhạđangkhổsởvìchiếntranhđãlâu,việc thànhbạichưabiếtnhưthếnào, tạisao lạidựngcungthấtquáchừngnhưvậy?

TiêuHànói:-Thiênhạvừamớiổnđịnhchonêncóthểnhânđómàxâydựngcungthất.Nhàvualấybốnbiểnlàmnhà,cungthấtkhôngtránglệthìkhônglàmchouythếmìnhthêmlớn.Vảchăng,khôngthểđểchođờisaucóthểcógìthêmvàoviệcbệhạđãlàm.

CaoTổbènbằnglòng.CaoTổđếnĐôngViên,điquaBáchNhàn,bọnQuánCao làm thừa tướngnướcTriệumưugiếtCaoTổ.CaoTổ thấyxúcđộngtrong lòng,nênkhôngở lại [XemTrươngNhĩ,TrầnDư liệt truyện.].ĐạiVươnglàLưuTrọngbỏnướctrốn,thânhànhtrởvềLạcDương,bịphếtruấtcholàmHợpDươngHầu.

Nămthứ9,việclàmphảncủabọnthừatướngnướcTriệulàQuánCaobịlộ,bịgiếtcảbahọ.CaoTổphếtruấtTriệuVươngNgaolàmTuyênBìnhHầu,nămấydờibọnquýtộcnướcSởlàcáchọChiêu,Khuất,Cảnh,HoàivàhọĐiềnnướcTềđếnQuanTrung.CungVịƯơngđãxong,CaoTổtriệuchưhầu,quần thầnđặt tiệc rượuởđiện trướccửacungVịƯơng.CaoTổcầmchénngọcđứngdậychúcthọTháiThượngHoàng,nói:-Trướcđâychachotôikhônglàmđượcviệcgì,khônglolàmănchẳngbằnganhTrọng.BâygiờcôngnghiệptôilàmsovớianhTrọngthìaihơn?

Quầnthầntrênđiệnđềuhô"vạntuế",tấtcảcườivangrấtlàvuivẻ.Năm thứ 10, tháng 10, Hoài NamVương Kình Bố và Lương Vương

Bành Việt, Yên Vương Lư Quán, Kinh Vương Lưu Giả, Sở Vương LưuGiao,TềVươngLưuPhi,TrườngSaVươngNgôNhuếđềuđếnchầuởcungTrườngLạc.Mùaxuânvàmùahạkhôngcógìxảyra.Tháng7TháiThượngHoàngmấtởcungVịƯơng.SởVươngvàLươngVươngđềuđếnđưatang,CaoTổthanhữngngườibịtùởLịchDương,đổitênLịchẤplàTânPhong.Thánh8, tướngquốcnướcTriệu làTrầnHy làmphảnởđấtĐại.Nhàvuanói:-Hytrướckiathườnglàmsứgiảcủata,rấtđượctincậy.ĐấtĐạilànơiquantrọngđốivớita,chonênphongHylàmhầuđểlàmtướngquốcvàgiữđất Đại. Nay hắn lại cùng bọn VươngHoàng dùng vũ lực cướp đất Đại.QuanlạivàdânchúngđấtĐạiđềukhôngcótội,tathatộichohọ.

Tháng9,nhàvuathânhànhđivềhướngđôngđánhTrầnHy.KhiđếnHàmĐan,nhàvuamừngrỡnói:-HykhôngchiếmcứHàmĐanởphíaNammàlạichẹnsôngChươngThủy,tabiếtrằnghắnkhônglàmgìđược!

KhinghenóicáctướngcủaHynguyêntrướclàconbuôn,vuanói:-Tađãbiếtphảichochúngcáigìrồi[Conbuônthìthamlợi].

BènđútlótchocáctướngcủaHynhiềuvàng.

Nhiều người ra hàng.Năm thứ 11, nhà vua giết bọnTrầnHy ởHàmĐan.Côngviệcchưaxong, tướngcủaHy làHầuSưởngcầmđầuhơnvạnquân quấy nhiễu, Vương Hoàng đánh Liễu Thành, Hán sai tướng quânQuáchMông cùng tướngnướcTềđánhphá tan.Thái uýChuBột đi theođườngTháiNguyênvàobìnhđịnhđấtĐại.Khi tớiMãẤp,MãẤpkhônghàngphục,ChuBộttấncôngvàtànpháthànhnày.TướngcủaHylàTriệuLợigiữthànhĐôngViên,CaoTổđánhkhônglấyđược.Đãhơnmộttháng,binh sĩ củaLợimắng nhiếcCaoTổ,CaoTổ nổi giận.Đến khi thành đầuhàng,CaoTổsaichémnhữngngườiđãmắngnhiếcmình,cònnhữngngườikhôngmắngnhiếcthìthacho.CaoTổchochiađấtTriệuvàmiềnởbắcchocácnúilậpconcủamìnhlàHằnglàmĐạiVương,đóngđôởTấnDương.

MùaxuânHoàiÂmHầuHànTínmưuphảnởQuanTrungbịgiếtcảbahọ.Mùa hạ, Lương Vương Bành Việt mưu phản, bị phế truất dời đi đấtThục, sauđó lạimuốnphản, nêngiết cảbahọ.Nhàvua lậpngười con làKhôi làm LươngVương, lập người con là Hữu làmHoài DươngVương.Thángbảy,mùathu,HoàiNamVươngKìnhBốlàmphảnởphíađônglấyđấtcủaKinhVươngLưuGiả,phíabắc,vượtquasôngHoài.SởVươnglàGiaobỏchạyvàođấtTiết,CaoTổthânhànhđemquânđếnđánh,lậpngườicontrưởngcủamìnhlàmHoàiNamVương,

Thángmười,nămthứ12,saukhiđánhxongquâncủaKìnhBốởHộiTrụy,KìnhBốbỏchạy.CaoTổsaibiệt tướngđuổi theo.CaoTổtrởvềđiquađấtBái,dừng lạiởđây,đặt rượuởBáiCungmời tấtcảnhữngngườiquenbiếtcũ,khôngkểgià trẻ,chouống thahồ.Saichọnnhữngđứa trẻởBáiđượcmộttrămhaimươingười,dạychohát.Khiuốngrượusay,CaoTổgõđàntrúc,đứngdậytựlàmbàica:

Giólớnthổidậychừ,mâybayngổnngang!Uyvangbốnbiểnchừ,vềquêhương,Làmsaocóđượckẻsĩmạnhchừgiữbốnphương.Saibọncontrẻtậphátbàiấy.CaoTổbènđứngdậymúa,lòngcảmkhái

buồnbã,khócvànóivớinhữngngườiphụhuynhđấtBái: -Kẻđixanhớlàngcũ.TatuyđóngđôởQuanTrungnhưngsaukhi trămtuổihồnpháchcủa ta vẫn còn thích đất Bái. Ta xuất thân là Bái Công, nhờ giết kẻ bạonghịchmàcóđượcthiênhạ.TalấyđấtBáilàmđấtriêng,dânởđấyđờiđờikhôngphảiđóngthuế.

Cácphụhuynh,cácbàmẹvànhữngngườiquencũởđấtBáiuốngrượuvuichơicảngàyrấtlàvuivẻ,kểlạichuyệncũmàcười.Vuichơihơnmườingày,CaoTổmuốnrađi,phụhuynhđấtBáicốtìnhgiữlại,CaoTổnói:-Quâncủatađông,cácôngkhôngthểnàocungcấpchohọđược.

Bènrađi.DânBáibỏtrốnghuyện,tấtcảdồnvềphíatâythành,hiếnlễ

vật.CaoTổlạidừnglại,dựngtrướnglênuốngrượubangày.PhụhuynhđấtBái đều đập đầu lạy, nói: -ĐấtBáimaymắn đượcmiễn thuế, nhưng đấtphongvẫnchưađược,xinbệhạthươngđếnnó.

CaoTổnói: -ĐấtPhongchính lànơi tasinh trưởng, làmsao lạiquênđược,nhưngchỉvìUngXỉngàyxưalàmphảntatheoNgụy...

PhụhưynhđấtBáicốnàixin.CaoTổbènthathuếchocảđấtPhongvàđấtBái.SauđónhàvuachoBáiHầuLưuTỵlàmNgôVương.

BiệttướngHànđánhquânKìnhBốởphíanamvàphíabắcThaoThủy,phá tan quânquânKìnhBố, đuổi theo và chémKìnhBốởPhiênDương.PhànKhoái cầm riêngmột cánhquânbìnhđịnhđấtĐại, chémTrầnHyởDươngThành.

Tháng11,CaoTổđemquânvềtrởvềTrườngAnsaukhiđãđánhKìnhBố.

Tháng12,CaoTổnói: -TầnThủyHoàng,SởẨnVươngnướcSở làTrầnThiệp,AnLyVươngnướcNgụy,DẫnVươngnướcTề,ĐiệuTươngVương nướcTriệu đều chếtmà không có con cháu, ta cho họmỗi ngườiđượcmườinhàđểgiữphầnmộ.TachoTầnHoàngĐếhaimươinhà,NgụycôngtửVôKỵ[TứclàTínLãngQuân,xemNgụycôngtửliệttruyện.]nămnhà.

NhàvuathachoquanlạivàdânchúngđấtĐạiđãbịTrầnHyvàTriệuLợicưỡngéptheohọ.ViênhàngtướngcủaTrầnHynóirằngkhiTrầnHylàmphảnthìYênVươngLưQuánsaingườiđếnnhàHycùngbànmưu.NhàvuasaiTíchDươngHầuđếnđónQuán.Quáncáobệnh.TíchDươngHầuquayvềbáolạirằngviệcQuánlàmphảnđãcómanhmối.Tháng2,CaoTổsaiPhànKhoái,ChuBộtcầmquânđánhYênVươngLưQuán,thachoquanlạivàdânchúngởYênđãtheokẻlàmphảnvàlậphoàngtửKiếnlàmYênVương.Khi đánhKìnhBố,CaoTổ bịmộtmũi tên lạc, trên đường về bịbệnh.Bệnhnặng,LữHầumờithầythuốcgiỏiđến.Thầythuốcvàoyếtkiến.CaoTổhỏithầythuốc,thầythuốnnói:-Bệnhnàycóthểchữađược.

CaoTổbènmắng[Chữ"bèn"chứngtỏmộtmánhkhoéđểđềcao.]thầythuốc: -Taxuất thân áovải, tay cầmba thướckiếm lấyđược thiênhạ, đóchẳngphảimệnhtrờihaysao?

MệnhđãởtrờithìdùcótàigiỏinhưBiểnThước[Thầythuốcnổitiếngnhấtthờichiếnquốc.]cũnglàmđượcgì!

Bènkhôngchochữabệnh,thưởng50cânvàngrồichovề.ÍtlâusauLữHậunói:-NếubệhạtrămtuổirồivàtướngquốcTiêuHàcũngmấtthìlấyaithay?

Nhàvuanói:-TàoThamcóthểlàmđược.-Saođóđếnai?

-VươngLăngcóthểđược,nhưngVươngLănghơigàn.TrầnBìnhcóthểgiúpông ta.TrầnBÌnh thì tríkhôncó thừa,nhưngkhómà làmmộtmình.ChuBột làngười trunghậu, ít vănhoánhưngngười làmhọLưuđượcanchính làChuBộtđấy[Nhậnxét rất tinh:Quảnhiên sauLữHậu tìmcáchgiếthọLưuđưahọLữlênthìchínhChuBộtđãtiêudiệthọLữvàgiữchonhàHánvẫncòn.XemTrầnthừatướngthếgia.],cóthểchoôngtalàtháiúy.

TháiHậulạihỏi:-Sauđóđếnai?Nhàvuanói:-Sauđóthìngươicũngkhôngbiếtđược[Ýnóisauđóthì

LữHậucũngchếtrồi.].LưQuáncùngmấyngànquânkỵđợiởbiêngiớichờchonhàvuathôi

bệnhđểvàotạtội.Thángtưngàygiápthin,CaoTổmấtởcungTrườngLạc.Mấtđãbốnngàyrồimàkhôngbáotang.LữHậubànmưuvớiThẩmTựCơ[NgườihầuhạvàđồngthờicũnglàtìnhnhâncủaLữHậu.]:-Cáctướngvànhàvuatrướcđềulàthườngdânnayhọphảiquaymặtvềhướngbắcxưnglàbầytôinênvẫnthườngbựcbộ.Naygặpnhàvuacònnhỏ,nếukhônggiếthếttấtcảđithìthiênhạkhôngan.

CóngườingheđiềuấynóivớiLịch tướngquân,Lịch tướngquânđếnyếtkiếnThẩmTựCơnói:-Tôinghenóinhàvuađãmấtbốnngàyrồivẫnkhôngbáotanglạicònmuốngiếtcáctướng,nhưvậythìthiênhạnguymất!TrầnBìnhvàQuánAnhcầm10vạnquângiữHuỳnhDương,PhànKhoáivàChuBộtcầm20vạnquân,bìnhđịnhđấtYên,đấtĐại.Nếuhọnghenhàvua,cáctướngđềubịgiếtthìthếnàohọcũngđemquânliênkếtvớinhauquayvềđánhQuanTrung,ởtrongcácquanđạithầnlàmphản,ởngoàichưhầulàmphản,việcdiệtvongcó thểnhóngótmàchờ [Cũngnhưnóiđếnngay tứckhắc.]vậy.

ThẩmTựCơvàonóivớiLữHậu,bènbáotang,ngàyđinhmùi,đạixáthiênhạ.LưQuánngheCaoTổđãchếtbènbỏtrốnvàoHungNô.

Lễchôncấtvàongàybínhdần,ngàykỷtỵlậptháitửlàmvua,vuađếnmiếuTháiThượngHoàng.Quần thầnđềunói: -CaoTổxuất thânhànvi,dẹpđờiloạnlàmchonótrởlạiđườngngay,bìnhđịnhthiênhạ,làmTháitổnhàHán,cônglaohếtsứclớn.

Nêndâng tônhiệu làCaoHoàngĐế [Theophápchếđờixưa,khivuachết,quầnthầnhợplạicăncứvàohànhtrạng,cônglaohaytộilỗicủavuamàđặtchomộttêngọilàthụyhayhiệubụt.CóngườiđượctênđẹpnhưLưuBang nhưng cũng có người được tên xấu như Kiệt Trụ ...]. Thái tử nốinghiệp,hiệulàhoàngđếtứcHiếuHuệĐế.

Nhàvuasaicácquận,cácnướcvàchưhầuđều lậpmiếu thờCaoTổ,mỗinămtếthờtheothờitiết.ĐếnkhiHuệĐếlàmvuađượcnămnăm,nhà

vuanghĩđếnviệcCaoTổbuồnvuiởBáiCungnênlấyBáiCunglàmmiếuthứhaithờCaoTổ.120ngườitrướcđâyCaoTổdạyhátđềusaichơinhạc,vềsauthiếungườithìđiềnvàochođủsố.

CaoTổcótámngườicontrai:NgườiconđầuconngườivợthứtênlàPhilàmĐiệuHuệVươngởnướcTề.NgườiconthứhaitênlàHiếuHuệlàconcủaLữHậu.NgườiconthứbalàmNhưÝlàTriệuẨnVươngconcủaThíchphunhân,ngườiconthứtưlàHằnglàmĐạiVương,sauđólàmHiếuVănĐế, con của Bạc Thái Hậu. Người con thứ năm là Khôi làm LươngVương,trongthờiLữTháiHậubịdờiđilàmTriệuCungVương.NgườiconthứsáulàHoàiDươngVươngtênlàHữu,thờiTháiHậubịdờiđilàmTriệuUVương. Người con thứ bảy là Trường bị làm Lệ Vương ở Hoài Nam,ngườiconthứtámlàKiếnlmàYênVương.

TháiSửCôngnói:-ChínhtrịnhàHạtrungthực.Khisựtrungthựckémđithìbọntiểunhânmấtlễ,chonênnhàÂnkếtiếptheodùngchữ"kính"đểcai trị.Sựkínhcẩnsauđókémđi,bọntiểunhânlại theomaquỷ,chonênnhàChukếtiếptheodùng"văn"đểcaitrị.Sauđóvănkémđi,kẻtiểunhânbiếnthànhxảotrá.Vìvậychonênđểbổcứusựxảotrákhônggìbằngdùngchữ"trung thực".Đạo tamvươngxoayvậnhết rồi lạiquay lạ.Trong thờiChu,Tầncóthểnóicáivănbịhưhỏngđi.ChínhtrịcủaTầnkhôngthayđổiđiềuđólạidùnghìnhphạtkhốcliệtháchẳngsailầmsao!chonênkhinhàHán nổi lên, sau khi tiếp thu tình trạng hư hỏng thì dễ thay đổ nó, khiếnngườitacóđượcnguyênlýcủatrờivậy[Đâylàtácgiảtrìnhbàyquanđiểmcủamìnhvềchínhtrị.Tácgiảquanniệmsựvậtbiếnđổitheovòngtròntứclàcó thayđổimàkhôngcó tiếnhoá.Quanđiểmấy là thenchốtcủaKinhDịch.NhàHạ,lấyviệctrungthựclàmthenchốtchoviệccaitrịdân,nhưngtrungthựcquáthìthànhrathôlỗ,đểkhắcphụcsailầmấy,nhàÂnnêulênnguyêntắc"kính",lấykínhlàmthenchốt.Nhưngmộtkhithiênlệchthìkínhbiếnthànhsợ,dođónhàÂn,vềsauchỉnóiđếnquỷthần,thờcúng.NhàChudùng"văn"(lễnghihìnhthức)đểbổcứu,nhưngkhithiênlệchsẽthànhgianxảonhưtrongthờiXuânThu,ChiếnQuốc.ĐánglýTầnlênphảibổcứuvănbằngtrungthựclạibổcứubằngphápluậttứclàkhôngđitheovòngtròn.Dođómàthấtbại.Đốivớicác tácgiảcũngnhưđốivớicác tư tưởnggiaTrungQuốctrướckianóichungcáiđạotrongchínhtrịlàbiểuhiệnchocáiđạotrongtrờiđất.].CaoTổtiếptriềuthần,vàotháng10,xediềmbằngvảimàuvàng,cờđạocấmởbêntrái,chônởTrườngLăng.

[06]LỮHẬUbảnkỷ

1.LailịchcủaLữHậuvàhọLữ2.LữHậukhiHiếuHuệcònsống3.LữHậutừkhiHuệĐếchết4.(?)

1.LailịchcủaLữHậuvàhọLữLữTháiHậulàvợcủaCaoTổtừlúccònhànvi,sinhHiếuHuệĐế,con

gáilàLỗNguyêntháihậu.KhiCaoTổlàmHánVương,lấyThíchCơ,ngườiĐịnhĐào, rất yêuquý, sinhTriệuẨnVương, tên làNhưÝ.HiếuHuệ làngườinhântừ,yếuđuối.CaoTổcholàkhônggiốngmình,thườngmuốnphếtruất,lậpNhưÝlàconcủaThíchCơ:"NhưÝgiốngta".ThíchCơđượcCaoTổyêu, thườngđi theonhàvuađếnphíađôngcửaải, ngàyđêmkhóc lócmuốnlậpconmìnhđểthaytháitử.LữHậutuổicaothườngởnhà,ítkhigặpmặtnhàvua,chonêncàngbịbỏrơi.NhưÝđượclậplàmTriệuVương,đãmấylầnsuýtthaytháitử.NhờcócácquanđạithầncanngănvànhờcómưukếcủaLưuHầuchonêntháitửmớikhôngbịtruất[XemLưuHầuthếgia.].

LữHậulàconngườicứngrắn,quyếtđoángiúpCaoTổbìnhđịnhthiênhạ.Cácquanđại thầnbịCaoTổgiếtphầnlớndosứccủaLữHậu[ChẳnghạnHànTín,BànhViệt].HaingườianhLữHậuđềulàmtướng:ngườianhcảlàChuLữHầu,chếtvìnhiệmvụ,ngườiemlàLữTháiđượcphonglàmLịchHầu,vàLữSảnđượcphong làmGiaoHầu.Ngườianh thứhai làLữThíchChilàmKiếnThànhHầu.

2.LữHậukhiHiếuHuệcònsốngNămthứmườihai (195 trướccôngnguyên) tháng tư,ngàygiápThìn,

CaoTổmấtởcungTrườngLạc.TháiTửnốingôi làmhoàngđế.Lúcbấygiờ,CaoTổcó támngười con.Người thứnhất làPhi, anh củaHiếuHuệ,nhưngkhácmẹ.PhilàmTềVương.CòntấtcảđềulàemcủaHiếuHuệ.ConcủaThíchCơ,tênlàNhưÝ,làmTriệuVương,concủaBạcPhuNhântênlàHănglàmĐạiVương,nhữngngườiconcủanhữngngườivợkhác làKhôilàmLươngVương,Hữu làmHoàiDươngVương,Trương làmHoàiNamVương,KiếnlàmYênVương.EmcủaCaoTổtênlàGiaolàmSởVương,concủangườianhCaoTổtênlàTỵlênlàmNgôVương.CònkhôngphảihọLưu thìcóThầnconcủacông thầnNgôNhuế (làmphiênquân)được làmTrườngSaVương.LữHậuhếtsứcoángiậnThíchphunhânvàngườiconcủa phu nhân làTriệuVương, bèn sai giamThích phu nhânở cungVĩnhHạngvàmờiTriệuVươngđến.Sứgiảba lần trởvề.KiếnBìnhHầuChuXương làm tướng quốc nước Triệu bảo sứ giả: - Cao Đế giao phó TriệuVươngchotôi.TriệuVươnghãycòníttuổi,tôitrộmnghetháihậuoángiậnThíchphunhân,muốnmờiTriệuVươngvềđểgiếtcảhaimẹcon,tôikhôngdámchonhàvuađi.Nhàcualạibịbệnhkhôngthểvângtheochiếu.

LữHậu cả giận, bèn sai người gọi tướng quốc nướcTriệu về.TướngquốcnướcTriệuvềđếnTrườngAn,tháihậulạisaingườimờiTriệuVươnglầnnữa.TriệuVươngrađi.ChưađếnkinhđôthìHiếuHuệĐếvốnlàngườinhântừ,biếttháihậugiận,nênthânhànhđónTriệuVươngởBáThượng,rồicùngvàocung,luônluônkèmTriệuVương.LúcTriệuVươngđiđứng,ănuống, Huệ Đế đều ở bên cạnh. Thái hậu muốn giết Triệu Vương nhưngkhôngcódịpnào.

Tháng mười hai, năm thứ nhất của Hiếu Huệ Đế (194 trước côngnguyên)nhàvuabuổisớmrađibắn.TriệuVươngnhỏkhôngthểdậysớm.TháihậunghetinVươngởmộtmìnhbènsaingườimangthuốcđộcđếnchoVươnguống.LúcHiếuHuệvềthìTriệuVươngđãchết.SauđótháihậuchoHoàiDươngVươngtênlàHữulàmTriệuVương.

Mùahạ,tháihậubanchiếutruytặngchacủaLịchHầu[TứclàLữTrạchlàChuLữHầuđãchết,xemđoạn1.]làmLệnhVũHầu.TháihậubènchặtchântayThíchphunhân,mócmắtđốttai,chouốngthuốcthànhcâm,choởtrong nhà tiêu gọi đó là "con người lợn". Saumấy hôm, thái hậu cho gọiHiếuHuệĐếvàođểxem"conngườilợn".HiếuHuệĐếthấy,hỏi,biếtđólàThíchphunhân, liềnkhócrống lên.Dođó,HiếuHuệĐếmắcbệnh, tronghơnmộtnămkhôngdậyđược,saingườinóivớitháihậu:-Việcđókhôngphảilàviệcconngườilàm[NhiềuhọcgiảÂuChâubảoTưMãThiêncócáicáchviếttànnhẫn.Đâylàmộtvídụ.].Tôilàconcủatháihậu,khôngthểnào

trịthiênhạđược!Hiếu Huệ vì thế ngày đêm uống rượu chơi bời dâm dật, không nghe

chính sự, chonênmắcbệnh.Năm thứhai,NguyênVươngnướcSở,ĐiệuHuệVươngnướcTềđềuđếnchầu.Thángmười,HiếuHuệcùngăntiệcvàuốngrượuvớiTềVươngtrướcmặttháihậu.HiếuHuệchorằngTềVươnglàanhnênđểngồighếtrêntheolễnhữngngườitrongnhà.Tháihậunổigiậnbènsairóthaichénthuốcđộcđặttrướcmặtmình,saiTềVươngchúcthọ.TềVươngđứngdậy.HiếuHuệcũngđứngdậynângchénmuốncùngchúcthọvớiTềVương.Tháihậusợquá,thânhànhđứngdậyhấtchénrượucủaHiếuHuệ.TềVương lấy làm lạ,dođókhôngdámuống,giảvờsayđi ra.Khi hỏi, biết đó là thuốcđộc,TềVương sợhãi, tự cho rằngkhông thể rakhỏiTrườngAnnênrấtlolắng.QuannộisửcủaTềVươngtênlàSỹnóivớiTềVương:-TháihậuchỉcómộtmìnhHiếuHuệvàcôngchúaLỗNguyên.Naynhàvuacóhơnbảymươi thành,màcôngchúachỉcóvài thành.Nếunhàvuaquả thựcđemmộtquậndângcho tháihậuđể làmấp tắmgộicủacôngchúathìtháihậuthếnàocũngmừngrỡvànhàvuacũngkhôngphảilongạigì.

TềVươngbèndângquậnThànhDương,tôncôngchúaLỗNguyênlàmVươngTháiHậu.LữHậumừngrỡbằnglòngbènđặttiệcrượuởcungriêngcủavuaTề [Cácchưhầuđềucóxâycungriêngởkinhđô], saukhi uốngrượuvuivẻ,tháihậuchovuaTềtrởvềnướcmình.

Nămthứba,bắtđầuxâythànhTrườngAn.Nămthứtư,thànhxâyxongđượcmộtnửa.Nămthứnămvànămthứsáu,thànhxâyxong,chưhầuđếnhọp.Tháng

mười,chưhầutriềucốngchúcmừng.

3.LữHậutừkhiHuệĐếchếtNăm thứ bảy,mùa thu, tháng tám, ngàymậu dần,HiếuHuệĐếmất.

Pháttang(191trướccôngnguyên).Tháihậukhócnhưngkhôngchảynướcmắt.NgườiconcủaLưuHầu[TứclàTrươngLương]làTrươngTíchCươnglàmthịtrungmớimườilămtuổi.TrươngTíchCươngnóivớithừatướng:-TháihậuchỉcómộtmìnhHiếuHuệ,nayHiếuHuệmất,tháihậukhóckhôngđauxót,ngàicóbiếttạisaokhông?

Thừatướngnói:-Tạisaovậy?TíchCươngnói:-Hoàngđếkhôngcóconlớntuổi.Tháihậusợbọncác

ông.NayôngxinchoLữThái,LữSản,LữLộclàmtướng,cầmquângiữcácđạoquânởphíanamvàphíabắc,chonhữngngườihọLữvàogiữcácchứcvụtrongcung.Làmnhưthếthìtháihậusẽyêntâmvàbọncácôngmaymàtránhkhỏitaihọa.

ThừatướngbènlàmtheokếcủaTíchCương.Tháihậumừngrỡ.Lúcấymớikhócthảmthiết[Nhậnxéttànnhẫnvàmỉamai.].UyquyềnhọLữbắtđầutừđó.

Tháihậuđạixá thiênhạ.Thángchín,ngày tân sửu,chôncấtHuệĐế.TháiTử[CôngchúaLỗNguyênlàconcủaLữHậuvàchịcủaHiếuHuệ,lấyTrươngNgaosinhđượcmộtngườicaogái.LữHậubắtHuệĐếlấyngườiấytứclàcháugáiđểđềcaouythếhọLữ.Ngườinàykhôngcócon,nhưngLữHậubắtbàtagiảcómangvàlấyconmộtngườikhácthaythế.]lênngôilàmhoàngđếvàolễmiếuCaoTổ.Từnămthứnhất,tấtcảcáchiệulệnhđềudotháihậuđưara.Tháihậugọimệnhlệnhcủamìnhlà"chế"[XemchúthíchởTầnThủyHoàngbảnký,nguyênvăn"TháiHậuxưngchế".],bànviệcmuốnlậpnhữngngườihọLữ làmVương.Tháihậuhỏi tả thừa tướng làVươngLăng.VươngLăngnói:-CaoĐếđãgiếtconngựatrắngmàthề:"AikhôngphảihọLưumàlàmVươngthìthiênhạcùngnhauđánhnó".NaytháihậuphongchohọLữlàmVươngthìtráilờigiaoước.

Tháihậukhôngbằnglòng,hỏitảthừatướngTrầnBình,GiángHầuChubột.BọnChuBột trả lời: -CaoĐếbìnhđịnh thiênhạ,phongconemcủamìnhlàmVương.Naytháihậugọimệnhlệnhcủamìnhlàchế,phonganhemhọLữlàmVươngthìcógìlàkhôngđược?

Tháihậumừngrỡbãitriều.VươngLăngtráchthầmTrầnBìnhvàGiángHầu:-Trướcđâychúngta

cùngCaoĐếuốngmáuăn thề,cácôngkhôngcóởđấysao?NayCaoĐếbănghà,tháihậulàngườiđànbàlàmchủcảthiênhạ,muốnphongchohọLữlàmVương,cácônglàmtheosởthích,hùatheoýmuốncủatháihậu,làmtráigiaoướcthìcònmặtmũinàomàthấyCaoĐếởdướiđấtnữa?

TrầnBìnhvàGiángHầunói:-Hômnaybẻtháihậutrướcmặt,cangián

giữatriềuđìnhthìchúngtôikhôngbằngông.Nhưngviệcbảotoànxã tắc,giữvữngchoconcháuhọLưuthíôngsẽkhôngbằngchúngtôi.

VươngLăngkhôngbiếttrảlờinhưthếnào.Thángmườimột,tháihậumuốnbãibỏVươngLăng,bènchoLănglàm

tháiphó[Chứcquanloviệcdạydỗnhàvua.]củađế,cướpquyềnthừatướngcủaLăng.Lăngcáobệnhxinvề.TháihậubènchoThẩmTựCơlàmtảthừatướng,TrầnBìnhlàmhữuthừatướng.Tảthừatướngkhônglàmviệcnước,xemxétviệctrongcungnhưmộtviênlangtrunglệnh.TựCơđượctháihậuyêutừtrước,thườngtindùng.Cáccôngkhanhđềudoôngtamàgiảiquyếtmọi việc. Thái hậu bèn truy tôn cha của Lịch Hậu làmĐiệu Vũ Vương,muốnnhânđódầndầnphongchonhữngngườihọLữlàmVương.Thángtư,tháihậumuốnphongchonhữngngườihọLữlàmhầunêntrướctiênphongnhữngngườicôngthầncủaCaoTổ:LangtrunglệnhVôTrạchđượcphonglàmBácThànhHầu,LỗNguyêncôngchúachếtđược tặng tên thụy làLỗNguyên tháihậu.ConcủaLỗNguyên làYếnđượcphong làmLỗVương.Cha của Lỗ Vương là Trương Ngao được phong làm Tuyên Bình Hầu.Chương,concủaĐiệuHuệVươngnướcTề,đượcphonglàmChuHưHầu.TháihậugảcongáicủaLữLộcchoôngta.TướngquốcnướcTềtênlàThọđượcphonglàmBìnhĐịnhHầu.QuanthiếuphủtênlàDiênđượcphonglàmNgôHầu.TháiHậumuốnphongVươngchohọLữnêntrướcđấyphongchonhữngngườiconcủanhữngngườithiếpcủaHiếuHuệ:CườngđượcphonglàmHoàiDươngVương, BấtNghi được phong làmThường SơnVương,Sơnđượcphong làmTươngThànhHầu.,Triềuđượcphong làmChỉHầu.VũđượcphonglàmHạpQuanHầu.Tháihậugợiýchocácquanđạithần,cácquanđại thầnxin lậpLịchHầuLữThái làmLữVương. thái hậuưngthuận. Lữ Thích Chi làm Khang Hầu ở Kiến Thành mất, người con nốinghiệpcótộibịtruất,ngườiconútlàLữLộcđượclậplàmHồLăngHầu,đểnối tiếpKhangHầu.Hai năm sau, Thường SơnVươngmất. thái hậu chongười em của Thường Sơn Vương là Tương Thành Hầu tên là Sơn làmThườngSơnVương,đổitênônglàNghĩa.

Tháng mười một, Lữ Vương la Thai mất, được tặng tên thụy là TúcVương.Thái tửGia thay thếđược lập làmVương.Năm thứba, khôngcóviệcgì.Nămthứtư,phongLữTulàmLâmQuangHầu[LữTulàemgáiútcủaLữHậucũngđượcphonghầuvà làvợcủaPhànKhoái.],LữĐà làmThânHầu,LữCanhThủylàmChuếKỳHầu,LữPhẫnlàmLữThànhHầuvàphongnămngườilàmthừatướngcủachưhầu.

CongáicủaTuyênBìnhHầulàmHiếuHuệhoànghậu,khôngcócon,giảlàmcómanglấyconmộtngườithiếplàmconmình,vàlậplàmtháitử,rồigiếtngườimẹ.HiếuHuệmất,tháitửđượclậplàmhoàngđế.KhiĐếlớn

lên,nghenóimẹmìnhbịgiết,mìnhkhôngphảilàconcủahoànghậu,bènnói:-Hoànghậulàmsaocóthểgiếtmẹtamàgọitalàcon?Giờtacònbé,nếutatrưởngthànhthìsẽthayđổi.

Tháihậunghe tin ấy lấy làm lo lắng, sợĐế làm loạn,bèngiamĐếởcungVĩnhHạng,nóirằnghoàngđếbịmắcbệnhnặng.Cácquanhầukhôngđượcthấymặt.LữHậunói:-Aicóthiênhạlànắmcáivậnmệnhcủavạndâncũngnhư trờicheđấtchởvậy.Nhàvua trong lòngvuivẻđể làmchotrămhọđượcyên, trămhọvuivẻđể thờphụngnhàvua.Trêndướivuivẻhòahợpnênthiênhạđượcyên.Nayhoàngđếmắcbệnhđãlâukhôngkhỏi,lạimấttrí,hônloạn,khôngthểtiếptụcphụngthờtônmiếuxãtắc,khôngthểgiaophóthiênhạđược.Cầnphảithayngườikhác.

Quầnthầnđềuđậpđầunói:-HoàngTháiHậuvì thiênhạvàtoàndânmàtínhkế,đểcóthểlàmchotônmiếuxãtắcđượcyênổnlâudài.Bọnbầytôiđậpđầutuântheolờichiếu.

Đếbịphếtruất,LữHậugiamrồigiếtđi.Thángnămngàybínhthìn,lậpThườngSơnVươngtênlàNghĩalàmđế,đổitênlàHoàng,nhưngkhônggọilànămđầuvìtháihậuracácchếđểtrịthiênhạ.TháihậuphongChỉHầutênlàTriềulàmThườngSơnVương,đặtchứcquantháiúy.GiángHầuChuBộtđượclàmtháiúy.

Nămthứnăm,thángtám,HoàiDươngVươngchết,ngườiemtênlàVũlàmHồQuanHầuđượcphong làmHoàiDươngVương.Thángmườinămthứsáu,tháihậunói:-LữVươngtênlàGiaănởkiêungạohốngháchnênbịtruấtphế.ChoLữSản,emcủaTúcVươngThailàmLữVương.

Mùa hạ, đại xá thiên hạ, phongHưng Cư, con của Điệu Huệ VươngnướcTề, làmĐôngMâuHầu.Nămthứbảythánggiêng, tháihậuchomờiTriệuVươngHữuđến.HữulấycongáihọLữlàmhoànghậu,nhưngkhôngyêumàyêungườivợkhác.NgườicongáihọLữghen,giậnbỏđi,gièmvớitháihậu,vutộiôngtađãnói:"HọLữlàmsaolàmVươngđược?Nếutháihậutrămtuổirồi,thếnàotacũngsẽđánhhọ".

Tháihậunổigiận,chomờiTriệuVươngđến.Tháihậuchoởtrongcungđiệnriêngkhôngchoyếtkiến.Tháihậusaibọnvệbinhvâygiữ,khôngchoănuống.Bọnbầy tôi có người đưa cơm trộm, thái hậu liền bắt và trị tội.TriệuVươngđóibènhát:

HọLữchuyênquyền,họLưunguyBứchiếpvươnghầu,épgảphiĐànbàghétghenvuviệcác,Bọnhạinướckia,trênchẳngxét.Takhôngtôitrung,saovềđây?Chếtnơiđồnghoangcònthơmlây

Hốiđãmuộn!thàtựsát,Làmvuachếtđói,aithươngxót?Riêngcậytrờicaotrảhậncừu,GiếtbọnbạotàncứuhọLưu.Ngàyđinhsửu,TriệuVươngbịgiammàchết.Tháihậuchôncấttheolễ

ngườidânthườngởngoàinghĩađịacủadânchúngởTrườngAn.Ngàykỷsửu,conhậtthực,banngàytốiđen.Tháihậughétđiềuđó,tronglòngkhôngvuibènbảocácquanhầu:-Đólàvìta[Ngàyxưacólốigiảithíchchorằngnhữngviệclàmcủavuachúaảnhhưởngđếntrờiđất.].

Tháng hai dời LươngVươngKhôi làm TriệuVương. LữVương Sảnđượcdời làmLươngVương.LươngVươngkhôngvềnước củamình,màlàmtháiphócủađế.TháihậulậpBìnhXươngHầuLữThailàmLữVương,đổitênđấtLươnggọilàđấtLữ,vàđấtLữlạiđổilàTếXuyên.

Ngườiemgáicủa tháihậu làLữTu[Xemchú thíchở trên.]cóngườicongáilàvợcủaDinhLăngHầuLưuTrạch.Trạchlàmđạitướngquân.TháihậuphongvươnghọLữ,sợsaukhimìnhchếtđi,LưutướngquânsẽgiếthọLữbènchoLưuTrạchlàmLangGiaVươngđểlàmvừalòngôngta.

LươngVươngKhôibịdờiđilàmVươngởtriệutronglòngkhôngvui.TháihậuchocongáicủaLữSảnlàhoànghậucủaTriệuVương.CácquantheohầuhoànghậuđềulànhữngngườihọLữ,họchuyênquyềnvàtheodõingầmTriệuVương.TriệuVươngcảmthấy tù túng.Vươngcóngười thiếpyêuquýbịhoànghậusaingườichouốngthuốcđộcchết.Vươngbènlàmbàicagồmbốnđoạn,sainhạccônghát.Vươngđaubuồn,thángsáuthìtựsát.Tháihậunghetinấy,cholàVươngvìmộtngườiđànbàmàvứtbỏlễởtônmiếu[Vìyêungườithiếp, tựsátnênkhôngthờphụngtônmiếuđược.TháihậunhưthếđãgiếtbangườiconcủaLưuBang(NhưÝ,HiểnvàKhôi).CảbađềulàmTriệuVương).],bènphếtruấtngườithừatựcủaVương.

TuyênBìnhHầuTrươngNgaochết.NgườiconlàYếnđượcphonglàmLỗVương.NgaođượctặngtênthụylàLỗNguyênVương.Mùathu,tháihậusaisứgiảnóivớiĐạiVương[SaunàyĐạiVương làHánVănĐế.]muốnđưaĐạiVươngđilàmvuaởTriệu.ĐạiVươngtừtạxingiữbiêngiớicủađấtĐại.TháiphólàSảnvathừatướnglàBìnhnóivớiVũTínHầuLữLộclàvịhầu lớnnhất, địa vị caonhất vậyxin lập làmTriệuVương.Thái hậuưngthuận, truy tônchacủaLộc làKhangHầulàmTriệuChiêuVương.Thángchín,YênLinhVươngLưuKiếnchết.Ôngtacómộtconlàconngườithiếp,tháihậusaigiếtđinênkhôngcóngườinốidõivànướcbịbỏ.Nămthứtám,thángmười, lậpconcủaLữTúcVương làĐôngBìnhHầuLữThông làmYênVương,phongemtraicủaThônglàLữTranglàmĐôngBìnhHầu[ThếlàhọLữdầndầnthaythếnhữngngườiconLưuBanglàmYênVương,Triệu

Vương.].Vàogiữathángba,LữHậuđitếvềquaChỉĐạo,thấymộtconvậtnhưconchóxanhởbênnáchcủamìnhrồiđộtnhiênkhôngthấynữa.SaibóixemthìnóiđólàconmacủaTriệuVươngNhưÝ.CaoHậutựnhiênbịbệnhđauởnách.

CaoHậuchorằngngườicháungoạicủamìnhlàYến, làmLỗNguyênVương,íttuổi,mấtchamẹtừlúccònnhỏ,côđộcyếuớt,bènphongchohaingườiconcủangườivợtrướccủaTrươngNgaolàXỉlàmTânĐôHầuvàThọ làmNhạcXươngHầu để giúpLỗNguyênVương làYến.Lại phongtrươngđạiyếtgiả[Chứcquanchủyếudànhchocáchoạnquanđểtiếptânkhách.] Trương Thích làm Kiến Lăng Hầu, Lữ Vinh làm Chúc Tư Hầu,nhữngngườihoạnquanlàmlệnhhaylàmthừađềuđượclàmquannộihầu,phongấpnămtrămhộđểtiêudùng.Vàogiữathángbảy,CaoHậumắcbệnhnặngbènsaiTriệuVươngLữLộclàmthượngtướngquân,coicánhquânởphíabắc,LữVươnglàSảncoicánhquânphíanam.

LữHậudặnLữSảnvàLữLộc:-Saukhibìnhđịnhthiênhạ,CaoĐếcógiaoướcvớicácquanđạithần:"AikhôngphảihọLưumàlàmvuathìthiênhạ cùng đánh nó".Nay họLữ làmVương, các quan đại thần không chịu.Nếu ta chết đi, hoàng đế còn ít tuổi, sợ các quan đại thần gây biến loạn.Ngươiphảicầmquângiữ lấycung,chớcóđi theođámtang,đừngđểchongườinàoápchếmình.

Ngày tân tị, Cao Hậu chết. Di chiếu cho vua các nước chư hầu mỗingườimộtnghìncânvàng.Cácquanvănvõ,liệthầu,cácquanlangvàcácviênlạiđềuđượcthưởngvàngtheotrậtcủamình.Đạixáthiênhạ,choLữVươngSản làm tướngquốc, cho congái củaLữLộc làmhoànghậu.KhiCaoHậuđãchết,tảthừatướnglàThẩmTựCơđượclàmtháiphócủađế.

4.(?)ChuHưHầuLưuChươnglàngườicódũngkhívàsứcmạnh.ĐôngMâu

HầuHưngCưlàemcủaôngta.HaingườiđềulàemcủaTềAiVương,sốngởTrườngAn.Lúcbấygiờ,họLữchuyênquyềnmuốn làmloạnnhưngsợbọnđại thầncủaCaoTổ làGiángHầu,QuánHầunênchưadámkhởi sự.ChuHưHầulấyvợlàcongáiLữLộc,biếtngầmâmmưuấy,sợbịgiếtbènsaingườingầmnóivớingườianhlàTềVương,xinTềVươngđembinhvềhướngtâygiếthọLữmàlàmvua,cònChuHưHầucùngcácquanđạithầnsẽlàmnộiứng.TềVươngmuốnđemquânđinhưngquantướngquốckhôngnghe.Thángtámngàybínhngọ,TềVươngsaingườigiếtquantướngquốc.TướngquốcThiệuBìnhbèn làmphản, cầmquânmuốnvâynhàvua.Nhàvuanhânđấygiết tướngquốcvàđe,binhvềphíađông, rồidùngkếđánhlừa,đoạtbinhcủaLangGiaVươngrồicầmđầucảhaiđạoquânmàđivềphíatây.ViệcnàykểtrongphầnnóivềTềVương.TềVươngđưathưchovua chưhầunói: "CaoĐếbìnhđịnh thiênhạ, phong cho các con em làmvua.ĐiệuHuệVươnglàmvuanướcTề,ĐiệuHuệVươngchết.HiếuHuệĐếsaiLưuHầuTrươngLươnglậptôilàmTềVương.KhiHiếuHuệchết,CaoHậucầmquyền,tuổicao,nghelờibọnhọLữ,chuyênquyềnphếtruấthoàngđếlậpngườikhác.LạigiếtliêntiếpbaTriệuVương,diệtcácnướcLương,Triệu,Yênđể phongvương cho họLữ, chia nướcTề làmbốn.Các trungthầncanngănnhưngCaoHậubịmêhoặckhôngchịunghe.NayCaoHậumấtđi,HoàngĐếtuổicònnhỏ,chưacóthểtrịthiênhạ,phảinhờcậyởcácquanđạithầnvàchưhầu.NhưngbọnhọLữlạichuyênquyền,tựtônminhlàmquanto,tutậpbinhsĩ,uyhiếpdữdộicácliệthầuvàtrungthần,tựbanhànhcácchếđểsaikhiến thiênhạ,khiếnchotônmiếubịnguy.QuảnhânđembinhvàogiếtnhữngkẻkhôngcóquyềnlàmVương".

NhàHán nghe tin ấy.Bọn tướng quốcLữSản bèn saiDĩnhÂmHầuQuánAnhcầmbinhrađánh.QuánAnhđếnHuỳnhDươngbènbànmưu:-BọnhọLữnắmlấybinhquyềnởQuanTrung,muốnlàmnguyhạiđếnhọLưumàtựlập.NaynếutapháquânTềquaytrởvềbáo,tứclàgiúpthêmchohoLữ.

QuánAnhbènởlại,đóngđồnởHuỳnhDương,saisứgiảvềbáovớiTềVươngvàchưhầu,cùngnhauliênminhđểđợikhihọLữlàmbiếnsẽtiêudiệt.TềVươngnghe tinấybènđembinhvềbiêngiớiphía tây,muốnchờđợigiaoước.LữLộc,LữSảnmuốngâyloạnởQuanTrungnhưngbêntrongthìsợbọnGiangHầu,ChuHưHầu,bênngoàithìsợquâncácnướcTề,Sở,lạisợQuánAnhlàmphản,muốnchờkhinàoquâncủaQuánAnhđánhnhauvớiquâncủaTềthìsẽkhởisự,tronglòngđangdodựchưaquyếtđịnh.

Lúcbấygiờ,TếXuyênVươngThái,HoàiDươngVươngVũ,Thường

SơnVươngTriều,vềdanhnghĩa[NhữngngườinàykhôngphảilàconcủaHuệĐếmàlàconngườikhác.NhưngLữHậulàmnhưvậyđểgiữuyquyềnchohọLữ.]làemcủathiếuđế[Vịhoàngđếcòníttuổi.]lạilàcháungoạicủaLỗNguyênVương[VìHuệĐếlấyconcủaLỗNguyêntứclàlấycháu,nênbọnTriều,VũTháigọiLỗNguyênlàbàngoại.]conLữHậu.HọđềucòníttuổivàchưavềnướcmàvẫnởTrườngAn.TriệuVươngLữLộcvàLươngVươngLữSảnđềucầmquân,mộtngườicầmđầuđạoquânởphíanam,mộtngườicầmđầuđạoquânởphíabắc.HọđềulàngườihọLữ,cácliệthầuvàquầnthầnaicũngkhôngchắcsốmệnhmìnhsẽsống.QuantháiúylàGiángHầuChuBộtlạikhôngthểvàotrongchỗđóngquânđểcầmđầuquânsĩ.

KhúcChuHầuLịchThươngđãgiàvàốm,ngườicontênlàKýlàbạnthâncủaLữLộc.GiángHầubènbànvớithừatướngTrầnBìnhsaingườiépLịchThươngbảongườiconcủamìnhlàKýđếnlừaLữLộcnói:-CaoĐếvàLữHậucùngnhaubìnhđịnh thiênhạ.ChínvuamàhọLưu lập lên [Ngô,Việt, Tề, Hoài Nam, Lang Gia, Đại, Thường Sơn Vương là Triều, HoàiDươngVươnglàVũvàTếXuyênVươnglàThái.]vàbavuamàhọLữlậplên[LươngVươngLữSản,TriệuVươngLữLộc,YênVươngLữThống.]đềudocácquanđại thầnbànbạcvàđãbáocáochocácchưhầu,chưhầuđềucho là phải. Nay thái hậu băng hà, đế còn ít tuổi, túc hạ mang ấn TriệuVương không về ngay nước của mình để giữ đất phong, lại làm thượngtướngquân,cầmbinhởlạiđây,thìsẽbịcácquanđạithầnvàchưhầunghingờ.Tạisaotúchạlạikhôngtraoấntướngquânchotháiúy,nóivớiLươngVươngtrảlạiấntướngquốc[VìlúcbấygiờtấtcảbinhquyềntrongtayLữLộc,tấtcảquyềnchínhtrongtayLữSản,quầnthầnkhônglàmgìđượcnêntrướchếtphảitướcchođượcấncủahọ.]cùngănthềvớicácquanđạithầnmàvềnước?Làm thế thìquâncủaTềsẽđượcgiải tán,cácquanđại thầnđượcyênổn,túchạcứcaogốimànằmlàmvuamộtnước,đấtvuôngngàndặm.Đólàcáilợimuônđời.

LữLộctintheochokếấylàphải,muốntraoấntướngquânvàquânsĩcho tháiúy.LộcsaingườibáođiềuđóvớiLữSảnvànhữngngườigiàcảtronghọLữ.Cóngườibảolàmthếlàtiện,cóngườibảothếlàkhôngtiện.Kếấyđangởtrongtìnhtrạngdodự,chưacógìđượcquyếtđịnh.LữLộctintheolờiLịchKýmộthômrangoàiđisănchơi,ghéquanhàngườicôlàLữTu.LữTucảgiậnnói: -Mày làmtướngmàbỏquân lính thìhọLữnàysẽkhôngbiếtởvàođâu[ĐócũnglàýkiếncủaLữHậutrướckhichết.]!

Bènđemtấtcảchâungọc,đồquýbáuvãitrongphòng,nói:-Takhôngcônghơiđâumàgiữcủachongườikhác.

TảthừatướngTựCơmiễnchức.Thángtám,ngàycanhthânvàobuổisáng,BìnhDươngHầuTàoTruất[ConcủaTàoTham.]làmchứcngựsửđại

phu,yếtkiếntướngquốcLữSảnbàncôngviệc.LangTrungLệnhGiảThọđisứởTềvề,nhânđấytráchSản:-Nhàvuasaokhôngsớmvềnước,naytuymuốnđi,đilàmsaođược?

VàkểlạivớiSảntấtcảviệcQuánAnhhợpcùngvớiquânTề,SởmuốndiệthọLữ.

GiảThọliềngiụcSảnvàongaytrongcung[Đểlàmloạn.].BìnhDươngHầungheđượcnhữnglờinàyliềnruổingựabáovớithừatướngvàtháiúy.Tháiúymuốnvàochỗđóngquânởphíabắcnhưngkhôngvàođược.TươngBìnhHầuKỷThônggiữcácphùvàcáccờtiết.TháiúybènbảoKỷThôngcầmcờ tiếtgiả làm lệnhvua traocho tháiúycầmđầuđạoquânphíabắc.TháiúylạiralệnhchoLịchKývàđiểnkháchlàLưuYếttrướcđấythuyếtphụcLữLộc,nói:-HoàngĐếđãsaitháiúycầmđạoquânphíabắc,muốntúchạ trởvềnước.Xin túchạđưangayấn tướngquân,cáo từđểvề,nếukhôngthìtaihọaxảyra.

LữLộctinrằngLịchKýkhônglừamìnhbèncởiấntraochoviênđiểnkháchvàgiaochotháiúycầmquân.

Tháiúycầmđầubinhsĩ,đivàocửaquân,ralệnhchobaquân:-AitheohọLữthìxắntayáobênphảilên,aitheohọLưuthìxắntayáobêntráilên!

QuânsĩđềuxắntayáobêntráitheohọLưu.TháiúyvừađếnthìtướngquânLữLộccởibỏấnthượngtướngquânmàrađi.Tháiúybèncầmđầuđạo quân phía bắc.Nhưng vẫn còn đạo quân phía nam.BìnhDươngHầunghecâuchuyện[GiữaGiảThọvàLữSản]bènbáocho thừa tướngTrầnBìnhbiếtâmmưucủaLữSản.ThừatướngTrấnBìnhbảoChuHưHầugiúptháiúy.Tháiúy ra lệnhChuHưHầuxemxét cửaquân, ra lệnhchoBìnhDương Hầu bảo viên úy cầm đầu những người giữ cửa cung không chotướngquốcLữSảnvàocửađiện.LữSảnkhôngbiếtrằngLữLộcđãrờibỏđạoquânphíabắc,bènvàocungVịƯơng,muốnlàmloạn.NhữngngườigiữcửađiệnkhôngchoSảnvào,Sảnđangbănkhoănđiđilạilại,BìnhDươngHầusợkhông thắngđược, ruổingựanóivới tháiúy.TháiúycũngcònsợkhôngthắngđượchọLữnênchưadámnóitrắnglàgiếthọ.BènsaingườinóivớiChuHưHầu:-VàongaycungđểbảovệHoàngĐế!

ChuHưHầuxinbinhsĩ.Tháiúycấpchohơnmộtnghìnngười.ChuHưHầu vào cungVịƯơng, liền gặp Sản ở trong sân. Lúc bấy giờ là lúc ănchiều.ChuHưHầuđâmSản,Sảnbỏchạy.Trờinổigióto,chonêncácquantheoSảnhỗnloạn,khôngaidámchiếnđấu.ChuHưHầubènđuổitheoSảnvàgiếtởtrongnhàtiêucủanhữngngườilạiởphủlangtrung.SaukhiChuHưHầuđãgiếtđượcSản,đếsaiyếtgiảcầmcờtiếtraúylạoChuHưHầu.ChuHưHầumuốncướpcờtiết[Vìcócờtiếtthìmớivàođượccungcấm.]nhưngquanyếtgiảkhôngchịu.ChuHưHầuliềncùngyếtgiảlênxe.Nhờ

cócờtiếtlàmtinnênxecứchạythẳngvào,ChuHưHầuchémviênúygiữcungTrườngLạclàLữCanhThủyrồiquayra,vàođạoquânphíabắcbáovớitháiúy.TháiúyđứngdậylạymừngChuHưHầuvànói:-NgườiđánglonhấtchỉcóLữSảnmàthôi!NaySảnđãbịgiết.Thếlàthiênhạyênrồi!

Bènsaingườichianhauthànhtừngbộphận,bắttấtcảnhữngngườihọLữ,khôngkểtraigái,giàtrẻđềuchémhết.

Ngàytândậu,bắtvàchémLữLộc,lấyroiđánhchếtLữTu,saingườigiếtYênVươngLữThông,phế truấtLỗVươngTrươngYển.Ngàynhâmtuất,choquantháiphócủađếlàTựCơlạilàmTảThừaTướng.Ngàymậuthìn, dờiTếXuyênVương đến làm vua ở đất Lương, saiChuHưHầu làChươnggiết bọnhọLữvàbáoviệc ấyvớiTềVương, bảoTềVươngbãibinh.QuânsĩcủaQuánAnhởHuỳnhDươngcũngrútvề.

Chưhầuvàcácquanđạithầnbànmưuvớinhau:-ThiếuđếvàcácvuaLươngVương,HoàiDươngVương,ThườngSơnVươngđềukhôngphảiconHiếuHuệ.LữHậudùngmưulấyconngườikhác,giếtmẹcủahọ,nuôihọởhậu cung bảo Huệ Đế nhận là con lập lên để làm người nối dõi và làmVươngnhằmlàmchohọLữthêmmạnh.NaychúngtađãgiếthếthọLữmàlạiđểngườicủahọlậplên,đếnkhilớnThiếuĐếcầmquyềnthìchúngtasẽmấtnòi.KhôngbằngxemtrongcácVươngngườinàotàigiỏinhấtthìtalậpnên.

CóngườinóiTềĐiệuVươnglàcontrưởngcủaCaoĐế,nayngườiconđầulàmTềVương,nếucứxétđếngốcthìôngtalàcháuđíchtôncủaCaoĐế,cóthểlậpđược.

Cácquanđại thầnđềunói:-HọLữlàhọngoạicủavuanhưngđộcácnênđã suýtnữa làmnguyhại đến tônmiếu, làm loạncác công thần.NaytronggiađìnhmẹTềVươngcóTứQuân.TứQuânlàngườiác.NếulậpTềVươngthìlạitrởthànhhọLữ.

Người tamuốnlậpHoàiNamVươngnhưnglạicholà ít tuổi,nhàbênmẹlạiác.Cácquanđạithầnbènnói:-ĐạiVươngnaylàngườiconlớnnhấttrongsốnhữngngườiconcủaCaoĐếcònsống.Ngườinhânđức,cóhiếu,rộngrãivàtrunghậu.GiađìnhtháihậuhọBạclạichămchỉvàtốt.Vảlạichúngtalậpngườiconlớnhơncảchonênhợplẽ.ĐạiVươngnổitiếngtrongthiênhạvềnhânvahiếu.Nhưthếlàtiện.

Cácquanbènbànnhau,ngầmsaingườimờiĐạiVương.ĐạiVươngsaingườitừtạ.Sứgiảđivềhailần.SauđóĐạiVươnglênđoànxegồmcósáucỗ.Thángchínnhuận,ngàycuốithánglàngàykỷdậu,xeđếnTrườngAn.ĐạiVươngở tạicungriêngcủamình.Cácquanđại thầnđềuđếnyếtkiếndâng ấn thiên tử lên Đại Vương, tất cả cùng nhau tôn làm thiên tử. ĐạiVươngmấylầntừtạ,quầnthầncốnài,sauđóĐạiVươngmớiưngthuận.

ĐôngMâuHầuHưngCư nói: - Trong việc giết họ Lữ tôi không lậpđượccônglaogì,xinđượcphépdọndẹpcungđiện.

BèncùngquantháibộclàNhữÁmHầuĐằngCôngvàocung,đếntrướcmặtThiếuĐếnói:-TúchạkhôngphảihọLưu,khôngcóquyềnlàmvua.

Bèn quay lại, ra hiệu cho những người cầm giáo xung quanh hãy vấtbinhkhíxuốngđấtmàluira.Cómấyngườikhôngchịuvấtbinhkhí.NgườicầmđầucáchoạnquanlàTrươngTrạchralệnhchohọ,họcũngvấtbinhkhíluôn.ĐằngCôngbènsailấycáixengựacủanhàvuachởThiếuĐếra.

ThiếuĐếhỏi:-Ôngmuốnchởtôiđiđâu?ĐằngCôngnói:-Đirađếnchỗnghỉ.ThiếuĐếnghỉởthiếuphủ.

[07]BÌNHCHUẨNTHƯ

[BìnhChuẩnlàtênmộtchứcquanđờiHáncómụcđíchmuahànghóanhândânkhirẻvàbánlạikhiđắtđểlàmchogiáthịtrườngkhỏichênhlệchquávàngườimuakhỏibịbóclộtquáđáng.Bàinàyrấtnổitiếngvàthườngđược nhắc đến với tính cáchmột công trình đầu tiên về kinh tế học củaTrungQuốc.]

1.TìnhhìnhkinhtếnhữngnămtrướcHánVũĐế2.(?)3.Kinhtếnguykhốndochínhsáchxâmlượcgâyra4.Tìnhhìnhkinhtếnguyngập5.Cácbiệnphápbổcứutìnhtrạngthiếuhụt6.BiệnphápcủaTăngHoằngDương7.Lờibàncủatácgiả

1.TìnhhìnhkinhtếnhữngnămtrướcHánVũĐếNhàHánnổi lênthừakếnhữngđiềutệhạicủanhàTần.Nhữngngười

mạnhkhỏethìphảiphụcvụtrongcáchàngngũquânđội,nhữngngườigiàyếu thìphải lovậnchuyển lương thực.Việc làmkhónhọcmà tiềncủa thìthiếuthốn.Ngaythiêntửcũngkhôngcócỗxetứmãcóbốnconngựacùngmàu,còntướngquân,thừatướngthìđôikhiđixebò.Dânthườngkhôngcócủađểcấtgiấu.NhàvuanhậnthấytiềncủanhàTầnquánặng,khódùngnênđổiđi,saidânđúctiền:vàngthìmộtcânlàđơnvị.Phápluậttrởthànhđơngiản,bỏbớtnhữngđiếucấmđoán,chonênbọnlàmtráiphépvàthamlợicấtgiấunhữngcủacảithừađểbánlàmchovậtgiácaovọtlên:gạolênđếnmộtvạnđồng tiềnmột thạch,mộtconngựamột trămcânvàng [Nhận xét nàocũngchínhxácvàdựatrênnhữngconsốcụthể.].

Đến khi thiên hạ đã bình định,CaoTổ bèn ra lệnh không cho nhữngngườiđibuônđượcmặcđồtơ,đixe,đánhthuếhọnặngđểlàmkhốnnhụchọ[Nhưvậy là tầnglớp thươngnhânkhôngđược thamdựvàochính trị.].ThờiHiếuHuệvàLữHậu,thiênhạmớibìnhđịnh,chonênlạinớiluậtlệđốivới những người buôn bán, nhưng con cháu những người buôn bán vẫnkhôngđượclàmquanlại.Ngườitatínhsốtiềnđểnuôiquanlạivàsốtiềnchidùng, rồicăncứvàođómàđánh thuế thâncủadân[Nguyênvăn - "phúưdân","phú"làthứthuếthân,còn"thuế"làthuếsảnvật.].Cònnhữngmónlợidoviệcđánhthuếvàlấytôvềnúi,sông,vườn,ao,chợbúa,thìtừthiêntửtrởxuốngđếncácvươngvànhữngngườicóđấtphongởcácấpđềuđượcdùng làm của riêng để cung cấp chomình, chứkhôngđem tiêu dùngvàoviệc thiên hạ. Số thóc vận chuyển từ SơnĐông đến để cung cấp cho cácquanởtrongkinhđômỗinămkhôngquávàichụcvạnthạch.ĐếnthờiHiếuVăn, tiền"giáp"quánhẹ,nhàvuabènđổiđúcthứtiềnbốnthùnhưngchữtrênđồngtiềnlạiđềlànửalạng[Nửalạnglà12thù.Nhưvậytrọnglượngcủa tiền thựcchỉbằngmộtphầnba trọng lượng trêndanhnghĩa.] và chophépdânthahồđúctiền.VìvậyNgôVươnglàchưhầunhờlấyđượcđồngởnúi để đúc tiềnmàgiàu hơn cả thiên tử.Về sauNgôVương làmphản.ĐặngThônglàmđạiphucũngnhờviệcđúctiềnmànhiềucủacảihơnbậcvươnggiả.ChonênlúcbấygiờtiềncủahọNgô,họĐặngtrànngậpcảthiênhạ.Dođó,cólệnhcấmđúctiền.

QuânHungNômấylầnvàocướpbócxâmphạmbiêngiớiphíabắc,sốngườiđiđóngđồnvàđithúrấtnhiều,sốlúaởbiêngiớikhôngđủđểcungcấp.Dođónhàvuamộdân,aicóthểnộpvàđưalúarabiêngiớithìđượcphongchứctước.Tướcđượcphongđếntảthứtrưởng.

ThờiHiếuCảnh,từThượngQuậnvềphíatâybịhạnhán,nhàvualạiralệnh cho bán chức tước, nhưng lần này hạ giá bớt để lôi kéo dân.Những

ngườibịđàyvàcótộinhẹcóthểchuộctộibằngcáchvậntảithócchoquanđạiphương.Nhàvuasailàmthêmvườn,chuồngngựa,đểcónhiềungựamàdùng,xâythêmcáccungthấtvàcácquán,sốxengựacũngtăngthêm.

2.(?)Đếnkhikimthượng[ThờiHánVũĐếtứclàthờicủatácgiả.]lênngôi,

mấynămđầuđúngvàolúcnhàHántrongvòngbảymươinămnướcnhàvôsự[TácgiảtrìnhbàytìnhtrạnggiàucólúcđầuthờiVũĐếđểchuẩnbịnóiđếntìnhtrạngđóikhổloạnlạcvềsau.]trừphigặplụtlội,hạnháncònthìnhândânđềunođủ.Cáckholúaởkinhđôvàởcácnơiđềuđầy,màkhođụnthìthừacủacải.Tiềnởkinhđôxếpkểhàngtrămtriệu.Lõixâumụckhôngthểđếmđược.Thócởkho lớn lớp lớpchồng lênnhau,đầyrẫy, trànựarangoàiđếnnỗimụcnátănkhôngđược.Dânchúngcóngựahàngđàntrêncácđườngngõ.Kẻcưỡingựacáibịgạtkhôngđượcđếnđámđông.Kẻcoicáccổnglàng,cổngxómbữaănđềucógàcóthịt[Bàinàyđầynhữngnhậnxéttỉmỉvàsâusắc].Kẻlàmlại,làmđếnlúcconvàcháulớnlên[Ýnóilàmquankhôngthayđổichứcđếnnỗilúccháulớnlêncũngvẫnlàmchứcấy.],kẻlàmquanlấychứclàmhọ.Chonênainấyđềutựyêumình,sợphạmphápluật,hamlàmviệcnhânnghĩalotránhsỉnhục.

Lúcbấygiờlướiphápluậtthưamàdângiàu.Bọncậycủakiêucăngcókhigờm,nuốtnhau.Bọncườnghàocậythếănhiếpởlàngxóm.Cáctônthấtđềucóđấtriêng.Công,khanh,đạiphu,trởxuốngđuanhauxaxỉ:nhàcửa,xiêmáo,xengựalêncảbậctrênkhôngchừngmực.Việcđờithịnhrồisuy,lẽbiếnđổicốnhiênphảithế.

3.KinhtếnguykhốndochínhsáchxâmlượcgâyraTừđóvềsau,bọnNghiêmTrợ,ChuMãiThầngọidânĐôngÂuđếnvà

theođuổihainướcViệt[VuaĐôngÂubịvuaMânViệtđánh,VũĐếchodi4vạnngườiĐôngÂuvàogiữamiềnsôngTrườngGiangvàsôngHoài.HainướclàMânViệtĐôởPhúcChâuvàNamViệtĐôởQuảngChâu.].VùnggiữasôngTrườngGiangvàsôngHoàixơxácvàphiềnphí.ĐườngMông,TưMãTươngNhưmở lối sang các rợmiền tâynam,phía núi thônghơnnghìndặmđườngđểmởrộngđấtBa,đấtThục.DânđấtBa,đấtThụcvíthếmệtnhọc.BànhNgôGiảdiệtTriềuTiênđặt raquậnThượngHải.VìvậymiềnYên,Tềnhớnnhácrungđộng.SauđóVươngKhôilạibàymưuởMãẤp[VươngKhôigiảvờhòathuậnvớiHungNô,lừaquânHungNôđếnMãẤpđểđánhúp.NhưngvuaHungNôbiếtđượcmưuấy.],HungNôbỏđứtviệchòathân,xâmlấnmiềnbắc.Việcbinhkéodàikhôngkhinàohết.Thiênhạkhổvềnhữngviệckhónhọcấymàcảnhcanqualạingàycànglanrộng.Ngườiđi trậnphảimangxách,kẻởphải lovậnchuyểnlươngthực.Trongngoàixaoxuyếnvềviệcphảilocungđónchonhau.Trămhọthìcùngkiệt,tìmcáchlẩntrốn.Củacảihaohụtkhôngsaođủđược.Điềuđókhiếnchokẻquyêntiềnthìđượclàmquan,kẻnộpbạcthìđượcmiễntội.Phéptuyểncửdầndầnbỏ.Liêmsỉbịcoithường.Võlựcđượctiếndụng.Kếtquảphápluậttrởnênnghiêm,mệnhlệnhthànhkhắtkhevàtừđóbọnbầytôigâylợixuấthiện[ĐâylàchỉTangHoằngDương,KhổngCần(xemđoạn5).].

Sauđó,cáctướngnhàHánmỗinămđemmấyvạnquânkỵđánhquânHồ,xakỵ tướngquân làVệThanh, lấyđấtởphíanamcủaHungNô,xâySócPhương[NhìnchungnhữngđiểmlớnvềkinhtếthờiHánVũĐế.Nhữngđiểmnàysẽđượcpháttriểnởdưới.].

Bấygiờ,Hánmởrộngđườnggiaothôngvớicácrợdiởtâynam,ngườilàmđườngtớimấyvạn.Dânphảigánhgồngmanglươngthựctừngoàingàndặm đến, trung bình cứ đem đi hơnmười chung thì đến nơi chỉ cònmộtthạch[Mườichunglà64thạch.Nhưvậychỉmộtphần64đếnnơi.].NhàvuasaiđemcủacảiphátchonhữngngườiởđấtCùngvàđấtBắcđểchiêutậphọ.Làmmấynămvẫnchưamởxongđượcconđườngnày.Nhưngcácmanvàdilạithừacơấymấylầnđánh.Cácquanlạiphảiđemquânđiđánhdẹp.Nhàvuanhận thấydù lấy tất cả tôvà thuếđấtBađấtThụccũngkhôngđủđểcungvàoviệcchiphínênsaimộnhữngngườigiàuđếncàyởđấtNamDi.Nhữngngườinàyđưathócchoquânđịaphươngvànhậntiềnởkinhđô.Phíađông,nhàvualạisaiđặtquậnThượngHải.Phítổnvềviệcdờidânđếnđấycũng tương tự như việc dời dân đếnNamDi.Nhà vua sai hơnmười vạnngười xây thành [Đây là xây thêm vào Vạn lý trường thành.] để giữ SócPhương, việc chuyên chở đường sông rất xa. Tất cả những người ở phía

đôngnúiđềumệtnhọc.Tốnkémđếngầnmườitỷđồngtiền.Kholạicàngtrốngrỗng.Nhàvuabènmộdân,nóinhữngngườinàocóthểcấpbọnnôvàtỳchonhànướcthìsuốtđờikhôngphảinộpthuếthân,nếuhọđãlàmquanlangrồithìsẽđượcthăngtrật.Việcnộpcừumàđượclàmquanlanglàbắtđầutừlúcấy[Nhậnxétmỉamai.].

Bốnnămsau(124trướccôngnguyên)Hánsaiđạitướngquân[TứcVệThanh.]đemhơnmườivạnquân,sáuvịtướngquân,đánhHữuHiềnVươngbắt15nghìntùbinh[CầmđầuHungNôlàThiềnVudướiThiềnVucóHữuHiềnVươngvàTảHiềnVương.].Nămsau,đại tướngquân lạiđemsáuvịtướngquânđánhquânHồbắtđượcmộtvạnchínnghìntùbinh,ngườinàochémhaybắtđượcquânHồthìđượcthưởngvàng.Tiềnthưởngđếnhơnhaimươivạncânvàng.Mấyvạntùbinhđềuđượchậuthưởng,choănmặc,tấtcảđềudoquanđịaphươngcungcấp.TráilạiquânvàngựacủaHánchếthơnmười vạn, đó là chưa nói đến tiền phí tổn về vũ khí và vận chuyển bằngđườngthủyvàđườngbộ.Vìbaonhiêutiềntíchtrữởquanđạitưnông[Chứcquanphụ tráchnôngnghiệpvà tàichính.]đềucứkiệtdần, tiền thuếdùnghếtcũngkhôngđủđểcungcấpchobinhsĩnêncácquanphụtráchmớinóivới thiên tử.Thiên tửnói: -TrẫmnghenóiNgũĐếdạydânkhông lặp lạiviệclàmcủanhaunhưngnướcvẫntrị.CácvuaHạVũvàThànhThangphápluậtkhônggiốngnhaumàvẫnlàmvương,đườnghọđikhácnhaunhưngđứchọlậpnênthìvẫnlàmột.Biêngiớiphíabắcchưayên,trẫmrấtlấylàmlolắng.GầnđâyđạitướngquânđánhHungNôvừachémvừacầmtùmộtvạnchínnghìntên.Ngườigiàucấtgiấucủacảithìngườinghèokhôngcómàăn[Đểbàochữacholýdotạisaolạichomuachứcquan.Mụcđíchcủanólàđểngườigiàuđưacủacảira.].

Nhàvuabènralệnhchodânđượcmuachứctướcvàchuộcnhữngđiềucấmđoánkhôngcho làmquan[Chẳnghạnđiềucấmđoánđốivới thươngnhânởđoạn1.],đượclấytiềnxinchuộcvàgiảmtội.Cácquantâuxinđặtnhữngthưởngquan.Mệnhcủanhàvuanói:tướcVũCôngthìphảinộp17vạnđồngtiền.Tấtcảsốtiềnbántướclênđếnbamươivạncânvàng.TrongnhữngngườimuatướcVũCông,aithuộchàng"quanthủ"thìđượcthửcholàmlạivàbổlàmquantrước.Cấp"thiênphu"thìtiềnngangcấpngũđạiphu[Theotrậttựtrongquânđộithì"quanthủ"đứngvàohàngthứnăm,"thiênphu"đứngvàohàngthứbảy,còn"ngũđạiphu"đứngvàohàngthứchín.Tấtcảcómườibậc.].Ngườicótộithìđượcgiảmhaibậc,cóthểmuatướcđếnnhạckhanh.Làmnhưthếđểnêurõquâncông,nhữngngườicóquâncônglớnthìphonglàmhầu,khanh,đạiphu,ngườiquâncôngnhỏthìphonglàmlang, làm lại.Conđườngđiđếnchứcquanphức tạpvà lắmcáchchonênchứcquanmấtgiátrị.

4.TìnhhìnhkinhtếnguyngậpTừkhiCôngTônHoằngnhờviệcgiảinghĩaKinhXuânThugòbókẻ

tôimàlàmđếnthừatướngnhàHán, từkhiTrươngThangdùnglốivănánnghiêmkhắc,gắtgaomàđượclàmđinhúythìđạoluậtvềcáitội"kiếntri"[Quan lại thấy ai biết mà không tố giác thì khép vào tội "kiến tri" (thấybiết).]sinhra,vàngườitatrừngtrịhếtsứcnặngnhữngngườicảntrởhayphỉbángmệnhlệnhcủanhàvua.

Nămsau,âmmưucủaHoàiNamVương,HànhSơnVương,GiangĐôVươnglàmphảnbạilộ.Bọncôngkhanhbớilôngtìmvếtđểtrừngtrịvàtiêudiệtbèđảngcủahọ.Sốngườibịgiếtđếnmấyvạn.Bọntrưởnglạilạicàngnghiêmkhắc,tànnhẫn,phápluật,mệnhlệnhlạicàngrạchròichily.Lúcbấygiờnhàvuađangđềcaokhuyếnkhíchnhữngngườitàigiỏi,chínhtrựcvănhọc, có người làm đến công khanh, đại phu. Công Tôn Hoằng làm thừatướngnhàHán,mặcáovải,khôngănhaimón,muốnnêugươngchothiênhạnhưng không có ích gì đối với phong tục.Dần dần người ta xô đẩy nhauchạytheocôngdanh,lợilộc.

Nămsau,tướngphiêukỵ[ĐâychỉHoắcKhứBệnh.]lạiđemquânđánhquânHồbắtđượcbốnvạnngười.Mùathunămấy,vuaHồnGiađemmấyvạnngườivàohàng.Nhàvua saiđemhaivạncỗxeđón rướchọ.Khihọđến,lạiđượcbanthưởng.Nămấy,sốtiềncấpchonhữngngườicócônglênđếnhơnmộtvạntriệuđồngtiền.

Trướcđấymườinăm,sôngHoàngHàvỡđêởhuyệnQuan,đấtLươngvàđấtSởđãmấylầnbịkhốnkhổ,còncácquậnởvensôngtrướcđâyđãđắpđêđểgiữnước,mỗikhiđêvỡlạiphítổnkhôngthểkểxiết.Sauđó,PhiênHuệmuốngiảmbớtviệcchuyênchởbằngđườngsôngquaĐểTrụ,saiđàosôngđàoxuyênquasôngPhànvàsôngHoàngHà,vàlợidụngconsôngđàoấyđểtướirượu.Sốngườilàmđếnmấyvạn.TrịnhĐươngThờichorằngconsôngđàocủasôngVịquanhcovàxanênsaiđàomộtconsôngchạythẳngtừTrườngAnđếnHoaÂm,người làmđếnmấyvạn.ỞSócPhươngcũngđàomộtconsôngđàocómấyvạnngườilàm.Mỗiviệcnhưthếđềukéohaibanămnhưngvẫnchưaxongvàđềuphítổngầnnghìntriệu.

ThiêntửmuốnđánhquânHồ,nênsainuôirấtnhiềungựa,ngựachănởTrườngAnđếnmấyvạncon,línhởQuanTrungkhôngđủngườichănnuôibènđiềuđộngnhữngngườiởcácquậngầnđấy.

LạithêmnhữngngườiHồđãđầuhàngđến,việcănmặccủahọđềudoquansởtại.Quansởtạicungcấpkhôngđủ.Nhàvuabớtviệcănuốngcủamình, tháo xe xe tứmã, đem những của cải cất giấu trong kho riêng củamìnhrachođểcứutìnhtrạngnày.

Nămsau,phíađôngnúibịnạnlụt,dânnhiềungườivịthiếuăn.Thiêntử

bènsaisứgiảdốctấtcảkholúatrongcácquậnvàcácnướcđểphátchẩnchodânnghèonhưngvẫnkhôngđủ, lạikêugọinhữngngườigiàucóchovay,nhưngdânchúngvẫnkhôngcứuđượcnhau.NhàvuabènchodờidânnghèođếnphíatâyQuanTrungvàphíanamđấtSócPhươngởTânTần,tấtcảbảymươivạnmiệngăn,việcănmặcđềudoquanđịaphươngcungcấp.Trongmấynăm,người tacấpchohọsảnnghiệp.Cácsứgiảphânhọ ra từngbộphậnđểcoisóc.Cácquanđôngđếnnỗimũlọngliềnnhau,tiềnphítổnđếnhàngứckhôngsaokểxiết.

5.CácbiệnphápbổcứutìnhtrạngthiếuhụtDođó,quanđịaphươnghếtsạchtiền,nhưngbọnconbuônnhàgiàuvà

chủnhữngcửahiệulớnthìcókẻcấtgiấucủacảiđểnôdịchngườinghèo,chởhàngtrămxenhữngđồtíchtrữkhôngdùngcấtởấp.Cácvịvuacóđấtphong đều cúi đầu xin họ cung cấp.Trong việc đúc tiền và nấumuối, cónhữngngườicóhàngvạncânvàngnhưnghọvẫnkhônggiúpnướctronglúcnguycấpvàdânnghèolạicàngnghèokhổ.Dođó,thiêntửvàcửukhanhbànnhauthayđổitiềnlàmra"tệ"["Tệ"chỉbấtkỳvậtgìcóthểthaytiềnmặt.]đểchidùngđồngthờitrừngtrịbọnhoangdâmvàbọnchiếmđoạt.Lúcbấygiờtrongvườncấmcủanhàvuacóconnaitrắng,trongkhoriêngcủanhàvualạicónhiều thiếcvàbạc.TừthờiHiếuVănđãnghĩ racáchđúcnhiều thứtiềnbốnthùđếnnayđãhơnbốnmươinămnhưngtừniênhiệuKiếnNguyênđếnnay,ngườitaítdùngthứtiềnấy.Cácquanđịaphươngcónhiềungườiđếnnhữngnúiđồngđểđúctiền,trongnhândâncũngđúctrộmtiền,chonênsốtiềntínhkhôngxuể.

Tiềncàngnhiềuvàmấtgiá,hànghóacàngítvàquý[TưMãThiêncónhữngsuynghĩrấtsâusắc.].Quanphụtráchnói:-Đờixưacóthứtiềnbằngda,chưhầudùngthứtiềnấyđểbiếu.Cóbaloạikimkhí.Caonhấtlàvàng,rồiđếnkimkhítrắng(bạc)làthứhai,kémnhấtlàkimkhíđỏ(đồng).Naytiềndanhnghĩalàmộtnửalạngnhưngthựcrachỉnặngbốnthù,thếmàbọngiàuhaybọnăntrộmcònmàitiềnởphíatrongđểlấybớtkimkhímàđúcthêm.Tiền càng nhẹ vàmỏng thì vật giá càng quý, như thế ở phương xadùngtiềntệrấtphiềnvàtốnkém.

Bèn sai cắt da con nai trắng ra thành từng mảnh vuông mỗi bề mộtthước,xungquanhviền rongbiển, địnhgiámỗimiếngdanhưvậy làbốnmươivạnđồngtiền.Cácvươnghầu,tônthấtđếnchầu,đềuphảidângngọcbíchđặttrênthứtiềnấy,sauđómớiđượcđi.Lạilàmthứtiềnbằngbạcphathiếcgọi làkimkhí trắng.Người tachorằngở trên trời thìkhônggìbằngconrồng,ởdướiđấtthìkhônggìbằngconngựa,vậtngườitadùngthìkhônggìquýbằngconrùa.Chonêncóba thứkimkhí trắng: loại thứnhất,nặngtámlạnghìnhtròn,cókhắcrồng,têngọilàbạchtuyền,giábanghìn,loạithứhai,nặng íthơn,hìnhvuôngvẽhìnhconngựa,giánăm trăm, loại thứba,nhỏ hơn nữa, hình chữ nhật, vẽ hình rùa, giá ba trăm. Sai các quan địaphươngđúctiềnnửalạngthaythứtiềnbathù,chữđềbaonhiêuthìnặngbấynhiêu.Kẻnàođúctrộmtiềncácloạithìbịtộichết.Nhưngquanlạicũngnhưnhândânvẫnđúctrộm"kimkhítrắng"khôngkểxiết.

Dođó, nhàvua choĐôngQuáchHàmDươngvàKhổngCần làmđạinông thừa để lo việcmuối và tiền, choTangHoằngDương được làm thịtrungđểtínhtoán.HàmDươnglàmộtngườinấumuốilớnởTề,KhổngCần

làmộtngườinấukimkhílớnởNamDương.HọđềucósảnnghiệpngàncânvàngchonênTrịnhĐươngThờitiếncửvớinhàvua.TangHoằngDươnglàconmộtnhàbánhàngởLạcDươnggiỏitínhnhẩm,nênnăm13tuổilàmthịtrung[Cảbađềulàthươngnhân.].Bangườinàykhibànviệclợithìphântíchđếnchântơkẻtóc.

Vìphápluậtngàycàngnghiêmngặtnênquanlạinhiềungườibịgiángvàbịbãi.Việcchiếntranhlạixảyraluôn.Nhândânnhiềungườixuấttiềnđểmiễngiaodịchvàmua tướcngũđạiphu.Sốngườibị trưngdụngđihànhdịchngàycàngít.Dođó,bổnhữngngườitướcthiênphụ,ngũđạiphulàmlại,nhữngngườinàokhôngmuốnthìphảinộpngựa[Ngườitasợlàmquanvìphápluậtrấtnghiêmdễphạmtội.Bâygiờphảinộptiềnđểkhỏilàmquan.],nhữngngườitrướcđâylàmlạiđềuphảiđicắtcỏởThượngLâm,đàoaoCônMinh.Nămsau(119trướccôngnguyên)đạitướngquânvàphiêukỵtướngquânđemđạiquânrađánhquânHồbắtđượctámchínvạntên,đượcthưởngnămmươivạncânvàng,quânHánchếthơnmườivạnconngựa.Đólàchưanóiđếnkhoảntốnkémvềviệcvậnchuyểnbằngxevàbằngđườngsông.Lúcbấygiờcủacảithiếu,quânsĩnhiềungườikhôngđượclương.

Quanphụtráchnói:-Tiềnbathùnhẹ,dễlàmgian,xincácquậnvàcácnướcđúctiềnnămthù,xungquanhcóvànhtrònđểkhôngthểmàilấyđồngđimàđúcthêmtiền.

CácquangiúpviệcđạinôngvềviệcmuốivàsắtlàKhổngCầnvàHàmDươngnóivớinhàvua:-Núivàbiểnlànơicấtgiấucủacảicủatrờiđất,nênchonóthuộcvàokhoriêngcủanhàvua.Bệhạkhônglấylàmcủariêngcủamìnhmàchonóthuộcvàođạinôngnhưthếđãlàmtăngcủacông.Xinmộdântựdolấyphítổn,dùngcáckhímãnhcủaquanđểnấumuốivàchoquanmượnchậu.Nhữngngườilàmnghềtạmbợmuốnlũngđoạncáilợicủanúivàbiểnđểlàmgiàubắtdânphảinôdịchtheomình.

Họđưarấtnhiềucáchcảntrởnhữngngườinày,ngườinàodámđúcđồsắtchomìnhvànấumuốiriêngchomìnhthìbịxíchchântrái,tịchthudụngcụ.Ởnhữngquậnkhôngsảnxuấtsắtthìđặtquan"tiểuthiết".Nhữngngườinàyphụthuộcvàohuyệncủahọ.NhàvuasaiKhổngCần,ĐôngQuáchHàmDươngđi xe trạmkhắp thiên hạ lo việcmuối và sắt, đặt nhữngquan phủ[Chứcquancoivềsắtvàmuối.],chonhữngngườitrướcđâylàmnghềmuốivàsắtmàgiàucóđượclàmquan.Cáchlàmquanlạicàngphứctạp,khôngđặtvấnđềchọc lọcvàcónhiềungườiconbuôn trongsốquan lại.Nhữngngườithươngnhânvàbánhàngvìtiềntệthayđổiluônnênnhiềungườichứachấthànghóađểkiếmlời[Nhậnxétthúvị.].Dođócáccôngkhanhnói: -Cácquậnvàcácnướcnhiềulầnbịthiêntaithiệthại,dânnghèokhôngcósảnnghiệpđượcmộđiđếnnhữngnơibéobởvàrộngrãi.Bệhạbớtăngiảmtiêu,

đemtiềncủamìnhđểgiúpchodânchúng, tha thuế thânvà thanợ,nhưngdânkhôngphảitấtcảđềulàmruộng,nhữngngườibuônbánrấtđông.Ngườinghèokhôngcấtgiấuđượcgìđềunhờquanởquanđịaphương.Trướckiangườitađánhthuếnhữngxenhỏ(củanhữngngườiđibuôn)thìsốtiềncủanhữngngườiđibuôncũngbớtđi,vậyxinđánhthuếnhưtrước.Nhữngngườibuônlocáiviệcngọn,muasỉvàchovay,locấtgiấuởthànhphố,tàngtrữđểlấylời,cũngnhưnhữngngườiđibuônđểkiếmlờithìdùchokhôngởtrongsốnhữngngườibuônbánởchợ,cũngđềuphảiướclượngcủacảicủahọ.Cứhai nghìn đồng tiền vốn thì phải nộp một "toán" [Hai mươi đồng.]. Cònnhững thợ thủcôngcấtgiữnhữngvật liệuđểsaunày làmcácđồdùngđểbánthìcứbốnnghìnđồngvốnlấymột"toán"[Cósựphânbiệtvềthuếgiữathươngnhânvàthợthủcông.].Nhữngngườikhôngphảiquanlại,nhưngcóthểxemnhưquanlạilàcáctamlão[XemchúthíchởCaoTổbảnký.]haykỵsĩởbiêngiới,nếucómộtcáixenhỏthìphảinộpmột"toán",thuyềntonămtrượngtrởlênnộpmột"toán".Aigiấudiếmkhôngkhaihaykhaikhôngđủthì đưa ra biêngiới đi thúmột nămvà lấy tất cả gia sản.Ai tố cáo ra thìthưởngchomộtnửa,nhữngngườibánhàngcótêntrongsổvànhữngngườibàconcủahọđềukhôngđượccóruộngtheotêncủamình,nhưthếđể lợichonhữngngườicày,aidámphạmlệnhthìsungcôngtấtcảruộngvàtôitớcủahọ.

Thiên tử bấy giờ nghĩ đến lời của Bốc Thức nênmời Bốc Thức làmtrung lang, tước tả thứ trưởng thưởng chomười khoảnh ruộngvàbáo cáođiềuđóvớithiênhạđểchomọingườibiết.BốcThứclàngườiHàNamloviệc chănnuôi và làm ruộng.Khi chamẹ chết đi,Thức cómột người emnhỏ.Khingườiemlớnlên,Thứcnhườngtấtcảgiatàichoemchỉlấymộttrămconcừu,cònruộngvườn,cửanhà,củacảiđềuchoemhết.Thứcvàonúi chăn cừu hơnmười năm. Số cừu lên đến hàng nghìn con. Thứcmuaruộngvườnnhàcửa,tráilạingườiemthìlạipháhếtcảsảnnghiệp.Thứclạichiagiasảnchoem.Làmnhưthếđếnmấylần.Lúcbấygiờ,nhàHánđãmấylầnsaitướngquânđánhHungNô.BốcThứcdângthưxinnộpmộtnửagiasảnchoquanđịaphươngđểgiúpvàoviệcbiêngiới.ThiêntửsaisứgiảhỏiThức:-Cómuốnlàmquankhông?

Thứcđáp:-Tôitừnhỏchỉchănnuôikhôngquenlàmquannênkhôngmuốn.

-Thếtrongnhàcóđiềugìoanứcmuốnbàytỏkhông?-Tôibìnhsinhkhôngtranhchấpvớiai,tronglàngxómcóainghèothì

tôichomượn,cóaihưhỏngthìtôidạydỗ,nhữngngườiởnơitôiđềunghetheotôi.Thứccóviệcgìmàbịngườitalàmoanuổng,tôikhôngcógìmuốnnói.

-Thếôngmuốngì?-Thiên tửgiếtHungNô, tôi làngườingudạicho rằngngườihiền thì

nênchếtvìbổnphậnởbiêngiới,ngườicócủacảithìnênđemnộp.NhưvậymớicóthểtiêudiệtđượcHungNô.

SứgiảkểlạiđầuđuôinhữnglờiBốcThứcnóivớithiêntử.Thiêntửnóivớithừatướng.ThừatướngCôngTônHoằngnói:-Đókhôngphải là tìnhcảmtựnhiêncủaconngười,nhưthếlàngượcđời.Thầnkhôngthểvìôngtamàthayđổi,làmrốiloạnphápluật,xinbệhạđừngngheôngta.

Dođó,nhàvualâukhôngtrảlờiBốcThức.ĐượcmấynămnhàvualạibãiThức.Thức trởvềnhà, lại locàyruộngchănnuôiđượchơnmộtnăm.NhânlúcquânnhàHánmấylầnrađánh,vuaHồnGiađầuhàng,quanđịaphươngtiêutốnkém,cáckholúatrốngkhông.Nămsaudânnghèobịdờiđihàngloạt,tấtcảchỉnhờquanđịaphươngcungcấpnhưngquanđịaphươngkhông sao cung cấp đủ.BốcThứcmang haimươi vạn đồng tiền đưa choquantháithúHàNamđểcấpchonhữngngườidânbịdờiđi.QuantháithúHàNamdânglênchonhàvuaxemdanhsáchnhữngngườigiàuđãgiúpđỡngườinghèo.Nhàvua thấycó tênBốcThứcsựcnhớ lại,nói: -Đâyhẳn làconngườitrướcđâymuốnnộpnữagiasảnđểgiúpvàoviệcbiêngiới.

Bèn thưởngchoBốcThứcđượchưởngsố tiềnbốn trămngườinạpđểđượcmiễngiaodịch.Thức lạiđemtấtcảsố tiềnấychoquanđịaphương.Lúcbấygiờnhữngngườigiàucóvàtaimắtđềuđuanhaugiấudiếmcủacải,chỉcóThứcđemcủamìnhnộpđểgiúpvàoviệcchitiêu,vìvậynhàvuachorằngThứctrướcsaulàbậctrưởnggiảchonênđềcaoThứcđểchotrămhọbắtchước.

Lúcđầu,Thứckhôngmuốnlàmquanlang,nhàvuanói:-TrongvườnThượngLâmtacócừu,tamuốnsainhàngươichăn.

Thức bèn lạy và làm quan lang. Thứcmặc áo vải, đi guốc chăn cừu.Đượchơnmộtnăm,cừubéovà sinhđẻnhiều.Nhàvuađếnxemcừucủamìnhthìkhen.

Thứcnói:-Khôngphảichỉriêngviệcnuôicừumàthôiđâu,việccaitrịdâncũngnhưthế.Chohọdậylàmviệcvàđingủđúnglúc,ngườinàoxấuthìđuổiđi,đừngchohọlàmhạicảđoàn.

NhàvuachoThứclàngườikỳlạbèncholàmquanlệnhởHầuThịđểxemthử.DânHầuThịthíchBốcThức,nhàvuabènchoThứclàmquanlệnhởThànhCao loviệcvậnchuyểnđườngsông- rấtcócông trạng.NhàvuachoBốcThứclàngườitrungbèncholàmtháiphócủaTềVương.

SaukhiKhổngCầnsai thiênhạđúcvà làmđồbằngsắtđượcbanăm,ôngtađượcbổlàmđạinôngvàthuộcvàohàngcửukhanh.CònTangHoằngDươngthìlàmđạinôngthừacoiviệctínhtoán.Haingườidầndầnđặtnhững

"quânthâu"[Chứcquan,nghĩađenlàlàmchođềuvàchuyênchởnhiệmvụlàlàmbìnhổnvậtgiá.]đểlưuthônghànghóa.Lầnđầunhàvuaralệnhchoquanlạiđượcnộplúađểlàmquanlangđếnchứclươngsáutrămthạch.

Sau khi làm thứ kim khí trắng năm thù được năm năm thì tha nhữngngườiquanlạivàdânchúngphạmvàotộiđúctrộmtiền.Sốngườichếtvềviệcđúctiềnđếnmấymươivạn.Nhữngngườigiếtlẫnnhaukhôngbịphátgiácthìkhôngkểxiết.Từkhilệnhânxábanra,nhữngngườiđượcthađếnhơntrămvạn,nhưngconsốnàychưađếnmộtnữanhữngngườibịbắt.Hầuhếtmọingườitrongthiênhạđềuliềulĩnhđúctiền.Kẻphạmtộinhiềuquá,quanlạibắtvàgiếtkhônghết.DođóvuasaibọnbácsĩChửĐại,TửYếnchianhauthànhtừngđoànđikhắpcácquậnvàcácnướctrừbỏnhữngbọncướpđoạtcủacảingườikhácvàcácquanởcácnước,cácquận[Nguyênvăn"thú,tướng",thúlàquancoimộtquận,tướnglàvịquangiúpmột"vương"coimộtnước.]có tội.NgựsửđạiphuTrươngThang lúcbấygiờ rấtđượcquýtrọngvàtindùng.BọnGiảmTuyên,ĐỗChulàmtrungthừa,bọnNghĩaTung,DoãnTề,VươngÔnThưdùnghìnhphạtthảmkhốc,độcácmàđượclàmcửukhanhvàbọn"trựcchỉ"[Chứcquancónhiệmvụđiềutracácthamquanôlại.]nhưHạLanlầnđầuxuấthiện.QuanđạinôngNhanDịbịgiết.TrướcđấyNhanDịlàmđìnhtrưởngởTếNamnhờliêmkhiếtchínhtrựcnênđượcthăngchứcđếncửukhanh.SaukhinhàvuavàTrươngThanglàmrathứtiềndanaitrắng,nhàvuahỏiNhanDị.NhanDịnói:-Ngàynaycácvuavà các hầu đến triều và chúcmừngmang ngọc bíchmàu xanh giá nghìnvàng,nhưngcáidađểlótởdướikhidânglêngiábốnmươivạn.Nhưthếlàgốcvàngọnkhôngcânđối.

Nhàvuakhôngbằng lòng.TrươngKhanh lạicóhiềmkhíchvớiNhanDị.Có người tố cáoNhanDị vềmột việc khác.NhanDị nói chuyện vớikhách,kháchnói:-Lúcđầulệnhbanracóchỗbấttiện.

Dịkhôngđáp,hơinhọnmôi.TrươngThangtâulênnói:-NhanDịlàmđếnchứccửukhanhnhưng thấy lệnhkhông tiện lạikhôngvàonóimàphỉbángtrongbụng.Dịbịghépvàotộichết.Từđóvềsaumớicóđạoluậtvềtội"phỉbángtrongbụng"[Nhậnxétkháchquannhưngrấtmỉamai.]

Vìvậycôngkhanh,đạiphuphầnlớnsiểmnịnh,aduađểđượcyênthân.Nhàvuađãralệnhvềvấnđềtàisảncủanhữngngườibuônvàthợthủcông[Xemởtrêntrongđoạnnày.]vàđềcaoBốcThức,nhưngtrămhọrốtcuộcchẳngaichiacủacảiđểgiúpquanđịaphương.Dođónhàvuachophéptốcáotàisảncủanhữngngườibuônbán[Nguyênvăn"dẫntiền":dẫnlàtàisảncủa thươngnhânvà thợ thủcông,khôngphảidocàyvànuôi tằmmàcó.]theonhưlờitâucủaDươngKhả.Trongcácquậnvàcácnướcnhiềungườiđúctiềngiả,tiềnphầnlớnlànhẹ,cáccôngkhanhxinđểkinhđôđúcthứtiền

"chungquan"cóvànhđỏ,mỗiđồnggiábằngnămđồng tiền thường.Việcthuếvàviệccôngnếukhôngcóthứtiềnvòngđỏnàythìkhôngđược.Tiềnkimkhítrắngdầndầnmấtgiá,dânkhôngcholàquývàkhôngdùng.Quanđịaphươngra lệnhcấmnhưngkhôngăn thua.Đượchơnmộtnămthì tiềnkim khí trắng bị bỏ không dùng nữa. Năm ấy (115 trước công nguyên)TrươngThangchếtnhưngdânkhôngnghĩgìđếnôngta.

Hai năm sau, dân đã nghĩ ra cách đúc tiền có vành đỏ cho nên dùngkhông tiệnvà thứ tiềnnày lạibịbỏ.Dođó,người tacấmcácquậnvàcácnước không được đúc tiền mà chỉ giao cho ba ông quan ở Thượng Lâmchuyên trách việc đúc tiền. Tiền đúc nhiều nên có lệnh ban ra nói: trongthiênhạkhôngphảithứtiềncủabaôngquannàythìkhôngđượclưuhành,tấtcảnhữngthứtiềnđúctrướcđâyởcácquậnvàcácnướcđềubịbỏvànấuchảy,đemđồngđưachobavịquan.Việcdânđúctiềncũngítđi,vìxétraviệc phí tổn nhiều không bỏ công đúc, chỉ co những bọn đại gian và thợchuyênnghiệpthìmớiđúctrộm.

Bốc Thức làm thừa tướng nước Tề trong khi việc tố cáo gia sản củathươngnhândoDươngKhảđềxướngphổbiếnkhắpthiênhạ.Nhữnggiasảntrungbìnhtrởlênđềubịtốgiác.ĐỗChuxétxửhọ.Nhữngngườivàongục,ítngườiđượctha.Nhàvualạisaingựsử,đìnhúychínhgiámchiaratừngbanđếnxétcácquậnvàcácnướcvềnhữnggiatàicủathươngnhân,đượccủacảivàtiềnbạccủadânkểđếnhàngức,nôvàtỳhàngngàn,vạn,ruộngởhuyệnlớnvàitrămkhoảnh,huyệnnhỏhơntrămkhoảnh,nhàcửacũngthế.Dođó,bọnbuônbántừhạngtrungbìnhtrởlênnóichungđềuphásản,dânloănngonmặcđẹpđểquangàychứkhôngnghĩđếnviệccấtgiấugâydựnggiasảnnữa.Cácquanđịaphươngnhờcómuối,sắtvàgiasảncủa thươngnhânchonêncủacảitiêudùngcàngnhiều.

NhàvuamởrộngthêmQuanTrungđặtthêmhaimiềnphụcậnởbêntảvà bên hữu. Lúc đầu quan đại nông cai quản việcmuối và sắt, đặt quannhiều,đặtchứcthủyhànhđểloviệcmuốivàsắt,đếnkhiDươngKhảđưaraviệc tốgiácgia sản thươngnhân thìcủacảivà sảnvậtởThượngLâmrấtnhiều,bènchoquanthủyhànhcoiThượngLâm.ThượngLâmcấtcủađầytrànchonênmởnóthêmrộng.

Lúcbấygiờ,quânViệtmuốndùngthuyềnđểtranhđuavớiquânHán,nhà vua bèn sai đào rộng thêm và sửa sang aoCônMinh, xung quanh lànhững lầubaovâyđểxem, làmnhững lầu thuyềncaohơnmười trượngởtrên có cờ xí rất là tráng lệ.Nhà vua cảm thấy thích, bèn sai làm đài BáLươngcaomấymươitrượng,từđấycungthấtxâycàngđẹp.Lạichiasốtiềnlấyđượccủathươngnhânchocácquan,cácquanthủyhành,thiếuphủ,đạinông, thái bộc đều đặt những nông quan luôn luôn đến các quận và các

huyện,đếnnhữngruộngđấtđãtịchthuđượcđểvềcàycấy,cònnhữngnôtỳtịchthuđượcthìchiaracácvườnđểnuôichó,nuôingựa,chimvàthúvậtvàchocácquan.Đặtrấtnhiềuviênquanmới[Chỉnhữngviênquanmớiđặtrađểquảnlýcáctàisảnlấyđượccủathươngnhân.].Người tasaidờinhiềubọnnôtỳđiđểloviệcvậnchuyểntrênsông,vậnchuyểnđượcbốntrămvạnthạch,cácquantựmuathócvàcóđủthóc.

SởTrungnói:-Conemcácnhàdòngdõicùngvớinhữngngườigiàucó,cóngườichơichọigà,chochósănchạy,chơingựa,sănbắn,đánhbạc,làmrốiloạndânlành.

Nhàvuabènchođiềutranhữngngườiphạmtộinày,họtốcáolẫnnhauđếnmấyngànngười.Người tagọihọ là"nhữngngườimang tộichọigà".Những người nào nộp bạc thì được làm quan lang, việc đề cử người làmquanlangcàngkémsút[Nộpbạckhôngnhữngkhỏitộimàcònlàmquan.].NămấyởphíađôngnúibịnướcsôngHoàngHàgâytaihọa,lại thêmmấtmùa.Nhưthếmấynăm,cóngườiănthịtlẫnnhauởtrongmộtmiềnmột,haingàndặmvuông.Thiêntửthươngxótbanchiếunói:-ỞGiangNamngườitađốtrẫy,dùngnướcđểgiếtcỏ[Làmcỏxong,chonướcvào,cỏchết.].ChophépdânbịđóikémđượcdicưđếnkiếmănởgiữamiềnTrườngGiangvàsôngHoài,ýmuốnchohọởđấy.

Nhàvualạisaicácsứgiảđếnđểgiúpđỡchohọ,mũvàlọngcủacácsứgiảthấylốnhốtrênđường.NhàvuasaiđemlúatừđấtBavàđấtThụcxuốngđểphátchẩnchohọ.

Nămsau(112trướccôngnguyên),nhàvuabắtđầuđituầncácquậnvàcácnước.NhàvuavượtsôngHoàngHàởphíađông,quantháithúHàĐôngkhôngngờnhàvuađến,nênkhôngchuẩnbị trước,dođó tự sát.NhàvuavượtquađấtLũngTây.QuantháithúLũngTâyvìviệcnhàvuađivộivàng,khôngcungcấplươngthựcđượcchocácquantheohầuthiêntử,nêncũngtựsát.NhàvuabènđivềphíabắcrakhỏicửaTiêuQuan,cómấyvạnquânkỵđitheo,đisănởđấtTânTầnđểkhuyếnkhíchbinhsĩđồnthúởbiêngiớirồitrởvề.ỞTânTầncókhiđinghìndặmkhôngcónơicanhphòng.NhàvuavìvậygiếttháithúBắcĐịavàcácthuộchạcủaôngtarồiralệnhchodânđượcphépchănnuôiởnhữnghuyệnbiêngiới.Cácquanchohọmượnngựacái,saubanămthìtrảngựalại,cứđượcmườiconngựaconthìtrảlạichonhànướcmộtcon.ViệctốcáotàisảnthươngnhânbịbãibỏvàviệctiêudùngởTânTầnđượcđầyđủ.

Saukhiđượccáivạcquý,nhàvualậpnhàthờởTháiNhấtđểthờHậuThổvàTháiNhất.Cáccôngkhanhbànviệcphongthiện.Còncácquậnvàcác nước trong thiên hạ đều chuẩn bị là đường, làm cầu, tu bổ lại nhữngcungcũ.Ởnhữnghuyệnxengựanhàvuasẽđiqua,cácquanđịaphương

chuẩnbịđóntiếpđầyđủchờđợinhàvuađiđến.Nămsau(111trướccôngnguyên),nướcNamViệtlàmphản,TâyKhươngxâmphạmcướpbócởbiêngiới.Nhàvuachophíađôngnúikhôngđầyđủ lương thực,xá tội thiênhạ[Mụcđíchlàđểsungnhữngngườitùlàmlính.QuânđộiđờiHánmộtphầnlớnlàtùđượcthavìđãchịuđilính.]dùngnhữngthuyềnlầuởphươngnamchởhơnhaimươivạnquânđánhNamViệt,đemmấyvạnquânkỵtừTamHà qua phía tây đánhTâyKhương, lại saimấy vạn người vượt qua sôngHoàngHàxâythànhLinhCư.LầnđầutiênđặtcácquậnTrươngDịch,TửuTuyền,cònởThượngQuận,SócPhương,TâyHà,HàTây thìđặtquan loviệckhaikhẩnruộngđất,đàysáumươivạnbinhlínhđếnlàmruộngvàcanhphòngởđấy.Việcđắpđườngvậnchuyểncungcấplươngthựcnơixanhấtđếnhaingàndặm,nơigầnnhấtđếnhơnngàndặm,tấtcảđềunhờquanđạinôngcungcấp.Vìkhôngcóđủbinhkhíđưarabiêngiới,nhàvuabènsaiphátnhữngbinhkhíởkhovũkhídonhữngngườithợnhàvualàmđểcungcấpchohọ.Ngựakéoxevàngựacưỡi thiếu thốn,quanđịaphươngít tiềnkhólòngmuađượcngựa,nhàvuabènralệnhtừcácvuacóđấtphongtrởxuốngđếncácquanlươngbatrămthạchlúatrởlênđềutheothứbậcmàcấpngựacái.Trongcácđìnhtrongthiênhạđềunuôingựacái,dođóngựamỗinămmỗinhiềuvàtốt.

ThừatướngnướcTềlàBốcThứcdângthưnói:-Tôinghenóinhàvualothìbầy tôinhục,nayNamViệt làmphản,chacon tôixin tìnhnguyệnđếnđấyvớinhữngngườiTềquensửdụngthuyềnquyếtsốngchếtvớihọ.

Nhàvuabanchiếunói:-BốcThứctuylocàuvàchănnuôinhưngkhôngphảiđểmưulợichomình,hễcócủathừalàđemgiúpchoquanđịaphươngđể tiêu dùng.Nay thiên hạ khôngmay có việc nguy cấpmà cha conBốcThứclạihăngháitìnhnguyệnxinchịuchếtvìnạnnước.Tuyôngtachưarađánhtrậnnhưngcóthểthấylòngtrungnghĩaởtronglờiyêucầu.BantướcQuannộihầu,thưởngchosáumươicânvàng,mườikhoảngruộng.

Tờchiếuđược loanbáo trong tấtcả thiênhạ,nhưng thiênhạkhôngaihưởngứng.LiệthầucóhàngtrămnhưngkhôngaimuốntheoquânnhàvuađểđánhquânKhươngvàquânViệt.Đếnkhilàmlễhiếnvàngvàolễtếrượu,quancoikhocủanhàvuaxétlạisốvàngthìthấycáchầumắctộithiếuvànghơnmộttrămngười[Năm112trướccôngnguyên,VũĐếyêucầucáchầuphảinộpmộtsốvàng làmtế lễ (nhưngthậtrađểcó tiềnđánhNamViệt).Trongsố241ngườicóđến106ngườibịtộithiếuvàng.].NhàvuabènchoBốcThứclàmngựsửđạiphu.SaukhiBốcThứclàmchứcnày,ôngtanhậnthấycácquậnvàcácnướcphầnlớnkhôngchoquanđịaphươngquảnlýviệclàmmuốilàmsắtlàtiện,đồsắtthìxấu,giálạiđắt,lạicóngườiépdânphảimuavàbánmuốivàsắt,thuyềnbịđánhthuế,ngườibuônít,vàvậtgiáđắt,

bèndựavàolờicủaKhổngCầntrìnhbàyvềviệcđánhthuếthuyền.DođónhàvuakhôngthíchBốcThức.

NhàHánđánhnhautrongbanămliền:diệtKhương,tiêudiệtNamViệt,lầnđầutiênđặt17quậntừPhiênNgungtớiphíatâyđếnphíanamđấtThục.Lạitheotụccũcủahọmàcaitrị,khôngbắtnộpcácthứthuế.CácquậntừNamDương,HánTrungtrởđicứtheothứtựxagầnmàcungcấpchocácquậnmới đặt.Các quan lại và binh sĩ có đủ lương ăn, tiền, đồ vật, xe vàngựađầyđủ.Tuyvậy,cácquậnmớilậpvẫnluônluônlàmphảngiếtquanlại.NhàHánđemhơnmộtvạnbinhlínhvàquanlạiởphươngnamđếnđánhmấtmộtnăm,tấtcảviệctiêudùngđềudoquanđạinôngcungcấp.Quanđạinôngcungcấpđầyđủlànhờcác"quânthâu"vànhờởchỗđánhthuếmuốivà sắt. Nhưng nơi nào binh sĩ đi qua, các quan địa phương chỉ dám nóikhôngđểchohọthiếuthốnchứkhôngdámnóilàmtheođúngcácđánhthuếnhưbìnhthường.

6.BiệnphápcủaTăngHoằngDươngNămsau(110trướccôngnguyên)niênhiệuNguyênPhongnămthứI,

BốcThứcbịgiáng làmquan tháiphócủa thái tử,cònTangHoằngDươngnhờviệclàmtrịtúcđôúy,đượclàmchứcđạinông,thayKhổngCầnquảnlýtấtcảmuốivàsắttrongthiênhạ.HoằngDươngchorằngvìcácquantranhnhaubuônbántheoýmìnhchonênvậtgiámớinhảyvọtvàviệcthuếkhóathunhậptrongthiênhạcókhikhôngđủbùvàocácphítổnchuyênchởbènxinnhàvuađặtmấymươingườithuộchạcủabộphậnđạinông,chianhaucaiquảncácquậnvàcácnước.Họ luôn luônđếncáchuyệnđặt cácquan"quânthâu"vàcácquanlovềmuốivàsắt,ralệnhchocácphươngxađềunộpnhữngsảnvậtcủamìnhvànhữngvậtmàcácthươngnhânchuyênchởlúcgiáđắtđểthaythuế.Nhữngngườinàylạichuyênchởsảnvậtchonhau.Cácquan"bìnhchuẩn"ởkinhđôcó tráchnhiệmnhậncáchànghóa trongthiênhạvàđưađếncácnơi,gọinhữngngười thợcủanhànướclàmxevàcácđồvật cần choviệcvận chuyểnvànhữngngườinàyđềudođạinôngnuôi.Cácquanởbộphậnđạinôngnắmtấtcảvậtsảntrongthiênhạ,khiđắtthìbán,khirẻthìmua,dođóbọnphúthươngvàchủhiệubuônlớnkhôngthểlấyđượcnhiềulờimàphảiquaytrởvềnghềnông,vậtgiánhờvậykhôngnhảyvọtvàđiềuhòađượcgiácảtrongthiênhạ.Côngviệcđógọilà"bìnhchuẩn".Nhàvuacholàphải,chophépthihành.SauđónhàvuađiphíabắcđếnSócPhương, phía đông đếnThái Sơn, đi tuần ven biển đến biên giớiphíabắcrồitrởvề,đếnđâucũngthưởng.Đồthưởngđếnhơnmộttrămvạntấmlụa,tiềnvàvàngđếnhằngtrămvạn.Nhưngđềunhờcóquanđạinôngcungcấpđầyđủ.

TangHoằngDươnglạixinralệnhchophépcácthuộclạiđượcnộplúađểlàmquanvànhữngngườicótộiđượcnộptiềnđểchuộctội.LệnhbanrangườinàođưalúađếnđấtCamTuyềnthìtheothứtựđượcmiễngiaodịchsuốtđời.Ngườitakhôngtốcáotàisảncủathươngnhânnữa.Cácquậnvàcácnướcđềuchởthócđếnnhữngnơicầncóthócngay,vànhữngngườicàyđềunộpthóc.Ởphíađôngnúi,việcvậntảibằngsôngthêmnhiều,mỗinămđến600vạn thạch.Trongmộtnăm,khoTháiThươngvàkhoCamTuyềnđềuđầytràn,ởbiêngiớithừathócvàmọivật,mộtnămsốlụachuyểnvậntrênmộttrămvạntấm.Dânkhôngbịtăngthuếmàthiênhạdùngđượcdồidào.Dođó,TangHoằngDươngđược thưởngchức tả thứ trưởng lạiđượcthưởngmộttrămcânvànglầnhai.Nămấycóhạnnhỏ.Nhàvuaralệnhchocácquậncầumưa.BốcThứcnói:-Cácquanđịaphươngchỉnênlấytôvàthuế để ăn vàmặc thôi, nayTangHoằngDương lại sai bọn thuộc lại bàyhàngởngoàichợ,báncácđồvậtđểkiếmlời,cứnấuTangHoằngDươngđithìtrờisẽmưa.

7.LờibàncủatácgiảTháiSửCôngnói:Đểgiaodịchgiữacông,nông,thươngxuấthiệncácthứtiềntệ:vỏrùa,

vỏsò,vàng,tiền,đao[Đaovàvảilàtênnhữngthứtiềngiốnghìnhconđaovàtấmvải.],vải.Nguồngốccácthứtiềntệđãcótừlâu.KểtừhọCaoTântrởvềtrướcthìđãxalắm,khôngbiếtgìđểchép.ChonênKinhThưnóiđếnviệcxảyratrongthờivuaNghiêuvuaThuấn.KinhthithuậtlạithờiÂnthờiChu.Khitrongnướcyênổnthìđưangườilớnvàohọccácnhàtường,nhàtự,trướckiachútrọngđếngốclànghềnông,bỏngọnlànghềthương,dùnglễnghĩađểđềphòngcáiviệchamlợi.Sựviệcbiếnđổinhiềuchonênngườitalàmtráivớiđiềuphải.Khinàosựvậtđãthịnhrồicũngđếnlúcsuy,thờithếlênđếncùngcựcrồicũngquaytrởlại[TưMãThiênnhậnthấyđượcsựbiếnđổicủasựvật.].Thờiđạitrướcchấtphácthìthờiđạisauvănhoa,đólàsựbiếnđổicủasựvật.TrongthiênVũcống(nhữngcốngvậtnộpchoHạVũN.D) thì chín châuđềunộpnhững sảnvật đấtmìnhcóvàdân tươngđốinhiều.VuaThànhThangvàVũVươngkếtiếptheonhữngthờiđạihưhỏngnêndễ thayđổi để chodânkhỏimỏimệt.Hai người đều lo lắngnêndânđượctrịan.Nhưngtìnhhìnhmỗingàymộtkém.TềHoànCôngdùngmưucủaQuảnTrọnghiểucáiphépnặngnhẹtìmcáchlấylợiởnúivàởsông,làmchochưhầuphảithầnphục,khiếnnướcTềnhỏbénổitiếnglàmnênnghiệpbá.NướcNgụydùngLýKhắc làmhết cái sứccủađất, làmnhàvuađượcmạnh. Từ đó về sau, thiên hạ mắc vào những cuộc tranh giành của thờiChiếnQuốc,chútrọngdốitrávàvõlựcmàcoithườngnhânnghĩa,coitrọngcủa cải mà đánh giá thấp sự khiêm tốn nhún nhường, cho nên có nhữngngườithươngnhângiàuđếnhàngtrămtriệumàlạicónhữngngườinghèocứphảiăncámkhôngbiếtchán.Cónhữngnướcmạnhthôntínhcácnướcnhỏbắtchưhầuphảithầnphục.Lạicónhữngnướcyếuphảituyệttựvàtiêudiệt.ĐếnđờiTần,cuốicùnglấytấtcảthiênhạ.TrongthờiNguvàHạcóbathứtiềntệ:cóthứvàng,cóthứtrắng,cóthứđỏ.Ngườitahoặcdùngtiềnhoặcdùngvải,hoặcdùngdaohoặcdùngmairùa,vỏsò.ĐếnđờiTầnthìtiềntệtrongnướcchialàmbanhạng:hạngtiềntệcaolàvàngtínhmỗidậtlàmộtđơnvị[Mộtdật20lạng.],thứtiềnkémlàtiềnđồngnửalạng,cũngnặngnhưchữghitrongđồngtiền,còncácloạichâungọc,mairùa,vỏsò,bạcthiếc...thìdùnglàmđồvậtvàtrangsứcđượcgiữlàmcủaquýchứkhôngdùnglàmtiềntệ.Nhữngthứnàyđềutheothờinặngnhẹkhácnhau.LúcđóbênngoàithìđánhDivàĐịch,bêntrongthìlothưởngcônglao,kẻsĩtrongthiênhạrasứccàykhôngđủcungcấplươngthực,đànbàkéosợidệtvảikhôngđủđểcungcấpáoquần.Khôngkhácgìđờixưalấytấtcảcủacảitrongthiênhạđểcungphụngnhàvuamànhàvuavẫnkhôngcholàđủ.Sựthểnhưdòngnước

trôiđi,sóngthúcvàonhausinhranhưvậy.Cógìlàlạ?

[08]KHỔNGTỬthếgia

1.ThờiniênthiếucủaKhổngTử2.NhữngđiềutrảiquatrướckhilàmquannướcLỗ3.NhữngviệcKhổngTửlàmkhilàmquanởLỗ4.CuộcđờibônbacủaKhổngTử5.CáchgiáohuấncủaKhổngTửvềmặtvănhóa6.KhổngTửchếtvàdòngdõiKhổngTử7.Nhậnxétcủatácgiả

1.ThờiniênthiếucủaKhổngTửKhổng Tử sinh ở ấp Trâu, thuộc làng Xương Bình nước Lỗ. Tổ tiên

trướckialàngườinướcTống,tênlàKhổngPhòngThúc.PhòngThúcsinhBáHạ,BáHạ sinhThúcLươngNgột.LươngNgột khi đãquá tuổi [ThúcLươngNgộtđãquásáumươitưtuổimớilấyNhanThị.Đànôngquá64tuổilấyvợ,đànbàquá48tuổilấychồnglàquátuổi.],lấyNhanThị,haingườicầutựởnúiNiKhâusinhKhổngTử.KhổngTửsinhởnướcLỗnămthứ22đờiLỗTươngCông(55trướccôngnguyên).Khisinhra, trênđầugồgiữalõmchonênđặttênlàKhâu(tứclàcáigò),têntựlàTrọngNi,họKhổng.KhổngKhâu sinh thìThúcLươngNgột chết, chôn ở núi PhòngSơn.NúiPhòngSơnởphíađôngnướcLỗ.KhổngTửdođó,khôngbiếtmộchaởđâu,vìmẹcủaôngkiêngkhôngnóiđiềuđó.Khicònnhỏ,KhổngTửthíchchơitròbàycáckhayđểcúngvàchơitròtếlễ.Đếnkhimẹchết,KhổngTửchôntạmmẹởconđườngNgũPhụvìôngcẩn thận[Phảichôn tạmđểsaunàybiếtmộchasẽhợptáng,chôntạmthìdễdời].MẹcủaVănPhụ,ngườiđấtTrâu,nóichoKhổngTửbiếtnơimộcủacha,chonênvềsauKhổngTửhợptángcảchavàmẹởnúiPhòngSơn.

TrongkhiKhổngTửcònđểtangthìhọQuýthếtđãinhữngkẻsĩ,KhổngTử cũng đến đấy. Dương Hổ mắng Khổng Tử: - Họ Quý thết kẻ sĩ chứkhôngphảithếtnhàngươiđâu.

KhổngTửbènrútlui.KhiKhổngTửmườibảy tuổicóquanđạiphulàMạnhLyTửốmsắp

chết,dặnngườiconcảsẽthaymìnhlàÝTử:"KhổngKhâulàconcháucủabậcthánhnhân[ChỉThànhThang,vuađầu tiênnhàÂn.], tổ tiênbịgiếtởTống,ngườiôngsáuđờilàPhấtPhụHàlạiđượcnốingôilàmvua,nhưngnhường ngôi choLệCông.Đến đờiChínhKhảo Phu giúpĐáiCông,VũCôngvàTuyênCông,balầnđượclàmthượngkhanh,nhưnglạicàngcungkính.Chonên trêncáivạccủaông tacókhắcmấychữ"Đượcbổ lần thứnhấtthìtacúixuống,đượcbổlầnthứhaithìtakhomlưng,đượcbổlầnthứbathìtacúithấpxuốngmentheotườngmàchạy.Nhưngcũngkhôngaidámkhinhta.Taăncơmởvạcnày,nấucháoởvạcnàyđểnuôimiệngta!"Ôngtalàngườicungkínhnhư thếđấy.Tanghenóiconcháubậc thánhnhân tuykhônglàmvua,nhưngvềsau,thếnàocũngcóngườisángsuốt.NayKhổngKhâuíttuổi,thíchlễ,cólẽlàconngườisángsuốtnhưngườixưanói.Khitachếtrồithếnàocũngphảithờôngtalàmthầy".

ĐếnkhiLyTửchết,ÝTửvàngườinướcLỗlàNamCungKínhThúcđếnhọclễvớiKhổngTử.NămấyQuýVũTửchết,BìnhTửlênthay.

2.NhữngđiềutrảiquatrướckhilàmquannướcLỗKhổngTửnghèohèn,đếnkhilớnlênlàmlạichohọQuý.Việctínhtoán

đo lườngđứngđắnchonênđược làmchức coi súcvật.Súcvật đôngđúcsinhđẻnhiều,nênđượclàmtưkhông.Đượcítlâu,KhổngTửrờikhỏinướcLỗ,bịruồngbỏởnướcTề,bịđuổiởnướcTốngvànướcVệ,bịnguykhốnởgiữamiềnnướcTrầnvànướcThái,cuốicùnglạitrởvềnướcLỗ.

KhổngTửngườicaochínhthướcsáutấc,aicũngcholàconngườicaolớnvà lấy làm lạ.VìnướcLỗ lạiđốiđãivớiông tử tếnênôngbỏvềLỗ.NamCungKínhThúcởnướcLỗnóivớivuaLỗ:-XinnhàvuachotôicùngKhổngTửđếnđấtChu.

Vua nướcLỗ cho ông tamột cỗ xe, hai con ngựa,một người đầy tớ,cùngKhổngTửđếnđấtChuhỏivềlễ.KhổngTửyếtkiếnLãoTửởđấy.KhiKhổngTửcáotừravề,LãoTửtiễnKhổngTửvànói:-Tôinghenói"ngườigiàu sang lấy tiền bạc để tiễn nhau, người nhân đức dùng lời nói để tiễnnhau". Tôi không thể làm người giàu sang nhưng trộm lấy tiếng là ngườinhânđức,xincólờinàytiễnông:"Kẻthôngminhvàsâusắclàgầncáichếtvìhọkhenchêngười tamộtcáchđúngđắn.Kẻgiỏibiệnluận,đầuócsâurộnglàmnguyđếnthânmìnhvìhọnêulêncáixấucủangườikhác.Kẻlàmconkhôngcócáchgìđểgiữmình.Kẻlàmtôikhôngcócáchgìđểgiữmình"[Lão Tử chống lại sự thôngminh, trung và hiếu là những nguyên lý củaKhổngTử.Có tríkhôn thìdễnguy,nếucứ theo trungvàhiếu thìcứhoàntoànbịlệthuộcvàochavàovua,khólòngsống.].

KhiKhổngTửởChuvềnướcLỗ,họctròcàngnhiều.LúcbấygiờTấnBìnhCônghoangdâm,sáukhanhchuyênquyền,phíađôngđánhcácnướcchưhầu.QuâncủaSởLinhVươngmạnhlấnátTrungQuốc.NướcTềlớn,lạiởgầnnướcLỗ.Lỗ thìnhỏvàyếu.Nếu theoSở thìnướcTấnnổigiận,theonướcTấnthìnướcSởđếnđánh.NếukhôngphòngbịnướcTềthìquânTềxâmchiếm.

NămthứhaimươiđờiLỗChiêuCông,KhổngTửđãbamươituổi.VuaTềCảnhCôngcùngÁnÁnhđếnnướcLỗ.TềCảnhCônghỏiKhổngTử:-NgàyxưaTầnMụcCôngnướcnhỏ,ởnơihẻo lánh,nhưng tại sao lại làmđượcnghiệpbá?

KhổngTửđáp:-NướcTầntuynhỏ,nhưngchícủanólớn.Tuynóởnơihẻolánhnhưngchínhtrịcủanóđúngđắn.NhàvuathânhànhcửBáchLýHềcholàmđạiphudùngôngtatừchỗbịtrói,nóichuyệnvớiôngtabangàyrồitraochínhsựchoôngta.Nếulàmnhưthếthìnghiệpvươngcũngcóthểlàmđược,chứnghiệpbávẫncònnhỏđấy.

CảnhCôngbằnglòng.KhiKhổngTửbamươilămtuổi,thìQuýBinhTửvàHậuChiêuBávì

việcchọigàmàcótộivớiLỗChiêuCông.LỗChiêuCôngđembinhđánhQuýBìnhTử.QuýBìnhTửcùnghọMạnhvàhọThúcTôn,cabanhàhợplựcđánhLỗChiêuCông[LúcbấygiờnướcLỗcóbagiađìnhlớn,uyquyềnlấnátnhàvualàhọMạnh,họThúcTôn,họQuý.CảbagiađìnhnàylàconcháuHoànCông.ỞđâynóigiađìnhhọMạnhtứclànóingườicầmđầugiađìnhhọMạnh.].LỗChiêuCông thua chạy sangnướcTề.VuaTề choLỗChiêuCôngởấpCanHầu.Sauđóít lâu,nướcLỗcóloạn.KhổngTửđếnnướcTề làm tôiởnhàhọCaoChiêuTửđểđượcyếtkiếnTềCảnhCông.KhổngTửnóichuyệnâmnhạcvớiquantháisư(chứcquanlovềnhạc-N.D)nướcTề,nghenhạc"thiều"vàhọcnhạcấy,saymêbathángkhôngbiếtđếnmùithịt.NgườiTềkhenngợi.

CảnhCông hỏiKhổngTử làm chính trị phải như thế nào.KhổngTửđáp:-Vuaphảitheođúngđạolàmvua,tôiphảitheođúngđạolàmtôi,chaphảitheođúngđạolàmcha,conphảitheođúngđạolàmcon.

TềCảnhCôngnói:-Thậtđúnglắm!Nếunhưvuakhôngtheođúngđạolàmvua,chakhôngtheođúngđạolàmcha,tôikhôngtheođúngđạolàmtôi,con không theo đúng đạo làm con thì tuy có thóc đấy, ta có thể ăn đượckhông?

Mộthômkhác,TềCảnhCônglạihỏiKhổngTửlàmchínhtrịphảinhưthếnào.KhổngTửđáp:-Muốnlàmchínhtrịthìphảilotiếtkiệmtrongviệctiêudùng.

TềCảnhCôngbằnglòng, lấyruộngNiKhêphongchoKhổngTử.ÁnÁnhtiến lênnói: -Bọnnhànhochỉ làkẻbahoamàkhông thểnoigươngtheohọđược.Họkiêungạo, tựchomìnhlàphảinênkhôngthểđểchohọlàmtôi.Họchútrọngviệcchôncất,thươngxót,làmmấtgiasảnđểchôncấtchođượcđầyđủ,khôngthểchođiềuđó thànhphongtục.Họđidu thuyếthếtnơinàyđếnnơikhácđểkiếmăn,khôngthểchohọtrịnướcđược.Saukhicácbậcđạihiềnrađời,nhàChuđãsuy,lễnhạcthiếusót.NayKhổngTửbàyranhiềuđiềuhìnhthứcbênngoài,ôngtalàmchocáilễđilênđixuống,thànhphiềnphức,bàychuyệnđirảobướcvàđigiơhaitay,cứnhưthếthìhọcmấy cũng không biết được lễ. Nếu nhà vua dùng ông ta để thay đổiphongtụcnướcTềthìđókhôngphảilàđiềulolắngtrướctiênđếndânvậy.

Sauđó,TềCảnhCôngtiếpKhổngTửmộtcáchkínhcẩn,nhưngkhônghỏiýkiếncủaKhổngTửvềlễ.Mộthômkhác,CảnhCônggiữKhổngTửlạinói:-TôikhôngthểtônquýôngnhưvuaLỗtônquýhọQuýmàchỉđượcnhư giữa họQuý và họManhmà thôi [Ý nói vua Tề hậu đãi Khổng Tử,nhưngkhôngthểtraochínhquyềnchoôngnhưvuaLỗđãlàmđốivớiQuýThị.].

CácquanđạiphunướcTềmuốngiếtKhổngTử.KhổngTửnghetinấy.

TềCảnhCôngnói:-Tađãgiàrồikhôngthểdùngnhàngươiđược.KhổngTửbènrađi, trởvềnướcLỗ.BấygiờKhổngTửbốnmươihai

tuổi.VuaLỗChiêuCôngchếtởấpCanHầu.LỗĐịnhCônglênngôi.NămthứnămđờiLỗĐịnhCông(506),mùahạ,QuýBìnhTửchết,HoànTửnốinghiệp.QuýHoànTửđàogiếngđượcmộtcáivạibằngđất,trongđócómộtconvậtgiốngnhưconcừu.QuýHoànTửnóivớiTrọngNi:-Tôibắtđượcconchó.

TrọngNi nói: -Theo nhưKhâu này biết thì đó là con cừu.Khâu nàynghenói:quáivậtdogỗvàđá sinh ra là con "quỷ"vàcon "võng lưỡng",quáivậtdonướcsinhralàcon"rồng"vàcon"vọngtượng",quáivậtdođấtsinh ra làcon"phầndương" [Quỷ trongQuốcNgữchỉconvậtchỉcómộtchânsốngtrênnúi,convõnglưỡngthíchbắtchướctiếngngười.Vọngtượnglàthứthúvậtănthịtngười.Phầndươnghìnhconcửudođấttựsinhra.].

KhinướcNgôđánhnướcViệt,pháhủyCốiKê,cóngườilấyđượcmộtcái xương, chở đầymột xe. Vua Ngô sai sứ giả hỏi Trọng Ni: - Tại saoxươnglạilớnnhưvậy?

TrọngNinói:-VuaHạVũtriệutậpnhữngngườilàmchủnúisôngởnúiCốiKê.PhòngPhongđếnsaubịvuaVũgiếtphơithây,mỗicáixươngcủaôngtachởđầymộtxe.XươngnàylàcủaPhòngPhongchonênlớnnhưvậy.

NgườikháchnướcNgônói:-Ailàmthần?TrọngNinói:-Thầncủanúiôngcóthểlàmgiườngmốichothiênhạ[Vì

cóthểlàmmâyvàlàmmưa.],loviệcthờcúngthầnnúithầnsônglànhữngngườithầycúng,nhữngngườitếthầnđấtvàthầnmùamànglàcáccônghầu.Họđềulệthuộcvàonhàvua.

Ngườikháchnói:-PhòngPhongcaiquảnviệcgì?TrọngNiđáp:-ÔngtalàvuaUôngVọnggiữnướcPhongNgu,họLy.

TrongđờiNgu,đờiHạđờiThươnggọilàUôngVọng,trongthờiChugọilàTrưởngDịch,ngàynaygọilàĐạiNhân.

Ngườikháchnói:-Conngườitadàihaycaobaonhiêu?TrọngNi đáp: -HọTiêuNghiêu cao ba thước đó là hạng người thấp

nhất,ngườilớnnhấtcũngkhônggấpmườilầnbathước.Ngườikháchbènnói:-Đúnglắm!Đâylàmộtthánhnhân!NgườitôiyêucủaQuýHoànTửlàTrọngLươngHoàicóhiềmkhíchvới

DươngHổ.DươngHổmuốnđuổiTrọngLươngHoài,nhưngCôngSơnPhấtNữu ngăn lại. Mùa thu năm ấy, Trọng Lương Hoài lại càng kiêu ngạo.DươngHổbắtHoàiTử.QuýHoàiTửnổigiận,DươngHổliềnbỏtùHoàiTử,ănthềvớiôngta,rồithaôngtara.DươngHổdođócàngkhinhhọQuý.HọQuýcũnglấnátnhàvua,cácbồithần[Ngườibầytôihailần.]cầmquyềnchínhtrịtrongnước.Dođó,nướcLỗtừđạiphutrởxuốngđềuvượtquyềnvà

rờikhỏiconđườngchínhđạo.ChonênKhổngTửkhônglàmquanmàrútvềnhà sửa lại thi, thư, lễ, nhạc. Học trò càng nhiều, có cả những người từphươngxađến.NămthứtámđờiLỗĐịnhCông(502)CôngSơnPhấtNữugiậnhọQuý,bèntheoDươngHổlàmloạn.HaingườimuốnbỏcontrưởngcủabagiađìnhHoànCôngđểlậpnhữngngườiconthứtừlâuquenthânvớiDươngHổ.CôngSơnPhấtNữubènbắtQuýHoànTử.QuýHoànTử lừatrốnđược.NămthứchínđờiĐịnhCông,DươngHổthuabỏchạysangTề.LúcbấygiờKhổngTửđãnămmươituổi.

CôngSơnPhấtNữusaukhilàmchủthànhPhíthìnổilênchốnglạihọQuý.YsaingườimờiKhổngTử.KhổngTửtuytừlâuvẫnnoitheođạo,rấtamhiểuviệcchínhtrịnhưngvẫnkhôngcódịpthựchànhcáihọccủamìnhvìkhôngai biết dùngmình.KhổngTửnói: -VănVương,VũVươngnhàChuđềunổilêntừđấtPhong,đẩtCảomàlàmvuathiênhạ.NayđấtPhítuynhỏ,biếtđâucũngsẽnhưvậy?

KhổngTửmuốnđi.TửLộkhôngbằng lòng,giữ lại.KhổngTửnói: -Ngườitamờitađếncóphảilàvôcớđâu?Nếuhọdùngta,tasẽlàmchođấthọthànhnhàĐôngChuchăng?

Nhưngrốtcuộc,KhổngTửcũngkhôngđi.

3.NhữngviệcKhổngTửlàmkhilàmquanởLỗSauđó,LỗĐịnhCôngchoKhổngTửlàmquancaitrịthànhTrungĐô.

Đượcmộtnăm,cảbốnphươngđềunoitheoxemlàmẫumực.Từchứcquancai trị thànhTrungĐô,KhổngTửđược thăng làmtưkhông, rồiđược làmđạitưkhấu[Tưkhôngcoiviệcxâydựng,tưkhấucoivềphápluật.].

MùaxuânnămthứmườiđờiLỗĐịnhCông(500),LỗgiảnghòavớiTề.Mùahạ,quanđạiphunướcTềlàLêSửnóivớiTềCảnhCông:-NướcLỗdùngKhổngKhâuthếnàocũngnguyhạichonướcTề.

TềCảnhCôngbènsaisứgiảmờivuaLỗlạihọpởGiápCốc.LỗĐịnhCôngsắpsửa lênxeđếnhọp thânmật,KhổngTửbâygiờgiữchức tướngquốcnói:-Tôinghenóitrongnướccólàmviệcvănthìthếnàocũngphảiloviệcvũ,cóviệcvũthìthếnàocũngphảilochuẩnbịviệcvăn[KhổngTửnóitrong khi lo việc giao hiếu không thể xao nhãng việc chiến sự.KhổngTửnghĩnướcTềkhông thành thực.QuảnhiênTềCảnhCôngmuốnnhândịphộihọpđểđâmchếtLỗĐịnhCông.].Ngàyxưacácchưhầurakhỏibiêngiớithếnàocũngcócácquanvõđitheo.Xinnhàvuamangtheocácquantảtưmãvàhữutưmã.

ĐịnhCôngnói:-Phải.Bènmang theo tả tưmãvàhữu tưmã,họpmặtvớiTềHoànCôngở

GiápCốc.Ởđấydựng lênmộtcáiđàncóbabậc tamcấpbằngđấtvàhaingườigặpnhau theonghi lễ.Saukhi chàovànhườngbướcchonhau,haingườilênđàirótrượumờinhautheođúnglễgặpgỡ,mộtviênquannướcTềrảobướctiếnlênnói:-Xintấunhạcbốnphương.

CảnhCôngnói:-Được.Và ngay đó, những người cầm cờ lông thú và lông chimmang lông

chim,sáo,dáo,kích,kiếmvàkhiênbướcratrongtiếngtrốngvàtiếnghòhétvàbướclênđài[CảnhCôngđịnhnhândịpồnào,huyênnáo,giếtLỗĐịnhCông.].KhổngTửrảobướctiếnra,bướclêncácbậctamcấp,nhưngkhôngquabậctrêncùng,giơốngtayáolênnói:-Vuahainướcchúngtôihộihọpnhauthânmật,chơithứnhạcDi,Địchlàmgì?Xinralệnhchoquanđươngsựđểhọđuổinhữngngườikiađi.

Vìnhữngngườimúakhôngchịuđi,cácquanhầunhìnÁnÁnhvàCảnhCông.CảnhCônglấylàmxấuhổ,giơtayđuổihọra.

Mộtlátsau,cómộtvịquannướcTềrảobướctiếnranói:-Xintấunhạctrongcung!

CảnhCôngnói:-Được.Bọnconhátvàbọnlùnnhúnnhảybướcra.KhổngTửrảobướctiếnra

trướccáibậctamcấp,nhưngkhôngquábựctrêncùng,nói:-Bọnthấtphuchếnhạochưhầu,tộiđánggiết!Xinralệnhchocácquanđươngsựtrịtội.

Họbènbịchặtchântay.CảnhCôngrunsợ,biếtmìnhkhônglàmtheonghĩa.Trởvề,CảnhCônglosợnóivớicácquan:-NgườiLỗdùngđạocủangườiquântửđểbênhvựcchonhàvuacủahọ.Tráilại,cácngườichỉlấycáiđạocủabọnDi,Địchđểdạyquảnhân,làmchoquảnhâncólỗivớivuaLỗ.Bâygiờlàmthếnào?

Mộtviênquantiếnranói:-Ngườiquântửcólỗithìdùngviệclàmđểxinlỗi,kẻtiểunhâncólỗithìdùnglờinóisuôngđểxinlỗi.Nếubệhạbuồnvềviệcđóthìnêndùngviệclàmđểxinlỗi.

TềCảnhCôngbèn trả chonướcLỗcác thửa ruộngVận,VấnDương,QuỳÂmtrướckiađãlấycủaLỗđểxinlỗi.

Mùahạnăm thứbamươiđờiLỗĐịnhCông,KhổngTửnóivớiĐịnhCông: -Bầy tôi thìkhôngđược tàng trữbinhkhí, quanđạiphu thìkhôngđượccócáithànhmộttrămtrĩ[Bềcaomộttrượngdàimộttrượnglàmộtđổ,ba đổ là một trĩ. Đây nói chu vi thành không được quá 3000 thước, nếuthànhrộngquáthìsẽthànhcơsởđểlàmloạn.].

KhổngTửsaibonTrọngDo(tứcTửLộ,họctròKhổngTửN.D)làmquantểcủahọQuý,toanpháhủybathànhlũycủabahọ.VìvậyThúcTôntrướctiênpháthànhHậu.HọQuýsắpsửapháthànhQuý.NhưngCôngSơnPhấtNữuvàThúcTôncầmđầunhữngngười thànhPhíđánhúpnướcLỗ.ĐịnhCôngcùngbangườicầmđầubahọvàocongQuýThị,lênđàicủaVũTử.NgườithànhPhíđánhhọnhưngkhôngđược,tuycóngườiđãtiếnđếngần đài. Khổng Tử sai Thân Câu Tu và Nhạc Kỳ xông xuống đài đánh,ngườiđấtPhí thua.NgườinướcLỗđuổiđánhhọthuatoởCôMiệt.CôngSơnPhấtNữuvàhọThúcTônchạytrốnsangTề.Cuốicùng,thànhPhíbịphá.Khi sắp phá thành lũy đất Thành,CôngLiễmXửPhụ nói vớiMạnhTôn:-NếuthànhbịpháthìquânTềthếnàocũngđếncửaphíabắc.Vảlạithànhnày che chở chohọMạnh, nếu không có nó tức là họMạnhkhôngcòn.Tôisẽkhôngphá.

Tháng12,LỗĐịnhCôngvâythànhnhưngkhônglấyđược.Nămthứ14đờiĐịnhCông,KhổngTử56tuổi,rờichứctưkhấu,quyềngiữchứctướngquốc.ThấyKhổngTửcóvẻmừngrỡ,mộtngườihọctrònói:-Tôinghethầynói "người quân tử khi tai họa đến thì không sợ, khi phúc đến thì khôngmừng".

KhổngTửnói:-Câunóiấycũngcóđấy.Nhưngchẳngcócâu:"vuivìởđịacịcaoquýmàkhiêmtốnđốivớimọingười"haysao?

KhổngTử giết quan đại phu nướcLỗ làm rối loạn chính sự là ThiếuChínhMão.Saukhithamdựchínhquyềntrongnướcbatháng,nhữngngườibáncừubánlợnkhôngdámbánthách,contraicongáiởtrênđườngđitheohaiphíakhácnhau, trênđườngkhôngnhặt của rơi.Nhữngngườikháchở

bốnphươngđếnthànhấpkhôngcầnphảinhờđếncácquanbởivìngườitađềuxemhọnhưngườitrongnhà.

NgườiTềnghevậysợhãinói:-KhổngTửcầmđầuchínhsựthìthếnàocũnglàmbáchủchưhầu.NếuLỗlàmbáthìđấtnướctaởgần,sẽđầutiênbịthôntính.TạisaotakhôngđemđấtnộpchoLỗ?

LêSửnói:-Trướctiênxinhãytìmcáchcảntrở,nếukhôngđượcthìnộpđấtcũngchưamuộn.

VuaTềbènchọntámmươingườicongáiđẹpởtrongnướcTề,đềuchomặcquầnáođẹp, tậpmúađiệu"khangnhạc"vàbamươicổngựa,mỗicổbốn con rất đẹp để đưa chovua nướcSở.VuaTề sai bày bọn congái vànhữngconngựađẹpởngoàicửacaophíanamkinhđônướcLỗ.QuýHoànTửănmặcthườngdânđếnxemhaibalần,toanthunhậnvànóivớivuaLỗđimộtvòngđểđếnxem.VuaLỗđếnchơixemđếntrọnngày.VuaLỗbỏviệcchínhsự.TửLộnói:-Thầynênđithôi.

KhổngTửnói:-VuaLỗsắplàmlễtếgiao,nếunhàvuađemthịttếđếnchocácquanđạiphuthìtacòncóthểởlại.

Cuốicùng,QuýHoànTửnhậnnữnhạccủaTề,bangàykhôngngheviệcchínhsự.Khilàmlễtếgiaocũngkhôngđưathịttếđếnchocácquanđạiphu.KhổngTửbènrađi.

KhổngTửởđêmtạiđấtĐồn.SưDĩtiễnKhổngTửnói:-Thầykhôngcótộigì.

KhổngTửnói:-Tôihátcóđượckhông?Bènhát:"Miệngcủabọnđànbàkiacóthểlàmchotaphảibỏchạy.Nhữngngườiđànbàkiađếnthăm,cóthểlàmchonướcmất,nhàtan!Tađilangthangphiêubạtchođếnhếtđời".Khi Sư Dĩ trở về, Quý Hoàn Tử hỏi: - Khổng Tử có nói gì với ông

không?Dĩkểlạitấtcả.HoànTửthởdàithan:-Phutửbắttộitavìbọnđànbà

hènhạkia.

4.CuộcđờibônbacủaKhổngTửKhổngTửbènđếnnướcVệởtrọtạinhàNhanTrọcTrâu,anhvợcủaTử

Lộ.VệLinhCônghỏiKhổngTử:-KhiôngởnướcLỗ,ôngđượchưởngLộcbaonhiêu?

-Tôiđượcsáuvạnđấulúa.NgườiVệcũngcungcấpchoKhổngTửsáuvạnđấu.Khổng Tử ở đấy được ít lâu, có người dèm Khổng Tử với Vệ Linh

Công.VệLinhCông saiCôngTônDưGiả luôn luôn đi theoKhổngTử.KhổngTửsợmắctội.KhổngTửởđấymười tháng,đoạnrờikhỏiđấtVệ,địnhđiquađấtKhuông,đểđếnnướcTrần.NhanKhắclàmngườiđánhxechoKhổngTử,ôngtacầmroichỉthànhphốnàyvànói:-Ngàyxưaconđãvàothànhnàyởchỗthànhbịpháđằngkia!

Người nướcKhuông nghe vậy, tưởngKhổngTử làDươngHổ, ngườinướcLỗ,vìDươngHổđãcólầnxâmphạmđếnhọ.NgườiđấtKhuôngbèngiữKhổngTửlạivìKhổngTửmặtmàygiốngDươngHổ.Nămngàysau,NhanUyênmớiđến.KhổngTửnói:-Tatưởnglàanhchếtrồi!

NhanUyênnói:-Thầycònsống,conđâudámchết!NgườiđấtKhuôngcànggiữKhổngTửcẩnmậthơntrước.Cácđệtửđều

sợ.KhổngTửnói:-SaukhiVănVươngchếtđi,cái"văn"khôngphảiởtahaysao?Nếutrờimuốnlàmmấtcái"văn"ấyđithìtalàngườisinhsauđãkhôngđượcbiếtđếnnó.Vìtrờichưamuốnlàmmấtcái"văn"ấythìngườiđấtKhuônglàmgìđượcta[KhổngTửtinrằngmìnhcónhiệmvụthựchiệnmộtsứmệnhthiêngliêngnênkhôngthểbịnguykhốn.]?

KhổngTửsaimộtngườiđitheolàmtôicủaNinhVũTửởnướcVệ,sauđóKhổngTửmớiđilọt.KhổngTửđiquađấtBồ,sauhơnmộtthánglạitrởvềnướcVệ,ở trọ tại nhàCừBáNgọc.Trong sốnhữngngườivợ củaVệLinhCôngcóNamTử.NamTửsaingườinóivớiKhổngTử:-Nhữngngườiquântửbốnphươngnếukhôngxấuhổvềviệclàmanhemvớinhàvuathìthếnàocũngđếnyếtkiếntôi.TôimuốngặpmặtKhổngTử.

KhổngTửtừchốikhôngđược,đànhphảiyếtkiếnPhunhânởtrongcáimànlà.KhổngTửbướcvàocửangoảnhmặtvềphíabắccúilạy.Phunhânởtrongmànlạyhailạy.Cácvòngngọcvànhữngviênngọcmangtrênngườikêu lanh tanh.KhổngTửnói: -Trướckia tađịnhkhôngđến thăm.Nhưngkhiđếnthămthấytiếpđãitheođúnglễ.

TửLộkhôngbằnglòng[VìNamTửcótiếngdâmloạn.].KhổngTửthềnói:-Nếutalàmsaithìtrờibỏta!Trờibỏta!

KhổngTửởVệhơnmộttháng.VệLinhCôngcùngphunhânngồitrênxe,viênhoạnquanlàUngCứcùngngồiđira,saiKhổngTửngồitrêncáixeđằngsau.Mấyngườilượnquachợtrướcmặtđôngngười.KhổngTửnói:-

Tachưahềthấycóngườinàoyêuđứcnhưyêusắcđẹp.KhổngTửcảmthấyxấuhổvềviệcđóvàrờikhỏinướcVệ,điquanước

Tào.NămấyLỗĐịnhCôngchết.KhổngTử rời khỏinướcTàođếnnướcTống,cùngđệtửtậplễởdướimộtgốccâylớn.QuantưmãcủanướcTốngtênlàHoànKhôimuốngiếtKhổngTử,chặtcâyấyđi.KhổngTửrađi,cácđệtửnói:-Phảiđinhanhđi!

KhổngTửnói:-Trờisinhđứcởta.HoànKhôilàmgìđượcta?KhổngTửđếnnướcTrịnh,thầytròlạcnhau.KhổngTửđứngmộtmình

ởphíađôngcửathành.CómộtngườinướcTrịnhbảoTửCống:-ỞcửaphíađôngcómộtngườitrángiốngNghiêu,cổcóvẻCaoDao,vaiôngtagiốngTửSản[CaoDao làviênquangiỏicủaThuấn,TửSản làm tướngquốcởTrịnhrấtcóđạođức.],nhưngtừlưngtrởxuốngthìkémvuaVũbatấc,cóvẻbănkhoănlolắngnhưconchóởnhàcótang.

TửCốngnói thựcvớiKhổngTử.KhổngTửmừng rỡcườimà rằng: -Hìnhdángbênngoàilàchuyệnvụnvặt,nhưngnói"giốngnhưconchócủanhàcótang"thìđúnglàmsao!Đúnglàmsao!

KhổngTửbènđếnnướcTrần,ởtrọtạinhàviênquangiữthànhlàTrịnhTửđượchơnmộtnăm.VuaNgôlàPhùSaiđánhnướcTrầnlấybaấp,rồirútlui.TriệuƯởngđánhTriềuCa,quânSởvâyđấtThái.VuaTháisangNgô.NướcNgôđánhbạivuaViệtlàCâuTiễnởCốiKê.

CóconcắtchếtởcungđìnhvuaTrần,bịmộtmũitênbằnggỗhỗđâmquamình.Đầumũitênbằngđá,dàimộtthướctámtấc.TrầnMẫnCôngsaisứgiảhỏiTrọngNi.TrọngNiđáp:-Concắttừnơixađến.ĐólàmũitêncủangườiTúcThận.NgàyxưavuaVũVươngđánhnhàThương,tiếngvangđếncảCửuDivàBáchMan,họđềuđemsảnvậtđịaphươngđếncốngđểkhôngquênnhiệmvụcủamình.NgườiTúcThậnbèncốngtênhỗcómũitênbằngđá,dàimỗicáimột thước tám tấc.TiênVươngmuốnnêu tỏcáiđứcsángcủamìnhchonênchianhữngmũitênnàychoĐạiCơ[ĐạiCơlàcongáiđầucủaVũVương.].ĐạiCơlấyHồCông,HồCôngđượcphongởđấtTrần.Ngàyxưa,ngườitađưangọcquýchonhữngngườicùnghọcủamìnhđểtỏlòngtrọngngườithân.Ngườitachiachonhữngngườikháchọnhữngđồcống từcácnơixa lạđểchohọđừngquênphục tùng.VìvậychonênnướcTrầnnhậnđượctêncủangườiTúcThận.

Nhàvuasaithửtìmxemởtrongkhocũ,quảnhiêntìmthấycócáitênấy.

KhổngTửởTrầnbanăm.Lúcbấygiờ,cácnướcTần,vàSởtranhcườngvớinhauvà lần lượtđánhbạiTrần,nướcNgôcũngđánhTrần.Trần luônluônbịđánhphá.KhổngTửnói:-Tavềthôi,tavềthôi.Bọnhọctròcủatahăngháinhưngnôngnổi,lotiếnthủnhưngkhôngquênbảntínhcủamình.

KhổngTử bèn rời khỏi đấtTrần, đi qua đấtBồ.Vừa lúc ấy họCôngThúccầmđầungườiđấtBồnổiloạn.NgườiđấtBồgiữKhổngTửlại.TrongsốhọctròcủaKhổngtửcóCôngLươngNhuđemnămcỗxecủamìnhđitheoKhổngTử.Ônglàngườiđứngtuổi,tàigiỏi,cósứcmạnh.Ôngtanói:-XưakiacontheothầygặpnạnởđấtKhuông,naylạigặpnạnởđây,đólàmệnh.Conlạicùngthầygặpnạn,conquyếtchiếnđấumàchết.

Ôngtachiếnđấurấthăng.NgườiđấtBồsợhãi,bảoKhổngTử:-NếuôngkhôngđếnnướcVệthìchúngtôisẽchoôngđi.

KhổngTửcùnghọănthề.HọchoKhổngTửđiraphíacửađông.KhổngTửliềnđếnđấtVệ.TửCốnghỏi:-Cóthểphụlờithềđượcsao?

KhổngTửnói:-Đólàvìtabắtbuộcphảithềchonênquỷthầnkhôngnghe.

VệLinhCôngngheKhổngTửđến,mừngrỡrangoạiôđónhỏi:-CóthểđánhđấtBồđượckhông?

KhổngTửnói:-Được.VệLinhCôngnói:-Cácquanđạiphucủatacholàkhôngđược.Nayđất

BồlànơinướcVệdùngđểchốnglạicácnướcTầnvàSở.ĐemnướcVệmàđánhBồcólẽlàkhôngnênchăng?

KhổngTửnói:-Đànôngtrongthànhcóchíquyếtchếtvìnhàvua.ĐànbàcóchíbảovệTâyHà[Ýnóinhândânđềutheonhàvua.TâyHàlàmiếngđấttrongấycóthànhBồ.].Nhữngngườichúngtaphảiđánhchẳngquachỉbốnnămngười.

VệLinhCôngnói:-Phảiđấy.TuyvậyvẫnkhôngđánhBồ.VệLinhCônggià, lườibiếngviệcchính

sự,khôngdùngKhổngTử.KhổngTửthởdàithan:-Nếucóngườidùngtathìsaumộtthángđãkhakhá,saubanămthìtốt.

KhổngTửrađi.PhậtBậtlàquancaitrịđấtTrungMâu,TriệuGiảnTửđánhhọPhạm,họTrungHàng,vàđánhTrungMâu.PhậtBậtlàmphảnsaingườimờiKhổngTử,KhổngTửmuốnđến.TửLộnói:-Donàynghethầynói:"ngườilàmviệckhôngphảithìngườiquântửkhôngvàonướccủahọ".NaychínhPhậtBậtlàmquancaitrịđấtTrungMâulàmphản,tạisaothầylạimuốnđến?

KhổngTửnói:-Tacónóinhưvậythậtđấy.Nhưngchẳngphảitacónóirằng"cáimàthậtcứngthìmàicũngkhôngmòn,cáimàthậttrắngthìbỏvàothuốcnhuộmcũngkhôngđen".Takhôngphải vỏquảbầu, sao chỉ có thểtreolênmàkhôngthểăn?

KhổngTửgõkhánh.Cóngườimangsọtđiquacửanói:-Conngườigõkhánhkiathậtlàcólòngsuynghĩ.Ngườisaomàươngngạnh,khôngaibiếtmìnhcảthìnênbỏmàđithôi.

KhổngTửhọcđánhđàncầmvớithầydạynhạclàTươngTử.Họcmườingàykhôngtiến.TươngTửnói:-Ôngcóthểtiếnnữa.

Khổng Tử đáp: - Khâu đã quen khúc nhạc này rồi, nhưng chưa nắmđượccáiquanhệvềsố.

Đượcítlâu,TươngTửnói:-Ôngđãnắmđượcquanhệvềsốrồiđấy,cóthểtiếnhơnnữa.

KhổngTửđáp:-Khâuchưahiểuđượcýnghĩasâusắccủanó.Đượcítlâu,TươngTửnói:-Ôngđãnắmđượcýnghĩasâusắccủanórồi

đấy!Cóthểtiếnnữa.KhổngTửđáp:-Khâuchưabiếtngườilàmbảnnhạcnàylàai?Được ít lâu,TươngTửnói: -Ôngcóvẻoainghiêm, suynghĩ sâu, có

hoàibãolớnvàcaoxa.KhổngTửnói:-Khâunàyđãbiếtngườiấylàairồi.Ôngtalặnglẽmặt

đen, người cao. Mắt như con cừu nhìn xa, như con người làm vua bốnphương,nếukhôngphảilàVănVươngthìaicóthểnhưvậyđược.

TươngTửrờikhỏichiếu,lạyhailạynói:-CácvịthầydạynhạcvẫnnóiđiệunhạcnàylàdoVănVươnglàmra.

VìkhôngđượcdùngởnướcVệ,KhổngTửđịnhđivềphíatâyyếtkiếnTriệuGiảnTử,nhưngkhiđếnsôngHoàngHàthìnghetinĐậuMinhĐộcvàThuấnHoađãchết.KhổngTửđếnbờHoàngHà than: -Nướcsôngmênhmôngđẹpthay!Khâukhôngquađượcconsôngnàylàdomệnhvậy.

TửCốngrảobướctiếnđếnnói:-Xinhỏitạisaolạinóinhưvậy?KhổngTửnói:-ĐậuMinhĐộcvàThuấnHoalànhữngquanđạiphutài

giỏiởnướcTấn.KhiTriệuGiảnTửchưathỏamãnđượcýchícủamìnhthìcần hai người này để nắm được quyền chính. Nhưng khi đã đạt được ýnguyện củamình thì giết đi và lên cầm quyền chính. Khâu nghe nói khingười tamổ thai giết đứa trẻ trongbụng thì kỳ lânkhôngđếnbờcõi, khingườitalàmchonướcaokhôđểbắtcáthìcongiaolongkhôngđiềuhòaâmdương [Giao Long có thể làm mây làm mưa cho nên điều hòa được âmdương.],khingườitalậtđổtổchimthìphượnghoàngkhôngbaylượn.Tạisaolạithế?Đólàvìngườiquântửtránhnhữngngườilàmhạiđếnnhữngkẻgiốngmình.ChimchóthúvậtkiacònbiếttránhnhữngkẻbấtnghĩahuốnggìKhâu?

KhổngTửbènquaylại,nghỉởlàngTrâu,làmbàica"LàngTrâu"đểtỏnỗibuồncủamình.SauđótrởvềđấtVệ,ởtạinhàCừBáNgọc.

MộthômVệLinhCônghỏiKhổngTửvềcáchbàibinhbốtrận.KhổngTửnói:-Việctếlễthìtôithườngnghe,cònviệcquânthìtôichưahọc.

HômsauVệLinhCôngđangnóichuyệnvớiKhổngTử,thấyconngỗngtrời bènngẩngđầu lênnhìn, sắcmặt cóvẻkhôngđểýgì đếnKhổngTử,

KhổngTửlạiđiđếnđấtTrần.Mùahạnămấy,VệLinhCôngmất, lậpngườicháu tức làXuấtCông

củanướcVệ.Thángsáu,TriệuƯởngđưathếtửvàothànhThích[NgoạilàconVệLinhCông,vìgiếtNamTửnênbỏtrốnởnướcTấn,đượcTriệuƯởngchechở.DươngHổcũngởđấysaukhibịđuổikhỏinướcLỗ(xemđoạn3).ThấyconcủaNgoạilàXuấtCôngđượclàmvua,TriệuƯởngtìmcáchđưaKhoáiNgoại vào thànhTích, để sauđó làmvuanướcVệ.DươngHổbàymưunhưvậyđểtỏrathếtửđượcnhândânmờivề.Tháitửcũngtỏrakhóclócđểnói rằngmình làngười thừakế chânchính.].DươngHổ sai thế tửmangmũtrụvàtámngườimặcđồtanggiảvờđitừnướcVệđếnđónthếtử,khócvàvàothànhThích,rồiởđấy.MùađôngvuađấtTháidờiđôđếnChâuLai.Nămấy lànăm thứbađờiLỗAiCông,KhổngTử60 tuổi.NướcTềgiúpnướcVệvâyđấtThíchvàthếtửnướcVệlàKhoáiNgoạiởđấy.Mùahạ,ngôimiếucủaHoànCôngvàLyCôngởnướcLỗbịđốtcháy.NamCungKinhThúccứuhỏa.KhổngTửlúcấyđangởđấtTrần,nói:-HỏahoạnthếnàocũngđangxảyraởmiếucủaHoànCôngvàLyCông.

Sauđóquảnhiênđúng.Mùathu,QuýHoànTửốm,ngườitachởôngtatrênmộtcáixeđithăm

thànhnướcLỗ.QuýHoànTửthởdàithan:-Xưakianướcnàyđánglẽhưngthịnh.VìtacótộivớiKhổngTửchonênnướcmớisuyđồi.

QuýHoànTửquaylạibảongườiconnốinghiệpmìnhlàKhangTử:,-Khitachết,thếnàoconcũnglàmtểtướngnướcLỗ,nếulàmtểtướngnướcLỗthếnàoconcũngphảimờiTrọngNi.

Sauđómấyngày,QuýHoànTửchết,KhangTửlênthay.Saukhichôncấtxong,KhangTửmuốnmờiTrọngNinhưngCôngChiNgưnói:-Ngàyxưa tiênquâncủa tadùngông takhông trótchonênbịchưhầuchêcười.Ngàynay,nếungàilạidùngôngtakhôngtrótthìsẽbịchưhầucườilầnnữa.

KhangTửnói:-Nhưthếthìnênmờiai?-ThếnàocũngphảimờiNhiễmCầu.KhangTửbènsaisứmờiNhiễmCầu.NhiễmCầusắprađi,KhổngTử

nói:-NgườiLỗmờianhCầukhôngphảiđểdùngvàoviệcnhỏmàsẽdùngvàoviệclớn.

Ngày hôm ấy,KhổngTử nói: -Về thôi!Về thôi!Bọn học trò của tahăngháinhưngnôngnổi,họđãkhávềmặtđạođức,nhưngchưabiếtgiữmìnhtheođúngđạo.

Tử Cống biết Khổng Tử nghĩ đến việc trở về nước Lỗ, nên khi tiễnNhiễmCầu,nhândặnôngta:-Khianhđượcdùngthìphảilàmthếnàochonhàvuamờithầy.

NhiễmCầu rađi.Nămsau,KhổngTử từđấtTrầnđếnđấtThái.Thái

ChiêuCôngđangđịnhđếnđấtNgôvìvuaNgômời.Trướcđấy,TháiChiêuCông lừadốibầy tôidờiđôđếnChâuLai.Sauđó,ông ta lạiđịnhđi.Cácquanđạiphusợôngtadờiđôlầnthứhai.VìvậyCôngTônPhiênbắnChiêuCôngchết.QuânSởxâmchiếmnướcThái.

Mùa thu,vuaTềCảnhCôngchểt.Nămsau,KhổngTử từđấtTháiđiđếnđấtDiệp.DiệpCônghỏiKhổngTửvềchínhsự.KhổngTửnói:-Làmchínhsựcốtởchỗlàmchongườiởxađếnvàngườiởgầntheomình.

Mộthôm,DiệpCônghỏiTửLộ:-KhổngTửlàngườinhưthếnào?TửLộkhôngbiếttrảlờirasao.KhổngTửnghevậynói:-NàyanhDo,

tạisaoanhkhôngtrảlờinhưthếnày:conngườiấyhọcđạokhôngbiếtmỏi,dạyngườikhôngbiếtchán.Khichưabiếtđạothìphátphẫnđếnnỗiquênăn,khibiếtđạothìvuiđếnnỗiquênlo,khôngbiếttuổigiàsắpđến.

KhổngTử rời bỏ đấtDiệp trở về đấtThái. TrườngThư vàKiệtNịchđánhđôicùngcày.KhổngTửchohọ lànhữngngườiởẩn,bènsaiTửLộđếnhỏihọxembếnđòởđâu.TrườngThưnói:-Conngườicầmdâycươngấylàaithế?

TửLộđáp:-KhổngKhâuđấy.TrườngThưnói:-KhổngKhâunướcLỗđấyà?TửLộđáp:-Phải.TrườngThưnói:-Thếthìôngtabiếtbếnđòrồi!KiệtNịchbảoTửLộ:-Anhlàai?TửLộđáp:-TôilàTrọngDo.KiệtNịchhỏi:-AnhlàhọctròKhổngKhâuphảikhông?-Vângạ.KiệtNịchnói:-Thiênhạnhưnướcchảycuồncuộnđềunhưthếcả,ai

mà thayđổiđược?Vả lạiông theomộtkẻsĩ lo tránhngườichibằng theomộtkẻsĩlotránhđời[ÝnóiKhổngTửmuốntìmvịvuahiền,tránhvịvuadởkhôngbằngnhữngngườiởẩntrốnđời.].

Rồihaingườicứcàymiếtmàkhôngnói.TửLộnóilạivớiKhổngTử.KhổngTử bùi ngùi nói: - Ta không thể cùng sống với chimmuông.Nếuthiênhạcóđạothìtacầnsửanólàmgì?

Mộthôm,TửLộđiđườnggặpmộtônggiàđangmangtrênlưngmộtcáisọt.TửLộhỏi:-Cụthấythầycủatôikhông?

Ônggiànói:-Chântayanhkhônglolàmlụng,ngũcốcanhkhôngphânbiệtđược,Tabiếtthầycủaanhlàai?

Cụgiàcắmgậyxuốngđấtrồicắtcỏ.TửLộnóivớiKhổngTử.KhổngTửnói:-Đólàmộtngườiởẩn.

TửLộquaylạithìcụgiàđãđimất.KhổngTửdờiđếnởđấtTháiđượcbanăm.NướcNgôđánhnướcTrần,

nướcSở cứu ngườiTrần, đóng quânởThànhPhụ.Nghe tinKhổngTửởmiềnđấtTrần,đấtThái,vuaSởsaingườiđemlễmờiKhổngTửđếnnướcSở.KhổngTửsắpđếnchàosứgiảtheođúnglễ.CácquanđạiphuđấtTrầnvàđấtTháibànnhau:-KhổngTửlàngườihiền.Nhữngđiềuôngtachêbaiđềunhằmđúngvàonhữngchỗxấucủachưhầu.NayôngtaởlâumiềnTrần,Tháimànhữngđiềucácquanđạiphulàmđềusaitráikhôngđúngýcủaôngta.NướcSởlàmộtnướclớnđemlễđếnmời.NếuôngtađượcdùngởnướcSởthìcácquanđạiphuđangđượcdùngởđấtTrần,đấtTháisẽnguymất.

HọbènbànnhauchobọnđầytớvâyKhổngTửởngoàiđồng,khôngchođi.KhổngTửhếtlươngăn,nhữngngườiđitheođềuốmkhôngaidậyđược,nhưngKhổngTửvẫngiảnggiải,vẫnngâmthơ,đánhđànvàcahátkhôngtỏra suyyếu.TửLộcóvẻgiận,đếnhỏi: -Ngườiquân tửcũngcó lúccùngkhốnư?

KhổngTửnói:-Ngườiquântửtronglúccùngkhốnthìgiữvững,cònkẻtiểunhântronglúccùngkhốnthìlàmbậy.

TửCốngmặtnổinóng.KhổngTửnói: -NàyanhTứ!Anhchotahọcnhiềumàbiếtphảikhông?

TửCốngnói:-Dạ,đúngthế.Khôngphảithếhaysao?KhổngTửnói: -Khôngphảiđâu!Ta lấymộtđiềuđểquán triệt tấtcả

[Nhàtriếthọckhácngườithườngchínhlàởđấy.].KhổngTửbiếthọctròcóvẻtứctối,bèngọiTửLộđếnhỏi:-KinhThi

nói: "Chẳngphảicon trủy [TứcconTêNgưu.] chẳngphải conhổởngoàiđồngvắng".Đạocủataphảichănglàsai?Tạisaotalạigặpphảicảnhnày?

TửLộnói:-Theoýcủacon,cólẽvìchúngtachưa"nhân"chăngnênngười ta chưa tin chúng ta.Có lẽ chúng ta chưa "trí" chăng nên người takhôngchochúngtađi[ÝtráchKhổngTửcòncókhuyếtđiểm.ỞtrênthấyTửLộnhiềulúckhôngphụcKhổngTử.]?

-Nàophảithếđâu.NàyanhDo,nếunhưngườinhânthếnàocũngđượcngườitatinthìlàmgìcóchuyệnBáDi,ThúcTềnữa,nếunhưngườitrígặpviệcgìcũngthôngsuốtthìlàmgìcóVươngTử,TỉCannữa[BáDi,ThúcTềcanVũVươngđừngđánhTrụ.VũVươngkhôngnghe.Sauđóhaingườinhịnđóichết.TỷCancanTrụbịTrụgiết.].

