Pueblos 61 - Dossier Euskera - Medios de comunicación y discurso neoliberal

H E D A B I D E A K E T A D I S K U R T S O N E O L I B E R A L A

H e d a b i d e a k : a s k a t a s u n a r e n z a i n d a r i i z a t e t i k b o t e r e a r e n z a i n d a r i i z a t e r a > P r o p a g a n d a b e r r i a p e n t s a m o l d e a l d a k e t a g i s a > A d o s t a s u n n e o l i b e r a l a r e n k o n t r a ? D e n b o r a , b a l i a b i d e a k e t a k o m u n i k a z i o k r i t i k o a > E u l i r i k o t e d a g o C o c a - C o l a b o t i l e t a n ? K o m u n i k a b i d e e n j a b e t z a , i n f o r m a z i o a r e n j a b e t z a > G i z a r t e e k i n t z a i l e t a s u n a e t a f u n d a z i o f i l a n t r o p i k o a k e s t r a t e g i a g i s a

Informazio eta Eztabaida Aldizkariawww.revistapueblos.org

Dosierra n 61 aleaBigarren hiruhilekoa n 2014

2 n 2014 n Bigarren hiruhilekoa n PUEBLOS n Informazio eta Eztabaida

1988. urtean, Noam Chomsky-k eta Edward S. Herman-ek Askatasunaren zaindariak izeneko saiakera argitaratu zuten propaganda eredu bat garatuz. Azaltzen zutenez, hedabideek

burujabeak izan eta egia ezagutzen lagundu beharrean, botere-taldeek nahiko luketen mundua irudikatzea dute helburu bakarra. Chomskyk eta Hermanek estatu batuetako hedabideen eredua

aztertzen bazuten eta azterketa hartatik 26 urte igaro badira ere, ondorioak gaur egungoak ere izan litezke eta azterketa edozein hedabide-ekosistemari egokitu dakioke.

Suso Lpez*

Hedabideak:askatasunaren zaindari izatetik

boterearen zaindari izatera

2013. urte hasieran, Anuari dels si-lencis meditics de 2012 zela eta, Observatori Crtic dels Mitjans Mdia-Cat1 behatokiak Noam Choms- ky elkarrizketatu zuen. Chomskyk Askatasunaren zaindariak liburuko tesi nagusietako bat mantentzen zuen: hedabide handiak korporazioak dira, azken finean. Beste edozein negoziok bezala bezero batzuei (irakurleei, ikus-leei) produktu bat (hau da, enpresak, iragarkien bitartez) saltzea dute hel-

buru. Chomskyren arabera, oso naif izango litzateke zalantzan jartzea he-dabideen jabe eta inbertitzaileek euren hedabidean eragiten dutela onura eko-nomiko handiena lortzeko asmoz.

Hedabideek (egunkariek, irratiak, telebistak eta internetek), boterari atxikitzearren kazetaritza eta hiri-tarrekiko konpromisoa atzean utzi duten heinean euren ondare nagusia galtzen joaten dira, hots, sinesgarri-tasuna. Honen ikusbide Ikerketa So-

Informazioa negozioa zela ikusi zenean egiak garrantzia galdu zuen.

RyszaRd KapuncisKy

ziologikoen Zentruak (CIS) martxoan egindako ikerketa da. Horren arabera, kazetariarena, epailearenarekin bate-ra, balorazio txarrena duen lanbidea da. Norabidea zuzena ez delaren sei-nale. Baina hori ez da guztia.

Sinesgarritasun galera hedabide-taldeek pairatzen duten egoera ekono-mikoarekin batera ematen da, azken hau kapitalismoaren krisiari lotuta da-goelarik. Honek guztiak finantza enti-tateen menpe egotera bultzatzen ditu

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOS n Bigarren hiruhilekoa n 2014 n 3

Hedabideak eta diskurtso neoliberala n DOSIERRA

hedabideak. Ondorioz ez dago espai-niar estatuan administrazio batzor-dean bankuen ordezkariak ez dituen hedabide talderik. Hedabideen egoera ulertzen laguntzen duen Papel moja-do. La crisis de la prensa y el fracaso de los periodicos en Espaa (Debate, 2013) liburuan, Pere Rusiol idaz- leak hau adierazten du: laugarren botereak dagoeneko ez dio aurre egin behar finantza sektorearen presioari, hura finantza sektore bera baita. Bere esanetan, botere finantzarioaren eta hedabideen arteko simbiosia hain da perfektua non, batzutan, kontrako no-rabidean ere ematen den: hedabideen jabeek zuzendaritza postuak dituzte banketxeetan.

Gatazka armatuen estalduran eskar-mentu handia duen Gervasio Snchez kazetariak argi dauka kazetaritzaren krisia boterearekin lakrikunkeriatan ibiltzeari estuki lotuta dagoela. 2003ko apirilean Diagonal aldizkariak argi-taratutako elkarrizketan, Sanchez be-reziki kritiko agertzen da hedabideek eta bankuek elkar hartzearen aurrean: kazetariek eta hedabideek alde batera utzi dute kazetaritzaren funtsa enpresa-interesen mesederako. Boterea zelata- tzeari utzi diogu bere lagunik onenak bihurtuz publizitatearen tartaren truke. Bankuekin eta aurrezki kutxekin ger-tatzen ari zenaren aurrean isilik geratu

gara hauek, ezkutuan, ahoak itxi baiti-tuzte publizitatearen bitartez. Hedabi-deak gero eta botere handiagoa duten enpresak dira. Horietako asko bankuen menpe geratu dira eta interes lotsaga-rriak dituzten taldeen kide dira. Botere politiko eta ekonomikoarekin harre-man eskandalagarriak dituzte. Horrek guztiak kazetariaren lana oztopatzen du.

