Pueblos 63 – Cuarto trimestre de 2014 - Dossier en euskera

DOSSIER Polticas sociales en Amrica Latina, cuestin de justicia

> S a h a r a z a z p i k o A f r i k a k k o m u n i k a t z e n d i g u n e a n > H e d a b i d e a k e t a d e m o k r a t i z a z i o a A f r i k a n

> A f r i k a , b e r r i k u n t z a m u g i k o r r a > S a r e a k h e s i a k g a i n d i t z e n d i t u . H e r r i t a r k a z e t a r i t z a e t a p r e n t s a a s k a t a s u n a

> D e s t a t u , t i r a t u e t a a r g i t a r a t u : O r d e z t u d e z a k e s a r e s o z i a l e t a k o a g i t a z i o a k k a l e e t a n b i l d u t a k o j e n d e a r e n e s p e k t a k u l u a ?

FRAN

CISC

O VI

DAL.

Afrika 2.0: Teknologiaren booma,demokrazia eta kazetaritza hiritarra artean

Informazio eta Eztabaida Aldizkariawww.revistapueblos.org

Dosier 63 zenbakiaLaugarren hiruhilekoa 2014

2 2014 Laugarren hiruhilekoa PUEBLOS Informazio eta Eztabaida

Sebastin Ruiz*

Saharaz azpiko Afrikakkomunikatzen digunean

Baina espazio bikoitza dago, su-matzen ez den letra tartekatua. Sumatu ez baina hor dagoena. Eta hura aspalditik dago metamorfo-sian. Egi bilakatutako ametsak kon-trabotere gisa aritzen da, atril huts eta zuzen gisa: jendarte zibila ohiukatze-ko batzen da, kalea hartzeko, prentsa-ri lapurtutako denbora itzultzeko, boterea nork duen beste modu batera azaltzeko, kopiatuak izango diren sis-tema iraultzaileen bitartez sistemaren merkatuan eztanda egiteko; afrikar kontinentea behetik aurkezteko.

Orri hauek sortzen dituzten egi-leen asmoa horraino bidaiatzea da, Mendebaldetik isildutako errealitate horretaraino. Artikuluetako lehenen-goa, Jos Carlos Sendnek idatzitakoa,

Afrikako komunikazioaren inguruan hitz egiteko beharrezkoa den bahea egiten du. Izan ere, gure ikuspegi inu-zentetik, demokrazia eta hedabideen artean simbiosia dagoela uste dugu. Baina uste hori gainbeheratzen da eta, hala ere, garapena neurtzeko estatis-tiken oinarrizko adierazlea da.

Tesi hau bakarra eta ezin bor-txatuzkoa ez dela ikustean, ikusten ez duguna erakutsiko duten beste hainbat igorle agertzen da. Ahalik eta heterogeneoena den ikuspegia izate-ko ezinbesteko elementu bilakatzen dira hauek: kolonizazioaren sustrai historikoak herri desberdinetan, hiz-kuntzaren berezitasunak, hedabideen estatu-kontrola edo ahozko tradizioa bezalako beste zenbait aldagai kon-

tuan hartzea. Castells-ek Comunica-cion y poder (2009) liburuan adierazi bezala, boterea komunikazioa baino gehiado da eta komunikazioa boterea baino gehiago da, nahiz eta boterea komunikazioaren kontrolaren menpe dagoen.

AFRIKAR TAM-TAM TEKNOLOGIKOAETA BERE ONDORIOAKAspaldiko garapen-teoria batzuren ustez, hedabide kopuru handiagoak berez ekarriko zituen demokrazia eta informazio aniztasuna eta garapen bidean dauden herrien aurrerapena. Teoria hauen porrotaren ostean joera berriek teknologia sektorea hartzen dute garapenaren eta diru-sarrera-ren eramailetzat (gutxi batzuentzat

ARGAZKIA: SEBASTIN RUIZ.

Komunikazioa, bere letra eta ahultasun guztiekin, amets egiten uzten diguten espazio urrietako bat bilakatu da; itsumustuan bada ere. Beste ereduekin, beste goiburu, beste jarrerekin kaosaren aurrean, beste orri-oin eta beste hedabideen gestio ezberdinekin amets egiten uzten digu. Gaingiroki, komunikazioa parte-hartze kolektiborako espazio bat da eta, espazio honetan, kontsumo uniformatzailea eta telegidatua soilik sustatzen duten hedabideetako enpresarien interesek eragin maila ezberdinak dituzte.

DOSIER Afrika 2.0

Informacin y Debate PUEBLOS Cuarto trimestre 2014 3

Teknologiaren booma,demokrazia eta kazetaritza hiritarra artean DOSIER

bakarrik baino ez bada ere). Munduko Bankuak gai honen inguruan argi-taratu duen azken txostenean, hots, Garapenerako Informazioa eta Ko-munikazioa 2009: Irismena zabaldu eta inpaktua handitu txostenean, hau azpimarratzen da: Informazio eta Ko-munikazio Teknologia (IKT) berriek, bereziki, abiadura handiko internetak, empresen negozio moduak aldatzen, zerbitzu publikoen prestazioa eralda-tzen eta berrikuntza demokratizatzen ari dira. Baina, hala al da? Baiezko kasuan, jendarte zibiletik zer erantzun sortzen ari da eta zeintzuk dira jarrai-tzeko adibideak?

Luca Bentez Eyzaguirrek gako batzuk eskaintzen dizkigu horren inguruan eta Afrikan egindako mu-gikorrerako aplikazio eta software berriak aurkezten dizkigu. Kapitalis-mo harrapakariaren aurrean (honek hego hemisferioan bere aurpegi latze-na erakusten du) eta osasun arazoen, argi-indar faltaren edo mugikorraren bidez banku kontraturik gabeko tran-sakzio ekonomikoak ahalbidetzen dituzten sistemen aurrean alternati-bak bilatzeko beharretik sortzen dira tresna berri hauek. Komunikazio sistemez ari gara, azken fi nean. Ala-baina, Internet World Stats-en arabe-ra, internetaren sartze-tasa Afrikan, 2013ko abenduaren 31an, % 21,3 da, hots, eskualde geografi ko guztietako tasarik baxuena, Latinoamerikatik (% 49,3), Europatik (% 68,6) edo Ame-rikako Estatu Batuetatik (% 84,9) oso urrun dagoena.

Egia da, formula teknologikoak, arazo guztien erantzun gisa, erakar-garriak direla eta ematen du proposa-men politikoak ahaztu egiten direla, ez badute mezu modernizatzailea eta mordoilo teknologikoa sartzen. Era berean, klik konputerizatuan oinarri-tutako espiralaren atzean dagoen ba-liabide erauzketa eta bere inpaktuak ingurumenean ere oharkabean joaten dira. Hala, demografi a-hazkundeak erabiltzaile gehiago, erosle gehia-go eta hazkunde ekonomikoa ekar litzake, baina datuek, berriro ere, politika publikoen planifi kazioa es-katzen dute. Urbanizatzea % 3 haz-ten da Afrikan (% 15 1950ean; % 37 2005ean; %45 2015ean; % 54 2025ean), baina hirietan % 66 pobrea

da eta gehienak egonleku informale-tan (slum) bizi dira.

ZIBER-KAZETARITZA: ARRAILAHedabideen bereganatze eredua, bai estatu bai enpresa monopolioaren bi-tartez, eremu pribatuaren hesia alan-bratzean oinarritu da, Habermasek azaldu zuen bezala. Kapital handia-rentzat baliogarria den informazioa zirkuitu txiki eta mugatuetan ibiltzen zen. Haatik, azken hamarkadan arrai-la ageriagoa izan da eta difusio kana-lek, adibidez, sare sozialek, #fallos-delsistema horren berri ematen dute. Adibide argiak dira hauek: Wikileaks, amerikar administrazioaren kontrako lantza gisa, mundu mailan oihartzu-na duena; edo Baba Jukwak Zimba-bwuen egiten dituen fi ltrazioak.

Hedabideak berak praktika hauek barneratzen ari dira, beraz, zehaztu behar da zenbateraino xurgatzen du-ten tradiziozko hedabideek kazeta-ritza herritar berri hau eta balioztatu behar da azken honen balio demokra-tikoa. Gauzak horrela, hurrengo ar-tikuluan geldituko gara, Senegaleko, Zimbabweko, Eritreako edo Kenyako aktibismo digitalaren azken joerak aztertzeko Carlos Bajo Erroren esku-tik. Azken artikuluan, kontinenteko hiriburu teknologikotik, hau da, Nai-robitik sare sozialak nola erabiltzen ari diren hausnartzen lagunduko digu Naliaka Wafulak, eta bere eskutik ulertuko dugu tuit edo post batek ezin duela kale borroka ordezkatu.

Argi geratuko da kazetaritza he-rritar honek testuinguru ezberdinetan jarduten dela herrialdetik herrialdera,

eskualdetik eskualdera. Magreb-eko eskualdea, Afrikako beste hainbat le-kurekin erkatuta, erabat desberdina da eta hedabideak ez dira hor horren libre eta demokratikoak. Hala ere, te-knologiak, komunizakio tresna gisa, gehiago sartu dira, antza denez, es-kualde horretako herrietan Afrikako beste lekuetan baino. Honek froga-tzen du gobernu-politikek zerikusi handia dutela teknologiaren sartze-mailarekin. Hala, bada, azpimarratu behar da askatasuna eta teknologia elkarrekin joan behar dutela: tekno-logia sartze-maila handi batek ez du ezer bermatzen ez badago pareko as-katasun maila.