TửLộđira,TửCốngvàoyếtkiến.KhổngTửnói:-NàyanhTứ,KinhThinói:"Chẳngphảicontrủychẳngphảiconhổởngoàiđồngvắng".Đạocủataphảichănglàsai?Tạisaotalạigặpphảicảnhnày?

TửCốngnói:-Đạocủathầyhếtsứclớnchonênthiênhạkhôngaidungnạpđược.Thầyphảihạthấpmộtchút.

-NàyanhTứ,ngườigiỏinghềnôngcóthểbiếtvãigiốngnhưngkhôngchắclàgặtđược.Ngườithợgiỏicóthểlàmkhéonhưngkhôngthểlàmcho

người ta vừa lòng.Người quân tử trau dồi đạo đức củamình theo nhữngđường lối chính và giữ nó, điều chỉnh nómàkhông thể làm chonó đượcngườitatheo.Anhkhônglotraudồiđạocủamìnhmàchỉlongườitadungnạpmình.CáichícủaanhTứkhôngphảilàxa.

TửCốngđi ra.NhanHồivàoyếtkiến.KhổngTửnói: -NàyanhHồi,KinhThinói:"Chẳngphảicontrủychẳngphảiconhổởngoàiđồngvắng".Đạocủataphảichănglàsai?Tạisaotalạigặpphảicảnhnày?

NhanHồinói:-Đạocủaphutửhếtsứclớnlaonêncảthiênhạkhôngaidungnạpđược.Nhưngphutửcứtheođómàlàm,ngườitakhôngdungnạpthìcóhạigì?Ngườitakhôngdungnạpnhưngsaunàyngườitasẽthấyphutửlàngườiquântử.Đạokhôngđượctraudồi,đólàcáiđiềutalấylàmxấuhổ.Đạođãtraudồimàvẫnkhôngđượcdungnạpthìđólàđiềuxấuhổcủakẻlàmvuamộtnước.Ngườitakhôngdungnạpphutửthìcóhạigì?Vềsaungườitasẽthấyphutửlàngườiquântử?

KhổngTửhớnhởcười:-Đúnglắm!HỡingườiconhọNhan,nếunhàngươilắmcủacảithìtasẽlàmngườiquảnlýcủacảichonhàngươi.

Sauđó,KhổngTửsaiTửCốngsangSở.SởChiêuVươngđembinhđónKhổngTử,kếtquảKhổngTửmớiđượcthoát.ChiêuVươngđịnhphongchoKhổngTửmiếngđấttrongsổsáchcó700lý[Lýởđâylàmộtnhómgiađìnhgồm25nhà.].QuanlệnhdoãnnướcSởlàTửTâynói:-TrongsốcácsứgiảnhàvuapháiđếncácnướcchưhầucóaibằngTửCốngkhông?

-Không.-TrongsốnhữngngườigiúpđỡnhàvuacóaibằngNhanHồikhông?-Không.-Trongsốcáctướngcủanhàvua,cóaibằngTửLộkhông?-Không.-TrongsốcácquancủanhàvuacóaibằngTềDưkhông?-Không.-Khôngnhữngthế,tổtiênnướcSởcũngchỉđượcnhàChuphongvới

cáitướchiệulà"tử"vànămmươidặmđất[ÝnóiSởtrướckiachỉcó50dặmvà chỉ có tước "tử" thếmà sau thành lớnmạnh.].NayKhổngKhâu theophép tắc của Tam Vương, làm sáng cả cơ nghiệp của Chu Công, ThiệuCông.Nếu dùng ông ta thì nước Sở làm thế nàomà được đời đời đườnghoàngcóđấtvuôngngàndặm?VănVươngởđấtPhong,VũVươngởđấtCảođềuchỉlànhữngôngvuacótrămdặmđất,thếmàrốtcụclạilàmvươngthiênhạ.NayKhổngKhâucóđượcmiếngđấtlàmcơsở,lạicóbọnhọctrògiỏigiúpđỡthìđókhôngphảilàcáiphúccủanướcSở.

ChiêuVươngbènthôi.Mùathunămấy,SởChiêuCôngchếtởThànhPhụ.

MộtngườicuồngnướcSở tên làTiếpDưđiqua trướcmặtKhổngTửhát:

Phượngơi,chimphượngkiaơiĐạođứcsuyđồicònbiếttínhsao?ViệcquacanchẳngđượcnàoViệcsauhọabiếtcáchnàolầnxoayThôi,thôichimhãyvềngayConđườngchínhtrịrắcđầychônggai!KhổngTửbướcxuốngxemuốnnóichuyện,nhưngTiếpDưđãrảobước

đimất,khôngsaonóichuyệnđược.KhổngTửbènrờinướcSởtrởvềnướcVệ.Nămấy,KhổngTửsáumươibatuổivàlànămthứsáuđờiLỗAiCông.Nămsau,vuaNgôvàvuaLỗgặpnhauởhuyệnTăng.VuaNgôđòimộttrămconbòđểtế.QuantháitểlàPhỉmờiQuýKhangTử,QuýKhangTửsaiTửCốngđến,việcmớithuxếpxong.KhổngTửnóichínhtrịhainướcLỗvàVệgiốngnhaunhưanhvớiem.LúcbấygiờngườichacủaThủ,vuanướcVệvẫnchưađượclàmvua,vẫnphảiởnướcngoài[TứclàKhoáiNgoạivẫnởthànhThích.].VuacácnướcchưhầumấylầntráchvuaVệ.HọctròKhổngTửlạicónhiềungườilàmquanởVệ,nênvuaVệmuốntraochínhtrịchoKhổngTử.TửLộnói:-NếuvuaVệgiaochínhtrịchothầythìthầysẽlàmcáigìtrước?

KhổngTửnói:-Chắcchắnphảichínhdanhtrước.TửLộnói:-Saothầyviểnvôngthế,chínhdanhđểlàmgì?KhổngTửnói:-Anhrõthựclàquêmùaquá!Cáidanhmàkhôngchính

thìlờinóikhôngđúngvớisựthực,lờinóikhôngđúngvớisựthựcthìviệckhông thành, việc không thành thì không làm cho lễ, nhạc phồn thịnh, lễnhạckhôngphồnthịnhthìhìnhphạtkhôngđúng,hìnhphạtkhôngđúngthìdânkhôngbiếtđặttaychânvàođâu.Phàmngườiquântửđãlàmđiềugìcóthểnói têncáiviệcđó,vànhấtđịnhlàmđượcviệcđó.Ngườiquântửchớcẩuthảtronglờinóicủamình.

Năm sau Nhiễm Hữu (tức Nhiễm Cầu) làm tướng quân của họ Quýmangquânđánhnhau với quânTềở đấtLangvà đánhbại quânTề.QuýKhangTửhỏi:-Cáitàicầmquâncủaôngdoônghọcgaydobảntínhmàcó?

NhiễmCầunói:-TôihọcởKhổngTử.QuýKhangTửhỏi:-KhổngTửlàngườinhưthếnào?NhiễmCầunói:-Nếudùngôngtathìcódanh,nếuôngtabáovớitrăm

họvàhỏiquỷthầnvềviệcôngtađãlàmthìkhôngaikhôngbằnglòng.Điềuôngtamongmuốnlàđạtđếncáiđạocủangườiquântử.Dùnhàvuacóchoôngtamộtnghìnxã[Mỗixãgồm25giađình.],ôngtacũngkhôngmưulợi

chomình[NhiễmCầubáclạiýkiếncủaTửTâynóivớivuaSở,sợKhổngTửsẽđượclòngdânchúngrồilàmvương.].

QuýKhangTửhỏi:-Tamuốnmờiôngtacóđượckhông?-Muốnmờiôngtathìchớđãiôngtachậthẹpnhưđãingườihènkém

mớiđược.KhổngVănTửlàmquannướcVệ,sắpđánhTháiThúchỏiTrọngNivề

cáchđánh.TrọngNitừchốikhôngbiết.Khirútlui,KhổngTửchođánhxerađi,nói:-Conchimcóthểchọncây,chứcâykialàmsaomàchọnchimđược?

KhổngVănTửnàiở lại.Gặp lúcQuýKhangTửsaiCôngHoa,CôngTân,CôngLâmmanglễvậtđếnđónKhổngTử.KhổngTửtrởvềnướcLỗ.KhổngTửđiđã14năm,bâygiờmớitrởvềnướcLỗ.

LỗAiCônghỏiKhổngTửvềchínhsự.KhổngTửđáp:-Làmchínhcốtởchỗchọnbầytôi.

QuýKhangTửhỏivềchínhsự.KhổngTửđáp:-Chínhsựcốtởchỗcửnhữngngườithẳngvàgạtbỏnhữngkẻgianxảo.Làmnhưthếthìnhữngkẻgianxảocũngsẽthẳng.

Quý Khang Tử lo lắng về bọn trộm cắp, Khổng Tử nói: - Nếu ngàikhônghammuốnthìdùngàithưởngchohọ,họcũngkhônglấytrộm[Ýnóinếungườicaitrịngaythẳngthìnhândânnoitheovàđềungaythẳng.].

Tuy vậy, nước Lỗ chung quy vẫn không dùngKhổng Tử. Khổng Tửcũngkhôngxinlàmquan.

5.CáchgiáohuấncủaKhổngTửvềmặtvănhóaTrong thờiKhổngTử,nhàChuđã suy, lễnhạcbịbỏ.KinhThi,Kinh

Thưcũngthiếusót.KhổngTửtheodấuvếtcủalễthờiTamĐại,đềtựaKinhThư,kinhnàychépsựviệctừthờiĐường,NguchođếnthờiTầnMụcCông.KhổngTửsắpđặtlạicácsựviệcvànói:-TacóthểnóivềlễnhàHạ,nhưngnướcKỷ(concháunhàHạ-N.D)khôngđủchứngminhnhữngđiềutanói.TacóthểnóivềLễcủanhàÂn,nhưngnướcTống(concháucủanhàÂn-N.D)khôngđủđểchứngminhnhữngđiềutanói,nếuhọcóđủthìtađãcóthểlấyralàmdẫnchứng.

KhixemnhữngđiềunhàÂnthêmhaybớtvềlễcủanhàHạ,KhổngTửnói:-Tuymộttrămđờisaucũngcóthểbiếtđược:cứthờitrướcchuộngvănhoathìthờisauchuộngthựcchất.NhàChunoigươnghaitriềuđạitrước,lễnghinhàChurựcrỡlàmsao!TatheonhàChu.

Vìthế,phầntruyệntrongKinhThưvàLễKýlàdoKhổngTửlàm.KhổngTửnóichuyệnvớiquantháisưnướcLỗ:-Cóthểbiếtphảichơi

nhạc như thế nào.Thoạt tiên thì dồn dập, khi đã bắt nhịp thì hòa hợp, rõràng,tiếptụcmàđiđếnkếtthúc.

KhổngTửnói:-TasaukhirờinướcVệvềnướcLỗthìmớichỉnhđốnđượcnhạc,NhãvàTụngmớiđượcxếpđặtđâuvàođấy.

NgàyxưaKinhThi có tất cả hơnba ngàn thiên.Đến thờiKhổngTử,KhổngTửbớtnhữngthiêntrùngđiệp,lấynhữngthiêncóthểcóíchcholễnghĩa.NhữngbàinàybắtđầutừTiết,HậuTắc[TiếtlàtổcủanhàÂn.HậuTắclàtổcủanhàChu.],giữathuật lại thời thịnhtrịnhàÂn,Chu,chođếnthờiU,Lệkémcỏi.KinhThibắtđầutừnơigiườngchiếuchonênngườitanói "Quan thư" nghiêm chỉnh mở đầu "Phong", bài "Lộc minh" mở đầu"Tiểunhã",bài"Vănvương"mởđầu"Đạinhã",bài"Thanhmiếu"mởđầu"Tụng"[Phong,Tiểunhã,Đạinhã,TụnglànhữngbộphậntrongKinhThi.].TấtcảbatrămlinhnămthiênnàyđềuđượcKhổngTửđánhđànvàhátđểlàmchonóphùhợpvớiđiệunhạcThiều,Vũ,Nhã,Tụng.Từđóngười tamớicóthểthuậtlạilễnhạcđờitrướcđểlàmchovươngđạođầyđủvàlụcnghệtrọnvẹn.VềsauKhổngTửthíchKinhDịch,thíchcácphầntự,thoan,hệ,tượng,thuyếtquái,vănngôn[KinhDịchcóphầnbổsunggọilàthậpdựctươngtruyềnlàdoKhổngTửlàmgồmcónhữngmục:thoan,tượng,hệtừ,vănngôn,thuyếtquái,tựquái,tậpquái.Chúý:ởđâykhôngnóiKhổngTửlàmKinhDịchvàcólẽđúngsựthực.].KhổngTửđọcKinhDịchlàmchocáidâydađểbuộccácthẻtređứtbalần.KhổngTửnói:-NếuchotathêmvàinămnữathìtasẽhiểuKinhDịchmộtcáchtoànvẹn.

Khổng Tử lấy thi, thư, lễ, nhạc dạy học trò. Số học trò đến ba ngànngười.Có72ngườithôngthạocảlụcnghệ[Lụcnghệ:Thi,Thư,Lễ,Nhạc,

XuânThu,Dịch.Ýnóisáumônhọc.].CònnhữngngườichỉhọcmộtphầnnhưNhanTrọcTrâu thì rất nhiều.KhổngTử dạy bốn điều: văn học, đứchạnh,trungthành,tínnghĩa,bỏbốnđiều:khôngcóđịnhkiếntrước,khôngnhất thiết phải theo một mặt, không cố chấp, không chỉ thiên về mình.KhổngTử cẩn thận trong việc trai giới, chiến trận, ốm đau, ít nói về lợi,mệnhvànhân.Khingườitachưacảmthấytứctốimuốnbiết,thìKhổngTửchưagiảng,khinêumộtgócmàngườitachưathấycảbagóckiathìKhổngTửchưadạy.Lúcởtronglàngxómthìcóvẻthậntrọngnhưkhôngnóiđược.Lúcởtônmiếu,triềuđìnhnóivớicácquanthượngđạiphuthìnghiêmtrang,nóivớicácquandướithìhòanhã.Đivàocửacôngthìlomkhomrảobước,haitaydangranhưhaicánh.Khinhàvuagọiđếnđểtiếpkháchthìsắcmặtthayđổi,khinhàvuamời thìđikhôngđợi thắngxe.Cáươn, thịthôi,haykhông cắt ngay ngắn thì không ăn, chiếu trải không ngay ngắn thì khôngngồi.Khibêncạnhcóngườicótangthìkhôngbaogiờănno.Ngàynàokhócthìkhôngcahát,thấyngườiđểtanghayngườimùthìtuyđólàtrẻemcũngtỏrakínhtrọng.

KhổngTửnói:-Trongbangườicùngđithếnàocũngcóngườithầycủata.Những người không lo trau dồi đạo đức, lúc học không bàn bạc, ngheđiềunghĩakhônghướngvềđiềunghĩa,ngheđiềukhônghaykhôngbiếtsửađổithìđólàđiềutalo.

KhổngTử sai người ta hát, nếu hát hay thì bảo hát lại và sau đó họatheo.KhổngTửkhôngnóinhữngđiềuquáiđản,việcdùngsứcmạnh,nhữngngườilàmloạnvàchuyệnquỷthần.TửCốngnói:-VănChươngcủathầytôiđãđượcnghe,nhưngtôichưahềnghethầynóivềđạotrời,bảntínhcủaconngườivàsốmạng.

NhanUyênthởdàithan:-ĐạocủaPhuTửngẩnglênnhìnthìnócàngcao,đàosâu thìnócàngchắc.Đangnhìnnóởđằng trước,chợt thấynóởđằngsau.PhuTửkhéodạyngười tamộtcách tuần tự, lấyvănchươngđểlàm cho đầu óc ta mở rộng, lấy lễ để ước thúc. Ta muốn bỏ khôngđược,nhưngđemhết tài sức củamình rahọc cũngvẫn còncái gì vòivọi,đứng sừng sững trướcmặt, dù cómuốnvươn tới cũngkhông sao đạt đếnđược.

MộtđứatrẻtronglàngĐạtHạtnói:-KhổngTửthựclàtolớn!KhổngTửhọcrộng,nhưngkhôngnổitiếngchuyênvềmộtmặtnào.

KhổngTửnghevậynói:-Tabiếtchuyênvềnghềgì?Vàonghềđánhxechăng?Vàonghềbắntênchăng?Tachuyênvềnghềđánhxevậy.

TửLao nói: -KhổngTử nói: Ta không được dùng cho nên lo về lụcnghệ.

Nămthứ14đờiLỗAiCông,mùaxuânsănởngoàiđồnghoang,người

đánhxecủaThúcTônThịlàSửThươngbắtđượcmộtconthú,anhtachođólàđiềmkhônglành,TrọngNithấythếnói:-Đâylàconlân.

Ngườitađemnóđi.KhổngTửnói:-SôngHàkhôngthấyxuấthiệnHàĐồ[Theotruyềnthuyết,HàĐồlàhìnhvẽngườitathấytrênthânconlongmãxuấthiệntrênsôngHoàngHà,cònLạcThưlàdomộtconrùamangởdướisôngLạclên.HàĐồvàLạcThưcũngnhưbátquáilànhữnghìnhảnhtượngtrưngđượcdùngtrongbóitoán.],sôngLạckhôngthấyxuấthiệnLạcThư,tathếlàhết.

NhanUyênchết.KhổngTửnói:-Trờigiếtta!Đếnkhiđisănởphíatâybắtđượcconlân,KhổngTửnói:-Đạotahết

rồi!Thởdàivàthan:-Khôngaibiếtta.TửCốngnói:-Tạisaokhôngaibiếtthầy?KhổngTửnói:-Khôngoántrời,khôngtráchngười,họcđiềuthấpmà

biếtđượcđiềucao,biếttachỉcótrờichăng?Nhữngkẻkhônghạthấpcáichícủamình,khônglàmnhụccáithâncủamìnhđólàBáDi,ThúcTề.LiễuHạHuệvàThiếuLiên,thìhạthấpcáichícủamình,làmnhụccáithâncủamình.NguTrọng,DiDậtởẩn,khôngnóigìvềviệcđời,khilàmquanthìgiữđượcsựthuầnkhiết,khibịbỏthìtheođúnghoàncảnh.Tathìkhôngphảinhưhọ,takhôngchủtrươngcứngnhắcphảithếnày,haykhôngthểnhưthếnày.

KhổngTửnói:-Không,không,ngườiquântửlorằngmìnhchếtrồimàcáitêncủamìnhkhôngđượcnhắcđến,nếuđạocủatakhôngđượcdùngthìtabiếtlấygìđểlàmđờisauthấyta.

BèndựavàoSửKý làmraKinhXuânThu,chép từ thờiLỗẨnCông(722-712)đếnnămthứ14đờiLỗAiCông(481)baogồmmườihaiđờivua.CăncứvàochỗvuaLỗlàhọvớinhàChuchonênKhổngTửđưavàođấynhữngviệccủathờiTamĐại.Lờinótuyngắn,nhưngýrộng.CácvuaSởvàNgô tựxưng là "vương",nhưngXuânThuhạ thấpgọi là "tử".Thực ra làthiêntửnhàChubịgọiđếndựhộinghịởTiễnThổ,nhưngXuânThuchegiấulạinóilà"ThiênvươngđituầnởHàDương".Căncứvàonhữngthídụnhưvậytathấymộtphéptắcđểràngbuộcnhữngngườilàmvuangàynay.Cáinghĩacủanhữnglờikhenchêởđấy[PhảichăngđâylàámchỉthờiHánVũĐếvìlúcấyviệcnghiêncứuýnghĩacủaXuânThupháttriểnrấtmạnh?]sẽrõkhicóbậcvươnggiảxuấthiện.CáinghĩacủaKinhXuânThuđượcthihànhthìbọnbầytôilàmloạnvàbọnlàmgiặctrongthiênhạsợ.KhiKhổngTửlàmquan,nhữngđiềungườinóihayxétcácvụkiệncũnggầnnhưlờinóichungcủamọingườichứkhôngcógìchỉriêngmộtmìnhngườimớicó.Tráilại,khilàmXuânThuthìviếtcáigìphảiviết,bỏcáigìphảibỏ,nhữngngườinhưTửHạ[HọctròcủaKhổngTử,nổitiếnghọcrộng.]khôngthểcómột

lờibàngóp.HọctròhọcXuânThu,KhổngTửnói:-ĐờisaubiếtKhâulàcăncứvàoXuânThu,bắttộiKhâucũngcăncứvàoXuânThu.

6.KhổngTửchếtvàdòngdõiKhổngTửNăm sau, Tử Lộ chết ởVệ. Khổng Tử ốm, TửCống đến thăm, thấy

KhổngTửchốnggậyđidạoởtrướccửanói:-AnhTứ,saoanhlạiđếnmuộnthế?

Nhânđấyhát:-NúiTháiSơnsắpđổ,cộttrụnhàsắpgãy,kẻtriếtnhânsắptàn.

Trong khi hát, nướcmắt chảy ròng ròng. Khổng Tử bảo Tử Cống: -Thiênhạkhôngcóđạođãlâurồi,khôngaibiếttheota.NgườiđờiHạđặtcáihòmởphíatây,ngườiđờiChuđặtcáihòmphíađông,ngườiđờiÂnđặtnóởgiữahaicáicột.Đêmquatanằmmơthấyngồigiữahaicáicột.ChắcvìtalàconcháunhàÂn.

BảyngàysauKhổngTửmất.KhổngTửmấtnăm73tuổingàykỷsửu,nămthứ16đờiLỗAiCông(479).AiCôngthươngviếngnói:-Trờixanhkhôngthươngta,khôngđểlạichotacụgiàduynhấtcóthểchechởchoconngườiduynhấtnhưta.Taởngôivuabơvơ,đaubuồn.Ôhô!Thươngthay!MấtôngNi,takhôngcóaiđểnoitheo.

TửCốngnói:-NhàvuacólẽkhôngchếtởnướcLỗchăng?PhuTửnói:"SaivềLễthìtỏramờtối,dùngchữsaitứclàlạmdụng.Saivềchílàmờtối,saivềviệclàmlàlạmdụng".LúcPhuTửsốngthìnhàvuakhôngbiếtdùng,đếnkhichếtlạithươngviếng.Thếlàtráilễ,thươngviếnglạinói"taconngườiduynhất"thếlàdùngchữsai[ÝTửCốngnóinhàvuaănnóihồđồnênviệc làmcũngsẽhồđồ.Năm468,AiCôngbị trụcxuất, trốnsangViệt.].

KhổngTửchônởphíabắckinhthànhnướcLỗ,trênbờsôngTừ.Họctròđềuđểtangbanăm.Saukhiđểtangbanăm,họkhócvàtừgiãnhau,aicũngkhóchếtsứcđauxót.Cóngườiởlại.RiêngTửCốnglàmnhàởbênmộsáunămmớiđi.HọctròvànhữngngườinướcLỗđếnlàmnhàbênmộhơnmộttrămnhànênngườitagọilà"làngKhổng".

Các vua Lỗ đời đời nối tiếp nhau tếKhổng Tử theo những thời nhấtđịnh.Các nhà nho cũnggiảng lễ về lễ hương ẩmvà lễ bắn tênở bênmộKhổngTử.MộKhổngTửrộngkhoảngmộtkhoảnh,cáinhàtrongđóngàyxưa học trò ở, đời sau dùng làmmiếu giữ áomũ, đàn cầm, xe, sách củaKhổngTử.ViệctếtựkéodàihơnhaitrămnămđếnđờiHánkhônghềdứt.CaoTổ đi qua đất Lỗ dùng cỗ thái lao để tếKhổngTử.Chư hầu, khanhtướng đến nước Lỗ thường trước tiên đến thămmộ rồi saumới làm việcchínhsự.

KhổngTửsinhLý tên tự làBáNgư.BáNgư thọnămmươi tuổichếttrướcKhổngTử.BáNgưsinhCấp, tên tự làTửTư, thọ62 tuổi,có lầnbịkhốn ở đất Tống, làm sách Trung Dung. Tử Tư sinh Bạch, tên tự là Tử

Thượngthọ47tuổi.TửThượngsinhCầu,têntựlàTửGia,thọ45tuổi.TửGiatênCơ,tựlàtửKinh,thọ46tuổi.TửKinhsinhXuyên,tựlàTửCao,thọ51 tuổi. Tử Cao sinh Tử Thận, thọ 57 tuổi có lần làm tướng quốc nướcNgụy.TửThậnsinhPhụ,thọ57tuổi,làmbácsĩcủaTrầnVươnglàThiệp,chếtgầnthánhTrần.ContraicủaemtraiPhụlàTươngThọ,57tuổi,làbácsĩ thờiHiếuHuệĐế,đổiđi làm thái thúTrườngSa,ngườicaochín thướcsáu tấc. TửTương sinhTrung, thọ 51 tuổi. Trung sinhVũ,Vũ sinhDiênNiênvàAnQuốc.AnQuốclàmbácsĩcủađứckimthượnglàmđếntháithúLâmHoàichếtsớm.AnQuốcsinhNgang,NgangsinhHoan.

7.NhậnxétcủatácgiảTháiSửCôngnói:-KinhThinói:Núicaotatrông,đườngrộngtađiTuyđíchchưađến,nhưnglònghướngvề.TôiđọcsáchcủahọKhổng,tưởngtượngnhưthấyngười.Đếnkhiđến

LỗxemnhàthờTrọngNi,nàoxecộ,nàoáo,nàođồtếlễ,họctròtậpvềnghilễởnhàKhổngTửtheođúngtừngmùa,tôibồihồinánlạibỏđikhôngdứt.Trong thiênhạcácvuachúavàngười tàigiỏi rấtnhiều,khi sống thìvinhhiển,nhưnglúcchếtlàhết.KhổngTửlàmộtngườiáovảithếmàtruyềnhơnmườiđời,cáchọcgiảđềutônlàmthầy,từthiêntửtớivươnghầuởTrungQuốchễnóiđếnlụcnghệđềulấyKhổngTửlàmtiêuchuẩn.CóthểgọilàbậcchíThánhvậy.

Trongsốcácsửgiathờicổđạicủatấtcảcácnước,TưMãThiêngầnnhư làngườiduynhất thấy tầmquan trọngcủanhữngsựkiệnvănhóa tưtưởng.ÔngxếpKhổngTửvàothếgiaxemngangmộtvịvuacủachưhầuvàdành choKhổngTửmột tiểu sử rất kỹ, rất công phu.Dưới conmắt ông,KhổngTửkhôngphảilàmộtngườithầnkỳ, làmnhữngviệchoangđường,màlàmộtconngườiômmộtlýtưởnglớn,bônbasuốtđờiđểthựchànhcáiđạocủamình,bịchêbai,bịnhục,cónhững tìnhcảm,nhữngkhuyếtđiểmcủaconngười.ÔngxâydựngđượcđứngđắnhìnhtượngKhổngTửvàthấyrõtácdụngcủaKhổngTửđốivớicácdântộc.CácsửgiađờisaucóngườinhưBanCốtráchôngxemnhẹNhogiáonhưngkhôngđúng.KhổngTửlàngười duynhất được xếp vào thếgia vì học thuật vàđược xếp thànhmộtthiên riêng, còn tất cảnhữngngười khácđềuở vào liệt truyện vàbabốnngườigộpvàomộttruyện.Theotácgiả,KhổngTửlàmộtthứvua,mộtthứvuavềtinhthần.ÝkiếnấyrấttáobạovàđúngkhinóiđếnTrungQuốccổ.TrongbàinàycónhiềucâutrongLuậnngữ,nhưngcómộtsốchữkhác,cómộtvàicâunghĩakhóhiểu.

[09]VIỆTVƯƠNGCÂUTIỄNthếgia

1.NguồngốcCâuTiễn2.PhùSaiđánhbại,nhờmưuPhạmLãi,VănChủng3.Rửađượcthùvàxưngbá4.PhạmLãisangđấtTề,rồisangđấtĐào5.CâuchuyệnvềngườiconPhạmLãibịgiết

1.NguồngốcCâuTiễnTổtiêncủaViệtVươngCâuTiễnlàdòngdõivuaVũ,conthứhaicủa

vuaThiếuKhangđờinhàHạ,đượcphongởđấtCốiKêđểloviệcphụngthờvuaVũ,xămmình,cắttóc,phátcỏmàlậpấp.TruyềnđượchaimươiđờiđếnDoãnThường.TrongthờiDoãnThường,đánhnhauvớivuaNgôlàHạpLưvàhaibêncămnghétnhau.DoãnThườngchết, con làCâuTiễnđược lậplàmViệtVương.

2.PhùSaiđánhbại,nhờmưuPhạmLãi,VănChủngNăm thứ nhất (490 trước công nguyên), vuaNgô làHạpLư nghe tin

DoãnThườngđãchết,bènđemquânđánhViệt.VuaViệt làCâuTiễnsainhữngkẻ sĩquyết liềuchết rakhiêuchiến,họdàn thànhbahàng tiếnđếntrậntuyếnquânNgô,thétlênrồitựđâmvàocổ.QuânNgôđangmảinhìnthìquânViệtthừacơđánhúp.QuânNgôbịthuaởthànhHuềLý,vuaNgôlàHạpLưbị tênbắn trúng,HạpLưsắpchết,bảocon làPhùSai: -ThếnàocũngđừngquênđánhViệt.

Banămsau,CâuTiễnđượctinvuaNgôlàPhùSaingàyđêmtậpluyệnquânsĩ,sắpsửađánhViệtđểtrảthù.VuaViệtmuốnđếnđánhtrướckhiNgôxuất trận.PhạmLãi can: -Khôngnên.Tôinghenóiviệcbinh làđiềugỡ,đánhnhaulàviệctráivớiđức,tranhnhaulàviệcthấpnhất.Loâmmưu,làmtráiđức, thíchdùngđiềugỡ, lấy thânmìnhlàmviệc thấphènnhất, làviệcThượngđếcấm.Nếulàmlàbấtlợi.

VuaViệtnói:-Tađãquyếtđịnhrồi.Bèn cất quân.VuaNgônghe tin đem tất cả tinh binh đánhquânViệt

thuatoởPhùTiêu.VuaViệtbènđemnămnghìnquâncònlạigiữvàtrốntránhởnúiCốiKê.VuaNgôđuổiđến,baovâyCốiKê.VuaViệtbảoPhạmLãi:-Tavìkhôngnghelờingươi,chonênđếnnôngnỗinày.Bâygiờlàmthếnào?

PhạmLãinói:-Kẻnàogiữgìnđượctrọnvẹncáicảnhngộcủamìnhkhiđầyđủ(Ýnóivậttrọnvẹnthìsẽgiảm.Nếuởtronghoàncảnhhoàntoànđầyđủ thì phải giết giữ gìn, khiêm tốn) là tuân theo trời, bình định được tìnhhìnhnguyngậplàtuântheongười,sửdụngsựvậttiếtkiệmlàtuântheođất.Nhàvuahãydùnglờilẽkhiêmnhượng,lấylễhậuđểđưachongườita.Nếungườitakhôngnghethìthânhànhđếnthờngườita.

CâuTiễnnói:-Được.BènsaiđạiphutênlàChủngđếncầuhoàvớiNgô.Chủngđibằngđầu

gối,đậpđầunói:-KẻbầytôitrốntránhcủabệhạlàCâuTiễn,sai"bồithần"làChủng(VìCâuTiễnlàtôicủaPhùSai,màChủnglạilàbầytôicủaCâuTiễn.Bồithầntứclàbầytôihailần)mạomuộinóivớicácquanrằngCâuTiễnxinlàmbầytôi,vợxinlàmthiếpcủabệhạ.

VuaNgôsắpưngthuận,TửTưnóivớivuaNgô:-TrờiđemnướcViệtchonướcNgô,xinbệhạđừngnghe.

ChủngtrởvềbáovớiCâuTiễn.CâuTiễnmuốngiếtvợcon,đốtcủacảichâubáu,xôngrađánhđểchịuchết.ChủngngănCâuTiễnnói:-QuanTháitểcủaNgôtênlàPhỉ,làngườithamlamcóthểdùnglợiđểdụdỗ.Xinnhàvuachotôilẻnđếnnóivớiôngta.

CâuTiễnbènsaiChủngđemgáiđẹp,củaquýlẻnđếnđưachoTháitể

nướcNgô làPhỉ.Phỉnhận rồigiúpchođạiphuChủngđượcyếtkiếnvuaNgô.Chủngđậpđầunói:-XinđạivươngthatộichoCâuTiễn,màlấytấtcảcủacảichâubáu.NếuđạivươngkhôngthathìCâuTiễnsẽgiếtvợcon,đốttấtcảchâubáu,nămnghìnngườiliềuchếtxôngrathìcũnglàmộtsứcmạnhđángkể.

PhỉnhânđấynóivớivuaNgô:-VuaViệtđãxinlàmtôi,nếuđạivươngthachohọ,thìđólàcólợichonước.

VuaNgôsắpưng thuận.TửTư tiến racan: -NếunaynhàvuakhôngtiêudiệtnướcViệt,thìsaunàythếnàocũngsẽhốihậnđấy!CâuTiễnlàôngvuahiền,VănChủngvàPhạmLãilànhữngbầytôigiỏi.Nếuhọtrởvềnướcthìsẽlàmloạn.

VuaNgôkhôngnghe,cuốicùngthachovuaViệt,bãibinhvàquayvề.

3.RửađượcthùvàxưngbáKhibịnguykhốnởCốiKê,CâuTiễnthởdàithanrằng:-Tathếnàylà

hếthaysao!Chủngnói:-VuaThangbịtróiởHạĐài,vuaVănVươngbịtùởDữu

Lý,TrùngNhĩnướcTấnbỏchạyđếnĐịch,TiểuBạchnướcTềbỏchạyđếnCử (TrùngNhĩ là tên của TấnVănCông, TiểuBạch là tên của TềHoànCông.HaingườiđềulàmbátrongthờiXuânThu),nhưngcuốicùngđềulàmvươnglàmbá.Cứxemnhưvậy,biếtđâuthếnàychẳnglàphúc.

SaukhinướcNgôđã tha tộichonướcViệt,vuaViệtCâuTiễn trởvềnước,khổmìnhnhọcsức,đặtmậtởchỗngồi,khingồihaykhinằmđềunhìnmật,khiuốnghaykhiănđềunếmmật.CâuTiễnnói:-MàyquêncáinhụcởCốiKêrồihaysao?

CâuTiễn tựmình lo càybừa,vợ lodệtvải, ănuốngkhông thêm thịt,mặckhônghaimàu,khiêmtốnđốivớingườihiền,hậuđãi tânkhách,cứugiúpngườinghèo,thămviếngngườichết,cùngchịukhónhọcvớitrămhọ.

CâuTiễnmuốnsaiPhạmLãicaiquảnchính trị trongnước.PhạmLãiđáp:-ViệcchiếntranhthìChủngkhôngbằngLãi,nhưngviệccaitrị,vỗvềnước nhà khiến cho trăm họ thân và theo mình thì Lãi này không bằngChủng.

NhàvuabèngiaochínhtrịtrongnướcchođạiphuChủng,cònsaiPhạmLãicùngđạiphuGiảKêđicầuhoàvàlàmcontinởnướcNgô.Đượchainăm,vuaNgôchoPhạmLãitrởvề.

Từ khi Câu Tiễn trở vềCốiKê, trong bảy năm vỗ về binh sĩ và dânchúng. Binh sĩ muốn đánh để rửa thù đối với nướcNgô. Đại phu PhùngĐồngcan:-Nướctavừamớitantác,naymớiđượcphồnthịnhnođủ.NếumìnhchuẩnbịvàloviệcbinhthìthếnàoNgôcũngsợ.Ngôsợthìtainạnsẽđến.Vả chăng, con chimưng đánh thì nó phải giấumình.Nay quânNgôđánhnướcTềvàTấn,bịSởvàViệtghét.Tuycónổidanh trong thiênhạ,nhưngthựcchỉcốthạinhàChu.Đứcítmàcôngnhiều,thìthếnàocũngtựmãn,khoekhoang.HiệnnayđốivớinướcViệtthìkhônggìbằngliênkếtvớiTề,thânvớiSở,theoTấnđểhậuđãiNgô.ChícủaNgôhuênhhoangthìthếnào cũngkhinh suất trongviệc chiến đấu.Thế là ta nắmđược cơ hội.BanướcđánhNgô,ViệtnhânlúcNgôkhốnđốnthìcóthểđánhthắngđược.

CâuTiễnnói:-Phảiđấy.Đượchainăm,vuaNgôsắpđemquânđánhTề,TửTưcan:,-Chưanên!

TôingheCâuTiễnănkhônghaimón,cùngvuicùngkhổvớitrămhọ.Conngườinàychưachếtlàcònmốilochonước.NướcNgôcónướcViệt,đólàcáibệnh trong tim trongruột,chứTềchẳngqua làghẻ lởởngoàida.XinnhàvuabỏTềmàtrướctiênhãyđánhViệt.

VuaNgôkhôngnghe,cứđánhTề,TềbịthuaởNgảiLăng,vuaNgôcầmtùCaoChiêuTửvàQuốcHuệTửcủanướcTề,rồitrởvềtráchTửTư.TửTưnói:-Xinnhàvuachớmừng.

Nhàvuanổigiận,TửTưmuốntựsát,nhàvuanghetinấyngănlại.QuanđạiphunướcViệtlàChủngnói:-TôithấychínhtrịcủavuaNgô

kiêucăng.Xinnhàvuathửvaythócđểbóixemsựtìnhthếnào?VuaViệtxinvay thóc.VuaNgômuốnchovay.TửTưcanđừngcho,

nhưngnhàvuacuốicùngvẫncho.Việtbènmừngthầm.TửTưnói:-Nếunhàvuakhôngnghelờican,thìsaubanămnướcNgôsẽbiếnthànhgòmất.

QuanTháitểlàPhỉnghenóithế,bèntráchTửTư,cãinhauvớiTửTưvềvấnđềViệt.NhânđấyPhỉgièmTửTư,nói:-NgũViênbênngoàicóvẻtrung,nhưngtrongthâmtâmlàconngườitànnhẫn,conngườiđãchẳngđoáithươnggìđếnchavàanh,thìcònthươnggìđếnvua(XemNgũTửTưliệttruyện)?TrướcđâynhàvuamuốnđánhnướcTề,NgũViênrasứccanngăn,kếtquảviệcđánhthànhcông.Dođósinhraoángiận.NếunhàvuakhôngđềphòngthìNgũViênsẽlàmloạn.

PhỉâmmưuvớiPhùngĐồnggièmNgũTửTưvớinhàvua.Lúcđầunhàvuakhôngnghe,nênsaiTửTưsangTề.ĐếnkhingheTửTưgửiconởnhàhọBão(TửTưsợnướcNgômấtnêngửiconởnhàhọBãonướcTề),nhàvuacảgiận,nói:-QuảthựcNgũViênlừadốiquảnhân,muốnlàmphản.

Bèn sai người trao choTửTư thanhkiếmChúcLâuđể tự sát.TửTưcườimàrằng:-Talàmchonhàngươinênnghiệpbá,talạilậpnhàngươilênngôi, lúc đầu nhà ngươi muốn chia một nửa nước Ngô cho ta, nhưng takhôngnhận.Bâygiờngươi lạinghe lờigièmphamàgiết ta.Thanôi,conngườicôđộcmộtmình,khôngthểnàođứngđược!

TửTưnóivớisứgiả:-ThếnàonhàngươicũngphảimócmắttađểởcửaĐôngMônnướcNgôđểxemquânViệttiếnvào.

VuaNgôgiaochoPhỉcầmquyềnchínhtrị.Đượcbanăm,CâuTiễnmờiPhạmLãiđếnnói: ,-VuaNgôđãgiếtTửTư,nhữngkẻaduanhàvua rấtđông,bâygiờđãđánhđượcchưa?

PhạmLãiđáp:-Chưađược.Mùaxuânnămsau,vuaNgôđivềhướngbắcđểhọpchưhầuởHoằng

Trì.TinhbinhcủanướcNgôđềuđitheo,chỉcónhữngngườigiàyếucùngvớitháitửởlạigiữthành.

CâuTiễnlạihỏiPhạmLãi.PhạmLãiđáp:-Đượcrồiđấy!Nhàvuabènđemhainghìnngườibịđày,quenchiếntrận,cùngvớibốn

vạnquânlínhthườngđượchuấnluyện,sáunghìnkẻsĩ,mộtnghìnngườichỉhuy,đánhnướcNgô.QuânNgôbị thua,quânViệtgiết thái tửnướcNgô.QuânNgôvộivãbáotinvớivuaNgô.BấygiờvuaNgôđanghọpchưhầuở

HoằngTrì,sợthiênhạnghetin,bèngiấutinấy.SaukhiđãănthềởHoằngTrìxong,vuaNgôbènđưahậulễđểxingiảnghoàvớiViệt.

Sauđóbốnnăm,ViệtlạiđánhNgô.QuânsĩvàdânchúngnướcNgôđãmỏimệt,nhữngngườinàomạnhkhoẻhăngháithìđãchếtởnướcTề,nướcTấn.QuânViệt phá tanquânNgô,nhânđấybaovâynướcNgô.Đượcbanăm,quânNgôthuato,ViệtlạidồnNgôVươnglênnúiCôTô.VuaNgôsaiCôngTônHùngởtrần,đibằngđầugốiđếnxingiảnghoàvớivuaViệtvànói:-KẻcôthầncủabệhàlàPhùSaixinphơibàyganruột:trướcđâythầncótộiởCốiKê,PhùSaikhôngdámtráimệnhtrờinênđượcgiảnghoàvớinhàvuavàvề,naynếunhàvuagiơgótngọcmàgiếtcôthần,côthầncũngxinvângtheomệnh,vângtheonhàvua.NhưngcũngmuốnnhàvuathatộichocôthầnnhưviệcxảyratrướcđâyởCốiKê.Khôngbiếtcóđượckhông?

CâuTiễnkhôngnỡ,muốnbằnglòng.PhạmLãinói:-ViệcxảyraởCốiKêtrướckiađólàtrờiđemnướcViệttraochonướcNgô,nhưngnướcNgôkhônglấy.NaytrờilạiđemnướcNgôtraochonướcViệt.NướcViệtcónênlàm tráimệnh trờikhông?Vảchăngnhàvua ra triều sớm,bãi triềumuộnchẳngphảiđểtrảthùnướcNgôđósao?Việclolắnghaimươinămnaycónênmột sớmbỏđikhông?Trờiđãchomàkhông lấy thì trái lại sẽbị tội.Ngườiđẽocáirìuthìmẫumựckhôngxa(mẫumựclàcáicánrìucầmtrongtay).NhàvuađãquêntainạnởCốiKêrồisao?

CâuTiễnnói:-Tamuốnnghelờinhàngươi,nhưngtakhôngnỡtừchốisứgiả.

PhạmLãibènsaiđánhtrống,choquântiếnlênnói:-NhàvuađãgiaoquyềnchoLãinày,sứgiảvềngay,nếukhôngsẽbịtội.

SứgiảnướcNgôkhócmàvề.CâuTiễnthươnghạibènchongườinóivớivuaNgô:-TachonhàngươilàmvươngmộttrămnhàởđấtDũngĐông.

VuaNgôtừtạ,nói:-Tôigiàrồi,khôngthểthờnhàvuađượcnữa.Bèntựsátvàchemặtnói:-TakhôngcònmặtmũinàonhìnthấyTửTư.ViệtVươngchônNgôVươngvàgiếtTháitểPhỉ.SaukhiCâuTiễnđã

bìnhđịnhđượcnướcNgô,bènđemquânvềhướngbắc,vượtsôngHoàicùngcácnướcchưhầu làTề,TấnhọpởTừChâu,nộpcốngchonhàChu.VuaNguyênVươngnhàChubanthịtđếnCâuTiễn,choCâuTiễnlàmbá.

SaukhiđãvượtquaphíanamsôngHoài,CâuTiễnbènlấyđấttrênsôngHoàichonướcSở, trảchonướcTốngđất,Ngôđã lấycủanướcTống, trảchonướcLỗdãiđấtmộttrămdặmởphíađôngsôngTứ.BấygiờquâncủaViệtlàmbáchủởphíađôngsôngGiang,sôngHoài.ChưhầuđếnđềumừnggọiCâuTiễnlàbávương.

4.PhạmLãisangđấtTề,rồisangđấtĐàoPhạm Lãi bèn bỏ đi từ nước Tề, gửi thư về cho đại phu Chủng nói,

"Chimđãhếtthìcungtốtphảicất,thỏkhônđãchếtthìchósănbịnấu.VuaViệt là người cổ dài,miệng diều hâu có thể cùng lo lúc hoạn nạn, nhưngkhôngthểcùngvuisướngvớiôngta.Saoônglạikhôngbỏđi?"

Chủngnhậnđượcthư,cáobệnhkhôngvàochầu.Cóngườigièmnói:-Chủngsắplàmphản.

VuaViệtbènsaiđưakiếmchoChủngvànói:-NhàngươidạyquảnhânbảythuậtđểđánhNgô,quảnhânmớidùngcóbamànướcNgôđãthua.Cònbốnthuậtnữaởnhàngươi.Nhàngươihãygiúptadùngnhữngthuậtấyvớitiênvươngxemsao[ChỉmộtcâuđủbộclộtấtcảtâmđịatànnhẫncủaCâuTiễn.Bảythuậtấylà:1)thờphụngtrờiđất,tổtiên,làmnướcgiàucóđểcócủađútlótvuaNgô,2)xuấttiềnmualúaNgôđểchokhoNgôrỗng,3)chogáiđẹp,chothợkhéođểxâycungđiện,4)đútlótchocácnịnhthần,5)xuigiụcnhữngngườicangiánđểgâymâuthuẫn,6)làmnướcgiàuvàchuẩnbịvõlực,7)cóđủbinhkhítốtvàchờlúcquânđịchkiệtquệ.].

Chủngbèntựsát.PhạmLãithờvuaViệtlàCâuTiễn,khổmìnhnhọcsức,cùngCâuTiễn

mưutoanhơnhaimươinăm,kếtquảdiệtđượcnướcNgô,rửađượccáinhụcởCốiKê.

Phía bắc đemquân qua sôngHoài, đến sát các nướcTề,Tấn, ra hiệulệnhchoTrungQuốcđểtônthờnhàChu.CâuTiễnlàmbá,cònPhạmLãilàmthượngtướngquân.Khivềnước,PhạmLãicholàdanhlớnkhólòngởđượclâu.Vảlại,CâuTiễnlàngườihoạnnạnthìcónhau,nhưngvuithìkhólòngmàởđược.LãibènviếtthưtừbiệtCâuTiễn:-Tôinghe,"Vualothìtôiphảikhónhọc,vuanhụcthìtôiphảichết".HồixưanhàvuachịunhụcởCốiKê,tôisởdĩchưachếtlàcònphảitrảthù.Nayđãrửađượcnhụcrồi,tôixinchếttheotộiởCốiKê.

CâuTiễnnói:-Tađươngsắpchianướcnàycùngcaitrịvớinhàngươi!Khôngnỡgiếtnhàngươi.

PhạmLãinói:-Vuacólệnhvuathìtôicóýtôi.Bèn soạngói cácchâungọcvàcáccủacảinhẹcùngvớiđầy tớ riêng

xuốngthuyềnrabiểnđisuốtđờikhôngtrởlạinữa.ThếrồiCâuTiễnnêunúiCốiKêđểlàmấpbổnglộcchoPhạmLãi.

PhạmLãicùngđibiểnsangTề,đổihọtên,tựgọilàChiDiTửBì,càyruộngởbờbiển,khổthâncốsức,chaconcùnglolàmăn.Ởkhôngđượcbaolâu,củacóđếnhàngmấychụctriệu.NgườinướcTềngheônghiền,mờilàmtướngquốc.PhạmLãingậmngùithanrằng:-Ởnhàthìcóhàngnghìnlạngvàng, làmquan thìđếncông,khanh, tướngquốc,kẻáovảiđược thế là tột

bậcrồi,giữmãicáitiếngtămlừnglẫylàkhôngtốt!Bèn trả ấn tướng quốc, đem tất cả tài sản cho bạn bè, làng xóm.Chỉ

mangnhữngcủathậtquý,lẻnđi.PhạmLãidừnglạiởđấtĐào,chonơiđólàởgiữathiênhạ,tiệnđường

đổichác,buônbánđểlàmgiàu.PhạmLãibèntựgọimìnhlàĐàoChuCông.

5.CâuchuyệnvềngườiconPhạmLãibịgiếtChuCôngởĐào,sinhngườiconút.Khingườiconútđãlớn,ngườicon

traithứhaicủaChuCônggiếtngười,bịtùởSở.ChuCôngnói:-Giếtngườibịchếtlàđángrồi!Nhưngtanghenói,"Connhànghìnvàngkhôngchếtởchợ".

Liềnbảongườiconútsangxemsựviệcrasao.Ôngtalấynghìnnénbạcbọcvàotrongtúiđựngquầnáovảithô,chởbằngxebò,địnhsaingườiconút đi. Con trai cả của Chu Công cũng cố xin đi. Chu Công không nghe.Ngườiconcảnói:-Concảtrongnhàđượcgọilàkẻcoisócviệcnhà,nayemcótộichachẳngsaicon,lạisaiemútđi,thếconlàđứaconhư.

Người concả toan tự sát.Ngườimẹnóihộchoanh ta: -Nayông saithằngútđithìchưachắcđãcứusốngđượcthằngthứhai,màtrướctiênvôcớgiếtmấtthằngcả.Biếtlàmthếnào?

ChuCôngcựcchẳngđã,phảisaingườiconcảđi.ÔngviếtmộtphongthưđưachongườibạncũlàTrangSinhvàdặnrằng:-KhiconđếnthìdângmộtnghìnlạngvàngvàonhàTrangSinh,mặcôngtalàm.Nhấtthiếtkhôngđượctranhcãivớiôngtatrongviệcnày.

NgườiconcảkhiđicũngtựmangtheoriêngvàitrămnénvàngsangSở.TrangSinhnhàởkếngoạithành.Ngườiconcảphảiláchlaucỏmớitới

cửa,thấynhàcóvẻrấtnghèo.Nhưngngườiconcảcũngđưathư,dângnghìnvàngtheolờichadặn.

TrangSinhnói: -Thôi!Anhhãyđingayđi!Chớcóở lại!Dùemanhđượcracũngchớhỏitạisaolạiđượctha.

Ngườiconcảrarồi,khôngđếnnhàTrangSinhnữa,màngầmởlại,lấycủamìnhđemdângchomộtquýnhâncóquyềnthếởSở.TrangSinhtuyởmộtxómnghèokhổ,nhưngcảnướcđềunghetiếngôngthanhliêmvàchínhtrực.TừvuaSởtrởxuốngđềutônlàmbậcthầy.KhiChuCôngđưavàng,khôngphảiôngtacóýmuốnnhận.Ýôngtachỉmuốnkhixongviệcsẽđưatrảđểlàmtinmàthôi.

Chonênkhivàngđưađến,TrangSinhbảovợ:-ĐâylàvàngcủaôngChu.Nhỡtôikhôngsốngđượccáchđêmthìthếnàocũngphảiđưatrả,chớcóđộngđến!

NhưngconcảChuCôngkhôngbiếtýôngta,choôngtachẳngcóthếlựcgì.

TrangSinhthongthảramắtvuaSở,nói:-Cónơisao...mỗđóngởchỗ...mỗ,cáiđóhạichonướcSở...

VuaSởvốntinTrangSinhliềnhỏi:-Giờbiếtlàmthếnào?TrangSinhnói:-Chỉcócáchdùngđứcmớitrịđượcnó.-Thầyvềnghỉ,quảnhânsẽlàmtheo.

Nhàvualiềnsaisứgiảniêmphongbakhotiền.QuýnhânnướcSởkinhngạcbảongườiconcảChuCông:-Nhàvuasắp

đạixá.NgườiconcảChuCôngnói:-Làmsaobiết?-Mỗilầnnhàvuasắpđạixáthườngchoniêmphongbakhotiền.Chiều

quanhàvuasaisứđiniêmphong.NgườiconcảChuCôngnghĩrằng:nếuđạixáthìemmìnhthếnàocũng

đượctha.AnhtatiếcnghìnvàngđemcholãoTrangSinh,thậtlàmấttoi,bènlạiramắtTrangSinh.TrangSinhgiậtmìnhnói:-Anhchưavềư?

Ngườicontrưởngnói:-Thưavẫnchưaạ!Trướckiavìviệcthằngem,naythằngemmaymắnđượchưởnglệnhđạixá,chonênlạiđâychàocụđểvề.

TrangSinhbiếtýanhtamuốnlấylạivàng,liềnnói:-Anhvàonhàtrongmàlấyvàng.

Ngườicontrưởngtựvàonhàlấyvàngra.TrangSinhxấuhổvìbịđứatrẻconmuachuộc,bènvàoyếtkiếnvuaSở,nói: -Tôi trướckiacónóivềngôisao...mỗ.Nhàvuacónóisẽsửađứcđểbổcứu.Naytôirađườngđâucũngthấyđồnrằng:đứaconnhàgiàuởĐàolàChuCông,giếtngườibịgiamởSở,nhànóđemnhiềuvàngbạcđútlótchocácquanhầunhàvua.NhàvuakhôngphảivìbiếtthươngnướcSởmàxáđâu,chỉvìchuyệnconChuCôngđóthôi.

VuaSởcảgiận,nói:-Quảnhântuycókémđứcthật,nhưnglẽnàolạivìconChuCôngmàphảiraơn.LiềnlàmángiếtconChuCông.Hômsaubènralệnhđạixá.

ConcảChuCôngrốtcuộclạiđưađámtangemtrởvề.Ngườimẹvàngườilàngđềulấylàmthươngxót.ChỉcóChuCôngcười

mộtmìnhmàrằng:-Tađãbiếtthếnàonócũnggiếtemnó.Khôngphảinókhôngyêuemnóđâu,nhưngcómộtđiềunókhôngthểchịunổi.Nótừnhỏđãtừngchịukhổcùngtathấyviệclàmănkhókhăn,chonênbỏcủathìtiếc.Trái lại, thằngemnóđẻrađãthấytagiàu.Nóchỉbiếtcưỡixebền,giongngựatốt, theođuổicầycáo,nàobiếtcủacảidođâumàcó,chonênphungphítiềnmộtcáchdễdàng,chẳngtiếcrẻgì.Trướcđây,sởdĩtasaithằngútđi,chỉlàvìnóbiếtcoithườngtiềnbạcđóthôi.Thằngcảthìkhôngbiếtthế,vìvậymàgiếtchếtemnó.Lẽđời là thế,cógìđángthương.Tangàyđêmvẫnđợinóđưađámtangvề.

Cho nên Phạm Lãi ba lần đổi chỗ ở mà thành danh trong thiên hạ.Khôngphảiôngtachỉbỏđimộtcáchdễdàng,vàthếlàhết.Ôngtaởđâu,lànổidanhởđấy.SaugiàchếtởĐào,chonênđờitruyềntụnggọilàĐàoChuCông.

TháiSửCôngnói,"CônglaocủavuaVũthựclàtolớn!Dẫnnướcchochínconsông,làmchínchâucóthểởđược,đếnnaytấtcảmọingườiđềusốngyênổn.ConcháucủaônglàCâuTiễnnhọccông,khổxác,cuốicùngtiêudiệtđượcnướcNgômạnh,phíabắcchoquânđộivàoxemTrungquốcđểtônnhàChu,đượcdanhhiệulàbávương.CâuTiễnchẳngđánggọilàhiềnsao?ĐócũnglàcáivinhquangsótlạicủavuaVũvậy.PhạmLãibalầndờichỗở,đềunổitiếngtămđểlạiđờisau.Vuavàtôiđềunhưvậy,thếnàomàchẳngvinhhiển?

[10]TRẦNTHIỆPthếgia

1.TrầnThiệplúchànvi2.TrầnThiệpkhởinghĩavàthấtbại3.TìnhhìnhnướcSởsaukhiTrầnThiệpchết4.NguyênnhânthấtbạicủaTrầnThiệp5.Bài"QuáTầnLuận"củaGiảNghị

1.TrầnThiệplúchànviTrần Thắng là người Dương Thành, tên chữ là Thiệp. Ngô Quảng là

ngườiDươngHạ,tênchữlàThúc.Lúccòntrẻ,TrầnThiệpthườngcùngcàythuêvớingườita,Thiệpdừngcàyởtrêngò,bùingùimộthồilâumàrằng:-Nếuđượcgiàusang,xinđừngquênnhau!

Bạncàythuêcười,đáp:-Đãđicàythuê,còngiàusangnỗigì?TrầnThắngthởdàinói:-Thanôi!Chimén,chimsẻlàmsaobiếtđược

chícủachimhộc,chimhồng.Thángbảy,nămthứnhấtđờiNhịThế(-209)chíntrămngườibìnhdân

cáclàngđượcđưađiđồnthúởNgũDương,đónglạiởlàngĐạiTrạch.TrầnThắng,NgôQuảngđềuthuộcvàodanhsáchphảiđi,vàlàmđồntrưởng.Gặpmưa to,đườngbịnghẽn, tínhbiếtđãquákỳhạn.Nếuquákỳhạn thì theopháp luật là đều bị chém. Trần Thắng, Ngô Quảng bàn nhau: - Nay nếuchúngtatrốnthìchết,màmưuviệclớncũngchết.Cũngmộtcáichếtcả,vậychếtchonướccónênkhông?

TrầnThắngnói:-ThiênhạkhổvìnhàTầnđãlâurồi.TôinghenóiNhịThếlàconthứ,khôngđángđượclậplàmvua,ngườiđángđượclậplàcôngtửPhùTô.PhùTôvìhaycanngănnênvuasaiđicầmquânởngoài.Naynghephong thanhông tavô tộimàbịNhịThếgiết.Trămhọnhiềungườinghenóiôngtahiền,chưabiếtôngtachết(XemLýTưliệt truyện).HạngYên làm tướng nước Sở, lập được nhiều công, yêu sĩ tốt, người Sở đềuthương.Cóngườinóiôngtachết,cóngườinóiôngtabỏtrốn[XemHạngVũbảnkỷđoạn1].NaynếuchúngtagiảxưnglàcôngtửPhùTô,HạngYên,đứnglênhiệutriệuthiênhạthìchắcnhiềungườihưởngứng.

NgôQuảngcholàphải.Bènđibói.Ngườibóibiếtý,nói:-Mọiviệccủatúchạđềuthành,sẽnênviệchết.Nhưngtúchạthử"bóiquỉ"xemsao.

TrầnThắng,NgôQuảngmừnglắm,nghĩđếnchuyện"bóiquỉ"nói: ,-Đấylàôngấybảotatrướctiênphảimượnquỉthầnrauyvớidânchúngđấy.

Thắngbènlấysonviếtlênlụatrắngmấychữ"TrầnThắngVương(TrầnThắnglàmvua),bỏvàobụngconcá.Cóngườiđánhđượccá.Quânlínhmuacámổra thấy thưở trongbụngcácho làquái lạ.Thắng lạingầmsaiNgôQuảngđếnnơiđền,câycốiumtùm,thắpngọnđènlồnglàmgiảtiếngcáo,"ĐạiSởhưng!TrầnThắngVương!"(NướcSởnổilên,TrầnThắnglàmvua).Quânlínhbanđêmkinhsợ,đếnsánghọkháonhau,đưamắtchỉchonhauTrầnThắng.

NgôQuảngtínhyêungười,sĩtốtnhiềungườitheogiúp.Nhânlúcviênuýsayrượu,Quảngcốýmấylầnnóimìnhmuốnbỏtrốnđểchoynổigiận,mắng nhiếcmình, làm cho quân lính phẫn uất.Viên uý quả nhiên lấy roiđánhQuảng.Viênuýtuốtkiếm,Quảngđứngdậygiựtkiếmvàgiếtviênuý.

ThắnggiúpQuảngcùnghaiviênuý.Thắngbènralệnhchonhữngngườiđithú:-Cácônggặpmưa,đềuđãsaikỳhạn.Saikỳhạnđềubịtộichém.Dùcókhỏibịchémđinữa,thìtrongsốmườingườiđithú,cũngchếtmấtsáu,bảy.Vảchăng,kẻtrángsĩkhôngchếtthìthôi,chứđãchếtthìphảimưuviệclớn,vương,hầu,tướngquân,thừatướng,háphảicódòngdõimớilàmnênsao!

Nhữngngườiđitheođềunói:-Xinvânglệnh.Thắngbènnói dối là công tửPhùTô,HạngYênđể theoýmuốn của

dân.Tấtcảvéntayáobênphảilênxưng"ĐạiSở"lậpđànthề,lấyđầuviênuýđểtế.TrầnThắngtựlậplàmtướngquân,NgôQuảnglàmđôuý.Thắngđánh làngĐại Trạch, lấy đượcĐại Trạch rồi đánh đất Kỳ, lấy đượcKỳ.ThắngbènsaiCátAnh,ngườiấpPhùLyđembinhchiêuhàngphíađôngđấtKỳ,đánhTrất,Toản,Khổ,Giá,Tiều,đềulấyđượctấtcả.KhiđếnđấtTrần,thìđãcósáubảytrămcỗxe,hơnngànkỵbinh,quânlínhmấyvạnngười.ThắngđánhđấtTrần,quanquậnthúvàhuyệnlệnhcủađấtTrầnđềukhôngcómặtởđấy,chỉcómộtmìnhviênthủthừachiếnđấuởtrongcửalầu,đánhkhông nổi, ThủThừa chết. Thắng bèn chiếm cứ đất Trần, được vài ngày,Thắngsaihiệutriệucáctamlão(Quanởlàngloviệcdạydỗdân)hàokiệtđểbànbạc.Cáctamlãovàhàokiệtđềunói:-Tướngquânđãmanggiápdày,cầmgiáonhọn,đánhkẻvôđạo,giếtnhàTầntànbạo,lậplạixãtắcnướcSở,cônglaoấyđánglàmvương.

Trần Thiệp bèn tự lập làm vương, hiệu là Trương Sở (Nước Sở mởrộng).

2.TrầnThiệpkhởinghĩavàthấtbạiTronglúcbấygiờ,cácquậnhuyệncựckhổvìquanlạinhàTần,nênđều

phơi bày tội trạng bọn quan cầm đầu ở đấy, giết họ để hưởng ứng TrầnThiệp.TrầnThiệpbènchoNgôThúc làmgiảvươnggiámđốc các tướng,đembinhvềhướngtâyđánhHuỳnhDương,saiVũThần,TrươngNhĩ,TrầnDư,ngườiđấtTrần,chiêuhàngđấtTriệu,saiĐặngTôn,ngườiđấtNhữÂm,chiêu hàng quậnCửuGiang.Bấy giờ những toán quânSở họp nhau từngnhómvàinghìnngườitínhkhôngxuể.

CátAnhđếnđấtĐôngThànhlậpTươngCươnglàmSởVương,sauđóCátAnhnghe tinđã lậpTrầnVương,nêngiếtTươngCươngquayvềbáovớiTrầnThiệp.ĐếnđấtTrần,TrầnVươnggiếtCátAnh.TrầnVương saiChuThị,ngườinướcNguỵ,lênmiềnbắcchiêuhàngđấtNguỵ.NgôQuảngvâyHuỳnhDương.LýDolàmtháithúquậnTamXuyêngiữHuỳnhDương,NgôThúcđánh,khônglấyđượcthành.

TrầnVươngmờinhữngngườihàokiệttrongnướcđểbàn,choTháiTửngườiThượngThái,ấpPhòngQuân,làmthượngtrụquốc.ChuVănlàngườihiềnởđấtTrần,thườngcoingàytốtxấuchoquâncủaHạngYêntrước,làmviệcvớiXuânThânQuân, tự tiếncửmìnhvớiTrầnThiệp,nói rằngmìnhthông thạobinhpháp.TrầnVươngcấpchoyấn tướngquân,đembinhvềhướngtâyđánhTần.ChuVănđitậphợpquânđộiđếnHàmCốcQuan,cóngàncỗxe,mấymươivạnbinh,đếnđấtHýđóngquân.Tầnsaiquanthiếuphủ làChươngHàm thachonhữngngười làmphudịchởLySơn,vàconcháunôtỳ,đemtấtcảđểđánhđạiquâncủaSở.QuânSởthuato.ChuVănthuachạyrakhỏiHàmCốcQuan,dừnglạiđóngquânởTàoDươnghaibatháng.ChươngHàmđuổitheođánh.ChuVănlạithua,bỏchạyđếnđóngởDẫnTrìhơnmườingày.ChươngHàmđánhChuVănthuato.ChuVăntựđâmcổchết,quânlínhkhôngchiếnđấunữa.

VũThầnđếnHàmĐantựlậplàmTriệuVương.TrầnDưlàmđạitướngquân, Trương Nhĩ, Thiệu Tao làm tả thừa tướng, hữu thừa tướng. TrầnVươnggiậnbắttróigiaquyếnbọnVũThầnđịnhgiếtđi.Quantrụquốcnói:-NướcTầnchưamấtmàtalạigiếtgiaquyếnvuatôiTriệuVươngthìtứclàgâyramộtnướcTầnnữa.Chibằngnhânđómàlậphọ.

TrầnVươngbènsaisứđếnmừngTriệuVương,đemgiaquyếnbọnVũThầnvàocung,phongconcủaNhĩ làTrươngNgao làmThànhĐôQuân,giục quân Triệu mau mau vào Hàm Cốc Quan. Các quan văn võ TriệuVươngbànvớinhau:-NhàvuađượclàmvươngởđấtTriệu,khôngphảilàýmuốncủaSở.NếunướcSởdiệtxongnướcTầnthìnhấtđịnhsẽđembinhđánhTriệu.Khôngcókếgìhơnlàđừngđembinhvềhướngtây,saisứđivềhướngbắcchiêuhàngđấtYênđểmởrộngthêmđấtchonướcmình.Nước

TriệuphíanamgiữHoàngHà,phíabắclấyđượcđấtYên,đấtĐạithìnướcSởdùcóđánhthắngđượcTầncũngkhôngsaokhôngchếđượcTriệu.NếunướcSởkhôngđánh thắngđượcTần thìphảiquí trọngnướcTriệu.NướcTriệunhânlúcTầnsuynhượccóthểđắcchívớithiênhạ.

TriệuVươngcholàphải.VìvậyTriệuVươngkhôngđembinhvềhướngtây,màlạisaiHànQuảngtrướckia làmtốtsử(chứcquannhỏ)ởThượngCốc,đembinhvềhướngbắcchiêuhàngđấtYên.Cácquanlạivàquítộccũcùng hào kiệt ởYên nói vớiHànQuảng: -Nước Sở đã lập vương, nướcTriệucũnglạilậpvương,nướcYêntuynhỏcũnglànướccóvạncỗxe,xintướngquântựlậplàmYênVương.

HànQuảngnói:-MẹQuảngởTriệu,làmthếkhôngđược.NgườiYênnói: -NướcTriệuhiệnnayphía tâyđang lovềnướcTần,

phíanamlovềnướcSở,sứccủanókhôngthểcấmtađược,vảchăngmạnhnhư nước Sởmà còn không dámhại gia đình vua tôi TriệuVương, nướcTriệulàmgìdámhạiđếngiaquyếntướngquân!

HànQuảngcho làphải, tự lập làmYênVương.Đượcvài tháng,nướcTriệuđưamẹvàgiaquyếncủaYênVươngvềnướcYên.Lúcbấygiờsốcáctướngđichiêuhàngcácnơikểkhôngxiết.

ChuThịđivềhướngbắcchiêuhàngđếnđấtĐịch.NgườiđấtĐịch làĐiềnĐamgiếtquanhuyệnlệnhđấtĐịch, tựlậplàmTềVương,đánhChuThị,QuâncủaThịtanrã,ThịtrởvềđếnđấtNguỵ,muốnlậpconcháuvuaNguỵ, làNinhLăngQuântên làCữu, làmNguỵVương.LúcbấygiờCữuđangởnơiTrầnVương,khôngthểvềđấtNguỵ.SaukhiđãlấyđượcnướcNguỵ,người tamuốnlậpChuThị làmNguỵVương,ChuThịkhôngchịu,saisứđivềnămlần.TrầnVươngmớilậpNinhLăngQuânCữulàmNguỵVương,choCữuvềnước.ChuThịđược làm thừa tướng.Bọn tướngquânĐiềnTangbànvớinhau:-QuâncủaChuChươngđãbịphárồi,quânTầnnaymaisẽđến,chúngtavâythànhHuỳnhDươngkhônglấyđược,nếuquânTầnđếnthìthuato.ChibằngtađểlạiítbinhđủđểgiữHuỳnhDươngthôi,cònđemtấtcả tinhbinhrađónđánhquânTần.Naygiảvươngkiêungạo,khôngbiết binhquyền, ta không thể cùngmưu toanvới ông ta được, nếukhônggiếtôngtathìnhấtđịnhhỏngviệc.

Họ bèn giảmệnh lệnh củaTrầnVương giết chếtNgôThúc, đemđầudângchoTrầnVương.TrầnVươngsai sứcấpchoĐiềnTangấn tính làmlệnh doãn nước Sở, cho Tang làm thượng tướng. Điền Tang bèn sai cáctướnglàbọnLýQuigiữthànhHuỳnhDương,cònmìnhđemquântinhnhuệđi về hướng tây đónđánhquânTầnởNgaoThương.Hai bên giao chiến.ĐiềnTangchết,quânbịphávỡ.ChươngHàmđemquânđánhbọnLýQuiởdướichânthànhHuỳnhDươngpháquânLýQui.BọnLýQuichết.

ĐặngDuyệt, ngườiDươngThành, đembinh đến đấtĐàm, biệt tướngcủaChươngHàmđánhvàpháquânĐặngDuyệt.QuâncủaĐặngDuyệttánloạn chạy vào đất Trần. Ngũ Từ, người đất Trất đem binh đến đất Hứa,ChươngHàmđánhpháquânNgũTừ,quâncủaNgũTừbỏchạytánloạnvàođấtTrần.TrầnVươnggiếtĐặngDuyệt.KhiTrầnVươngmớilập,bọnTầnGia, người đấtLăng,ĐổngTiết người đấtTrất.ChuKêThạch, người đấtPhùLy,TrịnhBốngườiđấtThủLư,ĐinhTậtngườiđấtTừđềutựmìnhnổilên,đembinhvâytháithúĐôngHảitênlàKhánhởđấtĐàm.TrầnVươngnghetinbènsaiVũBìnhQuântên làBạnlàmtướngquân,điềukhiểncácđạoquânvâyđấtĐàm.TầnGiakhôngchịunghetheo,tựlậplàmđạitưmãkhôngchịuphụthuộcvàoVũBìnhQuân.TầnGianóivớibọnquanlại:-VũBìnhQuâníttuổi,khônghiểuviệcbinh,chớcóngheôngta.

Nhânđó,GiagiảlàmmệnhlệnhcủaTrầnVương,giếtVũBìnhQuân.ChươngHàmsaukhiđãđánhbạiNgũTừ,đemquânđánhTrần.TrụQuốclàPhòngQuânchết.ChươngHàm lại tiếnbinhđánhquâncủaTrươngHạởphíatâyđấtTrần.TrầnVươngthânhànhrađốcsuấttrậnđánh.Quânbịđánhbại,TrươngHạchết.

Tháng chạp,TrầnVương đến huyệnNhữÂmquay về đếnHạThànhPhụ.Ngườiđánhxe làTrangGiảgiếtTrầnVươngđểđầuhàngTần.TrầnThắngđượcchônởđấtĐườnghiệubụtlàẨnVương.

3.TìnhhìnhnướcSởsaukhiTrầnThiệpchếtLữThầntrướclàngườihầucậnTrầnVương,quâncủaôngtađềuđội

mũxanh,khởibinhởTânDương,đánhlấyđấtTrần,giếtTrangGiả,lạigọinướcTrần là nướcSở.Lúc đầu,TrầnVươngđếnđấtTrần, saiTốngLưungườiđấtTrấtđembinhđánh lấyNamDương,vàođấtVũQuan.LưuđãchiêuhàngđượcNamDương, nhưngnghe tinTrầnVương chết, đấtNamDươnglạitheovềTần,nênkhôngthểvàoVũQuan.LưubènđivềhướngđôngvàođấtTânThái, gặpquâncủaTần,TốngLưuđemquânđầuhàngTần.TầnchogiảiLưubằngxetrạmvềđếnHàmDương,buộcngườivàoxe,xéxácđểthịuy.BọnTầnGianghetinquâncủaTầnVươngbịphávỡ,liềnbỏchạy,lậpCảnhCâulàmSởVươngđembinhđếnđấtPhươngDư,muốnđánhquânTầnởvùngĐịnhĐào,TầnGiasaiCôngTônKhánhđisứsangTềVươngmuốncùngTềhợp lực tiếnquân.TềVươngnói: -Tanghe tinTrầnVươngthuatrận,khôngbiếtsốngchếtthếnào,saonướcSởlạikhôngxinphéptamàlậpvua.

CôngTônKhánhnói:-NướcTềlậpvuakhôngxinphépnướcSở,vậynướcSởcó lẽnào lạixinphépTềđể lậpvua.VảchăngnướcSởđầu tiênkhởixướngviệcchốngTần,đánglýđượcralệnhchocảthiênhạ.

ĐiềnĐamgiếtCôngTônKhánh.Quântảhiệuuý,hữuhiệuuýcủaTầnlạiđánhTrần,lấyđượcTrần.QuâncủaLữThầnbỏchạy,quânlínhlạitậphợp.Quâncủaviên tướngcướpởđấtBa làĐươngDươngQuânKìnhBốliênhợpvớiquâncủaLữThầnđánhquântả,hữuhiệuuývàpháquânTầnởđấtThanhBa,lạigọinướcTrầnlànướcSở.BâygiờlàlúcHạngLươnglậpcháucủaHoàiVươnglàTâmlàmSởVương.

4.NguyênnhânthấtbạicủaTrầnThiệpTrầnThắnglàmvươngtấtcảsáutháng.KhilàmvươngđóngởđấtTrần

có người bạn cũ thường cùng cày thuê với Thắng, nghe tin ấy, đến nướcTrầngõvàocửacungmànói:-TamuốngặpanhThiệp!

Quancoicửacungmuốnbắttróilại.Anhtakểlạiđầuđuôi,nênđượctha.Quancoicửakhôngchịubáo.TrầnVươngra,anhtađónđườngmàkêu"Thiệp!".TrầnThắngnghevậy,bèngọivàogặpmặt,manglênxecùngvề.Khivàocung,anhtanhìn thấycungđiện,màntrướng,nói: -"Loảdi!"(Ôichà!).Thiệplàmvươngthậtlàoaivệquá!(NgườiSởnóinhiềulà"loả",vìvậythiênhạlưutruyềnrằng,"LoảThiệplàmvương",làtừđó).

NgườikháchấyravàocàngngàycàngphóngtúngcứnóiđếntìnhxưanghĩacũcủaTrầnVương.CókẻbànvớiTrầnVương:-Ngườikháchngukhôngbiếtgì,cứănnóibừabãi,làmgiảmuytíncủangài.

TrầnVươngbèngiếtđi.NhữngngườicốnhâncủaTrầnVươngđềukéonhauđi.VìvậykhôngaithânvớiTrầnVương.

Trần Vương cho Chu Phòng làm trung chính (quan coi việc thăngthưởng, bổ nhiệm các quan). HồVũ làm tư quá (chức quan để can ngănnhữngđiềusailầm,nhưchứcgiámsátngựsử),xemxétnhữngđiềusailầmcủa quần thần. Các tướng chiêu hàng các nơi xong lại về phụcmệnh, aikhôngtheomệnhlệnhthìhọtróilạivàtrịtội,lấyviệchàkhắcđểtỏratrungthành.Họthấyaikhônghợpthìkhôngcầngiaochophápquantraxétmàtựmìnhxửlấy.TrầnVươngtindùnghọ.Vì thếcác tướngkhôngtheovàrốtcụcbịthấtbại.

Mặc dầu Trần Thắng đã chết, các chư hầu, vương, tướng quân, thừatướngdoThắnglậpnên,cuốicùngđãlàmchonhàTầnmất.Nhưthế,Thiệplàngườiđầutiênđãkhởixướng.ThờiCaoTổ,TrầnThiệpđượccấpbamươinhàđểgiữphầnmộởđấtĐường,đếnnayvẫncòntếtự.

5.Bài"QuáTầnLuận"củaGiảNghịChửtiênsinh(Chửtiênsinh:chữThiếuTônngườiđờiHánThànhĐế,

cóbổkhuyếtvào"Sửký"TưMãThiênmấy thiên)nói:địahìnhhiểmtrởdùngđểgiữnước,quânlínhhìnhphápdùngđểtrịnước,nhưngcũngkhôngđủcậyvàođóđược.TiênVươngngàyxưalấynhânnghĩalàmcáigốc,màlấyđịa thế, pháp luật làmngọn, quả thật là đúng!Tôi ngheGiả sinh (Giảsinh:GiảNghị,nhàvănvànhàchínhtrịthờiHánVănĐế.Đoạnnàylàlấytrongbài"QúaTầnLuận"củaGiảNghị-bànvềcáisai lầmcủanhàTần)nói"TầnHiếuCôngdựavàosựkiêncốcủanúiHàoSơnvàcửaHàmCốcQuannắmlấyđấtUngChâu,vuatôicốgiữđểnhằmdòmngónhàChu,cóýchímuốnlấycảthiênhạ,tómcảcácnước,bỏcảbốnbiểnvàotúi,nuốtcảtámcõi.Lúcbấygiờ,ThươngQuângiúpôngta,bêntrongthìcảicáchphápchế,đônđốcviệccàyruộng,dệtlụa,dựbịsẵnsàngđểcốthủhaytácchiến,bênngoàithìxuichưhầuliênhoànhthờTầnmàđánhlẫnnhau.Nhờđó,màngườiTần chỉ vòng taymà lấyđượcđất ở bênkiaTâyHà.SaukhiHiếuCôngmấtđi,HuệVănVương,VũVương,ChiêuVươngnhờnghiệpcũ,theocáisáchlượcchaôngđể lại,phíanamlấyđấtHánTrung,phía tây lấyđấtBa,đấtThục, phíađôngcắtđấtmầumỡ, thuđượcnhữngquậnxungyếu,hiểmtrở.Chưhầuhoảngsợ,họpnhaugiaoướcđểlàmyếunướcTần.Họkhông tiếc vật quý, củabáu, đất đai phì nhiêu, đem ra đểmời kẻ sĩ trongthiênhạ.Họhợptung,liênkếtnhauthânthiếtđểhợplàmmột.Trongthờibấygiờ,nướcTềcóMạnhThườngQuân,nướcTriệucóBìnhNguyênQuân,nướcSởcóXuânThânQuân,nướcNguỵcóTínLăngQuân.Bốnngườinàyđềulànhữngngườisángsuốt,khônngoan,trungthực,tínnghĩa,rộnglượng,trunghậu,yêungười,tônquíngườihiềnvàkínhtrọngkẻsĩ.Họlohợptungcácnước,chốnglạikế liênhoànhcủaTần,baogồmdânHàn,Nguỵ,Yên,Triệu,Tống,Vệ,TrungSơn.LúcbấygiờkẻsĩcủasáunướccóbọnNinhViệt,TừThượng,TôTần,ĐỗHáchlàmmưusĩ,cóbọnTềMinh,ChuThú,TrầnChẩn,ThiệuHoạt,LâuHoãn,ĐịnhCảnh,TôLệ,NhạcNghịtruyềnđạtcái ý ấy, có bọnNgôKhởi, TôTần,Đái Tha,NghêLương,VươngLiêu,ĐiềnKỵ,LiêmPha,TriệuXacầmquân,thườnglấyđấtđairộnggấpmười,quânđộitrămvạn,ngẩngmặtlêncửaHàmQuanmàđánhTần(VìTầnởnơiđấtcao,quânchưhầuđánhphảitrônglênphíatrên).NgườiTầnmởcửaảiđónđánh,quâncủachínnướcbỏchạykhôngdámtiến.NướcTầnkhôngphímộtmũitênhònđạnnàomàcảthiênhạđềunguykhốn.Khibấygiờkếhợptungbị tan, lờigiaoướcbịbỏ,cácnước tranhnhaucắtđấtđểđút lótchonướcTần.NướcTầncóthừasứcđểnhắmnướcnàoyếuthếthìđánhđuổikẻbỏtrốn,rượttheokẻđãbịđánhbại,thâynằmtrămvạn,máuchảytrôicảcáikhiên, nhân cơ hội tiện lợi,mà chia cắt thiên hạ, xẻ núi, rạch sông, nước

mạnhxinphụctùng,nướcyếuxinvàochầu.ThờiHiếuVănVương,TrangTươngVươnglàmvuakhôngđượcbaolâu,nướcnhàvôsự.ĐếnđờiThủyHoàng,nhờcáisựnghiệpsáuđờiđểlại,cầmroidàimàchếngựcảthiênhạ.NuốthainhàChu(ĐôngChuvàTâyChu)màdiệtchưhầu,lênngôichítônmàlàmchủcảsáucõi,cầmgậygộcđểđánhđậpthiênhạ,uyvangbốnbiển.PhíanamlấyđấtBáchViệt,lậpthànhQuếLâm,TượngQuân.VuacủaBáchViệtcúiđầu,buộccổnộptínhmạngchoquancoingục.ThủyHoàngbènsaiMôngĐiềmxâytườngthànhphíabắcđểgìngiữphêngiậu,đuổiquânHungNôhơnbảytrămdặm,ngườiHồkhôngdámxuốngphíanamchănngựa,kẻsĩcũngkhôngdámdươngcungđểbáooán.Tầnbènbỏđạotiênvương,đốtsáchbáchgia,làmngudânđen,hủyhoạicácdanhthành,giếtnhữngngườihàokiệt,thubinhkhícủathiênhạtậptrungởHàmDương,nấubinhkhíấyđểđúcmườihaingườibằngđồng,nhằmlàmchonhândânyếuđi.ĐoạndựavàonúiHoaSơnđểlàmthành,lấysôngHoàngHàđểlàmao,giữcáithànhcao một ức trượng, cạnh cái khe sâu không đáy, lấy thế làm vững chãi.Tướng giỏi, nỏ cứng, giữ nơi hiểm yếu, quan trọng, tôi tín cẩn, lính tinhnhuệ,bàybinhkhísắcbénra,cònaidámlàmgìnữa!

Thiênhạđãbìnhđịnh,lòngThủyHoàngtựchorằngQuanTrunghiểmtrởkiêncố,thànhđồngngàndặmlànghiệpđếvươngvạnđờichoconcháu.ThủyHoàngchếtrồi,uydanhđểlạicònvangdậyởnướcngoài.ThếnhưngTrầnThiệp,mộtngườivốnxuấtthântừnơinhàrách,váchnát,dânngukhuđen,trôisônglạcchợ,tàinăngkhôngbằngconngườibậctrung,khôngcócái hiền tài củaTrọngNi,MặcĐịnh, không có cái giàu củaĐàoChu,ỶĐốn,chenchângiữahànglínhtráng, lúihúinơiđồngruộng,cầmđầubọnlínhtrángmệtmỏitantác,đemsốngườichỉđộvàitrămquaylạiđánhTần!Chặtgỗlàmbinhkhí,giơgậytrúclàmcờ,thiênhạhưởngứngnhưmâyhọp,manglươngthựcđitheonhưbóngtheohình.HàokiệtđấtSơnĐôngnổilênlàmchonhàTầnbịtiêudiệt.Ôi!Thiênhạkhôngphảilànhỏyếu,đấtUngChâu,HàoSơn,HàmCốcQuanvẫnkiêncốnhưxưa.ĐịavịcủaTrầnThiệpkhông phải tôn quý hơn vua Tề, Sở, Yên, Triệu, Hàn, Nguỵ, Tống, Vệ,TrungSơn.Cáncuốc,gậy,khôngphảisắchơnliềm,giáo.Nhữngngườiđithú,khôngđônghơnquâncủachínnước.Việcmưusâu loxa,phéphànhquân,dụngbinh,khôngbằngcáckẻsĩngàyxưa.

Thếnhưngthếcụcthayđổi,côngnghiệpngượcnhau.NếuthửsosánhcácnướcSơnĐôngvớiTrầnThiệpvềmặtrộnglớn,quyềnlực thì thực làmộttrờimộtvực.NhưngTầntừmộtmiếngđấtnhỏbémànắmđượcquyềnvạncỗxe,đèáptámchâu,bắtnhữngnướccùngnganghàngphảithầnphụcmình,đãhơnmộttrămnămrồi,saumớitómcảsáucõiđểlàmnhà,lấyHàoSơn,HàmCốcQuanđểlàmcung.Mộtngườixướngxuấtphảnđốimàbảy

miếuđổ,thânchếtvìtayngười,bịthiênhạcười.Tạisao?Đólàvìkhônglolàmđiềunhânnghĩa,vàcái thếđánhđượcnướccùnggiữđượcnướckhácnhauvậy.

Bài"QuáTầnLuận"củaGiảNghị.Bàinày làmộtbàikháiquát tìnhhình đời ChiếnQuốc và nêu nguyên nhân thất bại của nước Tần rất nổitiếngtrongvănchínhtrịcủaTrungQuốc.

[11]LƯUHẦUthếgia

1.TrươngLươngtrướckhitheoLưuBang2.TrươngLươngbàymưucholấythiênhạ3.TrươngLươngbàymưuchoLữHậukhiếnnhàvuakhôngthayđổitháitử4.Lờibàn

1.TrươngLươngtrướckhitheoLưuBangTổtiênLưuHầuTrươngLươnglàngườinướcHàn.NgườiônglàKhai

Địa làm tướng quốc của Hàn Chiêu Hầu, Tuyên Huệ Vương, Tương AiVương,chalàBìnhlàmtướngquốccủaLyVương,ĐiệuHuệVương.NămthứhaimươibađờiĐiệuHuệVương.Bìnhchết(250trướccôngnguyên).Lươngcòníttuổi,chưatừnglàmquannướcHàn.KhinướcHànbịphátan,Lươngcóbatrămngườitôitớtrongnhà.EmLươngchết,Lươngkhônglochôncất,đemtấtcảgiatàitìmthíchkháchgiếtvuaTầnđểbáothùchonướcHàn,bởivìchavàônglàmtướngquốcnămđờivuaHàn.LươngthườnghọclễởđấtHoàiDương,đivềđôngyếtkiếnThươngHảiQuân(ngườiẩnsĩlúcbấygiờ),tìmđượcmộtlựcsĩlàmmộtcáichuỳsắt,nặngmộttrămhaimươicân.TầnThủyHoàngđichơiởmiềnđông,LươngvàngườikháchrìnhđánhTầnThủyHoàngởbãicátBácLãng,đánhnhầmphảixetuỳtùng.TầnThủyHoàngnổigiận sai lùngkhắp thiênhạ, tìmngười thíchkhách rất gấp, cốtlùng cho đượcTrươngLương.Lươngbèn đổi tên họ, trốn tránhởHạBì.MộthômdạochơiởtrêncầuHạBì,Lươngthấymộtcụgià,mặcáocộcđếnchỗmình,đểchiếcgiầyrơitõmxuốngcầu.CụquaylạibảoLương:-Thằngbé,xuốnglấygiầy!

Lươngngạcnhiênmuốnđánh.Nhưngthấyôngcụgiàcảnêncốnhịn,xuốnglấygiầylên.

Ôngcụnói:-Xỏgiàychota!Lươngtrótđãlấygiầy,nêncũngluôntiệnquỳxuốngxỏgiầychoông

cụ.Cụgiàđútchânvàogiầy,cườirồibỏđi.Lươnghếtsứckinhngạc,đưamắt nhìn theo.Ông cụ đi khỏimột dặm, lại quay lại nói: -Thằng bé dạyđượcđấy.Nămngàysau,sángtinhmơ,ngươisẽgặptaởđây.

Lươnglấylàmlạ,quỳxuốngnói:-Dạ!Nămhômsau,sángtinhmơ,Lươngđếnthìcụgiàđãởđấytừtrước.Cụ

giận,nói:-Đãhẹnvớingườigiàcả,lạiđếnsaulàcớgì?Cụrađi,nói:-Nămngàynữa,sẽgặpởđâychosớm.Nămngày sau, vào lúc gà gáy,Lươngđếnnơi họp, thì cụ già đã đến

trước.Cụlạigiận,nói:-Tạisaolạiđếnsau?Cụrađi,nói:-Nămngàysau,đếnchosớm.Nămngàysau,chưađếnnửađêm,Lươngđãđi.Mộtlátsau,cụgiàcũng

đến.Cụvuimừngnói:-Thếmớiphảichứ!Cụđưaramộtquyểnsáchnói:-Đọcquyểnsáchnàythìlàmđượcthầy

bậcvươnggiả.Mườinămsau,sẽứngnghiệm.Mườibanămsau,conđếngặpta.HònđámàuvàngdướichânnúiCốcThànhởphiábắcsôngTếlàtađó.

Cụgiàliềnđi,khôngnóigìvàLươngkhônggặplạinữa.Sánghômsau,Lươngxemquyển sách thì đó làquyển "TháiCôngbinhpháp".Lươngvìvậyrấtquíquyểnnày,thườngđemrahọctậpnghiềnngẫm.LươngởHạBìlàmngườinghĩahiệp.HạngBágiếtngười,đượcLươngchechở.

2.TrươngLươngbàymưucholấythiênhạMười năm sau (209 trước công nguyên), bọn Trần Thiệp khởi nghĩa,

Lươngcũngtụhọphơntrămtraitráng.CảnhCâuởđấtLưutựlậplàmGiảVương("Vuatạmthời",lậpvuatạmthờiđểhiệutriệudânchúngchotiện)nướcSở.Lươngmuốnđitheo.Giữađường,LươnggặpBáiCông.BáiCôngđemmấynghìnngườicướpđượcđấtởphíatâyHạBì.LươngbèntheoBáiCông.BáiCông choLương làm tướng coi vềviệcngựa củaquân.LươngmấylầnđembinhphápcủaTháiCôngratrìnhbàyvớiBáiCông.BáiCôngkhen,thườngdùngsáchlượcấy.Lươngnóichongườikhácnghethìhọđềukhônghiểu.Lươngnói:-BáiCônglàngườinhàtrờichăng?

Vìvậy,LươngtheoBáiCông,khôngđếnyếtkiếnCảnhCâunữa.BáiCôngđếnđấtTiết,yếtkiếnHạngLương,HạngLươnglậpSởHoài

Vương. Lương bèn nói vớiHạngLương: -Ngài đã lập con cháu vua Sở,trongcáccôngtửnướcHàn,HànhDươngQuântênlàThànhlàngườihiền,cóthểlậplàmvươngđểtăngthêmvâycánh.

HạngLươngsaiTrươngLương tìmHànThành, lập làmvuaHàn,choLương làm tư đồ nước Hàn, cho Hàn Vương cầm hơn nghìn quân đi vềhướng tây lấy đất Hàn. Quân Hàn lấy đượcmấy thành, nhưng quân Tầncướplạingay.QuânHànđi lạiđánhquanhquẩnởmiềnDĩnhXuyên.KhiBáiCông đi từmiền namLạcDương ra khỏi núiHoànViên, Lương dẫnquântheoBáiCông,lấyđượchơnmườithànhcủaHàn,đánhpháquâncủaDươngHùng.BáiCôngbènsaiHànVươngThànhởlạigiữhuyệnDươngĐịnh, cònmình cùngTrươngLươngđi vềhướngnam,đánh lấyđượcđấtUyển,rồiquaysanghướngtâyvàoVũQuan.BáiCôngmuốnđemhaivạnquân đánh quân Tần ở gần đất Nghiên. Lương nói: - Quân Tần vẫn cònmạnh, chưa có thể coi thường.Thầnnghe nói tướngTần là con nhà hàngthịt.Làconnhàbuôn,thìdễlấylợimàlôicuốnhọ.XinBáiCônghãytạmthờiởlạigiữthành,saingườiđitrướcdựbịlươngthựcchonămvạnngườiăn,lạicắmthêmcờxíởtrênnúiđểlàmnghibinh,saiLịchTựCơmangcủaquýđútlótchotướngTần.

QuảnhiêntướngTầnlàmphản,muốnliênkếtvớiBáiCôngcùngđembinhvềhướngTâyđánhúpHàmDương.BáiCôngnghetheo,Lươngnói:-Đây chỉ có viên tướng của nó là muốn làm phản thôi, sợ bọn quân línhkhôngnghetheo.Nếuhọkhôngnghetheothìnguy,chibằngtanhânlúcnótrễnãimàđánhnó.

BáiCông liềnđemquânđánhquânTần,phá tanquânTần.BènđivềhướngbắcđếnLamĐiền.Đánhtrậnthứhai,quânTầnthuato.BáiCôngbènđếnHàmDương,vuaTầnlàTửAnhrahàng.

BáiCôngvàocungnhàTần, thấynhàcửa,màn trướng,chóngựa,vật

quí,đànbàcongáiđếnhàngngàn,ýmuốnở lạiđấy.PhànKhoáicanBáiCôngnênrangoài.BáiCôngkhôngnghe.Lươngnói:-TầnlàmđiềuvôđạochonênBáiCôngmớiđếnđượcđây.Đãcốtvìthiênhạgiếtbọngiặctànác,thìtanênănởtheolốimộcmạc,đểtỏcáinềnnếpcủamình.NayngàivừamớivàonướcTầnmàđãhamthíchcáivuithúcủanó,thìkhácgìngườitanói"Nốigiáochogiặc"vậy.Vảchăng,"lờinóingaynghechướngtai,nhưngcólợichoviệclàm,thuốcđắng,uốngkhóchịunhungchữađượcbệnh",xinBáiCôngnghetheolờiPhànKhoái.

BáiCôngbènđemquânvềBáThượng.HạngVũvềđếnHồngMôn,muốnđánhBáiCông.HạngBáđangđêm

ruổi ngựa vào trong quân doanh củaBáiCông hội kiến riêng với TrươngLương,muốn rủLươngcùngđivớimình.Lươngnói: -TôivìHànVươngmàtiễnBáiCông,naycóviệcgấpbỏtrốnđithìbấtnghĩa.

LươngbènđemtấtcảnhữnglờinóicủaHạngBánóilạivớiBáiCông,BáiCônghoảngsợnói:-Làmsaobâygiờ?

Lươnghỏi:-BáiCôngcómuốnchốnglạiHạngVũkhông?Bái Công nói: - Cái thằng khốn nạn kia khuyên ta giữ lấy HàmCốc

Quan,khôngchoquâncủachưhầuvào,thìcóthểlàmvươngtrêntấtcảđấtTần,chonêntanghetheo.

Lươnghỏi:-BáiCôngtựlượngsứcxemcóthểđánhluiđượcHạngVũkhông?

BáiCôngyênlặngmộtlátrồinói:-Cốnhiênlàkhôngđược.Làmsaobâygiờ?

LươngbèncốmờiHạngBávào.HạngBáyếtkiếnBáiCông.BáiCôngmờiBáuốngrượuchúcthọkếtlàmthônggia,nhờHạngBánóilạiđầuđuôirằng,BáiCôngkhôngdámphảnlạiHạngVũ.BáiCôngsởdĩgiữlấycửaảilàđềphòngbịbọnđạotặckhác.SaurồiBáiCônggặpHạngVũmớiđượcgiảithoát,việcấyđãnóitrongtruyệnHạngVũ(XemHạngVũbảnkỷ).

Thánggiêng,nămthứnhấtnhàHán(206).BáiCônglàmHánVương,caitrịđấtBa,đấtThục.HánVươngchoLươnghainghìnlạngvàng,haihộcchâubáu,LươngđemhiếntấtcảchoHạngBá.HánVươngcũngnhânđó,saiLươngđemnhiềucủaquíchoHạngBánhờHạngBáxinđấtHánTrungchomình.HạngVươngưng thuận,vì vậyBáiCôngđượcđấtHánTrung.Hán Vương vào đất Ba, đất Thục, Lương tiễn đến đất Bao Trung. HánVươngsaiLươngvềnướcHàn.LươngnhânđónóivớiHánVương:-Saođạivươngkhôngđốtquáchcácđườngsạnđạo(XemchúthíchởCaoTổbảnkỷ)đãđiqua,đểnóivớithiênhạrằngmìnhkhôngcóýmuốnquaylại,làmchoHạngVươngyênlòng!

HánVươngbènsaiTrươngLươngquaylại.HánVươngđiquađốttấtcả

đườngsạnđạo.Lương đến nướcHàn.VìHànVươngThành đã choLương theoHán

Vương, nênHạngVương không choThành về nướcHàn, bắtThành theomìnhsangđông.LươngnóivớiHạngVương: -HánVươngđãđốtđườngsạnđạo,tứclàkhôngmuốnquaylạinữa.

LươngbènlấythưcủaTềVươnglàĐiềnVinhlàmphảnđưachoHạngVương.VìvậyHạngVươngkhônglođếnHánVươngđangởphíatây,tráilại,đembinhvềphươngbắcđánhTề.SauđóHạngVươngkhôngchịuchoHànVươngvề,giángxuốnglàmhầu,rồigiếtởBànhThành.Lươngbỏtrốn,lẻn theo về vớiHánVương.HánVương cũng đã lấy đượcTamTần, choLươnglàmThànhTínHầu,đivềhướngđôngđánhSở.

QuânHántớiBànhThành,bịđánhbạiquayvề.HánVươngđếnHạẤpxuốngngựa,ngồixổmtrênyênngựa(chitiếtdườngnhưkhôngquantrọngnhưngrấtđiểnhình)màhỏiTrươngLương:-TamuốnbỏtấtcảđấtđaitừHàmCốcQuan sangphíađông.Bâygiờgiao cho ai thì có thể cùng ta longhiệplớn?

Lươngnói:-CửuGiangVươngKìnhBốlàviênmãnhtướngcủaSở,cóhiềmkhíchvớiHạngVương.BànhViệt theoTềVương làĐiềnVinh làmphảnởđấtLương, hai người nàynêndùngngay.Trong số các tướng củaHánVương,chỉcómộtmìnhHànTínlàcóthểgiaođượcviệclớn,chốnggiữđượcmộtmặt.NếumuốnbỏđấtđaicứgiaochobangườiấythìcóthểpháđượcnướcSở.

HánVươngbènsaiTuỳHà,nóivớiCửuGiangVươngKìnhBố,lạisaisứgiảkếtliênvớiBànhViệt.ĐếnkhiNguỵVươnglàBáolàmphản,HánVương saiHànTínđembinhđánhBáo,nhờvậy lấyđược cácnướcYên,Đại,Tề,Triệu.CuốicùngpháđượcnướcSở,làdosứccủabangườinày.

TrươngLươnghayốm,chưatừnglàmtướngmộtmình,thườnglàmkẻbàymưukế,vàluônluônđitheoHánVương.

Năm thứ ba nhà Hán (204 trước công nguyên), Hạng Vũ vây HánVươngởHuỳnhDươngrấtgấp.HánVươnglolắng,cùngLịchTưCơbàncách làmyếu lực lượng củaSở.TựCơnói: -Ngày xưa, vuaThang đánhKiệt,phongchoconcháuKiệtởđấtKỷ.VuaVũVươngđánhTrụ,phongchoconcháuTrụởđấtTống.NaynhàTầnbỏđiềuđứcnghĩa,lấnđánhcácnướcchưhầu, tiêudiệtconcháusáunước,khiếnchohọkhôngcó tấcđấtcắmdùi.Nếubệhạquảthựclậplạiđượcconcháusáunước,họnhậnđượcấnrồithìvuatôi, trămhọtấtcảđềumangơnđức,khôngaikhôngnônứchâmmộđạonghĩacủabệhạ, tìnhnguyệnlàmthầnthiếp.Nếuđãthihànhđứcnghĩa,thìbệhạquaymặtvềhướngnammàxưngbá,nướcSởnhấtđịnhphảikhépáođếnchầu.

HánVươngnói:-Phải!Maumaukhắcấn!Tiênsinhnhântiệnđimangtheoluôn.

TựCơchưađi,TrươngLươngởngoàivàoyếtkiến.HánVươngđangăn,nói:-TửPhònglạiđây,cóngườikháchbàngiúpta

cáchlàmgiảmquyềnlựcnướcSở.HánVươngđemlờiLịchSinhkểlạiđầuđuôi,vàhỏi:-TửPhòngthấy

thếnào?TrươngLươnghỏi:-Aibàychobệhạkếnày?Côngviệccủabệhạthế

làhỏngrồi.HánVươngnói:-Tạisaothế?Lươngnói: -Thầnxinmượnnắmđũa trướcmâmmà trù tínhchođại

vươngnghe.Xưa,vuaThangđánhKiệt,nhưngphongconcháuKiệtởđấtKỷ,làbiếtchắcmìnhcóthểnắmđượccáichếtcủaKiệt.NaybệhạcóthểnắmđượctínhmạngcủaHạngTịchkhông?

-Chưanắmđược.Lươngnói:-Đólàđiềuthứnhấtchứngtỏkhôngthểlàmthế.VũVương

đánhTrụ,phongconcháunhàThươngởTống, làchắc lấyđượcđầuTrụ,naybệhạcóthểlấyđượcđầuHạngTịchkhông?

HánVươngnói:-Chưathểđược.Lươngnói:-Đólàđiềuthứhaichứngtỏkhôngthểlàmthế.VũVương

vàođấtÂn,nêutỏquêhươngcủaThươngDung,thatùchoCơTử,đắpmộchoTỷCan(ThươngDung,ngườihiềnđiẩnởnúiTháiHàng.CơTửcanTrụkhôngđượcbịTrụbắtgiam.TỷCancanTrụbịTrụgiết).Naybệhạcóthểđắpđượcmộchothánhnhân,nếuloquêhươngcủabậchiềnnhân,cúiđầutrướccửangườitrígiảkhông?

HánVươngnói:-Chưalàmđược.Lươngnói:-Đólàđiềuthứba,chứngtỏkhôngthểlàmthế.VũVương

phátthócởkhoCựKiều,tungtiềnởnhàLộcĐàicấpchodânnghèo.Naybệhạcóthểlấycủakhoraphânphátchongườinghèođượckhông?

HánVươngnói:-Chưalàmđược.Lương nói: -Đó là điều thứ tư, chứng tỏ không thể làm thế. Sau khi

đánhnhàÂnxong,VũVươngđổi xe trận làmxe thường, đặt ngượcgiáomác,lấydahổbọcbênngoài,đểbáovớithiênhạrằngkhôngdùngbinhnữa.Naybệhạcóthểxếpviệcvõđểloviệcvăn,khôngdụngbinhnữakhông?

HánVươngnói:-Chưalàmđược.Lươngnói:-Đólàđiềuthứnămchứngtỏkhôngthểlàmthế.VũVương

chongựanghỉởphíanamnúiHoaSơnđểchứngtỏrằngkhôngdùngngựachiến nữa.Nay bệ hạ có thể cho chiếnmã nghỉ ngơi không dùng nó nữakhông?

HánVươngnói:-Chưalàmđượcnhưvậy.Lươngnói: -Đó làđiều thứ sáuchứng tỏkhông thể làm thế.VuaVũ

VươngthảtrâuởphíabắccánhđồngĐàoLâmđểchứngtỏrằngkhôngdùngnóvàoviệcchuyênchởnữa.Naybệhạcóthểthảtrâunghỉngơikhôngdùngnóvàoviệcchuyênchởnữakhông?

HánVươngnói:-Chưacóthểlàmđược.Lươngnói:-Đólàđiềuthứbảy,chứngtỏkhôngthểlàmthế.Nhữngkẻ

dusĩ trong thiênhạbỏ thân thích,xa lìamồmảôngcha, rờinhữngngườiquenthuộcđitheobệhạ,chỉlàngàyđêmmongđượcmộtthước,mộttấcđấtđai.Nay bệ hạ lại khôi phục sáu nước, lập lại con cháuHàn,Nguỵ,Yên,Triệu,Tề,Sở thìnhữngkẻdusĩ trong thiênhạđều trởvề thờvuacủahọ,theothânthíchcủahọ,quayvềvớinhữngngườiquenthuộccủahọ,vớimồmảôngchacủahọ,vậybệhạcònnhờaimàlấyđượcthiênhạnữa?Đólàđiềuthứtámchứngtỏkhôngthểlàmthế.Vảchăng,nếunướcSởmàmạnhnhấtthìsáunướcđượclậplênsẽlạichịukhuấtmàtheoSở.Nhưvậybệhạlàmsaomàbắthọ thầnphụcmìnhđược?Nếubệhạdùngmưucủangườikháchthìsựnghiệpcủabệhạhỏngmất(TrươngLươngđưara8điều,nhưngthựcrachỉcóđiềuthứ8làquantrọng.Nhữngđiềukiachỉcótínhchấthổtrợ).

HánVươngliềndừngăn,nhảcơmramàmắng:-Cáithằnghủnho!Suýtnữamàylàmhỏngcảviệccủaông(MiêutảHánVươngrấtsinhđộng).

Liềnsaitiêuhủyngaycácấn.NămthứtưnhàHán(203),HànTínpháquânnướcTề,muốntựlậplàm

Tề Vương. Hán Vương giận. Trương Lương bàn với Hán Vương. HánVươngsaiLương traoấnTềVươngchoTín.Việcnàychép trongchuyệnHoàiÂmHầu(XemTruyệnHoàiÂmHầu).Mùathunămấy,HánVươngđuổitheoSởđếnmiềnnamDươngHạ,đánhkhônglại,phảiđónggiữởCốLăng. Chư hầu hẹn nhưng không đến. Lương bàn với Hán Vương. HánVương dùng mưu kế của Lương, chư hầu đều đến, việc này chép trongchuyệnHạngTịch(XemHạngVũbảnkỷ).

Thánggiêng, năm thứ sáu nhàHán (200),HánVươngphong cho cáccôngthần.Lươngchưahềcócôngvềchiếntrận.CaoĐếnói:-Bànmưukếởtrongmàn,trướng,quyếtđịnhsựthắnglợiởngoàingàndặm,đólàcôngcủaTửPhòng.ChotựchọnlấybavạnhộởđấtTề.

Lươngnói:-XưakiathầnkhởinghĩaởHạBì,tớiđấtLưuthìgặpbệhạ.Đólàtrờiđemthầngiaochobệhạ.Bệhạdùngmưukếcủathần,maymàcólúctrúng,thầnxinđượcphongởLưulàđủrồi,khôngdámnhậnbavạnhộ.

CaoĐếbènphongTrươngLươnglàmLưuHầu,cùngđượcphongvớibọnTiêuHà.Nămthứsáu,vuađãphonghơnhaimươingườiđạicôngthần,

còn những người khác thì ngày đêm tranh công nhau, không quyết địnhđược, cho nên chưa làm việc phong tước. Vua ở cung Nam thành LạcDương,từconđườngtrêngácnhìncáctướng,thấyhọcùngnhaungồitrênbãicátnóichuyện.

Vuanói:-Họnóigìthế?LưuHầunói: -Bệhạkhôngbiếtsao?Đó làhọbànviệc làmphảnđấy

thôi!Vuanói:-Thiênhạđãgầnđượcyênrồi,vìcớgìhọlạilàmphản?Lươngnói: -Bệhạvốn từ áovải xuất thân, nhờbọnhọmà lấyđược

thiênhạ.Naybệhạlàmthiêntử,màngườiđượcphonglạilànhữngngườibạncũ,hoặcngườithânyêunhưlàTiêuHà,TàoTham,cònnhữngngườibịgiếtlạilànhữngngườibìnhsinhbệhạthùoán.Nayquânlại(nhamôncoivềviệcquânchính)tínhcôngtrạngchorằnglấycảthiênhạcũngkhôngđủđểphongchokhắpcảmọingười,bọnnàysợbệhạkhôngthểphongchotấtcả, lạingờ rằngmìnhsẽbịgiếtvìnhững lỗi lầmngày trước,chonênhọpnhaumưulàmphảnđóthôi.

Vualolắnghỏi:-Bâygiờlàmthếnào?-Trongsốnhữngngườingày thườngbệhạvẫnghétmàcácquanđều

biếtthìailàbịghéthơncả?Nhàvuanói: -UngXỉvới ta làchỗquenbiếtcũ, thường làmtakhốn

khổ,nhụcnhã.Tamuốngiếthắnnhưngvìhắnlậpđượcnhiềucôngchonênkhôngnỡ.

Lươngnói:-NaymaumauphongchoUngXỉtrước,đểtỏchocácquanbiết.CácquanthấyUngXỉđượcphongthìngườinàocũngsẽyêntâm.

Vuabènđặt tiệc rượu,phongUngXỉ làmThậpPhươngHầu,vàgiụcgấpthừatướng,ngựsửphảiloviệcđịnhcônglao,phongđấtđai.Tiệcrượutan,cácquanđềumừngrỡnói:-UngXỉmàcònđượcphonghầu,thìbọntachẳngphảilonữa.

LưuKínhnóivớiCaoĐế:-NênđóngđôởQuanTrung.Vua đang phân vân.Các quan đại thần xung quanh đều là người Sơn

Đông(SơnĐôngởđâydùngđểchỉtấtcảcácnướcởphíađôngnướcTần),phầnnhiềukhuyênnhàvuađóngđôởLạcDương,nói: -LạcDươngphíađôngcóThánhCao,phíatâycóHàoSơn,DẫnTrì,saulưnglàHoàngHà,quaymặtsangcácsôngY,sôngLạc.Cóthểtincậyvàosựhiểmtrởcủanó.

LưuHầunói: -TuyLạcDươngcónhữnghiểm trởấy,nhưngđấthẹpkhôngquávài trămdặm, ruộngđấtxấu lạiphảiđươngđầuvớikẻđịchcảbốnmặt,độkhôngphải lànướcdụngvõ.Trái lại,QuanTrungbên tráicóHàoSơn,HàmCốcQuan,bênphảicóđấtLũng,đấtThục,đồngruộngphìnhiêungàndặm,phíanamcócủacảicủađấtBa,đấtThục,phíabắccócái

lợiđồngcỏđấtHồ,cảbamặtđềucó thiênnhiênhiểm trởphònggiữ, chỉdùngmộtmặt đông để khống chế chư hầu.Khi chư hầu yên ổn, thì sôngHoàngHà,VịThủycóthểdùngđểchuyênchởcủacảicủathiênhạđemvềcấpchoKinhĐô.Nếuchưhầucóbiến,thìcứthuậndòngsôngđixuống,cóthểtiệnviệcchuyênchở.Đómớilàthànhvàngngàndặm,mộtkhobáutrờichovậy.LờicủaLưuKínhlàphảiđấy.

CaoĐếliềnchuẩnbịxengựangayhômấysanghướngtâyđóngđôởQuan Trung. Lưu Hầu theo vua vào Quan Trung, Lưu Hầu vốn hay ốm,thườnghọcphép"đạodẫn"(phéptuluyệncủangườitheođạoLão,mụcđíchtập thở và luyện gân cốt để sống lâu), không ăn cơm, đóng cửa không rangoàihơnmộtnăm.

3.TrươngLươngbàymưuchoLữHậukhiếnnhàvuakhôngthayđổitháitử

Vuamuốnbỏtháitử,lậpconcủaThíchPhuNhânlàTriệuVươngNhưÝlênlàmtháitử,cácquanđạithầnphầnnhiềuđềucanngăn,nhưngkhôngthấyvuaquyếtđịnhhẳn.LữHậusợ,khôngbiếtlàmthếnào.CóngườinóivớiLữHậu:-LưuHầukhéobàymưutínhkế,vuatindùngôngta!

LữHậubènsaiKiếnThànhHầulàLữTrạchépLưuHầu:-Ngàithườnglàmmưuthầnchohoàngthượng,nayhoàngthượngmuốnđổitháitử,ngàinằmkhểnhđiềmnhiênthếsaođược.

LưuHầunói:-Xưakiahoàngthượngthườngởtrongcảnhnguykhốncấpbách,nhờđómàcódùngmưukếcủa tôi.Naythiênhạđãyênổnrồi,hoàngthượngvìcớyêuthương,muốnthayđổitháitử,đólàviệcởtronggiađình,cốtnhục,tuycóhơntrămngườinhưtôicũngkhôngănthua.

LữTrạchcốnài:-Xinngàicốgiúpcho.-Việcnàykhólònglấymiệnglưỡimàcanngăn.Thếnhưngtrongthiên

hạcóbốnngười,hoàngthượngkhôngsaomờinổi.Bốnngườinàyđãgià,họđềuchorằngnhàvuakhinhngười,nênbỏtrốnvàoởẩntrongnúi,giữnghĩakhông làm tôinhàHán,nhưnghoàng thượng rất tôn trọngbốnngườinày.Naynếuôngkhôngtiếcvàng,ngọc,lụalà,bảotháitửviếtthư,dùnglờilẽnhũnnhặn,sắpxeêm,saingườibiệnsĩcốmời,thìhọsẽđến.Họđến,chohọlàmkhách,thườngchovàotriềuđểchohoàngthượngtrôngthấy,thìthếnàohoàng thượngcũng lấy làm lạvàhỏi.Khihoàng thượnghỏi,biếtbốnngườikialàngườihiền,thìchínhlàmộtcáchgiúpđỡđó!

LữHậu liềnsaiLữTrạchchongườimang thưcủa thái tử,dùng lời lẽkhiêm nhường, lấy lễ, lạt hậu, để đón bốn người kia. Bốn người đến làmkháchởnhàKiếnThànhHầu.

Năm thứmười một nhà Hán (196 trước công nguyên), Kình Bố làmphản.Vuaốmmuốn sai thái tử cầmquânđiđánh.Bốnngườibànnhau: -Chúngtađếnđâylàcốtđểbảohộđịavịcủathái tử.Tháitửcầmquânthìviệcnguymất!

BènnóivớiKiếnThànhHầu:-Nếutháitửcầmquân,cócôngthìđịavịcũngkhôngthêmhơnđượcnữa,nhưngnếukhôngcócôngquayvềthìsẽvìđómàmangvạ.Vảchăng,cáctướngcùngđivớitháitử,đềulànhữngmãnhtướngthườngcùnghoàngthượngbìnhđịnhthiênhạcả.Naychotháitửđiềukhiểnhọ,thìchẳngkhácgìsaidêđiềukhiểnsói,chẳngaichịurasức,nhấtđịnhsẽkhôngcókếtquả.Tôinghenói,"Mẹđượcyêuthìconđượcbế",nayThíchPhuNhânngàyđêmchầuchực,TriệuVươngNhưÝthườngđượcbếởtrướcmặt,hoàngthượngnói,"Thếnàocũngkhôngđểđứaconhưởtrênđứaconyêu",nhưthếthìrõràngđịnhthaythếtháitử.Tạisaoôngkhôngnói

vớiLữThầnmaumau tìmcơhộikhácmàcannhãvua rằng,"KìnhBố làmộtmãnhtướngtrongthiênhạ,giỏivềviệcdùngbinh.Naycáctướngđềulàhạngngangvaivếvớihoàngthượng,thếmàlạisaitháitửđiềukhiểnbọnhọthìkhácnàochodêđiềukhiểnsói,chẳngaichịurasức.Vảlại,nếuKìnhBốngheđiềuđó, thìhắnsẽgióng trốngkéoquânsanghướngtâymất.Hoàngthượngtuybệnh,cũngxingượngtrởlênxe,đểnằmmàđiềukhiển.Nhưvậycáctướngsẽkhôngaikhôngdámhếtsức.Hoàngthượngtuykhổ,nhưngxinvìvợconmàgắnggượng(XemKìnhBốliệttruyện)."

LữTrạchngayđêmấyvàoyếtkiếnLữHậu.LữHậunhânlúcrảnhkhóclócnóivớinhàvua theonhưýbốnngườinói.Vuanói: -Ông thấycósaithằngbécũngchẳnglàmnêngì,thôiôngphảilàmlấythôi.

Vualiềnthânhànhcầmquânđivềhướngđông,cácquanởlạiđềutiễnđếnBáiThượng.LưuHầuốmcũnggắnggượngdậyđiđếnKhúcBưu, ramắtnhàvuavànói:-Đánglýthầnphảitheo,nhưngthầnốmnặng.QuânSởhungtợn,xinbệhạchớcógiaochiếnvớichúng(TrậnấyHánCaoTổkhôngnghelờiTrươngLương,bịtênbắntrúng).

Nhânlạinóivớinhàvua:-NênchotháitửlàmtướngquâncoiquânởQuanTrung.

Vuanói:-TửPhòngtuyốm,hãycốgắngnằmmàgiúptháitử.BấygiờThúcTônThônglàmtháiphó,LưuHầulàmthiếuphó.Nămthứmườihai,nhàHán(195trướccôngnguyên),saukhiđánhphá

quânKìnhBốvề,vuaốmcàngnặng,muốnthaytháitử.LưuHầucan,vuakhôngnghe,mượncớốmxinnghỉviệc.ThúcTônThôngdẫnchuyệnxưanay,cốchếtbảotoànngôichotháitử,vuagiảvờnhậnlời,nhưngvẫnmuốnthaytháitử.Đếnkhiăntiệc,rótrượutháitửđứngchầu.Bốnngườitheotháitửtuổiđềungoàitámmươi,màyrâubạcphơ,áomũrấtđẹp.Vualấylàmlạhỏi:-Họlàmgìthế?

Bốnngười tiếnđến thưa,kểhọ tên, làĐôngViênCông,GíacLý tiênsinh,ỶLýtiênsinh,HạThạchCông.Nhàvuahoảngkinh:-Tatìmcácôngmấynămnay,cácôngtrốntránhta.Naytạisaocácônglạitừđâuđếnchơivớicontanhưvậy?

Bốnngườiđáp:-Bệhạkhinhkẻsĩ,haymắngngười,bọnthầnnghĩakhíkhôngchịunhục,chonênsợmàtrốntránh.Naytrộmnghetháitửlàngườinhân đức hiếu thảo, cung kính, thương yêu kẻ sĩ, trong thiên hạ không aikhôngvươncổmuốnvìtháitửmàchết,vìvậychúngtôiđếnđây.

Vuanói:-Phiềncácôngnhờgiúpđỡtháitửchotrót.Bốn người chúc thọ xong, đứng dậy đi ra.Vua đưamắt tiễn, cho gọi

ThíchPhuNhânvào,chỉbốnngườikiabảorằng:-Tamuốnđổinó,nhưngbốnngườikiagiúpnó.Lôngcánhnóđãthành,khómàlaychuyểnđược.Lữ

Hậulàchủcủangươirồiđấy!ThíchPhuNhânkhóc,vuanói:-NànghãymúalốiSởchotaxem!Tasẽ

hátlốiSởchonàngnghe.Rồihát:ChimhồnghộcbycaoMộtcấtcánhngàndặmLôngcánhđãđầyđủBốnbểbayxathẳmBốnbểbayxathẳm:Bâygiờbiếtlàmsao?Têndây[đờixưarậpchim,lấydâytơcộtvàocáitênngắnmàbắn]tuy

cóđóBiếtđặtởnơinao?Hátmấy lần,ThíchPhuNhân nức nở chảy nướcmắt.Vua đứng dậy,

quayđi,bãitiệcrượu.Cuốicùngvuakhôngthayđổitháitử,đólànhờcôngLưuHầumờibốnngườikia.

LưuHầu theonhàvuađánhđấtĐại,bàykế lạởmiềnMãẤp,và lậpTiêuHà làm tướngquốc,Lương thungdungbànviệc thiênhạvớivua rấtnhiều,nhưngkhôngliênquanđếnviệcmấtcòncủathiênhạ,chonênkhôngchép.

KhibấygiờLưuHầunói:-GiađìnhtôiđờiđờilàmtướngquốcnướcHàn.Đến khiHànmất, tôi chẳng tiếc số tiền vạn lạng vàng, đối phó vớinướcTầnmạnh,đểbáothùchonướcHàn,làmchothiênhạđềurungđộng.Nay tôi lấyba tấc lưỡimà làm thầybậcđếvương,đượcphongvạnhộ,ởngôichưhầu,kẻáovảiđượcthếlàtộtbậc,đốivớiLươngthếlàđủrồi.Vậyxinbỏviệcnhângian,chỉmuốnđingaoduvớiXíchTùngTử(tươngtruyềnlàmộtvịtiênđờixưa)màthôi.

Bènhọccáchnhịncơm,họclốiđạodẫnchonhẹmình.GặplúcCaoĐếbănghà,LữHậucảmơnđứccủaLưuHầuépôngtaphảiăn,nói:-Ngườitasinhratrongđờinhưbóngbạchcâuđiquacửasổ,cầngìphảilàmkhổmìnhnhưthế?

Lưu Hầu bất đắc dĩ phải gượng nghe mà ăn (Trang Tử, thiên "Đạochích":Trờivàđấtvôcùng,ngườitachếtcóhạn,nắmcáicóhạnmàgửivàocáivôcùngchẳngkhácgìngựaKỳ,ngựaKýchạyquacửasổ).

Támnămsau,Lươngchết,tênthuỵlàVănThànhHầu.ConlàBấtNghithaycha làmhầu.LúcđầuTửPhònggặpônggiàởHạBì traochoquyển"TháiCông thư".Mười ba năm sau,TửPhòng theoCaoĐếqua phía bắcsôngTế,quảthấyviênđámàuvàngởdướichânnúiCốcThành,bènlấyvềmàthờ.KhiLưuHầuchết,ngườitachônluônviênđávàng.Mỗikhitảomộ

vàlễlạtlạicúngviênđávàng.BấtNghitậptướcLưuHầu,nămthứnămđờiHiếuVănĐế(175)phạmtộibấtkính,nướcbịtướcbỏ.

4.LờibànTháiSửCôngnói,"Cáchọcgiảphầnnhiềunóirằngkhôngcóquỷthần.

Nhưnglạinóirằngcótínhquái,đếnnhưcụgiàchosáchmàLưuHầugặpthìcũngthựclạ.CaoTổnhiềulầnbịnguykhốn,thườngnhờởcôngsứccủaLưuHầu,cóthểnóikhôngcótrờisao.Nhàvuanói,"Bàymưukếởtrongmàntrướng,quyếtđịnhsự thắng lợiởngoàingàndặm, takhôngbằngTửPhòng".

Tôichoôngtaphảilàngườikhôingô,lạlùnglắm,đếnkhinhìntranh,thấyôngtamặtmũinhưmộtngườicongáiđẹp.KhổngTửnói,"XétngườibằngnétmặtthìsẽlầmTửVũ"(TửVũhọctròKhổngTử,dángngườixấuxínhưnghiềnđức).LưuHầucũngthế.

[12]TRẦNTHỪATƯỚNGthếgia

1.TrầnBìnhthuởhànvi2.TrongthờitheoLưuBang3.TrongthờiLữHậuvàHánVănĐế4.Lờibàn

1.TrầnBìnhthuởhànviTrầnthừatướngtênlàBình,ngườilàngHộDũ,huyệnDươngVũ.Lúc

nhỏ,Bìnhnhànghèohamđọcsách,cóbamươimẫuruộng,chỉởmộtmìnhvớianhlàBá.Báthườngcàyruộng,choBìnhthahồđihọcởxa.Bìnhngườicaolớn,đẹptrai.CóngườinóivớiBình:-Anhnhànghèoăngìmàbéonhưthế?

NgườichịdâughétBìnhkhônglo làmăn,nói:-Ăncámthôi.Cóôngchúnhưvậychẳngbằngkhôngcócònhơn.

Bánghevậyđuổivàbỏvợ.Bìnhlớn,muốnlấyvợnhưngcácnhàgiàuchẳngaichịugảconcho,còn

lấyngườinghèo thìBình lại cho làxấuhổ.Mãivề sau,TrươngPhụ,mộtngườinhàgiàuởHộDũ,cóngườicháugái,gảchồngnămlầnnhưngchồngchếtngay,khôngaidám lấy.Bìnhmuốn lấycô ta.Ở trongấpcó lễ tang.Bìnhnghèo,đếnsớmvềmuộn,đểgiúpviệc.RiêngTrươngPhụthấyBìnhởnơiđámtang,cóýkínhtrọngBình.Bìnhcũngvìthếnênvềmuộn.PhụtheoBìnhvềđếnnhà.NhàBìnhởmộtxómnhỏhẻolánhởgầnthành,lấychiếulàm cửa, nhưng ở ngoài cửa có nhiều dấu xe của những bậc trưởng giả,TrươngPhụvề,bảoconlàTrọng:-TamuốngãcháugáichoTrầnBình.

TrươngTrọngnói:-Bìnhnghèokhônglolàmăn,ngườitronghuyệnaicũngcườinhữngđiềuanhtalàm.Tạisaochalạigảcháugáichoanhta?

Phụnói:-CóaiđẹptrainhưTrầnBìnhmànghèomãikhông?RồiPhụgảcháugáichoBình.VìBìnhnghèo,nênPhụchomượntiềnvàlụađểlàmlễcưới,chorượuthịtđểđưavợvềnhà.

Phụrăncháu:-Chớthấynónghèomàkhôngphụngsựcẩnthận.PhảithờanhlàBánhưthờcha,thờchịdâunhưthờmẹ.

SaukhilấyvợlàcongáihọTrương,việctiêudùngcủaBìnhcũngkháhơn,việcgiaodumỗingàymộtrộng.

Tronglàngcólễtếthầnxã,Bìnhlàmngườichiathịt,chiarấtcân.Cácbôlãonói:-BéconhọTrầnlàmanhchiathịtgiỏiđấy!

Bìnhnói:-NếuchoBìnhnàylàmtểtướngcảthiênhạ,thìcũnglàmgiỏinhưchiathịtvậy.

2.TrongthờitheoLưuBangTrầnThiệpkhởinghĩarồilàmvươngởđấtTrần,saiChuThịbìnhđịnh

đấtNguỵ,lậpNguỵCữulàmNguỵVương,đánhnhauvớiquânTầnởLâmTế.TrầnBìnhtrướcđấyđãtừbiệtngườianhlàBá,cùngđámthanhniênđếntheoNguỵvươngCữuởLâmTế.

NguỵVươngcho làm tháibộc (Quancoixe,ngựa).BìnhbànbạcvớiNguỵVươngnhưngNguỵVươngkhôngnghe, lạicóngườigièmpha,nênBìnhbỏtrốn.Mãivềsau,HạngVươngcướpđấtđếnHoàngHà,BìnhtheoHạngVương,cùngHạngVươngvàođánhnhàTần,đượcphongtướckhanh.HạngVũvềđóng làmvuaởBànhThành.HánVươngquay lại bìnhđịnhđượcđấtTamTầnrồiđemquânvềhướngđông,ÂnVươngphảnlạinướcSở(XemHạngVũbảnkỷ).

HạngVũbènchoBìnhlàmTínVũQuânđemnhữngngườikháchcủaNguỵVươngCửuởSởđiđánhÂnVương,rồiquayvề.HạngVươngphongBìnhlàmđôuý,chohaingànlạngvàng.Khôngđượcbaolâu,HánVươngđánhbắtđượcÂnVương,HạngVươnggiậnmuốntraxétcáctướngtáquanlại đi đánhÂnVương ngày trước. TrầnBình sợ bị giết, bèn niêm phongvàngvàấn lại, sai sứđưavềchoHạngVương,mộtmìnhcải trangchốngkiếmchạytrốn.BìnhđiquaHoàngHà,ngườichèothuyềnthấyBìnhngườiđẹplạiđimộtmình,ngờlàmộtviêntướngbỏtrốn,chắctrongngườithếnàocũngcóvàngngọc,châubáu,nêntrốmắtnhìn,muốngiếtBình.Bìnhsợ,cởiáoởtrần,chèothuyềngiúp.Ngườichèothuyềnthấyykhôngcógìnênthôi.BìnhbènđếnTuVũđầuhàngHán,nhờNguỵVôTrixinchođượcyếtkiếnHánVương.HánVươngmờivào.

Lúcbấygiờ,VạnThạchQuântênlàPhầnlàmhầucậnchoHánVương,tiếpdanh thiếpcủaBình,đưaBìnhvàoyếtkiến.BọnBìnhbảyngườiđềuvào.HánVươngchoăn,nói:-Thôi,cứvềnhàtrọ.

Bìnhnói:-Thầncóviệcnênmớiđếnđây,điềuthầnsẽnóira,khôngthểquángàyhômnay.

HánVươngbènnóichuyệnvớiBìnhvàlấylàmthích.HánVươngnói:-ỞnướcSởngươilàmchứcquangì?

Bìnhnói:-Làmđôuý.TrongngàyhômđóHánVươngchoBình làmđôuý,đượcngồi cùng

một xe với vua, cai quản các tướng.Các tướng nhao nhao lên, nói: -ĐạivươngvừamớiđượcmộtthằnglínhđàongũcủanướcSở,khôngbiếtnóhaydở thếnào,màđãcùngngồingaymộtxevớinó, lạichonócaiquảnbọnchúngtalàbậcđànanhnó.

HánVương nghe vậy lại càng thân cận với Bình và cùngBình đi vềđôngđánhHạngVương.ĐếnBànhThành,HánVươngbịSởđánhbại,dẫn

quânvề,thuthậpbinhsĩtantácđếnHuỳnhDương,choBìnhlàmátướngởdướiquyềncủaHànVươngTín,đóngquânởQuảngVũ.BọnGiángHầuQuánAnhgièmphaTrầnBình,nói:-Bìnhtuyđẹptrainhưngcũngnhưhạtngọctrênmũthôi,bêntrongchưachắcđãcógì.ThầnnghenóiBìnhlúcởnhàthôngdâmvớichịdâu,thờnướcNguỵkhôngđượcngườitadungnạp,nênbỏtrốnsangSở,theoSởcũngkhônghợp,nênlạitrốnsangHán.Nayđạivươnglạichoylàmquancao,saicaiquảncáctướng.ThầnngheBìnhlấyvàngcáctướng,aiđưanhiềuvàngthìđượcđịavịtốt,aiđưaítthìphảiđịavịxấu.Bìnhlàhạngbầytôilậtlọng,làmloạn,xinđạivươngxét.

HánVươngnghi ngờBình, gọiNguỵVôTri đến trách,VôTri nói: -Điềuthầnnóilànóivềtàinăng,điềubệhạhỏilàhỏivềđứchạnh.NaynếucóngườiđứchạnhnhưVĩSinh(ngườitrungtínthờixưa),HiếuKỷ(ngườicó hiếu thời xưa), nhưng không dùng được việc gì trong việc quyết địnhthắngphụ,thìbệhạcóhơisứcnàodùngđếnlàmgì?Sở,Hánđangchốngnhau,thầntiếnkẻsĩcómưulạ,chỉnênxemmưukếcủaôngtathựccólợichoquốcgiahaykhôngmàthôi.Cònvềviệcthôngdâmvớichịdâuvàlấyvàngthìhơiđâumàngờvực!

HánVươngchogọiBìnhđến trách: -Tiênsinh thờnướcNguỵkhônghợp,bènquathờnướcSở,rồilạibỏSởmàđi,naylạicùnggiaoduvớita,ngườitínnghĩalạihaythaylòngđổidạnhưthếsao?

Bìnhnói: -Thần thờNguỵVương,NguỵVươngkhông thểdùngmưucủathần,chonênthầnbỏđithờHạngVương.HạngVươngkhôngbiếttinngười,nhữngngườiôngtayêudùngnếukhôngphảingườihọHạng,thìlàanhembênvợ,tuycókẻsĩkỳtàicũngkhôngthểdùngđược,chonênthầnbỏSở.ThầnngheHánVươngbiếtdùngngười,chonênvềtheođạivương.Thầnmìnhtrầnđếnđây,nếukhônglấyvàngthìkhôngcógìdùng,nếunhưmưukế của thần có cái gì có thểdùngđược, thì xinđại vươngdùng,nếukhôngdùngđượcthìsốvàngvẫncònởđấycả,thầnxingóilạinộpvàocủacông,xinđượctừchứcmàvề.

HánVươngbènxinlỗi,thưởngchonhiềucủa,phonglàmhộquântrunguýcaiquảntấtcảcáctướng,cáctướngkhôngdámnóinănggìnữa.

VềsauSởđánhgấp,cắtđứtđườngống,vâyquânHánVươngởthànhHuỳnhDương.QuânSởvâymãi,HánVương lo sợ,xincắtđất từHuỳnhDươngvềphíatâyđểgiảnghoà.HạngVươngkhôngnghe.HánVươngnóivớiTrầnBình:-Thiênhạrốiloạn,khinàothờiđịnh?

Bình nói: -HạngVương là người cung kính, yêu người, những kẻ sĩthanhliêm,khítiết,ưalễ,thườngtheoôngta.Nhưngvềviệcluậnbàncônglao,phongtước,cấpđất,thìôngtatiếckhôngmuốncho,nênkẻsĩcũngvìvậymàkhôngtheo.Nayđạivươngkhinhngười,ítđểýđếnlễ,nhữngkẻsĩ

thanh liêm, khí tiết không đến, nhưng đại vương có thể rộng rãi đối vớingườitavềmặtphongtướcvàcấpđất,chonênnhữngkẻsĩ,vôsĩ,hamlợiphầnnhiềutheoHán.Nếunhưbỏhaiđiềusởđoản, lấyhaiđiềusởtrườngcủa nhau thì bình định thiên hạ không khó gì.Vì đại vương tự thị, khinhngười,nênkhôngthểthuđượcnhữngkẻsĩthanhliêm,khítiết,nhưngcóthểgâyrối loạnởnướcSở.KìaHạngVươngchẳngquachỉcómấyngười tôingaythẳnglàbọnÁPhụ,ChungLyMuội,LongThư,ChuÂnmàthôi.Nếuđạivươngcóthểtungramấyvạncânvàng,làmkếphảngián,lygiánvuatôihọ,đểchoHạngVươngnghingờ.HạngVươngvốnlàngườiđanghi,haytinlờigièmphathìbêntrongthếnàohọcũngsẽgiếtnhau.Hánnhânđóđemquânđánh,thìchắcchắnpháđượcSở.

HánVươngcho làphải,bènđemrabốnvạncânvàngchoTrầnBình,mặctuỳýtiêudùng,khônghỏiđếnviệcphânphátthếnào.

SaukhiTrầnBìnhđãxuấtnhiềutiền,tungphảngiánvàoquânSở,phaotin rằng bọn Chung LyMuội làm tướng của Hạng Vương, tuy lập đượcnhiềucông,nhưng rốt cuộcvẫnkhôngđượccắtđấtphongvương, chonênmuốnhợplàmmộtvớiquânHánđểtiêudiệthọHạngmàchiađấtđainướcSở.QuảnhiênHạngVươngkhông tin bọnChungLyMuội.HạngVươngvốnđanghi,saisứđếnHán,HánVươngsailàmcỗtháilaođưalên.ThấysứcủaSở,HánVươngliềngiảvờkinhngạcnói:-TatưởnglàsứgiảcủaÁPhụ,hoárasứgiảcủaHạngVương!

Bènsaiđemcấtđi,sailấycơmrauđưachosứgiảnướcSở.SứgiảnướcSởvềbáolạivớiHạngVươngtấtcả.QuảnhiênHạngVươngrấtngờvựcÁPhụ.ÁPhụmuốnđánhgấpđểhạthànhHuỳnhDương,HạngVươngkhôngtin,khôngchịunghetheo.ÁPhụnghetinHạngVươngngờvựcmình,liềnnổigiậnnói:-Việcthiênhạđãxongxuôicảrồiđấy,quânvươnghãytựlàmlấy.Xinchotôimangnắmxươngtàntrởvề.

ÁPhụ trở về, chưa đếnBànhThành, ung phát ở lưngmà chết.Đangđêm,TrầnBìnhbènchohainghìnngườicongáiracửađôngthànhHuỳnhDương,quânSởđánhvàođấy.TrầnBìnhbèncùngHánVươngchạyracửathànhphíatây.RồivàoQuanTrungtậphọpbinhsĩbịtantrướcđây,lạikéovềhướngđông.

Nămsau,HoàiÂmHầupháđượcnướcTề,tựlậplàmTềVương,saisứgiảtâuvớiHánVương.HánVương.HánVươngtỉnhngộ,nênhậuđãisứgiảnướcTề,saiTrươngTửPhònglậpTínlàmTềVương.HánVươnglấylàngHộDũphongchoBình,dùngnhữngmưukếkỳlạcủaBình.CuốicùngdiệtđượcSở,BìnhthườnglàmchứchộquântrunguýđitheoHánVươngbìnhđịnhYênVươnglàTangĐồ(Năm-202,TangĐồphảnlạinhàHán.HánCaoTổđemquândẹp).

NămthứsáunhàHán(201trướccôngnguyên),cóngườidângthưnóiSởVươngHànTínlàmphản.CaoĐếhỏi.Cáctướngnói:-Hãymaumauđemquânchônsốngcáithằngnhãiấyđithôi!

CaoĐếimlặng.HỏiTrầnBình.Bìnhcốýtừtạnói:-Cáctướngnóithếnào?

Vuakểđầuđuôi,TrầnBìnhnói:-CóaibiếtconngườidângthưlênnóirằngTínlàmphảnkhông?

-Chưa.TrầnBìnhhỏi:-Tíncóbiếtđiềuđókhông?-Khôngbiết.Bìnhnói: -Vềmặt tinh nhuệ thì quân của bệ hạ có hơnquân củaSở

không?-Khôngthểhơn.Bìnhnói:-TrongcáctướngcầmquâncủabệhạcóaicóthểhơnHàn

Tínkhông?-Khôngaibằng.Bình nói: - Nay quân đã không tinh nhuệ bằng quân Sở, tướng cũng

khôngbằng,mà lạiđembinhđánh thì tức là thúcdụcnóphảiđánh.Thầntrộmnghĩđólànguychobệhạ.

Nhàvuanói:-Bâygiờlàmthếnào?Bìnhnói:-Thiêntửngàyxưađituầnthú(điđếncácnướcchưhầuxét

hỏichínhsựcủacácchưhầu),họpchưhầu.PhươngnamcóđầmVânMộng,họpchưhầuởđấtTrần.ĐấtTrầnlàgiápgiớiphíatâycủađấtSở.Tínnghethiêntửđichơihộihọpthường,thìthếnàocũngcholàvôsựvàrakhỏibờcõiđểnghênhtiếp.Bệhạnhânđóbắtlấy.Việcnàychỉcầnđếnsứccủamộtlựcsĩmàthôi.

CaoĐếcholàphải,bènsaisứgiảbáovớichưhầusẽhọpởTrần"TasẽđichơivềphươngnamđếnđầmVânMộng".Ngayliềnđó,vuacũngđi.ĐếnTrần,SởVươngHànTínquảnhiênrangoàicõiđónởdọcđường.CaoĐếđãphòngbịsẵnvõsĩ.ThấyHànTínđến,võsĩliềnbắttróingaylại,chởvàoxesau.Tínkêulên:-Thiênhạđãbìnhđịnhrồi,tabịnấulàđánglắm!

CaoĐếquaylạibảoHànTín:-Màyđừngcókêu,màylàmphảnđãrõrànhrànhrađấy!

VõsĩtróihaitayTín.HánVươnghọpchưhầuởTrần,bìnhđịnhtấtcảđấtSở.KhiquayvềđếnLạcDương,HánVươngthaTín,choTínlàmHoàiÂmHầuvàchẻphù(Khiphongtướcchoaithìviếtcôngtrạnglênmộttấmtregọilà"phù",sauđóchẻlàmhai,mộtnửanhàvuagiữ,mộtnửagiaochongườicôngthầnđểlấyđólàmbằng),địnhphongtướcchocáccôngthần.

Nhàvuabènchẻphù,phongchoBìnhđờiđờilàmHộDũHầu.Bìnhtừ

chốinói:-Đókhôngphảilàcôngcủathần.Nhàvuanói:-Tadùngmưukếcủatiênsinhnênchiếnthắngđượcquân

địch,thếkhôngphảicôngtiênsinhlàgì.Bìnhnói:-NếukhôngcóNguỵVôTrithìthầnlàmsaođượctiếncử?Vuanói:-Nhàngươicóthểgọilàngườikhôngquêngốcvậy.VuabènthưởngchoNguỵVôTrirấthậu.Nămsau,BìnhlàmhộquântrunguýtheoHánVươngđánhHànVương

TínlàmphảnởđấtĐại.ĐộtnhiênđếnBànhThànhbịquânHungNôvây,bảyngàykhôngđượcăn.CaoĐếbèndùngkếlạcủaTrầnBình,chongườiđisứđếnYênChi(HoànghậucủaHungNôgọilàYênChi,vuaHungNôgọilàThiềnVu)củaThiềnvu.Dođóđượcgiảivây.CaoĐếđượcra,kếnàybímậttrongđờikhôngaibiết.

CaoĐếđivềhướngnamquaKhúcNghịch,vualênthànhnhìnthấynhàcửa rất lớn,nói: -Huyệnnàyhùng tráng làmsao!Tađikhắp thiênhạchỉthấycóLạcDươngvànơinàythôi.

Vuaquaylạihỏingựsử:-SốhộkhẩuKhúcNghịchlàbaonhiêu?Ngự sử thưa: - Thời Tần có hơn ba vạn hộ, gần đây hay xảy ra việc

chiếntranh,nhiềungườitrốntránh,hiệnnaychỉcónămnghìnhộ.VuabènralệnhchongựsửđổiTrầnBìnhlàmKhúcNghịchHầu,cấp

cho tất cảhuyện,bỏđấtphongcũ làHộDũ.SauđóBình thường làmHộQuânTrungUýtheovuađánhTrầnHyvàKìnhBố,sáulầnbàykếlạtấtcả,liềnđượcphongthêmđấtsáulầntấtcả.NhữngkếlạcủaBìnhcólẽrấtbímật,trongđờikhôngainghenóilànhữngkếgì.

SaukhiđánhpháquâncủaKìnhBốvề,CaoĐếbịthương,đichậmrãiđếnTrườngAn.YênVươngLưQuán làmphản,vuasai tướngquốcPhànKhoáiđembinhđánh.Saukhiđi,cóngườigièmphaPhànKhoái.CaoĐếnổigiậnnói:-Khoáithấytamắcbệnhlạimongchotachết!

VuadùngmưucủaTrầnBình,gọiGiángHầuChuBộtnhậnchiếuchỉởbêngiường,nói:-TrầnBìnhphảimaumauđingựatrạmđưaChuBộtđếnlàmtướngthayPhànKhoái,khiBìnhvàotrongquândoanhthìphảilậptứcchémđầuPhànKhoái.

Haingườinhậnchiếuchỉ rồi ruổingựa trạmđi, chưađếnquândoanhgiữađườngbànvớinhau: -PhànKhoái làngườicũcủanhàvua, lậpđượcnhiềucông, lại lấyemgáiLữHậulàLữTu,đãthânlạisang,vuagiậndữnênmuốnchém,nhưngsợsausẽhốihận.Tachỉnênbỏtùrồiđưađếnchonhàvua,tuỳýnhàvuagiếtlấy.

Bìnhchưađếnquândoanh, lậpđàn, lấycờ tiết (câycờcáncong, treonhữngchùmlỏnggọilàmaotiết,làphùhiệumệnhlệnhnhàvua),gọiPhànKhoáiđến.PhànKhoáivângtheochiếu,Bìnhliềntrởmặtđốiđãi,bỏvàoxe

tù chở trạm đưa về Trường An, sai Giáng Hầu Chu Bột cầm quân thayKhoái,vàbìnhđịnhnhữnghuyệnlàmphảnởđấtYên.

3.TrongthờiLữHậuvàHánVănĐếBình đang đi, nghe tinCaoĐế chết.Bình sợLữTháiHậu vàLữTu

giận,bènphingựa trạmđi trước.Bìnhgặpsứgiảmangchiếu ra lệnhchoBìnhvàQuánAnhđóngbinhởHuỳnhDương.Bìnhnhậnchiếuchỉ,lậptứclạiphingựavềcungkhócrất thảmthiết,nhân tâu trìnhsựviệc trướcđámtang,LữTháiHậuthươnghạinói:-Ôngmệtnhọc,hãyranghỉđã!

Bìnhsợbịgièm,cốxinởchầuchựctrongcung,tháihậubènchoBìnhlàmlangtrunglệnh,nói:-Ônghãygiúpđỡ,dạydỗHiếuHuệ.

Vìvậy,vềsauviệcgièmphacủaLữTukhôngcókếtquả.PhànKhoáivề,đượcthavàphụctướcấp.

NămthứsáuđờiHiếuHuệ(189),tướngquốcTàoThamchết,AnQuốcHầulàVươngLăngđượcphonglàmhữuthừatướng,TrầnBìnhlàmtảthừathừatướng.VươngLăngvốnngườiđấtBái.Lúcđầu,Lănglàmmộtngườiquyềnhào tronghuyện,khicònhànvi,CaoTổcoiLăngnhưanh.Lăngítvănhoa,chuộngkhíphách,thíchnóithẳng.ĐếnkhiCaoTổnổidậyởBáivàođếnHàmDương,Lăngcũng tựmìnhhọpbèđảngmấynghìnngườiởNamDươngkhôngchịutheoBáiCông.

ĐếnkhiHánVươngquayvềđánhHạngTịch,bấygiờLăngmớiđembinhtheoHán.HạngVũbắtngườimẹcủaLăngđểởtrongquândoanh,sứgiảcủaLăngđến,HạngVũsaiđặtmẹLăngngồiquaymặtvềhướngđông(Ngàyxưangồiquaymặtvềhướngđônglàtônquí),muốnđểvờiLăng.KhimẹcủaLăngtiễnriêngsứgiả,bàkhócmànói:-Xinvìmụgiànày,nóivớiLănghãychămchỉthờHánVương.HánVươnglàbậctrưởnggiả,chớvìgiànàymàcóhailòng.Tôixinlấycáichếtđểtiễnsứgiả.

Rồiđâmkiếmmàchết.HạngVũgiận,nấumẹLăng.LăngvẫntheoHánVươngbìnhđịnhđượcthiênhạ.VìLăngchơithânvớiUngXỉ,UngXỉlàkẻthùcủaCaoĐế,vảlạiLănghồitrướckhôngcóchủýtheoCaoĐế,nênmãivềsaumớiđượcphonglàAnQuốcHầu.AnQuốcHầulàmhữuthừatướng,đượchainămthìHiếuHuệĐếchết.CaoHậumuốnlậphọLữlàmvương,hỏiVươngLăng.VươngLăngnói:-Khôngđược.

HỏiTrầnBình.TrầnBìnhnói:-Được.LữTháiHậugiậnLăng,choLănglàmtháiphócủavua(Chứctháiphó

tuycaonhưngkhôngcó thựcquyền),nhưngthựcra thìkhôngdùngLăng.Lănggiận,mượncớcáobệnhxintừchức,đóngcửakhôngvàotriều,đượcbảynămthìchết.

SaukhiLăngkhôngđược làm thừa tướng.LữTháiHậubènđổiBìnhlàmhữuthừatướng,choTịchDươngHầuThẩmTựCơlàmtảthừatướng.Tảthừatướngkhônglàmviệc,thườngloviệcởtrongcung(ÝnóiThẩmTựCơvàongủvớiLữHậu,nhưngvìviệcxấunênnóibóng).TựCơcũng là

ngườiđấtBái.KhiHánVươngbịhạiởBànhThànhthìSởbắttháithượnghoàngvàLữHậulàmcontin.TựCơlàmngườixánhânhầuhạLữHậu.Sauđó,theoHánVươngđánhpháHạngTịch,làmchứchầuđượcLữTháiHậuyêu.Đếnkhilàmthừatướngởtrongcung,trămquanmuốnquyếtđịnhviệcgìđềuphảidoy.VìtrướckiaTrầnBìnhđãbànmưuvớiCaoĐếbắtPhànKhoái,chonênLữTunhiềulầngièmphaTrầnBình:-TrầnBìnhlàmthừatướngkhônglocôngviệc,ngàyuốngrượungon,thíchchơigái.

TrầnBìnhnghenói,lạicànglàmquáhơntrước.LữTháiHậunghevậyriênglấylàmmừng,nóivớiTrầnBìnhtrướcmặtLữTu:-Tụcngữcócâu"Miệngđànbà,contrẻnóikhôngdùngđược".Chỉcầnôngvớitathôi,chớsợLữTugièmpha.

LữTháiHậulậpbọnhọLữlàmvương,TrầnBìnhgiảvờnghetheo.ĐếnkhiLữHậuchết,BìnhvàtháiuýlàChuBộtcùngbànmưu,cuốicùnggiếttấtcảbọnLữ,lậpHiếuVănhoàngđế.ĐóvốnlàmưucủaTrầnBình.ThẩmTựCơbịthảikhôngđượclàmthừatướng.

HiếuVănĐếđượclập,BìnhthấyrằngtháiuýBộtthânhànhđemquângiếthọLữ,lậpnhiềucôngnênmuốnnhườngđịavịtônquíchoBột,bèncáobệnh.HiếuVănĐếmớilênngôi,thấyBìnhcáoốmlấylàmlạhỏi,Bìnhnói:-TrongkhiCaoĐế,côngcủaBộtkhôngbằngcôngcủathần,nhưngđếnkhigiết bọn họLữ thì công của thần không bằngBột.Xin nhường chức hữuthừatướngchoBột.

Vìvậy,HiếuVănĐếbènchoGiángHầuChuBộtlàmhữuthừatướng,ngôithứnhất.Bìnhdờichứclàmtảthừatướng,ngôithứnhì.ChoBìnhmộtngàncânvàng,lạiphongthêmbangànhộ.Đượcítlâu,HiếuVănhoàngđếsaukhiđãquenviệcnước, triềuhộihỏihữuthừa tướng:-Trongthiênhạ,mộtnămxétxửngụchìnhbaonhiềungười?

Bộttạlỗi,nói:-Thầnkhôngbiết.Nhà vua hỏi: - Trong thiên hạ một năm tiền và thóc xuất nhập bao

nhiêu?Bộtlạitạlỗi,nói:-Thầnkhôngbiết!Bộtmồhôi raướtđẫmcả lưngvì thẹnkhôngbiết trả lờinhư thếnào.

VuabènhỏitảthừatướngBình.Bìnhnói:-Đãcóngườiloviệcấy.Vuahỏi:-Ailoviệcấy?Bìnhnói:-Bệhạnếuhỏivềviệcxửngụchình,thìhỏiquanđìnhuý,nếu

hỏivềtiềnvàthócthìhỏiquantrịtúcnộisử.Vuahỏi:-Nếuviệcgìcũngcóngườilothìôngcònphảiloviệcgì?Bìnhtạ lỗivànói:-Muôntâubệhạ!Bệhạkhôngkểthầntàihènsức

mọn,cho thần lạmgiữchức thừa tướng.Chứcvụ thừa tướng trên thìgiúp

thiêntửchỉnhlýâmdương,làmchobốnmùathuận,dướithìnuôivạnvậtđềuđượcthoảthích,bênngoàithìtrấnáp,vỗvềtứdi,chưhầubêntrongthìthânvớitrămhọ,làmchocácquankhanhvàđạiphuaicũngđảmnhiệmtốtchứcvụcủamình.

HiếuVănĐếkhenphải.Hữuthừatướngrấtthẹn,điratráchTrầnBình:-Saoôngkhôngbàytrướcchotôibiếtđểtôitrảlời!

TrầnBìnhcười:-Ôngởđịavịcủamìnhmàlạikhôngbiếtchứctráchcủamìnhsao?NếubệhạhỏisốngườiăntrộmăncướpởTrườngAnthìôngđịnhnóiliềusao?

Dođó,GiángHầutựbiếtmìnhkémxaBình.Saumộtthờigian,GiángHầucáobệnhxinmiễn,chuyênđểmộtmìnhTrầnBìnhlàmthừatướng.

NămthứhaiđờiHiếuVănĐế(178),thừatướngTrầnBìnhmất,hiệubụtlàHiếnHầu.ConlàMạitậptướclàmCungHầu,đượchainămthìmất.ConlàKhôitậptướclàmGiảnHầu,đượchaimươibanămthìmất.ConKhôilàHàtậptướclàmHầu,đượchaimươibanăm,Hàphạmtộicướpvợngườitabịchémvứtởchợ.Tướcbịxoábỏ.

Xưa,TrầnBìnhnói:-Tanhiềuâmmưu,đólàđiềuĐạoGia(đạoLão)cấm,hếtđời ta là thôi,đờisaukhôngthểhưngkhởiđượcnữa.Đólàvì tanhiềuâmbáo!SauđóngườichắtlàTrầnChưởngnhờbênhọngoạinhàvualàhọVệ(TrầnChưởnglàrểcủaVệThanhemtraicủaVệHoàngHậu,vợHán Vũ Đế), muốn nhờ họ Trần được phong lại, nhưng cuối cùng cũngkhôngđược.

4.LờibànTháiSửCôngnói:KhiTrầnthừatướngcònnhỏ,vốnhamhọcthuậtcủa

HoàngĐế,LãoTử.Trongkhichiathịtởtrênthớt,ôngtacũngđãcóchíkhílớn!LenlỏigiữanơiSở,Nguỵrốiloạn,cuốicùngvềvớiCaoĐế.Thườngđưakếlạ,cứunạnrốiren,trừđượccáilocủanướcnhà.ĐếnthờiLữHậu,làlúcbiếncốnhiềunhưngBìnhrốtcuộcvẫntựthoátnạn,yênđịnhđượctônmiếu,khichếtđượcdanhthơm,gọilàtướnghiền,hákhôngphảitrướcsautoànvẹnđósao?Nếukhôngphảilàbậccómưutríthìlàmsaolạiđượcnhưvậy?

[13]TÔNTỬ,NGÔKHỞIliệttruyện

1.TônTử2.TônTẫn3.NgôKhởi4.Lờibàn

1.TônTửTônTửtênlàVũ,ngườinướcTề,đemsáchbinhphápyếtkiếnvuaNgô

làHạpLư.HạpLưnói:-Tađãđọccảmườibathiêncủaôngrồi,nayôngthửápdụngbinhphápđiềukhiểnquânđộimộtcáchtiểuquimôcóđượckhông?

TônTửđáp:-Đượcạ.HạpLưnói:-Đemđànbàrathínghiệmcóđượckhông?TônTửđáp:-Đượcạ.Vuabènbằnglòngchogáiđẹptrongcungra,tấtcảmộttrămtámmươi

người.TônTửchiaralàmhaiđộilấyhaingườiquíphivuanuôngchiềulàmđộitrưởng,saitấtcảđềucầmgiáo.

TônTửralệnhnói:-Cácngươicóbiếtquảtim,tayphải,taytráivàlưngkhông?

Bọncongáinói:-Có.TônTửnói: -Khi tanói"đằngtrước" thìcácngươinhìnvàoquả tim,

nói"bêntrái"thìnhìntaytrái,nói"bênphải"thìnhìntayphải,"đằngsau"thìnhìnđằngsaulưng.

Bọnđànbàđềunói:-Dạ.Sau khi đã đưa ra kỷ luật, Tôn Tử bèn đặt phủ việt (những đồ nghi

trượngởtrongquânđội),banlệnhbalần,nhắcnhởnămlượt.Sauđóđánhtrốngralệnhnhìnvềbênphải.Bọncongáicườirộ.TônTửnói:-Kỷluậtkhôngrõràng,nhắcnhởhiệulệnhkhôngkỹcàng,đólàtộicủatướng.

Lạira lệnhvànhắclạibalầnnămlượt,rồiđánhtrốngralệnhnhìnvềbêntrái.Bọncongáilạicườirộ.TônTửnói:-Kỷluậtkhôngrõràng,nhắcnhởhiệulệnhkhôngkỹlưỡnglàtộicủatướng,nayđãhiểurõkỷluậtrồimàlạikhôngtheokỷluậtlàtộicủađộitrưởng.

Tôn Tửmuốn chém hai người đội trưởng. NgôVương đứng trên đàixem, thấyông ta sắpchémhaingười ái cơ,hoảng sợ,vộivàng sai sứgiảtruyền lệnh nói: - Quả nhân đã biết cách dùng binh của tướng quân rồi!Khôngcóhaiáicơấythìquảnhânănkhôngngon,xinđừngchém!

TônTửnói:-Thầnđãvângmệnhlệnhbệhạlàmtướng,tướngđãởtrongquânthìcókhikhôngtheolệnhvua.

Bènsaichémhaingườiđộitrưởngđểthịuy,đemngườikếtiếptheolàmđội trưởng.Sauđó lại đánh trống chỉ huy.Bọn congái nhìnbên trái, bênphải,trước,sau,quì,đứngdậyđềunghiêmchỉnhđúngđắn,khôngaidámhohe.TônTửsaisứgiảbáovớinhàvua:-Binhđãchỉnhtề,bệhạcóthểxuốngxem.Bệhạcó thểdùngnó thếnàocũngđược,dùcósainónhảyvào lửa,nướccũngđược.

NgôVương nói: - Tướng quân ra quán trọmà nghỉ, quả nhân khôngmuốnxuốngxem.

TônTửnói:-ĐạiVươngthíchnóisuông,màkhôngthểdùngtrongviệcthực.

Dođó,HạpLưbiếtTônTửcótàidùngbinhvàchoTônTửlàmtướng.Phía tây quânNgô phá nước Sởmạnh, đi vào đất Sinh, phía bắc uy hiếpnướcTề,nướcTấnnổitiếngởchưhầu,TônTửcócôngởđấy.

2.TônTẫnSaukhiTônVũmấtđượchơnmộttrămnăm,cóTônTẫn.TẫnsinhởgiữađấtAvàđấtQuyến.TẫnlàconcháucủaTônTử.Tôn

TẫnxưacùngBàngQuyênhọcbinhpháp.Sauđó,BàngQuyên làmquannướcNguỵ,được làmtướngquâncủaHuệVương,nhưngvẫn tựchorằngmìnhkhông tàigiỏibằngTônTẫn, chonênngầmsaingườimờiTônTẫnđến.KhiTẫnđến,BàngQuyênsợvàghétTẫnhơnmình,bènmượnphápluậtmàtrịtộichặthaichânvàchàmvàomặtđểchoôngtagiấumìnhkhôngxuấtđầulộdiện.SứgiảnướcTềđếnđấtLương,TônTẫnmangthânđãbịhìnhphạtléngặp,thuyếtphụcsứgiả.SứgiảnướcTềcholàkỳlạmangtrộmlênxecùngvềnướcTề.TướngnướcTềlàĐiềnKỵphụctài,đốiđãinhưlàkhách.

Kỵnhiều lầnđuangựađánhcuộcnhiều tiềnvớicáccông tửnướcTề.TônTẫnthấychânngựakhônghơnnhaulắm,ngựacóbathứgiỏi,vừavàkém.Dođó,TônTẫnnóivớiĐiềnKỵ:-Ngàicứđặtcọcthậtnhiềutiềnđi,tôicóthểlàmchongàithắng.

ĐiềnKỵtintheo,đặtcọcvớicáccôngtửnghìnvàng.Đếnkhiratrườngđua,TônTửnói:-Nayngàilấyconngựakémcủangàithivớingựagiỏicủahọ,lấyconngựagiỏicủangàithivớiconngựavừacủahọ,lấyconngựavừacủangàithivớiconngựakémcủahọ.

Saukhiđãđuangựabalần,ĐiềnKỵthuamột,màthắnghai,cuốicùngđượcnghìnvàng.Vìvậy,KỵtiếnTônTửvớiUyVương.UyVươnghỏivềbinhpháp,rồitônlàmbậcthầy.

Sau đó,Nguỵ đánh Triệu, Triệu bị nguy cấp, cầu cứu với Tề. TềUyVươngmuốnphongTônTẫnlàmtướng.Tẫntừtạnói:-Ngườiđãbịhìnhphạtkhôngthểlàmtướng.

VuabènchoĐiềnKỵlàmtướng,TônTẫnlàmquânsưchởởtrongxekín, ngồibànmưukế.ĐiềnKỵmuốnđemquânđếnTriệu,TônTửnói: -Muốngỡmốirốirenthìphảilàmtừtừkhôngđượccăngthẳng,muốncứunhữngngườiđangđánhnhauthìkhôngnênxôngvàođánhgiùm,tránhchỗthực,đánhvàochỗhư,hìnhthếchốngnhau,thìtứckhắcgỡđượcthôi.NayquânLương(NguỵcũngcótêngọilàLương),vàquânTriệuđánhnhau,ởngoàibinhkhínhẹvàquânlínhtinhnhuệkiệtsức,ởtrongngườigiàngườiyếumỏimệt.ChibằngngàicứđemquânđinhanhvềĐạiLương,cắtđứtđườnggiaothông,đánhvàonơitrốngcủaNguỵ,thìNguỵnhấtđịnhphảibỏTriệuđể tựcứu lấymình.Như thế làđánhmộtnơimàgiảivâychonướcTriệu,lạiđồngthờilàmchoquânNguỵkiệtquệ.

ĐiềnKỵnghetheo.QuảnhiênquânNguỵrờibỏHàmĐan(KinhđôcủaTriệu),đánhnhauvớiquânTềởQuếLăng.ĐiềnKỵphátanquânLương.

Mườibanămsau(353),NguỵvàTriệuđánhHàn,HàncáocấpvớiTề.Tề saiĐiềnKỵ làm tướng quân đi thẳng đếnĐạiLương.TướngNguỵ làBàngNguyênnghevậyrờibỏHànquayvề,bâygiờquânTềđãđikhỏibiêngiớivềphíatây.TônTửnóivớiĐiềnKỵ:-QuâncủaTamTấn(TamTấnlàtênchungđểchỉHàn,Triệu,Nguỵ,ởđâycốtchỉNguỵ),vốnhung tợnvàkhinhquânTề,quânTềmangtiếngkhiếpnhược.Ngườithiệnchiếnthìnhâncái thếcủamìnhmà lợidụng (ýnóigiảbộkhiếpnhượcđểnhửchoquânNguỵđuổitheo).Theobinhpháp,nếuchạyđitìmlợimộtngàytrămdặmthìviên thượng tướng sẽquè, nếu chạy theo lợimộtngàynămmươidặm thìquânsĩchỉđếnmộtnửa.NgàihãysaiquânTềvàođấtNguỵlàmmườivạncáibếp,ngàyhômsaulàmnămvạncái, lạingàyhômsaunữalàmbavạncái.

BàngQuyênđiđượcbangàycảmừng,nói:-TavốnbiếtquânTềnhátgan,mớivàođấttabangàymàquânsĩbỏtrốnđãquánửa.

BàngQuyênbènrờibỏbộbinhmangkhinhbinh,cùng lính tinhnhuệmộtngàyđigấpđôiđườngđểđuổitheo.

TônTửtrùtínhhọđiđếnđêmthìtớiMãLăng.ĐườngMãLănghẹp,haibênhiểmtrở,cóthểphụcbinhbènsaichặtcâytobôitrắngvàviết:"BàngQuyênchếtdướicâynày".LạisaimộtvạnquânTềgiỏibắntênnấpởbênđường,hẹn,"Banđêmthấylửađốtlênthìđềubắntênra".

BàngQuyênquảnhiênđêmấyđếndướigốccâybịđẽo,thấycóchữviếttrêngỗbôitrắngbènsaixoigỗlấylửathắpđuốc.Đọchàngchữchưaxong,thìmộtvạnnỏcủaquânTềđềubắnra,quânNguỵtrốnchạytánloạn.BàngQuyêntựbiếtmìnhtrícùng,binhbại,bèntựđâmcổchết,nói:-Thếlà talàmcáithằngấynổidanh.

QuânTềthừathắngphátantấtcảquânNguỵ,bắtNguỵtháitửlàThânđemvề.Dođó,TônTẫnnổidanhởthiênhạ,đờitruyềnbinhphápcủaôngta.

3.NgôKhởiNgôKhởilàngườinướcVệ,thíchdùngbinh.KhởithườnghọcvớiTăng

Tử,thờvuaLỗ.NgườiTềđánhnướcLỗ,nướcLỗmuốndùngNgôKhởilàmtướngnhưngvìNgôKhởilấycongáiTềlàmvợnênngườiLỗngờvực.NgôKhởimuốnlậpcôngdanh,bèngiếtvợđểtỏrằngmìnhkhôngliênhệgìvớiTề.VềsaunướcLỗchoNgôKhởilàmtướng,cầmquânđánhtanquânTề.CóngườinướcLỗghétNgôKhởinói:-Khởilàngườitínhnghikỵvàtànnhẫn.Lúccònnhỏ,nhàcửaôngtacóhàngngànlạngvàng,điduthuyếttìmcôngdanhkhôngđược,Khởibènpháhếtcủanhà.Ngườilàngxómchêcười.NgôKhởigiếthơnbamươingườichêcườimình,rồiđi rangoài thànhvềphíađông,từbiệtmẹ,cắnvàocánhtaymàthề"Khởinàykhônglàmkhanh,tướngthìnhấtđịnhkhôngquaylạinướcVệnữa".KhởibènđihọcvớiTăngTử.Đượcít lâu,mẹKhởichết,Khởicũngkhôngvề.TăngTửkhinhbỉvàtuyệtgiaovớiKhởi.KhởibènđếnnướcLỗ,họcbinhphápđểthờvuaLỗ,vuaLỗnghingờ.Khởigiếtvợđểlàmtướng.Lỗlànướcnhỏ,lạimangdanhchiếnthắng,thìchưhầusẽmưuđánhLỗmất.Vảlại,nướcLỗvànướcVệlàhainướcanhem,nayvuadùngKhởithìtứclàbỏnướcVệ.

VuaLỗnghingờ,từtạNgôKhởikhôngtindùng.NgôKhởinghetinNguỵVănHầuhiền,muốntheo.VănHầuhỏiLýKhắc:-NgôKhởilàngườinhưthếnào?LýKhắcđáp:-Khởithamlamvàhiếusắc,nhưngvềmặtdùngbinhthì

TưMãNhượngThư(XemTưMãNhượngThưliệttruyện)cũngkhôngthểhơnđược.

VìvậyNguỵVănHầuchoKhởilàmtướng,đánhTần,lấynămthành.KhiKhởilàmtướngthìcùngănmặcnhưngườilínhbậcthấpnhất,lúc

ngủkhông trải chiếu,đikhôngngồixe, thânhànhmang lương thực, cùngchiakhónhọcvớiquânsĩ.Cóngườilínhmắcbệnh,Khởihútmủchoanhta.Mẹngườilínhnghevậykhóc.Cóngườihỏi:-Conbàlàlính,thếmàtướngquânthânhànhhútmủcho,bàcònkhócgìnữa?

Bàmẹnói:-Khôngphải thế.NămxưaNgôCônghútmủchochanó,chanóchiếnđấukhôngđượcbaolâurồibịđịchgiết.NayNgôCônglạihútmủchocontôi,khôngbiếtlúcnàohaynơinàonósẽchết.Vìvậychonênkhóc.

VănHầu choNgôKhởi giỏi dùng binh, thanh liêm, công bình, đượclòngquânsĩ,nênchoKhởilàmquanthúTâyHà,đểchốnglạiquâncácnướcTầnvàHàn.

SaukhiNguỵVănHầumất,KhởithờconVănHầulàVũHầu.VũHầuthảthuyềnxuôidòngsôngTâyHà,ởgiữadòngsông,quaynhìnnóivớiNgôKhởi:-Đẹpthay!Núisônghiểmtrở!QuảlàcủaquícủanướcNguỵ!

Khởi thưa: -Giữ nước cốt ở đức chứ không ở chỗ đất đai hiểm yếu.Ngàyxưa,TamMiêubên trái làhồĐộngĐình,bênphải làhồBànhLãi,nhưngvìkhôngtraudồiđứcnghĩa,nênbịvuaVũdiệt.ĐôthànhvuaKiệtnhàHạ,bêntráilàHoàngHà,bênphảilàTháiSơn,HọaSơn,núiYKhuyếtởphíanam,núiDươngTrườngởphíabắc,nhưngchínhvìsựbấtnhânnênbịvuaThangdiệt.NướccủavuaTrụnhàÂn,bêntráilànúiMạnhMôn,bênphải lànúiTháiHàng,núiThườngSơnởphíabắc,sôngĐạiHàchạydọcphíanam,nhưngvìchínhsựkhôngcóđứcchonênbịVũVươngdiệt.Dođómàxem,thìgiữnướcởđứcchứkhôngởchỗhiểm.Nếunhàvuakhônglotuđức,thìngườitrongthuyềnđềulànướcđịchvậy.