Kazetarien sinesgarritasuna galdu da momentu batean non, Jess Sanz eta Oscar Mateosen esanetan2, azken hamarkadetan, bizi izan garen mun-dua abiadura handiz erortzen ari den. Funtsezko momentu honetan kazeta-ritza inoiz baino garrantzitsuagoa da baina, honek, askatasunaren zainda-ri izateari utzi dio eta boterearen zaindari bilakatu da.

Ba al dago egoera aldatzerik? Ba al dago kazetaritza kritikoa, arduratsua, ilusioa ematzen duena, zintzoa, herri-tarren zerbitzura dagoena eta boterea-ren zigorra dena garatzeko aukerarik? Zein da kazetarion erantzunkizuna egoera honetara heldu izanagatik? Eta zein izan behar du herritarron rola?

HedabideaK KRisi biKoitzaRen auRReanChomskyk eta Hermanek Askatasuna-ren zaindariak liburuan defendatutako tesiaren arabera, hedabideen gizarte-xedea zera da: Estatua eta gizartea menperatzen duten talde pribilegiatuen

ekonomia, gizarte eta politika gai-orde-na irakastea eta defendatzea. Hedabi-deak boterearen ugalketa-mekanismo- tzat dituen ikuspegi honetan sakon- tzen du Ignacio Ramonetek Pascual Serranoren Desinformacin. Cmo los medios ocultan el mundo (Pennsula, 2009) liburuaren hitzaurrean: prentsa, irrati, telebista eta interneteko hedabide nagusien ikusmoldearen arabera, ko-munikazioaren eginkizuna biztanleak klase agintariaren ideiei atxikitzeko konbentzitzea da.

Boterearekiko eta bereziki finantza-boterearekiko menpekotasun his-toriko hau AEBetako subprime-en krisiarekin eta kapitalismoak pairatzen duen astindu globalarekin are-agotzen da. Pere Rusiolek oso era

argian deskribatzen ditu krisia-ren inpaktuak hedabideetan:

boom-a burbuila baten gainean sortu zen soldata lizuna zuten zenbait exe-kutibok palankaz mugitu-ta. Eta ondorengo zulatze

ekidiezinak hilotz ugari eta funtsezko aldaketa asko

utzi ditu jabetza eta botere ekonomikoaren egituretan.

Zulatze honen inpaktuen norai-nokoa Madrileko Prentsa Elkartearen Informe Anual de la Profesion Perio-dstica 2013 txostenak bildutako da-tuek adierazten dute. 2008 eta 2013 artean 11.151 lanpostu desagertu ziren Espainiako estatuan eta 284 hedabide itxi ziren. Hedabideek publizitatea-ren bidez lortzen dituzten diru-sarre-rak ia erdira murriztu ziren 2008 eta 2012 artean. Egoera ekonomiko ahul horren aurrean, finantza-entitateek (inbertsio-funtsen edo akziodunen parte-hartze zuzenaren bitartez) he-dabide-taldeen kontrolaren zati han-dia hartu zuten eta horrek eragina izan du informazio askatasunean eta, ondorioz, kazetarien sinesgarritasu-nean. Nola informatuko du zorrez jo-sitako eta finantza-entitate batek sos-tengatutako hedabide batek zenbait gairen gainean, hala nola, lehentasu-nezko akzioen maularen, etxegabetze ugarien, banketxeen erreskatatze publikoen eta desagertutako aurrezki kutxen kudeatzaileek jasotako kalte-ordainen gainean? Nola egingo dute

MJos coMendeiRo.



DOSIERRA n Hedabideak eta diskurtso neoliberala

Pueblos aldizkarian3 berriki argita-ratutako artikulu batean. Hedabideek egoera larria bizi duten arren, baikor-tasunerako eta itxaropenerako arra-zoiak badaude. Se buscan periodistas kolektiboko kidea den Jos Bejaranok Kataluniako La Directa aldizkaria-ri esandakoaren arabera (320. zkia, 2013ko ekaina), herritarrek kazetariei atzea eman izanaren arrazoia sekto-

kazetariek euren funtsezko betebeha-rra dena, hots, boterea kontrolatzea, botereak berak hauen kontrol ekono-mikoa baldin badu?Datu hauei hedabide publiko zein pribatuek pairatzen duten Enplegu Erregulazio Espedientearen meha-txua, lan-ezegonkortasuna, edo komu-nikazio langileen gizarte- eta lan-es-kubideen galera gehitu behar zaizkio. Honek guztiak era argian kaltetu du kalitatea. Azken urteotako agendan nagusi izan diren gaiak berrikustean ohartzen gara ez dela gaien testuingu-rua azaltzen, ez direla aurkezten gaia ulertzeko beharrezkoak diren aurreka-riak eta, are gutxiago, konparazioak, gaiak bere neurrian baloratu ahal iza-teko, esaten du Pascual Serranok.