Behekoa den komunikazio eredu hau ez dago isolatuta sistema kapi-talistaren makinerian; aitzitik, gi-zarte egitura baten barruan dago eta, praktika demokratikoetara zuzendu-tako babes instituzional egokiarekin, (loturarik gabeko) kazetaritza soil bi-laka daiteke.

Dosier honek biltzen dituen ar-tikuluek afrikar kontinentetik gauzak egiteko beste moduak planteatzen dituzten mugimendu eta dinamikak erakutsi eta aurkeztu nahi dizkigute, hausnarketarako lagungarriak izan-go direnak: Nola ari dira erantzuten, Afrikan ohiko hedabideak kazetaritza herritarraren fenomenoari? Nola sus-tatu eta oztopatzen dituzte gobernuek dinamika hauek? Zein da sare sozialen eragina demokazian eta garapenean? Nola ikusten dute herritarrek euren gaitasuna botereari aurre egiteko? Zein da teknologiaren garapenaren aztarna ekologikoa? Dosier hau haus-narketa 2.0 egiteko, aktibismorako eta ohiko hedabideetan aurkezten duten Afrikaren estereotipoari kritika zo-rrotza egiteko pentsatua dago.

Jendarte zibila ohiukatzeko batzen da, kalea hartzeko,prentsari lapurtutako denbora itzultzeko.Afrikar kontinentea behetik aurkezteko

*Sebastin Ruiz kazetaria eta Saharaz azpiko Afrikako komunikazio eta zinema gaian aditua da. Wiriko.org

atariaren sortzaileetako bat eta Pueblos Informazio eta Eztabaidarako Aldizkariko kolaboratzailea da.

Informazio eta Eztabaida PUEBLOS Laugarren hiruhilekoa 2014 3

4 2014 Cuarto trimestre PUEBLOS Informacin y Debate

DOSIER Afrika 2.0


Jos Carlos Sendn Guti rrez*

Hedabideak eta demokratizazioa Afrikan

patzen dituzte aldian-aldian eta herrita-rrak ordezkatzen omen dituzten alderdi politiko anitz dituzte.

Eta, era berean, zergatik dira demo-krazia sendoak dituzten mendebaldeko herritarrak gero eta mesfi datiagoak eu-ren ordezkari politikoekin (hauteskun-deetan parte-hartzea gero eta baxuagoa da), gobernatzen dituzten instituzioekin eta hedabideekin, eta zergatik eskatzen dute bestelako demokrazia bat edo demokrazia birsortzea.

PARALELISMO ARRISKUTSUAKPertsona gutxik esango lukete, gaur egun, Afrikan demokrazia beste modu batean ulertzen dela. Hala ere, proble-matikoa da eredu politiko zehatz baten transmisio eta inposaketa, afrikar gi-zarteetako kulturak, historiak eta sozio-logia errespetatzen ez dituena3.

Adibidez, jendarte zibila, etnizita-tea eta partaide izatea ikusteko modu

ezberdina. Afrikan, jendarte zibileko erakundeak ez dira beti zertan Estatu-tik eta gobernutik bereizita egon, men-debaldeko gizarteetan gertatzen den bezala. Izan ere, Estatuarekiko lan-kidetza afrikar biztanleriaren meka-nismo estrategikoa izan daiteke talde marginatuek botere maila altuagoa eta Estatuaren baliabideak eskuratzeko4.

Etnizitateari eta partaide izateari dagokienez, Ake-ren arabera5, gizar-te liberaletako alderdi sistemak ez du zentzu handirik gizarte afrikarretan, azken hauetan elkarteen garapena oso oinarrizkoa baita eta interes taldeak, funtsean, talde primarioak dira orain-dik. Askotan, beraz, alderdi politikoak leialtasun etnikoa eskatzen dute ideo-logia politikoa baino.

Era berean, hauteskunde libre eta bidezkoak ospatzea demokratizazio adierazle nagusi eta orokorrenetako bat da. Hala ere, adierazle honi de-

Ezaguna da mendebaldeko demokrazietan adierazpen askatasuna eta demokraziaren arteko ideia-asoziazio sendoa. Hedaduraz hedabideak adierazpen eta pentsaera askatasunaren eramailetzat

jotzen dira eta, hortaz, askatasunen aurrerapenaren adierazle fidagarritzat ere jotzen dira. Gizarte modernoetan hedabideek libreak izan behar dute demokrazia sendoa bermatzeko, hau da: independentzia ekonomikoa duten enpresek babestuak; botere politikoaren aurrean autonomoak

eta botere hori zelatatu eta kontrolatu eta gardentasuna exigitzen diotenak; euren lana zehaztasunez egiten dutenak, gertatutakoa eta bere protagonistak errespetatuz, eta jende askok

ezkutatu nahi duena ikertzeko adorea dutenak.

Hau da idea honen proiekzioa sostengatzen duen logika, ideia horren alde egiten duten herrietatik afrikar kontinenterantz. Estatu-nazio independienteen bi he-ren (195tik 117), gutxi gora bera, hauteskundeetan oinarritutako demo-kraziak dira1. 1970ko hamarkadaren hasieratik, hirugarren demokratiza-zio boladaren ondorioz, inoiz baino Estatu gehiagok alderdi anitzeko hau-teskundeak ospatu dituzte2,horietako gehienak afrikarrak izan direlarik.

Iritzi orokorraren arabera, hedabi-deek Afrikako demokraziari eta, he-daduraz, gizadiaren egoerari egin lie-zaiokeen ekarpen garrantzitsua onartu behar da. Beraz, zergatik dira horren txikiak afrikar demokrazia formaletan lortutako aurrerapenak? Izan ere, hauek konstituzioak dituzte, oinarrizko aska-tasunak onartzen dituzte (adierazpen askatasuna barne), hauteskundeak os-


Britaniar kolonia ohietako (Kenya, Nigeria, Ghana eta Tanzania) hedabideak

hedabide enpresa sendoen eta kazetaritza

profesionalaren eredu liberalaren menpekoak dira;

aldiz, frantziar eta belgikar kolonia ohietakoek

egitura ahultasun handiak dituzte




HEDABIDEAKETA DEMOKRAZIA AFRIKANDemokraziaren adierazle eta prin-tzipio eskasak aplikatzeak dakartzan arazoak gorabehera, printzipio hauek Afrikako hedabideen, demokraziaren eta garapenaren arteko harremanaren ikerketen marko nagusi bilakatu dira. Hala, bada, normatibo bilakatzen da politiken eta arautzearen analisia, bai-ta adierazpen askatasunarena, irratia-ren, egunkarien eta telebistaren rolari soilik zuzenduz (hauek, askotan, pu-blikoak izaten dira eta txandako go-bernuak kontrolatzen ditu). Aitzitik, arreta gutxi eskaintzen zaizkio infor-malagoak eta herrikoiagoak diren ko-munikazio moduei8.

Afrikako demokrazia ohiko he-dabideen rolaren menpe egongo balitz nagusiki, demokrazia heriotza-arrisku

mokraziaren inguruan mendebal-deak dituen ikusmoleak, zuzenean, afrikako testuingurura bihurtzeko asmoa kritikatu izan zaio6. Gainera, maiz, hauteskundeak bake proze-suaren azken pausotzat hartu izan dira. 1990Ko hamarkadan, Afrikan, demokraziaren kita aplikatu zen bezala, bake-prozesuaren kit batez hitz egin daiteke. Hau, Nazio Batuen Erakundeak, alderdi anitzeko zenbait erakundeek eta zenbait enbaxadek sortu zuten, bereziki gatazka osteko egoeretan7.

latzean egongo litzateke. Eta, hala ere, onartu behar da afrikar kulturan erro-tutako komunikabide fi dagarri batzuk lagun lezaketela afrikarrek berek ze-haztutako benetako demokratizazio prozesua bultzatzen.

Komunikazio arloko profesiona-lek gainditu behar dituzten oztopoak ezagutzeak egoera hobeto ulertzen lagunduko digu. Oztopo anitz hauek hedabideen jabeak diren enpresekin dute zerikusia, besteak beste, ustel-keriarekiko sentiberatasun handia eta balore etikoekiko zabarkeria9.

Egoera ezberdina da herrialde afrikarren artean hizkuntza eta kolo-nizazioaren arabera. Hala, bada, bri-taniar kolonia ohietako (Kenya, Nige-ria, Ghana eta Tanzania) hedabideak hedabide enpresa sendoen eta kazeta-ritza profesionalaren eredu liberalaren menpekoak dira; aldiz, frantziar eta belgikar kolonia ohietakoek egitura ahultasun handiak dituzte10. Hortaz, anglofonoek tradizio kolonial anglo-saxoien eredua jarraitzen dute eta frankofonoek, ordea, frantziar edo la-tindar estiloa mantendu dute11.