VũHầunói:-Phải!LiềnphongNgôKhởilàmTâyHàthú,rấtnổitiếng.Nguỵđặttểtướng,choĐiềnVănlàmtểtướng.NgôKhởikhôngbằng

lòng,bảoĐiềnVăn:-Tôimuốnsosánhcônglaovớiôngcóđượckhông?ĐiềnVănnói:-Được.NgôKhởinói:-Làmtướngbaquânkhiếnsĩtốtvuilòngchết,nướcđịch

khôngdámdòmngó,ôngcóbằngKhởikhông?ĐiềnVănđáp:-Tôikhôngbằngông.NgôKhởinói:-Coitrămquan,thânvớivạndân,làmchokhotàngđầy

đủ,ôngcóbằngKhởikhông?ĐiềnVănnói:-Tôikhôngbằngông.NgôKhởinói:-GiữTâyHàmàquânTầnkhôngdámxâmphạmởphía

đông,Hàn,Nguỵtheo,ôngcóbằngKhởikhông?ĐiềnVănnói:-Tôikhôngbằngông.NgôKhởinói:-Cảbaviệcnày,ôngđềuthuatôimàđịavịônglạiởtrên

tôilàtạilàmsao?ĐiềnVănnói:-Khivuacònnhỏ,nướcrốiren,cácquanđạithầnchưa

thân,trămhọkhôngtin,tronglúcấythìgiaonướcchoônghaychotôi?(ýĐiềnVănnóimìnhtàinăngkhôngbằngNgôKhởinhưngcóđạođứcđượcmọingườitincậy.)

Khởiimlặngmộthồilâurồinói:-Giaochoông.ĐiềnVănnói:-Vìthếchonênđịavịtôiởtrênôngđấy!NgôKhởimớitựbiếtmìnhkhôngbằngĐiềnVăn.SaukhiĐiềnVănchết,CôngThúclàmtểtướng,lấyNguỵcôngchúa,

muốnhạiNgôKhởi.Ngườiđầytớcủacôngchúanói:-LàmchoNgôKhởiđithìdễthôi!

CôngThúchỏi:-Làmthếnào?Ngườikianói: -NgôKhởi làngườikhí tiết, liêmkhiết lại thíchdanh.

NgàihãynóivớiVũHầutrước"NgôKhởilàngườihiềnmànướcNguỵnhỏ,

lạiởsátbiêngiớinướcTầnmạnh, thần trộmlo rằngKhởikhôngcóbụngmuốnởlại".Nhưthế, thếnàoVũHầucũnghỏi,"Làmsaobâygiờ?"NgàinhânthếnóivớiVũHầu"HãygãcôngchúachoKhởiđểxemthử,nếubụngKhởimuốnởlạithìKhởisẽnhận,nếukhôngthìôngtanhấtđịnhsẽtừchối.Dođó,màđoánđược".NgàinhânmờiNgôKhởicùngvềnhà,khiếncôngchúagiậnmắngngài,NgôKhởiđã thấycôngchúakhinhngài thì thếnàocũngtừchối.

Quảnhiên,NgôKhởithấycôngchúakhinhNguỵtểtướngnêntừchốiNguỵVũHầu.NguỵVũHầunghivàkhông tinKhởi.NgôKhởi sợbị tộinênbỏđi,liềnsangSở.

VuaSởlàĐiệuVươngvốnnghetiếngNgôKhởihiền,nênKhởiđếnSởliềnđượclàmtểtướng.Khởinêurõphápluật,lệnhrathìthihànhbỏnhữngchứcquankhôngcầnthiết,bỏkhôngchucấpchonhữngngườihọnhàvuađãxanhiềuđời,đểhậuđãinuôidưỡngnhữngngườichiếnđấu,cốtlàmchoquânmạnh,phátannhữngbọnchỉđinóisuôngvềviệc"họptung"hay"liênhoành".Kết quảphía nambình địnhBáchViệt, phía bắc lấy đấtTrần, đấtThái,cựtuyệtTamTấn,phíatâyđánhTần.

ChưhầuloSởmạnh,nhữngngườiquítộcnướcSởngàytrướcđềumuốnhạiNgôKhởi.ĐếnkhiĐiệuVươngmất,cácđạithần,tônthấtlàmloạnđánhNgôKhởi.NgôKhởichạyđếnnấpbênthâyvua.NhữngngườinổiloạnbắnvàđâmchếtNgôKhởi,nhưngcũngbắnphải thi thểĐiệuVương.SaukhiĐiệuVươngđược chôn cất, thái tử được lậpbèn sai lệnhdoãngiết tất cảnhữngngườibắnNgôKhởi.HơnbảymươingườivìmắcvàotộibắnKhởimàbịgiếtcảhọ.

4.LờibànTháiSửCôngnói:Thếtụckhikhentàinăngquânsựđềunóiđếnmười

bathiêncủaTônTử.SáchbinhphápcủaNgôKhỏithếgiannhiềungườicó,nên tôi không bàn, chỉ bàn những sự việc các ông ấy làm. Tục ngữ nói"Người làm được chưa chắc đã nói được, người nói được chưa chắc làmđược".TônTẫntrùtínhđốiphóvớiBàngQuyênthậtrõràng,thếnhưngvẫnkhôngthểsớmtựlocứumìnhkhỏibịhìnhphạt.NgôKhởibànvớiVũHầurằnghìnhthếkhôngquantrọngbằngđức,nhưngkhithihànhởSở,thìlạivìkhắcbạc,ítânđức,màbỏthânmình.Thươngthay!

[14]TruyệnLÃOTỬ

LãoTử,ngườilàngKhúcNhàn,HưngLệ,huyệnKhổ,nướcSở,họLý,tênNhĩ,têntựlàBáDương,tênthuỵlàĐam.ÔnglàmquansửgiữnhàchứasáchcủanhàChu.KhổngTửđếnChu,muốnhỏiLãoTửvềlễ,LãoTửnói:-Nhữngngườiôngnóiđều tanxươngnát thịtcảrồi,chỉcòn lờinóicủahọthôi(KhổngTửchủtrươngtheolễnghicủacácvuađờitrước.LãoTửbáclại ý kiến đó).Vả lại, người quân tử gặp thời thì xe ngựa nghênh ngang,khônggặp thời thì như cỏbồngxoay chuyển.Tôi nghenói: "Người buôngiỏi thì biết giấu củabáu, khiếnngười ta thấydườngnhưkhông cóhàng,ngườiquântửcóđứctốtthìdiệnmạodườngnhưngusi"(Haicâunàyđềutrong Đạo Đức Kinh). Ông nên bỏ cái khí kiêu ngạo cùng cái lòng hammuốn nhiều, cái vẻ hăm hở cùng cái chí tham lam đi. Những cái ấy đềukhôngcóíchgìchoông.Tôichỉbảoôngcóthếthôi.

Khổngtửrađi,bảohọctrò:-Conchim,tabiếtnóbiếtbay,concátabiếtnóbiếtlội,conthú,tabiếtnóbiếtchạy.Đốivớiloàichạy,thìtacóthểdùnglướiđểsăn,đốivớiloàilộithìtacóthểdùngcâuđểbắt,đốivớiloàibaythìta có thể dùng tên bắn, đến như con rồng cưỡi mây cưỡi gió lên trời, takhôngsaobiếtđược.HômnaygặpLãoTử,ôngtacólẽlàconrồngchăng?

LãoTửtraudồiđạođức,học thuyếtcủaôngcốtởchỗgiấumình,kíntiếng.ÔngởnhàChuđã lâu, thấynhàChu suybènbỏđi.Đếncửaquan,quancoi cửa làDoãnHỷnói: -Ôngsắpđi ẩn rồi,hãygắngvì tamà làmsách.

RồiLãoTửbènlàmsách,gồmhaithiên:thượng,hạ,nóivềýnghĩacủa"đạo"và"đức"hơnnămnghìnchữ.Đoạnrađi,khôngaibiếtsốngchếtnhưthếnào.

Cóngườinói:-LãoLaiTửcũnglàngườinướcSở,làmmườilămthiênsáchnóivềcôngdụngcủaĐạogia.ÔngtacũngsốngmộtthờivớiKhổngTử.ĐạikháiLãoTửsốnghơnmộttrămsáumươituổi,cóngườinóiônghơnhaitrămtuổi,vìôngtuđạođểkéodàituổithọ.

SaukhiKhổngTửmất129năm,sửkýchéptháitửnhàChutênlàĐàm,yếtkiếnTầnHiếnCông,cónói:-LúctrướcTầnhợpvớiChu,rồilạitách,tách trăm năm rồi lại hợp, hợp bảymươi năm rồi đấng bá vương sẽ xuấthiện.

Có người bảo Đam tức là Lão Tử, có người bảo là không phải. Đờikhôngbiếtlàainóiphải,ainóikhôngphải(TácgiảđưaracảbathuyếtvềLão Tử: Lý Nhĩ, Lão Lai Tử, Đam, không khẳng định thuyết nào. Ôngthườngthậntrọngnhưvậykhigặpnhữngviệcnghingờ,tỏrõcóócnghiêm

túccủasửgia).LãoTửlàngườiquântửđiởẩn.ConcủaLãoTửtênlàTônglàmtướng

nướcNguỵđượcphongởđấtĐoạnCan.ConcủaTônglàChú,concủaChúlàCung,chútcủaCunglàHà,HàlàmquanthờiHánVănĐế,concủaHàlàGiảilàmtháiphócủaGiaoTâyVươngtênlàNgang,nhânđấycưtrúởTề.NgườiđờitheothuyếtcủaLãoTửthìbàibácNhohọc,theoNhohọclạibàibác thuyết của Lão Tử. Phải chăng câu: "Đạo khác nhau không giúp chonhau" là nghĩa như vậy? LýNhĩ chủ trương "vô vi"mà dân tự cảm hoá,"thanh tĩnh" mà dân tự quay về đường phải [Chủ trương của Lão Tử là"thanhtĩnh"-(giữtâmhồnđượctronglặng),"vôvi"(khôngbịnhữnghammuốnlôicuốn)].

[15]TruyệnTRANGTỬ

TrangTử,ngườihuyệnMôngtênlàChu.ChucólầnlàmlạiởthànhTấtViên thuộc huyệnMông, đồng thời với Lương Huệ Vương và Tề TuyênVương(tứclàđồngthờivớiMạnhTử,nhưngcóđiềurấtlạ,làhaingườinàytrongtácphẩmkhônghềnhắcđếnnhaumộtlời).

Họcthuyếtcủaôngkhôngcóviệcgìlàkhôngxétđến,nhưnggốclàtheothuyếtcủaLãoTử.Ônglàmsáchcóhơnmườivạnchữ,đạiđểđềutheolốingụngôn.Ônglàmnhữngthiên"NgưPhủ","ĐạoChích","KhưKíp",đểchêcườiKhổngTửvàlàmsángtỏhọcthuyếtcủaLãoTử.Nhữngthiên"ỔiHỹHư","CanhTangTử"đềulàlờibịađặt,chẳngcóviệcthực,nhưngôngkhéoghépcácđoạnsách,táchratừnglờiđểnêusựviệc,xétrànhmạchsựtình,nhằmcôngkíchđạoNho,đạoMặc,dầucónhữngbậctúchọccũngkhôngtàinàobiệnbạchđược.Lờicủaôngmonglung,phóngtúng,đểthoảýmình,chonêntừbậcvươngcông,đạinhântrởxuốngđềukhôngaibiếtquýtrọngtàinăngcủaông.UyVươngnướcSởngheTrangChulàngườihiền,saisứmanghậulễđónôngđểchoônglàmtểtướng,TrangChucườibảosứgiảnướcSở:-Nghìnvànglà lợi to,khanhtướnglàngôiquýđấy.Nhưngôngkhôngthấyconbòlúctếgiaohaysao?Nóđượcănmấynăm,đượcmặcđồvócthêuđểđưavàonhàtháimiếu.Lúcbấygiờ,muốnlàmconlợnnhỏcóđượckhông?Ôngđingaycho,đừnglàmbẩnđếnta.Tachỉchơiđùatrongnơingòivũngđểtựvui,khôngđểchokẻcónướctróibuộc,trọnđờikhôngralàmquanđểthoảchíta.

[16]THÂNBẤTHẠI,HÀNPHIliệttruyện

1.ThânBấtHại2.HànPhi3."ThuyếtNan"củaHànPhi4.CáichếtHànPhi5.Lờibàn

1.ThânBấtHạiThânBấtHạilàngườiđấtKinh,vốnlàmộtviênquannhỏởnướcTrịnh,

nhờcóhọc thuậtnên thành thâncậnvớiHànChiêuHầu,ChiêuHầudùngThânBấtHạilàmtướngquốc.ThânBấtHạibêntronglosửađổichínhsự,lễgiáo,bênngoàilođốiphóvớichưhầu.Suốttrongmườilămnăm,chođếnkhiThânTửmất,nướcđượcbìnhyên,binhmạnh,khôngnướcnàoxâmlấnnướcHàn.

HọcthuyếtcủaThânTửgốcởHoàngĐế,LãoTử,nhưnglấyviệc"hìnhdanh" (một chi nhánh của phái Pháp gia) làm chủ. Thân Bất Hại có viếtquyểnsáchgồmhaithiêngọilàThânTử.

2.HànPhiHànPhi làcôngtửnướcHàn, thíchcáihọc"hìnhdanh","phápthuật".

Gốc của học thuyết này là ởHoàngĐế,LãoTử. Phi là người nói ngọng,khôngthểbiệnluậnnhưnggiỏivềmặtviếtsách.HànPhivàLýTưđềuhọcvớiTuấnKhanh.Tư tựchomìnhkémPhi.Phi thấynướcHànbịsuyyếu,mấylầnviếtthưdânglêncanvuaHàn,nhưngvuaHànkhôngdùng.HànPhighét những người trị nước không trau dồi làm cho pháp chế sáng rõ,màmuốndùngcáithếcủamìnhđểchếngựbầytôi,khôngloviệclàmchonướcgiàu,binhmạnhbằngcách tìmngườixứngđáng,dùngngườihiền, trái lạidùngnhữngbọnthamnhũng,dâmloạn,sâumọt,đặtchúngởđịavịcaohơnnhữngngườicócônglaovàcóthựctài.PhichorằngbọnnhàNhodùnglờivăn làm rối loạn luật pháp, bọnduhiệpdùngvõ lựcphạmđếnđiềungăncấm,gặplúcyênổnthìnhàvuadùngbọnhamdanh,gặplúcnguycấpthìlạidùngkẻsĩmanggiáptrụ.

Nhưthếthànhrangàynayngườinhàvuanuôilạikhôngphảilànhữngngườinhàvuacầndùng,nhữngngườinhàvuacầndùngđềulạikhôngphảinhữngngườinhàvuanuôi.Phi thươngxótnhữngngười thanh liêm,chínhtrựckhôngđượcbọntôigiantàdungtha,nhìnnhữngsựbiếnđổitồnvongcủacácnướcngàyxưa,viết"CôPhẫn"(sựphẩnnộcủaconngườicôđộc),"NgũĐố" (nămthứsâumọt). "NộiNgoạiTrữThuyết" (sưu tậpnhững lờibànvềviệctrongvàviệcngoài),"ThuyếtLâm"(rừngtruyện),"ThuyếtNan"(cáikhótrongviệcduthuyết),tấtcảhơnmườivạnchữ.

HànPhibiếtcáikhótrongviệcduthuyếtnênviếtchương"ThuyếtNan"rấtđầyđủ.CuốicùngPhichếtởTần,khôngthểthoátnạn.

3."ThuyếtNan"củaHànPhi"ThuyếtNan"nói:Cáikhó trongviệcdu thuyếtkhôngphải làởchỗbiếtnhữngđiềucần

phảiđưaranói.Nócũngkhôngphảiởchỗmìnhkhôngbiếtbiệnluận.Cũngkhông phải ở chỗ không trình bày được rõ ràng ý nghĩ của mình. Cũngkhông phải ở chỗ không dám nói ngang nói dọc cho hết cái ý củamình.Phàmcáikhótrongviệcduthuyếtchínhlàởchỗlàmthếnàobiếtđượccáitimcủaconngườimìnhmuốnthuyếtphụcđểdùngcáithuyếtcủamìnhmàđốiphó.

Nếuconngườimìnhmuốnduthuyếtchỉnghĩđếncáidanhchocao,màmìnhlạiđemcáilợilớnrathuyếtvớihọ,thìhọsẽchomìnhlàbọnhènhạ,vàđốixửnhưvớibọntitiện.Thếlàthếnàohọcũngvấtbỏtathậtxa.Nếuconngườimìnhmuốndu thuyếtchỉnghĩđếncái lợicho lớn,màmình lạiđemcáidanhcaorathuyếtvớihọthìhọsẽchotakhôngchúýgìđếnthếsự,nóichuyệnviễnvông,vàthếnàohọcũngkhôngdùng.Nếuconngườimìnhmuốnduthuyếttrongbụngnghĩđếncáilợicholớnnhưngbênngoàilàmravẻmuốn cái danh cho cao,mà ta đem chuyện danh cao ra thuyêt thì bênngoàihọlàmravẻdungnạpcáithânta,nhưngthựcrathìbỏrơita.Nhưngnếutađemchuyệnlợilớnranóivớihọ,thìtrongbụnghọdùnglờinóicủata,nhưngbênngoàihọsẽvấtbỏcáithâncủata(Trởlên,nóiđếnnhữngcáikhótrongviệcduthuyết,cáikhóchínhlàlàmthếnàođểdòchođượcýcủanhàvua).Đólànhữngđiềukhôngbiếtkhôngđược.

Phàmviệclàmmàthànhlàdochỗbímật,lờinóimàthấtbạilàdochỗbịtiếtlộ.Bảnthânmìnhchưachắcđãtiếtlộra,nhưngchỉcầnnóiđếncáimàngườitadấuthìđãnguyđếnthânrồi.Nhàvuacóđiềusaimàngườiduthuyếtlạiđúngnhữnglờisángtỏ,dùngcáinghĩalýhayđểsuyluậnrasailầmcủanhàvuathìnguyđếnthân.

Nếutachưađượcânhuệnhàvuatướiđếnmàlạiđemhếtnhữngđiềutabiếtranóithìhoặclàcáithuyếtcủatasẽđượcdùngđemđếnkếtquả,nhưngtachẳngđượcơnđức,hoặclàcái thuyếtkhôngđượcdùngxảyrathấtbại,thếlàtabịnghingờ.Nhưthếthìnguyđếnthân.

Phàmnhàvuađượccáikếcủata,nhưngmuốnxemđólàcônglaocủamình,màngườiduthuyếtlạimuốncùngbiết,thếthìnguyđếnthân.Nếunhàvuarõràngmuốnlàmmộtviệcgìvàchođólàcônglaocủamìnhmàkẻduthuyếtlạicùngbiếtđiềuđóthìnguyđếnthân(XemthídụcủaQuanKỳTưởdưới).Nếumìnhcưỡngépnhàvuabắtlàmnhữngđiềunhàvuaquyếtkhônglàm,bácbỏnhữngđiềunhàvuaquyếtkhôngbỏ,thìnguyđếnthân.(Nóiđếnnhữngcáinguytrongviệcduthuyết.)

Chonênnói:Nếutađemnhữngngườitônquítrongtriềuranóivớinhà

vua,thìnhàvuasẽcholàtalygián,nếutađemnhữngngườithấphènranóivớinhàvua,thìnhàvuasẽchotamuốnbánquyền.Tabànđếncáinhàvuathích,thìnhàvuasẽcholàtanịnhhót,tabànđếncáivuaghét,thìnàhvuasẽchotathămdònhàvua.

Nếutanóitómtắt,ítlời,thìnhàvuasẽchotakhôngcókiếnthứcgìvàkhinhta.Nếutanóimênhmông,lờilẽphuphiếm,thìnhàvuasẽthấylàquánhiềuvàchán.Nếutacứtrìnhbàysựviệctheoýmuốnnhàvua,thìnhàvuasẽbảota"nhútnhátkhôngdámnóihếtsựlý".Nếutasuynghĩsựviệcvànóirộng,thìnhàvuasẽbảota"thôlỗvàngạomạn".

Tất cảnhữngđiềukhónày trongviệcdu thuyếtkhông thểkhôngbiếtđến.

Phàmviệcthuyếtphụclàcốtởchỗbiếttôđiểmchocáimànhàvuaquýtrọng,từbỏcáimànhàvuaghét.Hễnhàvuatựchocáikếmìnhlàsai,thìtachớnêuchỗnósailầmmàbắtbẻđếncùng.

Nếunhàvuatựchomìnhdũngmãnhởchỗquyếtđoánmộtviệcgì,thìtachớđưaýcủatarachốnglạiđểlàmchonhàvuanổigiận.Nếunhàvuachosứclựcmìnhđủđểlàmmộtviệcgì,thìtachớđemchuyệnkhókhănracảntrở.Nếunhàvuamuốnmưuviệcgìcùngvớimộtngườikhác,haykhenmộtngườimànhàvuacùngbànmưuvớihọ,thìtanêntôđiểmchohọvàchớnóigìcóhạichohọ.Nếunhàvuavàngườiấythấtbại,thìhãycốgắngtôđiểmlàmnhưhọkhôngsailầm.

Kẻđại trungkhôngdùng lời lẽ làmphậtýnhàvua, lời cangiáncũngkhôngcốtđảkíchbàibácgìai(ýnóingườitôithựctrungthìbiếttìmcáchnói với nhà vua làm sao cho nhà vua nghe theo, không chán nản, lời canngănhợplẽthìthếnàocũngđượcnghe.Ngườilàmtôiphảibiếtkiênnhẫnvàlựalời.)Sauđómớiđemcáitàibiệnluậnvàcáikhôncủamìnhra.Nhưthếchonêngầngũivớinhàvua,khôngbịnhàvuangờvực.

Biếthếtcáiđạothờvualàkhó.Phảichờđếnkhinàoquenbiếtđãlâu,đãđượcânhuệnhiều,bàymưukếsâumàkhôngbịnghi,cãilạiýnhàvuamàkhôngbịtội,lúcbấygiờmớibàyrõđiềulợihại,đểlậpđượccông,nóithẳngđiềuphảiđiềutráiđểchocáithânmìnhđượcsungsướng.Khinàovuavàtôiđốivớinhauđượcnhưvậylúcđólàlúcviệcduthuyếtthànhcông(VínhưcáchlàmcủaPhạmThưtrongPhạmThưLiệtTruyện-quyểnII).

YDoãn làmngườinấubếp,BáchLýHề làmngườinô lệđềudoconđườnghènhạmàgặpnhàvua.Chonênhọđềuthànhđạt từchỗđượcnhàvua dùng.Hai người này đều là nhữngbậc thánhnhânmà còn không thểkhônglấythânmìnhlàmtôitớ,đểbướcvàođườngđờimộtcáchnhụcnhãnhưvậy(Chủýcủabọnduthuyếtlàđạtđếncôngdanhbấtchấpthủđoạn,chonênlấyYDoãnvàBáchLýHềđểlàmchứngchotháiđộvôliêmsỉcủa

họ).Như thếđủbiếtđókhôngphải làđiều làmchonhữngbầy tôi tàigiỏiphảixấuhổ.

NướcTốngcóngườinhàgiàu.Trờimưa,tườnghưhỏng.Ngườiconnói:"Nếukhôngxâytườngthìsẽbịkẻtrộmăntrộm".Chacủangườihàngxómcũngkhuyênnhưvậy.Đêmấy,quảnhiêntrongnhàmấtcủa.Nhàấykhenngườiconlàkhôn,mànghichacủangườihàngxóm.

Ngàyxưa,TrịnhVũCôngmuốnđánhHồ,bèngảcongáichongườiHồ.Nhânđấy,nhàvuahỏiquầnthần:-Tamuốndùngbinh,nênđánhai?

QuanKỳTưnói:-NênđánhHồ.NhàvuabèngiếtQuanKỳTư,nói:-Hồlànướcanhemcủata,tạisao

nhàngươilạinóinênđánh?VuanướcHồnghetinấy,chonướcTrịnhlàchỗthânthiếtvớimìnhnên

khôngđểphòng.NướcTrịnhđánhúpvàlấyHồ.Hai điều nói trên chứng tỏ là hai người đều biết đúng sự thực nhưng

ngườirủinhấtthìbịgiết,ngườibịthiệthạiítnhất,cũngbịnghi.Nhưthếđủbiếtcáikhókhôngphảiởchỗbiết,cáikhólàởchỗdùngcáibiếtcủamình(Nhắclạicáiýđãnóiởđầubài).Ngàyxưa,DiTửHà(mộtngườibầy tôiyêucủavuaLinhCôngnướcVệ)đượcvuanướcVệyêu,theophápluậtcủanướcVệ,aitựtiệnđixecủanhàvualàbịtộichặtchân.ĐượcítlâumẹDiTửmắcbệnh.CóngườinghetinđangđêmđếnbáovớiDiTửHà.DiTửHàtráilệnh,đirabằngxengựacủavua.

Nhàvuanghetincholàngườihiền,nói:-Thựclàngườicóhiếu!Vìmẹmàphạmtộibịchặtchân.

DiTửHàđi chơivớinhàvua trongvườnquả.DiTửHàănquảđàothấyngon,khôngănhết,dângnhàvua.

Nhàvuanói:-Anhtathậtyêuta!Quêncáimiệngcủamìnhmànhớđếnta.

ĐếnkhiDiTửnhansắckém,lòngvuayêubớtđi,lạiphạmtội.Nhàvuanói:-Nóđãcólầntựtiệnđixengựacủata,lạicólầnbắttaănquảđàothừacủanó.

ChonênviệclàmcủaDiTửkhôngkhác,nhưnglầntrướcđượckhenlàhiền,lầnsaulạiphạmtội.

Đólàvìlòngyêughéthếtsứcthayđổi.Chonênđượcnhàvuayêuthìcáikhôncủamìnhcànglàmchomìnhđượcthân,bịnhàvuaghétthìcáitộicủamìnhcànglàmchomìnhbịruồngbỏ.Nhữngkẻsĩđiduthuyếtkhôngthểkhôngxétđếnchỗnhàvuayêuvàghétcáigì,rồisauđómớithuyếtphục(nhắclạicáiýđãnóiởđầubài).

Rồnglàmộtvậtcóthểđùabỡn,thậmchícóthểcưỡi.Nhưngởdướicáicổcủanócócáivảyngượcdàimộtthước.Aiđộngđếnthìbịnógiếtngay.

Cácvịvuachúacũngcócáivảyngược,kẻduthuyếtkhôngsờphảicáivảyngượccủavuachúathìngõhầumớilàngườigiỏi.

4.CáichếtHànPhiCóngườiđemsáchcủaHànPhiđếnnướcTần.VuaTầnđọc"Côphẫn",

"Ngũđố",nói:-Thanôi!Quảnhânmàđượcchơibờivớiconngườinàythìcóchếtcũngkhôngănnăn(VăncủaHànPhichặtchẽ,khúcchiết,phântíchrấttỉmỉvàlàmngườitacócảmtưởngđọcmộtluậtgiaLaMã.ToànbộHànPhiTửđềuviếtvớilờivănnhưvậy,vớimộtphongcáchrấtđộcđáođốivớiTrungquốccổ).

LýTưnói:-ĐólàsáchHànPhilàmđấy!VuaTầnliềnvộivàngđánhHàn.LúcđầuvuaHànkhôngdùngPhi,đến

khinguycấpbènsaiPhiđisứsangTần.VuaTầnmừngrỡ,nhưngchưatindùng.LýTưvàDiêuGiảganhghétHànPhi,gièmHànPhi,nói:-HànPhilàcôngtửnướcHàn.Naynhàvuamuốnthôntínhtấtcảnướcchưhầu,nhưngPhithìrốtcuộcchỉlochoHànchứkhônglochoTần,thườngtìnhconngườitavẫn thế.Naynhàvuakhôngdùng,giữ lạiđây lâurồichovề, thế làgâychomìnhmộtmốilo.Khôngbằnglấycớlàmtráiphápluậtmàgiếtđi.

VuaTầncholàphải,giaochoquanlạitrịtộiPhi.LýTưsaingườiđưathuốc độc để cho Phi tự sát. Phi muốn bày tỏ trướcmặt nhà vua, nhưngkhôngđượcnhàvuatiếp.SauđónhàvuahốitiếcsaingườithaPhithìPhiđãchếtrồi.

5.LờibànThânTử,HànTửđều làmsách, truyềnđếnđời sau,nhữngngườihọc

giảnhiềungườicó.RiêngtôichỉtiếcchoHànPhiviết"ThuyếtNan"màvẫnkhôngthểthoátkhỏichết.

TháiSửCôngnói:-LãoTửchủtrương"đạo",thì"hư"khôngcónguồngốc,biếnhoátừchỗ"vôvi",chonênlàmsáchlờividiệu,khóhiểu.TrangTửnóirộngvề"đạo"và"đức",nhưngđiềuchủyếutronghọcthuyếtcũngquayvềtựnhiên.ThânTửchămchútrìnhbàyvềcái"danh"vàcái"thực".HànTửđưaratiêuchuẩnđểxétsựviệc,phânbiệtđiềuphảiđiềutrái.Họcthuyếtôngtahếtsứcthảmkhắc,ítdùngânđức.Tấtcảđiềuđóđềudohọcthuyếtvề"đạo"và"đức"màra.ChỉcóLãoTửthựclàsâusắcvàxarộngvậy!(TưMãThiênthườnghaycangợiLãoTử.Nhữngđiềunóiởđâylàtheobài"Lụcgiayếuchỉ"(tưtưởngchủyếucủasáunhà)củaTưMãĐàmtrongđó tác giả phân tích các học thuyết củaĐạogia,Phápgia,Mặcgia,ÂmDươnggia,Danhgia,Nhogia,chủyếulàđềcaoĐạogia.

[17]TƯMÃNHƯƠNGTHƯliệttruyện

Đoạn:1,2,3

1.TưMãNhươngThư(NhươngThưhọĐiềnnhưngvìlàmđạitưmãnên

gọilàTưMã),làconcháuĐiềnHoàn.TrongthờiTềCảnhCông,nướcTầnđánh các đấtA, Chân, nướcYên xâm phạm đấtHà Thượng.Quân Tề bịđánhbại.CảnhCônglolắng.ÁnAnhbèntiếncửĐiềnNhươngThư,nói:-NhươngThưtuylàđứaconvợmọn(concủangườitìthiếp.ỞdướilạinóiNhươngThưlàkẻthấphèn),củahọĐiềnnhưngngườinàyvềmặtvănthìcóthểlàmchodânchúngtheomình,vềmặtvõcóthểlàmchoquânđịchsợuy.Xinnhàvuathửdùngxem.

CảnhCông chomờiNhươngThư cùngbàn việc binh.CảnhCông rấtthíchNhươngThư, cho làm tướngquân, cầmbinhchống lại quânYênvàquânTấn.NhươngThưnói:-Thầnvốnlàkẻthấphènđượcnhàvuacấtnhắctừnơilàngxómlêngiữđịavịởtrêncácđạiphu.Sĩtốtchưatheo,trămhọkhông tin, người không có tiếng tăm, uy quyền ít. Xin nhà vua cho mộtngườitôiyêucủanhàvua,đượccảnướcquýtrọngđểlàmgiámquan(chứcquancoikỷluậttrongquânđội),nhưthếmớiđược.

CảnhCông bèn nghe lời cho TrangGiả đến. Sau khi từ giã nhà vua,Nhương Thư hẹn với TrangGiả: - Sáng ngàymai vào lúcmặt trời đứngbóngthìhọpởcửaquândoanh.

2.NhươngThưruổingựađếnquândoanhtrước,saiđặtmộtcáiđồnghồ

nước,vàdựngdướimộtcáicộtgỗđểlàmnêunhìnbóngmặttrời,đợiGiả.Giảvốnlàngườikiêungạoxuấtthânnơiquyềnquý,chorằngmìnhcầmđầuquân lại làmgiámquânchonênkhôngvộivã.Thân thíchbạnbè tiễnđưaôngta,giữôngtaởlạiuốngrượu.MặttrờiđãđứngbóngmàGiảvẫnchưađến.NhươngThưbènvậtngãcâygỗ làmnêu,đổnước trongđồnghồ ra,đoạnvàoduyệthàngngũđiềukhiểnquânđội,nêucaokỷluật.Saukhibanbốkỷluậtxong,đếnchiềuTrangGiảmớiđến.NhươngThưhỏi:-Tạisaođếnmuộn?

Giảxinlỗiđáp:-Thânthíchbàcontiễnđưatôi,chonênđếnchậm.NhươngThưnói:-Làmtướng,mộtkhiđãnhậnmệnhlệnhlàquênnhà,

khicoikỷluậtcủaquânngũthìquênchamẹ,khitiếngtrốngđánhgấpthìquênthânmình.Nayquânđịchxâmnhậpsâu,trongnướcnhốnnháo,sĩtốtphơibàyởnơibiêngiới,nhàvuanằmkhôngấmchiếu,ănkhôngbiếtngon,tínhmệnhtrămhọđềutrôngởông,tạisaolạinóichuyệntiễnđưanhau?

Bèngọingườicoiviệcphápluậttrongquânngũ,hỏi:-Theophépquân,hẹnmàđếnmuộnthìthếnào?

Ngườikianói:-Bịtộichém.TrangGiảhoảng sợ, saingười ruổingựabáovớiCảnhCông,xinnhà

vuacứucho.Ngườikiarađi,chưavềkịpthìTrangGiảđãbịchémđểnêugươngchobaquân.Tướngsĩtrongbaquânđềurunsợ.

3.Mãivềsau,CảnhCôngsaisứgiảcầmcờtiếtđếnthachoGiả.Sứgiảphi

ngựavàotrongquândoanh.NhươngThưnói:-Viêntướngđãởtrongquânngũthìcókhikhôngtheolệnhnhàvua.

Vàhỏingườicoiviệcphápluật trongquânngũ:-Ởtrongquândoanhkhôngđượcphingựa.Naysứgiảphingựathìthếnào?

-Đángchém!Sứgiảhoảngsợ.NhươngThưnói:-Sứgiảcủanhàvuakhôngthểgiết.Bènchémcáicâygỗởbêntráithànhxevàconngựađibêntráitrongsố

baconngựađểnêugươngchobaquân.NhươngThưbảosứgiảtrởvềbáo,sauđómớichoquânrađi.

Quânsĩdừng lạinghỉ, lấynước,nấucơm,ănuống.NhươngThư thânhànhthămhỏisứckhoẻ,chothuốc,vỗvềthămhỏihọ,đemtấtcảtiềnlươngcủavịtướngquânchiachosĩtốt,cùngsĩtốtnhậnphầnlươngthựcnhưnhau,hếtsứcgiúpđỡngườiyếuđuốimệtmỏi.

Saubangàycầmquânratrận,binhsĩngườinàoốmcũngxinđi,tranhnhauxông ragiaochiến.QuânTấnnghevậybãibinhvề.QuânYênnghevậyvượtsôngchạyvàgiảivây.NhươngThưđuổiđánhlấylạiđượctấtcảđấtđaiởbiêngiớicũđãbịmất.NhươngThưđemquânvề.Trướckhivềkinhđô,NhươngThưchobinhsĩvề,bỏnhữngđiềuràngbuộc(ýnóibãibõnhữngđiềulệ,kỷluậtquânsĩphảitheokhicóchiếntranh),ănthềrồimớivàothành.CảnhCôngcùngcácquanđạiphurangoàithànhđóntiếp,uỷlạoquânsĩ,làmlễxongmớitrởvềnghỉ.

TềCảnhCôngbèntônNhươngThưlàmđạitưmã.HọĐiềnngàycàngđược tônquýởnướcTề.Được ít lâucácđạiphu

BàoThị,bọnCaovàQuốcđịnhhạiNhươngThư,nóixấuNhươngThưvớiCảnhCông.CảnhCôngbỏNhươngThư.Thưphátbệnhmàchết.BọnĐiềnKhuất, Điền Báo oán bọn Cao và Quốc. Về sau Điền Thường giết GiảnCông,giếttấtcảhọcủaCaovàQuốc.ChắtcủaĐiềnThườnglàĐiềnHoàtựlậplàmTềUyVương,UyVươngdùngbinhvàrauyđềutheophéptắccủaNhươngThư.CácchưhầutriềucốngnướcTề.

TềUyVươngsaicácquanđạiphukhảosátbinhphápcủaTưMãngàyxưa trong đó có thêm Nhương Thư, do đó gọi quyển sách ấy là TưMãNhươngThưbinhpháp.

TháiSửCôngnói:-TôiđọcTưMãbinhphápthấybaola,sâusắc,tuyviệcchinhphạttrongthòiTamĐạicũngchưanóihếtcáinghĩacủanó.Cáivănấykhólòngthêmđượcgì.NhưngnếuNhươngThưcầmđầuđạoquâncủamộtnướcnhỏbéthìcònaicônghơiđâunóiđếnsáchTưMãbinhphápnữa!TrongđờinhiềungườikhensáchbinhphápcủaTưMãNhươngThư,

chonêntôikhôngnóiđếnsáchấymàviếtliệttruyệnvềNhươngThư.

[18]NGŨTỬTƯliệttruyện

Đoạn:1,2,3,4

1.NgũTửTưlàngườinướcSở,tênlàViên.ChacủaViênlàNgũXa,anh

củaViênlàNgũThượng,tổtiênlàNgũCửthờvuaSởTrangVương,haycanthẳng,códanhvọngchonênđờisaunổitiếngởSở.

2.SởBìnhVươngcótháitửtênlàKiến,BìnhVươngsaiNgũXalàmthái

phó,PhíVôKỵlàmthiếuphó.PhíVôKỵkhôngtrungvớitháitửKiến.BìnhVươngsaiVôKỵcướivợchotháitửởTần.NgườicongáiởTầnđẹp,VôKỵruổingựavềbáovớiBìnhVương.

-NgườicongáiởnướcTần rấtđẹp,nhàvuacó thể lấychomìnhmàcướimộtngườivợkhácchotháitử.

BìnhVươngbènlấyngườicongáinướcTần,rấtyêuquýnàng,sinhconlàChẩnvàcướimộtngườivợkhácchotháitử.VôKỵsaukhiđãđemngườicongáinướcTầndângvuaBìnhVươngđểlấylòngnhàvua,bènbỏtháitửmàthờBìnhVương.VôKỵsợmộtngàykiaBìnhVươngmấtđi,tháitửlênngôi sẽ giếtmình nên gièm thái tửKiến.Mẹ củaKiến là người đấtThái,khôngđượcBìnhVươngyêu.BìnhVươngcàngbỏxaKiến, saiKiếngiữhuyệnThànhPhụ,đểphòngbịởbiêngiới.

Đượcítlâu,VôKỵlạingàyđêmnóixấutháitửvớivua:-TháitửkhôngthểkhôngoángiậnvềchuyệnngườicongáinướcTần.Xinnhàvuacẩnthậnđềphòng.TừkhicầmquânởThànhPhụ,tháitửgiaothiệpvớichưhầuxemracóýmuốnvàolàmloạn.

BìnhVươngbènmờitháiphócủatháitửlàNgũXavàoxéthỏi.NgũXabiếtVôKỵgièmtháitửvớiBìnhVương,nhânnói:-Tạisaonhàvualạivìmộtkẻbầytôinhỏbésiểmnịnh,tàntặcmàlàmhạiđếntìnhcốtnhục?

VôKỵnói:-Nếungàynaynhàvuakhônglongăncảnđithìviệcsẽxảyra,nhàvuasẽbịbắt.

Bình Vương nổi giận bỏ tù Ngũ Xa rồi sai TưMã Phấn Dương đếnThànhPhụgiết thái tử.Đichưađếnnơi,PhấnDươngsaingườibáo trướcvớitháitử,nóitháitửhãytrốnđingay,nếukhôngsẽbịgiết.TháitửKiếntrốnsangnướcTống.

VôKỵnóivớiBìnhVương:-NgũXacóhaingườicon,đềulànhữngngườitàigiỏi,nếukhônggiếtthìsẽlàmốilochonướcSở.Tacóthểlấychahọlàmcontinmàgọihọđến.Nếukhông,họsẽlàmốilochonướcSở.

NhàvuasaisứgiảnóivớiNgũXa:-Nếunhàngươicóthểgọihaingườiconđếnthìsẽđượcsống,nếukhônggọiđượcthìnhàngươisẽbịgiết.

NgũXanói:-Thượnglàngườinhânhậu,nếugọithếnàocũngđến.CònViên làngười cứng rắn,ngangbướng (câunàyđánhgiá tínhcáchcủaTửTư),cóthểnhẫnnhụclàmđượcviệclớn.Nóthấyđếnsẽbịbắt,thìthếnàocũngkhôngđến.

Nhàvuakhôngnghe,saingườigọihaingườicon.Sứgiảnói:-Cácngươiđếnthìtasẽthachochacácngươiđượcsống,

cácngườikhôngđếnthìtasẽgiếtXa.

NgũThượngmuốnđi,Viênnói:-VuaSởgọihaianhemtađếnkhôngphảilàmuốnchachúngtasốngđâu.Ôngtasợcóngườitrốnthoátsaunàysẽgâymối lochonên lấychachúng ta làmcon tin, lừagọihaianhemtađến.Haianhemtađếnthìchaconđềuchếtchứchẳngcóíchlợigìhết.Chachúngtachết,chúngtađếnchỉlàmchosaunàykhôngcóaimàtrảthùmàthôi.Khôngbằngtrốnsangnướckhác,mượnsứcmạnhcủanómàrửacáinhụccủacha.Nếutấtcảđềuchếtthậtkhônglàmđượcviệcgìhết.

NgũThượngnói: -Tabiếtđến thìcuốicùngcũngkhông thểbảo toànđược tínhmạngcủacha.Nhưngchỉ tiếcmộtđiềuchagọi tađếnđểmongđượcsốngmàtakhôngđến,saunàykhôngthểrửađượcđiềunhục,rốtcụcbịthiênhạcườimàthôi.

ThượngbảoViên: -Emtrốnđi.Emcó thể trả thùchocha.Anhsẽvềchịuchết.

Thượngđểchongườitabắt.SứgiảbắtNgũTửTư,nhưngNgũTửTưtrươngthẳngcunglắptênvàonhắmsứgiảdoạbắn,sứgiảkhônggiámtiến.NgũViênbènbỏtrốn.

NghenóitháitửKiếnởTống,NgũViênđếnđâytheotháitử.XanghetinconmìnhlàTửTưđãtrốnthoát,nói:-VuatôinướcSởrồisẽkhổcựcvềviệcbinhđaođây!

3.NgũThượngđếnSở,SởgiếtcảXalẫnThượng.NgũTửTưđếnTống.

Tống gặp cái loạn họ Hoa (Năm 522 trước công nguyên bọn Hoa Hợi,HướngNinh,HoaĐịnhmuốncướpngôivua, sauđóbỏ trốn),TửTưbèncùng thái tửKiến trốn sang nước Trịnh.Người Trịnh rất quý họ. Thái tửKiến lại sang Tấn. TấnKhoảnhCông nói: - Thái tử đã quen nước Trịnh,nướcTrịnhtintháitử,nếutháitửcóthểlàmnộiứngchota,còntađánhbênngoàithìthếnàocũngdiệtđượcTrịnh.NếudiệtđượcTrịnh,tasẽphongđấtchotháitử.

TháitửbèntrởvềTrịnh.Việcnàychưaxảyrathìgặplúctháitửmuốngiếtmột người đi theomình. Người này biết mưu ấy bèn báo với Trịnh.TrịnhĐịnhCôngcùngTửSảngiếttháitửKiến.

KiếncóngườicontênlàThắng.NgũViênsợ,bèncùngThắngbỏtrốnsangNgô.ĐếncửaảiChiêuQuan,ngườiChiêuQuanmuốnbắt.NgũViênbèncùngThắngđibộbỏchạy,suýtnữathìkhôngthoátđược.Ngườiđuổitheoởđằngsau.KhiquasôngGiang,trênsôngcómộtngườiđánhcáđangchèo.ÔngtabiếtNgũTửTưnguycấpbènchởthuyềnchoTửTư.Saukhiquasông,TửTưcởithanhkiếmnói:-Thanhkiếmnàygiáđángtrămlạngvàng,tôixinbiếucụ.

Cụgiànói:-TheophépnướcSở,aibắtđượcNgũTửTưthìthưởngnămvạnthạchlúa,tướcđếnbậccầmngọckhuê,chứcóphảichỉthưởngcáikiếmgiátrămlạngvàngđâu?

Ông cụkhôngnhận.NgũTửTư chưađếnđấtNgô, bị bệnh, dừng lạigiữađường,ănxin.

KhiTửTưđếnNgô,vuaNgôlàLiêuvừamớidùngcôngtửQuanglàmtướng.NgũTửTưbènnhờcôngtửQuangđểxinyếtkiếnvuaNgô.

Sau đó ít lâu, Sở Bình Vương vì việc cái ấp ở biên giới nước Sở làChungLycùngấpTyLươngởbiêngiớinướcNgôđềulàmnghềnuôitằm,congáihaibêntranhnhauđấttrồngdâu,điđếnđánhnhau,nênnổigiận,đếnnỗihainướcđembinhđánhnhau.NgôsaicôngtửQuangđánhSở,lấyđấtChungLyvàCưSàocủaSở,rồiđemquânvề.NgũTửTưnóivớivuaNgôlàLiêu:-CóthểđánhbạiđượcnướcSở,xinnhàvuasaicôngtửQuangđiđánhlầnnữa.

CôngtửQuangnóivớivuaNgô:-AnhchàngNgũTưTưkiavìcớchavà anh đều bị giết ở Sở nên khuyên nhà vua đánh Sở. Chẳng qua anh tamuốnbáocáithùriêngmàthôi.NếutađánhSởthìcũngchưathểđánhbạiđượcnó.

NgũTửTưbiếtđốivớiviệctrong,côngtửQuangđangômấpmộtchíriêng,côngtửQuangmuốngiếtvuađểtựlậplàmvuanênkhôngthểđem

việcngoài(làđánhnhauvớinướcngoàiđốilậpvớiviệctronglàviệccướpngôivuaNgô) ra thuyếtông tađược.TửTưbèn tiếncửChuyênChưvớicôngtửQuang,cònmìnhrútluicùngconcủatháitửKiếnlàThắngđicàyởđồngnội.

Saunămnăm,SởBìnhVươngmất.TrướckiaBìnhVươngcướpngườicongáinướcTầncủa thái tửKiến, lấynàngvàsinhcon làChẩn.ĐếnkhiBình Vương chết, Chẩn được lập để nối ngôi tức là Chiêu Vương. NgôVươnglàLiêunhânlúcnướcSởcótang,saihaicôngtửđembinhđánhúpnướcSở.NướcSởđembinhchặnmấtđườngvềcủaquânNgô,quânNgôkhôngthểvề.NướcNgôbâygiờtrongnướctrốngrỗng.

Công tửQuangbèn saiChuyênChưbấtngờđâmchếtNgôVương làLiêuvàtựlậplàmvua.ĐólàvuaHạpLưcủanướcNgô.Saukhiđượclập,thoảđược chí nguyện củamình,HạpLưbèngọiNgũViên cho làmhànhnhân (chức quan lo tiếp khách và nhận những vật người ta dâng cho nhàvua), để cùng mưu việc nước. Nước Sở giết quan đại thần của mình làKhướcUyểnvàBáChâuLê, cháu củaBáChâuLê làPhỉ chạy trốn sangNgô.NgôcũngchoPhỉlàmđạiphu.

4.Trướcđấy,vuaNgôsaihaicôngtửcầmquânđánhSở,bịchặnđường

khôngvềđược.SauđóhaingườilạinghetinHạpLưgiếtvualàLiêumàtựlậplàmvua,bènđemquânđầuhàngSở.SởphongchohọởThư.

HạpLưlênngôiđượcbanăm,bènđemquâncùngNgũTửTưvàBáPhỉđánhSở,lấyđấtThưbắthaivịtướngquâncủaNgôđãlàmphản.NhânđấyHạpLưmuốn đánh đến Sính. Tướng quân TônVũ can: -Dânmệt nhọc,chưacóthểđánh,hãychờ.

HạpLưbènquayvề.Nămthứtư,NgôđánhSởlấyhaihuyệnLụcvàTiềm.Nămthứnăm,NgôđánhViệtthua(xemViệtVươngCâuTiễnthếgia).Nămthứsáu,SởChiêuVươngsaicôngtửNangNgoãcầmquânđánh

Ngô.NgôsaiNgũViênđónđánh,phátanquânSởởDựChương,lấyđấtCưSàocủaSở.

Nămthứchín,vuaNgôlàHạpLưbảoTửTưvàTônVũ:-TrướcđâycácôngnóichưacóthểvàođượcthànhSính,bâygiòothìthếnào?

Haingườiđềunói:-TưởngSởNangNgoãthamlam.DânđấtĐường,đấtTháiđềuoángiậnhắn.NếunhàvuamuốnđánhSởmộttrậnlớnthìtrướctiênphảilàmchodânĐườngvàTháitheomớiđược.

HạpLưnghelời,đemtấtcảquânsĩcùngdânĐườngvàTháiđánhSở.QuânNgôvàquânSởdàntrậnsátsôngHánThủy.EmcủavuaNgôlàPhùKháicầmquânxintheo,nhàvuakhôngnghe,KháibènđembộhạcủamìnhnămnghìnngườiđánhtướngSởTửThường(tứcNangNgoã).

TửThườngthua,chạysangđấtTrịnh.QuânNgôbènthừathắngtiếnlên,đánhnămtrậnrốtcuộctiếnđếnthànhSính.NgàyKỷmão,SởChiêuVươngbỏchạy.

NgàyCanhthìnNgôVươngvàothànhSính.ChiêuVươngbỏtrốnvàođầmVânMộng,bọnăntrộmđánhnhàvua,nhàvuachạyvàonướcVân.EmcủaVânCônglàHoàinói: -BìnhVươnggiếtcha ta, tagiếtconhắncũngđượcchứsao?

VânCôngsợemmìnhgiếtnhàvuanêncùngnhàvuatrốnsangđấtTuỳ.QuânNgôvâythànhTuỳ,bảongườiTuỳ:-ConcháucủahọChuởHán

XuyênđềusẽbịquânSởgiếthết.NgườiTuỳmuốngiếtnhàvua,nhưngngườiconcủanhàvualàCơgiấu

vuađivàtựxưnglàmvuađểthaythế.DânthànhTuỳbóixemcónênnộpnhàvuachoquânNgôkhông.Quẻbóikhôngtốt,họbèntừchốikhôngtraonhàvuachoquânNgô.

Trướcđây,NgũViênchơivớiThânBaoTư.Khi trốnđi,ViêncóbảoBaoTư:-TôithếnàocũnglậtđổnướcSở.

BaoTưnói:-TôithếnàocũngbảotồnđượcnướcSở.ĐếnkhiquânNgôvàothànhSinh,NgũTửTưtìmChiêuVươngkhông

được,bènsaiđàomảSởBìnhVươnglên,đemthâyraquấtbatrămroi.ThânBaoTưlúcnàyđãbỏtrốnvàotrongnúi,saingườibảoTửTư:-Nhàngươibáothùsaomàquáthế?Tanghenóingườimàđôngthìthắngtrời,trờiđịnhcũngcóthểphángười.NhàngươilàtôicủaBìnhVương,đãtừngquaymặtvềhướngBắcmàthờnhàvua,naylàmgìđếnnỗitrừngphạtcảthâyngườichếtnhưvậy?Nhưthếchẳngphảilàvôđạohếtsứcsao?

NgũTửTưnói:-ÔngxinlỗiThânBaoTưhộtôi,bảo:"Tôitrờichiều,đườngxa,chonêngặpviệctráivớiđạolýcũngcứlàm"(ýnóicódịpđượcbáothùlàlàm,kểgìđếnđạolý.Câunàysauthànhmộtthànhngữ.).

ThânBaoTưbènchạysangTầncầucứutrongcảnhnguycấp.VuaTầnkhôngnghe.BaoTưđứngtrướcsânvuaTầnkhócbảyngàyđêmkhôngdứttiếng.TầnAiCôngthươngnói:-Nướcsởtuyvôđạonhưngcóbầytôinhưthếlẽnàokhôngbảotồnnó!

BènsainămtrămcỗxeđicứuSở,đánhNgô.Thángsáu,đánhquânNgôthuaởTắc.GặplúcvuaNgôởlâutạiđấtSởđểtìmChiêuVương,PhùKhái,emcủaHạpLưbèntrốnvềtựlậplàmvua.HạpLưnghetinấyliềnbỏSởtrởvềđánhPhùKháiởĐươngKhê,làmthànhhọĐươngKhê.SởlạigiaochiếnvớiNgô,đánhbạiNgô.VuaNgôbènrútvề.

Hainămsau,HạpLưsaitháitửPhùSaicầmquânđánhSởlấyđấtBàn.SởsợNgô lạiđemquânđến,bèndờiđô từSinhđếnNhược.LúcbấygiờnướcNgônhờmưucủaNgũTửTưvàTônVũ,phíatâyđánhbạinướcSởmạnh,phíabắcuyhiếpcácnướcTề,Tấn,phíanamchinhphụcngườiViệt.Sauđóbốnnăm,KhổngTửlàmtướngquốcnướcLỗ.Nămnăm,NgôđánhViệt.VuaViệtlàCâuTiễnđón,đánhbạiquânNgôởCôTô,làmHạpLưbịthươngởngóntay.QuânNgôphảirútlui,HạpLưbịbệnhvìvếtthương,sắpchếtbảotháitửPhùSai:-ConcóquênCâuTiễngiếtchaconkhông?

PhùSaiđáp:-Conkhôngdámquên.Đêm ấy, Hạp Lư chết. Khi được lập làm vua (năm 494 trước công

nguyên)PhùSaichoBáPhỉlàmtháitể,tậpdượtviệcchiếntrậnvàbắntêntronghainăm.SauđóquânNgôđánhbạiquânViệtởPhùTiêu.VuaViệtCâuTiễnbènđemsốquâncònlạinămnghìnngườilênnúiCốiKê,saiquanđạiphulàChủngđemlễvậthậuđếnđưachoquantháitểcủaNgôlàPhỉđểxingiảnghoà,nộpnướcxưnglàthần,NgôVươngtoanbằnglòng.NgũTửTưnói: -VuaViệt làconngườicó thểchịuđựngcảnhkhổcựcđắngcay,nếungàynaynhàvuakhôngdiệtđithìsaunàynhấtđịnhsẽhốihận.

VuaNgô không nghe, dùng kế của thái tể là Phỉ, cùng giảng hoà vớiViệt.

Sáuđónămnăm,vuaNgônghe tinTềCảnhCôngchết, cácquanđạithầntranhnhauđểđượcnhàvuayêu,vịvuamớinhunhược,bèncấtquânđivềhướngbắcđánhTề,NgũTửTưcan:-CâuTiễnănkhônghaimón,viếngngườichếtthămhỏingườiốm,ýmuốncólúcdùngđếndân.ConngườiấykhôngchếtthìcònlàcáimốilochonướcNgô.NayNgôcóViệtcũngnhưconngườicócáibệnhtronggantrongruột,thếmànhàvualạikhônglođánhViệttrước,màlođánhTề,chẳngphảilàsailầmsao?

VuaNgôkhôngnghe,đánhTề,quânTềbị thua toởNgãiLăng,quânNgôthịuyvớicácvuanướcTrâuvànướcLỗrồitrởvề,lạicàngbỏlơmưukếcủaTửTư.

Sauđóbốnnăm,vuaNgôđemquânvềhướngbắcđánhTề.VuaViệtCâuTiễndùngmưucủaTửCốngđemquângiúpNgô,lạiđemcủaquýđưacho thái tể làPhỉ.Quan thái tể làPhỉđãmấy lầnnhận lễvậtcủaViệt, lạicàngyêuquý,vàtinnướcViệt.NgàyđêmPhỉbàyđặtlờinóivớivuaNgô.VuaNgôtindùngkếcủaPhỉ,NgũTửTưcan:-NướcViệtlàcáibệnhtronggantrongruộtcủata.Naynhàvuanghenhữnglờiphùphiếm,dốitrácủanómàthamđấtTề,đemquânđánhTề.Tềcũngvínhưruộngđákhôngdùngđượcvàoviệcgì.VảlạitrongbàicáocủaBànCanhcónói:"Cóbọncuồngloạn láoxượcphải giết hết đi khiến cho chúngkhông còn có con cháugìnữa,khôngchochúngđượclàmhạicáigiốngtốtởấpnày".Đólàđiềuđãlàm cho nhàThương hưng thịnh.Xin nhà vua bỏ nướcTềmà đánh nướcViệttrước.Nếukhônglàmthếthìsaunàycóhốicũngkhôngkịpnữa.

NhưngvuaNgôkhôngnghesaiTửTưđisứsangTề.Lúcrađi,TửTưdặncon:-Tađãmấylầncannhàvuanhưngnhàvuakhôngnghe.LầnnàytasẽthấynướcNgômấtđấy.MàycùngchếtvớinướcNgôthìvôích.

BèngửingườiconchoBãoMụcởTề,màtrởvềbáovớivuaNgô.QuantháitểnướcNgôlàPhỉvốnđãcóhiềmkhíchsẵnvớiTửTư,nhânđấynóidèm:-TửTưlàngườicứngrắn,tànbạo,ítânđức,haynghingờ.Ôngtaoántrách,tôisợsẽxảyrataihọalớn.Trướcđây,nhàvuamuốnđánhnướcTề,TửTưcholàkhôngthểđược.NhàvuacuốicùngđánhTềvàcócônglớn,TửTưxấuhổvềchỗmưukếcủamìnhkhôngđượcdùng,nênquayraoántrách.Ngàynay, nhà vua lại đánhnướcTề.TửTư chỉ chuyên ra sức canngăn,mắngnhiếcnhữngngười làmquan,chỉ trôngnướcNgô thuađểchocáimưucủamìnhđượcthắngmàthôi.NaynhàvuađemtấtcảvũlựctrongnướcđểđánhTề,TửTưcan,nhàvuakhôngnghebèncáobệnhkhôngđitheo.Nhàvuakhôngthểkhôngphòngbị,cáiviệcgâyhọakhôngkhóđâu.Vảlại,Phỉsaingườirìnhmòxem,thìkhiôngtađisứsangTề,ôngtagiaoconchohọBãoởTề.Phàmconngười làmbầy tôingười tamàbên trongkhôngđượcvừalòng,bênngoàidựavàochưhầu,tựchomìnhlàmưuthần

củatiênvương,naykhôngđượcdùng,thườnguấtứcoántrách,vậyxinnhàvuaphảiloliệusớmđi.

VuaNgônói:-Nếukhôngcólờinóicủanhàngươithìtacũngđãnghihắn.

Bèn sai sứ giả trao choNgũTửTư thanh kiếmChúcLâu nói: -Nhàngươihãychếtbằngcáinày!

NgũTửTưngẩnglên trời than:-Thanôi!TênsàmthầnPhỉ làmloạnrồi!Nhàvuaquaylạigiếtta.Talàmchochanhàngươithành"bá".Từkhingươichưađược lập làmvua,cáccông tử tranhgiànhnhau,nếu takhôngliềuchếtcanngăntiênvươngthìngươicơhồkhôngđượclập.Khiđượclậplàmvua,ngươimuốnchianướcNgôchota,nhưngtakhôngdámmongnhưvậy.Thếmànayngươinghelờibọntôisiểmnịnh,giếtbậctrưởnggiả.

Bènnóivớingườixánhân: -Thếnàocũngphải trồng trênmộ tamộtcâytửđềcóthểlàmquantài.HãymócmắttatreotrêncửaphíađôngcủanướcNgôđểchonóthấygiặcViệtvàotiêudiệtnướcNgô.

Bèntựđâmcổchết.VuaNgônghetinnổigiậnbènđemthâyTửTư,nhétvàotúidangựa,

thảtrôitrênsôngGiang.NgườinướcNgôthươngTửTưbènlậpđềnthờtrênsôngGiang,nhângọinólàTưSơn.

SaukhiđãgiếtNgũTửTư,vuaNgôbènđánhTề.HọBãoởnướcTềgiếtvuacủamìnhlàĐiềnCôngmàlậpDươngSinh.VuaNgômuốntrừngtrịnhữngngườigiếtvuaTề,nhưngđánhkhôngthắng,phảiquayvề.

Sauđấyhainăm,vuaNgômờicácvuanướcLỗvànướcVệhọpởThácCao.Nămsau,nhânlúcnhàvuađivềphíabắchọpcácchưhầuởHoằngTrìđểtônnhàChu,vuaViệtCâuTiễnđánhúp,giếttháitửnướcNgô,pháquânNgô.VuaNgônghe tinquayvềsaisứgiảđemlễvật rấthậuđưachovuaViệtđểgiảnghoà.Chínnămsau(473trướccôngnguyên)vuaViệtlàCâuTiễn tiêu diệt nướcNgô, giết vua PhùSai, chém thái tể là Phỉ về tội bêntrongkhôngtrungvớivua,bênngoàinhậncủađút,ngầmgiaokếtvớimình(vớiCâuTiễn).

Lúcđầu,NgũTửTưcùngtrốnvớiThắng,chonênThắng,concủatháitửnướcSởlàKiếnởNgô.ThờivuaNgôPhùSai,SởHuệVươngmuốnmờiThắngvềnướcSở.DiệpCôngcan: -Thắng làngườidũngmãnh lạingầmtìmnhữngngườiliềuchếtvìmình,phảichăngcóýriênggì?

HuệVươngkhôngnghe,bènmờiThắngvề,choởYểnlàấpởbiêngiớinướcSở,hiệulàBạchCông.BạchCôngvềSởoángiậnvuaTrịnhđãgiếtchamình, bèn ngầmnuôi những người dũng sĩ liều chết để báo thù nướcTrịnh.

VềSởđượcnămnăm,BạchCôngxinquanlệnhdoãnnướcsởlàTửTây

đánhTrịnh. TửTây hứa sẽ đánh.Quân chưa đi thì quânTấn đánhTrịnh.TrịnhxinSởcứu.NướcSởsaiTửTâyđếncứu,ănthềvớiTrịnhrồitrởvề,BạchCônglàThắnggiậnnói:-NgườithùcủatakhôngphảilànướcTrịnhmàlàTửTây.

Thắngtựmàikiếm.Cóngườihỏi:-Đểlàmgìthế?Thắngnói:-MuốngiếtTửTây.TửTâynghevậycười,nói:-Thắngchỉnhưquảtrứngthôi,làmđượcgì?Bốnnămsau,BạchCông làThắngvàThạchNgậtđánhúp,giếtquan

lệnhdoãnnướcSởlàTửTâyvàquantưmãnướcSởlàTửCơởđạitriều.ThạchNgậtnói:-Khônggiếtvuakhôngđược.BènbắtnhàvuađiđiệnCaoPhủ.NgườiđitheoThạchNgậtlàKhuấtCố

cõngSởHuệVươngtrốnchạyvàocungChiêuphunhân(MẹHuệVương).DiệpCôngnghetinBạchCônglàmloạn,đemtấtcảnhữngngườitrongnướcrađánhBạchCông.BọnBạchCôngthuachạytrốnvàonúi,BạchCôngtựsát.

Diệp Công bắt được Thạch Ngật hỏi: - Thây của Bạch Công ở đâu?Khôngnóithìtasẽnấu.

ThạchNgậtnói:-Việcthànhthìlàmkhanhtướng,khôngthànhbịnấunướng,cáiđóvốnlàphậnsựcủatôi.

CuốicùngvẫnkhôngchịunóixácBạchCôngởđâu.DiệpCôngbènsainấuThạchNgật,và tìmHuệVươngvề, lại lập làm

vua.TháiSửCôngnói:-Oánthùđốivớingườitathựclàthâmđộclàmsao.

Bậcvua chúacònkhông thể làmđiềuđóđối vớibầy tôi, huốnggìnhữngngườicùnghàngvớinhau?GiảsửtrướcđấyNgũTửTưcùngchếtvớiNgũXathìcókhácgìconsâuconkiến!Vìbỏcáinghĩanhỏnênrửađượccáinhục lớn,đểdanh tiếng lạiđờisau.Thanôi!khiTửTưbịkhốnquẫn trênsông,ănxintrênđườngcái,cáichiôngtaháphảitronggiâyphútnàoquênthànhSinhđâu!Nhịnnhụclậpnêncôngdanh,nếukhôngphảikẻliệtsĩthìaicóthểlàmđượcnhưvậy?(tácgiảtựngụ).NếuBạchCôngkhôngtựlậplàmvua,thìcáicôngvàcáimưucủacủaôngtacũngkhôngthểnóihết.

[19]THƯƠNGQUÂNliệttruyện

ThươngQuânlàconngườihầucủamộtquýtộcnướcVệ,tênlàƯởng,họlàCôngTôn,tổtiênvốnlàhọCơ.Ưởnglúcnhỏthíchhọchìnhdanh,thờtểtướngnướcNguỵlàCôngThúcTọalàmtrungthứtử.CôngThúcTọabiếtƯởnghiền,nhưngchưacódịptiếncử.KhiTọamắcbệnh,NguỵHuệVươngthânhànhđếnthămbệnh,hỏi:-NếunhưbệnhcủaCôngThúcđưađếnviệcchẳngmaythìailoviệcnướcnhà?

CôngThúcTọanói:-TrưngThứTửcủaTọalàCôngTônƯởng,tuytrẻtuổi,nhưngcótàicao,xinnhàvuagiaophóviệcnướcchoôngta.

Nhàvuaimlặng.Vuasắpđi,Toađuổimọingườira,nói:-Nếunhàvuakhôngnghe tôi,khôngdùngƯởng, thìphảigiếtyđichớđểchoy rakhỏibiêngiới.

Nhàvuanhận lờimàđi ra.CôngThúcTọagọiƯởngđến từ tạnói: -Hômnay,nhàvuahỏitôi,aicóthểlàmtểtướng,tôinóianh.Sắcmặtnhàvuacóvẻkhôngtinlờitôi.Tôitrướctiênphảilođếnvuasaumớinghĩđếnbầytôi,chonêntôinóivớinhàvua"nếunhàvuakhôngdùngƯởngthìphảigiếtanhtađi".Nhàvuađãhứa.Vậyanhphảimaumautrốnđi,nếukhôngsẽbịbắtđấy.

Ưởngnói:-Nhàvuađãchẳngnghelờicủaôngchotôilàmtểtướng,lẽnàolạicóthểnghelờinóicủaôngmàgiếttôi.

Rốt cuộcƯởngkhôngđi.Saukhiđi ra,HuệVươngnóivới cácquanhầu:-CôngThúcbệnhnặng,thựcđángthương.ÔngtamuốnquảnhânnghetheoCôngTônƯởngđểtrịnước,háchẳngquásailầmsao?

SaukhiCôngThúcToachết,CôngTônƯởngnghetinTầnHiếuCôngra lệnhtrongnướctìmngườihiềnđểnốinghiệpcủaTầnMụcCông(-659đến-612-thờiXuânThunổitiếnglàôngvuagiỏi,đãlàmchonướcTầnbáchủchưhầumột thờigian.),đemquânsanghướngđông lấy lạiđấtđaibịcướp,bènđisanghướngtâyvàođấtTần.ƯởngnhờmộtngườitôiyêucủaHiếuCônglàCảnhGiámđểxinyếtkiếnHiếuCông.KhiđãgặpVệƯởng,HiếuCôngnóichuyệnmộthồilâu,nhiềukhibuồnngủ,khôngnghe.Sauđó,HiếuCônggiận,quởCảnhGiám:-Ngườikháchcủanhàngươilàngườiláo,dùnglàmsaođược.

CảnhGíam tráchVệƯởng,VệƯởng nói: - Tôi đem "đế đạo" ra nói(ĐemđạoNgũĐế rabànýmuốn làmchovua thànhNghiêu,Thuấn.)vớinhàvua,nhưngchinhàvuakhônghiểurõđóthôi.

Năm ngày sau, CảnhGiám lại xin nhà vua choƯởng được yết kiến.Ưởng lại yết kiếnHiếuCông, nhà vua tỏ ra vui vẻ hơn, nhưng vẫn chưa

trúngýnhàvua.Sauđó,HiếuCônglạitráchCảnhGiám,CảnhGiámcũnglạitráchVệƯởng,Ưởngnói:-Tôiđem"vươngđạo"(VươngđạocủaTamVương,ýmuốnlàmchovuathànhHạVũ,ThànhThang,VũVương)ranóinhưngchưalọtvàođóthôi.XinchoƯởngđượcyếtkiếnlầnnữa.

Ưởng lạiyếtkiếnHiếuCông,HiếuCôngkhennhưngvẫnchưadùng.Saukhihộikiếnđi ra,HiếuCôngnóivớiCảnhGiám: -Ngườikháchcủanhàngươigiỏiđấy,cóthểnóichuyệnđược.

VệƯởngnói: -Tôiđem"báđạo" (làđạo làmbáchủchưhầunhưTềHoànCông,TầnMụcCôngthờiXuânThu.)ranóivớinhàvua,ýnhàvualàmuốndùngđấy.Nếunhàvuacòngọitôiđếnyếtkiếnthìtôiđãbiếtphảinóinhữnggìrồi.(Theophépduthuyếttrướckhinóiphảitìmcáchdòchođúngýmuốncủanhàvuarồimớinói.)

VệƯởnglạiyếtkiếnHiếuCông.HiếuCôngcùngynóichuyệnkhôngbiếtđầugốicủamìnhđãlêđếntrướcchiếucủay.(MiêutảvuaTầnbịlờilẽcủaƯởng thuhútđếnnỗixích lạigần lúcnàokhôngbiết.)Nóimấyngàykhôngchán.CảnhGiámnói:-Ônglàmsaonóiđúngýnhàvuađếnnỗinhàvuavuithíchnhưthế?

-Tôiđemđạođếvươngranóivớinhàvua,muốnnhàvuasánhvớithờiTamĐại (ba đời - Hạ, Thương, Chu.), nhưng nhà vua nói "điều đó viễnvông,takhôngthểchờđược,vảchăngnhữngvịvuahiền,đềuđượcnổidanhtrongthiênhạ,ngaytrongđờimình,lẽnàongồibùingùiđợimấytrămnămmớithànhđếvươngsao?"Vìvậytôiđemcáithuậtlàmchonướcmạnhnóivới nhà vua, nhà vua rất thích. Nhưng cũng khó mà sánh đức với đờiThương,đờiChuđược.

SaukhiHiếuCôngdùngVệƯởng.Ưởngmuốnthayđổiphápđộ,nhưngsợthiênhạbàntán,VệƯởngnói:-Hànhđộngkhôngkiênquyếtthìkhôngnổitiếngđược,sựviệckhôngxácđịnhthìkhôngnêncôngcángì.Vảchăng,nhữngkẻlàmviệccaohơnngườithườngbịthếtụcchêbai.Nhữngkẻcóýnghĩ lỗi lạc thế nào cũng bị dân chúng tráchmóc.Người ngu thì việc đãthànhvẫncònmờámkhôngbiết,ngườikhônthìviệcchưatỏmầmmốngđãthấyrồi.Dânchúngkhôngthểcùngtaloliệubuổiđầumàchỉcóthểcùngtayênvuikhicôngviệcđãxong.Bàncái"chíđức"khôngthểhoàđồngvớithếtục,làmnêncônglớnkhôngcầnhỏiởdânchúng.Vìvậychonênbậcthánhnhânnếucóthểtìmcáchlàmchonướcmạnhthìkhikhôngbắtchướcphépcũ,nếucóthểlàmchodânlợithìkhôngcâunệởlềthóingàyxưa.

HiếuCôngnói:-Phải.CamLongnói:-Khôngphảithế,Thánhnhânkhôngđổidânđểdạy,kẻ

trígiảkhôngthayđổiphápđộđểtrị.Thuậndântụcmàdạythìkhôngkhónhọcmàlại thànhcông, theophépmàtrị thìquanlại làmđãquenmàdân

cũngthích.VệƯởngnói: -Lời củaôngLong là lời của thế tục.Người thường thì

thuận theo tục cũ, kẻ học giả say đắmvào những điềumình đã nghe, haihạngngườiấylàmquangiữphépthìđược,chứkhôngthểcùngbànđếnviệcởngoàiphéptắc.ĐờiTamĐạiđềulàmvương,nhưnglễkhácnhau,NgũBá(NămvịvualàmbáchủchưhầuthờiXuânThu:TềHoànCông,TấnVănCông,TốngTươngCông,TầnMụcCông,SởTrangVương.) đều làmbá,nhưngphéptắckhácnhau.Kẻtrígiảlàmraphápchế,ngườingulạilongăncảnngườihiềnthayđổilễ,kẻbấttiếulạicâunệ.

ĐỗChínói: -Nếukhôngcó lợigấp trăm lần thìkhông thayđổiphápchế,nếukhôngcócônghiệugấpmườilầnthìkhôngthayđổiđồdùng.Bắtchướcxưathìkhôngsailầm,theolễthìkhônglệchlạc.

VệƯởngnói:-Trịđờikhôngphảichỉcómộtcách,trịnướckhôngbắtchướcxưa.VìvậyThànhThang,VũVươngkhôngtheoxưamàlàmvương,vuaKiệtnhàHạ,vuaTrụnhàÂnkhôngthayđổilễmànát.Khôngnênchêngườilàmtráixưa,khôngnênkhenngườichỉtheolễ.

HiếuCôngnói:-Phải!BènchoVệƯởnglàmtảthứtrưởngrồiralệnhthayđổiphápchế.Ưởngsaichiadânthànhtừngnhóm,nămhộ,mườihộ,phảikiểmsoát

nhauvàbịràngbuộcvàonhau.Aikhôngtốcáokẻgianthìbịchémnganglưng,aitốcáokẻgianthìcũngđượcthưởngngangvớingườichémđầuquânđịch,ngườichegiấuquângianbịphạtngangvớingườiđầuhàngquânđịch.Giađìnhcóhaingườicontraitrởlênmàkhôngchiacủaởriêngthìbắtđánhthuếgấpđôi.Aicóquâncôngthìcứtheothứbậcmàđượcthưởng,aiđánhnhauvìviệcriêngthìđềubịhìnhphátlớnhaynhỏ,tuỳtheonặnghaynhẹmàtrị.Airasứcvàonghềnghiệpgốc,càycấy,dệtvải,cungcấpnhiềulúathìđượcthakhỏisưudịch,tráilại,aitheocáilợitrênngọn(ýnóibuônbán),cùngnhữngngườilườimànghèothìđềubắtcùngvớivợconlàmnô,ngườitônthấtmàkhôngcóquâncông,thìkhôngđượcghivàosổsáchhọnhàvua.Địnhcấpbậctướctrậtcaothấprõràng,ghitêncácruộngvườn,thầnthiếp,áoquầntheosốhiệutừngnhà.Aicócôngthìhiểnvinh,aikhôngcócôngthìtuy giàu có cũng không được vinh hoa (Những điều này biểu hiện cụ thểnguyên lý cơbản củahọc thuyết "hìnhdanh":mọi người bìnhđẳng trướcphápluật,lấythưởngvàphạtlàmnguyênlýtrịnước,khôngcầngiáodục.)

Pháplệnhđãđủ,Ưởngvẫnchưabanbốvìsợdânkhôngtinmình.Ưởngbèndựngmộtcâygỗdàibatrượngởcửaphíanamchợcủakinhđô,quảngcáo rằng,aicó thểmangnóđếncáicửaphíabắc thìchomười lạngvàng.Dânlấylàmlạ,khôngaidámmangđi.Ưởnglạinói:-Aicóthểmangđithìchonămmươilạng.

Cómộtngườimang,Ưởngliềnchonămmươilạng,đểchứngtỏmìnhkhônglừadối.Rồibanbốpháplệnh.

Lệnh thi hành trong dân gian được chẳn năm.Lúc đầu người ở trongkinhđônướcTầnnóilệnhkhôngtiệncóhàngngàn.Bâygiờthái tửphạmpháp,VệƯởngnói:-Pháplệnhmàkhôngthihànhđược, làdongườitrênphạm.

VệƯởngmuốn lấypháp luật trị thái tử,nhưng thái tử làngườisẽnốingôichonênkhôngthểtrừngtrị.ƯởngtrừngtrịtháiphócủatháitửlàCôngtửKiên,chạmvàomặtthầytháitửlàCôngTônGiả.Ngàyhômsau,ngườiTần đều theo lệnh. Pháp lệnh thi hành được mười năm, dân Tần rất vuimừng,ngoàiđườngkhôngnhặtcủarơi,trongnúikhôngcótrộmcướp,nhàđủngườino,dândũngcảmtronglúcchiếnđấuvìviệccông,khiếpsợkhôngdám đánh nhau vì việc riêng, làng xóm đều được trị an. Trong số nhữngngườixưakianóilệnhkhôngtiện,cóngườiđếnnóilệnhtiện.

VệƯởngnói:-Đóđềulàbọndânlàmchoviệcgiáohoárốiloạn.Bèndời tấtcảnhữngngườiấy rabiêngiới.Sauđódânkhôngaidám

bànbạc gì về pháp lệnh nữa (dân khôngnhữngkhôngđược chêmà cũngkhôngđượckhen.)

VuabènchoƯởnglàmđạilươngtạo,đembinhvâyđấtAnẤpcủanướcNguỵ,bắtấpnàyphảiđầuhàng.

Đượcbanăm,ƯởngsaixâyđắpcungđiệnvàcửakhuyếtởHàmDương,TầndờiđôởUngđếnđấy.Ưởngralệnhcấmcha,con,anhemcùngởchungmộtnhà,phâncưvàhợpcáclàng,xóm,nhỏlạithànhhuyện,đặtchứcquanlệnh và thừa.Được tất cả bamươimốt huyện.Bỏ bờ ruộng, đường thiênđườngmạch,nhờđóviệcđánhthuếđượctăng.Thốngnhấthộc,thùng,quảcân, cân, thước, tấc.Lệnh thi hànhđượcbốnnăm, công tửKiền lại phạmphápbịcắtmũi.Đượcnămnăm,ngườiTầngiàumạnh.ThiêntửbiếuHiếuCôngthịt tế(thiêntửtứcvuaHiểnVươngnhàChu,biếuthịt tếđểtỏlòngkínhtrọng),chưhầuđềuđếnmừng.Nămsau,quânTềđánhbạiquânNguỵởMãLăng,bắtbỏtùtháitửNguỵlàThân,giếttướngquânBàngQuyên.

Năm sau (-340) Vệ Ưởng nói với Hiếu Công: - Nước Tần với nướcNguỵcũnggiốngnhưconngườicóbệnhtrongtimganvậy.NếunướcNguỵkhôngthôntínhnướcTần,thìnướcTầncũngphảithôntínhnướcNguỵ.Tạisao?VìnướcNguỵởphíatâydãynúihiểmđóngđôởAnẤpcáchTầnconsôngHoàngHàvàmộtmìnhthutấtcảnguồnlợimiềnSơnĐông.Gặpđiềukiện thuận lợi thìNguỵđemquânvềhướng tâyđánhTần.Nguỵgặpđiềukiệnkhôngcólợithìtacóthểquaphíađôngđểmởđất.NayTầnđượclúcnhàvuahiềnthánh,nướcnhờvậycườngthịnh,tráilạinướcNgụynămngoáibịTềđánhthuato,chưhầulàmphản.TacóthểnhânlúcnàymàđánhNguỵ.

NgụykhôngchốngcựnổiTần,thìthếnàocũngphảidờivềđông.Nguỵdờivềđông,Tầnnhờsựhiểmtrởcủanúisôngquaymặtvềđôngđểkhốngchếchưhầu,đólàcáinghiệpđếvươngvậy.

HiếuCôngcholàphải,saiVệƯởnglàmtướngđánhNguỵ.NướcNguỵsaiCôngtửNganglàmtướngđónđánh.Khihaiquângầnnhau,VệƯởngđưa thưcho tướngNguỵ làcông tửNgang,nói: -"Tôi trướcđâychơi thânvớiCôngtử,naycảhaiđềulàmtướngcủahainước,khôngnỡđánhnhau.Tôimuốngặpmặtcôngtửănthề,uốngrượumừngvàbãibinhđểchoTầnvàNguỵđượcyên".

CôngtửNgangnướcNguỵcholàphải.Hộihọpănthềxong,uốngrượu.VệƯởngphụcvõsĩbắtCôngtửNgangbỏ tù,nhânđóđánhquânNgang,đemNgangvềTần.BinhcủaNguỵHuệVươngmấylầnbịquânTề,quânTầnđánhphá, trongnướctrốngrỗng,ngàycànghaomònnênlosợ.NguỵHuệVươngbènsaisứcắtđấtTâyHàdângchoTầnđểgiảnghoà.RồiNguỵphảibỏAnẤp,dờiđôđếnĐạiLương.LươngHuệVương(saukhiNguỵdờiđôđếnĐạiLương,đổi tênnước làLương,nêngọi làLươngHuệVương)nói:-QuảnhânhốihậnkhôngnghelờicủaCôngThúcToa!(ýnóigiếtVệƯởng.)

SaukhiđánhpháquânNguỵtrởvề,TầnphongchoVệƯởngmườilămấpởđấtƯ,đấtThươnghiệulàThươngQuân.

ThươngQuân làm tể tướngnướcTầnmười năm, tôn thất và gia đìnhquyền quí nhiều người oán. Triệu Lương ra mắt Thương Quân. ThươngQuânhỏi: -Ưởngđượcgặpông lànhờMạnhLanCao tiếncử,nayƯởngmuốnđượckếtbạnvớiôngcóđượckhông?

TriệuLươngnói:-Tôikhôngdámmongđượcthế.KhổngKhâucónói,"Nếutiếncửngườihiềnthìnhữngngườiyêudântựtiếncửmình,nếutụhọpbọnbấttiếuthìnhữngngườitheovươngđạotựrútlui".Tôilàkẻbấttiếu,chonênkhôngdámvângmệnh.Tôinghenói,"khôngphảiđịavịcủamìnhmà lại giữ lấy là thamđịa vị, không phải cái danh tiếng củamìnhmà cứchiếm lấy là thamdanh".Tôinếu chịu cáiơn củangài, sợ là thamđịavị,thamdanh,chonênkhôngdámvângmệnh.

ThươngQuânnói:-NgườikhôngvừaývềviệctacaitrịnướcTầnsao?TriệuLươngnói:-Tựnghemìnhlàthông,nhìnvàomìnhlàminh,thắng

đượcmìnhlàcường.VuaThuấncónói,"Kẻtựchomìnhlàthấpthìđángtônquívậy",ngàicólẽnênlàmnhưvuaThuấnkhôngnênhỏitôi.

ThươngƯởngnói:-TrướckiatậptụcởTầnbắtchướctheobọnNhung,Địch,chaconkhôngphânbiệt,cùngởchungmộtnhà.Naytathayđổicáchdạydỗlàmchocontraicongáiphânbiệt,xâydựngcungđiệntolớncũngnhưởnướcLỗ,nướcVệ.NgươixemtacaitrịnướcTầnvớiNgũCổđạiphu

(BáchLýHềtểtướngđờiTầnMụcCông)thìaigiỏihơn?TriệuLươngnói: -Mộtnghìn tấmdadêkhôngquábằngcáináchcủa

một con cáo,một nghìnngười vângdạ, khôngbằngmột người nói thẳng.VuaVũVươngnhờbầytôinói thẳngnênthịnhvượng,vuaTrụnhàÂnvìbầytôiaduanênmất.NếungàikhôngchoVũVươnglàkhôngphải,thìtôixinnóithẳngsuốtngàymàngàiđừngtrịtộitôi.Nhưthếcóđượckhông?

ThươngQuânnói:-Tụcngữcócâu,"Lờinóitrauchuốtlàphúhoa,lờinóingaylàthànhthực,nóikhónghelàthuốc,nóingọtlàbệnhtật".Nếuôngquả thựcchịusuốtngàynóiđiều thẳng, thìđó thuốcchoƯởngnày.Ưởngphảithờônglàmthầy,lẽnàoônglạichốitừ?

TriệuLươngnói:-NgũCổđạiphulàngườinhàquêởđấtKinh[BáchLýHềngườinướcNgu.NướcNgubịTầndiệt.BáchLýHềbỏtrốnbịngườinhàquêđấtKinh(đấtSở)bắt.TầnMụcCôngnghenóiBáchLýHềlàngườihiền,nênlấynămtấmdadêmàđổi,vìvậyBáchLýHềcũnggọilà"ôngđạiphunămtấmdadê"(NgũCổđạiphu).],nghetinTầnMụcCônghiền,đượcyếtkiến,đikhôngcótiền,tựbánmìnhchongườikháchởTần,mặcáocộcchăn dê. Được chẵnmột năm, TầnMụcCông biết đến, cất nhắc từ dướimiệngtrâumàđặttrênđầutrămhọ,nướcTầnkhôngaidámoántrách.LàmtểtướngnhàTầnsáubảynăm,phíađôngđánhTrịnh,balầnlậpvuanướcTấn,một lầncứuhọanướcSở, thihànhgiáohoáở trongbờcõi, làmchongườiđấtBađếnnộpđồcống,đứcbanracácchưhầuvàcácrợNhungđềutheophục.DoDưnghevậy,đếncửakhuyếtxinyếtkiến.NgũCổđạiphulàmtểtướngnướcTần,lúcmệtkhôngngồixe,lúcnắngkhôngchelọng,điởtrongnướckhôngcóxetuỳtùng,khôngcóngườimanggiáomáchộvệ,cônglaoghiởsửsách,đứchạnhlưulạiđờisau.KhiNgũCổđạiphuchết,traigáinướcTầnchảynướcmắt,trẻconkhôngcahát,ngườigiảgạokhônghò,đứccủaNgũCổđạiphulànhưthế.NayngàiyếtkiếnvuaTầnnhờngườitôiyêulàCảnhGiámtiếncử,đókhôngphải làcáchđểcódanhdự[CảnhGiám là hoạn quan. Triệu Lương chê ThươngƯởng dùng lối luồn lọt đểđượctiếncử.].Ngài làm tể tướngkhông lođến trămhọmà lại ra sứcxâycungkhuyết,khôngphải làcách lậpcông.Vềmặthìnhphạt thìchạmvàomặtsưphócủatháitử,dùnghìnhphạtnặngnềđểtànhạinhândân,nhưvậylàcáchnuôioán,chấthọa.

Tựmìnhtuđứcđểgiáohoádân,thìsâuhơnmệnhlệnh,dânbắtchướcngười trên, thìnhanhhơnpháp luật.Nayngài lậpuyquyềnmộtcách trái,biếnphápmộtcáchsaiđã támnămnay,ngài lạigiếtChúcHoanvàchạmvàomặtCôngTônGiả.KinhThinói"Aiđượcnhântâmthìhưngthịnh,aimất nhân tâm thì tanvỡ".Mấyviệc trênđâykhôngphải là việc thuđượcnhântâm.Khingàiđiraxetuỳtùngcóhàngchục,xeđitheomangáogiáp,

ngườikhoẻmạnhxươngsườnliềnnhaucùngngồithamthặng,kẻcầmgiáomácchạyhộvệbênxe.Nếuthiếumộttrongnhữngđiềunàylàngàikhôngđi.KinhThưnói,"Aicậyvàođức thìsẽhưng thịnh,aicậyvàosức thìsẽmất".Ngàiđangnguynhưhạtmócbuổisáng,thếmàlạicònmuốnsốnglâusaođược?Tạisaongàikhôngtrả lạimười lămấp,vui làmvườnởnơixa,khuyênvuaTầncấtnhắckẻsĩởẩntrongnúisâu,nuôingườigià,hỏithămngườicô(khônganh,khôngcha),kínhbậcchaanh,sắpxếpnhữngngườicócông,tônnhữngngườicóđức,nhưthếmayracóthểanđượcchútít.NếungàicònthamcáigiàucóởấpThương,ấpƯ,chấtchứađiềuoángiậncủatrămhọ,thìmộtkhivuaTầnrờibỏtânkháchmàkhôngratriều,ngườinướcTầnbắt ngài là sựhiểnnhiên, điềunguyvongcó thểđứngnhónchânmàđợi!

ThươngQuânkhôngnghetheo.Nămthángsau,TầnHiếuCôngmất,tháitửlênngôi.BọnCôngtửKiền

báoThươngQuânmuốnlàmphản.VuasaingườibắtThươngQuân.ThươngQuânbỏtrốn,đếncửaquanmuốnvàoởnhàtrọ.Ngườinhàtrọkhôngbiếtđó làThươngQuân, nói: -Theophép củaThươngQuân, chongười ở trọkhôngcógiấychứngnhậnthìbịliênluỵ.

ThươngQuân thởdàimà rằng: -Thanôi!Cái tệhại củakẻ làmpháplệnhđếnnhưthếư!

ThươngQuântrốnsangNgụy.NgườiNgụygiậnylừaCôngtửNgangvàđánhpháquânNgụy,nênkhôngnhận.ThươngQuânmuốnđisangnướckhác.NgườiNgụy nói: - ThươngQuân là thằng giặc của Tần.Nước Tầnmạnh,takhôngtốngcổtêngiặcđãvàođấtNgụyvềthìkhôngđược.

Bèn đuổi vềTần.ThươngQuân sau khi trở lại nướcTần, chạy về ấpThươngcùngbọn tôi tớđembinhvềhướngbắcđánhđấtTrịnh.TầnđembinhđánhThươngQuân,giếtyởDẫnTrìthuộcđấtTrịnh.TầnHuệVươnglấyxexéxácThươngQuânđểthịuy,nói:-ChớcólàmphảnnhưThươngQuân.

RồigiếtcảnhàThươngQuân.TháiSửCôngnói:ThươngQuânlàngườithiêntưkhắcbạc.Xétviệcy

muốnnóithuậtlàmđếvươngvớiHiếuCông,đemlýthuyếtviễnvôngranóikhôngphảilàthựctâmcủaôngta.Ôngtanhờngườitôitớvuayêumàđượctiếncử,rồikhiđượcdùng,lạitrịCôngtửKiền,lừatướngNguỵlàNgang,khôngnghetheolờiTriệuLương,nhưthếcũngđủthấyThươngQuânítlàmânđức.Tôithườngđọcsáchnóivềviệcmởmangbờcõi,càyruộng,đánhtrận của Thương Quân, thấy giống như việc ông làm. Cuối cùng ông tamangcáitiếngxấuởTầncũnglàđánglắm!

[20]TruyệnTÔTẦN

TôTầnngườithànhLạcDương,nhàĐôngChu.TầnsangđôngtìmthầyởnướcTề,theohọcQuỉCốctiênsinh.Điduthuyếtvàinămbịkhốncùngquánêntrởvề.Anhem,chịdâu,emgái,thêthiếpđềuchêcười,nói:-NgườiđấtChuxưanaychỉcốtlolàmăn,chămviệccôngthương,cốtlấycáilợihaiphầnmười.Nayôngbỏviệcgốcmàlokhuamôimúamép,cókhốncũnglàđánglắm?

TôTầnnghevậyxấuhổ,tựcảmthươngmình.Bènngồinhàđóngcửakhôngđira.Tầnđemsáchraxemhếtvànói:-Kẻsĩđãcúiđầuhọcthầy,thếmàvẫnkhôngđượctônquývinhhiển,đọcsáchnhiềuđểmàlàmgì?

TầnbèntìmđượcquyểnâmphùsáchcủanhàChu,cúicổđọcmộtnămtrờiđã tìmrađược"thuật thămdò",nói: -Chuyếnnàycó thể thuyếtphụcvuađươngthờiđây.

Tẩn xin nói chuyện vớiChuHiểnVương.Những người thân cận củaHiểnVươngvốnbiếtTôTầnhọcthứckém,đềukhinhvàkhôngtin.TôTầnđivềhướngTâyđếnnướcTần.TầnHiếuCôngđãmất.TầnnóichuyệnvớiHuệVương:-Tầnlànướchiểmyếu,bốnphíacónúibaoquanh,cócôngVịcắtngangnhưcáiđai.PhíaĐôngcóHàmCốcquan,gôngHoàngHà,phíaTâycóđấtHánTrung,phíaNamcóđấtBa,đấtThục,phíaBắccóấpMã,quậnĐại.Đấylàkhotrời.Vớimộtnướcdânđông,kẻsĩnhiềunhưnướcTầnmàdạybinhphápchohọthìcóthểthôntínhthiênhạ,xưngđếmàtrịđược.

TầnHiếuCông nói: - Lông cánh chưa đủ, không thể bay cao, đạo lýchưarõràngkhôngthểthôntínhcácnướcđược.

TầnvừamớigiếtThươngƯởngnênghétkẻbiệnsĩ,khôngdùngTôTần.TôTầnbènđivềhướngĐông,đếnnướcTriệu.TriệuTúcHầuchoconlàThành làm tướng quốc, gọi là Phụng Dương Quân. Phụng Dương QuânkhôngưaTôTần.TôTầnđi sangnướcYên.SauhơnmộtnămmớiđượcvàonóichuyệnvớiYênVănHầu.TôTầnnói:-NướcYênởphíaĐônggiápvớiTriềuTiên,LiêuĐông,phíaBắccócácnướcLâm,Hồ,LâuPhiền,phíaTâycó cácquậnVânTrung,CửuNguyên,phíaNamcócác sôngHôĐà,DịchThủy.Đấtvuônghơnhainghìndặm,binhsĩmặcáogiápvàimươivạnngười, xe sáu trăm cỗ, ngựa sáu nghìn con, thóc chứa chỉ dùng được vàinăm.PhíaNamcónúiKệThạch,núiNhạnMônđầysảnvật,phíaBắccócâytáo,câylậtlắmhoalợi,dândẫukhôngcàycấynhưngnhờcâytáocâylậtcũngđủsống.Vìvậyngườitagọinólàkhotrời.Kểvềmặtyênvuivôsự,không thấycảnh tượngquân thua tướngchết, thì khôngnướcnàohơnnướcYên.Đạivươngcóbiếtvì sao thếkhông?NướcYênsởdĩkhôngbị

giặc xâm lấn, không phải lo việc binh đao là vì có nướcTriệu che ởmặtNamvậy.TầnvớiTriệuđánhnhaunămlần,TầnhailầnthắngmàTriệubalầnthắng.TầnvàTriệulàmchonhauchếtmànhàvualạiđemtấtcảtoànbộnướcYênđểchốnggiữởphíasau,chonênnướcYênkhôngbịxâmlấn.Vảlại, Tần muốn đánh Yên thì phải vượt qua hai quận Vân Trung và CửuNguyên,điquahaiquậnĐạivàThượngCốc,đấtdàivàinghìndặm,dẫucólấyđượcthànhnướcYên,tưởngTầnrốtcụccũngkhôngthểnàogiữđược.Việc Tần không làm hại được Yên, thực là hiển nhiên vậy. Trái lại, nếuTriệuđánhYênthìralệnhkhôngđầymườingày,đãcóvàimươivạnquânđóngởấpĐôngViên.QuânTriệuvượtquasôngHồĐàDịchThủy,khôngđầybốnnămngàyđãđếnkinhđônướcYên.ChonênnóiTầnđánhYênthìđánhởngoàinghìndặm,cònTriệuđánhYênlàđánhở trongtrămdặmlànhưvậy.Khônglodiềuđángsợtrongtrămdặmmàchútrọngởngoàinghìndặm,thìthựclàsailầm!VìthếchonênxinđạivươngkếtthânvàhợptungvớinướcTriệu,hợpthiênhạlàmmộtthìnướcYênchắcchắnsẽchẳngcógìphảilo!

VănHầunói:-Ôngnóiphảiđấy,nhưngnướctôinhỏ,phíaTâysátnáchnướcTriệumạnh,phíaNamgầnnướcTề,TềvàTriệuđều lànhữngnướcmạnh,nếuquảthậtôngmuốnhợptungđểlàmchonướcYênđượcyênổnthìquảnhânxinđemcảnướctheo.

VănHầubèncấpchoTôTầnxe,ngựa,vàng,lụađểđiđếnnướcTriệu.Lúc này ở nước Triệu, PhụngDươngQuân đã chết. Tô Tần nhờ vậy

đượcnóichuyệnthẳngvớiTriệuTúcHầu:-Lâunay,trongthiênhạ,từcáckhanhtướng,cácquanchođếnkẻsĩáovảiđềukínhphụcđạonghĩacủađạivương,đềumuốnvângtheolờidạy,bàytỏlòngtrungthànhtrướcmặtđạivương,nhưngvìPhụngDươngQuânghenghétlạicảntrởcôngviệcnêntânkháchdusĩkhôngaidámbàytỏhếtlòngthànhởtrướcmặtđạivương.NayPhụng Dương Quân đã qua đời, đại vương mới lại gần gũi kẻ sĩ và dânchúng.Chonênthầnmớidámdângđiềuýnghĩngumuộicủamình.Theonhưthầntrộmnghĩ,đốivớiđạivương,khônggìbằngdânsốngyênổnvôsựvàkhôngbàyviệcbắtdânphảilàm.Yêudângốcởchỗchọnnướcbạnmàgiaohiếu.Chọnđúng thìdânđượcyên,chọnkhôngđúng thìdânsuốtđờikhôngyên.Thầnxinnóivềmốilobênngoài:nếuTầnvàTềlàmhainướcthù địch thì dân không được yên, nếu dựa vàoTề đánhTần thì dân cũngkhông được yên. Cho nênmưu đánh chúa người, chinh phạt nước người,thườngkhổởchỗnóira lờidểcắtđứt tìnhgiaohiếucủangười.Mongđạivươngcẩn thận, chớnói ramiệng.Thầnchỉxinphânbiệt trắngđenđể rõphảitráimàthôi.ĐạivươngnếuquảthựcnghelờithầnthìnướcYênthếnàocũngphảiđemdângđấtđaisảnxuấtralôngthiên,áocừu,chóngựa,nước

Tềthếnàocũngphảiđemdângbiểnsảnxuấtracávàmuối,nướcSởthếnàocũngphảiđemdângvườnsảnxuấtraquệt,bưởi.CóthểbắtnướcHàn,nướcNgụy,đấtTrungSơnnộpđất,cácbậcphụhuynhhọhàngnộingoạidềucóthểđượcphonghầu.Vìmuốncắtđấtcủangườita,chiếmlấynguồnlợicủangười ta chonênNgũBáđãđánhbạiquânđịch,bắt tướngđịch,vìmuốnphonghầuchohọhàngnêncácvuaThànhThang,VũVươngđãtranhgiànhthiênhạ,đuổivuaKiệt,giếtvuaTrụ.Naythầnxintrìnhbàyýnghĩkhiếnđạivươngcóthểchắptayngồiyênkhônglàmgìmàđượccảhaiđiềuấy.NếubâygiờđạivươngtheoTầnthìthếnàoTầncũnglàmyếunướcHàn,nướcNgụy,đạivươngtheoTềthìthếnàoTềcũnglàmyếunướcSở,nướcNgụy.NếuNgụyyếu thìphải cắtđấtHàNgoại,Hànyếu thìphảidângđấtNghiDương.ĐấtNghiDươngđãdângthìconđườngThượngQuậnbịchặn,đấtHàNgoạibịcắtthìđườngsákhôngthông,Sởbịyếuthìkhôngcóviệnbinh.Vềchướcấykhông thểkhôngsuysâunghĩkỹ.NayTầnđemquânxuốngChỉĐạo thìNamDươngbịnguy.Tầncướp lấyHàn,baobọckinhđôcủaChuthìnướcTriệuphảicầmbinh,TầnchiếmgiữVệ, lấyđượcKỳQuyềnthìTềthếnàocũngphảivàochầuTần.TầnđãđượcSơnĐôngthìthếnàocũngđemquânnhằmdànhTriệu.QuâncủaTầnvượtHoàngHàquasôngChươnggiữthànhBaNgô,thếnàobinhsĩcũngđánhnhauởgầnHàmĐan.Đólàcáiđiềumàthầnlochonhàvuađấy.TronglúcnàycácnướcởmiềnSơnĐông,khôngnướcnàomạnhbằngnướcTriệu.NướcTriệuđấtvuônghơnhainghìndặm,ngườimặcáogiápvàimươivạn,xenghìncỗ,ngựavạncon, thócdùngđượcvài năm,phíaTâycónúiThườngSơn,phíaNamcósôngChương,phíaĐôngcósôngThanhHà,phíaBắccónướcYên.NướcYênvốnlànướcyếukhôngđángsợ.CácnướctrongthiênhạkhôngnướcnàoTầnghétbằngnướcTriệu.ThếnhưngTầnkhôngdámđembinhđánhTriệulàtạilàmsao?LàvìsợHàn,Ngụyđánhởsaulưng.ThếthìHàn,NgụylàcáiphêncheởphíaNamchoTriệu.TầnđánhHàn,Ngụykhôngcónúito,sônglớnngăncảncứlấndầnnhưtằmăn ládâuđếnsátkinhđômới thôi.Hàn,Ngụy không chống đượcTần thế nào cũng phải vào thần phụcTần.TầnmộtkhikhôngphảibậnvềHànvàNgụythìTriệuthếnàocũngbịtaivạ.Đólàđiềuthầnlấylàmlochođạivươngđấy.ThầnnghenóiphầnđấtvuaNghiêukhôngđếnbaphu[(1)Phu:100mẫu,baphulàbatrămmẫu.],vuaThuấnkhôngcómột thướcđấtmàcócả thiênhạ,vuaVũkhôngcónhómmộttrămngườimàlàmvươngchưhầu,vuaThang,vuaVũ,kẻsĩchẳngquábanghìnngười,xekhôngquábatrămcỗ,quânchẳngquábavạnngườimàlàmđượcthiêntử.Chỉvìhọgiữđúngđạonghĩacủahọ.Chonênvịvuasángởngoàithìnắmvữngkẻđịchmạnhhayyếu,ởtrongthìlượngxembinhsĩgiỏihaykém,khôngcầnđợikhiquânhaibênchạmtrán,màtrongbụngđã

biếtrõaithắngaibại,aimấtaicòn,chứđâubịlờicủangườithườnglàmmờtối,quyếtđoáncôngviệcmộtcáchhồđồ?Thầntrộmxétđịađồthiênhạ,thìđấtcủachưhầurộnggấpnămlầnđấtcủanướcTần,ướctínhquâncủachưhầuthìđônggấpmườilầnquâncủanướcTần.Nếusáunướchọplàmmột,chungsứcvềhướngTâyđểđánhTần,thìTầnphảitanvỡ.NhưngnaychưhầulạingoảnhmặtvềTâymàthờ,xưngthầnvớiTần.Phàmviệcđánhbạingười,sovớiviệcbịngườiđánhbại,bắtngườiphảithầnphục,sovớiviệcphảithầnphụcngườilàkhácnhaumộtvựcmộttrời.Nhữngngườiduthuyếtchủtrươnghênhoành,đềumuốncắtđấtcủachưhầuđểnộpchoTần.NếuTầnđược, thìhọsẽđượcđài tạcao,cungthấtđẹp, tainghetiếngđànsáo,đằngtrướccócổnglầu,xecộ,đằngsaucógáigiỏingườiđẹp.Nướcnhàhọbị cái nạn nước Tần nhưng họ cũngmặc kệ. Thế cho nên những kẻ chủtrươngliênhoànhngàyđêmcốtlấyuyquyềncủaTầnhămdọachưhầuđểđòicắtđất.Xinđạivươngnghĩviệcđóchochín.Thầnnghevịvuasángthìcắtđứtnghingờgạtbỏlờigièmphabácbỏnhữnglờirêuraokhôngcăncứ,bịtlốigâydựngbèđảng.Chonênthầnmớiđượcbàytỏởtrướcnhàvuacáikế làm cho vua được tôn, binh được mạnh. Thần trộm mưu tính hộ đạivương,khônggìbằnghợptungvớiHàn,Ngụy,Tề,Sở,Yên,TriệulàmmộtđểchốnglạiTẩn.Khiếntướngquân,tểtướngtrongthiênhạhọpnhauởtrênsôngHoànThủy,đưacontinchonhau,giếtngựatrắngcùngănthề,ướcvớinhaurằng:"HễTầnđánhSởthìTề,NgụyđềuđemquântinhnhuệrađểgiúpSở,quânHàncắtđứtđườngvậnlươngcủaTần,quânTriệuvượtquaHoàngHà,ChươngThủy,quânYêngiữphíaBắcnúiThườngSơn.NếuTầnđánhHàn,NgụythìquânSởcắtđứtphíasauquânTần,TềđemquântinhnhuệragiúpHàn,Ngụy,quânTriệuvượtsôngChương,quânYênởgiữVânTrung.NếuTầnđánhTề thìquânSởcắtđứtởphía sauquânTần,quânHàngiữThành Cao, quân Ngụy chặn đường của quân Tần, quân Triệu vượt quaHoàngHàđếnBácKhuyết,YênđemquântinhnhuệrađểgiúpTề.NếuTầnđánhYênthìquânTriệugiữThườngSơn,quânSởđóngởVũQuan,quânTềvượtquaBộtHải,Hàn,NgụyđềuđemquânragiúpnướcYên.NếuTầnđánhTriệu thìHàn đóng quânởNghiDương, Sở đóng quânởVũQuan,NgụyđóngquânởHàNgoại,TềvượtquasôngThanhHà,YênđemquântinhnhuệragiúpTriệu.Chưhầucónướcnàokhôngtheolờiước,thìquânnămnướccùngđánhnướcấy.Sáunướchợp tung, thân thiệnvớinhauđểchốngTầnthìquâncủaTầnchắcchắnkhôngdámrakhỏicửaHàmCốcđểlàmhạivùngSơnĐông.Như thế thì làmnên cơnghiệpbávương [Trongnhữngđoạndu thuyết củaTôTần thấy rõ cái thuật "thămdò", nắmvữngtìnhhình,xéttấtcảmọimặt,tìmđúngchỗhởmàthuyếtphục.].

TriệuVươngnói: -Quảnhân ít tuổi, trị nước chưa lâu, chưahềđược

nghemưukếlâudàicủaxãtắc.Naythượngkháchcóýmuốnbảotồnthiênhạ,làmchưhẩuđượcyên,quảnhânxinđemcảnướctheo.

TriệuVươngbènsắmxelịchsựtrămcỗ,vàngròngmộtngàndật,ngọcbíchtrắngmộttrămđôi,gấmvócmộtngàntấmđểướchẹnvớichưhầu.

Lúcbấygiờ,thiêntửnhàChuchođưaphầnthịttếvuaVăn,vuaVũchoTầnHuệVương.HuệVươngsaiTềThủđánhNgụy,bắttướngcủaNgụylàLongGiả,lấyđấtĐiêuÂmcủaNgụy,lạimuốnkéoquânsangmiềnĐông.TôTần sợ quân củaTầnkéođếnTriệu bèn trêu tứcTrươngNghi để đưaNghivàoTần.RồiTôTầnđiduthuyếtvớiTuyênHuệVương:-NướcHànởphíaBắccóđấtCủngLạc,ThànhCaokiêncố,phíaTâycóNghiDương,ThươngBảnhiểmtrở,phíaĐôngcócáchuyệnUyên,NhươngvàsôngVị,phíaNamcónúiHìnhSơn.Đấtvuônghơnchíntrămdặm,tướngsĩmặcgiápvàimươivạnngười.NhữngcungbềnnỏcứngtrongthiênhạđềudoHànsảnxuất.NỏcủamánKhêTửvàhai thứnỏ"thời lực", "cự lai"của thiếuphủlàmđềubắnxangoàisáutrămbộ.QuânnướcHàngiơchânđạpcánhnỏrồibắn,trămphátkhôngnghỉ.Ngườiởxathìbịtênxuyênsuốtngực,ngườiởgầnthìmũitênbắntrúngtim.KiếmvàkíchcủaquânHànđềusảnxuấtởnúiMinhSơn.Cácthanhkiếm"ĐườngKhê","MặcDương","ĐặngSư","UyểnPhùng", "LongUyển", "TháiA"đềuở trên cạn thì chémđứt trâungựa,ởdướinước thìchặtphănghộc,nhạn,chốngkẻđịch thìchémđượcáogiápbền,cáichecánhtaybằngsắt.Baoda,dâymộtkhôngthiếuthứgì.LấyquânnướcHàn dũng cảm,mặc giáp bền, bắn nỏ cứng, đeo gươm sắc, thìmộtngườiđươngđượctrămngười,khôngcầnphảinói.NayvớimộtnướcmạnhnhưnướcHàn,mộtvịvuahiềnnhưđạivươngmà lạichịungoảnhmặtvềphíaTâythờnướcTần,khoanhtaychịuphụctùng,khiếnxãtắcxấuhổvàlàmtròcườichothiênhạ,thậtkhônggìhơnthế.Chonênxinđạivươngnghĩcho chín. Đại vương đã thờ Tần, Tần thế nào cũng đòi đất Nghi Dương,ThànhCao.Nămnayđemdângđấtấythìsangnămhọlạiđòicắtđấtnữa.Nếuchothìkhôngcóđấtđểcungcấp,khôngchothìcổnglaotrướckiabịbỏđimàchịulấycáihọasẽđến.VảlạiđấtcủađạivươngcólúchếtmàsựđòihỏicủaTầnthìkhôngbaogiờthôi.Lấycáiđấtcólúchếtđểđươngvớisựđòihỏikhôngthôi,thếnghĩalàmuaoánchuộcvạ,khôngđánhnhaumàđấtđãbịcắtrồi.Thầnnghengạnngữcócâu:"Thàlàmmiệnggàchứkhônglàmđíttrâu"[Ýnóilênởtrướccáinhỏ,khôngnênởsaucáilớn.].Nayngoảnhmặt về phía Tây, khoanh tay mà thần phục Tần, có khác gì làm đít trâukhông?Hiềnnhưđạivương,lạicóquâncủanướcHànvữngmạnh,thếmàlạimangcáitiếng"đíttrâu",thầntrộmlấylàmthẹnchođạivương!

Bấy giờHànVương nétmặt hằmhằm, xắn tay áo, trừng đôimắt, vỗgươm,ngửalêntrời,thởdàinói:-Quảnhântuykémcỏi,nhưngkhôngthể

nàokhôngthờTầnđược.NayngàiđemlờidạycủaTriệuVươngkhuyênta,taxinkínhdângxãtắcđểtheo.

TôTầnlạithuyếtNgụyVương:-ĐấtcủađạivươngphíaNamcóngòiHồngCâu,cáchuyệnTrần,NhưNam,Hứa,Yến,CônDương,ThiệuLăng,VũDương,TânĐô,TânThê,phíaĐôngcóquậnHoài,quậnDĩnh,đấtChứTảo,đấtVôTư,phíaTâycóTrườngthànhlàmgiớihạn,phíaBắccóđấtHàNgoại,QuyểnDiễn,ToanTảo.Đấtđaivuôngngàndặm.Đất tiếng lànhỏ,nhưngruộngnương,nhàcửachichítkhôngcóchỗnàolàđồngcỏbãichăn,nhân dân đông, xe ngựa nhiều, ngày đêm đi không ngớt, rầm rập như baquânratrận.ThầntrộmướclượngnướccủađạivươngkhôngkémgìnướcSở.Nhữngbọnduthuyếtchủtrươngliênhoành,cứdụnhàvuagiaokếtvớinướcTần là loàihổ langđểxâmchiếm thiênhạ.NếuđộtnhiênnướcTầngâyhọanạnthìhọkhôngđoáigìđếntaivạcủanước.CậythếcủanướcTầnmạnhđểbên trong ép chủ củamình [Tức là épnhàChu.] là rất nặng tội.NướcNgụylàmộtnướcmạnhtrongthiênhạ.Nhàvualàvịvuahiềntrongthiênhạ.NaynhàvualạicóýngoảnhmặtvềhướngTâyđểthờTần,xưnglàmđôngphiên,xâydựngđếcungchoTần,nhậnđaimũcủaTần,mùaxuânmùathunộplễvậtchoTầnđểtế.Thầntrộmlấylàmxấuhổchođạivương.ThầnngheViệtVươngCâuTiễncóbanghìnquânmệtmỏimàbắtđượcPhùSaiởCanToại,VũVươngcóbanghìnquân,trămcỗxetrậnmàthắngđượcvuaTrụởMụcDã,binhsĩcủahọcónhiềuđâu?Chỉvìhọbiếtlàmnổiuythếcủamìnhmàthôi.Naytrộmnghequâncủađạivươngcóvũsĩhaimươivạnngười,quânđộikhănxanhhaimươivạnngười,quâncầmkíchhaimươivạn người, quân nấu bếp nuôi ngựamười vạn, xe sáu trăm cỗ, ngựa nămnghìncon.NhưthếlàhơnhẳnCâuTiễn,VũVương.Thếmàđạivươnglạinghe lời quần thần,muốn làm tôi thờ nướcTần.Nếu thờTần thì thế nàocũngphảicắtđấtdângchonóđểtỏlòngthànhthực,chonênbinhchưadùngmànước đã hao hụt rồi. Phàmnhững bầy tôi nói thờTần đều là kẻ gian,không phải trung thần đâu. Làm tôi lại cắt đất của vuamình để cầu bênngoài, trộmcái côngmột thờimàkhôngđoáinghĩđếnngày sau.Phánhàcông để thành của tư, ngoài cậy thế của nướcTầnmạnh để trong ép vuamìnhđòicắtđấtXinđạivươngxétkĩcho.ChuThưnói"Thấynókéodàimàkhôngdứt,thìnósẽănlankhắpnơi,cònlàmgìđượcnữa.Khicònnhỏnhưsợitơkhôngcắt,đếnsausẽphảidùngbúarìu.Nếukhônglochoxongcáimối lo trước, thì, sau này khi gặp Vạ lớn còn biết làm thế nào. Nếu đạivươngquảthựcnghelờithần,sáunướchợptung,đồngtâmgópsức,mộtýmột lòng, thì nhất định không phải lo về nướcTầnmạnh.Cho nênTriệuVương của tệ ấp sai thần dâng kế ngu dại, trình ước minh bạch, xin đạivươngdạycho.

NgụyVươngnói:-Quảnhânnguxuẩn,chưahềđượcnghelờichỉgiáosángsuốt,nayôngđã lấy lời củaTriệuVươngdạy ta, taxinkínhđemcảnướctheo.

TôTầnbènsangĐôngthuyếtTềTuyênVương:-NướcTềphíaNamcónúiTháiSơn,phíaĐôngcónúiLạngGia,phíaTâycósôngThanhHà,phíaBắccóbểBộtHải,thếgọilànướcbốnmặtđềuhiểmyếu.NướcTềcóđấtvuônghơnhainghìndặm,quântướngmặtáogiápvàimươivạn, thócgạochấtcaonhưgònúi,baquângiỏi,línhcủanămnhàtiếnnhanhnhưmũidào,mũitên,đánhdữnhưsấmchớp, thôimaunhưmưagió.Khicóviệcquân,chưahềphảiđemquânđi theonúiTháiSơn,vượtsôngThanhHà,quabểBột Hải. Trong vùng Lâm Tri có bẩy vạn hộ, thần trộm tính mỗi hộ cókhoảngbangười congiai, thì ba lầnbảy là haimươimốt vạn, không cầnphảilấngườiởhuyệnxa,chỉriêngquânởLâmTricũngđãđượchaimươimốtvạnrồi.VùngLâmTrirấtgiàulạiđầyđủ.Dânởđấy,khôngailàngườikhôngbiếtthổisáo,đánhđàncầm,đànsắt,đánhtrúc,nuôigàchọi,cóchósăn,đánhcờ,đánhcầu.TrênđườngLâmTritrụcxechạmnhau,vaingườiđụngnhau,vạtáoliềnnhauthànhmàn,tayáogiơlênthànhlều,mồhôivẩythànhmưa.Nhàgiàu,ngườiđủ,chícao,khíhăng.Naycóvuahiềnnhưđạivương, nước mạnh như nước Tề, thiên hạ không ai địch nổi, thế mà lạingoảnh mặt về phía Tây để thờ nước Tần, thần trộm thẹn thay cho đạivương.Vảlại,Hàn,NgụysởdĩthấysợTầnlàvìbờcõitiếpgiápnướcTần.Đemquânrađểđánhnhauthìkhôngquámườingàymàtìnhthếthắngbại,mất còn,đãquyếtđịnh.Hàn,NgụyđánhđượcTần, thì quân tổnmấtnủa,bốn cõi không giữ được.Đánhmà không thắng thì nguy vong theo ngayđằngsau.ChonênHàn,NgụycoinặngviệcđánhnhauvớiTầnmàcoinhẹviệclàmtôinướcTần.Tráilại,TầnđánhTềthìkhôngthế.Nóphảiđitheođất nướcHàn, nướcNgụy, quađườngDươngTấn củanướcVệ, đi tắt lốihiểmhuyệnCàngPhủ.Xe không đi hàng đôi, ngựa không đi ngang nhauđược,trămngườigiữhiểm,nghìnngườikhôngdámđiqua.Tầnmuốnvàosâu,nhưngnhớnnhácnhìnlạisợHàn,Ngụyđánhsaulưngmình.Vậychonênnónơmnớp,ngầnngạichỉlàmbộdọa,chứkhôngdámtiến.Nhưthếrõràng là Tần không làm hại được Tề.Nay nhà vua không xét kỹ chỗ Tầnkhông làmgìđượcTề, lạimuốnngoảnhmặthướngTây thờTần,điềuđóchứngtỏmưukếcủaquầnthần làsai.Naykhôngphảimangcái tiếng thờTần lạiđượccái thực lànướcmạnh,đó làđiều thầnxindạivươngxétkỹcho.

TềVươngnói: -Quảnhânmờám,ởcáinướcvềcõiĐôngxaxôinơigócbểchân trời, chưahềđượcnghe lờidạybảo.Nay túchạđem lời củaTriệuVươngbảocho,quảnhânxinđemcảnướctheo.

TôTần bèn đi về phía TâyNam, thuyết SởUyVương: - Sở là nướcmạnh trong thiênhạ,nhàvua làvịvuahiền trong thiênhạ.ỞphíaTâycóquậnKiềmTrung,quậnVu,phíaĐôngcóđấtHạChâu,HảiDương,phíaNam có hồĐộngĐình, quận ThươngNgô, phía Bắc có cửa ảiHình, đấtTuầnDương.Đấtđairộnghơnnămnghìndặm,tướngsĩmặcáogiáptrămvạnngười,xenghìncỗ,ngựavạncon,thócgạođủchidùngmườinăm.Đólàcáivốnđểlàmbálàmvương.NướcSởmạnhnhưvậy,nhàvualạihiềnnhưvậythìthiênhạkhôngaiđịchnổi,thếmànhàvualạimuốnngoảnhmặtvềhướngTâydểthờTần.NhưthếthìnhưhầucònaichẳngngoảnhmặtvềTâymàchầuởdướiđàiChươngĐàicủaTầnkiachứ!TầnghétnhấtlàSở.Sởmạnh thì Tần yếu.Tầnmạnh thì Sở yếu. Thế của hai nước không thểcùngđứng.Chonênđốivớiđạivương,khônggìbằnghợp tungđểcô lậpTần.Đạivươngkhônghợptung,TầntấtđemhaiđạoquânracửaVũQuan,mộtđạoxuốngKiểmTrung.ThếthìđấtYến,đấtSínhphảirungđộng.Thầnnghenói:trịtừlạcnóchưaloạn,làmtừlúcnóchưacó.Gặphoạnnạnđếnrồimớilothìkhôngkịpnữa.Chonênđạivươngsớmtínhchochíndi.Nếuđạivươngnghethần,thầnxinbáocácnướcmiềnSơnĐôngdângthứchiếmbốnmùa,tuântheolờidạybảosángsuốtcủađạivương,traotấtcảxãtắc,tôn.miếu để theo, rèn luyên quân sĩ, cổ võ khích lệ binh lính để cho đạivươngdùng.Nếuđạivươngquảdùngngukếcủathầnthìngườiđẹp,giọngnóihaycủaHàn,Ngụy,Tề,Yên,Triệu,Vệsẽđầyhậucung,lạcđà,ngựatốtcủaYên,Đạitấtsẽđầychuồngngoài.ChonênhợptungthìSởlàmvương,liênhoànhthìTầnlàmđế.Naybỏcơnghiệpbávươngmàmangcái tiếngthờngười,thầntrộmchođạivươnglàmthếlàkhôngphải.NayTầnlànướchùmsói,cóýnuốtthiênhạ.Tầnlàkẻthùcủathiênhạ.NhữngkẻtheochướcliênhoànhđềumuốncắtchưhầuđểthờTần, tứclànhưngườitanóinuôicừuđịchmàthờkẻthùvậy.Họlàmtôingườitanhưnglạicắtđấtcủavuamìnhchonướcngoài,làmchonướcTầnhùmsóithêmmạnh,xâmlấnthiênhạ.NếubỗngnhiênnướcTầngâyloạn,thìhọkhônghềđoáinghđếntaivạcủanướcmình.Bênngoài,họdùngcáithếcủanướcTầnmạnhđểbêntrongépvuamìnhcắtđất.Thật làkhôngviệcgìđạinghịchbất trungchobằng.ChonênhợptungthìchưhầucắtđấtđểthờSở,liênhoànhthìSởcắtđấtđểthờTần.Haikếấycáchnhaumộtvựcmộttrời.Tronghaikếấyđạivươngdùng kế nào?Vì thếTriệuVương nước tôi sai tôi sang trình ngu kế, bàyminhước,xinđạivươngdạycho.

SởVươngnói:-NướccủaquảnhânphíaTâygiápgiớivớiTần.TầncóýlấyBa,Thục,HánTrung.Tầnlànướchùmsóikhôngthểthânđược,màHàn,NgụythìlongayngáyvềTần,takhôngthểbànmưukếsâuxavớihọđược.NếubànmưukếsâuxavớihọchỉsợhọphảnlạiđểhùavớiTần.Cho

nênmưuchưađưaramànướcđãbịnguyrồi.Quảnhântựliệu,nếuSởđánhTầnthìkhôngthắngnổi.Ởtrongbànmưuvớiquầnthầnthìkhôngthểnhờcậyđược.Quảnhânănkhôngngon,nằmkhôngyên,bụngphậpphồngnhưlácờtreochơivơi,khôngbiếtbámvàođâu.Nayôngmuốnhợpnhấtthiênhạ,tậphợpchưhầu,bảotồncáinướcđangbịnguy,quảnhânxinđemnướcnhàđểtheo.

Kếtquả, sáunướchợp tungvàcùngchungsức.TôTần làngườicầmđầuhợptung,kiêmlàmtểtướngsáunước.KhivềbắcđểbáocáovớiTriệuVương,TôTầnđiquaLạiDương,chưhầuđemxengựađưađónrầmrậpngangbậcvươnggiả.

ChuHiểnVươngnghethấythếsợhãi,saisửadọnđườngchoquânrangoàithànhúylạoTôTần.AnhemvợvàchịdâucủaTôTần,liếctrôngTôTầnkhôngdámngẩnglênnhìn,cứcúiđầu,népmìnhchầuchựcdângthứcăn.TôTầncườibảochịdâu:-Saotrướckiachịngạongượcmàbâygiờlạicungkínhnhưthế

Chịdâukhúmnúm,úpmặtxuốngđất,xinlỗi:-Vìthấychúcóngôicao,củanhiều.

TôTầnthởdàithan:-Cũngcáithânnày,nhưnglúcphúquýthìhọhàngsợhãi,khibầntiệnthìhọhàngkhinhrẻ,huốnggìmọingười?VảlạinếutacóvàikhoảnhruộnggầnthànhLạcDươngthìlàngsaocònđượcđeoấntểtướngcủasáunước?

TôTầnbènphântánnghìnvàngchohọhàngbèbạn.TrướckiakhiTôTầnsangYên,cóvaymộttrămquantiềnlàmvốn,đếnkhiđượcphúquý,TôTần bèn lấymột trăm nén vàng đền trả. Tần báo đáp tất cả những ngườimìnhdãmangơn.RiêngcómộtngườitheoTôTầnchưađượcbáođápmớitự nói trước mặt Tô Tần. Tô Tần nói: - Ta không phải quên ngươi đâu.NgươicùngtađếnnướcYên,haiba lầnngươimuốnbỏ ta trênsôngDịchThủy.Lúcbấygiờ,takhốncùng,chonênoánngươinhiều.Vìthếmớibáođápngươisau.

Ngườinàycũngđượcbáo.TôTầnsaukhigiaoướcvớisáunướchợptung,bèntrởvềTriệu.Triệu

TúcHầuphongTôTầnlàmVũAnQuân,vàtuyênbốướcthưchoTầnbiết.QuânTầnkhôngdámracửaHàmCốcnhòmngótrongmườilămnăm.SauTần saiTêThủ lừadốiTề,NgụycùngTầnđánhTriệu,muốnđểpháướchợptung.Tề,NgụyđánhTriệu,TriệuVươngtráchTôTần,TôTầnsợ,xinđisứYên,quyếtlàmhạiTề.

TôTầnrờikhỏiTriệu,ướchợptungtan.TầnHuệVươnggảcongáichotháitửnướcYên.NămấyVănHầuchết.

Thái tử lên thay, tức là Yên Dịch Vương. Dịch Vươngmới lên ngôi, Tề

TuyênVươngnhânnướcYêncótang,đánhnướcYênlấymườithành.DịchVươngbảoTôTần: -Ngày trước tiên sinhđếnnướcYên, tiênvươngcấptiềnchotiênsinhsangyếtkiếnnướcTriệu,kếtquảhợptungđượcsáunước.NayTềđầutiênđánhTriệu,rồiđếnđánhYên.NướcYênvìtiênsinhmàbịthiênhạcười.TiênsinhcóthểlấylạiđượcđấtYênbịcướpkhông?

TôTầnthẹnquánóirằng:-Xinlấylạihộnhàvua.Tô Tần ra mắt Tề Vương, lạy hai lạy, cúi xuống chúc mừng, nhưng

ngẩngđầulên[Mộtthủđoạnđểlàmngườitachúý.LúcnàyTôTầnkhôngcònnghĩđếnviệcchốngTầnnữa.]lạiphúngđiếu.

TềVươngnói:-Saomàchúcmừngvàphúngđiếutheonhauchóngthế,-Thầnnghengườiđóikhôngănphụtửnonvìănnóvàothìcàngđầy

bụngmàchết,kếtquảcũngkhổnhưchếtđói.NayYêntuynhỏyếunhưngnólàconrểcủaTầnVương.ĐạivươngtuyđượcmườithànhcủaYênnhưnglàmkẻthùmuônđờivớinướcTầnmạnh.ViệcnàykhiếnchonướcYênyếulàmhàngquânđitrước,cònnướcTầnmạnhyểmhộởsauđểchiêutậptinhbinhtrongthiênhạ,tứclàcùngmộtloạivớiviệcănphụtửnonđấy.

TềVươngđổisắcmặtnói:-Thếthìlàmthếnào?TôTầnnói:-Thầnnghenóingườixưagiỏiứngphóthìchuyểntaivạ

thànhphúc,nhânthấtbạilàmcông.NếuđạivươngthựcnghekếcủathầnthìhãytrảngaychoYênmườithành.Yênvôcớđượcmườithànhthếnàocũngmừng.Ngườitabảo"bỏmốithùhằn,đượctìnhgiaohiếubềnvững"làthếđấy.NayYên,Tầnđều thờTề thìđạivương rahiệu lệnhcho thiênhạ, aidámkhôngnghe.ThếlàđạivươngtheonướcTầnbằnglờinóisuông,dùngmườithànhmàlấyđượcthiênhạ,ấylàcơnghiệpbávươngđó.

TềVươngnói:-Phải.RồitrảchoYênmườithành.CóngườinóixấuTôTần:-Ôngtalàngườitôitráotrở,loxoayxởtìm

cáchbánnước,chísẽlàmloạn.TôTầnsợcótội,quayvề,nhưngYênlạikhôngcholàmquannữa.TôTần yết kiếnYênVương nói: - Thần là kẻ quêmùaởĐôngChu,

khôngcóchútcôngcángìmànhàvuabáithầnởmiếu,kínhlễthầnởtriều.Nay thầnvì nhàvua làm lui quânnướcTề, lấyđượcmười thành,đáng lẽphảiđượcgầngũinhàvuahơntrước,tạisaothầnvề,nhàvualạikhôngchothầnralàmquan?Chắclàcókẻnóivớinhàvuarằngthầnbấttínđểhạithần.Thầnmàbất tín làphúccủanhàvuađấy.Thầnnghenói trungtín làdểvìmình,tiếnthủlàđểvìngười[Lờinóitiêubiểuchocáitâmlýtrắngtrợn,vôluânlýcủabọnđiduthuyết.].VảlạiđiềuthầnnóivớiTềVươngkhôngphảilàlừadốiđâu.ThầnbỏmẹgiàởĐôngChu,cốnhiênlàbỏchuyệnvìmìnhmàlochuyệntiếnthủđấy.NaycóngườihiếunhưTăngSâm,liêmnhưBá

Di,tínnhưVĩSinh,đượccảbangườiấythờnhàvuathìthếnào.YênVươngnói:-Đủlắmrồi.TôTầnnói:-NgườihiếunhưTăngSâmthếnàocũngkhôngrờichamẹ

mộtđêmởngoài.NhàvualàmsaocóthểkhiếnhọđibộnghìndặmđểthờôngvuanguykhốncủanướcYênnhỏyếu?NgườiliêmnhưBáDithếnàocũng làmngườinốingôicủanướcvuaCôTrúc,khôngchịu làmquancủaVũVươngkhôngchịuphonghầumàchếtđóiởdướinúiThúDương.Ngườiliêmnhưthế,nhàvualàmsaosaihọđibộhàngnghìndặmđểmưuviệctiếnthủởTề?Người tín nhưVĩSinh, hẹn với người con gái đến ở dưới cầu,ngườicongáikhônglại,nướclênđếnnơi,anhtacũngkhôngđi,ômcộtcầumàchết.Ngườicótínnhưthế,nhàvualàmsaosaikhiếnđượchọđibộngàndặm,làmluiquânmạnhcủaTề?Thầnnóivìtrungtínmàcótộivớingườitrênlàthếđấy?

YênVương nói: - Đó là không trung tínmà thôi, lẽ nào có người vìtrungtínmàphảitội?

TôTầnnói:-Khôngphảithế,thầnnghecóngườiđilàmquanởxa,vợtưthôngvớingườikhác.Ngườichồngsắpvề,kẻgianphulosợ.Ngườivợnói:"Chớlo,tôiđãlàmrượuthuốcđợinórồi".Đượcbangày,ngườichồngvềthực.Ngườivợsaingười thiếpđemrượumờichồnguống.Người thiếpmuốnnóirượucóthuốcđộcthìsợbàchủbịđuổi,khôngnóithìsợôngchủbịchết.Nóbèngiảvởngãlàmđổmấtrượu.Ôngchủgiậnlắm,đánhngườithiếp năm chục roi. Cho nên người thiếp ngã đổmất rượu, trên bảo toànđượcôngchủ,dướibảotoànđượcbàchủ,nhưngvẫnkhôngkhỏibịroivọt.

YênVươngnói:-Tiênsinhlạivềchứccũ.VuaYênhậuđãiTôTần.MẹDịchvươnglàvợVănHầutưthôngvới

TôTần.YênVươngbiếtviệcđó,nhưngcànghậuđãiTôTần.TôTầnsợbịgiếtbènnóivớiYênVương:-ThầnởYên,khôngthểkhiếnchoYênđượctrọng,nhưngnếuởTềthìYênthếnàocũngđượctrọng.

YênVươngnói:-Tùyýtiênsinh.RồiTôTầnvờnóiđắc tộivớiYên,nênchạy trốn sangTề.TềTuyên

VươngchoTôTầnlàmkháchkhanh.KhiTuyênVươngchết,MẫnVươnglênngôi.TôTầnbảoMẫnVươngchôncấthậuđểtỏlàhiếu,xâynhàcao,mởvườnrộngđểtỏlàđắcý.TôTầnmuốnpháhoạiTềđểgiúpYên.DịchVươngnướcYênchết.YênKhoáiVươnglênlàmvua.Vềsau,nhiềuđạiphunướcTềcùngTôTầntranhgiànhsựtinyêucủanhàvua,nênsaingườiđâmTôTần,TôTầnkhôngchết,bị thươngnặngbỏchạy.TềVươngsaingườitìmhungthủnhưngkhôngbắtđược.TôTầngầnchết,nóivớiTềVương:-Thầnchết,xindùngxexéxácthầnmàraoởchợ:"TôTầnvìYênlàmloạnởTề".Nhưthếthìthếnàocũngbắtđượchungthủgiếtthần.

TềVươngbènlàmnhưlờiTôTần,quảnhiênkẻgiếtTôTầntựranhận.TềVươngnhânđógiếtkẻđâmchếtTôTần.

VuaYên nghe biết chuyện, nói: - Tề báo thù cho Tô Tần đến thế làcùng!

TôTầnchếtrồi,việcvỡlở.Tềsaunghetinấy,giậnYên,Yênsợlắm.EmcủaTôTầnlàĐại,emcủaĐại làLệthấyanhđượcphúquýcũng

đềubắtchướchọcduthuyết.LúcTôTầnchết,ĐạixinyếtkiếnYênVương,muốnnốitiếpviệccũ.Đạinói:-ThầnlàngườiquêmùaởĐôngChu,trộmnghetínnghĩacủađạivương,nênmặcdầungudốtcũngbỏcàybừađểđitìmđạivương.ĐếnHàmĐanđượcthấytậnmắt,khácxađiềutainghe.KhiởĐôngChu,thầntrộmtựphụvềchíhướngmình.NhưnglúcđếntriềuđìnhnướcYên,xemquầnthần,hạlạicủađạivương,biếtđạivươnglàbậcvuasángtrongthiênhạ.

YênVươngnói:-Ngươinóivuasánglàthếnào?Đạinói:-Thầnngheđấngvuasángcốtngheđiềulỗilầmkhôngmuốn

nghe điều hay củamình. Thần xinmách bảo điều lỗi lầm của bệ hạ. Tề,TriệulàkẻthùcủanướcYên.Naybệhạthờkẻthùđểđánhlạinướcbạncủamình,đókhôngphảilàđiềulàmlợichonướcYên.Bệhạtựnghĩxem.Thếlàtínhsai.Nếukhôngbiếtcanngănthìkhôngphảilàkẻtrungthần.

YênVươngnói:-Tềcốnhiênlàkẻthùcủaquảnhânmàquảnhânmuốnđánh.Chỉ lonướcmỏimệt, sứckhôngđủ.Nếunhàngươi có thể lấyYênđánhTềđượcthìquảnhânxinđemnướcgiaochongươi.

-Thiênhạcóbảynướcđánhnhau,màYênởvàohạngnướcyếu.Mộtmìnhđánhthìkhôngđược,nếudựavàođâuthìđượcđấytôntrọng.ỞphíaNamdựavàoSởthìđượcSởtôntrọng,ởphíaTâydựavàoTầnthìđượcTầntôntrọng,ởgiữadựavàoHàn,NgụythìđượcHàn,Ngụytôntrọng.Vảlạinếunướcmìnhdựavàonướcnàomàđược tôn trọng, tấtnhiênđạivươngcũngđượctôntrọng.NayvuaTềđãlớntuổimàlạitựphụ.PhíaNamđánhSởnămnăm,quânsĩmỏimệt:phíaBắcđánhnhauvớiYên,baquânbịthuamàbắtđượchai tướng.Thếmàcònđemnhữngbinh sĩ còn lại, hướngvềphíaNamđánhĐạiTốngcónămnghìncỗxe,đểbaogồmmườihaichưhầu.Vuathìmuốnđượcđất,nhưngkiệtlực,cógìđángkhen.Vảthầnnghenóiđánhnhauluônthìdânnhọc,quânđilâuthìsứcmệt.

YênVươngnói:-TanghenướcTềcósôngTềtrong,sôngHàđụccóthểgiữvững,cóthànhdài,đêlớnđủđểchechở.Cóthựcthếkhông?

Đạinói:-Thiênthờikhôngcho,dẫucósôngTề,sôngHàcũngkhônggiữvữngđược,sứcdânnhọc,dẫucóthànhdàiđêlớncũngkhôngchechởđược.Vảlạingàytrước,TềkhôngđóngquânởTếTâylàđểđềphòngnướcTriệuđấy,khôngđóngquânởHàBắtlàđểphòngbịnướcYên.NayTếTây,

HàBắcđócóbinhlínhđồnthúhết, trongnướcđãmệtnhọc.Phàmvịvuakiêungạothìthếnàocũnghamlợi.Bầytôivongquốcthìthếnàocũngthamtiền.Nếubệhạkhônglấylàmnhục,đưaconyêu,emruột,chúhọlàmcontin, lấychâubáu,ngọc lụađểbiếu tảhữu, thìhọsẽcảmơnnướcYênmàkhinhbỉnướcTốngđãmất.NhưvậyTềcóthểmấtthôi.

YênVươngnói:-Tađànhphảiphóthácconchotrờivậy.YênVươngbènsaimộtngườiconsanglàmcontinởnướcTề.RồiTô

LệnhờconcủaYênVương làmcon tinởTề,xinyếtkiếnTềVương.TềVươngoánTôTần,toanbỏtùTôLệ.ConcủaYênVươnglàmcontinxinlỗihộTôLệmớithôi.LệbènhiếnthânlàmquanởnướcTề.

TướngcủaYênlàTửChithônggiavớiTôĐại,muốnnắmquyềnhànhởYên,bènsaiĐạisanghầucontincủaYênởTề.TềsaiĐạibáocáovớiYên.YênVươngKhoáihỏi:-TềVươngcóthểlàmbáchăng?

Đạinói:-Khôngthểđược.-Saothế?-TềVươngkhôngtintôicủamình.TừđấyYênVươngchuyêndùngTửChi,sauđónhườngngôichoông

ta.NướcYênloạnto.TềđánhYên,giếtKhoáicùngTửChi.NướcYênlậpChiêuVươnglàmvua.TôĐại,TôLệkhôngdámvềYên,

rút cụcđềuvềvớiTề, đượcTềhậuđãi.TôĐạiquanướcNgụy.NgụyvìnướcYênbắtĐại.TềsaingườibảovuaNgụy:-TềxinlấyđấtcủaTốngđểphongchoKinhDươngQuân [EmcủavuaTần.].Tầnnhấtđịnh sẽkhôngnhận.KhôngphảiTầnkhôngcólợinếugiaohiếuvớiTềvànhậnđượcđấtTốngđâu,màvìTầnkhôngtinTềVươngvàTôĐại.NayTềvớiNgụyxíchmích nhau đến thế, thì Tề không dốiTần,Tần sẽ tinTề.Tề vớiTần hợpnhau, KinhDươngQuân có đất của Tống, đó không phải là điều lợi choNgụy.ChonênchẳngbằngnhàvuachoTôTừsangĐông,TầnthếnàocũngnghiTềvàkhông tinTôTử.Tề,Tầnkhônghòahợp, thiênhạkhôngbiếnđổi,vàviệcđánhTềhìnhthành?

NgụybènthảTôĐạira.ĐạisangTống,TốngđãiĐại tử tế.TềđánhTống,Tốngnguycấp.Tô

ĐạibènđưathưchoYênChiêuVươngnói:-ĐôngvàohàngnướccóhàngvạncỗxemàphảigửicontinởTềthìdanhhènmàquyềnnhẹ[ChínhTôĐạikhuyênvuaYêngửiconlàmcontinởTề,rồisauđólạinóinhàvualàmthếlàsai.],giúpTềđánhTốngthìnhọcdânmàtốncủa.PháTốngmàlàmhạiđấtHoàiBắctolớnvàbéobởthìkẻthùlàTềsẽthêmmạnhmànướcmìnhthìsẽbịhại.Baviệcấyđềulàmchonướcnguytovậy.VảlạibệhạlàmđiềudólàmuốnđểgiữtínvớiTề,nhưngTềlạicàngkhôngtínbệhạ,

càngghétYên.Thếlàbệhạmưutínhsai.NaynướcTốngcóthêmđấtHoàiBắclànóthànhmộtnướcmạnhcóvạncỗxeđấy,mànướcTềlạikiêmtínhcả,thếlàthêmmộtnướcTềvậy.BắcDiđấtvuôngbảytrămdạmmàthêmnướcVệ,nướcLỗthìsẽthànhmộtnướcmạnhcóvạncỗxeđấy,mànướcTềlạikiêmtínhcả, thếlàthêmhainướcTề.VớimộtnướcTềmạnh,Yêncònnhớnnháckhôngchốngđược,naycóbanướcTềởgầnYênthìtaivạtấtlớn.Tuynhiênngườikhônngoanthìbiếnhọathànhphút,chuyểnbạithànhthắng.NướcTề cũngnhư tấm lụa trắng xấu đemnhuộmmàu tía [VuaTềthíchmàutía,chonêntụcnướcTềchuộngmàuấy.ÝnóiTềbênngoàicóvẻmạnh nhưng thực ra thì không phải.]mà giá gấpmười. Việt Vương CâuTiễnnươngmìnhởCốiKê,quaytrở lạiđánhtannướcNgômạnh, làmbáchủthiênhạ.Đólàđềunhânhọathànhphúc,chuyểnbạithànhthắng.MuốnthếthìkhônggìbằnggiữTềlàmbámàtônnó,saisứđituyênthệvớinhàChu,đốtphùcủaTầnmànói:"CáikếhaynhấtlàpháTần",thứnữalàphụctùngtheoTề.NếunhưnhàvuaphụctùngtheoTềthìvuaTầnthếnàocũnglolắng.NướcTầnđãđánhcácnướcchưhầunămđờinaythếmànayđịavịcủanóởdướinướcTềthìnósẽtức.ChícủavuaTầnlàphải làmsaochonước Tề cùng khốn, dù có phải đem toàn lúc trong nước ra làm nó cũngkhôngtiếc.ThếthìtạisaonhàvuakhôngsaihiệpsĩnóivớiTầnVươngnhưthếnày:"Yên,Triệu,TốnglàmchonướcTềđượcbéobở,tônTềmàlàmkẻdướicủaTề,Yên,Triệukhôngđượclợigìởđiềuđó.Yên,Triệukhôngđượclợinhưngvẫnphải làm,vìkhôngtinTầnVương.Thếthìsaobệhạkhôngkhiếnngườiđáng tincậyđế tiếp thuYên,Triệu,khiếnKinhDươngQuân,CaoLăngQuân làmcon tin trướckhiYên,Triệu,Tầncóbiếncố.Thế thìYên,Triệu sẽ tinTần.Tần làmđế phươngTây,Yên làmđế phươngBắc,Triệu làmđếởgiữa.Lậpbađếđể ramệnh lệnhcho thiênhạ,Hàn,NgụykhôngnghethìTầnđánh,TềkhôngnghethìYên,Triệuđánh,thiênhạeònaidámkhôngnghe?Thiênhạđãnghe theo thìnhân thếmà thúcHàn,NgụyđánhTề,bảo:"PhảitrảlạiđấtchoTống,trảđấtHoàiBắcchoSở".TềtrảđấtchoTống,trảHoàiBắcchoSở,thếlàYên,Triệulợiđấy.BađếđứngngangnhaulàđiềuYên,Triệumongmuốn.Vềsựthựcthìđượchưởnglợi,vềmặttônquíthìđượcmãnnguyện.Yên,TriệusẽbỏTềđễdàngnhưrútgiàyvậy.NaynếukhôngtiếpthuYên,TriệuthìnghiệpbácủaTềtấtthành.ChưhầunghetheoTềmàhệhạkhôngtheothếlànướcbịđánhđấy.ChưhầunghetheoTềmàbệhạtheohọ,thếlàmangtiếnghènđấy.NaytiếpthuYên,Triệuthìnướcdượcyênmàdanhđượctôn,khôngtiếpthuYên,Triệuthìnướcbịnguymàmangtiếnghèn.Bỏđịavịyênổntônquý,màmanglấyđịavịnguyvong,hènhạ,ngườikhônngoankhônglàm.TầnVươngnghecâunóiấytấtnhưđâmvàoruột.Saobệhạkhôngsaibiệnsĩđemcâunóikhóchịuấynói

vớiTầnthìtấtTầnnghetheo,thếnàocũngđánhđượcTề.Tầnnghetheothìsựgiaohiếuđượcgắnbó,đánhTềlàđiềuíchlợichínhđáng.Tôntrọngsựgiao hiếu gắn bó, lo điều ích lợi chính đáng là việc của bậc thánh vươngđấy".

YênVươngkhenthưcủaĐại,nói:-TiênnhânđãtừngchịuơnhọTô.VìcóloạnTửChinênTôTầnbỏYêndi.YênmuốnbáothùTề,ngoàihọTôthìkhôngailàmđược.

BènsaimờiTôĐại, lạiđốiđãi tử tế,cùngĐạimưuđánhTề.Kếtquảphá đượcTề.MẫnVươngphải chạy.Sauđó ít lâu,TầnmờiYênVương,YênVươngmuốnđi.TôĐạinóivớiYênVương:-SởđượcđấtChỉmànướcSởmất,TềđượcnướcTốngmànướcTềmất.TạisaoTề,SởkhôngthểlấyđấtChỉ,nướcTốngđểthờTần?ĐólàvìTầnthùkẻcócông.Tầnlấyđượcthiênhạkhôngphải là làmviệcnghĩamà làmviệcbạođấy.Tần làmviệcbạovànóithẳngvớithiênhạ.HọnóivớiSởrằng:"GiápbinhcủađấtThụcđithuyềntrênsôngVấn,theonướclũmùahạmàxuốngsôngGiangchỉnămngàylàđếnđấtSính.GiápbinhcủaHánTrungđi thuyềnrasôngBa,theonướclũmùahạmàxuốngsôngHán,thìchỉbốnngàylàđếnbãiNgũChừ.QuảnhântậphợpgiápbinhởphíaĐônghuyệnUyểnrồiđixuốngấpTùy.Ngườikhônhếtđườngxoayxởkẻdũngsĩhếtcáchtrổtài,quảnhânđánhSởnhưbắt chimưng, nhất định là được.Nhàvua lại cònmuốn chờ thiênhạđánhHàmCốcư?Thếthìxaxôiquá?VìthếchonênSởVươngmườibảynămnay thờTần.Tầnnói thẳngvớiHàn rằng: "TadấyquânởđấtThiếuKhúc,mộtngàylàchặnngangnúiTháiHàng.TadấybinhởNghiDươngrồiđánhvàoBìnhDươngthìchỉhaingàylàtấtcảđềurungchuyển.TaquahaiChu[HaiChulàĐôngChuvàTâyChu.]rồiđánhvàotrịnh,thìchỉnămngày là lấyđượcnướcTrịnh".Hàncho làphải, chonên thờTần.Tầnnóithẳng vớiNgụy rằng: "Ta đánh lấyAn ấp, chặnNữKích,Hàn Thị, TháiNguyên,Quyển,taxuốngChỉĐạo,NamDương,Phong,Ký,baovâythànhcủa hai Chu, nhân nước ỉumùa hạ, đi thuyền nhẹ,mang nỏ khỏe ở phíatrước,giáosắcởphíasau.TakhơichằmHuỳnhTrạchthìNgụykhôngcònĐại Lương, khơi bến Bạch Mai thì Ngụy không còn Ngoại Hoàng, TếDương,KhơibếnTúcTưthìNgụykhôngcònKhư,ĐốnKhâu,trênđườngbộthìđánhHàNội,đườngthủythìdiệtĐạiLương".NgụycholàphảichonênthờTần.TầnmuốnđánhAnấp,sợTềcứuAnấp,thìgiaođấtTốngchoTềvànói:"TốngVươngvôđạo,làmngườibằnggỗđểviếttênquảnhân,rồibắn vàomặt. Quả nhân ở xa không tiện đánh. Vương đánh lấy được đấtTốngcũngnhưchínhquảnhânđánhđượcđấtấy.SaukhiđãđánhlấyAnấp,TầnsẽnhânđấybắttộiTềvềviệcpháTống.TầnmuốnđánhHàn,sợthiênhạcứuHànthìgiaoTềchothiênhạmànóirằng:"TềVươngbốnlầnhẹnvới

quảnhânthìbốnlầnlừadốiquảnhân.ĐãbalầnTềquyếttâmcầmđầuthiênhạđểđánhquảnhân.CóTềthìkhôngcóTần,cóTầnthìkhôngcóTề,phảiđánhTề,phảitiêudiệtTề".SaukhiđãđượcNghiDương,ThiếuKhúcđếnLanTrạch,TầnsẽbuộcthiênhạvềcáitộiđãđánhpháTề.TầnmuốnđánhNgụy,nhưnglongạiSở,bènlấyNamDươnggiaochoSở,nóirằng:"Quảnhânthếnàocũngsẽ tuyệtgiaovớiHàn.Sởhãygiữ lấyQuânLăng,chẹnđấtManhách,nếucólợichoSởthìcũngnhưcólợichoquảnhân.KhiNgụyđãbỏnướcthânthiệnmàhợpvớiTần,TầnsẽnhânlấyviệcSởchẹnManháchmàbắttộiSở.Sauđó,khiquânNgụybịnguykhốnởLâmTrung,vàcácnướcYên,Triệumạnhlên,thìTầnlạihứalấytiêuĐônggiaochoYên,lấyTếTâygiao choTriệuvà sauđó,TriệugiảnghòavớiNgụy,đưa công tửDiênlàcontinTầnnhờcóTêThủ(tướngquốcnướcNgụy-ND)liênbinhvớiNgụyđểđánhTriệunhưngbịquânTriệuđánhbạiởTiềuThạch,bịtổnthấtnặngnềởDươngMã.TầnbènlàmravẻkínhtrọngNgụy,hứachonóđấtDiệp,đấtThái,nhưngbảnthânmìnhthìlạigiảnghòavớiTriệuđểkhinàomìnhxâmchiếmNgllythìkhôngbịTriệucảntrở,vàgặplúckhókhănthìsaiemcủaTháihậulàNhươngHầucầuhòa.CònnếuthắngNgụythìsẽlừacảmẹvàcậu.TầntráchYênthìbảolàvìGiaoĐông,tráchTriệuthìbảolàvìTếTây,tráchNgụythìbảolàvìDiệpThái,tráchSởthìbảolàvìManhách,tráchTềthìbảovìTống.Cáilốiấytứclànóiquẩnnóiquanhnhưcáivòngtròn,dùngbinhnhưđâmkhâuthấu.Mẹkhôngngănđược,cậukhônggiữđược.TrongnhữngtrậnđánhởLongCổ,NgạnMôn,PhongLăng,CaoThương, Triệu Trang, Tần giết dân của Tam Tấn [Tam Tấn: Triệu, Hàn,Ngụy.]đếnvàitrămvạn.Naynhữngngườicònsốngđềulànhữngngườimồcôi,chabịquânTầngiết.NhàvuaxemnhữngtrậnngoàiTâyHàvàởđấtThượngLạc,taivạởTamXuyên,TấnQuốc,đãlàmthiệthạimộtnửaTamTấn!TaivạTầngâyratolớnlànhưthếđấy?ThếmàkẻduthuyếtcủaYên,Triệu đếnTấn, đều tranhnhau thuyết phục vuamình thờTần.Đó là điềuthầnrấtlo.

YênChiêuVươngkhôngđinữa.TôĐạilạiđượctôntrọngởYên.YênsaiĐạiđigiaoướcvớichưhầu,cùnghợptungnhưthờiTôTần.Cónướctheo,cónướckhôngtheo,nhưngthiênhạtừđấyvẫntônkínhướctungcủahọTô.ĐạivàLệđềuđượcsốnglâumớichết,danhtiếnglừnglẫyởchưhầu.

Thái sử côngnói: -Baanh emTôTầnđềuđi du thuyết cácnước chưhầu,danhtiếnglừnglẫy.Thuậtcủanhữngngườiấygiỏivềquyềnbiến.TôTầnbịphảngiánmàchết,thiênhạđềucườiTôTầnmàkiênghọcthuyếtấycủaTần.SongđờinóivềTôTầnnhiềuđiềuquáilạ,cóviệcgìkỳquặcmộtchútlàcứgánchoTôTần.TôTầnnổidậytừchốnlàngxóm,hợptungsáunước.Điềuđóchứngtỏtríthứccủaôngtacóchỗhơnngười.Chonêntôi

trìnhbàyviệclàmcủaôngtatheothứtựthờigian,khôngđểchoôngtachỉmangtiếngxấuthôivậy.

[21]TruyệnTRƯƠNGNGHI

Đoạn:1,2,3,4

1.TrươngNghi là người nướcNgụy. Trước cùngTôTần theo họcQuỷ

Cốctiênsinh.TôTầntựchomìnhkémTrươngNghivềhọcthuật.TrươngNghihọcxongđiduthuyếtcácchưhầu.NghicólầntheotướngquốcnướcSởuốngrượu,sauđótướngquốcnướcSởmấtngọcbích.MônhạngờchoTrươngNghi,nói:-Nghinghèokhôngcónghềngỗnggì,nhấtđịnhhắnlấytrộmngọcbíchcủatướngquân.

HọbắtTrươngNghiđánhvàitrămroi,Nghikhôngnhậntội.Họthacho.VợNghinói:-Hừ!Nếuchàngkhôngđọcsáchđiduthuyếtthìsaođếnnỗiphảicáinhụcnày?

TrươngNghibảovợ:-Nhìnxemlưỡitacònkhông?Vợcười:-Lưỡicòn.Nghinói:-Đượcrồi[Mộtchitiếthếtsứcđiểnhình.]?TôTầnchẳngbaolâuthuyếtphụcđượcTriệuVươngtheohợptungvà

cầmđầuviệchợptungvớicácnước.SongôngtasợnướcTầnđánhchưhầu,sẽhỏngmấtướctung.NghĩkhôngaicóthểcầmquyềnởTầnngoàiTrươngNghi,TôTầnbènsaingườigợiýchoTrươngNghinói:-ÔngtrướcquenTôTần,nayTầnđã cầmquyền, saoôngkhôngđến chơinhờgiúpđểđạt chínguyệncủamình.

ThếlàTrươngNghisangTriệu,đưadanhthiếpxinyếtkiếnTôTần,TôTầnbèndặnbọnmônhạđừngthôngbáovàkhôngcóđiđâutrongvàihôm.Sauđó,TầntiếpkiếnNghi,đểNghingồidướithềm,choNghiăncơmcủahạngđầytớnànghầu,nhânnhiếcNghi:-Tàinăngnhưngươimàlạiđểkhốnnhụcthếà?Takhôngphảilàkhôngthểnóiđểngươiđượcgiàusang,nhưngngươikhôngđángđượcdùng.

Bèntừtạđuổiđi.TrươngNghitựchomìnhlàbạncũđếnnhờgiúpđỡ,khôngngờlạibịsỉ

nhụcnên tứcgiận.Nghĩchưhầukhôngđâucó thểnhờđược,chỉcónướcTầnmớilàmkhổđượcTriệu,NghibènđivàoTần.

Sauđó,TôTầnbảomônhạ:-TrươngNghilàhiềnsĩtrongthiênhạ,takhôngthểbằng.Naytamayđượcdùngtrước,màchỉcómộtmìnhTrươngNghilàcóthểcầmquyềnbinhởTần.Songanhtanghèo,khôngcócáchgìđểtiếnthân.Tasợanhtahamcáilợinhỏmàkhôngthànhđạt,chonênmờiđếnlàmnhụcđểtrêutức.Ngươihãyvìtagiúpngầmôngta.

Đoạn,TôTầnnóivớiTriệuVươngphátchotiềncủaxengựachongườilén lút theoTrươngNghiởcùngnhà trọ,dầndần thânmật,đưachoNghitiền bạc, xe ngựa,Nghimuốn gì thì chu cấp cho ngay, nhưng không nói.TrươngNghinhờvậyđượcyếtkiếnTầnHuệVương.HuệVươngcholàmkháchkhanh,cùngmưuđánhchưhầu.NgườimônhạcủaTôTầnbèntừgiã

rađi.TrươngNghinói:-Nhờôngmớiđượchiểnđạt,tôisắpbáoơnsaoônglạiđi?

Ngườikianói:-Khôngphảitôibiếtngàiđâu,biếtngàilàTôQuân.TôQuân loTầnđánhTriệu,hỏngmấtđiềuướchợp tung.Lạicho rằngngoàingài ra,khôngaicó thểnắmđượcquyềnbínhnướcTần,chonên trêu tứcngàirồingầmsai tôi theohầuhạ tưcấpchongài làmtrọnmưukếcủaTôQuân.Nayngàiđãđượcdùng,tôixinvềbáo.

TrươngNghinói:-Thanôi,thếlàtamắcmưuTôQuânmàkhôngbiết,rõràngtakhôngbằngTôQuân.TalạimớiđượcdùnglàmsaonghĩđếnviệcđánhTriệuđược?ÔngtạơnTôQuânhộta.TrongthờicònTôQuân,NghiđâudámnóichuyệnđánhTriệu?Vảlại,TôQuâncònđấy,Nghidámlàmtrògìđược?

Sau khi làm thừa tướng nướcTần, TrươngNghi bèn viết tờ hịch bảotướng quốc nước Sở: "Trước ta theo ngươi uống rượu, ta không lấy trộmngọcbíchcủangươi,ngươiđánhđònta.Ngươihãylogiữnướcchokhéo,tasẽcóngàylấytrộmthànhcủangươiđấy".

ĐấtBavàđấtThụcđánhnhau,đềuđếncầucứuTần.TầnHuệVươngmuốnđemquânđánhThục,nhưngngạiđườngsáhiểmtrở,nhỏhẹpkhóđi.Hàn lại đến xâm lấn,muốn đánhHàn trước, sau sẽ đánhThục, nhưng sợkhông lợi, muốn đánh Thục trước nhưng lại sợ Hàn đánh úp Tần. HuệVươngdodựchưaquyết.TưMãTháccùngTrươngNghitranhluậnởnướcmặt Huệ Vương. TưMã Thác [Tổ của TưMã Thiên.] muốn đánh Thục.TrươngNghinói:-ChẳngbằngđánhHàn.

HuệVươngnói:-Xinnóitạisao?Nghi nói: - Thân với Ngụy, làm bạn với Sở, đem quân xuống Tam

Xuyên, ngăn chặn cửaThậpCốc, làm chủ đườngĐồnLưu.Ngụy cắt đứtNamDương,SởđếngầnNamTrịnh,TầnđánhTânThành,NghiDươngđểđếngầnngoạiđồngcủahaiChu[NhịChu:ĐôngChuvàTâyChu.],tráchtộiChuVươngxâmlấnđấtcủaSở,Ngụy.Chutựbiếtkhôngthểcứuđượctấtphải đem đồ báu và chín vạc [Chín vạc: VuaHạVũ đúc chín cái vạc đểtượngtrưngchochínchâutrongthiênhạ.Thời tamđạicoichínvạcấylàbảovậtkhítruyềnnước.ThànhThangthiênchínvạcấyraThươngấp.ChuVũVươnglạithiênraLạcấp.]ra.Giữlấychínvạc,cầmlấyđịađồ,sổsách,lấythếthiêntửđểralệnhchothiênhạ,thiênhạaidámkhôngnghetheo.Ấylànghiệpvươngđấy.NayThục lànướcxa títvềphíaTây,và thuộchạngNhung,Địch. Ta làm línhmệt, dân chúng vất vả nhưng không đủ để nổidanh, đượcđất củanókhôngđủđể làm lợi.Thầnnghenói "tranhdanhởtriều, tranh lợiởchợ".NayTamXuyên,ChuThất tức là triềuvàchợcủathiênhạ,màđạivươngkhôngtranh,lạitranhNhung,Địch,thếlàcòncách

xavươngnghiệplắm.TưMãThácnói:-Khôngphải.Thầnnghenói:vịvuamuốnnướcgiàu

thìcốtđượcruộngđất,vịvuamuốnbinhmạnhthìcấtđượcdângiàu,vịvuamuốnlàmvươngthìcấtđượcđứcrộnglớn.Cóbađiềuấythìnghiệpvươngsẽtheosau.Naynhàvuađấtnhỏ,dânnghèo,chonênthầnmuốnlàmviệcdễtrước.Nay Thục là nước xa tít về phía Tây và là trưởng các dânNhung,Địch,đangcóloạnKiệt,Trụ.LấybinhTầnđánhnướcấykhácnàokhiếnsàilangđuổiđàndê?Đượcđấtnướcấyđủđểmởrộngnước,lấycủanướcấyđủđểlàmdângiàu,nuôibinhsĩkhôngthiệtđếndânchúngmàhọđãtheophục.Đánhđổmộtnướcmàthiênhạkhôngcholàbạo,đượchếtlợivùngTâyHảimàthiênhạkhôngcholà tham.Thế là ta làmmộtviệcmàcócảdanhlẫnthực,lạicòncócáitiếnglàtrừbạo,ngănloạnnữa.NaytađánhHàntấtsẽuybức thiên tử, làdanhkhông tốt,màvị tấtđãcó lợi, lạimangcái tiếngbấtnghĩa.Đánhnướcthiênhạkhôngmuốnđánh,thậtlànguyvậy.Thầnxinbàyrõ tại sao.Chu là tông thất trong thiênhạ,Tề lànước thân thiệnvớiHàn.Chu tự biết mất chín vạc, Hàn tự biết mất đất TamXuyên. Hai nước ấychung sứchọpmưu,đểdựavàoTề,TriệumàcầuhòavớiSở,Ngụy.ĐạivươngkhôngthểngănhọlấychínvạcchoSở,lấyđấtchoNgụy.Thầnbảonguylàthếđấy.KhôngbằngđánhThụclàkếvạntoàn.

HuệVươngnói:-Phải,quảnhânxinnghenhàngươi.RồiđembinhđánhThục.ĐếnthángmườilấyđượcThục.Bènbìnhđịnh

nướcThục, truấtThụcVươngđổihiệu làmhầu, rồikhiếnTrầnTrang làmthừatướngnướcThục.

ThụcđãthuộcTần,Tầnvìthếcànggiàumạnhkhinhchưhầu.Nămthứ10thờiTầnHuệVương,vuaTầnsaicôngtửHoacùngTrươngNghivâyBồDương, Bồ Dương phải hàng. Nghi nhân nói với Tần lại thân thiện vớiNgụy,rồisaicôngtửDolàmcontinởNgụy.

NghinhânnóivớiNgụyVương:-TầnVươngđãiNgụyrấthậu,Ngụykhôngthểvôlễđược.

Ngụy nhân nộp đất Thượng Quận, đất Thiếu Dương để tạ Tần HuệVương. TầnVương bèn cho TrươngNghi làm thừa tướng, đổi tên ThiếuDươnggọilàHạDương.NghilàmthừatướngnướcTầnđượcbốnnăm,lậpHuệVươnglàm"vương".MộtnămsaukhiNghilàmthừatướng,nướcTầnđánhlấyđấtThiểm,đắpảiThượngQuận,hainămsauTầnsaiNghiđihộivớitướngcácnướcTề,SởtạiKhiếtTang.KhitừphươngĐôngtrởvề,Nghithôikhônglàmthừatướng.

Nghi sang làm tướngquốcnướcNgụy, bảoNgụyVương: "TầnmuốnNgụythờTầntrướcđểchưhầubắtchước".NgụyVươngkhôngchịungheNghi.TầnVươnggiận,đánhlấyđấtKhúcỐc,BìnhChucủaNgụy,lạingầm

đãiTrươngNghi càng hậu.TrươngNghi thẹn không có gì để về báo đápTần,lưuởlạiNgụybốnnăm.NgụyTươngVươngchết.AiVươnglênngôi,Trương Nghi lại nói với Ai Vương, Ai vương không nghe. Trương NghingầmbảoTầnđánhNgụy.NgụyđánhnhauvớiTầnbịthua.NămsauTềlạiđánhbạiNgụyởbếnQuánTân.TầnlạimuốnđánhNgụy, trướctiênđánhbạiquâncủaThânSainướcHàn,chémtámvạnthủcấp.Chưhầukhiếpsợ.TrươngNghi lạibảovớiNgụyVương:-ĐấtcủanướcNgụyvuôngkhôngđầynghìndặm,quânkhôngquábamươivạnngười,bốnbềbằngphẳng,cácphíathôngvớichưhầu,khôngcónúicaosônglớnngăntrở.ĐitừTrịnhđếnLương[Lương:ĐạiLươnglànơiNgụyHuệVươngđóngđô.]hơnhaitrămdặmxechạyngườiđikhôngphảivấtvảmàđếnđược.NướcLươngởphíaNam,giápgiớinướcSở,phíaTâygiápgiớinướcHàn,phíaBắcgiápgiớinướcTriệu,phíaĐônggiápgiớinướcTề,binhsĩđi thúgiữnơiđồnlũyởbốn phía không đếnmười vạn. Địa thế nước Lương rõ ràng là bãi chiếntrường.NướcLươngphíaNamthânvớiSở,khôngthânvớiTề,thìTềđánhởmặtĐông,phíaĐôngthânvớiTềkhôngthânvớiTriệu,thìTriệuđánhởmặtBắckhônghòahợpvớiHànthìHànđánhởmặtTây,khôngthânvớiSởthìSởđánhởmặtNam.Nóiởcáicảnhchianămxẻbảylànhưthế.Vảlạichưhầuhợp tung làđểyênxã tắc, làmchovuađược tônquý,quânđượcmạnhvànổitiếngvậy.Naynhữngkẻhợptungchủtrươngthốngnhấtthiênhạướclàmanhem,giếtngựatrắngănthềtrênsôngHoànThủyđểgiữvữngcho nhau. Nhưng anh em thân cùngmột chamẹ còn tranh nhau tiền tài,muốndùnglốilừadốiđểlậtnhau.RõràngcáimưuthừacủaTôTầnkhôngthể thành được. Nếu đại vương không chịu theo Tần, Tần sẽ đem quânxuốngđánhmiềnHàNgoại,chiếmcứQuyềnDiễn,ToanTảo,uybứcnướcVệ,lấyDươngTấnthìTriệusẽkhôngđixuốngphíaNamđược,TriệukhôngđixuốngphíaNamthìLươngkhônglênBắcđược,LươngkhôngđilênmiềnBắcthìconđườnghợptungđứt,conđườnghợptungđứtthìkhôngthểnàonướccủađạivươngkhôngnguy.TầndọaHànđểđánhLương.HànbịTầnép,HànvớiTầnlàmmột,Lươngcóthểđứngđợimấtnướcđược,thầnthấylochođạivươngvềchỗấy.ĐốivớiđạivươngchẳngcókếgìbằngthờTần.ThờTầnthìSở,Hànkhôngdámcựaquậy.ĐạivươngkhônglovềSở,Hànthìcứviệcnằmkhểnh,nướcchắcchắnkhôngphải longạigì.VảlạinướcmàTầnmuốnlàmyếunhấtlàSở,mànướclàmSởyếuthìkhôngnướcnàobằngLương,Sởtuycódanhlàgiàulớn,nhưngthựcrathìtrốngrỗng.Quânnướcấy tuynhiều,nhưngdễchạyhay trốn.khôngchiếnđấubềnbỉđược.NayđemtấtcảquâncủaLươngquayvềphíaNamđểđánhSởthìnhấtđịnhthắngSở.CắtnướcSởđểmởrộngLương,bớtxénSởđểvừalòngTần,gâyhọachonướckhácđểnướcmìnhđượcyên,đólàviệchay.Nếuđạivương

khôngnghethần,TầnchobinhsĩmặcáogiápđiđánhmiềnĐông,bấygiờdẫumuốnthờTầncũngkhôngthểđược.Vảlại,kẻtheochướchợptungchỉnóihăng,nhưngítđángtin.Thuyếtphụcđượcmộtchưhầulàđượcphonghầu,chonênkẻsĩduthuyếttrongthiênhạkhôngaikhôngngàyđêmnắmtay trợnmắtnghiến răngđể thuyếtphụccácvịvuavềsự tiện lợicủahợptung,cácvịvuakhenlờibànluậnlàhay,rồicứbámriếtlấylờinóicủahọ,làmsaokhỏilầmđược.Thầnnghenói"chấtlôngchimsẽlàmchìmthuyền,chở nhiều vật nhẹ sẽ làmgãy trục xe,miệng người ta làm chảy loài kim,nhiềulờigièmphalàmtancốtnhục".Xinđạivươngxétkỹkếbànvàchoxinhàicốt[Xinhàicốt:xintừchức,ýnóiđểchohàicốtđượcđemvềchônởquêhương.]đểrờikhỏinướcNgụy.