Hedabideak sozializazioaren funtsezko eragileak dira eta historiko-ki iritzi publikoa sortzen lagundu dute. Baina kontsumo azkarrerako kazetaritzak, borborka sortzen diren goiburuena, tuit kolpez egindakoa, hausnarketa gabekoa eta botererari estu lotutako kazetaritzak kolokan jartzen du hedabide hauen sinesga-rritasuna. Horrez gain kazetaritzaren eginkizunen utzikeria argia egon da, entretenitzearren herritarrak hezi eta informatzeko ardura alde batera utzi baita. Honen adibide nagusia da Xos Rasek Quiero ser presidente (Alva-rellos Editora, 2008) liburuan era iro-niko baina argian deskribatzen duen telebista-kazetaritza: Telebista he-rritarra asetzeko dago programatuta, etxera nekatuta heldu, afaldu, sofan eseri eta begientzako txiklea baino ez duena bilatzen. Mariano Cebrin bat dator Rasen hitzekin Informacin televisiva. Mediciones, contenidos, expresin y programacin (Sntesis, 2003) liburuan telebistak informazioa nola erabiltzen duen azaltzean: ikus-kizunak eta entretenimenduak lehen-tasuna ematen diote ikusgarria denari, ezohikoari, errealitatearen ezagutza sustatzen duten edukien gainetik.

alteRnatiben sostengu HeRRiKoiaHerritarren zerbitzurako komunika-zioa inoiz baino beharrezkoa denean, oraingo egoerara ekarri gaituzten botereekiko menpekotasun ikusten dugu, adierazten du Javier Dazek

Hedabide handiak korporazioak dira, azken finean. Beste edozein negoziok bezala bezero batzuei (hau da, enpresak, iragarkien bitartez) produktu bat (irakurleak, ikusleak) saltzea dute helburu

reak gizartearenak ez diren interesen alde egin izana da. Konponbidea, be-raz, kazetariek fokua behekoen isto-rioetan ezartzean eta agintzen dutenen jarduera kontrolatzean datza. Ima-gina dezakezue kazetariak etengabe gora begira egon beharrean hirietako auzo xumeetan barneratuko balira gure herria definitzen duen errealitate oso bat kontatzeko, eta bulegoak eta gorbatak eta boterearekiko lagunta-suna ahaztuko balituzte? galdetzen dio Olga Rodriguezek bere buruari 2013ko azaroan eldiario.es-en ager-tutako Y entonces... para qu nos habamos hecho periodistas? artiku-luan.

Tradiziozko hedabideen krisiaren alde onik badago, zera da, Enplegu Erregulazio Espedienteak (EEE) eta hedabide asko ixteak kazetaritza proiektu berrien sorburua izan direla (bai irratian, bai prentsan, bai tele-bistan). Proiektu hauen jaiotza argi izpi bat da iluntasunean. Madrileko Prentsa Elkartearen Informe de la Profesion Periodistica 2013 txotenak eskaintzen dituen datuen arabera 300 kazetaritza eta komunikazio proiektu inguru sortu dira 2008. urtetik. Hala ere, txostenak berak aitortzen due-nez, askoz gehiago izan litezke.

Hedabide berriak bultzatzen di-tuzten motereak ez dira hedabide talde handiak, inbertsio-funtsak edo finantza-entitateak eta publizitatea ez da diru-iturri nagusia. Orain, irakurle, entzule eta ikusleen laguntza ekono-mikoari esker, agintean kazetariak be-rak daude. Proiektu hauetako zenbai-ten partaide den Juan Luis Sanchezen hitzeta4, kooperatiba, fundazio, elkar-te, edo modalitate fiskal klasikoen bidez (eldiario.es, Revista Mongolia edo Infolibre, adibidez, sozietate mu-gatuak dira), kazetaritzaren garbike-ta kritikoa burutzen da. Garbiketa honek kazetaritza eta herritaten arte-ko hitzarmen galdua berreskuratzea izan behar du helburu, izan ere, Xa-vier Gir-k Anuari dels Silencis Me-ditics 2012-ren sarreran esan bezala, herritarrek jakin behar dute ekin ahal izateko.

Pikara Magazine ikuspegi femi-nista eta kazetaritza ona uztartzen dituen proiektua da. Proiektuko kide

Nola informatuko du zorrez jositako eta finantza-entitate

batek sostengatutako hedabide batek zenbait

gairen gainean, hala nola, lehentasunezko akzioen

maularen, etxegabetze ugarien, banketxeen

erreskatatze publikoen eta desagertutako aurrezki

kutxen kudeatzaileek jasotako kalte-ordainen

gainean?



den June Fernandez bat dator San-chezekin oraingo momentua deskri-batzeari dagokionez: Poza ematen duen kazetaritza kultura garatzen ari da, ohiko hedabideen zenbait dina-mika zalantzan jartzen dituena (...) eta elkarlan kultura sustatzen duena elkarri laguntzeko formula berriak sortuz, hala nola, edukiak partekatzea, banner-ak trukatzea, elkarren edukiak tuiteatzea, etab. Badakigu indarrak metatuz eredu berri hau finkatzeko aukera gehiago dugula (...) Benetan uste dut kazetaritza egiteko modua eraldatzen ari garela, eta prozesu ho-rrek ere eraldatzen gaituela gu kazeta-ri bezala sendotuz. Niretzat hori ez da txikikeria5.

Hedabide-eredu zaharra erori bi-tartean sortzen ari den komunikazio egoera berri hau indartzeko herrita-rron erantzun aktiboa egokia izango litzateke eta hedabideen sorkuntzaren partaide bilakatuko gintuzke. He-dabide-gainegiturek eman diguten hartzaile eta kontsumitzaile izaerari uko egitea baino beste aukerarik ez dago seinalatzen du Carmen Mayu-go6. Herritarren sostenguarekin eta kazetarien borondatearekin soilik po-sible izango da oraingo eredua zalantzan jarri eta orri eta uhinak orain arte isilean mantendu dituztenei zabal-duko dituzten komunikazio proiektu askatzaileak sortzea.

Herritarrek eta politika- eta gizar-te-mugimenduek behetik egindako kazetaritza sortzen lagundu behar

erakutsi; baina komunikazioaren ar-tean kalitateari uko egin gabe. Bide-gabekeria salatu nahi dutenei eta al-ternatibak proposatu eta sendotzeko lan egiten dutenei ahotsa emanez.