Afrikar herri gehienetan botere politikoek profesionalen kontra joka-tzen dute, erantzunkor eta begilu-zetzat baitituzte hauek gobernuko alderdiaren edo buruaren ontasunak goratzen ez dituztenean. Horrek, ge-hienetan kartzela edo hilda amaitzea ekar liezaieke profesional hauei12. Ka-zetaritzan aritzeko munduko hamar herrialde arriskutsuenetik, bi Afrikan daude, hots, Somalia eta Nigeria13.

Horrez gain, hedabideen jabeen eta alderdi politikoen artean harreman zuzena ikusi da. Hala, bada, gober-nuarekin kritikoenak diren egunka-riek oposizioko lider nagusien etnia edo eskualde jatorri bereko jabeak di-tuzte. Era berean, gobernua adiskide-tasun handienaz tratatzen dituztenek presidentearen edo alderdiko beste inoren etnia edo eskualde jatorri be-reko jabeak dotuzte. Hau da, hain zu-zen, Sierra Leona, Mali, Benin, Boli Kosta, Nigeria, Kamerun eta mende-baldeko Afrikako beste hainbat herri-ren kasua14.

Erdialdeko Afrikako herrialde ge-hienetan, alderdi edo hautagai guztiak saiatu dira hedabideak kontrolatzen. Han prentsa pribatua duela 20 urte bakarrik jaio zen, aniztasun poli-tikoarekin batera. Hedabideen estal-durak hautagai politiken tonuaren eta adierazpen subertsiboen eragin han-dia du15.

Mendebaldeko Afrikan, Boli Kostaren kasuak joera berak erakus-ten ditu, izan ere, hedabideak politiko ezagunen eta euren aliatuen eskuetan kontzentratuta daudela erakusten du. Notre Voie egunkaria Laurent Gbag-bo presidente ohiarena zen; barne mi-nistroa, Ahmed Bakayoko Mayama et Production argitaletxeko akzio-dun nagusia zen (500 akziotik 475). Lauren Gbagboren aldeko Cyclone

DOSIER Afrika 2.0


Afrikan demokrazia gehiago eskatzea eta, aldi berean, epe laburreko errezetak aplikatzea edo dauden

hedabide kopurua soilik zenbatzea okerra da;

herrien garapen maila Barne Produktu

Gordinaren (BPG) bidez soilik aztertzea

bezain okerra

*Jos Carlos Sendn Gutirrez Madrileko Rey Juan Carlos Unibertsitateko irakaslea da.

UNESCO ikerketa katedra Komunikazioa eta Afrika gaietan.

1 Freedom House, 2012. Ikus: www.freedomhouse.org.2 Norris, Pippa (argtz) (2010): Public Sentinel. News Media & Governance Reform, Washington, The World Bank.3 Nyamnjoh, Francis (2005): Africa s Media, Democracy and the Politics of Belonging, London, Zed Books.4 Ibd.5 Ake, Claude (2000): The Feasibility of Democracy in Africa, Senega, CODESRIA.6 Berger, Guy (2002): Theorizing the Media- Democracy Relationship in Southern Africa, International Communica-

tion Gazette, Vol. 64.7 Frere, M.-S: (2011): Elections and the Media in Post-Conflict Africa. Vote and Voices for Peace?, London/New York,

Zed Books/Panos.8 Wasserman, H. (argtz.) (2011): Popular Media, Democracy and Development in Africa, London/New York, Routledge.9 Beckett, Charlie; Kyrke-Smith, Laura (eds.) (2007): Development, governance and the media: The role of the media

in building African society, Londres, LSE- Polis. Hemen eskuragarri: www.lse.ac.uk.10 Ikus 6. oharra.11 Nyamnjoh, Francis (2005), a. lib.12 Ikus 6. oharra eta Kazetarien Babeserako Batzordearen web orrialdea, www.cpj.org.13 Ikus: www.cpj.org.14 Nyamnjoh, Francis (2005), a. lib.15 Frere, M.-S (2007): The Media and Conflict in Central Africa, Boulder, Lynne Rienner Publisher.16 Moussa, Zio (2012): The Media and the Political Crisis in Cte dIvoire, Legon, Ghana, Media Foundation for West

Africa. Hemen eskuragarri: www.mediafound.org.17 Sendn J. C. (2013): Cte dIvoire 20102011 post electoral crisis: An approach from the media, Journal of African

Media Studies, 5.

SARL prentsa argitaletxea bi akzio-dunen artean banatuta zegoen, hots: Bamba Nadiani (Gbagboren bigarren emaztea) eta Gbagbo Koudou Al Rais David (bere semea)16.

Zentzu honetan, herriko hedabi-deak gizarte kapitala eta eragin po-litikoa lortzeko lekutzat hartu behar dira, publikoa informatzeko plata-forma baino. Beraz, mendebaldean daukagun ulertzeko modu hori, non hedabideak publiko zabalari informa-zio objektiboa bideratzeko espazioak diren, idealistegia da mendebaldeko gizarteei aplikatzen denean, baina, are gehiago, eskas eta azaleko bilakatzen da hedabideak benetako testuingurue-tan azaltzeko, esaterako, Boli Kos-tako hauteskunde krisian17.

ERRONKAK ETA AGERTOKIAK, AFRIKAN, HEDABIDEEN ETA DEMOKRAZIAREN ARTEKO HARREMANA MAHAIGAINERATZEKOIkusi dugunez, hedabideen eta demo-kraziaren arteko harreman zuzenak Afrikan, antza, ez du praktikan fun-tzionatzen. Izan ere, ohiko analisiek erakusten dutena baino askoz kon-plexuagoa da harreman hori. Afrikako herri askoren egunerokoan, gizarte demokratikoagoak sortzeko helburu duina, sarritan, beste zenbait helburu-rekin lehiatzen da, hala nola, funtzio-

natzen duten instituzioak, hezkuntza unibertsal duina, bidezko prezioetan herritarrak babesten dituen osasun sistema; edo babesa eta segurtasuna eskaini eta biztanleak beldurtzen ez dituzten polizia edo armada izateko helburuak. Helburu guzti hauek ba-daude eta, aldi berean, gainera he-rriaren etorkizunarekin konpromisoa duten politiko zintzoak eta gertaeren berri eman eta gobernuaren jarduera kontrolatzen duten kazetariak ere be-har dira.

Aurrekoak ez du esan nahi adie-razpen eta informazio askatasunak eta hedabide eta profesional sistema sendoak beste helbururen mende egon behar dutenik, Era berean, honek ez du justifi katu nahi larderiazko eta sasiko gobernuek askatasuna bilatzen duten herritarren eta kazetarien kontra egiten duten errepresioa. Lerro hauek zera erakutsi nahi dute soilik: aurrean dugun lanaren konplexutasuna eta testuinguruan jarritako analisien ga-rrantzia zein den.

Hortaz, Afrikan demokrazia gehia-go eskatzea eta, aldi berean, demo-krazia kitak bezalako epe laburreko errezetak aplikatzea, edo dauden he-dabide kopurua soilik zenbatzea okerra da; herrien garapen maila Barne Pro-duktu Gordinaren (BPG) bidez soilik aztertzea bezain okerra.



Honek arreta eman dio nazioar-teko ikertzaile askori eta hauek garapen horietan lehenak izan diren herrietara joaten dira teknologia horien erabilera sozial eta subjekti-boak aztertzera. Zentroak eta labora-tegiak kontinente osoan zehar saka-banatzen dira, besteak beste, Afrikako berrikuntza hiriburuan, hots, Nairobin dagoen iHUb aitzindaria, Ugandako Hive CoLab, Kameruneko Activspa-ces eta Senegaleko BantaLabs. Guzti-ra, 26 afrikar herrialdetan banatutako 90 zentro inguruk eta AfriGadget.com edo WhiteAfrican.com bezalako zenbait web orrialdek kontinentearen berrikuntza gaitasuna erakusten dute.

Telefono mugikorretik edozeneduki bidal daiteke alternatiba izan daitezkeen plataforma hauetara. Adibidez, Ushahidi-k1 SMS ko-munikazioa, posta elektronikoa eta weba uztartzen ditu datu-meatzaritza

aplikazioekin, eta ez da beharrezkoa instalatzea. Kenyako 2008ko hautes-kundeen osteko indarkeria salatze-ko hasi zen erabiltzen eta, egun, 132 herrialdetan erabiltzen da, horietako asko afrikarrak direlarik.

Honen aurretik bazegoen mapake-ta sistema, baina eman dioten erabi-lerak hauteskundeak monitorizatzea, hondamendiak, edo arriskuak soma-tzea eta geoposizionatzea ahalbi-detzen du. FrontlineSMSrekin lan-kidetzan, plataformak testu mezuen harrera bideratzen du eta plataforma-ren zerbitzuen multzoarekin uztar-tzen du. Plataformak konexio zentro independiente bat du. Ushahidi-k, UNESCOk helburu berarekin sortu-tako RapidSMS-k2 bezala, parte-har-tze politikorako eta giza eskubideen urraketen edo hauteskunde deialdien inguruko salaketak egiteko aplika-zioak ditu.

Luca Bentez Eyzaguirre*Konektibitate mugikorrari dagokionez, berrikuntzan

eta asmamenean Afrika da lehena. Izan ere, bertako

alde askotan ez dago aldez aurretiko telefonia fi nkorik

eta mugikorrak ezinbesteko bihurtzen dira. Telefonia

mugikorra aberastasun eta garapen faktore bat da,

sormenezkoa eguneroko arazoei konponbidea bilatzeko.