AiVươngbènbỏhợptungrồinhờNghi,xinhòavớiTần.TrươngNghivề lại làmthừa tướngnướcTần.Đượcbanăm,Ngụylại

chốngTần,lohợptung.TầnđánhNgụylấyđấtKhúcỐc.NămsauNgụylạithờTần.TầnmuốnđánhTề.Tề,Sởhợptungvớinhau.Vìthế,TrươngNghisang làm thừa tướngnướcSở.SởHoàiVươngngheTrươngNghiđến,đểdànhcáinhàtochoNghiở,nói:-Nướctôilànướcxaxôihủlậu,ôngcógìdạybảokhông?

Nghi nói với Sở Vương: - Đại vương nếu nghe thần, đóng cửa quantuyệtgiaoướcvớiTềthìthầnxindângđấtThượngƯsáutrămdặm,khiếncongáiTầnđượclàmthiếphầuhạquéttướcchođạivương.HainướcTần,Sởlấyvợgảchồngvớinhauthànhnướcanhemmãimãi.ThếlàphíaBắcthì làmyếunướcTềmàphíaTâylàmíchnướcTầnđấy.Khôngkếgì tiệnbằngthế.

SởVươngthíchlắmnênnghetheo.Quầnthầnđềuchúcmừng,chỉmộtmình TrầnChẩn chia buồn với nhà vua. SởVương giận nói: - Quả nhânkhông phải cử binh xuất quânmà được sáu trăm dặm đất, quần thần đềumừng,mộtmìnhngườichiabuồnlàtạilàmsao?

TrầnChẩn thưa: -Khôngphải.Theo điều thần thấy thì không thể lấyđượcđấtThượngƯmàtráilạiTềvớiTầnsẽhòahợp.TầnvớiTềhòahợpthìđiềulongạinhấtđịnhsẽđến.

SởVươngnói:-Ônglấygìlàmcăncứđểnóithế.TrầnChẩnthưa:-TầntrọngSởchẳngqualàvìcóTề.NaySởđóngcửa

quan,tuyệtgiaovớiTềthìSởlạibịcôlập.TầnmongchờgìởcáinướcbịcôlậpmàchosáutrămdặmđấtThượngƯ?TrươngNghivềTần,thếnàocũngphụbệhạ,thếlàphíaBắctatuyệtgiaovớiTề,phíaTâyphảilolắngvớiTầnvậy.Rồiquânlainướcấythếnàocũngđềuđến.Đốivớibệhạ,khôngkếgìbằngbềtrongngầmhợpvớiTềmàbềngoàithìtuyệtgiaovớiTề.SaingườitheoTrươngNghi.Họchotađất, tasẽtuyệtgiaovớiTềcũngchưamuộn.

HọkhôngchotađấtthìtacứngầmhợpvớiTềđểmưutính.SởVươngnói:-XinôngChẩncâmmiệngđừngnóinữađểđợiquảnhân

đượcđấtđã.Bèn traoấn tướngquốcchoTrươngNghivàchoNghinhiềucủa.Rồi

đóng cửa tuyệt giao với Tề. Lại saimột viên tướng quân đi theo TrươngNghi. TrươngNghi đến Tần, giả vờ làm bị đứt dây vịn ngã xe, ba thángkhông vào chầu. SởVương nghe tin nói: -Nghi cho quả nhân chưa kiênquyếttuyệtgiaovớiTềư?

BènsaidũngsĩsangTống,mượnphùtiếtcủaTống,sangphíabắcmắngTềVương,TềVươnggiậnlắm,nénlòngchịuphụctùngTần.TìnhgiaohiếucủaTầnvớiTềlạinốilại,TrươngNghimớivàochầu,bảosứgiảcủaSở:-Thầncósáudặmđấtănlộcxinhiếnđểdângtảhữucủađạivương[Tảhữucủađạivươngnghĩađenlàcácquânhầu,ởđâylàchỉnhàvua.].

SứgiảcủaSởnói:-ThầnđượclệnhcủavươnglàlấysáutrămdặmđấtcủaThượngƯ,chứkhôngthấynóisáudặm.

SứgiảvềbáovớiSởVương,SởVươnggiậnlắm,đemquânđánhTần.TrầnChẩnnói:-Chẩncóthểmởmiệngnóiđượcchăng?ĐánhTầnchẳngbằngcắtđấtđểchoTần,cùngTầnhọpquânđểđánhTề.ThếlàtabỏđấtrachoTẩnmàđượcbùlạiởTềvậy.Nhưthếnướccủavươngngõhầucóthểcòn.

SởVươngkhôngnghe.CuốicùngđemquânđivàsaitướngquânKhuấtCáiđánhTần.Tần,TềcùngđánhSở,chémtámvạnthủcấp,giếtKhuấtCái,lấyđấtĐanDương,HánTrung.SởlạiđemthêmquânđểđánhúpTần.ĐếnLamĐiềnđánhnhauởđó.Sởthuato.SởbèncắthaithànhđểhòavớiTần.TầnđòiSởchođấtKiềmTrung,muốn lấyđất ngoàiVũQuanđểđổi.SởVươngnói:-Khôngmuốnđổiđất,muốnđượcTrươngNghirồisẽdângđấtKiềmTrung.

TầnVươngmuốnchoNghiđi,nhưngmiệngkhôngnỡnói.TrươngNghibènxinđi.HuệVươngnói: -SởVươnggiậnôngnóidốivềviệchiếnđấtThượngƯ,tứclàsẽgiếtôngchohảgiận.

TrươngNghinói:-Tầnmạnh,Sởyếu.ThầnquenCậnThượng.ThượngđượchầuhạSởphunhânlàTrịnhTụ.TụnóigìSởVươngcũngnghe.Vảlại,thầnmangphùtiếtcủavươngsangsứnướcSở,Sởsaodámgiết?Dùchohọgiết thầnmàTầnđượcđấtKiềmTrung thìđó làđiều thầnmongmuốnnhất.

NghibènđisứsangSở.SởHoàiVươngđượcNghi,liềnbỏtù,toangiếtđi.CậnThượngbảoTrịnhTụ:-Phunhâncóbiếtphunhânsẽkhôngđượcnhàvuayêuquýkhông?

TrịnhTụnói:-Saovậy?.

Cậnthầnnói:-TầnVươngyêuTrươngNghilắm,nhấtđịnhsẽlàmchoôngtathoátnạn.NayTầnsẽlấysáuhuyệnđấtThượngDungbiếuSở,lấymĩnhândângSở,lấyngườiháthayởtrongcungđưasangSở.Vươngtrọngđất,tônTần,congáinướcTầnthếnàocũngđượcyêuquý,phunhânsẽbịđuổi.ChibằngphunhânnóiđểthaNghira.

TrịnhTụngàyđêmnóivớiHoàiVương:-Bầytôiaicũnglàmviệcchovuacủamình.NayđấtcủaSởchưanhậpvàoTần,TầnđãsaiTrươngNghiđến,làtrọngbệhạ.BệhạchưacólễđáplạimàlạigiếtTrươngNghi,TầntấtgiậnmàđánhSở.ThiếpxinchomẹcondờiđiGiangNam,đểkhôngbịTầngiếtchết.

HoàiVươngsauđóhối rồi thaTrươngNghi,hậuđãiNghinhư trước,TrươngNghiđãdượcra,chưađithìnghethấytinTôTầnchết.BènnóivớiSởVương:-ĐấtTầnchiếmmộtnửathiênhạ,binhđánhlạiđượcbốnnước[Đấthiểmtrở,sôngHoàngHàvắtngang,bốnbềbiêngiớichengănlàmchonước vững chắc.].Quândũng sĩmạnhnhưhổ có hơn trămvạn người, xenghìncỗ,ngựavạncon, thócchấtnhưgònúi.Pháp lệnhđã rõ ràng,sĩ tốtđềukhôngsợkhókhăn,vuivớicáichết.Vuasángvànghiêm,tướngquânnhiềumưutrílạivũdũng.Tuykhôngxuấtquân,nhưngnếuthulấynơihiểmvùngnúiThườngSơnnhưcuốnchiếuthìthếnàocũnglàmgấyxươngsốngcủathiênhạ.Thiênhạnướcnàothầnphụcsauthìsẽmấttrước,vàlạitheokếhợptung,khôngkhácgìxuađàndêđểđánhmãnhhổ,dêkhôngđịchlạihổ,điềuđórõrànglắm.Nayđạivươngkhôngtheomãnhhổmàlạitheođàndê,thầntrộmchokếcủađạivươnglànhầm.TómlạinướcmạnhtrongthiênhạkhôngTần thìSở,khôngSở thìTần.Hainước tranhgiànhnhau, takhôngthểcùngđứngđượcĐạivươngkhông theoTần,TầnđemquânxuốnggiữNghiDương,đấtphíatrêncủaHànkhônggiaothôngđược,đemquânxuốngHàĐônglấyThànhCao,HànthếnàocũngphảivàothầnphụcTần,Lươngcũngcúirạptheogió.TầnđánhphíaTâycủaSở,Hàn,LươngđánhphíaBắccủaSở,xãtắccủaSởlàmsaokhỏinguyđược?Vảlạinhữngkẻtheokếhợptunghợpcácnướcyếuđểđánhnướchếtsứcmạnh,khônglượngkẻđịchmàđánh liều,nướcnghèomàdấybinh luôn,ấy làconđườngnguyvongđấy.Thầnnghenói"quânkhôngbằngngườitathìchớkhiêuchiếnvớihọ,thóckhôngbằngngườitathìchớcầmcựlâuvớihọ".Naybọntheokếhợptung,dùnglýluậnsuông,dùnglờitrốngrỗng,tándươngtiếthạnhcủacácvịvua,nóicáilợimàkhôngnóicáihại,nếuđộtnhiênbịTầngâyhọathìkhôngkịplođếnmình.Thếchonênthầnmuốndạivươngtínhviệcđóchochín.TầnởphíaTâycóđấtBa,đấtThục, thuyền tochứa thóc,điđườngsông từVấnSơn, xuống đến Sở hơn ba nghìn dặm, dùng thuyền đôi chở quân, mỗithuyềntrởđượcnămmươingườivớilươngănbatháng,thuyềnđimộtngày

hơnbatrămdặm.Sốdặmdẫunhiều,nhưngkhôngphísứctrâungựa.KhôngđếnmườingàymàđếnHãnQuan,HãnQuanhoảngkinh,thìtừbiêngiớivềphíaĐông, đều giữ lấy thành tất cả.Thế làKiềmTrung,VuQuậnkhôngphảilàđấtcủađạivươngnữa.TầncửbinhracửaVũQuan,hướngvềphíaNamđểđánh,thìđấtmiềnBắccủaSởbịcắtđứt.QuânTầnđánhSở,điềunguynanxảyrachỉtrongvòngbatháng,màSởehờcứuviệncủachưhầuphảihơnnửanăm,ấylàthếkhôngkịpnhauvậy.Đợinướcyếucứu,quêncáivạcủaTầnmạnh,đólàđiềuthầnlochođạivươngđấy.ĐạivươngđãcùngquânNgôđánhnhau,đánhnămtrậnthắngba.Quânđichiếntrậnhếtcả,chỉriêngviệcgiữ thànhmới lấyđược,giữgìndâncư,đã làkhổ sở rồi.Thầnnghenói:"Côngtothìdễnguy,dânkhổthìoánngườitrên".NaygiữlấycáicôngdễnguyđểlàmhàilòngnướcTầnmạnh,thầntrộmchothếlànguychođạivương.Vả lạiTầnsởdĩkhôngđemquânracửaHàmCốc trongmườilămnămnayđểđánhTề,Triệulàvìcóâmmưuthôntínhcảthiênhạ.SởđãgâyhấnvớiTần,đánhnhauởHánTrung,ngườiSởbịthua,hạngtướchầucầmkhuê[Khuêlàthứngọcmàvươnghầuđượccầmkhitriềuhộitếtự,thờiphong kiến dùng ngọc làm con tin. Ngọc khuê tùy theo tước vị có khácnhau.], chết hơn bảymươi người, kết quảmất Hán Trung. Sở Vương cảgiận,cửbinhdànhúpTầnởLamĐiền.Thếnghĩalànhưngườitanói"haihổ đánh nhau" đấy.Nay Tần, Sở đánh nhaumỏimệtmàHàn,Ngụy cònnguyên vẹn lại khống chế ở phía sau, thật không có kế nào nguy hơn thếnữa?Xinđạivươngtínhkỹcho.TầnđemquânđánhVệvàDươngTấn,tứclàmở toang lồng ngực của thiên hạ.Đại vương đem tất cả quân để đánhTống,khôngđầyvàithángcóthểlấyđượcTống.Tốngđãbịlấy,bènđivềphíaĐông, thìmườihainướcchưhầuởtrênsôngTứsẽ làcủađạivươnghết.NgườitrongthiênhạchủtrươnghợptungđểcácnướcbảovệchonhauđượcbềnvữnglàTôTần.TầnđượcphonglàmVũAnQuânrồilàmtướngquốcnướcYên.TôTầnngầmmưuvớiYênVương,đánhpháTềmàchiađấtTề.Rồivờlàmcótội,chạysangnướcTề.TềVươngnhânđấynhậnmàcholàmtướngquốc.TôTầnởTềhainămTềVươngmớihiểu,giậnlắm,dùngxengựaxéxácTôTầnởchợ,anhchàngTôTầnmuốndùnglờidốitráđểkinhdoanhthiênhạ,thốngnhấtchưhầu,rõràngkhôngthểthànhcôngđược.NayTầnvớiSởbờ cõi tiếp nhau, cố nhiên là nướchình thế gần gũi.Đạivươngnếuquảnghethần,thầnxinbảotháitửcủaTầnvàolàmcontinởSở,thái tửcủaSở làmcon tinởTần.Xinđemcongái củaTầnđể làmngườithiếp quét dọn cho đại vương, dâng đô thị muôn nhà để làm ấp của đạivương.Hainướclàmanhemmãimãi,suốtđờikhôngđánhnhau.Thầnchokhônggìtiệnbằngkếấy.

BấygiờSởVươngđãđượcTrươngNghi,nhưng lạikhôngmuốnđem

đấtKiềmTrung choTần. SởVương định nghe theo TrươngNghi,KhuấtNguyênnói:-TrướcđạivươngđãbịTrươngNghilừadối.TrươngNghiđến,thần tưởng đại vương giết hắn.Nay đã không nỡ giếtmà lại nghe các tàthuyếtcủahắnlàkhôngnên.

HoàiVươngnói:-NgheTrươngNghimàvẫngiữđấtKiềmTrunglàlợitođấyTasẽđượclợigấpđôi.

SởVươngrốtcụcvẫnnghetheoTrươngNghithânthiệnvớiTần.TrươngNghiởSởrađi,nhân tiệnsangHàn,nóivớiHànVương:-Đất

nướcHànhiểmtrở,ởnơidồinúi.Ngũcốcởđâychẳngquachỉcóđỗvàlúamạch.Thứcăncủadânchẳngquađạiđểchỉcóđỗvàcanhrauhoắc.Hễmộtnăm mất mùa không thu hoạch được là dân ăn tấm, cám không no. Đấtchẳngquacóchíntrămdặm,khôngđủthứcăntronghainăm.Tấtcảquâncủađạivương,chẳngquábamươivạnngười,kểcảnhữngngườisaiphái,khuân vác, trừ số quân canhở biên cương, giữ nơi hiểmyếu, thì số quânchẳngquáhaimươivạnmàthôi.NướcTầnquânmặcáogiáphơntrămvạnngười, xe nghìn cỗ, ngựa vạn con. Hạng người dũng mãnh như hổ, đầukhôngđộimũ trụ, hai tayômmá, cầmgiáohănghái xôngvàogiữaquânđịchđôngkhôngthểkểxiết.NgựacủaTầnhay,quânlínhđông.Ngựachạychântrướccuốc,chânsauđạp,khoảngchântrướcchânsaucáchnhauđếnbatầm.Sốngựachạynhanhkhôngbiếtbaomàkể.QuânsĩcủaSơnĐông,mặcáogiáp,độimũtrụđểđánh.QuâncủaTần,bỏáogiáp,xắntayáoxôngvàogiữaquânđịchđông,taytráixáchđầugiặc,tayphảicắptùbinh.QuânsĩcủaTầnsovớiquânsĩĐôngSơncũngnhưMạnhBônsovớikẻnhát, lấysứcmạnh đè ép nhau, cũng nhưÔHoạch với đứa con thơ.Đem quân sĩ nhưMạnhbôn,ÔHoạchđiđánhnướcyếukhôngphục,thìcókhácgìbuôngsứcnặngnghìnquân[Quân:quảcânnặng30cân.]lêntrênquảtrứngchim,tấtnhiên là không thể sống sót vậy.Nay quần thần các nước chư hầu khônghiểuđấtnướcmìnhnhỏvà ít, lại theo lờingonngọt,khéo léocủakẻ theohợptung,aduađểtôvẽchonhau.Họđềuhămhởnóirằng:"Nghekếcủata,cóthểlàmchonướcmạnh,làmbáthiênhạ".Ôi?Họkhôngnghĩđếncáilợilâudàicủaxãtắcmàlạinghetheolờinóitrongchốclát,khôngcógìlừadốinhàvuahơnthế.ĐạivươngkhôngthờTần,TầnđemquânxuốngchiếmgiữNghiDương,cắtđứtđấtmiền trêncủaHàn.ỞphíaĐông,Tần lấyThànhCao,HuỳnhDươngthìcungHồngĐài,vườnTangLâmkhôngphải làđấtđạivươngcónữa.NếuhọchặnThànhCao,cắtđứtThượngĐịathìnướccủađạivươngsẽbịchiaxẻ.ThờTầntrướcthìđượcyên,khôngthờTầnthìbịnguy,nếugâyrahọađểcầnđượcbáophúc,tínhkếnôngnổiđểkếtoánsâu,tí.áiTầnđểthuậnSở,thìdùmuốnkhôngmấtnướccũngkhôngthểđược.ChonênđốivớiđạivươngkhôngcógìbằngthờTần.Tầnchẳngmuốngì

hơnlàlàmchoSởyếu.KhôngnướcnàolàmchoSởyếubằngnướcHàn.Đókhôngphải làvìHànmạnhhơnSởđâu,màvìđịa thếkhiếnnhưvậy.NayđạivươngvềTâymàthờTầnđểđánhSởthìTầnVươngchắcchắnsẽmừng.ĐánhSởđểlấylợichođấtmình,chuyểnhọalàmvuilòngTần,khôngkếgìtiệnhơnthế!

HànVươngnghetheokếcủaTrươngNghi.TrươngNghivềbáovớiTầnHuệVương.TầnHuệVươngphongcho

NghinămấpgọilàVũTínQuân.RồisaiTrươngNghiđisangĐông,nóivềTềMẫnVương:-TrongthiênhạkhôngnướcnàomạnhhơnTề.Đạithầnphụhuynhgiàuthịnhdôngvui.Thếmànhữngngườibàykếchođạivươngđềunóichuyệnnhấtthời,khôngnghĩcáilợitrămđời.Nhữngkẻtheohợptungchắcchắnnóivớiđạivương:"NướcTềởphíaTâycónướcTriệumạnh,ởphíaNamcónướcHàn,nướcLương.Tề lànướcnhờcậycóbể.Đất rộngdânnhiều,quânmạnh,tướngdũngcảm.DẫucótrămnướcTầncũngkhônglàmgìđượcTêĐạivươngcholờinóicủahọlàhay,màkhôngtínhđếnsựthực.Nhữngkẻtheohợptungbèđảngadua,aicũngchohợptunglàphải.ThầnngheTềvớiLỗbalầnđánhnhau.Lỗbalầnthắng,rồisauđónướcdiệtvong.Tuycócái tiếng là thắng,nhưng thực ra làmấtnước, thế làcớ làmsao?VìTềlớnmàLỗnhỏ.NayTầnvớiTềcũngnhưTềvớiLỗvậy.TầnvàTriệuđánhnhauởsôngChương,hai lầnđánh thìhai lầnTriệu thắngTần,đánhnhauởgầnBànNgô,hailầnđánhthìhailầnTriệuthắngTần:Saubốntrậnđánhnhau,Triệumấtvàichụcvạnquân.HàmĐanmớicòn,tuyđượccáitiếngthắngTần,nhưngnướcđãbịtannát.VìsaothếVìTầnmạnhmàTriệuyếu.NaynướcTần,nướcSởgảconchonhau,làmnướcanhem.HàndângđấtNghiDương,NgụyhiếnđấtHàNgoại,TriệuvàochầuởDẫnTrì,cắt đất Hạ Gian để thờ Tần. Đại vương không thờ Tần, Tần sẽ xui Hàn,Lươngđánh

đấtphíaNamcủaTề,đemtấtcảquâncủaTriệuvượtsôngThanhHà,hướng tới Bắc Quan thì Lâm Tri, TứcMặc sẽ không phải là đất của đạivương nữa.Một khi nước đã bị đánh, dẫu đại vươngmuốn thờTần cũngkhôngthểđược.Thếchonênxinđạivươngtínhviệcđóchokỹ.

TềVươngnói:-NướcTềởxaxôihẻolánhtrênbểĐôngHải,chưahềđượcngheđiềulợilâudàicủaxãtắc.

BènnghelờiTrươngNghi.TrươngNghiđisangphíaTây,nóivớiTriệuVương:-TầnVươngcủatệ

ấpsaithầndângkếngumuộilênđạivương.ĐạivươngcầmđầuthiênhạđểbàixíchTần.QuâncủaTầnkhôngdámracửaHàmCốcđãmườinămnay.UythanhcủađạivươnglanravùngSơnĐông.Tệấpsợhãithếáogiáp,màibinhkhí,sắmxengựa,tậpruổingựabắntên,rasứclàmruộng,tíchtrữthóc,

giữbờcõibốnbề,buồnsầulosợkhôngdámhohe,đólàvìđạivươngcóýtráchlỗitệấpsâusắcNayvớilựclượngcủađạivươnglạimuốnlấyđấtBa,đấtThục, chiếmHánTrung thôn tínhhaiChu,dời chínvạcgiữbếnBạchMã,Tầntuyởxaxôi,nhưngtronglòngtứcgiậnnungnấuđãlâu.NayTầncóbinh sĩmặc áo giápmỏi yếu đóngởDẫnTrì, vượt sôngHà, qua sôngChươngchiếmgiữBànNgô,hộiởdướiHàmĐan,xinđịnhngàygiáptíhợpchiếuđểsửalạicáiviệccủachúaTrụnhàân[ÝnóiđánhTriệu.NgàygiáptílàngàyVũVươngđánhvàtiêudiệtTrụ.].Kínhsaithầnđếnnóitrướcđểtảhữucủađạivươngbiết.ĐạivươngtinnhữngkẻtheochướchợptunglàcậycóTôTần.TôTẩn đánh lừa chư hầu lấy phải làm trái, lấy trái làm phải.MuốnphảnnướcTề, lạisaixéxácmìnhởchợ.Rõrànglà thiênhạkhôngthểthốngnhấtđược.NaySởvớiTầnlànướcanhem,màHàn,LươngxưngthầnlàmhàngràophíaĐông,Tềdângđấtsảnxuấtracámuối, thếlàchặtmột cánh tayphải củaTriệu.Mất cánh tayphảimàcùngngười chiếnđấumấtbècánh,bịcôlập,làmsaokhỏinguyđược?NayTầnđembađạoquân:mộtđạochặnNgọĐạo,bảoTềcửquânsangđòsôngThanhHà,đóngởphíaĐôngHàmĐan,mộtđạođóngởThànhCao,xuaquâncủaHàn,LươngraHàThủy,mộtđạođóngởDẫnTrì,ướcvớibốnnướccùngnhauhợpnhấtđểđánhTriệu.TriệuhàngphụcthìđấtcủaTriệusẽbịchiatư.Vìthếchonênthầnkhôngđámgiấuý,ẩntình,xinnóitrướcđểtảhữucủađạivươngbiết.ThầntrộmnghĩđốivớiđạivươngchẳnggìbằnggặpTầnVươngởDẫnTrì,mặt trôngthấynhauvàmiệnggiaokếtvớinhau,xinđóngquânlại,khôngđánhnhau.Mongđạivươngquyếtđịnhkếcho.

TriệuVươngnói:-Thờitiênvương,PhụngDươngQuânchuyênquyềncậythế,chegiấutiênvương,mộtmìnhcaiquảncôngviệc.Quảnhânởtrongcung,dựavàocácquanSư,Phó,khôngdựbànviệcnước.Tiênvươngmấtđi,quảnhântuổicònít,ngàyphụngtựcònmới, tronglòngvẫntrộmnghingờvềviệcấycholàtheophehợptungkhôngthờTầnkhôngphảilàcáilợilâudàichonước,nênmuốnthaylòngđổiý,cắtđấttạlỗitrướcđểthờTần.Đangđịnhruổixeđimau,chợtđượcnghelởibảosángrõcủasứgiả.

TriệuVươngnghetheoTrươngNghi.Trương Nghi bèn đi về phía Bắc, đến nước Yên, nói với Yến Chiêu

Vương:-Nướcmàđạivươngthânthiện,khôngđâubằngTriệu.XưaTriệuTươngTửđãgảchịchovuanướcĐại.TriệuTươngTửthôntínhnướcĐạibènhẹnvớivuanướcĐạigặpnhauởảiCâuChú.TươngTửsaithợlàmcáimôimúcbằngkimkhí có cándài, có thểdùngđểđánhngười.TươngTửcùngvuanướcĐạiuống rượungầmdặnngườinhàbếp:"Khichénđãvuisaythìbưngngaycanhnónglên,quaymôimúcđểđánhnó".Bấygiờuốngrượuvui say, đến lúcdâng canhnóng, nhàbếpbưng canh lên, nhânquay

môiđánhvuanướcĐạichết.ócởđầuvuanướcĐạithảynhảynhụarađất.ChịcủaTươngTửnghetinấy,bènmàitrâmđểtựđâmmình,chonênđếnnaycónúi tên làMaTrâm(mài trâm).ChuyệnvuanướcĐạibịbạivong,thiênhạai cũngnghe.NayTriệuVương tham lam, tànbạo,đạivươngđãthấyrõđiềuđóVảlạiđạivươngchoTriệuVươnglàđángthânchăng?TriệucửquânđánhYênhailầnvâyquốcđônướcYênđểuyhiếp,đạivươngcắtmườithànhđểtạTriệu.NayTriệuVươngđãvàochầuởDẫnTrì,dângđấtHàGianđểthờTần.NếuđạivươngkhôngthờTần,TầnsẽđemquânxuốngVân Trung, Cửu Nguyên, xua quân Triệu để đánh Yên, thì Dịch Thủy,TrườngThànhkhôngphảilàđấtcủađạivươngnữa.Vảlạingàynay,TriệuđốivớiTầncũngnhưlàquận,huyệncủaTầnvậy,khôngdámcửquâncànbậy để đánh.Nay đại vương thờ Tần, TầnVương tấtmừng, Triệu khôngdámhànhđộngbậy.Thế làởphíaTâydạivươngcónướcTầnmạnhgiúpđỡ,màởphíaNamkhôngcótaivạTề,Triệu.Vìthế,nênmongđạivươngtínhtoánkỹđiềuđócho.

YênVươngnói:-Quảnhânlàmandiởxa,tuylàngườilớn,nhưngchỉnhưđứatrẻcon,khôngcóđủtríkhônđểtheomộtmưukếgìNaymayđượcthượngkháchchỉbảochoxinhướngvềphíaTâyđểthờTần,dângchoTầnnămthànhởcuốinúiHằngSơn.

YênVươngngheNghi.Nghivềbáo,chưađếnHàmDươngthìTầnHuệVương đã chết. Vũ Vương lên ngôi. Vũ Vương từ khi còn là thái tử đãkhôngưaTrươngNghi.Đếnkhi lênngơi,quần thầnphầnnhiềugièmphaTrươngNghi,

noi:-Chớtinhắn,hắnchỉxoayxởbánnướcđểđượcngườiưa.NếuTầncòndùnghắnnữaelàmthiênhạcười.

ChưhầubiếtTrươngNghithôikhôngđượcVũVươngdùng,đềubỏliênhoành,lạihợptung.

Nămđầu thờiTầnVũVương,quần thầnngàyđêmghétTrươngNghichưa thôi, thìnhững lời tráchmóccủaTề lạidồnđến.TrươngNghi sợbịgiết, bèn nói với Tần Vũ Vương: -Nghi có cái kế vụng về, xin hiến đạivương.

VũVươngnói:-Thếnào?Nghinói:-MuốnmưutínhchoxãtắcnướcTần,thìphươngĐôngphải

cóbiếncốto,đạivươngmớicóthểcắtlấyđượcnhiềudết.NaynghenóiTềVươngrấtghétNghi,Nghiởđâu,Tềtấtcửquânđánhđấy.ChonênNghixinđại vương chomang cái thânnguđầnnàyđi sangLương.Tề thếnàocũngđemquânđánhLương.QuâncủaLương,Tềcầmcựmãiởdướithànhkhôngdámrờinhau,đạivươngnhândịpấyđánhHàn,vàoTamXuyên,đemquânracửaHàmCốc,kéođếnkinhđôChu,khôngđánhchácgìmàđồtếtự

củaChu tất phải đem ra.Mượnuy thế thiên tử, cầmnhữngđồ tịch. ấy làvươngnghiệpđấy.

TầnVươnglấylàmphải,mớisắpđủbamươicỗbinhxađểđưaTrươngNghivàoLương.TềquảnhiênđưaquânđánhLương.LươngAiVươngsợlắm.TrươngNghinói:-Đạivươngchớlo.TôixinbắtTềbãibinh.

NghibènsaimônhạlàPhùngHỷsangSở,nhântiệnsaiôngtasangTề,bảoTềVương:-ĐạivươngrấtghétTrươngNghi.TuynhiênđạivươnggiữNghiởTầncũnglàhậuđấy.

TềVươngnói:-QuảnhânghétNghi,Nghiởđâutatấtcửbinhđánhđấy.Saolạicholàgiữhắn?

Sứgiả thưa: -Thế làvươnggiữNghiđấy.KhiNghi rađi, vốnđãdặnTầnVương:"MuốnmưutínhchonhàvuathìphươngĐôngphảicóbiếnlớn,nhà vuamới có thể cắt lấy được nhiều đấtNayTềVương rất ghétNghi,Nghiởđâutất.cửbinhđánhđấy.ChonênNghixincholạicáithânnguđầnđểđisangLương.TềtấtcửquânđánhLương.QuâncủaTề,Lươngcầmcựnhaumãiởdưới thànhkhôngdám rờinhau.Nhândịp ấyđạivươngđánhHàn,vàoTamXuyên,kéoquânracửaHàmCốc,rồikéođếnkinhđônhàChu,khôngđánhchắcgìmàđồtếtựcủaChutấtphảiđemra,rồimượnthếthiêntử,cầmnhữngđồtịchcủaChu.ấylàvươngnghiệpđấy",TầnVươnglấylàmphải,mớisắpđủbamươicỗbinhxađểđưaNghivàoLương.ThếlàLươngở trong, tự làmmỏimệtnướcmình,màởngoàiđiđánhnướcgiaohiếuvớimình.Mởrộngkẻcừuđịch,ởbênlánggiềngđểtựlàmnguymình,vàlàmchoNghiđượcTầnVươngtincậy.ThầnbảogiữNghi.

làthếđấy.TềVươngnói:-Phải.Bènsaibãibinh.TrươngNghilàmtướngởnướcNgụymộtnăm,chếtở

nướcNgụy.

2.TrầnChẩnlàkẻsĩduthuyết,cùngvớiTrươngNghithờTầnHuệVương

đềuđượcquýtrọngvàtranhnhauđượcnhàvuayêu.TrươngNghinóixấuTrầnChẩnvớiTầnVương:-Chẩntrọngcủa,khinhsứgiả.Tần,Sởsẽlàhainướcgiaohiếuvớinhau.NaySởkhôngthânthêmvớiTầnmàlạithânvớiChẩn,thếmàChẩnlochomìnhnhiềumàlochođạivươngthìítđấy.VảlạiChẩnmuốnbỏTầnđểsangSở,saođạivươngkhôngchođi?

NhàvuabảoTrầnChẩn:-TanghenóingươimuốnbỏTầnsangSở,việcấycókhông?

TrầnChẩnnói:-CóTầnVươngnói:-LờicủaNghiquảđúngthật.TrầnChẩnnói:-KhôngnhữngmộtNghibiếtmànhữngkẻsĩthithốhọc

thuyếtcủamìnhđềubiếtviệcấy.NgàyxưaTửTựtrungvớivuamàthiênhạtranhnhaumờiôngtaralàmquan,TăngSâmhiếuvớichamẹmàthiênhạxinđểlàmcon.Chonênbánconhầumàkhôngphảiđưarakhỏilàngxóm,chứngtỏlàconhầutốt.Bịchồngbỏmàlạilấyđượcchồngởtronglàngxómlàngườiđànbàgiỏi.NaynếuChẩnbấttrungvớivuasaoSởlạicholàtrungđược?TrungmàlạibịbỏrơiChẩnkhôngđiSởthìđiđâu?

Nhàvuacholàphải,bènđãiChẩntửtế.ChẩnởTầnđượcmộtnăm,TầnHuệVươngvẫndùngTrươngNghi làmthừa tướng.CuốicùngTrầnChẩnchạysangSở,SởchưatrọngdụngChẩn,nhưngsaiChẩnđisứsangTần.Khiđi quaLương,Chẩnmuốnvàoyết kiếnTêThủ.TêThủ từ tạ không tiếp.Chẩnnói:-Tôiđếnlàvìcóviệcmuốnhỏiông.ÔngkhôngtiếpChẩn.Chẩnsắpđi,khôngđợiđược.

NgàykhácTêThủtiếpChẩn,Chẩnnói:-Saoôngthíchuốngrượuthế?TêThủnói:-Vìkhôngcóviệc.TrầnChẩnnói:-Tôixinlàmchoôngcónhiềuviệcđượckhông?TêThủnói:-Thếnào?TrầnChẩnnói:-ĐiềnNhu(tướngquốcnướcNgụy)ướcvớichưhầuhợp

tung,SởVươngnghingờchưatin.ônghãynóivớinhàvua:ThầnvớiYênVương, Triệu Vương là chỗ quen biết cũ, họmấy lần sai người đến nói,không có việc gì sao không gặp nhau?Ông nói với SởVương xin đi, SởVươngchoôngđi,ôngđừngxinnhiềuxe,chỉlấybachụtcỗbàyraởtrướcsân,rồinóirõlàđisangYên,Triệu.

ThuyếtkháchcủaYên,Triệunghebiết,ruổixevềbáovớivuahọ.Yên,TriệusaingườiđónTêThủ.SởVươngnghevậygiậnlắm,nói:-ĐiềnNhucùngquảnhângiaoước,màTêThủđisangYên,Triệu,thếlàĐiềnNhulừadốita.VuaSởkhôngnghetheoviệchợptungcủaNhu.TềnghetinTêThủđisangmiềnBắc,saingườiđemcôngviệcủythácchoTêThủ,TêThủlàm

tướngcảbanước.CôngviệcđềudoTêThủquyếtđịnh.ChẩnbènđếnTần.Hàn,Ngụyđánhnhaumộtnămtrờikhôngxong.Tần

HuệVươngmuốncứuhọ,hỏi cácquanhầu.Cóngườinói cứu làhơn, cóngườinóiđừngcứu.HuệVươngchưaquyếtđịnhđượcviệcấy.ChợtTrầnChẩnđếnTần,TầnHuệVươngnói:-NgươibỏquảnhânđisangSở,vậycónhớquảnhânkhông?

TrầnChẩnnói: -Đại vươngđãnghe chuyệnTrangTíchnướcViệt rồichứ?

Vuanói:-Chưanghe.TrầnChẩnnói: -TrangTích làngườiViệt làmquannướcSởđến tước

cầmngọckhuê.Đượcítlâubịbệnh.SởVươngnói:"TíchlàkẻhènmọnởnướcViệt, nay làmquanở nướcSởđến tước cầmngọc khuê, thật là phúquý, vậy cònnhớViệt chăng"?QuanTrung tả thưa rằng: "Phàmngười tanhớnhung thì tất ở lúc cóbệnhđauốm.HắnnhớViệt thì nói tiếngViệt,không nhớViệt thì nói tiếng Sở". Sai người đến nghe thì ông ta vẫn cònchuộngtiếngViệt.NaythầntuybịbỏđuổisangSở,hákhôngnóiđượctiếngTầnsao?

HuệVươngbảo:-Phải.NayHàn,Ngụyđánhnhaumộtnămkhôngxong,cóngườibảoquảnhâncứuhọlàhơn,cóngườibảođừngcứuhọ.Quảnhânkhôngquyếtđịnhđược,mongngươingoàiviệcvìvuacủangươi,cònvìquảnhânmưutínhviệcấy.

TrầnChẩnnói:-ĐãcóaiđemchuyệnBiệnTrangTửđâmhổnóivớiđạivươngchưa?BiệnTrangmuốndâmhổ,đứa trẻởquán trọngănnói rằng:"Haiconhổsắpăn thịtcon trâu,ănngonmiệngthếnàochúngcũngtranhnhau,tranhnhauthìphảiđánhnhau.Khiđánhnhauthìconhổlớnbịthương,conhổnhỏchết.Nhằmconbịthươngmàđâmthìlàmmộtviệcmàđượccảhai".BiệnTrangTử cho là phải, đứng chờ.Đượcmột lát hai con hổ quảđánhnhauthật,conlớnbịthương,connhỏchết,BiệnTrangTửnhằmconbịthươngmàđâm,làmmộtviệcmàquảđượccảhaiconhổ.NayHàn,Ngụyđánhnhaumộtnămtrờikhôngxong,thếnàonướclớncũngbịthương,nướcnhỏcũngbịmất.Nhằmnướcbịthươngmàđánh,làmmộtmàđượchai,cũngnhưchuyệnBiệnTrangTửđâmhổvậy.Vuacủathầncũngnhưđạivươngchẳngloviệcgìkhác.

HuệVươngnói:-PhảiRồikhôngcứuai, nước lớnquảbị thương,nướcnhỏbịmất.Tầndấy

quânđánhđượcnướclớn.ĐólàmưukếcủaTrầnChẩn.

3.TêThủ (tênquannướcNgụy) làngườiđấtâmTấnnướcNgụy, tên là

Diễn,họlàCôngTôn,TêThủkhôngchơivớiTrươngNghi.TrươngNghivìTầnsangNgụy,NgụyVươngdùngTrươngNghi làm tướngquốc.TêThủbựcbộisaingườibảoHànCôngThúc:-TrươngNghiđãlàmchoTần,Ngụygiaohiếuvớinhau.Hắnnóirằng:"NgụyđánhNamDương,TầnđánhTamXuyên".NgụyVươngsởdĩquýTrươngNghilàvìmuốnđượcđấtcủaHànvàmuốnlấyNamDương.TạisaoôngkhôngmờiôngCôngTônDiễnđếnchoôngtalàmquanto?NếulàmthếthìcóthểcảntrởđượcsựgiaohiếucủaTầnvàNgụy.NgụytấtlođánhTầnmàbỏNghi,thunạpHànmàdùngDiễnlàmtướngquốc.

CôngThúccholàtiện,nhângiaođấtcủaHànchoTêThủđểlàmcông.QuảnhiênDiễnlàmtướngquốcnướcNgụy.

Trương Nghi đi. Vua nước Nghĩa Cừ sang triều nước Ngụy. Tê ThủnghetinTrươngNghilạilàmthừatướngnướcTần,ghétNghi,bènnóivớivuanướcNghĩaCừ:-Đườngxasaunàylạikhôngđượcgặpnhaunữa.Xinbàytỏsựtình.

Rồinói:-CácnướcởSơnĐôngkhônglàmgìthìTầnđượcdịpđốtphá,cướpbócđấtnướcngài.NếucácnướcđánhTần,Tầnsẽnhẹphầnsứgiả,nặngphầnlễvậtđểphụngsựnướcngài.

Đếnsau,năm trướcđánhTần,TrầnChẩnbảoTầnVương: -VuanướcNghĩaCừlàvuahiềntrongcácnướcManDi.Chẳngbằngđútlóthọđểlàmyêntâmhọ.

TầnVươngnói:-Phải.Bènlấynghìntấmgấmthêu,trămngườiđànbàđưachovuanướcNghĩa

Cừ.VuanướcNghĩaCừmờiquầnthầnđếnbàn:-CôngTônDiễnnóilàthếchăng[ÝDiễnnóiTầnchẳngthươnggìvuanướcNghĩaCừmuốnđượcyênổnthìchỉcómộtcáchlàđánhTầnthôi.]?

BèncửquânđánhúpTần,quânTầnbịthuatoởgầnấpLýBá.saukhiTrương Nghi chết, Tê Thủ vào làm tướng nước Tần, có lần đã mang ấntướngquốcnămnướclàmướctrưởng.

4.Tháisửcôngnói:ĐấtTamTấncónhiềukẻsĩquyềnbiến.Nhữngkẻchủ

trươnghợptung,liênhoànhđểlàmchoTầnmạnh,nóichungđềulàngườicủaTamTấn.Việc làmcủaTrươngNghi tệhạihơnviệc làmcủaTôTần.SongngườiđờighétTôTần,vìTôTầnchếttrước,NghilạinêubàychỗkémcủaTôTẩnđểbênhvựccáithuyếtcủamình,làmchothuyếtliênhoànhcủamình thànhcông.Tómlại,cảhaingườiấyđều lànhữngkẻgian tránguyhiểmlàmsao!

[22]MẠNHTỬ,TUÂNKHANHliệttruyện

1.Lờibàn2.MạnhTử3.ThuầnVuKhôn4.ThậnĐáo5.TrâuThích6.TuânKhanh7.CôngTônLong8.LýKhôi9.MặcĐịch

1.LờibànThái SửCôngnói: -Tôi đọc sáchMạnhTửđến chỗHuệVươngnước

Lươnghỏi,"Lấygìlàmlợichonướctôi",khônglúcnàokhôngbỏsáchmàthan:Thanôi!Lợiquảthựclàđầumốiloạnvậy!KhổngTửítnói"lợi" làthườngđềphòngcáigốccủa"loạn".Chonênnói"theolợimàlàmthìnhiềusựoán".Từthiêntửđếnngườithường,cáitệthamlợicókhácgìnhau!

2.MạnhTửMạnhKha,ngườihuyệnTrâu,thụnghiệpởhọctròcủaTửTư.Khiđã

thôngđạolý,MạnhKhasangthờTềTuyênVương.TềTuyênVươngkhôngbiếtdùng,ôngđisangLương.LươngHuệVươngcũngdodự, thấynhữnglờiMạnhKhanói,cholàviễnvôngkhôngsátsựtình.LúcbấygiờTầndùngThươngQuânmànướcgiàubinhmạnh,Sở,NguỵdùngNgôKhởimàđánhthắnglàmyếuđịch,TềUyVương,TềTuyênVươngdùngbọnTônTử,ĐiềnKỵmà chư hầu hướng về đông chầuTề. Thiên hạ đang lo hợp tung, liênhoành,lấyviệcđánhnhaulàmgiỏi.ThếmàMạnhKhalạinóiđạođứccủacácđờiĐường,Ngu,TamĐại.Vìthế,ôngđiđếnđâucũngkhôngđượcvừaý.Ông lui về cùngbọnVạnChươngxếpđặt thứ tự trongKinhThi,KinhThư,thuậtcáiýcủaTrọngNi,làmrabảythiênsáchMạnhTử.

SauMạnhKhacóbọnTrâuTử,TềcóbaTrâuTử.TrướctiêncóTrâuKỵlấyviệcđánhđàncầmcanUyVương,nhânđấyđượcdựchínhsự,phonglàmThànhHầumànhậnấntướngquốc.ÔngtasốngtrướcMạnhTử.ThứđếnTrâuDiễn,sốngsauMạnhTử.TrâuDiễnthấynhữngvịvuacácnướccànghoangdâm,xaxỉ,khônghaychuộngđứcnhưcácbậcđạihiền,trướcsửađứcởthânmình,rồisaubanbốđứcấyđếnkẻdânhèn.TrâuDiễnbènxem xét kỹ sự tiêu diệt, sinh trưởng của âm dương mà viết ra việc biếnchuyểnlạlùng,viễnvông.ĐầuđuôithiênĐạiThánhhơnmườivạnchữ,lờilẽmôngmênhrộnglớnkhônggiốnglờithườngthấy.Phảitrướcnghiệmvậtnhỏrồicứsuyrộngrađếnchỗvôbờbến.TrướckểtừđờinàyrồiđingượclênđếnthờiHoàngĐế.Cáchọcgiảcũngtheođạithểvàđờithịnhsuy,rồinhânthếchépnhữngđiềulànhđiềugỡ,vàcácchếđộ,suyxarađếnkhitrờiđấtchưasinh,mờmịtkhôngthểkhảocứumàxétđếncùngđược.Trướctiênôngtakểnhữngdanhsơn,rộnglớn,hanghốc,cầmthú,cácsảnvậtquýdocácthủythổsinhraởTrungquốc.Nhânthế,ôngtasuyrađếnnhữngcáiởngoàibể,màngườitakhôngtrôngthấyđược.

TrâuDiễnnói:-Từkhikhaithiênlậpđịađếngiờ,nămđứcchuyểnvần,việcchínhtrịmỗithờimỗikhácnhưngđềuphùhợpvớisựchuyểnvậnấy.

Cáimà bọn nhà nho gọi là Trung quốc, chỉ chiếm 1/81 của thiên hạ.TrungquốctênlàXíchHuyệnThầnChâu.BảnthânXíchHuyệnthầnchâucó9châu.Nhưng9châucủavuaVũkhôngđượckểvàosốchâunày.NgoàiTrungquốccó9chỗnhưXíchHuyệnThầnChâu,tứclàCửuChâu.RồiởngoàiCửuChâuấy lạicóbểnhỏbaoquanh,nhândâncầm thúkhông thểgiaothôngvớinhaunhưởtrongmộtkhu,thếmớilàmộtchâu.Có9châunhưthếlạicóbểcảbaobọcởngoàilàchỗtrờiđấtgiápnhau.Họcthuậtcủaông đều đại loại như thế. Song tóm lại, đều cốt ở nhân, nghĩa, tiết kiếm,nhữngđiều thihànhởgiữavua tôi trêndưới,sáubậc thân,đấymới làbắt

đầuthôi.Các bậcVương công, đại nhân, thoạt tiên thấy thuyết của ông ta đều

kínhsợlolắngmuốnthayđổitheo,nhưngsaukhôngthểlàmđược.VìthếTrâuTửđượctrọngởnướcTề.

TrâuTửđếnnướcLương,LươngHuệVươngratậnngoàiđồngđón,giữlễkháchchủ.TrâuTửđếnnướcTriệu,BìnhNguyênQuânđinghiêngngười,áoquệtchiếu.TrâuTửsangnướcYên,ChiêuVươngcầmchổiquétđấtđitrước,xinngồivàochỗcácđệtửđểthụnghiệp,dựngcungKệThạch,thânhànhthờTrâuTửlàmthầy.TrâuTửlàmrathiênChủVận.TrâuTửđichơicácnướcchưhầuđượctônkínhnhưthế,đâugiốngnhưTrọngNibịđóiởnướcTrần,nướcThái,MạnhKhabịkhốnởnướcTề,nướcLương?ChonênVũVươnglấynhânnghĩađánhTrụmànênnghiệpvương,BáDiđóikhôngăn thóc nhàChu,VệLinhCông hỏi việc chiến trậnmàKhổngTử khôngđáp,LươngHuệVươngmưuđánhTriệu,MạnhKhanóiviệcTháiVươngbỏđấtMân.Họđâuphảichỉbiếtaduatheođời.Cầmcáicốtvuôngmuốntravàocáilỗtròn,thìlọtsaođược?CóngườinóiYDoãnđộivạcmàgiúpvuaThang,lậpđượcnghiệpvương,BáchLýHềchotrâuănởdướixemàgiúpMụcCôngnênnghiệpbá.Trướcđượchợpýrồisaumớiđưacácvuaấyđếnđạo lớn.TrâuDiễnnói tuykhông theokhuônphép, nhưngnếuđemdùngcũngcócáiýnhưđemvạcnấutrâumànấugàchăng?

TrâuDiễncùngcácthầyởdướinúiTắcMônnướcTềnhưbọnThuầnVuKhôn,ThậnĐáo,HoànUyên,TiếpTử,ĐiềnBiền,TrâuThíchđềulàmsáchnóiviệc trị loạnđểcầuhợpý cácvuađương thời, nàocó thểkểhếtđược!

3.ThuầnVuKhônThuần Vu Khôn, người nước Tề, nghe rộng, nhớ nhiều, học không

chuyênchúvàocáigì.Vềviệccangiánvàduthuyết,KhônhâmmộtưcáchcủaÁnAnh,nhưnglạicốtởchỗđónýnhàvua,nhìnxemsắcmặt.Cóngườikhách đưa Khôn vào yết kiến Lương Huệ Vương. Huệ Vương đuổi cácngười tảhữura,ngồimộtmìnhđể tiếpkiếnKhôn.Lần thứhai,Khônvẫnkhôngnóigì.HuệVươnglấylàmlạ,tráchngườikhách:-NgươikhenQuảnTrọng,ÁnAnh không bằng ThuầnVu tiên sinh.Nhưng lúc yết kiến quảnhân,quảnhânvẫnkhôngđượcnghegì.Cólẻnàoquảnhânkhôngđángđểôngtanóichuyệnư?Tạisaothế?

NgườikháchnóilạivớiKhôn.Khônnói:-Đúngthế!Tôilầntrướcyếtkiếnnhàvua,thấynhàvuađangnghĩđếnviệcrongruỗi,lầnsaulạiyếtkiến,thấynhàvuađểýđếnthanhâm.Vìthế,tôiimlặngkhôngnóigì.

NgườikháchvềbáolạiđầuđuôivớiHuệVương.Nhàvuacảsợ,nói:-Ôi!ThuầnVutiênsinhthậtlàthánhnhânvậy!LầntrướcThuầnVutiênsinhđếnthìcóngườidângtaconngựahay,tachưakịpcoithìgặptiênsinhđến.Lầnsau,cóngườidângtangườiháthay, tachưakịpthửcũnglạigặptiênsinhđến.Quảnhântuyđãđuổingườichungquanhrangoài,songlòngriêngquảthựcđangnghĩđếnnhữngcáiđó.

SauđóThuầnVuKhônlạiđếnyếtkiến,nóichuyệnsuốtbangàybađêmkhôngmỏi.HuệVươngmuốnchoKhônlàmđịavịkhanhtướng,Khônbèntừ tạđểđi.BấygiờHuệVương lấyxe êm, thắngbốnngựa, bó lúa, thêmngọc bích vàmột trăm nén vàng tiễnKhôn.Khôn suốt đời không ra làmquan.

4.ThậnĐáoThậnĐáo làngườinướcTriệu.ĐiềnBiền,TiếpTử làngườinướcTề.

HoànUyênlàngườinướcSở,đềutheohọcthuyếtvềđạođứccủahoàngđế,LãoTử,nhânmởrộngra,xếpđặtýnghĩacóthứtự.ChonênThậnĐáolàmThậpNhịLuận,HoànUyênlàmThượngHạThiên,cònĐiềnBiền,TiếpTửđềucólờibànluận.

5.TrâuThíchTrâuThích làngười trongbọnmônđồTrâuDiễnnướcTề,cũngchọn

lọclấynhiềuđiềutronghọcthuậtcủaTrâuDiễnđểchépthànhvăn.Vìthế,TềVươngkhenngợiThích.TừhạngThuầnVuKhôn trởxuốngđềuđượcgọilà"Liệtđạiphu".Nhàvuasailàmchotoànhàởchỗđườngngãnămngãsáucócửacaonhàlớn,tỏsựtôntrọngyêuquý,đóntiếpcáctânkháchcủachưhầutrongthiênhạđểnóirằngnướcTềmờiđượccáchiềnsĩtrongthiênhạ.

6.TuânKhanhTuânKhanhngườinướcTriệu,nămmươi tuổimớiđihọcởnướcTề.

Học thuyết củaTrâuDiễn thì vukhoát, huênhhoang, chỉnói suông.TrâuThíchthìvănhoađầyđủnhưngkhóthihành.ThuầnVuKhônthìởlâumớicóđượcđiềuhay.ChonênngườiTềcócâuca,"NóitrờinóiđấtlàDiễn,vẽrồngvẽphượnglàThích,hơbầudầuxe[Bầuđựngdầucủaxetuyhếtdầu,nhưnghơnóng thìcòncódầuchảyra.ÝnóiThuầnVuKhôncónhiều tríthứckhómàhếtđược.]làKhôn".BọnĐiềnBiềnđềuđãchếttrongthờiTềTuyênVương.TuânKhanhlàbậcthầygiànhất.NướcTềtônkínhlà"Liệtđạiphu",vàKhanhbalầnlàmtếtửu.CóngườiTềgièmTuânKhanh.TuânKhanhbènsangSở.XuânThânQuânchoTuânKhanhlàmhuyệnlệnhLanLăng.XuânThânQuân chết rồi,TuânKhanh lui về, nhân làmnhàởLanLăng.LýTưcólầnđếntheohọcvàsaulàmthừatướngnướcTần.

TuânKhanhghétchínhsự thờidơđục,nướcmất,vuahỏng luôn luônnốinhau.Cácvuakhôngtheođượcđạolớnmàlocúngtế,bóitoán,tinđiềumay,điềurủi.Bọnnhobỉlậu,câunệ,nhỏnhennhưbọnTrangChulạidùnglốikhôihàilàmrốiloạnphongtục.TuânKhanhbènxétnhữnghànhviđạođứccủađạoNho,đạoMặc,xétnguồngốccủaviệchưngthịnh,bạivong,liệtthànhthứtự,làmrasáchvàivạnchữ,rồichết,chônởhuyệnLanLăng.

7.CôngTônLongỞ nước Triệu cũng có Công Tôn Long chủ trương thuyết "cứng" và

"trắng"giốngnhauvàkhácnhauvàcólờinóicủaKịchTử.

8.LýKhôiỞnướcNguỵcóthuyếtcủaLýKhôivềviệcdùnghếtcáisứccủađất.Ở

nướcSởcósáchThiTử,TrườngLô.ỞChâuAnướcTềcósáchHuTử.TừMạnh Tử đếnHu Tử, đời có nhiều sách, cho nên không bàn chuyện củanhữngngườiấy.

9.MặcĐịchMặcĐịch là đại phu nướcTống, giỏi việc chống giữ, chủ trương tiết

kiệmtrongviệcdùng.CóngườibảoMặcĐịchđồngthờivớiKhổngTử.CóngườibảosốngsauKhổngTử[TưMãThiênrấtchútrọngđếnnhữngnhàtưtưởnggia.KhôngnhữngôngdànhmộtthiênchoKhổngTử,màcònnóiđếntấtcảcácnhàtưtưởngcủaTrungquốccổ.NgoàinhữngthiênnóivềKhổngTử,LãoTử,...,tácgiảcònviếtthiênTrọngNiđệtửtruyện,nóivềcáchọctròcủaKhổngTửnhưTửDu,TửHạ,NhanHồi, ...và thiênNhoLâmliệttruyệnnóivềcácnhàNhođờiTầnvàđờiHán.].

[23]BÌNHNGUYÊNQUÂN,NGUKHANHliệttruyệnBìnhNguyênQuân

1,2,3,4NguKhanh

1,2,3,4Lờibàn

BìnhNguyênQuân

1.BìnhNguyênQuânTriệuThắnglàcôngtửnướcTriệu.Tronghàngcông

tử,Thắng là người hiền hơn cả.Thắng thích tân khách, tân khách đến độmấy nghìn người. Bình Nguyên Quân làm tể tướng cho Triệu Huệ VănVươngvàHiếuThànhVương,balầnthôikhônglàmtểtướng,balầntrởlạiđịavị,đượcphongởĐôngVũThành.

LầunhàBìnhNguyênQuânnhìnxuốngnhàdân.Nhàdâncóngườiquèkhậpkhiễngramúcnước.MỹnhâncủaBìnhNguyênQuânởtrênlầutrôngthấythếcườirộ.Hômsau,ngườiquèđếncửanhàBìnhNguyênQuân,nói:-Tôinghenóingàiyêukẻsĩ,sởdĩkẻsĩkhôngngạixangàndặmmàđếnlàvìngàibiếtquýkẻsĩmàkhinhthườngbọntỳthiếp.Tôikhôngmaybịtàntật,thếmàhậucungcủangài lạicười.Tôixincáiđầuconngườiđãcườichếnhạotôi.

BìnhNguyênQuâncườiđáp:-Vâng.Ngườiquèrađi.BìnhNguyênQuâncườimàrằng:-Thằngkialạimuốn

lấycớmộtnụcườimàđòigiếtmỹnhâncủata,thậtlàquáđáng!Rốtcuộc,BìnhNguyênQuânkhônggiết.Đượchơnmộtnăm,tânkhách,mônhạ,xánhândầndầnbỏđiquánữa.

BìnhNguyênQuânlấylàmlạ,nói:-Thắngđốiđãicácvịchưahềdámthấtlễ.Tạisaonhiềungườilạibỏđinhưthế?

Mộtngườimônhạbướcra,nói:-Vìngàikhônggiếtmỹnhânđãcườichếnhạoconngườiquèkia,vìngàiyêusắcđẹpmàkhinhthườngkẻsĩchonênkẻsĩbỏđiđóthôi.

BìnhNguyênQuânbènchémđầumỹnhânđãcườichếnhạongườiquè,đoạnthânhànhđếnnhàngườiquètạlỗi.Sauđó,cácmônhạdầndầntrởlại.

ThờibấygiờởnướcTềcóMạnhThườngQuân,ởnướcNgụycóTínLăngQuân,ởnướcSởcóXuânThânQuânđềurasứcđuanhauvềmặttiếpđãikẻsĩ.

2.QuânTầnvâyHàmĐan(Năm-260-tướngTầnBạchKhởiđánhthắng

quânTriệu ởTrườngBình.Năm -258, vây hãm thủ đô củaTriệu làHàmĐan).VuaTriệusaiBìnhNguyênQuânđicầucứu, tônSở làmminhchủ,hợp tung đánh Tần. Bình Nguyên Quân định đem hai mươi người thựckhách,mônhạcódũnglựcvàđủtàivănvõđểcùngđi.BìnhNguyênQuânnói:-Nếudùngvănmàxongxuôithìtốt.Dùngvănkhôngxongthìbấtluậnthếnàocũngphảiuốngmáuănthềởnơimiếuđường,phảiđịnhxonghợp

tungrồimớivề[(1)Ýnóidùngcáchthươngthuyếtêmđềmmàxongxuôithìtốtnhất,nếukhông,phảidùngvõlựcmàépbuộcđốiphương,chínhvìvậynênBìnhNguyênQuânmớimang theongườigiỏi cảvăn lẫnvõ.].Khôngtìmkẻsĩởngoài,chỉlấytrongsốthựckhách,mônhạcũngđủ.

BìnhNguyênQuânchỉchọnđượcmườichínngười,cònrakhôngđánglấy,nênkhônglàmsaođủconsốhaimươi.CóngườimônhạlàMaoToạibước ra, tự tiến cửmìnhvớiBìnhNguyênQuân: -Toạinghenóingài sắphợp tungvớiSở, định cùngđi với hai chụcngười thựckháchmônhạmàkhôngtìmởngoài.Naycònthiếumộtngười,vậyxinngàilấyngayToạinàychođủsốmàđi.

BìnhNguyênQuânnói:-TiênsinhlàmmônhạởnhàThắngđếnnayđãmấynămrồi?

MaoToạiđáp:-Đếnnayđãbanăm.BìnhNguyênQuânnói:-Phàmkẻsĩtàigiỏiởtrênđời,cũngnhưcáidùi

ởtrongtúi,mũidùiphảilòingayrachứ!TiênsinhởnhàThắngđếnnayđãbanăm,xungquanhkhôngthấyaikhenngợi,tiếncử,Thắngvẫnchưanghegì,thếtứclàtiênsinhkhôngcótàinăng,tiênsinhkhôngđiđượcđâu,tiênsinhởlạithôi[Lặplạimấylầnchữtiênsinhđểtỏýmỉamaivàkiênquyếtcựtuyệt.].MaoToạinói:-Tôimãihômnaymớixinvàoởtrongtúiđấythôi[Ýnóitừtrướcđếnnaychưamuốntrổtài.].NếuToạitôisớmởtrongtúithìtấtcảcáidùiđềulộrangoài,chứthèmđểlộcáimũidùimàthôiđâu.

BìnhNguyênQuânbèncùngToạirađi.MườichínngườikiađưamắtnhìntỏýcườiToại,nhưngkhôngnóira.

KhiđếnnướcSở,MaoToạicùngmườichínngườikiabànbạc.Cảmườichínngườiđềuphục.

BìnhNguyênQuânbànvớinướcSởvềviệchợptung,nóisựlợihạinhưthếnào,suốttừkhimặttrờimọcchođếnlúcđứngbóngvẫnchưavàođâu.MườichínngườibảoMaoToại:-Ônglênđi.

Mao Toại chống kiếm thoăn thoắt bước lên các bậc thềm, bảo BìnhNguyênQuân:-Việchợptunglợihayhạithìchỉhaitiếnglàđủquyếtđịnh.Nayngàibànviệchợptungtừlúcmặttrờimọc,đếnkhimặttrờiđứngbóngcònchưaxonglàcớlàmsao?

VuaSởhỏiBìnhNguyênQuân:-Kháchlàmgìthế?BìnhNguyênQuânnói:-ĐólàxánhâncủaThắngđấy.VuaSởquát: -Xuốngngayđi!Tanóichuyệnvớichủnhàngươi,nhà

ngươilàmcáitrògìthế?MaoToạichốngkiếmtiếnlên:-NhàvuasởdĩquátmắngToạilàvìnhà

vuachorằngnướcSởđôngngười,nay trongvòngmườibước thìnhàvuakhôngthểcậyvàochỗnướcSởđôngngườiđược.Tínhmạngcủanhàvua

đangnằmtrong tayToại.Chủ tôingồiđấy, tạisao lạinhiếcmắng tôi?VảchăngToạinghe:vuaThangchỉcóbảymươidặmđấtmàlàmvươngthiênhạ,vuaVănVươngchỉcómộttrămdặmđấtmàchưhầuthầnphục.Họđượcnhưvậyđâuphảivìbinhsĩhọđông?Tráilạiđóchẳngquavìhọkhéogiữlấythế,nhờđótrổcáioaicủahọmàthôi.NaynướcSởđấtvuôngnămngàndặm,kẻcầmkíchmộttrămvạnngười,đólàchỗdựađểdựnglêncơnghiệpbávương.NướcSởmạnhnhưvậy, thiênhạaiđịchnổi.BạchKhởichẳngquachỉlàmộtthằngnhãimàthôi,nhưnghắnđemmấyvạnquângâychiếnvớiSở,đánhmộttrậnthìlấyđượcđấtYển,đấtSính,đánhhaitrậnđốtcháyDiLăng,đánhbatrậnlàmnhụcđếntiênnhânnhàvua[MaoToạinhắclạichuyện cũ, việc thứ nhất xảy ra năm 279 trước công nguyên. Năm 279,tướngTầnBạchKhởiđánhlấyhaiquậnYển,SínhcủaSở,năm278trướccôngnguyên,BạchKhởiđốtDiLănglànơicólăngtẩmcủacácvuanướcSở.NướcSởphảidờiđôđếnđấtTrần.ĐoạnnàynóiMaoToạigiỏicảvănlẫnvõ.].Đólàcáioántrămđời,nướcTriệucònlấythếlàmxấuhổ,thếmànhàvuakhôngbiếtxấu.KếhợptunglàvìlợiíchcủanướcSởchứđâuphảivìlợiíchcủanướcTriệu.Chủtôingồiđấymàquátmắngtôilàlạilàmsao?

VuaSởnói:-Vâng,vâng!Quảthâtđúngnhưlờitiênsinhdạy.Tôixinđemnướcnhàtheokếhợptung.

MaoToạinói:-Việchợptungđãquyếtđịnhchưa?VuaSởnói:-Quyếtđịnhrồi.MaoToạibảonhữngngườihầucậnvuaSở: -Lấymáugà, chó,ngựa

đemlạiđây!MaoToạibưngchiếcmâmđồng,quỳdângvuaSở,nói:-Xinnhàvua

uốngmáuđịnhviệchợptung,rồiđếnchủtôi,saunữađếnToại!Bènđịnhviệchợptungởngaytrênđiện[Đoạnnàyđểđápứngcâunói

củaBìnhNguyênQuân, "nếu dùng văn không được thì phải dùng võ lực.Nhất thiết phải hợp tungở ngay trên điệnmới nghe".].MaoToại tay tráibưngmâm huyết, tay phải vẫymười chín người kia, nói: - Các anh đemhuyếtnàyuốngvớinhauởdướithềm,cácanhxoànglắm,thậtlànhờngườitamànênviệcvậy.

Khiđịnhhợptungxong,vềđếnnướcTriệu,BìnhNguyênQuânnói:-Thắngtừnaykhôngdámxemxétkẻsĩnữa.Thắngxemxétkẻsĩ,nhiềukểcónghìnngười,ítracũngcóvàitrăm,đãtựcholàmìnhkhôngbỏsótnhântàitrongthiênhạ,thếmànaybỏsótMaotiênsinhđấy.MaotiênsinhđếnSởmộtphen, làmchothanhthếnướcTriệuđượctôntrọnghơnchínvạc,hơnchuôngĐạiLữ[ChínvạccủavuaHạVũđúc.ĐạiLữlàcáichuônglớnđờinhàChu,haivậtnàyđềulànhữngvậtquý.].BatấclưỡicủaMaotiênsinhmạnhhơnđạoquântrămvạn.Thắngnàykhôngdámxemxétkẻsĩnữa.

BèntônToạilàmthượngkhách.

3.SaukhiBìnhNguyênQuânvềTriệu,vuaSởsaiXuânThânQuânđến

cứuTriệu.TínLăngQuâncũnggiảmệnhvuaNgụydànhlấyquâncủaTấnBỉđếncứuTriệu [XemTínLăngQuân liệt truyện.].Nhưngđều chưađến.Quân Tần vây Hàm Đan gấp. Hàm Đan nguy ngập sắp đầu hàng. BìnhNguyênQuânrấtlolắng.

ConngườicoitrạmởHàmĐanlàLýĐồngnóivớiBìnhNguyênQuân:-NgàikhônglonướcTriệumấthaysao?

BìnhNguyênQuânnói:-NướcTriệumấtthìThắngbịbắtlàmtù,khônglosaođược?

LýĐồngnói:-DânthànhHàmĐanlấyxươngngườichếtmànấucủi,đổi conchonhauđểăn, tình thếnguyngập lắm rồi, thếmàhậucungcủangàicóđếnhàngtrămngười,tỳthiếpthìmặclụalà,gạothịtthìthừamứa.Trái lại dân áo ngắn không được lành, tấm cámkhông có đủmà ăn.Dânnguykhốn,binhkhíhết,cóngườiđẽogỗlàmdáo,làmtên.Tráilại,đồdùngchuôngkhánhcủangàivẫnnhưxưa.NếuTầnphánướcTriệuthìngàilàmsaocóđượcnhữngđồấy?NếunướcTriệucòn,ngài logìkhôngcó?Nayngàicóthểkhiếntừphunhântrởxuốngđềughitênvàohàngngũsĩtốt,chiaviệcmàlàm,đemtấtcảcủacảitrongnhàraphântánđểnuôiquânsĩ.Quânsĩđangtronglúcnguykhốnthìhọdễcảmthấyânđứccủangài.

BìnhNguyênQuân nghe theo, kết quả có ba nghìn người cảm tử.LýĐồngbèncùngbanghìnngườixôngvàođánhquânTần.QuânTầnvìvậyphải luibamươidặm.Lạigặp lúccứubinhcủanướcSở,nướcNgụyđến,quânTầnbènrútlui.HàmĐanđượcbảotoàn,LýĐồngchếttrận,ngườichađượcphonglàmLýHầu.

4.NguKhanhmuốnxinvuaTriệuphongthêmđấtchoBìnhNguyênQuân,

vìBìnhNguyênQuânđãcầuđượcTínLăngQuânđếncứuthànhHàmĐan[XemTínLăngQuânliệttruyện.].

Công Tôn Long nghe vậy đang đêm đi xe ngựa đến yết kiến BìnhNguyênQuân,nói: -Long tôinghenóiNguKhanhmuốnxinphong thêmđấtchongài,vìcớTínLăngQuânđãcứuđượcthànhHàmĐan,điềuđócóhaykhông?

BìnhNguyênQuânnói:-Có.Longnói:-Việcnàyrấtkhôngnên.Nhàvuachongàilàmtểtướngnước

Triệu,khôngphảivìtrongnướcTriệukhôngcóaitàinăngvàmưutrínhư

ngài.NhàvuacắtđấtĐôngVũThànhđểphongchongài,khôngphảivìngàicó công, còn người trong nước thì không có công,mà chỉ vì ngài là thânthíchđóthôi.Ngàisởdĩnhậnấntểtướngkhôngtừchốivìcớmìnhbấttài,đượccắtđấtkhôngtừchốivìcớmìnhkhôngcócông,đócũngvìngàitựchomình là thân thích.NaynếunhânviệccầuđượcTínLăngQuâncứuHàmĐanmàxinđấtphong,thếtứclàngàimộtmặtđượcphongấpvìcớlàthânthích,lạimộtmặtkểcôngđểđượcphongnhưmọingườithườngtrongnước,thựclàkhônghợplýchútnào.VảchăngNguKhanhnắmcảhaimặt.Nếuviệc thành thi ông ta nắmcái khếđòi nợ ấyđểđòi ngài báoơn, nếuviệckhôngthànhthìôngtavẫnđượccáihưdanhkhiếnngàiphảichịuơnôngta.Ngàinhấtđịnhđừngnghe.

BìnhNguyênQuânbènkhôngnghelờiNguKhanh.BìnhNguyênQuânchếtnămthứmườilămđờiHiếuThànhVươngnước

Triệu(-251trướccôngnguyên).Concháunốidõiđờiđời,mãiđếnkhinướcTriệumấtmớihết.BìnhNguyênQuânhậuđãiCôngTônLong.CôngTônLong giỏi lối bàn kiện, bạch (cứng, trắng). [Công Tôn Long là một nhà"danhgia", cốtphân tích rõdanhnghĩa.Trong thiên "KiênBạch"ở sáchCôngTônLongtửcónói:Kiên(cứng),bạch(trắng),thạch(đá),cholàbacóđượckhông?-Khôngđược.Cholàhaicóđượckhông?-Được.Nghĩalà:mắtxemđáthấytrắngmàthôi,khôngbiếtnócứngthìgọilàđátrắng,taysờđáthìbiếtlànócứngmàkhôngbiếtlànótrắngnênbảolàđácứngvậy.Kiên (cứng),bạch (trắng), không thểhợp làmmộtđược.Lý luậncủaôngnhằmmụcđíchrútranhữngkháiniệmtrừutượngtừthựctếvàchứngminhnhữngkháiniệmnàyđộclậpđốivớinhau,"conngựatrắng"và"conngựanóichung"làhaikháiniệmkhácnhau,chonênconngựatrắngkhôngphải làconngựa.Cũngvậy,kháiniệm"người thân thíchcủanhàvua"và"khái niệm người dâng thường" khác nhau, cho nên không thể dùng cáchkhenthưởngnhưnhau.LậpluậncủaôngrấtgầnlậpluậnpháiNguỵbiệnởHyLạp.]ĐếnkhiTrâuDiễn[TrâuDiễnngườinướcTềnóivớiBìnhNguyênQuânchorằngcáithuyếtcủaCôngTônLonglànguỵbiện,chỉkhiếnngườitamê hoặc, đã vô ích lại hại đến đạo lớn.] sangTriệu nói đạo lớn, BìnhNguyênQuânbèntruấtCôngTônLong.

NguKhanh

1.NguKhanhlàmộtkẻsĩduthuyết.NguKhanhmangdépmo,áotơiđến

duthuyếtHiếuThànhVươngnướcTriệu.NguKhanhyếtkiếnlầnthứnhấtđượcnhàvuachotrămdậtvàng[Mộtdậtlà20lạng,100dậtlà2000lạng.],mộtđôingọcbạchbích.NguKhanhyếtkiếnlần thứhaiđượclàmthượngkhanh[Mộtđịavị tươngđươngvới tể tướng.]nướcTriệu, chonênhiệu làNguKhanh.NướcTầnvànướcTriệuđánhnhauởTrườngBình[XemLiêmPha,LạnTươngNhưliệttruyện.],nướcTriệukhôngthắng,mấtmộtđôuý.VuaTriệuchomờiLâuXươngvàNguKhanhvàonói:-Quânđánhkhôngthắng,đôuýlạichết,bâygiờquảnhâncónênsaiquâncuốngiápxôngvàoquânđịch[Ýnóiquyếtliềuchếtđánhđịch.]không?

LâuXươngnói:-Vôích,khôngbằngsaiđạisứđicầuhoà.NguKhanhnói:-ÔngXươngsởdĩnóicầuhoà,vìchorằngnếukhông

cầuhoàthếnàoquâncũngthuato.NhưngviệcmuốnhoàhaykhônglàtuỳởnướcTần.Bây giờ nhà vua hãy nhìn tình thế nướcTần xemnó cómuốnđánhbạiquânTriệukhông?

Nhàvuanói:-NướcTầnđãdốctoànlực,nhấtđịnhnóchỉmuốnđánhbạiquânTriệumàthôi.

NguKhanhnói:-Xinnhàvuanghetôi,saisứđemcủaquýcầuthânvớinướcSở,nướcNgụy.NướcSở,nướcNgụymuốnnhậncủaquýcủanhàvuathìthếnàocũngphảinhậnsứcủata.MộtkhisứcủaTriệuđãvàonướcSở,nướcNgụythìTầnchorằngthiênhạđãhợptung,vàthếnàocũnglosợ.Cónhưthếmớicóthểcầuhônđược.

TriệuVươngkhôngnghe,cùngvớiBìnhNguyênquânquyếtđịnhcầuhoà, sai Trịnh Chu vào Tần. Tần nhận Trịnh Chu. Triệu Vương gọi NguKhanhđếnnói:-QuảnhânđãkhiếnBìnhDươngQuâncầuhoàvớiTần,TầnđãnhậnTrịnhChurồi,ôngthấythếnào?

NguKhanhđáp:-Nhàvuakhôngcầuhoàđượcđâu,quânnhấtđịnhbịđánhbại.ThiênhạmừngchiếnthắngđềuđếnTầncảrồi.TrịnhChulàngườisangvàoTần,TầnVươngvàỨngHầu[TứcPhạmThư-xemPhạmThưliệttruyện.],thếnàocũngtôntrọngôngtađểloèvớithiênhạ.NướcSởvànướcNgụychorằngnướcTriệuđãcầuhoàrồi,nênkhôngđếncứunhàvua,Tầnbiếtthiênhạkhôngđếncứunhàvuathìthếnàoviệcgiảnghoàcũngkhôngthểthành.

QuảnhiênỨnghầutôntrọngTrịnhChuđểkhoevớinhữngngườithiênhạđếnmừngchiến thắng,vàcuốicùngkhôngchịugiảnghoà.QuânTriệuthuatoởTrườngBình.QuânTầnbènvâyHàmĐan,nướcTriệubịthiênhạ

cười.

2.Sau khi Tần đã giải vâyHàmĐan, TriệuVương cho người vào chầu

nướcTần,saiTriệuHáchphụngmệnhđisứởTần,cắtsáuhuyệnđểgiảnghoà.

NguKhanhnóivóiTriệuVương:-QuânTầntấncôngnhàvuamỏimệtrồitrởvề,haylàtheoýnhàvua,họcònđủsứctiếnđánh,nhưngvìthươngnhàvuachonênkhôngđánh[ChủýphươngphápnghịluậncủaNguKhanh.Đólàmộtcáchápdụngphươngpháp"thămdò"(xemchúthíchởTôTầnliệt truyện), tìm cho ra chỗ hở đểmà nói.Mục đích của nó là không nóithẳng ý kiến củamình, vì có thể làmnhà vua tự ái không chấpnhận,màdùngnhữngcâuhỏihaynhữngGiảthuyếttráingượcvớiđiềumìnhnóiđưaratrướcvàlàmsaochonhàvuatựthấynómâuthuẫnvớilẽphải,rồicuốicùngđưanhàvuađếnýcủamìnhvàtấncôngvàođấy.]?

Nhàvuanói:-QuânTầntấncôngta làdốctoànlựcramàđánh,chắcchắnvìmệtmỏichonênmớivề.

NguKhanhnói: -QuânTầnđãkhôngdốc toàn lựcrađánhcáimàhọkhônglấyđược,mệtmỏitrởvề.Naynhàvualạichohọcáimàsứchọkhônglấyđược,nhưthếlàgiúpnướcTầnđểtựđánhmình.SangnămquânTầnlạiđánhnhàvua,nhàvuasẽkhôngcòncáchnàocứuđượcmìnhnữa.

NhàvuađemlờicủaNguKhanhnóilạivớiTriệuHách.TriệuHáchnói:-NguKhanhcó thểbiếthếtđược tìnhhìnhbinh lựcTầnkhông?Dù rằngquânTầnkhôngđủsứctiếnđánhđinữa,nếutakhôngchohọmiếngđấtnhỏnhưhònđạnkia,nhưngnếusangnămTầnlạiđếnđánh,liệunhàvuacókhỏiphảicắtđấtcủamìnhtrongsáuthànhđểgiảnghòakhông?

Nhàvuahỏi:-NếutanghelờingươimàcắtđấtthìngươilàmthếnàochosangnămTầnkhôngđếnđánhtanữakhông?

TriệuHáchđáp: -Việc ấy quả thực thần khôngdámchắc.Ngàyxưa,TamTấngiaokếtvớiTầnrấtlàthânthiết.NaysởdĩTầnhoàhiếuvớiHàn,Ngụymàđánhnhàvua,làvìnhàvuathờTầnkhôngbằngHàn,Ngụy.Thầnxinvìnhàvuatrừbỏcáiviệcbịđánhvìbộibạcvớingườithân,mởcửaảiđemlễvậtcũnghoàthânnhưnướcHàn,nướcNgụy.NếulàmnhưvậyrồimàsangnămlạichỉmộtmìnhvuabịnướcTầnđánhthìđólàvìnhàvuathờTầnkhôngbằngHán,Ngụy.Việcđóquảthựcthầnkhôngdámchắc.

Nhàvuađemđiềuấynói lạivớiNguKhanh.NguKhanhđáp: -HáchnóinhàvuakhôngcầuhoànếusangnămTầnlạiđánhnhàvua,nhàvuacókhỏicắtđất trongsáu thànhkiađểcầuhoàđượckhông?Trái lại,nếunhàvuacầuhoàthìHáchlạikhôngdámchắcthếnàoTầncũngkhôngđánhnữa.

Đãthếthìnaytuynhàvuacócắtsáuthànhcũngkhôngcóíchgì.SangnămTầnlạiđánh,talạicắtcáiđấtmànókhôngcóđủsứcđánhlấy,nộpchonóđểcầuhoà,đólàcáithuậttựtiêudiệtvậy.Chibằngđừngcầuhoà.Tầncógiỏitấncôngđinữacũngkhôngthểlấyđượcsáuhuyện,Triệucóchốnggiữkémđinữa,cũngkhôngmấtsáuthành.Tầnđánhchántrởvề,thếnàoquâncũngmỏimệt,talấysáuthànhgọithiênhạcùngđánhquânTầnmỏimệt,tứclàtamấtthànhchothiênhạ,nhưngđượcbùlạiởTần.Nhưthếnướctavẫncòncólợi,chẳnghơncứngồimàchịucắtđất,tựlàmyếumìnhđểchoTầnmạnh lên hay sao? Nay Hách nói Tần thân với Hàn, Ngụy, mà lại đánhTriệu,làchorằngHàn,NgụykhôngcứuTriệumàquâncủanhàvuathếnàocũngbịcôlập.ĐólàdonhàvuathờTầnkhôngbằngHàn,Ngụy.NhưvậykhiếnnhàvuamỗinămcắtsáuthànhđểthờTần.Làmthếtứclàngồiđấymànhìnngườitalấyhếtcảthành.SangnămTầnlạiđòicắtđấtthìnhàvuacóchohọkhông?Nếukhôngchothìthếlàbỏtấtcảcáicôngcắtđấtngàytrước,lạigâynêncái taihọabịTầnđánh,nếucho thìkhôngcònđấtnữađểmàcho.Tụcngữcócâu"Kẻmạnhgiỏitấncông,kẻyếukhôngthểchốngđỡ".NếunhàvuacứngồiyênmànghetheoTầnthìquânnướcTầnkhôngkhónhọcgìlạilấyđượcnhiềuđất.ĐólàcáchlàmchoTầnmạnhthêmvàTriệuyếuđivậy.LấynướcTầncàngngàycàngmạnh,màcắtxénướcTriệucàngngàycàngyếu,kếđóchắcchắncònkéodàimãikhôngthôi.Vảchăngđấtcủanhàvuacóhạn,màđòihỏicủaTầnthìkhôngcùng.Cứlàmtheolốilấycáiđấtcóhạnđểcungphụngchosựđòihỏikhôngcùng, theo tình thếấychắcsẽđitớichỗkhôngcònnướcTriệunữa.

VuaTriệubànbạcchưaquyếtđịnh,thìLâuHoãntừTầnđến.TriệuVươngbànmưukếvớiLâuHoãn,nói:-ChoTầnđấtvớikhông

choTầnđất,đằngnàohơn?Hoãnthoáithácnói:-Điềuđó,thầnkhôngbiếtđược.Nhàvuanói:-Tuyvậy,ôngcứthửnóiýriêngcủaôngxem.LâuHoãnnói:-NhàvuacónghechuyệnbàmẹcủaCôngPhủVănBá

không?CôngPhủVănBálàmquanởLỗ,mắcbệnhmàchết,cóhaingườiđànbàvìôngtamàtựsátởtrongphòng.Ngườimẹnghevậykhôngkhóc.Ngườibảomẫuhỏi,"Saoconbàchếtmàbàkhôngkhóc"?Ngườimẹđáp,"KhổngTửlàngườihiền,bịđuổiởđấtLỗmànókhôngđitheo,naynóchết,đànbàlạivìnómàtựsátđếnhaingười,thếđủbiếtnótệbạcvớibậctrưởnggiảmàhậuvớiđànbà".Đứngvềngườimẹmànóinhưvậy,thìđólàbàmẹhiền,nhưngđứngvềngườivợmànóithếthìkhôngkhỏibịxemlàngườivợghen,chonênlờinóithìvẫnlàmột,nhưngtuỳởđịavịngườinóira,cáchhiểucủangườinghesẽthayđổi.NaythầnmớiởTầnvề,thầnnóilàkhôngcho,thìkhôngphảilàmưukế,thầnnóilàcho,thìsợnhàvuachorằngthần

vì nướcTần cho nênkhôngdámđáp.Giá thần đượcbàymưukế cho đạivươngthìkhôngbằngcholàhơn[Cáchnóinàycũnglàcách"thămdò".ThídụCôngPhủVănBáđưarachẳngquachỉlàmộtcáchràotrước.LâuHoãnđưaracảhaiýcóvẻkháchquan,khiếnnhàvuacóthểnhìnthấytìnhtrạngkhóxửcủaHoãnmàtìmđượccáchgiảiquyết.PhươngphápdùngngụngônđểmởđầuýkiếncủamìnhlàmộtphươngphápthôngthườngởthờiChiếnquốc,TrangTửvàMạnhTửurấthaydùng.].

Nhàvuanói:-Vâng.NguKhanhnghetinvàoyếtkiếnnhàvua,nói:-Đólàlờitrauchuốtbên

ngoài,xinnhàvuachớnghe.LâuHoãnnghevậylạivàoyếtkiếnnhàvua.NhàvualạiđemlờinóicủaNguKhanhnóilạivớiLâuHoãn.LâuHoãn

đáp:-Khôngphảithế!NguKhanhchỉbiếtmộtmàkhôngbiếthai.TạisaoTần,Triệuđánhlẫnnhaumàthiênhạđềumừng?Làvìhọnghĩrằng"Tahãydựavàocáithếcủakẻmạnhmàlợidụngcáithếcủakẻyếuvậy".NayquânTriệubịquânTầnlàmnguykhốn,nhữngngườithiênhạmừngchiếnthắng,chắcchắnđềuởTần.ChonênkhônggìbằngcắtđấtngaymàcầuhoàđểchothiênhạnghivàlàmthoảlòngTần.Nếukhông,thiênhạsẽnhânlúcnướcTầnđangnổigiận,lợidụnglúcnướcTriệuđangmệtmỏiđểchiaxẻTriệu.NướcTriệusẽmất,còngìmàđốiphóvớiTầnnữa.ChonênthầnnóiNguKhanhchỉbiếtmộtmặtkhôngbiếthai,xinnhàvuaquyếtđịnhngayđi,chứđừngbànbạcnữa.

NguKhanhnghe tinvàoyếtkiếnnhàvua,nói: -Nguyquá!ÔngLâulàmchoTần,như thếchỉkhiến thiênhạ thêmnghi, chứcó làmnướcTầnđượcvừalòngđâu.Tạisaoôngtalạikhôngnóicáchlàmcủaônglàchỉđểcho thiên hạ thấy chỗ yếu củamình.Vả chăng thần nói đừng cho, khôngphảilànhấtquyếtđừngcho.Tầnđòinhàvuasáuthành,mànhàvualạiđemsáuthànhđútchonướcTề.NướcTềvốnlàkẻthùsâusắccủaTần[LúcbấygiờhainướcTềvàTầnđangtranhnhaulàmbáchủchưhầu.MạnhThườngQuânnướcTềđãtậphợpquâncủaHàn,NguỵđánhbạiquânTầnởHàmCốcquan,Tầnphảicắtbathànhđểgiảnghoà.],nếuđượcsáuthànhcủanhàvuathìsẽđemtấtcảquânlựcvềhướngtâyđánhTần.NướcTềsẽnghenhàvua, chắc không đợi nói hết lời.Như thế, tức là nhà vuamất đất choTề,nhưngsẽđượcbùlạiởTần.ThếlàcóthểtrảcáithùsâusắccủaTềvàTriệuđốivớiTần,vàtỏchothiênhạthấytacósứcmạnhdámlàm.Nếunhàvuabanbốđiềuấyrathìbinhchưaratớibiêngiới,thầncũngđãthấyTầnđemcủacảiquýbáuđếnTriệuvà trái lại,chínhTầnphảicầuhoàvớinhàvua.Hàn,Ngụy,nghenhàvuahoàvớiTần,thếnàocũngtrọngnhàvua.Họtrọngnhàvuatấtsẽmangvậttinđếncầuthânvớinhàvua.Nhưvậynhàvualàm

mộtviệcmàkếtđượctìnhhoàhảocủabanước,đồngthờiđịavịcủamìnhđốivớiTầncũngdođómàthayđổi[Đólàthenchốtcủacâu"đượcbùđắplạiởTần".].

TriệuVươngnói:-Phải.Bèn sai NguKhanh sang đông yết kiến TềVương, cùng bàn về việc

Tần.NguKhanhchưatrởvềthìsứcủaTầnđãđếnTriệu[Ứngvớicâu"binhchưaxuấthiện...Tầnđãđemcủacảiquýbáuđến".].LâuHoãnnghevậybỏtrốn.Dođó,TriệulấymộtthànhphongchoNguKhanh.

3.Đượcítlâu,Ngụyxinhợptung,HiếuThànhVươngnướcTriệuchomời

NguKhanhđếnbàn.NguKhanhquanhàBìnhNguyênQuân,BìnhNguyênQuânnói.-Tôimuốnôngtheokếhợptung!NguKhanhvàoyết kiếnnhàvua, nhàvuanói: -NướcNgụyxinhợp

tung.NguKhanhđáp:-Ngụysairồi!Nhàvuanói:-Vìvậymàquảnhânvẫnchưathuận.NguKhanhđáp:-Sairồi.Nhàvuahỏi:-Ngụyxinhợptung,ngươinóiNgụysai,quảnhânchưa

nhận,ngươilạinóiquảnhânsai,nhưthếthìviệchợptungkhônglàmđượchaysao?

NguKhanhđáp:-Thầnnghenóinếunướcnhỏhợptungvớinướclớn,thìkhigặpđiều lợi,nước lớn sẽhưởngcáiphúc,khigặpviệc thấtbại thìnướcnhỏchịulấycáivạ.NayNgụylànướcnhỏxinlấycáivạ,mànhàvualànướclớnlạitừchốilấycáiphúc,chonênthầnnóinhàvuasai,nướcNgụycũngsai,thầntrộmnghĩviệchợptunglàcólợi.

Vuanói:-Phải.BènbànhợptungvớiNgụy.

4.NguKhanhvìviệcNgụyTề[NgụyTềlàtểtướngnướcNgụylàmnhục

PhạmThư.KhiPhạmThưlàmthừatướngTần,NgụyTềsợchạysangTriệu,ởnhàBìnhNguyênQuân.QuânTầnbứcbách,TriệuVươngchoquânvây,NgụyTềyếtkiếntểtướngnướcTriệulàNguKhanh.NguKhanhliềnbỏấntểtướng,cùngNgụyTềtrốnđếnĐạiLương,muốnnhờTínLăngQuângiúpđểchạyvềphíanamvàonướcSở.TínLăngQuândodự,NgụyTềtựsát.]khôngcoitrọngchứcvạnhộhầuvàấnkhanhtướng,cùngbỏtrốnvớiNgụyTề.Rốt cuộcNguKhanh rời khỏi nướcTriệu, bị khốn ởLương. Sau khi

NgụyTềchết,NguKhanhbấtđắcý,bènlàmsách,trêngópnhặtsựviệcđờiXuânThu,dướixemđờigầnđây.Sáchgồm tất cả tám thiên, là các thiên"kếtnghĩa","xưnghiệu","suỷma","chínhmưu",...bìnhphẩmnhữngđiềuhay dở của nước nhà lúc bấy giờ, đời truyền gọi là sách "Ngu ThịXuânThu".

LờibànTháiSửCôngnói:-BìnhNguyênQuânlàmộttrangcôngtửtuyệtvờiở

trongđờiôtrọc.Nhưngôngtachưabiếtcáiđạolớn.Tụcngữnói,"Lợilàmcho trímờ". BìnhNguyênQuân tham nghe lời tà thuyết củaPhùngĐinh[Năm 262 trước công nguyên, quân Tần đánhHàn, tướngHàn là PhùngĐinhđemđấtThươngdângTriệu.BìnhNguyênQuânkhuyênnhàvuanhậnđấtấy.TầnđemquânđếnTrườngBìnhđánhTriệu,thuato,40vạnquânbịchônsống.ThủđôTriệulàHàmĐansuýtbịmất.],khiếnchoquânTriệubịvâyhãmởTrườngBình,bịchônsốngmấthơnbốnmươivạn,suýtnữamấtHàmĐan.NguKhanhxéttìnhthế,liệusựviệc,bàymưuchonướcTriệusaomàkhéothế!ĐếnnhưviệcNguKhanhkhôngnỡđểchoNgụyTềphảichết,rốtcuộcbịkhốnởđấtĐạiLương,ngườitầmthườngcũngbiếtlàkhôngnên,huốngbậchiềntài!ThếnhưngNguKhanhnếukhônggặpcáicảnhbuồnbãcùngcực thì không thể viết sáchđể chođời saubiết đếnmìnhvậy [NhânchuyệnNguKhanh,tácgiảbộclộtâmsựcủamình.].

[24]NGỤYCÔNGTỬliệttruyện

1.Tháiđộcungkínhkhiêmtốnđốivớikẻsĩ2.DùngkếcủaHầuDoanhcứuđượcnướcTriệu3.KhiởTriệuvàviệccôngtửcứuNgụy4.Lờibàn

1.TháiđộcungkínhkhiêmtốnđốivớikẻsĩCôngtửnướcNgụy,VôKỵlàconútcủaNgụyChiêuVương,vàlàem

cùngchakhácmẹvớiAnLyVươngnướcNgụy.ChiêuVươngchết,AnLyVươnglênngôiphongcôngtửlàmTínLăngQuân.BấygiờphạmThưbỏnướcNgụytrốnsangTầnlàmthừatướng,vìthùoánNgụyTề[NgụyTềxemPhạmThư,TháiTrạchliệttruyện.]nênquânTầnvâythànhĐạiLương,pháquân Ngụy ở gần núi Hoa Dương, đánh Mang Mão [Mang Mão: tướngNgụy.]bỏchạy.VuaNgụyvàcôngtửlosợ.

Côngtửlàngườinhânhậu,biếtkhiêmtốnđốivớikẻsĩ.Kẻsĩkhôngkểngườihiềnhayngườidở,côngtửđềukhiêmtốn,lấylễđốiđãi,khôngdámcậymìnhgiàusangmàkiêungạovớihọ.Vìvậykẻsĩtrongvòngmấyngàndặmđềutranhnhautheo,kháchănđếnbanghìnngười.Lúcbấygiờchưhầucho công tử là người hiền, có nhiều khách, đã hơnmười nămkhôngdámđembinhđánhNgụy.

CôngtửđangcùngvuaNgụyđánhcờ,bỗngởbiêngiớiphíaBắckhóiđốtlên[Ngàyxưaởbiêngiớikhinàocógiặcthìđốtlửa,khóibốclên.Đólàmộtcáchbáohiệu.]đểbáohiệu,vuanói:-GiặcTriệuđến,sắpvàobờcõi.

VuaNgụythôiđánhcờ,muốntriệutậpcácquanđại thầnđểbàncôngviệc.Côngtửcannhàvua,nói:-Khôngphảicógiặcđâu.ĐólàvuaTriệuđisănđấythôi.

Rồilạiđánhcờnhưcũ.Vualosợkhôngcònbụngdạnàonghĩđếnviệcđánhcờ.Látsau,cóngườitừphươngBắcđemtinvềnói:-ĐólàvuaTriệuđisănđấythôichứkhôngphảicógiặccướp.

VuaNgụycảkinh,hỏi:-Tạisaocôngtửlạibiếtđiềuđó?Côngtửnói:-Kháchcủathầncóngườidòbiếtđượcnhữngviệcbímật

củavuaTriệu.VuaTriệulàmgìthìngườikháchấybáongayvớithần,chonênthầnbiết.

Sau đó vuaNgụy sợ công tử hiền và có tài nên không dámgiao việcchínhsựtrongnướcchocôngtử.

NướcNgụycóngườiẩnsĩtênlàHầuDoanh,bảymươituổinhànghèo,làmngườigiữcửathànhDiMônởĐạiLương.Côngtửnghetinđếnmời,muốnđemhậulễđểbiếu.

HầuDoanhkhôngchiunhậnnói:-Thầntuthân,giữnếttrongsạchmấymươinămnay,quyếtkhôngvìlàmchứcgiữcửathànhkhổsởmànhậntiềnbạccủacôngtử.

Côngtửbènđặttiệcrượu,hộihọptânkháchđôngđủ.Kháchngồixongđâuvàođấy,công tửmangxengựađi theo,đểchỗngồibên tráibỏ trống[Ngày xưa khi ngồi trên xe thì chỗ ngồi bên trái chỗ ngồi tôn quý.], thânhànhđiđónngườigiữcửaDiMôn làHầuSinh.HầuSinhsửaquaáomũ

bước thẳng lên xe, ngồi chỗ ngồi phía trên, không từ chối,muốn để dò ýcôngtử.Côngtửlạicàngcầmdâycươngmộtcáchcungkính.HầuSinhlạinóivớicông tử: -Tôicóngườikhách làmnghềhàng thịtởngoàichợ,xinngàichịukhóchoxengựađếnđểghéthămôngta.

Công tửđánhxevàochợ.HầuSinhxuốngxe, thămngườikháchChuHợi,nhìnngangnhìnngửa,cốýdùngdằng,nóichuyệnvớingườikháchmộthơilâu,trongkhinóichuyệnlạiliếcnhìncôngtử.

Vẻmặtcôngtửlạicàngônhòa[ĐoạnnàygiảithíchNgụyVôKỵkhiêmtốnđốivớikẻsĩ.].Lúcbấygiờtướngquốc,tướngquân,tônthất,kháchkhứanướcNgụyđầycảnhà,chờđợicôngtửnângcốc.Ngườingoàichợđềuxemcôngtửcầmdâycương,cácquânkỵđitheođềuchửithẩmHầuSinh.HầuSinhthấysắcmặtcôngtửtrướcsaukhôngthayđổi,bèntừtạngườikháchmàlênxe.Khiđếnthà,côngtửdẫnHầuSinhlênngồiởghếtrên,giớithiệuvàkhenngợiHầuSinhvớicáctânkhách.Tânkháchđềukínhsợ.Uốngrượusay,côngtửđếntrướcmặtHầuSinhchúcthọ.HầuSinhbènnóivớicôngtử:-HômnayDoanhnàylàmchocôngtửthựckhónhọc!Doanhlàngườigiữcửa thànhDiMônmà được công tử thân hành chịu khó đem xe đến đónDoanh ở trước đông đảomọi người. Đáng lý tôi không nên ghé vào nhàngười ta.Naycông tử lại chịukhóđưa tôi đến.Doanhnàymuốncông tửđượctiếng,cốýgiữxevàquânkỵcủacôngtửởgiữachợ,côngtửlạicàngcungkính,ngườingoàichợđềuchoDoanhlàđứatiểunhân,côngtửlàbậctrưởnggiả,biếtnhúnmìnhtrướckẻsĩ.

Công tửbènđãi tiệc,HầuSinhđược làm thượngkhách.HầuSinhnóivới công tử: -Người hàng thịtChuHợimà tôi đến nhà làmột người hiềntrongđờikhôngaibiếtđến,chonênởẩncùngvớinhữngngườihàngthịtđóthôi.

Côngtửmấylầnđếnthăm,ChuHợicốýkhôngđáplễ.Côngtửlấylàmlạ.

2.DùngkếcủaHầuDoanhcứuđượcnướcTriệuNăm thứhaimươiđờivuaAnLyVươngnướcNgụy (năm237 trước

Côngnguyên),TầnChiêuVươngsaukhipháquânTriệuởTrườngBình,lạitiếnbinhvâyHàmĐan.ChịcủacôngtửlàvợBìnhNguyênQuân,emtraivuaHuệVănVươngnướcTriệu,đãmấylẩnđưathưchoNgụyVươngvàcông tử xin nướcNgụy cứu viện. VuaNgụy sai tướng quân Tấn Bỉ cầmmườivạnquânđicứuTriệu.VuaTẩnsaisứgiảnóivớivuaNgụy:-TađánhTriệu,sớmchiềuthếnáocũngpháTriệu,chưhầuaidámcứuthìsaukhipháTriệu,thếnàotacũngđembinhđếnđánhtrước.

VuaNgụysaingườingănTấnBỉ,giữquânlạiđóngdinhởđấtNghiệp,tiếnglàcứuTriệu,nhưngthựcralàđinướcđôiđểchờxemhìnhthế.SứgiảcủaBìnhNguyênQuânliêntiếpkéosangNgụy,tráchNgụycôngtử:-Thắngsởdĩ tựphụvềchỗkếtnghĩahônnhânlàvìchorằngcôngtửlàngườìcónghĩakhícao,cóthểgiảicứungười ta lúcnguykhốn.NayHàmĐansớmchiềusẽphảiđầuhàngnướcTầnmàcứubinhcủaNgụykhôngđến,thếthìcôngtửcứunguykhốnchongườikhácởchỗnào?Vảchăng,nếucôngtửkhinhThắngnày,bỏThắngphảiđầuhàngnướcTần,thếthìcôngtửkhôngthươnghạichịcủacôngtửsao?

Côngtửlolắng,mấylầnxinNgụyVương,vàgiụccáctânkháchbiệnsĩtìmđủmọicáchnóivớiNgụyVương.NhưngNgụyVươngsợTần,rốtcuộckhôngnghe lời công tử.Công tử tựnghĩmìnhkhông thểnào thuyếtphụcđượcnhàvua,thìkhôngnênsốngmộtmìnhđểnướcTriềumất,địnhtụtậpcác tân khách, quân kỵ và hơnmột trăm cỗ xe,muốn cùng những ngườikháchquađánhquânTần,rồicùngchếtvớinướcTriệu.

CôngtửđiquacửaDiMônghéthămHầuSinh,kểlạiđầuđuôitạisaomìnhliềuchếtvớiquânTầnvàtừbiệtrađi.HầuSinhnói:-Côngtửcốgắngđinhé,tôigiàyếurồi,khôngthểđitheođược.

Công tửđiđượcmấydặm, trong lòngkhôngvuinói: -TađốiđãiHậuSinhchutất,thiênhạkhôngaikhôngbiết.Naytasắpchết,thếmàHầuSinhkhôngcónửalờitiễnta,phảichăngtacóđiềugìkhôngphải?

Bènquayxevề,hỏiHầuSinh.HầuSinhcườivànói: -Tôiđãbiết thếnàocôngtửcũngquaylại[Chỉcầnhaicâu,nhânvậtHầuSinhđãhiệnrarấtrõnét.].

Lạinói:-Côngtửyêukẻsĩnổitiếngkhắpthiênhạ,naygặpnạnkhôngcóphươngkếnàokhácmàlạimuốnlaovàoquânTần,thếcũngnhưlànémthịtchohổđóichứcó íchgìđâu!Như thế thìdùng tânkhách làmcáigì?Nhưngcôngtửđốiđãivớitôirấthậu,côngtửrađimàtôikhôngtiễn,vìvậybiếtcôngtửsẽhỏihậnmàtrởlại.

Côngtửlạyhailạyvàhỏi.HầuSinhbènđuổingườirarồinóiriêng:-

Doanhnàynghenói"Binhphù"[Ngàyxưa,tướngrađicầmquânđượcnhàvuagiaochocái"hổphù",còngọilà"binhphù".Binhphùlàmbằngđồng,khắchìnhconhổ,chialàmhai,vuagiữmộtnửatướngquângiữmộtnửa.Khinàovuasaingườiđếnthaythếđểcầmquânthìcầmnửakiađi,đếnnơiđóngquân.Nếughépphù"thấykhớp",tứcnhàvuađãsaiđếnthaythế.]củaTấnBỉthườngđểởtrongphòngngủcủanhàvuamànàngNhưCơđượcnhàvuarấtyêu,ravàonơiphòngngủcủanhàvua,cóthểăntrộmđược.DoanhnghenóichacủaNhưCơbịngườitagiết,NhưCơchứagiậnbanăm,muốntìmngười báo thù cho cha, nhưng từnhàvua trởxuống, khôngđượcmộtngườinào.NhưCơkhócvớicôngtử.CôngtửsaingườikháchchémđầukẻthùkínhdânglênNhưCơ.NhưCơmuốnbáoơncôngtử,chếtcũngkhôngtừchối,nhưngvẫnchưacódịpđấythôi.NaynếucôngtửmởmiệngnóivớiNhưCơmộtlờithìthếnàoNhưCơcũngbằnglòng.Mộtkhiđãcóđược"hổphù",giànhlấyquânđộicủaTấnBỉ,đemquânvềphíaBắc,cứunướcTriệu,đuổinướcTầnvềphíaTây,đólàcônglaocủaNgũbáđờixưa.

CôngtửnghetheokếcủaHầuSinh,nóivớiNhưCơ.NhưCơquảnhiêntrộmđượcbinhphùcủaTấnBỉdưachocôngtử.

Côngtửrađi,HầuSinhnói:-"Tướngquânđãởngoàibiêngiớithìcónhữnglúckhôngnghetheolệnhcủanhàvua,đểtiệnlợichoviệcquốcgia"[ĐâylàmộtcâutrongbinhphápcủaTônTử.HầuSinhđoántrướcTấnBỉcó thểvin theođómàkhôngnghe theoNgụycông tử.].Công tửđếnghépphù,nếunhưTấnBỉkhôngtraoquânchocôngtửmàlạimuốnhỏilạinhàvuathìcôngviệcthếnàocũnghỏngmất.NgườikháchcủatôilàanhhàngthịtChuHợicóthểcùngđivớicôngtử,anhtalàmộtlựcsĩ.NếunhưTấnBỉnghetheothìtốtlắm.Nếukhôngthìsẽsaiđâmchết.

Côngtửliềnkhóc.HầuSinhnói:-Côngtửsợchếthaysao?Tạisaolạikhóc?

Côngtửnói:-TấnBỉlàmộtvịlãotướngoaivệ.Tôiđếnsợôngtakhôngnghe,phảigiếtôngtachonênkhócđóthôi[ChitiếtrấtnhỏnhặtnhưngnêurõlòngyêuquýkẻsĩcủaNgụycôngtử.].

CôngtửbènmờiChuHợi,ChuHợicườimàrằng:-Tôilàanhhàngthịt,múađaoởnơichợbúa,màcôngtửlạithânhànhmấylẩnđếnthămhỏi.Tôisởdĩkhôngđáplễlàvìnghĩrằngkhôngcầngìcáitròlễnghilặtvặtấy.Naycôngtửcóviệcnguycấp,đólàlúctôihiếntínhmạngchocôngtử.

Bèncùngcôngtửrađi.CôngtửđiquatạơnHầuSinh,HầuSinhnói:-Tôiđánglýphảiđitheo,

nhưngđãgiàđikhôngđược,xintínhngàycôngtửđếnquânđộiTấnBỉ,tôisẽquayđầuvềhướngBắc,tựđâmvàocổđểtiễncôngtử.

Côngtửbènrađi.

ĐếnđấtNghiệpcôngtửgiảlệnhcủavuaNgụythayTấnBỉ,TấnBỉghépphù lấy làmngờ, giơ tay, nhìn công tử nói: -Nay tôi cầmbinhmười vạn,đóngđồnởnơibiêngiới làmộtcôngviệcnặngnềcủanước.Ôngđimộtchiếcxeđếnđâythaytôi,lànghĩathếnào?

TấnBỉýkhôngchịunghetheo.ChuHợigiấuởtrongốngáocáichùysắtbốnmươicân,đánhTấnBỉchết,côngtửbènchỉhuyquâncủaTấnBỉ,chỉnhđốn lạiđộingũ, ra lệnh trongquân: -Nếucảchavàconđềuở trongquânthìchatrởvề,nếucảanhvàemởtrongquânthìanhtrởvề,nếulàconmộtkhôngcóanhemthìtrởvềmànuôichamẹ[ÝkiênquyếtđánhTầnđếncùng.].

Chọnđượctámvạnquân,tiếnđánhquânTần.QuânTầngiảivâyrútlui,côngtửbèncứuđượcHàmĐan,bảotồnnướcTriệu.

Vua Triệu vàBìnhNguyênQuân thân hành đón công tử ở biên giới.BìnhNguyênQuânmangcung,túitênđitrướcdẫnđường.VuaTriệulạyhailạynói:-Ngườihiềntừxưađếnnay,chưacóaibằngcôngtử.

LúcbấygiờBìnhNguyênQuânkhôngdámsosánhvớicôngtử.Kểtừkhi công tử cùngHầuSinh từbiệt, đếnkhiđếnquândoanh thì quảnhiênHẩuSinhđãquaymặtvềphíaBắcmàtựđâmcổchết.

3.KhiởTriệuvàviệccôngtửcứuNgụyVuaNgụy giận công tử ăn trộm binh phù củamình, lừa giết TấnBỉ,

công tử cũng tự biết điều đó. Sau khi đã đuổi quân Tần, cứu được nướcTriệu,côngtửsaicáctướngđemquântrởvềnướcNgụy,cònmìnhcùngvớinhữngngườikháchởlạinướcTriệu.

HiếuThànhVươngnướcTriệuchocôngtửcóơnvớimình,đãgiảlệnhcủanhàvuagiànhbinhcủaTấnBỉmàcòncứuđượcnướcTriệunênbànvớiBìnhNguyênQuânphongchocôngtửnămthành.Côngtửnghevậysắcmặtcóýkiêucăng,tỏvẻtựkhoecôngtrạngcủamình.Cóngườikháchnóivớicôngtử:-Cóviệckhôngcóthểquên,lạicóviệckhôngthểkhôngquên.Hễngườitacóânđứcđốivớicôngtửthìcôngtửchớquên,hễcôngtửcóânđứcđốivớingườita,xincôngtửhãyquênđi.Vảchăng,giảlệnhvuaNgụy,giànhlấyquâncủaTấnBỉđểcứuTriệu,đốivớiTriệuthìcócôngđấynhưngđốivớiNgụythìvẫnchưaphảilàkẻtrungthần.Côngtửlạitựkiêulấyđólàmcônglaocủamình,tôitrộmnghĩcôngtửlàmnhưthếlàkhôngphải.

Côngtửlậptứctựtráchmìnhnhưlàconngườikhôngcóchỗdungthân.VuaTriệutướinướcquétđườngđithânhànhđóntiếp,giữlễcủangườichủ,đưacôngtửlêncáithềmphíaTây.Côngtửkhépnéptừtạ,bướcđitheocáithềmphíaĐôngmàlên,tựnóirằngmìnhlàngườicótội,phụbạcvớinướcNgụy,khôngcócông laogìvớinướcTriệu.VuaTriệu tiếp rượumãiđếnchiềumiệngvẫnkhôngnỡnóiviệcbiếunămthànhvìbiếtcôngtửsẽtừchối.CôngtửvẫncứởTriệu.VuaTriệuchocôngtửđấtHoắcđểlàmấptắmgội.NướcNgụycũnglạichocôngtửhưởnglộcđấtTínLăng,nhưngcôngtửvẫnởlạinướcTriệu.

CôngtửnghenóiởnướcTriệucóMaoCôngẩnmìnhgiữanhữngngườiđánhbạc,TiếtCôngẩnmìnhgiữanhữngngườibán tương.Công tửmuốngặphaingườiấy,haingườiấytrốntránhkhôngchịuratiếpcôngtử.Côngtửbiếtchỗhọởbènđibộmộtmìnhđếnnhà,từđóhaingườikiachơivớicôngtử rất là tương đắc.BìnhNguyênQuân nghe vậy nói với vợ: -Lúc đầu tanghenóingườiemcủaphunhânlàngườicómộtkhônghaitrongthiênhạ,nay taxem ra thì ông ta lại chơibờivớibọnđánhbạcvàbọnbán tương,côngtửchỉlàngườigànthôi.

Phunhânnóivớicôngtử.Côngtửbèntừtạphunhânrađimàrằng:-LúcđầutôinghenóiBìnhNguyênQuânlàngườihiền,chonêntôiphụbạcvuaNgụymàcứunướcTriệuđểxứngđángvớiBìnhNguyênQuân.Cáchgiao du của Bình Nguyên Quân chỉ cốt tân khách cho nhiều để tự khoekhoangmàthôi,chứkhôngtìmkẻhiềnsĩ.VôKỵtừkhiởĐạiLươngvẫnthườngnghenóihaingườinàylàngườihiền,khiđếnTriệu,sợkhônggặpmặt.VôKỵchơivớihọ,cònsợhọkhôngmuốnchơivớimìnhnữakia.Nay

BìnhNguyênQuânlạithấythếlàmthẹn,nhưvậyBìnhNguyênQuânkhôngphảilàngườiđángcùnggiaodu.Cólẽkhônghơiđâumàgiaoduvớiôngtanữa.

Bènchuẩnbịhànhlýđểđi.PhunhânđemtấtcảnóilạivớiBinhNguyênQuân.BìnhNguyênQuânbèncấtmũđểxinlỗi,cốýgiữcôngtửlại.MônhạcủaBìnhNguyênquânnghevậy,mộtnửabỏBìnhNguyênQuânmàtheocôngtử.Kẻsĩ trongthiênhạ lạiđếntheocôngtử.Côngtử làmchokháchcủaBìnhNguyênQuânđổvềcôngtử.

CôngtửởlạiTriệumườinămkhôngvề,nướcTầnnghetincôngtửởTriệu,ngàyđêmđembinhvềhướngĐôngđánhNgụy.VuaNgụy lo lắng,saisứđếnmờicôngtửvề.Côngtửsợvuagiậnmìnhnênngăncấmcácmônhạ:-AidámlàmngườitruyềnđạtchosứgiảvuaNgụythìsẽbịgiết.

CáctânkháchđềuđãbỏNgụysangTriệu,khôngaidámkhuyêncôngtửtrởvề.MaoCôngvàTiếtCôngđếnyết kiến công tử, nói: -Sởdĩ công tửđược trọngởTriệu,nổidanhkhắpchưhầu, làvìcónướcNgụy.NayTầnđánhNgụy,Ngụynguy cấpmà công tửkhông lo đến.NếunướcTầnpháthànhĐạiLương, sanphẳng tônmiếucủa tiênvương thì công tửcònmặtmũinàomàđứngtrongthiênhạ?

Nóichưadứtlời,côngtửliềnthayđổisắcmặt,giụcngườiđánhxevềđểcứuNgụy.

Vua Ngụy thấy công tử, hai người cùng khóc, trao cho công tử ấnthượngtướngquân.Công tửbèn làmtướng.NămbamươiđờivuaAnLyVươngnướcNgụy(năm247 trướcCôngnguyên)công tửsaisứbáokhắpcácchưhầu,chưhầunghecôngtửlàmtướng,đềusaitướngđemquâncứuNgụy.CôngtửcầmquâncảnămnướcđánhtanquânTầnởHàNgoại,MôngNgaobỏchạy.CôngtửbènthừathắngđuổiquânTầnđếnảiHàmCốc,chẹnđườngquânTần,quânTầnkhôngdámra.Lúcbấygiờuy thếcủacôngtửlàmrungđộngcảthiênhạ.Kháchcácnướcchưhầudângbinhpháp,côngtửđềuchiếmlấylàmcủamình,chonênthếtụcgọilàNgụycôngtửbinhpháp.VuaTầnlolắngbènchongườiđemmộtvạncânvàngsangNgụy,tìmngườikháchcủaTấnBỉ,khiếnygièmcông tửvớiNgụyVương rằng: "Công tửtrốn ra nước ngoài đãmười nămnay làm tướng nướcNgụy, chư hầu đềutheo.Chưhầu chỉ nghenóiNgụy công tửkhôngnghenói đếnvuaNgụy.CôngtửnhânlúcnàymuốnquaymặtvềhướngNamlàmvua.Chưhầusợuycôngtửcũngmuốncùngnhaulậpcôngtử".

NướcTầnmấy lần sai phản gián, giả vờmừng công tử được lập làmNgụy Vương. Ngụy Vương ngày nào cũng nghe lời gièm pha không thểkhôngtin,vềsauquảnhiênsaingườithaycôngtửlàmtướng.

Côngtửtựbiếtmìnhlạivìgièmphamàbịphếtruấtbèncáobệnhkhông

rachầu,cùngtânkháchuốngrượusuốtđêm,lạigầnđànbà.Ngàyđêmvuichơi,bốnnămsaumắcbệnhvìrượumàchết.NămấyAnLyVươngnướcNgụy cũngmất. Tần nghe tin công tử đã chết, bèn saiMôngNgao đánhNgụylấyhaimươithành,bắtđầuđặtĐôngQuận.SauđóTầndầndầnnuốtNgụynhưtằmănládâu,đượcmườitámnămthìbắtNgụyVương,làmcỏdânthànhĐạiLương.

LúcHánCaoTổcònnhỏ, thườngnghenóicôngtửlàngườihiền,đếnkhilênngôivua,mỗilầnđiquathànhĐạiLương,CaoTổthườngtếcôngtử.NămthứmườihaiđờiCaoTổ(năm195trướcCôngnguyên),saukhiđánhKìnhBốtrởvề,nhàvuachođặtnămnhàđểgiữmồmảtếcôngtử,đờiđờihàngnămbốnmùatếtựcôngtử.

4.LờibànTháisửcôngnói:-TôiquathànhĐạiLươngcũ,tìmhỏinơimàngườita

gọilàDimôn.DiMônlàcửaphíaĐôngthành.Cáccôngtửtrongthiênhạcũngcóngườiyêukẻsĩ,nhưngTínLăngQuân tiếpngườiẩnsĩởnơinúikhuấthangcùng,khôngthẹntrongviệcgiaothiệpvớingườidưới,điềuđócũngítcó.Danhtiếngnhấtchưhầu,khôngphảilàhưdanhvậy.CaoTổmỗilầnquađấy,khiếndânphụngthờkhôngdứt.

[25]PHẠMTHƯ,THÁITRẠCHliệttruyện

PhạmThư1.2.DuthuyếtvuaTầnlàmđếnchứcthừatướng3.PhạmThưbáoán,báooán4.NhữngngườiPhạmThưtiếncửlàmphản

TháiTrạch1.DuthuyếtkhôngthànhcôngbènsangTần2.ThuyếtđượcPhạmThưvàlàmthừatướngnướcTần

Lờibàn

PhạmThư

1.PhạmThưlàngườinướcNgụy,têntựlàThúc.PhạmThưđiduthuyếtở

các nước chư hầu, ýmuốn giúp việc cho vuaNgụy, nhưng vì nhà nghèo,khôngcógìđể làmvốn, trước tiênphảigiúpviệccho trungđạiphunướcNgụy.TuGiảvâng lệnhNgụyChiêuVươngđi sứ sangTề.PhạmThưđitheo.Haingườiở lạimấy thángkhôngcókếtquả.VuaTềTươngVươngnghenóiThưcótàibiệnluận,bènsaingườibiếuThưmườicânvươngcùngvớithịtbòvàrượu,Thưtừchốikhôngdámnhận.TuGiảbiếtđiềuđógiậnlắm,chorằngThưđượcnhữngtặngphẩmấylàvìđãđemnhữngđiềubímậtcủanướcNgụyranóivớinướcTềnênsaiThưnhậnthịtbòvàrượu,còntrảvànglại.Saukhitrởvềnước,GiảgiậnThưchonênnóivớitướngquốcnướcNgụy làNgụyTề,một trong những công tử của nướcNgụy.NgụyTề cảgiận,saimônhạlấyroiđánhThư.Đánhgãyxươngsườn,rụngrăng,Thưgiảvờchết,bịngườitalấychiếubólạivứtvàotrongnhàxí.KháchkhứauốngrượusaythinhauđáilênngườiThư,cốtlàmnhụcThưđểrănnhữngngườisauđừngnóibừabãi.Thưnằmtrongchiếunóivớingườigiữnhàxí:-Nếuôngcóthểđưatôirathìthếnàotôicũngxinhậutạ.

Ngườigiữnhàxímớixinđemconngườichếtởtrongchiếuvứtrangoài.NgụyTềđangsaynói:-Được.PhạmThưnhờvậyđược thoát.VềsauNgụyTềhốihận, lạisaingười

tìmbắt.Người nướcNgụy làTrịnhAnBình nghe tin ấy bènmangPhạmThưđitrốn.Thưẩnnấp,đổitênhọlàTrươngLộc.

Lúc bấy giờ, Tần Chiêu Vương sai người yết giả là Vương Kê sangNgụy,TrịnhAnBìnhgiảlàmlính,hầuhạVươngKê.

VươngKêhỏi:-NướcNgụycóngườinàogiỏicóthểcùngtađivềphíaTâyđượckhông?

TrịnhAnBìnhnói: -Trong làngcủa tôi cóôngTrươngLộcmuốnyếtkiếnngàiđểbànviệc thiênhạ.Ôngtabịngười ta thùkhôngdámgặpmặtngàibanngày.

VươngKênói:-Đếnđêmngươicùngôngtađến.Đang đêm,TrịnhAnBình cùngTrươngLộc đến yết kiếnVươngKê.

Nóichưahếtbuổi,VươngKêđãbiếtngayPhạmThưlàngườigiỏi,bènbảo:-TiênsinhđợitôiởphíaNamgòTamĐình.

Haingườicùnghẹnhòriêngvớinhaurồichiatay.VươngKêtừgiãnướcNgụyrađi,quanơiđãhẹn,mangPhạmThưlên

xechởvàonướcTần.KhiđiđếnHồQuan,nhìnxa thấyxevàquânkỵởphíaTâyđilại.

PhạmThưhỏi:-Ngườiđếnlàaithế?VươngKênói:-ĐólàNhươngHầu,thừatướngnướcTầnđangđiphía

Đôngkinhlýcáchuyệncácấp.PhạmThưnói: -TôinghenóiNhươngHầuchuyênquyềnởnướcTần,

ghétviệcđưanhữngngườikháchởcácnướcchưhầuvàoTần.Tôisợôngtalàmnhụctôi,tôihãytạmtrốntrongxe.

Một lát sauNhươngHầu quả nhiên đến úy lạoVươngKê, nhân tiệndừngxehỏi:-ỞQuanĐôngcótingìmớikhông?

VươngKênói:-Khôngcótingì.NhươngHầu lạinóivớiVươngKê: -Ôngyếtgiảcóđemngườikhách

nàoởchưhầucùngvềđókhông?Đemvềvôích,chỉtổlàmchonướcnhàrốiloạnmàthôi.

VươngKênói:-Khôngdámạ.Rồitừbiệtrađi.PhạmThưnói:-TôinghenóiNhươngHầulàngườilắmmưutrí,nhưng

thấyviệcthìchậm.Lúcnãyôngtanghitrongxecóngườinhưngquênlụcsoát.

VìvậyPhạmThưxinxuốngxeđểchạy,nói: -Thếnàoôngtacũngsẽhốihậnvềviệcnày[CâunàychuẩnbịchonhữngviệcsaunàyPhạmThưsẽlàmđốivớiNhươngHầu.].

Điđượchơnmườidặm,quảnhiênNhươngHầusaiquânkỵquaylạilụctrongxe.Khikhôngthấycókháchhọmớithôi.VươngKêcùngPhạmThưvàoHàmDương.

Saukhibáocôngviệcđisứxong,VươngKênhântiệnnói:-NướcNgụycóôngTrươngLộclàmộttaybiệnsĩtrongthiênhạ.

Ông tanói: -NướcTầnnguynhư trứngđểđầuđẳng[Câunàycũng làmộtcái thuật"thămdò",mụcđíchkích thíchsựchúýcủanhàvua.].Nếuđượcôngtathìsẽyênổn.Nhưngđiềuđókhôngthểtruyềnđạtbằngthưtừ".Chonênthầnchởôngtalênxevề.

VuaTầnkhôngtin,saichoởtạinhàkhách,ăncơmrau,chờđợihơnmộtnăm.

LúcbấygiờvuaChiêuVươngđãlàmvuađượcbamươisáunăm.PhíaNam,nướcTầnđãlấyđấtYển,đấtSínhcủanướcSở,SởHoàiVươngbịgiữlạivàchếtởđấtTần.QuânTầnphíaĐôngđánhphánướcTề,DẫnVươngđãcólầnxưngđếsauđólạithôi[Năm246trướcCôngnguyên,vuaTầntựlậplàmTâyĐế,saisứkhuyênTềDẫnVươngtự lậplàmĐôngĐế.VuaTềtựxưnglàmĐôngĐếđượchaithángrồithôi.SauđóvuaTầnlạixưngvươngnhưcũ.].TầnmấylầnlàmchođấtTamTấnnguykhốn,chánghétnhữngkẻbiệnsĩtrongthiênhạ,khôngtindùngai.

2.DuthuyếtvuaTầnlàmđếnchứcthừatướngHoaDươngQuânNhươngHầu làem traicủaTuyên tháihậu,mẹcủa

ChiêuVương,KinhDươngQuânvàCaoLăngQuânđềulàemcùngmẹcủaChiêuVương.NhươngHầulàmthừatướng,bangườithaynhaulàmtướngquánđềucóđấtphong.Nhờthếlựccủatháihậu,nênnhàriêngcủahọgiàucóhơncảnhàvua.ĐếnkhiNhươngHầulàmtướngquânnướcTần,ôngtalạimuốnvượtquanướcHànvànướcNgụyđểđánhấpCươngThọcủanướcTề,ýôngtamuốnmởrộngđấtphongcủamìnhlàđấtĐào.PhạmThưbèndâng thư lênnhàvuanói [Đoạnnàynêumột cáchđiểnhìnhnhữngmánhkhoécủamộtngườiduthuyếtđểlàmchonhàvuanghetheoýcủamình.]:-"Thầnnghenóikhinàovuasángtrịvìthìngườicócôngđượcthưởng,ngườicótàiđượclàmquan,ngườikhónhọcnhiềuđượchưởnglộchậu,ngườicócôngnhiềuđược tướccao,ngườinàobiết cai trị dânchúng thì chứcquanlớn.Chonênnhữngkẻkhôngcó tàikhôngdámgiữchức,nhữngkẻcó tàinăngcũngkhôngdámtrốntránhởẩn.Nếunhàvuacholờinóicủathầnlàđúngthìxinnhàvuađemra thihànhđểcànglàmsángtỏcáiđạoấy.Nếunhà vua cho lời nói của thần là không đúng thì giữ thầnmãi ở đây cũngkhôngcóíchgì.Tụcngữcócâu:"Vịvuatầmthườngthìthưởngngườimìnhyêumàphạtngườimìnhghét.Vịvuasángthìkhôngthế.Khithưởngthinhấtđịnh thưởngchongườicócông,khiphạt thìnhấtđịnhphạtkẻcó tội.Naybụng của thầnkhôngđáng chịuđaokiếm, lưng của thầnkhôngđáng chịubúarìu, thầndámđâuđemnhữngviệckhôngchắcchắnđểchịuhìnhphạtcủabệhạ[Ýnóiđiềutôinóiralàđiềuchắcchắnđúng,tôiđâudámđemcáitròdu thuyếtvuvơrađểchịuhìnhphạt.]?Dùcho thần làngười thấphènnênbịbệhạcoithườnglàmnhụcđinữa,lẽnàobệhạlạikhôngtrọngconngườidungnạpthầnđãnóiđinóilạivớibệhạhaysao?VảchăngthầnnghenóinhàChucóngọc"Chỉách,nướcTốngcóngọc"Kết lục",nướcSởcóngọc"Biệnhòa",nướcLươngcóngọc"Huyềnlê".Bốnvậtquýấydođấtđaisinhra,bịngườithợkhéobỏrơinhưngvẫnlàđồvậtquýgiácủathiênhạ,nhưngconngườibịvuathánhvứtbỏ, lẽnàolạikhôngđủđểgiúpíchchonướcnhàhaysao[PhạmThưámchỉmình,tựchomìnhnhưviênngọcquýnhưngchưađượcngườithợgiỏibiếtđến.]?Thầnnghenóikẻkhéolàmlợichonhà thì thu lấycảcái lợiởnước [ÁmchỉNhươngHầuvơvétcủacảitrongnướcđểlàmgiàuchomình.],ngườikhéolàmlợichonướcthìlấycáilợiởchưhầu[ÁmchỉNhươngHầukhôngnghĩđếnquyềnlợicủanướcnênkhông dung nạp những người du thuyết ở các nước chư hầu như PhạmThư.].Thiênhạcóvịvuasángthìchưhầukhôngthểchiếmđượccáilợi.Tạisao?Vì nhà vua tướcmất cái vinh của họ đem về chomình.Người thầythuốc giỏi biết được người bệnh sống hay chết, vị vua thánh thấy rõ việc

thànhhaybại:cólợithìlàm,cóhạithìbỏ,nghingờthìthửmộtítxemsao?TuyvuaVũ,vuaThuấnsốnglạicũngkhôngthểthayđổiđượccáiphéptắcấy.Lờinóisâuxathìthầnkhôngdámviếtvàogiấy[Đặcđiểmlốinóicủahạng du thuyết là không đi ngay vào đềmà bắt đầu bằng những câu nóibónggió.]lờinóinôngcạnthìnhàvuakhôngcầnphảinghe.Phảichăngđólàvìthầnngukhônghợpvớiýmuốnnhàvua,haylàconngườitiếncửthầnởđịavị thấphènnên lời nóikhôngđángdùng?Nếunhưkhôngphảinhưvậy, thì thầnxinnhàvuachophépcó lúcnàorảnhđượcngướcnhìnnhansắc,nóimộtlờikhôngcócônghiệu,thầnxinchịutộibúarìu".

VuaTầnChiêuVươngcảmừng,xinlỗiVươngKê,saingườilấyxeđưaPhạm Thư vào. Phạm Thư bấy giờmới được vào yết kiến nhà vua ở Lycung.PhạmThưgiảvờkhôngbiếtcungnhàvuacứbướcvàotrong.Nhàvuađến,bọnhoạnquangiậnđuổiThư,nói:-Nhàvuađếnđấy!

PhạmThưgiảvờkhôngbiết,nói:-NướcTầnlàmgìcóvua!NướcTầnchỉcótháihậuvàNhươngHầumàthôi.

ÝPhạmThưmuốnkhíchchonhàvuagiận.ChiêuVươngđến,ngheLờicủaPhạmThưcãinhauvớiviênhoạnquan,liềnđếnđóntiếp,xinlỗimànói:-Đáng lýquảnhânphải thânhành lĩnhgiáongàiđã lâu.NhưngvìcóviệcNghĩaCừ[Vuacủabộ lạcNghĩaCừvàTuyên tháihậugiandíuvớinhausinhhaicon.Tuyên tháihậu lừagiết vuaNghĩaCừởCamTuyềnrồi sauđembinhtiêudiệtNghĩaCừ.CâunóinàychứngtỏnhàvuacũngcholờinóicủaPhạmThưlàđúng.],gấpquảnhânngàyđêmthânhànhthỉnhgiáotháihậu.NayviệcNghĩaCừđãxong,quảnhânmớiđượcthỉnhgiáo, thựcquảnhântrộmbiếtmìnhhồđồmờtối.

Nhàvuacungkínhtheolễkháchchủ,PhạmThưnhúnnhường.HômấythấyPhạmThưyếtkiếnnhàvuatấtcảcácquankhôngaikhôngrùngmìnhbiến sắcmặt, thayđổi tháiđộ.VuaTầnđuổi tảhữu rangoài.Trongcungkhôngcóai.

VuaTầnquỳxuống,cầukhẩn:-Tiênsinhcóđiềugìdạybảoquảnhân?PhạmThưnói:-Dạ,dạ.Một látsau,vuaTần lạiquỳxuốngnói: -Tiênsinhcóđiềugìdạybảo

quảnhân?PhạmThưnói:-Dạ,dạ.Nhưthếbalần.VuaTầnquỳxuốngnói:-Thếlàtiênsinhcuốicùngvẫn

khônglàmơndạybảoquảnhânsao?Phạm Thư nói: -Thần đâu dám thế. Thần nghe nói ngày xưa khi Lữ

Thượng [Lữ Thượng còn gọi là Lã Vọng. Trong những hòn non bộ ở tathườngcóôngLãVọngngồicâucá.]gặpVănVương,thìLữThượngchỉlàngườicâucáởbếnsôngVịmàthôi.Nhưthếtứclàquenbiếtsơ.Saukhinói

xong,VănVươnglậpLữThượnglàmtháisư,chởlênxecùngvề.Đólàvìlờinóicủaôngtasâusắc[Thenchốtcủađoạnnàylàmấychữ"quenbiếtthìsơnhưnglờinóithìsâuchonênđànhphảidèdặt.Ởđâyđồngthờingụýtựchomình làLãVọng, lạihyvọngnhàvuasẽ làVănVương, tức làcóý.].ChonênVănVươngnhờcóLữThượngmàlậpđượccông,cuốicùnglàmvươngcảthiênhạ.TrướcđâygiảsửVănVươngcoiLữThượnglàngườixalạ,khôngcùngnóinhữnglờisâusắc,thìnhàChuđãkhôngcócáiđứclàmthiêntử,vàVănVương,VũVươngkhôngnhờaiđểlậpnênnghiệpvương.Ngày nay thần làmột người tôi ở trọ [Ý nóimình không gắn bó với nhàvua.],vớinhàvualàkẻsơgiao,nhưngviệcthầnmuốntrìnhbàylạilànhữngviệcgiúpđỡnhàvua,đụngchạmđếnnơicốtnhụccủangườita[NóibónggióviệcNhươngHầuvàTuyên tháihậu.], thầnmuốnđem tấm lòng trungngudạicủamìnhđểtâulênnhưngchưabiếtlòngvuanhưthếnào.Vìvậychonênnhàvuahỏibalầnmàthầnvẫnkhôngdámđáp.Khôngphảithầncóđiềulosợnênkhôngdámnóiđâu.Thầnbiếtrằnghômnayđượcnóitrướcmặtnhàvua, rồingàymaisẽbịchết,nhưng thầncũngkhôngdámtừchối[Đoạn này dài, hoàn toàn không liên quan đến điều trình bày nhưng rấtquan trọng để chuẩn bị trước cho nhà vua nghe theo ý củamình. Chú ýPhạmThưnhắcđếnchỗ"chết"mườimộtlần,chỗ"khôngsợ"bốnlần,cốtlàmchonhàvuanóngruột,bịthuyếtphụchoàntoàntrướckhinghe.(Xembài"Thuyếtnan"trongThânHàn)].Nếuđạivươngquảthựctindùnglờinóicủathầnthìđốivớithần,cáichếtkhôngphảilàđiềuđánglo,việctrốntránhkhông đáng làm cho thần sợ, việc sơn mình làm người hủi, bện tóc làmngườiđiên,cũngkhôngđủlàmchothầnxấuhổ[Lạiđưaramộttrườnghợpcựcđoan, trái với trườnghợpVănVươngđểkích thíchnhàvua.VuaTrụhônám,TỷCanbịgiết.].VảchăngNgũđếlànhữngngườithánhmàchết,Tamvương lànhân,ngườinhânmàchết,Ngũbá lànhữngngườihiềnmàchết,ÔHoạch,NhiệmBỉlànhữngngườikhỏemàchết,ThànhKinh,MạnhBônVươngKhánhKy,HạDụclànhữngngườidũngcảmmàchết.Cáichếtlàđiềungườitakhôngaitránhkhỏi.Gặpcáithếtấtnhiên,nếucólàmđượcđiềugì có thểbổ íchchonướcTầnmộtchút thìđó làđiều thần rấtmongmuốnvậy, thần có sợgì đâu?NgũTửTưbị bỏvàođẫyđem rakhỏi cửaChiêuQuan,banđêmđi,banngàythìnấp,đếnđấtLăngThủykhôngcógìnuôimiệng,bènquỳbằngđầugối,bòlết,cúiđầulạyởtrần,vỗbụng,thổisáo, ăn xin ở chợNgô, cuối cùng làm cho nướcNgô hưng khởi.HạpLưthànhbá.

NếunhưthầnđượctrìnhbàytấtcảmưukếcủamìnhnhưNgũTửTư,thìdùphảisuốtđờikhôngđượcgặplạinhàvua,nhưngcáithuyếtcủathầnđượcthihành, thì thầncógì làlosợ?CơTử,TiếpDưsơnmìnhlàmngườihủi,

bệntóclàmngườiđiên,nhưngvôíchđốivớinhàvua.NếunhưthầnđượcxếpcùngmộthàngvớiCơTửnhưnglạicóđiềubổíchchovịvuamìnhcholàngườihiền,thìđóthựclàmộtvinhdựlớncủathần,thầncóxấuhổgìđâu?Điềuthầnsợchỉlàsợrằngsaukhithầnchếtthiênhạthấythầntậntrungmàchết,vìvậychonênkhóamiệng,bóchânkhôngaidámhướngvềnướcTầnmàthôi.Bệhạởtrênthìsợtháihậunghiêmkhắc,ởdướibịbọngianthầnlừadối,ngồiở trong thâmcungchưahềrờikhỏi tayngườinângniu,suốtđờibịmêhoặc,khôngcóainêurõgiantà.Taihọanàynếulớnthìtônmiếubịtiêudiệt,nếunhỏthìbảnthânmìnhcôđộchiểmnguy,đólàđiềuthầnsợ[ĐedoạvàkhíchvuaTầntứcgiận.].Cònnhưviệccùngkhổ,sỉnhục,chếtchócthìthầnđâudámsợ.NếuthầnchếtmànướcTầnđượcthịnhtrịthìcònhơnlàsống.

VuaTẩnquỳxuốngnói:-Saotiênsinhnóithế.NướcTầnởnơixaxôihẻolánh,quảnhânngudại,tiênsinhđãhạcốđếnđây,đólàtrờikiađưaquảnhânđếnlàmphiềntiênsinhđểbảotồntônmiếucủatiênvươngvậy.Quảnhânđượcnghelờichỉgiáocủatiênsinh,đólàtrờithươngđếntiênvươngmàkhôngvứtbỏđứaconcôicút.Tiênsinhcóviệcgìmànóinhưvậy?Bấtkỳviệclớnviệcnhỏ, trêntừtháihậu,dướiđèncácquanđại thần,xintiênsinhchỉgiáohếtchoquảnhân,chứđừngnghingờquảnhân[MánhkhóenàylàmchovuaTần từđịavịmộtôngvuachuyểnsangđịavịmộtngườicầukhẩn.Tráilại,PhạmThưđãtừđịavịmộtngườicầukhẩnsangđịavịmộtânnhân. Việc chuẩn bị tâm lýmà thuật du thuyết đòi hỏi đã đạt được bướcđầu.].

Phạm Thư lạy mà vua Tần cũng lạy. Phạm Thư nói: -Nước của đạivươngbốnphíacóbiêngiớivữngvàng:phíaBắccónúiCamTuyền,cửaảiCốcKhẩu,phíaNamcódãysôngKinh,sôngVị,bênphảicóđấtLũngTây,đấtThục,bêntráicócửaảiHàmCốc,núiHào,quânđộithiệnchiếncótrămvạn,xetrậncóngàncỗ,gặplợithìxôngrađánh,bấtlợithìrútvàocốthủ.Đólàđấtcủabậcvươnggiảvậy.Dânkhiếpsợviệcđánhnhauriêng,nhưngdũngcảmtrongviệcchiếnđấuchonướcnhà,đólàdâncủabậcvươnggiả.Nhàvuanắmđượccảhaicáiđó[Haicáilàđịalợi,nhânhoà.].CònviệclấyquânđộiTầndũngmãnh,xengựađôngđúcđểkhốngchếchưhầuthìcũngdễnhưxuachóLôcủanướcHàn[Tênmộtconchókhoẻ.]đuổiđánhconthỏquèvậy.Cơnghiệpbávươngcóthểlàmđượcnhưngvìcácquankhôngaixứng chức vị củamình, cho nên đóng cửa ải đến nay đãmười lăm năm,khôngdámđembinh lựcđánhcácnướcởSơnĐông.Sởdĩnhưvậy làvìNhươngHầukhôngtrungthànhvớiviệcmưulợiíchchonướcTầnvàkếcủađạivươngcóchỗsailầmvậy.

VuaTầnquỳxuốngnói:-Quảnhânxinnghexemkếcủaquảnhânsai

lầmnhưthếnào?Thấyxungquanhcónhiềungườinghetrộm,PhạmThưsợkhôngdám

nóiviệctrongnhà,chỉnóiviệcngoàitrướcđểdòxemýcủanhàvuanhưthếnào[ĐểchứngminhmưukếđemquânTầnvượtquaHàn,NgụyđểđánhTềlàsai,PhạmThưdẫntrườnghợpcủaTề.Năm285trướcCôngnguyên,TềđemquânđixađánhSở.VuasaiNhạcNghịthốnglĩnhquâncácnướcYên,Triệu,NgụyđánhTềthuato(xemNhạcNghịliệttruyện)PhạmThưkếtluậnbằngmộtcâutụcngữ.].PhạmThưbènnói: -NhươngHầumuốnvượtquanướcHàn,nướcNgụyđểđánhđấtCươngThọcủanướcTề,đókhôngphảilàkếhay.Nếuđemítquânthìkhôngđủđể làmtổnthươngnướcTề,đemnhiềuquânthìhạiđếnnướcTần.Theonhưýcủathầnthìkếcủanhàvualàmìnhđemítquân,nhưnglạibắtnướcHàn,nướcNgụydốchếtbinhlựccủahọđểđánhTề.Điềuđóthậtvôlý.Naynếutađãthấynướctheomìnhkhôngthânvớimìnhmàlạivượtquanướcngườitađểđánhnướckhác,thìhỏicóđượchaykhông?Mưukếnhưvậylàsơhởđấy.VảchăngngàyxưavuaDẫnVươngnướcTề,phíaNamđánhSở,pháquândiệttướng,hailầnmởmangđấtđaingàndặm,nhưngrốtcuộcnướcTềvẫnkhônglấyđượcmộttấcđấtnào.ĐiềuđóđâuphảilàvìvuaTềkhôngmuốnlấyđất,nhưngchỉvìtìnhthếkhôngchophéplàmnhưvậy.ChưhầuthấynướcTềmỏimệt,vuatôikhônghòa,đemquânđánhtanquânTề.Tướngsĩbịnhục,binhlínhbịkhốnđốn,đềuđổlỗichonhàvua,nói:-"Aibàyrakếnàyđây?".Nhàvuanói:"VănTửđấy"[VănTửtứcMạnhThườngQuân.].Đạithầnlàmloạn,VănTửchạyranướcngoài.ChonênnướcTềsởdĩthuatolàvìnóđánhSở,làmchonướcHàn, nước Ngụy được béo. Cách đó gọi là "trao binh khí cho giặc, đemlươngthựcchokẻcướpvậy".Chibằngnhàvuacứgiaohiếuvớinướcởxalàđánhnướcởgần,đượctấcđấtnàolàtấcđấtcủanhàvua,đượcthướcđấtnàolàthướcđấtcủanhàvua.Naynhàvualạibỏkếđómàđánhnướcởxa,thếchẳngphảilàsaihaysao?ĐấyxưakianướcTrungSơnđấtvuôngnămtrămdặmmàbịmộtmìnhnướcTriệunuốthết.NướcTriệucôngthànhdanhtoại, lạiđược thêmcái lợinữa, thếmà thiênhạkhôngai làmhạiđượcnó[Đưaramộtdẫnchứngkhácđểbênhvựchọcthuyết"giaohiếuvớicácnướcởxamàđánhnhữngnướcởgần.NướcTriệumộtmìnhđãnuốthếtnướcTrungSơntolớnmàchẳngailàmđượcgì,vìTriệuởgầnTrungSơn.].NaycácnướcHàn,Ngụy lànhữngnướcởgiữa, lànơi then chốt của thiênhạ.Nếu nhà vuamuốn làmnghiệp bá thì thế nào cũng phải hòa thân với cácnướcởgiữalàmnơithenchốtchothiênhạđểuyhiếpnướcSở,nướcTriệu.NếunướcSởmạnhthìtabênhvựcnướcTriệu,nướcTriệumạnhthìtabênhvựcnướcSở.CảhainướcTriệu,SởcùngtheotathìthếnàonướcTềcũnghoảngsợ.NướcTềhoảngsợ thì thếnàocũngdùng lời lẽkhiêm tốn,đem

nhiềucủacảiđếnđể thờnướcTần.MộtkhinướcTềđã theo ta thìcó thểcầm tù được nướcHàn, nướcNgụy [Then chốtmưu kế Phạm Thư là lấyHàn,NgụyởgầnmàgiaohiếuvớiTềởxa.NhưngmuốnlấyHàn,Ngụythìtrướchếtphảicôlậpnó,chonênđầutiênphảigiaohiếuvớinóđểnóthoátlyảnhhưởngcủacácnướclớnTề,Sở,Triệu.SauđóphảilàmsaochoSở,TriệuphảiphụctùngtheomìnhkhôngcanthiệpvàoviệcđánhHàn,Ngụy.Muốnvậythìxuihainướcđánhnhau,giúpnướcyếuđánhnướcmạnh,làmcảhainướcđềukiệtquệmàphải thầnphụctùngmình.MộtkhiHàn,Nly,Triệu,SởđãthuầnphụcrồithìnướcTềlúcbấygiờtựmình,hứngởvàothếcô,nênthếnàocũngphỉgiaohiếuvớiTầnkhiấygiaohiếuvớicácnướcxaxôirồi,việclấyHàn,Ngụydễnhưtrởbàntay.].

ChiêuVươngnói: -Tamuốn thân với nướcNgụyđã lâu, nhưngnướcNgụylànướchaythayđổiluôn,quảnhânkhôngthểhòathânđược,xinchobiếtlàmthếnàođểhòathânvớiNgụy.

PhạmThưđáp:-Nhàvuadùnglời lẽnhúnnhường,đemnhiềucủacảiđếnđểphụngsựhọ,nếukhôngđượcthìcắtđấtmìnhmàđútlótchohọnếulàmthếcũngkhôngđượcthìphảiđembinhmàđánh.

Nhàvuanói:-Quảnhânxinvângtheolờichỉgiáo.BènchoPhạmThưlàmkháchkhanh[Chứcquanởtrêncấpđạiphu.]lo

việcbinh,cuốicùngnhàvuanghetheomưukếcủaPhạmThư,saingũđạiphuvàUyểnđánhNgụy,lấyđấtHoài,hainămsauđánhlấyđấtHìnhKhâu.

KháchkhanhPhàmThư lạinóivớiChiêuVương: -ĐịahìnhcủanướcTầnvànướcHàncàivàonhaunhưbứcgấmthêu.NướcTầncónướcHàncũngnhưcâygỗcómọt,nhưconngườicóbệnhởtrongtimtrongruộtvậy.Trongthiênhạkhôngcóbiếnthìthôi,chứđãcóbiếnthìchẳngnướcnàolàmchoTầnphảilosợbằngnướcHànđâu!NhàvuathuphụcHànlàhơncả.

ChiêuVươngnói:-TatừlâuđãmuốnthuphụcnướcHàn,nhưngnướcHànkhôngnghe,vậyphảilàmthếnào?

PhạmThưđáp: -NướcHànkhôngnghe saođược?NhàvuađembinhxuốngđánhHuỳnhDương thì con đườnggiao thông của đấtCủngvà đấtThànhCaobịtắt.Sauđó,quayvềphíaBắcchặnđườngTháiHàngthìquânởThượngĐảng[ThượngĐảngởphíaBắcđấtHàn.ChặnđườngTháiHàngthìquânHànởphíaBắckhôngxuốngmiềnNammàtiếpviệnđược.]khôngxuốngđược.MộtkhinhàvuađembinhđánhHuỳnhDươngthìnướcHànsẽbị chia cắt thành ba khúc, nướcHàn thấymình thế nào cũngmất, khôngnghe theo sao được? Nếu như nước Hàn nghe theo thì có thể lo đến cơnghiệpbá.

Nhàvuanói:-Phảiđấy.BènsaisứsangnướcHàn.

PhạmThưngàycàngthânvớinhàvua,đượcnhàvuatindùngtrongmấynăm.PhạmThưbènnóiriêngvớinhàvua[Saumấynămmớiđưachủýrabàn.LúcbấygiờPhạmThưđangchuẩnbịđầydủchonhàvuadểnhàvuanghetheomình.]:-KhithầnởSơnĐông,thầnngheởnướcTềcóĐiềnVănchứkhôngcóvuaTề,ngheTầncótháihậu,cóNhươngHầu,HoaDương,CaoLăng,Kinh.Dươngchứkhôngnghenóicóvua[Đưaramộtnhậnxétkýquặcđểnhânđógiải thíchđịnhnghĩacủakháiniệmvua.].Phàmcónắmđượctoànquyềntrongnướcmớigọilàvua,cónắmđượcquyềnsinhsátmớigọilàvua.Naytháihậutựtiệnchuyênquyềnkhôngđếmxỉađếnnhàvua,NhươngHầuchosứrađikhôngbáovớinhàvua,HoaDương,KinhDươngxétxửngườitakhôngnểnangaihết,CaoLăngmuốnlàmhaymuốnthôi,khôngcầnhỏinhàvua.Nướccóbốnhạngngườicaoquýấymàkhôngnguythìxưanaychưahềcóvậy.Nếungườitatheobốnhạngngườiquýấythìcóthể gọi không có nhà vua.Như thế thì uy quyền làm sao chokhỏi bị pháhoại,nhàvualàmsaocòncóthểbanhànhmệnhlệnhđượcnữa?Thầnnghenóivịvuagiỏitrịnướcthìởtrongnướcnắmchắclấycáiuythếcủamình,ởngoàinướccoitrọngcáiquyềnlựccủamình.SứgiảcủaNhươngHầunắmlấyquyềnlựccủanhàvua,uyhiếpchưhầu,chặtphùvớithiênhạ,đemquânđánhnướcngười,aicũngphảinghetheo.NếuNhươngHầuđánhthắng,lấyđượcđấtthìcáilợilạiquayvềđấtĐào,cònchưhầuthìchịuthiệthại,nếuNhươngHầuđánh thua thì nhàvuakết oánvới trămhọ,mànướcnhà lạiphảichịutaihọa.Thơcócâu:"Câymànhiềuquảthìlàmgãycành,cànhbịgãythìhạiđếngốc.Làmđổthànhlớnthìnguychonước,đềcaobầytôithìhạthấpnhàvua"[Ýnóinếuchútrọngđếncáingọnthìhạicáigốc.].ThôiTrữ,TrácXỉcaitrịnướcTề,bắnvàođùinhàvua,rútgânnhàvua,treonhàvualênxàởmiếu,mộtngàysauthìchết.LýĐoáicaitrịnướcTriệu,giamChủPhụ[ChủPhụtứclàVũLinhVươngnướcTriệu.PhạmThưđưarahaithídụđểchứngminhcáinguycủanhàvua,vàtìmnhữngthídụnổibậtlàmnhàvuaphảisợ.]ởSaKhâuđượcmộttrămngàythìChủPhụchếtđói.Naythần nghe nói Tần thái hậu, Nhương Hầu chuyên quyền, Cao Lăng, HoaDương,KinhDươnggiúpchohọ,nhưthếkếtquảlàsẽkhôngcònvuaTầnnữa,đócũnglàcáiloạiTrácXỉ,LýĐoáivậy.Vảchăng,đờiTamđại,sởdĩnướcmấtlàvìnhàvuacứgiaoviệcnướcchobầytôi,thahồuốngrượu,sănbắn,khôngloviệcchínhsự.Nhữngkẻmàvuatraoquyềnbinhlànhữngkẻghenngườihiền,ghétngườicó tài,đànápkẻdưới,chemắtngười trênđểlàm việc riêng củamình. Họ không lo đến việc nhà vua, nhưng nhà vuakhôngtỉnhngộ,vìvậychonênmấtnước.Naytừngườiquannhỏnhất trởlên,chođếnnhữngvịquanlớn,thậmchícảnhữngngườihầuhạxungquanhnhàvua,khôngaikhôngphải làngườicủa thừa tướng.Thần thấynhàvua

đứngmộtmìnhởtriều,thầntrộmlochonhàvua,vạnthếsaunàyngườilàmvuanướcTần,sẽkhôngphảilàconcháunhàvuanữa[CâunàycắtnghĩalờinóicủaPhạmThư:"NướcTầnnguynhấttrứngđểđầuđẳng",vàtháiđộdêdặtcủaThưkhigặpChiêuVương.].

ChiêuVươngnghevậy,hoảngsợ,nói:-Phảiđấy.Bènphếtruấttháihậu,đuổiNhươngHầu,CaoLăng,HoaDương,Kinh

Dương rangoài cửa ải.VuaTầnbènchoPhạmThư làm thừa tướng.VuaTầnthuấncủaNhươngHầu,saiNhươngHầutrởvềđấtĐào,nhânđósaicácquancấpchoxebòđểchuyênchởđồđạc.Đồđạcchởhơnmộtngàncỗxe.Khiđếncửaải,ngườigiữcửaảixétlạinhữngđồquýbáuthìthấynhữngđồcủacảiquýbáunhiềuhơncảcungvua.VuaTầnphongchoPhạmThưđấtƯng, hiệu làỨngHầu.Bấy giờ là năm thứ 41 đờiTầnChiêuVương[Năm266trướcCôngNguyên.].

3.PhạmThưbáoán,báooánSaukhiPhạmThư làm thừa tướngnướcTần, nướcTầngọi ông ta là

TrươngLộc.NướcNgụy không biết, cho là PhạmThư chết đã lâu.NướcNgụy nghe nói nước Tần sắp đem quân sang Đông đánh các nước Hàn,Ngụy,nênsaiTuGiảđếnnướcTần.PhạmThưnghevậycảitrang,mặcáoquầnlamlũ,đibộlẻnđếnnhàkhách,yếtkiếnTuGiả.TuGiảthấyThưliềnkinhngạchỏi:-PhạmThúcvẫnkhôngcangìsao?

PhạmThưđáp:-Phải.TuGiả cười nói: -PhạmThúc đến làm thuyết khách ở nướcTần phải

không?-Thưakhôngạ.Trướcđấy,ThưcótộivớitướngquốcnướcNgụy,cho

nênbỏtrốnđếnđây,đâudámlàmthuyếtkhách.-NayPhạmThúclàmviệcgì?PhạmThưnói:-Tôilàmthuêchongườita.TuGiả trong bụng thương hại, giữ lại cùng ngồi ăn cơm, nói: -Phạm

Thúcnghèokhổđếnthếsao?BènlấymộtcáiáobàothêuchoPhạmThư.Nhânđấy,TuGiảhỏi:-Anh

cóbiết thừa tướngnướcTần làTrươngQuânkhông?Tôinghenóiông tađượcnhà vua yêu quý, việc trong thiên hạ đều do thừa tướngquyết định.CôngviệccủatôibâygiờthànhcônghaythấtbạiđềutùyởTrươngQuâncả.Nàyanh,anhcóaibạnbèquenbiếtquanthừatướngkhông?

PhạmThưnói: -Ôngchủcủa tôiquenbiếtông ta,nên tôicũngcó thểvàobáiyết.ThưnàyxingiúpôngđểchoôngyếtkiếnTrươngQuân.

TuGiảnói:-Conngựacủatamắcbệnh,trụcxegãy,khôngcóxetứmãlớn,nêntakhôngđira.

PhạmThưnói:-Tôisẽnóiôngchủcủatôimượnchoôngcáixetứmãlớn.

PhạmThưvềlấyxetứmãđưachoTuGiảvàđánhxechoTuGiảvàophủthừatướngnướcTần.NgườitrongphủnhậnraPhạmThư,ainấyđềuẩnnấptrốn tránh.TuGiả lấy làmlạ.Khiđếncửanhà thừa tướng,PhạmThưnóivớiTuGiả:-Ônghãyđợitôimộtlát,tôixinvàotrướcđểbáovớithừatướng.

TuGiảđợiởngoàicửa,dừngxehồilâu,hỏingườimônhạ:-ÔngPhạmThúckhôngralàtạilàmsao?

Ngườimônhạnói:-KhôngcóailàPhạmThúccả.TuGiảnói:-Lúcnãyôngtacùngtôiđivàođấymà.-Đólàquanthừatướngcủachúngtôiđấy.TuGiảcảkinhbiết rằngmìnhbị lừa,bèncởi trầnđibằngđầugối rồi

nhờ người môn hạ vào xin tha tội. Bấy giờ Phạm Thư bày màn trướngnghiêmchỉnh,kẻhầungườihạrấtđôngđểtiếpkiến.

TuGiảcúiđầunói:-Tộitôiđángchết,giảtôikhôngngờngàicóthểtựmìnhlênđếntậnmâyxanh.TừnayGiảkhôngdámđọcsáchthiênhạ,bànviệcthiênhạnữa.Giảcócáitộiphảibỏvàovạcnướcsôi,cúixinngàiđuổiđếnnơimanrợ,ngàichosốngthìđượcsống,ngàibắtchếtthìxinchịuchết[QualờinóinàytathấyrõuylựccủaTầnđôivớichưhầulúcbấygiờnhưthếnào.].

PhạmThưnói:-Nhàngươicómấytội?-NhổhếttóccủaGiảđểtínhtộicủaGiảcũngcònchưađủ.PhạmThưnói:-Nhàngươichỉcóbatộimàthôi.TrướcđâythờiKinh

ChiêuVương,ThânBaoTưvìnướcSởmàđuổiquânNgô,vuaSởphongchoôngtađấtKinhnămnghìnhộ,BaoTưtừchốikhôngnhậnvìmồmảcủaôngchađềuởđấtKinh[BaoTưtừchốichorằngsởdĩmìnhcửunướcSởlàvìmồmả củamìnhởKinh thuộcđất Sở, như vậy là vìmìnhmà làmchứkhôngphảivìnướcSở(XemNgũTửTưliệt truyện)].NaymồmảchaôngcủaThưnàycũngđềuởđấtNgụy,nhàngươitrướcđâychorằngThưnàycóngoạitâmđốivớiTề,gièmphaThưvớiNgụyTề,đólàmộttội.LúcNgụyTềlàmnhụctaởtrongnhàxí,nhàngươikhôngngăncản,đólàhaitội.Đếnkhiuốngrượusaylạiđáivàota,saomànhàngươinhẫntâmđếnthế!Đólàbatội.Nhưngsởdĩnhàngươiđượckhỏichết,làvìcònthươnghạita,tặngcái áobào, tức là còn có tìnhnghĩa với người cũ, chonên ta tha chonhàngươi.

PhạmThưbènthatộivàđuổiTuGiảra,vàonóivớiChiêuVươngthachoTuGiảtrởvề.

TuGiảtừgiãPhạmThư,PhạmThưmởtiệclớn,mờitấtcảsứthầncác

nướcchưhầungồi trênnhàănuốngrấtsang,rấthậu.Trái lạiTuGiảphảingồiởdướithềm.PhạmThưsaiđặtmộtcáimángchongựaăntrướcmặt,saihaingườitộinhânbịchạmvàomặt,choyănnhưngườitachongựaănvậy.

PhạmThưmắng:-NhàngươinóivớivuaNgụyhộtarằngkhámaumauxáchđầuNgụyTềđếnđây!Nếukhông,tasẽlàmcỏthànhĐạiLương.

TuGiảvềbáovớiNgụyTề.NgụyTềsợchạytrốnđếnnướcTriệuởnhàBìnhNguyênQuân..

SaukhiPhạmThưđãlàmthừatướng.VươngKênóivớiPhạmThư:-Cóbaviệckhôngthểbiết,cóbaviệckhôngbiếtlàmthếnào.Xecungmộtsớmramuộn, đó là điều thứ nhất không thể biết [ý nóimột ngày kia nhà vuachết.].Ngàibỗngnhiênbỏquánxá,đólàđiềuthứhaikhôngthểbiết[ýnóiPhạmThưchết.].Tôibỗngnhiênbịvấtrangoàingòirãnh[ýnói tôibị tộichết.],đó làđiều thứbakhông thểbiết.Nếuxevuamột sớmramuộn thìngàituygiậntôi,cũngkhôngbiếtlàmthếnào.Nếungàiđộtnhiênrờikhỏiquánxá, thìngài tuygiận tôi [Dùng lốinóiphảnngữ,ýnóiyêu tôi.]cũngkhôngbiếtlàmthếnào.Nếutôiđộtnhiênbịnémrangoàingòirãnhthìngàituycógiậntôi,cũngkhôngbiếtlàmthếnào.

PhạmThưkhôngvui vào nói với nhà vua: -Nếukhông cóVươngKêtrungthànhthìkhôngaicóthểđưathầnvàocửaảiHàmCốc,nếunhàvuakhôngphảibậchiền thánh thìkhôngcóai có thể làmcho thầnđượcvinhhiển.Naythầnlàmquanđếnthừatướng, tướcđếnbậchầu,màVươngKêchỉđếnchứcyếtgiảđókhôngphảilàýcủaôngtakhiđưathầnvàocửaải.

ChiêuVương gọiVươngKê đến, cho làm thái thúHàĐông, ba nămkhôngbáolênnhàvuavềviệccaitrịởđấy[TheolệcủaTần,tháithúsaumộtnămphảibáocáovềtìnhhìnhcaitrịởquậnmộtlần.].

Thư lại tiến cửTrịnhAnBình.ChiêuVương choTrịnhAnBình làmtướngquân.PhạmThưbènphântántàisảntrongnhàđemtấtcảrabáoơnnhữngngườiđãgiúpmình trongcảnhkhốnkhổ.Ngườimìnhchịuơnmộtbữaăncũngbáo,ngườitatrợnmắtvớimìnhmộtcáicũngtrảthù.PhạmThưlàmthừatướngnướcTầnđượchainăm.

Nămthứ42đờiTầnChiêuVương(năm265trướcCôngnguyên),PhạmThưsangĐôngđánhHàn,lấyđấtThiểuKhúc,CaoBình,TầnChiêuVươngnghenóiNgụyTềởBìnhNguyênQuân,muốnbáothùchoPhạmThư,bèngiảvờviếtmộtbứcthưdùnglờilẽkhônkhéođưachoBìnhNguyênQuân,nói:-Quảnhânnghenóingàicaonghĩamuốncùngngàilàmbạnáovải,nếumaymắnđượcngàiđếnvớiquảnhânthìquảnhânxincùngngàiuốngrượumườingày.

BìnhNguyênQuânsợTần,vảlạicũngcholàphảinênvàonướcTầnyết

kiếnChiêuVương.ChiêuVươngcùngBìnhNguyênQuânuốngrượumấyngày.ChiêuVươngnóivớiBìnhNguyênQuân:-XưaChuVănVươngđượcLữThượngcholàmtháicông,TềHoànCôngđượcQuảnDiNgôcholàmtrọngphụ.NayPhạmQuâncùnglàbậcthúcphụcủaquảnhân,kẻthùcủaPhạmQuânởnhàông.Xinôngchongườivềlấyđầucủahắnđemlạiđây,nếukhôngtakhôngchoôngrakhỏicửaảiđâu.

BìnhNguyênQuânnói:-Tuymìnhsang,nhưngkếtbạnvớingườitalàvìkhôngquêncáinghĩalúcmìnhcònthấphèn.Tuymìnhgiầu,nhưngchơivớingườitalàvìkhôngquêncáinghĩalúcmìnhcònnghèotúng.NgụyTềlàbạncủaThắng,nếuởnhà tôi,cốnhiên tôikhôngđemranộp,phươngchiôngtalạikhôngởnhàtôi.

ChiêuVươngbènđưa thưchovuaTriệu,nói: -Em trai củanhàvuaởTần,kẻthùcủaPhạmQuânlàNgụyTềhiệnđangởnhàBìnhNguyênQuân.Nhàvuamaumausaingườiđemđầuhắnlạiđây,nếukhông,tasẽđembinhđánhTriệu,lạikhôngchoemnhàvuarakhỏicửaảiđâu.

Vua Triệu là Hiếu Thành Vương bèn đem binh lính vây nhà BìnhNguyênQuânrấtgấp,đangđêmNgụyTềtrốnra,ramắttướngquốcnướcTriệulàNguKhanh.NguKhanhxemchừngkhôngthểcannổinhàvua,bèncởi ấn tướng quốc, cùngNgụyTề bỏ trốn, lẻn ra đi.Nghĩ không thể trốntránhởnướcchưhầunàotronglúcnguycấpchonênlạichạyvềĐạiLương,muốnnhờTínLăngQuânđểchạysangnướcSở.TínLăngQuânnghetin,sợTần,đangdodựchưadámtiếpkiến,nói:-NguKhanhlàngườinhưthếnào?

LúcbấygiờHầuDoanhởbêncạnhnói:-Conngườitathậtlàkhôngdễbiết hết, biết người cũng không phải dễ. Ngu Khanh [Xem Bình NguyênQuân,NguKhanhliệttruyện.]đigiầyrơm,mangdùyếtkiếnvuaTriệu,lầnthứnhấtđượcthưởngmộtđôibạchbích,mộttrămcânvàng,yếtkiếnlầnthứhaiđượcphong làmthượngkhanh,yếtkiến lần thứbađược traoấn tướngquốc,phongvạnhộhầu.Trong lúcbấygiờ thiênhạ tranhnhaumuốnbiếtông ta.ThếmàkhiNgụyTề cùngkhốnđếnnhàNguKhanh,NguKhanhkhôngdámchotướclộclàtônquý,cởiấntướngquốc,bỏtướcvạnhộhầumàlẻnrađi.Naykẻsĩnguycấpkhốncùngchạyvềvớicôngtử,côngtửlạinói"ngườinhưthếnào", thựclàconngườikhôngdễbiết,biếtngườicũngkhôngdễvậy.

TínLăngQuâncảthẹn,lênxerangoàiđồngđểđón.NgụyTềnghenóiTínLăngQuânlúcđầungại tiếpkiếnmìnhnênnổi

giậntựđâmcổchết.VuaTriệunghetinlấyđầucủaTềđưachonướcTần.TầnChiêuVươngbènchoBìnhNguyênQuânvềnướcTriệu.

4.NhữngngườiPhạmThưtiếncửlàmphảnNămthứ43đờiTầnChiêuVương(năm264trướcCôngnguyên),quân

TầnđánhlấyđấtPhầnHìnhcủanướcHàn,nhânđóxâythànhQuảngVũởtrên sôngHoàngHà.Năm năm sau, ChiêuVương đúng kế củaỨngHầutungphảngiánvàomuachuộcnướcTriệu.VuaTriệuvì vậy choconMãPhụcthayLiêmPhalàmtướng[TứcTriệuQuát.XemLiêmPha,LạnTươngNhưliệttruyện.].QuânTầnphátanquânTriệuởTrườngBình,rồivâyHàmĐan.Ítlâusau,VũAnQuânlàBạchKhởicóhiềmkhíchvớiỨngHầu,ỨngHầu gièm với nhà vua và giếtBạchKhởi, sai TrịnhAnBình đánhTriệu.TrịnhAnBìnhbịquânTriệuvâyrấtgấpchonênđemhaivạnquânđầuhàngnướcTriệu.ỨngHầu ngồi trên chiếu cỏ xin chịu tội. Theo pháp luật nhàTần,ngườitiếncửvàngườiđượctiếncửkhôngtốtđềucótộinhưnhau,Vìvậy,ỨngHầuđánglýbịtộigiếtcảbahọ.VuaTầnChiêuVươngsợphạmđếnỨngHầubènralệnhtrongnước:"AidámnóiđếnviệcTrịnhAnBìnhthìsẽtrịtheotộicủaTrịnhAnBình",tráilại,lạithưởngchoỨngHầuđồănhậuhơntrước,hếtsức làmchoỨngHầuan tâm.Hainămsau,VươngKêlàm thái thúHàĐông, tư thôngvới chưhầu [Điềunày cắt nghĩa câu "banămkhôngbáolênnhàvuavềviệccaitrị"ngỡnhưthừa.]bịtộigiết[PhạmThưtheoluậtTầnđángbịgiếtbahọhailần.],vìvậyỨngHầungàycàngkhôngvui.

ChiêuVươngratriềuthởdài,ỨngHầutâu:-Thầnnghenói"vualothìtôinhục,vuanhụcthìtôichết".Nayđạivươngratriềulolắng,thầnxinhỏithầncótội.

ChiêuVươngnói: -Tanghenói kiếm sắt củanướcSở sắcmàviệc camúalạikém.Phàmkiếmsắtmàsắcthìquânsĩdũngcảm,camúamàkémthìsuynghĩxa.Họsuyxanghĩrộng,cónhiềudũngsĩ,tasợnướcSởsẽmưulấynướcTẩn.Phàmvậtmàkhôngchuẩnbịsẵnthìkhôngthểứngphóđượctronglúcbấtngờ.NayVũAnQuânđãchết,bọnTrịnhAnBìnhlàmphản,trongnướckhôngcótướnggiỏi,bênngoàilạinhiềunướcthù,talolắnglàvìthế.