Beraz, konponbidea axolagabeta-suna alde batera utzi eta askatasuna, eta ez boterea, zaintzeko konpromisoa hartzean datza.q

dute. Kazetaritza honek boterea (bai kontrakoa bai laguna) kontrolatu, zehatza eta egiatia, erkidegoaren zerbitzurako tresna izan eta mundua ulertzeko mudu ezberdinak parte-katzeko balio beharko du. Infolibre-ko argitaratze-zuzendaria den Jess Maraak dei egiten dio herritarren sostenguari oraingo eredua zalantzan jartzen duen hedabide-ekosistema berria sortzeko. Pedro J. Ramirez-ek El Mundo-ko zuzendaritza utzi zue-nean Maraak hau idatzi zuen artiku-lu batean: ez badugu enpresa han-dien, bankuetxe handien edo botere politikoen menpe egon nahi kazetari eta irakurleen arteko itunean konfia- tzea besterik ez dugu: bai edukiei eta bai bitartekoen jabetzari dagokie-nez7.

Kazetaritzaren borondateak zera behar du: lanean zintzotasunez, etikaz, zehaztasunez eta zuzentasu-nez aritzea, herritarren boteretzea lortzeko asmo didaktikoa izatea, eta ezarritako isiluneak apurtzea. Jess Rodriguez Setmanari Directa-ko kazetariak, Diagonal Peridico-ko 211. zenbakian idatzitako artikulu batean, kazetaritzak sinesgarritasuna berreskuratzeko behar duenarenkin bat datorren definizioa eskaintzen du. Gakoa hau da: jakin-mina iza-tea, muturra sartzea, errespetuz baina jakin-minez, espiritu kritiko eta au-tokritikoz. Boterearen gordelekuetan argia jaurtiko duten tresnak garatu eta irakurleei pedantekeriariarik gabe

Funtsezko momentu honetan kazetaritza inoiz

baino garrantzitsuagoa da baina, honek,

askatasunaren zaindari izateari utzi dio boterearen

zaindari bilakatuz. Ba al dago egoera

aldatzerik? Ba al dago kazetaritza kritikoa,

arduratsua, ilusioa ematzen duena, zintzoa, herritarren

zerbitzura dagoena eta boterearen zigorra dena

garatzeko aukerarik?

*Suso Lpez ikus-entzunezko komunikatzailea eta kominikazioaren kudeaketan aditua da.

[email protected]. Twitter: @Susolopez.

1 Ikus: www.media.cat2 Mateos, Oscar eta Sanz, Jess (2013): Cambio de poca, cambio de rumbo? Aportaciones y propuestas desde los

movimientos sociales, Cristianisme i Justcia, Bartzelona, 2013ko urria.3 Daz Muriana, Javier (2014): La comunicacin como eje de transformacin social, desde la experiencia del Foro

Andaluz de Comunicacin, hemen eskuragarri: Pueblos Informazio eta Eztabaida Aldizkaria, 60. zkia, 2014ko lehenengo hiruhilekoa.

4 Snchez, Juan Luis (2014): Periodismo: no vale con existir, Diagonal. Ikus hemen: www.diagonalperiodico.net, 2014/01/27.

5 Fernndez, June (2014): Nuevos medios y formas, Diagonal. Ikus hemen: www.diagonalperiodico.net, 2014/01/29.6 Mayugo, Carmen (2005): La audiovisibilidad, territorio ciudadano para ejercer el derecho a la comunicacin, hemen

eskuragarri: Martnez, M. (argtz.): O Terceiro Sector e o Audivisual, Compostela, Foro da Cidadana e da Comuni-cacin.

7 Maraa, Jess (2014); Diez apuntes (y una postdata) sobre el cese de Pedro J., Infolibre. Ikus hemen: www.infolibre.es, 2014/02/01.




Azken asteotan, hamaika ahizpak osatutako Flos Mariae musika taldea arrakasta izugarria izaten ari da interneten. Abestiek maitasunaz, ezkontzaz, familiaz, esfortzuaz, amatasunaz eta espiritualtasunaz dihardute ikuspegi katoliko integrista batetik. Txarto abesten badute ere, horrek grazia du pentsamolde hori ez duenarentzat. Bai, barregarria da. Baina talde hori hemen behean gertatzen ari den aldaketa erraldoi baten adierazlea dela ohartzean barregura desagertzen da. Artikulu hau, izan ere, barregura ezabatzeko saiakera da.

Guillem Martnez*

Propaganda berria

Taldea ikertzean, familia horrek interneten egiten dituen beste zenbait jarduera desestaltzen dira: Bibliaren gaineko meditazioak dituen web orrialdea, ezkongabeen artean ezkontzara zuzendutako ha-

rremanak sustatzen dituen beste web orrialde bat eta katolizismo pack-ari lotutako berriak ematen dituen azken bat. Nahaste-borraste horretan espero ez den zerbait somatzen da, aldaketa izugarri baten zantzuak. Beharbada,

M Jess coMendeiRo.

katoliko horiek ez dute jakingo, bai-na protestanteak dira. Hau da, ustez katolikoa den kosmobisio batetik, AEBko beste hainbat web orrialde er-lijiosok egiten duten funtzio bera (eta genero, hitz, tonu eta ondorio berak erabiliz) egiten ari dira. AEBko we-bak protestantismo berri, erabateko, erradikal eta politiko batek sortzen ditu, Tea Party deitzen den horren barnean egon ohi dena. Tea Party na-hasi eta anitza era baldarrean sortzen hasi zen 60 eta 70ko hamarkadetan. Bere indibidualtasuna Reaganen le-henengo legealdian (berak Revolution deitzen zuen garaian) eskuratu zuen eta erabakigarria izan zen askata-suna edo demokrazia kontzeptuak berdefinitzeari dagokionez. Ordutik hona, kontzeptu horiek hazten eta modulatzen jarraitu dute. Tea Partyk errepublikar hautesleen zati handi eta antolatua hartzen du bere gain. Hor-taz, Alderdi Errepublikarra (lau urte-tik lau urtera desagertzen den egitura ahul hori) benetan kezkatuta dago.