Ondorioz, telefoni mugikoarra gizarte berrikuntza faktorea da.

Mugikorra ez da komunikazio tresna huts bat; aitzitik,

hezkuntzarako baliabideak lortzeko, banku eragiketak

egiteko edo irrati eta telebistako edukiak eskuratzeko aukera

bermatzen du.

Afrika, berrikuntza mugikorra



DOSIER Afrika 2.0


Ushahidi-k, UNESCOk helburu berarekin sortutako RapidSMS-k bezala, parte-hartze politikorako eta giza eskubideen urraketen edo hauteskunde deialdien inguruko salaketak egiteko aplikazioak ditu

behar izan gabe. Matibabu du izena eta, oraindik sistema eragilearen al-detik mugak baditu ere, odol analisi baten emaitza 15 minututan ematen du. Aplikazioa doakoa da baina anali-sia egiten duen dispositiboak 30 dolar inguru balio du. Hau prezio handia da herrialde horretarako baina proto-tipo merkeagoa lortuko dela uste da. Kenyan ere datu-meatzaritza erabil-tzen da osasuna hobetzeko. Internews enpresak Data Dredger proiektua ga-ratu du. Horrek informazioa jaso eta gai ezberdinen inguruko infografi en bidez eskaintzen du, hala nola, far-mazeutikoen iruzurraren, gaixotasun endemikoen kontrako borrakaren edo GIBaren prebentzioaren arloko au-rrera pausoen ingurukoak.

GOBERNAGARRITASUNAETA PARTE-HARTZEANTelefonia mugikorra gobernagarritasun tresna bat da, informazio publikoaren difusioa, parte-hartze politikoa, gataz-ka eta indarkeriaren prebentzioa eta kontrola errazten duena. Kenyan Us-hahidi (lekukotasuna kisuajiliz) da-goen moduan, 2010ean, Boli Kostan, Wonzomai sortu zen kontrol politiko-rako eta, gehienbat, sare herritar gisa seguratasunetik osasunera doazen gai ezberdinei aurre egiteko. Testuinguru berean Car Rapide sortu zen. Honek, ikus-entzunezko formatua du eta You Tube-ren bidez funtzionatzen du. Te-lebistako edukiak aukeratzen ditu emi-gratzaileen kontsumorako eta eztabai-da politikorako foroa ere bada. Horren alternatiba Sama Baat da, Ushahidin ere aplikazioa duena. Hau gertakari mapa batean bistaratzen da. Nige-rian, hauteskundeen kontrola Revoda5 aplikazioaren bidez egiten da.

mailakoa dena. Honekin enpresariek ekintzaile gazteen proiektuen tutore-tza lana egiten dute.

Mugikor bidezko jarduera eko-nomikoak oso garrantzitsuak dira; izan ere, bidalketen bidez bakarrik, kontinenteak ehun mila milioi dolar baino gehiago jasotzen du urtean. Afrikarren moldaketa kulturaren frui-tu, transferentzia sistema bat sortu zen aurreordain txartela eta SMS ba-ten bidezkoa. Horren ondorioz, banku mugikor bat sortu eta hau kontinente-ko herri askotara hedatu da. Kenyan Safaricom-ek mugikor bidezko or-dainketa sistema (Mpesa) erabiltzen du eta mugitzen dituen fi nantza tran-sakzioak herrialdeko BPGren %20 dira, hots, zortzi mila milioi dolar. Enpresa horrek komisioak ongintzari ematen dizkio dohaintzan, gizarte be-rrikuntza sistema sendotu eta banku sistemak dituen mugak sahieste al-dera. Merkataritza eremuan, mugiko-rra prezioen eta merkatuen inguruko informazioa eskuratzeko erabiltzen da, hornitzaileei ordaintzeko, pro-duktuen salerosketa eta entregen se-guimendurako. Leku askotan parte-katutako mugikorrak erabiltzen dira, nahiz eta alokairu eta berriz karga-tze zerbitzu merkeak ere badauden.

INGURUMENA, NEKAZARITZA ETA OSASUNADeforestazioaren kontrolerako era-bilerak daude, posizionatze geogra-fi ko sistemari esker. Tokian tokiko nekazariek hauekin laguntzen dute eta lehorte eta uholdeen kontrolerako ere erabiltzen da, uztak babestu edo prezio hobeak lortze aldera. Kenyan, mugikorrak eguzki energiaren bi-dezko argitze sistema dute eta lehoia uxatzeko erabil daitezke. Bertan sortu zen iCow4, ere. Honek informazio za-bala eskaintzen du, baita nekazari eta abeltzainen arteko konexioa, euren lana eraginkorrago bihurtzeko asmoz.

Mugikorrak gaixotasunen kon-trako borrokan ere laguntzen du. Mali bezalako herrietan telemedikuntza zerbitzuak daude. Hauek, higiene eta elikaduraren inguruko aholkuak ema-ten dituzte eta txertatze kanpainak koordinatzen dituzte. Ugandan da-goen mugikorrerako aplikazio batek paludismoa urrutitik diagnostikatze-ko balio du, espezialistak parte hartu

Ushahidi eta Geochat ere, elka-rren osagarri dira. Azken honek, testu mezuetarako komunikazio kanal ez-berdin asko biltzen ditu (Clickatell-i esker estaldura osoa dute edozein lekutik), baita sateliterako edo orde-nagailuaren bitartez. Gainera, Twitterhartzen du geoposizionamendu tres-nekin batera. Iniziatiba hauen eta izaera bereko beste zenbaiten ingu-ruan aritzen da MobileActive.org ataria. Honek, erabilgarritasuna eta mugikorreko aplikazioak bultzatzen ditu gizartearen aurrerabide eta gara-penerako.

Telefonia zerbitzu merkeenaren bidez, hu da, SMS huts baten bi-dez, afrikar herrialde ezberdinetako aplikazio eta zerbitzuak gizarte be-rrikuntzaren lagin anitza dira. Gaur egun, nahiz eta biztanleen ehuneko 20k baino ez duen telefonia mugiko-rra erabiltzeko aukerarik, Afrikakoak sartze-tasa handienak dira3, Nazioar-teko Telekomunikazio Batasunaren datuen arabera. Garapeneko Banku Afrikarraren arabera, erabiltzaileen kopurua %10 gora egiten duenean Barne Produktu Gordinak (BPG) %1 baino gehiago, egiten du gora; batzu-tan %1,5 ere izan daiteke igoera hori.

Fenomeno hori pertsonen bizitza eta enpresen jarduera aldatzen ari da, baina erronka onura horiek biztanle gehienei luzatzea da, enpresa ekimena sustatzea eta lana sortzea, baita espor-tazioak handitzea ere. Erronka hauei aurre egiteko, adibidez, Ugandan Ma-raMentor aplikazioa garatu da, Afrika



Informazio ezberdina ematen duten plataforma alternatiboen adibideak ere badaude, besteren

artean, Alternative Media Watch edo Adbuster

Media Foundation. Hauek hedabideen kontzentrazio gero eta handiagoari edo

afrikar informazioaren gaineko txinatar kontrolari

erantzuten diote

*Luca Bentez Eyzaguirre kazetaria, Canal Sur telebista-etxeko erredaktorea eta Cdiz-eko unibertsitateko irakaslea da, Marketing eta Komunikazio sailean.

1 www.ushahidi.com.2 www.rapidsms.org.3 Nazioarteko Telekomunikazio Batasunaren komu-

nikatua, 2014ko maiatzaren 5ekoa. Erakunde hau Nazio Batuetako erakundea da, informazio eta ko-munikazio teknologietan aditua. Hemen eskuragarri: www.itu.int.

4 http://icow.co.ke.5 http://revoda.org.ng.6 www.openafrica.org.7 http://africanmediainitiative.org.8 www.mediawatchglobal.com eta www.adbusters.org.9 http://instagram.com/everydayafrica.

administrazioaren arteko komunika-zioa bideratzen du eta hedatuena da herri hartako kazetaritza herritarraren esparruan.

TOKIKO SARE SOZIALAKSare sozial handien alternatiba gisa, tokian tokikoak daude, esaterako, Mxit hegoafrikarra. Honek arrakasta handia du bertan, Facebookek dituen harpidetzen hirukoitza dituelarik. Mu-gikorrerako chat honek oinarrizko te-lefonoetan ere funtzionatzen du eta ar-gazkiak igo eta kalifi katzeko aplikazio bat garatu du, Motribe arrakastatsua. Argazkilaritzak momentu berezia bizi du Everyday Afrika9 ekimenarekin. Honek Afrikaren irudi esterotipatua aldatzea aldarrikatzen du, Instagramen argitaratutako argazkien bidez.