NhàvuamuốnkhíchlệứngHầu,ỨngHầulosợkhôngbiếtbàymưukếgì.TháiTrạchnghevậy,vàonướcTần.

TháiTrạch

1.DuthuyếtkhôngthànhcôngbènsangTầnTháiTrạchlàngườinướcYên,điduhọc,xinlàmquanởcácnướclớn,

lạiđếnnướcnhỏchẳngđượcaidùng,bènđếnnhờĐườngCửxemtướng.TháiTrạchnói:-TôinghetiênsinhxemtướngchoLýĐoái,nói:"Nộitrongnămngàysẽcầmquyềncảnước",điềuđócókhông?

-Có.-Nhưtôithếnào?ĐườngCửnhìnchămchúrồicườimànói:-Tiênsinhmũihếch,vailồi,

mặtto,sốngmũitẹt,đầugốicong[Toànlànhữngnéttầmthường,chẳngcócáigìđángchúý,thếmàmuốntựvímìnhlàLýĐoái,chonênĐườngCửgọi đùa là thánh nhân.]. Tôi nghe nói "thánh nhân không thể lấy chuyệntướngmạomànóiđược",cólẽtiênsinhlàngườinhưthếchăng?

TháiTrạchbiếtĐườngCửtrêumình,bènnói:-Việcgiàusangthìtôiđãcósẵnrồi,chỉchưabiếtcósốnglâuhaykhông.Tôimuốnbiếtđiềuđó.

ĐườngCửnói:-Tiênsinhthọtừgiờtrởđilà43năm.TháiTrạchcười từgiãrađi,bảongườiđánhxe:-Taăngạongon, thịt

béo,ruổingựađinhanh,mangấnvàng,lưngbuộcdâyấnmàutía,váichàotrướcmặtnhàvua,giàusangthìbốnmươibanămcũngđủ.

TháiTrạchsangTriệubịTriệuđuổi,sangHàn,Ngụytrênđườngđibịngười ta cướp mất nồi, chảo. Nghe nói Ứng Hầu dùng Trịnh An Bình,VươngKê,đềuphạmtộinặngvớinướcTần,trongbụngỨngHầucóýthẹn,TháiTrạchbènđisangphíaTâyvàoTần.

2.ThuyếtđượcPhạmThưvàlàmthừatướngnướcTầnKhisắpramắtChiêuVương,TháiTrạchsaingườiphaotinđểkhíchcho

ỨngHầu giận [Cách thuyết phục của Thái Trạch chẳng kém cách thuyếtphụccủaPhạmThư.]:-CóngườikháchnướcYêntênlàTháiTrạchlàngườibiệnsĩkiếnthứcsiêuviệt,biệnluậntàigiỏi,khônngoankhácthường,anhtanếuvàoyếtkiếnvuaTầnthìthếnàocũnglàmngàinguykhốnvàgiậtmấtđịavịcủangài.

ỨngHầunói:-ViệcNgũĐế,TamĐại,họcthuyếtcủabáchgia,tađềubiếtcả,lờibiệnluậncủamọingườitađềubẻgãyđược.Nólàmkhốnthếnàođượctamàđoạtđượcđiavịcủata.

PhạmThưchongườigọiTháiTrạchđến [Đoạnnày rấthay,nó là sựgặpgỡcủahai tay thuyếtkhách tìmmọicáchđể thuyếtphụcnhau.].TháiTrạchvàováichàoỨngHầu.ỨngHầuvốnđãkhôngbằnglòng,đếnkhitiếpkiếnlạithấyyngạomạn,ỨngHầubèntráchyrằng:-Ôngthườngphaotin

rằngmuốnthaytalàmthừatướngnướcTầncóphảikhông?TháiTrạchđáp:-Phải.ỨngHầunói:-Xinchonghethuyếtcủaôngnhưthếnào?TháiTrạchnói:-Ố[Đánglýphảilạy.],saomàngàithấymuộnthế.Đại

phàm trật tự bốnmùa thay nhau đổi, thành công rồi thì rút lui. Thân thểmạnhmẽ, chân tay lanh lẹn, taimắt tỏ tường, trí khôn sáng suốt điều đóchẳngphảimọikẻsĩđềumuốnhaysao?

ỨngHầunói:-Phải.TháiTrạchnói: -Nắm lấyđiềunhân,giữ lấyđiềunghĩa, làmviệchợp

đạothihànhânđức,đắcchítrongthiênhạ,thiênhạvuivẻ,tônkínhhâmmộđềumuốn tôn làm vua, đó chẳng phải là chí hướng của kẻ sĩ có tài biệnthuyếthaysao?

ỨngHầunói:-Đúng.TháiTrạchlạinói: -Giàusangvinhhiển,xửlývạnvật,khiếnchovạn

vậtđềuêmđẹp,tínhmạnglâudài,sốngtrọntuổitrời,khôngphảichếtyểu.Thiên hạ nối được cái quy mô của mình, giữ được cơ nghiệp của mình,truyềnmãiđếnvôcùng,cảdanhlẫnthựcđềuđẹpđẽ,ânđứctrànkhắpngàndặm,đờiđờikhenngợikhôngbaogiờdứt,cùngvớitrờiđấtkhôngbaogiờcùng,đóchẳngphảilàdấuhiệucủađạođức,thánhnhângọiđólàđiềmlành,việctốtdósao?

ỨngHầunói:-Đúng.TháiTrạchnói:-XemviệcnhàTầnđốivớiThươngQuân,nướcSởđối

vớiNgôKhởi,nướcViệtđốivớiđạiphuChủngthìkếtcụccủahọcólàmtavừaýkhông?[Toànlàgiọngxược.]

ỨngHầubiếtTháiTrạchmuốndùngcáchbiện thuyếtđểbắtbímình,nêndùng lốingụybiệnnói: -Tại sao lạikhôngđược.CôngTônƯởng thờHiếuCôngsuốtđờikhônghàilòng,chỉloviệccôngmàkhôngnghĩđếnviệcriêng,đặtradaocưađểcấmbọngiantà,việcthưởngphạtđềurõràng,làmchonướcđược thịnh trị,phơigan ruột,bày tỏnỗi lòng,chịungười taoángiận, lừabạncũ,giànhbắtcôngtửNgangnướcNgụy, làmchoxã tắcnhàTầnđượcyên,làmlợichotrămhọ,cuốicùngvìnướcTầnbắtsốngtướngđịch,cướpđấtngàndặm[Thuyếtkháchtrổtàivớinhaucũngdùngtoànlôivănchâmngôn,sosánh,nhưngPhạmThưlàngườiquencáilốinóiấynênbiếtđốiphóngay.].NgôKhởithờĐiệuVương,khiếnchoviệcriêngkhôngđượchạiđếnviệccông,lờigièmphakhôngcheđượcngườitrungthực,khinghe lời nói, không cốt nghe kẻ a dua theomình, khôngvì việc nguymàthayđổihànhđộng,làmviệcnghĩakhôngtránhhoạnnạn,chỉlolàmsaochonhàvuaxưngbá,làmchonướcđượcmạnh,khôngtừtaihọagiannguy.ĐạiphuChủngthờViệtVương,vuatuybịkhốn,bịnhục,nhưngmìnhvẫnđem

hếtlòngtrungthànhkhôngchútlườibiếng,vuatuyởtrongcảnhnguyvong,vẫn đem hết lòngmà không rời công thànhmà không khoe khoang, giàusangmàkhông,kiêungạonhácnhớn.Bangườikiađãđạtđếnmứcđộcaonhấtcủađiềutrung,chonênngườiquântửvìgiữnghĩamàchết,tronglúchoạnnạn,coichếtnhưvề.Sốngmànhụcchẳngbằngchếtmàvinh.Kẻsĩvốncócáinghĩachịuhysinhthânmình,đểchocáidanhđượcthành.Chỉcốtđólàđạonghĩathìdùcóchếtcũngkhôngoánhận,cógìlàkhôngđượcđâu?

TháiTrạchnói:-Vuathánh,tôihiềnlàcáiphúclớntrongthiênhạ,vuasángtôingaylàcáiphúccủanước,chanhântừ,conhiếu,chồngtínvợtrinh,đólàcáiphúccủanhà.VìvậychonênTỷCan[TỷCancanvuaTrụmàbịgiết,nhàÂnsauđócũngmất.]trungmàkhôngthểbảotồnđượcnhàvuaÂn,TửTưkhônmàkhôngthểbảotoànđượcnướcNgô,ThânSinh[NgũTửTưbiếtnướcViệtthếnàocũngtiêudiệtnướcNgôkhuyênvuaNgôđánhViệt,nhưngvuaNgôkhôngnghe.TửTưbịgiết, sauđónướcNgôcũngbị tiêudiệt.]cóhiếumànướcTấnnổi loạn.Họđều lànhững tôi trung,conhiếu,nhưngnướcnhàvẫnloạnlạc,vẫnbịtiêudiệtlàtạilàmsao?Vìkhôngcóvuasáng,chahiềnđểnghehọ,chonênthiênhạđềucămghét,mắngnhiếcvuavàchamàthươngchokẻlàmtôivàlàmcon.NayThươngQuân,NgôKhởi,đạiphuChủnglàmngườitôithìphải,nhưngvuacủahọthìtrái.Chonênđờikhenbangườinàylậpđượccông,nhưngvẫnkhôngđượcbáođáp,chứcóphảithíchviệchọkhônggặpthờimàchếtđâu.Nếucứđợichếtrồisauđómớiđượcgọi là trung,mới lậpđượcdanhtiếng thìViTử[ViTửcanTrụ,Trụkhôngnghe.ViTửbỏ sangChu.] khôngđánggọi là nhân,KhổngTửkhôngđánggọi là thánh,QuảnTrọngkhôngđánggọi là lớn.Người ta lậpcông,ailạikhôngmuốnđượcthànhđạttoànvẹn?Thânvàdanhđượctoànvẹnlàtốtnhất.Danhcóthểnêugươngmàthânthìchếtđólàhạngthứhai.Danhbịônhụcmàthânđượctoànvẹnthìđólàhạngbét.Lúcđó,ỨngHầumớikhenlàgiỏi[TrởlênPhạmThưchỉnói"đúng"vìcách lập luậncũngtầmthường, lúcnàythấyTháiTrạchquảcótài thực.PhạmThưmớikhengiỏi.].

TháiTrạchdầndầntìmrachỗhở[ChỗhởcủaPhạmThưlàkhôngbiếtmìnhsẽbịgiếtlúcnào,PhạmThưmuốnlàmtheoThươngƯơng,NgôKhởichonênsẵnsàngchờchếtmàkhôngbiết làmthếnào.],bènnói: -ThươngQuân,NgôKhởi,đạiphuChủnglàmtôitậntrunglậpnêncông,đólàđiềuđángmongmỏi.HoànhYêuthờVănVương,ChuCônggiúpThànhVương,hákhôngphảilàbậcthánhtrunghaysao[ChuCôngvàHoànhYêuđềulậpcôngto,lạithànhđạttoànvẹnchonêngọilàthánhtrung.].Theonhưýngàilàm Thương Quân, Ngô Khởi, đại phu Chủng với làm Hoành Yêu, ChuCôngthìnênlàmngườinàohơn?

ỨngHầunói:-ThươngQuân,NgôKhởi,đạiphuChủngkhôngthểbằngđược.

TháiTrạchnói:-Thếthìvuacủangàivềmặtnhântừ,tindùngkẻtrungthần,nhớđếntìnhxưanghĩacũ,tôntrọngkẻsĩcótàivàcóđạogắnbóvớihọ,khôngbỏsótngườicôngthần,sovớiTầnHiếuCông,SởĐiệuVương,ViệtVươngthìaihơn?

ỨngHầunói:-Chưabiếtnhưthếnào.TháiTrạchnói: -Naynhàvuathânvớikẻ trungthầnnhiềulắmlànhư

TầnHiếuCông,SởĐiệuVương,ViệtVương.Vềmặttrổtàitrílực,giúpchonhà vua bình định được việc nguy, sửa sang chính trị, dẹp loạn, làm choquânmạnh,trừbỏđiềulolắng,tiêudiệtđiềutainạn,mởmangđấtđai,trồngtrọtngũcốc,làmchonướcgiàu,nhànođủ,nhàvuamạnh,xãtắcđượctôntrọng,tônmiếuđượchiểnvinh,thiênhạkhôngaidámphạmđếnnhàvua,uythếcủanhàvuavangdộikhắpbốnbể,cônglaovanglừngởngoàivạndặm,thanhdanhsángngờiđếnngànđời,thìngàisovớiThươngQuân,NgôKhởi,đạiphuChủngaihơn?

ỨngHầunói:-Takhôngbằng.TháiTrạchnói:-Naynhàvuavềmặtthânvớikẻtrungthần,khôngquên

tìnhxưanghĩacũđãkhôngbằngHiếuCông,ĐiệuVương,CâuTiễn,màvềmặtcônglaođượctinyêu,thâncậnngàilạikhôngbằngThươngQuân,NgôKhởi,đạiphuChủng.Đãthế,tướclộc,chứcvịcủangàilạisangtrọnghơn,nhàcửacủangàilạigiàucóhơncảbangườikia,thếmàngàicònchưarútluithìtôisợcònđánglohơncảbangườikia.Tôixinlothaychongài.Tụcngữcócâu:"Mặttrờilênđếnđỉnhđầuthìsẽxế,trăngđầythìkhuyết,sựvậtthịnhthìsuy.Đólàcáilẽthườngcủatrờiđất.Khitiếnkhilùi,khiđầykhivơitheothờitiếnhoá,đólàcáiđạothườngcủathánhnhân.Chonên"nướccóđạo thì làmquan,nướckhôngcóđạo thì điở ẩn" [CâucủaKhổngTửtrongLuậnNgữ.].Thánhnhânnói:"Rồngbaylêntrời,lợithấykẻđạinhân"[CâutrongKinhdịch,ýnóiđãđượcđịavịtônquýthìphảiđềphòng.].Bấtnghĩamàgiàusangthìtaxemnhưdámmâynổi"[CâucủaKhổngTửtrongLuậnNgữ.].Nayoánthùngàiđãtrả,ânđứcngàiđãbáo,điềusởnguyệnđãđạt,thếmàkhôngthayđổicáikếcủamình,thìtôitrộmchongàinhưthếlàkhôngnên.Vảchăngconchim trả,chimhộc,con têngưu,conviu,chỗởkhôngphảilàkhôngxachỗchết,màsởdĩchếtlàvìhammồi.TôTần,TríBákhôngphải làkhôngđủ trí khônđề tránhđiềunhục, tránhxacái chết,nhưngsởdĩđềuchết,đólàvì thamlợikhôngchịudừnglại[TôTầnđiduthuyết,làmtểtướngsáunước,sauđóbịngườiđâmchếtởTề.TríBáđemquâncủaHàn,NgụyđánhTriệu.Hàn,NgụysợTríBánênmưuvớiTriệugiếtTríBá.],chonênbậcthánhnhânđặtralễđểhạnchếcáilòngdục,lấyở

dâncóchừngmực,saidânđúngthờivụ,dùngcủacảicủadâncómứcđộ.Chonêntríhọkhôngtựmãn,hànhđộngcủahọkhôngkiêu,luônluôntheođạomàkhôngbỏ.Vìvậygiữmãiđượcthiênhạmàkhôngmất.NgàyxưaTềHoànCôngnhómhọpchưhầu,chỉnhđốnthiênhạ,đếnkhihọpởQuỳKhâuthìcóýkiêucăng,chínnướcphảnlại,vuaNgôlàPhùSai,quânđộivôđịchtrongthiênhạ,dũngmãnhcoikhinhchưhầu,lấnátnướcTề,nướcTấnchonên rút cục thân bị giết, nước bịmất.HạDục,Thái SửHiệu [Tên nhữngdũngsĩthờicổ.]hòhétlàmbaquânsợhãi,nhưngthânbịchếtbởimộtngườitầm thường. Những người này thanh thế đã đến cực thịnh, nhưng khôngquayvềvớiđạolý,khôngkhiêmtốnrútluiđểantâmchịunghèohènchonênmớixảyrataihọanhưthế!ThươngQuânlàmpháplệnhchoTầnHiếuCông,cấmnguồngốccủatộiác,cócôngnhấtđịnhthưởng,cótộinhấtđịnhphạt,làmchocânngangnhau,chỉnhlýviệcđolường,điềuchỉnhnặngnhẹ,phávỡcácđường thiên,đườngmạch [Đườngnhỏở ruộng, đường từBắcđếnNamgọi là thiên, từĐôngđếnTâygọi làmạch.] để chodânổnđịnhđượcnghềnghiệp.Dođó thốngnhấtđược tục lệ,khuyếnkhíchngườicàylàmhếtcáilợicủađất,mộtnhàkhônglohaiviệc,rasứccàyruộng,súctíchlươngthực,tậpnghềchiếntrận,kếtquả,khidámbinhdànhthìmởđấtrộng,khinghỉbinhthìnướcđượcgiàu,chonêntrongthiênhạkhôngđâuđịchnổi,cóuy thếđốivớichưhầu, lập thànhcơnghiệpnướcTần.Côngông tađãthành,rútcụcôngta lạibịxexéxác.ĐấtSởvuôngmấyngàndặm,ngườicầmkíchmộttrămvạn,BạchKhởichỉhuymấyvạnquân,đánhnhauvớiSở,đánhmộttrậnlấyđấtYến,đấtSính,đốtDiLăng,đánhhaitrậnphíaNamlấyđất Thục, đất Hán, rồi vượt qua nước Hàn, nước Ngụy đánh nước Triệumạnh,phíaBắcchônsốngMãPhục,làmcỏhơnbốnmươivạnngười,họbịchônởgầnTrườngBình,máuchảythànhsông,sóngsôilênnhưsấm[Cácthuyếtkháchmuốncholờilẽhùnghồnnênhaydùnglốingoadụ.].Sauđó,vàovâyHàmĐan,khiếnchonướcTầncóđượccơnghiệpđếvương.NướcSở, nước Triệu là nướcmạnh trong thiên hạ và là kẻ thù của nước Tần.Nhưngtừđóvềsau,Sở,TriệuđềunemnépsợkhôngdámđánhTầnnữa.Đólàcái thếcủaBạchKhởi.BạchKhởi thânhànhđánh lấybảymươi thành,nhưngkhicôngđãthành,lạibịnhàvuatraokiếmchịuchếtởĐỗBưu.NgôKhởilậpphéptắcchovuaSởĐiệuVương,giảmbớtuylớncủacácquanđạithần,bãinhữngngườikhôngcónănglực,nhữngngườivôdụng,bỏnhữngchứcquankhôngcầnkíp,trừviệcxinxỏởcửanhàtư,thốngnhấtphongtụcnướcSở,cấmnhữngngườiđiduthuyết,biểudươngnhữngkẻsĩgiỏicàyvàchiếnđấu,phíaNam lấyđấtDươngViệt,phíaBắc thâu tómđấtTrần,đấtThái,phákếliênhoành,giải tánkếhợptung,khiếnchonhữngkẻsĩđiduthuyếtđềukhôngcócáchnàomởmiệng,cấmbèđảngđểkhuyếnkhíchtrăm

họ,ổnđịnhchínhtrịnướcSở,binhlựcnổitiếngtrongthiênhạ,uythếlàmchưhầuphảiphục.Nhưngkhicôngđãthành,cuốicùnglạibịxécảtaychân.ĐạiphuChủngvìViệtVươngnghĩmưusâubàykếxa,chuyểnmất thànhcòn,nhânđiềusỉnhụcmàđổithànhvinhquang,khaikhẩnđấtđaiđầycỏdạilậpthànhấptrại,vỡđấttrồngngũcốc,cầmđầukẻsĩbốnphương,trêndướiđềuhếtlònggiúpchocáihiềncủaCâuTiễn,trảđượccáithùvớiPhùSai,cuốicùngpháđượcnướcNgômạnhkhiếnchonướcViệtlàmnênnghiệpbá.Côngnhưthếrõrànglàrựcrỡvậy.KếtcụcCâuTiễnphụbạcmàgiếtôngta.Bốnngườinàycôngthànhmàkhôngbỏđichonêntaivạđếnthânmình.Đólàbiếtduỗimàkhôngbiếtco,biếtđimàkhôngbiếtvềvậy[Trởlênkểbốntrườnghợpsát thânthánhnhân.].PhạmLãibiếtđiềuđóvượt rakhỏiràng buộc của thế lợi, trốn đời, suốt đời làm Đào Chu Công [Xem ViệtVươngCâuTiễnthếgia.].Ngàikhôngthấyngườitađánhbạchaysao?Cókẻmuốntốnhiều,cókẻmuốntốít,rồitiếnlêndầndần,đólàđiềungàiđãbiếtrõ.NayngàilàmtướngnướcTần,bànkếkhôngrờikhỏichiếu,bànmưukhông ra khỏi nơi lăng miếu, ngồi mà khống chế chư hầu, lấy hết TamXuyênđểbồiđắpchođấtNghiDương[SaukhiTầndiệtHànthìđặtquậnTamXuyên.NghiDươnglàmộtấpcủaHàn,Tầnđãlấytừtrước.]pháđượccái hiểm ở Dương Trường, chẹn được con đường Thái Hàng, sáu nướckhôngdámhợptung,đườngsạnđạongàndặmthôngđếnđấtThục,đấtHàn,khiếnchothiênhạđềusợTần.NhưthếlàđiềumongmuốncủaTầndãđạtđượcrồivàcôngcủangàicũngđãđạttộtđộrồiđó.NaycũnglàlúcnướcTầnchiacông.NếungàinhưthếmàkhôngrútluithìsẽnhưThươngQuân,BạchCông,NgôKhởi,đạiphuChủngvậy.Tôinghenói:"Nhìnxuốngnướcthìthấymặtmình,nhìnvàongườithìbiếtdữlành.Kinhthưcócâu:"Saukhithànhcông,khôngthểởlâu".Ngàichịutaihọacủabốnngườikialàmgì?Tại sao ngài không nhân lúc này trả ấn thừa tướng, trao ấn nhường chongườihiền,rút luivềởẩnnơirừngnúixa,xalánhthếsự.Nhưthếthìthếnào cũng được cái liêm củaBáDi, suốt đời làmỨngHầu, đời đời xưngcông,lạiđượccáitiếngnhânnhượngcủaHứaDo,DiênLăngQuýTử,đượccái thọcủaKiều,Tùng[HứaDo làmộtngườihiềnđời trước,vuaNghiêumuốnnhườngngôi choông,nhưngôngkhôngbằng lòng.DiênLăngQuýTử,conthứtưvuaNgô,nhàvuamuốnnhườngngôi,nhưngôngkhôngnhận.VươngKiều,conChuLinhVươngvàXíchTùngTửngườiđờiThầnNônglànhữngngườisốnglâu.],thếchẳnghơncuốicùngmắctaihọasao?Nếungàicứ tiếcmàkhôngnỡ rời, nghi ngờmàkhôngdámquyết định, thì thếnàocũngmắccáihọacủabốnngườikia.Kinhdịchcócâu:"CànLonghữuhối"[KinhDịchquẻ"cànhào","thượngcửu"-conrồngbay trêncaomuốnhạcũngkhôngkịp,thếnàocũnghốihận.Ýnóichỉbiếttiếnkhôngbiếtthoáithì

sẽhốihận.].Đólànóichỉbiếttiếnlênmàkhôngbiếtlùi,chỉbiếtduỗimàkhôngbiếtco,chỉbiếtđimàkhôngbiếtvềvậy.Xinngàinghĩkỹcho.

ỨngHầunói: -Haylắm!Tanghenói:"Chỉmuốnmàkhôngbiếtdùngthìsẽmấtđiềumìnhmuốn,cómàkhôngbiếtcholàđủthìsẽmấtđiềumìnhcó".Maymắnđượctiênsinhchỉgiáo,Thưnàyxinkínhcẩnvânglời.

Bènmờivàongồi,tônlàmthượngkhách.Mấyngàysau,PhạmThưvàotriều,nóivớiTầnChiêuVương:-VừacómộtngườikháchởSơnĐôngđếntên làTháiTrạch.Ông ta là người biện sĩ, biết việcTamVương, hiểu sựnghiệpNgũBá,biếtsựbiếnđổicủathếtục,cóthểgiaochínhsựnướcTầncho ông ta. Thần thấy người rất nhiều, nhưng không ai bằng, thần cũngkhôngbằng.Thầnxintâuđểnhàvuabiết.

TầnChiêuVươngmờivàotiếpkiến,cùngnóichuyệnrấtlấylàmthích,cho làmkháchkhanh.ỨngHầunhânđấycáobệnh rút lui, trả lại ấn thừatướng.ChiêuVươngcưỡngépỨngHầudậy,ỨngHầubèncáobệnhnặng.PhạmThưthôilàmthừatướng.ChiêuVươngthíchkếhoạchcủaTháiTrạchbènphongTháiTrạch làmthừa tướngnướcTần,sangĐông thôn tínhnhàChu.

TháiTrạchlàmthừatướngmấytháng,cóngườigièm,TháiTrạchsợbịgiết,bèncáobệnhtrảấnthừatướng,hiệulàCươngThànhQuân,TháiTrạchở Tần hơnmười năm, thờ Chiêu Vương, Huệ Văn Vương, Trang TươngVương,cuốicùngthờThủyHoàngĐế,đisứchonướcTầnsangnướcYên,đượcbanămthìnướcYênsaitháitửĐanvàolàmcontinởnướcTần.

LờibànTháisửcôngnói: -HànTửnói:"Ốngáodàikhéomúa, lắm tiềnkhéo

buôn".Lờinóiấyđúnglàmsao!PhạmThư,TháiTrạchlànhưngngườibiệnsĩ giỏi nhấtmột thời, thếmà đi du thuyết chư hầu, đến lúc đầu bạc cũngkhôngcócơhộithànhđạt.Đókhôngphảilàkếhoạchcủahọdởmàchỉvìnhữngnướchọđếndu thuyếtđềuyếu [Ýnóigiúpnướcyếu thì khó thànhcông,giúpkẻmạnhthìdễcókếtquả.].ĐếnkhihaingườilàmkháchởnướcTần,nốigótnhaulàmkhanhtướng,côngđểlạitrongthiênhạ.Đólàvìcáithếmạnhvàyếukhácnhauvậy.Nhưngkẻsĩcũngcólúcngẫunhiênmàgặpcơ hội. Những người hiền hơn hai người kia, nhưng thể trổ hết tài nhiềukhôngkểxiết.Thếnhưnghaingười,nếukhôngbịkhốncùngthìlàmsaomàkhíchlệhọđược?

[26]NHẠCNGHỊliệttruyện

Đoạn:1,2,3,4,5

1.Tổ tiên của Nhạc Nghị là Nhạc Dương. Nhạc Dương làm tướng của

NgụyVănHầuđánhlấyđượcnướcTrungSơn.NgụyVănHầuđemđấtLinhThọphongchoNhạcDương.NhạcDươngchếtchônởLinhThọ.Concháuvềsausốngởđấy.TrungSơnvềsaulạiđượclậpthànhmộtnước.ĐếnđờiVũLinhVương(325-299trướcCôngnguyên)nướcTriệu,VũLinhVươnglạidiệtTrungSơn.

NhạcNghị là con cháuhọNhạc.NhạcNghị là người hiền, thíchviệcbinh.NgườiTriệuquý trọngNghị.ĐếnkhiVũLinhVươnggặpnạnởSaKhâu,NghịbènrờikhỏinướcTriệuđếnnướcNgụy.

NghịnghenóiYênChiêuVươngvìloạnTửChi,nênquânTềđánhquânYênthuato.YênChiêuVươngoángiận,khôngngàynàoquênbáothùnướcTề.Yênlànướcnhỏởnơixaxôihẻolánh,sứckhôngđủchốngcự,chonênnhàvuanhúnmình,quýtrọngkẻsĩ.TrướctiênlấylễđốixửvớiQuáchNgỗi[YênChiêuVươnghỏiQuáchNgỗi:"Quảnhânnướchẹp,dân ít,quânTềlấytámthànhởkề,quânHungNôruổingựaởdướithànhLâuPhiền,quảnhânlàngườikémcỏiđượcthờtônmiếu,sợxãtắcbịnguy,cócáchgìbảotồn xã tắc không?".Ngỗi nói: "Bầy tôi của cácđếbềngoài là tôi, nhưngthựclàbạn,bầytôicủacácbátênlàtôinhưngthựclàtôi tớ,bầytôicủamộtngườibịnguykhốn tên là tôinhưngthựcra là tù.Nhàvuanghe theochoNgỗilàmthượngkhách.]đểvờinhữngngườihiền.NhạcNghịbènlàmsứgiảchoNgụyChiêuVươngsangnướcYên.VuaYênlấylễđốiđãivớikháchđểtiếpđãiNhạcNghị.Nghịtrướctừchốivinhdựấyrồisauchịulàmtôi.YênChiêuVươngcholàmákhanh.Nhưthếtrongmộtthờigiandài.

2.LúcbấygiờTềDẫnVươngmạnh,phíaNam,đánhbạitướngnướcSởlà

ĐườngMuộiởTrọngKhâu,phíaTâyđánhbạiquânTamTấnởQuanTânrồicùngTamTấnđánhTần,giúpnướcTriệudiệtnướcTrungSơn,phánướcTống,mởrộngđấtđaihơnngàndặm,tranhnhauvớiTầnChiêuVươngđểlàmđế,đượcítlâuTềDẫnVươnglạitrởvềnước.ChưhầuđềumuốnphảnlạinướcTầntheoTề.

Dẫn Vương kiêu ngạo, trăm họ không chịu không nổi. Yên ChiêuVươnghỏivềviệcđánhTề,NhạcNghịthưa:-NướcTềkếthừacơnghiệpđểlạicủamộtnướcđãlàmbá[ÝnóiDẫnVươnglàconcháuTềHoànCông.HoànCông làm bá chư hầu, đầu tiên trong sốNgũBá.], đất rộng, ngườiđông,khólòngmộtmìnhđánhđược.NếunhàvuaquảthựcmuốnđánhTềthìkhônggìbằngliênminhvớiTriệu,SởvàNgụy.

Yên Chiêu Vương bèn sai Nhạc Nghị giao ước với Huệ Văn VươngnướcTriệu.LạisainhữngngườikhácđiliênkếtvớiSở,NgụyvànhờTriệuthuyếtphụcTầnvềcáilợitrongviệcđánhTề.ChưhầughétTềDẫnVươngkiêungạo,tànbạo,đềutranhnhauhợptungcùngnướcYênđánhTề.NhạcNghịquayvềbáo,YênChiêuVươngđem tấtcảquân, saiNhạcNghị làmthượng tướng quân, Huệ Văn Vương nước Triệu trao ấn tướng quốc choNhạcNghị.NhạcNghịbèncầmđầu tất cảquâncácnướcTriệu,Sở,Hàn,Ngụy,YênhợpnhấtđánhbạiquântềởTếTây.QuânchưhầubãibinhrútvềnhưngquâncủaYêndướiquyềnNhạcNghịvẫnmộtmìnhđuổitheođếnLâmTri[KinhđôcủaTề.].

Saukhi thua trậnởTếTây,TềDẫnVươngchạyvào thànhCử.NhạcNghịmộtmìnhởlạiđikhắpnướcTề.CácthànhcủaTềđềulochốnggiữ.NhạcNghịđánhvàothànhLâmTrilấytấtcảnhữngđồquýbáu,củacải,đồcúngtếcủaTề,saichởvềYên.

Yên Chiêu Vương cả mừng thân hành đến sông Tế để úy lạo, khaothưởngquânsĩ,phongchoNhạcNghịhuyệnXươngQuốc,hiệu làXươngQuốcQuân.

YênChiêuVươngsaukhiđãthucủacảilấyđượccủaTềthìquayvề,saiNhạcNghịlạiđembinhđánhlấynhữngthànhcủaTềchưalấyđược.NhạcNghịởlạiTềtrongnămnăm,đánhlấyhơnbảymươithànhcủaTề,biếntấtcảnhữngthànhnàythànhquậnhuyệnnướcYên,chỉcònthànhCửvàTứcMặclàchưachịuhàng.

3.Vừa lúcấyYênChiêuVươngchết,người conđược lập làmYênHuệ

Vương.HuệVươngtừkhicònlàmtháitửthườngkhôngthíchNhạcNghị.ĐếnkhiHuệVươnglênngôi,ĐiềnĐannướcTềnghetinấybèntungphảngiánsangnướcYênnói: -NướcTềchỉcònhai thànhkhôngbị lấynữamàthôi.SởdĩnhữngthànhnàykhôngbịlấylàvìnghenóiNhạcNghịcóhiềmkhíchvớivịvuamớiởYên,muốngiữtấtcảbinhlưulạiởTề,quaymặtvềhướngNammà làmvuanướcTề.ĐiềunướcTề longại chỉ là sợcóviêntướngkhácđến.

YênHuệVươngvốnđãnghingờNhạcNghị,nghenhữnglờiphảngiáncủaTềbènsaiKỵKhiếplàmtướngthayNghịvàmờiNhạcNghịvề.NhạcNghịbiếtYênHuệVươngkhôngthíchmìnhnênchongườithaythế,sợbịgiết,bèndivềhướngTâytheonướcTriệu.

TriệuphongNhạcNghịởQuanTân,hiệulàVọngThưQuân,tôntrọngvàyêuquýNhạcNghị làmchocácnướcYên,Tề losợ.SauđóĐiềnĐannướcTềđánhnhauvớiKỵKhiếp.ĐiềnĐanbàymưulừaquânYênđánhbạiKỵKhiếpởdướithànhTứcMặc,đuổitheoquânYênđếntậnHàThượng,thulạitấtcảnhữngthànhcủaTềvàđónTươngVươngởthànhCửvàoLâmTri.

SauđóYênHuệVươnglạihốihậnvềchỗmìnhsaiKỵKhiếpthaythếNhạcNghịchonênquânbịbại,tướngbịgiết,bỏmấtnướcTề.LạioánNhạcNghị đãđầuhàngTriệu, sợTriệudùngNhạcNghị đểdànhYênnhân lúcnướcYêngặpcảnhkhókhăn.HuệVươngbènsaingườitráchNhạcNghịvàđồngthờixinlỗi.

4.Bứcthưviết:"Tiênvươngđemcảnướcgiaochotướngquân,tướngquânvìnướcYên

đánhpháquânTề trảcái thùcủa tiênvương, thiênhạđềurungđộng.Quảnhânđâudámmộtngàyquêncáicôngcủatướngquân!Gặplúctiênvươngbỏbầytôi,quảnhânmớilênngôi,cácquantảhữulừaquảnhân,quảnhânsaiKỵKhiếp làm tướng thay tướngquân.Vì thấy tướngquânđã lâuphảidầmsươnggiãinắngởngoàinênquảnhâncóýmuốntriệutướngquânvềđểnghỉ.

Tướngquânquánghe lờikhônghay,cho rằngquảnhâncóđiềuhiềmkhíchvớitướngquânbènbỏnướcYêntheonướcTriệu.Việctướngquântựlochomình thếcũngđượcnhưnglàmthếnàođểbáođápcái lòng tốtcủatiênvươngđốivớitướngquân?".

NhạcNghịviếtthưtrảlờiYênHuệVươngnhưsau:"Thầnlàngườibấttài,khôngthểvângtheomệnhlệnhcủanhàvuavà

làmvừalòngnhữngngườixungquanhnhàvua.Thầnsợlàmtổnthươngđếnsựsángsuốtcủa tiênvương,hạiđếncáinghĩacủanhàvua, chonênchạytrốnsangTriệu.

Naynhàvuasaingườitráchtộithần,thầnsợcácquanhầucậnkhôngxétnguyêndovìsaotiênvươnglạinuôivàyêuquýthần,lạikhôngbàytỏcáilòngthầnthờtiênvương,chonênđánhbạoviếtthưtrảlời.

Thầnnghevịvuahiềnthánhkhônglấylộcchoriêngnhữngngườithân.Aicónhiềucôngthìđượcthưởng,aicónănglựcthìcholàmởđịavịxứngdáng.Chonên,xétnănglựcmàgiaoquanchức,đólàviệclàmcủavịvualậpnêncôngtrạng,bànviệclàmrồimớikếtgiaođólàviệclàmcủakẻsĩlậpnêndanhtiếng.Thầntrộmxemviệclàmcủatiênvương,thấytiênvươngcócái lòngcủavịvuacaoquýnhất trênđời,chonênmặcdầu làsứ thầncủaNgụy,thầnđãmượncờtiếtcủanướcNgụyđểquanướcYênvàđượcnướcYênxétđến.Tiênvươngcấtnhắcthầnvượtbực,choởvàohàngtânkhách,chođứngở trênquần thần,khôngbànvớichaanh,cho thần làmákhanh.Thần trộm tựbiếtmìnhvâng lệnh trên, nghe theo lời dạy, có thểmaymàđượcvôtội[NhạcNghịkhinóiđếnmìnhchỉdùngchữvôtộicònquytấtcảcônglaochonhàvua.].Chonênnhậnđượcmệnhmàkhôngdám từchối.Tiênvươngdạy"Tacóoánthùsâusắc,chồngchấtđốivớinướcTề".Thầnnói: "NướcTề kế thừa cái cơ nghiệp để lại củamột nước bá, lại là nướctrướckiađánhthắngtấtcả,giỏivềviệcbinh,quenviệcchiếnđấu,tấncông.NếunhàvuamuốnđánhTềthìthếnàocũngphảicùngthiênhạmưuviệcấy.MuốncùngthiênhạmưuviệcấythìkhônggìbằngliênkếtvớinướcTriệu.Vảlại,đấtHoàiBắcvàđấtTốnglànhữngđấtmàcácnướcSởvàNgụyđều

muốn[SởmuốnlấyđấtHoàiBắc,NgụymuốnlấyđấtTống.CảhaimiềnnàyđềuthuộcTề.].NếuTriệubằnglòngmàtalạigiaoướcvớibốnnướcđánhTề,thìcóthểđánhbạiđượcTề".Tiênvươngcholàphải,traochothầnphù,cờ tiết,phíaNamsaiđi sứ thầnởTriệu.Khi thầnvềphụngmệnh thì liềnđembinhđánhTề.

Nhờđạotrời,nhờuylinhcủatiênvương,đấtHàBắctheotiênvương.SauđóđemquânđếnsôngTế.QuânởTếđượclệnhbènđánhquânTềthuato.ĐemquântinhnhuệđuổitheomãiđếnnướcTề.VuaTềbỏtrốnchạyvàothànhCửchỉ thoátđược thân.Cònchâungọc,củacải,xecộ,binhkhí,đồquýbáuhếtthảyđềubịđưavềYên.ĐồtếlễcủaTềbàyởđiệnNinhĐài,chuôngĐạiLữbàyởcungNguyênAnh,vạccũ[TrướckiavạccủaYênbịTềlấy.]lạivềcungMaThất,trúcsôngVấnđemvềtrồngởKếKhâu[ÝnóibiêngiớicủaYênmởrộng.KếKhâulàkinhđôcủaYên.VấnThủylàsôngcủanướcTề.].

TừthờiNgũBáđếnnaykhôngcóaicônglớnbằngtiênvương.Tiênvươngcholàthựchiệnđượccáichícủamìnhnêncắtđấtphong,

khiếnchothầncóthểđượcsánhvớinướcchưhầunhỏbé[NhạcNghịđượcphong làmXươngQuốcQuân.]. Thần trộm không biết tựmình, cho rằngmìnhvânglệnh,nghelờidạycóthểmaymàđượcvôtội,chonênnhậnmệnhtrênmàkhôngtừ.Thầnnghenóivịvuathánhhiềnlậpđượccôngmàcôngkhôngbịbỏ,chonênđượcphépvàoXuânthu,kẻsĩbiếtnhìntrướclàmnêndanhmàcáidanhkhôngbịmất,chonênđượcđờisaukhen.Nhưtiênvươngbáooán,rửacáisỉnhụccủamình,sanphẳngđượccáinướcmạnhcóvạncỗxe, thucủacải tích luỹ tám trămnămđếnngày rờibỏquần thần, lờigiáohuấnsótlạivẫncònchưaphai.Kẻbàytôicầmquyềngiữchứcvụtraudồipháplệnh,cẩnthậnđốivớidânchúng,uyđứclanđếncảnhữngngườitôitớ.Nhữngđiềuđóđềucóthểdạyđờisau.

Thầnnghekẻmởđầutốtchưachắcđãcókếtquảtốt.NgàyxưaNgũTửTưnóiđượcHạpLưnghenêndấuchânvuaNgôđixađếntậnthànhSính.PhùSai thì không thế, choxácông tavào cái túi dangựavà thả trôi trênsôngGiang.VuaNgôkhônghiểu theo lờibàncủaTửTưcó thể lậpđượccông,nêndìmxácTửTưmàkhônghốihận.TửTưkhôngbiếtnhìntrướcnhàvuakhôngcùngbànbạcvớimình,đểđếnnỗivàosôngGiangmàkhôngđượcgiảithoát[ÝnóiTửTưoángiậnvuaNgônêntuychếtrồinhưngvẫnvương vất trên sôngGiang.Các nhà phê bình đời sau khen lời thư trunghậu, không khoe công trạng, không oán trách vua.Chỉ nói vì thế bứcmàphảitrốn,luônluônnhậntộicủamình.].

Thần khỏi tội, lập nên công trạng để làm sáng cái dấu vết của tiênvương,đólàcáikếcaonhấtcủathần.Mắcphảiviệcgièmpha,nhụcnhãlàm

hỏngmấtcáidanhcủatiênvươngđóđiềuthầnrấtsợ.Đãchịucáitộikhôngthể lường được, may được lợi mà thoát khỏi, nhưng thần mang nặng ânnghĩacủatiênvương,thầntuyởnướcngoàimàlòngvẫnkhôngrờibỏnướcYên.

Thầnnghenói"Ngườiquântửngàyxưatuykhôngđilạivớinhaunữanhưngcũngkhôngnóixấunhau,kẻtrungthầnbỏnướcrađikhôngnênchêbaivuađểsạchcáidanh".Thầntuybấttàinhưngcũngđãtừngđượchọcvớingườiquân tử.Thần sợnhữngngườihầuhạ thân cậnvớinhàvua,nhữngngườixungquanhnói,khôngxétcáicáchcưxửcủathầnởnơixaxôi,nênmạomuộidângthưchonhàvuabiết.Xinnhàvualưuýcho".

YênVương bèn cho con củaNhạcNghị làNhạcCan lại làmXươngQuốcQuân. CònNhạcNghị lại đi lại với nướcYên. NướcYên và nướcTriệuđềuchoNghịlàmkháchkhanh.

NhạcNghịchếtởTriệu.

5.NhạcCansốngởYênhơnbamươinăm.YênVươnglàHỷdùngkếcủa

tướngquốclàLậtPhúcmuốnđánhTriệu,hỏiXươngQuốcQuânNhạcCan.NhạcCannói:-Triệulànướcphảiđánhvớiđịchcảbốnmặt[Triệulànướckhông có biên giới hiểm trở, phía Đông là Yên, phía Tây là Tần và LâuPhiền,phíaNamlàHàn,Ngụy,phíaBắclàHungNô.].Dânởđấyquenviệcbinh.Khôngthểđánh.

YênVươngkhôngnghe,đánhTriệu.TriệusaiLiêmPhađánh,phátanquâncủaLậtPhúcởHạo,bắtsốngLậtPhúc,NhạcThừa.NhạcThừalạilàhọhàngvớiNhạcCan.

Nhạc Can bèn bỏ trốn sang nước Triệu. Nước Triệu vây nước Yên.NướcYên lạiphảicắtđất choTriệuđểgiảnghoà,Triệumới rútquânvề.VuaYênhốihậnkhôngdùngNhạcCan.VìNhạcCanđãởTriệu,nhàvuabèngửichoNhạcCan,bứcthưnói:

"TrongthờicủaTrụ,CơTửkhôngđượcdùng,nhưngvẫncangiánmãikhôngthôi,hyvọngnhàvuasẽnghemình.ThươngDungkhôngđượcvuanghe, thânmìnhbịnhục,mongchờnhàvua thayđổi.Đếnkhinước loạn,lòngdân ly tánhướngvềnướcngoài, cácquancầmquyềnchínhbỏphápluật,haingườimớirút luivềởẩn.ChonênmặcdầuchịucáinạncủavuaKiệt bạo ngược, hai người vẫn khôngmất cái tiếng là trung là thánh. Tạisao?Vìhọhếtlònglolắngvậy.NayquảnhântuyngunhưngkhôngtànbạonhưvuaTrụ,dânnướcYêntuyloạnnhưngkhôngđếnnỗitệhạiquánhưdânnhàÂn.Trongnhàcólờiquatiếnglạikhôngnênnóihếtvớilàngbêncạnh.Vềhaiđiềutrên,quảnhânkhôngchoônglàmlàđúng".

NhạcCanvàNhạcThừaoánvuaYênkhôngnghetheokếcủamình,rốtcuộcởlạinướcTriệu.TriệuphongNhạcThừalàmVũtướngquân.NămsauNhạcThừa,LiêmPhavìTriệuvâyYên.Yênđemlễhậuđếnđểxingiảnghoà, sau đó quân Triệumới về. Năm năm sau, Hiếu Thành Vương nướcTriệu mất, Tương Vương sai Nhạc Thừa thay Liêm Pha, Liêm Pha đánhNhạcThừa,NhạcThừabỏchạy.LiêmPhabỏtrốnsangnướcNgụy.Sauđómườisáunăm,nướcTầndiệtTriệu(năm228trướcCôngnguyên).Haimươinămsau,CaoĐếđiquaTriệuhỏiNhạcNghịcóconcháugìkhông?Ngườitatrảlời:-CóNhạcThúc.

CaoĐếphongchoThúchuyệnNhạcHương,hiệulàHoaThànhQuân.HoaThànhQuânlàcháuNhạcNghị.DònghọNhạccóNhạcHàCông,NhạcThầnCông.KhinướcTriệubịnướcTầndiệt,họtrốnsangTềvàothànhCaoMật.NhạcThầnCông thích theo đạoHoàngĐế, LãoTử, nổi tiếng ởTề,đượcgọilà"hiềnsư".

TháiSửCôngnói:-KểtừKhoáiThôngchođếnChủPhụYênnướcTề

đọcbứcthưNhạcNghịgửivuaYênđềukhônglầnnàokhônggấpthưlạimàkhóc.NhạcThầnCônghọcđạoHoàngĐế,LãoTử,ôngthầychínhcủaôngta gọi là "Hà thượng trượngnhân".Nguồngốc củangười nàykhông rõởđâu.

"Hà thượng trượngnhân"dạyAnKỳSinh,AnKỳSinhdạyMaoHấpCông,MaoHấpCôngdạyNhạcHàCông,NhạcHàCôngdạyNhạcThầnCông,NhạcThầnCôngdạyCáiCông,CáiCôngdạyởđấtCaoMậtvàGiaoTâytạinướcTề,làmthầyhọccủatướngquốcTàoTham.

[27]LIÊMPHA,LẠNTƯƠNGNHƯliệttruyện

Đoạn:1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14

1.LiêmPhalàviêntướnggiỏinướcTriệu.NămthứmườisáuđờiHuệVăn

Vương nước Triệu (283 trước Công nguyên), Liêm Pha làm tướng nướcTriệu,đánhTề,phátanquânTềlấyấpDươngTân,đượclàmthượngkhanh,nổitiếngdũngkhíởcácnướcchưhầu.LạnTươngNhưlàngườinướcTriệu,làmmônhạcủangườicầmđầucáchoạnquannướcTriệulàMụcHiền.

2.ĐờivuaHuệVănVương,nướcTriệuđượcviênngọcbíchcủahọHoà

[BiệnHòanướcSởđượchònđácóngọcởtrongnúi,đemdângLệVương.Vuasaithợngọcxem,thợngọcnói:"Đólàđá".VuachoBiệnHoànóidối,chặtmộtchânHòa.VũVương lên,họHòa lạidâng,kếtquảbịchặt thêmmộtchânnữa.BiệnHoàômhònđámàkhóc.Vuasaixemlại,biếthònđácóviên ngọc bích rất quý. Vì vậy viên ngọc này được gọi là "ngọc bích họHòa".]ởnướcSở,vuaChiêuVươngnướcTầnnghetin,saingườiđưathưchovuaTriệu,xinđemmườilămthànhđểđổilấyviênngọcbích.VuaTriệucùngđại tướngquânLiêmPhavàcácvịđại thầnbàn:NếuchoTầnngọcbíchthìsợkhôngđượcthànhcủaTần,chỉbịlừathôi,nếukhôngchothìlạilobinhTầnđếnđánh.Kếchưaquyếtđịnh,tìmngườicóthểsangtrảlờiTần,tìmmãichưađược.

ViênhoạnquanMụcHiềnnói:-MônhạcủathầnlàLạnTươngNhưcóthểđiđược.

Nhàvuahỏi:-Tạisaonhàngươilạibiết?MụcHiềnđáp:-Thầnđãtừngcótội,trộmnghĩmuốnchạytrốnsangđất

Yên,mônhạcủathầnlàTươngNhưcảnlạimàrằng:"NgàilàmsaomàbiếtvuaYên?"Thầnnói:"TôitừngtheođạivươnghọpvớivuaYênởbiêngiới,vuaYênnắmtay tôimànói: "Xinkết làmbạn!Vìvậy tôibiết,nênmuốntrốnsang.TươngNhưbảothần:"VìnướcTriệumạnh,nướcYênyếu,chonênvuaYênmuốnkếtbạnvớingài.NayngàibỏTriệu trốn sangYên thìYênsợTriệu,nhấtđịnhkhôngdámgiữngàimàsẽtróingàinộpchoTriệu.Chibằngngàihãycởi trần,phụcbên lưỡi rìumàxin tha tội,mayrađượcthoát thân".Thần nghe theo kế ấy,may sao đại vương tha tội. Thần trộmnghĩngườiấylàbậcdũngsĩ,cómưutrí,cóthếsaiđiđược.

Nhàvua liền chomời đến, hỏiLạnTươngNhư: -VuaTầnđemmườilămthànhđổilấyviênngọccủaquảnhân,nênchohaykhông?

TươngNhưnói:-Tầnmạnh,Triệuyếu,khôngchokhôngđược.VuaTriệunói:-Họlấyngọctamàkhôngchotathànhthìlàmthếnào?LạnTươngNhưnói:-TầnđemthànhđổilấyngọcmàTriệukhôngcho,

thìđiềutráilàởTriệu.TriệuchongọcmàTầnchẳngchothànhthìđiềutráilàởTần.XétlạikếđóthìthàchongọcđểTầnchịuphầntrái.

Nhàvuahỏi:-Aicóthểsaiđisứ?LạnTươngNhưnói:-Nếunhàvuathiếungười,thầnxinmangngọcbích

đi sứ.Thành có về tay nướcTriệu thì ngọcmớiở lại đấtTần.Nếu thànhkhôngvề, thầnxingiữnguyênvẹnviênngọcđemvềTriệu.TriệuVươngbènsaiTươngNhưmangngọcsanghướngTâyvàođấtTần.

3.VuaTần ngồi ởChương đài tiếp kiếnTươngNhư. TươngNhưmang

ngọc bích dâng vuaTần.VuaTầnmừng rỡ trao cho cácmỹ nhân và cácquanhầuxem,cácquanhầuđềuhô:-Vạntuế!

TươngNhưthấyvuaTầnkhôngcóý trả thànhchoTriệu,bèntiến lênnói:-Ngọcbíchcóvết,tôixinchỉchobệhạxem.

Vuatraongọcbích,TươngNhưnhâncầmấyngọc,đứnglùitựavàocột,nổigiận,tócdựngngược,nóivớivuaTần:-Đạivươngmuốnđượcngọc,saingườiđemthưđếnvuaTriệu.VuaTriệuchomờiquầnthầnbànbạc,tấtcảđềunói"nướcTầntham,cậymìnhmạnh,đemlờinóisuôngđểcầulấyngọc,chưachắcđãtrảthànhchota".HọbànkhôngmuốnđưangọcbíchchoTần.Thầncho rằngkẻáovải chơivớinhaucònkhôngdốinhau,huốngnữa lànướclớn.VảchăngvìmộtviênngọcmàlàmnướcTầnmấtvui thìkhôngnên.VìvậynênvuaTriệutraigiớinămngày,sai thầnmangngọcbíchđi,váimàđưaởgiữatriềuđình.Tạisaothế?Vìtrọngcáiuycủanướclớnđểtỏlòngtônkínhvậy.Naythầnđến,đạivươngtiếpthầnởmộtnơitầmthường,lễtiếtrấtkhinhmạn.Đượcngọc,đạivươngđưachocácmỹnhânđểđùabỡnthần.ThầnxemđạivươngkhôngcóýtrảthànhấpchovuaTriệu,chonênthần lấyngọcvề.Nếuđại vương cứmuốnbứcbách thần, thì đầu thầnvàviênngọcđềuvỡởcáicộtnày.

TươngNhưcầmviênngọc, lượmcáicột,muốnđậpđầuvàocột.VuaTầnsợôngtađậpvỡviênngọcnêntừtạcốxin,gọiquanđươngsựcầmđịađồđếnchỉcắtmườilămthànhtừchỗnàytrởđiđểchoTriệu.TươngNhưđoánvuaTầnchỉlừadốimàthôi,tuygiảvờchoTriệuthành,nhưngthựcrathìkhôngthểđượcthành,bènbảovuaTần:-NgọcbíchhọHòathiênhạđềunhận là củabáu,vuaTriệu sợkhôngdámkhôngdâng.Khiđưangọc,vuaTriệutraigiớinămngày,nayđạivươngcũngnêntraigiớinămngày,đặtlễcửutân[Cửu tân làcái lễngoạigiaorất long trọng, trongbuổi lễcóđếnchínngườichiêuđãi,kếtiếpnhauphụcdịch.]ởsânthìthầnmớidámdângngọc.

VuaTầnxemchừngkhôngcócáchgìépđược,bènhứa traigiớinămngày,choTươngNhưởlạiquántânkhánhQuảngThành.TươngNhưxemchừngvuaTần tuy traigiới,nhưng thếnàocũngbộiướckhông trả thành,nênsaikẻđitheomìnhmặcáongắn,mangviênngọcđitheođườngtắt,trốnvềnộptrảngọcbíchchoTriệu.VuaTầnsaukhitraigiớinămngàybènđặtlễcửutânởtriềuđìnhđểtiếpsứnướcTriệulàLạnTươngNhư.TươngNhưđến,nóivớivuaTần:-NướcTầntừđờiMụcCôngđếnnay,hơnhaimươiđờivua,chưatừngcóaigiữtrọnlờihứa.Quảthực,thầnsợbịnhàvualừa,lạiphụlòngnướcTriệu,nênđãsaingườicầmngọclẻnvềđếnnướcTriệu

rồi.Vả lại, TầnmạnhmàTriệu yếu, đại vương saimột người sứ giả đếnTriệuthìTriệulậptứcđemngọcsangdâng.NaymạnhnhưnướcTầnmàlạicắttrướcmườilămthànhđểchoTriệuthìTriệuđâudámgiữngọcbíchđểmắctộivớiđạivương.Thầnbiếtrằnglừadốiđạivươngtộiđángchết.Thầnxinvàovạcnướcsôi.Xinđạivươngvàquầnthầnbànbạckỹcho.

VuaTầnvàquần thầnnhìnnhaucùnghậmhực.Cácquần thầnmuốnkéocổTươngNhưđi.VuaTầnnhânđónói:-BâygiờgiếtTươngNhưcũngkhônglấyđượcngọc,màchỉlàmtuyệttìnhgiaohảogiữaTầnvàTriệu.Chibằngnhânviệcnàymàhậuđãiôngta,choôngtavềTriệu.VuaTriệuhávìmộtviênngọcbíchmàlừadốiTầnsao?

Dođó,vuaTầnvẫntiếpTươngNhưởtriềuđình, lễxongchovề.SaukhiTươngNhưvề,vuaTriệukhenTươngNhưlàmộtquanđạiphugiỏi,đisứkhôngkhuất nhụcvới chưhầu, bènphongTươngNhư làm thượngđạiphu.KếtquảTầncũngkhôngđổi thànhchoTriệu.TriệucũngkhôngđemngọcbíchchoTần.

4.Về sau, Tần đánh Triệu, lấy Thạch Thành (năm 282 trước Công

nguyên).NămsaulạiđánhTriệu,giếthaivạnngười.VuaTầnsaisứgiảnóivớiTriệuVươngmuốnhọpnhauởDẫnTrì,ngoàiTâyHàđểgiảnghoà.VuaTriệusợTần,địnhkhôngđi.LiêmPha,LạnTươngNhưbànmưu:-NhàvuakhôngđithìtỏranướcTriệuyếuvànhát.

VuaTriệubènđi,TươngNhưđi theo,LiêmPhatiễnđếnbiêngiới, từbiệtnhàvuanói:-Nhàvuađi,tínhđườngđivềcùnghộihọp,chẳngquábamươingày,nếubamươingàykhôngvề,xinlậptháitửlàmvuađểchoTầnhếthyvọng[ĐềphòngnhàTầngiữTriệuVươnglạidểhòngyêusáchnàynọ.].

Nhàvuanghetheo.BènhọpvớivuaTầnởDẫnTrì.VuaTầnuốngrượusay,nói: -QuảnhântrộmnghĩTriệuVươnggiỏinhạc,xingảyđànsắtchonghe.

VuaTriệugảyđànsắt.NgựsửnướcTầntiếnlênchép:-Ngày...tháng...năm...vuaTầncùngvuaTriệuhộihọpuốngrượu,khiếnvuaTriệugảyđànsắt.

TươngNhưtiếnlênnói:-VuaTriệutrộmnghenóivuaTầngiỏivềâmnhạcnướcTần,xinbưngcáivùasànhđếnvuaTầngõđểcùngvuivớinhau[Nguyên làchữbồnphẫu,một thứđồ sànhđểđựngrượu.].VuaTầngiậnkhôngchịu.NhưngTươngNhưcứ tiến lêndângcáivùa.NhânquỳxuốngmờivuaTần,vuaTầnkhôngchịugõ,TươngNhưnói:-Ởtrongnămbước,thầnxinđượcphéplấymáuởcổlàmbẩnngườiđạivương.

TảhữumuốnchémTươngNhư.TươngNhưtrợnmắtquát tảhữuđềudạt ra.VuaTầnkhôngvui,đànhgõvùamộtcái.TươngNhưquay lạigọingựsửnướcTriệuviết:-Năm... tháng...ngày...vuaTầngõvùachovuaTriệunghe.

QuầnthầnnướcTầnnói:-XinđemmườilămthànhnướcTriệuđểchúcthọvuaTần.

LạnTươngNhưcũngnói: -Xin lấyHàmDương củaTầnđể chúc thọvuaTriệu.

Vua Tần xong tiệc rượu, chẳng tranh hơn được với vua Triệu. NướcTriệucũngđặtsẵnnhiềuquân línhđểđợiTần.Tầnkhôngdámđộng.Tanhộivềnước,vuaTriệuchorằngTươngNhưcócôngto,phonglàmthượngkhanh,địavịởtrênLiêmPha.

LiêmPhanói:-TalàtướngnướcTriệu,pháthànhđánhtrậncócôngto,tráilạiTươngNhưchỉnhờmiệnglưỡilậpcôngmàđịavịởtrênta.Hơnnữa,TươngNhưvốnngườithấphèn,taxấuhổkhôngmặtmũinàongồiởdướiôngta.

Vàrêurao:-TagặpTươngNhư,quyếtlàmnhụcôngta.TươngNhư nghe vậy, không chịu hội họp với LiêmPha.Mỗi lần có

buổi chầu, Tương Như thường cáo bệnh không muốn tranh ngôi thứ vớiLiêm Pha.Một hôm, TươngNhư đi ra trông thấy Liêm Pha, TươngNhưquayxetrốntránh.Nhữngngườimônhạbèncùngnhaucan:-Chúngtôisởdĩbỏ thân thíchđến thờngài chỉ vìmếncaonghĩa củangài.NayngàivàLiêmPhacùngnganghàng.LiêmPha rêu raonóixấumàngài lại sợ trốntránhôngta,sợsệtquáđáng,ngườithườngcònlấylàmxấuhổ,huốnghồlàbậctướngquốc,tướngquân.Bọnthầnbấttài,xintừgiãvề.

TươngNhưcốcảnlại,nói:-CácôngxemLiêmtướngquâncóbằngvuaTầnkhông?

-Khôngbằng.TươngNhưnói:-OainhưvuaTầnmàTươngNhưdámgàothétởgiữa

triều đình, làm nhục cả quần thần. Tương Như tuy hèn nhát há sợ Liêmtướngquânsao.NhưngtanghĩrằngnướcTầnsởdĩmạnh,khôngđembinhlínhđánhTriệuvìcótacùngLiêmtướngquân.Nayhaiconhổđánhnhau,thếnàocũngkhôngsốngđượccả,chonêntaphảilàmnhưthế,vìnghĩđếnviệccấpbáchcủanướcnhàtrướcmàgácviệcthùriêngđóthôi.

LiêmPhanghevậy,cởi trầnmangroinhờ tânkháchđưađếncửanhàLạnTươngNhư tạ tội,nói: -Kẻhènmọnnàykhôngbiết tướngquân rộnglượngđếnthế!

Rồicùngnhauvuivẻlàmbạnsốngchếtcónhau.

5.NămấyLiêmPhađemquânvềĐôngđánhTề,phámộtđạoquâncủa

Tề.Hainămsau(276),LiêmPhalạiđánhthànhKỳcủaTề,lấyđượcthành.Banămsau,LiêmPhađánhđấtPhòngLăng,AnDươngcủaNgụy,lấyđược.Bốnnămsau,LạnTươngNhưlàmtướngđánhTềđếnBìnhấprồivề.Nămsaunữa,TriệuXapháquânTầnởvùngỨDự.

6.TriệuXalàmộtviênlạithuthuếruộngởTriệu.Xathutôthuế,nhưng

nhàBìnhNguyênQuânkhôngchịunộp.Xalấyphéptrị,giếtngườiquảnlýcủaBìnhNguyênQuân.BìnhNguyênQuângiậntoangiếtXa.XanhânnóivớiBìnhNguyênQuân:-NgàilàvịquýcôngtửởTriệu,nayngàilạidungtúngngườinhàkhôngtheophépcông,thìphápluậtmấthiệulực,phápluậtmấthiệulựcthìnướcyếu,nướcyếuthìchưhầuđemquânđếnđánh,thếlàkhôngcònnướcTriệunữa.Ngàilàmsaogiữđượcgiầucónày,ngàilàngườiquýmàtheolẽcông,tuânphápluậtthìtrêndướiđượccôngbình.Trêndướicôngbìnhthìnướcmạnh.NướcmạnhthìnướcTriệuvững,ngài lại làquýthích,cóphảikẻtầmthườngtrongthiênhạđâu?

BìnhNguyênQuâncholàngườihiền,nóivớinhàvua,dùngXacoiviệcthuếmátrongnước.Thuếmárấtcôngbình,dângiàuvàkhotàngđầyđủ.

7.TầnđánhHàn,đóngquânởỨDự.VuachomờiLiêmPhađếnhỏi:-Có

thểcứukhông?LiêmPhanói:-Đườngxahiểmtrởvàhẹp,khócứu.Vua lại cho gọiNhạcThừa đến hỏi, NhạcThừa cũng đáp nhưLiêm

Pha.LạichogọiTriệuXa,Xađáp:-Đườngxahiểmtrởvàhẹp,cũngnhưhaiconchuộtđánhnhautronghang,bênnàodũngcảmsẽthắng.

Vuabèn saiTriệuXa làm tướng cứuHàn.Binhđi cáchHàmĐanbamươidặm.Xaralệnhtrongquân:-Kẻnàodámlấyviệcquânsựcanngănthìxửtử.

QuanTầnđóngởphíaTâyVũAn.QuanTầnreohòtiến,tấtcảcácngôinhàởthànhVũAnđềurungđộng.TrongquâncómộtngườinóiphảicứugấpVũAn,TriệuXaliềnchémngay.Cứcốthủgiữthànhđứnglạihaimươitámngàykhôngđi.Lạixâythêmthànhlũy.MộttênthámthínhcủaTầntràtrộnvào,TriệuXachoănngonvàthảchovề.YlẻnvềbáovớitướngTần,tướngTầnmừngrỡnói:-Rờikhỏinướcbamươidặmmàquânlạikhôngđi,cònxâythêmthànhlũythìỨDựkhôngphảilàđấtcủaTriệurồi.

SaukhiđãchotênthámthínhcủaTầnđi,TriệuXabènđemquâncướpgiáprảochạy,haingàymộtđêmđếnnơi,sainhữngngườibắngiỏiđicáchỨDựnămmươidặmmàđóngquân.Thànhlũycủaquânđãđắpxong,quânTầnnghetinđemcảtoánquânđến.BinhsĩlàHứaLịchxincanvềviệcquânsự.TriệuXanói:-Chovào.

HứaLịchnói:-QuânTầnkhôngngờquânTriệuđãđếnđây.Nóđếnđâykhíthếhùngmạnh,tướngquânphảitậptrungđộingũlạimàđợi,nếukhôngthìchắcsẽthua.

TriệuXanói:-Xinvânglệnh!HứaLịchnói:-Xinchịutộichết.TriệuXanói:-Hãyđợilệnhsauxem.Khi lâm trận,HứaLịch lại nói: -Ai chiếmđược đỉnh núi phíaBắc sẽ

thắng,aiđếnsausẽthua.TriệuXacholàphải,liềnchomộtvạnngườirảobướclêntrênnúi.Quân

Tầnđếnsau,tranhngọnnúinhưngkhônglênđược.TriệuXathảquânđánh,phátanquânTần.

QuânTầnbịđánhtanbỏchạy,bèngiảivâyỨDựmàtrởvề.HuệVănVươngnướcTriệuphongchoXahiệulàMãPhụcQuân,choHứaLịchlàmquốcúy [Chứcquan võởdưới chức tướngquân.].Dođó,TriệuXa cũngnganghàngvớiLiêmPha,LạnTươngNhư.

8.Bốn năm sau, Huệ Văn Vương nước Triệu chết. Con là Hiếu Thành

Vươnglênngôi(270trướcCôngnguyên).Bảynămsau,quânTânvàquânTriệuchốngnhauởTrườngBình.BấygiờTriệuXađãchết,LạnTươngNhưlạimắcbệnhnặng,TriệusaiLiêmPhacầmquânđánhTần,quânTầnmấylầnđánhbạiquânTriệu.QuânTriệucốthủgiữthànhkhôngđánh.QuânTầnmấylầnkhiêuchiến,LiêmPhavẫnkhôngchịuđánh.VuaTriệunghelờibọntaychâncủaTầnnói:"TầnchỉsợmộtmìnhTriệuQuát,conMãPhụcQuânTriệuXamàthôi".VuaTriệubènchoQuátlàmtướngthayLiêmPha,LạnTươngNhưnói:-NhàvuadùngQuátcũngchỉvìnghedanhôngtacũngnhưgắntrụcđànmàgảyđànthôi.Quátchỉbiếtđọcsáchcủachađểlại,khôngbiếtứngbiến.

VuaTriệukhôngnghe,bènchoQuátlàmtướng.

9.TriệuQuáttừlúcnhỏhọcbinhpháp,nóiviệcbinhchothiênhạkhôngai

bằngmình.Y thường cùng cha làXa bànviệc binh,Xa không thể bắt bẻđược,nhưngvẫnkhôngcholàphải.MẹQuáthỏiXatạisaothế,Xanói:-ViệcbinhlànơichếtngườimàQuátnóimộtcáchkhinhthườngquá,nướcTriệu không choQuát làm tướng thì thôi, chứ nếu cho nó làm tướng, thìngườiphávỡquânTriệunhấtđịnhlàQuát.

KhiQuát sắp đi, ngườimẹ dâng thư nói với nhà vua: -Không để choQuátlàmtướngđược.

Vuahỏi:-Tạisao?Ngườimẹthưa:-Xưakiathiếpthờchanó.Trongthờichanólàmtướng,

hạngngườiôngtathânhànhbưngcơmnước,choăncóđếnhàngchục,hạngôngtaxemlàbạncóđếnhàngtrăm.Đạivươngvàtôngthấtthưởngchocáigìthìđưatấtcảchocácquânlạivàsĩphu.Ngàyđượcnhậnmệnhlệnhlàmtướng,khônghỏiđếnviệcnhà.NayQuátmới làm tướngmàngồingoảnhmặtvềhướngĐôngđểtiếpkhách[NgàyxưavuangồihướngBắcquaymặthướngNam, tướng quân và tể tướng ngồi hướngTây quaymặt về hướngĐông.], quân lại không ai dámngẩng lên nhìn, vàng lụa nhà vua cho đềuđemvềcấtởnhà,hàngngàyxemcónhàcửaruộngvườngìcólợi,nênmuathìmua.Nhà vua xem nó có bằng cha nó không?Cha con bụng dạ khácnhau,xinnhàvuachớsaiđi.

Nhàvuanói:-Bàđừngnóinữa,tađãquyếtđịnhrồi.MẹTriệuQuátnói: -Nếunhàvuavẫnsainóđi,nhưng làmkhôngnổi

việc,thiếpcóthểkhỏitộikhông?Nhàvuanói:-Được.

10.SaukhiTriệuQuátđãthaythếLiêmPha,bènthayđổitấtcảnhữngluật

lệnh,thayđổinhiềungườiquânlại.TướngTầnlàBạchKhởinghevậy,thảkỳbinh,giảvờthuachạycắtđứtđườngvậnlươngcủaTriệu,chiacắtquânQuát làmhai, quân sĩ rời rạc.Đượchơnbốnmươingày,quân sĩ đóikhổ,TriệuQuátđemquântinhnhuệrađánhquânđịch.QuânTầnbắnchếtTriệuQuát. Binh củaQuát bị bại,mấy chục vạn người đầu hàng Tần, Tần đềuchônsốnghết.Triệutrướcsaumấtbốnmươilămvạnquân.NămsauquânTầnvâyHàmĐanhơnmộtnăm,suýtnữathìnướcTriệukhôngkhỏibịtiêudiệt.NhờcócácchưhầuSở,NgụyđếncứunênmớigiảiđượcvâyởHàmĐan.VuaTriệucũngvìmẹQuáttrướckiađãnóinênkhônggiết.

11.SaukhigiảivâyHàmĐanđượcnămnăm,nướcYêndùngmưucủaLật

Phúc,nói:-Nhữngngườitrai trángcủaTriệuđềuchếtởTrườngBình,bọnconmồcôichưalớn.

BènđemquânđánhTriệu.TriệusaiLiêmPhalàmtướngđánhtanquânYên ởHạo, giết Lật Phúc, bèn vâyYên. Yên cắt năm thành để cầu hoà,Triệumớinghe.TriệulấyđấtÚyVăn,phongchoLiêmPhalàmTrúBìnhQuân,làmquyềntướngquốc[BấygiờtướngquốcLạnTươngNhưđãchết.LiêmPhalàmtạmđểthayTươngNhư.].

SaukhiLiêmPhakhôngđượccầmquânởTrườngBìnhphảivề,ởvàolúcthấtthế,kháchkhứađềubỏđihết.Đếnkhilạilàmtướngquânthìkháchkhứalạiđến,LiêmPhanói:-Cácvịhãyrútluicho!

Kháchnói:-Ô!Saongàithấyviệcmuộnthế,Đạobạnbètrongthiênhạ,kếtbạnvớinhaunhưlốiconbuôn,trògiaodịchngoàichợ.Khingàicóthếthìchúngtôi theo,ngàikhôngcóthếthìchúngtôiđi,cáiđólà lẽdĩnhiênchứcógìđánggiận!

Đượcsáunăm(năm245trướcCôngNguyên),TriệusaiLiêmPhađánhđấtPhồnDươngcủaNgụy,lấyđượcPhồnDương.

VuaHiếuThànhVươngnướcTriệumất,conlàĐiệuTươngVươnglênngôi(năm244đếnnăm236trướcCôngnguyên),saiNhạcThừathayLiêmPha, LiêmPha giận đánhNhạcThừa.NhạcThừa bỏ chạy. LiêmPha bènchạysangđấtĐạiLươngcủaNgụy.Sangnămsau,TriệubènsaiLýMụclàmtướngđánhYên,lấyđượcVũToại,PhươngThành.LiêmPhaởLươngmộtthờigianlâu,Ngụykhôngtindùng.NướcTriệuthườngbịkhốnvềquânTần.VuaTriệulạinghĩđếnviệcdùngLiêmPha.LiêmPhacũngmuốnlạiđắcdụngởTriệu.VuaTriệusaisứgiảxemLiêmPhacòndùngđượcnữahaykhông.KẻthùcủaLiêmPhalàQuáchKhaichosứgiảnhiềuvàngbảonóixấuôngta.SứgiảcủaTriệuramắtLiêmPha.LiêmPhavìvậyănmộtđấugạo,mườicânthịttrongmộtbữacơm,mặcáogiáplênngựađểtỏrằngmìnhcòndùngđược.SứgiảnướcTriệuvềbáovớinhàvua: -Liêm tướngquântuygià,ăncònkhoẻ,nhưngkhicùngthầnngồitrongkhoảnhkhắcthìbalầnđiđạitiện.

VuaTriệuchorằngôngtagiàchonênkhôngtriệuvề.NướcSởnghetinLiêmPhaởNgụy,ngầmchosứđónvề.LiêmPhalàmtướngnướcSởkhônglập được công lao, nói: -Ta ước được dùng ngườiTriệu [Ýnói không lậpđượccôngvìquânSởkhôngtheo.]?

LiêmPhachếtởThọXuân[ThuộcđấtSở.].

12.LýMụclàviêntướnggiỏiởbiêngiớiphíaBắcnướcTriệu.Mụcthường

ởNhạnMôn,đấtĐại,phòngbịHungNô.Mụcđượcphéptiệnnghiđặtquanlại, tấtcả tô thuếởthànhthịđềuđưavàotrongdinh,đểchi tiêuquânphí.Mỗingàygiếtmấyconbòđểnuôiquântậpbắncung,cưỡingựa,canhgáccẩnthận,dùngnhiềungườithámthính,hậuđãichiếnsĩ.Rahiệulệnh:-HungNômàvàocướpthìphải lậptứcthuthập,bảovệaidámbắtquângiặcthìchém?

HungNômỗilầnvào,canhgáccẩnthận,mọingườilậptứcthuthậpgìngiữkhôngdámchiếnđấu.Nhưvậymấynămcũngkhôngmấtmátgì,nhưngHungNôchoLýMụclànhát,đếncảbinhsĩởbiêngiớicũngchovịtướngcủamìnhlànhát.VuaTriệutráchLýMục,LýMụcvẫnthế.VuaTriệugiận,đòivề,saingườikháclàmtướngthay.

Đượchơnmộtnăm,HungNômỗi lầnđến là rađánh.Đánhnhiều lầnkhônglợi,tổnthấtnhiều,ởbiêngiớikhôngthểlàmruộngchănnuôi.VualạimờiLýMục,LýMụcđóngcửakhôngra,cốxưngbệnh,vuaTriệubènépnàiôngtadậyđểcầmquân,Mụcnói:-Nếunhàvuanhấtđịnhdùngthần,thìthầncóđượclàmnhưtrướcmớidámvânglệnh.

Nhàvuabằnglòng.

13.LýMụcvẫntheolốilàmnhưcũ.HungNômấynămkhôngđượcgì,kết

quảchoôngtanhátgan.Quânsĩởbiêngiớiđượcthưởngnhiềumàkhôngđượcdùng,muốnđánhmộttrận.BấygiờLýMụcmớichọnđủmộtnghìnbatrămcỗxe, chọnđượcbangàncon la,nămvạn trángsĩđáng thưởngmỗingườilànămlạngvàng[QuảnTrọngcócâu"Kẻnàocóthểpháquânđịch,bắttướngđịchthìthưởngmộttrămlạngvàng".],mườivạnngườithiệnxạ,tất cảđềuhọc tập chiếnđấu, cho súcvật ăn cỏkhắpnơi, nhândânởđầyđồng.HungNô vào ít, giả chạy không đánh thắng, vất cho nómấy ngànngười.ThiềnVunghethấyvậyđemtấtcảquânđến.LýMụcbàyranhiềutrậnđánhúp,đemhaicánhtảhữuđánhvào,phá,giếthơnmườivạnkỵbinhcủaHungNô,diệtĐanLam[TênnướcHồởphíaBắcđấtĐại.],pháĐôngHồ[Tênnướccòngọi làTiênTỵ.],bắtLâmHồđầuhàng [MộtchinhánhcủaHungNô.],ThiềnVubỏchạy.Sauđóhơnmườinăm,HungNôkhôngdámđếngầnbiêngiớinướcTriệu.

14.NămthứnhấtthờiĐiệuTươngVươngnướcTriệu(năm244trướcCông

nguyên)saukhiLiêmPhađã trốnvàoNgụy,TriệusaiLýMụcđánhYên,lấyVũToại,PhươngThành.Đượchainăm,BàngNoãnpháquânYên,giếtKịchTân[TướngYên.].Bảynămsau,TầnpháTriệu,giếttướngHồThiếpởVũToại,chémmườivạnngười.TriệubènchoLýMụclàmđạitướngquân,đánhquânTầnởNghiAn,phátanquânTần,tướngTầnlàHoàiNghịphảibỏchạy.VuaTriệuphongchoLýMụclàmVũAnQuân.Đượcbanăm,TầnđánhBànNgô.LýMụcđánhpháquânTần,phíaNamchốnglạiHàn,Ngụy.

NămthứbảyđờivuaTriệutênlàThiên(Năm235đếnnăm238trướcCôngnguyên),TầnsaiVươngTiễnđánhTriệu,TriệusaiLýMục,TưMãThượngchốnglại,TầnchongườitôiyêucủavuaTriệulàQuáchKhainhiềutiềnlàmphảngián,nóiLýMục,TưMãThượngmuốnlàmphản.VuaTriệubènsaiTriệuThôngvàtướngTềlàNhanTụthayLýMục.LýMụckhôngvângmệnh.VuaTriệusaingườitìmbắtđượcLýMục,giếtôngta,bỏTưMãThượng. Ba tháng sau, Vương Tiễn nhân đánh Triệu gấp, phá tan quânTriệu,giếtTriệuThông,bắtTriệuVươnglàThiêncùngvớitướngcủavuaTriệulàNhanTu,bèndiệtnướcTriệu.

Tháisửcôngnói:-Biếtchịuchết tấtphải làdũngcảm,cáichếtkhôngphảilàkhó,cáikhólàởchỗxửtrícáichết.KhiLạnTươngNhưgiơngọcbíchmắtliếcnhìncộttrụ,tìnhthếchẳngquachỉbịgiếtlàcùng.Nhữngkẻsĩhoặcvìnhátganmàkhôngdámlàm.TươngNhưchỉmộtlầnbiểulộdũngkhícủamìnhmànướcđịchsợuy,sauđó,rútlui,nhườngLiêmPhamàdanhtiếngtrọngnhưtháisơn,cóthểgọi làngườikhéosửdụngcảtrí lẫndũngvậy.

[28]ĐIỀNĐANliệttruyện

Đoạn:1,2,3,4

1.ĐiềnĐanlàhọhàngxahọĐiềntônthấtnướcTề.ThờiTềDẫnVương,

ĐiềnĐanlàmngườicoichợởLâmTri,khôngđượcaibiếtđến.NướcYênsaiNhạcNghị[XemNhạcNghị liệt truyện.]đánhphánước

Tề(năm285trướcCôngnguyên).VuaTềDẫnVươngtrốnchạy,rútvềgiữthànhCử.QuânYênthừathếruổidàiđuổiđánh,bìnhđịnhnướcTề.ĐiềnĐanbỏchạyvàothànhAnBình,saihọhàngcưatấtcảhaiđầutrụcxe,lấysắtlắpvàođểlàmtrục.QuânYêntấncôngAnBình.Thànhvỡ,ngườiTềbỏchạy,tranhnhauđường,đầutrụcxegãy,xeđổnênbịquânYênbắtlàmtùbinh.ChỉcóhọhàngĐiềnĐannhờcóđầutrụcxebịtsắtchonêntrốnthoát,đivềhướngĐônggiữđấtTứcMặc.QuânYênchiêuhàngtấtcảcácthànhcủanướcTề,chỉcònCửvàTứcMặclàchưabịhạ.

QuânYên nghe tin vua Tề ở thành Cử nên dồn tất cả binh lực đánhthànhCử. Sau khi đã giết DẫnVương ở thànhCử, TrácXỉ cố giữ thànhchống lại quân Yên. Quân Yên đánhmột năm không lấy được, bèn đemquânvềhướngĐôngvâyTứcMặc.QuanđạiphuởTứcMặcragiaochiếnbịthuavàchết.NgườitrongthànhcùngnhautiếncửĐiềnĐanlàmquangiữthành.Họnói:-TronglúcđánhnhauởAnBình,họhàngĐiềnĐannhờcótrụcxebằngsắtnênđượcsốngcả.Ôngtathôngthạobinhpháp.

ChonênhọlậpĐiềnĐanlàmtướngquân,coithànhTứcMặcđểchốnglạiquânYên.

2.Ít lâusau,YênChiêuVươngchết (năm279 trướcCôngnguyên),Huệ

Vương lênngôi, cóhiềmkhíchvớiNhạcNghị.ĐiềnĐannghe tinấybèntungphảngiánvàonướcYên,phaolên:"VuaTềđãchết,nướcTềchỉcònhaithànhnữakhônglấyđượcmàthôi.NhạcNghịsợbịgiếtnênkhôngdámvề, ông tamượn tiếng đánhTề, nhưng thực ra làmuốn kết hợp binh lực,ngoảnhmặtvềhướngNamlàmvuađấtTề.NgườiTềchưatheo,vìvậy,ôngtađánhTứcMặckhôngráoriếtđểchohọtheomình.NgườiTềchỉsợviêntướngkhácđếnthìthànhTứcMặcsẽbịtiêudiệtmất".

VuaYêncholàphải,saiKỵNhiếpthayNhạcNghị.NhạcNghị vì vậy trở vềTriệu [NhạcNghị bị đoạt binh quyền không

dámtrởvềYên,nênđầuhàngnướcTriệu.NhạcNghịlàngườiTriệunêntácgiảnói "về".]. Sĩ tốt nướcYênphẫn uất.ĐiềnĐanbèn sai người ở trongthành,khiănthìphảicúngtổtiênởngoàisân.Chimchócởngoàiđềubayvàothànhlượnxuốngăn.NướcYêncholàquáilạ.Nhânđó,ĐiềnĐanphaotinrằng:"Cóthầnđếndạybảota".Bènnóivớingườidântrongthành:-Sẽcóthầnnhânlàmthầychota.

Cómộttênlínhnói:-Tôilàmthầycóđượckhông?Nói xong, liền bỏ chạy, Điền Đan đứng dậy kéo anh ta lại, đặt ngồi

hướngvềĐông,thờlàmthầy.Ngườilínhnói:-Tôinóidốiôngđấy,tôithậtkhôngcótàicángì!

ĐiềnĐannói:-Ôngchớnóithế.Bènthờôngtalàmthầy,mỗikhirahiệulệnhđềugọilà"thầnsư".Nhân

đó,ĐiềnĐanphaolên:-TachỉsợquânYênxẻomũilínhTề,đặthọrahàngđầuđểcùngtagiaochiến,nếuhọlàmthếthìTứcMặcsẽbịthua.

QuânYênnghevậylàmđúnglờiĐiềnĐannói.NgườitrongthànhthấytấtcảnhữngngườiTềđầuhàngđềubịxẻomũinênnổigiậnkiênquyếtgiữthành,chỉsợbịquânYêntómđược.ĐiềnĐanlạitungbọnphảngiánnói:-TasợngườiYênđàomồmảtổtiêncủataởngoàithànhlàmnhụctổtiênta,nếuhọlàmthếthìthậtđángsợ.

QuânYênđàotấtcảmồmảcủangườiTềlên,thiêuxácchết.NgườiTứcMặcở trên thànhnhìnra thấy thếđềukhóc,muốnrađánh,giậngấpmườilầntrước.

ĐiềnĐanbiếtquânsĩđãdùngđược,bèn thânhànhmangbai, thuổng,cùngsĩtốtphâncông,biêntênvợvànànghầuvàoquânđội,phântántấtcảthứcănthứcuốngđểnuôiquânsĩ.ĐiềnĐansaitấtcảquânsĩmangáogiápnấpmộtnơi,cònngườigiàyếu,đànbàcongáiđều lên thànhchosứ thầngiaoướcsẽđầuhàngYên,quânYênđềuhô"vạntuế!".ĐiềnĐanlạisaithuvàngcủadânđượcmộtngàndật,bảonhữngngườigiàucóởTứcMặc

đưachotướngsĩYênmànói: -ThànhTứcMặcsắpđầuhàng,xincácôngchớbắtbớ,cướpbócvợconcủagiađìnhhọhàngchúngtôiđểchohọđượcsốngyênổnnhưtrước.

TướngYêncảmừng,bằnglòng.QuânYênvìthếlạicàngtrễnải.

3.Điền Đan bèn thu trong thành được hơn một nghìn con trâu, lấy vải

quyếnmặccho,vẽvằnrồngngũsắc,buộcmũinhọnởđầusừng,buộclauvàođuôiđổmỡvàođấyrồiđốtnhữngbólau.Lạisaiđụcmấymươihangởthành,banđêmtungtrâura,nămngàntrángsĩtiếptheosau.Đuôitrâunóng,trâunổigiận,xôngvàoquânYên,quânYênđangđêmcảsợ.Đuôitrâubốclửa,ánhsángchóilòa.QuânYênnhìnvàothìthấytoànlàvằnrồng,trâuhúcvàoai thìngườiấyđềubị thươngvàchết.Nămngànngười theođóngậmtămxôngvàođánh,trongthànhlạiđánhtrốngreohòtrợlực,ngườigiàcả,yếuđuốiđềuđánhđồđồng, tiếngvangđộng trờiđất.QuânYênhoảngsợthuachạy.NgườiTềđuổitheogiếttướngYênlàKỵKhiếp,quânYênchạytoán loạn,ngườiTềđuổi theoquânYên.QuânTềđiqua thànhấpnào thìthànhấyđềuphảnlạinướcYênmàtrởvềvớiTề.

Quân củaĐiềnĐanmỗi ngàymột nhiều, thừa thắng đuổi theo.QuânYên ngày càng thua trận, bỏ chạy.Cuối cùng, quânYên rút về trên sôngHoàngHà,hơnbảymươithànhcủaTềđềutrởvềnướcTềnhưcũ.ĐiềnĐanbèn đón Tương Vương ở thành Cử vào thành Lâm Tri để cai trị. TươngVươngphongĐiềnĐanlàmAnBìnhQuân.

4.Tháisửcôngnói: -Theophépdùngbinh thìcốt lấychínhbinh [Chính

binh:cánhquânchínhthứcgiaochiến.]đểđánhđịch,lấykỳbinhđểthắngđịch,ngườikhéodùngbinhthìcónhiềucáchdùngkỳbinh,nóikhôngthểhếtđược.Kỳbinhvàchínhbinhsinhranhaunhưcáivòng,khôngcóđâulàđầumối. Lúcmới dùng binh, phải tỏ vẻ sợ sệt như cô gái trinh khiến kẻ địchkhinhthườngmởcửakhôngđềphòng,sauđóthìphảihăngháinhưconthỏthoátlướilàmchoquânđịchkhôngkịpchốngcự[TácgiảlấylờicủabinhphápTônVũTử(thiênCửuĐịa)đểđánhgiátàinăngcủaĐiềnĐan.].ĐiềnĐancóthểnóilàngườinhưthế.

LúcđầuTrácXỉgiếtDẫnVương,ngườithànhCửđitìmngườiconcủaDẫnVươnglàPhápChương,bắtgặpôngtađanglàmngườitướivườnởtạinhàtháisửtênlàHiệu.CongáicủaHiệuthươnghạinênđốiđãivớiôngtamộtcáchtửtế.VềsauPhápChươngnóithậttìnhcảnhcủamìnhvớingườicongái.Ngườicongáibènđilạivớiôngta.ĐếnkhingườithànhCửcùngnhaulậpPhápChươnglàmvuaTề,lấythànhCửđểchốnglạinướcYênthìngườicongáicủatháisửđượclàmvươnghậu,ngườitagọilà"Quânvươnghậu".

LúcmớivàođấtTề,quânYênnghenóiVươngXúcngườiởđấtHoạchlàngườihiềnbènralệnhtrongquân:"XungquanhđấtHoạchbamươidặmkhôngaiđượcvào".LàmthếlàvìcóVươngXúc.SauđóhọsaingườinóivớiXúc:-NgườiTềphầnlớnquýtrọngphẩmhạnhcủaông,tachoônglàmtướng,phongchoấpvạnnhà.

Xúccốtừ.NgườiYênnói:-Ôngkhôngnghe,tasẽđemquângiếtsạchcảấpHoạch.

VươngXúcnói:-"Trungthầnkhôngthờhaivua,gáitrinhkhônglấyhaichồng".VuaTềkhôngnghelờicanngăncủata,chonêntarútluimàcàyởnơiđồngnội.Naynướcđãmất,takhôngthểcòn.Cácngườilạilấybinhlựcép ta làm tướng, thế là giúpKiệt làmviệcbạongược.Sốngmàkhông cónghĩa,khôngbằngchếtbịnấu.

Bènbuộccổvàocầy,rasứckéocổmàchết.CácquanđạiphunướcTềnghetinấy,nói:-VươngXúclàkẻáovảimà

còntheonghĩakhôngquaymặtvềhướngBắcthờYên,huốngnhữngngườilàmquanănlộcsao!

BènhọplạiđếnthànhCửtìmngườiconcủavualậplàmTươngVương.

[29]KHUẤTNGUYÊNliệttruyện

1.Bịnhàvuabỏrơi2.GiátrịcủaLyTao3.TìnhhìnhnướcSởkhiKhuấtNguyênbịđuổi4.TâmsựuuấtcủaKhuấtNguyên5.TríchbàiNgưPhủTừcủaKhuấtNguyên6.NướcLỗsaukhiKhuấtNguyênchết7.Lờibàn

1.BịnhàvuabỏrơiKhuấtNguyêntênlàBìnhcùnghọvớivuanướcSở.Bìnhlàmchứctả

đôđờiSởHoàiVương,họcrộng,nhớlâu,thấyrõlẽtrịloạn,thạoviệcgiấytờ.Vàocungthìcùngvuabàntínhviệcnước,banbốcácmệnhlệnh,rathìtiếp đãi khách khứa, ứng đối với chư hầu.Nhà vua rất tin dùng.Đại phuThượngQuan[CósáchchúThượngQuanlàhọ,cósáchchúThượngQuanđạiphulàchứcquan.]cùngôngnganghàng,tranhđượcvuayêutrongbụngghenghéttàinăng.

HoàiVươngsaiKhuấtNguyênlàmpháplệnh,KhuấtNguyênnhápbảnthảo chưa xong, đại phu ThượngQuan trông thấymuốn cướp lấy, KhuấtNguyên không cho, ông ta bèn gièm với vua: -Bệ hạ saiKhuấtBình làmpháplệnh,khôngailàkhôngbiết.Mỗikhilệnhbanra,Bìnhlạikhoecôngcủamình,nói:"Ngoàitara,chẳngailàmnổi".

Nhàvuagiận,bỏrơiKhuấtBình.

2.GiátrịcủaLyTaoKhuấtBìnhgiậnvềnỗinhàvuanghekhôngphânbiệtphải trái,để lời

gièmpha chemất óc sáng suốt, để kẻ gian ác làmhại người trung thành,khiếnchongườingaykhôngcóchỗdung thân,chonên lobuồnnghĩngợimàlàmra"LyTao".

"Ly Tao" cũng như là buồn trong chia ly. Trời là khởi thủy của loàingười.Cha,mẹlàgốccủaconngười.Ngườitagặplúckhốncùngthìquayvềgốc.Chonênhễkhókhócmỏimệt,ốmđau,khôngaikhôngkêutrời.Khiđauxót,thươngcảm,khôngaikhôngkêuchamẹ.KhuấtBìnhtheođạongayđiđườngthẳng,dốchếtlòngtrung,đưahếttríkhônrathờvua,nhưnglạibịkẻgièmphalygián,cóthểgọilàởvàocảnhkhốncùngvậy!Mìnhtínmàbịngờvực,mìnhtrungmàbịchỉtrích,làmsaokhỏioánthán!KhuấtBìnhviếtLyTaolàdooánthánmàravậy.ThơQuốcPhongmêsắcmàkhôngdâm,thơTiểuNhãoán tráchmàkhông loạn.NhưLyTao thực làgồmđượccảhai.TrênkểtừĐếCốc,dướinóiđếnTềHoàn,giữathuậttruyệnvuaThangvàVũ, chỉ trích việc đời.Nónêu rõ tầmquan trọng của đạo đức, nguyênnhânlàmnướcnhàtrịhayloạn,khôngcóchuyệngìlàkhôngnóiđến.Vănôngngắngọn,kínđáo,chíôngtrongsạch,nếtôngthanhcao,tuynóinhữngđiềuvụnvặt,nhưngýnghĩarấtrộng,việcnhắcđếntuygần,nhưngnghĩathìxa.Chíôngtrongsạchnênhaynóiđếncáihoathơm,nếtôngcaochonêndùchếtcũngkhôngđượcdungnạp.Ôngthoátkhỏicáithếgiớibùnlầynhưconvebỏlốtởnơidơđục,đểcấtmìnhrakhỏiđámbụitrầnchẳngđểchođờilàmdơbẩn.Thậtlàởbùnmàtrongtrắngchẳnglâyđen.Suycáichíấythìôngcóthểthisángvớimặttrăng,mặttrờivậy!

[Bài này có một ý nghĩa rất lớn. Ở âu châu, trong lịch sử, người takhôngnóiđếncácnhàvăn.MãiđếnthếkỷXVIII,Vôntetrong"LịchsửthếkỷLu-iXIV"mớicómộtchươngdànhchovănhọc.TưMãThiêndànhcảmộtchươngchoKhuấtNguyênvớinhữnglờilẽđanhthép,quyếtđịnh.NgoàiKhuấtNguyên,TưMãThiêncònnóiđếnnhữngnhàlàmphúnhưGiảNghị,TưMã Tương Như ..., cùng với tất cả các nhà tư tưởng gia. Trước ôngkhôngainhắcđếnKhuấtNguyên,sauôngkhôngaiđánhgiáKhuấtNguyênđúngbằng.ỞTrungQuốccổchưacóphêbìnhvănhọc,chỉcósựphêbìnhquaýnghĩachínhtrịchứkhôngnóiđếnsựthốngnhấtgiữanộidungvàhìnhthức.Đoạnnàylàmộtthứngoạilệ.]

3.TìnhhìnhnướcSởkhiKhuấtNguyênbịđuổiSaukhiKhuấtNguyênbịtruất,nướcTầnmuốnđánhTề,nhưngTềhợp

tungvớiSở.TầnHuệVương longạibènsaiTrươngNghigiảvờbỏTần,mangnhiềutiềncủatìnhnguyệnthờnướcSở.TrươngNghinói:-TầnghétTề,nhưngTềlạihợptung,thânvớiSở.NếuSởtuyệtgiaovớiTềthìTầnsẽxindângsáutrămdặmđấtởThượngƯ.

SởHoàiVươngthamđất,lạitinlờiTrươngNghi,bèntuyệtgiaovớiTề,sai sứ sangTầnnhậnđất.TrươngNghinóidối sứgiả: -Nghihẹnchonhàvuasáudặm,chứcóphảilàmsáutrămdặmđâu.

SứthầnSởgiận,ravề,nóilạivớiHoàiVương.HoàiVươnggiận,đemđại quân đánhTần.Tần đemquân đánh lại phá tan quânSở ở sôngĐan,sôngTỉnh,chémtámvạnđầubắttướngSởlàKhuấtCái,lấyđấtHánTrungcủaSở.HoàiVươngbènđemtấtcảquântrongnướcSởđánhsâuvàonướcTần.HaibênđánhnhauởLamĐiền.NướcNgụynghetin,đánhúpSở,đemquânđếnđấtĐặng.QuânSởlosợtừnướcTầntrởvề,cònquânTềthìgiậnkhôngcứuSở.Sởkhốnto.

Năm sau Tần cắt đấtHán Trung để giảng hoà với Sở.Vua Sở nói: -Khôngcầnđượcđất!XinđượcTrươngNghilàhảdạ.

TrươngNghinghevậy liềnnói: -LấymộtmìnhNghimàđổiđượcđấtHánTrungvậythầnxinđisangSở.

KhisangSở,NghilạidùngnhiềucủađútlótchoviênquancầmquyềnlàCậnThượngbàycáchnóivớingườivợyêucủaHoàiVươnglàTrịnhTụ.Kếtquả,HoàiVươngnghelờiTrịnhTụlạithachoTrươngNghivề.

KhiấyBìnhđãbịnhàvuabỏrơikhôngcònởlạiđịavịcũ.BìnhđisứởTề,quayvềcanHoàiVương:-SaokhônggiếtTrươngNghiđi?

HoàiVươnghối hận cho người đuổi theoTrươngNghi, nhưngkhôngkịpnữa.

VềsauchưhầucùngnhauđánhSở,phátanquânSở,giết tướngSởlàĐườngMuội.BấygiờChiêuVươngnướcTầnthônggiavớiSở,muốnhọpmặt vớiHoàiVương.HoàiVương toan đi,KhuấtBình can: -Tần là nướchùmsói,khôngthểtin,đừngđilàhơn.

ConnhỏcủaHoàiVươnglàTửLan,khuyênnhàvuanênđi:-SaolạiđểmấtlòngvuaTần?

HoàiVươngbènrađi.KhivàođấtVũQuan,Tầnsaiphụcbinhcắtđứtđườngvề,nhângiữHoàiVươnglạiđểđòicắtđất.HoàiVươnggiận,khôngchịu,bỏtrốnsangTriệu,Triệukhôngchứa,HoàiVươnglạivềTẩn,rốtcụcchếtởTần,rồiđưavềchônởSở.

ConcảcủaHoàiVươnglênngôitứclàKhoảnhTươngVương.KhoảnhTươngVương cho em làTửLan làm lệnh doãn.Người nướcSở vẫn cho

việckhuyênHoàiVươngsangTầnkhôngvềlàtộicủaTửLan.

4.TâmsựuuấtcủaKhuấtNguyênKhuấtBìnhcũngghétchuyệnấy.Tuybịruồngbỏ,xuađuổi,ôngvẫnlo

toannướcSở,lòngvẫnnghĩđếnHoàiVương,cứmongtrởvề,mongcómộtngàynàonhàvuatỉnhngộ,tậptụcsẽthayđổi.Lòngôngchỉmongsaochonhàvuađượccòn,nướcđượcmạnh,trongmộtbài,ôngnhắcđinhắclạiđiềuấyđếnba lần.Nhưng rốtcụcvẫnkhông làmsaođược.Điềuđó,chứng tỏHoàiVươngsuốtđờikhôngtỉnhngộ.

Người làmvua,khôngkểdạihaykhôn,hiềnhaydởđềumuốn tìmkẻtrungthầnđểtrịnước,cấtnhắckẻgiỏiđểgiúpmình.Vậymàchuyệnnướcmấtnhàtanthìcứkếtiếpnhaudiễnra,tráilạicáicảnhvuathánhnướctrịthìmấyđờicũngkhôngthấycó.Đólàvìcáibọngọilàtrungkiakhôngphảilàtrung,vàcáibọngiỏikiakhôngphảilàgiỏivậy.HoàiVươngvìkhôngbiếtphânbiệtkẻtrungthầnchonênởtrongthìbịTrịnhTụlàmmêhoặc,ởngoàibịTrươngNghilừadối,rốtcụcruồngbỏKhuấtBìnhmàtinđạiphuThượngQuan, lệnhdoãnTửLan.Rốtcụcquân thua,đấtbịcắt,mấtđứt sáuquận,chếtbỏxácởđấtTần,làmtròcườichothiênhạ.Đóđềudokhôngbiếtngườimàmắcvạ,KinhDịchnói:"Giếngsạchchẳngăn,lòngtabănkhoăn.Đạotacó thểđemradùng,vuasángdùngđạo ta,mọingườiđềunhờphúc".Vuakhôngsángthìthựclàvôphúcvậy.

Lệnh doãn Tử Lan biết chuyện cả giận, kết quả sai đại phu ThượngQuan gièm Khuất Nguyên với Khoảnh Tương Vương. Khoảnh TươngVươnggiậnđàyông.

5.TríchbàiNgưPhủTừcủaKhuấtNguyênKhuấtNguyênđếnbờsông,xõatócđi,ngâmngatrênbờđầm,sắcmặt

tiềutụy,hìnhdungkhôhéo.Mộtôngcụđánhcá, thấyhỏiôngta:-Ônglàquantamlưđạiphu[ChứcquancoibahọtônthấtcủaSở.]đấyphảikhông?Vìsaoôngđếnnỗinày.

KhuấtNguyênnói:-Tấtcảđờiđềunhơđục,chỉmộtmìnhtatrong,tấtcảmọingườiđềusay,riêngmộtmìnhtatỉnh,chonênbịđuổi.

Cụđánhcánói:-Ngườithánhnhânkhôngkhưkhưởmộtvật,màbiếtthayđổitheođời.Tấtcảđềunhơđụcsaoôngkhôngxuôitheodònglàmchosónglêncao?Tấtcảmọingườiđềusay,saoôngkhôngnhaibãrượuvàhúprượu?Vìcớgìlạiômngọccẩn,giữngọcdutrongngườiđểđếnnỗibịđuổi!

KhuấtNguyênnói:-Tôinghenói,khivuagộiđầuxongthìngườitaphủimũ,khivuatắmxongthìngườitagiũáo,lẽnàođểcáithântrongtrắngbịvậtlàmnhơbẩnđi.TathàgieomìnhxuốngsôngTương,chônmìnhtrongbụngcá,lẽnàođểcáibảnchấttrắngngầncủatachịubụibậmcủađời?

Bèn làmbàiphúHoàisa,đoạnômđágieomìnhxuốngsôngMịchLamàchết.

[Bàinàytácgiảdùnglốivấnđápđểbàytỏlòngmình.Nhânvậtônglãođánhcálàmộtnhânvậttượngtrưng.]

6.NướcLỗsaukhiKhuấtNguyênchếtSaukhiKhuấtNguyênđãchết,nướcSởcóbọnTốngNgọc,ĐườngLạc,

CảnhSáiđềuthíchvănchươngvànổitiếngvềlốiphú.SonghọchỉbiếtbắtchướcKhuấtNguyênvề chỗ lời lẽ dịudàng chứkhông ai dámnói thẳng.NướcSởngàycànghaomòn,saumấychụcnămcuốicùngbịnướcTầntiêudiệt.

SaukhiKhuấtNguyênchếtđuốiởMịchLahơntrămnăm,đếnđờiHán,cóGiảNghị[GiảNghị,mộtnhàchínhtrì,nhàvăncótiếngđờiHánVănĐếchết năm33 tuổi đượcTưMãThiên chép chung vàomột thiên vớiKhuấtNguyên.Ở đây không dịch phần nói vềGiảNghị.GiảNghị có tài nhưngkhôngđượcnhàvuadùngchođi làmtháiphócủaTrườngSaVương,đếnTrường Sa cảm thông cảnh ngộ của Khuất Nguyên làm bài Điếu KhuấtNguyên trongđócócâu"Nhìnchínchâumàtìmvuachừ!Cógìmàphảinhớmongkinhđôấy?".ÝhỏitạisaoKhuấtNguyênkhôngsangnướckhác.NhưngởbàiPhụcĐiểuPhú(bàiphúconcú)thìGiảNghịnói"Sốngkianhưtrôichừ,chếtkianhưnghỉ".ÝnóimìnhlầmchưahiểunổiKhuấtNguyên.KhuấtnguyênkhôngphảilàhạngTôTầnlomưulợichomìnhmàlàngườiyêunướcchonêncoithườngsốngchết.]làmtháithúcủaTrườngSaVương,quasôngTươngnémthưxuốngsôngđểđiếuKhuấtNguyên.

7.LờibànThái sử công nói: -Tôi đọc Ly Tao, Thiên Vấn, Chiêu Hồn, Ai Sinh

thươngchíông.Tôi sangTrườngSaxemquãng sôngKhuấtNguyên trẫmmình,khônglầnnàokhôngkhóc.KhithấyGiảSinhviếngông,tôilấylàmlạvề chỗ tài giỏi nhưKhuất Nguyên nếu đi sang chư hầu thì nước nàomàchẳngdùng,tạisaolạilàmkhổmìnhnhưthế?Đếnkhiđọcbàiphú"PhụcĐiểu" thấynóiđếnviệccoisốngchếtnhưnhau,coi thườngviệcđihayở,bấygiờlòngluốngbângkhuângtựbiếtlàlầm!

,[30]TruyệnLÃBẤTVI

Đoạn:1,2,3,4

1.LãBấtVi làmộtnhàbuôn lớnởDươngĐịch,đi lạimua rẻ,bánđắt,

trong nhà có hàng nghìn cân vàng.Năm thứ bốnmươi đời ChiêuVươngnướcTần, thái tửmất.Nămthứbốnmươihai,nhàvuachocon thứ làAnQuốcQuânlàmtháitử.

AnQuốcQuâncóhơnhaimươingườicon,lạicóngườiyêunhấtđượclập làmchínhphunhân, gọi làHoaDươngphunhân.Phunhânkhôngcócon.TửSởlàcongiữacủaAnQuốcQuân.MẹTửSởlàHạCơkhôngđượcvuayêunênTửSởphảilàmcontincủaTầnởnướcTriệu.TầnmấylầnđánhTriệu,nênTriệubạcđãiTửSở.TửSởlàcháucủavuaTần, làmcontinởchưhầu,xengựa,vậttiêudùngchẳngđượcsẵn,ởcảnhcùngkhốncóvẻbựcbội.LãBấtViởHàmĐantrôngthấyTửSởthươnghại,nói:-Mónhàngnàylạ,cóthểbuônđượcđây.[Miêutảtâmlýthươngnhânrấtsinhđộng.]

BấtVibènđếnnóivớiTửSở:-Tôicóthểlàmcửanhàngàilớnlên.TửSởcười:-Ônghãytựlàmchocửanhàônglớnlênđãrồihãylàmđến

cửanhàtôi.LãBấtVinói: -Thế thìngàikhôngbiết: cửanhà tôiphảiđợicửanhà

ngàimớilớnđược.TửSởhiểuý,bènngồinóichuyện.LãBấtVinói:-VuaTầngiàrồimà

AnQuốcQuân lại là thái tử. Tôi trộm ngheAnQuốcQuân rất yêuHoaDươngphunhân.Phunhânkhôngcócon,nhưngchỉcóphunhânmới lậpnổicon thừa tựmà thôi.Nayanhemngàihơnhaimươingười,ngài lạiởhànggiữakhôngđượcyêulắm,cứlàmcontinmãiởnướcngoàithìdùnhàvuamấtđi,AnQuốcQuânlênngôingàicũngđừnghònglàmtháitử.

TủSởnói:-Phải!Nhưnglàmthếnàođược?BấtVinói: -Ngàinghèo, làmngườikháchởđâychẳngcógìmàdâng

biếuchamẹcùnggiaokếtvớibạnbè.BấtVituynghèoxinbỏnghìnvàngsangphía tâynóivớiAnQuốcQuâncùngHoaDươngphunhân, lậpngàilàmconthừatự.

TửSởdậpđầulạymànói:-NếuđượcnhưmưucủaôngthìxincùngônghưởngnướcTần!

BấtViliềnchoTửSởnămtrămcânvàngtiêudùngvàđãitânkhách,lạilấynămtrămcânvàngmuacủabáuvậtlạ,thânhànhđemsangTần,xinramắtngườichịHoaDươngphunhânđểdângnhữngvậtấychoHoaDươngPhunhân.Nhânđó,BấtVikểTửSởtàigiỏi,khônngoan,chơibờivớingườicácnước,bạnhữukhắpthiênhạ.BấtVinói:-TửSởchophunhânlà trời.Ngàyđêmkhócnhớtháitửvàphunhân.

Phunhânmừnglắm.BấtVixuingườichịphunhânnóivớiphunhân: -Tôinghe:"Nếu lấy

nhansắcthờngườithìkhinhansắcsuylàtìnhyêuphainhạt".Nayphunhânthờtháitửrấtđượcyêunhưngchưacócon.Saochẳngnhânlúcnàylựamộtngườihiềnvàcóhiếuởtrongcácconcholàmthừatựvànhậnlàmcon.Nhưthếchồngcòn,mìnhđượctônquý,đếnkhichồngtrămtuổi,conmìnhlàmvua,mìnhvẫnkhôngthấtthế.Thậtlànóimộtcâulợiđếnmuônđời.Naylúcđangthịnhmàkhôngchămđếngốc,thìkhinhansắcsuy,yêuthươngnhạt,dùmuốnmởmiệngnóimộtlờicũngkhólòngnóiđược.TửSởlàngườihiềnlạitựbiếtmìnhlàconhànggiữa,kểthứtựkhôngsaolàmđượcconthừatự.Mẹôngtalạikhôngđượcthái tửyêunênđemmìnhnươngnhờphunhân.Nếulúcnàyphunhânchoanhtalàmconthừatự,thìsuốtđờiphunhânsẽcóquyềnthếởTần.

HoaDươngphunhâncholàphải.Nhândịpthongthả,phunhânnóivớitháitử:-TửSởhiệnlàmcontinởnướcTriệulàngườirấtgiỏi,kẻqualạiđềukhen...

Đoạnsụtsùikhóc,mànói:-Thiếpđộiơnđượcsungvàohậucungnhưngkhôngmaykhôngcócon.VậyxinchonhậnTửSởlàmcon,lậpthừatựđểgửithânthiếp.

AnQuốcQuânhứacho,bèncùngphunhânkhắccondấubằngngọchẹnsẽlậpTửSởlàmconthừatự.AnQuốcQuâncùngphunhânbènchoTửSởnhiềucủavàxinBấtVigiúpđỡcho.

2.DanhtiếngTửSởtừđócàngnổivớichưhầu.LãBấtVikéntrongsốvợ

mìnhởHàmĐanmộtngườituyệtđẹpvàmúakhéo,lạibiếtngườinàyđãcómang.TửSởsangnhàBấtVi,trôngthấy,đemlòngmê,nhânđứngdậychúcthọmàxin.BấtVinghĩgiậnmìnhđãvìTửSởpháhếtnhàcửa,muốndùngmónlạđểcâu,bèndângvợ.Ngườivợgiấuchuyệnmìnhđãcómang,đếnđủthángsinhconlàChính.TửSởbènlậpnànglàmphunhân.Nămthứnămmươi,đờivuaChiêuVươngnướcTần,TầnsaiVươngÝvâyHàmĐanrấtgấp.NướcTriệumuốngiếtTửSở.TửSởcùngLãBấtVimưuđưasáutrămcânvàngchokẻcoigiữnêntrốnthoátvềvớiquânTần.TriệumuốngiếtvợconTửSở,nhưngvợcủaTửSởlàconnhàtaimắtởTriệu,lẩntrốnđượcvìthếmẹconđềusống.

Nămthứnămmươisáu,TầnChiêuVươngmất,tháitửAnQuốcQuânlên làmvua, lậpHoaDươngphunhân làmhoànghậu,TửSở làm thái tử.VuaTriệucũngchođưavợcủaTửSởcùngconlàChínhvềTần.VuaTầnlênngôiđượcmộtnămthìmất,hiệubụtlàHiếuVănVương.TháitửTửSởlên thay, tức làTrangTươngVương, tônmẹnuôi làHoaDươnghậu làmHoaDươngtháihậu,mẹlàHạCơlàHạtháihậu.

3.Năm đầu, Trang TươngVương choBấtVi làm thừa tướng, phong là

Văn Tín Hầu, được ăn thuế mười vạn hộ ở Hà Nam, Lạc Dương. TrangTươngVươnglàmvuađượcbanămthìmất,tháitửtênlàChínhlênngôitônLã Bất Vi làm tướng quốc, gọi là trọng phụ. Vua Tần tuổi nhỏ, thái hậuthường lén lút tư thông với Lã Bất Vi. Trong nhà Lã Bất Vi có đến vạnngười. Bấy giờ ởNgụy có Tín LăngQuân, ở Sở cóXuân ThânQuân, ởTriệucóBìnhNguyênQuân,ởTềcóMạnhThườngQuân,đềuđuanhauquýkẻsĩ,chiềutânkhách.BấtVithấyTầnmạnhmàmìnhkhôngbằnghọnênxấuhổ cũngđónmời cáckẻ sĩ đãi rất hậu, khách ăn trongnhà cóđếnbanghìn. Khi ấy chư hầu có nhiều biện sĩ, như bọn Tuân Khanh làm sáchtruyềnbárathiênhạ.BấtVibènsaicáckháchsoạnranhữngđiềumìnhbiết,họplạilàmtámLãm,sáuLuận,mườiKỷgồmhơnhaimươivạnchữ,cholàđủhếtnhữngviệctrời,đất,muônvật,xưanay,đặttênsáchlàLãThịXuânThubàyởcửachợHàmDương,đặtnghìnlạngvànglêntrên,mờicácdusĩcủachưhầuai có thể thêmbớtmộtchữ thìxinbiếumộtnghìn lạngvàng[Mộtcáchquảngcáođặcbiệtcủathươngnhân.].

KhiấyThủyHoàngĐếđãlớnmàtháihậucứdâmloạnmãi.BấtVisợlộ,mangvạ,bènngầmtìmkẻdươngvậtlớnlàGiaoÁi,dùnglàmngườinhà.Thườnglàmtròvui,saiÁilấyvậtcủamìnhtravàobánhxegỗđồngmàđi,khiến tháihậunghebiếtchuyệnđểnhử tháihậu.Quảnhiên tháihậunghechuyệnrồi,muốnđượcriêngGiaoÁi.LãBấtVibèndângGiaoÁi.BấtVivờsaingườitốcáoyphạmtộiđángthiến.BấtVilạibáovớitháihậu:Nêncókẻgiảbị thiếnnàylàmchứcCấpSựTrung.Tháihậubènngầmchokẻcoiviệcthiếnnhiềutiền.Viênquancoiánlạiluậntộivờ,nhổrâumàylàmchohoạnquanGiaoÁinhờvậyđượcvàohầutháihậu.Tháihậucùngygiandâm,rấtyêurồichửa,sợngườitabiếtchuyện,bènvờxembóinóinêntránhmùadờicungsangđấtUng.GiaoÁi thườngđi theođược thưởng rấthậu,việcgìcũngdoGiaoÁiquyếtđịnh.NhàGiaoÁitôitớvàinghìnngười,cáckháchcầulàmquan,làmmônhạchoyđếnhơnnghìnngười.

NămthứbảyđờiThủyHoàng,mẹTrangTươngVươnglàHạtháihậumất.VợHiếuVănlàHoaDươngtháihậuđượcchônmộtnơivớiHiếuVănởThọĐăng.ConHạ tháihậu làTrangTươngVươngchônởChiDương.ChonênHạtháihậubảochônriêngmìnhởĐỗĐông,nóirằng:ởđóngoảnhsangĐôngnhìnđượcconta,ngoảnhsangTâynhìnđượcchồngta,trămnămsauchắcởđấycóấpvạnnhà.

NămthứchínđờiThủyHoàng,cókẻphátgiácGiaoÁithựckhôngphảilàhoạnquan,thườngtưthôngvớitháihậu,sinhhaiconđềudấuđi,hắnmưuvớitháihậu:hễvuachếtthìdùngconhắnlàmvua.VuaTầnliềngiaocho

phápđìnhxét,biếtrõsựtình.ViệcliênquanđếntướngquốclàLãBấtVi.ThángchíngiếtbahọnhàGiaoÁi,lạigiếthaicondotháihậuđẻravàđàytháihậusangđấtUng.NhàcửacácmônhạcủaGiaoÁiđềubịtịchthuvàhọbịđàysangđấtThục.Nhàvuamuốngiếtcảtướngquốc,nhưngvìBấtVithờvuatrướccócônglớn,lạiđượccáctânkhách,biệnsĩnóigiúpkháđôngnênkhôngnỡlàmtội.

Thángmườinămthứmười,cáchchứctướngquốccủaLãBấtVi.ĐếnkhingườiTềlàMaoTiêuthuyếtvuaTần,vuaTầnmớisangUngđóntháihậuvềHàmDươngnhưcũvàphongấpchoVănTínHầuởHàNam.Đượchơnmộtnăm,cáctânkháchcùngsứgiảcủachưhầuđếnthămVănTínHầulũlượtởtrênđường.VuaTầnsợVănTínHầulàmloạn,bènviếtthưnói:

"Ông có cônggì vớiTần,màTầnphongôngởHàNam, ăn thuế củamườivạnhộ.ÔngthânthíchgìvớiTầnmàhiệulàTrọngPhụ?"

RồibắtđemcảnhàdờisangThục.LãBấtVitựliệusẽbịgiếtbènuốngthuốcđộctựtử.NhữngngườivuaTầngiậnlàLãBấtVivàGiaoÁiđềuđãchết.NhàvuabènchonhữngngườinhàcủaGiaoÁibịđàyvàoThụcđượctrởvề.NămthứmườichínđờiThủyHoàng,tháihậumất,tênthụylàĐếtháihậu,chônmộtchỗvớiTrangTươngVươngởChỉDương.

4.Tháisửcôngnói:LãBấtVivàGiaoÁiđều thànhnhữngngười sang,

đượcphonglàmVănTínHầu,TrườngTínHầu.CókẻtốgiácGiaoái.GiaoÁinghetinvuaTầnsaitìmchứngcứ.TrongkhicácquanhầuchưatìmrachứngcứthìnhàvuarangoàithànhUng.GiaoÁisợmangvạbèncùngđồđảngbàymưulấyấncủatháihậu,đemquânlàmphảnởcungKỳNiên.NhàvuasaiquânđánhGiaoÁi.GiaoÁibỏchạy.BinhsĩđuổitheochémyởHảoChi,sauđógiếtcảhọÁi.LãBấtVivìthếmàbịtruất.HọLãphảichănglàngười"có tiếng"nhưKhổngTửnói[Luậnngữ thiên"NhanUyên".KhổngTử nói"... Con người (mà người ta gọi là) có tiếng bên ngoài có vẻ theonhân,nhưngviệclàmthìtrái...".Ýnóilàkẻnịnhhót.]?

[31]THÍCHKHÁCHliệttruyện

1.TàoMạt2.ChuyênChư3.DựNhượng4.NhiếpChính5.KinhKha6.Lờibàn

1.TàoMạtTàoMạtlàngườinướcLỗ,lấysứcmạnhđượcthờLỗTrangCông(năm

693-năm662trướcCôngnguyên).LỗTrangCôngchuộngsứcmạnh,TàoMạtlàmtướngnướcLỗđánhnướcTềbalầnđềubịthua.LỗTrangCôngsợ,bènhiếnđấtToạiấpđểcầuhoà,sauđólạicholàmtướngnhưcũ.

TềHoànCônghứacùnghọpvớivuaLỗởấpKhađểănthề.HoànCôngvàTrangCôngđãthềởtrênđàn.TàoMạtcầmchủythủ(1)đedọathịuyvớiTềHoànCông.CácquanhầucậncủaHoànCôngkhôngaidámđộng.HoànCônghỏi:-Nhàngươimuốngì?

TàoMạtnói: -Tềmạnh,Lỗyếu,nước lớnxâmphạmnướcLỗđãquálắm.NaythànhnướcLỗnếusụpđổthìđècảđấtTề(2),nhàvualiệuđấy?

HoànCôngbènhứatrảtấtcảđấtđaiđãchiếmđoạttrướcchoLỗ.Nóixong,TàoMạtnémchùythủxuốngđàn,ngoảnhmặtvềhướngBắcđếnchỗđứngcủabầytôi,sắcmặtkhôngthayđổi,nóinăngvẫnônhoànhưthường.

HoànCônggiận,muốnbỏđiềuhứa.QuảnTrọngnói:-Khôngnên,nếuthamcái lợinhỏđểcho thỏa thíchmình,bỏ tínnghĩađốivớichưhầu, thìmấtsựgiúpđỡcủathiênhạ.Chibằngcứcholàhơn.

HoànCôngbèntrảlạinhữngđấtLỗđãbịTềxâmchiếm,cácđấtđaiđãmấtsaubalầnTàoMạtđánhthuađềuđượctraolạichonướcLỗ.

Sauđó167nămthìnướcNgôxảyraviệccủaChuyênChư.

2.ChuyênChưChuyênChưlàngườiđấtĐườngấp,thuộcnướcNgô,NgũTửTưtrốn

khỏinướcSởchạysangNgô,biếttàinăngcủaChuyênChư.SaukhiramắtNgôVươngtênlàLiêu,NgũTửTưbànviệcđánhSởlợinhưthếnào.CôngtửQuangnướcNgônói:-GãNgũViênnàychaanhđềubịSởgiết,nayViênnóiviệcđánhSở,làmuốnbáothùriêngcủamình,chứkhôngphảivìnướcNgô.

Vua Ngô bèn thôi. Ngũ Tử Tư biết công tử Quang muốn giết NgôVươngLiêubènnói:-ÔngQuangnàysắpnghĩđếnviệcbêntrongchonênchưathểnóiviệcbênngoài(3).

Bèn tiến cửChuyênChư cho công tửQuang.Cha củaQuang làChưPhànlàmvuanướcNgô,ChưPhàncóbangườiem.ThứhailàDưThái,đếnDiMạt,rồiđếnQuýTửTrát.ChưPhànbiếtQuýTửTrátlàngườihiềnnênkhônglậptháitửlàmvua,cứtheothứtựtruyềnchobangườiem,chủýcuốicùngmuốn truyền nước choQuýTửTrát. Sau khiChưPhàn chết, truyềnngôichoDưThái.DưTháichếttruyềnngôichoDiMạt.DiMạtchếtđánglýphảitruyềnngôichoQuýTửTrát,nhưngQuýTửTrátbỏtrốnkhôngchịulàmvua.NgườinướcNgôbènlậpconcủaDiMạtlàLiêulàmvua.CôngtửQuangnói:-NếunhưcứtruyềntheothứtựanhemthìQuýTửđángđượclậplàmvua, cònnếu truyềnchocon thìQuangnàymới thực làngười concảchânchínhđánglậplàmvua.

Vìvậy,Quangthườngnuôingầmcácmưuthầnđểtìmcáchtựlậplàmvua.

Sau khi được Chuyên Chư, Quang đãi Chuyên Chư như bậc thượngkhách.ĐượcchínnămvuaBìnhVươngnướcSởchết.Mùaxuân,vuaNgôlàLiêumuốnnhânlúcnướcSởcótangpháicôngtửCápDư,ChúcDungđemquânvâyđấtTiềmcủanướcSở,saiDiênLăngQuýTửsangnướcTầnđểxemchưhầuđộngtĩnhnhưthếnào.

NướcSởđembinhchặnđườngcủatướngNgôlàCápDư,ChúcDung,quânNgôkhôngvềđược.

CôngtửQuangbènnóivớiChuyênChư:-Cơhộinàykhôngthểbỏlỡ,nếumìnhkhôngtìmthìlàmsaomàgặpđược?Vảchăng,Quangnàythựclàngườinốidõinhàvuađángđượclập,QuýTửcóvềcũngkhôngphếtruấttađâu.

ChuyênChưnói:-VươngLiêuđángchết.Mẹthìgiá,conthìdại,haiemđembinhđánhSởbị quânSởcắtđứtđườngvề.NgàynaynướcNgôbênngoài bị khốn về nước Sở, bên trong không người tôi chính trực, tức làkhônglàmgìđượcta.

CôngtửQuangcúiđẩunói:-ThâncủaQuangnàylàthâncủaông(4).

Thángtư,ngàyBínhTý,Quangchobinhsĩmặcáogiápnấpởtrongnhàhầm, làm tiệc rượu đểmờiVươngLiêu đến.VươngLiêu sai dàn binh từcungđếnnhàcủaQuang,ởngoàicửavàhaibênthềmđềulàthânthíchcủaVươngLiêu.Nhữngngườiđứnghaibênđườngđểchầuđềucầmgiáodài.Saukhiuốngrượusay,côngtửQuanggiảđauchânvàotrongnhàhầm,saiChuyênChưnhétchủythủvàotrongbụngconcáránrồiđemlêndâng.Khiđến trướcmặt vua, Chuyên Chưmổ bụng cá, nhân đó lấy chủy thủ đâmVươngLiêu,VươngLiêuchếtngay.TảhữucũnggiếtChuyênChư,ngườicủanhàvuarốiloạn.CôngtửQuangchoquânsĩđãphụcsẵnxôngrađánhbộhạcủaVươngLiêu,giếtchết tấtcả, rồi tự lập làmvua, tức làHạpLư,HạpLưbènphongconcủaChuyênChưlàmthượngkhanh.

Sauđóhơn70nămởTấnxảyraviệccủaDựNhượng(5).

3.DựNhượngDựNhượnglàngườinướcTấn,trướckiađãthờhọPhạmvàhọTrung

Hàng,nhưngkhôngaibiếtđến.DựNhượngbỏsangthờTríBá.TríBárấtyêuquývàtôntrọng.ĐếnkhiTríBáđánhTriệuTươngTử,TriệuTươngTửcùngmưuvớicácnướcHàn,Ngụy,giếtTríBá.SaukhiđãgiếtTríBá,họchiađấtTríBálàmbaphần.TriệuTươngTửrấtoánTríBá,nênsơnđầulâucủaBálàmđồđựngrượu.

DựNhượngtrốnvàotrongnúinói:-Thanôi!Kẻsĩchếtvìngườitrikỷ!Ngườicongáilàmdángvìkẻyêumình.NayTríBábiếtta,taphảiliềuchếtbáothùđểđềnơn,cóthếhồnpháchcủatamớikhỏixấuhổ!

DựNhượngbènđổihọtênlàmngườibịkhổdịchlẻnvàocungdọnnhàxí, trongngườigiấucáichủy thủmuốnđểđâmTươngTử.TươngTửvàonhàxíthấychộtdạ,bắthỏingườikhổdịchđangdọnnhàxí,thìrađólàDựNhượng,khámtrongngườicóbinhkhí.DựNhượngnói:-TamuốnbáothùchoTríBá.

Tả hữumuốn giết, TươngTử nói: -Hắn là người có nghĩa, ta chỉ cẩnthậntráchhắnlàđủ.Vảchăng,TríBáchếtkhôngcóconcáigì,màngườilàmtôicủanólạimuốnbáothù,vậyngườinàylàmộtngườihiềntrongthiênhạ.

Cuốicùngthachođiítlâusau,DựNhượnglạisơnmìnhlàmngườihủi,nuốtthanlàmngườicâm,khiếnkhôngainhậnrahìnhdạng.Nhượngđihànhkhất ở ngoài chợ, người vợ không nhận ra. Đi gặp người bạn, người bạnnhậnđượcnói:-AnhcóphảiDựNhượngđấykhông?

-Chínhtôi.Ngườibạnkhócvànói:-CótàinhưanhnếugửimìnhlàmtôithờTương

Tử,thìTươngTửthếnàocũngyêumếngầngũianh.KhiTươngTửđãyêumếngầngũianhthìanhlàmđiềuanhmuốn,thếchẳngdễhơnsao?BâygiờlàmhủyhoạithânthểthếnàymuốnđểbáothùTươngTử,chẳngphảikhókhănsao?

DựNhượngnói:-Mìnhđãđimìnhlàmtôingườita,rồilạitìmcáchgiếthọ,nhưthếlàmanghailòngđểthờvua.Vảchăngđiềutôimuốnlàmlàhếtsứckhónhưng tôimuốn làm thếnày làđểchohạng tôi thờvuamanghailòngởtrongthiênhạsaunàyphảihổthẹn.

Saukhiđi rồi,được ít lâuTươngTửsắprađi,DựNhượngnấpởchỗcầuTươngTửphảiđiqua.TươngTửđếncầuconngựasợhãi,TươngTửnói:-ĐâychắclàDựNhượngrồi?

SaingườihỏithìquảlàDựNhượng.TươngTửbèntráchDựNhượng:-NhàngươichẳngphảiđãtừngthờhọPhạmvàhọTrungHàngđósao?TríBádiệthọ,thếmàngươichẳngbáothùchohọlạicòngửimìnhlàmtôiTrí

Bá.NayTríBáđãchếtrồisaonhàngươilạimộtmìnhvìhắnbáothùsâusắcnhưvậy?

DựNhượngđáp:-TôithờhọPhạmvàhọTrungHàng,họPhạmvàhọTrungHàngđềuxemtôilàhạngngườithường,chonêntôibáođáptheolốihạngngườithường.CònnhưTríBáđốiđãivớitôixemnhưngườiquốcsĩ,chonêntôiphảibáothùtheolốingườiquốcsĩ.

TươngTửthởdài,ngậmngùikhócmàrằng:-ThanôiDựNhượng!NhàngươivìTríBábáothù,naydanhcũngđãthànhrồi.Quảnhânthachonhàngươithếcũngđãđủrồi?Nhàngươihãytựliệulấy,quảnhânkhôngthachonhàngươinữa.

Bènsai línhvâybắt.DựNhượngnói: -Tôinghe"bậcvuasángkhôngchecái tốtđẹpcủangười,kẻtrungthầncócáinghĩaphảichết theodanh".Trướcđây nhà vua đã tha cho tôi, thiên hạ không ai khôngkhennhà vuahiền.Việcngàyhômnaytôicốnhiênxinchịuchết,nhưngxinnhàvuachotôicáiáocủangàiđểtôiđượcthỏaýđịnhbáothù,tuychếtcũngkhôngânhận.Đókhôngphảilàđiềutôidámmongmỏi,nhưngcũngxinbàyganruộtnhưvậy.

TươngTửbènkhenlàngườicónghĩavàsaingườicầmáođưachoDựNhượng.DựNhượngtuốtkiếmnhảylênđâmbalầnvànói:-TacóthểchếtđểbáoơnTríBáđượcrồi?

Rồiphụcgươmmàtựsát.HômDựNhượngchết,cácchísĩnướcTriệunghetinđềusụtsùi.

Sauđóhơn40nămởđấtChỉcóviệccủaNhiếpChính.

4.NhiếpChínhNhiếpChínhlàngườilàngThâmTĩnh,ấpChỉ.Chínhgiếtngười,trốnkẻ

thù,cùngmẹvàchịsangnướcTềlàmnghềhàngthịt.Đượcítlâu,NghiêmTrọngTửngườiđấtBộcDương thờAiHầunướcHàn,cóhiềmkhíchvớitướngquốcnướcHànlàHiệpLũy.NghiêmTrọngTửsợbịgiết,bỏtrốntìmngườicóthểgiếtHiệpLũyđểtrảthù.ÔngtađếnnướcTề,cóngườinướcTềnóiNhiếpChínhlàngườidũngcảm,vì trốnkẻthùnênnươngnáuởtrongbọnbánthịt.

NghiêmTrọngTửđến cửamời, đi vềmấy lần.Sauđóđem rượuđếndângchomẹcủaNhiếpChính.Uốngrượusay,NghiêmTrọngTửbưngramộttrămdậtvàngdângchomẹNhiếpChínhđểchúcthọ.NhiếpChínhlấylàmquáilạvìquánhiều,cốhếtsứctừtạNghiêmTrọngTử.NghiêmTrọngTửcốdâng.NhiếpChínhtừtạmàrằng:-Tôimaycómẹgià,nhànghèođếnnơiđấtkháchlàmnghềbánthịtđểhômmaikiếmđượcchútngọtbùiphụngdưỡngmẹ.Việcphụngdưỡngmẹđãđầyđủrồi,khôngdámnhậncủaTrọngTửcho.

NghiêmTrọngTửbảongườixungquanhđira,nhânđấynóivớiNhiếpChính:-Tôicóngườithùnênđikhắpchưhầu.ĐếnnướcTềtrộmnghetúchạnghĩakhírấtcao,chonêndângmột trămdậtvàngmuốndùnglàmtiềnchidùngqua loachobàcụ,đểđượccùngvuichơivới túchạ,chứnàocódámmongmỏigì.

NhiếpChínhnói: -Tôisởdĩchịukhuất thân lẩn lútởnơichợbúa làmnghềhàngthịt,chỉlàmuốnnuôimẹgià.Mẹtôicònsống.Chínhnàykhôngdámlấythângiaochoai.

NghiêmTrọngTửcốhếtsứcvannài,rốtcuộcNhiếpChínhvẫnkhôngchịunhận.NhưngNghiêmTrọngTửvẫnlàmđủnghilễkháchđốivớichủrồirađi.

Đượcmộtthờigianlâu,mẹNhiếpChínhchết.Saukhiđãchôncấtxong,hếttangbanăm,NhiếpChínhnói:-Thanôi!Chínhnàyngườiởnơichợbúa,múadaolàmnghềhàngthịt,thếmàNghiêmTrọngTửlàbậckhanhtướngcủachưhầu,lạikhôngngạiđườngxanghìndặm,hạcốđếnkếtgiao.Tađãiôngnhưthế,quảlàđạmbạc.Tachưacócônggìlớnđángđượctônkínhnhưthế,nhưngNghiêmTrọngTửlạidângtrămlạngvàngđểlàmlễchúcthọmẹta.TatuykhôngnhậnnhưngriêngđiềuđócũngđủchứngtỏôngđánhgiáChínhcaonhưthếnào.Ngườihiềnvìmuốnbáothù,đếnchơithânvớimộtkẻkhốncùngxa lạ,Chínhnày lẽnào lại im lặngmãihaysao?Vảchăng,ngàytrướcôngtacốnàiChính,Chínhcònlấycớmẹgià,naymẹgiàđãtrọntuổitrời,Chínhnàysẽhysinhvìngườitrikỷ.

NhiếpChính bèn đi sang hướng Tây đếnBộcDương ramắtNghiêm

TrọngTửnói:-NgàytrướcsởdĩtôikhôngdámnhậnlờiTrọngTử,chỉvìmẹtôi còn sống. Nay không may mẹ tôi đã hưởng trọn tuổi trời, vậy ngườiTrọngTửmuốnbáothùlàai?Xinchotôiđilàmviệcđó.

NghiêmTrọngTửbênkểrõđầuđuôi:-KẻthùcủatôilàHiệpLũylàmtướngquốcnướcHàn.HiệpLũy lại làchúcủavuaHàn,họhàngđôngvàthịnh,nơiởcanhphòngrấtnghiêmmật.Tôimuốnsaingườiđiámsátnhiềulần, nhưngkhông ai làmđược.Nay túchạmaymàkhôngbỏ tôi, vậyxinđemnhiềuxengựavàtrángsĩđểcóthểtrợlựcchotúchạ.

NhiếpChínhnói:-NướcHànvànướcVệcáchnhaukhôngxalắm.Naymuốngiếttướngquốccủangườita,tướngquốclạilàthânthíchcủanhàvua,thìtìnhthếnàykhôngthểdùngnhiềungườiđược.Nếudùngnhiềungườithìkhôngthểkhôngbàntrướcchuyệnlợihại,bànchuyệnlợihạithìlờitiếtlộ.LờitiếtlộthìnướcHànsẽđemtấtcảnướcrađốiphóvớiTrọngTử,nhưthếchẳnghóanguysao!

NhiếpChínhbèntừtạkhôngnhậnxengựa,ngườitùytùng,chốngkiếmđimộtmìnhđếnđấtHàn.TướngquốcnướcHànlàHiệpLũyngồitrongphủ,nhữngngườicẩmkíchđểbảovệrấtđông.NhiếpChínhxôngthẳngvào,lênthềmđâmchếtHiệpLũy.Tảhữurốiloạn,NhiếpChínhhôlớnđâmgiếtmấychụcngườirồibócdamặt,mócmắt,tựkéoruộtramàchết.

NướcHànphơithâyNhiếpChínhởngoàichợ,treogiảithưởngđểhỏi,nhưngkhôngngườinàobiết.NướcHànbèntreotrọngthưởngđểtìmhungthủ:"AibiếtđượcngườigiếttướngquốcHiệpLũythìthưởngngànvàng".Mãi về sau cũng không ai biết.Chị củaNhiếpChính làVinh nghe tin cóngười giết tướng quốc nướcHàn nhưng không biết hung thủ, trong nướckhôngbiếthọtênanhtalàgì,phơithâytreogiảinghìnvàngbènnghẹnngàonói:-Đólàemcủatachăng?Thanôi!NghiêmTrọngTửgiếtemta.

LiềnđứngdậyđiđếnnướcHàn,thìngườichếtquảlàChính.Nàngnằmbên thây khóc rất thảm thiết nói: -Đây làNhiếpChính.Người làngThâmTỉnh,ấpChỉ.

Những người ở trong chợ đều nói: -Người này hành hung giết tướngquốcnướcta,nhàvuatreogiảiaibiếtđượctênhọnóthìthưởngnghìnvàng,bàkhôngnghehaysao,lạidámđếnđâynhậnmặtnó?

Vinhđáp lại rằng: -Tôicónghe.NhưngsởdĩChínhchịuônhục,maimộtởnơichợbúalàvìmẹgiàcònkhoẻ,thiếpchưalấychồng.Naymẹgiàđãhưởngtrọntuổitrời,thiếpđãđilấychồng.NghiêmTrọngTửlạibiếttìmthấyemtôitrongnơikhốncùnghènhạ,màkếtbạn,đốiđãirấthậu.Bâygiờlàmthếnào?Kẻsĩvốnchếtvìngười trikỷ,naychỉvì thiếpvẫncònsốngchonênNhiếpChínhmớicốtựhủyhoạithânthểđểlàmmấttungtích.Lẽnào thiếp lại sợ thânmình phải chết để cho hủy diệt mất danh tiếng của

ngườiemhiềnhaysao?ĐiềuđólàmchongườiởchợnướcHàncảsợ.Ngườichịbènkêutrờiba

lầnrồisụtsùithảmthiết,chếtbêncạnhNhiếpChính.CácnướcTấn,Sở,Tề,Vệnghevậyđềunói:-KhôngphảichỉmộtmìnhNhiếpChínhlàgiỏimàcảngườichịanhtacũnglàliệtnữ.GiátrướcđấyNhiếpChínhbiếtrằngngườichịcủamìnhkhôngcótínhnhẫnnhục,khôngsợcáinguybịphơithây,quyếtvượtquanghìndặmđểlàmnổibậtcáidanhcủaem,cảchịcùngemđềuchếtởchợnướcHàn,thìvịtấtNhiếpChínhđãdámtraothânchoNghiêmTrọngTử.NghiêmTrọngTửcũngcóthểgọilàkẻbiếtngườivậy.

Sauđóhơn220năm,ởnướcTầncóviệccủaKinhKha.

5.KinhKhaKinhKhalàngườinướcVệ,tổtiênlàngườinướcTề.KinhKhadicư

sangVệ,ngườiVệgọi làKhánhKhanh(6).SauđósangnướcYên,ngườinướcYêngọilàKinhKhanh.KinhKhanhthíchđọcsách,đánhgươm,đemkiếmthuậtnóivớiVệNguyênQuân.VệNguyênQuânkhôngdùng.

SauđóTầnđánhNgụy(năm242trướcCôngnguyên)đặtĐôngQuận,dờihọhàngVệNguyênQuânđếnđấtDãVương.KinhKhacólầnquachơiđấtDuThứ,bànkiếmthuậtvớiCápNhiếp.CápNhiếpgiận,trợnmắtnhìnKinhKhađira.CóngườinóimuốnmờiKinhKha,CápNhiếpnói:-Lúcnãytabànkiếmthuậtvớihắn.Cóchỗkhôngvừaýtatrợnmắtnhìnhắn.Thửđimàxem,chắchắnđirồikhôngdámởlạinữa.

SaingườiđếnnhàtrọthìKinhKhanhđãđixengựarờikhỏiđấtDuThứrồi.Ngườinàyvềbáo,CápNhiếpnói:-Cốnhiênlàhắnđi,lúcnãytavừalấymắtdọahắn.

KinhKhađichơiđếnHàmĐan.LỗCâuTiễncùngKinhKhađánhcờ,tranhnhaunướccờ.LỗCâuTiễngiậnmắng,KinhKhaimlặngtrốnđi,sauđókhônggặpnhaunữa(7)

SaukhiKinhKhađãđếnYên,làmbạnvớingườibánthịtchóvàngườigiỏigẩyđàntrúc(8)tênlàCaoTiệmLy.KinhKhathíchuốngrượu,ngàyngàycùnganhbánthịtchóvàCaoTiệmLyuốngrượuởchợnướcYên.Saukhichénrượudởsay,CaoTiệmLygẩyđàntrúc,KinhKhahọatheomàhátvui với nhau ở giữa chợ. Sau đó lại cùng nhau khóc, xem như bên cạnhkhôngcóngười (9).KinhKha tuyở trongbọnbợmrượu,nhưng tính tìnhthâmtrầm,thíchđọcsách,khidulịchcácnướcchưhầu,đếnđâucũngkếtbạnvớitấtcảnhữngngườihiền,trưởnggiảởđấy.KhisangnướcYên,xửsĩnướcYên làĐiềnQuang tiên sinh cũng trọngđãi vì biết rằngKhakhôngphảilàngườitầmthường.ĐượcítlâugặplúctháitửnướcYênlàĐanlàmcontinởTầntrốnvề.TháitửĐannướcYênđãcólầnlàmcontinởTriệumàvuaTần tên làChính lại sinhởTriệu, lúcnhỏvẫnchơi thânvớiĐan.ĐếnkhiChínhđượclậplàmvua,ĐanlàmcontinởTần,vìvuaTầnđốiđãivớitháitửĐankhôngtửtếchonênĐangiậntrốnvề.ĐanvềtìmcáchbáothùvuaTần, nhưngnướcnhỏ, sứckhông làmnổi.SauđóngàyngàyTầnđembinh ramiềnSơnĐôngđểđánhcácnướcTề,Sở,TamTấn,dầndầntiêudiệtchưhầunhưtằmănládâu,sắpđếnnướcYên.VuatôinướcYênđềusợhọasắpđếnnơi.TháitửĐanlolắnghỏithầyhọclàCúcVõ.CúcVõnói:-ĐấtnướcTầnbaokhắpthiênhạ,uyhiếpcácnướcHàn,Ngụy,Triệu,phíaBắc cóCamTuyền,CốcKhẩu lànơihiểm trở, phíaNamcóđấtbênsôngKinh, sôngVị lànơimầumỡ,chiếmnguồn lợiđấtBa,đấtHán,bênphảicódãynúiđấtLũng,đấtThục,bêntráicónơihiểmtrởnhưHàmCốc

quan,HàoSơn.Dânđãđông,quânlạimạnh,khígiớicóthừa.Nếuhọmuốnđemquânra thì từTrườngThànhxuốngphíaNam, từDịchThủylênphíaBắc(lo)chưabiết rasao!Tạisaochỉvìcáioánbịkhinh rẻmà thái tử lạimuốnđộngchạmđếncáivẩyngượccủaconrồng(11)nhưthế?

Đannói:-Vậythìlàmsao?-Việcấyxinsuynghĩchosâu.ĐượcítlâutướngTầnlàPhànƯKỳcótộivớivuaTần,chạytrốnsang

Yên,tháitửdungnạpchoở.CúcVõcan:-Khôngđược!NướcTầnđãmạnhlạicămgiậnnướcYên,nhưthếcũngđủđángsợlắmrồi.HuốngchinólạinghePhàntướngquânởđây.Nhưthếtứclà"Némthịtragiữalốiđicủahùmđói", cái tai vạ ấykhông thể cứuđượcđâu!TuycóQuảnTrọng,ÁnAnh(12)cũngkhôngthểbàymưuchota.TháitửphảimaumauchoPhàntướngquânvàođấtHungNôđểkhỏitaitiếng,xinphíaTâyướchẹnvớiTamTấn,phíaNamliênkếtvớinướcTề,nướcSở,phíaBắchòavớiThiềnVusauđómớicóthểlotoanđược.

Thái tửnói: -Kếcủa tháiphó tốnmấtnhiềungàygiờquá.Lòng tôi lolắngưuphiền,sợkhôngđợiđượcgiâylát.Vảchăng,khôngphảinhưthếmàthôi,Phàntướngquânlàngườicùngkhốn,thiênhạkhôngaidung,gửithânởĐan,dùsaoĐancũngkhôngthểvìbịnướcTầnmạnhbứcbáchmàbỏrơingườibạnđángthương,đưaôngtasangHungNô,nhưthếthìĐanchếtmất.Xintháiphónghĩchocáchkhác.

CúcVõnói:-Làmviệcnguymàmuốncầuđượcyên,gâyhọamàmuốncầuđượcphúc,mưukếthìcạnmàkếtoánthìsâu,liênkếtvớimộtngườimàkhôngnghĩđếncáihạilớncủanướcnhà,tứclànhưngườitanói,thêmoánmàgieohọavậy.Điềuđócũngnhưlấynắmlôngchimhồngmàđốttrênlòthan,nhấtđịnhchẳngcòngìnữa.NướcTầnđãhungáclạimuốnlàmhảcơngiậndữthìchưabiếtđếnthếnàomànói?NướcYêncóĐiềnQuangtiênsinhlàngườitrísâumàdũngcảmthâmtrầm,cóthểbànvớiôngtađược(14)

Thái tử nói: -Muốnxin thái phó cho tôi được làmquenvớiĐiền tiênsinh,cóđượckhông?

CúcVõnói:-Xinvâng.CúcVõbènđitìmĐiềnQuangnói:-Tháitửmuốnmưuviệcnướcvới

tiênsinhđấy.ĐiềnQuangnói:-Xinvânglờidạy.Bèn đến, thái tử ra đón, đi giật lùi để dẫn đường, quỳ xuống để trải

chiếu.ĐiềnQuangngồiyên,xungquanhkhôngcóai, thái tửdờikhỏi chiếu

nói:-NướcYênvànướcTầnkhôngcùngsống,xintiênsinhlưuýcho.ĐiềnQuangnói:-Tôinghenóingựakỳ,ngựakýlúcđangmạnhthìngày

ruổingàndặm,đếnkhigiàrồingựahènvượtlêntrước.NaytháitửchỉnghethờiQuangcòntraitrẻchứkhôngbiếtrằngtinhlựctôiđãhaomònhếtrồi.NhưngmặcdùQuangkhôngdámbànviệcnước,ngườibạncủatôilàKinhKhanhcóthểdùngđược.

Tháitửnói:-TôimuốnnhờtiênsinhchotôikếtbạnvớiKinhKhanhcóđượckhông?.

-Thưavâng.ĐiềnQuangliềnđứngdậybướcrảorangoài.Tháitửtiễnđếncửacăn

dặn: -ĐiềuĐan trìnhbày, tiênsinhchỉgiáo,đều làviệc lớncủanước,xintiênsinhchớtiếtlộ.

ĐiềnQuangcúiđầumỉmcườinói:-VângĐiềnQuang lomkhomđến gặpKinhKhanh (15) nói: -Quangvà ông

quen nhau, nướcYên ai cũng biết. Thái tử chỉ ngheQuang lúc còn khỏemạnhkhôngbiếtQuangnàyđãkémcỏirồi.Tháitửlạidạytôirằng:"NướcYênvànướcTầnkhôngcùngchungsống,xintiênsinhlưuýcho".Quangtrộmnghĩrằngmìnhkhôngnênđứngrangoài,nêntiếncửtúchạvớitháitử.Xintúchạquábộđếncungtháitử.

KinhKhanói:-Xinvânglờidạy.ĐiềnQuang nói: -Tôi nghe nói kẻ trưởng giả làm việc không để cho

ngườitangờmình.NaytháitửnóivớiQuangrằng:"Điềunóiđólàviệclớncủanước,xintiênsinhchớtiếtlộ",nhưvậylàtháitửngờQuang.Phàmlàmngườiđểchongườitangờmình,thìkhôngphảilàngườinghĩahiệp.

ĐiềnQuangmuốntựsátđểkhíchlệKinhKha,nói:-Xintúchạđếngặptháitửngay,nóirằngQuangđãchếtđểchứngtỏQuangkhôngnóivớiai.

Bèntựđâmcổmàchết.KinhKhavàoyếtkiếntháitửnóiviệcĐiềnQuangđãchếtvàkểlạilời

củaQuang.Tháitửlạyhailạy,đibằngđầugối,nướcmắtròngròng.Mộtlúcsaumớinói:-ĐannàysởdĩđặnĐiềntiênsinhđừngnóilàmuốnmưuviệclớn thànhcông.NayĐiền tiênsinh lại lấycáichếtđểchứng tỏ rằngmìnhkhôngnói,thựccóphảilàbụngcủaĐannàyđâu.

KinhKhangồiyên,tháitửđứngdậycúiđầunói:-ĐiềntiênsinhkhôngbiếtrằngĐannàyngudại,choĐanđượcđếntrướcmặttúchạmàbàytỏ.Đólà trời thương nước Yên mà không vứt bỏ đứa con mồ côi của nó. NaynướcTầncóbụngthamlợi,lòngthamkhôngvừa,nếukhônglấytấtcảđấtđaitrongthiênhạnộpchonó,bắttấtcảcácvuatrongthiênhạlàmtôinó,thìýnóchưathoảmãn.NayTầnđãbắtvuaHàn,lấyhếtđấtHàn,lạiđembinhvề phía Nam đánh Sở, phía Bắc đánh Triệu. Vương Tiễn đem quânmấymươi vạn chặn lấy đấtChương, đấtNghiệp,LýTín lại đemquân raTháiNguyên, Vân Trung. Nước Triệu không thể chống nổi Tần, thế nào cũng

phảivàoxưngthần,vàoxưngthầnthìtaihọađếnnướcYên.NướcYênnhỏyếu,nhiềulầnkhổvìchiếntranh,tínhdốccảsứctrongnướccũngkhôngđủđểchốngcựvớiTần,chưhầusợnướcTần,khôngaidámhợptung.TheokếriêngcủaĐan,thìngunàychorằngnếucómộtkẻdũngsĩtrongthiênhạđisứsangTần,dùnglợitođểnhửnó.TầnVươngthamlam,thếnàotacũnglàmđượcđiềumongmuốn.NếucóthểbắtthếpđượcvuaTầnbuộcnóphảitrảchochưhầunhữngđấtmànóđãxâmchiếm,nhưTàoMạtđãlàmđốivớiTềHoànCôngthìthựclàhaylắm,khôngđượcthếthìnhânđóđâmchếthắnđi.ĐạitướngcủanướcTầncầmquânởngoàimàtrongnướclạicóloạnthìvuatôingờvựcnhau,nhânthờicơấychưhầucóthểhợptung,thếnàocũngpháđượcnướcTần.ĐólàđiềumongmỏinhấtcủaĐannhưngkhôngbiếtủythácchoai,xinKinhKhanhlưuýcho.

Mộthồilâu,KinhKhađáp:-Đólàviệccủanướclớn,thầnhènkémsợkhôngđángsaikhiến.

Thái tửbướcđến trước cúi đầu, khẩnkhoảnxinđừng từ chối, sauđóKinhKhamớinhậnlời.

Thái tửbèn tônKinhKha làm thượngkhanhởnhàsangnhất.Thái tửngàyngàyđếntrướccửadângcỗtháilao,cácvậtlạxengựa,gáiđẹpthahồKinhKhamuốngìđượcnấyđểlàmchàngvừalòng.

Saumột thời gian,KinhKha vẫn chưa có ý đi. TướngTần làVươngTiễnđãphánướcTriệu,cầmtùvuaTriệu,lấytấtcảđấtTriệutiếnquânvềphíaBắc,cướpđấtđếnbiêngiớiphíaNamnướcYên.TháitửĐanlosợ,cầukhẩnKinhKha:-QuânTầnnaymaisẽvượtquasôngDịchThủythìdùtôimuốnhầutúchạmãicũngchẳngdễmàđượcđâu.

KinhKhanói: -Thái tử khôngnói, thì tôi cũngmuốnyết kiến để bànviệcấy.NayđimàkhôngcógìlàmtinthìkhólòngđếngầnvuaTần.VuaTầntreogiảinghìncânvàng,ấpvạnnhàđểbắtPhàntướngquân.NếuquảđượccáiđầucủaPhàntướngquânvàđịađồđấtĐốcCángcủanướcYênđểdânglênvuaTần,thìvuaTầnthếnàocũngvuilòngchotôiyếtkiến,bấygiờtôimớicócáchđểbáođáptháitử.

Tháitửnói:-PhàntướngquâncùngkhốnvềvớiĐan,Đannàykhôngnỡvì việc riêng củamình làmhại đếnngười trưởnggiả, xin túchạnghĩ chocáchkhác.

KinhKhabiếttháitửkhôngnỡ,bènthânhànhđếngặpPhànƯKỳnói:-NướcTầnđốiđãivới tướngquâncó thểgọi làquá thâmđộc.Chamẹhọhàngđềubị giết, nay nghe nói họmua cái đầu của tướngquânnghìn cânvàng,ấpvạnnhà,tướngquânnghĩsao?

ƯKỳngửamặt lên trời thởdài,sanướcmắtmàrằng: -ƯKỳmỗikhinghĩđếnđiềuđó,thườngđauđếntậnxươngtuỷ,nhưngkhôngnghĩrakếgì.

KinhKhanói:-Naycómộtlời,cóthểcứunguychonướcYên,báothùchotướngquân.Tướngquânnghĩthếnào?

ƯKỳbèntiếnlênnói:-Làmthếnàobâygiờ?KinhKhanói:-TôimuốnxincáiđầucủatướngquânđểhiếnvuaTần,

vuaTầnthếnàocũngmừngrỡtiếpkiếntôi.Tôitaytráinắmlấytayáonó,tayphảiđâmvàobụngnónhưthế thì trảđược thùcho tướngquân lại rửađược cái nhục bị khinh rẻ của nước Yên. Tướng quân có nghĩ như thếkhông?

PhànƯKỳxắnốngtayáotiếnlênnói:-Đólàđiềungàyđêmtôinghiếnrăngnátruột,đếnnaymớiđượcnghechỉgiáo.

Bèntựđâmcổchết(15).Thái tử biết vậy ruổi ngựa đến, nấp bên thây mà khóc hết sức thảm

thương.Nhưngviệcđãkhônglàmsaođược,nênbỏđầuPhànƯKỳvàohòmvàniêmphonglại.

Thái tử sai tìm trong thiênhạđượccái chủy thủ sắccủaTừphunhânnướcTriệu,muamất trăm lạng vàng, sai thợ tẩm thuốc độc thử đâmvàongườihễmáuchảyranhưsợitơlàngườichếtngay.

BènchuẩnbịhànhlýđểchoKinhKhađi.NướcYêncóngườidũngsĩlàTầnVũDương,mườibatuổi,giếtngườikhôngaidámtrừngmắtnhìn.Bènsai Tần Vũ Dương làm phó. Kinh Kha muốn đợi một người để cùng đi.Ngườiấyởxachưa tới,đãsắpsẵnhành lýchoanh ta.Đợimột thờigianchưalênđường.Tháitửchorằngquáchậm,ngờKinhKhacóđổidạchăng,bènlạigiục:-Ngàyđãhếtrồi.KinhKhacóbằnglòngđikhông,ĐanxinchoTầnVũDươngđitrước.

KinhKhagiậnmắngtháitử:-Tạisaotháitửlạilàmthế?Đimàkhôngnênviệcđólàphườngcontrẻ(17).Cầmmộtcâychủythủ,lọtvàonướcTầnmạnhbấttrắc,tôisởdĩởlạilàvìcònđợingườikháchcủatôicùngđi.Naytháitửcholàtrễ,vậyxinchiatayngay.

Bènrađi.Tháitửvàtânkháchbiếtchuyệnấyđềumặcáomũtrắngđểtiễn.Đến

trênsôngDịchThủy,saukhilàmlễtiễnhànhlênđường,CaoTiệmLygầyđàntrúc,KinhKhatheonhịpmàháttheođiệubiếnchủy(18),kẻsĩđềusụtsùinứcnở.

KinhKhalạitiếnlênhát:Gióhiuhắt,chừ,DịchThủylạnhghê!Trángsĩrađichừkhôngbaogiờvề!Lạiháttheođiệuvũkhảngkhái,mọingườitrợnmắt,tócđềudựngđứng

xiênlênmũ.SauđóKinhKhalênxeđi,khônghềnhìnngoáilại(19).

KinhKhađếnTần,đemlễvậtgiánghìnvàngđútchoviênquantrungthứsửlàMộngGiabầytôiyêucủavuaTần.

Gia nói trước với vua Tần: -Vua Yên thực sự sợ hãi uy thế của đạivương,khôngdámđembinhđểđónđánhcáctướng,muốnxinđemcảnướclàmtôinướcTần,đứngởhàngchưhầu,chịunộpcống,chịunhậnchứcnhưmộtquậnmộthuyệnđểđượcgiữtônmiếucủatiênvương.Họsợhãikhôngdámtựbàytỏ,đãchémđầuPhànƯKỳniêmphongbỏvàohòmvàdângđịađồxứĐốcCang.VuaYênlạytrướcsânsaisứsangtâuvớiđạivương,xinđạivươngphánchonhưthếnào!

VuaTầnnghenóicảmừngbènmặcáochầu,đặt lễcửu tân (20), tiếpkiếnsứgiảnướcYênởcungHàmDương.KinhKhabưngđầuPhànƯKỳ,cònTầnVũDươngbưngtrápđựngđịađồ, lầnlượtdânglên.Đếnbệ,TầnVũDươngrunsợbiếnsắcmặt,cácquanlấylàmlạ.KinhKhaquaylạicườiTầnVũDương,tiếnlênxinlỗi,nói:-NólàkẻmọirợởphươngBắc,chưahềtrông thấy thiên tử,chonên runsợ.Xinđạivương tha thứcho,đểchonóđượclàmtrònphậnsựmộtsứthầntrướcmặtthiêntử.

VuaTầnbảoKinhKha:-ĐưađịađồVũDươngcầmđólênđây.KinhKhaliềncầmđịađồdânglên.VuaTầnmởđịađồ.Giởhếtđịađồ

thìcáichủythủhiệnra.KinhKhaliềntaytráinắmlấytayáovuaTần,tayphảicầmchủythủchĩavàongười.Đaochưađếnngười,vuaTầnsợhãivùngđứngdậy.Ốngáođứt,VuaTầntuốtkiếm,kiếmdài,vuanắmlấybaokiếm.Lúcbấygiờhoảnghốt,kiếmlạichặtnênkhôngtuốtđượcngay.KinhKhađuổitheovuaTần,vuaTầnchạyquanhcộttrụ,cácquanluốngcuống,gặplúchoảnghốt,đềumấtcảvẻmặtlúcbìnhthường.TheophépcủanướcTầncácquanchầuchựcởtrênđiệnkhôngđượccầmmộttấcbinhkhí.Cáclangtrungcầmbinhkhíđềuđứngsắphàngởdướiđiện,nếukhôngcóchiếuchỉgọi thìkhôngđược lên.Bấygiờđang lúcgấp,khôngkịpgọinhữngngườicầmbinhkhíởdưới.VìvậyKinhKhađuổivuaTần,cácquanvẫncuốngquítkhôngcógìđểđánhtrảlạichỉlấytaymàđánhKinhKha.LúcbấygiờviênthầythuốcđứnghầutênlàHạVôThưlấytúithuốccầmtrongtaynémKinhKha.VuaTầnđangchạyquanhcộtvẫncuốngquítchưabiếtlàmthếnào.Tảhữukêulên:-Nhàvuamangkiếmsaulưng.

VuaTầnđưatayrasaulưng,tuốtkiếmđánhKinhKha,chặtđứtbắpvếbêntrái.KinhKhaquèbèncầmchủythủnémvuaTần.Némkhôngtrúng,trúngcáicộtđồng.VuaTầnlạiđánhKinhKha,KinhKhabịtámvếtthươngtựbiếtcôngviệckhôngxongbèntựavàocộtmàcười,ngồimàmắng:-Việcnàykhôngxongchỉvìtamuốnđểchonósốngmàuyhiếpnólấychođượcgiấycamkếtđểđưachotháitử(21).

LúcbấygiờtảhữutiếnlêngiếtKinhKha.VuaTầnhoảnghốtmộthồi

lâu,sauđóbàncônglaothưởngcácquanvàtrịtộitheothứbực,cấpchoHạVôThưhaitrămcânvàng,nói:-VôThưyêutanêncầmtúithuốcnémKinhKha.

VuaTầnbèncảgiậnchothêmquânsangTriệu,ralệnhchoVươngTiễnđemquânđánhYên.Thángmười,lấyđượcthànhKế,vuaYênlàHỷ,tháitửĐanđềuđemtấtcảtinhbinhsangphíaĐôngcầmcựởLiêuĐông.TướngTầnlàLýTínđuổiđánhvuaYêngấp,vuanướcĐạilàGiabènđưachovuaYênlàHỷbứcthưnói:

"NướcTầnsởdĩđuổiđánhnướcYênráoriếthơncảlàvìtháitửĐan.NếunhàvuagiếtĐandângchovuaTầnthìvuaTầncóthểgiảihòa,còncóhyvọngnềnxãtắcđượccúngtếlâudài".

SauđóLýTínđuổiĐan.ĐannấpởvùngsôngDiễnThủy.VuaYênbènsaingườichémtháitửĐan,dângđầuchovuaTần.Tầnlạiđembinhđánh.Nămnămsau(năm222 trướcCôngnguyên)nướcTầndiệtnướcYên,bắtvuaYênlàHỷ.Sangnămsau,Tầnlấytấtcảthiênhạxưnghiệulàhoàngđế.

TầnbènlùngbắtbạnbècủatháitửĐanvàKinhKha.Họđềubỏtrốn.CaoTiệmLyđổihọtênlàmthuêchongườita,nươngnáuởhuyệnTốngTử.Được ít lâu, làmviệckhónhọc,ngheở trên thềmcókháchchơiđàn trúc,bànghoàngkhôngsaobỏđiđược.Thườngnói:ngườinàygảykhá,ngườikiagảykém.Bọnđầytớnóivớichủ:-Ngườilàmthuêkiabiếtâmnhạc,bàntrộmngườihaykẻdở.

Chủnhàgọiđếngảyđàntrúc,mọingườiđềukhenhay,chorượuuống.CaoTiệmLynghĩmìnhcứlénlútrụtrèmãibaogiờchocùng,bèntrởlui,lấycáiđàntrúcvàquầnáođẹptronghòmrathayđổidungmạobướclên.Tấtcảkháchngồiởđấyđềukinhngạcbướcxuốnglàmlễ,tônlàmthượngkháchbảogảyđàntrúcvàhát.Mọingườiđềusanướcmắtmàbỏvề.TrongvùngTốngTử,cácnhàlầnlượtmờiCaoTiệmLyđếnlàmkhách.ViệcđếntaiTầnThủyHoàng.ThủyHoànggọivàochầu.Cóngườibiết,nói:-ĐólàCaoTiệmLy.

TầnThủyHoàngtiếcchànggiỏigảyđàntrúc,nênđặccáchthachết,làmchođuicảhaiconmắtcủaLy.Saigảyđàntrúc,lầnnàocũngkhenhay.DầndầnvuaTầnlạingồigần,CaoTiệmLyđổchìvàoốngđàntrúc,vualạigầnhơn,CaoTiệmLygiơđànđánhTầnThủyHoàng.Đánhkhông trúng,nhàvuabèngiếtCaoTiệmLy,suốtđờikhônggầngũingườicácnướcchưhầunữa.

LỗCâu Tiễn sau khi nghe tinKinhKha đâm vua Tần, nói riêngmộtmình: -Than ôi! Tiếc thay hắn không thạo về phép đánh gươm. Ta thậtkhông biết người quá nỗi!Xưa kia ta quát hắn, chắc hắn không cho ta làngườicùngchí(22).

6.LờibànTháisửcôngnói:-NgườiđờinóiđếnchuyệnKinhKha,lạikhentháitử

Đancóthiênmạng"trờimưalúa,ngựamọcsừng(23),nhưthếlàquáđáng!LạinóiKinhKhađâmvuaTầnbị thương, cũngđều sai.TrướcđâyCôngTônQuýCông,ĐổngsinhgiaoduvớiHạVôThưbiếtkỹviệcđólạinóivớitôinhưthế(24)?

TừTàoMạtđếnKinhKha,nămngười,chínguyệncủahọhoặcthành,hoặckhôngthành,nhưnglậpýrõràng,khôngtráivớichímình,danhtiếngđểlạiđờisaucóphảilàvớvẩnđâu!

...(1)Chuỳthủ:thứkiếmngắnđầumũinhưcáichuỳ(cáithìa)(2)CâunàyngụýdọaHoànCông,ýnóisẽliềumìnhmàhạiđếnthân

thểHoànCông.(3)ýnói:nghĩđếnviệctranhngôivuaởtrongnướcnênkhôngnghĩđến

việcđánhnướcngoái.(4)ÝnóimìnhsẽlođếnconcủaChuyênChưsaukhiChuyênChưchết.(5)Cuốimỗiđoạnnhắclại:"Sauđó...mươinăm...".Đểnêucaotầm

quantrọngcủasựkiệnnêndùnglốivăncủabiênniênsử.(6)KhánhcólẽlàhọcủaKinhKha.Khanhdanhtừdùngđểgọinhững

ngườimìnhtôntrọng.(7)Tácgiảdùngphépứcdương: trước khi nói đến sựdũng cảmcủa

KinhKha thì kểmột chuyện làmngườiđọc tưởng rằngKinhKha lầnđầuhènnhát,rồilầnthứhaicũnglạihènnhát.

(8)Đàntrúccũnggiốngđàncầm,nhưnglấytrúcmàgấy.(9)Chi tiết này chứng tỏKinhKha vàCao TiệmLy có tâm sự u uất

khôngthểthổlộcùngai.TưMãThiêncómộtphươngpháptựsựđộcđáolàmthànhmộtphongcáchriêng:khikểchuyệnvềmộtnhânvậtthườngđưaranhữnggiaithoạirấtngắnchỉ4,5câucóthểvụnvặt,nhưngnhữngchitiếtấylạirấtđiểnhìnhlàmchonhânvậtrấtsống.

(10)ĐâychỉđịaphậnnướcYên.(11)HànPhinói,dướicổconrồngcócáivẩyngượcaiđộngđếnthìnó

giếtngay.(12)NhữngnhàchínhtrịgiỏithờiXuânThu.(13)ýmuốnhợptungchốngTần.(14)ýCúcVõđãmuốnnóiđếnkếdùngthíchkháchchonênnóiđếnchữ

dũngcảmthâmtrầm.(15)HaichữlomkhomđủđểlộttảĐiềnQuanglàngựakývềgià.(16)PhànƯKỳlạilàmộthiệpsĩ.NgườithứhaichếtmonggiụcKinh

Khabáothù.

(17)ýKinhKhamuốnđợingườicùngđichochắcchắn.Chỉcóbọntrẻconngungốcmới làmviệc xốcnổi không xemxét trước sau sao chonênviệc.

(18)Nhạccổtheoâmluậtcaothấpchiaracung,thương,giốc,chuỳ,vũgọilànămcung.

(19)Chỉ thêmmấy chữ "Không hề nhìn ngoái lại"mà khí phách anhhùngcủaKinhKhanổibật.