Bitxia da Pennsylvaniatik milaka kilometrora, talde katoliko batek ka-tolizismoa zabaltzen ari dela uste iza-tea. Izan ere, estatu batuar sentimendu erlijiosoa, AEBko anarko-indibidua-lismoa eta beste zenbait input arraro barneratzen dituen iraulta intelektuala zabaltzen ari dira. George Lakoff-ek azaltzen digunaren arabera, kontua think tank laborategi amerikarretan eratzen hasi zen Reagan garaia baino azkoz lehenago. Milioka dolarreko au-

pentsamolde aldaketa gisa


DOSIERRA

Propaganda berria

rrekontuaren bidez, hizkuntza berri bat ikertu eta sortu zen. Hala, nagusitasun demokrata eta hau garaitzeko gai ez zen errepublikar hizkera oinarrizko, zuzen, basati eta autoritarioa alde ba-tera utzi ziren. Ahalegin intelektual horren fruitua Reaganek lortu zuen. Reaganek, lexiko ikaragarria zuen gi-zonak (aktoreak) kontzeptu erlijiosoak eta kontzeptu demokratiko erradika-lak, baita libertarioak ere, nahasten zituen; hain zuzen, horretan zetzan berritasuna. Askatasuna eta demokra-zia gauza guztien ardatz bilakatzen dira. Euren izenean Darwinen teoriei uko egiten dien eskola konfesionala sor daiteke, eskubide asko atzeratzeko aukerak sortzen dira (adibidez, haur-dunaldia etetea) eta, gehienbat, esta-tua desegin eta garbi daiteke. Franklin D. Roosevelten garaian, aberatsenek, errentaren gaineko zergaren bitartez, dolar bakoitzeko 95 zentimo ematen zioten estatuari. Gaur egun, Reagan eta bere hizkera iraultzailearen ondo-ren, egoera, literalki, guztiz kontrakoa da.

Aberastasunaren banaketa eta zer-bitzuak hainbeste hondatu dira AEBn non biolentziarik gabe edo, hobeto esanda, propagandarik gabe egitea ez den posible. Izan ere, Chomskyk adierazi bezala, propaganda demo-kraziaren biolentzia da. Biolentzia/propaganda denbora errealean, po-litikoak esaten duenaren kontrakoa egiten duen bitartean. Ez dugu so-matzen ikusleok hitz eta logika beran mugitzen garelako. Beraz zure txiro-

*Guillem Martnez kazetaria eta idazlea da.

sozialdemokrazia hizkerarik gabe ge-ratu zen, haren ondarea hitzek baino ez baitzuten osatzen. Izan ere, sozial-demokraten politikek ezin izan zuten jasan 70ko hamarkadako olde kontser-badorea: bere askatasuna, bere demo-krazia, zergak murriztea. Miterrand izan zen hauteskundeetako programan bankuen nazionalizazioa jaso zuen azken alderdi sozialista.

Flos Mariae izate hutsa pentsa-molde aldaketa sakonaren adierazlea da. Estatuaren propagandan eragina du baina ez du estatuak sortzen. Edo ez soilik estatuak. Partikularrek ere sor dezakete. Zuk ere zor zenezake, erruaren bitartez, 25 urte baino izanik metroan zoazenean. Espainia, horrela esatearren, katolikoa izateari utzi dio. Baina ez Azaak esaldi hau esaten zuen zentzuan, Weberrek katolizismoa eta protestantismoaren arteko diko-tomia azaltzen zuen zentzuan baizik. Dagoeneko, diruduna izatea ez da be-katua. Aitzitik, bekatua, diru nahikoa ez izatea da, hau da, metroan bidaiatu behar izatea.

Hau guztia garrantzitsua da. Epe labur eta ertainean propaganda nora ibiliko den adierazten digu. 78ko erregimenak, kultura bertikalki igor- tzeko gaitasuna zuen europar estatu bakarrak (hiru egunez, M11 ondoren, gobernuak nazioarteko hedabideek emandako informazioaren kontrakoa eman zuen eta tokiko hedabideek ez zuten ezeztatu) gaitasun hori galdu du 2011tik aurrera, M15 izenez ezagutzen dugun kultura-iraultza jazo zenetik.

2012ko konstituzioaren erreforma espres delakoaren eraginez, estatuak ongizatea sortzeari utzi dio zor-bil- tzaile bilakatuz. Egitura-aldaketa hau hain da garrantzitsua non 78ko erre-gimena 2012ko erregimen bilakatu beharko litzatekeen. Kultura bertika-lean oinarritutako propaganda meto-do zaharrek, beharbada, ez dute balio izango honezkero. Etorkizun postde-mokratikoan propaganda onena, mer-keena eta helduena hau da: askata-sunaz eta demokraziaz etengabe hitz egiten duten gobernu eta enpresek ez dutela errua sinesterazten diguna. Errua gurea da. Gure ohiturena, gure patuarena. Dagoeneko, badira hau azaltzen diguten abestiak.q