Ghanako Saya.im sare sozialak testu mezuen bidez funtzionatzen du, hortaz, oinarrizko telefonoetarako ere balio du. Norbanako edo taldeen ar-teko mezularitza eskaintzen du telefo-noko edo sare sozialetako kontaktuak erabiliz. Bideojokoen sektoreak ere hainbat antzindari du Afrikan, adibi-dez, Nigeriako Kuluya.com. Horretan tokiko gaiak eta bertako pertsonaiak agertzen dira, eskaintza ezberdina sortuz. Era berean, Ghana Leti Arts-ek afrikar tradizioak aukeratzen ditu bere bideojoko eta komikietako argudioak jorratzeko. Nigeria, lehena da telefo-no bidezko ikus-entzunezko edukien kontsumoan, Afrinolly aplikazioari esker. Hau arrakastatsuena da Afrikan eta kontinenteko produkzioak esku-ratzeko aukera ematen du, bereziki munduko bigarren ekoizlea den Nige-riako Nollywood industriakoak.

Ibilbide honek afrikar kontinen-tearen gaitasuna erakusten du, erabi-leraren eta beharren arabera, erronka teknologikoei aurre egiteko. Egoera horretan, gizarte berrikuntzaren arreta sormen, asmamen eta konpontzearen arteko konbinazio hauek ematen dute. Horren atzean gero eta handiagoa de biztanleria anitz eta dinamikoa dago, etorkizuna non dagoen era ezberdi-nean ikusten duena.

Afrika osoko ikuspegi batetik bultza-tzeko. Informazio ezberdina ematen duten plataforma alternatiboen adibi-deak ere badaude, besteren artean, Al-ternative Media Watch edo Adbuster Media Foundation8. Hauek hedabideen kontzentrazio gero eta handiagoari edo afrikar informazioaren gaineko txinatar kontrolari erantzuten diote.

Kazetaritza herritarraren mese-derako, Africa Check-ek albisteak egiaztatzen laguntzen digu. Story-Maker kode irekiko aplikazioak ka-zetaritza bideoak sortzeko balio du. Segurtasun handiago baterako eta kontrolari eta zentsurari aurre egiteko Tor nabigatzailea erabilera ezberdi-netara egokitzen da eta erabiltzaileen aztarna digitalak ezabatzen ditu, zer-bitzari ezberdinetatik sakabanatuz.

Ghanan, herritarren mobiliza-zioa, Bloggin Ghana plataformaren bidez bideratu da. Plataformak he-rrialdeko blogak bildu zituen euren berriak Twitter bidez argitaratzeko. Senegalen, 2012 hauteskundeetarako gardentasuna lortzeko helburuare-kin, Sunu2012 plataforma sortu eta hedabideentzako eta herritarrentzako erreferente bilakatu zen, bai bertan bai emigratuentzat. Angolako Cen-tral 7311-k rol garrantzitsua izan zuen 2011ko mobilizazioetan herri hartako emigratzaileekin konektatu baitzen sare sozialen bidez. Nigeriako Sahara Reporters plataformak herritarren eta

Open Data, murrizketa gabeko datu irekien bidez, guztien onaren gaineko fi losofi a eta praktika da. Afrikan ere badu bere mugimendua, hots, Open-AFRICA6. Proiektu honek irekitasuna eskatzen du eta kazetari eta erakunde ofi zialen informazioa herritarren es-kura jartzen du. Code4SouthAfricak ere, programatzaileekin egiten du lan kazetariak trebatzeko eta datuen ku-deaketarako aplikazioak garatzeko.

Nigeriako kontrol politikorako, BudgIT-ek eskura jartzen du infor-mazio publikoa. Gardentasuna eta herritarren parte-hartzearen inguruan elkarrizketa bultzatu nahi duen plata-forma elkarreragilea da. Hegoafrikan sortutako CorruptionNET aplikazioa antzindaria da. Horren bidez, herrita-rrek ustelkeriaren gaineko txostenak bidaltzen dituzte euren mugikorretik, SMS bidez. Nigerian, gardentasuna sustatzeko Enough is Enough Ni-geria Coalition sortu zen. Hasiera baten, hauteskundeen inguruan sor-tu zen baina aktibo jarraitzen du pe-troleoaren salmentaren edo enpresa hauen jardueraren eta antzeko gaien inguruan.

Kenyan, mugikorreko mVerifi ed aplikazioak agirien egiazkotasuna bermatzen du erregistro ofi zialak kontsultatuz. Ugandan sare sozialen erabilerak justizia lortzea eta eskubi-deak betearaztea errazten du, Gerald Abila abokatua eta bere Barefoot Law erakundeari esker. Hauen bidez, Sky-pe, Twitter edo Facebook bezalako sareen bidezko testu mezuek eta irrati bidezko difusioak herritarren eskubi-deen inguruko zerbitzu juridiko eta informazioa ematen dute.

KAZETARITZA INDEPENDIENTEAKomunikazio eta kazetaritza arloetan African Media Initiative7 bezalako eki-menak azpimarratu behar dira. Honek hedabide independienteak hobetu nahi ditu, gobernagarritasuna eta garapena



DOSIER Afrika 2.0

Sare sozialek eta web 2.0-aren tresnek aurrera pausoa ekarri dute saharaz azpiko Afrikara prentsa askatasunari dagokionez. Beste aldetik, kontinente horretan internetek

presentzia txikia du eta, horren ondorioz, berrikuntza hau ez da behar bezain eraldatzailea izaten ari. Tresna hauei esker, ez da zaila online hedabide bat sortzea, batzuetan hau ahula izan arren.

Izan ere, herrialde gehienetan ezegonkortasunak kazetaritzaren merkatua lastatzen du eta merkatu horretatik kanporatutako kazetari gazteen (eta zaharren)

arduraren ondorioz halako ekimenak ugaritu dira.

Carlos Bajo Erro*

eta prentsa askatasunaHerritar kazetaritza

Sareak hesiak gainditzen ditu


Eritrean, hedabideen kontrola era-batekoa da, eta hesi sendoek ez dute uzten ez atzerrian produzitutako in-formazio ezagutzea ez bertako infor-mazioa kanpora zabaltzea. Nazioarte-ko prentsarako betoa duen herria da. 2007. urtetik azken postuan dago, Ko-rearen azpitik, Mugarik Gabeko Erre-portariak erakundeak egindako prent-sa askatasun sailkapenean. Era beran, 2012an, Committee to Protect Jour-nalist (CPT) erakundeak munduko herrialderik zentsuratzaileenatzat jo zuen hura. Informazioa mugatzeko estrategiak ohiko hedabideen kontrola eta telekomunikazio sarearen muga-tzea uztartzen ditu.

Hala ere, testuinguru honetan, lehio batzuk edo, hobeto esanda, tu-nel edo pasabide batzuk ageri dira

dute baina ahalegin hori alferrikakoa izan da tresna digitalen agertzeare-kin. Zentsura eta difusio plataformak erabiltzeko eragozpenak erregimen askok erabili ohi izan duten amarrua izan da, Afrikan zein munduko beste edozein lekutan: ez dago prentsa as-katasuna baimentzen duen larderia-zko erregimenik, izan ere, informazio gabeko gizartea kontrolatzea erraza-goa da. Ohiko erreportarien esane-tan, gerra bateko lehenbiziko biktima egia bera da eta, afrikar herri askotan boterean irautea gerra hutsa da. Ur-teak joan urteak etorri, kontinenteko zenbait erregimen informazioaren kontrolean aditu bilakatu omen dira. Baina, hain zuzen ere, kasu horiek sare sozialen gaitasuna frogatu dute eragozpen hauek gainditzeko.

Egitura edo plangintza handia-goa beharko luketen proiektuez haratago, hainbat herritarrek informazio-aniztasuna bultzatu dute, informazio-gizartearen garrantziaren jakitun. Gaur egun, tokiko albiste agen-tzien mailako informazio erreferente bilakatzeko nahikoak dira hauek: kontu bat sare sozial nagusietan (Facebook, Twitter), blog bat plataforma batean (Blogger, Wordpress edo txikiagoak, hots, Overblog, Mondoblog) edo, esa-te baterako, Youtube-ko kanal bat. Eta asko dira kontinente osoan tresna hauez baliatu diren herritar eta kolektibo ar-duratsuak (eta konektatuak).

ZENTSURARI ISKINAfrikako zenbait gobernuk hedabi-deak kontrolatzeko ahalegina egin



Hedabideen egoera ezegonkortasunak eta gobernuen kontrol

estrategiek markatzen dute. Beraz, kanal berri hauek

agertzea mehatxutzat har daiteke, baina baita aire

berritzat ere

Sei blogari eta ohiko hedabideetako hiru kazetari atxilotu zituzten Etiopian hauek egotzita:

debekatutako zenbait erakunderekin kontaktuak izatea eta komunikazioak

enkriptatzeko eta informazioa babesteko kodigo irekiko tresnak

erabiltzeko euren burua trebatu izana

eta, hauen bitartez, posible da he-rria inguratzen duen alegiazko hesia metaforikoki burlatzea. Diaspora-tik mantendutako informazio web orrialdeek jarduera luzea dute eta, horiez aparte, sare sozialetan herri barneko eta kanpoko eritrearren ar-teko zubiak ezartzen dituzten pert-sonak agertzen dira, gobernua ko-lokan jartzeko informazio eta kritika kanala ezartzen saiatzen direnak. Zenbait hilez, adibidez, Arbi Har-net (askatasunezko ostirala) izeneko talde batek matxinatzeko eta herritar mobilizaziorako deia egin zuen Fa-cebook bidez. Dena den, talde horrek ez du jarduerarik izan azken urtean.