(20)XemchúthíchởLiêmPha,LạnTươngNhưliệttruyện.(21)TấtcảđoạnnàykhôngnhắcmộtchữđếnTầnVũDươngcànglàm

ngườitanhớđến"ngườibạnKinhKhachờđểcùngđi".(22)Kếtluậnsinhđộng.LỗCâuTiễnhôitiếckhôngdạychoKinhKha

cáchđánhgươmđếnnỗi việc lớn thấtbại và tự thẹnvềchỗKinhKhabỏmình ra đi: Câu này cắt nghĩa Kinh Kha muốn chơi với người cùng chíhướng, thấyaikhôngcùngchínguyện thìbỏđichứkhôngphảihènnhát.NhânvậtKinhKhalôicuốnngườitakhôngchỉvìlàhiệpsĩmàlàmộtngườicó tâm sự kínđáo, khôngmấyngười hiểu.Trongnhững conngười khônghiểuđócócảtháitửĐan.

(23)SáchYênĐantửnói:TháitửĐanxinvề,vuaTầnkhôngcho,hẹnkhinàođẩuquạtrắng,ngựamọcsừngmớichovề.Đanngửamặtlêntrờithanvãn,trờilàmchođầuquạbạc,ngựamọcsừngngay.VuaTầnbấtđắcdĩphảichoĐanvề.SáchPhongtụcthôngnói:TrờivìtháitửĐanmưalúaxuống, đẩu quạ bạc, ngựa mọc sừng. ó đây Thái sử công dẫn những lờitrongtruyềnngônđó.

(24)Báclạinhữngtruyềnngônvuvơvànêuphươngphápviếtsửcủamìnhlàcăncứvàolờinóinhữngngườibiếtrõsựthực.

[32]LÝTƯliệttruyện

1.LýTưsangTầnbắtđầuđượctindùng2.3.NhữngviệccủaTưkhilàmthừatướng4.TriệuCaoxúigiụcNhịThếthihànhchínhsáchbạongượcđộctài5.Luận"đốctrách"củaLýTư6.TriệuCaogiếtLýTư7.TriệuCaogiếtNhịThế,nhàTầnbịdiệtvong8.Lờibàn

1.LýTưsangTầnbắtđầuđượctindùngLýTư người đấtThượngSái thuộc nướcSở.Lúc còn ít tuổi, Tư làm

viênlạinhỏởquận,thấyconchuộttrongnhàxínơimìnhlàmviệcănđồbẩnthỉu,luônluônlosợgặpngườivàchó.ĐếnkhiTưvàotrongkho,nhìnconchuộtởđấy,thấynóănlúanonê,ởdướimáinhàlớn,khônghềlogặpphảingườihaychógìhết.LýTưbènthan:-Ngườitahiềntàihaykémcỏichẳngquacũngnhưconchuộtkia,đềulànhờởhoàncảnhđấythôi!

BèntheoTuânKhanhhọcthuậtlàmđếvương[ThuậtlàmđếvươngtứclàchủtrươngchínhtrịcủaNhogiáo.].

Khihọcthànhtài,TưnhậnthấymìnhcótheovuaSởcũngkhônglàmnênsựnghiệpgì,màsáunướcđềuyếukhôngcónướcnàocóthểgiúpđểlậpcôngdanh,nênmuốnsang tâyvàonướcTần.Tưđến từbiệtTuânKhanh,nói:-Tưnghenóigặpthờicơkhôngthểbỏphí.Lúcnàycácnướcchưhầuđangtranhgiànhnhau,thựcquyềnởtrongtaynhữngngườiduthuyết.NayvuaTầnmuốnnuốtthiênhạ,lênngôihoàngđếđểcaitrị,đólàthờibaynhảycủakẻáovảithờitrổtàicủakẻduthuyết.Nếuởđịavịthấphèn,bỏlỡcơhộikhônglàmthìcũngnhưcầmthúnhìnthấythịtlàăn,mangcáimặtngườitrơtrẽnđingoàiđườngđóthôi[Tâmlýtrắngtrợncủamộtkẻmuốnthànhđạtbấtkểthủđoạn,ýnóiconngườitabỏlỡcơhộithìcũngnhưconvậtmangcáimặtngườimà thôi.].Chonênkhôngcógìnhụcbằngởđịavịhènhạ,khôngcógìbuồnhơngặpcảnhkhốncùng.Nếuởmãiđịavịhènhạ,chịumãi cảnhkhốnkhổ lại cònchêcười thế tục, cămghétdanh lợi rồi tựphụmìnhcónhữngđiềukhôngthèmlàmthìđókhôngphảilàchínguyệncủakẻduthuyết.VìvậyTưđivềhướngTâyđểduthuyếtvuaTần.KhiđếnnướcTần,gặplúcTrangTươngVươngchết,LýTưbèncầuxinlàmmônhạcủaVănTínHầuLãBấtVilàmthừatướngnướcTần.BấtVicholàngườihiềndùnglàmlang.LýTưnhờvậycócơhộiduthuyết.

TưnóivớivuaTầnnhưsau:-Cứngồichờđợinaylầnmailữathìsẽbỏmấtthờicơ.Làmnêncônglớnlàởchỗbiếtlợidụngchỗsơhởrồimạnhdạnlàm.NgàyxưaTầnMụcCông làmbánhưngcuối cùngcũngkhôngđivềđôngthâutómcảsáunướclàtại làmsao?Bởivì lứcbấygiờchưhầucònđông,đứccủanhàChuchưasuy,chonênNgũbákếtiếpnhaunổilênnhưngcũngđềutônnhàChu.TừthờiTầnHiếuCôngtrởđinhàChusuyđốn,chưhầuthôntínhlẫnnhau,ởphíaĐôngHàmCốcquanlàsáunước,nướcTầnthừathắngnôdịchchưhầuđãsáuđờinay.NaychưhầuphụctùngcũngnhưquậnhuyệnnướcTầnvậy.NướcTầnmạnh,nhàvuatàigiỏithìviệctiêudiệtchưhầu,dựngnênnghiệpđế,thốngbấtthiênhạcũngdễnhưquétbụitrongbếp.Đólà thờicơmuônđờimớicó!Naynếunhàvuabỏquathờicơnàykhôngvộitúmlấynóthìchưhẩusẽmạnhlên,hợptungvớinhau,lúcbấy

giờdùcógiỏinhưvuaHoàngĐếcũngkhôngsaothôntínhđượcnữa.VuaTầnbènchoTưlàmtrưởngsử,nghetheokếcủaTư,ngầmsaimưu

sĩmangvàngbạcchâungọcđiduthuyếtchưhầu.Xemcácdanhsĩởchưhầungườinàocóthểmuachuộcbằngtiềnthìchotiềnđểliênkếtvớihọ,cònngườinàokhôngnghethìdùngkiếmsắcđâmchết,cốtđểlygiánvuatôicủahọ.SauđóvuaTầnmớipháitướnggiỏiđemquânđếnđánh.

VuaTầnchoTưlàmkháchkhanh.

2.GặplúcTrịnhQuốcngườinướcHànđếnđểcanvuaTầnđừngđàosông

tướiruộng[Nóirằngviệclàmtốnkém.KỳthựcviệcđórấtcólợichoTần.],saudóviệcvỡlởra,cáctônthấtvàcácquanđạithầnđềunóivớivuaTần:-Ngườicácnướcchưhầuđến thờTầnnóichungđềuvìvuacủahọmàduthuyết,cốtlàmchoTầnlygián,xinđuổitấtcảnhữngngườikháchđi.

LýTưcũngởtrongsốkháchbịđuổi,bèndângthưnói:"Thầnnghenóiquanlạibànđếnviệcđuổikhách,thầntrộmcholàsai.NgàyxưaMụcCông tìmkẻsĩ,ởphíaTây lấyDoDưởđấtNhung,ở

phíaĐônglấyBáchLýHềởđấtUyển,đónKiềnThúcởđấtTống,CầuPhiBáo,CôngTônChiởđấtTấn.Nămngười nàyđềukhông sinhởđấtTầnnhưngMụcCôngvẫndùngnênthôntínhdượchaimươinước,rốtcụclàmbáởTâyNhung.HiếuCôngdùngphéptrịnướccủaThươngƯởng,thayđổiphongtục,nhờđóđầnđông,nướcgiầu,trămhọvuivẻvângtheo,chưhầuvềhàngphục,bắtđượctướngcủacácnướcSở,Ngụy,cướpđấtngàndặm,đếnnaynướcyênvàmạnh,HuệVươngdùngkếcủaTrươngNghi,cướpđấtTamXuyên,phíaTâythôntínhđấtBa,đấtThục,phíaBắcthuđấtThượngQuận, phíaNam thu đấtHánTrung, lấy được chínDi, khống chế các đấtYển,Sính,phíaĐôngdựavàođịathếhiểmyếucủaThànhCao,cắtcácđấtmàumỡ,chonênphátanđượckếhợptungcủasáunước,khiếnhọngoảnhmặtvềhướngTâymàthờnướcTần,cônglaocònmãiđếnngàynay.ChiêuVươngđượcPhạmThư,phế truấtNhươngHầu,đuổiHoaDương làmchocôngthấtđượcmạnh,quyềnmônbịlấp,xâmchiếmchưhầunhưtằmănládâu,khiếnchonướcTầnlậpnênnghiệpđế.Bốnvịvuakiađềunhờcônglaocủanhữngngườikhách,xemthếđủbiếtnhữngngườikháchcóphụbạcgìvớinướcTầnđâu?

Giảsửbốnvịvuakiađềuđuổinhữngngườikháchđimàkhôngnhận,xalìakẻsĩmàkhôngdùng,thìthếlàkhiếnchonướcnhàthựcrakhôngđượcgiầucó,mànướcTầnlạikhôngđượccáidanhlàlớn,vàmạnh.NaybệhạlấyngọcCônSơn,cócủabáuTùyHầu,BiệnHòa[Tùyhầuđigặpconrắnbịchémgầndứt.Tùyhầucứunósống,nóchohònngọcgọi làTùychâu.BiệnHoàxemchúthíchởLiêmPha,LạnTươngNhưliệt truyện.]cóchâuMinhNguyệt,đeokiếmTháiA,cưỡingựaTiêmLy,cắmcờThúyPhụng,dựng trốngLinhĐà.NhữngcủabáunàynướcTầnkhôngsảnsinh ramộtthứnào.Nhưngbệhạlạithíchlàtạilàmsao?

NếunhưcáigìcũngphảisinhraởnướcTầnmớiđượcthìngọcbíchdạquangsẽkhôngtrangsứcởtriềuđình,sừngtêngàvoisẽkhônglàmtròchơi,và con gái nước Triệu sẽ không đưa vào hậu cung. Ngựa tuấnmã, ngựaquyếtđềsẽkhôngởlạichuồngngựa,khôngdùngvàng, thiếcGiangNam,

khôngnhuộmbằngmàuđỏmàuxanhTâyThục.Nếunhữngtrangsứcởhậucung,nhữngtỳthiếpđứngđằngsaulàmvuilòngđẹpý,thíchmắtkhoáitai,đềuphảicủanướcTầnmớiđược, thì trâmUyểnChâu,hoataiPhụCơ,áolụaĐôngA, các thứgấmvóc sẽ khôngđượcdâng trướcmặt nhà vuamànhữngngườicongáinướcTriệuhìnhdungyểuđiệu theo tục trở lên trangnhã,sẽkhôngđứngbêncạnhnhàvua.Gõvại,khuavò,đánhđàntranh,vỗđùimàcahò"ồồ"vuitaisướngmắt,đóchínhlànhạccủanướcTần.CòncácnhạcTangGiancủaTrịnh,Vệ,nhạcThiềuNgu,nhạcVũTượngđềulànhạccủanướcngoài.Naybỏviệcgõvại,khuavòmàtheolốinhạcTrịnh,Vệ,bỏviệcđánhđàntranhmàtheonhạcThiềuNgulàtạilàmsao?Chẳngqualàâmthanhnàylàmvừaýngẫunhiênxemnóthìthích,thếthôi?

Nay lấy người thì lại không như thế, không hỏi nên chăng, không kểngaygian,nếukhôngphảilàngườiTầnthìbỏ,nếuailàkháchthìđuổi.Nhưvậytứclànhàvuaqúytrọngsắcđẹp,âmnhạc,châubáu,ngọcngàcònkhinhrẻngười.Làmnhưthếkhôngphảilàcáithuậtđểcưỡicổthiênhạ,khốngchếchưhầuvậy.

Thầnnghe nói: đất rộng thì lúa nhiều, nước lớn thì người đông, quânmạnh thì tướngsĩdũngcảm.NúiTháiSơnkhông từmộthònđấtchonênmớilớnnhưvậy,sôngHoàngHàvàbiểnĐôngkhôngtừnhữngdòngnướcnhỏchonênmới sâunhưvậy.Bậcvươnggiảkhôngđuổidânchúng thấphèn mới có thể làm sáng cái đức của mình. Cho nên đất không có bốnphương,ngườikhôngailàngườinướcngoài[Ýnói:đấtnàocũnglàđấtcủavua,ngườinàocũnglàtôicủavua.],bốnmùađềuđẹpquỷthầnđưaphúcđến.Ngũđế,Tamvươngsởdĩvôđịchlàvìvậy.

Naynhàvualạibỏbọnđầuđenđểgiúpchonướcđịch,đuổitânkháchđểgiúp chưhầu lậpnên cơnghiệp,khiếnkẻ sĩ trong thiênhạkhôngdámquaymặt vềhướngTây, dừng chânkhôngvàonướcTần.Như thế tức là,nhưngườitanói,giúpbinhkhíchogiặcvàđemlươngthựcchobọnăntrộmvậy.NhữngvậtkhôngsảnxuấtởnướcTầnmàdángquýtrọngcũngnhiều,kẻsĩkhôngsinhởnướcTầnnhưngmuốntrungvớinướcTầncũnglắm.Naynhàvuađuổikháchđiđểgiúpchonướcđịch,bỏdânđiđểthêmchokẻthù,nhưthếlàởbêntrongtựlàmchomìnhyếuvàbênngoàigâyoánvớichưhầu,muốnchonướckhỏinguycũngkhôngthểnàođược".

VuaTầnbènbỏlệnhđuổikhách,choLýTưlàmquannhưcũ.

3.NhữngviệccủaTưkhilàmthừatướngCuốicùngnhàvuadùngkếcủaTư.Tưlàmquanđếnđìnhúy.Đượchơn

20năm,nướcTầnrốtcụcthôntínhthiênhạ.Vualàmhoàngđế,choTưlàmthừatướng.NhàTầnsanphẳngthànhquách,cácquậncáchuyệnnấuchảybinhkhíđểbiểulộkhôngđùngđếnnónữa.TưkhiếnnướcTầnkhôngphongchoaimộtthước,mộttấcđấtnào,khônglậpconemlàmvương,cáccôngthầnlàmchưhầuđểđờisaukhỏiloviệccácnướcđánhnhau.

Năm thứ bamươi tư đờiThủyHoàng (năm213 trướcCông nguyên),nhàvuasaiđặttiệcrượuởcungHàmDương.BọnbácsĩChuThanhThầnlàmbộcxạcatụnguythanhvàcôngđứccủaThủyHoàng.ThuầnVuViệtngườinướcTềtiếnlêncan:-ThầnnghenhàÂn,nhàChulàmvuahơnnghìnnăm, phong các con em, các công thần để cho họ làm phên dậu giúp đỡmình.Naybệhạgiầucóbốnbiểnnhưngconemvẫnlàkẻthấtphu,nếuđộtnhiênxảyraviệcnhưbọnĐiềnThườnghaybọnlụckhanh[XemchúthíchởTần ThủyHoàng bản kỷ.] thì không ai giúp đỡ, làm sao có thể cứu nhauđược.Trongcôngviệckhôngbắtchướcđờixưamàcó thể lâudài làđiềuchưahềnghenói.NaybọnThanhThầnlạixiểmnịnhbệhạđểlàmchođiềusailầmcủabệhạthêmnặng,nhưvậykhôngphảilàkẻtrungthần.

ThủyHoàngđưalờibàncủaôngtaxuốngthừatướng.Thừatướngchothuyếtấylàsai,loạibỏýkiếncủaôngta.Bèndângthưnói:

"Ngàyxưathiênhạrốiloạnvàphântán,khôngaithốngnhấtđược.Dođóchưhầutranhnhau,khinói,mọingườiđềuđemhuyệnđờixưalàmhạiviệcnaybàyđặtnóinhữnglờinóisuôngđểlàmloạnviệcthực.Mọingườiđềulấycáihọcriêngcủamìnhđểchêbainhữngđiềunhàvualàm.Nhưngnayhoàngđếđãthâutómcảthiênhạ,phânbiệt trắngđenmàđịnhrađiềuduynhấtđượctôntrọng.Tráilại,nhữngkẻhọctheocáihọcriêngcủamìnhcùngnhauchêcườiphápluậtrồiđemdạychongườita.Khinghelệnhbanxuốngtứcthìhọđềulấycáihọcriêngcủamìnhđểbàntán.Khivàotriềuthìtrongbụngchêbai.Rangoàiđườngthìxúmbàntrongngõ,chêvuađểlấytiếng,làmkhácngườiđểtỏlàcao,bàychokẻdướiphỉbáng.Nếucứnhưthếmàkhôngcấmthìở trênuythếcủanhàvuasẽbịgiảmsút,ởdướicácbèđảngsẽnổilên.Nêncấmlàhơn.Thầnxintâu:aicósáchvănhọc,Kinhthi,Kinhthưsáchvởcủatrămnhàthìđềuhủybỏđi.Lệnhnàybanrabamươingàymàai khônghủybỏ thì khắcvàomặtđàyđigiữ thành.Những sáchkhônghủybỏlàsáchthuốc,sáchbói,sáchtrồngcây.Ngườinàomuốnhọcthìphảilấykẻlạilàmthầy".

VuaTầnThủyHoàngchuẩny lời tấuấy, thucác sáchKinh thi,Kinhthư,báchgiađểlàmtrămhọngutốikhiếnchothiênhạkhôngđượclấyđiềuxưamàchêngàynay.Việcđịnhraphápđộrõ ràng,đặt luật lệbắtđầu từ

ThủyHoàng.Thốngnhấtvăntự,xâycáclycungvàcácbiệtquánkhắptrongthiênhạ.Nămsaulạiđituầnthú,bênngoàithìđánhdẹptừdi.TrongnhữngviệcnàyđềucócôngcủaTư.ContraiđầucủaTưlàDolàmtháithúTamXuyên.MấyngườicontraiđềulấycôngchúanướcTần,congáithìlấycôngtửcácnướcTần.TháithúTamXuyênLýDoxinnghỉvềHàmDương,LýTưđặttiệcrượuởnhà,trămquanđềuđếntrướcmặtchúcthọ,ởngoàisân,ngoàicửa,xengựakểcóhàngnghìn.LýTưthởdàithanrằng:-Thanôi!TangheTânKhanhnói:"Sựvậtkhôngnênđiđếnchỗquáthịnh.TưnàylàkẻáovảiđấtThượngSái,mộttênđầuđenởnơilàngxóm,nhàvuakhôngbiếttahènkém,cấtnhắclênđếnthếnày.Naytaởđịavịbầytôikhôngthuakémai,cóthểnóilàgiầusangcùngcựcrồivậy.Phàmsựvậtđếncùngcựcrồithìsẽsuy,tachưabiếtsaunàykếtcụcrasao[CâucuốichuẩnbịchođộcgiảđóntrướcnhữngđiềubấthạnhmàLýTưsẽgặp.].

4.TriệuCaoxúigiụcNhịThếthihànhchínhsáchbạongượcđộctàiTháng10nămthứbamươibẩyđờiThủyHoàng(năm210trướcCông

nguyên)nhàvuađichơiCốiKê,vàdọcbờbể,phíaBắcđếnLangGia.ThừatướngLýTư,trungxaphủlệnhkiêmchứcgiữphù,ấnnhàvualàTriệuCaocùngđitheo.ThủyHoàngcóhơnhaimươingườicon.ConcảlàPhùTôvìmấy lần can thẳngnênnhàvua sai coibinhởThượngQuận,MôngĐiềmlàmtướngởđấy.ConnhỏlàHồHợiđượcnhàvuayêu,xinđitheo.Nhàvuabằnglòng.Nhữngngườiconkháckhôngaiđượctheo.

Tháng7nămấy,ThủyHoàngđếnSaKhâubịbệnhnặng,saiTriệuCaoviếtthưgửichocôngtửPhùTônói:

"GiaobinhchoMôngĐiềm,mauvềloviệctangđưavềHàmDươngđểchôn".BứcthưđãdánrồinhưngchưatraochosứgiảthìThủyHoàngmất.ThưvàấnđềuởchỗTriệuCao.ChỉcóconlàHồHợi,thừatướnglàLýTư,TriệuCaovànămsáuviênhoạnquanđượcnhàvuayêubiếtlàThủyHoàngđãchết,cònquầnthầnkhôngaibiết.LýTưcholàvuamấtởngoài,khôngcótháitửchânchính,nêngiấukínviệcấy.SaiđặtThủyHoàngtrongcáixemát,trămquanvẫntâutrình,việcdângđồănnhưmọingày.Mộtviênhoạnquan ngồi trong xe chuẩn y lời tâu.TriệuCao [Nhân vậtTriệuCaođượcmiêutảthànhmộthạngngườitànnhẫnnhưngquỷquyệt,khônngoan.]nhânđấygiữ lạibức thưgửichoPhùTôvànóivớicông tửHồHợi: -Nhàvuamất,khôngcóchiếuphongcácconlàmvươngmàchỉgửithưchoconcả:nếuconcảđếnthìlậptứcđượclậplàmhoàngđế.Cònôngkhôngcómộttấcđất,bâygiờlàmthếnào?

HồHợidáp:-Cáidóđãđành!Tanghenóivịvuasángsuốtbiếtbầytôi,ngườichasángsuốtbiếtconmình.Chamấtkhôngphongcáccon,cònnóigìđượcnữa?

TriệuCaonói:-Khôngphải.Lúcnàyquyềnthếtrongthiênhạ,việcmấthaycònlàởông,Caovàthừatướngmàthôi:Xinôngnghĩcho!Vảlại,việcbắtngườitalàmbầytôivớiviệclàmbầytôingườita,chếngựngườitavớiviệcbịngườitachếngựlàkhácnhaumộtvựcmộttrời.

HồHợinói:-Bỏanhlậpemlàbấtnghĩa,khôngtheolờichiếucủachamàsợchếtlàbấthiếu,sứckém,tàimỏng,nhờsứcngườikháclàkhôngtàinăng.Cảbacáinàyđềutráivớiđứcthìthiênhạkhôngphục,làmthếthânmìnhsẽgặptainạn,xãtắckhôngđượccúngtế.

TriệuCaonói:-TôinghevuaThang,vuaVũgiếtvuacủamìnhmàthiênhạkhenhọlànghĩa,khôngchohọlàkhôngtrung,vuaVệgiếtchamànướcVệkhenôngtalàcóđức,KhổngTửchépviệcấy,khôngcholàkhônghiếu.Phàmlàmviệclớnthìkhôngkểđếnnhữngđiềuvặtvãnh,đứcdàythìkhôngnhườngnhịn.Việcvặtởnơixómlàngthìxómlàngbàn,trămquancôngviệc

mỗingườimộtkhác.Chonên,nếuđểýđếnviệcnhỏmàbỏquênviệclớnthìthếnàosaunàycũnggặphại,cứdùngdằngnghingờmãithìthếnàosaunàycũnghốihận,ngườiquyếtđoánvàdámlàm,quỷthầnphảitránh,thìvềsausẽthànhcông.Xinôngnghetheolờitôi.

Hồ Hợi thở dài than: -Nay việc vua mất còn giấu, việc tang lễ chưaxong,lẽnàolạiđemviệcnàybànvớithừatướngsao?

TriệuCaonói:-Thờicơ,thờicơgấprút,nếutrìhoãnthìkhôngtrùtínhgìđược.Phảimanglươngkhôruổingựacònsợ lỡcơhội[Ýnóiphải làmngay.].

SaukhiHồHợiđãnghelờiCao,Caonói:-Nếuchúngtakhôngbànmưuvớithừatướngthìsợcôngviệckhôngthành.Thầnxinvìngàibànmưuấyvớithừatướng.

CaobènnóivớithừatướngLýTư[ĐoạnđốithoạigiữaTriệuCaovàLýTưsinhđộngnhưmộtvởbikịch.]:-Nhàvuabănghà,đưathưchoconđầubảolàmlễantángởHàmDươngvàlậptháitửnốingôi.Thưvẫnchưagửiđi.Naynhàvuamấtchưaaibiếtcả.Bứcthưgửichongườiconđầuvàphù,ấnđềuởchổHồHợi.ViệclậptháitửlàdoởmiệngngàivàCaothôi.Bâygiờnênlàmthếnào[DòlaýcủaTư.]?

LýTư nói: -Sao lại nói lời "mất nước" như vậy?Việc đó không phảiviệcbọnbầytôibàn[TưbiếtýCaonênchẹnngay.Việcquyếtđinhailàmvualàởvua,bọnbầytôinóithếlàbậy,việcnàyxảyrakhinướcsắpmấtýmuốndọaCao.].

TriệuCaonói: -Ngài hãy tự liệuxem, tài năng củangài sovớiMôngĐiềm ai giỏi hơn?Công lao của ngài so vớiMôngĐiềm ai hơn?Vềmặtkhông gây oán với thiên hạ thì ngài vớiMôngĐiềm ai lớn hơn?Vềmặtngườiconđầucủanhàvuaquenbiếtđã lâuvà tindùngngàisovớiMôngĐiềmaihơn[BiếtkhôngthểđemchuyệnđạolýramàthuyếtLýTưnhưlàthuyếtHồHợi.CaobắtLýTưphảinghetheomìnhvì lợicủabảnthânLýTư.]?

LýTưnói:-ỞnămmặtấytôiđềukhôngbằngMôngĐiềm.Nhưngsaoônglạiđòihỏiởtôinhiềunhưthế?

TriệuCaonói:-Caovốnchỉlàbọntôitớphụcdịchtrongcungmàthôi,maymắnnhờquenviệcgiấytờ,vănánnênđượcđưavàocungvuaTần,coisóccôngviệchơnhaimươinăm,chưahềthấynhàTầnchothừatướngthôiviệc[DọaLýTư,muốnnói thếnàoLýTư cũng chết.], chưahề thấy côngthầnđượcphongđấtđếnhaiđời.Ngườinàorốtcụccũngbịgiếtchết.Hoàngđếcóhơnhaimươingườicon,đềulànhữngngườingàiquenbiếtcả.Ngườiconđầucươngnghịlạicóvũdũng,tinngườivàcấtnhắckẻsĩ,mộtkhilênngôithếnàocũngdùngMôngĐiềmlàmthừatướng,ngàiquyếtkhôngthể

nàomangấnthônghầumàvềlàng,cáiđóthìrõlắm.CaonhậnchiếudạydỗHồHợi,giúpôngtahọcphápluậtđãmấynăm,chưahềthấyôngtacósaisótgì.Ngườinhântừ,trọnghậu,khinhcủacải,quýtrọngkẻsĩ,lòngrấtsángsuốt,tuyănnóivụngvề,nhưngrấtmựclễphép.CácconvuaTầnkhôngaibằngôngta.Cóthểlậpôngtalàmvua!ônghãytìmkếlậpôngtađi!

LýTưnói:-Ôngnêntrởlạichứcvụcủamình[LýTưdọalại.Ýnóianhđừngcóloviệclậpvuanàybỏvuakia.Tanhấtđịnhkhôngtheo.].Tưnàyphụngchiếunhàvua,vâng theomệnh trời,còncóđiềugìphảiquyếtđịnhnữa?

TriệuCao nói: -An có thể thành nguy, nguy có thể thành an [Caođedọa:hiệnnaycònanđấynhưngtôicóthểlàmchoannguy,vậnmệnhcủaanhlànằmtrongtaytôi.Việctôilàmtuynguyhiểm,nhưngrồisẽan.].Làmngườikhôngnắmđượcvậnmệnhannguycủamình,làmsaocóthểgọilàngườithánhhiềnlỗilạc?

LýTưnói:-TưnàylàkẻáovảinơilàngxómđấtThượngSái.Nhàvuayêucholàmthừatướng,phongtướcthônghầu,concháuđềuđượcchứcvịcao,cóbổnglộchậu,chonênđemviệcnướccònhaymất,anhaynguyphóthácchotôi?TôiháphụbạchaysaoKẻtrungthầnkhôngtrơncáichếtmàcầumay,ngườiconhiếukhôngnênlàmthânthểkhónhọcquáđểnguyđếntínhmạng,kẻbầytôichỉlogiữtrònchứcvụcủamìnhmàthôi.ôngđừngnóinữa,kẻokhiếnTưmangtội[CaodọagiếtTư.Tưnóimìnhsẵnsàngchếtđểbáolại.].

TriệuCaonói: -Tôinghe thánhnhânbiếnđổi luôn luônchứkhôngcốchấp.Nắmlấysựbiếnđổi,theothờicơ,thấyngọnmàbiếtđượcgốc,thấysựvậtpháttriểnmàbiếtkếtcụcnósẽrasao.Tìnhhìnhsựvậtnóbiếnđổinhưthếđấy,saocóthểgiữmộtphéptắcnhấtđịnhđược!Hiệnnayuyquyềnvàvậnmệnhcủathiênhạlà treoởtrongtayHồHợi.Caocóthểnhờđấymàlàmđượcđiềumìnhmuốn.Vảchăngtừngoàimàkhốngchếtrongthìgọilàlàmloạn,ởdướimàkhốngchếkẻtrênthìgọilàgiặc[ÝnóiHồHợiởtrong,PhùTôởngoài,ThủyHoàngởtrên,PhùTôởdưới,chonênbâygiờtônHồHợi lên ngôi mà giết Phù Tô là việc hợp đạo.]. cho nên mùa thu sươngxuốngthìcỏhoarụng,mùaxuânnướcdângthìvạnvậtsinhtrưởng:đólàcáikếtquảtấtnhiên.Tạisaongàithấymuộnthế[ÝnóiTưphảibiếttheothờimàlàm.]?

LýTưnói:-TôinghenóivuaTấnthaytháitửmàbađờikhôngyên,TềHoànCônganhemtranhgiànhnhau,thânbịgiếtchết.VuaTrụgiếtngườithânthích,khôngnghelờicanngănnênnướcthànhgòđống,nguyđếnquốcgia:bangườinàytráivớitrờinêntônmiếukhôngcònaitếtự[Tưmuốnđưanhữngviệcxưađểchốnglại:TấnHiếnCôngbỏtháitửThânSinh,lậpHề

Tềlàmtháitử.KhiHềTềlênngôibịLýKhắcgiếtTuânTứclậpemHềTềlàcông tửTrác lênngôi,TráccũngbịLýKhắcgiết.DiNgôtừnướcTầnvềgiếtLýKhắc, lênngôi vua.Loạnnhưvậykéodàibađời.].Tưvẫncòn làngười,saolạimưuviệcnhưvậy?

TriệuCaonói: -Trên,dướimột lòng thì sựnghiệpmớicó thể lâudài.Trongngoàinhấttríthìviệcxongxuôi.Nếungàitheokếcủatôithìmãimãiđượcphonghầu,đờiđờixưng"cô",sẽsốnglâunhưVươngTửKiền,XíchTùngTử,cócáitríkhôncủaKhổngKhâu,MặcĐịch.Nếungàibỏđiềuấymàkhôngtheo,thìtaihọađếncảconcháu,đủlàmngườitalạnhgáy.Ngườikhéoxửsựnhânlúchọamàđượcphúc,ngàiđịnhxửthếnào?

Tưbènngửađầulêntrờithan,chảynướcmắtthởdàimànói:-Thanôi!Mộtmìnhgặpphảithờiloạn,đãkhôngthểchết,cònbiếtgửitínhmệnhvàoai?

TưbènnghelờiTriệuCao.Cao báo vớiHồHợi: -Thần đemmệnh lệnh của thái tử báo cho thừa

tướng,thừatướngTưđâudámtráilệnh.Bấygiờmấyngườibènbànmưuvớinhau,giảlàmthừatướngđãnhận

dichiếucủaThủyHoàng,lậpconlàHồHợilàmtháitử.LạilậpmộtbứcthưgửichoconđầuPhùTônói:-Trẫmđituầnthiênhạ,tếlễcáithầnởcácdanhsơnđểkéodàituổithọ.NayPhùTôcùngtướngquânMôngĐiềmcầmquânmấymươivạnđồnthúởbiêngiớiđãhơnmườinăm.Khôngthểtiếnquânvềphíatrước,quânsĩtổnthấtnhiều,khônglậpđượcchútcôngcángì.Thếmàlạimấylầndângthưnóibướng,phỉbángviệctalàm.VìcớkhôngNhịThếcholàphải,bènthayđổiphápluật.Cácquanvàcáccôngtửcótội,NhịThếliềngiaochoCao,bảoCao tra tấnxéthỏi.Giếtbọnđại thầnMôngNghị,mườihaicôngtửbịgiếtchếtphơithâyởchợHàmDương,mườicôngchúabịxéxácởđấtĐỗ,củacảicủahọbịđưavàokhovua,nhữngngườiliêncanbịtộikhôngkểxiết.

CôngtửCaomuốnbỏtrốn,sợcảhọbịtội,bèndângthưnói:"Khitiênđếcònsống,thầnvàothìđượcchoăn,thầnrathìđượcđixe,thầnđượcchoáoquầntrongkhocủahoàngđế,đượcchongựaquýtrongchuồngcủahoàngđế.Thầnđánglýphảichếttheomàkhônglàmđược.Làmconbấthiếu,làmtôibất trung.Kẻbất trung thìkhôngcòndanh tiếng,khôngđáng trênđời.ThầnxinđượcchếttheovàđượcchônởchânnúiLySơn.Chỉxinbệhạđoáithương?"

Thưdânglên,HồHợi[HồHợilàconthứmườitámcủaThủyHoàng.]cảmừngchogọiTriệuCaovàđưathưchoCaoxem,nói:-Làmbầytôi logiữtínhmạngcònchưađượcquyếtkhôngdámnghĩđếnviệclàmphản.[Ýnóicông tửCaomuốn làmphảnnhưnggặp tìnhcảnhnguycấpquáđành

phảilàmthế.]HồHợichấpnhậnlời thỉnhcầutrongthư.Chotiềnmườivạnđểchôn

cất.Pháplệnhtrừngphạt,giếtthócngàycàngthảmkhốc,cácquanaicũngthấymìnhnguyđếnnơi,nhiềungườimuốnlàmphản.Nhàvua lạisai làmcungAPhòng,đắpcácđườnglớnvàđườngđểchovuađi,thuếmáđónggópngàycàngnặng,việcđiđồnthúlàmxâukhônglúcnàongớt.Dođó,bọnlínhthúnướcSởlàTrầnThắng,NgôQuảnglàmloạnnổilênởSơnĐông,nhữngngườianhhùnghàokiệtnổidậy,tựlậplàmvươnglàmhầuđểchốnglạiTầnđánhđếnHồngMônrồirútlui[QuânkhởinghĩacủaTrậnThắngđếngầnHồngMônbịquâncủaTầndoChươngHàmcầmđầuđánhthuato.]ýTưmấylầnmuốncanngănnhưngNhịThếkhôngnghe.

NhịThếtráchLýTư,nói:-Tacócáchnhìnriêngcủata.TalạingheHànPhinói:-VuaNghiêucóđượcthiênhạ,nhàcaobathước,kèonhàbằnggỗthái,đẽomàkhôngbào,tranhlợpmáinhàkhôngcắtTuyconngườilữkháchởtạiquántrọcũngkhôngphảikhónhọcđếnthế.Mùađôngmặcáocầu,mùahạmặcáocát,ăncơmđỏ,canhrau,đểcơmtrongcáiliễnbằngsành,uốngnướcởcáichumbằngđất,tuyngườicanhcửacũngkhôngđếnnỗiănkémnhưvậy.VuaHạVũđụcnúiLongMônđểchonướcthôngvớiĐạiHạ,khơidòngchochínconsông,đắpđêởnơichínkhúcsôngHàbẻquặt,tháonướcđọngrađếnbiển,đếnnỗivếvàđùikhôngcólông,taychânđầychai,mặtmàyđenđủi, rốt cuộc chếtởngoài, chônởCốiKê.Nayđếnbọn tôimọicũngkhôngkhónhọcđếnthế.Cáiđángquýcủangườilàmchủthiênhạ,đâuphảiởchỗmuốnlàmchothểxácvàtinhthầnđềucựckhổ,nhọcnhằnsốngtrongcảnhcủangườilữkháchởtrọ,miệngănthứcăncủangườicanhcửa,tay làmcôngviệccủabọntôimọi?Đólàviệcnhữngngườihènmọnphảigắnggượnglàm,chứkhôngphảiviệcngườihiềnlođến.Ngườihiềnmàlàmchủthiênhạthìchỉdùngthiênhạđểlàmchosungsướngmìnhmàthôi,sởdĩlàmchủthiênhạđángquýlàởđấy.Phàmgọilàngườihiềntứclàngườicóthểlàmchothiênhạyênổn,caitrịđượcmuôndân.Naychưalàmchobảnthânmìnhđược sung sướng thì làm saomà trị thiênhạdược?Chonên tamuốnthíchgìlàmnấy,chothỏathíchđiềuhammuốncủata,hưởngthiênhạmãimãimàkhônggặptaihọagì.Muốnthếthìphảilàmthếnào?ConcủaLýTưlàDolàmtháithúTamXuyên,bọngiặcNgôQuảngởphíaTâycướpđất,đi lại,nhưngDocứngkhôngcấmđược.ChươngHàmđánhđuổiquâncủabọnNgôQuảng,cácsứgiảliêntiếpnhauđếnTamXuyêntraxét,tráchTưởđịavịtamcônglàmthếnàođếnnỗitrộmcướpnhiềuđếnthế,LýTưlosợnhưnglạiluyếntiếctướclộc,khôngbiếtlàmthếnào.

5.Luận"đốctrách"củaLýTưTưbèn a dua theo ý củaNhịThế,muốn được lòng nhà vua, viết thư

dânglênnói:"Vị vua hiền là người biết giữ đạo trọn vẹn và thực hành thuật "đốc

trách"[Đốclàtraxéttội,tráchlàdùnghìnhphạt.Thuậtđốctráchlàcáchdùnghìnhphạtnghiêmbắtngườitasợphápluật.].Nếuđốctráchthìbầytôikhôngthểkhôngđemhếtnănglựcđểphụcdịchnhàvua.Nhờthếđịavịgiữavuavàtôiđượcquyđịnhrõrệt,cáinghĩagiữangườitrênkẻdướisángrõ.Dođó,tấtcảnhữngngườihaykẻdởtrongthiênhạkhôngaikhônghếtlònglàmtrọnnhiệmvụđểphụcdịchnhàvua.Kếtquảnhàvuamộtmìnhchếngựcảthiênhạmàkhôngbị(?)

ChonênThươngQuânlàmphápluậtkhắcvàomặtngườibỏgiongoàiđường[XemThươngQuân liệt truyện.].Bỏgio là tộinhỏmàbịhìnhphạtnặng.Chỉcóvịvuasángmớicóthểphạtnặngnhữngtộinhẹ.Tộinhẹcònphạtnặnghuốngnữakẻbịtộinặngthìphạtđếnthếnào?Vìthếdânkhôngdámphạmtội.

HànPhinói: "Lụa,vảimột thước,người thườngkhôngbỏ,vàng ròngtrămcân,ĐạoChích[Chíchlàtênngườiăntrộmthờicổ.]khônglấy".Đókhôngphảivì lòngngười thườngxemtrọngcái lợimột thướcmột tấccònĐạo Chích thì ít thammuốn đâu. Đó cũng không phải vì Đạo Chích coithườngmộttrămcânvàng,nhưngvìnếulấythìbịtrịtộingaychonênĐạoChíchkhôngdám.Tráilạilấymộtthướcvảichưachắcđãbịphạt,chonênngười thường không buông tha.Vì thế thành cao năm trượngmàLâuTửkhôngdámphạmmộtcáchkhinh suất, trái lạinúiTháiSơncaomột trămnhậnmàcondêcáiquèănởtrên.LâuTửcònchonămtrượngcaocảntrởlàkhóvượt,condêcáiquèđâudámchotrămnhậncaolàdễtrèo.Chỉvìcáithếdốcthẳngkhólên,bằngphẳngdễđikhácnhauđóthôi.

Vịchúasáng,vịvuathánhsởdĩcóthểởlâuởđịavịtônquý,mãimãigiữuyquyềntolớn,mộtmìnhnắmlấytấtcảcáilợicủathiênhạcũngchẳngvìcóconđườngnàokhác,ngoàiconđườngbiếtmộtmìnhquyếtđịnhvàxétđoán,khiđốctráchthìphạtnặng,chonênthiênhạkhôngaidámphạm.Naynếukhôngchúýđếncáingườitakhôngphạmmàlạitheocáicáchngườimẹhiền để làmhư con thì tức là không. xét đến lời bàn của thánhnhânvậy.Khôngthihànhđượccáithuậtcủathánhnhânlàmtôitớthiênhạđểlàmgì?Chăngphảitộinghiệplắmsao?Vảlại,ngườikiệmước,nhânnghĩađứngởtriềuđình, thìviệcvuichơibừabãiphóngtúngchấmdứt.Bầytôibiếtcanngăn,bànbạcđượcnóiởbêncạnh,thìcáichíbuôngthảhết.Hànhđộngkẻliệtsĩchịuchếtđểgiữkhítiếtđượcđềcaoởtrênđờithìcáivuidậmdậtbịbỏ.Chonênvịvuasángcóthểkhôngdùngbacáiđómàchỉdùngcáithuật

củangườichủđểbắtbầytôiphảinghetheovàtraudồicáiphápluậtsángrõcủamình.Chonênthânmìnhđượctônquývàcáithếcủamìnhđượctrọng.Phàmvịvuahiềnthìthếnàocũngcóthểlàmtráithếtình,sửađổiphongtụcbắtphảitheomình,bỏnhữngcáimìnhghétvàlậpnhữngcáimìnhmuốn.

Chonênkhisốngthìđượctôntrọng,khichếtthìđượctênthụylàtàigiỏisángsuốt.Vịvuasángmộtmìnhđịnhđoạtchonênuyquyềnkhôngởbầytôi. Sau đó,mới có thể tiêu diệt con đường nhân nghĩa, bịt cáimiệng duthuyết,làmkhốnhànhvikẻliệtsĩ,chặnsựkhônngoanchesựsángsuốtchỉmộtmìnhởtrongnhìnvànghe.Chonênởngoàikhôngthểlấyhànhvinhân,nghĩa,liệtsĩđểlấnát,ởtrongkhôngthểlấylờicangián,duthuyết,tranhcãiđể thắng.Nhờvậynhàvuacó thểmộtmình thahồ làm theo sở thíchcủamìnhchẳngaidámtrái.Cónhưthếmớicóthểlàmsángrõđượccái thuậtcủaThânBấtHại,HànPhi[LýTưlàbạnđọccủaHànPhi,biếtHànPhigiỏihơnmình,nêngièmvớivuaTầngiếtchếtHànPhi.NhưngởđâylạicựclựctándươngHànPhimộtcáchtrơtrẽnquảthựckhôngbiếtthẹn.]vàsửasangcáiphéptắccủaThươngQuân.Chưabaogiờphápluậtđượctraudồi,thuậtđốctráchđượcsángrõmàthiênhạloạn.Chonênnói"Vươngđạogọnvàdễlàm,nhưngchỉcóvịvuasángmớilàmđược.

Nhưvậyđủbiếtnếu thànhtâmloviệcđốc trách thìbầy tôikhôngthểgiantà,bầytôikhôngthểgiantàthìthiênhạđượcyên,thiênhạyênthìnhàvuauynghiêmvàđượctônquý,nhàvuauynghiêmvàđượctônquýthìđốctráchkiênquyết,đốctráchkiênquyếtthìcầugìđượcnấy,cầugìđượcnấythìnướcnhàgiàu,nướcnhàgiàu thì sungsướngphồn thịnh [Hình thức lýluậngầngiốngnhưhìnhlứclýluậntrongđạihọc.].chonênnếuđặtrathuậtđốctráchthìmuốngìcũngđược.Quầnthầntrămhọlobổcứunhữngsailầmcủamìnhcònchưakịpdámđâunghĩđếnviệclàmloạn.Nhưvậylàlàmtrọnđạođếvương.Có thểnói là cái thuật làmsáng rõđịavịvua tôivậy.TuynhiênThânBấtHại,HànPhisốnglạicũngkhôngthểlàmhơnđược".

Thư tâu lên,Nhị Thế vui lòng. Từ đó càng thi hành việc "đốc trách"nghiêmhơntrước.Aiđánhthuếdânnặngthìđượcxemlàquanlạisángsuốt.Nhịthếnói:-Nhưthếcóthểgọilàbiết"đốctrách"vậy?Ởngoàiđườngsốngườibịhìnhphạtchiếmmộtnửa,ởngoàichợngườichếtngàycàngchồngchất.Aigiếtnhiềungườilàtôitrung.

NhịThếnói: -Như thế có thểgọi làbiết "đốc trách"vậy [Thực raTưchẳngnóigìmới.NhàTần từ thờiThươngƯởngđã theo thuyếtphápgia,đếnđờiThủyHoàng,NhịThếpháp luật lạicàngnghiêmkhắc.Đâychỉ làmộtcáchNgụybiệnđểlàmvừalòngnhàvua.].

6.TriệuCaogiếtLýTưLúcđầuTriệuCaolàmlangtrunglệnh,giếtvàbáooánriêngrấtnhiều,

sợcáoquanđạithầnvàochầu,tâu,gièmpha,chêbaimình,bènnóivớiNhịThế.

-Ngườitaquýthiêntửvìchỉđượcnghetiếngthôi,chứbầytôikhôngaiđượcthấymặt.Chonênnhàvuamớigọilà"trẫm".Vảlại,bệhạtuổicòntrẻ,chưachắcđã thôngthạocácviệcNaynếubệhạngồiở triềuđình, thưởngphạtcóđiềugìkhôngđúngthìsẽbịcáoquanđạithầncoithường.Đókhôngphải là cách biểu thị sự thầnminh với thiên hạ.Nếu bệ hạ chắp tay ngồitrongcungcấm,cùngthầnvànhữngngườichầuchựcthạopháplệnh,chờcóviệc gì đưa đến sẽ cân nhắc xét đi xét lại, như vậy thì các quan đại thầnkhôngdámtâuviệcnghingờ,thiênhạsẽcangợilàvịvuathánh.

NhịThếdùngkếcủaCao,khôngngồiởtriềuđìnhtiếpkiếnđạithầnmàởtrongcungcấm.TriệuCaothườngchầuchực,đượctindùng,việcgìcũngdoTriệuCaoquyếtđịnh[KếtquảuyquyềncủaNhịThếchuyểnsangTriệuCao.].

Triệu Cao nghe nói thừa tướng muốn can điều đó bèn đến gặp thừatướngnói:-ỞQuanĐôngbọntrộmcướpnhiều,naynhàvuacàngxúctiếnviệcsaingười laodịch làmcungAPhòng, tụ tậpchó,ngựa,nhữngvậtvôdụng,tôimuốncannhưngởđịavịhèn.Đóchínhlàviệccủangài,saongàikhôngcan?

LýTưnói:-Phảiđấy,tôicũngmuốnnóiđiềuđóđãlâu.Nhưnghiệnnaynhàvuakhôngngồiởtriềuđìnhmàởtrongcungcấm.Tôicóđiềumuốnnóicũngkhông thểnóiđến tai nhàvua,muốnyết kiến cũngkhôngcó cơhộinào.

TriệuCaobảo:-Nếungàiquảthựcmuốncanngăn,tôixinrìnhxemcólúcnàonhàvuarảnhđểbáochongàibiết.

TriệuCaobènđợikhiNhịThếđangannhànvuichơiởtrướcmặtlàcongái,mớisaingườinóivớithừatướng:-Nhàvuahiệnnayđangrảnh,ngàicóthểtâuviệc.

Thừatướngđếncửacungxinyếtkiến.Nhưthếbalần.NhịThếgiận,nói:-Tathườngcónhiềungàyrảnh,thừatướnglạikhông

đến.Naytađãannhànvuichơimộtmìnhởđâythìthừatướngđếnngayxinyếtkiến,cóphảithừatướngchêvàkhinhtakhông?

TriệuCaonhâncơhộinàynói: -Như thế thìnguy?Thừa tướngcódựvàovụâmmưuởSaKhâu.Naybệhạđãđượclậplàmđếcònthừatướngvẫnkhôngđượcquýhơn,ýôngtacũngmuốncắtđấtlàmvương.Vảlạibệhạkhônghỏinên thầnkhôngdámnóiđấy thôi.Chứcontraiđầucủa thừatướnglàLýDolàmtháithúTamXuyên,bọntrộmcướpTrầnThắngđềulà

nhữngdânởhuyệnbêncạnhcủathừatướng.Vìvậychonênbọntrộmcắpđất Sở hoành hành công khai. Chúng đi qua Tam Xuyên, quan thú TamXuyênkhôngchịuđánh.Thầnnghehọ thư từqua lạinhưngkhôngbiết rõràngnênthưadámtâu.Khôngnhữngthế,thừatướngởngoài,uyquyềnlớnhơnbệhạ.NhịThếcholàphải,muốntrịtộithừatướngnhưngsợkhôngxácthực.BènsaingườixéttìnhhìnhtháithúTamXuyêntưthôngvớibọntrộmcướp. Lý Tư nghe tin ấy. Bây giờ Nhị Thế đang ở Cam Tuyền xem hátxướng,xemtròđấusừng[Giáclực:tròchơithờicổ,từngcặphaibangười,đầumangsừnghúcnhau.].LýTưkhôngcònyếtkiếnđược,bèndâng thưnóivềnhữngkhuyếtđiểmcủaTriệuCao.Thưnhưsau:

"Thầnnghe:Tôimàsánhngangvua thìkhông thểnàokhông làmchonướcnguy, thiếpmàsánhngangchồngkhông thểnàokhông làmchonhànguy.Naycóvịđạithầnởcạnhbệhạnắmtấtcảviệclợivàviệchại,chẳngkhácgìbệhạ.

Điềuđóthựclàbấttiện!Ngàyxưa,TưThànhTửHãnlàmtướngquốcnướcTống,chuyênquyềnhìnhphạtlấyuylựccủamìnhmàthihành,đượcmộtnămthìcướpngôivua.

ĐiềnThườnglàmtôiGiảnCông,tướcvịcaonhấttrongnước,nhàriênggiàungangnhàvua,làmđiềuânđứcriêng,ởdướiđượclòngtrămhọ,ởtrênđượclòngcácquanlấynướcTềmộtcánhkínđáo[Vìđượclòngmọingườinêntrongthựctếđãtrộmđượcnước.],giếtTềDưởSângiếtGiảnCôngởTriều,kếtquảlấynướcTềđiềuđóthiênhạđềurõhết.NayCaocóchígiantà,cócáihànhđộngphảnnghịchnhưTừHảnlàmtướngquốcởTống.NhàriêngcủaygiàucónhưhọĐiềnởnướcTề.YkiêmcảcáilốiphảnnghịchcủaĐiềnThường,TửHãnmàcướplấyuytíncủabệhạ.ChícủaynhưHànKhởilàmtướngquốccủavuaHànlàAnvậy.Nếubệhạkhônglođếnthìsợysẽsinhbiến".

NhịThếnói:-SaothếCaovốnlàhoạnquan,khôngvìcớmìnhđượcởnơiyênổnmàngôngnghênh,khôngvìcớmìnhởnơinguyhiểmmàthayđổilòngtrung.Ôngtaphẩmhạnhliêmkhiết,khéotraudồicáihaynênmớilêndệnđịavịấy.Ôngtanhờtrungmàđượccấtnhắc,nhờtinmàđượcgiữđịavị,trẫmthựcchoôngtalàngườihiền,saoônglạinghi?Vảchăng,khitiênđếmất,trẫmcòníttuổi,khôngbiếtgì,khôngquencáchtrịdân,ônglạigià,nếukhôngcóôngtasợsẽcùngthiênhạtiêudiệt.TrẫmnếukhôngnhờcậyTriệuCaothìbiếtdùngai?TriệuCaolàngườisángsuốt,liêmkhiết,cósứclàmviệc,ởdướibiếtdântình,ởtrênbiếtlàmvừaýtrẫm.Ôngđừngcónghi.

LýTưnói: -Khôngphải thếCaovốnlàngườihèn,khônghiểuđạolý,thamlam,đòihỏikhôngbiếtchán,cầulợikhôngthôi.Địavịvàquyềnthế

gầnngangvớinhàvua,đòihỏi,thammuốnkhôngcùng.Chonênthầnmớinóilà"nguy".NhịThếtrướcđâyvốnđãtinTriệuCao,sợLýTưgiếtybènnóiriêngvớiTriệuCao.TriệuCaonói: -Thừatướngchỉ longạimộtmìnhCaomàthôi.SaukhiCaođãchết,thừatướngsẽlàmngayviệcĐiềnThườngđãlàmđấy.

NhịThếbènnói:-GiaoLýTưcholangtrunglệnh[TứcgiaochoTriệuCao.].

TriệuCaotraxétLýTư.LýTưbịgiam,bịtróiởtrongnhàtù,ngẩngđầulêntrờinói:-Thanôi!Thươngthay?Làmsaocóthểbànmưuvớiôngvuavôđạo.NgàyxưaKiệtgiếtquanLongBàng,TrụgiếtTỷCan,vuaNgôlàPhùSaigiếtNgũTửTư,bangườitôikiađâuphảikhôngtrung?Nhưnghọdềukhôngkhỏichết.Thânchết,nhưngkẻmàmìnhtrungvớihọlạivôđạo.NaytríkhôncủatakhôngbằngbangườikiamàNhịThếcònvôđạohơncảKiệt,Trụ,PhùSai.Tavìtrungmàchếtlàđánglắm.VảchăngcáchcaitrịcủaNhịThếháchẳnggâyloạnlạcsao?Gầnđâyôngtagiếtsạchcácanhemmàtựlập,giết tôi trungmà tônquýbọnhènhạ, làmcungAPhòngbắt thiênhạphải nộp thuế nặng. Ta không phải không can ngăn, nhưng ông ta khôngnghe.Phàmcácvuathánhngàyxưaănuốngcóchừngmực,xecộ,đồdùngcósốnhấtđịnh,cungthấtcóhạnđộ,ramệnhlệnhlàmviệcgìkhôngíchlợichodânlạitốnkémnhiềuthìđềucấm.Chonêncóthểtrịanlâudài[LúcnàyTưđãbỏhẳncáithuyết"đốctrách".].NayNhịThếlàmviệctráiđạolývớianhem,khôngđoáinghĩgìđếnmối lovềsau,giếtoan trung thần,khôngnghĩđếntaihọa,rasứclàmcungthấtcholớn,vơvétthiênhạ,khôngtiếctổnphí.Một khi đã làmbađiều ấy [Làm trái đạo anh em, giết tôi trung, xâycungthất.]thìthiênhạkhôngnghetheo.Naynhữngngườilàmphảnđãlấyđượcmộtnửathiênhạrồi.Thếmàvẫncònchưatỉnhngộ,vẫnlấyTriệuCaolàmngườigiúpviệc.Nhấtđịnh ta sẽ thấygiặcđếnHàmDương,hươunaichơiởtriều!

NhịThếbènsaiCaoxétánthừatướng,trịtội,kếttộiTưvàconlàDolàmphản.Bắttấtcảhọhàngtânkhách.

TriệuCaotrị tộiTư,dùngroiđánhhơnmộtnghìncái,Tưđauđớnvôcùngnghĩmìnhchịutộioanức.Tưkhôngtựvẫnvìtựphụmìnhcótàibiệnluận, có công lao, thực tình không có lòng làmphản, nên hy vọng có dịpdângthưđểbàytỏ,mongNhịThếsẽtỉnhngộmàthacho.LýTưbènởtrongngụcdângthưlên.Thưnhưsau:

"Thần làm thừa tướng trịdânđãbamươinăm.Lúc thầnđến,đấtTầnchật hẹp. Trong thời tiên vương, đất Tần chẳng quá nghìn dặm, quân vàimươivạn.Thầnđemhếttàimọn,cẩnthậnchấphànhphápluật,mệnhlệnh.Ngầmsaicácmưuthầnđưachovàngbạc,châubáu,đểhọđiduthuyếtchư

hầu.Ngầmchuẩnbịvũlực,quânđội,traudồichínhgiáo,chonhữngngườichiếnđấudũngcảmlàmquan,tôntrọngnhữngbầytôicócông,chohọtướclộcdồidào.ChonênrốtcụcuyhiếpnướcHàn,làmyênnướcNgụy,phátancácnướcYên,Triệu, sanphẳngcácnướcTề,Sở,cuốicùng lấy tấtcả sáunước,cầm tùvuahọ, lậpTần làm thiên tử,đó làmột tội?ĐấtkhôngphảirộngthếmàphíaBắclạiđuổicácrợHồ,Mạch,phíaNambìnhđịnhBáchViệt[HồvàMạchchỉHungNôởphươngBắcTrungQuốc.BáchViệtlàtênchung chỉ các dân tộc miền LưỡngQuảng phía Nam đếnGiao Chỉ (ViệtNam)phíaBácđếnbờbiểnChiếtGiang,phíaĐôngđếnbờbiểnPhúcKiến,phíaTâyđếnQuảngTây.Nhữngbộlạcnổitiếnglà:ĐôngViệt,ÂuViệt,TâyViệt,TườngKha,LạcViệt.]đểnêurõcáimạnhcủaTần,đólàhaitội!Tôntrọngcácquanđạithầnchohọtướcvịcaolàmchosựthânthiếtvớinhàvuacàngthêmbềnvững,đólàbatội!Lậpxãtắc,sửasangtônmiếu,đểlàmsángtỏcáihiềncủanhàvua,đólàbốntội?Thayđổicáchoavănkhắcvẽtrêncácđồvật,thốngnhấtcácđấu,cáchộc,đồđolường,quyđịnhcácvănchương,banbốvớithiênhạ,đểlậpnêndanhtiếngcủanhàTần,đólànămtội?Làmđườngvuađi,xâydựngởnhữngnơidanhthắngđểnhàvuađixemchơi,đểnêurõđiềuđắcýcủanhàvua,đólàsáutội:Nớihìnhphạt,giảmnhẹđónggópđểlàmthỏamãnmongmuốncủanhàvuađãthuđượclòngdânchúng,vạndântônquýnhàvua,đếnchếtcũngkhôngquên,đólàbảytội?Tưnàylàmtôi,tộiđángchếtđãtừlâu.Mayđượctrênchothầnđemhếttàihếtsứcralàmnênmớiđượcsốngđếnnay.Xinbệhạxétcho"[Tấtcảđoạnnàyđềudùnghìnhthứcphảnngữnêncósứcthuyếtphụcmạnh.].

Thưdânglên,TriệuCaosaiviênlạivứtđi,khôngtâulên,nói:-Đãbịtùcòndângthưsaođược?

TriệuCaosaihơnmườingườikháchcủamìnhgiảlàmngựsử,yếtgiả,thị trung[Ngựsửcoigiấy tờ trongcung,kiêmviệccanngănnhàvua.Yếtgiả làmchứctiếpkháchkhứa.Thị trungcoiviệcgiấy tờ tâu lênnhàvua.]thaynhauđếnxét hỏiTư,Tư lại đem thực tình ra nói với họ,Cao lại saingườiđánhTư.VềsauNhịThếsaingườiđếnhỏiLýTư,Tưchorằnglầnxéthỏinàycũngnhưmấylầnxéthỏitrước,rốtcụckhôngdámthayđổilờikhai,nhậnlàmìnhđãphạmtội.TriệuCaotâulênrằngTưđãnhậntội.

Nhị Thếmừng nói: -Nếu không có TriệuCao thì suýt nữa ta bị thừatướnglàmhạirồi!

KhiNhịThếpháingườiđếnxét tội trạngcủa thái thúTamXuyên thìHạngLươngđãgiếtchếtLýDo.SứgiảvềthìLýTưđãbịbắtgiaoquancoingục,TriệuCaođổitấtcảnhữnglờicủasứgiả,nóirằngLýDolàmphản.Tháng7nấmthứhaiđờiNhịThế.Tưbịđủngũhình,bịxửchémnganglưngởchợHàmDương.Tưởtrongngụcđiracũngbịápgiảivớiđứacongiữa.

Tưquaylạibảocon:-Tamuốncùngngươilạidắtconchóvàng,rakhỏicửaĐôngởấpThượngSáiđuổiconthỏkhôn,nhưnglàmsaođượcnữa?

Chaconkhócvớinhau.Tưbịgiếtcảbahọ.

7.TriệuCaogiếtNhịThế,nhàTầnbịdiệtvongSaukhiLýTưchết,NhịThếchoTriệuCaolàmtrungthừatướng[Thừa

tướngởtrongcungcấm.],mọiviệcbấtkỳlớnnhỏđềudoCaoquyếtđịnh.Caotựbiếtquyềnmìnhtolớn,bèndângvuaconnailạinóilàconngựa.

NhịThếhỏinhữngngườichungquanh:-Đólàconnaichứ?Nhữngngườichungquanhnói:-Conngựađấyạ.NhịThếcảkinh,tựchomìnhloạnóc,bèngọiquantháibốcsaibóixem

[XemTầnThủyHoàngbản kỷđoạn7.Ởhai nơi cónhững chi tiết khônggiốngnhau.].Quan tháibốcnói: -Bệhạmùaxuânmùa thu làmlễ tếgiao,thờphụngtônmiếu,quỷthần,traigiớikhôngnghiêm,chonênđếnthế.Nêntheođứclớncủacácvịvuahiềnngàyxưavàcẩnthậntrongviệctraigiới.

NhịThếbènvàovườnThượngLâmtraigiới,banngàyđichơi,sănbắn.CóngườivàovườnThượngLâm,NhịThế tự taybắnchết.TriệuCaobàychoconrểlàDiễmNhạckhôngbiếtcóngườinàogiếtngười,đemxácđếnvấtởThượngLâm.TriệuCaobènnóivớiNhịThế.

-Nhàvuavôcớgiếtngườivô tội,đó làđiều trờicấm,quỷthầnkhôngnhậndỗtếlễ,trờisinhtaihọa.Nênđixacungnhàvuađểgiảitrừtaihọa.

NhịThếbèndờiđếnVọngdicung.NhịThếởđấybangày,TriệuCaolàmchiếunhàvuagọivệbinhđến,

saihọđềumặcdỗ trắngcầmbinhkhíquaymặtvào trong.TriệuCaovàocungnóivớiNhịThế:-QuântrộmcắpởSơnĐôngđếnrấtđông.

NhịThế lên lầuxemthấy thếhoảngsợ:CaobènnhânđấybắtépNhịThếphảitựsát[Việcchépởđâyvàởđoạn7củaTầnThủyHoàngbảnkỷcóchỗ không giống nhau.]. Triệu Cao mang ấn nhà vua, tả hữu, trăm quankhông ai theo Cao. Cao lên điện, điện ba lầnmuốn sụp. Cao tự biết trờikhôngchomìnhlàmvua,quầnthầnkhôngchịu,bènchomờingườiemcủaThủyHoàngtraoấnchoôngta.

TửAnh lênngôi, lo sợbèncáoốmkhông ra triềunghequần thần tâubàycáccôngviệc.TửAnhcùngviênhoạnquanHànĐàmvàconmưugiếtCao.CaođếnyếtkiếnTửAnhđểhỏithămbệnh.TửAnhnhânđấygọivào,HàmĐàmđâm chết rồi giết cả ba họ củaCao.TửAnh làmvua được batháng,BáiCôngđemquântừVũQuanvào,đếnHàmDương,cácquanđềulàmphảnkhôngđến.TửAnhtựbuộcdâyấnởcổcùngvợconđầuhàngởChỉĐạo.BáiCôngnhânđấygiaoTửAnhchoquanđươngsựHạngVươngđếnvàchémTửAnh.NhàTầnrốtcuộcmấtthiênhạ.

8.LờibànTháisửcôngnói:LýTưxuấtthânlàkẻáovảinơilàngxóm,đikhắpcác

nướcchưhầu,vàothờTần,nhâncơhộicácnướccóchỗhởcóthểlợidụng,nêngiúpThủyHoànglàmnênnghiệpđế.Tưlàmtamcông,cóthểgọilàdịavịcaovàđượctrọngdụng.Tưbiếtđạocủalụckinhnhưngkhônglolàmchochínhsựđượcsángsuốtđểbổcứunhữngthiếusótcủanhàvua,tráilạilogiữ tướccao, lộchậu,aduacẩuhợp, làmchouy thêmnghiêm,hìnhphạtthêmtànkhốc,nghetheolờitàthuyếtcủaCao,bỏcontrưởnglậpconthứ.Đến khi chư hầu đã làm phản rồi Tưmớimuốn căn ngăn thì chẳng phảimuộnrồisao?NgườitađềuchoTưtậntrungmàbịngũhìnhchết,nhưngxétchocùngthìkhôngphảinhưlờithếtụcthườngbàn.NếukhôngthếhoáracôngcủaTưcóthểsánhngangvớiChuCông,ThiệuCôngvậy[ÝtácgiảnóiTưkhôngphảilàngườitrungmàlàngườicótội.NếunhưlờinóicủangườithườngmàđúngchẳnghoáracôngcủaTưsánhngangvớiChuCông,ThiệuCôngsao?CâunàynhiềungườigiảithíchsaicholàTưMãThiêncangợiLýTưquáđáng,nhưngthựcrathìtácgiảtráchLýTưchứkhôngkhen.].

[33]TRƯƠNGNHĨ,TRẦNDƯliệttruyện

TrươngNhĩ,ngườithànhĐạiLương,lúcnhỏlàmtânkháchởnhàcôngtửnướcNgụy làVôKỵ.TrươngNhĩ có lần trốnđi chơiNgoạiHoàng.ỞNgoạiHoàngcóngườicongáinhàgiàurấtđẹp,lấymộtngườichồngđầytớtầmthường.Liềntrốnchồngvềnhàngườikháchcủacha.NgườikháchcủachacôvốnbiếtTrươngNhĩ,bènnóivớingườicongái:-NếucômuốntìmngườichồngtàigiỏithìhãytheoTrươngNhĩ!

Ngườicongáinghetheo.Sauđóngườikháchcủachacôtabèngiúpcôta bỏ đứt chồng và lấy TrươngNhĩ. TrươngNhĩ bây giờ thoát khỏi cảnhnghèo,đichơi.NhàngườicongáiđốiđãichucấpchoTrươngNhĩrấthậu.TrươngNhĩnhờthếcóthểlàmchokháchởxangàndặmđếnnhà.ÔngbènlàmquanlệnhởNgoạiHoàngdanhtiếngtừđócàngnổi.

TrầnDưcũnglàngườiĐạiLương,thíchNhothuật,hayđichơiđấtKhổHìnhởTriệu.CóngườigiàulàhọCôngThừagảcongáicho.ôngtacũngbiếtTrầnDưkhôngphảilàconngườitầmthường.Dưíttuổi,xemTrươngNhĩnhưcha,haingườilàmbạnsốngchếtcónhau.

KhinhàTầndiệtĐạiLươngthìnhàTrươngNhĩởNgoạiHoàng.CaoTổlúccònlàkẻáovảithườnghayđếnlàmdukháchởnhàTrươngNhĩ,ởđấymấy tháng.Khi nhà Tần đã diệt được nướcNgụymấy năm, nghe tin haingườinày làhaidanhsĩởNgụy,bèn traogiải thưởngngườinàobắtđượcTrươngNhĩ thì thưởngngàn lạngvàng,bắtđượcTrầnDư thì thưởngnămtrăm lạng.TrươngNhĩ,TrầnDưđổi tênhọ cùngđếnTrần làmngười giữcổnglàngđểkiếmăn.Haingườicãinhau,viênlạitronglàngđiqua,liềnlấyroiđánhTrầnDư.TrầnDưmuốnđứngdậy.TrươngNhĩdẫmvàogótchânbảoDưcứchịuđònđi.Viênlạirađi,TrươngNhĩbènkéoTrầnDưxuốnggốccâydâumàtrách,nói:-Lúcđầutôinóivớianhnhưthếnào?Naymớibịmộtcáinhụcmàmuốngiếtviênlạisao?

TrầnDưcholàphải.Tầnbanchiếutìmhaingười.Haingườitráilạidùngchứcgiữcổngđểra

lệnhtronglàng.TrầnThiệp nổi lênở đấtKỳ, khi vào đấtTần thì số quânđã vài vạn.

TrươngNhĩ,TrầnDưđếnyếtkiếnTrầnThiệp.TrầnThiệpvàcácquanhầungày thường đã nhiều lần nghe nói Trương Nhĩ, Trần Dư là người hiềnnhưngchưagặpmặt.Nayđượcgặp,họrấtmừng.CácbậchàokiệtvànhữngngườigiàcảởđấtTrầnbảovớiTrầnThiệp:-Tướngquânthânhànhmangáogiáp,cầmbinhkhí,dẫnđầubinhsĩđểđánhnhàTầnbạongược,dựnglạixãtắcnướcSở,dựnglạicáinướcđãmất,nốilạidòngdõiđãbịđứt,côngđức

đánglàmvua.Vảchăng,caiquảncáctướngtrongthiênhạ,nếukhônglàmvuathìkhôngđược.XintướngquântựlậplàmvuanướcSở.

TrầnThiệphỏihaingười.Haingườiđáp:-NhàTầnlàmviệcvôđạo,phánướcnhàngườita,diệtxãtắccủangườita,cắtđứtdòngdõingườita,làmcho trăm họmệt sức hết của. Tướng quân trợnmắt, cả gan xông vào nơimuônchếtkhôngđểýđếnmộtsống,vìthiênhạtrừbọntànbạo.NaytướngquânmớiđếnđấtTrầnmàđã tựxưng làmvua, tức lànêu rõvới thiênhạrằngmìnhnghĩđếnđiều riêng.Xin tướngquânchớcó làmvua,maumauđembinhđivềhướngTâysaingườilậpconcháusáunướcđểdựngbèđảngchomình.Như thế nhàTần càng thêmnhiều kẻ địch.Quânđịch củaTầnđôngthìsứccủanóbịchia.Cùngmưuvớinhiềungườithìbinhlựcmạnh.Nhưvậyởngoàiđồngkhônggặpcảnhbinhsĩđánhnhau,trongcáchuyệnthìkhôngaigiữthành,tướngquândiệtnhàTầnbạongược,chiếmlấyHàmDươngvàralệnhchochưhầu.Chưhầutrướcđâyđãmấtnaylạiđượclậplên.Tướngquândùngđứcđểlàmchohọphục,nhưthếcóthểlàmnêncơnghiệpđếvương.NaytướngquânmộtmìnhxưngvươngởTrần,tôisợthiênhạtanrãmất.

TrầnThiệpkhôngnghetheobèntựlậplàmvua.TrầnDưlạithuyếtphụcTrầnVươngnói:-ĐạivươngđembinhcủaLươngSởđivềhướngTây,cốtvàoQuanTrungnhưngchưakịplấyHàBắc.TôithườngđichơiởđấtTriệu,biếtnhữngngườihàokiệtvàđịathếởđấyXinnhàvuachotôimộtđạokỳbinh[Đạobinhđánhquânđịchlúchọkhôngđềphòng.],đivềphíaBắclấyđấtTriệu.

TrầnVươngbèn chongười bạn thân củamình làVũThần, người đấtTrần,làmtướngquân,ThiệuTaolàmhộquân,TrươngNhĩvàTrầnDưlàtảhiệuúyvàhữuhiệuúycùngbanghìnquânđểđivềphíaBắclấyđấtTriệu.BọnVũ thầnđi từbếnBạchMã,vượtquasôngHà,đếncáchuyện thuyếtphục những người hào kiệt ở đấy, nói: -Nhà Tần theo lối chính sự bạongược,hìnhphạttànkhốcđểgiếthạithiênhạđãmấymươinămnay,phíaBắc phải đi Trường thành, phía Nam phải đi đồn thú ở Ngũ Lĩnh, trongngoàinháonhác,trămhọmỏimệtrãrời,cứtheođầungườimànộpthóc,vơvétđểcungcấpquânphí.Tiềncủahết,sứcdânkiệtkhôngsốngnổi.Đãthếlạicònthêmphápluậthàkhắc,hìnhphạtnặng,làmchochacontrongthiênhạkhôngthểsốngyên.TrầnVươnghăngháinổilênvìthiênhạmởđầu,làmvươngđấtSở,đấtvuônghaingàndặm,khôngaikhônghưởngứng.Nhànàocũngvìmìnhmànổi dậy, người nào cũngvìmìnhmàđánh, báooán chomình,và tấncôngquân thùcủamình.Cáchuyệngiếtquan lệnh,cácquậngiếtquanthúvàquanúy.Nayđãnêndanhhiệu"ĐạiSở",làmvươngởTrần[XemTrầnThiệpthếgia.],saiNgôQuảng,ChuVăncầmtrămvạnquânđi

về hướng Tây đánh Tần. Gặp thời cơ này mà không làm nên sự nghiệpphonghầuthìkhôngphảilàconngườihàokiệt.Xincácvịthửbàntínhxem:thiênhạđồngtâmvàkhổsởvìnhàTầnđãlâurồi.Dùngsứcmạnhcủathiênhạmàđánhôngvuavôđạo, trả thùchochaanhđể lậpnêncái sựnghiệpđượccắtđấtphonghầu,đóchínhlàthờicơcủakẻsĩngàynay.

Cáchàokiệtđềucholàphải.BọnVũThầnbèntậphợpbinhsĩđượcvàivạnngười,gọiVũThần làvũTínQuân lấyđượchơnmười thànhcủađấtTriệu.Nhữngthànhcònlạiđềucốgiữkhôngchịuđầuhàng.BọnVũThầnbènđemquânđivềphíaĐôngBắcđánhPhạmDương.KhoáiThôngngườiđấtPhạmDươngđếnduthuyếtviênlệnhởPhạmDươngnhưsau:-Tôitrộmnghengàisắpchếtchonênđếnđiếu.TuyvậytôimừngngàigặpđượcThôngnênsống.

ViênlệnhởPhạmDươnghỏi:-Tạisaolạiđiếu?KhoáiThôngđáp:-PhápluậtnhàTầnrấtnặng,túchạlàmquanlệnhở

PhạmDươngđãmườinămnay,ngàigiếtchangườita,làmchoconngườitathànhmồcôi,chặtchânngườita,khắcchữvàomặtngườitakhôngkểxiết.Nhữngngườichanhântừ,nhữngngườiconhiếuvẫnkhôngaidámđâmmũinhọnvàogiữabụngngài,chỉvìhọsợphápluậtnhàTầnmàthôi.Naythiênhạgặploạnlớn,phápluậtnhàTầnkhôngđượcthihành.Nhưvậythìnhữngngườichanhântừ,nhữngngườiconcóhiếusẽđâmmũinhọnvàobụngngàiđểlậpnêncáidanhtiếngcủamình,vìthếchonêntôiđếnđiếungài.Naychưhầu phản lại nhà Tần, binh củaVũTínQuân sắp đếnmà ngài lại cố giữthànhPhạmDương,nhữngngườitraitrángđềutranhnhaugiếtngàiđểđầuhàngVũTínQuân.

Ngài hãy mau mau sai tôi đến gặp Vũ Tín Quân thì dịp này có thểchuyểnvạthànhphúcđấy.

Viên lệnh ở PhạmDương bèn sai Khoái Thông đến yết kiến Vũ TínQuân.KhoáiThôngnói:-Nếutúchạđòiphảiđánhchothắngrồisauđómớicướpđất,phảipháđượcthànhrồisauđómớilấythànhthìtôicholàsai.Nếungàibiếtnghemưukếcủatôithìcóthểkhôngtấncôngmàlàmchothànhphảiđầuhàng,khôngđánhmàcướpđượcđất,chỉtruyềnhịchcũngsẽbìnhđịnhđượcngàndặm.Nhưthếđượckhông?

VũTínQuânnói:-Nhưthếnghĩalàthếnào?KhoáiThôngnói:-HiệnnayviênlệnhởPhạmDươngthếnàocũngphải

chỉnhđốnbinhsĩđểgiữthànhvàchiếnđấu.ôngtanhútnhátsợchết,nhưnglạixemtrọngviệcgiàusang,chonênmuốnđầuhàngtrướcmọingườinhưnglạisợngàichoôngtalàviênquanlạidonhàTẩnđặtranênsẽgiếtôngtanhưngàiđãgiếtquanlạimườithànhtrướcđây.Ngàynay,nhữngngườitraiởPhạmDươngcũngđangmuốngiết viên lệnhcủamìnhđể lấy thànhmà

chốnglạingài.TạisaongàilạikhôngtraochotôiấntướchầuđểphongchoviênlệnhởPhạmDương?NếulàmthếthìviênlệnhởPhạmDươngsẽđemthànhđầuhàngngài,nhữngngườitraitrángcũngkhôngdámgiếtviênlệnhcủamình.ThếrồingàiralệnhchoviênlệnhởPhạmDươngđicáixebánhđỏcótrụcxephạm,bảoôngtaruổingựaởngoàithànhđấtYên,đấtTriệu.NhữngngườiởngoàithànhđấtYên,đấtTriệuthấyôngtađềusẽnói:"ĐólàviênhuyệnlệnhởPhạmDươngđầuhàngtrướcđấy".Thếthìhọsẽmừng,ngàicóthểkhôngđánhmàkhiếncácthànhởYênvàTriệuđầuhàng.Tôinóitruyềnhịchmàbìnhđịnhđượcngàndặmlànhưthếđấy.

VũTínQuânnghetheokếcủaKhoáiThông,bènsaiKhoáiThôngđưachoviên lệnhởPhạmDươngấn tướchầu.ĐấtTriệunghevậy cóhơnbamươithànhkhôngđánhmàđầuhàng.

KhiquânđếnHàmĐan,TrươngNhĩ,TrầnDưnghe tinquâncủaChuChươngđãvàocửaải,nênđếnđấtHỉrồirútlui,lạinghenhiềuviêntướngđãgiúpTrầnVươnglấyđấtbịgièmphamàphảitộichết,oánTrầnVươngkhôngdùngmưukếcủamình,khôngchomìnhlàmtướnglạicholàmhiệuúy,bènnóivớiVũThần: -TrầnVươngnổi lênởđấtKỳ,đếnđấtTrần thìxưngvương, khôngmuốn lập con cháu sáu nước.Nay tướngquân với banghìnquânđãhạđượchơnmấychụcthànhcủanướcTriệu,lạichỉcầnlẩnlútởphíaBắcsôngHà,nếutướngquânkhôngxưngvươngthìcònailàm.VảchăngTrần.Vươngnghenhữnglờigièmpha,nếutướng.Quânquayvềbáo, tôi sợ tướngquânsẽkhông thoátkhỏihọa,khôngbằng lậpmộtnướcanhemvớiSở,nhưngkhônglậpngayconcháunướcTriệu.Tướngquânchớcóbỏthờicơ,thờicơquanhanhkhôngchờđợiđược.

VũThầnbènnghetheo,tựxưnglàTriệuVương,choTrầnDưlàmđạitướngquân.TrươngNhĩlàmhữuthừatướng,ThiệuTaolàmtảthừatướngvàsaingườibáovớiTrầnVương.TrầnVươngcảgiận,muốngiếttấtcảnhàcủabọnVũThầnvàđembinhđánhTriệu.TướngquốccủaTrầnVươnglàPhòngQuân can: -NhàTần chưamấtmà nhà vua lại giết cả nhà bọnVũThần,nhưthếtứclàgâyramộtnướcTầnthứhai.Khôngbằngnhânđấymàchúcmừngôngta,saiôngtamaumauđembinhvềhướngTâyđánhTần.

TrầnVươngcholàphải,theokếcủaPhòngQuân,dờigiađìnhcủabọnVũThầnvàotrongcung,phongchoconTrươngNhĩlàNgaolàmThànhĐôQuân. TrầnVương sai sứ giả đến chúcmừng Triệu, giục TriệumaumauđembinhđivềhướngTâyvàoQuanTrung.TrươngNhĩ,TrầnDưnóivớiVũThần:-NhàvualàmvuaởTriệukhôngphảilàýnướcSởmuốnthế,màchỉdùngmưukếđểchúcmừngnhàvuađấythôi.MộtkhiSởđãdiệtxongnhàTầnthìthếnàonócũngđembinhđếnđánhnướcTriệu.Xinnhàvuachớđembinh đi về hướngTây.Hãy đembinh đi về hướngBắc lấy các nước

Yên,Đại,đivềhướngNamlấyHàNộiđểmởrộngđấtđaicủamình.NướcTriệuphíaNamcósôngHàrộng,phíaBắccóđấtYên,đấtĐại,thìnướcSởdùcóthắngđượcnướcTầnđinữacũngkhôngdámkhốngchếnướcTriệu.

TriệuVươngcholàphảibènkhôngđembinhsĩvềhướngTây,màsaiHànQuảngcướp lấyđấtYên,LýLươngcướp lấyđấtThượngĐảng.HànQuảngđếnđấtYên,ngườiYênnhânđấylậpQuảnglàmYênVương.TriệuVươngbèncùngTrươngNhĩ,TrầnDưđivềphíaBắccướpđấtởbiêngiớinướcYên.TriệuVươngbấtngờđirabịquânYênbắtđượcTướngYênbỏtùTriệu Vương, muốn cùng Triệu Vương chia đôi đất Triệu mới trả TriệuVươngvề.SứgiảTriệuđến,viêntướngquốcnướcYênliềngiếtchếtđểđòidết.

TrươngNhĩ,TrầnDư lo lắng.Có người lính làmviệc nấu ăn nói vớinhữngngười trongnhà: -Tôixinvìnhàvua thuyếtphục tướngYên rồi sẽcùngTriệuVươnglênxevềnhà.

Nhữngngườitrongnhàđềucườinói:-Sứgiảđếnhơnmườingườiđềubịgiết.Màylàmthếnàocóthểđưanhàvuavềđược?

AnhtaliềnbỏchạysangthànhnướcYên.ViêntướngnướcYêntiếpanhta.Anhtahỏiviêntướng:-Ôngcóbiếttôimuốnđiềugìkhông?

ViêntướngnướcYênnói:-MàymuốnđưavuaTriệuvềmàthôi.-ÔngchoTrươngNhĩ,TrầnDưlàngườinhưthếnào?-Làngườihiền.-Ôngbiếtchíhọmuốnđiềugìkhông?-Họmuốnnhàvuavềchứgì?Người lính làmbếpbèncườimà rằng: -Thế thìôngvẫnchưabiếthai

ngườiấymuốngì?VũThần,TrươngNhĩ,TrầnDưvẫyroingựa lấyđượcmấymươithànhcủaTriệu.HọngườinàocũngmuốnngoảnhmặtvềhướngNammà làmvua, há chỉmuốn làmkhanh, tướng cho trọn đờimình đâu!Phàmviệclàmtôingườitavớilàmvuangườitalàkhácnhaumộtvựcmộttrời.Chẳngquavì tình thếmớiổnđịnhnênchưadámchiaba làmvương,chonêntheothứtựlớnnhỏtrướctiênlậpVũThầnlàmvươngđểgiữlòngdân Triệu. Bây giờ đất Triệu đã theo, hai người này cũngmuốn chia đấtTriệuđểlàmvương,nhưngthờicơchưalàmđượcđấythôi.NayngàilạibỏtùTriệuVương,haingườikiavềmặtdanhnghĩathìxinTriệuvương,nhưngthực ramuốnnướcYêngiết ông tađi.Haingườinày sẽdođó chianướcTriệu,tựlậplàmvua.MớichỉcómộtnướcTriệumànóđãcoithườngnướcYên,lươnggìcóhaivịvuahiền,giúpnhaulạibắttộingàivềcáitộigiếtvuathìviệctiêudiệtnướcYênlàrấtdễ.

ViêntướngnướcYêncholàphải,bènthảTriệuVương.NgườilínhlàmbếpđánhxechovuaTriệutrởvề.

SaukhiLýLươngđãbìnhđịnhđượcThườngSơntrởvềbáotin,TriệuVương lại saiLươngđi lấyTháiNguyên,LươngđếnThạchấp,quânTầnchặnởTỉnhHình,Lươngchưatiếnlênđược.TướngTầngiảvờnóiNhịThếsai người đưa choLýLương bức thư không dán, nói Lương trước kia đãtừng thờ ta rấtđượcyêuquý,nếuLươngcó thểphản lạinướcTriệu, theoTần,thìsẽthatộivàtônquýLương.Lươngnhậnđượcthưnghingờkhôngtin,bènquayvềHàmĐanxinthêmbinhsĩ.LươngchưađếnHàmĐan,đigiữađường, gặpngười chị củaTriệuVươngđi ra uống rượu, cóhơnmộttrămquânyđi theo.LýLươngđằngxanhìnthấy,chođólàTriệuVương,bènnằmrạpbênđườngđểyếtkiến.NgườichịcủaTriệuVươngsaykhôngbiếtđólàviêntướngcủaTriệuVương,bènsaiquânkỵtừtạLýLương.LýLươngvốnlàngườisang,đứngdậy,mắngnhữngviênquantheohầu.

Trongsốnàycómộtngườinói:-ThiênhạlàmphảnnhàTần,aicótàithìđượclậptrước.Vảlại,TriệuVươngvốnlàngườiởdướiquyềntuôngquân,naymộtngườiđànbàmàlạikhôngxuốngxechàotướngquân.Xintướngquânđuổitheogiếtđi.

LýLươngđãnhậnđượcthưcủaTần,muốnphảnlạinướcTriệunhưngchưaquyếtđịnh.Nhânviệcđó,LýLươngnổigiậnsaingườiđuổitheogiếtngườichịcủaTriệuVươngởgiữađường,rồicẩmquânđánhúp,HàmĐankhôngkịpphòngbị.LýLươnggiếtVũThần,ThiệuTao.NhiềungườinướcTriệulàtaimắtcủaTrươngNhĩ,TrầnDư,chonênhaingườitrốnthoát,tậphợpbinhsĩđượcvàivạnngười.CóngườikháchnóivớiTrươngNhĩ:-Haiông lànhữngngười lữkháchmuốngiúpTriệu thìkhómàđứngmộtmìnhđược.CácônghãytậphợpconcháuvuaTriệu,lấynghĩađểphòhọthìcóthểthànhcông.

HaingườibèntìmđượcTriệuYết,lậplàmTriệuVươngđóngởTínĐô.LýLương tiến quân đánh TrầnDư. TrầnDư đánh LýLương thua to. LýLươngbỏchạyvềvớiChươngHàm.ChươngHàmđembinhđếnHàmĐan.HaingườisaidờidânởđấyđiHàNội,sanphẳngthànhquách.TrươngNhĩvàTriệuVươngYếtchạyvàothànhCựLộc.VươngLyvâythành,TrầnDưđivềphíaBắctậphợpbinhsĩởThườngSơnđượcvàivạnngười,đóngquânởphíaBắcCựLộc.

ChươngHàmđóngquânởphíaNamCựLộc,trêncánhđồngNamCực,xây đường ống đến sông Hà để vận chuyển lương thực cho Vương Ly.VươngLybinhsĩvà lương thựcđềunhiều,đánhCựLộcrấtgấp.Ở trongthànhCựLộcbinhít,lươnghết,TrươngNhĩmấylầnsaingườiđếnbảoTrầnDưtiếnquân.TrầnDưtựnghĩquâncủamìnhít,khôngđánhlạiđượcquânTầnnênkhôngdámtiến.Tìnhhìnhkéodàimấytháng.TrươngNhĩcảgiậnoánTrầnDư,saiTrươngYêm,TrầnThíchđếntráchTrầnDư:-Trướckiata

cùngônglàmbạnsốngchếtcùngcónhau.NaynhàvuavàNhĩsớmchiềusẽchết,thếmàôngcầmquânmấyvạnmàkhôngchịucứu.Nhưthếlàmsaocóthể tin rằng cùng chết với nhau được?Tại sao ông không xông vào quânTần,cùngnhauchịuchết,nhưthếngõhầucòncóhyvọngcùngsốngtrongmuônmột.

TrầnDưnói:-TôitínhtiếnquânthìcũngkhôngthểcứuđượcTriệu,màchỉmấthếtquân.Vàlại,sởdĩDưnàykhôngcùngchếtlàvìmuốnbáothùchoTriệuVươngvàTrươngQuân.Naynếuchúngtacùngchếtthìcũngnhưnémthịtchohổđói,phỏngcóíchgì?

TrươngYên, TrầnThích nói: -Tình hình đã gấp lắm rồi, xin lấy việccùngchếtđểnêurõtínnghĩa,cònbiếtviệctínhtoánsaunàyrasaonữa!

TrầnDưnói:-Tôichếtthìchỉvôíchmàthôi,nhưngcũngxintheonhưlờiông.

Bèn cho nămnghìn quân, sai TrươngYêm,TrầnThích thử quânTầntrước.Nhữngngườinàyđềubịdiệt.LúcbấygiờcácnướcYên,Tề,SởnghetinTriệunguycấpđềuđếncứuTrươngNgaocũngtậphợpbinhsĩđấtĐạiởphíaBắcđượchơnvạnngườiđến.TấtcảđềuxâylũyởcạnhTrầnDưnhưngvẫnchưadámđánhTần.QuâncủaHạngVũmấylầncắtđứtđườngốngcủaChươngHàm.Quân củaVươngLy thiếu ăn.HạngVũ đem tất cả binh sĩvượtHoàngHàvàphátanquânChươngHàm.ChươngHàmbènđembinhchạy.QuâncácnướcchưhầumớidámđánhquânTầnđangvâyCựLộc,rốtcụccầmtùđượcVươngLy.ThiệpNhàntựsát,cuốicùngbảotồnđượcCựLộclàdosứccủanướcSở.NhờvậyTriệuVươngYếtvàTrươngNhĩmớirakhỏithànhCựLộc,cảmtạchưhầu.

TrươngNhĩgặpTrầnDư,tráchTrầnDưkhôngchịucứuTriệu.ĐếnkhihỏiTrươngYêm,TrầnThíchởđâu,TrầnDưnổigiậnnói: -TrươngYêm,TrầnThích bảo tôi thế nào cũngphải chết, nên tôi sai họ cầmnămnghìnquânđểthửsứcquânTầntrước.Họđềuchếtkhôngthểrađược.

TrươngNhĩkhôngtincholàTrầnDưđãgiếthọ.HỏiTrầnDưmấylần.TrầnDưnổigiậnnói:-Tôikhôngngờôngoángiậntôisâusắcđếnthế.Cóphảivìtôitiếckhôngdámbỏchứctướngquânđâu?

TrầnDưbèncởiấn traochoTrươngNhĩ.TrươngNhĩcũngkinhngạckhôngdámnhận.TrầnDưđứngdậyđi ranhàxí, cóngườikháchnóivớiTrươngNhĩ:-Tôinghenói:"Trờichomàkhôngnhậnthìsẽmangvại"nayTrầntướngquânđãtraoấnchongàimàngàikhôngnhậnthìtrờisẽbắtmangvạđấy.Xinngàinhậnngayđi.

TrươngNhĩbènmangấn, thubộhạcủaDư,nhưngTrầnDưvẫnoánTrươngNhĩkhôngchịunhường.SauđóTrầnDưrảobướcđira.TrươngNhĩbènthuquâncủaTrầnDư.TrầnDưmộtmìnhcùngvớivàitrămngườitrước

đây ở dưới cờ vẫn quen thân, đi săn và đánh cá trong cái đắm trên sôngHoàngHà.TừđógiữaTrầnDưvàTrươngNhĩcósựhiềmkhích.

TriệuVươngYết lạiởTínĐô,TrươngNhĩ theoHạngVũvàchưhầuvàoQuanTrung.

Năm thứnhất, thánghai nhàHán,HạngVũ lập chưhầu,TrươngNhĩvốngiaodurộng,nhiềungườinóiTrươngNhĩvớiHạngVũ.HạngVũcũngnhiều lần nghe Trương Nhĩ là người tài giỏi bèn chia đất Triệu, phongTrươngNhĩ làmThườngSơnVương, cai trị ởTínĐô, đổi tênTinĐô làTrươngQuốc.NhiềungườikháchcủaTrươngNhĩnóivớiHạngVũ:-TrầnDưvàTrươngNhĩhaingườinhưmột,đềucócôngởđấtTriệu.

HạngVũthấyTrầnDưkhôngtheoHạngVũvàoQuanTrung,nghetinTrầnDưởhuyệnNamBì,liềnphongchoTrầnDưbahuyệnởgầnNamBìvàđưaTriệuVươnglàYếtđilàmVuaởđấtĐại.:

TrươngNhĩvềnướccủamình,TrầnDưcàngnổigiậnnói:-TrươngNhĩvàtacônglaonhưnhau,nayTrươngNhĩlàmvua,màmộtmìnhtalàmhầu,nhưthếlàHạngVũkhôngcôngbình!ĐếnkhivuaTềlàĐiềnVinhphảnlạinướcSở,TrầnDưbèn saiHạDuyệtđếnnóivớiĐiềnVinh: -HạngVũ làngườicầmđầuthiênhạnhưngkhôngcôngbình,phongcáctướngcủamìnhởnhữngnơitốt,còndờivuacũthìđilàmvuaởnơiđấtxấu.NayvuaTriệulạiởđấtĐại, xinnhàvua cho tôi quân, tôi xin lấyhuyệnNamBìđể làmhàngràochechởchonhàvua.

ĐiềnVinhmuốnlậpbêđảngởTriệuđểphảnlạiSởbènsaiđembinhchoTrầnDư.TrầnDưnhânđấyđemtấtcảquânbahuyệnđánhúpThườngSơnVươngTrươngNhĩ.

TrươngNhĩbịthuabỏchạynhậnthấytrongsốchưhầukhôngthểtheoai,nói:-HánVươngvàtalàchỗquenbiếtcũ,cònHạngVũthìmạnhvàlậpta[TrươngNhĩlưỡnglựkhôngbiếtnêntheoHánVươnglànơiquanbiếtcũ,haytheoHạngVũ.],tamuốntheoSở.

CamCông nói: -HánVương vàoQuan Trung, năm ngôi sao tụ tập ởĐôngTỉnh,ĐôngTỉnhlàphầncủaTần[Theochiêmtinhcổ,bầutrờichiaranhữngkhuvựckhácnhau,mỗikhuứngvớimộtnước.]aiđếntrướcthìlàmbá.SởtuymạnhnhưngđếnsauthìthếnàocũngphảithuộcvềHán!

VìvậyTrươngNhĩchạyvềvớiHánVương,HánVươngcũngquayvềbình địnhTamTần, đang vâyChươngHàmởPhếKhâu.TrươngNhĩ yếtkiến Hán Vương, Hán Vương hậu đãi Trương Nhĩ. Sau khi đã đánh bạiTrươngNhĩ,TrầnDưbènthulạiđấtTriệu,đónTriệuVươngởĐạivềlàmTriệuVươngnhưcũ.ĐểtỏlòngbiếtơnTrầnDư,TriệuVươnglậpDưlàmvươngđấtĐại:TrầnDưchoTriệuVươngyếu,nướcTriệulạimớibìnhđịnhnênkhôngvềnướccủamìnhởlạigiúpTriệuVương,vàsaiHạDuyệtlàm

tướng quốc giữ đất Đại. Năm thứ hai nhà Hán, Hán Vương đi về hướngĐôngđánhSở,saisứgiảnóivớiTriệu,muốncùngTriệuđivề

Đông,TrầnDưnói:-HánVươngcógiếtTrươngNhĩthìtôimớitheo.HánVươngbèn tìmngườigiốngTrươngNhĩ,chémvàmangđầuđưa

đếnchoTrầnDư.TrầnDưbènđembinhgiúpHán.QuânHánbịthuatoởphíaTâyBànhThành,TrầnDưlạibiếttinTrươngNhĩchưachếtnênphảnlạinhàHán.

Năm thứ ba, sau khiHànTín đã bình định đấtNgụy,HánVương saiTrươngNhĩvàHànTínđánhpháđấtTỉnhHìnhcủaTriệu,chémTrầnDưởtrênsôngChiThủy,đuổigiếtTriệuVươngYếtởTươngQuốc.HánVươnglậpTrươngNhĩlàmTriệuVương.

Năm thứnămnhàHán,TrươngNhĩ chết, được tặng tên thụy làCảnhVương.ConlàTrươngNgaonốinghiệp,đượclậplàmTriệuVương.NgườicongáiđầucủaCaoTổlàcôngchúaLỗNguyênlàmhoànghậucủaTriệuVươngTrươngNgao.

Năm thứ bảy nhà Hán, Cao Tổ từ Bành Thành đi qua Triệu. TriệuVươngsángchiềucuốnbaotaylên,tựđưađồănchonhàvua,rấtcungkính,theo lễ củahàngcon rể.CaoTổngồixổmmắngnhiếc,hết sứcngạomạnkhinhthường

TriệuVương.BọntướngquốcnướcTriệulàQuánCao,TriệuNgọ,hơnsáumươingườilàkháchcủaTrươngNhĩ,vốnbìnhsinhlàngườichuộngkhítiếtbènnổigiận,nói:-Vuachúngtalàôngvuanhunhược!

Họnóivớinhàvua:-Nhữngkẻhàokiệttrongthiênhạđềucùngnổilên,aicótàithìđượclậptrước,naynhàvuathờCaoTổrấtcungkínhmàCaoTổlại rất vô lễ, chúng tôi xinvì nhàvuamàgiếtCaoTổ?TrươngNgao cắnngóntaychảymáu,nói:-Tạisaocácônglạinóiđiềucànrỡnhưvậy?Chatôitrướcmấtnước,nhờCaoTổnênđượctrởvềnướccủamình,ơnđứccònlạiđếnconcháu,tấtcảchântơkẽtócđềunhờsứccủaCaoTổ.Xincácôngđừngcómởmiệngnữa.

BọnQuánCao,TriệuNgọhơnmườingườiđềubảonhau:-Thếlàchúngtatrái!Vuachúngtalàngườitrunghậukhôngphảnbộiơnđức.Nhưngbọnchúng tanghĩakhôngchịunhục,nay chúng tagiậnCaoTổ làmnhụcvuachúngta,chonênmớigiếtôngta,tạisaochúngtalạilàmnhơbấnđếnnhàvua?Nếunhưviệcthành,chúngtasẽvềvớinhàvua,cònviệcbạithìsẽmộtmìnhchúngtachịumàthôi.

NămthứnămnhàHán,CaoTổđitừĐôngViênvề,ghéquanướcTriệu.BọnQuánCaođặtngườiởhuyệnBáchNhânởtườngnhàxímuốnđểrìnhgiết.CaoTổđiquamuốnnghỉlại,nhưngchộtdạhỏi:-Huyệnnàytêngì?

-HuyệnBáchNhân.

CaoTổnói:-BáchNhântứclàbịngườitabứcbách.VìvậyCaoTổkhôngởlạimàđingay.Nămthứchín,mộtnhàcó thùoánvớiQuánCaobiếtmưuấybèn tâu

lên.NhàvuabắttấtcảbọnTriệuVương,QuánCao.Hơnmườingườiđềutranhnhautựđâmcổchết.QuánCaomộtmìnhnổi

giậnmắnghọ:-Aibảocácônglàmđiềuđó?Naynhàvuathậtkhôngcóliênquangì,nhưngvẫnbịbắt,nếucácôngđềuchết thì lấyaiđểnóirằngnhàvuakhônglàmphản.BènlênxecóvánchekínbốnphíacùngnhàvuađếnTrườngAn.CaoTổtrịtộiTrươngNgao.Chiếucủanhàvuađưaranói:-BầytôitânkháchnướcTriệu,aidámtheonhàvuađềubịgiếtcảhọ.

BọnQuánCaocùngngườikháchMạnhThưhơnmườingườiđềutựgọtđầu,xiềngcổ, làmnô lệcủanhàTriệuVương,đi theođếnkinhđô.QuánCaođến,khairằng:-Chỉmộtmìnhtôilàmđiềuđó,nhàvuathựckhôngbiếtgì.

Viênlạiquấtmấynghìnroi,nungsắtdùivàothịt,thânhìnhQuánCaokhôngcóchỗnàolành,nhưngQuánCaovẫnkhôngnóikhác.LữHậumấylầnnóiTrươngVươnglấyLỗNguyêncôngchúachắckhônglàmviệcđó.

Nhàvuanổigiậnnói:-NếuTrươngNgaolấyđượcthiênhạthìnóchêcongáicủabàsao?

Nhàvuakhôngnghe.QuanđìnhúyđemviệcQuánCaotâulên.Nhàvuanói:-Đólàtrángsĩ?Cóaibiếthắnthìlấytìnhriêngmàhỏixem.

TiếtCônglàmtrungđạiphunói:-Nólàngườicùngấpvớitôi,tôivốnbiếtnó,đólàngườitrọngdanhtiếngvàtiếtnghĩacủanướcTriệu,khônglàmtráiđiềuđãhứa.

NhàvuasaiTiếtCôngcầmcờtiếtđếnhỏiQuánCaoởtrướccáixebằngtre.QuánCaongẩngđầulênnói:-TiếtCôngđấyà?

Tiết Công an ủi Quán Cao vui vẻ như lúc bình sinh. Tiết Công nóichuyệnvớiQuánCao,hỏiTrươngVươngquảthựccódựvàovụấykhông.QuánCaonói:-Nhântìnhailạikhôngyêuchamẹvợconcủamình?Naybahọcủatôiđềubịkhépvàotộichết,tôihávìnhàvuamàcoithườngchamẹcủatôisao!Nhưngnhàvuathậtkhônglàmphản,chỉcómộtmìnhbọnchúngtôilàmmàthôi.

QuánCaokể lạiđầuđuôiđó làýcủamình,nhàvuakhôngbiếtgìvềviệcấy.TiếtCôngvàobáolạitấtcả.CaoTổbènthaTriệuVương,CaoTổkhenQuánCaolàngườihiềnbiếttrọnglờimìnhđãhứa,saiTiếtCôngnóidầuđuôivới

QuánCao:-TrươngVươngđượcthảra,nhânđấythachoQuánCao.QuánCaomừngrỡnói:-Vuatôiđượcraà?TiếtCôngnói:-Phải.

TiếtCôngnói:-Hoàngđếkhentúchạchonênthatúchạ!QuánCaonói:-Tôisởdĩkhôngliềuchếtcáithântànnàylàchỉvìmuốn

chứngtỏTrươngVươngkhônglàmphản.Naynhàvuađượcra,chứctráchcủatôiđãtrọn,tôichếtkhôngoánhận.Vảchăng,làmtôimàmanglấycáitiếnggiếtvuathìcònmặtmũinàomàthờhoàngđếnữa.Dùchohoàngđếkhônggiếttôithìtôichẳngthẹntronglòngmìnhhaysao?

Bènngẩngdầulênthắtcổmàchết.Trongthờibấygiờ,danhtiếngQuánCaovangdộikhắpthiênhạ.

TrươngNgaosaukhiđượcra,nhờlấyLỗNguyênnênđượcphonglàmTuyênBìnhHầu.CaoTổ khen những người khách tự xiềng cổ làmnô lệtheoTrươngVươngvàoQuanTrunglànhữngngườihiền,nênđềucholàmtướngquốccủachưhầu,hayquanthúởcácquận.ĐếnthờiHiếuHuệ,CaoHậu,VănĐế,HiếuCảnhconcháunhữngngườikháchcủaTrươngVươngđềuđược làmquan lươnghainghìn thạch.TrươngNgaochếtnămthứsáuthờiCaoHậu.NgườiconlàYếnnhờmẹlàcongáiLữHậuchonênđượcLữHậuphonglàmLỗNguyênVương.NguyênVươngyếuđuối,anhemít.LữHầu lại phong hai người anh em cùng cha khácmẹ của Trương Ngao làTrươngThọ làmNhạcXươngHầu.TrươngXỉ làmTínĐôHầu.KhiCaoHậumất,họLữvôđạo,cácquanđạithầngiếthọLữ,phếtruấtLỗNguyênVương,cùngNhạcXươngHầuvàTínĐôHầu.KhiHiếuVănĐếlênngôilạiphongTrươngYếntrướclàLỗNguyênVương,làmNamCungHầuđểnốidõihọTrương.

Tháisửcôngnói:-NgườiđờikhenTrươngNhĩ,TrầnDưlàngườihiền.Tânkháchtôitớcủahọđềulànhữngbậctuấnkiệttrongthiênhạ,đếnở

nướcnàocũngđềulàmkhanhtướng.Tuyvậy,TrươngNhĩ,TrầnDưkhicònnghèohènthìtinnhau,khôngcoicáichếtvàođâu.Đếnkhigiữnướctranhquyền,rốtcụclạigiếtlẫnnhau.Tạisaotrướckiayêunhauthànhthậtmàsauđấy lạiphảnnhauác liệtnhưvậy?Háchẳngphảivì lợisao?Danhdự tuýcao,tânkháchtuyđông,nhưngconđườnghọđithìsai,sovớiTháiBávàQuýTửởDiênLăng[TháiBávàNguTrọnglàconvuaTháiVương.TháiVương muốn lập Quý Lịch làm vua. Thái Bá biết ý sang Kinh Man đểnhường ngôi cho em,NguTrọng cũng theo anh đến đấy. TháiVương lậpngườicon thứba làQuýLịch làmvua.NgườiKinhMan lậpTháiBá làmvuatứcNgôTháiBá.QuýLịchlàchacủaVănVươngnhàChu.QuýTửtứcQuýTrát thờiXuânThu.QuýTrát làconútcủavuaNgôThọMộng.ThọMộng thấyQuýTrát làngườihiền,muốn lập làmthái tử.QuýTrátkhôngnghe.]thìkháchẳn.

[34]KÌNHBỐliệttruyện

Đoạn:1,2,3,4,5

1.KìnhBố[TênlàAnhBố,nhưngbịchạm(Kình)vàomặtchonêngọilà

KìnhBố.Lờinóinàyngụýchêbai.]ngườihuyệnLục,họAnh.ThờiTần,Bốlàmngườiáovải.Lúccònnhỏ,cóngườikháchxemtướngBố,nói:-Anhsẽbịhìnhphạtrồilàmvương.

Đếnkhilớnbịtội.KìnhBốhớnhởcườivànói:-Cóngườixemtướngtôibảotộibịhìnhphạt,rồilàmvương,cólẽthếchăng?

NhữngngườinghenóivậyđềucườiBố.BốbịtộiđàyđiLySơn.NhữngngườiđiđàyởLySơncómấychụcvạn.

Bốgiaokếtvớinhữngngườicầmđầutrongđámtùbịđàyvànhữngngườihàokiệt.SauđóBốcầmđầubèlũtrốntrênsôngDươngTửlàmthànhmộttoáncướp.

2.KhiTrầnThắngnổilên,BốyếtkiếnPhiênQuân[XemHạngVũbảnkỷ]

cùng đồ đảng củamình phản lại nhà Tần, số binh sĩ tụ tập lên đếnmấynghìn. Phiên Quân bèn gả con gái cho Bố. Khi Chương Hàm diệt TrầnThắng,phátanquâncủaLữThầnthìBốđembinhvềphíaBắcquấyrốihaicánhquântảvàhữucủaquânTần,pháquânTầnởThanhBarồiđemquânđivềhướngĐông.

NghenóiHạngLươngđãbìnhđịnhđượcGiangĐông,CốiKê,BốbènvượtquaTrườngGiangđivềhướngTây.TrầnAnhchohọHạngđờiđờilàmtướngnướcSở,liềnđembinhcủamìnhthuộcvàoHạngLương,đemquânvượtphíaNamsôngHoài.AnhBố,BồtướngquâncũngđemquâncủamìnhtheoHạngLương.HạngLươngvượtquasôngHoàiđivềhướngTây,đánhbọnCảnhCâu,TầnGia.Bốthườngcầmnhữngtoánquânđitrước.

HạngLươngđếnđấtTiếtnghetinTrầnVươngđãchết,bènlậpSởHoàiVương. Hạng Lương hiệu là Vũ Tín Quân, Anh Bố làm Đương DươngQuân.HạngLươngbạitrậnchếtởĐịnhĐào,HoàiVươngdờiđôđếnBànhThành.AnhBố và các tướng đều giữBànhThành.Lúc bấy giờ,Tần vâyTriệu rất gấp. Triệumấy lần sai người đến xin cứu viện.HoàiVương saiTốngNghĩalàmthượngtướngquán,PhạmTănglàmmạttướng,HạngTịchlàmthứtướng,AnhBốvàBồtướngquânđềulàmtướngquân,tấtcảđềuởdưới quyền TốngNghĩa, đem quân về hướng Bắc để cứu Triệu. Đến khiHạngTịchgiếtTốngNghĩatrênsôngHoàngHà,HoàiVươngnhânđấychoTịchlàmthượngtướngquân.CáctướngđềuởdướiquyềnHạngTịch.HạngTịchsaiBốvượtHoàngHàđểđánhquânTần.Bốđánhthắngmấylần,TịchbènđemtấtcảbinhsĩquaHoàngHà.SauđóTịchpháquânTần,bắtbọnChươngHàmphảiđầuhàng.BinhSởđánhthắngluôn,côngcaonhấttrongchưhầu.QuâncủachưhầuđềuphụcvàtheoSở,đólànhờBốmấylầnvớimộtsốquân ítđánhbạimộtkẻđịchđông.HạngTịchđembinhvềhướngTây,đếnTâyAn,lạisaibọnBốđangđêmđánhvàchônsốnghaimươivạnbinhcủaChươngHàm.TịchđếncửaHàmCốckhôngvàođược,lạisaibọnBốđitrướctheoconđườngtắtđánhpháquânởcửaải.TịchbènvàoảiđiđếnHàmDương.Bốthườnglàmtiênphong.

3.HạngVươngphongcáctướng,choBốlàmCửuGiangVương,đóngđô

ởLục.NămthứnhấtnhàHánthángtư,chưhầuđềubãibinh,ainấyvềnướccủamình.HọHạnglậpHoàiVươnglàmNghĩaĐế,dờiđôđếnTrườngSa,lạingầmralệnhchoCửuGiangVươnglàBốđánhNghĩaĐếtrênđườngđi.Thángtámnămấy,BốsaitướngđánhNghĩaĐế,đuổitheoNghĩaĐếvàgiếtở SâmHuyện.Năm thứ hai nhàHán, vua Tề làĐiềnVinh làm phản, SởHạngVươngđếnđánhnướcTề,đòiCửuGiangVươngđembinhđếngiúp.CửuGiangVươngBốcáobệnhkhôngđến, saiviên tướngđemmấyngànquânđi.KhiquânHánbị thuaởBànhThành,BốlạicáobệnhkhônggiúpSở.VìvậyHạngVươnggiậnBố.MấylầnsaisứgiảtráchBố,mờiBốđến,Bốcàngsợkhôngdámđến.

HạngVươngbấygiờphíaBắcđanglovềcácnướcTề,Triệu,phíaTâylovềHán,ngườitheochỉcómộtmìnhCửuGiangVương.HạngVươnglạiquýcáitàicủaBố,nênmuốnhậuđãiBố,vìvậychưađánh.NămthứbanhàHán,HánVươngđánhSở,đạichiếnởBànhThành.Đánhthua,HánVươngrakhỏiđấtLương,đếnthànhNgunóivớicácquanhầu:-Khôngthểbànkếthiênhạvớibọnbayđược.

TùyHàlàmyếtgiảtiếnlênnói:-Khônghiểubệhạmuốnnóigì?HánVươngnói:-Aicóthểvì tađisứHoàiNamkhiếnchoHoàiNam

đembinhphảnlạiSở,giữHạngVươngởTềvàitháng,thìchắcchắnthếnàotacũnglấyđượcthiênhạ.

TùyHànói:-Tôixinđi.TùyHàbèncùnghaimươingườiđisứHoàiNam.Khiđếnđấy,quan

tháitểchoởtrongnhà,nhưngđợibangàyvẫnkhôngđượcyếtkiến.TùyHànhânnóivớiquantháitể:-Nhàvuakhôngtiếptôi,chắchẳnvìchoSởmạnhmàHányếu.Tôisởdĩphảiđisứchínhlàvìviệcấyđấy.ÔnghãychoHànàyđượcyếtkiến.Nếulờinóimàphải,thìđólàđiềuđạivươngmuốnnghe,cònlờinóikhôngphảithìcứbắtbọnHàhaimươingườichịutộibúarìuởchợHoàiNamđểchứngtỏđạivươngchốnglạiHánmàtheoSở.

TháitểbènnóivớiHoàiNamVương.VươngtiếpTùyHà.TùyHànói:-HánVươngsaitôikínhdângthưchođạivương.Tôitrộm

lấylàmlạtạisaođạivươngvẫnthânthiếtvớiSởnhưthế.Hoài NamVương nói: -Quả nhân quay mặt về hướng Bắc thờ Hạng

Vươngnhưtôithờvua.TùyHà nói: -Đại vương vớiHạngVương địa vị đều là chư hầu như

nhau.ĐạivươngquaymặtvềhướngBắcthờôngtathìchắchẳnvìchorằngnướcSởmạnhcóthểgửinướccủamình.HạngVươngđánhTề,thânhànhmangvánmangchàyđểlàmgươngchobinhsĩ,đánglýđạivươngphảiđem

tấtcảdânchúngHoàiNam,thânhànhlàmtướngcầmđầuhọđểlàmđộitiênphongchoquânSở,thếmàđạivươnglạichỉpháibốnngànngườigiúpSở.Ngoảnhmặt về hướng Bắc thờ người ta mà lại làm như thế à? Khi HánVươngđánhởBànhThành,HạngVươngchưarakhỏinướcTề,đánglýđạivươngphảivét tấtcảbinhHoàiNamvượtquasôngHoài,ngàyđêmcùngchiếnđấuởgầnBànhThànhmớiphải, thếmàđạivươnglạigiữđạoquânmột vạn người không cho một người nào vượt qua sông Hoài, ngồi yênkhoanhtayđợixemai thắng.Gửinướcmìnhvàongười tamàlại làmnhưthếà?Đạivươngchỉcócái tiếngsuông là theoSởmàlạimuốnđượchậuđãi.Tôitrộmcholàmnhưthếlàkhôngphải.Nhưngsởdĩđạivươngkhôngphản lại Sở là vì đại vương cho rằngHán yếu.Kể ra binh Sởmạnh đấy,nhưngbịthiênhạđổchocáitiếnglàbấtnghĩa,vìSởđãphảnlạiđiềugiaoướcvàgiếtNghĩaĐế.SởVươngcậymìnhđánh thắngcho làmìnhmạnh.HánVươngtậphợpchưhầu,quayvềgiữThànhCao,HuỳnhDương,đemthóclúatừđấtThục,đấtHánxuống,đàohàosâu,đắpthànhchắc,chiabinhsĩgiữcácnơi,canhphòngởbiêngiới.QuânSởmuốnvềthìphảiđiquađấtLương,đisâuvàonướcđịchtám,chíntrămdặm,muốnđánhkhôngđược,muốn lấy thành thì không đủ sức. Người già, kẻ yếu phải lo chuyên chởlươngthựcởngoàingàndặm.QuânSởđếnHuỳnhDương,ThànhCao,quânHán giữ vững thành không làm gì. Quân Sở tiến không dược, rút lui thìkhôngthểrakhỏi.ChonênnóiquânSởkhôngđángsợ.NếunhưSởthắngHán thìchưhầusẽcảmthấynguyđếnmình,họđềusợmàcứunhau.CáimạnhcủaSởchỉtổlàmchoquâncủathiênhạđếnđánhmàthôi,chonênSởkhôngbằngHán,cáithếrấtdễthấy.NayđạivươnglạikhôngtheoHánvạntoànmàtựgửithânvàoSởtrongcảnhbịnguyvong,tôitrộmchođạivươnglàmnhưvậylàlầm.KhôngphảitôinóiquâncủaHoàiNamcóthểtiêudiệtđượcSởđâu!NếuđạivươngcửquânđánhlạiSởthìHánVươngcóthếlấythiênhạmộtcáchchắcchắn.TôixincùngđạivươngcầmkiếmvềvớiHán.HánVươngthếnàocũngcắtđấtphongchođạivương,chứkhôngphảichỉcóđấtHoàiNam.ĐấtHoàiNamdĩnhiênlàcủađạivươngrồi.HánVươngkínhsaitôiđemngukếdạinóivớiđạivương,xinđạivươnglưuý.

HoàiNamVươngnói:-Xinvângmệnh.HoàiNamVươngngầmtheoHán,phảnlạiSởnhưngchưadámtiếtlộ.

BấygiờsứgiảcủaSởởđấygiụcAnhBốđembinhgiúpSở,cònnghỉởtạitrạmxá.TùyHàđithẳngvàongồiởtrênghếsứgiảnướcSởvànói:-CửuGiangVươngđã theoHán?Sởcònmuốnbảoông tađemquânđi thếnàođược?

Bốhoảngsợ,sứgiảnướcSởđứngdậy.HànhânnóivớiBố:-Việcdãđếnthếnày,nêngiếtsứgiảnướcSởchớđểchovề,vàphảimaumauhợp

lựcvớiHán.Bốnói:-XinvângtheolờidạycủasứgiảđembinhđánhSở.BốbèngiếtsứgiảrồiđembinhđánhSở.SởsaiHạngThanh,LongThư

đánhHoàiNam.HạngVươngở lạiTềđánhHạẤp.Saumấy tháng,LongThưđánhHoàiNam,đánhbạiquâncủaBố.BốmuốnđemquânbỏchạyvềvớiHánVương,nhưngsợvuaSởgiết,nênlẻnđicùngvớiTùyHàvềHán.HoàiNamVươngđến,nhàvuađangngồixổmtrêngiườngrửachân,gọiBốvàoyếtkiến.Bốcảgiận,hốihận,muốntựsát.Bốđira,vềđếnnhàmìnhthìmàntrướng,đồănuống,cácquanhầuđếnnhưchỗHánVươngở.Bốlạicảmừngvìđượcquáđiềumìnhmongước.

4.BốbènsaingườivàoCửuGiang.BấygiờSởđãsaiHạngBáthubinhsĩ

CừuGiang,giếttấtcảvợconBố.TuyvậysứgiảcủaBốvẫnthuthậpđượcnhững người quen biết cũ và những bầy tôi trước kia được yêu quý, đemmấynghìnngườiquayvềvớiHán.HánVươngchoBốthêmquânvàcùngBốđivềhướngBắcđếnThànhCao.Thángbảy,nămthứtư,HánVươnglậpBốlàmHoàiNamVươngcùngBốđánhHạngTịch.Nămthứnăm,BốsaingườivàoCửuGianglấyđượcmấyhuyện.Nămthứsáu,BốvàLưuGiảvàoCửuGiangdụđạitưmãcủaSởlàChuÂn.ChuÂnphảnlạiSở,đemquâncủaCửuGiangcùngHánđánhquânSởthuatoởCaiHạ.

Hạng Tịch chết, thiên hạ bình định xong, nhà vua đặt tiệc rượu, coithưởngcônglaocủaTùyHà,gọiTùyHàlàhủnho"bọnhủnhokhôngcóíchgìchothiênhạ".TùyHàquỳxuốngnói:-KhibệhạđemquânđánhBànhThành, vuaSở chưa rời khỏiTề, bệhạđemnămvạnbộbinh, nămnghìnquânkỵđicólấydượcHoàiNamkhông?

Nhàvuanói:-Khônglấyđược.TùyHànói: -BệhạsaiHàcùnghaimươingườiđi sứHoàiNam,đến

làmđượcđúngýmuốncủabệhạ,nhưthếtứclàcôngcủaHàhơnnămvạnbộbinh,nămnghìnquânkỵ.TạisaobệhạlạibảoHàlà"hủnhokhôngcóíchlợigìchothiênhạ".

Nhàvuanói:-Tađangtínhđếncônglaocủanhàngươiđây.BènchoTùyHà làmhộquân trungúyvàBốđượccấpphù làmHoài

NamVương,đóngđôởLục.CácquậnCửuGiang,LưGiang,HànhSơn,DựChươngđềuthuộcBố.

Nămthứbảy,BốvàochầuvuaHán.NămthứtámchầuởLạcDương.Năm thứchínchầuởTrườngAn.Năm thứmườimột,CaoHậugiếtHoàiÂmHầu.Bốdođótronglònglosợ.Mùahạ,nhàHángiếtLươngVươnglàBànhViệt,muốithịtôngtarồiphânphátchotấtcảchưhầu.Khingườiđemthịt muốn đến Hoài Nam thì Hoài Nam Vương đang đi săn. Hoài NamVươngthấythịtmuốithìsợquá,saibộhạtậphợpbinhsĩchờkhicácquậnbêncạnhcóviệcnguycấp.

NgườithiếpBốyêuquýmắcbệnh,xinđếnnhàthầythuốcđiềutrị.NhàthầythuốcđốidiệnvớinhàquantrungđạiphuBồnHách.Ngườithiếpmấylầnđếnnhàthầythuốc,BồnHáchthânhànhtheohầu.BồnHáchtặngnhiềulễvậtvàcùngngườithiếpănuốngởnhàthầythuốc.Khivềnhà,ngườithiếpnhânlúcnhànrỗithườngcứkhenngợiBồnHáchlàngườitrunghậu.Vươnggiậnnói:-Màylàmsaomàbiếtđược?

Người thiếp kể lại tất cả tình hình. Vương nghi ngờ người thiếp củamình tư thông với Hách. Hách sợ cáo bệnh. Vương càng giận,muốn bắt

Hách.HáchnóicóviệcbiếncốlênxetrạmđiTrườngAn.Bốsaingườiđuổitheonhưngkhôngkịp.HáchđếnTrườngAnbáovớinhàvuarằngBốđãcómầmmốngmưuphảnvàphảigiếttrướckhiBốkhởisự.

Nhàvuađọc thưcủaHách,bànvới tướngquốcTiêuHà.Tướngquốcnói:-Bốchưachắcđãlàmđiềuđó.Tôisợđólàdothùoánvucàn,xintróiHáchlạivàsaisứgiảdòxétHoàiNamVương.

HoàiNamVươngKìnhBốthấyHáchcótộibỏtrốnđibáocóviệcnguybiến, chonênđãngờ sẵn sàngHáchbáonhữngviệcbímật quốcgia.LạithấysứgiảcủaHánđếncóvẻdòxétmình,bèngiếtcảnhàHách,đembinhlàmphản.Khi thư báo có tinBố làmphản đưa lên, nhà vua bèn thaBồnHách,cholàmtướngquân.Nhàvuatriệucáctướngnói:-Bốlàmphản,bâygiờnênlàmnhưthếnào?

Mọingườiđềunói: -Chỉcócáchđembinhđánhhắn,chônsốngthằngnhãiấyđimàthôi.Hắnlàmnêntròtrốnggì?

NhữÂmHầu làĐằngCôngmờiviên lệnhdoãn trướckiacủaSởđếnhỏi.Viênlệnhdoãnnói:-Cốnhiênlàphảilàmphản.

ĐằngCôngnói:-Nhàvuacắtđấtphongôngtalàmvương,chiatướclàmchoôngtasang,ôngtangoảnhmặtvềhướngNammàđứng,làmvịvuacóvạncỗxe,tạisaolạilàmphản?

Lệnhdoãnnói: -NămvừarồigiếtBànhViệt,nămngoáigiếtHànTín.Bangườinàylàmột,cônglaonhưnhau,ôngtanghitaihọasẽđếnthân,chonênlàmphảnđấythôi.

ĐằngCôngnóivớinhàvua: -Ngườikháchcủa tôi làTiếtCông trướcđâylàmlệnhdoãnnướcSởcónghĩramộtkế.Xinbệhạhỏiôngta.

Nhàvuabènmờivàoyếtkiến,hỏiTiếtCông.TiếtCôngđáp:-ViệcBốlàmphảnkhôngcógìđánglạ,nhưngnếuBốtheocáikếhaynhấtthìđấtSơnĐôngsẽkhôngphảilàcủanhàHán,nếuhắntheocáikếvừathìviệcthắnghaybạichưacóthểbiết,cònhắntheocáikếkémthìbệhạcóthểgốiđầulêngốimànằm.

Nhàvuahỏi:-Thếnàogọilàkếhaynhất?TiếtCôngđáp:-PhíaĐônglấyđấtNgô,phíaTâylấyđấtSở,thôntính

đấtTề, lấyđấtLỗ, truyềnhịchchocácnướcYên,Triệu,cố thủởchỗcủamình.NhưthếthìđấtSơnĐôngsẽkhôngphảilàcủanhàHán.

-Thếnàolàkếhayvừa?-PhíaĐônglấyNgô,phíaTâylấySở,thôntínhHánlấyNgụy,giữlúaở

NgaoThương,chặncửaThànhCao,nhưthếthìaithắngaibạichưacóthểbiếtđược.

-Thếnàogọilàkếkém?-PhíaĐông lấyNgô,phíaTây lấyHạThái,chú trọngvềphíaViệt, tự

mìnhvềTrườngSa.Nhưthếbệhạcóthểgốiđầumànằm.NhàHánvôsự!Nhàvuanói:-Hắnsẽtheokếnào?Lệnhdoãnđáp:-Sẽtheocáikếkém.-Tạisaolạibảohắnbỏcáikếhaynhấtvàkếvừamàlạitheocáikếkém?Lệnhdoãnnói:-BốvốnlàmộtngườibịđàyởLySơn,tựmìnhlàmnên

ôngvua cóvạn cỗxe.Điềuđóđềudo chỗhắn chỉ nghĩđến thânhắnmàkhôngnghĩđếntrămhọvàvạnđờisaunày.Vìvậychonênhắnsẽtheocáikếkém.

Nhàvuanói:-Phảilắm?Bèn cấp cho Tiết Côngmột ngàn hộ làm đất phong và lập hoàng tử

TrườnglàmHoàiNamVương.Nhàvuabènđemquân,tựmìnhlàmtướngđivề hướngĐông đánh Bố. Lúc đầu, Bố làm phản, nói với viên tướng củamình:-Nhàvuagiàrồi,chánviệcbinh,thếnàocũngkhôngthểđếnmàsaicáctướng.TrongcáctướngtachỉngạicóHoàiÂmHầuvàBànhViệtmàthôi,nayhaingườinàyđãchết,ngoàirakhôngaiđángsợ.

ChonênBốlàmphản.ĐúngnhưTiếtCôngđãtrùtính.BốphíaĐôngđánhKinh.KinhVươngLưuGiảbỏchạy,chếtởPhùLăng.BốcướptấtcảbinhcủađấtKinh,vượtquasôngHoàiđánhSở,SởđembinhđánhnhauvớiBố,đánhởgiữahuyệnTừvàhuyệnĐông,Sởchialàmbađạoquân,muốnđểcứu lẫnnhau,cho làhay.Cóngườinóivới tướngSở:-Bốthạovềviệcdùng binh, dân vốn sợBố.Vả lại, theoBinh pháp nói: "Khi nào chư hầuđánhởđấtmìnhthìcónguycơbịđánhtan"[Binhsĩdễtanvìnhớnhà.].Nayônglạitáchralàmbacánhquân,nếunóđánhbạimộtcánhquâncủata,thìhaicánhquânkiađềubỏchạy,làmsaocóthểcứunhauđược?

ViêntướngSởkhôngnghe.QuảnhiênthấyBốđánhtanmộtcánhquân,haicánhquânkiađềubỏchạytoánloạn.BốbènđivềhướngTâygặpquâncủanhàvuaởTụyphíaTâythànhKỳ.QuânBốrấttinhnhuệ.NhàvuabènxâythànhlũytạiDungThành,trôngthấyquâncủaBốdàntrậnnhưquâncủaHạngTịch.Nhàvuacămghét,nhàvuavàBốnhìnthấynhau,nhàvuatừxagọi:-Nhàngươikhổcựcgìmàlạilàmphản?

Bốnói:-Tamuốnlàmhoàngđếđóthôi.NhàvuanổigiậnmắngBố.Trậnchiếnđấulớndiễnra.QuânBốthua,

bỏchạy,vượtquasôngHoài.MấylầnquânBốdừnglạiđánhnhưngkhônglợi.BốcùnghơntrămngườichạyđếnGiangNam.BốvốnlàbàconbênvợvớiPhiênQuânchonênAiVươnglàmTrườngSaVươngsaingườigiảvờcùngchạytrốnvớiBốvàdụBốchạyvàođấtViệt.Bốtintheo,vàoPhiênDương.NgườiPhiênDươnggiếtBốởcáinhàtrongđồngquê.

NhàvuabèndiệtKìnhBốlậphoàngtửTrườnglàmHoàiNamVương,phongBồnHáchlàmKỳTưHầu,cáctướngphầnlớnđượcphongtùytheo

cônglaocủamình.

5.Tháisửcôngnói:TổtiêncủaAnhBốphảichănglàngườihọAnhởnướcLụt,concháu

củaCaoGiaođãbịquânSởdiệttừthờiXuânThu?Thânmìnhbịhìnhphạtnhưngtạisaolạinổilênnhanhnhưvậy?HọHạngchônsốngvàgiếtngườihàngngàn,hàngvạnvàBốthườnglàngườibàyđầunhữngviệcbạongượcấy. CôngBố cao nhất trong chư hầu. Nhờ cách đó, Bố được làm vương,nhưngcũngkhôngkhỏichết,bịđờimắngnhiếc.Tất cả taihọasinh ra từngườithiếpyêu.Cáighengâynêntaihọa,cuốicùngđưađếnchỗnướcbịtiêudiệt.

,[35]HOÀIÂMHẦUliệttruyện

1.ThờihànvicủaHànTín2.Đượcphongthượngtướngquân3.ĐánhlấycácnướcNgụy,Triệu,Yên4.ĐánhlấyTề,đánhbạiquânSở5.KhôngnghetheolờiVũThiệp,KhoáiThông6.Hailầnbịvulàmphản,bịgiángchứcrồibịgiết7.Lờibàn

1.ThờihànvicủaHànTínHoàiÂmHầuHànTín làngườihuyệnHoàiÂm.Khicònhànvi,nhà

nghèo,tàinăngđứchạnhkhôngcógìđểđượccửlàmquan,lạikhôngbiếtlocôngviệclàmănbuônbán.Thườngtheongườitaănbám,nhiềungườichánghét. Tín thường ăn bám ở nhà đình trưởng đình Nam Xương làng HạHương.Đượcmấytháng,ngườivợcủađìnhtrưởnglophiền,bènnấucơmtừsángngồitrêngiườngmàăn.ĐanglúcănthìTínđến,họkhôngđểTíncùngăn.Tíncũngbiếtýhọ,nổigiận tuyệtgiao rađi.Tíncâucáởdưới thành,trong sốnhữngngườiđànbàđậpvải, cómộtbà thấyTínđói, choTínăncơmsuấtmấymươingàychođếnkhiđậpvảixong.Tínmừngnóivớibà:-Thếnàotôicũngđềnơnbàxứngđáng.

Bàtagiậnnói:-Kẻđạitrượngphukhôngcóthểnuôinổithânmình,tôithươngcậunênmờiăn,chứcóphảimongcậubáođápđâu?

TrongsốnhữngngườihàngthịtởHoàiÂm,cómộtngườitrẻtuổitrêuTín nói: -Mày tuy cao lớn lại thíchmang đao kiếm, nhưng trong lòng thìnhátthôi.

YlàmnhụcTíntrướcmặtmọingười:-Tín?Màydámchếtthìhãyđâmtao,nếukhôngdámchếtthìluồndướihángtaođây.

Thếlà[Ýnóivộivàng.]Tínnhìnngườikiađămđăm,cúixuốngbòquaháng.CảchợđềucườiTínlànhátgan.

ĐếnkhiHạngLươngquasôngHoài,Tinchốnggươmđitheo,ởdướicờchẳngcótiếngtămgì.HạngVươngbạitrận,TínlạitheoHạngVũ.HạngVũcholàmlangtrung.TínnhiềulầnbàymưuchoHạngVũ,nhưngVũkhôngdùng.KhiHánVươngvàođấtThục,TínbỏSởtheovềHán.Cũngkhôngcótiếngtămgì[Dùngphảnphúcpháp,trongmộttrangnhắcnămlần"khôngcótiếngtămgì",khiếnngườiđọccàngyênchírằngHànbấttài.],đượclàmchứcliênngao[Liênngao:chứccoiviệctiếptân.].Tínphạmtộibịxửchém,cảbè lũmườibangườiđềuđãchémhết,đến lượtTín,Tínngẩngđầu lênnhìn,chợtthấyĐằngCôngliềnnói:-Nhàvuakhôngmuốnlấythiênhạhaysao?Tạisaochémtrángsĩ?

ĐằngCôngthấylờinóikỳlạ,dungmạohiênngangnênthamàkhôngchém.

ĐằngCôngcùngnóichuyện,rấthàilòng.ĐằngCôngnóivớinhàvua,đượccholàmđôúy,coivềthóc,nhưngvẫnchưathấycótàigìlạ.

2.ĐượcphonglàmthượngtướngquânvàtrìnhbàyđườnglốicủamìnhTínthườngnóichuyệnvớiTiêuHà.TiêuHàrấtphục.KhivuaHánđến

đấtNamTrịnh, trênđườngđi,các tướngbỏtrốnđếnmấychụcngười.TínxemchừngbọnHàđãmấylầntâuvớinhàvua,nhưngnhàvuakhôngdùngmình, cho nên bỏ trốn. Hà nghe tin Tín bỏ trốn liền thân hành theo tìm,khôngkịpbáochovuabiết.Cóngườinóivớinhàvua:-ThừatướngTiêuHàbỏtrốnrồi!

Nhàvuacảgiậnnhưngườimấttayphải,taytrái.Đượchaingày,TiêuHàđếnramắtnhàvua.Nhàvuavuimừngvừamừngvừagiậnmắng[Mộtnétđiểnhìnhcủa tínhcáchLưuBang:haymắngngười,ănnóisuồngsã.]Hà:-Tạisaonhàngươilạibỏtrốn?

Hàđáp:-Thưathầnkhôngdámbỏtrốn,thầntheobắtngườibỏtrốnđấyạ.

Nhàvuahỏi:-Nhàngươitheobắtai?Hàđáp:-TheoHànTín.Nhàvualạimắng:-Cáctướngbỏtrốnđếnhàngchục,nhàngươikhông

đuổitheoai,lạiđuổitheoHànTín,nóiláo!Hàđáp:-Cáctướngđềudễkiếmthôi,cònnhưTínlàkẻquốcsĩ[Quốc

sĩ:ngườikiệtxuấtnhấtnước.]cómộtkhônghai.NhàvuanếucứmuốnlàmvươngmãiởHánTrung,thìchẳngcầnTínlàmgìchứnếumuốntranhlấythiênhạthìngoàiTínrachẳngcóthểbàncôngviệcvớiai[Tấtcảthenchốtcủabàilàởcâunày.].Chẳnghiểunhàvuađịnhđitheođườngnào?

Vuanói: -TacũngmuốnsangĐôngchứlẽnào lạibựcbộingồiởđâymãiđượcư?

Hànói:-NhàvuanhấtđịnhmuốnsangĐông,dùngđượcHànTín,Tínsẽởlại,nếukhôngdùngđượcthìTínthếnàocũngbỏtrốnđấy[Câunóikỳlạ. TrongmắtTiêuHàphải là người có chí nguyện phi thườngmới dùngđượcconngườiphithườngnhưHànTín.CáikhólàởLưuBang.].

Nhàvuanói:-Tasẽvìông,chohắnlàmtướng.Hànói:-Tuyđượclàmtướng,Tíncũngkhôngởlạiđâu.Nhàvuanói:-Thìcholàmđạitướng.Hànói:-Maylắm!VuabènmuốnmờiHànTínvàođểphong.TiêuHànói:-Tínhnhàvua

vốn ngạomạn, vô lễ, phongmột đại tướng như gọimột đứa trẻ con đến,chínhvìthếmàTínbỏđiđấy.Nếunhàvuaquảthậtmuốnphongchoôngtathìphảichọnngàytốt,traigiới,lậpđàn,bàyđủlễmớiđược.

Nhà vua bằng lòng. Các tướng đềumừng, ai cũng cho rằngmình sẽđượclàmđạitướng.ĐếnkhiphongđạitướnglạilàHànTín,cảbaquânđềungơnác[BàiHoàiÂmHầuliệttruyệnlàmộtbàirấtthànhcôngxétvềmặt

biếnhóacủacâuchuyện.Từsựkiệnnàysangsựkiệnkiathựclàđộtngột,hấpdẫn,lạthường,nhưảomàlạilàsựthựcnhưngtạikhótin.NgườiđờisaugọivầncủaTửTrườngtrùngtrùngnhưnúi,luônluônmới,luônluônlạlàvìvậy.].

Tín lạyxong, lênngồiở trênđàn,nhàvuanói: -Thừa tướngnhiều lầnnóiđếntướngquân,tướngquâncókếgìđểdạybảoquảnhân?

Tíntừtạ,nhânđấyhỏinhàvua:-NaynhàvuasangĐôngtranhquyềnthiênhạ,cóphảilàtranhvớiHạngVươngkhông?

HánVươngnói:-Phải.HànTínnói:-ĐạivươngthửxemmìnhvớiHạngVương,aidũngcảm,

dữtợn,nhântừvàhùngmạnhhơn[TíndùngphươngphápthuyếtphụccủacácthuyếtkháchđờiChiếnQuốc,đặtcâuhỏiđểnhàvuatìmthấysựthật.]?

HánVươngimlặnghồilâu,nói:-Tôikhôngbằng.Tínlạyhailạy[Ngàyxưacácvuacầuhiềnkhinghelờinóihaythìphải

lạy.Tínlạylàlạylờinói"Tôikhôngbằng".Tínchođólàlờinóicủabậcđếvương.HạngVũtrongconmắtcủaHànTíncũngnhưcủaTưMãThiênhơnhẳnLưuBangvềcáitàicũngnhưvềđạođứccánhân,nhưngkémmặtnhậnthứcvềtìnhthếvàkhôngbiếtdùngngười.]vànói:-Tíncũngnghĩrằngđạivươngkhôngbằng,nhưng thầnđã từng thờy,vậyxinnóiHạngVươnglàngười như thế nào. Hạng Vương khi hò hét, quát tháo, nghìn người đềukhiếpvía,nhưngôngtakhôngbiếttindùngtướngtài,thìđóchẳngqualàcáidũngcủakẻthấtphumàthôi.HạngVươngtiếpngườithìcungkính,thươngyêu,nóinăngdịudàng,ngườitađauốmthìchảynướcmắtkhóc,cùngchiathứcăn,thứcuống.Nhưngkhingườitacócôngđángđượcphongtướcthìđểchoấnkhắcbịhưmòn,tiếcmàkhôngđemcho.Nhưthếthìgọilàlòngnhâncủađànbàvậy.HạngVương tuy làmbá trong thiênhạ,cácchưhầuthầnphục,nhưngkhôngởđấtQuanTrung,lạiđóngđôởBànhThành.HạngVươngtráilờigiaoướccủaNghĩaĐếphongnhữngngườithântíncủamìnhlàm vương. Chư hầu bất bình, thấy HạngVương dời đuổi Nghĩa Đế đếnGiangNamnêncũngtrởvềđuổichủcủamìnhmàtựlậplàmvươngởnơiđịathếtốt.HễđiquađâuHạngVươngcũngtànsátngườita, thiênhạđềuoán,trămhọkhônggầngũichỉsợuymàmiễncưỡngtheođấythôi.Tiếngtuylà lớnnhưngthựcrathìmất lòngthiênhạ.Chonênnóirằngcáimạnhcủaôngtadễlàmyếuđi.Naynếunhưđạivươngcóthểlàmtráihẳnđiềuông tađã làm,dùngnhữngngườivũdũng trong thiênhạ thìđánhđâumàchẳngđược?Lấythànhấptrongthiênhạ,phongchocáccôngthầnthìaimàchẳngtheo?LấynghĩabinhđitheonhữngquansĩmuốnvềĐôngthìpháchỗnàomàchẳngtan[TrongmấycâutómtắttấtcảchỗmạnhvàchỗyếucủaHạngVũ.TấtcảđườnglốicủaHànTíngiúpLưuBanglàởchỗnày.]?Vả

chăngnhữngngườilàmvươngởTamTần[XemHạngVũbảnkỷ:ĐâynóiChươngHàm làmUngVương, TưMãHân làmTắcVương.ĐồngẾ làmĐịchVương.BanướcUng,Tắc,Địchnóigộp lại làTamTần.] nguyên làcác tướng Tần cai quản con em người Tần đãmấy năm, giết hại con emkhôngkểxiết,lạilừadốiquânsĩ,đầuhàngchưhầu.KhiđếnTânAn,HạngVươnglừachônsốnghaimươivạnquânTầnđãđầuhàng,chỉcóHàm,HânvàẾlàđượcthoát,bọnchaanhởTầnoánbangườinàyđếntậnxươngtủy.NaynướcSởdùnguylựcépnhândânđembangườiấylàmvương,dânTầnchẳngaiưacả.TráilạiđạivươngvàoQuanTrungtơhàokhôngphạmđến,trừbỏnhững thứ luậtpháphàkhắccủaTần, cùngvớinhândânTầngiaoước.Phápluậttheobakhoản[XemCaoTổbảnkỷ.],dânTầnaicũngmuốnđược đại vương làm vua đất Tần. Theo lời giao ước của chư hầu thì đạivươngđánglàmvươngởQuanTrung,dânQuanTrungđềubiếtnhưthế.ĐạivươngmấtchứcvươngởQuangTrungphảivàoHánTrung,dânTầnaicũngtiếc.NayđạivươngđemquânsangĐông,cóthểtruyềnhịchmàbìnhđịchđượcTamTần.

HánVươngcảmừng,tựcholàgặpHànTínquámuộn,bènnghetheolờiHànTín,sắpđặtcáctướngđểnhằmtấncông.

3.ĐánhlấycácnướcNgụy,Triệu,YênTháng tám, Hán Vương đem binh sang Đông, đi ra khỏi huyện Trần

Thương,bìnhđịnhđấtTamTần.NămthứhainhàHán(năm205trướcCôngnguyên),đemquânracửaảithuđấtHàNamcủaNgụy.HànVươngvàÂnVươngđềuđầuhàng.HánVươnghợpvớiTềvàTriệucùngđánhSở.ThángtưđếnBànhThành,quâncủaHánbịđánhbại, tantáctrởvề.TínthubinhhọpvớiHánVươngởHuỳnhDương,lạiđánhpháquânSởởmiềngiữađấtKinhvàđấtSách.QuânSởvìvậyvẫnkhôngthểđirahướngTây.

SaukhiquânHánbịthuatrậnởBànhThành,TắcVươnglàHânvàĐịchVươnglàẾbỏHánđầuhàngSở.NướcTề,nướcTriệucũngphảnlạiHánmàhòavớiSở.ThángsáuNgụyVươnglàBáoxinnghỉđểvềthămchabịbệnh.Vềđếnnước,NgụyVươngliềncắtđườnggiaothôngởHàQuan,phảnlạiHán,giaohiếuvớiSở.VuaHánsaiLịchSinh thuyếtphụcBáo,nhưngBáokhôngnghe.ThángtámnămấynhàvuaphongTínlàmtảthừatướngđểđánhNgụy.VuaNgụyđemnhiềubinhđếnBồBảnchặncửasôngLâmTấn,Tíndànthêmnghibinh,bàythuyềnbènhưmuốnvượtquasôngLâmTấn,nhưngtráilạidùngphụcbinhđiđườngđấtHạDương,lấythùnggỗđểchoquân vượt qua sông, đánh úp đấtAnẤp.NgụyVươngBáo cả kinh, đembinhđếnđánhTín.TínliềnbắtBáocầmtù,bìnhđịnhđấtNgụy,làmthànhquậnHàĐông.HánVươngsaiTrươngNhĩcùngvớiHànTínđembinhsangĐôngđivềhướngBắc,đánhnướcTriệu,nướcĐại.Thángchínnhuậnnămấy,TínpháquânĐại,bắtđượcHạDuyệtởđấtỨDự.SaukhiTínlấyđượcnướcNguỵpháđượcnướcĐại,HánVươngliềnsaingườithutinhbinhcủaTínđemđếnHuỳnhDươngđểchốngSở.

Tín vàTrươngNhĩ cầmquânmấyvạn,muốnđi về phíaĐôngxuốngTỉnhHìnhđểđánhTriệu.VuaTriệuvàThànhAnQuânlàTrầnDưnghetinquânHánsắpđánhúp,bèntụtậpquânđộiởTỉnhHình,phaolàhaimươivạn.QuảngVũQuânlàLýTảXanóivớiThànhAnQuân:-NghenóitướngHánlàHànTínvượtTâyHàbắtNgụyVương,bắtsốngHạDuyệt,vừamớiđổmáuởỨDự,naylạithêmTrươngNhĩgiúpsức,ýmuốnlấynướcTriệu.Đólàhọthừathắngvàđixanướcmàđánh,tìnhthếkhóđươngđầuvớinó.Tôinghenói:vậnlươngnghìndặm,quânsĩcódángđói,đợiháicủicắtcỏmànấu ăn, lính trángkhôngđượcno.NayđườngởTỉnhHình không thểcùngđihaixemộtlần.Quânkỵkhôngthểsắpthànhhàng,đivàitrămdặmthìthếnàolươngthựccũngtụtlạisau.Xintúchạchotôibavạnkỳbinh,đitheođườngtắtđểchẹnđườngvậntải,còntúchạ thìđàohàochosâu,đắpthànhchocao,giữchặt lấythành,đừngđánhvớihọ.Quâncủahọtiếnlêntrướckhôngđượcđánh,màrútluilạikhôngđượcvề,tôidùngkỳbinhchẹnđằng sau, khiến cho họ không thể cướp được gì ở ngoài đồng. Như thế

khôngđầymườingày,đầuhaitướngsẽnộpởdướicờ.Xinngàilưuýđếnkếcủatôi.Nếukhôngthếnàocũngbịhaitênấybắt.

ThànhAnQuânvốnlànhànho,thườngnóirằng:"Nghĩabinhthìkhôngdùngmẹolừadối,mưukỳlạ",nói:-Tôinghenóitheobinhpháp"mìnhgấpmườithìvây,gấpđôithìđánh"[Câutríchtrong"TônTửbinhpháp".].NayHàn Tín binh phao là mấy vạn người nhưng thực ra chẳng qua chỉ mấynghìn.Họvượtnghìndặmđánhúpchúng ta thìcũngđãmỏimệt lắmrồi.Nếunhưchúngtatrốntránhkhôngđánh,vềsaucóquânđịchđônghơn,talàmsaothắngđược?Nhưthếchưhầusẽbảotalànhátvàcoithườngviệcđánhta.

VìvậykhôngnghemưukếcủaQuảngVũQuân.HànTínsaingườisangthámthính,biếtmưucủaQuảngVũQuânkhôngđượcdùng,cảmừng,bènđemquânthẳngxuống.ChưađếncửaTỉnhHình,cáchbamươidặm,dừnglạicắmtrại.Nửađêmtruyềnlệnhxuấtphát.Chọnhainghìnquânkỵtrangbịnhẹ,mỗingườicầmmộtlácờđỏđitheođườngtắtlénlútsangnóitheodõiquânTriệu.Tínralệnh:"Triệuthấytachạy,thếnàocũngbỏtrốngthànhmàđuổira.Chúngmàytiếnvàongaytrongthành,nhổcờcủaTriệudựngcờđỏcủaHán".Khiếnbọntýtướngtruyềnbảoăncơmlótlòngthôi,vànói:-HômnaypháquânTriệuxongsẽhọpnhauăntiệc.

Cáctướngkhôngaitin,giảvờđáp:-Dạ.Lạinóivớitướngsĩ:-QuânTriệuđãgiữđịathếtiệnlợitrướcđểxâyđồn

lũy, chúng lại chưa thấycờ trống,đại tướngcủa tanênchưachịu tiến lênđánhđộitiênphongvìchúngsợtađếnnơiđườnghẹp,hiểmtrởthìquaylại.

Tínbènsaimộtvạnngườiđitrướcbàytrậnquaylưngrasông.QuânTriệuởxanhìnthấy,cườivang.Lúcbìnhminh,Tíndựngcờđạitướng,đánhtrốnglên,kéoquânracửa

TỉnhHình.QuânTriệumởcửalũy,đánhnhautomộthồilâu.BấygiờHànTín,TrươngNhĩvờbỏcờtrốngchạyđếnđạoquângầnsông.Đạoquângầnsông rẽ ra, đón lấyhọ, rồi lại chiếnđấudữdội.QuânTriệuquảnhiênbỏthànhratranhlấycờtrốngcủaHán,đuổitheoHànTín,TrươngNhĩ.SaukhiHànTín,TrươngNhĩđãnhậpvàođạoquânởgầnsôngthìquânđộiđềuliềuchếtchiếnđấukhôngthểnàođánhbạiđược.HainghìnquânkỵmàTínđãchođitừtrướcchờđếnkhiquânTriệubỏlũytrốngđểđuổitheođểlấycờtrốngcủaHán,liềnruổinhanhvàotrongthành,nhổtấtcảcờxícủaTriệuđểdựng hai nghìn lá cờ đỏ củaHán. Quân Triệu đã không thắng không bắtđượcbọnTín,muốnquaytrởvềđồn,nhưngtrongthànhtoànlàcờđỏcủaHánthìcảsợ,chorằngquânHánđãbắtđượctướngcủaTriệuVươngrồi.Quânsĩhỗnloạnbỏchạy.TướngTriệuchémcũngkhôngngănđược.QuânHánhaibênáplại,phátanquânTriệu,chémThànhAnQuântrênsôngChi

Thủy,bắtTriệuVươnglàYết.TínralệnhchoquânđộikhôngđượcgiếtQuảngVũQuân,aibắtsống

đượcôngtathìthưởngngànvàng.CóngườitróiQuảngVũQuânnộpdướicờ,Tínbèncởi tróichoôngtavàchongồiquaymặtvềhướngĐông[KhitiếpkháchđểkháchquaymặtvềhướngĐông là tỏý tônkính.],cònmìnhngồiquaymặtvềhướngTây,thờlàmthầy.

Cáctướngđemthủcấpvàtùbinhđếnnộpđâuđấyvàchúcmừng.CáctướngnhândịphỏiTín:-Binhphápnói"Bênphảisaulưngthìnúigò,trướcmặtbêntráithìsôngđầm"[Trongthiên"TônTửhànhquân"nói:khiđóngquânthìtrướcmặtlàsôngđầm,saulưngvàbênphảigầnnúigò.Ýnóinhưthếthìtránhđượcviệcbấttrắc.]naytướngquânlạisaibọnchúngtôiquaylưng ra sôngmà bày trận, nói rằng phá xong quânTriệu sẽ ăn cơm.Bọnchúngtôikhôngphụcnhưngkếtquảlạithắng,khôngbiếtđólàthuậtgì?

Tínnói:-Điềuđóởtrongbinhpháp,chỉcóđiềucácanhkhôngxétđếnnà thôi. Chẳng phải binh pháp có nói: "Hãm vào đất chết thì sau nómớisống,dắtvàochỗmấtthìsaunómớicòn"[Thiên"Cửađịa"cũngcủa"TônTửbinhpháp".Ýnóiđểchoquânđộiởvàođịathếbấtlợithìnósẽchiếnđấuhăng.] đó sao?Vả chăng Tín không phải có những tướng sĩ đã từngđượchuấnluyện.Đâycũngnhưngườitanóilàkéonhữngngườingoàichợbắthọđiđánh.Tình thếnàynếukhôngđặthọvàonơiđấtchếtkhiếnchongườinàocũngvìmìnhmàchiếnđấuthìkhôngđược.Nếunhưtađểchohọvàonơiđấtsốngthìhọđềubỏchạy,tacònlàmsaodùnghọđượcnữa.

Cáctướngđềuphụcmàrằng:-Haylắm,quảchúngtôikhôngnghĩđếnđược.

TínbènbỏiQuảngVũQuân:-TôimuốnphíaBắcđánhnướcYên,phíaĐôngđánhnướcTề,làmthếnàothìthànhcông?

QuảngVũQuân từ tạmà rằng: -Tôinghenói "làm tướngmàquânđãthuatrậnthìkhôngthểnóilàdũngcảm,quanđạiphucủanướcđãmấtthìkhôngthểbànđếnviệcbảotồnnước"[Mộtcâuthànhngữđươngthời.].Naytôilàtêntùbạitrậnđâucóxứngđángbànđếnviệcđạisự.

Tín nói: -Tôi nghe nóiBáchLýHềở nướcNgu thì nướcNgumất, ởnướcTẩnthìnướcTầnlàmbá,khôngphảiôngtaởnướcNguthìngumàvềnước Tần thì khôn, chỉ vì ông ta được dùng hay không, được nghe haykhôngđóthôi.GiảsửThànhAnQuânnghetheokếcủatúchạthìbọnTíncũngđãbịbắtrồi.ChỉvìôngtakhôngđùngmưucủatúchạchonênTínmớiđượchầuchuyệnđóthôi.

Tínbènvannàimãi: -Tôihết lòngnguyện theokế của túchạxin túchạchỗtừchối.

QuảngVuQuânnói: -Tôinghenói "ngườikhônnghĩmộtnghìnđiều,

thếnàocũngcómộtđiềusai,ngườingunghĩmộtnghìnđiều,thếnàocũngcómộtđiềuđúng"[Đólànhữngcâutụcngữđươngthời.],chonêncócâu"lờinóicủangườicuồngcũngđượcthánhnhậnxétđến"chỉsợmưukếcủatôichưachắcđãdùngđược,nhưngcũngxinbàychút trung thànhdạidột.ThànhAnQuâncókếbáchchiếnbáchthắng,khôngmayphútchốcthấtbại,quânđộibị thuaởgầnđấtCảoThành, thânchết trênsôngChiThủy.Naytướng quân vượt TâyHà, cầm tù vuaNgụy, bắt sốngHạDuyệt ởỨDự,đánhmộttrậnlấyTỉnhHình,chưatrọnbuổisángđãpháđượchaimươivạnquânTriệu, giếtThànhAnQuân.Danh tiếng nổi trong nước, uy thế rungđộngthiênhạ.Ngườinôngphukhôngaikhôngnghỉviệc,buôngcày,mặcáođẹp,đemthứcănngon,nghiêngtaiđểchờquyếtđịnhvậnmệnh[Ýnóidânkhôngbiếtsốngchếtthếnàonêndừnglàmviệc,đemđồđẹpramặc,thứcănngonraăn,đểchờquyếtđịnhsốphậncủamình.].Đólàcáisởtrườngcủatướngquân.Nhưngnayquânmệt,línhmỏi,đónglâuởdướichânthànhkiêncốcủanướcYên.Muốnđánh thì sợđánh lâumàsứckhông thể lấyđược.Thựctìnhsẽlộrauythếbịgiảm,lâungàyhếtlươngmànướcYênyếuthếkiavẫnkhôngphục,nướcTềthếnàocũnggiữbiêngiớiđểtựcường.NướcYên,nướcTềđềuchốngcựkhôngchịuđầuhàng,thìchưabiếthọLưuhayhọHạngsẽnắmphầnthắnglợi.Đólàsởđoảncủatướngquân.Tôilàngườingu,trộmchokếcủangàilàsai.Vìvậykẻgiỏidùngbinhkhônglấycáisởđoảnđểđánhcáisởtrườngmàlấycáisởtrườngđểđánhcáisởđoản.

HànTínnói:-Nhưvậythìlàmthếnào?QuảngVũQuânđáp:-Naytínhmưukếchotướngquân,khônggìbằng

xếpgiápchoquânnghỉngơi,bìnhđịnhnướcTriệu,vỗvềnhữngngườiconmấtcha, trongvòng trămdặm,vò rượungàynàocũngđemđếnđể thết sĩphu,khaoquânlính,hướngvềnướcYênởphíaBắcmàđóngquân.Sauđósaingườibiệnsĩmangmộtbứcthư,nóirõcáisởtrườngcủamìnhvớinướcYên,chắcchắnnướcYênkhôngdámkhôngnghetheo.NướcYênđãnghetheo,saingườibiệnsĩđivềhướngĐôngnóivớiTề,nướcTềthếnàocũngnghetheonhưcỏlướttrướcngọngiódẫucóngườimưutrícũngkhôngbiếtbàycáchgìchoTề.Nhưthếthìcóthểlấyđượcthiênhạ.Việcbinhvốncócáithuật"trướchưtrươngthanhthếrồisaumớidùngthựclực",tứclànhưthế[Ýnóitrướchếtphảilàmchongườitasợuylựccủamình,sauđómớiđánh.].

HànTínnói:-Phải[Đoạnnàyvănlạibiếnhóamộttừngnữa.SaukhikểnhữngchiếncôngoanhliệtvàtàidùngbinhcủaHànTínnóingayđếnviệcQuảngVũQuân"dạy"binhphápchoHánTín.].

Tíntheotheomưukếấy,chosứsangnướcYên,nướcYênnhưngọncỏlướttrướcngọngió.TínlạisaisứbáovớiHán,nhântiệnxinlậpTrươngNhĩ

làmTriệuVươngđểcaitrịvàvỗvềnướcnày.VuaHánưngthuận,bènlậpTrươngNhĩlàmTriệuVương.

4.ĐánhlấyTề,đánhbạiquânSởNước Sở mấy lần sai kỳ binh vượt qua sông Hà đánh Triệu. Triệu

VươnglàNhĩvàHànTínđiđilạilạiđểcứuTriệu,nhânlúcđilạibìnhđịnhcácthànhấpởTriệu,đembinhđếngiúpHánVương.NướcSởđangbậnvàoviệcvâyHánVươngởHuỳnhDương,HánVươngđiravềphíaNam,đếngiữamiềnUyểnvàDiệp,gặpđượcKìnhBố,chạyvàoThànhCao.QuânSởlạibaovâyrấtgấp.Thángsáu,HánVươngrakhỏiThànhCao,đivềhướngĐông,vượtquasôngHoàngHà,chỉcómộtmìnhĐằngCôngcùngđi.HánVươngtheoquâncủaTrươngNhĩđếnTuVũ.Đếnnơi,HánVươngnghỉởngoàiquántrọ.Sángsớm,HánVươngtựxưnglàsứthầnnhàHán,phingựavàotrongthànhTriệu.TrươngNhĩ,HànTínchưadậy,HánVươngvàotrongphòngngủ[LưuBangphải "cướpấn", vì sợ các tướng thấymìnhở trongcảnhkhốnđốnsẽkhôngnghetheo.TácgiảnêulênmộtcáchkínđáotháiđộsợHànTíncủaLưuBang.],cướpấntínvàbinhphù,dùngcờmao[Cờdùngđểtriệutậpcáctướng.]đểtriệutậpcáctướng,thayđổichứcvịcáctướng.TínvàNhĩthứcdậy,mớibiếtlàHánVươngđãđến,cảsợ.HánVươngsaukhiđoạtquâncủahaingườiliềnralệnhchoTrươngNhĩgiữlấyđấtTriệu,phong Hàn Tín làm tướng quốc, thu quân đội của Triệu chưa phái đếnHuỳnhDươngđểđánhTề[HánVươngsaukhi thuquânđộicủaTriệu thìtraoquânchoHànTínđemđiđánhTề.].

TínđemquânsangĐông,chưavượtquabếnsôngBìnhNguyênthìnghetinsứthầncủaHánVươnglàLịchTựCơđãthuyếtphụcđượcnướcTềđầuhàng. Hàn Tín muốn dừng lại. Người biện sĩ đất Phạm Dương là KhoáiThông[KhoáiThôngtênlàTriệt,nhưngvìsaunàyVũĐếtênlàTriệtnêntácgiảhủychữTriệtmàđổilàThông.]bànvớiHànTín:-Tướngquânnhậnchiếu đánh nướcTề, nayHánVương chỉ saimột người ly giánmà khiếnnướcTềđầuhàng,nhưngđãcóchiếuchỉbảotướngquândừnglạiđâu?Tạisaotướngquânlạikhôngđi?VảchăngLịchSinhlàmộtkẻsĩkínhcẩnmúabatấclưỡimàhạđượchơnbảymươithànhcủanướcTề,tướngquâncầmmấyvạnquânhơnmộtnămmớihạđượchơnnămmươi thànhcủaTriệu.Làmtướngquânmấynămmàcôngkhôngbằngmộtanhnhànhohaysao?

Tíncholàphải,theokếcủaThông,vượtquasôngHoàngHà,nướcTềđãnghelờiLịchSinhnêngiữLịchSinhởlạiuốngrượu,triệtbỏcácquânđộiđểphòngngựquânHán.

TínnhânđóđánhúpquânTềởLịchHạ,điđếnLâmTri.VuaTềlàĐiềnQuảngchorằngLịchSinhlừamìnhnênnấuLịchSinhvàtrốnđếnđấtCaoMật,saisứđếnnướcSởđểcầucứu.SaukhiđãbìnhđịnhLâmTri,HànTínđivềhướngĐông,đuổiQuảngđếnphíaTâyđấtCaoMật.SởcũngsaiLongThưlàmtướng,phaolàhaimươivạnquân,đemquânđếncứuTề.

VuaTềlàQuảngcùngLongThưdồnquânđểđánhnhauvớiTín.Lúcchưagiaochiến,cóngườibànvớiLongThư:-QuânHánthừathắngđiđánhxa,xuấttoànlựcđểchiếnđấuởđấtmìnhthìquândễthuavàrốiloạn.Chibằngđàohàosâu,đắplũycao,bảovuaTềchongườitôitincẩnkêugọivỗvềnhữngthànhđãmất.Cácthànhđãmất,nghetinvuamìnhvẫncòn,quânSở lại đến cứu thì thế nào cũng phản lại quânHán. QuânHán ở nơi đấtkhách,cáchquênhàhainghìndặm,cácthànhcủaTềlại làmphản, thì thếnàocũngkhôngcógìăn,cóthểkhôngđánhmàbắthọđầuhàng.

LongThưnói:-TabìnhsinhbiếtHànTínlàngườinhưthếnàorồi.Nócũngxoàng thôi!Vảchăng, cứuTềmàkhôngđánhnó,khiếnnóhàng thìkhôngcócôngcángì?NaytađánhthắngnóthìcóthểđượcmộtnửanướcTề,tạisaolạikhôngđánh?

RồibàytrậnhaibênsôngTuyThủy.HànTínđangđêmsaingườilàmhơnmộtvạncáiđẫyđổđầycátchặnlấythượnglưudòngsôngrồiđemquânquanửachừngđánhLongThư,giảvờkhôngthắng,quaylưngbỏchạyvề.LongThưquảnhiênmừngrỡnói:-TabiếtHànTínnhátganmà?

Bènđuổitheo,quasông.Tínchongườiphácácbaođựngcát,nướcsôngchảyàoào,đạiquâncủaLongThưquánửakhôngquađược,quânTínliềnđánhgấp,giếtLongThư.BộphậnquâncủaLongThưphíaĐôngdòngsôngbỏchạy toán loạn.VuaTề làQuảngchạy trốn.Tín liềnđuổi theođếnđấtThànhDương,bắtbỏtùtấtcảlínhSở.

NămthứtưnhàHán(năm203trướcCôngnguyên)tấtcảđềuđầuhàng.HànTínbìnhđịnhnướcTề,saingườinóivớivuaHán:-NướcTề lànướcgiandối,haygâybiến,tráotrở.BiêngiớiphíaNamlànướcSở,nếukhônglậpgiảvương[Giảvương:Ngườitạmlàmvương.]đểgiữthìkhôngthểbìnhđịnhđược.Xincholàmgiảvương.

Lúc bấy giờ quân Sở đang vây Hán Vương rất gấp ở thành HuỳnhDương. Sứ giả của Hàn Tín đến, Hán Vương mở phong thư ra, cả giậnmắng:-Taođangnguykhốnởđây,sớmchiềutrôngmàyđếngiúp, thếmàmàylạimuốntựlậplàmvươngà?

TrươngLương,TrầnBìnhgiẫmvàochânHánVương,nhânđấyghévàotaiHánVươngnói: -NhàHánhiệnnaybất lợi, có thểcấmkhôngchoTínlàmvươngđượckhông?Chibằngnhânđấymàlập,đốixửvớiôngtachotửtế,khiếnôngtavìmìnhmàgiữ.Nếukhôngsẽsinhbiến.

Hánvươngtỉnhngộ,nhânđấylạimắng[Chúý:CáchănnóicủaLưuBang,TưMãThiênkhôngvìcóLưuBanglàvuacủamìnhmàchegiấutínhtình lỗmãngcủaông, tháiđộcanđảmấyđãgiúpôngđiểnhìnhhóaLưuBangmộtcáchcaođộ.HễLưuBangmởmiệnglàmắng.]:-Đạitrượngphuđãbìnhđịnhđượcchưhầutứclàvua"thật"rồi,chứlàmvua"giả"gìnữa?

HánVươngliềnsaiTrươngLươngđilậpTínlàmTềVương,trưngdụngbinhcủaTínđếnđánhSở.

5.KhôngnghetheolờiVũThiệp,KhoáiThôngSaukhiSởmấtLongThư,HạngVươngsợsaiVũThiệp,ngườiVuThai

đếnnói vớiTềVươngTín: -Thiên hạ đều khổvì nhàTầnđã lâu rồi, nêncùngnhauchungsứcđánhTần.Tầnđãbịphá,địnhcông,cắtđấtlàmvương,đểchosĩtốtnghỉngơi.NayHánVươnglạidấybinh,đemquânsangĐông,lấyphầnđất củangười khác, cướpđất đai củangười ta.HánđãpháTamTần,đembinhracửaải,thuquánđộicủachưhầuđểsangĐôngđánhSở.Ýcủaôngtalàchưanuốthếtcảthiênhạthìchưachịuthôi,khôngbiếtthếnàolàvừa,thựclàquáđáng.Vảchăng,sốmệnhcủaHánVươngchưacógìlàchắc chắn. Đã mấy lần chính ông ta nằm trong tay Hạng Vương, HạngVương thương hại tha cho sống, nhưng vừa thoát ra đã bội ước ngay, lạiđánhHạngVương.Ôngtalàngườikhôngthểthântínnhưvậy,naytúchạtuytựchorằngHánVươngđốiđãivớimìnhrấthậu,nênđemhếtsứcracầmquân,nhưngrốtcụcthếnàotúchạcũngbịôngtabắtmàthôi.TúchạsởdĩcònđượcsốngsótđếnnaylàvìHạngVươnghãycòn.HiệnnayHánVương,HạngVươngai thắng,aibại làở túchạ.Túchạ theovềphíabênphải thìHánVương thắng, theovềphía bên trái thìHạngVương thắng.HômnayHạngVươngmấtthìhômsauđếnlượttúchạđấy.TúchạsaolạikhôngphảnlạiHánmàhòavớiSở,chiathiênhạlàmbamàlàmvươngmộtphần?Naytúchạcócơhộinày,đemhếttâmlựcđểtheoHánđánhSở.Làmngườimưutrílạinhưthếư?

HànTíntừchốimàrằng:-TôithờHạngVương,quanchẳngqualàlangtrung,địavịchẳngqualàcầmkíchđứnghầuởđiện,lờinóirakhôngđượcnghe,mưukếđưarakhôngđượcdùng,chonêntôibỏSởmàtheoHán.HánVươngtraochotôiấnthượngtướngquân,giaochotôimấyvạnbinh,cởiáocủamìnhđểcho tôiđượcdùng.Chonên tôimớiđượcnhư thếnày.Phàmngườitahếtsứctincậymìnhthànhthựcnhưthếmàmìnhphảnlạilàđiềuchẳnglành.Tôidùchếtcũngkhôngthaylòngđổidạ.NhờôngthưalạivớiHạngVươngrằngTíntừchối.

SaukhiVũThiệpđirồi,ngườinướcTềlàKhoáiThôngbiếtrằngthiênhạaithắngaibạilàởHànTín,muốndùngkếlạđểlàmTíncảmđộngnêndùng thuật xem tướngđể thuyết phụcHànTín.KhoáiThôngnói: -Tôi đãtừnghọcthuậtxemtướng.