tasuna intelektualizatu nahi baduzu, zure patuan edo zure erruan bilatu behar duzu. 70ko hamarkadako iraultza kontserbadore horren partaide den Margareth Thatcherrek Reaganen hizkera bera izan zuen, baina horretan ahalengindu gabe (izan ere, ez dago britaniako eskuinaren eta errepublikar think tanken arteko harremanen). Be-harbada, Thatcher amerikarrek lilu-ratuta eta Spencer (ingeles toriak eta bartzelonako anarkistas soilik irakurtzen zuten tipo hori) bezalako libe-ral klasikoak irakurtzearen eraginez heldu zen diskurtso horretara. Esaldi ezagun batean laburbiltzen du propa-ganda guzti hori: 25 urterekin metroz bidaiatzen bazara azter ezazu zure bizitza, galtzailea zara. Ez bazara aberats bilakatzen, zer edo zer ez da-bil ondo. Eta ondo ez dabilen hori zu zara. Flos Mariae taldeak jainkoare-kiko maitasunari, birgintasunari eta 25 urterekin metroan ez bukatzeko behar den esfortzu pertsonalari abes-ten diote eta, mezu horien bidez, egi-turak baino, arazoa gure aukerak dire-la transmititzen digu. Nola heldu zen iraultza kontserbadore hori Gironara, Flos Mariae taldea bizi den herrira?

Aznarren lehenengo legealdi amaieran inork erreparatu ez zion al-biste labur bat agertu zen egunkarietan. FAES fundazioak eta Republican Par-tyk hizkuntza elkar trukatzeko hitzar-mena hartu zuten. Albiste hau irakurri zuenak biraoak trukatuko zituztela pentsatuko zukeen eta gero ahaztuko zukeen albistea. Baina ondorio latzak izan ditu. Bigarren legealdian (legeal-di horren erdialdera errepublikar tek-niko batek onartu zuen Espainia izan zela errepublikar hizkeraren iraultza ehuneko ehunean gauzatu zuena), demokrazia eta askatasuna kontzep-tuak gauza guztien erantzun bilakatu ziren. Botereak nahaste eta sumin era-ginkorrak sortzen zituen gizartean eta, demokrazia eta askatasunaren etenga-beko defentsaz haratago, ez zuen azal-pen gehiagorik ematen.

Neoliberalismoak (zergatik ez dio-gu deitzen postliberalismoa?) urrezko aroa izan zuen, Estatuaren itzalpean negozio handiak egiteko garaia, bes-teak beste, gerra. Espaak, alderdi popularraren eskutik, bere hizkuntza-iraultza handia izan zuen. Hala, bada,

Propaganda onena, merkeena eta helduena hau da: askatasunaz eta demokraziaz etengabe hitz egiten duten gobernu eta enpresek ez dutela errua sinesterazten diguna. Errua gurea da


Kazetaritza zintzoa existitzen da. Ez da mito bat. Lanbidean zintzotasunez diharduten kaze-tari apartak egon dira eta egun ere badira, aurretik egiaztatutako infor-mazioa zeharka ebakitzen ez dute-nak, erreportajeek ahots-aniztasuna islatu behar dutela sinesten dutenak, informazioa errealitate ikusezin eta bidegabeen aurkako tresna kritikoa dela uste dutenak. Pertsona horrek ez du inoiz esango objektibotasunaren bila dagoela, jakin badakielako, datu objektiboak egon arren, erabateko objetibotasuna ezinezkoa dela bere lanbidean. Kazetari zintzoak existitu

ziren, existitzen dira eta existituko dira nahiz eta kazetaritza-enpresa publiko zein pribatuak egon, eta ho-riek, berezko edota inoren interesen defentsan, askotan eztabaidaezina di-rudien eta ideologia hutsa den ikus-puntua saltzen diguten.

Adostasun neoliberala irudikatzen duten eta guztiz ideologikoak diren jarrerak komunikabide tradizional handietan nola txertatzen diren eta horri esker, egi eztabaidaezin nola bi-hurtzen diren aztertzera goaz. Modu horretan, informazio objektiboaz mozorrotzen diren iritziak eskaintzen dituzte.

Denbora, baliabideak eta komunikazio kritikoa

Adostasun neoliberalarenkontra?

M Jos coMendeiRo.

Kazetaritza objektiboa ez da existitzen. Mito bat da. Kazetari orok iritzi pertsonala du berria,

kronika, elkarrizketa zein erreportaje moduan aurkezten

duen errealitateari buruz. Ikuspegi pertsonal hori, hala

beharrez bere piezen egituran, informazioa aurkezteko

ordenan, titularretan eta alde batera uztea erabakitzen duen horretan izaten du isla. Beraz,

edozein irakurlek, entzulek edo ikuslek mesfidantzaz jokatu

beharko luke kazetaritza objektiboa defendatzen duenaren aurrean, edo

pertsona horrek ez du lanbidea ondo ezagutzen edota jendea manipulatzen saiatzen ari da

objektibotasun faltsu horren bitartez.

Andreu Jerez*



DOSIERRA

*Andreu Jerez kazetaria da, DW nazioarteko kate alemanaren erreportaria eta Contrast kolektiboaren kidea.

(http://www.contrast.es/), @andreujerez..

ferikoko hartzekodun handiak arazoak zituzten erakundeen berregituraketan parte hartzera behartzen, Greziar edo Espainiar Estatuek maileguak eskatzea ekidin zezaketela. Geroago, horrek osa-sunean edo hezkuntzan itzelezko murri-zketak ekarri ditu.

Txostena, berriz ere, inor ohartu gabe igaro zen komunikabideetatik. Testu gehienek bankuen erreskatea txalotzen zuten, neurri saihestezina izango bailitzan. Ideologia neolibera-la (irabaziak pribatizatu eta galerak sozializatu) europar komunikabide handietan txertatzen zen berriz ere, bitartean bankak iragarkietarako es-pazio handiak jartzen zituen egunka-rietako orrialdetan eta telebista-katee-tako prime time-ean.