Erbesteratutako eritrear kazetarien aldetik, @EritreaInMyMind, @Eri-treaActivist edo @EriRevoltMay24 Twitter kontuek, besteak beste, ohiko hedabide monolitiko eta ofi zialisten aurrean informazio-kontrapuntua ematen dute. Adibide horietako azke-nak 3.000 jarraitzaile baino gehiago ditu. Kontua zenbait herri mugimendu eta kolektibori lotuta dago eta ez da ezaguna nondik tuiteatzen duen bai-na herri hartako gaurkotasunarekiko lotura argia da. Pasadizozkoagoa den adibide bat @AgameDictator kon-tuarena da. Kontu horren jabeak H.E. Isaias Afewerki (independentziaz ge-roztik Eritreak izan duen presidente bakarraren izena) izena erabiltzen du, baita politikari horren argazkia ere. Benetazkoa iruditzeko asmorik gabe, fi kziozko nortasun horretatik, herriak dituen zailtasunen inguruan hitz egiten du ironiaz: #Eritrea2014 izan ere, nork behar du ura edo argi-indarra?.

Beste kasu bat Eritreatik hurbil dagoena, Zimbabwerena da. Ro-bert Mugabe herriaren buru izan da azken hiru hamarkadetan eta giza eskubideen urraketen salaketak gero eta ugariagoak eta sendoagoak dira. Adierazpen askatasunari dagokionez, etengabeko atxiloketa eta kondenen beldurrak kazetariak lotzen ditu. Giro honetan, anonimatuak askatasuna ematen du eta ez dago sare sozialak bezalako tresnarik gutxienezko ber-meak eskaintzeko kapaza denik.

Seguru asko anonimatu, malguta-sun eta (ia) nonahikotasun baldintza hauek direla eta, Facebook izan zen Baba Jukwa-k (Aita Jukwa, shona hizkuntzaz) aukeratutako agertokia.

Itxura xaloa duen fi kziozko pertsonai hau Robert Mugabe eta bere egitura politikoa lotsaz gorriarazten aritu da 2013ko martxotik. WikiLeaks gogora ekartzen duen estiloa erabiltzen du, dokumentuen fi ltrazioa eta, batzutan, txisteak eta esamesak uztartuz. Ba-tean kale, bestean bale, eduki serio eta egiaztatuak eta horren fi dagarriak ez diren beste batzuk erabili ditu eta hainbeste haserretu da Zimbabweko presidentea non prezioa jarri dio Baba Jukwa-ren buruari ordainsaria eskainiz bere benetako nortasunaren inguruko informazioengatik.

Baba Jukwak bere Facebook kon-tuaren bidez ezagutzera eman dituen dokumentuak (kontu handikoak eta iturri fi dagarrietatikoa omen dire-nak) pertsekuzio-paranoia piztu dute ZANU-PF gobernuko alderdiaren barruan eta, horren ondorioz, seina-latu izan dira hainbat kazetari kritiko eta gobernuko kargu garrantzitsu. Hainbatetan boikoteatu eta itxi izan bada ere, web orrialde horrek 400.000 jarraitzaile baino gehiago ditu. Pertso-naiaren anonimatuagatik hau ugaldu da eta pertsona asko huraz jabetzen saiatu dira. Nolanahi ere, informazio iturri alternatiboa izan da oso kontro-latuta dagoen herri horretan eta azken asteotan bere momentu baxuenean badago ere, informatzen jarraituko duela ziurtatu du.

ADIERAZPEN ASKATASUNAREN KONTRAKO ERASOAK ETA BABES KANPANIAKBlogari eta tuitlariak afrikar gobernu askoren kezka bilakatu dira, hain jus-tu ere, hedabideen kontrola ezerezten dutelako. Azken urteotan, ekintza ez-berdinak burutu dira informazioa bes-te era batean zabaltzeko beste tresnak bilatu dituzten kazetari herritar edo profesional hauen kontra. Edozelan ere, operazio hauekin batera ziber-ekintzaileen komunitatea (abizen ezberdinetako) kazetari hauen eta, orokorrean, adierazpen askatasunaren alde mobilizatu da.

2013ko maiatzaren 7an, Makaila Nguebla txadarra Senegaletik kanpo-ratu zuten Ginearantz. Idriss Dbyren erregimenarekin kritikoa den kaze-tari eta blogaria da Nguebla. Horren ondorioz, errefuxiatu behar izan zen orain dela hamarkada bat baino ge-

hiago. Hasieran, Tunisen egon zen ikasten, baina 2005ean, jazarpenaren ondorioz, Senegalera joan behar izan zuen. Zortzi urte geroago, blogariak ordaindu behar izan zuen Txadeko eta Senegaleko gobernuen arteko hurbiltasuna. Senegaleko presiden-teak begi-keinua egin nahi izan zion bere txadar kideari eta goizetik gauera oposiziogilea mugan jarri zuen. Garai horretan, Ngueblak blogaren bitartez kritika egiten eta hedabide ezberdine-kin lan egiten jarraitzen zuen.

Erantzun gisa, senegaleko ziber-ekintzaileak mobilizatu eta beste he-rrietako (gehienak frankofonoak) ba-besa lortu zuen kanpaina baiatu zen.



Sare sozialek iturriak ugaritzen dituzte. Profesional askok kanal

hauek alerta iturritzat dituzte, hau da,

kaleetan zer dagoen eta herritarren iritzia zein

den ezagutzeko lehen iturritzat

DOSIER Afrika 2.0

*Carlos Bajo Erro kazetaria, Centre de Estudis Africans de Barcelona-ko (CEA) kidea eta afrikar arte

eta kulturen inguruko wiriko.org atariaren sortzaileetako bat da.


Senegaleko tuitlariak, #FreeMakaila hashtag-aren bitartez, euren gobernua eta nazioarteko komunitatea inter-pelatzen zuten bitartean, adierazpen askatasunaren aldeko erakundeek ere presioa egiten zuten eta Ngueblak irtenbideak bilatzen zituen bere Ko-nakryko erbestealditik. Denbora gu-txitan, indar batasun horren eraginez, Frantziak, premiaz, blogaria hartu zuen eta bere asilo politikoa tramitat-zen hasi zen.

2014ko apirileko 25 eta 26an, sei blogari eta ohiko hedabideetako hiru kazetari atxilotu zituzten Etiopian. Blogariak herrian dagoen kolektibo aktiboeneko kideak ziren. Kolekti-boak web orrialde bat kudeatzen du eta nazioarteko Globalvoices blog pla-taformaren amharerazko bertsioarekin laguntzen du. Atxilotuei hauek egoz-ten zitzaizkien: debekatutako zenbait erakunderekin kontaktuak izatea eta komunikazioak enkriptatzeko eta in-formazioa babesteko kodigo irekiko tresnak erabiltzeko euren burua trebatu izana, izan ere, tresna hauek beste he-rrialdeetan adierazpen askatasunaren alde borrokatzen duten taldeek erabilt-zen dituztenak dira.

Erantzun moduan kanpaina bir-tuala jarri zen martxan sare sozialetan eta, bereziki, Twitter-en, #FreeZone-9Bloggers hashtagpean. Prentsa as-katasunaren aldeko erakundeek atxi-loketa hauek salatu dituzte eta mundu osoko kazetari asko kanpainari atxiki zaio. Ondorioz, kanpainak oihartzuna izan du nazioarteko hainbat hedabi-detan. Gaur arte, 9 kazetari profesio-nal eta herritarrek gartzelan jarrait-zen dute, terrorismoa egotzita. Baina kanpainak ere bizirik jarraitzen du

ERAGINA HEDABIDEETANSare sozialak informazio tresna gisa erabiltzeak eta kazetaritza herritarrak, bere itxura polemikoa gorabehera, eragin zuzenak dituzte ohiko afrikar

hedabideetan. Hedabideen egoera eze-gonkortasunak eta gobernuen kontrol estrategiek markatzen dute (50 esta-tuen arteko gehienetan). Beraz, kanal berri hauek agertzea mehatxutzat har daiteke, baina baita aire berritzat ere.

Munduaren beste alderdietan be-zala, kazetaritza herritarrak kritikak jasotzen ditu, ustez, profesionaltasu-na falta duelako eta, horren ondorioz, ardura, zehaztasuna eta egiazkotasuna ere falta zaizkiolako. Hala ere, kaze-tari asko konturatu dira kontinenteko hedabideen egoera horretan sare so-zialek eta blogek gutxienez bi alderdi positibo dituztela.

Alde batetik, bitarteko urri eta lu-rralde sare eskasa duen testuinguruan, sare sozialek iturriak ugaritzen di-tuzte. Profesional askok kanal hauek alerta iturritzat dituzte, hau da, kalee-tan zer dagoen eta herritarren iritzia zein den ezagutzeko lehen iturritzat.

Bestetik, tentsio eta autozentsura giro horretan, kazetaritza herritarra akuilu bat da profesionalarentzat. Sare sozialek hainbat gertaera uzten dute agerian eta ohiko hedabideak horien berri ematera behartzen di-tuzte; izan ere, azken hauek (informa-zio hori kontuzkoa denean) aurretik

ezaguna zela argudia dezakete. Ho-rrez gain, kanal berri hauek prentsari egotzi izan ohi zaion kontrol rola har ditzakete, beraz, prestigioa galdu nahi ez badute, ohiko hedabideak haratago joan behar dute nahi eta ez. Azkenik, Afrikan eta munduko beste lekuetan asko dira ohiko hedabideen artean sare sozialekin, blogekin eta kazetari herritarren jarduerarekin bat egiteko formulak bilatzen dituztenak.