HànTínnói:-Phépxemtướngcủatiênsinhnhưthếnào?Thôngđáp:-Sanghayhènlàởcốtcách.Vuihaybuồnlànétmặt,được

haythualàởquyếtđoán.Gộpcảbađiềuấymàxemthìvạnngườikhôngsaimột[Theophépduthuyếtđiềuquantrọnglàphảicókếlạđểbắtngườingheđểýđếnmìnhngay.CáchtảlờicủaThôngvềthuậtxemtướngcóthểxemlàkếlạ.Đoạnxemtướngnàyhếtsứcsinhđộng,quákhứsốnglạinhưhiệnra

trướcmắt.].HànTínnói:-Hayđấy!Tiênsinhxemquảnhânnhưthếnào?Thôngđáp:-Xinchovãnngườichútđã.Tínnói:-Tảhữuluirarồi.Thôngnói:-Mặtcủatướngquânchẳngquachỉđượcphonghầu,lạicòn

nguyhiểmkhôngyên.Lưng[Lưnglà"bối"cóthểđọclà"bội".ÝnóiphảnlàHánVươngđấydùnglốichơichữ.]củatướngquânthìsangkhôngthểnóihết.

HànTínnói:-Tạisaolạinóinhưvậy?KhoáiThôngnói:-Lúcthiênhạmớikhởisự,cácanhhùnghàokiệtđều

xưngvương,hiệutriệukẻsĩ trongthiênhạnhưmâyhọp,sươngmùtụlại,nhannhảnnhưvẩycá,tấpnậpnhưlửabốc,nhưgióthổi.Lúcbấygiờ,họchỉlonghĩđếnviệc tiêudiệtnhàTầnđangsuyvongmàthôi.NaySởvàHántranhgiànhnhaukhiếnchoganmậtcủanhữngngườitrongthiênhạphơidầyđất,chaconbỏxươngởngoàiđồngnội,kểkhôngsaoxiết.NgườiSởnổilênởBànhThành,vừađánhvừađuổimãiđến thànhHuỳnhDương, thừa tìnhthế thuận lợi, cuốn như cuốn chiếu, uy thế vang lừng trong thiên hạ.Tuyvậy,quâncủahọbịkhốnởgiữamiềnđấtKinh,đấtSách,bịnúiTâycảntrởkhôngsaotiếnlênđược[ÝnóibịchặnởngọnnúiphíaTâyThànhCao.],đãbanămnayrồi.VuaHáncầmmấychụcvạnquân,giữđấtCủng,đấtLạc,dựavàonúisônghiểmtrở,nhưngmộtngàyđánhmấylầnvẫnkhôngđượcchútcônglaogì,thuachạykhôngsaotựcứu,bịđánhbạiởHuỳnhDương,bịthươngởThànhCao,sauđóchạysanggiữamiềnđấtUyểnđấtDiệp,cóthểnóilàngườikhônhayngườimạnhcũngđềubịkhốn[Ýnóicảhaiđềunguykhốn,ngườikhônlàchỉLưuBang,ngườimạnhchỉHạngVũ.].Naynhuệkhíbịnhụtởtrướccửaảihiểmtrở,lươngthựcởtrongkholạihết,trămhọmỏimệt,hếtsứcoángiận,nháonháckhôngnơinươngtựa.Theotôi,tìnhthếnàynếu không có kẻ hiền thánh trong thiên hạ thì không sao dẹp nổi tai họatrongthiênhạ.Hiệnnaytínhmạngcủahaivuađềutreoởtaytúchạ.TúchạtheoHánthìHánthắng,theoSởthìSởthắng.Tôixinphơibàyganruột,nóirõ lòng thành, trìnhbàycáikếngumuộicủa tôi, chỉ sợ túchạkhôngbiếtdùng.Nếuquảtúchạnghetheomưukếcủatôi, thìkhônggìbằnglàmlợicho cảđôibênkhiếnhọđều sống, chiaba thiênhạ, đứng theo thếvạcbachân.Trongtìnhthếấythìcảhaibênkhôngaidámđộngbinhtrước.Túchạlà người hiền thánh, quân sĩ đông, giữ lấy nướcTề hùngmạnh, bắt nướcYên,nướcTriệutheomình,xuấtquânramiềnđấttrốngởđằngsaulưnghọmàkiềmchếhậuphươnghọ[ĐâylànóiđemquântừYên,TriệuxuốngphíaNamuyhiếphậuphươngcủaLưuBangvàHạngVũ.Đólànơiđấttrốngvìkhôngcóquậnđộicủahaibên.], thuận theodânmongmuốnquayđầuvề

hướngTâyđểchotrămhọđượcsống[ÝnóiđembinhvềhướngTâykhiếnchoquânHánvàquânSởphảithôikhôngđánhnhaunữadođócứusốngđượctrămhọ.] thì thiênhạthếnàocũngchạytheonhưgióthổi,nhưtiếngvang,cònaidámkhôngnghe!Túchạcắtđấtnướclớn,làmyếunướcmạnh,đểlậpchưhầu.Saukhichưhầuđãđượclập,thiênhạlạinghetheomàcảmtạânđứccủanướcTề.TúchạcứgiữlấynướcTềcũ,nắmlấyđấtGiao,đấtTứ,lấyđứccủamìnhđểvỗvềchưhầu,kínđáonhúnnhường[Bênngoàitỏvẻkhiêmnhườngđểbảovệthựclựcbêntrong.] thìcácvuatrongthiênhạthếnàocũngkéonhauđếnchầuvuaTềvậy.Tôiđượcnghe:"Trờichomàkhônglấy, thìsẽmanglấy tội, thờicơđếnmàkhôngtheo thìsẽmanglấyhọa,xintúchạsuynghĩchokỹ".

HànTínnói:-VuaHánđốiđãitôirấthậu,lấyxecủamìnhđểchotôiđi,lấyáocủamìnhđểchotôimặc,lấycơmcủamìnhđểchotôiăn.Tôinghenói"đixengườitathìlođiềulocủangườita,mặcáocủangườitathìmangđiềulonghĩcủangườita,ăncơmngườitathìchếtchocôngviệccủangườita"[LạidùngmộtthànhngữđểđáplạithànhngữcủaKhoáiThông.].Tôilẽnàolạichạytheolợimàquênnghĩa?

KhoáiThôngnói:-TúchạtựcholàmìnhthânvớivuaHán,muốnxâydựngcáicôngnghiệpmuônđời.Tôitrộmchothếlàlầm[VìHànTínnóiđếnchuyệntrungthành,nênKhoáiThôngđemnhữngthídụvềsựtrungthànhvàthântínrabẻlại.].Xưakia,lúcThườngSơnVươngvàThànhAnQuân[ThườngSơnVương tức làTrươngNhĩ,ThànhAnQuân làTrầnDư(xemHạngVũbảnkỷvàTrươngNhĩ,TrầnDưliệt truyện)]còn làkẻáovải thìcùngkếtnghĩa,làmbạnsóngchếtcónhau.Sauđó,vìcâuchuyệncãinhauvềTrươngYêm,TrầnTrạchmàhaingườithùoánnhau.ThườngSơnVươngphảnlạiHạngVương,mangđầuHạngAnhbỏtrốnvềvớiHánVương.HánVươngpháiThườngSơnVươngđemquânxuốngmiềnĐông, giếtThànhAnQuânởphíaNamsôngKỳ,đầumộtnơi,chânmộtnẻo.Rốtcụclàmtròcườichothiênhạ.Haingườiấychơivớinhauthânthiếtnhấttrongthiênhạ,rốtcụclạigiết lẫnnhau.Tạisaothế?Đólàvìhammuốnnhiềuthìsinhlonghĩvà lòngngườikhó lường.Nay túchạmuốn làmviệc trung tínđểkếtgiaovớiHánVươngthìthếnàotìnhbạncũngkhôngvữngchắchơntìnhbạncủahaingườikia.Đãthế,côngviệclạinhiềuvàlớnhơnviệcTrươngYêm,TrầnTrạch, cho nên tôi cho rằng nếu túc hạ tin rằngHánVương thế nàocũngkhônglàmhạimìnhlàlầmto.Ngàyxưa,PhạmLãi,đạiphuChủnglàmchonướcViệtsắpmấtđượctồntại,làmchoCâuTiễndựngnênnghiệpbá,lậpnêncông, thànhđượcdanh, thếmàngười thìchết,kẻ thìbỏ trốn.Thútrongđồngnộiđãhếtthìchósănbịnấu.NóivềmặtbạnbèthânthiếtthìtúchạvớiHánVươngkhôngbằngTrươngNhĩđốivớiThànhAnQuân.Nóivề

mặttrungtínthìchẳngquanhưđạiphuChủng,PhạmLãiđốivớiCâuTiễnlàcùng,Túchạcứxemhaingườiđólàđủrõ.Xintúchạsuynghĩchosâu.[Câunàynhắcđinhắclạinhiềulầncóchủý.]Vảchăng,tôinghenói[Mộtbiệnphápkháccủacácthuyếtkháchkhôngnóithẳngđólàýcủamìnhmàgóighémnóidướihình thứcchâmngôn, tụcngữchonócócáivẻdễ tin.]dũngcảmmưulượcátcảchủthìnguyđếnthân,cônglớnbaotrùmcảthiênhạthìsẽkhôngđượcthưởng.Tôixinnóivềcônglaovàmưulượccủatúchạ. Túc hạ vượt Tây Hà, cầm tù Ngụy vương, bắt Hạ Duyệt, đem quânxuốngTỉnhHình, giếtThànhAnQuân, chiêuhàngđấtTriệu, uyhiếpđấtYên,bìnhđịnhđấtTề,sangđấtNamđánhgãyhaimươivạnquânSở,sangĐônggiếtLongThư,quayvềTâyđểbáocông.Nhưthếcóthểnóicôngấykhôngcóhaiởtrongthiênhạmàmưulượcấykhôngphảiđờinàocũngcó.Bâygiờtúchạmangcáiuylấnátcảchủ,ômcáicôngkhôngcócáchnàothưởng,theoSởthìngườiSởkhôngtin,vềHánthìngườiHánhoảngsợ.Túchạmuốnmangcáicônglao,cáimưulượcấyvềđâu?Mìnhởđịavịbầytôimàcócáiuylấnátcảchủ,cócáidanhcaonhấttrongthiênhạ,tôitrộmthấylàmnguychotúchạ.

HànTíncảmơnnói:-Tiênsinhhãyvềnghỉ,tôisẽnghĩlạixem.Vàingày sauKhoáiThông lại đến, nói: -Nghe làđể chuẩnbịmà làm

[Tácgiảlộttảhếtsứccôngphungônngữcủahạngthuyếtkhách.Họthườnggói ghém ý của họ ở trong hình thức châm ngôn, nhìn bên ngoài cái vẻkháchquanvĩnhviễnbình thảnnhưmộtquyểnsáchđạo lý,nhưngcósứcthuyếtphục rấtmạnh.Chỉ thấybàn là cáchngôn tụcngữ, so sánhvu vơ,khôngnhắcmộtchữđếnđối tượng.MạnhTửnhiều lúccũngviếtnhư thế.Chúýphầnlớnlàcâukhôngchủngữ.],kếlàthenchấtcủaviệc.Nghesai,kếhỏngmàvẫnởyênđượclâulàviệcítcóvậy.Ngườinghemàphânbiệtđượcviệcnênchăng,thìkhôngthểdùnglờinóiđểlàmrốiloạn.Bànmưumàkhôngbỏquênđiềugốcvàđiềungọnthìkhôngthểlấylờilẽvănhoađểlàmrốiloạn.Camtâmlàmphậnsựcủabọntôitớthìsẽmấtcáiquyềncủangườimuôncỗxe,cứbobo lấycái lộc ítỏi thìbỏ lỡđịavịkhanh tướng.Cho nên kiên quyết là cái quyết định người khôn.Ngờ vực làm hại côngviệc,cứxétcáikếnhỏtủnmủnthìsẽbỏsótviệclớntrongthiênhạ.Mộtkhitríđãbiếtrõmàkhôngdámlàmthìđólàđiềugâynênmọithứtaihọa.Chonêncócâunói"conmãnhhổdodựkhôngbằngconong,conbọcạpliềuđốt.Ngựakýdùngdằngkhôngbằngngựahènbước chắc chắn.MạnhBônhồnghikhôngbằngconngười tầmthườngkiênquyếtđiđếnmụcđích.KhônnhưNghiêu,Thuấnmàngậmmiệngkhôngnóithìkhôngbằngkẻcâmngườiđiếc lấyngón taychỉ trỏ".Nhữngđiều trênđây,nói rằngcáiquý làởchỗbiếthànhđộng.Đạiphàmcônglaothìkhóthànhmàdễbại,thờicơthìkhó

đượcmàdễmất.Ôi!Thờicơkhôngtrởlại.Xintúchạxétrõcho.HànTíndodựkhôngnỡphản lại nhàHán.Lại tự cho rằngmình lập

đượcnhiềuchiếncông,nhàHándẫusaocũngkhônglấymấtnướcTềcủamình.BèntừtạKhoáiThông.

KhoáiThôngnóikhôngđược,bèngiảđiên,làmngườithầycúng.HánVươngbịnguykhốnởCốLăng,dùngkếcủaTrươngLương,triệu

TềVươnglàTín,rồiđembinhhọpnhauởCaiHạ.SaukhiHạngVũđãbịphá,CaoTổcướpmất[Nguyênvăn:"TậpđoạtTềVươngquân"theonghĩađenlàđánhúpcướpmấtquâncủaTềVương.tứclànhânlúcHànTínkhôngphòngbị,LưuBangcướpmấtbinhquyền.CâunàyámchỉLưuBangđãxemTínlàđốithủcủamình.]quâncủaTềVương.NămthứnămthánggiêngđờiHán (năm 202 trước Công nguyên) Cao Tổ dời Tề Vương Tín làm SởVương,đóngđôởHạBì.

6.Hailầnbịvulàmphản,bịgiángchứcrồibịgiếtTínvềnước,chogọibàgiặtvảiđãchomìnhănđểthưởngngànvàng.

Lại gọi đình trưởngNamXươngởHạHương thưởngmột trămquan tiềnnói:-Ônglàkẻtiểunhân,làmơnkhôngtrót.

Sai gọi người thanh niên đã bắt Tín luồn qua háng cho làm trung úynướcSở.Tínnóivới các tướngvănvõ: -Hắn là tráng sĩđấy, lúchắn làmnhụcta, tacóphảikhônggiếtđượchắnđâu?Nhưnggiếthắnthìkhôngcódanhnghĩagì[Cũngnhưnóikhôngcólýdoxácđáng.].

ViêntướngbỏtrốncủaHạngVươnglàChungLyMuộinhàởnúiYLô,ChungLyMuộivốnchơithânvớiTín.SaukhiHạngVươngchết,LyMuộibỏtrốnvềvớiTín.HánVươnggiậnMuội,nghenóiMuộiởSở,rachiếuchoSởVươngbắtMuội.Tínmớivềđếnnước,đituầnhànhởcáchuyệncácấpnơiravàođềudànbinhsĩhộvệ.NămthứsáuđờinhàHán(năm201trướcCôngnguyên)cóngườiđưa thư lênbáoSởVươngTín làmphản.CaoĐếdùngmưukếcủaTrầnBình,thiêntửđituầnthúhộihọpchưhầu.ỞphươngNamcó đấtVânMộng,HánVương sai sứ báo cho chư hầu sẽ họpở đấtTrần:"TasẽđichơiVânMộng".KỳthựcnhàvuamuốnbắtTín,nhưngTínkhôngbiết.

CaoTổsắpđếnSở,Tínmuốnkhởibinhlàmphản,tựnghĩmìnhvôtội[Haicâunàyởliềnnhau,tráihẳnnhau,chứngtỏTínkhôngnhữngkhôngcótộimàlạikhôngcólàmphản.TấtcảbàinàyđềucónhữngcâubiểulộtácgiảkhôngtinrằngTínlàmphản.],muốnyếtkiếnnhàvua,nhưngsợbịbắt.

CóngườinóivớiTín:-ChémMuộiđểramắtnhàvua,nhàvuathếnàocũngmừng,khôngcógìphảilo.

TínđếngặpMuộiđểbànviệcấy,Muộinói:-NhàHánsởdĩkhôngdámđánhlấySởlàvìMuộiởnhàông.NayôngmuốnbắttađểnịnhnhàHán,thìtahômnaychếtnhưngôngcũngchếttheonhưtrởtaymàthôi.

BènmắngTín:-Nhàngươikhôngphảibậctrưởnggiả.Sauđóđâmcổchết.TínômđầuMuộiramắtCaoTổởđấtTrần.NhàvuasaivõsĩtróiTín

lạichởởxesau.Tínnói:-Đúngnhưngườitanói:"Thỏkhônhếtthìchógiỏibịnấu,chim

caohếtthìcungtốtbịcất,nướcđịchbịpháthìmưuthầnhếtđời".Thiênhạđãbìnhđịnhrồi,tabịnấulàđánglắm.

Nhàvuanói:-Ngườitabảonhàngươilàmphản.BèntróiTín.ĐếnLạcDươngthìthatội[Vìkhôngcótộinênmớitha.]

choTínlàmHoàiÂmHầu.TínbiếtHánVươngsợvàghéttàinăngmình,chonênthườngcáobệnhkhôngđichầu.Tínvìvậyngàyđêmoángiận,vẫnthườngbựcbội,thẹnthùngvìthấymìnhđứngnganghàngbọnGiáng,Quán

[Giáng tức làGiángHầuChuBột,Quán làQuánAnh.]. Tín thường quachơinhàtướngquânPhànKhoái.Khoáiquỳlạyđónvàtiễnracửa,xưnglà"thẩn",nói:-Đạivươnglạichịuquábộđếnnhà"thần"sao?

Tín bước ra cửa, cười mà rằng: -Ta nay hóa ra ngang hàng với bọnKhoái.

Nhà vua có lúc thung dung nói chuyện với Tín về tài năng của cáctướng,xem tàinănghọnhư thếnào.Nhàvuahỏi: -Như ta thì có thểcầmđượcbaonhiêuquân?

Tínnói:-Bệhạchẳngquachỉcầmđượcmườivan.Nhàvuahỏi:-Thếcònnhàngươithìcầmđượcbaonhiêu?-Thầnthìcàngnhiềucàngtốt?Nhàvuacườinói:-Càngnhiềucàngtốtthìsaolạibịtabắt.Tínnói: -Bệhạkhôngthểcầmquân,nhưnggiỏichỉhuycác tướng,vì

vậychonênTínmớibịbệhạbắt.Vảchăngcóthểnóilàtrờitraochobệhạ,chứkhôngphảisứcngườicóthểlàmđược.

TrầnHyđượcbổlàmtháithúởCựLộc.HytừgiãHoàiÂmHầu.HoàiÂmHầunắmlấytayHy,đuổinhữngngườixungquanh,cùngHydạobướcởngoàisân.Tínngẩngđầulêntrờithởdàimàrằng:-Tacóthểnóivớinhàngươiđượckhông?Tamuốnnóivớinhàngươimộtlời.

Hyđáp:-Xintướngquânchỉgiáo.HoàiÂmHầunói: -Chỗnhàngươiở lànơi tinhbinh trong thiênhạở

đấy.Nhàngươi lại là người tôi đượcbệhạ tin yêu.Nếungười ta nói nhàngươilàmphảnthìthếnàobệhạcũngkhôngtin.Nóilầnthứhaithìbệhạsẽnghi.Nóilầnthứbathìthếnàobệhạcũngnổigiận,màthânhànhcầmquân.Tavìnhàngươitừbêntrongnổidậy,thìcóthểlấyđượcthiênhạ.

TrầnHyvốnbiếttàinăngHànTínchonêntintheo,nói:-Xinvânglờichỉ giáo [Về cái tội của Tín đó là một nghi án. Sách Sử ký chí nghi củaLươngNgọcThắngnói:Tínchếtoanvậy!Nhữngngườihiềnngàytrướcđềuthấyôngkhôngcótộitrạnggìtỏralàmphảnchỉcómấylờitốgiácvuvơđấythôi...QuaSửký,dựavàogiấytờlàmánmàviếtracũngthấyrõlàsai.Bữacơmngànvàng, cởiáonhườngcơm, lẽnàophụbạcCaoĐế.KhôngngheThiệp,Thông,khônggiữquânlàmvuađấtTềthìthếnàocũngkhônglàmliềukhinhàởHoàiÂm.KhôngnghĩđếnviệcliênkếtcácvualớnnhưKinhBố,BànhViệt thìắtkhônggiaoướcdễdàngvớiviên tướngởngoàibiêngiớixaxôi...Ainghelờinói"khinắmtayđuổingườixungquanhra",việcmưuphảnchưachắclạisơxuấtnhưvậy?Sốngườivànănglựcbọntôitớbaolăm,Tíntấtkhôngdùnghọmộtcáchliềulĩnh.MớihayCaoTổsợTínkhôngphảimộtsớmmộtchiều,TrươngLươnggiẫmvàogótchân,ghé taimànóiởVuThai,CaoTổcướpbinhphù,đoạtquândội,bắttróicũngchưa

cholàvừa,giếtcảhọmớimừng.Xétcâu:"DẹpxongquânTrầnHytrởvềvừamừngvừathương",đủrõTínkhôngcótộimàchết.].

NămthứmườimộtnhàHán(năm116trướcCôngnguyên).TrầnHyquảnhiênlàmphản.Nhàvuathânhànhlàmtướng,đemquânđi.Tíncáobệnhkhôngđitheo,ngầmsaingườiđếnnóivớiTrầnHy:-Ôngcứcửbinh,tôiởđâysẽgiúpông.

Tínbènbànmưuvớicácgiathầnđangđêmgiảlàmchiếunhàvuathanhữngngườiphạmtộivàlàmnôlệcủanhànước,muốndùnghọđểđánhúpLữHậuvàtháitử.Bốtríđãxongxuôi,đợiHybáotin.NgườimônhạcótộivớiTínbịTínbỏtù,muốngiếtđi.Emcủangườinàyrađầuthúbáotin,tốcáoTínmuốnlàmphản.LữHậumuốngọiTínvào,nhưngsợđảngcủaTínđông,Tínkhôngđến,nênbànvớitướngquốcTiêuHà,giảvờsaingườitừchỗ vua ở về nói rằngHy đã chết, các chư hầu, các quan đều đếnmừng.TướngquốclừaTín:-Tuyngàiốm,cũngxincốgắngvàomừng.

Tínvào,LữHậusaivõsĩtróiTín,chémởnhàtreochuôngtrongcungTrườngLạc.Lúcsắpbịchém,Tínnói:-TahốihậnkhôngdùngmưukếcủaKhoáiThông,chonênmớibịbọnđànbàconnítlừadối.Háchẳngpháilàvìtrờimuốnthếhaysao?

LữHậubèngiếtcảbahọnhàTín.SaukhiCaoTổđãdẹpxongquâncủaTrầnHytrởvềkinhđô,thấyTínđãchếtnhàvuavừamừngvừathươnghỏi:-Lúcchết,Tíncónóigì?

LữHậunói:-TínnóitiếckhôngdùngmưukếcủaKhoảiThông.CaoTổnói:-KhoáiThônglàngườibiệnsĩcủanướcTề.BènrachiếuchonướcTềbắtKhoáiThông.KhoáiThôngđến,nhàvua

nói:-NhàngươidạychoHoàiÂmHầulàmphảnphảikhông?-Vâng,tôicódạychohắn,thằngtrẻranhkiakhôngdùngkếcủatôicho

nênđếnnôngnỗinày.Giánódùngkếcủatôithìbệhạlàmsaodiệtnóđược.Nhàvuanổigiậnnói:-Đemnấunóđi.Thôngnói:-Trờiơi!Bịnấuthậtlàoan.Nhàvuanói:-NhàngươidạychoHànTínlàmphảncònoanuổngnỗigì

nữa?Thông nói: -Kỷ cương nhà Tần bị đứt,miền SơnĐông nổi loạn, các

miềnkhácđềunổilên.Cácanhhùngtuấnkiệthọplạinhiềunhưquạ.NhàTầnmấtconhươu,thiênhạcùngnhauđuổibắt[Lộc:Conhươuchỉđịavịđếvương,vìnóđồngâmvớilộclàtướclộclạicónghĩalàđịavị.].Lúcbấygiờaitàicao,chânnhanhthìbắtđượctrước."ChócủaChích[Chích:Tênngườiăntrộmhungáctrongtruyềnthuyếtcổ.]cắnvuaNghiêukhôngphảivìvuaNghiêu bất nhân, nhưng là chó thì bất kỳ ai khôngphải chủ của nó là nócắn".LúcbấygiờthầnchỉbiếtcóHànTín,khôngbiếtcóbệhạ.Vảchăng

nhữngkẻmài giáo, cầmmũi nhọn,muốn làmđiều bệ hạ đã làm cũng rấtnhiều,nhưngchỉvìhọkhôngdủsứcđấythôi.Bệhạcóthểnấutấtcảdượckhông?

CaoĐếnói:-Thachohắn.BènthatộichoThông.

7.LờibànTháisửcôngnói: -TôisangđấtHoàiÂm,ngườiHoàiÂmnóivới tôi:

lúcHànTíncònlàkẻáovải,chíkhíôngtakhácngườithường.Mẹôngmất,nhànghèokhôngcógìchôn,nhưngôngvẫnsangsửacấtvàochỗcaoráođểbêncạnhmộcóthểchứanổivạnnhà.

Tôixemmảngườimẹôngta,quảcóthếthực.CứgìHànTínbiếthọcđạo[Đạo:ĐâychỉđạocủaLãoTử:Đạođứckinh:"Khôngkhoenịnhnêncócông, không tự phụ nên sống láu". Ý trách Hàn Tín sao không làm nhưTrươngLương.]nhúnnhường,khôngkhoecônglaocủamìnhkhôngtựphụtài năng củamình, thì ngõhầu côngông ta đối với nhàHán có thể sánhngangvớiChuCông,TháiCông,ThiệuCôngvàđếnđờisauvẫnđượccúngtế.Nhưngông không lo làm thế.Thiênhạđãđịnh rồi, lạimưu việcphảnnghịchkiachứ!Dỏnghọbịgiết,chẳngphảiđángđờisao![VăncủaTưMãThiênbắtchướcvănXuânThu.Lờinóikínđáo,nếuđợcquathìhiểulệchngay.Đây là vănmỉamai, cảm thương cho cái tài, cái công vô song củaHànTínvàuấtứcchocảnhngộcủavịanhhùng.Chonênnói:"đãđịnhrồilạimưuphảnnghịchkiachứ",thựcraHànTínđâuđếnnỗingunhưvậy.Vìvậynói"đángđời".ĐólàgiọngnóiuấtứctráchLưuBang,tệbạckhôngđốixửvớiTínnhưVũVươngđốixửvớiChuCông.TháiđộchoHànTínngangvớiChuCôngxứngđángxếpTưMãThiênvàohàngduhiệp!].

[36]LỊCHSINH,LỤCGIẢliệttruyện

LịchSinh1,2,3,4

LụcGiả1,2,3,4.

Lờibàn

LịchSinh

1.LịchSinhtênlàTựCơngườilàngCaoDương,huyệnTrầnLưu.Thích

đọcsách,nhànghèokhôngcónghềgìkiếmăn,làmngườicoicổngởlàng.Nhưngnhữngngười taimắtvàhiền tài tronghuyệnkhôngaidámsaibảonhưđầytớ.Ngườitronghuyệnđềugọilàngườicuồng.

2.ĐếnkhiTrầnThắng,HạngLươngnổi lên, các tướngđi cướpđất qua

làngCaoDươngmấychụcngười.LịchSinhhỏicácviêntướngthấyhọđềulànhữngngườicâunệ,thíchcáilễvụnvặt,tựphụ,tựđắc,khôngthểnghenhữnglờirộnglượng,LịchSinhbèngiấumìnhthậtkín.Vềsau,nghetinBáicôngcầmquâncướpđấtởngoàithànhTrânLưu.KỵsĩởdướicờBáiCôngtrênlàThíchlàngườiởtronglàngLịchSinh.BáiCôngthượnghỏinhữngngườihàokiệtvàkẻsĩhiềntàitronglàngxóm.Kỵsĩvề,LịchSinhgặp,nói:-TôinghenóiBáiCôngngạomạn,khinhngười,cónhiềumưulớn,đóchínhlàngườitôimuốntheo,nhưngkhôngcóaitiếncửcho.KhiôngvềgặpBáiCông,nhờôngnóigiúp"TronglàngcủatôicóLịchSinh,tuổihơnsáumươi,cao támthước.Ngườiđờiaicũngbảoông ta làanhcuồng.Ông ta tựnói:"Takhôngphảingườicuồng".

Kỵsĩnói:-BáiCôngkhôngthíchđạoNho.ThấynhữngngườikháchnàođộimũinhàNhođếnBáiCôngliềngiậtmũđáivàotrong.Khinóivớingườitathườngmắngnhiếc,khôngthểlấytưcáchnhànhomàthuyếtphụcôngtađược.

LịchSinhnói:-Ôngcứnói.KỵsĩlúcrỗirãinóilạiđúngnhưlờiLịchSinhđãdặn.BáiCôngđếnCaoDươngdừnglạiởnhàtrạm,saingườimờiLịchSinh.

Lịch Sinh đến, vào yết kiến. Lúc bấy giờ, Bái Công đang ngồi xổm trêngiường,saihaingườicongáirửachânđểtiếpLịchSinh.LịchSinhvàochỉváidàimàkhônglạy,nói:-TúchạmuốngiúpTầnđánhchưhầusao?HaylàmuốncầmđầuchưhầuđánhbạiTần?

BáiCôngmắng:-Thằngkhốnnạn!ThiênhạđềukhổcựcvìnhàTầnđãlâurồi,chonênchưhầumớikéonhauđiđánhTần.SaomàylạibảotaogiúpTầnđánhchưhầu?

LịchSinhnói:-Nếuthậttìnhmuốnhọpbèđảng,tậphợpnghĩabinhgiếtnhàTầnvôđạothìkhôngnênngồixổmmàtiếpbậctrưởnggiả.

Bái Công bèn thôi không rửa chân, đứng dậy, sửa áo,mời Lịch Sinhngồighếtrên,xinlỗi.LịchSinhnhânđấynóithờiliênhoành,hợptungcủa

sáunước.BáiCôngmừngrỡ,choLịchSinhăn,hỏi:-Bấygiờkếphảilàmnhưthếnào?

LịchSinhnói:-TúchạcầmtoánquânôhợpthumộtđạobinhtánloạnkhôngđầymộtvạnngườimàmuốnđánhthẳngvàonướcTầnmạnh,đólàcáingườitanói"Sờvàomiệnghổ"đấy.TrầnLưulànơithenchốtcủathiênhạ,giaothôngvớibốnphía,khôngcógìhiểmtrở,tronglúcnàytrongthànhlạichứanhiềuthóc.Thầnquenquanlệnhởđấy,xinđượcphépbảoôngtađầuhàngtúchạ.Nếuôngtakhôngnghe,túchạđembinhđánh,thầnsẽlàmnộiứng.

BáiCôngbènsaiLịchSinhđi.BáiCôngđemquântheo.BènlấyđượcTrầnLưu,phongLịchTựCơlàmQuảngDãQuản.LịchSinhnóivớiemlàLịchThươngsaicầmđầumấyngànngườitheoBáiCôngđivềhướngTâyNamcướpđất.LịchSinhthườnglàmthuyếtkháchruổingựađisứcácnướcchưhầu.

3.NămthứbanhàHán,mùathu,HạngVũđánhHánlấyHuỳnhDương.

QuânHánbỏchạytrốn,giữđấtCủng,đấtLạc.QuânSởnghetinHoàiÂmHầupháTriệu,BànhViệtmấylầnlàmphảnởđấtLương,nênchiabinhđếncứu.HoàiÂmHầulúcbấygiờđangđivềhướngĐôngđánhTề,HánVươngthườngbịnguykhốnởHuỳnhDương,ThànhCao,ýmuốnbỏThànhCao,đivềphíaĐông,đóngởđấtCủngđấtLạcđểchốngquânSở.LịchSinhbènnói: -Tôinghe:"Biếtcái trờicủa trời thìcó thể làmnêncơnghiệpvương,khôngbiếtcáitrờicủatrờithìkhôngthểlàmnêncơnghiệpvương".Nhàvualấydânchúnglàmtrời,còndânchúngthìlấycáiănlàmtrời.NgaoThươnglànơilâunaychuyênchởthóccủathiênhạđến.Tôinghenóiởdướiđấtcấtgiấu thóc lúa rất nhiều. Quân Sở lấy Huỳnh Dương, không lo giữ NgaoThươngmàlạiđemquânđivềhướngĐông,sainhữngquânlínhbịđàychianhaugiữThànhCao.ĐólàtrờichonhàHánvậy.NaySởdễlấymàHánlạitựvứtcáichỗtiệnlợicủamìnhđi,tôitrộmcholàsai.Vảlạihaisứcmạnhkhôngthểcùngsống.Sở,Hángiằngcovớinhauđãlâuchưabiếtaiđượcaithua,trămhọnhốnnháo,thiênhạrốiloạn,kẻđicàybỏcày,đànbàdệtvảibỏkhungcửi,lòngthiênhạchưađịnhvềđâu,xintúchạmaumautiếnquânđánh Huỳnh Dương, giữ thóc lúa Ngao Thương, chẹn lấy cái hiểm củaThànhCao,chặnconđườngTháiHàng,chiếmcửaảiPhỉHồ,giữbếnBạchMãđểtỏchochưhầuthấycáithếmạnhvềđịahìnhthìthiênhạbiếthọvềvớiai.TronglúcnàycácnướcYênvàTriệuđãbìnhđịnhrồi,chỉcònnướcTề là chưa lấy được.ĐiềnQuảng chiếmcứmột nướcTề rộng ngàn dặm,ĐiềnGian cầmhaimươi vạnquânđóngởLịchThành, dòngdõi họĐiền

hùngmạnh, lạidựavàobiển,cócácsôngHà,sôngTếchechở,phíaNamgầnnướcSở.NgườiTềhaythayđổidốitrá,túchạtuypháiđạoquânmấychụcvạn,nhưngchưathểtrongvòngmộtnămvàithángmàpháđược.Tôixinphụngchiếu, thuyếtphụcvuaTề,khiếnnướcTề theoHán làmcái ràogiậuphíaĐôngcủaHán.

Nhàvuanói:-Haylắm!BèntheokếcủaLịchSinh,lạigiữNgaoThương,saiLịchSinhduthuyết

vua Tề. Lịch Sinh nói với vua Tề: -Nhà vua có biết thiên hạ sẽ về đâukhông?

-Khôngbiết!-Nếunhàvuabiết thiênhạsẽvềđâu thìcó thểcóđượcnướcTề,nếu

khôngbiếtthiênhạsẽvềđâuthìsẽkhônggiữđượcnướcTề.VuaTềhỏi:-Thiênhạsẽvềđâu?-VềHán.-Tạisaoônglạinóithế?-HánVươngcùngHạngVươngrasứcquaymặtvềhướngTâyđểđánh

Tần.Theogiaoước,aivàoHàmDươngtrướcthìngườiấyđượclàmvương.HánVươngvàoHàmDương trước,HạngVươngbội ước không choHánVươnglàmvươngởđấymàcholàmvươngởHánTrung.HạngVươngdờiNghĩaĐếđirồigiết.HánVươngnghetinấy,cửquânđấtThụcvàđấtHán,đánhTamTần,racửaquantráchtộiHạngVũvềviệcđốixửvớiNghĩaĐế,thubinhthiênhạ,lậpconcháucủachưhấu.Tướngnàođánhđượcthànhbắtđịchđầuhàng thìđượcphonghầu thànhđó,đượccủa làchiachobinhsĩ,cùnghưởnglợichungvớithiênhạ.Nhữngngườianhhùnghàokiệt,nhântàitừbốnphíakéođến,thóccủaThụcHánkếtthuyềntừthượnglưuđưaxuống.HạngVươngmangcáitiếngbộiước,giếtNghĩaĐế,ngườitalậpđượccôngthìHạngVươngkhônghềnhớ,ngườitaphạmtộithìHạngVươngkhônghềquên.Cáctướngđánhthắngnhưngvẫnkhôngđượcthưởng,lấyđượcthànhnhưng không được phong, nếu không phải là họ hàng thì không được tindùng.HạngVươngkhắcấnxonglại tiếccứmậnmêsờmómàkhôngchongườita.Khiđánhthànhđượccủacảicứchấtđốngmàkhôngthưởngchobinhsĩ.Thiênhạlàmphản.Nhữngngườihiềntàioángiậnmàkhôngaitheo.ChonênkẻsĩtrongthiênhạsẽtheovềHánVương,cáiđó,cóthểngồimàtính được,HánVương đemquân tự đất Thục và đấtHán, bình địnhTamTần, vượt qua TâyHà, cầm binh ở ThượngĐảng, xuống Tỉnh Hình giếtThànhAnQuân,phíaBắcNgụy[ĐâychỉNgụyBáovìBáolàmNgụyVươngởphíaBắcHoàngHà.]lấybamươihaithành.ĐólàbinhcủaXuyVưu[XuyVưuđượcxemlàthầnchiếntranh.ĐoạnnàykểnhữngchiếncôngcủaHànTín(XemHoàiÂmHầuliệt truyện).],khôngphảisứcconngười làmđược

màlàcáiphúccủatrời.NayHánVươngđãgiữđượclúacủaNgaoThương,chặnlốiThànhCaohiểmtrở,giữbếnBạchMã,chặnsườnnúiTháiHàng,nắmlấycửaảiPhỉHồ.Thiênhạaitheosauthìsẽbịmấttrước.NhàvuanênmaumautheohàngHánVươngtrướcđi!NhưthếthìxãtắcnướcTềcóthểgiữđược,nếukhônghàngHánVươngthìcáicảnhnguyvongcóthểđứngmàđợinóđến.

ĐiềnQuảngcholàphải.BènnghelờiLịchSinh,rútquânphònggiữởLịchHạ,cùngLịchSinhsuốtngàyđêmuốngrượusay.

4.HoàiÂmHầunghetinLịchSinhđãdùngcáchthuyếtphụcmàlấyđược

hơnbảymươithànhcửaTề,bènđangđêmđưabinhvàobìnhnguyên,đánhúpnướcTề.VuaTềlàĐiềnQuảngnghetinquânHánđãđến,chorằngLịchSinhđãlừamìnhbènnói:-NếunhàngươicóthểlàmchoquânHándừnglạithì tasẽchonhàngươisống.Nếungươilàmkhôngđượcthì tasẽnấunhàngươi.

LịchSinhnói:-Làmviệclớnthìkhôngxétviệcnhỏ,gặpcáiđứclớnthìkhôngnhườngvà từchối, saoôngkhông làm lạicònnói thế? [ÝnóiLịchSinhsẵnsàngchịuchết,saovuaTềlạikhônghàngHánmànóichuyệnđánhHán.]

VuaTề bên nấuLịch Sinh, đem binh chạy về hướngĐông.Năm thứmườihainhàHán,KhúcChuHầuLịchThươnglàmthừatướngđemquânđánhKìnhBốcócông.Khiphongcảchầuvàcáccôngthần,CaoTổnghĩđếnLịchTựCơ, cho nên con củaLịchTựCơ làLịchGiớimấy lần cầmbinh, tuy công chưa đáng phong hầu nhưng vì cha có công nên nhà vuaphongGiớilàmCaoLươngHầu,vềsaulạiđổilàmVũToạiHầu.KếtiếpbađờiđếngiữanămđầuniênhiệuNguyênThú,VũToạiHầutênlàBìnhphạmtộigiảlàmchiếucủaHànhSơnVươngđểlấymộttrămcânvàng,tộiđángchémởchợ.Bìnhmắcbệnhmàchết,tênnướcbịxóabỏ.

LụcGiả

1.LụcGiảlàngườinướcSởlàmmônkháchtheoCaoTổ,bìnhđịnhthiên

hạnổitiếnglàngườicótàibiệnluận.Giảởgầnnhàvua,thườngđisứsangcácchưhầu.

2.TrongthờiCaoTổ,TrungQuốcmớiđượcbìnhđịnh,viênúyTriệuĐà

bìnhđịnhđượcnướcNamViệt,nhân làmvuaởđấy.CaoTổ saiLụcGiảphongchoTriệuĐàlàmNamViệtVương.LụcGiảđến.ViênúyTriệuĐàbốitóc,ngồixổmtiếpLụcGiả.

LụcGiảnhântiếnlênnóivớiĐà:-TúchạlàngườiTrungQuốc,bàconthân thích, anhem,mồmảởChânĐịnh [ThuộcnướcTriệu.].Nay túchạlàmtráithiêntính,bỏđaimũ,muốnlấycáinướcViệtcôđộcchốngcựvớithiêntửlàmthànhmộtnướcđịchthìtaihọasẽđếnthânđấy.Vảlại,nhàTầnbỏmấtchínhsự,chưhầuhàokiệtđềunổilên,nhưngchỉcóHánVươngđầutiênvàocửaquanchiếmđượcHàmDương,HạngVũbộiướctựlậplàmTâySởBáVương,chưhầuđềutheoôngta,nhưthếcóthểgọilàhùngmạnhvôcùng.ThếmàHánVươngnổilêntừđấtBađấtThục,roiquấtthiênhạ,cướpchưhầurốtcụcdiệtđượcHạngVũ.Trongvòngnămnămđãbìnhđịnhcảthiênhạ,đókhôngphảisứcngườilàmđượcmàdoýtrời.ThiêntửnghenóinhàvualàmvuaởNamViệt,khônggiúpthiêntửgiếtbọnbạonghịch,cácquanvănvũmuốnđembinhđếntrừngtrịnhàvua.Nhưngthiêntửthươngtrămhọmớikhónhọckhổsở,chonênhãychohọnghỉngơi,saitôitraoấnquânvương,chặtphù,chosứthầnđilại.Nhàvuanênrađóntừxa[Nguyênvăn:giaonghinh.Theonghĩađen làđóncáchnướcmột trămdặm.], quaymặtvêhướngBắcxưngthầnmớiphải,thếmálạimuốnlấynướcViệtmớilập,chưabìnhđịnhxong,xưnghùngxưngbáởđây.NếuvuaHánquảbiếtđiềuđóthìsẽsaiđàonồđốtmảcủachaôngnhàvua,diệtdònghọ,saimộtviêntướngcầmmườivạnquânđếnViệt.ThếthìnướcViệtsẽgiếtnhàvuamàđầuhàngHánnhưtrởbàntaythôi.

TriệuĐàbènhoảnghốt,ngôithẳng,xinlỗiLụcSinh:-TôiởManDiđãlâubỏmấtlễnghĩa.

NhânhỏiLụcSinh:-TôisovớiTiêuHà,TàoTham,HànTínaigiỏihơn.-Nhàvuacóvẻgiỏihơn.Lạihỏi:-TôisovớiHoàngđếaigiỏahơn?LụcSinhđáp:-HoàngđếnổilêntừấpPhong,quậnBái,trừnhàTầnbạo

ngược,giếtnướcSởmạnh,vì thiênhạhưng lợi trừhại,nốicơnghiệpcủa

TamHoàng, NgũĐế, thống trị TrungQuốc. Người TrungQuốc đông kểhàngức,đấtxuốngvạndặm,ởnơigiàucónhấttrongthiênhạ,ngườiđông,xecộ,vạnvậtgiàucó,phongphúquyềnchínhdomộtnhàcaiquản,từkhitrờiđấttáchrờinhauchođếnnaychưahềcóaiđượcnhưvậy.Naydâncủanhàvuachẳngquavàichụcvạn,đềulàmandi,côđộc,ởgiữanơinúinon,biểncả,cũngvínhưmộtquậncủaHán,nhàvualàmsaolạisosánhmìnhvớiHánđược!

ÚyĐàcườivangnói:-TakhôngnổilênởTrungQuốcchonênlàmvuaởđâythôi.NếutaởTrungQuốcthìviệcgìlạikhôngđượcnhưHán!

BènrấtthíchLụcSinh,giữlạiuốngrượumấytháng,nói:-TrongnướcViệtkhôngcóaiđángnóichuyệnvới tôi,khiôngđếnđây, tôingàyngàyđượcnghenhữngđiềuchưađượcnghe.

TriệuĐàchoLụcSinhmộtcáitúingọcđánggiángànvàng,lạichomộtmónquàkháccũngđánggiángànvàng.LụcSinhchoÚyĐàlàmvuaViệt,bảoôngtaxưngthần,thờnhàHán.

3.Giaoướcxong,LụcSinhvề,CaoTổcảmừng,cho làm thái trungđại

phu. Lục Sinh thường hay đến trước nhà vua nói chuyệnKinh Thi, KinhThư.CaoĐếmắngLụcSinh:-Ôngmàyngồitrênmìnhngựamàlấyđượcthiênhạ,cầngìKinhThivớiKinhThư?

LụcSinhnói:-Nhàvuangồitrênmìnhngựalấyđượcthiênhạ,nhưngcóthểngồitrênlưngngựamàcaitrịthiênhạkhông?Vảchăng,cácvuaThànhThang,VũVươnglấyđượcthiênhạmộtcáchnghịch,nhưnglạigiữthiênhạmộtcáchthuận.Dùngcảvănlẫnvũlàcáithuậnlâudài.Ngàyxưa,vuaNgôPhùSai,TríBáđềuhếtsứcmạnhmàvẫnbịdiệtvong,nhàTầndùnghìnhphápkhôngthayđổinêncuốicùnghọTriệubịdiệt[VuaTầnhọTriệu.].GiảsửtrướcđâysaukhinhàTầnđãthôntínhthiênhạ,lạithihànhnhânnghĩa,theophéptắccủacácvịthánhngàyxưathìbệhạlàmsaomàcóđượcthiênhạ?

CaoĐếkhôngvui,cóvẻhơithẹn,bènbảoLụcSinh:-ÔngthửvìtaviếttạisaoTầnmấtthiênhạ,tạisaotalạiđượcthiênhạvànhữngnướcxưatạisaolạithành,tạisaolạibại?

LụcGiảbènthuậtquanhữngbằngchứngvềsựtồntạihaysựdiệtvongcủamộtnước,tấtcảmườihaithiên.Mỗikhimộtthiênđưalên,baogiờCaoTổcũngkhen,cácquanhầuđềukêu"Vạntuế".GọisáchlàTânThư.

4.Trong thời Hiếu Huệ hoàng đế, Lữ thái hậu cầm quyền chính muốn

phonghọLữlàmvương,sợcácquanđạithầncótàibiệnluận.LụcGiảtựxétkhôngthểnàocanđược,bèncáobệnhxinthôi,vềnhà,cholàđấtruộngHảoChitốtcóthểlàmnhàởđấy.Giảcónămngườicontrai.GiảbènđemsốngọctrongtúiđãcóđượckhiđisứởViệtrabánđượcnghìncânvàng,chiachomỗingườicontraibatrămcânsaiconlolàmăn.Giảthườngđixebốnngựa,ngườiđitheocamúagẩyđàtcầmđànsắtcóđếnmườingười,cầmthanhbảokiếmgiángànvàngbảongườicon:-Tagiaoướcvớimày,khighéquanhàmày thìmàycungcấp chongườivàngựa của ta ănuống thahồ,muốngìcũngđược,saumườingàylạiquanhàkhác.Tachếtởnhàai,nhàấysẽđượcbảokiếm,xecộvànhữngngườitùytùng.Trongmộtnămtađilạicácnhàchẳngquahaibalần.Thườngthườngtađếnnhàmày,đừngđểcónhữngthứcănkhôngtươi,đừngngạitaởlâu.

Trong thời kỳ Lữ thái hậu, thái hậu phong những người họ Lữ làmvương, bọn họ Lữ chuyên quyềnmuốn uy hiếp vị vua còn nhỏ tuổi, làmnguyhọLưu.HữuthừatướnglàTrầnBìnhsợsứcmìnhkhôngthểcanngăn,bịnguyđếnthân,thườngngồimộtmìnhsuynghĩsâuxa.LụcGiảđếnthăm,vàothẳngchỗngồi.BấygiờTrầnthừatướngđangsuynghĩđămchiêu,ỗngthấyLụcSinh,LụcSinhnói:-Suynghĩgìmàđămchiêuthế?

TrầnBìnhnói:-Ôngđoánthửtôinghĩgì?LụcSinhcười: -Túchạ làmhữu thừa tướng, làbậchầu,đấtphongba

vạnnhà,cóthểgọilàgiàusangcùngcựckhônggìhơnnữa.NhưngcóđiềulonghĩchẳngqualovềhọLữvàvịvuacònnhỏmàthôi.

TrầnBìnhnói:-Đúng!Nênlàmthếnào?LụcSinhnói:-Khithiênhạyênthìngườitachúýđếnôngthừatướng,

khi thiên hạ nguy thì người ta chú ý đến ông tướng quân.Thừa tướng vàtướngquânhòahợpvớinhauthìcáckẻsĩtheo,cáckẻsĩtheothìthiênhạtuycóbiếnnhưngcáiquyềnvẫnkhôngbịchiaxẻ.Chonênmuốnloviệcxãtắclàởtrongtayhaivịmàthôi.Tôi thườngnóivớiquanthái thúGiángHầu,nhưngGiángHầuvớitôilàchỗbạnchơi,xemthườnglờinóicủatôi.Tạisaoôngkhôngđilạivuivẻvớitháiúyvàliênkếtthânmậtvớinhau?

LụcGiảgiúpTrầnBìnhbàymấykếvềviệchọLữ.TrầnBìnhdùngkếcủaGiả,bènđemnămtrămcânvàngbiếuGiángHầulàmlễchúcthọcóđủtiệcrượuvàâmnhạc.Tháiúycũngđáplạinhưvậy.Haingườinàyliênkếtvớinhauchặtchẽ,mưucủahọLữcàngkémđi.TrầnBìnhbènđemmộttrămnôvàtỳ,nămmươicỗxe,nămtrămvạnđồngtiềntặngchoLụcSinhđểlàmphítổntrongviệcănuống.LụcSinhlấynhữngthứnàyđichơivớicáccôngkhanhởtriềuđìnhnhàHán,tiếngtămlừnglẫy.

ĐếnkhigiếthọLữlậpHiếuVănĐế,LụcSinhcũngcócông.HiếuVănĐếlênngôimuốnsaingườiđiNamViệt,bọnTrầnthừatướngbèncửLục

SinhlàmtháitrungđạiphuquađisứTriệuĐà,bảoÚyĐàbỏxehoàngốc,đừnggọimệnhlệnhcủamìnhlà"chế"choôngtatheođúngnghilễcủachưhầu.NhữngviệcấyLụcGiảđều làmđượcnhưýmuốncủanhàvua.ViệcnàychéptrongphầnvềNamViệt.

LụcSinhrốtcụcchếttrọntuổitrời.

LờibànTháisửcôngnói:ĐờitruyềnsáchcủaLịchSinhthườngnóisaukhiHán

VươngđãlấyTamTần,phíaĐôngđánhHạngTịch,đemquânvàomiềnđấtgiữađấtCủngvàđấtLạc,LịchSinhmặcáonhànhođếnthuyếtHánVương.Nóithếlàkhôngđúng.NgaytừkhiBáiCôngchưavàoQuanTrung,chiatayvớiHạngVũ,đếnCaoDươngđãgặpanhemLịchSinh.TôiđọcsáchTânngữcủaLụcSinhgồmmườihaithiên,thựclàngườicótàibiệnluậntrongđời.

,[37]QUÝBỐ,LOANBỐliệttruyện

1.QuýBố2.LoanBố3.Lờibàn

1.QuýBốQuýBốlàngườinướcSở,tínhkhíkhái,thíchlàmviệcnghĩahiệp,nổi

tiếngởnướcSở.HạngTịchchocầmquân,nhiềulầnlàmHánVươngnguykhốn.ĐếnkhiHạngVũbịdiệt,CaoTổthưởngngànvàngchoaitìmđượcBố,aidámgiấutrongnhàthìtrịtộigiếtbahọ.QuýBốtrốnởnhàhọChuởđấtBộcDương.HọChunói:-NhàHántìmtướngquângấp,sắpđếnnhàtôi.Nếutướngquânnghelờithìtôixinhiếnkế,nếukhôngthìxintướngquântựsáttrước.

QuýBốbằnglòng.HọChubèncạođầu,lấyvòngsắtbuộcvàocổ,chomặcáongắnđặtởtrongxetangcùngvàimươingườiđầytớtrongnhàđemQuýBốđếnbánchonhàChuGia[XemDuhiệpliệttruyện.].ChuGiabiếtlàQuýBố,bènmua,chorađồngcàyvàdặncontrai:-Việccàyruộngthìnghelờitênnônày,phảicùngănvớinó.

ChuGiabènlênxemộtngựađiLạcDương,yếtkiếnNhữÂmHầulàĐằngCông.ĐằngCônggiữChuGiaở lạiuống rượumấyngày.ChuGianhânđâynóivớiĐằngCông.

-QuýBốcótộigìlớnmàhoàngthượngtìmgấpnhưthế?Đằng Công nói: -Bố nhiều lần làm hoàng thượng nguy khốn, hoàng

thượngoánôngtachonênnhấtđịnhmuốnbắtôngtachokỳđược.-ÔngxemQuýBốlàngườinhưthếnào?ĐằngCôngnói:-Làngườihiền.ChuGianói:-Làtôithìaithờchủngườiấy,QuýBốtheoHạngTịchđó

chỉlàlàmtheochứcvụmàthôi.NhàvuacóthểgiếttấtcảbầytôihọHạngkhông?Nayhoàng thượngmớiđược thiênhạ, lại chỉ vì cái oán riêngcủamìnhmàtìmbắtmộtngười,saolạitỏlònghẹphòivớithiênhạnhưthế?Vảchăng,QuýBốhiềnmàHánlạitìmbắtôngtagấp,thìôngtakhôngchạyvềhướngBắctheoHồcũngchạyvềhướngNamtheoViệtmàthôi.CáilốighétngườitrángsĩđểđếnnỗibuộchọphảigiúpchonướcđịchlàđiềuđãkhiếnNgũTửTưquậtroitrênmộBìnhVươngnướcSởđấy[ChavàanhNgũTửTưbịSởBìnhVươnggiết.TửTưbỏtrốnsangNgôđemquânđánhtanquânSởlấyroiquấtthâyBìnhVươngchohảcơngiận.Đâynóiquấttrênmộlànóibóng.].Tạisaoôngkhôngnhânlúcrảnhnóivớihoàngthượng?

NhữÂmHầuĐằngCôngvốnbiếtChuGialàngườirấtnghĩahiệp,nghĩchắcQuýBốlánhởnhàôngta,bènhứa:-Vâng.

Nhân lúc rảnh,ĐằngCôngquảnhiênnói lạinhưýcủaChuGia.NhàvuabènthatộichoQuýBố.

LúcbấygiờmọingườikhenQuýBốbiếtbẻcứng thànhmềm[Ýnói:chịukhuấtphục,cạotrọcđầulàmnôlệ.],ChuGiacũngvìviệcấymànổitiếngởđời.QuýBốđượcmờirayếtkiến,Bốtạtội,nhàvuacholàmlang

trung.TrongthờiHiếuVăn,Bốlàmlangtrungtướng.ThiềnVucólầnđưathư

làmnhụcLữHậu,lờilẽthôtục.LữHậucảgiận,chomờicáctướngđểbàn.Thượng tướngquânPhànKhoáinói: -Thầnxinđượcmườivạnquân, tunghoànhởđấtHungNô.

CáctướngđềuphụhọatheoýcủaLữHậu,nói:-Phải.QuýBốnói:-PhànKhoáiđángchém!CaoĐếcầmquânhơnbốnmươi

vạn,cònbịnguykhốnởBìnhHành,nayvớimườivạnquân,KhoáilàmsaocóthểtunghoànhởđấtHungNôđược?Thếlànóidốitrướcmặttháihậu.Vảchăng,TầngâysựvớiquânHồthìbọnTrầnThắngnổilên,đếnnayvếtthươngvẫnchưalành.Khoáilạixunịnhtrướcmặttháihậumuốnlàmthiênhạrungđộng.

Nhũngngười trênđiện lúcbấygiờđều sợ.Thái hậubãi triều.SauđókhôngbànđềnviệcđánhHungNônữa.

QuýBố làm thái thúởHàĐông.ThờiHiếuVăn,cóngườinóiông làngườihiền.HiếuVănchomờivàomuốncho làmNgựsửđạiphu.Lạicóngườinóiôngtamạnhmẽ,khiđãsaythìbướngbỉnhkhógần.QuýBốđếnởtạinhàkháchxámộttháng,bịbãichức.QuýBốnhânđấytiếnlênnói:-Thầnkhôngcócônglao.Trộmđượcbệhạthươngđến,chờtộiởHàĐông,bệhạvôcớgọithần,chắclàcóngườilừadốibệhạvềthần.Naythầnđến,khôngđượclàmviệcgìlạibãimiễnmàvề.Điềunàychắclàcóngườigianthần.Bệhạvìmộtngườikhenmàgọithầnđến,lạivìmộtngườichêmàchothầnđi,thầnsợnhữngngườicókiếnthứctrongthiênhạnghethếcóthểdòbiếtbệhạlàngườinhưthếnào.

Nhàvuaimlặng,thẹn.Mộthồilâu,nói:-HàĐônglàquậngầnkinhđôcủatrẫm,chonênriêngtriệunhàngươivềđóthôi.

Bốtừgiãvềnơilàmquancũ.TàoKhâuSinhngườinướcSởlàbiệnsĩ,mấylầnmượnquyềnthếcủa

nhữngngườisangđểkiếmtiền,thờbọnquýnhânTriệuĐồng[TriệuĐồnglà hoạn quan tên làĐàm, nhân vì tác giả kiêng tên cha nên tác giả viếtĐồng.]chơithânvớiĐậuTrưởngQuân.QuýBốnghethấythếgửithưcanĐậuTrưởngQuân:-TôinghenóiTàoKhâuSinhkhôngphảilàbậctrưởnggiả,ôngchớchơivớihắn.

Đến khi Tào Khâu Sinh về, muốn được thư tiến cử của Đậu TrưởngQuân để ramắtQuýBố.ĐậuTrưởngQuân nói: -Quý tướng quân khôngthíchtúchạ,túchạchớcóđến!

TàoKhâu cứmộtmực xin cho được thư rồi đi. TàoKhâu cho ngườimang thưđến trước.QuảnhiênQuýBốcảgiận,đợiTàoKhâu.TàoKhâuđến liền vái chàoQuýBố, nói: -Ngạn ngữ nước Sở nói: "Được trăm cân

vàngkhôngbằngmộtlờiừcủaQuýBố".TúchạlàmsaođượccáitiếngấyởgiữamiềnLương,Sở?VảchăngtôilàngườiSở,túchạcũnglàngườiSở,tôinêucaocáidanhcủatúchạởtrongthiênhạ,chẳnglẽkhôngcócônglaogìsao?Tạisaotúchạcựtuyệttôigaygắtđếnthế?

QuýBốbènvìvậy rấtvui lòng,giữ lạimấy tháng làm thượngkhách,dùnghậulễđểtiễn.SởdĩdanhtiếngQuýBốcàngnổilàdoTàoKhâuSinhtruyềnbávậy.

EmtraiQuýBốlàQuýTâmnổitiếngdũngcảmnhấtQuanTrung,đốiđãi với người ta rất cung kính, cẩn thận, tính nghĩa hiệp, trong vòngmấyngàndặm,kẻsĩđềutranhnhauchếtchoôngta.Cólầngiếtngười,trốnđếnđấtNgôẩnnáutạinhàViênTư,xemViênTưnhưbậcanh,xembọnQuánPhu,TịchPhúc[XemNgụyKỳHầu,VũAnHầuliệttruyện.]nhưem.Cólầnlàmtrungtưmã,trungúyChấtĐôkhôngdámkhônglấylễđốixử.NhữngngườitrẻtuổithườnglợidụngcáitêncủaTâmđểhànhsự.LúcbấygiờQuýTâmvàBốnổitiếngởQuanTrung,mộtngườivềdũngcảm,mộtngườivềtíncẩntrongngônngữ[Nguyênvăn:Mộtngườivềdũng,mộtngườivề"ừ".ÝnóiQuýBốđảừlàlàm.].

CậucủaQuýBốlàĐìnhCônglàmtướngSở.ĐìnhCôngtheoHạngVũđuổiđánhvàlàmkhốnquẫnCaoTổởphíaTâyBànhThành.Binhkhíngắnchạmnhau,CaoTổnguycấpquaylạinóivớiĐìnhCông:-Haingườihiềnsaolạilàmkhốnnhụcnhau?

ĐìnhCôngbèndẫnquânvề.HánVươngnhờvậyđượcthoát.ĐếnkhiHạngVươngbịdiệt,ĐìnhCôngyếtkiếnCaoTổ.CaoTổđemĐìnhCôngrarăn trongquân,nói: -ĐìnhCông làm tôiHạngVươngmàbất trung,ngườilàmchoHạngVươngmấtthiênhạlàĐìnhCông!

BènchémĐìnhCông,nói:-KhiếnchokẻlàmtôiđờisauchớbắtchướcĐìnhCông.

2.LoanBốLoan Bố là người Lương. Khi Lương Vương là Bành Việt còn làm

ngườidân,thườngchơivớiBốcùngkhốnquaTềlàmthuêởnhàbánrượu.Đượcmấynăm,BànhViệtbỏđiđếnđầmCựDã làmcướp,cònBố thìbịngười tacướpbán làmnôởđấtYên.Bố trả thùchochủnhàmình, tướngYênlàTangĐồcholàmđôúy.Vềsau,TangĐồlàmYênVương,choBốlàmtướng.ĐếnkhiTangĐồlàmphản,HánđánhYênbắtBốlàmtùbinh.LươngVươnglàBànhViệtnghevậy,nóivớinhàvua,xinchuộcBốlàmđạiphuởLương.

BànhViệtsaiBốđisứởTề.BốchưavềthìHánchogọiBànhViệtbuộctộimưuphảngiếtbahọ.SauđóbêuđầuBànhViệtởdướithànhLạcDương.Lờichiếunói:"Aicảganthuliệmhayxemthìbắtngay"

BốởTềvềbáocôngviệcởdướiđầuBànhViệt,cúngvàkhóc.Bọnthưlại bắtBố báo lên.Nhà vua gọiBố đếnmắng: -Mày theoBànhViệt làmphảnphảikhông?Tacấmkhôngai đượckhâm liệm,màymộtmìnhcúnghắnmàkhóc,rõrànglàmàytheoViệtlàmphản.

Giụcdemnấu.LúcđangđưaBốđếnvạcnướcsôi,Bốquaylạinói:-Chonóimộtlờirồisẽchết.

Nhàvuanói:-Ngươinóigì?Bốnói:-KhivuađangbịnguykhốnởBànhThành,bạitrậnởgiữamiền

HuỳnhDương,ThànhCao,nhưngHạngVươngvẫnkhôngsaođivềhướngTâychỉ làcóBànhViệtởđấtLươngcùnghợp tungvớiHán làmkhổchoSở.TronglúcbấygiờBànhVươngchỉcầnnghiêngvềmộtbêntheoSởthìHánbịdiệt, theoHánthìSởbịdiệt.VảchăngkhigặpnhauởCaiHạ,nếukhôngcóBànhViệtthìhọHạngchưađếnnỗimất.Thiênhạđãđịnh,BànhVương được chặt phù, nhận đất phong cũng làmuốn truyền đến vạn đời.Nay bệ hạ mới một lần bảo Lương đem binh đến, Bành Vương bị bệnhkhôngđiđượcthếmàbệhạnghicholàphản.Tộiphảnchưathấy,lấyđiềuvụnvặtđểgiết,sợcôngthầnaicũngtựchomìnhsẽnguy.NayBànhVươngđãchếtthầnsốngcũngkhôngbằngchết,xinchịunấu.

NhàvuabènthatộichoBố,cholàmđôúy.TrongthờiHiếuVăn,BốlàmtướngquốcởYên, làmđếntướngquân.

Bốbènnói: -Khốncùngmànhụcđến thân,nhụtmấtchí thìkhôngphải làngười, phú quýmà không làm được thỏa thích ýmuốn thì không phải làhiền.

Dođó,aicóânđứcvớimìnhthìBốbáoơnhậu,aicóoánvớimìnhthìBố lấy luật pháp giết hại.Khi quânNgô làm phản,Bố có quân công nênđượcphonglàDưHầu,saulạilàmtướngquốcnướcYên.GiữađấtYênvàTềđềulàmsinhtừthờiLoanBố,gọilà"ĐềnLoanCông".Bốchếtnămthứ

nămđờiCảnhĐế(năm145trướcCôngnguyên).ConlàBồntậptướcchalàmtháithường.Vìlúctếtựởtônmiếukhôngdùngsúcvậtđúngnghithứcnênnướcbịmất.

3.LờibànTháisửcôngnói:TrướccáikhíkháianhhùngcủaHạngVũmàQuýBố

vẫn nổi tiếng dũngmãnh ở Sở, thân đã nhiều lần diệt địch, giành lấy cờđịch,cóthểgọilàtrángsĩ.Thếnhưngbịhình,chịulàmnôlệchongườitamà không chết. Saomàhèn vậy?Người ấy chắc tự phụ tàimình cho nênchịunhụcmàkhôngxấuhổ,muốntrổcáitàicủamìnhchưadùnghếtvậy.ChonênrốtcuộclàmdanhtướngcủaHán.Ngườihiềnthựcbiếttrọngcáichết[TácgiảmượnQuýBốmàbàytỏtâmsựcủamình:QuýBốnổitiếngtrángsĩnhưngchịulàmnôlệkhôngtựsát,khôngphảilàhènnhát.Cónhiềucáichếtkhácnhau.CócáichếtcủaliệtsĩnhưLoanBốnhảyvàovạcnướcsôinhưvềnhà,cócáichết,vìkhôngcóđườngthoátcủabọnnànghầu,vợlẽ.].Hạngnànghấu,vợ lẽhènhạcảmkhái tựsátkhôngphảicócanđảmđâu.Họkhôngnghĩđượckếgìkhácđóthôi!LoanBốkhócBànhViệt,nhảyvàovạcnướcsôinhưvềnhà.Ngườiấythựcbiếtchỗphảichếtkhôngxemtrọngcáichết.Dùngườiliệtsĩthờixưacũnglàmsaohơnđược.

[38]TRƯƠNGTHÍCHCHI,PHÙNGĐƯỜNGliệttruyện

1.TrươngThíchChi2.PhùngĐường3.Lờibàn

1.TrươngThíchChiĐìnhÚy[ĐìnhÚylàchứcquancaonhấtvềtưpháp.]TrươngThíchChi

làngườiĐỗDương,têntựlàQuý.ThíchChicóngườianhlàTrọngcùngởmộtnhà.ThíchChinhờgiàucóđượclàmkỵlang[Chứccoicổng.]thờHiếuVănĐế.Mườinămkhôngđượcthăng,khôngaibiếttiếng.ThíchChinói:-Làmquanlâu,giảmbớtsựnghiệpcủaanhTrọngkhôngthích.

Ýmuốn xin từ quan về nhà. Trung lang tướng làViênÁng biết ônghiền, tiếc ông bỏ quan, bèn xin đổi ThíchChi đi làm chức yết giả [Chứcquanloviệctiếpkhách.].Saukhivàochầuxong,ThíchChinhânđấytrìnhbàynhữngviệcnênlàmtrướcmặtnhàvua.VănĐếnói:-Nóithấpthôichớnóichuyệncaoxa,nóiviệcngàynaycóthểlàmđược.

ThíchChibènnóiviệcgiữathờiTần,HántạisaoTầnlạimấtmàHánlạinổilên.Nóimộthồilâu,VănĐếkhenhay,bènchoThíchChilàmyếtgiảbộcxa[Cầmđầucácyếtgiả.].

ThíchChitheovuađiđếnnơinuôihổtrongvườnnhàvua.NhàvuahỏiviênúycoivườnThượngLâmvề sốchimchóc thúvậtghivào sổ làbaonhiêu.Hỏihơnmườicâu,viênúynhìnquanhnhìnquẩnkhôngtrảlờiđược.Ngườicoichuồnghổởbêncạnhthayviênúytrảlờinhàvuarấtđầyđủvềsốchimchóc,thúvật,nhàvuahỏilàtrảlờingay,thaothaobấttuyệt.VănĐếnói:-Làmquanhálạikhôngnênnhưthếsao!Viênúykhôngnhờcậyđược.

Bèn ra lệnh Thích Chi cho người giữ chuồng hổ làm quan coi vườnThượngLâm.MộthồilâusauThíchChitiếnlênnói:-BệhạchoGiángHầuChuBộtlàngườinhưthếnào?

Nhàvuanói:-Ôngtalàngườitrưởnggiả.ThíchChilạihỏi:-ĐôngDươngHầuTrươngTươngNhưlàngườinhư

thếnào?Nhàvualạinói:-Làngườitrưởnggiả.ThíchChinói: -GiángHầuvàĐôngDươngHầuđượckhen là trưởng

giả,nhưnghaingườinàybàncôngviệcthì thườngkhôngnóira lời,họcóphảihọcanhgiữchuồnghổkhuamôimúamépđâu!Vảchăng,nhàTầnvìtindùngbọnthưlại,bọnthưlạiđuanhauvềmặtnghiêmngặt,gắtgaocholàgiỏi.Nhưng cái tệ là ở chỗ chỉ lo đến câu văn suông chứ không có lòngthươngxótthựcsựcủaconngười.Vìvậy,nhàTầnkhôngnghenóiđếnsailầmcủamình,dầndàchođếnđờiNhịThế,thiênhạsuysụp.Naybệhạchorằngngườigiữchuồnghổănnói lưu loátmàcho thăngvượtbực, thầnsợthiênhạđuanhaubắtchước,tranhnhauvềchỗănnóilưuloátmàkhôngcóthựcchất.Vảchăng,ởdướimàbịtrêncảmhóacònnhanhhơnbóngvàtiếngvang,việcthưởngphạtkhôngthểkhôngcẩnthận.

VănĐếnói:-Phải.

Bènthôikhôngchongườicoichuồnghổlàmquan.NhàvualênxegọiThíchChi cùngngồi.Xeđi chậm rãi, nhàvuahỏinhữngviệc tệđờiTần.ThíchChi nói thực tất cả.Đến cung, nhàvua choThíchChi làmcôngxalệnh[ChứcquancoicửaTưmã.].

Đượcítlâu,tháitửvàLươngVươngcùngđixevàotriều,khôngxuốngxe ở cửa Tưmã. ThíchChi bèn đuổi theo ngăn thái tử và LươngVươngkhôngchovàocửađiện.Sauđó,tâulênhặchọvềtộibấtkính,khôngxuốngxeởcửacông.Bạctháihậu[MẹcủaVănĐế.]nghetinấy,VănĐếcấtmũtạlỗi,nói:-Takhôngcẩnthậntrongviệcdạycon.

BạctháihậubènsaisứmangchiếuthalỗichotháitửvàLươngVương,sauđóhọmớiđượcvào.VănĐếvìvậychoThíchChilàngườikỳlạ,cholàmtrungđạiphu.

Ítlâusau,ThíchChilàmđếntrunglangtướng,theovuađếnBáLăng.NhàvualênmésôngphíaBắc.

BấygiờThậnphunhânđitheo,nhàvuachỉđườngTânPhongchoThậnphu nhân nói: -Đường này đi HàmĐan đây [Thận phu nhân ngườiHàmĐan.]!

VuasaiThậnphunhângảyđànsắt,nhàvuahát theo tiếngđàn,ý sầuthảmkhiếnngườibuồnnhớ.Nhàvuaquay lạinóivớicácquan: -Thanôi!LấyđánúiBắcSơnlàmquách,lấytơlótởtrong,lấysơnphếtgắnlạithìcònaiđộngđếnđược[Ýnóiđộngđếnlinhcữu.]!

Cácquanhầuđềunói:-Phải.ThíchChitiếnlênnói:-Nếuởtrongấycócáimàngườitathíchthìdùlà

linh cữuhànbằng cảhònnúiNamSơn cũngbị người ta soi, nếuở trongkhôngcógìngườitathíchthìdùkhôngcóquáchbằngđácũngkhôngcógìphảilo!

VănĐếkhenphải.SauđóphongThíchChilàmđìnhúyÍt lâusau,nhàvuađi rakhỏicầuTrungVị.Cómộtngườiởdướicầu

chạyra,ngựa,xeloancủanhàvuahoảngsợ.Vualiềnsaiquânkỵbắtgiaochođìnhúy.

ThíchChitrahỏibiếtngườikiaởhuyệnđến,nghexengựanhàvualạinênnấpởdướicầu.Mộthồilâuchorằngvuađãđiqua,ngườiấyliềnrathìthấyxengựanhàvua,chonênbỏchạyđóthôi.Đìnhúytâulên:mộtngườiphạmvào lối đi nhà vua đánh phạt tiền.VănĐế giận nói: -Người này tựmìnhlàmchoconngựacủatahoảngsợ.Cũngmayngựatahiềnlành,chứnếugặpconngựakhácthìchẳngđãlàmđổxe,khiếntabịthươngsaoấythếmàđìnhúylạixửphạttiềnà!

ThíchChi nói: -Pháp luật là chung cho nhà vua cũngnhưmọi người.Nayphápluậtđãnhưvậymàlạithayđổilàmchonặngthìkhôngđượcdân

tin.Vảchăng,lúcbấygiờ,nếunhàvuagiếtngayhắnthìthôi.Chứđãgiaochođìnhúy,đìnhúylàngườicầmcânnẩymựcchothiênhạ.Nếunghiêngvềmộtbênthìnhữngngườithihànhphápluậttrongthiênhạđềutheođómàtùyýthêmbớt,dâncònbiếtđặttaychânvàođâu?Cúixinbệhạxétcho?

Mộthồilâu,vuanói:-Đìnhúythìphảinhưthế.Sauđó,cóngườiăntrộmcáivòngngọctrướcchỗngồiởmiếuCaoĐế,

bịbắt.VănĐếgiậngiaochođìnhúytrịtội.ThíchChicăncứtheophápluậttâu, người ăn trộmnhững vật dùng trong tôngmiếu của vua phải chémởngoàichợ.

Nhàvuacảgiận,nói: -Hắnvôđạo,ăn trộmđồởmiếutiênđế, tagiaochođìnhúylàmuốnđìnhúygiếtcảhọhắn,naynhàngươitheoluậttâuthìkhôngphảilàcáiýmuốntônkínhnơitôngmiếucủata.

ThíchChicấtmũ,đểđầutrầntạlỗinói:-Phápluậtnhưthếlàđủ.Vảlại,cùnglàtộihếtcảnhưngphảitheochỗsựlẽnghịchhaythuậnđểphânbiệtnặngnhẹ.Nayhắnăntrộmđồởtôngmiếumàgiếtcảhọhắnđithìnếunhưtrongmuônmộtcómột tênngudân lấymộtnắmđấtởTrườngLăng[MộcủaHánCaoTổ.],lúcbấygiờbệhạbiếtlấygìmàtrịtộithêmnữa?

Mộthồilâu,VănĐếnóivớitháihậuvàchođìnhúylàphải.LúcbấygiờĐiềnHầuChuAPhulàmtrungúyvàSơnĐôHầuVươngĐiềmKhailàmtướngquốcnướcLươngthấyThíchChixétxửcôngbìnhnênkết làmbạnthân.VìvậyTrươngđìnhúyđượcthiênhạkhenngợi.

VềsauVănĐếmất,CảnhĐếlênngôi.ThíchChisợcáobệnh,muốntừquanvềvìsợbịgiếtđếnnơi.Ýôngtamuốnyếtkiếnnhàvuađểtạlỗinhưngchưabiếtlàmsao.ThíchChidùngmưukếcủaVươngSinh,rốtcụcyếtkiếnnhàvua,tạtội.CảnhĐếkhôngbắtlỗi.

VươngSinhlàmộtngườiẩnsĩthíchnóivềHoàngĐế,LãoTử.Cólầnđược triệu vào triều đình, các tam công và cửu khanh đều đứng ở dấy.VươngSinhlàngườigià,nói:-Tôitụtgiày.

QuaylạibảoTrươngđìnhúy:-Buộcgiàychotôi.ThíchChiquỳxuốngbuộcgiày.Sauđấy,cóngườibảoVươngSinh:-

TạisaoriêngônglạilàmnhụcTrươngđìnhúyởtriềuđìnhbắtôngtabuộcgiày?

VươngSinhnói:-Tôigiàvàhèn,tựnghĩrằngsuốtđờichẳnggiúpđượcgìchoTrươngđìnhúy.Trươngđìnhúyhiệnnay làvịquancódanh trongthiênhạ.Tôicốýnhânđấy làmnhụcđìnhúy,bắtông taquỳxuốngbuộcgiàylàmuốnđềcaoôngta.

Cácquannghevậy,choVươngSinhlàngườihiềnvàkínhtrọngTrươngđình úy. Trương đình úy thờCảnhĐế hơnmột năm làm tướng quốc củaHoàiNamVương,vìchỗtrướckiacólỗilầm.Mãivềsau,ThíchChichết,

conlàTrươngChi, tự làTrưởngCônglàmquanđếnđạiphuxin thôi,chorằngmình không thể a dua để sống theo thế tục nên suốt đời không làmquan.

2.PhùngĐườngÔngcủaPhùngĐườnglàngườinướcTriệu,đếnđờichadờiđếnđấtĐại.

KhinhàHánnổilên,dờiđếnAnLăng.Đườngnổitiếngvìcóhiếu,đượccửlàmngườicầmđầucáctrunglangthự.ĐườngthờVănĐế,VănĐếđixequahỏiĐường:-Tạisaocụlạilàmtrunglang?Nhàởđâu?

Đườngcứtheothựcmàtâu.VănĐếnói:-KhiởđấtĐại, ta thườngăncơmcủangườiquancoiviệcănuốnglàCaoKhư,ôngtamấylầnnóivớitarằngLýTề, tướng nướcTriệu [VìPhùngĐường nóimình là người nướcTriệunênVănĐếnóichuyệnvềtướngnướcTriệu.],làngườihiền,đánhởgầnCựLộc.NaymỗikhiăncơmtavẫnthườngnhớđếnCựLộc.Cụcóbiếtôngtakhông?

-CũngkhôngbằngLiêmPha,LýMụclàmtướng.-Tạisaobiết?-ÔngcủathầnkhiởTriệucoimộtđộiquân,chơithânvớiLýMục.Cha

củathầnvốnlàmtướngquốcởnướcĐạichơithânvớitướngnướcTriệulàLýTềnênbiếtôngtalàngườinhưthếnào.

NhàvuanghenóiđếnLiêmPha,LýMụclấylàmcaohứngvỗđùimànói:-Thanôi?TakhôngcóLiêmPha,LýMụcđểdùnglàmtướng.NếucóthìtalogìquânHungNô?

Đườngnói:-ThầnsợbệhạtuycóLiêmPha,LýMụccũngkhôngdùngđược.

Nhàvuanổigiận,đứngdậyđivàocungcấm.Mộthồilâusau,nhàvuachogọiĐườngvàotrách:-Tạisaoônglạilàm

nhụctatrướcmặtmọingười,ôngkhôngcódịpnàokhácnữaà?Đườngtâu:-Kẻhènmọnnàyvốnkhôngbiếtkiêngdè.LúcbấygiờquânHungNômớiđemđạiquânxâmnhậphuyệnChiêu

Na,giếtđôúyđấtBắcĐịalàNgang.NhàvuađanglolắngvềgiặcHồnêncuốicùnglạihỏiĐường:-TạisaoôngbiếttakhôngthểdùngLiêmPha,LýMụcđược?

Đườngtâu:-Thầnnghenóicácvuathờithượngcổkhinàosaitướngthìquỳ xuống đẩy trục bánh xe nói: "Việc trong kinh đô thì quả nhân quyếtđịnh,việcởngoàikinhđôthìtướngquânquyếtđịnh".Việccôngquân,khenthưởngbantước,đềudotướngquânquyếtđịnhởngoài,khinàovềmớitâulại.Điềuđókhôngphải lờinói suông [Trởxuốnggiải thích tại saokhôngphảilàlờinóisuông.].NgườiôngcủathầnnóiLýMụckhilàmtướngnướcTriệu,ởbiêngiới, thuếởchợđều tự tiệndùngđểnuôiquânsĩ,việckhenthưởngđềuquyếtđịnhởngoài,trongtriềukhôngcảntrở.Nhàvuachỉgiaoviệcchínhcốtsaolàmtròntráchnhiệm,chonênLýMụcmớicóthểtrổhếttàinăng,trítuệcủamìnhchọnmộtnghìnbatrămcỗxe,mộtvạnbanghìn

quânkỵbắntên,mườivạndũngsĩ[Nguyênvăn:dũngsĩđángthưởngtrămcânvàng.].VìvậychonênphíaBắcđánhđuổiđượcThiềnVu,pháđượcĐôngHồ,diệtđượcĐanLãm[XemLiêmPha,LạnTươngNhưliệttruyện.],phía Tây chống lại nước Tần mạnh, phía Nam giúp đỡ nước Hàn, nướcNgụy.Trongthờibấygiờ,nướcTriệugầnnhưxưngbá.Sauđó,gặplúcvuaTriệu làThiên lên ngôi, ngườimẹ là con hát.Thiên nghe lờiQuáchKhaigièmpha,cuốicùnggiếtLýMục.SaiNhạnTụthaythế.Vìvậychonênbinhbịphátan,quânsĩbỏchạy,vuanướcTriệubịnướcTầnbắtvànướcbịtiêudiệt.NaythầntrộmngheNgụyThượnglàmtháithúởVânTrung,tấtcảthuếchợđềudùngđểđãitânkhách,thuộchạvàtướngsĩ,chonênquânHungNôtránh xa không đến gần biên giớiVânTrung.Quân địch cómột lần vào,Thượngđemxevàquânkỵđánh,giếtrấtnhiềuđịch[ViệclàmgiốngnhưLýMục.].Sĩtốtđềulàconemcủadân,dờibỏviệccàycấyralàmlính,làmsaobiếtđượcgiấytờsổsách!Suốtngàyhọrasứcchiếnđấuchémđầuhoặcbắtsống quân địch. Nhưng khi báo công lên cho quân doanh hễ nóimột lờikhônghợpthìbọnquanvănlạilấyluậtphápbắtbẻnênkhôngđượcthưởng.Cònbọnquanvăndùngphéptắcbắtbẻngườitathìlạiđượctindùng.Thầnngudốtchorằng luậtphápcủabệhạquásángsuốt, thưởngquánhẹ,phạtquánặng.Vảchăng,sởdĩtháithúVânTrungNgụyThượngphạmtộilàvìsốthủcấpbáocônglênsovớisựthựcthiếusáucái[ThưởngphạtkhácvuaTriệuxưađốivớiLýMục.].Bệhạgiaoông tachoquan lạixét, truấtquantướcbắtôngtachịukhổdịchmộtnăm.CứthếmàxétthìbệhạtuycóLiêmPha,LýMụccũngkhôngdùngđược.Thầnquả thật làngu,xúcphạmđếnđiềuphảikiêngphảitránh,tộiđángchết,tộiđángchết!

Văn Đế vui lòng. Hôm ấy sai Phùng Đường cầm cờ tiết tha NgụyThượng,lạicholàmquanthúVânTrung.NhàvualạichoĐườnglàmxakỵđôúycoicáctrungúyvàquânlínhđánhbằngxeởcácnơi.

Nămthứbảy,CảnhĐếlênngôi,choĐườnglàmtướngquốcnướcSở.Đường xin thôi, Vũ Đế lên ngôi cầu người hiền tài, người ta cử PhùngĐường.LúcbấygiờĐườnghơnchínmươi tuổi,khôngthểlàmquanđượcnữa,nhàvuabènchoconcủaĐườnglàPhùngToạilàmquanlang.

ToạitêntựlàVươngTôn,cũnglàmộtkẻsĩítcóchơithânvớitôi[Vớitácgiả.].

3.LờibànThái sử côngnói: TrươngCôngnói về bậc trưởnggiả, giữ pháp luật

khôngaduatheoýnhàvua[CâunàynóivềviệcTrươngThíchChibànluậnvềbậctrưởnggiảnhưChuBột.].PhùngCôngbànvềtướngsúythậtthúvịlàmsao!Thậtthúvịlàmsao[Nhắchailầnvìtácgiảrấttánthưởng.]!Ngạnngữnói:"Khôngbiếtngườiấythìhãynhìnbạnngườiấy".Việchaingườibànluậntántụngcóthểghivàosổsáchtriềuđình.

KinhThưnói:"Khôngthiênkhôngđảng,đạovuarộngrãi,côngđảngkhông thiên, đạo vua côngbình" [KinhThư, thiênHồngPhạm.Ý nói nếukhôngthiênlệchvàkhôngbèpháithìđạonhàvuarộngrãikhoandunglạicôngbình.TácgiảcangợiTrươngThíchChivàPhùngĐườngchínhtrực.].

TrươngCông,PhùngCôngcũnggầnđượcnhưvậy[GhépTrươngThíchChivàPhùngĐườngvàomộttruyện,tácgiảmuốncangợinhữngconngườimuốnnói chonhàvuabiết sự thựcdù sự thựcấykhông làmnhàvuađẹplòng.Ởđâytácgiảcũngcóýtựngụ.].

,[39]NGỤYKỲ,VŨANHẦUliệttruyện

1.NgụyKỳHầuĐậuAnh2.VũAnHầuĐiềnPhân3.QuánPhu4.Lờibàn

1.NgụyKỳHầuĐậuAnhNgụyKỳHầuĐậuAnhlàconngườianhchúbáccủaHiếuVănhoàng

hậu.ChaôngđờiđờiởđấtQuanTâm,thíchtânkhách.TrongthờiHiếuVăn,ĐậuAnhlàmthừatướngnướcNgô,bịbệnhnênthôi.KhiHiếuCảnhmớilênngôi,Anhlàmthiêmsự[Chứcquancoiviệctrongcunghoànghậu,tháitử.],LươngHiếuVươnglàemcủaHiếuCảnh,đượcmẹlàĐậutháihậuyêu.LươngHiếuVươngvàochầu,ăntiệcuốngrượutheolễanhem.Lúcbấygiờnhàvua chưa lập thái tử.Uống rượu say, nhàvuaungdungnói: -Saukhimất,tasẽtruyềnngôichoLươngVương.

Tháihậumừngrỡ,ĐậuAnhgiơchénrượutiếnvềphíatrướcdânglênnhàvuanói:-ThiênhạlàthiênhạcủaCaoTổ,chatruyềnconnốiđólàđiềunhà Hán đã giao ước. Tại sao bệ hạ lại có thể tự tiện truyền cho LươngVương

TháihậuvìvậyghétĐậuAnh,ĐậuAnhcũngchochứcquancủamìnhlànhỏ,nhâncóbệnhxinthôi.TháihậugạchsổtênĐậuAnhtrongsổravàocửacungkhôngchovàotriềuyết.

Năm thứbađờiHiếuCảnh (năm154 trướcCôngnguyên),nướcNgô,nước Sở làm phản [Tất cả bảy nước làm phản, quan trọng nhất là NgôVương,SởVương.],nhàvuaxétởtrongtônthấtvànhữngngườihọĐậu[Tấtcảnhữngngườitronghọnội(họLưu)vàhọngoạibênmẹ(họĐậu).]khôngaigiỏibằngĐậuAnhnênmuốnmờiAnh.Anhvàoyếtkiến,mượncớbệnhhoạntừchốinóimìnhkhôngđủsức.Tháihậucũngthẹn.Bấygiờnhàvuanói: -Ngày nay thiên hạ đang gặp chuyện nguy cấp, lẽ nào Vương Tôn[VươngTônlàtêntựcủaĐậuAnh.]lạinhườngchứcấyhaysao?

BènchoAnhlàmđạitướngquânchomộtngàncânvàng.anhbènnói:-ViênÁng,LoanBố[XemQuýBố,LoanBốliệttruyện.]lànhữngviêntướngcódanhvànhữngkẻsĩcótàihiệnnayvềnhà,nêndùnghọ.

Đượcnhàvuachobaonhiêuvàng,Anhđềubàyngoàihànhlang,dướimáicửa,thấycáctướngsĩđiqualiềnbảohọlấymàdùng,khôngchovàngvàonhà.

ĐậuAnh giữ đất HuỳnhDương, cai quản quân Tề và Triệu. Sau khiquânbảynướcđãbịtiêudiệt,Anhđượcphonglàm,NgụyKỳHầu.Bọndusĩ,tânkháchtranhnhautheoNgụyKỳHầu.TrongthờiHiếuCảnhmỗikhiratriềubànviệclớn,nhữngngườiđượcphonghầukhôngaidámxemmìnhnganghàngvớiĐiềuHầu[ĐiềuHầulàChuáPhu-XemLýtướngquânliệttruyện.]vàNgụyKỳHầu.

NămthứtưđờiHiếuCảnh(153trướcCôngnguyên)lậptháitửLật,saiNgụyKỳHầulàmtháiphócủatháitử.

NămthứbảyđờiHiếuCảnh.Lậttháitửbịtruất,NgụyKỳmấylầncan

ngănkhôngđược.NgụyKỳcáobệnhrút luivềởẩnởchânnúiphíaNamLamĐiềnmấy tháng.Các tânkhách,biệnsĩkhuyênông,nhưngkhôngailàmchoôngtrởvềtriều.CaoToạingườinướcLươngbènnóivớiNgụyKỳ:-Ngườicó thể làmchotướngquângiàusanglànhàvua,ngườicó thể làmtướngquânthànhngườithântíncủatriềuđìnhlàtháihậu.Naytướngquânlàmtháiphótháitử,tháitửbịphếtruất,tướngquânkhôngcanngănđược,canngănđãkhôngđược,lạikhôngdámchết,rútluicáobệnhômgáinướcTriệuluivềnơinhàndậtkhôngchịuvàotriều.Nếucăncứvàosựviệcmàxemthìđólàtướngquânmuốnnêulêncáisailầmcủanhàvua,nhỡcảhaicungđềugiậntướngquânthìvợconsẽchẳngcònsốngsótđượcđâu.

NgụyKỳHầucholàphải,bènđứngdậyvàotriềunhưcũ.ĐàoHầu[TứcLưuXá.LưuXáđượcphonglàĐàoHầu.]thôilàmthừa

tướng.ĐậutháihậumấylầntiếncửNgụyKỳHầu.HiếuCảnhĐếnói:-Tháihậuchotôitiếcrẻdiềugì,màkhôngchoNgụyKỳlàmthừatướnghaysao?NgụyKỳlàngườitựphụtựđắc,dễkhinhsuấttrongcôngviệc,khólònglàmthừatướng,mộtchứcvụcầnconngườithậntrọng.

VìvậynhàvuakhôngdùngĐậuAnh,màdùngKiếnLăngHầu làVệUyểnlàmthừatướng.

2.VũAnHầuĐiềnPhânVũAnHầuĐiềnPhân làngười emcùngmẹvớihoànghậuvuaHiếu

Cảnh,sinhởTrườngLăng.LúcNgụyKỳHầuđãlàmđạitướngquân,thịnhđạtthìPhânlàmquanlangchưađượcquýtrọng,thườngqualạihầurượuởnhàNgụyKỳ,quỳxuốngđứnglênnhưbọnconcháuvậy.

ĐếncuốiđờiHiếuCảnh,Phâncàngđượcvuayêuquý, làmthái trungđạiphu.Phâncótàinóinăng,biệnluận,họcvăntựcổ.Vươngtháihậulàngườihiền.KhiHiếuCảnhmất,liềntrongngàyấytháitửđượclậplênnốingôi.Hoàngtháihậuthayvuatrịvì,thườngdùngkếcủabọntânkháchcủaĐiềnPhânđểtrấnápvàvỗvềdânchúng.EmcủaPhânlàĐiềnThắng,vìlàemtháihậu,chonênHiếuCảnhlàmvuađượcbanămthìPhânđượcphonglàmVũAnHầu,ThắngđượcphonglàmChuDươngHầu.

LúcđầuVũAnHầutưởngrằngmìnhsẽđượclàmthừatướngnênkhiêmtốnvớicáctânkhách, tiếncửcácdanhsĩ,ngườinàoởnhàthìmờira làmquanmuốnđểápđảocácquanvănvũ theoNgụyKỳ.Năm thứnhấtniênhiệuKiếnNguyên (năm140 trướcCôngnguyên) [TrungQuốcbắtđầucóniênhiệutừđấy.]thừatướngUyểnbịbệnhnênthôikhônglàmnữa,nhàvuabànviệccửngườilàmthừatướngvàtháiúy.TịchPhúcnóivớiVũAnHầu:-NgụyKỳlâunayđượctônquý,kẻsĩ trongthiênhạvốntheoôngta.Naytướng quânmới nổi lên chưa bằngNgụyKỳ.Nếu như hoàng thượng chotướngquânlàmthừatướngthìcứnhườngchoNgụyKỳ.NgụyKỳlàmthừatướngthìtướngquânthếnàocũnglàmtháiúy,Tháiúyvàthừatướngcũngtônquýnhưnhauthôi.Ngàilạiđượctiếngnhườngchongườihiền.

VũAnHầuđemđiềuđónóibóngnóigióvớitháihậuđểtháihậunóilạivớinhàvua.KếtquảNgụyKỳHầuđượclàmthừatướngvàVũAnHầulàmtháiúy.TịchPhúcmừngNgụyKỳHầu,nhânđấycólờikhuyên:-Ngàitínhyêungườithiện,ghétngườiác.Nayngườithiệnkhenngàichonênngàilàmđếnthừatướngnhưngngàilạighétngườiácmàngườiáclạiđông,thếnàohọcũnggièmphangài.Nếucóthểbaodungđượccảhaihạngngườithìngàisẽđược làmlâu,nếukhôngngàisẽbịngười tagièmphamàrờibỏđịavịthừatướng.

NgụyKỳkhôngnghe.NgụyKỳvàVũAnđều thíchđạoNho [Vì thíchđạoNhonên tiếncừ

nhữngngườitheođạoNho.LỗThầnCôngtênBồinổitiếngvềNhohọcởLỗchuyêntrịKinhThi,LỗThicònlạingàynaylàdoôngtasoạn.TriệuQuán,VươngTang lảhọc tròcủaBồi.], tiếncửTriệuQuán làmngựsửđạiphu,VươngTang làmlang trung lệnh,đónLỗThầnCông.Muốnđặtnhàminhđường[Nhàminhđường:nhàlậpnênđểtriệuchưhầu,pháthuychínhgiáocủathiêntử.],khiếnchưhầuvềnướccủamình[ĐờiHánnhữngngườiđược

phonghầu tuy cóđất phongnhưng cứở kinhđô không vềđất phong củamình.],bỏviệccấmravàocửaải,làmcáclễphụctheophéptắc,đểnêurõthiênhạtháibình.NgụyKỳxétnhữngngườihọĐậuvàhọtônthất,aiphẩmhạnhkém thìgạch tênở trongsổ.Lúcbấygiờnhữngngườihọngoạiđềulàmtướchầu,cácvịhầuđềulấycôngchúa,khôngaimuốnvềnước.Vìvậyngười tangàyngàygièmphavớiĐậu tháihậu.Tháihậu thích thuyết củaHoàngĐế,LãoTừ,tráilạibọnNgụyKỳ,VũAn,TriệuQuán,VươngTanglạimuốnsuytônNhogiáodìmĐạogiáo.VìvậyĐậutháihậucàngkhôngthíchbọnNgụyKỳ.

NămthứhainiênhiệuKiếnNguyên(năm139trướcCôngnguyên)ngựsửđại phu làTriệuQuánxinđừng tâu côngviệcvới đông cung [BấygiờĐậutháihậuởTrườngLạccungởphíaĐônggọilàđôngcung.Ýnóiđừngtâuvớitháihậumàtâuthẳngvớinhàvua.].Đậutháihậugiậnlắm,bènphếtruấtbọnTriệuQuán,VươngTangvàbãithừatướng,tháiúychoBáchChíHầu làHứaXương làm thừa tướng.VũCươngHầu làTrangThanhĐịchlàmngựsửđạiphu.NgụyKỳ,VũAnvìvậyvẫngiữtướchầumàvềởnhà.

VũAnHầutuykhônglàmquan,nhưngnhờVươngtháihậu[VươngtháihậuvợHiếuCảnh,mẹVũĐếởtrênđãnóilàchịcùngmẹkhoechavớiĐiềnPhân.]nênđượctinyêu,mấylầnbàncôngviệcđềucókếtquả.

CácquànlạivàkẻsĩhamthếlợiđềubỏNgụyKỳtheoVũAn.VũAnngàycàngkiêucăng.

NămthứsáuniênhiệuKiếnNguyên(năm135trướcCôngnguyên).Đậutháihậuchết,thừatướnglàXương,ngựsửđạiphulàThanhĐịchbịbãivìkhôngloviệctang.NhàvuachoVũAnHầuĐiềnPhânlàmthừatướng,choquanđạitưnôngHànAnQuốclàmngựsửđạiphu.Kẻsĩtrongthiênhạ,cácquanởcácnướcvàchưhầulạicàngxuphụVũAn.VũAnmặtmàyxấuxínhưnglạiđượctônquý.ôngtachorằngchưhầunhiềungườilớntuổi,nhàvua thìmới lênngôi, tuổicònnhỏ [VũĐế lênngôi16 tuổi.],mìnhnhờ làngườithânthíchnênđượclàmthừatướngởkinh,nếukhôngdùngnghilễđểbắthọphảinhấtnhấtphụctùngmìnhthìthiênhạkhôngsợ.

Lúcbấygiờthừatướngvàotâu,ngồinóichuyệnsuốtbuổi,nóigìcũngđượcnhàvuanghetheo.Cólầntiếncửngườitatừchỗchưalàmgìlênđếnlàmchứcquanhainghìnthạch,quyềnlấnátcảnhàvua.Nhàvuanói:-Ôngbổnhiệmquanlạiđãxongchưa?Tôicũngmuốnbổnhiệmquanlạiđây.

CólầnPhânxinđấtcủanhamônđểmởrộngthêmnhàcửacủamình,nhàvuanổigiậnnói:-Saoôngkhônglấyluôncảkhovũkhíchorồi.

Sauđó,ôngtamớibớtxinxỏ.Có lầnĐiềnPhânmời tân kháchuống rượuđể người anh làCáiHầu

ngồingoảnhmặtvềhướngNamcònmìnhngồingoảnhmặtvềhướngĐông

[ĐờiHánhướngĐônglàtônquýhơnhướngNam.].ÝôngtachorằngmìnhlàmthừatướngnhàHánlàgiữđịavịcao,khôngthểvìchỗanhemmàgiảmbớtsựtônquý.VìvậyAnVũcàngkiêungạo,sửasangnhàcửađẹphơntấtcảcácchưhầu.Ruộngvườnđềuhếtsứcmàumỡcònnhữngngườiđicácchợởcácquậnhuyệnđểmuacácsảnvậtvềthìgặpnhautừngđoànởngoàiđường.Trướcnhàbàychuôngtrống,đặtcờkhúcchiên[Cờcáncong,cờnàychỉvuadùngkhiđónmờicácẩnsĩ.ĐiềuđóchứngtỏĐiềnPhânmuốnlấnátnhàvua.].Ởphòngsau,đànbàkểđếnhàngtrăm.Chưhầumangvàng,ngọc,chó,ngựađồchơiđếnbiếukhôngkểxiết.

NgụyKỳkhôngcònĐậutháihậu[BấygiờĐậutháihậuđãchết.]nêncàngkhôngđượcdùng,khôngcóthếlực.Tânkháchdầndầnđổitháiđộ,tỏrakiêungạo.ChỉcómộtmìnhQuántướngquânvẫnđốixửnhưcũ.NgụyKỳthườngngàylầmlìkhôngvui,chỉchơithânvớimộtmìnhQuántướngquân.

3.QuánPhuQuán tướng quân tên là Phu người ở huyện Dĩnh Âm. Cha Phu là

TrươngMạnhcólầnlàmmônhạcủaDĩnhÂmHầuQuánAnh.Mạnhđượcyêuquí,dođóđượctiếncửlàmđếnchứcquanhainghìnthạch.MạnhlấyhọQuán,gọilàQuánMạnh.

TrongthờiNgô,Sởlàmphản,DĩnhÂmHầuQuánHàlàmtướngquânởdướiquyềncủa tháiúy,mờiQuánMạnh làmhiệuúy.Phuđemmộtngànngười theocha.QuánMạnh tuổigià,DĩnhÂmHầucốnàimãiMạnhmớiđược dùng. Vì thếMạnh bực bội không bằng lòng. Lúc chiến đấuMạnhthườngxôngvàonơiquânđịchmạnh[Đểtỏrằngmìnhchưagià.]vàcuốicùngchếtởgiữaquânNgô.

Theopháplệnhtrongquân,nếuchaconcùngtòngquâncóngườichếtthìngườicònsốngcóthểmanghàicốtvề.QuánPhukhôngchịuvềloviệcchôncất,khẳngkháinói: -XinlấyđầucủaNgôVươnghayđầucủatướngquânnướcNgôđểtrảthùchocha.

QuánPhubènmangáogiáp,cầmgiáo,chọnnhữngtrángsĩtrongquânđộimàmìnhquenbiết,người tìnhnguyệnđi theođượcmấychục.Nhưngkhirakhỏicửathànhkhôngaidámtiếnlên.Chỉcóhaingườivàmườimấyngười tòngnô [Nô lệ làmbộhạQuánPhu.] phi ngựavào trongquân củaNgô,đếndướicờđạitướngcủaNgô,giếtvàlàmbịthươngmấychụcngười,không tiến lên được nữa, họ lại phi ngựa về, khi vào thành của Hán thìnhữngngườitòngnôđềuchếthếtchỉcònmộtquânkỵđitheo.Phubịhơnmườivếtthươngnặng,maycóthứthuốcquýgiángànvàngmớikhỏichết.

Thươngtíchmớihơibớt.Phulạixinvớitướngquân:-TôiđãbiếtthêmngõngáchởtrongthànhcủaquânNgô,xinchotôiđilầnnữa.

TướngquânkhenngợilòngcanđảmnghĩakhícủaPhu,nhưngsợPhuchếtmấtnênnóivớitháiúy.Tháiúybèncốsứccanngăn.SaukhiquânNgôbịphá,QuánPhuvìvậynổitiếngtrongthiênhạ.

DĩnhÂmHầunóivớinhàvua,nhàvuachoPhulàmtrunglangtướng.Đượcmấytháng,phạmsailầmthôikhônglàmquan.

SauđónhàởTrườngAn,nhữngngườigiàusangởTrườngAnkhôngaikhôngkhenngợiPhu.

ThờiHiếuCảnh,PhulàmđếnthừatướngnướcĐại.KhiHiếuCảnhmất,Kimthượng[ChỉVũĐế.KhitácgiảviếtVũĐếvẫncònsốngnêngọilàkimthượng.]mớilênngôichorằngHoàiDươnglànơithenchốttrongthiênhạ,quânmạnh tụ tậpởđấynênchoQuánPhuđến làm thái thúHoàiDương.NămthứnhấtmềnhiệuKiếnNguyên,Phuvềkinh làmtháibộc.NămthứhaiPhuuốngrượuởcungTrườngLạcvớivệúylàĐậuPhủ,haingườicãinhaukhôngaichịuai.Phusay,đánhPhủ,PhủlàhàngemcủaĐậutháihậu.

NhàvuasợĐậutháihậugiếtPhunêndờiPhuđilàmthừatướngnướcYên.Đượcmấynăm,phạmlỗi,bỏquanvề,nhàởTrườngAn.

Quán Phu là người cương trực, uống rượu say thì hung hăng, khôngthíchngườitanịnhởtrướcmặt.Đốivớinhữngngườibênngoạinhàvua,cóthếlựchơnmình,khôngmuốndùnglễđốixửvớimìnhthìthếnàoPhucũngtranhhơnvớihọ,tráilạiđốivớinhữngkẻsĩkémmìnhthìcàngnghèohènthìPhucàngkínhtrọng,coinganghàng.Ởnơitụtậpđôngngười,Phutiếncửnhữngngườihậubối.Kẻsĩcũngvìvậykhenngợiôngta.

TínhPhukhôngthíchvănhọc,thíchnghĩahiệp.Mộtkhiđãừvớiaithìnhấtđịnhlàm.NhữngngườiPhuđilạitoànlàhạnghàokiệthaynhữngbọnđạigian, đại ác.NhàPhugiàu cóđếnmấyngàn lạngvàng,khách ănmỗingàyngóttrămngười.Họhàngkháchkhứacướpđoạtruộngvườn,aohồ,đêđập tranh quyền giành lợi chomình, hoành hành ởDĩnhXuyên. Trẻ conDĩnhXuyêncóbàihát:"NướcDĩnhXuyêntronghọQuánđượcvinh,nướcDĩnhXuyênđục,họQuánbịgiếtcảgiatộc".

Tuy Quán Phu nhà giàu nhưng vì mất thế lực nên các quan khanh,tướng,thịtrung,kháchkhứangàycàngítđếnchơi.Đếnkhithấtthế,NgụyKỳHầucũngmuốndựavàoQuánPhuđểchechởchonhauvàgạtbỏnhữngngườitrướckiahâmmộnhưngsaubỏmình.QuánPhucũngdựavàoNgụyKỳđểđượcđilạivớicácliệthầu,tônthất,đặngđềcaodanhtiếngcủamình.Haingườinângđỡnhau,tôntrọngnhau,chơivớinhaunhưchavớiconrấtlàvuivẻ,khônglúcnàochán,chỉtiếcbiếtnhauquámuộn.

QuánPhucótang,quanhàthừatướng.Thừatướngungdungnói:-Tamuốn cùng Trọng Nhụ [Tên tự của Quán Phu.] sang nhà Ngụy Kỳ HầunhưngTrọngNhụlạicótang.

QuánPhunói:-TướngquânhạcốđếnthămNgụyKỳHầu,thìPhunàyđâudámvì chuyện có tangmà từ chối.Tôi xin nói lại vớiNgụyKỳHầuchuẩnbịrượuthịt,tướngquânsángmaisẽđến.

VũAnbằnglòng.QuánPhunóilạivớiNgụyKỳHầutấtcảnhữngđiềuVũAnHầuđãnói.NgụyKỳcùngvợmuathêmrượuthịtbanđêmquéttước,dậysớmsắpđặtchođếnsáng.Từtảngsángđãsaiđầytớđứngchựcởngoàicửa.Mãiđếntrưathừatướngvẫnkhôngđến.NgụyKỳnóivớiQuánPhu:-Thừatướngquênhaysao?

QuánPhubựcmìnhnói:-Phuxinkhôngngạicótangphụcđếnmời,thếnàoôngtacũngđến.

Phubènlênxengựa,thânhànhđiđónthừatướng.TrướcđấythừatướngchỉnóiđùavớiQuánPhuthôichứthựcrakhôngcóýđến.KhiQuánPhuđếncửa,thừatướngcònđangnằmtrêngiường.QuánPhubènvàogặpmặt,nói:-HômquatướngquâncóhứađếnnhàNgụyKỳ,vợchuẩnbịthứcănđợi

từsángđếngiờchưadámăn.VũAnkinhngạcxinlỗi:-Hômquatôisayquênmấtnhữngđiềuđãnói

vớiTrọngNhụ.Bènlênxeđi,nhưnglạiđichậmrãi,QuánPhulạicàngnổigiân.Đến

khi uống rượu say.Quán Phu đứng dậymúa,mời thừa tướngmúa. Thừatướngkhôngđứngdậy,QuánPhungồinóixúcphạmthừatướng.NgụyKỳbènđỡQuánPhuđưađinơikhácxinlỗivớithừatướng.Thừatướnguốngmãiđếnđêmrấtvuirồi trởvề[Kểlạimột trườnghợphaingười tângbốcnhau.].

CólầnthừatướngsaiTịchPhúcxinNgụyKỳruộng,ởphíaNamthành,NgụyKỳcảgiậnnói:-Giànàytuybịbỏrơi,tướngquânđượctônquýnhưnglàmsaocóthểlấythếlựcđểcướpcủatôi.

NgụyKỳkhôngcho.QuánPhunghenóinổigiậnmắngTịchPhúc.TịchPhúckhôngmuốnhaingườisinhhiềmkhích,nêndùnglờilẽkhônkhéođểxinlỗithừatướng,nói:-NgụyKỳgiàsắpchếtxinchịukhóđợimộtchút.

SauđóVũAnnghenóiNgụyKỳvàQuánPhugiận,khôngđưaruộngchomình,cũngnổigiận,nói:-ConNgụyKỳcólầngiếtngười.Phânnàycứuchonósống.XưaPhânnhờNgụyKỳ,NgụyKỳmuốngìcũngđược,ôngtacòntiếcmấyđámruộngsao?CònQuánPhuthìcandựgìvàoviệcnày!Thôitachẳngdámxinruộngnữađâu[Nóidỗi.].

VìvậyVũAnrấtoánNgụyKỳ,QuánPhu.Mùaxuân,nămthứtư,niênhiệuNguyênQuang(năm131trướcCông

nguyên)thừatướngnói:-QuánPhunhàởDĩnhXuyênhoànhhànhdữquá,dânkhổvìôngta,xinlàmán.

Nhàvuanói:-Đólàviệccủathừatướng,cònxinlàmgì?QuánPhucũnglượmlặtnhữngviệckíncủathừatướngdùngthủđoạn

gianxảođểmưulợi,lấyvàngcủaHoàiNamVương[HoàiNamVươngtênLưuAn,tácgiảbộHoàiNamtửmưuphảnbịlộ,tựsát.]vànhữnglờinóibímậtcủaôngta.Tânkháchhainhàcanngănhaingườimớithôi,oánthùmớiđượccởi.

Mùahạ,thừatướnglấycongáicủaYênVươnglàmphunhân,cóchiếucủa thái hậumời liệt hầu tôn thất đếnmừng.NgụyKỳHầu ghé qua nhàQuánPhu,muốnrủôngtacùngđimừng.QuánPhutừchốinói:-Phumấylầnsayrượucólỗivớithừatướng.ThừatướngbâygiờlạicóhiềmkhíchvớiPhu.

NgụyKỳnói:-Việcđóđãxongrồi.BènépPhucùngđi.Đếnkhiuống rượu say,VũAnđứngdậy làm lễ

chúcthọ,tấtcảcửtọađềurờikhỏichiếusụpxuốnglạy.ĐếnkhiNgụyKỳchúcthọthìchỉcónhữngngườiquencũrờikhỏichiếumàthôi,cònthìchỉ

quìmộtchânởtrênchiếu.QuánPhukhôngbằnglòng,đứngdậymờirượuđếntrướcmặtVũAn.VũAnquìtrênchiếunói:-Tôikhônguốnghếtđượcchénrượu.

Phunổigiậncườilạtmàrằng:-Tướngquânlàbậctônquí,xinuốngcạnchén.

BấygiờVũAnkhôngchịu,PhucầmrượuđếntrướcmặtLâmNhữHầu,lúc này Lâm Nhữ Hầu đang ghé tai nói chuyện với Trình Bất Thức, lạikhôngrờikhỏichiếu,Phukhôngbiếttrútgiậndữcủamìnhlênđầuai,bènmắngLâmNhữHầu: -Ông thườngngàygièmTrìnhBấtThức,choông takhôngđángmộtđồng tiền, thếmàhômnaycóngười trưởnggiảchúc thọ,ônglạibắtchướcbọnnhinữ,nóithìthầmbêntainhưvậyà?

VũAnbảoQuánPhu:-ÔngTrìnhvàôngLý[LýQuảng,xemLýtướngquânliệttruyện.]ngườilàmvệúycủađôngcung,ngườilàmvệúycủatâycung.NayôngTrọngNhụlàmnhụcTrìnhtướngquântrướcmặtmọingười,thếôngTrọngNhủkhôngnểmặtLýtướngquânhaysao?

QuánPhunói:-Hômnaychémđầu,đâmvàobụngcònbiếtgìTrìnhvớiLýnữa[Ýnói:hômnayaiphạmvàotathìtaliềuchếtđánhlại,cứgìTrìnhvớiLý.Câunàyámchỉthừatướng.].

Kháchkhứađứngdậygiảvờđiđồngdầndầnđira.NgụyKỳHầuvẫytaybảoQuánPhura.VũAnnổigiận,nói:-ĐólàtộicủatalàmchoQuánPhucàngkiêungạo.

Bèn ra lệnh choquânkỵgiữQuánPhu lại.QuánPhumuốn rakhôngđược.TịchPhúc đứngdậyxin lỗi, đè cổQuánPhu, bảo tạ lỗi.QuánPhucàngnổigiận,khôngchịuxinlỗi.VũAnbènvâyquânkỵtróiPhuđểởnhàkhách xá, gọi người trưởng sử vàomà bảo: -Hôm nay có chiếu triệu tậpnhững người tôn thất đến,Quán Phumắng nhiếc tân khách, phạm tội bấtkính [Có chiếu thái hậu triệu tập những người tôn thất. Quán Phumắngkháchtứclàphạmtộibấtkính.Phạmtộiấylàbịchém.]tróiởnhàcựthất.

VũAnbènxétnhữngviệclàmtừtrước,saiquanlạichianhauđuổibắt,họhànghọQuán,đềubị tội chémởchợ.NgụyKỳHầuxấuhổ,xuất tiềncủa,nhờtânkháchxinhộ,nhưngkhôngailàmsaođược.CácquanlạicủaVũAnđềulàtaychâncủaôngta,họQuánđềutrốntránh.QuánPhuđãbịtróichonênkhônglàmsaotốgiácnhữngđiềumờámcủaVũAn.

NgụyKỳ liềumình tìm cách cứuQuánPhu, vợ canNgụyKỳ: -Quántướngquâncó tộivới thừa tướng,chống lạigiađìnhcủa tháihậucòncứulàmsaođược.

NgụyKỳHầunói:-Tướchầulàdotamàcóđược,nêntựtabỏnóđithìcũngkhông tiếc gì.Vả chăng ta quyết không thể nào để choQuánTrọngNhụchếtmộtmìnhcònanhnàysốngsót.

Bèngiấungườinhà,ngầmviếtthưdânglênnhàvua.Nhàvualiềngọivào,NgụyKỳkểlạiđầuđuôiviệcQuánPhusayrượucólỗi,tộikhôngđángchết.Nhàvuacholàphải,choNgụyKỳănvànói:-Đếnđôngcungbiệnluậntrướcđìnhthần.

NgụyKỳđếnđôngcunghếtsứccangợiQuánPhulàngườitốt,nóiôngtasayrượucólỗi,nhưngthừatướnglạilấynhữngviệckhácvucáobắttộiôngta.VũAnlạirasứcgièmphaQuánPhulàmnhữngdiềungangngược,phạmtộiphảnnghịchvôđạo,NgụyKỳxemchừngkhôngbiếtlàmsaobènnóinhữngkhuyếtđiểmcủathừatướng.

VũAnnói: -Thiênhạmaymắnđượcanninhvô sự.Phânnhờ là chỗthân thích làm thừa tướng, diều tôi thích chỉ là âmnhạc, chóngựa, ruộngvườn,nhàcửamàthôi.Điều tôiyêuchỉ lànhữngngườihátxướngvàbọnthợkhéo,chứkhôngphảinhưNgụyKỳ,QuánPhu,ngàyđêmchiêutậpbọnhàokiệt,trángsĩtrongthiênhạcùngnhaubànbạc,tronglòngâmthầmphỉbángtriềuđình,khôngnhìnlêntrờimàcúiđầuvạchdướiđất,chỉchựcchờhaicungcóhiềmkhích,mongmỏi thiênhạcóbiếnđộngđể lậpcông lớn.ThầnkhônghiểubọnNgụyKỳlàmcáigì[Ámchỉlậppheđảng,coithườngtháihậuvàhoàngđếchờcơhộilàmphản.].

Nhàvuabènhỏitriềuthần:-Tronghaingườiaiphải?NgựsửđạiphuHànAnQuốc,nói:-NgụyKỳnói:"ChaQuánPhuchết,

QuánPhuthânmanggiápphivàochỗquânNgôbấttrắc,mìnhbịmấymươivết thương, nổi tiếng trong ba quân là bậc tráng sĩ trong thiên hạ, khôngphạmđiềugianáclớn,việctranhnhauchénrượukhôngđủkhiếnngườitadẫnranhữngsailầmkhácđểgiết".ĐiềuNguỵKỳnóilàđúng.Thừatướngnói:"QuánPhuđi lạivớibọngianác,xâmphạmdân lành,nhàgiàuhàngtrăm triệu, hoành hành ngang ngược ở Dĩnh Xuyên, lấn át tôn thất, xâmphạmnhữngngườitrongcốtnhục,tứcnhưngườitanói"cànhlớnhơngốc,bắpchânlớnhơnvế,khôngchặtthìsẽsinhhọa".Lờinóiấycủathừatướngcũngđúng.Xinhoàngthượngxét.

CấpẢm[XemCấpẢmliệttruyện.]làmchủtướcđôúychoNgụyKỳlàphải, song không dám mạnh bạo nói điều mình chủ trương. Còn nhữngngườikháckhôngaidámnói.Nhàvuagiậnnộisử[ChỉTrìnhĐươngThời.]nói:-NhàngươihàngngàythườngnóiviệchaydởcủaNgụyKỳ,VũAn,thểmàhômnaytriềuđìnhbànbạcthìcứlúngtalúngtúngnhưconngựabịbuộcvàocỗxe,tachémluôntấtcảbọnngươibâygiờ.

Nhàvuabènbãitriềuđứngdậyđivàohầucơmbêncạnhtháihậu.Tháihậucũngsaingườiđirình,rồivềkểlạitấtcảchotháihậubiết.Tháihậunổigiậnkhôngăn,nói:-Naytacònsữngthếmàngườitađềulấnátemcủata,khitatrămtuổirồithìhọănthịtnómất.Nhàvuaháphảilàgỗđáhaysao?

Hiệnnaynhàvuađangcònởđấythìbọnkiachỉbiếtphụhọa,nhưngmộtkhitrămtuổirồithìhỏicónhờđượcbọnhọkhông?

Nhàvuaxinlỗi,nói:-Họđềulàngườibênngoạichonênmớibànbạcởtriềuđình.Nếukhông thì đó là việc củamột viên lại coi ngụcquyết địnhthôi.

Bấy giờ Thạch Kiến làm lang trung lệnh trình bày cho nhà vua biếtnguyênnhânsinhxíchmíchgiữahaingười.

Saukhibãitriều,VũAndừnglạiởcửaChỉXa[Cửangoàicungcấm.]gọiHànngựsửđạiphulêncùngngồi,giậndữnói:-TrườngNhụđốiphóvớimộtthằngtrọcgià[TrườngNhulàtêntựcủaHànAnQuốc,thằngtrọcgiàchỉĐậuAnh.]làmgìmàphảirụtrènhútnhátnóinướcđôinhưvậy?

Hànngựsựthởdàihồilâubảothừatướng.-Saongàikhôngtựtrọng?NgụyKỳchỉtríchngài,thìđánglýngàiphải

cấtmũ,cởidảiấn,xinvềnói:"Tôilàchỗthânthíchmayđượcgiữchứcvụnày,chứthựcrakhôngđủnănglực.ĐiềuNgụyKỳnóiđềuđúngcả".Nhưvậy thế nào nhà vua cũngkhen ngài khiêmnhường,màkhông truất ngài.NgụyKỳtronglòngthếnàocũngxấuhổvềnhàđóngcửacắnlướimàtựsát.Bâygiờngườitachỉtríchngài,ngàicũngchỉtríchngườitanhưbọnđànbàconnítbuônbáncãicọnhau,saomàngàikhôngbiếtđạithểđếnthế

VũAnxinlỗinói:-Lúccãinhaugấpquákhôngnghĩđếnđiềuđó.Nhàvuabènsaingựsửcăncứvàosổsáchchéptộitrạngđốichiếuvới

nhữnglờiNgụyKỳkhenQuánPhu,thấycónhiềuchỗkhôngphùhợp,cholàNgụyKỳlừadốinhàvuanênbỏtùởtrongngụcđôtưkhông.ThờiHiếuCảnh,NgụyKỳđãtừngđượcdichiếu[ChiếucủaCảnhĐếtraochotrướckhichết.]nói:"Nếucóviệcgìkhônglợithìcóthểtùytiệntâulênnhàvua".ĐếnkhimắcvàovụQuánPhu,tộiđếnbịgiếtcảhọ,việcngàycànggấp,cácquankhôngaidámnóivớinhàvuanữa.NgụyKỳbènsaingườicháudângthưnóimaygìđượcyếtkiếnlầnnữa.Thưtâulênnhưngởtrongcungkhôngcódichiếu,chiếuthưchỉcấtriêngởnhàNgụyKỳ,lạiniêmphongbằngấncủaNgụyKỳlàbậcgiathần.CácquanbènkhépNgụyKỳvàotộigiảmạochiếucủatiênđế,tộinàybịchémgiữachợ.Thángmười,nămthứnăm(năm132trướcCôngnguyên)xéttấtcảQuánPhuvàngườinhà.NgụyKỳmãivềsaumớinghe tin.Khinghe tinnổigiận.Mắcbệnh trúngphongkhôngăn,muốnchết.NghenóinhàvuakhôngcóýmuốngiếtNgụyKỳ,NgụyKỳlạiănkhỏibệnh.QuảnhiênlệnhbanxuốngkhôngkhépNgụyKỳvàotộichết.Nhưngcólờiđồnđạinóixấuđếntainhàvua[ĐiềnPhânphaorằngNgụyKỳphỉbángnhàvua.]chonênngàycuốithángthángmườihaibịkhépvàotộichémgiữachợVịThành.

MùaxuânnămấyVũAnHầumắcbệnhcứmộtmựcgàoxinthatội.Sau

thầybóinhìnquỷxemquỷ làai thì thấyNgụyKỳcùngQuánPhugiữ lấyôngtamuốngiếtôngta.VũAnchết,conlàĐiềntậptước.NămthứbaniênhiệuNguyênSóc(năm126trướcCôngnguyên).VũAnHầuphạmtộimặcáocụtvàocungbịkhépvàotộibấtkính.

ViệcHoàiNamVươnglàAnmưuphảntiếtlộbịtrừngtrị.Trongtriềutrước,HoàiNamVươngvàochầu,VũAnHầulàmtháiúyđónHoàiNamVươngởBáiThươngbảoHoàiNamVương:-Nhàvuachưacótháitử,đạivươnglàngươihiềnnhấtlạilàcháucủaCaoTổ,nếunhưnhàvuabănghà,đạivươngkhôngđượclậpthìcònaiđượclậpnữa?

HoàiNamVươngcảmừngđưachoVũAnHầuvàngvàlễvật.SauvụNgụyKỳ,nhàvuakhôngchoVũAnHầulàphải,chỉvìcótháihậumàthôi.Đếnkhi.ngheviệcHoàiNamVươngđútvàng,nhàvuanói: -NếuVũAnHầucònsốngthìgiếtcảhọ.

4.LờibànTháisửcôngnói:NgụyKỳ,VũAnđềulàngườibênngoạinhàvuamà

được trọng vọng, Quán Phu nhờ quyết tâm nhất thời mà được nổi danh.NgụyKỳnhờviệctrấnápNgô,Sởmàđượcnổilên.VũAnđượcquýtrọngtrong phạm vi ngày tháng.NhưngNgụyKỳ thực không biết thay đổi theothờithế.QuánPhuvôhọclạibướngbỉnhngangngược,haingườinângđỡchonhau,gâynêntaihọa.VũAnỷthế,muốncậyquyềnchỉvìchénrượumàoángiậnhãmhạihaingườihiền.Ôhô!Thươngthay!Làmhạingườikhácthìmạngcủamìnhkhôngđượcdài[ChỉĐiềnPhân.].Mọingườikhôngyêu[ChỉQuánPhu.]kếtquảmangtiếngác.Ôhô!Thươngthay!

[40]LÝTƯỚNGQUÂNliệttruyện

1.NhữngchiếncôngcủaLýQuảngkhicòntrẻ2.Tínhcách,lốisốngvàtàibắncung3.Suốtđờikhôngđạtýmuốn,cuốicùngtựsát4.ConcháuLýQuảng5.Lờibàn

1.NhữngchiếncôngcủaLýQuảngkhicòntrẻTướngquânLýQuảnglàngườihuyệnThànhKỷđấtLũngTây.Tổtiên

làLýTínđờiTầnlàmtướngđuổibắtđượctháitửĐannướcYên.TrướcđấyởHòeLý,saudờiđếnhuyệnThànhKỷ.NhàQuảngđờiđờihọcbắncung.

Năm thứ mười bốn đời Hiếu Văn Đế (năm 166 trước Công nguyên)ngườiHungNôđemđạiquânvàođánhTiêuQuan,Quảnglấytưcáchconnhà lương thiện tòng quân đánh quân Hồ, nhờ giỏi cưỡi ngựa bắn cung,chémđược nhiều đầu giặc, bắt được nhiều giặc nên được làm chức trunglang đờiHán [Chức quan nhỏ lương 600 thạch lo việc canh phòng trongcungcấm.].EmhọcủaQuảnglàLýTháicũnglàmquanlang.Haingườiđềuđượcthăngtừchứctrunglanglênlàmvõkỵthườngthị[Chứcquanđitheonhà vuađểhộ vệ.], lương tám trăm thạch.Quảng thường theo nhà vua đichơi,đãnhiềulầnxungphonghãmtrậnbẻđượccửaquanbắtđượcthúdữ.VuaHiếuVănnói: -Tiếc thay,ngươikhônggặp thời!Nếungươisinh thờiCaoĐếthìlàmchứcVạnhộhầuchẳngcầnphảinói.

ĐếnkhiHiếuCảnhmớilênngôi,Quảnglàmđôúy[Chứcquanlương2000 thạch cai quản binh sĩmột quận.] quận Lũng Tây, dời làm kỵ langtướng.LúcNgô,Sở [NgôvàSở làmphản.]đembinhnổidậy,Quảng làmphiêukỵđôúy,theotháiúylàÁPhuđánhquânNgô,quânSở,giậtđượccờ,nổidanhởgầnXươngẤp.VìLươngVươngtraochoQuảngấn[Quảng làngườitướngHánvìcócôngkhiđánhtrậnởLươngnênLươngHiếuVươngtraochoấntướngquânvàthếlàviphạmpháplệnhcủaHán.]tướngquân,nên lúc Quảng trở về không được thưởng, đổi sang làm thái thú quậnThượngCốc.HàngngàyHungNôđếngiaochiến,CôngTônHồnDa làmđển thuộcquốc [CôngTôn là họHồnDa là tên, điển thuộc quốc là chứcquanngoạigiaotrôngcoicácbộlạcđãđầuhàngnhàHán.]khóc tâu lênvua: -Tài năng và dũng khí của Lý Quảng, trong thiên hạ không có hai,nhưngtựphụmìnhgiỏi,đánhnhaunhiềulầnvớigiặcsợchếtmất.

VuabènđổiQuảnglàmtháithúThượngQuận.SauđóQuảngsanglàmtháithúởcácquậnthuộcbiêngiớirồichuyểnđếnThượngQuận.Quảngđãtừng làmthái thúởLũngTây,BắcĐịa,NhạnMôn,ĐạiQuận,VânTrung[Giảithíchcâu:ởcácquậnbiêngiới.Nhữngquậnnàyđềuởbiêngiới.]đềunổitiếngđánhhăng.

HungNôđemđạibinhvàoThượngQuận,nhàvuasai trungquýnhân[Trung quý nhân chức hoạn quan không rõ tên họ.] theoQuảng tập dượtbinhlínhđểđánhHungNô.Trungquýnhânđemmấychụcquânkỵxôngvàoquânđịch, thấybangườiHungNô,giaochiến.Bangườikiaquay lạibắn trung quý nhân bị thương, giết gần hết các quân kỵ. Trung quý nhânchạyvềgặpQuảng,Quảngnói:-Đóchắclàbọnsănchimđiêu.

Quảngbènđemmộttrămquânkỵđuổitheobangười.Bangườibỏngựađibộ,điđượcmấymươidặm,QuảngsaiquânkỵcủamìnhdànrahaicánhtảhữucònQuảngthânhànhbắnbangườikia,giếtchếthaingười,bắtsốngmộtngườithìđúnglàbọnHungNôsănchimđiêu.Saukhiđãtróiyđemlênngựa,nhìnxathấycómấynghìnquânHungNô.HọthấyQuảngcholàquânkỵrađểdụquânđịchđánh,nênlênnúibàytrận[Đểphòngviệcbấttrắc.].Một trămquânkỵ củaQuảngđều cả sợmuốn ruổi chạyvề.Quảngnói: -Chúngtacáchđạiquânmấymươidặm,naynếumộttrămquânkỵnàybỏchạy,bọnHungNôđuổitheobắnthìtachếthết.Nếutaởlại,bọnHungNôthểnàocũngchorằngtaradụđịchchođạiquân,chúngsẽkhôngdámđánhchúngta.

Quảngralệnhchoquânkỵ:-Tiến!TiếnđếncáchtrậnđịacủaHungNôhaidặm,bèndừnglại,ralệnh:-Tất

cảxuốngngựacởiyên!Quânkỵnói: -Quângiặcđãđông lạigần,nếucóviệcgấp thì làm thế

nào?Quảngnói:-Giặckiachorằngchúngtabỏchạy.Naychúngtađềucởi

yêntỏrằngkhôngchạyđểchochúngcàngtinchúngtakhiêukhích.VìthếquânHồkhôngdámđánh.Cóviêntướngcưỡingựatrắngrachỉhuyquânsĩ.LýQuảnglênngựa

cùnghơnmườiquânkỵ,xôngrabắnchếtviêntướngHồcưỡingựatrắngrồilạitrởvề,vàogiữađámquânkỵ.Quảngcởiyên,ralệnhchoquânlínhđềuthả ngựamà nằm.Khi ấy trời chiều, quânHồ vẫn lấy làm lạ không dámđánh. Lúc nửa đêm, quânHồ cũng cho làHán có phục binh ở bên cạnh,muốnđangđêmsangđánhhọ,nêntướngHồrútquânđi.Sángrõ,LýQuảngvềvớiđạiquâncủamìnhvìđạiquânkhôngbiếtQuảngđiđâunênkhôngtheotiếpứng.

2.Tínhcách,lốisốngvàtàibắncungMãivềsau,HiếuCảnhmất,VũĐếlênngôi.Nhữngngườixungquanh

nhàvuachoQuảnglàbậcdanhtướng,nênQuảngđượclàmtháithúThượngQuận,đượccấtlàmvệúycungVịƯơng,cònTrìnhBấtThứcthìlàmvệúycungTrườngLạc.

TrìnhBấtThứccùngLýQuảngđềulàtháithúởngoàibiên,kiêmviệccaiquảnquânđồntrú.KhirađánhquânHồ,quâncủaQuảngkhôngchiarabộ,ngũ[Cácđơnvị từ lớnđếnnhỏ.],khôngbày thành thế trận,đóngđồngần những nơi sẵn nước, sẵn cỏ, ai nấy đều cho là tiện, đêmkhông đánhcồngđểtựvệ,trongquândoanhgiảmgiấytờ,sổsách.Quảngcókhiđixacách quân canh gác nhưng cũng chưa hề bị hại. TrìnhBấtThức thì trongquânchia rabộ,ngũ,đóngdinh,bày trậnphânminh,đêmđánhcồng,cácviên lại coi sổ sáchquân lính rất rõ ràng, línhkhôngđượcnghỉngơi.Thếnhưngcũngchưahềbịhại.BấtThứcnói:-CáchchỉhuyquâncủaLýQuảngrấtgiảndị,nhưngnếuquânđịchđộtnhiênphạmvào,thìkhônglấygìchốnglại.Cóđiềuquânlínhhọsungsướng,thoảimáiđềuvuilòngchếtchotướng.Quâncủatatuyphiềnnhiễu,nhưngquânđịchkhôngphạmnổita.

BấygiờLýQuảng,TrìnhBấtThứcđều lànhữngdanh tướngởngoàibiênquậnnhàHán.NhưngHungNôsợmưulượccủaLýQuảng,quânlínhcũngphầnnhiềuvuilòngtheoýQuảngmàkhổsởvớiTrìnhBấtThức.

TrongthờivuaHiếuCảnh,TrìnhBấtThứchayđemlờithẳngcangián,đượclàmtháitrungđạiphu.Trìnhlàngườithanhliêmcẩnthậnvềmặtgiấytờvàpháplệnh.

Vềsau,HánđemthànhMãẤpdụThiềnVu,saiđạiquânnấpởcáchangbênhuyệnMãẤpcònQuảngthì làmPhiêukỵtướngquândướiquyềnHộquântướngquân[Năm133NhiếpNhấtbàymưuchoVũĐế.NhấttrốnsangHungNônói vớiThiềnVu: "Tôi có thểkhiếnquanhuyện,mãấp,đemcảthànhđầuhàng".VuaHungNôđemmườivạnquânvàobiêngiới.].NhưngkhiấyThiềnVubiếtmưu,bỏđi,quânHánđến,khônglậpnêncôngcángì.

Sau đó bốn năm, Quảng từ chức vệ úy được phong làm tướng, ra ảiNhạnmônđánhHungNô.QuânHungNônhiềuquáđánhvỡquânQuảng,bắtsốngđượcQuảng,ThiềnVuvốnnghetiếngQuảnggiỏi,ralệnhrằng:-BắtLýQuảngphảibắtsốngmànộp!

QuânkỵcủaHồbắtđượcQuảng.Quảngbấygiờbịthương.ChúngđặtQuảng vào giữa hai con ngựa, ràng dây để đặtQuảng nằm.Đi hơnmườidặm,Quảnggiảvờchết,liếccoibêncạnhcómộttênHồcưỡiconngựahay.Quảng liềnnhảy tót lênngựacủa tênHồ,đẩynóxuống, lấycungcủanó,quấtngựadóngvềphươngNamvàimươidặm,lạitìmđượcđámquâncònsótcủamình,nhânđemquânvào trongcửaải.BọnquânkỵHungNôbắt

Quảng gồm có vài trăm cùng đuổi theo Quảng. Quảng vừa chạy vừa lấycungcủatênHồbắncácquânkỵđuổitheo,vìthếđượcthoát.

Đếnkhivềkinhthành,nhàHángiaoQuảngchocácquanxét tội.CácquanchorằngsốngườivàngựacủaQuảngchếtvàlạcmấtnhiều,Quảngđãbịgiặcbắtsống,[Cáchxétxửlạđời.]kếtánchém.Nhờđemtiềnchuộcnênđượclàmdânthường.

Sauđó,Quảngởnhàmấynăm.NhàQuảnggầnnhàcháuDĩnhÂmHầu[DĩnhÂmHầulàQuánAnh.]xưa.Haingườiđềurútluivềởnhàquê,trongnúiNamSơn huyệnLamĐiền, thường cùng nhau vào trong núi săn bắn.Thườngđêmđemtheomộtngười,cưỡingựa,uốngrượuvớingườitaởgiữađồng.KhivềđếnđìnhBáLăng,viênúyBáLăngsay,quátQuảngdừnglại.NgườicưỡingựatheoQuảngnói:-Lýtướngquânhồitrướcđấymà?

Viênúynói: -Tướngquânhồinàycũngcònkhôngđượcphépđiđêmnữalàtướngquânhồitrước.

YgiữQuảngngủlạidướiđình.Đượcítlâu,HungNôkéovàogiếtquantháithúLiêuTây,đánhbạiHàn

tướngquân.HàntướngquânđổiđiHữuBắcNinh.VìthếnhàvuagọiQuảngcholàmtháithúHữuBắcBình.QuảngliềnxinchoviênúyBáLăngcùngđi,khiytớiquânQuảngsaichémchết?

QuảngởHữuBắcBình,HungNônghetingọi là"viêntướngbaycủaHán" lánhmặtmấynămkhôngdámđến.Quảng rađi săn, thấy tảngđáởtrongcỏ,cholàconhổ,liềnbắntrúngngậphẳnmũitên.Nhìnlạithìlàtảngđá.Nhânlạibắn,nhưngkhôngsaocắmvàođáđượcnữa.

QuậnQuảngở,nghenóicóhổ,Quảng thường thânhànhbắnhổ.Đếnkhi ở Hữu Bắc Bình bắn hổ, hổ vồ Quảng bị thương. Nhưng cuối cùngQuảngcũngbắnchếtđượchổ.TínhQuảngthanhliêm,đượctiềnthưởnglàchiangaychongườidưới,ănuốngchungvớiquânlính.TrọnđờiQuảnglàmchứcquanănhainghìnhộclươnghơnbơnmươinămnhưngnhàkhôngcócủacảithừa,Quảngcũngkhôngnghĩđếnchuyệngiasản.

Quảnglàngườicaolớn,taydàinhưtayvượn,khéobắncũnglàtínhtrời.ConcháucủaQuảnghayngườikháctậpbắncũngkhôngaibằngQuảng.

Quảngnóinăngvụng,ítnói.Ởvớiaithìvẽđấtlàmtrận,thibắnrộng,hẹp,phạtngườithuauốngrượu.Chođếnlúcchết,chỉđộctiêukhiểnbằngcáchbắncung.

Khiđemquânđi,đếnnhữngnơithiếuthốn,trôngthấynước,quânlínhchưauốnghếtlượtthìQuảngkhônggầnnước,quânlínhchưaănhếtlượtthìQuảngkhôngbaogiờăn.Quảngrộngrãikhônghàkhắc,vìthếquânlínhđềuyêumến,vuilòngtheo.

LốibắncủaQuảngnhưsau:thấygiặcđếngấp,nhưngnếukhôngởtrong

tầmvàimươi bước, liệu không trúng thì khôngbắn.Đã bắn thì địch phảichếtlănngaydướitiếngdâycung!Vìcáchbắnấy[Vìbắnít.]nênkhiđemquânthườngbịbaovây,làmnguykhốn,khibắnthúdữcũngbịchúngvồbịthương.

3.Suốtđờikhôngđạtýmuốn,cuốicùngtựsátÍtlâusau,ThạchKiếnmất,nhàvuabèntriệuQuảnglàmlangtrunglệnh

thayKiến.Năm thứ sáu niên hiệu Nguyên Sóc (năm 122 trước Công nguyên),

Quảng lại làm hậu tướng quân theo đại tướng quân ra Định Tương đánhHungNô.Các tướngphầnnhiềuchémđượcđầugiặcđủsốquyđịnh theocônglaođượcphonghầu,riêngquâncủaQuảnglàkhônglậpđượccông.

Sauđóbốnnăm,QuảnglĩnhchứclangtrunglệnhđembốnnghìnquânkỵraHữuBắcBình.BácVọngHầulàTrươngKhiênđemmộtvạnquânkỵcùngđivớiQuảngnhưngkhácđường.Điđượcđộvài trămdặm,Tảhiềnvương[Chứcquan thống lĩnhquânđộiHungNô.] củaHungNôđembốnvạnquânkyvâyQuảng.QuânlínhQuảngđềuhoảngsợ.QuảngbènsaiconlàCảmcưỡingựaxôngrađánh.CảmchỉđemtheovàichụcquânkỵxôngthẳngquavòngquânkỵcủaHồbaovâytheophíatả,phíahữumàvề,thưavớiQuảngrằng:-GiặcHồdễđốiphóthôi?

Quân sĩ mới yên lòng. Quảng bày trận thành vòng tròn quay ra phíangoài.QuânHồđánhgấp,tênbắnnhưmưa,quânHánchếtquánửa,màtênbênHánthìgầnhết.Quảngbènralệnhchoquâncứgiươngcungchứđừngbắn.RồiQuảngthâncầmnỏđạihoàngbắncáctỳtướngcủagiặc,giếtđượcvàingười,quânHồcàngnản.Gặptrờichiềutướngsĩkhôngcònmáumặt,màQuảngýkhívẫnnhư thường,đánhcànghăng.Trongquân từđóphụcQuảnglàngườicanđảm.

Hômsau,lạirasứcđánh,rồiquâncủaBácVọngHầucũngđến.QuânHungNôbèngiảivâyrútlui.QuânHánmệtkhôngsaođuổiđược.Khiấy,quâncủaQuảngmấtgầnhếtphảibãibinhtrởvề.TheophépnhàHán,BácVọngHầudùngdằngđếnsaungàyhẹn,tộiđángchém,nhưngchochuộctộilàm dân. Còn quân củaQuảng công và tội ngang nhau cũng không đượcthưởng.

Trướcđấy,QuảngcùngemhọlàLýTháithờvuaHiếuVăn.ĐờiCảnhĐế,Tháilậpnhiềucông,lươngthựcđượcđếnhainghìnhộc.ĐờiHiếuVũĐế,Thái làm tướng quốc nướcĐại.Năm thứ năm niên hiệuNguyên Sóc(năm 124 trước Công nguyên), Thái làm Khinh xa tướng quân, theo đạitướngquânđánhHữuhiềnvương,cócông[Nguyênvăn"trúngsuất"tứclàgiếtđủsốthủcấptheoquyđịnh.ĐờiVũĐếkhôngcóquâncôngthìkhôngđượcphonghầu.]đượcphonglàmLạcAnHầu.NămNguyênThúthứhai,Thái thay Công Tôn Hoằng làm thừa tướng. Thái là người vào bậc kém[Nguyênvăn"tạihạ trung"ởbậchạ trung.Ngườichia theogiá trị làm9hạng từ thượng thượngđếnhạhạ.Hạ trung làởbậc8.], danh tiếngkémQuảngxa.VậymàQuảngkhôngđượctước,phongấp,làmquanchẳngqua

đếnbậccửukhanh.CònTháithìđượcphonghầu,địavịlênđếntamcông.Ngayđến các quan lại lính tráng dưới quyềnQuảng, cũng có người đượcphonghầu.MộthômQuảngnóiđùavớingườixemthiênvănlàVươngSóc[VươngSóclàmchứcvọngkhí,xemthiênvănđểđoánviệchaydở.TưMãThiêncónóiđếnSóctrongThiênquanthư.]rằng:-TừkhiHánđánhHungNô,khônglúcnàoQuảngkhôngởtrongquânngũ.Trongcácbộ,ngũ,bọnhiệuúytrởxuốngtàinăngkhôngđếnbậctrungnhưngnhờquâncôngtrongviệcđánhHồđượcphonghầucóđếnvàichụcngười.Quảng thìchẳnghềkémai,vậymàchẳngđượclấychútcônglaogìđểđượcphongấplàcớlàmsao?Haytướngtôikhôngđángphonghầu?Hayđólàsốmạngđấy?

Sócnói:-Tướngquânthửtựnghĩxem,hoặcgiảcóđiềugìcònânhậnchăng?

Quảngnói:-TôicólầnlàmtháithúLũngTây.NgườiKhươnglàmphản,tôidụhọhàng.Họhànghơntámtrămngười.Tôilừahọgiếtcảtrongmộtngày.Tớinaychỉcóviệcđólàrấtânhậnmàthôi!

Sócnói:-Taihọakhônggìtobằngviệcgiếtngườiđãhàng.Tướngquânsởdĩkhôngđượcphonghầulàvìthế.

Sauđóhainăm,đạitướngquânvàPhiêukỵtướngquânđemđạiquânđiđánhHungNô.Quảngmấylầntựxinđi.NhàvuathấyQuảnggiàkhôngchomãisaumớibằnglòngcholàmtiềntướngquân.NămấylànămthứtưniênhiệuNguyênThú(năm118trướcCôngnguyên).

Quảng theođại tướngquân làVệThanhđi đánhHungNô.Khi đã rangoàiải,Thanhbắtđượcgiặc,hỏibiếtnơiThiềnVuđóng,bèn thânhànhđemtinhbinhđiđánh,tráilạisaiQuảnghiệpvớihữutướngquânđemquânđiđườngphíaĐông.LốiphíaĐônghơiquanhcovàxamàtrênđườngđạiquânđilạithiếucỏvànước,nênkhôngthểdừnglạiđược[Đánglýchứctiềntướngquânthìphảiđitrướcdẫnđườngchođạiquân.Đườngđạiquângầnlạithiếucỏvànướcnênbắtbuộcphảiđinhanhvàthếnàocũngđếntrước.].

Quảng bèn thân hành xin: -Chức tôi là tiền tướng quân. Sao nay đạitướngquân lạiđổi tôiđiđườngphíaĐông.Vảchăng tôi từkhikết tócđãđánhvớiHungNônhưngđếntrậnnàymớiđượcđốiđịchvớiThiềnVu.TôixinđitiênphongquyếtliềuchếtvớiThiềnVu.

ĐạitướngquânVệThanhđãngầmnghelờivuacăndặn,choLýQuảngtuổigià,sốxấu,chớđểđốiđịchvớiThiềnVu,sợkhôngđạtđượcđiềumìnhmuốn.Đã thế bây giờCông TônNgao [Công TônNgao trước là bạnVệThanh.VệThanhgặpnạnnhờNgaocứuchokhỏichết.SaucóCôngđượcphonghầulạivìtộisợHungNôbịxửtrảm,chuộclàmthườngdân.]lạivừamấttướchầu,làmtrungtướngquân,đitheođạitướngquân.ĐạitướngquâncũngmuốncùngNgaosangđánhThiềnVuchonênmớiđổitiềntướngquân

Quảngvàoviệckhác.KhiQuảngbiếtviệcnày,cốxinvớiđạitướngquân.Đại tướng quân không nghe, sai viên trưởng sử cầm phong thư đưa sangtrướngcủaQuảngnói:"Maumauđemquânbảnbộđi,theonhưlệnhtrongthư".Quảngkhôngtừgiãđạitướngquân,lậptứcđingayđếnbộ,ngũxemýrất tứcgiận, đemquânhọpvới hữu tướngquân làTựCơ, kéo ra lối phíaĐông.QuânQuảngkhôngngườidẫnđườngcókhilạccảlối,nênđếnsauđạitướngquân.ĐạitướngquânđánhnhauvớiThiềnVu.ThiềnVutrốnchạy.Đạitướngquânkhôngbắtđược,trởvề.QuayvềphíaNamvượtquasamạc,gặp tiền tướngquânvàhữu tướngquân.Quảng trông thấyđại tướngquânvộiluivàotrongquân.Đạitướngquânsaiviêntrưởngsửđemrượuvàlươngkhô choQuảng [Câu có vẻ thừa nhưng tỏ rõ Vệ Thanh khôngmuốn giếtQuảng.]nhânhỏiQuảngvàTựCơvềviệclạclối-ýThanhmuốndângthưbáovớinhàvuavềviệcquânphảiđiđườngvòng[VệThanhvàLýQuảngđều có quân doanh. Trưởng sử lo việc giấy tờ trong quân doanh của đạitướngquân,hiệuúyloviệcgiấytờtrongquândoanhcủaQuảng.]-Quảngchưakịp trình,đại tướngquân lại sai trưởngsửđòingaybọndưới trướngcủaQuảngsangđểlấycung.

Quảngnói:-Bọnhiệuúykhôngcótội.Lạclốilàtựta,tasẽsangchomàlấycung.

Quảng bảo những người dưới quyềnmình: -Quảng này từ khi kết tócđánhnhauvớiHungNô, lớnnhỏhơnbẩymươi trận.Nayđượcmaymắntheo đại tướng quân đi, giáp chiến với quân của ThiềnVu,mà đại tướngquânlạibắtQuảngphảiđemquânđilốivòngxa,rồilạcmấtđường.Đóháchẳngphải tại trời sao?VảchăngQuảngngoài sáumươi rồi,dù saocũngkhôngthểmặtmũinàonhìnbọnthưlạilầnnữa!

Bèn rút dao tự đâm cổ. Tướng sĩ và toàn quân củaQuảng đều khóc.Trămhọnghechuyệnấy,ngườiquenhaykhôngquen,già,trẻ,đềuvìQuảngmàsanướcmắt.Cònhữutướngquânthìgiaochocácquanxétán,đángtộichết,chochuộclàmthườngdân.

4.ConcháuLýQuảngConQuảng,bangườilàĐươngHộ,TiêuvàCảmđềulàmquanlang.Nhà vua đùa với Hàn Yển, Yển hơi hỗn [Hàn Yển là con cháu Hàn

VươngTín,sủngthầncủanhàvua.].ĐươngHộđánhYển,Yểnchạy.Vìthếnhàvuacho làdũngcảm.ĐươngHộchết sớm,nênchoTiêu làm thái thúĐạiQuận.Haingườiđềuchết trướcQuảng.KhiĐươngHộchếtcóngườicondiphúctênlàLăng.

KhiQuảngchếtởtrongquân,CảmđangtheoPhiêukỵtướngquân.Quảngchếtrồi,nămsau,LýTháiđanglàmthừatướngmắctộixâmlấn

khu đất lăng của vuaHiếuCảnh, bị giao thư lại xét xử. Thái cũng tự sátchẳngđểchongườihỏicung.Đấtphongbịxóa.

LýCảmlàmhiệuúytheoPhiêukỵtướngquânđánhTảhiềnvươngcủaquânHồ.Cảmcốsứcđánh,cướpcờtrốngcủaTảhiềnvương,chémnhiềuđầuđượcphongtướclàQuannộihầu,đấtphonglàhaitrămhộ,thayQuảnglàmlangtrunglệnh.Đượcítlâu,CảmoánđạitướngquânVệThanhđãlàmchochamìnhtựsát,bènđánhđạitướngquânbịthương,đạitướngquângiấukínchuyệnấy.Khôngbaolâu,CảmtheovuađemquânlênđấtUng,tớicungCamTuyền,đi săn.Phiêukỵ tướngquân làKhứBệnh thân thíchcủanhàThanh[HoắcKhứBệnhgọiVệThanhlàcậu.]bènbắnchếtCảm.KhứBệnhkhiấyđươngđượcvuayêunênvuanóidốirằngCảmbịnaihúcchết.

HơnnămsauKhứBệnhchếtmàCảmthìcócongáihầu thái tửđượctháitửyêu.ContraiCảmlàVũcũngđượclòngtháitửnhưnghamlợi.HọLýdầndầnsasút.

LýLăngđã lớn [Nguyênvăn:ký tráng.Ngàyxưabamươi tuổigọi làtráng.],đượckénlàmquancoiquâncanhcungKiếnChương,coicácquânkỵ,giỏibắncung,yêuquânsĩ.NhàvuanghĩhọLýđờiđờilàmtướng,bènchocoitámtrămquânkỵ.CólầnLăngvàosâuđấtHungNôhơnhainghìndặm, qua đất CưDuyên, trông địa thế chẳng thấy giặc, nên trở về, đượcthăng làmđôúyquânkỵ,đemhơnnămnghìnngườiởSở,ởĐanDương,dạybắnởTửuTuyền,TrươngDịchđểđóngđồnphòngbịgiặcHồ.

Vài năm sau, tớimùa thu năm thứ hai niên hiệu ThiênHán (năm 99trướcCôngnguyên).NhịsưtướngquânlàLýQuảngLợi[LýQuảngLợilàsủngthầncủaVũĐế.NguyênvănKỳliênThiênSơn.NgườiHồgọitrờilàkỳliên,ởđâytứclàKỳLiênSơnhayThiênSơn.]đembavạnquânkỵđánhHữuhiềnvươngcủaHungNôởKỳLiênSơn.SaiLăngđemquânbộcùngnămnghìnngườithiệnxạquaphíaBắcCưDuyênchừnghơnnghìndặm.ÝnhàvuamuốnchiasứcquânHungNô,khôngđểchúngtậptrungvàođánhNhịSư.

KhiLăngđãđếnngàytrởvề,thìThiềnVuđemtámvạnquânvâyđánh

quâncủaLăng.QuânLăngcónămnghìnngười,tênbắnđãhết,línhchếtquánửa,nhưnggiếthạiquânHungNôcũnghơnvạnngười.Lăngvừarútluivừađánhtámngàyliền.KhivềcòncáchCưDuyênchừnghơntrămdặm,HungNô chặn đứt lối đường hẻm.QuânLăng thiếu ănmà cứu binh không tới.GiặcđánhgấpvàdụLănghàng.Lăngnói:-Chảcònmặtmũinàomànhìnchúathượngnữa.

BènđầuhàngHungNô.Đámquânấymấthết,cònthừatantáchơnbốntrămtrốnđượcvềHán.

ThiềnVuđãbắtđượcLăng,vốnnghedanhtiếnggiađìnhLăng,đếnkhiđánhtrậngiỏi,bènđemcongáigảchoLăngvàchoởđịavịcao.VuaHánnghetin,giếtmẹvàvợconLăng.

Từđóvềsau,họLýmấttiếng.NhữngngườiởLũngTâytừnglàmmônhạhọLýđềulấythếlàmxấuhổ.

5.LờibànTháisửcôngnói:Sách[Luậnngữ,thiên"TửLộ".]dạyrằng"Thânmình

màchính,khôngralệnhngườitacũnglàm.Thânmìnhmàkhôngchính,dùralệnhcũngkhôngaitheo!".

ĐóphảichănglàchuyệnLýtướngquân![ÝnóiLýQuảngchỉhuyquânsĩ,quânsĩvuivẻ theo.].TôixemLý tướngquânchấtphácnhưngườinhàquê,miệngnóichẳngnênlời.Đếnkhichết trongthiênhạquenhaykhôngquen, đều hết sức thương xót. Đó là vì lòng trung thực của ông làm chotướngsĩ tinyêu.Tụcngữcócâu:"Đàomậnkhôngnói,dướigốc tựnhiênthànhđường!".Câuấytuynóiviệcnhỏ,cóthểhiểuralẽlớnvậy...

[41]NAMVIỆTÚYĐÀliệttruyện

VuaNamViệt họTriệu tên làĐàngười huyệnChânĐịnh, trước làmquanúy.BấygiờnhàTầnđãchiếmcảthiênhạ,cướplấyđấtDươngViệt,đặtracácquậnQuếLâm,NamHảivàTượngQuậnđểđưanhữngngườibịđàyđếnởlẫnvớingườiViệt.Nhưthếđãmườibanăm.ThờiTần,ĐàđượclàmlệnhởhuyệnLongXuyên,thuộcquậnNamHải.ĐếnđờiNhịThế,quanúyởNamHảilàNhâmNgao,ốmsắpchết,mờihuyệnlệnhLongXuyênlàTriệuĐàđếnnói:-TôinghebọnTrầnThắnglàmloạn.NhàTầnlàmđiềuvôđạo,thiênhạkhổcực.BọnHạngVũ,LưuQuý,TrầnThắng,NgôQuảngđềudấybinhtụtậpquânsĩ,tranhgiànhthiênhạ.TrungQuốcloạnlạcchưabiếtlúcnaoyên.NhữngngườihàokiệtphảnTầnđềuđứng lêncả.NamHảiởnơixalánh,tôisợquângiặcxâmlấnđếnđây,nênđịnhdấybinhchặnđứtconđườngmới[ĐườngTầnlàmđểđithôngđếnViệt.]đểtựphòngbị,đợichưhầucósựthayđổi.Naygặplúcốmnặng.ĐấtPhiênNgungnhânthếnúihiểm trở, đấtNamHảiĐôngTây rộng vài ngàn dặm, lại có ngườiTrungQuốcgiúp,cũnglànơichủchốtcủamộtchâucóthểlậpthànhnướcđược.Cáctrưởnglạitrongquậnkhôngaicóthểcùngbànviệcấynêntôimờiôngđếnđểnói.

NgaoliềnlàmchiếugiảchoĐàlàmcôngviệccủaquanúyquậnNamHải.Ngaochết,ĐàlậptứctruyềnhịchbảocáccửaquanHoànhPhố,DươngSơn,HoànKhêrằng:-Quângiặcsắpđến,phảichặnngayđường,tụtậpquânsĩđểtựbảovệ.

RồidầndầnôngdùnghìnhphápgiếtcáctrưởnglạidonhàTầnđặtra,dùngnhữngngườiđồngđảngđểthaythế.KhinhàTầnđãbịtiêudiệt,Đàlậptức đánh chiếm lấy cả Quế Lâm, Tượng Quận, tự lập làmNamViệt VũVương.

SaukhiHánCaoĐếbìnhđịnhđượcthiênhạ,thấyTrungQuốcmớikhổnhục,cựcnhọc,nênthaĐàkhôngtrịtội.Nămthứ11(năm196trướcCôngnguyên), Hán sai Lục Giả sang, nhân tiện phong cho Đà làm Nam ViệtVương,chặtphùđểlàmtin,chophéppháisứgiảđilạivớiTrungQuốc,bảophảihòahợpvớiBáchViệt,khôngđượcgâyviệc longạiởbiêngiớiphíaNam.

NamViệtgiápgiớivớiquậnTrườngSa.ThờiCaoHậu,quanđươngsựxincấmkhôngchongườiNamViệtvàomuađồsắt.

Đànói:-CaoĐếlậptalàmvương,chosứgiảcùnghànghóađượcđilại.NayCaoHậunghelờibọnbầytôigièmpha,cáchbiệtmandi,cấmđứtkhívật,.ĐóchắclàmưukếcủaTrườngSaVương.Ôngtamuốntìmcáchdựa

vàoTrungQuốc,tiêudiệtNamViệtđểlàmvuacảđấtcủata.Đàbèntựtônlà"NamViệtVũĐế",đemquânđánhcácấpởbiêngiới

quậnTrườngSa,đánhbạimấyhuyệnrồiđi.CaoHậusaitướngquânLâmHiHầutênlàTáođếnđánh.Gặplúctrờinắngkhíẩm,quânlínhbịbệnhdịchrất nhiều, nên quânHán không qua được núiDương Sơn.Được hơnmộtnăm,CaoHậumất,liềnbãibinh.

Đànhânđódùnguylựcuyhiếpnơibiêngiới,đemđồđạccủacảiđútlótcácnướcMânViệt,TâyÂuLạcđểbắthọlệthuộctheomình.ĐấtđaicủaĐàchiềungangcóhơnvạndặm.Đàbènđixemuilụamầuvàngcắmcờtảđạo,mệnhgọilà"chế"[XemTầnThủyHoàngbảnkỷchúthích.],chẳngkémgìTrungQuốc.

NămđầuthờiHiệuVănĐế,thiênhạmớiyên.Nhàvuasaisứđibácáochưhầu,tứdibiếtrằngnhàvuaởđấtĐại[VănĐếtrướcđâylàvuaởđấtĐại.]vềlênngôi,ýmuốnnêucaođạođứccủanhàvua.NhânĐàcómồmảchamẹởhuyệnChânĐịnh,nhàvuabênđặtngườigiữấpđểhàngnămđếnngàygiỗthờcúng.ĐốivớianhemhọcủaĐà,nhàvuabanơnchohọlàmquantovàthưởngchonhiềucủa.NhàvuaxuốngchiếuchobọnthừatướnglàTrầnBìnhcửngườicóthểđisứsangNamViệt.Bìnhnói:-CóLụcGiảngườihuyệnHảoChỉ,thờitiênđếđãquenđisứNamViệt.

VuaHánbèntriệuGiảphonglàmtháitrungđạiphuđểđisứ,nhânđấytráchĐàđãtựlậplàm"đế"màkhônghềpháisứgiảsangbáotin.

LụcGiảđếnnơi,NamViệtVươngsợhãi, làmgiấy tạ tội rằng:"Thầntên làĐà, làmộtkẻgiàởmandi.Ngày trướcCaoHậugạtbỏNamViệt,thầntrộmngờTrườngSaVươngđãgièmphathần.LạingheđồnCaoHậugiết hết họ hàngĐà, đàomồmả, đốt hài cốt cha ôngĐà.Vì thế nên liềumạngxâmphạmbiêncảnhquậnTrườngSa.Vả lạiphươngNamđất thấp,ẩm,dânmandiởvàogiữa.ỞphíaĐôngđấtMânViệtchỉvẻnvẹnnghìnngười, cũngxưnghiệu là "vương",ởphíaTây,nướcÂuLạc lànước trầntruồng,cũngxưnglà"vương".Lãothầntrộmdùngbậydanhhiệu"đế"chỉđểtựvui[Lờinóirấtxược.],chứđâudámđểnóiđếntaibệhạ?".

Đàbèndậpđầuxuốngtạtội,xinmãimãilàmphiênthầndânglễcống.Rồi ra lệnh trongnước: -Tanghenói "haianhhùngkhôngcùngsống,haingườihiềnkhôngcùngởmộtđời",Đứchoàngđếlàbậcthiêntửhiềntài.Từnayvềsaumệnhlệnhkhônggọilà"chế",bỏxemuilụavàngvàcờtảđạo.

LụcGiảvềbáotin,HiếuVănĐếbằnglònglắm.Đến thờiHiếuCảnh,Đàvẫnxưng thẩn, saingườivàochầu.Nhưngở

trongnướcNamViệtthìvẫntrộmdùngdanhhiệu"đế"nhưcũ,cònkhisaisứsangthiêntử,thìxưng"vương",triềukiếnthỉnhmệnhnhưcácchưhầu.

ĐếnnămthứtưniênhiệuKiếnNguyên(năm137trướcCôngnguyên),

Đàmất,cháuĐàlàHồlàmNamViệtVương.LúcbấygiờvuaMânViệtlàDĩnhđembinhđánh các ấpngoài biên củanướcNamViệt.Hồ sai ngườidâng thư lênvuaHán,nói: -HainướcViệtđều làphiên thần,khôngđượcđembinhđánhnhau.NaynướcMânViệtđembinhxâm lấnđấtcủa thần,thầnkhôngdámđánhlại,xinđợithiêntửchiếutruyềnchoviệcấy.

ThiêntửbènkhenNamViệtbiếtgiữchứcphậnmình,hứasẽđưaquânđếngiúp,bènsaihaitướngquânđiđánhMânViệt[VươngKhôivàHànAnQuốc.].QuâncủaHánchưavượtnúiNgũLĩnhthìemcủaMânViệtVươnglàDưThiệnđãgiếtDĩnhđểhàng.Vìthếbãibinh.

ThiêntửsaiTrangTrợsangNamViệthiểudụýcủanhàvua.NamViệtVươnglàHồdậpđầuxuống,nói:-ThiêntửvìthầnmàđemquânđánhMânViệt,thầnchếtkhôngđủđểbáoơnđứcấy.

BènsaitháitửlàAnhTềvàotúctrựcởnơicungcấm.HồbảoTrợrằng:-Nướcmớibịcướp,sứgiảđithôi.

Hồđangngàyđêmsắmsửahành trangđểvào triềukiến thiên tử.SaukhiTrợđirồi,đạithầncanHồrằng:-NhàHándấyquânđánhDĩnhcũnglàlàmchoNamViệthoảngsợ.Vảlạitiênvươngtrướccónói:"Phụngsựthiêntửcốtkhôngthấtlễ,khôngnênnghelờidỗngondỗngọtmàvàochầu".Nếuvàochầuthìkhôngđượcvề,đólàcáithếmấtnướcđấy.

VìvậyHồmượncớbịbệnhnặng,tháitửAnhTềxinvềnước.Hồmất,thụylàVănVương,AnhTềlênngôithay,lậptứcgiấungayấnVũĐếcủaTriệuĐà.

KhiAnhTềvàolàmtúcvệởTrườngAn,cólấyngườicongáihọCù,ngườihuyệnHàmĐan, sinhngười con làHưng.Đến lúcAnhTề lên làmvua,bèndâng thư lênvuaHán,xin lậpCùthị làmhậu,Hưnglàmconnốinghiệp.HánluônluônsaisứgiảsangdỗdànhAnhTề.AnhTềthíchhưởnglạc,tựýgiếtngười,sợvàochầuphảitheophápluậtcủanhàHáncũngnhưchưhầuởTrungQuốc.AnhTềbèncốýxưngcóbệnh,khôngvàotriều,saiconlàThứCôngvàolàmtúcvệ.

AnhTềmất,thụylàMinhVương.TháitửlàHưnglênthay,mẹlàmtháihậu.

TháihậutừkhichưalàmvợcủaAnhTề,đãdandíuvớingườihuyệnBáLăng làAnQuốcThiếuQuý. Sau khiAnhTềmất, năm thứ tư niên hiệuNguyễnĐỉnh (năm113 trướcCôngnguyên), vuaHán saiAnQuốcThiếuQuýsangdụvươngvàvươngtháihậuvàochầunhưcácnướcchưhầu.VuaHánlạisaibọnbiệnsĩlàChungQuânlàmgiámđạiphuđitheođểtrìnhbầy,bọndũngsĩlàNgụyThầnđitheođểgiúpkhicầnthiết,vệúylàLộBácĐứcđemquânđóngđồnởquậnQuếDươngđểđợisứgiả.

Vươngtuổicònnhỏ,tháihậutrướcđãdandíuvớiAnQuốcThiếuQuý.

ThiếuQuýsangsứ, lại tư thôngvới tháihậu.Người trongnướcbiết,phầnnhiềukhôngtheotháihậu.Tháihậusợcóloạn,cũngmuốndựavàouythếnhàHánmấylầnkhuyênvuacùngcácquanxinnộithuộc.Nhâncósứgiảnhàvuadângthư,xinđượclàmchưhầuởTrungQuốc,cứbanămmộtlầnvàochầu,hủybỏcáccửaảinơibiêngiới.Thiêntửưngthuận.ThiêntửcấpchothừatướngcủavươnglàLữGiaấnbằngbạccùngcácấnnộisử,trungúytháiphó.Còncácchứckhácthìtựđặtlấy.Bỏhìnhphạtcũchạmvàotrán,cắtmũi,dùngphápluậtcủanhàHán,coinhưchưhầuởTrungQuốc.Cácsứgiảđềuở lạiđểvỗvềnướcNamViệt.Vươngvàvương tháihậusắmsửahànhlý,quàbiếu,mangđồvàotriềucống.

ThừatướngcủavươnglàLữGiatuổiđãnhiều,làmthừatướngbađờivua.Họhànglàmquantrưởnglạiđếnhơnbảymươingười.Congiailấycongáivua,congáilấycongiai,anhem,tôngthấtcủavua,lạithônggiavớiTầnVương ở quậnThươngNgô.Ông ở trong nước rất được tôn trọng, ngườiViệt tin ông, nhiều người làm tai mắt cho ông. Ông được lòng dân hơnvương.Khivươngdângthư,LữGiamấylầncanngăn,nhưngvươngkhôngnghe.Ôngcóýlảmphản, luônluônnói làbịbệnh,khôngtiếpkiếnsứgiảnhàHán.CácsứgiảđềuđểýđếnGia,nhưngchưathểgiếtđược.Vươngvàvương thái hậu cũng sợLữGia gây việc trước, bèn đặt tiệc rượu, nhờuyquyền các sứ giả đểmưu giết bọnGia.Các sứ giả đều ngồi quaymặt vềhướngĐông,tháihậungồiquaymặtvềhướngNam,vươngngồiquaymặtvềhướngBắc,thừatướngGiavàcácđạithầnđềungồiquaymặtvềhướngTâyhầu,uốngrượu.EmcủaGialàmtướngvõ,caiquảnquânlínhởngoàicung.Khimờirượu,tháihậubảoGia:-NướcNamViệtnộithuộclàlợichonước,tạisaotướngquânlạicholàbấttiện?

Tháihậumuốnkhíchcácsứgiảgiận,nhưngcácsứgiảdodựnhìnnhau,khôngaidámraoai.Giathấydángmặtcókhác,lậptứcđứngdậyrađi.TháihậugiậnmuốnlấygiáođâmGia,vươngngăntháihậulại.Giabènđira,chiaquâncủaem,đemquânvềnhà.ĐoạnGianóilàcóbệnhkhôngchịuyếtkiếnvươngvàcácsứgiả,ngầmbànmưucùngcácquanđạithầnnổiloạn.

VươngvẫnkhôngcóýgiếtGia.Giabiếtthếnênmấythángviệckhôngxảyra.Tháihậudâmô,ngườitrongnướckhôngtheo.TháihậumuốngiếtbọnGia nhưng sức lại không làm nổi. Thiên tử nghe tin, biết Gia khôngchịu,vươngvàtháihậuthìcôđơn,nhunhượckhôngchếngựđược,cácsứgiảlạinhútnhátkhôngquảquyết.ThiêntửlạicholàvươngvàtháihậuđãtheoHánrồi,mộtmìnhLữGialàmloạn,khôngđángđembinhđánh,muốnsai Trang Sâm đem hai nghìn người đi sang sứ. Sâm nói: -Nếu dùng hòahoãnmàđi, thìvàingườicũngđủ,muốndùngvũ lựcmàđi thìhainghìnngườikhôngđủđểlàmgì.