KazetaRitza eta politiKa eKonoMiKoaKazetaritza-erredakzio handietan lan- ezegonkortasuna jada gertatzen ari da eta horrek pozoi hutsa baino ez dakar kazetaritza zintzorako: baliabi-deen eta langileen eskasia dela eta, eguneroko produktibitatearen eskaki-zuna gero eta handiagoa da. Horrek guztiak argitaratzaile zein erredakto-reengan eragina du, eta hauek ez dute ia denborarik berrien garrantzia balo-ratzeko, informazioak kontrajartzeko edota isilpean (bidegabeak direlako) dauden gaiak ikertzeko. Komu-nikabideetako profesionalok gaurko-tasunaren ameskeria den eraikuntzan parte hartzen dugun bitartean, erre-dakzioetan kazetaritza zintzoa gero eta baztertuagoa egongo da.

Kazetagintzak bizi duen ageriko krisiaz haratago, askotan nire burua-ri galdetzen diot komunikabideen jabeek benetan interesa duten kaze-tariek denbora eta baliabideak izan dezaten euren lanbidea modu zin- tzoan gauzatzeko. Horrek zalantzan jarriko luke narratiba neoliberalaren txertaketa diskurtso mediatikoetan. Kazetaritzak, azken finean, berrietan jasotzen den politika ekonomikoaren gaiaren antza du: bien atzetik beti jarrera ideologiko bat ezkutatzen da, eta jarrera hori guztiz deserosoa da boterearentzat.q

izaera neoliberala duten merkataritza librearen hitzarmenek aberastasuna ekartzeaz gain, ezberdintasun soziala-ren gorakada dakartzatela, dinamismo ekonomiko horren banaketarako tres-nen gabezia dela eta.

Aurretik esandakoaren adierazga-rria den datu bat: Center for Econo-mic and Policy Research iparamerika-rraren ikerketa batek dionez, 20 urte igaro dira Estatu Batuek, Kanada eta Mexikok Ipar Ameriketako Merka-taritza Librerako Itunaz (NAFTA) sinatu zutenetik, eta hegoamerikar lu-rraldean (2012an) 1994 urtean baino hamalau milioi pertsona gehiago bizi dira pobrezian. Mexiko neoliberalis-mo globalaren ikasle eredugarria da: haren ekonomia hazten den bitartean bere ezberdintasun sozialak areago- tzen doaz eta baita antolatutako kri-mena ere. Nahiz eta datua esangu-ratsua izan, ez nuen txosten horren arrastorik ikusi mass media tradizio-naletan.

Bankuak, eRaKunde sisteMiKoaKKomunikabide tradizionalek europar periferia deritzon banku-krisialdiari egindako jarraipena eskasa izan da. Egunkariek, irratiek eta telebistek zera esaten dute etengabe: bankuak erori ezin diren erakunde finantza-rioak direla, merkatu libreko ekono-mietan gehiegizko pisua baitute. Pre-misa horretatik abiatuta (ideologikoa, jakina) informatzea helburu duten kazetaritza-pieza ugariek (eta ez naiz ari iritzi-artikuluei buruz) arazoak di-tuzten bankuei diru publikoa txerta- tzea justifikatzen dute, zuzenean edo zeharka, eta neurri ekidinezin moduan aurkezten dute, agintariek duten auke-ra faltagatik. Baina badago aukerarik.

Pasa den urtean, Alemaniako azke-neko hauteskunde federalen ostean, Parlamentu Europarreko alderdi ber-deak, Gerhard Schick diputatu alema-niarra buru zuela, Euroguneko banku-krisian hartzekodunek izandako parte hartzearen inguruko txostena argitaratu zuen. Bertan, egileek agerian uzten zu-ten, dokumentazio anitzaren bitartez, Banku Zentral Europarrak, NMFak, eta Europar Batzordeak lehenago erreakzionatu izan balute, banka peri-

Neoliberalismo izenez ezagutzen den kapitalismoaren aro berri hau (demokrazia liberalaren bertsioan, Europar Batasuna edo Estatu Ba-tuak; bertsio autoritarioagoan, Txina edo Errusia) ia mass media guztietan presente dago. Nonahikotasun hori, informazio-agenden errepikapen zi- klikoan, kazetaritza-ikuspuntutan eta profesionalek euren lanari aplikatzen dioten autozentsuran, kontzienteki (errepresalien beldur direlako) edota inkontzienteki (osmosi ideologiko eta profesionalagatik) islatzen da.

Lehenengo adibidearekin has gaitezen: orokorrean, merkataritza librearen inguruko hitzarmenak ikus-puntu ekonomikotik nola jorratzen diren, eta zehazki, Estatu Batuek eta Europar Batasunak laster sinatu nahi duten Merkataritza Libreko Itunaren inguruan eman den informazioa. Be-rri-agentzia espainiar zein alemanen berriei, teletipoei eta kronikei begira-da bat emanez gero, hitzarmen horrek izango dituen ondorioen analisi kri-tikoaren gabezia nabaria da. Berrie-tan prozesu negoziatzailea eta bere zailtasunak besterik ez dute aztertzen. Gainera, ATTAC moduko erakundeek duten jarrera kritikoak ez dituzte ja-sotzen, eta egiten badute, modu abs-traktuan, eta zehaztugabean da.