Destatu, tiratu eta argitaratu:

Naliaka Wafula*

Ekainaren 9an, goizean, jendetza bat kalean bildu zen, Hilton Hotelaren eta Corner Housearen gerizpean, Kimathi street ondoan, Nairobin (Kenya). Dedan Kimathi, askatasunaren aldeko borrokalariaren estatuari kateatuta zegoen gizon bati begira zeuden. Manifestatzailea Dedan Kimathi Waceke zela esaten zuen. Keniako bandera eta nazioaren koloreak zituen kapela bat zeramatzan eta bere amama Mukami Kimathirekin audientzia bat lortu arte ez zuela bere prisioa utziko ohiukatzen zuen. Dedan kimathiren hirugarren biloba zela baina, pedigri harrigarri hori gorabehera, pobreziaren eraginez makaltzen zela azaltzen zuen.

Ordeztu dezake sare sozialetako agitazioak kaleetan

bildutako jendearen espektakulua?

ARGA

ZKIA

: SEB

ASTI

N R

UIZ.


DOSIER Afrika 2.0


#BringBackOurGirls kanpainak garrantzia hartu zuen. Obamak Nigeriari

laguntzeko planak iragarri zituen baina 270 neska

baino gehiagok terroristen eskuetan jarraitzen dute

hainbat hilabetez.


ordeztuko. Begiratu zer egin zuen Wacekek, Dedan Kimathiren bilo-bak, goiz hartan Kimathi Street-en: pobreziaren inguruan tuiteatu izan balu inork ez zukeen entzungo, bai-na estatua horretara kateatuta bere adierazpena oso indartsua izan zen.

Bonifaceren esanetan, jendea-rentzat erraza izaten da sare sozial baten segimendu sakona eta benetako ekintzak nahastea. Begira, adibidez, nola bozkatu zituen jendeak Martha Karua eta Peter Kenneth presidentzia-rako hautagaiak. Oso ospetsuak ziren

pare bat orduz blogeatzen du gero beste gai batera pasatzeko. El Cairon, nazioarteko telebista baterako lan egi-ten duten hiru kazetari atxilotzen di-tuzte munduko kargu altuenetako pro-testak gorabehera. Eta Nigerian 270 neska inguruk terroristen eskuetan jarraitzen dute hainbat hilabetez nahiz eta sare sozialetan zenbait eguneko kanpaina egon.

Hala, bada, eraginkorra al da hash-tag aktibismo hori? Ekintzarik gabe-ko hitza besterik ez al da? Nabarme-nak diren pertsona ospetsu, presidente eta sare sozialetako adituek, hurren-go krisiaren aurrean, sare sozialetara jo dute munduaren inguruan euren iritziak tuiteatzeko edo facebookea-tzeko, baina aldaketa sortzeko gauza gutxi eginez.

Egiaz, sare sozialek ez dute inoiz pertsonak kaleetan ordeztuko es-aten du Kenyako argazkilaria eta aktibista den Boniface Mwangi-k1. Jendeak arabiar udaberriaz hitz egi-ten jarraitzen du, baina hori ez zen Twitterreko iraultza bat izan! Tahrir plaza ez zegoen interneten, eremu fi sikoan baizik. Beraz, ez diezaio-gun gezurrik esan gure buruari, sare sozialek ez dute kaleko aktibismoa

Drama aurrera zihoanez jendea-ren artetik norbaitek smartpho-ne-arekin argazki bat atera eta Facebooken argitaratu zuen. Horren biral bihurtu zen non bertan ez zeude-nak ere Wacekeren eskaeren meritua eztabaidatzen zuten. Eta destatu, ti-ratu eta argitaratu ekintza huts horren bidez, sare sozialen eta aktibismoaren arteko harreman simbiotikoa probatu egin zen berriz ere.

Sei hilabete lehenago, 2013ko abenduaren 29an, Al Jazeera telebista kateko hiru kazetari atxilotu zituzten informazio faltsua zabaldu eta Egip-toko talde terrorista bat laguntzea ego-tzita. Haatik, Al Jazeera English-eko zuzendari nagusiaren hitzetan, Baher Mohamed, Peter Greste eta Mohamed Fahmy bere lana egiteagatik atxilotu zituzten. Honek online kanpaina bat eragin zuen #FreeAJStaff hashtag-pean, eta 40.000 pertsona baino ge-hiagok kazetariak libre uztea exijitu zuten.

Nairobin gazte hura estatuara ka-teatu zen hilabete horretan bertan, eta #FreeAJStaff hashtag-ak Twitter-en 80 milioi iruzkin izan bazituen ere, Mohamed, Greste eta Fahmy-ri 7 eta 10 urte areko kartzela-zigorra ezarri zieten. Munduan protesta zabala egon zen, baina El Cairon ezikusia egin zioten disidentzia digitalari eta euren justiziaren bertsioa ezartzen jarraitu zuten.

#BRINGBACKOURGIRLS Bi hilabete lehenago, apirilaren 15ean Boko Haram talde estremis-tak 200 neska baino gehiago bahitu zituen Chibokeko barnetegi batetik, Nigeriako iparraldean. GKE bate-ko langilea den Jibrin Ibrahimek #BringBackOurGirls kanpaina abia-tu zuen. Kanpaina hedatzen hasi zen eta munduko hiriburu nagusietan protestak sortu ziren. Presioaren eraginez, protestak hasi eta hilabete batera, Goodluck Johnatan presiden-teak isiltasuna eten behar izan zuen. Barack Obama AEBko presidenteak Nigeriari laguntzeko terrorismoaren kontrako planak iragarri zituen.

Beraz, Nairobin, gizon bat kateatzen da bidegabekeria historikoengatik bere amamarekin audientzia bat izateko eta jendeak



Iraultza bat pentsamoldeak aldatuz hasten da, eta hau egiteko bide bat, kenyarrek sare sozialetan parte hartzea da, narratibak aldatzeko

online, baina saretik kanpo ez ziren horren ospetsuak. Twitter-en duten jarraitzaileen kopurua ez da kalean duten eraginaren adierazgarri.

Hala ere, Bonifaceren ustez, sare sozialak mobilizazio tresna garran-tzitsua dira: Oso ahots indartsua izan daitezke herriarentzat, baina proboka-tzaileez, irainez, ordaindutako tuitez, gobernuak kontrolatutako heldule-kuez, eta tuit hauek hartu eta testuin-guruz ateratzen dituen prentsa sentsa-zionalistaz harago joan behar da.

ustez hau zenbait urtez gertatu izan da eta aldaketa azalekoa izan daite-ke. Bere ikuspuntuekin bat dator Ann Njogu aktibista eta CREAW Hezkun-tza eta kontzientzia eskubideetarako zentroaren sortzaileetako bat. Bere ustez, sare sozialen onurak atzeraezi-nak dira. Gizakiak interakzioa behar dute dio, horregatik sare sozialak gauzak egiteko eta pertsonak interes maila zehatz batera konektatzeko era berri eta leherkor bihurtu dira; izan ere egon liteke 100.000 pertsonako komunitate bat zerbaiten zale amorra-tua dena eta esan dezakete: aizue, zer egin dezakegu honen inguruan? Face-book edo tuit baten bidez elkarrizke-tak izan ditzakezu denbora errealean. Nire ustez, hori oso indartsua da.

Berarentzat, hauek dira gizarte aktibismoaren lorpen batzuk: Grand Regency Hotelaren salmentaren kon-trako agitazioa, #ungarevolution eta berriagoa den #justiceforliz kanpaina. Azken hau bereziki garrantzitsua da Ann-entzat, nazioarte mailako eragi-na izan zuelako eta mundu mailako publikoari arreta eman ziolako. Dena hasi zen Busiako3 sei gizon atxilotu zituztenean. 16 urteko neska bortxa-tzea egozten zieten, baina kasuaren arduradunak ziren poliziak komisal-degi aurreko belarra moztera zigortu zituzten salatuak eta, horren ostean askatu zituzten.

BAINA, FUNTZIONATZEN DU BENETAN?Gaur arte, fi skal nagusiak ez du dimi-titu esaten du Annek. Ezta polizia-inspektore nagusia ere. Tristea da, baina aldi berean ondo dago jakitea gaiaren inguruan arreta ematea lortu dugula. Orain arte, erasotzaileetako bat bakarrik atxilotu dute. Manifes-tatzaileek gehiago espero bazuten ere, garaipentzat jo zuten hau; izan ere, konderri horretan bortxakera kasu ugari dago eta gehienetan ez dira epaitzen.

Kanpaina hasi zenean ez nuen uste horren urrun helduko zenik dio Nebila Abdulemelik. Bera ere sare so-zialetako aktibista da eta nazioarteko kanpainaren buru bihurtu zen You-tuben argitaratutako Avaaz.org-eko elkarrizketa batean. Bizitza propioa hartu zuen. Bizitza propioa hartze horri trending (joera) edo biral ere

Sare sozialetako aktibista den Edwin Kiamarentzat iraultza bat pentsamoldeak aldatuz hasten da, eta hau egiteko bide bat, kenyarrek sare sozialetan parte hartzea da, narrati-bak aldatzeko. Gertatzen zaizkigun gauza asko onartzen ditugu eta inork ez du ardura izan nahi, azaltzen du Kiamak.