TrangSâmtừchốilàkhôngthểđược.ThiêntửbãichứcquancủaSâm.HànThiênThu,trángsĩởhuyệnGiáp,nguyênlàtướngquốcởTếBắc,hăngháinói:-LấynướcViệtcỏncon,lạicóvươngtháihậulàmnộiứng,chỉcómộtmình thừa tướngLữGiacản trở thìkhógì!Nhàvuacho tôihai trămngườidũngsĩ,thếnàotôicũngchémđượcGiavềbáo.

ThiêntửbènsaiThiênThucùngemcủavươngtháihậulàCùLạiđemhainghìnngườiđivàonướcViệt.BọnLữGiabènlàmphản,ralệnhtrongnước:"Vươngtuổicòntrẻ,tháihậulàngườiTrungQuốc,lạidandíuvớisứgiả,chỉmuốnnộithuộc,đemhếtđồquýbáucủatiênvươngvàodângthiêntửđểđượcyên.Đemnhiềungườiđitheo,đếnTrườngAn,bánchongườitalàmđồngbộc.Tháihậuchỉnghĩđếncáilợithoátthânmộtthời,khôngnghĩgìđếnmưukếlâudàichoxãtắchọTriệucả".

LữGiabèncùngemđemquânđánhgiếtvương,tháihậu,cùngcácsứgiacủanhàHán.LữgiasaingườibáovớiTầnVươngởquậnThươngNgôvà các quận huyện, lậpVệDươngHầuKiếnĐức người con trai đầu củaMinhVương,vợlàngườiViệt,làmvua.

Sauđó,quâncủaHànThiênThuvàophámấyấpnhỏ.SauquânViệtmởthẳngđường,mang lương thựcngườiViệtđemquânđánhbọnThiênThu,diệtđượchọcáchPhiênNgungbốnmươidặm,GiasaingườiphonggóicờtiếtcủasứgiảnhàHánđemđểởcửaải,khéonóidốiđểtạtội,rồiđemquânđónggiữnhữngnơihiểmyếu.Thiêntửbènnói:-HànThiênThutuykhôngthànhcông,cũnglàngườitiênphonggiỏinhất.PhongchoconlàDiênNiênlàmAnThànhHầu.CùLạc có chị là vươngThái hậu xin phụ thuộc nhàHán,phongchoconlàQuảngĐứclàmLongCungHầu.

Bènhạ lệnh tha tội cho các tội nhân, nói: -Thiên tử suyyếu, chưhầuđánhnhau,làchênhânthầnkhôngđánhgiặc.NaybọnLữGia,KiếnĐức,lạitựlậpmộtcáchyênổn,trẫmhạlệnhđemcáctộinhâncùngmườivạnquânlâuthuyềnởmiềnGiang,HoàitrởvềNamđểđiđánh.

Năm thứ nămniên hiệuNguyễnĐỉnh (năm112 trướcCông nguyên),mùathu,vệúylàLộBácĐứclàmPhụcBatướngquânđemquântừquậnQuếDươngxuốngđườngsôngHốiThủy,chủtướcđôúylàDươngBộclàmLâuthuyềntướngquânđemquântừquậnDựChươngxuốngđườngHoànhPhố,QuyNghĩa.KiệtHầulàngườiViệttrướcđãhànglàmquathuyền,HạLêtướngquân,đemquântừhuyệnLinhLăngxuốngđườngsôngLyThủy,hoặcđếquânThươngNgô,saiTrìNghĩaHầu,đemthêmtộinhânnướcBaThục,đưaquântừđấtDạLangxuốngđườngsôngTườngKha.CácquânấyđềugặpnhauởPhiênNgung.

Năm thứ sáu niên hiệu Nguyễn Đỉnh (năm 111 trước Công nguyên),mùađông,Lâuthuyềntướngquânđemquântinhnhuệđếntrướcđánhhãm

TâmHiệp,pháđượcThạchMôn,lấyđượcthuyềnthóccủangườiViệt.Nhânđấy, ông ta tiến lên, đánh gãy quân tiên phong củaViệt, và đem vài vạnngườiđợiPhụcBa.PhụcBatướngquânđemtheotộinhân,điđườngxađếnsau kỳ hội. PhụcBa cùng quân củaLâu thuyền họp lạimới có được hơnnghìnngười,bèncùngtiến.QuâncủaLâuthuyềnđitrướcđếnPhiênNgung,KiếnĐứccùngGiađềugiữ thành.Lâu thuyềntựchọnnơi tiện lợiđóngởmặtĐôngNam,PhụcBađóngởmặtTâyBắc.Gặplúcchiềutối,Lâuthuyềnđánh bại người Việt, tung lửa đốt thành. Người Việt vẫn nghe biết tiếngPhụcBa,nhưngtrờitốiquânkhôngbiếtsốquânnhiềuítthếnào.PhụcBabènlậpdoanhtrại,saisứchiêuhàng,chohọlấyấnquan,lạithảchovềđểchiêudụnhau.Lâuthuyềnrasứcđánhvàđốt,quânđịchlạichạyvàotrongtrạicủaPhụcBa.Đếnmờsáng,ngườitrongthànhđềuhàngPhụcBa.LữGiavàKiếnĐứctừđêmđãcùnggiathuộcvàitrămngười,chạytrốnrabiển,lấythuyềnđivềphíaTây.

PhụcBanhântiệnhỏinhữngngườichứcvịcaođãhàngđểbiếtlốiLữGiachạyvàchongườiđuổi theo.HiệuúyTưMãTôHoànglàngườiViệthàngHánbắtđượcKiếnĐức,đượcphonglàmHảiThườngHầu,quanlangngườiViệtlàĐôKêbắtđượcGia,đượcphonglàmLâmTháiHầu.ThươngNgôVương làTriệuQuang là người cùnghọvớiViệtVương, nghequânnhàHánđến,cùngquanhuyệnlệnhKêDươngcủaViệttênlàĐịnhtựquyếtđịnhđitheonhàHán,quangiámquậnQuếLâmcủaViệttênlàCưÔngdụdânÂuLạcđitheonhàHán.Nhữngngườinàyđềuđượcphongtướchầu.

Quân của qua thuyền,Hạ Lệ tướng quân cùng quânDạ LangmàTriNghĩaHầuđemđi,chưaxuốngđếnnơi, thìNamViệtđãdẹpyênrồi.Bènlấyđấtđặtlàmchínquận.PhụcBatướngquânphongthêmchoLâuthuyềntướngquânlàmTươngLươngHầuvìđãhạđượcnơikiêncố.

Từ lúcúyĐàmới làmvươngđến sau lànămđời, cộngchínmươibanămrồimấtnước.

Tháisửcôngnói:ÚyĐàlàmvươngvốndoởNgâmNgao,gặplúcnhàHánmớibìnhđịnhthiênhạ,ôngđượcliệtvàohàngchưhầu.LâmLưHầungại khí thấp,bệnhdịch, khôngđiđánh,Đàcàngđược thểkiêucăng.ÂuLạcđánhnhaulàmrungđộngnướcNamViệt.QuânnhàHántớicõi.AnhTềvàochầu,sauđómấtnước,nguồngốcđềudoCùthị.LữGiagiữ lòngtrung nhỏmọn, khiến choĐà không có người nối dõi. Lâu thuyền tướngquân làm theoýmuốnkhôngbiết tiết chế, lườibiếng, kiêungạo, thànhbịnhầmnhỡ.PhụcBatướngquângặpkhốncùng,càngnảytrímưu,nhânhọathànhraphúc.Sựviệcxoayvầnthànhvàbại,vínhưcáithừng,cáisợi,xoắnxuýtlấynhau.

[42]CẤPẢMliệttruyện

1.CấpẢm2.TrịnhĐươngThời3.Lờibàn

1.CấpẢmCấpẢm tự là TrườngNhu, người đất BốcDương. Tổ tiên ngày xưa

đượcvuanướcVệyêuquý.ĐếnẢmlàđờithứbảy,đờiđờivẫnlàmkhanh,đàiphu.Ảmnhờchađượclàmquan[TheoquanchếnhàHánnếuởđịavịtừ2.000thạchtrởlênthìsaubanămđượccửmộtngườitrongsốanhemruộthaycònlàmlang.].ThờivuaHiếuCảnh,Ảmlàmtháitửtẩymã[Chứcquanlương600 thạch,khinào thái tửđira thìcưỡingựađi trước.].Ảmngườitrang trọngđượcmọingườikínhsợ.VuaHiếuCảnhmất, thái tử lênngôi,Ảmlàmchứcyếtgiả.CácnướcởĐôngViệtđánhlẫnnhau,nhàvuasaiẢmđếnxem.ẢmkhôngđiđếnnơichỉđiđếnđấtNgô rồi trởvềbáo: -NgườiViệtđánhnhau,đólàcáitụccủahọxưanayvẫnthế,khôngđánglàmnhụcđếnsứthầncủathiêntử.

HàNộipháthỏa,cháylanhơnmộtngànnócnhà,vuasaiẢmđếnxem.Ảmtrởvềbáo:-Ngườinhàđểlửacháy,nhàởliềnnhaunêncùngcháy.Điềuđókhôngđáng lo.ThầnquaHàNam,HàNamngườinghèo,hơnmộtvạnngườibịlụtlộihạnhán,cóngườichaconănthịtnhau.Thầnnhântùytiệnlấycờtiết[Nhàvuasaingườiđithaymìnhlàmviệcgìthìcầmcờtiết.],bảomởkholúaHàNamđểphátchẩnchodânnghèo.Thầnxinđemcờtiếtvềchịutộiđãgiảchiếuchỉcủahoàngthượng.

Nhà vua choẢm là người hiền, tha tội, đổi làm huyện lệnh ởHuỳnhDương.Ảmxấuhổvềviệcđi làmhuyệnlệnh,cáobệnhxinvềvườn.Nhàvua nghe vậymời vào cho làm trung đại phu. VìẢm hay can thẳng nênkhôngđượcởlâutrongtriều,bịđổiđilàmtháithúởĐôngHải.

ẢmtheođạoHoàngĐế,LãoTử,lúclàmquantrịdânthíchthanhtĩnh,chọnnhữngngườithừa,sử,rồigiaochohọlàm.Trongviệccaitrịchỉxemxétđạithểmàthôikhôngchúýđếnnhữngchitiếtvụnvặt.Ảmlắmbệnh,nằmởtrongnhàkhôngra.ĐượchơnmộtnămquậnĐôngHảirấtyên.Mọingườikhenngợi.Nhàvuanghetin,gọivàocholàmchủtướcđôúy,đứngvào hàng cửu khanh.Ảm cai trị chỉmuốn "bớt việc"mà thôi cốt đại thể,khôngcâunệvềvăntừpháplệnh.Ảmtínhkiêungạo,ítlễđộ,chỉtríchtrướcmặt, không chịu tha thứnhững sai lầmcủangười ta.Ai hợpvớimình thìchơi,aikhônghợpthìkhôngbuồnnhìn.Kẻsĩcũngvìvậymàkhôngtheo.NhưngẢmthíchchơivớingườinghĩahiệp,chútrọngvềkhítiết,tựmìnhcưxửliêmkhiết,thíchcanthẳng,nhiềulầnxúcphạmđếnsắcmặtnhàvua.ẢmthườngkhenPhóBách,ViênÁng[XemQuýBố,LoanBốliệttruyện.],chơithânvớiQuánPhu [XemNgụyKỳ,VũAnHầu liệt truyện.], TrịnhDươngThờivàLưuKhí làmchức tôngchính[Chứcởđịavịcửukhanh.].Nhữngngườinàycũngvìhaycanthẳngnênkhôngởchứcvịđượclâu.

Lúcbấygiờemtrai tháihậulàVũAnHầutênlàĐiềnPhânlàmthừa

tướng.Cácquantừhaingànthạchlươngtrởlênđềuđếnbáiyết.Phânkhôngđáplễ.NhưngẢmthấyĐiềnPhân, thườngkhônglạymàchivái.Nhàvuamớinhómhọpcácnhàvăn,nhànho.Nhàvuanói:-Tamuốnthếnày,thếnày...

Ảmtâu:-Bệhạtronglòngcónhiềuhammuốn,bênngoàilạilàmravẻnhânnghĩamuốnbắtchướccáchcaitrịđờiĐường,đờiNgulàmsaođược?

Nhàvuaimlặng,nổigiận,biếnsắcmặtvàbãitriều.CáccôngkhanhđềulohộchoCấpẢm.Nhàvualuivàocungbảocácquanhầu:-ThậtlàquálắmCấpẢmthậtlàbướng!

Cácquancóngười tráchẢm.Ảmnói: -Nhàvuađặt racácquancôngkhanhđâuphảibảohọaduanịnhhót,dồnvuađếnchỗbấtnghĩa?Vảchăngđãởđịavịcôngkhanhmàcònluyếntiếcthânmìnhlàmnhụctriềuđìnhsao?

Ảm lắmbệnh,đauba tháng liền.Nhàvuamấy lầnchoông ta cứ làmquannhưngởnhàchữabệnh,tuyvậycuốicùngcũngkhôngbớt.Saucùngmắcbệnhnặng.TrangTrợxinchoẢmđượcthôilàmquan.

Nhàvuahỏi:-CấpẢmlàngườinhưthếnào?Trợ nói: -Nếu cho Ảm giữ chức làm quan thì cũng chẳng có gì hơn

người.Nhưngđểôngtagiúpấuchúathìôngtagiữvữngýđịnh:gọikhôngđến,đuổikhôngđi, dù cóngười tự chomình làMạnhBôn,HạDụccũngkhôngthểthắngđược.

Nhàvuanói:-Phảiđấy?Ngàyxưacóbầytôicùngchunghoạnnạnvớiquốcgia.Ảmcũnggầnđượcnhưvậy.

ĐạitướngquânVệThanhvàochầutrongcung,nhàvuangồixổmbêncạnhgiườngmàtiếp.ThừatướngHoẵngnhânviệcvàoyếtkiến,nhàvuacókhikhôngđộimũ.CònẢmvàoyếtkiếnnhàvuakhôngđộimũthìkhôngtiếp.Nhàvuathườngngồiởtrongtrướngvõ,Ảmtiếntâucôngviệcnhàvuakhôngđộimũ,nhìnđằngxathấyẢmthìtránhvàotrongtrướng,saingườichuẩnylờitâu.Ôngđượcnhàvuakínhnểnhưvậy.

TrươngThangvừamớiđượclàmđìnhúyvìđãthayđổihìnhluật,pháplệnh.CấpẢmmấylầnchấtvấn,tráchôngtatrướcmặtnhàvua,nói:-Ônglàmcửukhanhnhưngởtrênkhôngthểnêucaocôngnghiệpcủatiênđế,ởdướikhôngthểngăncảnlòngtàcủathiênhạ,khiếnchonướcyên,dângiàu,tùngụckhôngcóngười.Cảhaiđiềuđóôngkhôngđượclấymột.Khôngkểviệcsai trái, làmkhổngườikhác,cứviệclàm,khôngkểviệchỏngchỉcốtđượcviệc chomình.Tại sao ông lại thay đổi pháp luậtCaoHoàngđế đãđịnhđểlàmchorốiloạn?Ônglàmthếsẽmấtnòiđấy!

ẢmcólúctranhcãivớiThang.KhitranhluậnThangthườngchúýđếnlờivănchosâuvàbớilôngtìmvếtcònẢmthìngaythẳng,nghiêmtúc,giữđúngkhuônphépkhôngchịuthua.Ảmgiậnmắng:-Thiênhạnóibọnthưlại

khôngthểlàmcôngkhanh,điềuđóquảthậtlàđúng?CứtheoThangthìsẽkhiếnthiênhạchồngchânlênnhaumàđứngliếcmắtnhìntrộmvậy[Đứnghaichânđặtlênnhau,ýnóikhôngcònlốinàomàđi,liếcmắtnhìntrộmýnóikhôngdámnhìnthẳng.Nếutheophápluậthàkhắcthìthấycáigìcũngsợphạmpháp,cóchânkhôngdámđi,cómắtkhôngdámnhìn.].

Lúcbấygiờ,nhàHánđangđánhHungNô,kêugọivỗvềtứdi[HánVũĐếthamlammuốnđánhHungNô,bìnhđịnhĐôngViệtNamViệt,TâyNamDi...gâynênchiếntranh,nhândânđiêuđứng.].Ảmcốtsaoítsinhsự,nhânlúcnhàvuarảnhthườngnóinênhòathânvớiHồchứđừnggâybinh.NhàvuađangthiênvềđạoNho,tônquýCôngTônHoằng[BấygiờHoằnglàmthừatướng.HoằngtheođạoNho,ngườigiảdối, tànnhẫn.].Đếnkhicôngviệccàngnhiều,quan lại lodùngpháp luậtđể ràngbuộc,dân lo tìmcáchtrốntránh.Nhàvuadùngphápluậtđểxétxử,bọnThangthườnggâynhữngngục lớn,đemtội trạng tâu lênđểđược lòngnhàvua.Trái lạiẢmthườngchê bai nhàNho, trướcmặt bọnHoẵng, trách họ trong lòng giả dối, bênngoàikhéoléokhônngoanhùatheonhàvuađểgiữđịavị,bọnthưlại[ChỉTrươngTrang.] chỉ lo bẻ cong pháp luật khéo tìm cách làmhại người ta,hãmngười tavào tộikhiếnkhôngđược thânoan, lấyviệc thắngđượcdânlàmcônglao.NhàvuacàngquýbọnHoẵng,Thang.HoẵngvàThangtronglòngrấtghétẢm.TuythiêntửkhôngthíchnhưnghọmuốntìmviệcđểgiếtẢm.Hoẵnglàmthừatướngnóivớinhàvua:-Ởtronghữunộisửcónhiềuquýnhân,tônthất,khótrị.Nếukhôngcómộtvịquanđãtừngnổidanhthìkhônglàmđượctráchnhiệmấy.XinchođổiẢmlàmhữunộisử.

Ảmlàmhữunộisửmấynăm,việcquankhôngbỏtrễ.ĐạitướngquânVệThanhcàngđượctôntrọng,chịlàhoànghậu,nhưng

Ảmvẫn đối xử ngang hàng.Có người nói vớiẢm: -Thiên tửmuốn quầnthầnkínhtrọngđạitướngquân.Đạitướngquânđượctôntrọnglạicàngquý,ôngnênlạylàphải.

Ảmnói:-Đạitướngquâncóngườikháchváidài,thếlàkhôngđượctôntrọnghaysao?

ĐạitướngquânnghevậylạicàngchoẢmlàngườihiền,thườngmờihỏinhững việc quốc gia triều đình chưa quyết định, đối xử vớiẢm hơn hẳnngàytrước.

HoàiNamVươngmưuphản,sợẢm,nói:-Ảmthíchcanthẳng,giữkhítiết,chịuchếttheochínhnghĩa,khólấyđiềuphảnbộimàdụdỗôngtađược.CònnhưthuyếtphụcthừatướngHoẵngthìcũngdễnhưmởđồđậy,chọclásắprụngmàthôi.

SaukhinhàvuanhiềulầnđánhHungNôthànhcông,lờinóicủaẢmlạicàngkhôngđượcnghe.TrướckiaẢmởvàohàngcửukhanh,tráilạiCông

TônHoẵng,TrươngThanglàquanlạinhỏ.ĐếnkhiHoẵngvàThangcàngngày được thăng lên ngang hàng với Ảm. Ảm lại mắng nhiếc chê tráchHoẵngvàThang.Ítlâusau,Hoẵnglàmđếnthừatướngđượcphonglàmhầu,Trương Thang làm đến ngự sử đại phu. Vì vậy trong thời của Ảm, thừatướng,ngựsửđềucùngnganghàngvớiẢmlạicóphầnđượctôntrọng,tindùnghơn.Ảmlàngườihẹphòikhôngkhỏioánthán.Khiyếtkiếnnhàvua,Ảmnói:-Bệhạdùngbàytôinhưchấtcủimàthôi,aiđếnsauthìởtrên.

Nhàvuaimlặng.MộtlúcsauẢmrútlui.Nhàvuanói:-Ngườitaquảlàkhôngthểkhôngcóhọc,xemẢmnóithìngàycàngquálắm.

Đượcítlâu,vuaHồnGiacủaHungNôđemdânchúngđếnhàng.NhàHánđưarahaivạncỗxe.Nhàvuakhôngcótiền,muachịungựacủadân.Dâncóngườigiấungựađi, sốngựakhôngđủ.Nhàvuagiận,muốnchémquanhuyệnlệnhTrườngAn.Ảmnói:-QuanhuyệnlệnhTrườngAnkhôngcótội,xinchémmộtmìnhẢm,thìdânsẽchịuđưangựara.VảchăngHungNôphảnlạichủcủahọ,đầuhàngnhàHán,Háncứthủngthẳngđặtcáctrạmởcáchuyệnđểđưađến,saolạilàmchothiênhạnáođộng,TrungQuốcmệtmỏiđểhầuhạDi,Địch

Nhàvuaimlặng.ĐếnkhiHồnGiađến,nhữngngườibuônbánvànhữngngườiởngoàichợphạmtộichếtđếnhơnnămtrămngười.ẢmxinđượcdịpyếtkiếnnhàvuaởđiệnCaoMôn.Ảmnói:-HungNôvàoxâmlấnđườngsábiêngiới,cắtđứthòathân.TrungQuốcđembinhtrừngphạt,ngườichếtvàbịthươngkhôngkểxiết,haophítiềncủahàngvạntriệu.ThầnngudốtchorằngbệhạđượcngườiHồthìđềucholàmnôtỳcấpchonhữnggiađìnhcóngười tòngquânmàchết.Tàisảncướpđược thìđềucấpchohọđểđỡcáikhổchothiênhạ,anủilòngtrămhọ.Naylạikhônglàmnhưvậy,HồnGiađemmấyvạnngườiđếnhàng,bệhạsaivétrỗngkhođểthưởng,bắtdânlànhhầuhạnuôinấng,nhưnuôiđứaconcưng?Dânngubiếtđâurằngđólàlệnhcấm,nêntùytiệnđếnmuanhữngđồvậtởchợTrườngAn.Thếmàquanlạitheophápluậtbuộctộihọlàđãđemcủacảivậtphẩmđưarabiêngiới!NếunhưbệhạkhôngthểcóđượccủacảicủaHungNôđểtạlỗivớithiênhạ,thìlẽnàodùnglời lẽkhóhiểumàgiếthơnnămtrămngườidạidột.Làmnhưvậytứclànhưngườitanói:"Chechởcholálàmthươngtổnđếncànhcâyvậy".Thầntrộmchobệhạlàmnhưthếlàkhôngphải.

Nhàvuaimlặng,khôngnghetheo,nói:-TađãlâukhôngngheCấpẢmnói,đếnnayôngtalạinóibậy.

Mấythángsau,CấpẢmphạmsailầmnhỏ,bịtội.Gặplúcđạixábịbãichức,Ảmbènởẩnchốnđiềnviên.

CấpẢmởnhàđượcmấynăm,gặplúcnhàvuathaybằngthứtiềnnămthù,dânnhiềungườiđúctiềntrộm,ởnướcSởlạicàngnhiềunhất[XemBình

chuẩnthư.].NhàvuachorằngHoàiDươnglànơigiápgiớinướcSở,bèngọiCấpẢmvào cho làm thái thúHoàiDương:Ảm lạy từ tạ không nhận ấn.Chiếumấylầnépgiaoấn,sauđóẢmmớivânglời.ChiếuchoẢmđếnyếtkiến,Ảmkhócvànóivớinhàvua:-Thầntựchorằngmìnhchếtởnơingòirãnhkhôngcòncólúcthấylạibệhạ,khôngngờbệhạlạidùng.Thầnthườngcócái tật của loài chóngựa,khôngđủ sức làmviệcởcácquận.Thầnxinnguyệnlàmtrunglang[Chứcquanthấploviệccanhphòng.ÝẢmmuốnởcungđểđượccanngănnhàvuadùlàchứcquanthấpchứkhôngmuốnđiracácquận.]ravàonơicungcấm,vánhữngđiềusai,lặtnhữngđiềusót,đólànguyệnướccủathần.

Nhàvuanói:-NhàngươicoithườngHoàiDươnghaysaoítlâunữatasẽgọinhàngươivề.HiệnnayởHoàiDươngdânvàquankhôngtươngđắc,tachỉnhờcáiuysẵncócủanhàngươi,nhàngươicứnằmmàcaitrị[VũĐếrấtbiếttàicủaẢmchonênnói"nằmmàcaitrị",nhưngrấtghétẢmnênchođiracácquậnđểkhỏicangiánlôithôi.].

SaukhiẢmtừgiãrađi.ẢmquanhàLýTứclàmđạihành[Chứcquanngoạigiaocấpcửukhanhcoiviệcđốixửvớicácnướcngoài.],nói:-Ảmbịvứt rangoàiquậnkhông thểbànviệc triềuđìnhđượcnữa.NhưngTrươngThanglàmngựsửđạiphulàngườicócáitríkhônđủđểchốnglạinhữnglờicanngăn,cócáitàigiantráđủđểtôvẽchođiềusaitrái,chỉcốtkhéotonhótbềtrên,bắtbẻngườidưới,khôngchịutheođiềuchínhnghĩađểloviệcthiênhạ.Ôngtachỉloaduatheoývua.Nhàvuakhôngưaaithìôngtanhânđógièmphathêm,nhàvuaưaaithìôngtanhânđókhenngợithêm.Thíchsinhsự,múamaytrongvănán,tronglòngnghĩđếnviệcdốitráđểchiềutheoývua.Bênngoàidựavàobọntặclại[Quanlạiăncướp.]đểlàmchouymìnhthêmlớn.Ôngởhàngcửukhanhmàkhôngsớmnóiđiềuđóthìôngvàhắnđềusẽbịtộicảđấy.

Tức sợThang, cuối cùng không dám nói.Ảmở quận vẫn cai trị nhưtrước, chính trị Hoài Dương được sáng suốt. Sau đó quả nhiên TrươngThangbịthấtbại.NhàvuanghelờiẢmnóivớiTức,trịtộiTức,choẢmởHoàiDươngđượchưởnglươngbổngcủa tướngquốcchưhầu[Nhưngvẫnkhôngchovềkinhđô.VũĐếghétẢmnhưngkhônggiếtđượcvìsợdưluậndùbiếtẢmlàtrungthầncũngkhôngdùng.Đúngnhưnhậnxét"tronglòngnhiềuhammuốn,bênngoàiravẻnhânnghĩa".].Đượcbảynămthìmất.

Saukhimất,nhàvuavìẢmnênchongườiemlàCấpNhânlàmđếncửukhanh.ConẢmlàCấpYếnlàmđếntướngquốccủachưhầu.NgườiemconcôlàTưMãAnlúcnhỏcùnglàmtháitửtẩymãvớiẢm.Anlờivănsâusắc,khéolàmquan,bốnlầnđếnchứccửukhanh,khichếtlàmtháithúHàNam.BọnanhemnhờAnnênđồngthờicóđếnmườingườilươnghainghìnhộc.

ĐoạnHoẵng ngườiBộcDương lúc đầu thờHạHầu tên là Tín. Tín dùngHoẵng.Hoẵngcũnghailầnlàmđếncửukhanh.NhữngngườinướcVệlàmquanaicũngkinhsợẢm,coiẢmlàởtrênmình.

2.TrịnhĐươngThờiTrịnhĐươngThờitựlàTrang,ngườiởđấtTrần.ChalàTrịnhQuânđã

từnglàmtướngcủaHạnhTịch.Tịchchết,ítlâusautheovềHán.CaoTổsaicácquancũcủaHạngTịchgọitênTịch[Gọivuabằngtênlàphạmtộibấtkính.].RiêngmộtmìnhTrịnhQuânkhôngnghetheolờichiếu.ChiếuchotấtcảnhữngngườigọitênTịchlàmđạiphumàđuổiTrịnhQuân.TrịnhQuânchếtthờiHiếuVănĐế.

TrịnhTrang thích làmnghĩahiệp.KhiđãcứuTrươngVũkhỏiách thìnổitiếngởmiềnLương,Sở.ThờiHiếuCảnhĐế,Tranglàmtháitửxánhân[Chức rất thấp ở dưới chức thái tử tẩy mã.]. Cứ năm ngày lại tắm rửa,thườngđặtngựatrạmởngoạithànhTrườngAn,thămhỏinhữngngườibạncũ,đếnchơinhàcáctânkhách,suốtđêmchođếnsánghômsau,thườngvẫnsợ không chu đáo, Trang thích học theo lối HoàngĐế, Lão Tử, hâmmộnhữngngười trưởnggiả như là sợ khôngđược gặpmặt [Ýnói vội vàng.].Tuytuổitrẻ,quanthấp,nhưngcácbạnbègiaodu,đềulàhạngcùnglứavớihàngcha,ông,lànhữngkẻsĩcódanhtiếngtrongthiênhạ.VũĐếlênngôi,Trangdầndần làm trungúyởđấtLỗ, làm thái thúởTếNam, làm tướngquốcởGiangTô,làmđếnhữunộisửthuộchàngcửukhanh.VìviệcVũAnHầuvàNgụyKỳtranhcãinhau,Anbịgiángchứclàmthiêmsự,đổilàmđạinônglệnh[Thiêmsựcoi côngviệc trongcungHoàngĐếvàcung thái tử.Đạinônglệnhthuộchàngcửukhanhcoithóclúavàhànghóacảnước.].

Khilàmtháisử,Trangcăndặnnhữngngườimônhạnhưsau:-Cókháchđếnthìkhôngkểcaoquýhayhènmọnđềukhôngđượcgiữởngoàicửa.

Tranggiữlễđốivớikhách,mặcdầumìnhcaoquýnhưngđốivớingườithìkhiêmtốn.Trangthanhliêmlạikhônglođếnsảnnghiệpđemtấtcảlươngbổngchotânkhách,nhữngthứcănđưachokháchđềuđặttrongnhữngcáiquả bằng tre [Ý nói không sắm sửa gì.].Mỗi lúc đi chầu, có dịp tâu lên,Trangluônluônnóilênnhữngngườitrưởnggiảtrongthiênhạ.Khitiếncửcáckẻsĩvànhữngngườithuộclạithìtrìnhbàythânthiếtthúvịthườngđềcaotàiđứccủahọ,chohọhơnmình,khôngbaogiờgọihọbằngtên.Khinóivớinhữngquandướiquyềnmìnhthìcẩnthậnnhưsợlàmtổnthươngđếnhọ.Nghengườitacólờinóihaythìvộivànglotiếnlênnhàvua.KẻsĩvànhữngngườitrưởnggiảởSơnĐôngvìvậyđềukhenngợiTrịnhTrang.

VuasaiTrịnhTrangđixemcửasôngHoàngHà.Trangxinnămngàyđểchuẩn bị hành lý, Nhà vua nói: -Ta nghe nói Trịnh Trang đi nghìn dặmkhôngmanglương,tạisaolạixinchuẩnbịhànhlý?

NhưngTrịnhTrangởtrongtriềuthườngaduaphụhọatheoýmuốnnhàvuakhôngdámtrìnhbàyrõrànglàđúnghaysai.Đếnkhigià,nhàHánđánhHungNô,chiêuhàngtứdi,thiênhạhaophínhiều,củacảidùngcàngthiếu.

Trangtiếncửngườivàtânkháchlàmviệcvậnchuyểndướiquyềnđạinônglệnh,nhiềungườiănbớtcủacông.TưMãAnlàmthái thúHoàiDươngtốgiácviệcấy.Trangvìvậybị tội,chuộc tội làmthườngdân. Ít lâusau tạmquyềnchứctrưởngsửcủathừatướng.NhàvuathấyTranggiànêncholàmtháithúNhưNam.Đượcmấynămthìchếttronglúclàmquan.

TrịnhTrang,CấpẢmlúcđầuvàohàngcửukhanh,ngườithanhliêmbảnthânlogìngiữtrongsạch.Haingườinàygiữachừngbịbỏ,nhànghèokháchkhứacàngít.Khi làmviệcởquậnchếtđinhàkhôngcócủathừa.AnhemconcháuTrangnhờcóTrangnênsáubảyngườilươngđếnhainghìnthạch.

3.LờibànTháisửcôngnói:NgườihiềnnhưẢmvàTrangthếmàkhicóthếlựcthì

kháchkhứađônggấpmười lần,khikhôngcó thế lực thìchẳngcómộtai,nữa là người thường!ĐịchCôngởHạQuênói: Lúc đầuĐịchCông làmđìnhúythìkháchkhứachậtcửa.Đếnkhibãiquanthìngoàicửacóthểđặtlưới bắt chim sẻ. KhiĐịchCông lại làm đình úy, khách khứamuốn đến.ĐịchCôngviếtmấychữlớnởngoàicửa:"Mộtsốngmộtchết,tìnhbạnmớibiết,mộtnghèomộtgiàu,mớirõlòngnhau,mộthènmộtsang,tìnhbạnrõràng".CâuđócũngđúngvớiCấpẢm,TrịnhTrang.Thươngthay!

[43]DUHIỆPliệttruyện

Đoạn:1,2,3,4,5

1.HànPhi[HànPhiTử,thiênNgũđốmụcđíchchêtráchcảbọnNhovà

bọnduhiệp.]nói:"Bọnnholấylờivănlàmrốiphápluật,bọnduhiệplấyvõlựcphạmvàoviệcngăncấm".Haihạngnàyđềubịchêbai.Tuyvậycácnhosĩthườngvẫnđượcđờikhen[ÝThiênbênhduhiệp:HànPhichêtráchcảhai,thếnhưngtrongthựctếthìchỉbọnduhiệpbịchêbaicònbọnNhovẫnđược trọng vọng.]. Còn đối với những kẻ dùng thuật [Ám chỉ Công TônHoằng, TrươngThang. Thuật đây làNho thuật tác giảmạt sát bọnNgụyNho.NguyênHiến người nước Lỗ, học trò Khổng Tử. Khổng Tử chết, NguyênHiếntrốnvàonơiaođầm.TửCốnglàmtướngquốcnướcVệđixeđếntìmNguyênHiến. TửCốngnói: "Ngài có bệnhhay sao? "NguyênHiến đáp:"Tôinghenóikhôngcócủagọi lànghèo,họcđạokhông làmđượcgọi làbệnh.NhưHiếnđâylànghèochứkhôngphảilàbệnh".TửCốngthẹnbỏđi.CôngTíchAi tựQuýThứ.KhổngTửnói: "Thiênhạvôhạnhnhiềungườilàmgiathần,làmquanởkinhđô,chỉcóQuýThứchưahềlàmquan".ĐâylàtácgiảđưaranhữngchânNhođốilậpvớibọnngụyNho.]đểchiếmlấychức tể tướng,côngkhanh,đạiphu,giúpđỡchúađương thời thìcôngdanhghichépởsửsách,điềuđóchẳngphảinói.KìaxemQuýThứ,NguyênHiếnlànhữngngườiởnơiquêmùa,đọcsách,muốnmộtmìnhgiữlấyđạođứccủangườiquântử,vìnghĩalýkhôngchịuaduatheothời,thếmàngườiđươngthờicũngcườihọ.ChonênQuýThứ,NguyênHiếntrọnđờiđểnhàtrống,lấydâybuộccửa,mặcáovải,ănraukhôngbiếtchán.Họchếtđãhơnbốntrămnămmàhọctròcònnhớmãikhôngquên.Naybọnduhiệp,tuynếtkhônghợpvớichínhnghĩanhưnglờihọnóirathìchắcchắn,việchọlàmthìquảquyết,đãhứathìnhấtđịnhlàm,khôngtiếctínhmạngđểcứungườitakhỏinơinguykhốn.Saukhiđãxôngphavàonơinguyhiểmđểcứungười,họlạikhôngkhoetài,lấyviệckểơnlàmthẹn,nhưvậythìxemracũngcónhiềuđiềuđángkhen.Vảchăng,việchoạnnạnngườitathườngkhivẫngặp.

Tháisửcôngnói:NgàyxưavuaThuẫnbịkhốnởkho,ởgiếng[Thuấnlúccònhànvibịchaghét,muốngiếtđi,saitrèolênbụclúarồichâmlửađốt,lạisaiđàogiếng,rồilấpgiếng.],YDoãnmangvạcthớt[YDoãncàyởcánhđồngHữuSắnmangvạccóhòangũvịđếnchovuaThangăn.],PhóDuyệtẩnnáuởđấtphóNham [PhóDuyệt trướckhi làm tể tướngvuaVũĐinhnhàânthìlàmnghềthổmộcởPhóNham.],LãThượngbịkhốnkhổởCứcTân[LãThượng tức làLãVọnggiúpVũVươngđánhTrụ.],DiNgô,manggông[DiNgôtứcQuảnTrọng,vìtheocôngtửCủkhiTềHoànCônggiếtcôngtửCủ,QuảnTrọngbịtù.],BáchLýHềchăntrâu[BáchLýHềkhichưa làm thừa tướng Tần làm nghề chăn trâu.], Trọng Ni sợ hãi ở đất

Khuông,đói,mặtxanhnhưlárauởđấtTần,đấtThái[TrọngNitứcKhổngTử(XemKhổngTửthếgia).].Nhữngngườiấyđềulàngườimàkẻhọcgiảgọilàđạođứcnhânnghĩa,vậycòngặpnhữngtainạnấy,huốnggìnhữngkẻtàinăngbậc trungmàởvềcuối thời loạnlạc thìviệcgặptaihọacònnóilàmsaochohết.Tụcngữcócâu:"Chẳngcầnnhânnghĩa,haykhôngnhânnghĩa, cái gì có lợi cho ta là tốt".Vì vậyBáDi [BáDiphảnđối việcVũVươngđánhTrụ, trốnlênnúiThúDươngchếtđóiởđấy.]chonhàChulàxấu, chịu chết đói ở núi Thú Dương, nhưng vua Văn Vương, Vũ Vươngkhôngphải vì thếmàbỏ ngôi vua.Chích,Cược [Chích,Cược: tênnhữngngườiăntrộmthờixưa.]hungbạodữtợn,nhưngđồđảngcủahọlàcangợimãimãinghĩakhícủahọ.Dođómàxem"ăntrộmlưỡicâuthìbịchém,ăntrộmnướcđượcphonghầu.Nhàcônghầuởđâu,nhânnghĩaởđấy"[CâunàycủaTrangTử.],điềuđókhôngphảilờinóisuông.Naybọnhọcgiảcâunệ,chỉkhưkhưloômlấycáinghĩachậthẹp thìsẽcôđộcmãiởđời[ChỉNguyênHiến,QuýThứ.],saobằnghạthấpcáiđạocủamìnhđểtheothếtục,trôinổivớiđờiđểđượccôngdanh[ChỉCôngTônHoằng.Câunàytheolốiphảnngữ,ýnóimỉa.].Tuyvậybọnáovảicẩn thận trongviệc lấyvàcho,xemtrọngtiếngừvàlờihứa,tuycáchnghìndặmcũngnghĩđếnnghĩa,chịuchếtchẳngtiếcđời,họlàmthếnàocũngcóchỗhay,chứkhôngphảichỉcóđiều xằng bậy.Có thế kẻ sĩ lúc cùng quẫnmới có nơi phó thác số phận.Nhữngngườiấychẳngphảihiềntài,hàokiệtđósao?NếunhưđểbọnnghĩahiệpởnơihàngxómđọtàiđuasứcvớiQuýThứ,NguyênHiến,lậpcôngvớiđươngthờithìhẳnkhácnhauxa.Nếuxétvềmặtcônglaothấyngaylờinóiđượcgiữ,thìnghĩakhícủabọnhiệpkháchcóthểxemthườngđượcđâu!

Hạngnghĩahiệpáovảiđờixưa,takhôngcònđượcnghenữa.ThờigầnđâybọnDuyênLăng,MạnhThường,XuânThân,BìnhNguyên,TínLăng[DuyênLăng tứcQuýTrát người thờiXuânThu, không thấynói đến việctiếptânkhách.MạnhThườngQuân,TínLăngQuận,XuânThânQuânđềulà những người thời Chiến quốc, số tân khách trong nhà họ đến hai, bangàn.]đềunhờởchỗthânthíchcủanhàvua,dựavàosựgiàucóvìcóđấtphong,lạiđượcđịavịkhanhtướng,chiêutậpnhữngngườihiềntrongthiênhạ,nổidanhvớichưhầu,khôngthểgọilàkhônggiỏi.Họcũngnhưthuậntheochiềugiómàgọi,khôngphảitiếngvìđónhanhthêm,nhưngvìthếgióđưatiếngđixađóthôi.Cònđếnbọnnghĩahiệpởnơilàngxóm,giữgìntínhnết,traudồithanhdanh,tiếngtămvangtrongthiênhạ,aicũngkhenlàhiền,điềuđómớithậtlàkhó.NhưngcácnhàNho,nhàMặcđềugạtramàkhôngchép[TráchhaipháiNhovàMặcđềuhẹphòiđốivớibọnduhiệp.].TừnhàTầntrởvềtrướcnhữngngườitầmthườngmànghĩahiệpđềumaimột,tôirấtlấy làmgiận [Tỏ rõ thái độbênh vựcnhữngngười duhiệp.].Theonhững

điềutôiđượcnghetừkhinhàHánlêncóbọnChuGia,ĐiềnTrọng,VươngCông,KịchMạnh,QuáchGiải, tuyđôikhicóphạmvàocáilướiphápluậtcủa đương thời, nhưng đời sống riêng của họ liêmkhiết, nhũn nhặn cũngđángkhen.Danhtiếngcủahọkhôngphảilàdanhtiếnghão,kẻsĩkhôngphảivôcớmà theohọ.Cònđốivớinhữngkẻcậygia thếhọhàng,kéobèkéođảng,lợidụngtiềntàiđểsaikhiếnngườinghèo,bắtnạtngườisứcyếuthếcô, khoekhoang thế lực củamình, lấyviệc thỏamãnđiềuhammuốn củamìnhlàmsướng,thìnhữngngườiduhiệpcũnglấylàmxấuhổ.Tôiđauxótvềnỗithóiđờikhôngxétđiềuđó,cứgộpbọnChuGia,QuáchGiảivớibọncườnghàovàchêcườitấtcả.

2.ChuGia làngườiLỗ sốngcùng thờivớiCaoTổ.NgườinướcLỗđều

họctheođạoNho,riêngChuGiahọctheolốiduhiệpmànổidanh.Nhữngngườicódanhtiếngđượcôngnuôinấngchechởcóhàngtrăm,cònngườitầmthườngthìkhôngkểxiết.Nhưngtrướcsauôngvẫnkhôngkhoetài,tựphụânđứccủamình,tráilạichỉsợnhữngngườichịuơncảmtạmình.Ôngcứu giúp những người thiếu thốn bắt đầu từ chỗ nghèo khó và thấp hèn.Trongnhàkhôngcócủathừa,áoquầncũkỹkhônglànhlặn,ănkhôngcóhaimón,đithìngồitrênchiếcxebònhỏ.Ônglocứugiúpngườitatronglúcgấphơncảviệcriêngcủamình.SaukhiđãbàymưucứuđượctướngquânQuýBốthoátnạnđếnkhiBốđượctônquý,suốtđờiôngkhônggặplạiBố[XemQuý Bố, Loan Bố liệt truyện.]. Từ cửa HàmCốc về phía Đông không aikhôngdướncổ[Ýnóikhaokhát.]muốnchơivớiôngta.

3.ĐiềnTrọngngườinướcSở,nổitiếngvềnghĩahiệp,thíchđánhkiếm,thờ

ChuGianhưcha,tựchorằnghànhvicủamìnhkhôngbằngChuGia.ĐiềnTrọngchếtrồi,ởđấtLạcDươngcóKịchMạnh.NgườiđấtChulonghềbuônbán,tráilạiKịchMạnhlạinổitiếngởchưhầuvềnghĩahiệp.KhinướcNgô,nướcSởlàmphản,Diềuhâu[TứcChuÁPhu.]làmtháiúy,đixetrạm,sắpđếnHàNambắtđượcKịchMạnh,mừngrỡnói:-NướcNgô,nướcSởlàmviệclớnmàkhôngmờiđếnMạnh,thìtabiếthọkhônglàmđượcgìrồi!

Trongkhi thiên hạ rối loạn, tể tướngbắt đượcông ta cũngnhư chiêuhàngđượcmộtnướcđịchvậy[CangợitàivàuytíncủaKịchMạnh.].Việclàm củaKịchMạnh cũng như việc làm củaChuGia, nhưng ông ta thíchđánhbạc,haychơinhữngtròchơicủanhữngngườitrẻtuổi.KhingườimẹcủaKịchMạnhchết,cógầnmộtnghìncỗxeởphươngxađếnđưatang.ĐếnkhiKịchMạnhchết,củacảitrongnhàcònlạikhôngquámườilạngvàng.

VươngMạnhngườiđấtPhùLycũngnổitiếngnghĩahiệpởmiềnsôngGiang, sôngHoài. Lúc bấy giờ họNhàn ở đất TếNam, ChuDung ở đấtTrần,cũngnổitiếnghàohiệp.VuaCảnhĐếnghevậysaingườigiếtcảbọnnày.

VềsauởđấtĐạicóbọnhọBạch,ởđấtLươngcóHànVôTỵ,ởhuyệnDươngĐịchcóTiếtHuống,ởhuyệnThiểmcóHànNhụnổi lên rất đông[Khôngphảivìtriềuđìnhnghiêmtrịmàbọnduhiệphết.].

4.QuáchGiải làngườiđấtChỉtựlàÔngBá,làcháungoạicủaHứaPhụ

ngườicótàixemtướng.ChaGiảibịgiếtthờiHiếuVănĐếvìduhiệp.Giảingười thấpbé, tinh ranh, hunghãn, khônguống rượu.Lúcnhỏ tínhnhamhiểm, tànnhẫn, nhữngkẻkhông làmGiải vừa lòngbịGiải giết rất nhiều.Giảiliềuthânbáothùchobạn,chứanhữngngườitrốntránh,phạmpháp,cònviệccướpbóclàviệcthườnglàm,cũngnhưviệcđúctiềnđàomảngườithìkhôngkểhết.Ôngtagặpmay,lúcnguykhốncấpbáchthườngnhờdịpđạixámàđượcthoát.

ĐếnkhiGiảilớnthìthayđổitínhnết,biếttựkiềmchế,biếtlấyđứcđểbáooán,chongườithìnhiềumàtrôngmongngườithìít.Giảilạicàngthíchlàm việc nghĩa hiệp hơn trước. Sau khi đã cứu tínhmạng người ta, Giảikhôngkhoecông,tuycáilòngnhamhiểmtànácngàyxưađôikhivẫnlộranhưcũnếugặpkẻ trợnmắtvớimình.Nhữngngười tuổi trẻhâmmộviệclàm của Giải, liền báo thù ngay, không cho Giải biết [Ý nói Quách Giảikhông trừng trịkẻ trợnmắtvớimình,nhưngnhữngngười tuổi trẻ liền trảthùchoGiảimàkhôngnóichoGiảibiết.].

NgườiconcủachịGiảicậythếGiải,uốngrượuvớingườikhách,cưỡngépngườikháchphảicạnchénmặcdùuốngkhôngnổi.Ngườikiagiận,tuốtgươm,đâmchếtcháuGiảirồibỏtrốn.ChịGiảigiậnnói:-NgườinghĩahiệpnhưÔngBá,màđểngườitagiếtcontôikhôngbắtđượcthằnggiặcsao?

Bèn vứt xác ở ngoài đường không chịu chôn, ýmuốn làmnhụcGiải.Giảisaingườidòbiếtnơihung thủở.Hung thủ thếbíđànhquayvề trìnhbàytấtcảsựthựcvớiGiải.Giảinói:-Ônggiếtnólàđúnglắm,cháucủatôilàmbậy.

Bènthahungthủ,bắttộingườicháu,khâmliệmnórồichôn.MọingườinghevậyđềukhenQuáchGiảilàngườinghĩakhí,lạicàngtheoGiải.

KhiGiảiđira,aicũngtránh.Riêngcómộtngườicứngồixổmmànhìn.Giảisaingườihỏihọtênanhta.Nhữngngườikháchmuốngiếtanhta.Giảinói:-Taởtronglàngxómđếnnỗikhôngđượcngườitakínhtrọng,đólàvìtakhôngtraudồiđứchạnh,anhtacótộigìđâu?

Bènbảongầmvớiviênquancoiviệccôngdịchtronghuyện:-Ngườiấylàngườichíthâncủatôi,khinàođếnlượtanhtaphảiphụcdịchthìmiễnchoanhta.

Vìvậymấylầnđềuđượcmiễn,quankhôngđòiđến.Anhkiaấylàmlạ,hỏitạisao,mớibiếtGiảibảomiễnchomình.Anhtabèncởitrầnđếntạtội.NhữngngườitrẻtuổinghevậylạicànghâmmộviệclàmcủaGiải.

ỞLạcDươngcóngườithùhằnnhau,nhữngngườitàigiỏiởtronglàngxómđếndànxếpcóhàngchục,nhưngvẫnkhôngxong.Ngườikháchbèn

đếnnóivớiQuáchGiải,Giảiđangđêmđếnnhàngườicóthùhằn,ngườikiamiễncưỡngnghe theo lờiGiải.Giảibènnóivớingườinày: -TôinghenóicácvịởLạcDươngđãhòagiảiviệcnày,nhưngôngkhôngchịunghe.Naymay sao ôngnghe theo lờiGiải, vậy có lẽ nàoGiải lại ở huyệnkhác đếntranhgiànhmấtcáicôngcủacácvịhiềnđạiphutrongxómnày!

Bènđangđêmrađi,khôngđểchoaibiết,nói:-Hãykhoantheocáchhòagiảicủatôi.ĐợitôiđirồisauđểchonhữngngườitaimắtởLạcDươnglàmviệcgiảihòavàsẽnghetheohọ.

Giải giữ mình cung kính không dám lên xe đi vào sân công đườnghuyện.Khiđicácquậnởlâncậncầuxinviệcchongườikhác,gặpviệccóthểgiúpđượcthìgiúp,khônggiúpđượcthìcũnglàmchongườitavừalòng.Sauđómớidámăncơmrượungườita.MọingườivìvậyhếtsứckínhtrọngGiải, tranhnhaugiúpđỡGiải.Thanhniêntronglàngxómvànhữngngườitàigiỏi, taimắttrongcáchuyệnlâncậnnửađêmquacửanhàGiảithườnghơnmộtchụccỗxe,xinđưanhữngngườikhácGiảigiấugiếmđemvềnuôi[VìGiảigiấugiếmnhữngngườiphạmphápnênhọkhôngsợmangtộixinđemnhữngngườikháchnàyvềnhànuôi.TrởlênkểnhữnghànhđộngđạođứccủaGiảikhilớnlên.].

ĐếnkhinhàvuasaidờinhữngngườigiàuđiMậuLăng[Năm127trướcCôngnguyênvuaVũĐếsaidờinhữngnhàgiàutừbatrămvạntrởlênđếnđấtMậuLăng.].Giảinhànghèokhôngthuộcvàohạngđủtưcách.QuanlạisợnênbắtGiảidờinhà[VìGiảicótiếnghàophóngnênquanlạisợmangtiếng che chở.].Vệ tướngquân tâu lên nói "QuáchGiải nhà nghèo khôngthuộcvàohạngdờinhà".

Nhàvuanói:-Mộtngườiáovảimàcóquyềnthếkhiếnchotướngquânphảinóigiúp,điềuđóchứngtỏnhàhắnkhôngnghèo.

KếtquảGiảiphảidờinhà.Cácvị tiễnGiảiđưarahơnngànvạnquantiền.ConDươngQuýChủngườiđấtChỉ làm thư lại tronghuyện,báo tênGiải lên, khiến cho Giải phải dời nhà. Người con của anh Giải chặt đầuDương.VìvậyhọDươngcóthùhằnvớihọGiải.

Giải vàoQuanTrung.Nhữngngười hào kiệt ởQuanTrungquen biếthoặcchưaquenbiếtGiải,nghetiếngGiảiđềutranhnhauđếnvuichơibạnbèvớiGiải.Giảingười thấpbé,khônguốngrượu, lúcrađikhôngbaogiờđingựa.SaukhiDươngQuýChủbịgiết,ngườinhàDươngQuýChủdângthưlên,nhưnglạibịngườitagiếtởdướicửacungđình.NhàvuanghetinbèngiaoquanlạibắtGiải.Giảibỏtrốn,đểmẹđếnởLạcDương,cònmìnhthìtrốnsangLâmTấn.TịchThiếuCôngởLâmTấnvốnkhôngbiếtGiải.Giảigiảmạotên,nhânđấyxinrakhỏicửaquan.TịchThiếuCôngbènchoGiảiđira.GiảitrốnđếnTháiNguyên,đếnnhàai,Giảiđềunóitrước[Đểtỏhành

độngcủamìnhquangminhvàchongườitakhỏiliênlụy.].Quanđuổibắt,dòtungtíchđếnTịchThiếuCông,TịchThiếuCôngtựsát, tungtíchmấtđứt.MãivềsaumớibắtđượcGiải.

QuanlạixétnhữngđiềuGiảiđãphạmvànhữngngườiGiảiđãgiếtthìsựviệcđềuxảyratrướckhicóânxá.ỞhuyệnChỉcóngườinhosinhgiúpquantrên trongviệcxétGiải.CóngườikháchkhenGiải, ngườinho sinhnói: -QuáchGiải chỉ chuyên làm việc gian, phạm pháp công, tại sao lại gọi làngườihiền?

Ngườikháchnghethếgiếtngườinhosinh,cắtlưỡiy.QuanvìviệcđóbắttộiGiải.Thựcra,Giảikhôngbiếtkẻgiếtngười.Ngườigiếtkiacũngmấttíchchẳngaibiếtanhtalàai.QuantâuQuáchGiảivôtội.CôngTônHoằnglàmngựsửđạiphuphê:"Giảilàngườiáovảilàmtrònghĩahiệp,tácuytácphúc.Việckẻhunghănggiếtngười,Giảituykhôngbiếtnhưngtộinàynặnghơn tộichínhGiảigiết [Rõràng lốidùngvănchương làmrốipháp luật.],đángkhépvàotộiđạinghịchvôđạo.

BèngiếtcảhọQuáchGiảiôngBá.Từđóvềsau,rấtnhiềungườilàmduhiệpnhưngđềukiêungạokhông

đángkể,ởQuanTrung,TrườngAncóPhànTrọngTử,ởHòeLýcóTriệuVươngTôn, ở TrườngLăng cóCaoCôngTử, ở TâyHà cóQuáchCôngTrọng,ởTháiNguyêncóLỗCôngNhụ,ởLâmHoàicóNhịTrườngKhanh,ởĐôngDươngcóĐiềnQuânNhụtuylàmduhiệpnhưngđềucócáitháiđộnhãnhặnkhiêmnhườngcủangườiquântử.ĐếnnhưhọDiêuởphươngBắc,bọnĐỗởphươngTây.CừuCảnhởphươngNam,TriệuThaVũcôngtửởphươngĐông,TriệuĐiệnởNamDươngthìđóđềulàbọntrộmcướpởtrongdângianthôi,đángkểlàmgì!BọnhọlàmxấuhổchoChuGiavậy.

5.Thái sử công nói: Tôi xemQuáchGiải tướngmạo không bằng người

bìnhthường,nóinăngkhôngcógìđángchúý, thếmàtấtcảnhữngngườihaykẻdởtrongthiênhạ,biếthaykhôngđềuhâmmộdanhtiếngcủaôngta.Khinóiđếnnhữngngườinghĩahiệp,aicũngnhắcđếntên.Tụcngữcócâu:"ngườitalấydanhthơmlàmdungmạo,hácókhinàohết".Ôhô,tiếcthay!

,[44]HOẠTKÊliệttruyện

Đoạn:1,2,3,4,5,6,7,8,9,10

1.KhổngTửnói: -Sáukinhđốivớiviệc trị dânđều thốngnhất làmmột

[(1)Văn lục kinh tuy khácnhaunhưngđều thốngnhấtở chỗ có tácdụngchínhtrị.].KinhLễdùngđểgiữgìnngườita,KinhNhạcdùngđểgâyvui,KinhThưdùngđểkểviệc,KinhThiđểbàytỏtìnhý,KinhDịchđểnêusựthayđổi,KinhXuânThuđểdạychínhnghĩa.

TháiSửCôngnói:-Đạotrờilồnglộng,tobiếtbaonhiêu.Lờinóibôngđùanếuhơihợpchínhdạocũngđủgiảiđượcnhữngđiều rắc rối [TácgiảchonhữnglờibôngđùacũngxếpvàoloạiLụcKinh.Đólàmộtýkiếntáobạo.].

2.ThuầnVuKhôn là người gửi rểởnướcTề.Mình caokhôngđầybảy

thước,giỏibônglơn,cótàibiệnluận,mấylầnsangsứchưhầu,chưahềchịuthua,chịunhục.ThờivuaTềUyVương,thíchnóibónggió,thíchthứnhạcdâmdật,suốtđêmsaysưalibì,khônglochínhsựmàgiaotấtcảchobọnkhanh,đạiphu.Trămquanbiếngnhácrốiloạn,chưhầukéonhauđếnxâmlấn.Thếnướcnguyvongchỉtrongsớmtối.Cácquankhôngaidámcan.

ThuầnVuKhôndùngcáchnóibónggióđểthuyếtphụcnhàvua.-Trongnướccóconchimlớnđậuởgiữasânnhàvua.Banămnaynó

khôngbaycũngkhôngkêu.Nhàvuacóbiếtconchimấylàchimgìkhông?Nhàvuanói:-Conchimấykhôngbaythìthôi,chứđãbaythìtậntrời.

Khôngkêuthìthôi,chứdãkêuthìlàmchongườitakhiếpoai!Nóithếrồiđòicácquancầmđầucáchuyệnvàochầutấtcảcó72người.

Thưởngmộtngười,giếtmộtngười...Cấtquân rađánh.Chưhầuhoảngsợđềutrả lạicácđấtđãlấycủaTề.Oaivualừnglẫybamươisáunăm.ViệcnàychéptrongĐiền,Hoànthếgia[MộtthiêntrongSửký,tứclàthiênĐiềnKinh,TrọngHoànthếgia(khôngdịch).].NămthứtámthờiUyVương(371trướcCôngnguyên)nướcSởđemđạiquânđánhTề.VuaTềsaiThuầnVuKhônsangTriệuxinquâncứuviện,vuasaiđemđimộttrămcânvàng,mườicỗxebốnngựa.Khônngửamặtlêntrờicảcườiđứtcảdảimũ.Vuahỏi:-Tiênsinhchêítsao?

Khônnói:-Đâudámthế!Vuanói:-Thếcườilàmuốnnóigì?-SángnaythầntừphươngĐônglạiđây.Thấybênđườngcókẻcầuthần

ruộng, đem bày một chén rượu, một chân giò mà khấn: "Ruộng cao đầythúng,ruộngthấpđầyxe!Ngũcốcđượclớn,đầynhàêhề!".Thầnthấynóđưalễthìítmàlòngmongthìquánhiềuchonêncười.

TềUyVương liềnchođem thêmmộtnghìncânvàng,mườiđôingọcbíchtrắng, trămcỗxebốnngựa.Khôntừbiệtrađi.SangTriệu,vuaTriệuchosangmộtnghìncỗxebọcda,mườivạnquântinhnhuệ.VuaSởnghetinđangđêmrútquânvề.UyVươngcảmừng,đặttiệcởhậucung,mờiKhôn,chouốngrượu,hỏi:-Tiênsinhuốngđượcbaonhiêurượuthìsay?

Khônđáp:-Thầnuốngmộtđấucũngsay,mộthộc[Mộthộcbằngmườiđấu.]cũngsay.

Uyvươngnói:-Tiênsinhuốngmộtđấuđãsaythìuốngthếnàođượcmộthộc?Tiênsinhcóthểchobiếttạisaolạinóinhưvậykhông?

Khônnói:-Nếuchorượuuốngtrướcmặtđạivương,cóquanchấpphápđứngbêncạnh,quanngựsử[Chấpphápvàngựsửđềulànhữngquancoivềnghilễ.]nấpsaulưngthìKhônsợhãicúiđầumàuống,chỉmớimộtđấuđã

say.Nếuchamẹcókháchquý,Khônvénáokhomlưnghầurượuở trướcmặt,thỉnhthoảngbanchomấygiọtrượuthừa,lạiphảibưngchénchúcthọ,phảiđứnglênhầurượuluôn,nhưthếchỉmớihaiđấuđãsay.Cònnếubạnbèchơibờilâungàykhônggặpnhau,bỗngnhiêngặpgỡ,mừngrỡkểchuyệncũ,đemchuyệnriêngranóicùngnhau,nhưthếcóthểuốngđượcnămsáuđấu là say.Nhưngđếnnhưngàyhộiởnhàquê, traigáingồi lẫn lộn,mờirượudằngdai,đánhbạc,némhồ,kéonhautụmnămtụmba,nắmtaycũngkhôngaiphạt,mắtnhìnnhaucũngkhôngaicấm.Đằngtrướccócáihoataiđánhrơi,đằngsaucócáitrâmbịbỏsót,Khôntrộmlấythếlàmvui,cóthểuốngtámđấucũngchỉsayhaiphần.Khitrờichiềutiệcvãn,dồnchénngồikề, gái trai cùng chiếu, giày dép lẫn lộn, chén bàn bừa bãi, trên thềm tắtđuốc,chủnhângiữKhônởlạimàtiễnkháchra,áo làcởibỏ, thoángthấymùihươngphưngphức.Trong lúcbấygiờ lòngKhônrấtvui,có thểuốngđượcmộthộc.Vìvậynóirượuquáhóaloạn,vuiquáhóabuồn,muônviệcđềuthế.Mọiviệcđềukhôngthểquá.Hễquáthìhỏng,nêndùnglờinóibóngmàcanngăn.

VuaTềnói:-Hay.Bènbãibỏviệcuốngrượusuốtđêm,choKhôncoiviệctiếpkháchchư

hầu.Khicáctônthấtđặttiệcrượu,Khônthườngngồimộtbên.

3.Sauđó,hơnmộttrămnăm,ởnướcSởcóƯuMạnh.ƯuMạnhlàngười

nhạccôngởnướcSở.Mìnhcaotámthước,giỏibiệnbác, thườngdùnglờinóibôngđùađểtỏýcanngăn.ThờiSởTrangVươngcóconngựayêu,chomặcáogấm,đặtdướimáinhàcóchạmtrổ,đứngtrêncáigiườngkhôngcómàn, cho ăn táokhô.Conngựamắcbệnhbéomàchết.Nhàvua sai quầnthầnđểtang,muốndùngquankháchkhâmliệmchôntheolễđạiphu.Nhữngngườixungquanhcanngăn làkhôngnên.Nhàvua ra lệnh: -Aidámcanngănvềviệcngựathìchịutộichết.

ƯuMạnhnghevấy,vàocửađiệnngẩngđầulêntrời,khócrống.Nhàvuakinhngạchỏivìsao.

ƯuMạnhnói:-Conngựalàvậtnhàvuayêu.MộtnướcđườngđườngnhưnướcSởlàmcáigìchẳngđượcmàlạiphảichôntheolễđạiphu,nhưthếthìquábạc.Xinchôntheolễnhàvua.

Nhàvuanói:-Chônnhưthếnào?ƯuMạnhnói:-Thẩnxinđẽongọcđểlàmáoquan,lấygỗtửcóvânđể

làmquách, lấy gỗ biền, gỗ phong, gỗ dự chương để ở ngoài áo quan, saiquân sĩmang áo giáp đào huyệt ở ngoài, những người già yếumang đất,nướcTề,nướcTriệuđứngtếởtrước,nướcHàn,nướcNgụyhộvệmặtsau,lậpmiếuthờ,dùngcỗtháilaođểtế,phongấpvạnnhà[Dùnglốiphảnngữlàmchoviệcchônngựathànhralốbịch.].Chưhầunghevậyđềubiếtnhàvuacoirẻngườimàquýngựa[Thenchốtlaởcâunày.].

Nhàvuanói:-Quảnhânsailầmđếnthếà?Bâygiờnênlàmthếnao?Mạnh nói: - Xin đại vương chôn như chôn súc vật. Lấy bếp để làm

quách,lấyvạcđồngđểlàmquantài,thêmvàogừngđểlàmgiavị,đặttrênmâmcỗmộclan,lấygạonếpđểtế,chomắcáolửađểchônvàotrongbụngngườita.

Nhà vua bèn sai người giao ngựa cho viên quan lại coi việc bếp núc,khôngkhiếnthiênhạnóiđếnviệcchônngựanữa.

TướngquốcnướcSởlàTônThúcNgaobiếtƯuMạnhlàngườihiềnnênchơithânvớiMạnh.Đếnkhimắcbệnhsắpchết,Ngaotrốilạivớiconrằng:-Tachết,màythếnàocũngnghèokhổ.MàyđếngặpƯuMạnhnóirằngmàylàconôngTônThúcNgao.

Đượcmấynăm,người connghèokhổđì gánh củi, gặpƯuMạnhbènnói: -Tôi làconôngTônThúcNgao.Khicha tôisắpchếtcó trối lại rằngnếutôinghèokhổthìsẽtìmđếnông.

ƯuMạnhnói:-Ôngchớcóđiđâuxa.BènlàmáomũcủaTônThúcNgaobắtchướccửchỉlờinói.Đượchơn

một năm ròng thì y như Tôn Thúc Ngao. Vua Sở và người xung quanh

khôngaiphânbiệnđược.SởTrangVươngđặt tiệcrượu,ƯuMạnhtiếnrachúcthọ,TrangVươngkinhhãi,cholàThúcNgaosốnglại,muốncholàmtướngquốc.ƯuMạnhnói:-Xinchothầnvềbànvớivợ,bahômnữasẽlàmtướngquốc.

TrangVươngbằng lòng.Ba bốnhôm sauƯuMạnh lại đến.Nhà vuanói:-Vợnhàngườinóithếnào?

ƯuMạnhđáp:-Vợthầnbảochớcólàm,khôngnênlàmtểtướngnướcSở.ĐấyTônThúcNgaolàmtểtướngnướcSở,caitrịnướcSởhếtsứctrungthànhvàliêmkhiết,nhờvậyvuanướcSởđượclàmbá.Nhưngnaychếtrồi,ngườiconkhôngcóđấtcắmdùi,nghèokhổ,gánhcủiđểkiếmăn.NếulàmnhưTônThúcNgaothìkhôngbằngtựsátchorồi.

Nhân đó hát rằng: -Ở trong núi cày ruộng khổ, kiếm ăn khó, ra làmquan,thấybọnthamlambỉổicónhiềucủa,khôngnghĩđếnsỉnhục,khichếtnhàgiàucó.Nhưnglạisợlấycủahốilộ,phạmpháp,làmniệcgian,mắctộinặngthânbịgiết,nhàcũngbịdiệtvong.Làmthamquanlàmgì!Làmquanthanhliêmgiữphéptắc,giữchứcvụđếnchếtkhôngdámlàmđiềutrái.Làmquanthanhliêmlàmgì?TểtướngnướcSởlàTônThúcNgao,giữgìnthanhliêmchođếnchết,nhưngnayvợconnghèokhổgánhcủiđểkiếmăn,khôngnênlàm!

TrangVươngbêncảmtạƯuMạnhvàgọiconcủaTônThúcNgaoraphongchođấtTẩmKhâucóbốntrămhộđểloviệctếtự.Đếnmườiđờisau,đấtphongcũngkhôngmất.Tríkhônấycó thểnóiviệc thờighivậy [Việchợpthờinênlàm.].

4.Hơnhaitrămnămsau,nướcTầncóƯuChiên,ƯuChiênlàconhátTần,

người lùn,giỏicáchnóibôngđùa,nhưng lạihợpđạo lớn.ThờiTầnThủyHoàngđặt tiệc rượu, bỗnggặp trờimưa to.Nhữngngười đứnghầu ngoàithềmđềubịướtvàlạnh.ƯuChiênthấythếthươnghọ,bảohọrằng:-Cácanhcómuốnnghỉhaykhông?

Nhữngngườiđứnghầungoàithềmđềunói:-Đượcthếthìmaylắm.ƯuChiênnói:-Khinàotagọicácngươithìcácngươiphải"dạ"ngay.Đượcmộtlát,ởtrêndiệnchúcthọhô"vạntuế".ƯuChiênđếnlancan

hôlớn:-Cácquanđangởdướithềm!Cácquanlangnói:-Dạ!ƯuChiênnói:-Cácngườicaolớncóíchgì,lạiđứngngoàitrờibịmắc

mưa.Tađâytuylùnthấpnhữngđượcởtrongnhànghỉngơi.TầnThủyHoàngbènchonhữngngườihầuởthềmđượcchiađôi thay

phiênnhauchầuchực.ThủyHoàngthườngbànmởrộngvườncủanhàvuaphíaĐôngđếncửa

ảiHàmCốc,phíaTâyđếnđấtUng,đấtTrầnThương.ƯuChiênnói:-Haylắm,cứthảnhiềucầmthúvàođấy.Nếukẻcướptừ

phươngĐôngđếnthìchỉsaihươunaihúcchúngcũngđủ.TầnThủyHoàngvìvậythôikhônglàmnữa.ĐếnkhiTầnNhịThếlên

ngôilạimuốnsơnthành.ƯuChiênnói:-Haylắm!Chúathượngtuykhôngnói,nhưngthầncũngđãmuốnxinđiềuđó.Sơnthànhtuylàmtrămhọkhổsởvàtốnkém,nhưngđẹplàmsao!Thànhxâylángbóng,giặcđếnkhôngsaotrèolênđược.Nếunhưmuốntrèolênthìdễbịsơnlấmvàongười.Chỉkhổmộtđiềubịsơnlấmvàongười,khônglàmđượcnhàche.

TầnNhịThế cười.Vì vậybỏviệcđó.Chẳngbao lâuNhịThếbị giếtchết.ƯuChiênvềnhàHánđượcmấynămthìmất.

Tháisửcôngnói: -ThuầnVuKhônngẩngmặt lên trờicảcười,TềUyVươngđắcchí?ƯuMạnhlắcđầumàca,ngườigánhcủiđượcđấtphong.ƯuChiênđếnlancanhôlớn,nhữngngườiởdướithềmlầnlượtđượcthaythếnhaumộtnửachẳngphảilàviệclớnđángkhenhaysao?

Chửtiênsinh[ChửThiếuTônngườiđờiHán,làmbácsĩthờiThànhđế,NguyênđếcóbổsungvàoSửkýcủaTưMãThiên.TừđoạnnaytrởđilàcủaChửThiếutôn.]nói:-Tôimaymắnnhờđượcnhothuậtmàlàmquanlanglạithíchđọcnhữnglờilưutruyềncủacácsáchngoài,xinmạomuộichépthêmtấtcảnhữngchuyệnbôngđùagồmsáuchươngvàođây.Nhưthếcóthểmởrộngkiếnvănđểngườisauaitòmòxemcũngsướnglònghảdạ,đặnggiúpthêmvàobachươngcủaTháisửcông.

5.TrongthờiVũĐế,cóngườiconhátnhàvuayêutênlàQuáchXáNhân.

Khi nói năng trình bày tuy không hợp đạo lớn, nhưng khiến nhà vua vuilòng.KhiVũĐếcònnhỏ,mẹcủaĐôngVũHầuthườngnuôinấngnhàvua.Đếnkhi lớnlên,nhàvuagọibàta là"vúnuôi lớn",cứmột thángchovàochầuhailần.KhivàochầucóchiếuchỉsaingườitôiyêulàMãDuKhanhchonhũmẫunămmươi tấm lụa, lạichocơmkhô, rượuđểnuôinhũmẫu.Nhũmẫulàmđơndânglên,nói:"Xinnhàvuachotôisửdụngnhữngcôngđiềnở...".Nhàvuanói:"Nhũmẫumuốnđượccôngđiềnà?Thôithìchonhũmẫu".Nhữngđiềumànhũmẫumuốnđềuđượcnhàvuaưngthuận.Cóchiếuchỉchonhũmẫuđượcngồixeđivàogiữacôngđườngcủanhàvua.Lúcbấygiờcáccôngkhanhvàđạithầnđềukínhtrọngnhũmẫu.ConcháutôitớcủanhũmẫuhoànhhànhngangdọcđấtTrườngAn.Giữađườngchặnđónxengựangườita,cướpgiậtáoquầnngườita.Trongcungbiếtchuyệnấynhưngkhôngnỡbắt trị tội.Quancoiviệcpháp luậtxinnhàvuadờinhàcủanhũmẫurangoàibiêngiới.Lờitâuđượcchuẩny.TrướckhivàotừbiệtnhàvuanhũmẫuđếngặpQuáchXáNhânkhóclócvềviệcđó.XáNhânnói:-Khivàotừbiệtnhàvuarồitrởracứđinhanh,nhưngquaylạinhìnmấylần.

Nhũmẫucứlàmtheolờinói,từbiệtrađi,quaylạinhìnmấylần,QuáchXáNhânlớntiếngmắng:-Ôkìa!Cáimụgiànày!Saokhôngđinhanhchorồi.Bệhạlớnrồicócầnbúmớmmàynữađâu,quaylạinhìnlàmcáigì?

Nhàvuathươnghạibàta,bènralệnhđìnhchỉkhôngdờinhànhũmẫurabiêngiớinữa,phạtđàyngườigièmpha.

6.ThờiVũĐếcóngườinướcTề,họĐôngPhương tên làSóc thíchđọc

sách truyện xưa, yêu đạoNho, xemnhiều sách các nhà.Lúc đầuSóc vàoTrườngAn.Đến côngxadâng thư, vàokhoảngbanghìn thẻ tre [Bấygiờchưacógiấy,ghichépdùngdaokhắcvàogỗ,tre.].Côngxa[Chứcquancoiviệcgiấytờcácnơiđưađếnnhàvuahoặcnhàvuađicácnơi.]saihaingườiômthẻtređưalênmớinổi.Nhàvuaởtrongcungđọcngừnglạichỗnàothìdành dấu chỗ đó, đọc hai tháng mới hết. Chiếu cho Sóc làm quan lang,thườnghầuởbêncạnhnhàvua,nhàvuamấylầngọiđếntrướcmặtđểnóichuyện,khônglầnnàonhàvuakhôngvuilòng,cókhichothứcăntrướcmặtvua.Sócănxongcònbaonhiêuthịtthìmangđilàmbẩnhếtcảáo.Mấylấnnhàvuathưởnglụalà,Sócváclênvaimàđi.DùngtấtcảlụatiềnvuachođểlấynhữngngườicongáiđẹpvàtrẻởTrườngAn.Cứlấyđượcmộtnămlạibỏ,lấyngườivợkhác.Nhàvuachođượcbaonhiêutiềncủađềutiêuhếtvàoviệc lấyvợ.Cácquan langxungquanhnhàvua, phânnửagọiSóc là anhcuồng.

Nhàvuanghevậynói:-NếuSóclàmquanmàkhôngcóđiềunàythìcácngươilàmsaokịpnóđược.

Sóccửconlàmquanlang, lại làmngườiyếtgiảđểchầuchực, thườngcầmcờtiếtđisứ.Sócđitrongđiệncóquanlangbảo:-Ngườitađềubảotiênsinhlàngườicuồng.

Sócnói:-NhưbọnSócđâycóthểgọilàtrốnđờiởgiữatriềuđìnhvậy.Ngườiđờixưathìmớitrốnđờiởtrongnúisâu.

Sócthườngngồitrênchiếuuốngrượu,saybòtrênđấtmàhát:-"Luânlạccùngvớibọnthếtục,ởẩncửaKimmã.Trongcungđiện,cóthểtrốnđời,bảotoànthânmình,cầngìphảivàonơinúisâungồidướilềucỏ".

CửaKimmãlàcửaquan.Haibêncóhaiconngựalồngnêngọilà"cửaKimmã".Sóctrườngcùngvớicácbácsĩhọpnhauởtrongcungbànluận.NhữngngườikiahỏivặnSóc[Từ"Nhữngngườikia..."đến"khôngbiếtlấygìđáplại"làbài"Giảitrào"củaĐôngPhươngSóc,SóccũngsinhmộtthờivớiTưMãThiên,cáinhìncủaSócvềthờiđạicủamìnhrấtlàtiêubiểu.]:-TôTần,TrươngNghimộtkhigặpcácvịvuacóvạncỗxeđều lênđịavịkhanhtướng,ơnđứclưulạiđếnđờisau.Nayôngtraudồiđạotiênvương,hâmmộ cái nghĩa của thánh nhân, đọc thuộc ngâmnga lời củaKinhThi,KinhThư, bách gia, kể không thể hết.Viết ở trên tre lụa, cho rằng trongthiênhạkhôngaibằngmình.Nhưthếcóthểgọilàkẻbiếtnhiều,cótàibiệnluậnvậy.Nhưngôngđemhếtsứchết lòngđể thờ thánhđế,đếnnay,ngàyquathánglạiđãđượcmấychụcnămròngmàchứcquanchẳngquachỉthịlang [Chức thị lang đờiHán chỉ có nhiệm vụ cầm kích canh phòng trong

cungkhácchứcthịlangtriềuNguyễnlàmộtchứcquanto.],địavịthựcrachỉcầmkíchđểhầu,nhưthếcóphảicònđiềugìthiếusótchăng?Thếlàtạilàmsao?

ĐôngPhươngSócnói:-Đókhôngphảilàđiềucácôngbiếtđược.Thờixưakhác,thờihaykhác,cóphảigiốngnhauđâu?ThờiTrươngNghi,TôTầnngàyxưa là lúcnhàChu tan rã, chưhầukhôngvàochầu.Vềchính trị thìdùngvũlựctranhnhauquyềnthế,đembinhgiữnhau,thôntínhnhaucònlạimườihainước[ThờiTôTần,TrươngNghi.]khôngaihơnai.Nướcnàođượckẻsĩ thìmạnh,nướcnàomấtkẻsĩ thìmấtnước.Vì thếchonênkẻsĩnóiđượcnghe,điđượclọt,thânmìnhởđịavịtônquý,ơnđứcđểlạiđờisau,concháumãimãivinhhiển.Ngàynaykhôngphảithếnữa,Thánhđếởtrên,ơnđứctướikhắpthiênhạ,chưhầutheophục,uythếvangđếntứdi,cảngoàibốnbiểncũngđềuliềnnhưchiếuthếyênổnnhưcáichậuúpsấp,tấtcảthiênhạđềucânbằng,thuvàomộtnhà,cóviệcgìmuốnlàmthìdễnhưtrởbàntay.Bấygiờngườihiềnngườidởcókhácgìnữađâu!Tronglúcnàythiênhạto lớn, kẻ sĩ và dân chúng đông đúc những người đem hết tâm lực, họcthuyết,kéonhautụ tậpkhôngthếkểhết.Nhữngkẻhếtsức theonghĩa,ănmặccònthiếuthốn,cókẻmấtcảthểdiện,giathế.GiảsửTrươngNghi,TôTầncùngtôiđềusinhrađờinàythìhọsẽkhôngđượcchứcquanchưởngcố,chứlàmgìmongđếnchứcthườngthịthịlang.Truyệncócâu:"Trongthiênhạnếukhôngcóđiềunguyhại, taihọa, thì tuy thànhnhâncũngkhôngcóchỗđểthithốtàinăng.Trêndướihòahợpthìtuyngườihiềncũngkhôngcócách gì lập công".Cho nên nói rằng thời đổi khác thì việc đổi khác. Tuynhiên điều đó đâu phải là để ta không lo tu thân?KinhThi nói: "Chuôngđánhởcungtiếngvangrangoài.Hạckêunơiaođầmxaxôi,tiếngnghetrêntrời".Nếumình tu thân thì logìkhôngđượchiểnvinh!XưaTháicông lolàmviệcnhânđức,nămbảymươihaituổigặpVănVươngđượcthựchànhcái thuyết của mình, được phong đất ở Tề bảy trăm nămmà không dứt.Chínhvìvậychonênkẻsĩngàyđêmlolắng, traudồiviệchọc, thựchànhđạonghĩa,khôngdámthôi.Naynhữngngườixửsĩ[Kẻsĩởnhàchưaralàmquan.],trênđờituychưađượcgặpthời,vẫnđứngnghiễmnhiênởmộtnơi,mộtmìnhsừngsữngtrênxemHứaDodướinhìnTiếpDư[HứaDolàẩnsĩ.NghiêunhườngngôichoHứaDo.HứaDokhôngnhận.TiếpDưlàẩnsĩởnướcSởcùngthờivớiKhổngTử.],theosáchlượccủaPhạmLãi,trungthànhhợpvớiTửTưthiênhạhòabìnhtuthânđểgiữgìnmình.Nếumìnhcôđộcítcóbạnbèthìđólàlẽthường.Cácôngsaolạinghingờta?

Cácvịbácsĩđềuimlặngkhôngbiếtlấygìđáplại.ỞlancannhàgácsaucungKiếnChương,cóconvậtxuấthiện,hìnhnó

giốngnhưconnai.Người ta tâu lên,VũĐếđếnxem,hỏicácquanchung

quanhvànhữngngườiamhiểuđạonho,nhưngkhôngaibiếtlàcongì.SaiĐôngPhươngSócđếnxem.Sócnói:-Thầnbiết.Xinnhàvuachorượungoncơmngọtđãithầnmộtbữatiệcsangthìthầnmớinói.

Chiếunói:-Được.Sóclạinói:-Ởnơinọcómấysởcôngđiền,aocá,mấykhoảnhđấtlau

lách,bệhạchothầnthìthầnSócnàymớinói.BấygiờSócmớichịunói:-ConấylàconSônha.Nơixaxôisắptheo

vềthầnphụcchonênconSônhaxuấthiệntrước.Răngcửarănghàmnónhưnhau,bằngnhaunhưkhôngcórăngvậy,chonêngọinólàSônha.

Sauđómộtnăm,quảnhiênvuaHồnGiacủaHungNôđemmườivạnngườiđếnđầuhàngHán.Nhàvuabèn thưởngchoSóc rấtnhiều tiềnbạc.Sócsắpmất,cannhàvua:-KinhThicócâu:"Nhặngxanhnhungnhúc,đậuởràogiậu.Ngườiquântửchớnghelờigièmpha.Lờigièmphavôcùnglàmrối loạncácnướcbốnphương".Xinbệhạđuổixabọnxunịnh,gạtbỏ lờigièmpha.

Nhàvuanói:-NgàynayĐôngPhươngSóccũngnóinhữnglờihaythếsao?

Vàlấylàmlạ.Đượcítlâu,quảnhiênSócmắcbệnhchết.Truyệncócâu:"Conchimsắpchếtthìtiếngkêuthảmthương,conngườisắpchếtthìlờinóihay[Luậnngữ,thiên"Tháibá".]làýnghĩanhưvậy.

7.Trong thờiVũĐế,đại tướngquânVệThanh làanhcủaVệHậuđược

phonglàmTrườngBìnhHầu.VệThanhđemquânđiđánhHungNô,đếnDưNgôThủy[HiệnnaylàbiêngiớiphíaBắcnướcCộnghòanhândânMôngCổ.]chémthủcấpbắtgiặc,cócôngtrởvề,vuabanchiếuthưởngmộtngàncân vàng. Khi tướng quân ra khỏi cửa cung, có người nước Tề là ĐôngQuách tiênsinhvề làmphươngsĩchonênchầuchựcởnhamôncôngxa,giữađườngngănxecủaVệtướngquânlạymànói:-Xinchotrìnhbàysựviệc.

TướngquândừngxelạichoĐôngQuáchtiênsinhđếntrướcmặt.ĐôngQuáchđếnbênxenói: -Vươngphunhânmới đượcnhàvuayêu, nhàphunhânnghèo.Naytướngquânmớiđượcngàncânvàng,nếuđemmộtnửachongườibàconcủaVươngphunhân,nhàvuabiếtthếnàocũngvuilòng.Điềuđócóthểgọilàkếlạvànhanhvậy:

Vệtướngquâncảmtạvànói:-Tiênsinhbàychotôicáikếhay,tôixinvânglời.

ĐoạnVệtướngquânđemnămtrămcânvànglàmlễchúcthọthânnhâncủaVươngphunhân.VươngphunhânđemviệcấynóivớiVũĐế.VũĐếnói:-Đạitướngquânkhôngbiếtđiềuđóđâu?

HỏiVệThanh:-Ôngnghetheokếcủaai?VệThanhđáp:-NghetheolờingườichờchiếulàĐôngQuáchtiênsinh.NhàvuagọiĐôngQuáchtiênsinhvàovàcholàmđôúyởquận.Đông

Quáchtiênsinhđãlâungồichờchiếuởcôngxa,nghèokhổ,đóirét,quầnáoráchrưới,giàykhôngcònnguyên.Khiđigiữatuyết,giàychỉcònmuởtrênmàkhông còn đế, chân giẫmđất.Người trên đường cười chế nhạo.ĐôngQuáchtiênsínhtrảlờingay:-Aicóthểđitrêntuyếtmàkhiếnchongườitathấyởtrênlàgiày,ởdướivẫnlàchânđượcđâu?

Đếnkhiđượcbổlàmquanhainghìnhộclương,ĐôngQuáchtiênsinhmangdảiấnxanhrakhỏicửacung[Đôúymangdảiấnmàuxanh.]đếntạngườichủtrọ.Thìrangườinàytrướcđâycũnglàngườichờchiếulàmquannhư mình, đứng tiễn mình ở ngoài đô thành. Đông Quách tiên sinh lênđường vinh hoa lập danh trong đời.Có thể nói là ngườimặc áo ngắnmàmangđồquývậy.Khiôngtanghèokhốn,khôngainhìnngó,đếnkhigiàucó,ngườitalạitranhnhauxuphụ.Ngạnngữcócâu:"Xemngựathấynógầynên không biết là ngựa hay, xem kẻ sĩ thấy họ nghèo nên không biết họgiỏi",phảichănglàýnghĩanhưvậy?

Vươngphunhânốmnặng,nhàvua thânhànhđếnhỏi: -Connàng sẽlàmvương.Nàngmuốnconnànglàmvươngởđâu.

Vươngphunhânđáp:-MuốnlàmvươngởLạcDương.

Nhàvuanói:-Khôngdược,LạcDươngcókhovũkhí,kholúa,giữcửaquan,làyếthầucủathiênhạ.Từtiênđếđếnnay,khônghềđặtvươngởđấy.NhưngcácnướcởquanđôngkhôngcónướcnàolớnbằngnướcTề,cóthểcholàmTềvương.

Vươngphunhânlấytayđậpvàodầukêu:-Thếthìmaylắm.Vươngphunhânchết,hiệulà"Tềvươngtháihậuchết"[Điềuđóchứng

tỏconsẽlàmTềVương.].

8.NgàyxưaTềVươngsaiThuầnVuKhôndângchimhộcchonướcSở.

Đikhỏicửaấp,giữađườngchimbaymất,chỉcònlạicáilồngkhông.ThuầnVuKhônđặtlờinóidối,đếngặpSởVương:-TềVươngsaithầnđemchimhoànghộcđếnbiếu.Khiđiquatrênmặtnước,thầnkhôngnỡđểchochimkhátnênđemrachouống.Chimbỏthầnbaymất.Thầnmuốnđâmbụngthắtcổmàchết.Nhưngsợngườitanóirằngnhàvuavìviệcchimmuôngmàbắtkẻsĩphảitựsát.Hộclàmộtthửchimcónhiềucongiống,thầnmuốnmuachimkhácthayvàonhưngsợlàmthếlàkhôngtinvàlừadốinhàvua.Thầnmuốnchạytrốnsangnướckhác,nhưngđaulòngvềviệcsứthầnqualạigiữahaivịvuabịđoạntuyệt,chonênthầnđếnđâydậpdầuxinchịutộivớiđạivương.

VuaSởnói:-Tốtlắm!TềVươngcókẻsĩtrungtínnhưthếsao?Bènthưởngrấthậu,tiềnbạcgấpđôisovớiviệchiếnchimhộc.

9.Trong thời VũĐế nhà vuamời thái thú BắcHải đến nơi nhà vua ở.

NgườiloviệcgiấytờlàôngVươngxinđượccùngđivớitháithú,nói:-Tôisẽgiúpíchđượcchoông.

Tháithúbằnglòng.Cácviênthưlạitrongphủđềunói:-ÔngVươnglàngườithíchrượu,lắmlờinhưngtrốngrỗng,sợkhôngthểcùngđi.

Tháithúnói:-Ýôngtamuốnđi,takhôngthểtrái.Bèncùngôngtađi.Đếnchờchiếunhàvuaởcủacung.ÔngVươngchỉ

mangtiềnmuarượucùngviênquancoivệbinhuốngsaycảngàykhônggặptháithú.Tháithúvàoquỳbáikiến.ÔngVươngnóivớiviênquancoicửa:-Nhờôngngoảnhvàocửaquan,gọivọngôngchủtôigiúp.

Quancoicửacunggọitháithú.TháithúđếnthấyôngVươngởđằngxa.ÔngVươngnói:-NếuthiêntửhỏingàicaitrịđấtBắcHảinhưthếnàomàkhôngcótrộmcướpthìngàitrảlờinhưthếnào?

Thái thú đáp: - Chọn và cất nhắc đúng người tài, ai cũng dùng đúngnănglựccủahọ,thưởngnhữngngườigiỏi,phạtnhữngngườikém.

ÔngVươngnói:-Đápnhưthếlàtựđềcao,tựkhoecông.Khôngnên.Ngàicứđáp:"Đókhôngphảilàsứccủathần.Đólànhờthầnlinhuyvũcủabệhạđãcảmhoádượclòngdân".

-Được!Phảiđấy.Khitháithúđượctriệuvào,đếndướiđiệncóchiếuhỏi:-Nhàngươicai

trịđấtBắcHảinhưthếnàomàtrộmcướpkhôngnổilên?Thái thúdậpdâuđáp: -Đókhôngphảicôngcủa thần.Đó lànhờ thần

linhuyvũcủabệhạcảmhóađượclòngdân.VũĐếcảcườinói:-Ủa,ônglàmsaocóđượclờinóicủabậctrưởnggiả

màtrìnhbàynhưvậy?Aibàychoôngđấy?Tháithúđáp:-Tôihọccủangườicoiviệcvănthư.Nhàvuahỏi:-Ôngtanayởđâu?-Ởngoàicửacung.Nhàvuachochiếugọivào,choôngVươnglàmthủyhànhthừa[Người

giúpviệcchothủyhànhđôúy.],chotháithúBắcHảilàmthủyhànhđôúy[CoivườnThượngLâmcủanhàvua.].Truyệncócâu:"Lờinóiđẹpcóthểđem ramàmúc được, phẩmhạnh cao quý có thể làm cho cao hơn ngườiđược.Ngườiquân tử lấy lờinóiđể tiễnnhau,kẻ tiểunhân lấy tiềncủađểtiễnnhau".

10.ThờiNgụyVănHầu,TâyMônBáolàmhuyệnlệnhởấpNghiệp.Báo

đến ấpNghiệp gặp các trưởng lão hỏi dân tình khổ sở vì điều gì?Các vịtrưởnglãonói:-KhổvìchuyệnHàBálấyvợnêndânnghèo.

Báohỏitạisao,họđáp:-Quantamlão[Chứcquanngàyxưacoiviệcgiáohuấntronglàng.]vànhữngngườithuộclạimỗinămthuthuếtrămhọđượcmấytrămvạn,lấyrahaibamươivạnđểcướivợchoHàBá.Cònbaonhiêuthìgiaochoôngđồngbàcốtchianhaumangvề.Đếnlúcấy,bọnbàcốtđithấynhànàocócongáidẹpthìnóinêngảchoHàBávàđemđồsínhlễđếncưới.Họtắmrửachocôtaxong,lấythelụamặcchocôta,choởmộtmình,ănchay,dựngnhàtraicungởtrênbờsôngHoàngHà,bàycờđỏmànthe,chongườicongái sốngở trongcung.Cô tacóđủ thịtbò, rượu,cơm.Làmnhưthếhơnmườingày.Sauđólạiđánhphấntôđiểmchocôta,chuẩnbịgiườngchiếunhưcôdâuthật,đểcôgáitrêngiườngchotrôiởtrênsôngHoàngHà.Lúcđầucòntrôiởtrênmặtnước,điđếnmấydặmrồimớichìm.NhànàocócongáiđẹpcũngrấtsợôngđồngbàcốtbắtgảchoHàBá.Chonênnhiềungườimangcongáitrốnđinơixa.Vìthếtrongthànhvắngtanhkhôngngười, lạicàngđóikém.Tụcnàyđãcó từ lâu.Dângiancócâu tụcngữtươngtruyền:"NếukhônglấyvợchoHàBáthìnướcdânglênchếthếtdân".

TâyMônBáonói:-KhinàoHàBálấyvợ,xincụtamlão,cácôngđồngbàcốt,cácphụlãotiễnngườicongáitrênsôngHoàngHàđếnnóivớitôi,tôicũngmuốntiễncôta.

Họđềunói:-Dạ.Đếnhômấy,TâyMônBáođếnhọp trênsôngHoàngHà.Cụ tamlão,

cácthuộclại,nhữngngườitaimắt,cácbôlãotronglàngnhândânđếnxemhaibanghìnngười.Bàcốtlàmộtbàgià,tuổidãbảymươi.Bọncongáilàmđệtửtheobàđếnmườingười.Tấtcảđềumặcáothemỏngđứngđằngsaubàcốtchính.TâyMônBáonói:-GọingườivợHàBáđếndâyxemxấudẹpthếnào?

Người ta dẫn người con gái ở trongmàn ra trướcmặtBáo.Báo nhìnngườiấy,đoạnquaylạibảotamlão,ôngđồngbàcốt:-Ngườicongáinàykhôngđẹp.PhiềnbàcốtxuốngsôngbáovớiHàBákhinàotìmđượcngườiđẹpđểthaysẽđưadâu.

LiềnsaithuộchạvàquânlínhômbàcốtgiànémxuốngsôngHoàngHà.Mộtlátsau,Báolạinói:-Bàcốtgiàsaođilâuthế?Cácđệtửphảigiụcbàấyđi!

Lạisainémmộtngườiđệtửxuốngsông.Mộtlúcsau,Báolạinói:-Đệtửsaolâuvềthế?Phảisaimộtngườinữađigiụchọvề.

Lạinémmộtđệtửxuốngsôngnữa.TâyMônBáolạinói:-Bàcốtgiàvàđệtửđềulàđànbàcongáikhôngthểtrìnhbàycôngviệcđược.Xinphiềnvịtamlãoxuốngtrìnhbàyđầuđuôi.

LạisainémtamlãoxuốngsôngHoàngHà.TâyMônBáocắmbútlênđầulàmravẻcungkínhquayvềphíasôngmộthồilâu.Cácvịtrưởnglãovàthuộclạiđứngbêncạnhđềusợhãi.TâyMônBáoquaylạinói:-Bàcốtgià,tamlãokhôngvề,bâygiờlàmthếnào?

Muốnsaimộtngườithuộclạivàmộtngườitrưởnglãoxuốnggiục.Haingườinàyđậpđầuvanxin,đầumuốnvỡ,máuchảylênhlángtrên

đất,sắcmặtxámnhưtronguội.TâyMônBáonói: -Được tahãyđợimộtchút.

Mộtlátsau,TâyMônBáobảo:-Ônglạiđứngdây,HàBágiữkháchnhưthếlâurồi.Chotấtcảvềnhà.

ThuộclạivàdânchúngấpNghiệpđềuhoảngsợ.TừđóvềsaukhôngaidámnóiđếnviệcHàBálấyvợnữa.TâyMônBáosaidânđàomườihaiconngòiđểđemnướcsôngHàvàotướiruộngcủadân,ruộngđềuđầynước.Lúcbấygiờdânchúngđàongòi rấtkhổcực,khôngmuốn làm,Báonói: -Dânchúngcóthểvuithíchkhiviệcđãthành,nhưngkhôngthểcùnghọlotoankhibắtđầulàm.Naycáccụvàconemtuylolắng,khổsởvìta,nhưngmộttrămnămsauthếnàoconcháucủacáccụcũngsẽnhớđếnlờita.

Đếnnay,nhờđượcthủylợi,nhândânđềuđượcnođủ,giàucó.Mườihaiconngòichạythẳng,cắtmấtđườngcủaxe.ĐếnkhinhàHánlên,quanlạichorằngcầucủamườihaicáingòichắnmấtđườngđi,cácngòilạigầnnhaukhôngtiện,muốnhợpcácngòi lại,ở trênđườngcái,gộpbangòi làmmộtcầu.NhândânvàcácphụlãođấtNghiệpkhôngchịunghequanlại,chorằngđólàđiềuTâyMônBáođãlàm.Phéptắccủangườihiềnkhôngthểthayđổiđược.Rútcụcquan lạiphảinghe theo,gácviệcấy lại.TâyMônBáo làmhuyệnlệnhđấtNghiệpnổitiếngtrongthiênhạ,ơnđứclưulạiđờisaukhôngkhinàohết.Chẳngphảilàmộtvịđạihiềnsao?

Truyệnnói:"TửSảncaitrịđấtTrịnh,dânkhôngthểdối.TửTiệncaitrịđấtĐanPhụ,dânkhôngnỡdối.TâyMônBáocaitrịđấtNghiệp,dânkhôngdámdối".Tàinăngcủabangườinàyaigiỏihơn?Ngườinàobiếtphântíchđạotrịngười thìmớibiếtđiềuđó[Ýnói:TửSảnthôngminhkhôngaidốiđược,TửTiệnđượcdânyêukhôngainỡdối,dânsợTâyMônBáokhôngaidámdối.].

HÓATHỰCliệttruyệnPhanQuốcSơnDịchvàChúGiải

Lờingườidịch:KhámphálạiTưMãThiênThuậtkinhbangtếthếcủaViệtCâuTiễnCóthựcmớivựcđượcđạoBẩmtínhhamlợicủaconngườiKếtrămnămkhônggìbằngtrồng"Nhân"Nhấtnghệtinh,nhấtthânvinh

Lờingườidịch:KhámphálạiTưMãThiên

Nhânloạiđangởđầuthếkỷ21,biêncươngmọiquốcgiađangmởrộngtheotràolưutoàncầuhóacủakinhtếthịtrườngmàcònnóivềthư,truyện,kinh,sửcủachưhiềngiảđờixưaerằngquáưlạchậu?Nhưngkhông.Cáigọilà"xuhướngthờiđạikhôngthểquayngược"nàychẳngmớilạgì,vìTưMãThiênđãcổvũnómộtcáchđíchxácnhưthếcáchđâyđãhaimươimốtthếkỷ.

ĐứaconĐôngPhươngấynói:"Conngườisởdĩchịulàmlụngcựckhổchỉvìcáilợicủay",đâycũnglàcâucủaAdamSmiththếkỷ18,và:"Củagiàucókhôngphảilàmộtmónvậtcóthểđượcchiabìnhđẳng,hoặcbịtướcmấtkhỏi taythiênhạ"nhưphảnbácquanniệmcủaMarxthếkỷ19, trướcchađẻcủahaihọcthuyếtTưBảnvàCộngSảnnàyởTâyPhươngngóthaingànnăm.

MarxchứngkiếnsựbóclộtvàitriệucôngnhânÂuChâuthờitưbảnchủnghĩaởdạngrừngrúchụpgiựtbanđầu.LàmsaobằngTưMãThiênquaconmắtsửgia,nhìnthấysựbóclộtđếnhàngtrămtriệuđồngbàomìnhbởi lũquan lạinắmđộcquyềnquốcdoanhkiếm lợicho triềuđìnhHán, sựkhốnkhổtùđày,tịchthugiasảnhàngchụcvạnthươngnhân,khinhànướcHánđánh tư sảnmại bản, đày hàng triệu gia đình nghèo đi vùng kinh tếmới,chiếmđượccủaBáchViệtvàHungNô,lùahàngtriệungườinôngdânvàocácđoànphukhuânváchàng thuyềnbuôn sôngchoquanchứcHánquốcdoanh(Đọcthiên30,SửKý:BìnhChuẩnThư)vàxemthêmphầnchúthíchnhàHánđàyngườigiàucóđếncướpruộngđất,bắtnôngnôViệttacàygặtthóclúacungứngchobọnlínhthúHántạiđồngbằngsôngMã,sôngHồng,rồiquayvềkinhđôHánnhậntiền,theolờitiếtlộcủaTưMãThiên).

SốngtrongthờiđạidướisứcépcủathứNhogiáođượcuốnnắnchophùhợpvớichếđộHán,ônglàmộtkẻsĩkhôngtheoHánnhođểđượcxếpvàothứbậc"sĩ,nông,công,thương"màkhẳngkháivựcgiaicấpthươngởđáychótlênhàngđầu.Ôngcatụngsựgiàucó,xếpgiớitưbảnlênnganghànghaycaohơncảvươnghầuphongkiến.Vìhọmớilàngườitạoracủacải.

Nênchẳnglạgìsongsongvớikinhtếtưnhân,ôngsuytônchếđộchínhtrị tự do dân chủgiốngQuảnTrọngđề ra trước thời ông, cha đẻ thuật trịnước"thuận theoýdân"ápdụngởnướcTề từ thếkỷ thứbảy trướcCôngnguyên, trước cả ý niệmHy Lạp của vănminh Tây Phương. Ông tôn lýtưởngdânchủnàycaohơncả"vươngđạo"lấyĐứctrịdân,lấyLợidắtdâncủaKhổng,Lão.Vànhưmộtlờilênánchínhcáichếđộôngđanglàmtôi,trịnước kiểu "giànhmối lợi của trăm họ" của nhàHán ông đặt xuống hạngchót,tệhơnchếđộđộctàihìnhphápnhàTầnôngtừngcựclựctốcáo.

Ngườiđời sau thườnghoài tiếc chovănminhTrungQuốc,phátminhthuốcpháo,nhưngkhôngchếthànhthuốcsúng,rồibịchinhphụcbằngsúngđạnTâyphương.KhámphálạitưtưởngTưMãThiên,disảntrítuệvôthừanhậncủamộttrongnhữngđứaconvănminhTrungQuốc,làtiếcnuốiđángngậmngùihơnchuyệnthuốcsúngbaolần.Bụttrongnhàkhôngthiêng.

Họcóphảilàthánhnhânchăngmàviễnkiếntiêntrivươnđếntậnthờiđạichúngta?Cólẽlàkhôngphải.Họcóthểchỉlànhữnghiềnnhânbiếtưutưđểgiảiquyếtnhữngnanđềriêngtrongthờiđạimình.Nhưngdùtiếnhaylùi,lịchsửcũngcókhilàvòngchukỳquaytrởlạitrongquỹđạomiênviễnngànnăm,nênchuyệnđờixưacủahọtrùnglậpvớiđờisau.Khôngcóvòngchukỳ,ngườisaukhônghọcđượcgì từbàihọc lịchsửấy.Khôngsửgia,quákhứlàbóngtối.

[Nhanđề,tiểuđềlàcủangườidịch.]Dùlàhạngthườngdânkhôngchứctướcgìởtriềuđình,nhưnghọlàkẻ

biếtdựa thờicơ làmgiàuchomìnhmàkhôngcandựvào triềuchính,haycảntrởsinhhoạtnhângian.Ngườikhôncầnphảihọcnơihọ.VậytôichépsauđâyHóaThựcLiệtTruyện[ThiênnàykhôngthấycótrongbảndịchSửKý Tư Mã Thiên của Giản Chi, Nguyễn Hiến Lê (nxb Lá Bối, Sài Gòn,1970),vàcủaNhữThành(nxbVănHọc,HàNội,1988).Nguyênvănnhanđề"HóaThựcLiệtTruyện" (thiên129) :"Truyệnvềnhữngkẻ làmgiàu."Hóa Thực là chữ của Khổng Tử nói về đệ tử ngài là Tử Cống, một tấmgươngđemcủalàmgiàuralàmviệcnhânnghĩa:"TửCốngkhôngcamchịuphầnsố,nêntrởthànhngườigiàucó(hóathực)."LuậnNgữ,XI,17.Trongsố130thiêncủaSửKý,thiênnàycónhiềutừchuyênmônnhấtkhitảchitiếtvànềnkinhtếnhàHán.CácnhàchúgiảinhưBùiÂn(đờiLưuTống,LụcTriều),TưMãTrinh,TrươngThủTiết(đờiĐường)...xemđâylàthiênkhóđọcnhấtcủaSửKý,giữahọvớinhaukhôngđồngnhấtmộtsốlờichúgiải.].

LãoTửnói:"Phép trịnướchay là làmsao,chodùnướcnàyởkềbênnước kia, hai bên gần có thể nghe được tiếng gà gáy chó sủa của nhau,nhưngdânnướcnàocứthíchănthứcăncủanướcđó,cứthíchmặckiểuáocủamình,chuộngtheophongtụcdânmình,ưalàmlụngnghềnghiệpmình,từlúcsinhrađếnkhigiàchếtmàkhôngcầnđirakhỏinước."[LãoTử.ĐạoĐứcKinh,80.Ngayởphầnnhậpđề,TưMãThiênđãbàibácquanniệmtrịnướccủaLãoTử,làdẫnchứngcụthểchothấysựnhậnxétcácnhàchúgiảichorằngtưtưởngtrịquốccủaôngthiênvềVôVicủaLãoTranglàkhôngchínhxác.LờiLãoTửởđâytiêubiểuchochínhsáchtựcôlập,bếquantỏacảng,đểđitheotậptụctruyềnthốngmỗinước.Nhưthếxuhướngmởcửađể"toàncầuhóa"hiệnnaycó thể truyngượcvềTưMãThiên trong thờiđạiông.]

Nhưng thờinay tamuốnbắtchướckiểu trịnướcnày,cốkhưkhưđẩyđờinàyquayvềthờitháicổấy,vàđểchemắtbịttaitrămhọ,thìsựthànhcôngquảđánglấylàmngờvậy!

TháiSửCông[TháiSửCông làchứcvịviếtsử,xemlịchvà thiênvăncủaTưMãThiên trong triềuđìnhHánVũĐế.]nói: "TôikhôngbiếtgìvềthờiThầnNôngvàtừđótrởvềtrước.NhưngxétquaThư,TruyệnchéptừđờivuaThuấnvàđờiHạđếnnay, taimắtcủa thiênhạbaogiờcũnghamnghethanhhay,thấyhìnhđẹp.Lưỡithèmnếmthịtthúnuôicỏtốt,hạtngon.Xác thânchuộng thoảimái, tiệnnghi.Trong lònghãnhdiệnvìdanhvọngquyềnlực.Chừngnàothóiquenấycònngấmsâutrongthiênhạ,giácókẻnàođigõcửatừngnhà,raogiảngbiệnbạchchỗthâmviễncủaLãogiáo,erằngcũngkhôngsaothayđổiđượcýdân."[CâunàylậplạilờiTrangTử,trongNamHoaKinh,nguyênvăn:"Phàmtâmtìnhconngườita,mắtmuốntrôngthấysắcthậtđẹp,taimuốnnghetiếngthậthay,miệngmuốnănvịthậtngon,mũimuốn ngửimùi thật thơm, lòngmuốn thật nhàn rỗi. Năm điềusướng thíchấy,nhân tìnhaicũngmuốncó. "Nuôidưỡngnămđiềusướngthíchấy,thìphảicótàinăng.Khôngtàinăngthìkhôngđạtđượcnămđiềusướngthíchấy.Chonênbậcvuahiền,thứnhấtphảiyêntrịnướcmình,rồisautrămđiềuvuithúsẽđượccả".]

Thếchonên,phéptrịnướccaonhấtcủaĐếvươnglàthuậntheoýmuốncủatrămhọ.Mứchạngnhìlàdẫntrămhọvềđườnglợiích.HạngbalàdùngĐứcmàgiáohóahọ.Hạngtưkếđếnlàlấyhìnhphápmàràngbuộchọ.Thấptệhơnhếtlànhànướcđứngratranhgiànhmốilợicủadân[Sựxếphạngcủatácgiảđánhgiácácchếđộchínhtrịtheothứtựtừhayxuốngdở:*Thuậntheoýmuốncủatrămhọ.NguyênlàchủtrươngcủaQuảnTrọng,nhàchínhtrịlỗilạcđượcTưMãThiênngưỡngmộ,ngườiápdụngđầutiêný niệm "dân chủ" vào việc trị nướcTề, đờiXuânThu, thế kỷ thứ 7 trướcCôngnguyên.XemthêmSửKý,thiên22:"QuảnTrọng,ÁnTửliệttruyện,"tácgiảpháchọathuậttrịnướccủaQuảnTrọng:"Dânchúngyêughétcáigìthì (QuảnTrọng)cũngyêughétcáiđó ...Mệnh lệnhbanxuốngnhưnướcxuôidòng,thuậnlòngdân-chonênlờibànluậnkhôngviễnvôngmàdễthihành.Dânchúngmuốncáigìthìcấpchocáiđó,khôngmuốncáigìthìtrừchocáiđó".*Dẫntrămhọvềđườnglợi ích.Cólẽámchỉchữ"lợi"củaLãoTửtrongĐạoĐứcKinh: "Tuyệt thánhkhídân lợibáchbội" (Dứt sáng suốt,bỏ tàikhônthìdânlợigấptrămlần).*Dùng"đức"màgiáohóadân.ChủtrươngcủaKhổng,Mạnhtheo"vươngđạo."TráingượcvớihìnhphápcủaPhápGia.*Dùnghìnhphápmàràngbuộcdân.ChủtrươngcủaPhápGiadướithời

Tần.TiêubiểulàThươngƯởng,HànPhiTử,LýTư...ChếđộhàkhắcPhápGiakhôngchấmdứtvớisựsụpđổcủanhàTầnmàvẫntiếpdiễnđướidạngthứckhácdướithờiHánVũĐế.*Tranhmốilợicủadân.ĐâylàchínhsáchcủaHánVũĐế,trongthờicủatácgiả.Xếphạngchếđộmìnhđanglàmquanvàohàngtệnhấtlàmộttháiđộcanđảm,mộtlờitốcáocủachứngnhânlịchsử.MuốnbiếtchitiếtnhàHánđánhtưsảnmạibản,tranhmốilợicủatưnhântrênthươngtrườngnhưthếnào, ta cần lượcqua thiênBìnhChuẩnThư,SửKý,30:ĐầuđờiHánCaoTổđãrabiệnphápkỳthịgiớithươngnhân:Khôngchomặcđồtơ,đixetứmã,đánhthuếthậtnặngđểlàmhọkhốnkhổ.ĐờiHiếuHuệvàLữHậutiếp đó, nới tay với những nhà đi buôn, nhưng con cháu họ bị cấm làmquan.].

ĐấtmiềnLĩnh tâydồidàogỗ, trúc,vỏcâydâu, câyđay,đuôibò làmđuôinheocờphướng,ngọcvàđáquý.VùngLĩnhđôngsảnsinhnhiềutômcá,muối,câysơn,lụatằm,phườngconhátvàgáiđẹp.MiềnGiangnamsảnxuất nhiều gỗ trầm, cây kiểng, gừng, quế, vàng, quặng thiết, chì, châu sa,sừngtê,mairùa,trânchâuđủkiểudạng,ngàvoivàdathú.ỞbắcLongMônvàGiớiThủythìsinhnhiềubò,ngựa,cừu,lông,dathú,gânthúvàgạcnai.Núicóquặngđồng,sắt thì rải ráchơnmộtngàn lí trênđấtcủaquốc triều,nhưconcờtrênbàncờ.Nóitómlại,ấylàsảnvậtcủaquốctriều.TấtcảcáctàihóaấycondânTrungQuốcthảyđềuưachuộng, tùytậptụctừngmiềndùngchúngđểlàmgiườngnằm,ytrang,thứcăn,thứcuống,làmravậtdụngchongườisốngcũngnhưchôncấtngườichết.

Xéttrongnhânquần,trướchếtphảicóhạngnhànôngsinhrathìmớicómiếngăn.Phảicóphườngtiềuphu,ngưphủ,phumỏtrướcrồimớicóphẩmvậtlấyởnúisông.Phảicóphườngnghệnhânmớicóđồđạcđểdùng.Rồiphảicógiớiđibuônthìhóavậtmớiphânphốiđếncácnơi.Vậykhiđãcónhữnghạngngườiấyrồi,hàcớchicầnđếnnhànướcnhúngtayvàochiphốinữa,vìsaobắtdânsungcôngđilaotác,dịchlệđịnhkỳ,làtạilàmsao?Chỉcầnđểyêntựmỗingườidùnglấysứcmình, tậndụngsứclàmlụngđểđạtđếnướcmuốnkiếmlợichochínhy.

Thếnên,khigiáhànghóahạxuốngquáthấp,tựnósẽlên,hễkhivậtgiálêncao, rồi tựnósẽhạ.Khimỗicondân theođuổinghềnghiệpmình,vàhammêkiếmlợiởthươngtrường,thìchẳngkhácnàodòngnướcchảyxuôi,hóavật từđótuônrangàyđêmkhôngdứt.Chẳngcầnđếnaiđứngrahiệutriệu, dân chúng tự chế ra sản phẩm không cần ai ép buộc. Há điều nàykhôngthuậnlẽphảiư?Đóchẳngphảidokếtquảtựnhiênmàđạtđượcsao?[SựtănggiảmgiácảtrongthịtrườngcũngđượcbànđếntrongsáchQuảnTử, thiên "Khinh, Trọng, " từ thế kỷ thứ 7 trước công nguyên. Đọc thêm

"QuảnTrọngvàÁnTử,"SửKý, thiên22:"TềHoànCôngdùng thuậtcủaQuảnTrọngnghĩracáchthumuahóavậtkhigiárẻnhấtvàbánrakhigiálên cao". AdamSmith cũng có từ trứ danh the invisible hand (bàn tay vôhình)điềuđộngsựlênxuốngthịtrường.Thuậtđầutư"muathấpbáncao"(Buylowsellhigh)trongchợchứngkhoánngàynaylàđiểnhình.]

ChuThưchép:"Nhànôngkhôngtrồngtrọt,thìdânthiếuăn.Nghệnhânkhôngchếvật dụng,hànghóa sẽ thiếu.Lái buônbỏnghề, thì ba loại quýphẩmkhôngphânphốiđếnđượcngười tiêudùng.Nếungưphủ, tiềuphu,thợmỏngưnglàmviệcthìsinhrađóikém,khôngsungtúc,tấtcảsảnvậtởnúi sông không được khai thác" [Câu này không thấy chép trongThượngThư,tươngtruyềnkhiKhổngTửsoạnrasáchnàyđãloạira.SáchDậtChuThưdoKhổngTriềuđờiTấntựlụccũngkhôngcócâunày.

DùlàmquannhưngthânphậncũngnghèonhưKarlMarx,khôngvìthếmàTưMãThiênđưaratuyênngôn:"Giàuhaynghèokhôngphảilàmộtmónvật được chia bình đẳng, hoặc bị tước đoạt khỏi tay thiên hạ" bằng kinhnghiệmquansát triềuđạiHánmàông làmsửquan:Dân thìnghèo, triềuđìnhgiàu.Xinsosánhđịnhnghĩa"giàunghèo"nàyvớicâunóicủaWinstonChurchill:"Tưbảnlàcógiàunghèochênhlệch,CộngSảnlàđềunghèo...bìnhđẳng".].Bốnhạngngườiấylàgốcsinhraáocơmthiênhạ.Khigốclớnlàm mọi người khá giả, khi gốc nhỏ gây sự thiếu thốn. Nghèo hay giàukhôngphảilàmónđồvậtcóthểchiabìnhđẳng,hoặctướcmấtkhỏitaythiênhạ.Ngườigiỏithìcódư,ngườidởthìkhôngkhinàođủ.

HồiđầuđờinhàChu,khiVươngKhanhđượcphongđấtƯngKhâuởnướcTề,đấtẩm,lẫnmuốimặn,vắngngườiở,ôngđốcthúcthợđànbà,lậpranghề thủcôngchếnhữngvậthạng tinhxảonhất,vàmở thương trườngbuôncávàmuối.Nhờthếdâncưvàhóavậtcuồncuộntụvềtrongxứtựasợichỉquấnvàoguồngsợi,thảyđềuchâuvàonhưnanbánhxequicảvềtrục.SauđónướcTềlànguồncungcấpmũ,đaiytrang,giàydépchodântoànquốc.Chưhầuởgiữa,từmiềnduyênhảiđếnnúiTháiSơn,thảyđềusửamũáolũlượtkéovàochầutriềuđìnhTềđểtônphù.

Vềsau,uyquyềnTềsuy,nhưngnhờThầyQuảnTrọngphụchồisựgiàumạnhcủanướcTềbằngcáchlậpchínchứcquankiểmsoátluânlưutiềntệ.NhờđóHoànTềCông (685-643BC)mới trở thànhbá chủ.Chín lầnôngtriệuchưhầuvào triềuhọpbànđểsửa lạiviệc trịquốc.Lạinữa,bản thânQuảnTrọngchỉ làmộtquanđạiphumà làmchủmộtcungđiện tên"TamQui"[CungđiệnTamQui:caobatầng,tượngtrưngchobahạngngườiquiphụcmình"dân,liệthầu,vàmandi".Nhưngcónhàchúgiảichorằngcungđiện này Quản Trọng dành cho ba bà phi của ông. Khổng Tử chê QuảnTrọngLà"nhỏ,"khôngbiếtđến"Nghĩa",xâyTamQui,tựcoinganghàng

vớibậcđếvương.CònTưMãThiênbênhQuảnTrọng"theoýdân", theoông:dùQuảnTrọngngựtrongcungđiệnấy,dânkhôngxemônglàxaxỉ.(SửKý,thiên62).],giasảncủaônghơnhẳnmộtđạivươnghầu.DođónướcTề vẫn còn giàumạnh tận đến đờiVệVương và TuyênVương (378-323BC).

Vậycócâu:"Khikholẫmđầythìngườitamớibiếtlễtiết.Ngườicóđủcơmáorồimớibiếttớivinhnhục."Phúquýsinhlễnghĩa,lúcbầncùngthìlễ phảimất.Người quân tử khi giàu thì vuimừng thực hành cái đức củamình,kẻtiểunhânkhigiàuthìthihànhcáiuycủamình.Nhưvựccósâuthìmớisinhracá,núicócaothìdã thúmới tụbầy,nhânvớinghĩađềutụvềngườiphúquý.Chừngnàongườigiàucòncóthựcquyền,chừngấyhọcàngtônquý thêm.Khihết thựcquyền,đámtânkháchvà lũ tôihầucùngquaymặtbỏrơi,cònhãnhdiệngìmàlânlagầngũi[CâunàynguyênlàcủaQuảnTrọng,mở đầu thiên "Khinh, Trọng" sáchQuản Tử, đại ý bàn về tài sảntrongnước,quícủacải,cáchlàmchonướcđượcgiàu.TưMãThiênlặplạicâunàyở truyệnQuảnTrọng,SửKý,62:"Kholẫmđầymớibiết lễ tiết,ythựcđủrồimớibiếtvinhnhục.Người trêncóphápđộ thì sáungười thân(chamẹ,anhem,vợcon)mớiđượcyênổn,bốnmối(lễnghĩaliêmsỉ)khôngrõràngthìnướcbịdiệtvong".].

Tục ngữ có câu "Đứa con nghìn vàng không chết ở chợ" ["Connhànghìnvàngkhôngchếtnơichợbúa"(Thiênkimchitửbấttửưthị.)Cóngườichúgiảirằngconnhàgiàu,giáodục tốtnên tránhphạmluậtđểbịxử tộichỗcông.NhưngtrongnộidungSửKý:Connhàgiàunhờcótiềnđút lót,nêntộilỗithoátđượclướiphápluật.ThờiHánVũĐếcủatácgiả,chophépngười có tội được dùng tiền chuộc. Một lối hối lộ hợp pháp. Ngoài ra,chuyệnPhạmLãisaiconcảmangnghìnnénvàngđiđútlótđểcứutộigiếtngườicủaconthứ,cónhắclạitụcngữnày.(ViệtVươngCâuTiễnThếGia,SửKý,Thiên41).]Lờiấyquảkhôngngoavậy.Lạicòncócâu:

"Hămhởchenlấnnhau:Cảthiênhạđềuchạytheolợi,Lăngxănggiànhgiậtnhau:Lợilàcáithiênhạđuổitheo".Kìađếnbậclàmvuamộtnướccómộtngànxengựa,bậchầucóthựcấp

một vạn hộ, người tôn trưởng có một trăm nóc gia còn lo sợ cái nghèo,huốnghồkẻthấtphutầmthườngtênghitrongsổthuếđinhthìcònsợđếnmứcnào[BảnthânTưMãThiênlàngườicóthẩmquyềnđểnóivề"cáilợi,cáinghèo":đờiôngnghèo,vìkhôngtiềnchuộcnênphảibịphápluậtthiến,vìcáitộidámlàmnghĩacửbênhvựcchoLýLăngviệchàngHungNô.]?

ThuậtkinhbangtếthếcủaViệtCâuTiễnNgàyxưakhiCâuTiễnvuanướcViệt(496-465BC)bịquânNgôvây

hãmtrênnúiCốiKêrấtnguykhốn,ôngphảivấnkếvớibầytôilàPhạmLãivàVănChủng.Chủngnói:"Nếubệhạbiếtsẽcóchiếntranh,tấtviệcbinhnhungphảilochuẩnbịtừtrước.Còncácthứđồdùng,ngàiphảibiếtmỗivậtcócôngdụnggìchotừngmùa.Khibệhạbiếtrõhaiđiềutốicầnnày,ngàimớibiếtđồdùngphảiphânphốirasao.KhisaoMộcTinh(saoTuế)mọcvềhướngtâycủatrời,tứclàvượngkim,điềmsẽtrúngmùa,khimọcởhướngbắc,vượngthủy,tấtsẽbịlũlụt,khimọcởtrờiđông,vượngmộc,sẽbịnạnđói,saomọcởhướngnam,vượnghỏa,tấtsẽhạnhán.Đangbịhạnhán,phảilotrữsẵnthuyềnbè,đanglũlụt,phảilotrướcxecộ.Đâylàphépdụngvật.

"Cứsáunămmộtlần,sẽtrúngmùalớn,sáunămmộtlầnsẽcóhạnhán.Mỗimườihainămmộtlầnsẽcónạnđóito.Nếugiálúahạ20bạcmộtthạch,thìnhànôngsẽkhốnđốn.Nếugiálúatăngđến90bạcmộtthạch,thìngườilàmnghềhạngnhìgặpkhổsở.Nếuthươngnhânvàngườilàmnghềhạngnhìgặpkhó,tấtsảnphẩmsẽkhanhiếm,nếunhànônggặpnguythìhọthôicàybừa ruộngnương.Nhưngnếugiá lúakhôngmắcquá80bạc,vàkhông rẻdưới30bạcmộtthạch,thìnhànônglẫnngườinghềhạngnhìsẽcùnghưởnglợi.Nếugiálúagiữđượcquânbìnhvàhànghóathôngthươngđiềuhòa,sẽkhôngbịthiếurỗngtrongkhothuếnhànướcvàởchỗchợbúa.Cáchtrịnướccũngthế.

"Thuậttíchtrữlàtìmcácvậthạngnàogiữđượclâumàkhônghưhao,giảmgiátrị,vàdễtraođổivớicácloạivậtkhác.Chớcấtgiữloạihàngnàodễ hưhỏng, thối nát, khôngnêndự trữ loại hàngđắt tiền.Nếubệ hạ biếtđượcmónvậtgìthiếuvàthừaởchợ,ngàisẽbiếtgiátrịmộtmónhàng.Khigiámộtthứhànglênquácao,chắcchắnsẽrớtgiá,khigiáhànghạquáthấp,tấtsẽ lại lên.Bántốngđihànggiáđangmắcmỏtựahồthừamứanhưđấtbụi,thumuacácmónhànggiárẻnhưthểquítựachâungọc.Củacảivàtiềntệphảiđểtựchúngluânlưunhưdòngnướcchảy".

VuaCâuTiễnlàmtheokếsáchấyvàtrongvòngmườinămnướcViệttrởthànhgiàucó,nhờthếnhàvuamớicócủadưbanchosĩtốtdồidàoquívật.Bởiđómàquânlínhdướitrướngmớidámxảthânvàochỗlàntênhònđạnđốiphươnggiốngnhưngườisắpchếtkhátgặpnướclaovào.VềsauvuaCâu Tiễn báo thù được quânNgô, khoa trương uy vũ với các chư hầu ởTrungQuốcvàđượcngườiđờitônlàmộttrongNgũBá[NướcViệtvànướcNgôcómốithùtruyềnkiếp.BanđầuViệtCâuTiễnđemquânđánhNgôbịbại trận. Saubiết nhịn nhục tu thân, nằmgai nếmmật, lo dângiàu nướcmạnh,đểquyếtchíphụcthùlànhờkếcủahaibầytôigiỏilàVănChủngvàPhạmLãi.Sautrảđượcthù,diệtnướcNgô,giếttháitửNgô,vuaNgôPhù

Saitựtử.].PhạmLãicócôngtrongviệcgiúpnướcViệtrửađượcmốinhụcbịvây

đánhởnúiCốiKê,thanrằng:"TrongbảythuậtcủaVănChủng,nướcViệtmớidùngcónămmàđãđạt thànhướcnguyện.Nămthuậtấyđãdùngvàoviệctrịnước,naytamuốndùngriênglấychogiađìnhvợconta".

Nóixongbènleolênmộtchiếcthuyềncon,xuôidòngsôngDươngTừmàbỏđi,dạokhắpchốnsônghồ.Ôngthaytênđổihọ,sangđếnnướcTề,tạiđâyôngtựgọilàChiDiTửBì.SauđóôngđivềnướcĐào,lấytênlàChuCông.Ôngthấyvị trínướcĐàonằmgiữaliệtquốc,cácvươnghầutừđâyxuôingượcđikhắphướng,lànơiđôhộilớntraođổihànghóa.Nơiđâyôngmởviệc doanh thương, tích trữ hàng hóa, chờ lúc có lờimang bán ra, vàkhôngđòihỏigìnơingườikhác (Vậyngườigiỏibuônbánphảibiết cáchchọnngườivàbiếtlợidụngthờicơtốt).Suốtmườichínnăm,PhạmLãitứcnaymangtênChuCông,balầnkiếmlợicả1000dậtvàng,hailầnmangchohếtcácbạnnghèovàbàconxa.Thếcónghĩalàngườigiàuthíchthựchànhđiềunhânnghĩa.Về sau lúcgiàyếuônggiao cơnghiệp cho con cháucaiquản,nốinghiệpvàpháttriểndoanhthươngđếnkhicảnhàkiếmđược100triệubạc.Thếnênkhingườiđờinóiđếnkẻgiàu,đềunêutênĐàoChuCông,tứcChuCôngcủanướcĐàovậy.

CóthựcmớivựcđượcđạoTửCống,saukhilàmhọctròcủaKhổngTử,bỏvềgiữmộtchứcquanở

nướcVệ.Bằngcách thumua, tích trữ,vàbánđủ thứhànghóakhắpnướcTàovàLỗ,ôngtrởthànhngườigiàunhấttrongsốbảymườihaimônđệcủaKhổngTử.TrongkhiNguyênHiếnmộtđệ tửkháccủaThầyKhổngkiếmkhôngđủtrấuvàcámchođầyvàobụng,sốngvôtínhdanhởhẻmlàng.CònTửCốngthìxênhxangngồixetứmãcóngườihầucỡingựahộgiá,chởtheohàngxe tơ lụa tới lui biếu tặng cácvươnghầu.Khi vàonướcnào, vươngnướcấythânchinhdờigótxuốngsânchầu,trọngtiếpôngnhưnganghàngngôi thứ.ChínhnhờcôngdanhcủaTửCốngmàtiếngtămKhổngTửmớirạngrỡnơinơi.Chẳngphảiđãbảongườicóquyềnvinhcàngcaodanhcànglớnđóư[Đemhaiđệ tửcủaKhổngTửlàTửCốngvàNguyênHiếnrasosánhởđâyđểsángtỏnhậnđịnhtácgiảvề"NghĩavàLợi":KhổngTừnhờđệtửcótiềnlàTửCốngmàhưởnglâyrạngrỡdanhtiếngchứkhôngphảinhờNguyênHiến,kẻăncám,giấumìnhxóhẻmđểhành"đạo".Tácgiảcổvũ cho nguyên tắc "có thực mới vực được đạo" và "Phú quí mới sinh lễnghĩa".]?

BáKhuêngườinướcChu.DướithờiVănCôngnhàNgụy(408-387BC)trongkhiLýKhắcdạydânkhaikhẩntậnlựcnguồnlợicủađấtđai,cònBáKhuêthíchchờthờikhithếcuộcxoayvầnsựthăngtrầm,gặpđúngthờicơmớiratay.

Cáingườitavất,tanhặtlấyCáingườitanhặt,tavấtđi.Ôngnói:"Gặpnămtốtđượcmùa.Tôimuatrữlúavàbánralụavàsơn.

Khikéntằmbánđầychợ, tôimuavàotơsốngvàbánra thóclúa,khiquỹđạosaoMộctinhđingượcvềcungMão,ấylàđiềmđượcmùa,nhưngnămkếđó,mùathócsẽkém.KhisaoMộcvềđếncungNgọ,thìtrờisẽhạnhán,nhưngnămkế trời sẽ tốt.Khi saoMộcđến cungDậu, thóc sẽ trúngmùa,nhưngnămkếđósẽtệkhiđếncungTỵ,sẽbịtrậnhạnhánlớn,nămkếthờitiếtsẽtốtvànămkếnữasẽlụtlội.VậntuầnhoànsẽgiápvòngtrởlạicungMão".

Nhờtheodõiluậttuầnhoàncủatạohóa,sốkhodựtrữthóccủaôngmỗinăm tănggấpđôi.Khimuốn tăng tiềnvốn,ông thumua loại thóc rẻ.Khimuốntăngnguồnhàng,ôngchuyênthumuavàoloạithóchạngnhất.Ngàyhaibữaôngănuốngđạmbạc,nhịnhếtmónngonvậtlạ,phụcsứcnhưhạngbầncùng,hòamìnhlàmlụngvấtvảcùnglũtôitớnôbộccủamình.Nhưngkhigặpđúngthờicơ,ônglaovàochụpbắttựanhưchimđớpmồi.Ôngnói:"Thuậtbuônbáncủa tôicũnggiốngthuật trịnướccủacácnhàchính trịYDoãnvàLữThượngđặtra,giốngnhưcáchbàybinhbốtrậncủaTônTửvà

NgôTử,nhưnhàtưtưởngPhápgiaThươngƯởngthựcthiphápluật.Bởithếchonênkẻnàokémtrísángkhôngtheokịpvớithời,thiếuquyếttâmhànhđộng,khôngđủđứcđộđểbiếtnhậnvàcho,khôngđủsứcđứngvữngtrênđôichân,dẫukẻấymuốnhọccácthuậtcủatôi,tôiquyếtkhôngdạycho."[YDoãn:LàmnghềcàyruộngởHữuSằn.Từngchịunhụcvácnồimangthớtđến nấu nướng cho vua Thang để cầu cạnh. Lữ Thượng: tứcKhương TửNha,bảymươituổicònbánquánởCứcTân.TừngngồicâuởsôngVịđểchờthời.VuaVănVươngnhàChuđisăngặp,saugiúpChuVănVươngmởnước.TônTử:ngườinướcTề,tênVũ.TácgiảTônNgôBinhPháp,13thiên,nổi tiếng lý thuyết quân sự, dâng sách cho vuaNgôHạpLư, được phongtướng.NgôKhởi:ngườinướcVệ,nổi tiếng tài cầmquân.Làm tướngchoNgụy,choSởđánhnhàTần,cósáchBinhPháp.ThươngƯởng:họlàCôngTôn, theoPhápGia,giúpTầnHiếuCôngdùnghìnhphápnghiêmnhặtđểthựchànhBáĐạo.Vềsau,đờiTầnHuệCông,mưuphảnnênbịxửphanhthây.]

Chonênkhithiênhạnóivềthuậtbuônbán,ngườitaphảitônBáKhuêlàmông tổcủa thương trường.BáKhuêbiếtứngdụngphép tắccủamìnhvàothựchành,kếtquảđưađếnthànhcông.Ôngbiếtrõđiềumìnhmuốnnói.

ỶĐốnlừngdanhnhờthuậtlàmmuốitừhồao,cònCảoTống,ngườixứHàmĐannổitiếngbằngnghềluyệnsắt,sựgiàucócủahọnganghàngvuamộtnước.

NgôTửLasốngnghềchănnuôi,khiđàngiasúcsinhđẻđôngthêm,ôngbánbớtđểdùngtiềnmualụaquívàcáchóavậtrồingầmmangbiếuchovuacủarợNhung[RợTâyNhung:CácnướcởtâybắcgiápTrungQuốc,naylàmiềnTrungÁ.ĐờiTưMãThiênnhữngnướcthuộcrợTâyNhungcótênnhưKhươngCư,ĐạiNhụcChi,ĐạiUyển,ÔTôn,YênThái,AnTức...lànhữnggiống dân buôn bán với Trung Quốc theo con đường tơ lụa, ngã ĐônHoàng.].VuaNhungbèngửicủabiếutrảôngnhiềugấpmườilầntiềnôngbỏra,vàtặngôngthêmgiasúcđếnkhiônglàmchủđượcvôsốngựavàbò,nhiềuđếmkhôngxuể,chỉbiếtchungchunglàđầymấythunglũng.VuaTầnNhấtThế(tứcTầnThủyHoàng)nghetiếngbènphongchoNgôTửLatướchầuvàđượcphépngồingangvớihàngđạiphukhicóchầutriều.

CóngườigóaphụtênThanhThịởxứBaThục,tổtiêncóđểcủalạimấymỏchâusamốilợithugấpbaođờithànhkẻgiàuto.ThanhThịlàgóaphụmàđủ tài đảmđươngkhuếch trươngdoanhnghiệp, vàdùng tiền củamuađược sự bảo vệ an toàn bản thân khiến kẻ khác không xử tệ hay hà hiếpđược.VuaTầnNhấtThếgiaphongchobàlàhàngTiếtPhụ,tiếpđãitrọnghậu,lạicònchoxâyđiệnNữHoaThanhtándươngcônglaocủabà.

NgôTửLachỉlàngườinhàquêtầmthườngchămlođàngiasúc,Thanh

Thịchỉlàhạnggóaphụsốngxanơikinhkỳnhưngcảhaiđượctrọngvọngnhư bậc vương hầu có cả 10.000 xamã, tiếng tăm lừng lẫy thiên hạ. Háchẳngdonơisựgiàucócủahọđấyư?

BẩmtínhhamlợicủaconngườiXétquachuyệnđãnói,khigiớitrígiảlậpbàykếsáchtrongtriều,bàn

bạcgiữasânchầu,họgiữliêmsĩhaysẵnsàngchếtvìtrungnghĩa,chođếnhàngcaonhânluiẩnnơithâmsơn,tuđạothanhtĩnh,mụcđíchcủahọlàgì?Chẳnggìngoàicáilợi.Vậycácquanlạisuốtnghiệpgiữthanhliêmnơiquantrườngcuốicùngđạtđượcphúquý,hạngconbuônmuangaybánthẳngđểsaurốtthànhgiàucó.

Lònghammuốn tài lợi, khôngcầnphảiđượcaidạychovìnó làmộtphầnnòngcốttrongbẩmtínhconngười.

Vậy,khibọn lính trẻ trongquânngũđánh lấy thành, trèo tường,đánhtanhàngngũđịch,chémtướngđoạtcờlệnh,xôngphadướilằntênhònđạn,khôngchùnbướctrướcdầusôi lửabỏng,đóchẳngquavìhamđượctrọngthưởng.Cũngthế,khibọntrai tráng,cướpgiếtngườiquađường,hủygiấuxácthânhọ,làmhạingườivôtộibằnghànhviđộcác,đàomồtrộmcủa,đúctiềngiả,lậpbèđảngcướpbóc,hènhaulàmloạn,ứcchếkẻkhác,đuổidânrakhỏi làng, coi thường phép nước kỷ cương, mau đưa đầu tới chỗ pháptrường,chínhdosựcámdỗcủatiềntài.Cũngthế,lũđànbànướcTriệu,bầycongáixứTrịnhtômàyvẽmặt,khãyđàntấunhạc,vevẩytayáorộng,lắclưđôihài thuê, liếcmắtđưa tình, tất tảđixangàndặmđể tìmkháchđànông,chẳngnệgiàtrẻ,vìchúngchỉthamtiền.Côngtửconnhàthếgianhànhạ,sửamũtôđốcgươmchođẹp,rongchơithiênhạvớilũhầucận,chỉđểkhoesựgiàusang.Ngườirarừngbắnchimbằngcungtên,rasôngbiểncâucá,khôngkểđêmngày,chẳngnềsươngtuyết, rongruổi lưngngựadònơihầmbẫythúvật,kherãnhvựcsâumàchẳngeácthúlàmhại,chỉvìmêthúvuiđisăn.Lýdocóngườitụtậpchỗcờbạcsátphạt,đuangựa,đágà,đuachó,mặtmàyđỏgay,lahétomsòm,đủtrămlờigấuótranhcãinhauphầnđượcthua,chỉvìlấychuyệnthuatiềnlàmtrọng.Ysĩ,thầybói,hạngcótàinghềchuyênmôncũngchỉbobonhắmđếnmónlệphíthuvào.Quanlạinhànướcbẻcongtừngchữ,vặnvẹo từngcâu trongtờchiếunhànước,đúcấngiả,ngụytạovănchỉnhànước,khônghãisợmũikiếmnhọnxẻothâynếubịphátgiác,bởivìhọchìmngập trongcủabiếuxénđút lót.Vàkhibọnnhànông,nghệnhân, láibuônhènhauđầucơ tích trữ,giấugiếmhànghóađểlàmgiácao,tabiếtchắcrằnghọhamlàmgiàu,mongkiếmlờito.Thếnênthiênhạaiaicũngtậndụngmọisởđắckhônngoan,dốchếtmánhlớikhéoléođể tận thumốigiàucó tài lợi.Họchẳngcònhơisức thừađâunghĩ tớiviệcbanchokẻkhác[Qualờimôtảcáchànhvitiêucựccủangườihamlợi,đồnglúctácgiảcungcấpchotabộmặtphongphúvềmặtphongtụcđịalý,xãhộisinhhoạttrênđấtTrungQuốcvàothờiđạibấygiờ.Đâylàphươngphápmô tảđộcđáo của sửgia, ta thấy lập lại cácđoạnkhác về các sản

phẩmtheovùngđịalýkinhtế.].

Kếtrămnămkhônggìbằngtrồng"Nhân"Tụcngữcócâu:"Khôngaiđixacảtrămdặmđểnhặtcủi.Khôngaiđi

tới cảnghìndặmđểđonggạo.Sốngchỗnàomộtnăm,khôngkếnàohaybằngtrồnglúa.Sốngchỗnàomườinăm,khôngkếnàohaybằngtrồngcây.Sốngởđâuđượctrămnăm,khôngkếnàohaybằngtrồngnhân".ChữNhânnàylàlàmđiềutốtchongườikhác[Nhấtniênchikếmạcnhưthụcốc,thậpniênchikếmạcnhưthụmộc,báchniênchikếmạcnhưthụnhân...-dòngchữHán...

ChữNhân(...)nàylàđứccaonhấttrongcâu"Nhân,nghĩa,lễ,trí,tín".Thườngđivới:nhânái,nhânđạo,nhânđức,nhântừ,nhânnghĩa...MạnhTửdùngchữ"Nhânchính".ChữNhân(...)này tựdạngvànghĩakhácvớichữ Nhân (...) "người", không như ta thường gọi là "trồng người. " Chữ"Nhân"nàygồmcóbộnhân(người)chữnhị(sốhai).Tứchaingười,ngườivớingười.Ngườivớingườithìphảithươngnhau,giúpnhauchứkhôngphảingườighétngười,ngườihạingười.ĐóchínhlàđịnhnghĩacủaTưMãThiênvềchữNhân.].

Cóloạingườikhôngđượcnhậnchứctướcdotriềuđìnhban,thếmàhọhưởngphúquýkhôngkémgìnhữngkẻđượcbanchonhữngthứấy,họđángđượctiếngkhenlà"bậcquyềnquíkhôngchứctước".Mộtcônghầuđượcănthựcấptừthuếmỗinhàđónghằngnămhaitrămbạc,nếusốthựcấpnghìnhộ,tấtthuvàohaimươivạnbạc.Nhưngsốthunàyhằngnămphảichirahaikỳtuếcốngchotriềuđìnhnàolàquàcápbiếuphẩm.Hạngthứdânnhưnhànông,nghệnhân,ngườiđibuônxa,thươngnhânnóichungthulãiđượccỡhainghìnbạctrênsốvốnmộtvạn.Vậynếumỗigiađìnhbỏvốnralàmăntrămvạnbạc,lãithuđượchaimươivạnbạc.Tiềnlãinàytrừratiềnthuếsưudịch,thuếcủacảivàthuếđilại,nhưngsốlờithuầncònlại,họdưdãsắmsửachitiêucácmónngonvậtlạhọthích.[Bằngcácconsốthuchicụthể,đểsosánh vai trò hai tầng lớp thương nhân và vương hầu, để tôn vinh thươngnhân:giới thựcsự tạoracủacải, vàngầmđảpháchếđộphongkiếnvớigiớivươnghầu:ngồinhàmátănbátvàng,vàdânphảichịuthuếhailầnchohọvànhàvua.]

Thếnênngườichủmảnhđấtđểchănnuôi,hằngnămsinhthêmđược50ngựa,hay100bò,500cừu,500lợncon,ngườilàmchủaonuôi1000cá,chủrừngtrồng1000câylấygỗ,ngườitrồng1000câytáotạiAnẤp,hay1000câydẻtạiYênhoặcTần,1000câychanhtạiđấtThục,HànhoặcKiếnLăng,hay1000câyhoakiểngởmiềnbắcsôngHoài,hayphíanamTrườngSơnmiềnsôngHoàngHàvàTếThủy,ngườilàmchủ1000câysơnmộcởmiềnẢnhvàHạ,1000câydâumộcvàgaitạixứTềvàLỗ,hay1000khómtrúcmọcdọcsôngVị,vàngườilàmchủruộngởngoàikinhđôhaythịtrấnlớn,

sảnlượnghằngnămmỗimẫulàmộtchungthóc,hoặcailàmchủ1000câysơn hay cây củ nâu làm thuốc nhuộm, hay 1000 giồng gừng hoặc tỏi, hếtthảy các người chủ ấy đều hưởngđời phúquí chẳngkémgìmột chưhầuhưởngthựcấp1000hộ.Nhữngsảnvậtấymanglạichohọnguồnlợilộclớn.Nhữngngườilàmchủsảnvậtấykhôngcầnkhổcôngmangrachợbánhoặcvấtvảchởhàngđixa,chỉcầnngồinhàtiềnđếnngaytrướccửa.Đếnlúcluivềhưudưỡngtrongsungtúcmàtiềnvẫnvô.

Ngượclạivớihạngngườiấy, làhạngngườinghèokhócóchamẹgià,vợconnheonhóckhôngđủsống,hạngkhôngcócủadưđểcúngtếtổtiênhằng năm, phải nhờ vã chòm xóm, và kẻ không tự nuôi được lấy mình,phường tệhạiđến thếmàkhônghỗ thẹn,quảchẳngđáng làmngười.Thếnênkhingườitakhôngcósẵncủa,thìphảidùngbắpthịtđểkiếmsống,khinghèothìrángxoayxởbằngđầuóctinhkhôn.Rồiđếnkhitiềnbạcdồidào,thìhọcàngmưutìmmốilợilộchơnthêm.Chuyệnđờiđạikháinhưthếcả.

Khikiếmsống,ngườikhônthìtìmthứnghềsinhlợinàovốnkhônghạiđếnbảnthânsinhmạng.Nênhaynhấtlàphảidựavàonghềnông.Còncácngànhnghềkhácthuộcmốilợiđứnghạngnhì.Cáilợixấuxanhấtlàtạocủabất lương. Nếu một người sinh ra không thuộc hạng xuất chúng, thế màmuốnluiđiởẩn,kịpđếnlúcgầntuổigiàchìmtrongnghèokhócôquạnh,cứbobobámvíuvàolýhão"nhânnghĩachínhtrực",tấtkẻấyphảitựlấylàmhỗthẹnvớimìnhvậy.

Cònhạngthứdânphảinộpthuếthân,nếugặpkẻnhiềutiềnhơnhọgấp10lần,họtỏraluồncúi.Gặpkẻnhiềutiềnhơnhọgấp100lần,họtỏrarụtrè kính sợ.Gặp kẻ giàu hơn họ 1000 lần, họ sẵn sàng chịu làm thuê chongườiấy.Gặpkẻgiàuhơnhọ10.000lần,họsẵnsàngchịuđitheolàmtôitớchongườiấy.Sựđờithườngnhưthế.

Tụcngữnói:"Muốnsiêngnănglàmlụngđểtừnghèothànhgiàu,thìlàmnông không bì được với nghề thủ công, thủ công không sánh bằng nghềbuônbán.Ngồinhàkhéo léo thêu thùakhôngbằngbônbanơicổngchợ".Nghĩa làcácnghề thuộchạnghai làcách làmgiàuhaynhấtchohạng thứdân.

Nay tôi cần kể sơ qua cách thức các đại gia thời nay, làm việc trongvòngmộtngànlýtrởnêngiàuđểđờisaubiếtcáchhọlàmgiàu,màchọnlựacáchđemlạicáilợinhấtchomình.

Tổ tiênnhàhọTrácởđấtThục,gốcngườinướcTriệu, làmgiàubằngnghềnấusắt.KhinhàTầnchinhphụcTriệu,giađìnhTrácphảiđiđàyđếnmiềnkháctrongnước.Củacảivàtôitớbịtướcmất,chỉcònhaivợchồng,chấthànhtrangđầymộtcỗxedắtdíunhaumàđi.Đámbịtộiphátlưunàocòngiấuđượcchútcủa,tranhnhauđútlótquansởtạiđểđượcđàyđếnmiền

gần,nênhọtáiđịnhcưởGiápMộng.NhưnghọTrácnói:"Đấtấychậtvàcằncỗi.TôingheđồnởchânnúiMân,đấtphìnhiêusanhlắmcủquả,suốtđời không lo đói". Nên ông xin phát lưu về miền xa, được cắt về LâmKhung.Ôngcảmừng,kịpđếnnơiôngtìmđượcquặngsắttrongnúi,bènbắttayvàonấuquặngvà tính toánviệcdoanh lợi, chẳngmấychốcđứngđầunghềbuôntrongđámdânĐiềnvàThục.Ônggiàuđếncỡlàmchủmộtngàntiểunô,ôngphonglưuhưởngthúđồngnộiaohồtrênđấtmìnhlàmchủ,sănchimbẫythúkhôngkémgìhàngđạivương.

CóngườitênTrìnhTrịnh,cũnggiốnghọTrác,bịtộiđiđàytừmiềnlĩnhđôngsangtậnmiềnviễntây.Ôngcũngvàonghềluyệnkimvàmởviệcbuônbánvớirợbúitóc[Rợbúitóc:LàdâncácnướcmiềntâynamTrungQuốcgồmdânĐiền,DạLang,MiMạc,Bộc,Cùng,Tác,Nhiễm,Mang,trongđócócảdânta.NgườiHánphânbiệthọbằngtiếnggọichungtụcbúitóc.Xinđọc thêmSửKý,TâyNamDiLiệtTruyện.].Gia sảnđồ sộcủaôngngangngửavớihọTrác,cảhaiđềudựngnêncơnghiệpởLâmKhung.

Tổ tiên nhà họ Khổng của Uyển quận, vốn gốc người nước Lương,nghiệpnhàmấyđờitrongnghềnấusắt.KhiTầndiệtLương,nhàhọKhổngđiđàyNamDương,ởđâyhọdựnglạilònấusắtrấtquimô,đàoaophátcỏtrồngtrọt.Chẳngmấychốchọngồixecómãphucầmcươngungdungravàocổngcácchưhầu,nhờmốigiaotếấymàhọlàmgiàuto.Tiếngtămhọđồnxaở lối rộng taybiếuquàcápquígiánhưhàng trọcphúcoi tiềnnhưrơmrác.Lạ lùng thay,cũngnhờviệcấymàmónlợinhuậnhọ thu trởvàocàngquásứclớn,vượtxabiếtbaolầnsốlờithuđượccủabọnláibuônlàmănkỹlưỡng,keokiệtbủnxỉn.Vàcủanhàhọchẳngmấychốclênđếnmấyngàndậtvàng.DođógiớiconbuônởNamDươngđềucốhọcđòitheolốilàmănvuachúa,vungtiềnkhôngtiếccủahọKhổng.

NgườinướcLỗtánhchilivàtằntiện.NhưngnhàhọBânởCảoquậnthìlạiởtầmquácỡ.Họvàonghềnấusắtđếnlúctrởthànhgiàucógiasảnđếncỡ100triệubạc.Ngườitrongdòng,từđờichachođếnanh,xuốngđếnhàngconcháu,đềudằnbụngmộtcâuchâmngônrằng:

RađườngcúixuốngphảiquyếtnhặtđượccáilợiNgẩngđầulênphảiquyếtvớiđượccáilợi.Họlêgótkhắpquậnấpvàliệtquốc,bánronghàngchịu,chovayvàđổi

chác.ThanhthếhọlừnglẫyđếnđộcảdânnướcTàonướcLỗđuanhauxếpbútnghiên,theonghiệpthươngtrường.

DânnướcTềhầunhưkhinh rẻhạngnô tì, duychỉ cóngười tênĐiếuHàmcoitrọng,đánhgiácaohạngấy.Phàmthiênhạítmấyaiưathứnôtìlẻoméptinhranh,nhưngĐiếuHàmđi lùngkiếmgomhết loạiấyvềdướitaymình,đểnhờchúngmàtrụclợi,saichúngđibuônmuốivàcá,gomlợi

nhuậnvềănchiavới chủ.Dùôngngự trênxe tứmã, lui tới thânmậtvớihàng thái thúvà thừa tướngởvươnghầu, nhưngphải tựavàođám tôi tớ,kiếmlợitừsứclaotáccủachúng,đểrồigomgópđượcgiasảnđếnhai,bavạnbạc.Nênmiệngđờicócâu:"Nhậnquantướclàmtôichonhànước,haylàmnôchoĐiếuHàm,bênnàolợihơn".Nghĩalàôngtạocơhộichođứanôtìgiỏikiếmcháckhá,đồnglúcôngcũngtrụclợinómứctốiđa.

Dân nước Chu đời trước, tính kín đáo trong chuyện tiền bạc. NhưngThứcThịquả làngườiquái lạ.Vớimộtvài trămcỗxe,ông lêbánhkhắpquậnấpbánronghàngchạpphô,khôngbỏsótmộtngáchhẻmnàokhôngmò tới.Đô thịLạcDươngnằmngaygiữa ranhgiới cácnước cũTề,Tấn,Chu,Triệu,nênđámconnhànghèochỉbiếttậpviệclàmtôitớtrongcácnhàquyềnquí.Mỗikhigặpnhau,chúngkhoác láckhoekhoang rằngmìnhđãvàonghềđãthâmniênhãnhdiệnrằngquábậnbịuđếnnỗimấylầnđiquanhà cũ không chút giờ ghé vào thăm.Biết cách lợi dụng hàng tôi đòi ấy,ThứcThịrốtcuộctomgópkhôngdưới70triệubạc.

TổtiênhọNhâmởTuyềnKhúc,ngàytrướclàmquangiữkholươngởĐộcĐạo.SaukhinhàTầnđổ,cácsứquânthắngtrậncùngtranhnhaulùngsụcvàngbạcchâubáumàđoạt.RiêngNhâmlénlútđàohầmchôngiấuhếtkholươngdướiquyền.Vềsau,quânHạngVũcầmcựvớiquânLưuBangởHànhDương,dânkhôngcấytrồnggìđược,giáthócvọtlêntớimộtvạnbạcmộtthạch,thếlàchẳngmấychốcđốngchâubáucáctướngsoáitừtừmòvềhếttrongtayNhâm.NhàhọNhâmtừđóphấtlêngiàu.Đanglúccácnhàhàophúkhácloganhđuachưngdiệnsắmsửaxahoa,thìnhàhọNhâmsốngđạmbạc,chămlocàycấy,nuôigiasúc.Khithiênhạđổxôtìmgiáđấtrẻnhấtmàtranhmua, thìnhàhọNhâmchỉchọnđấtnào tốt,giá trịnhất.Nhờthếmàdònghọcứgiàumãinhiềuđời.ÔngNhâmbắtcảdòngthềsuốtđờikhôngaiđược ăn thịt,mặc áo ngoài loại gia súc, dệt vải bông do đất nhà sinh ra.Khôngaiđượcchèchénrượuthịtkhichưamãnhạncôngvụ.Nhờphéptắcgiađìnhnhưthế,họtrởthànhngườitrưởnglạinơithônấp,vừagiàucóvừađượclòngnhàvua.

Đếnkhibiêncươngnướcnhàmởrộngthêm,biênấpmớimọclênthêm,chỉ có người tênTiểuĐào biết bắt lấy cơ hội, tậu nguồn lợi cả ngàn conngựa,gấpđôisốgiasúc,mộtvạnconcừu,mộtvạnthạchthóc.

KhiNgô,ChuvàbảychưhầuđồngloạtnổiloạndướiđờiTĩnhVương,thìđámchưhầuởTrườngAnhènhauhưởngứngtriềuđìnhbìnhđịnhcuộcbiến,và tìmxoaysởvaynguồnkinhphíviệcbinhgiúp tiễu trừ loạn.Bọnchovay,nóirằngchưhầuvàđấtphongcủahọnằmxatậnmiềnđônglĩnhvàsựmấtcònthậtđánglo,nênaicũngtừchốichovay.Chỉcóngười làôngNgôYểnthuậnchovay1000dậtvàngtínhmứclãigấpmườilầnhơn.Mới

sangcuốithángba,loạnNgôvàChuđượcdẹpyên,vàtrongvòngmộtnămNgôYểnnhậnlạiđượcsốtiềngấpmườilầnvốn.Nhờthếôngtrởthànhmộttrongnhữngkẻgiàunhấtxứ.

Đa số những lái buôn và thương nhân giàu nhất nước hầu như thuộcdònghọThiên,chẳnghạnnhưThiênTắcvàThiênLan.CòncódònghọLýởVịGiápvàdònghọĐỗởAnLĩnh,vàĐỗcũngcómộttàisảnlênđến100triệubạc.

Vậytrênđâylànhữngnhàđạiphúthươngđiểnhình,khôngmộtailãnhđượcchức tước,đấtcắtphong từ triềuđình,họcũngchẳngsái luật,phạmpháptrongsựnghiệplàmgiàu.Họchỉlàhạnggiỏiđóngió,đoánđúngđượcthờicơsẽđếnrồicứytheođólàmtheo,mắtđămđămcanhchờdịpngànnămmột thuở, nên vớ đượcmón lãi to. Họ làm giàu nhờ nghề hạng nhì(thươngmại) rồigiàu thêmnữanhờbỏvốnkhai tháccanhnông.Họgắnglàmchủtrongthờiloạn,rồithờibìnhvẫnlàmchủ,thếnênchuyệnlàmgiàucủahọđángđượcchépđểlạichođời.Còncónhữngngườicầncùlàmlụngtrongngànhtrồngtỉa,chănnuôi,thủcông,lâmnghiệp,bánbuôn,mậudịchvà biết khai thác thời cơ để tạo sản nghiệp. Người giàu hơn hết thì nắmquyềnmộtquận,kẻgiàukếđó thìgiữmộtấp,kẻgiàukémnhấtcũnggiữđượcmộtthôn,consốnhữngngườinàyquáđôngbútmựckhôngchéphếtđược.

Nhấtnghệtinh,nhấtthânvinhTiệntặnvàcầncùlàmlụngquảlàcáchhaynhấtđểmưusinh,thếnhưng

cónhữngkẻđãlàmgiàucòntìmtòixoaysởnhữngphươngcáchlạthườngkhácđểlênđếnhàngđạiphú.CàyruộnglànghềvấtvảđểkiếmănnhưngTầnDươngchỉlàmruộngmàtrởthànhngườigiàunhấthuyện.Đàomồtrộmcủatấtcótộivớiphápnước,thếmàTiệnThúcchuyênnghềđóđểtạocủa.Cờbạclàthúvuiđộchại,ấythếHoànPhánhờthếmàđượcphúquí.Ngườitrẻnàocũngchênghềbánrongđầulàngcuốixóm,nhưngnhờđómàVĩnhLaThanhthuđượclắmtiền.Aicũngxemnghềbánmỡlànghềhèn,VọngBakiếmđượcnghìndậtvàngcũngnhờđó.Đibánchèngọt lànghềmọn,nhưngchuyênsốngnhờđómàgiađìnhhọTrươngthuđượcvạnbạc.Nghềmàidaokhôngcầntàiba,thếmànhàhọChícầncùlàmnêndạdàyđượcănuốngphủphê.Nghềbuônlòngdêkhôchẳnglấygìlàmsang,ấynhờthếmàgiađìnhhọTrácrađườngcókẻhầungườihạđitheo.Làmthầylangchữabệnhchongựa,tưởnglànghềhèn,nhờthếmàTrươngLýtậuđượcmộtdinhthựđồsộ,phảiđánhchuôngmớigọiđượcđàytớ.

Dothếtamớibiếtmuốnlàmgiàucótrămphươngnghìncách.Tiềnbạckhôngcóngườichủvĩnhviễn.Nóđếnvớingườigiỏinhưnanbánhxeđềuquitâmvềtrụcbánhxe,nótuộtrơivỡnátkhỏitayngườidởtựanhưgạchngói.Mộtgiađìnhcónghìndậtvàngcóthểcoinganghàngvớiquantrưởnglạimột thị trấn,người có trăm triệubạchưởngphúquínhưmộtôngvua.Nhưthếhángườigiàuchẳngxứngđượccoilà"đạiquankhôngchứctước"ư?

ĐếnđờiHánVũĐế,vìcầnchiếnphíđểxâmlăngbànhtrướngđếquốcHánracácnướcTriềuTiên,cácnướcViệt,HungNô,vàcácnướctâynamnênviệcđánhtưsảnmạibản,giànhsựbuônbáncủadânvàotaynhànướccàngtrởthànhquyếtliệt:lậpbộđạinôngđểquảnlýtàichính,tổchứcnềnkinh tếquốcdoanh.Trướchếtgiànhkỹnghệkhai thác,buônbánmuốivàsắt,vốnthuộcvềtưnhândướichínhthểnhàTần.Cắtđặtchức"quanphủ"đikhắptrongxứđểbánmuốivàsắt.

Những người đi buôn nhỏ cũng bị đánh thuế nặng gấp đôi trên vốnngànhnghềthủcông.Đánhcácthuếxe,thuyềnbuôntheokíchthước.Cấmthươngnhânkhôngđượcđứngtênmuaruộngđất.Vìtiềnbạcmấtgiáluônluôn,nên thươngnhânchỉ tích trữhóavật.Nhàvua ra lệnh tố cáonhữngthươngnhânnàocấtgiấucủacải,ralệnhkêkhaitàisảnnhữngngườibuôntrungbìnhtrởlên,chegiấuthìbịtội.Vàotùítđượcra.TàisảntịchthucủathươngnhânthìđemvềchứakhotàngThượngLâmcủavua.Sốtiềntịchthuđược thì chia bớt cho cácquan.Tài sản tịch thu của thươngnhân lênđếnhàngứcbạc,bắtnôvàtỳcủahọhàngvạn,chođemvềlaodịchtrongdinh

thựcácquan.Đặtchức"nôngquan"đếncácruộngtịchthuđượccàycấy.Dân chúng tuyệt vọng lo ăn ngonmặc đẹp qua ngày, không còn thiết

nghĩ đến việc dành dụm, gây dựng gia sản nữa.Cũng trong thời buổi ấy,TiềnHánThưcủaBanCốchépngànhnấurượuvàuốngruợubắtđầu lantrànkhắpTrungQuốc.Nhànướccũngdànhđộcquyềnviệccấtrượuvàgiaocácquanmởhàngrượuquốcdoanh.

Hậu quả kinh tế tạo ra khắp chư hầu và các quận, cho thấy việc lọcmuối,nấusắtcủaquốcdoanhquản lýquá tệ:đồsắtxấu,giáquáđắt,dânphảimuavìbịépbuộc.Cònthuyềnbuônthìthuếcao,ítngườiđibuôn,vậtgiáđắtđỏ.Nhànướclậpchứcquan"quânthâu"đểcácquanđibuôn.Cácquanđịa phương tự ý lũngđoạn thị trườngnênvật giá càng tăngvọt,màthuếmáthucủathiênhạkhôngđủbùvàophítổnchuyênchở.Ởkinhđô,lậpchứcquan"bìnhchuẩn"đểthumuavàohànghóarẻởnơinày,chởđinơikhácbánlấylời.Trêndanhnghĩalàđểđiềuhòagiácả,lưuthônghànghóa(bình chuẩn) nhưngýđồ chính là tướcđoạtmối lợi củaviệcbuônbán tưnhân.Cònđạiđasốdânchúng,thamdựvàochiếntranh,hoặcbịđẩyxuốnggốc làm nghề nông (gọi là nghề hạng nhất), để nhà nước nắm cái ngọnthươngmãi:gốccủatiềnbạc(gọilànghềhạngnhì).MôthứcnàyđặtthànhkiểumẫuchocáctriềuđạiquânchủchuyênchếTrungQuốcđitheosauđó,cũngnhưnhữngnướcphiênhầuchungquanh.ĐồngmộtlúcvớiNhogiáotheokiểuHán,đểyểmtrợmặttinhthần,coithươngmãilànghềthấpkém,tándươngcái"nghĩa,"thanhbạchkhôngvướnghơiđồng.

TưMãThiêncũngtiếtlộmộtchitiết,vôcùngquantrọngđốivớitổtiênta:"VuanhậnthấydùlấytấtcảtôthuếởđấtBavàThụccũngkhôngđủtổnphí,nênmộnhữngngườigiàuđếnloviệccàyởđấtcựcnamdi.Họgiaosốthócthugặtđượcchoquân(Hán)đóngởđịaphương,rồinhậntiềntrảởkinhđôHántừbanđạinông."ThếmàbọnsửquanHánđờisaungụytạolịchsửchorằnghaitêntháithúNhâmDiênvàTíchQuangpháisangđể"dạy"dântacàycấyhòngchegiấuviệcbắtnôngnôViệtcàynuôibọnlínhthúHán.Đếnnỗingaytrongchínhsửtavềsaucũngcatụng:"Dântabiếtcàycấy,lễnghĩa làkể từđờihaiquan thái thúđóvậy".Sử liệuấycủaTưMãThiênđược củng cố với bằng chứng khảo cổ học cácmộHán tập trung ở đồngbằngsôngHồng(GiaoChỉ)sôngMã(CửuChân),tốngtángtượngđấtnunggà,lợn,kholẫmcủabọnphúnôngHángiàucó,niênđạikhảocổtừthờiTâyHán(trướccôngnguyên)sangthờiĐôngHán(sauCôngNguyên.)

(6)TácgiảbànđếncácthànhphầnthuộcđơnvịsảnxuấtvàphânphốitrongnềnkinhtếđươngthờiởTrungQuốc,cũnglàđịnhnghĩacănbảnvềyếutínhcủanềnkinhtếhànghóa,naytagọilà"kinhtếthịtrường,"đượcđiềuđộngbởitìmkiếmcáilợilãi,nhucầuphổquátmọithờiđạicủaxãhội

nhânloại:"Conngườisởdĩchịukhólàmlụngchỉvìcáitưlợicủay".AdamSmith

đãviếtnhưthếynhưlờiTưMãThiên,trongtácphẩmtrứdanhcủaôngTheWealthofNations(Sựgiàucócủacácquốcgia),quanhchâmngônnàyôngđãxâycơsởkinhtếhọclàmnềntảngchochủnghĩakinhtếtưbảnhiệnđại.Mộtvấnđề:năm1776,khisáchnàyramắt,ôngchưahềbiếtTưMãThiênlàai!

Tư tưởngvềkinh tế củaAdamSmith (1723-90) rất gầngũivớiQuảnTrọng,VănChủng,TưMãThiêncôđọngtrongthiên"HóaThực"này.Ôngvốn là một giáo sư triết, ông có nhiều sáng tác về đạo đức học thiên vềtrườngpháiDavidHume,nhưngtácphẩmôngvềkinhtếmớixuấtsắc,cuốnTheWealthofNations, lànỗ lựcđầu tiênkhảocứuvềcácđộng lựckhácnhautácdụngrasaotrongguồngmáykinhtếcủamộtquốcgia.MộttrongnhữngđiềuSmithlưuýlàsựphâncônglaođộng,vàlàngườiđầutiênnghĩracáchchiaviệcratừngkhâuchuyênmôn,đểgiatăngsảnlượnglaođộng,trướcthờiphươngphápdâychuyềncủaTaylor.

TableofContentsLỜIGIỚITHIỆUI.CONNGƯỜIII.TÁCPHẨMIII.TƯTƯỞNGIV.NGHỆTHUẬT[01]THÁISỬCÔNGtựđềtựa[02]ThưtrảlờiNHÂMAN[03]TẦNTHỦYHOÀNGbảnkỷ[04]HẠNGVŨbảnkỷ[05]CAOTỔbảnkỷ[06]LỮHẬUbảnkỷ[07]BÌNHCHUẨNTHƯ[08]KHỔNGTỬthếgia[09]VIỆTVƯƠNGCÂUTIỄNthếgia[10]TRẦNTHIỆPthếgia[11]LƯUHẦUthếgia[12]TRẦNTHỪATƯỚNGthếgia[13]TÔNTỬ,NGÔKHỞIliệttruyện[14]TruyệnLÃOTỬ[15]TruyệnTRANGTỬ[16]THÂNBẤTHẠI,HÀNPHIliệttruyện[17]TƯMÃNHƯƠNGTHƯliệttruyện[18]NGŨTỬTƯliệttruyện[19]THƯƠNGQUÂNliệttruyện[20]TruyệnTÔTẦN[21]TruyệnTRƯƠNGNGHI[22]MẠNHTỬ,TUÂNKHANHliệttruyện[23]BÌNHNGUYÊNQUÂN,NGUKHANHliệttruyện[24]NGỤYCÔNGTỬliệttruyện[25]PHẠMTHƯ,THÁITRẠCHliệttruyện[26]NHẠCNGHỊliệttruyện[27]LIÊMPHA,LẠNTƯƠNGNHƯliệttruyện[28]ĐIỀNĐANliệttruyện[29]KHUẤTNGUYÊNliệttruyện[30]TruyệnLÃBẤTVI[31]THÍCHKHÁCHliệttruyện[32]LÝTƯliệttruyện[33]TRƯƠNGNHĨ,TRẦNDƯliệttruyện[34]KÌNHBỐliệttruyện[35]HOÀIÂMHẦUliệttruyện[36]LỊCHSINH,LỤCGIẢliệttruyện[37]QUÝBỐ,LOANBỐliệttruyện[38]TRƯƠNGTHÍCHCHI,PHÙNGĐƯỜNGliệttruyện[39]NGỤYKỲ,VŨANHẦUliệttruyện[40]LÝTƯỚNGQUÂNliệttruyện[41]NAMVIỆTÚYĐÀliệttruyện

[42]CẤPẢMliệttruyện[43]DUHIỆPliệttruyện[44]HOẠTKÊliệttruyệnHÓATHỰCliệttruyện