Wanjiku Revolution blogean na-bigatzeak eta Facebook eta Twitter kontuak kudeatzeak kenyar gazte as-korengana heltzen lagundu dio Kia-mari aldaketa lortzeko. Kiamak adibi-de gisa jartzen du gobernuak duela hilabete bat bertako egunkarietan jarritako enkante iragarkia. Zerren-dako lehen elementua gobernuaren diskurtsoak eramateko enkantea zen, SH500.000ko kostuarekin2. Norbai-tek argazki bat egin zion iragarkiari eta bidali zidan, orduan, orrialdera joan nintzen, egiaztatu nuen, argaz-kia atera, bereizi, Twitter-en parteka-tu, zenbait pertsona etiketatu nituen, haien artean Boniface Mwangi, eta gero biral bilakatu zen.

AZALEKO ALDAKETAEskandaluak gobernuaren adierazpen ofi ziala eragin bazuen ere, Kiamaren


DOSSIER Polticas sociales en Amrica Latina, cuestin de justicia

16 2014 Cuarto trimestre PUEBLOS Informacin y Debate

1 Actuam acchui inc res se caucitili, aute fecum sediena, C Catuam oris? quononsce patui se tumus, que tasdam ocaelabem, coenducii fachilinir inuliam es maxim sena vesimo in aucibest? Ahalicae ad rei sid det graritam implicaet vem peridetrae impribus boniam.

2 Actuam acchui inc resiam. 3 Cctuam acchui inc res se caucitili, aute fecum sediena, C Catuam oris? quononsce patui se tumus, que tasdam

ocaelabem, coendus boniam. 4 actuam acchui inc res se caucitili, aute fecum sediena, C Catuam oris? quononsce patui se tumus, que tasdam

ocaelabem, coenducii fachilinir inuliam es maxim sena vesimo in aucibest? Ahalicae ad rei sid det graritam implicaet vem peridiam.

*Nombre apellido apellido es xxxx en xxxx y colabora con xxxxxxxxxxxxxxx.

Es viable poner en crisis los arquetipos hegemnicos y ello se puede hacer en lo cotidiano, en el aqu y el

ahora, como el paso aun proceso de construccin

de poder legitimado en el tejido social

Redaccin PUEBLOS*

RECURSOS

BI B L I O G RA F ABI B L I O G R A F AAPELLIDO APELLIDO, NOMBRE: Ttulo del libro, editorial,

lugar, ao. APELLIDO APELLIDO, NOMBRE: Ttulo del artculo, Ttulo

del libro o de la publicacin, nmero y fecha, lugar.APELLIDO APELLIDO, NOMBRE: Ttulo del libro, editorial,












del libro o de la publicacin, nmero y fecha, lugar.

IN T E R N E TIN T E R N E TAPELLIDO APELLIDO, NOMBRE: Ttulo del libro, editorial,



lugar, ao.


DOSIER Afrika 2.0

Kenyan telefono adimendunen sartze-tasa %67 da.

Telefono hauen ospea Kenyan gero eta ugariagoa den klase ertainari dagokio

eta talde hau da, literalki, aldaketaren

giltza izan ahalko lukeena sare

sozialen bidez

*Naliaka Wafula kenyar kazetaria da. Artikulu hau Daily Nation kenyar egunkaria argitaratu

zuen 2014ko uztailaren 29an. Sebastian Ruiz-ek itzuli du egilea eta egunkariaren baimenarekin. Daily Nation.

1 Itzultzailearen oharra. CNNk bitan izendatu du Mwangi urteko afrikar fotokazetari eta, besteak beste, 2012an, Claus Printze saria jaso zuen bere jarduera profesionalagatik. Mwangi artistez eta aktibistez osatutako PAWA254 kolekti-boaren sortzailea da. Kolektibo honek kritika sozial eta politikoa egiten du artearen bidez. Mwangi askotan atxilotu dute.

2 Itzultzailearen oharra. Keniako dirua keniar txelina da. SH500.000 4.366 euro dira, gutxi gorabehera.3 Busia Kenyako konderri bat da, Ugandaren mugakidea dena.

rriz, iritzia emanez eta aldaketa egi-nez, azaltzen du Mwangik.

Bere esanetan, adibidez, Uhuru Kenyatta presidenteak ustelkeriaren kontra borrokatzeko web bat sortu badu ere, arlo horretan ez da asko egin, eta tuiterlariek isilik jarraitzen dute. Presidentea ur handiko arraina da sare sozialetan. Iaz ustelkeriaren kontra borrokatzeko web bat sor-tu zuen harrokeria handiz, baina ez dugu ikusi jazarri duen kasu bat ere. Kenyako klase ertainak hashtag-amantentzen lagun diezaguke bere ekintzen arduradun den gobernua eskatzeko.

eroso bizitzea aukeratzeko edo matxi-natzeko beharra dagoela, azpima-rratzen du CREAWko Ann Njoguk. Askotan jendea uzkur da gure poli-tikaren izaera berekoia dela eta, baina 2007ko krisiak erakutsi digu inor ez dela salbu.

Edwin Kiama oso aktibista dina-mikoa da sare sozialetan eta Kenyako klase ertainaren jokabide digitalak aztertu ahal izan ditu. Bere hitzetan, klase ertaina arduratzen duten gaiak oso sutsuak dira baina ez dute aldake-ta ekarriko. Oraindik euren eroso-tasunean daude harrapatuta eta auren lehentasuna tuitetan euren artean bil-tzea da. Guztiok kexatzen gara sema-foroez baina kale berberetatik gida-tzen jarraitzen dugu. Haatik, beren mugak gorabehera, Kiama pozten da sare sozialek hedabideak ematen ez dituzten berriak partekatzeko aukera eman dietelako herritarrei.

Garrantzitsuak diren gauzen in-guruko narratiba aldatzen saiatzen ari gara; adibidez, gobernuarentzat erakargarriak ez diren ekimenak egin ditugu, besteak beste, #civiceduca-tionke edo #inequalityke, gizabidezko hezkuntzaren inguruko nazio-mailako kanpaina. Hau, tuiten bidez sortu zen baina gero kenyarrak gay horretaz ar-duratzea lortu zuen, gaia nazio arazo bihurtuz.

Boniface Mwangi aktibistaren us-tez, gehiago lor liteke Twitter era era-ginkorrean erabiliko balitz. Kenyako klase ertainak jakin behar du koldar jarraitzen badu eta kalera irteten ez bada, gutxienez, Twitter arduraz era-bili behar duela, arazoak agerian ja-

esaten zaio eta itxaropen handiko fe-nomenoa da gizarte aktibismoan; izan ere, publiko zabalago bati heltzeaz aparte, eskualde-mailako plataforma batetik nazio-mailako edo nazio ar-teko plataforma batera mugitzen da, bidegabekeria zuzentzeko arduradun gehiagori presioa eginez.

2011ko egiptoar iraultza sare sozialek aktibismorako tresna gisa duten boterearen adibide izan zen. #jan25 eta beste zenbait hashtagpean eta Facebookeko We Are All Khalid Said (protesta batean kolpez hil zuten Khalid Said-en omenean) orrialdeen bidez, manifestariek ahots bat eta nazioarteko arreta lortu zuten. Hala, jendetzak erakutsiko zituzten Tharir Plazan bilduta.

Ann Njogu aktibista bezalako kenyar askorentzat, denbora kontua baino ez da hashtag kanpaina bat horren urrun heltzeko aukera. Sare sozialek, zuzen erabiltzen direnean, neurrigabeko irismena dute. Gure arreta eman duen arazoa ez dugu izan... Kontua da non eta zein izango den gai leherrarazlea.

KLASE ERTAINAREN ROLAHuman IPOren txosten berri baten arabera. Kenyan telefono adimendu-nen sartze-tasa %67 da (afrikar kon-tinenteko batezbestekoa 18 eta 20 artekoa da, bera hura baino ehuneko 40 altuagoa da Kenyakoa). Telefono hauen ospea Kenyan gero eta ugaria-goa den klase ertainari dagokio. Talde hau da, literalki, aldaketaren giltza izan ahalko lukeena sare sozialen bi-dez. Klase ertainak laster ulertuko du

Dosier hau, Pueblos Informazio eta Eztabaida Aldizkariaren (www.revistapueblos.org) 63. zenbakiaren parte daeta Gipuzkoako Foru Aldundiaren diru-laguntza izan du.

Argitalpen honen edukiak ez du zerta bat etorri instituzio horren iritziarekin.Koordinazioa: Sebastian Ruiz.

Edizioa: Pueblos Informazio eta Eztabaida Aldizkariaren taldea. Euskerazko itzulpena: Iigo Gallastegi. Maketazioa: Gonzalo Trigueros.

Pueblos 63 – Cuarto trimestre de 2014 - Dossier en euskera

Documents

Transcript of Pueblos 63 – Cuarto trimestre de 2014 - Dossier en euskera