Ikuspuntu ekonomikotik, Merka-taritza Libreko Itun hori honela des-kribatzen da: Europarako 160.000 milioi dolar eta AEBrako 130.000 milioi dolar mozkin izango dituen ituna (ABC, 02-21-2014); mun-duko merkataritza libreko zonalderik handiena, 800 milioi pertsona baino gehiagorekin (EFE, 02-17-2014) eta Atlantikoko bi ertzetan dauden herritarrentzat kontsumo gaitasun gehiago (Handelsblatt, egunkari ekonomiko alemana, 02-19-2014). Gainera, ekonomiak hori guztia ospatzen du, eta prentsa alemania-rrean, askotan, ekonomia hori izate abstraktu gisa aurkezten da, ia izaera jainkotiarra duena. Horrela enpresaburu europar eta iparame-rikarra aipatzea ekiditen da.

Merkataritza Libreko Ituna-ri buruz egiten den jarraipenaren ikuspuntuak zailtasunez eztabaidatu daitekeen errealitatea saihesten du:


DOSIERRA

Komunikabideen jabetza, informazioaren jabetza.

Eulirik ote dago Coca-Cola botiletan?

Pedro Ramiro*

Pascual Serranok estatu espainia-rrean diharduten komunikabide talde handien inguruan egin-dako ikerketa oinarritzat hartuta2, dokumentalak hauxe kontatzen digu: Ikusten, entzuten eta irakurtzen du-gun informazioaren zati handi baten jabeak BBVA, Repsol, Planeta tal-dea, La Caixa, Santander bankua, Telefonica edota Silvio Berlusconi dira. Korporazio multinazional han-diek eta publizitate-agentziek kon-trolatzen dute ikusten, entzuten eta irakurtzen duzuna. Hori dela eta, as-kotan, komunikabide horietan Hego Amerikan diharduten multinazional espainiarren jokabide eredugarria nabarmentzen duten berriak ikusten ditugu. Kasualitatea ote da estatua-

ren parte-hartzea indartzearen eta natura-baliabideen kudeaketan subi-ranotasun handiagoa izatearen alde-ko apustua egin duten latinoamerikar presidenteak izatea, hain zuzen ere, Espainiako masa hedabideek okerren tratatzen dituztenak?

KoMuniKabideaK eta espainiaR MultinazionalaKPapel mojado liburuaren hitzaurrean, Pere Rusiolek, El Pais-eko erredakto-re nagusi ohiak eta argitalpen inprima-tua itxi zen arte Pblico egunkariko zuzendaritzan egondakoak dioenez: Gaur egun, finantza-botereak Espai-niako komunikabide handi gehienak xurgatu ditu. Ez eragin publizitarioare-kin edota kredituen bitarteko menpe-kotasun klasikoarekin, modu askoz sakonago batean baizik: zuzenean ja-begoaren bitartez3. El Pais egunkaria Prisa enpresa taldea du jabe eta Santan-der eta La Caixa bankuen menpe dago.

Horregatik, azaldu daiteke, adibidez, egunkari horretan Emilio Botinek es-painiar ekonomiaren inguruan egiten dituen susperraldi adierazpenek beti leku nabarmena izatea; eta, aitzitik, beste berri batzuk ez dira nabarmentzen; besteak beste, Santanderreko presidenteak Ogasunarekin ihes fiskal zigorra ekiditeko egin zuen hitzarmena edota bere kontseilari ohiari emandako indultua, Zapateroren exekutiboak boterea utzi aurretik emandakoa eta gerora Auzitegi Gorenak baliogabetu zuena. Rusiolek dioenez, beste garai batean Alfredo Saenzek jasotako in-dultu sinestezina egunkariko titulu na-gusiak beteko lituzke, baztertua egon ordez4.

Ikerketa gutxi daude komunikabi-deen egitura erakusten dutenak, bankuekin dituzten harremanak azaltzen dizkigutenak, edota enpresa trans-nazionalekin dituzten loturak aztertzen dituztenak. Traficantes de informacin

Behin norbaitek esan zuen Estatu Batuetan presidente errepublikarraren edo demokrataren kontra idaz daitekeela, baina inoiz ezin izango dela argitaratu euli bat aurkitu dela Coca-Cola botila batean. Esaldi horrekin hasten da Euli bat Coca-Cola botila batean, duela gutxi OMAL-Paz con Dignidad elkarteak eta Producciones CMIk (Javier Cousoren zuzendaritzapean eta Pablo Iglesiasen gidoiarekin1) ekoiztu duten dokumentala. Bertan, komunikabide nagusien eta espainiar multinazional handien arteko harremana aztertzen da. Dokumentalean galdetzen den bezala, nork aukeratzen ditu presidenteak? Herritarrek edota komunikabideek? Nor ausartuko litzateke eulia Coca-Cola botilan erakustera?


Hedabideak eta diskurtso neoliberala n DOSIERRA

Venezuela, Ekuador, Bolivia, Argentina eta halako herrialdetako

agintariek, deskalifikazio eta komentario oldarkor

ugari jasotzen dituzte Coca-Cola botilan dauden euliak

erakusten ausartzeagatik

salbuespen bakarretakoa da. Ikerketa hori, azkenean, Akal-ek editatu zuen, Peninsulako (Planeta taldeak kontro-latzen duen argitaletxea) akziodun eta zuzendarien aldetik ezezkoa jaso ondo-ren, nahiz eta eurek eskatu zuten eta ar-gitaratzaileak bere oniritzia eman zuen. Pascual Serranoren liburutik abiatuta, dokumentalak konpainia multinazio-nalen eta Espainiako talde mediatiko nagusien arteko loturak gogorarazten dizkigu: Prisa, El Pais-eko argitara- tzailea eta La Ser katearen jabea, inbe- tsio-funtsen (hala nola, Liberty) eta bankuen esku dago (horien artean La Caixa, Santander eta HSBC); Vocento, ABCren eta zenbait tokiko egunkari-ren arduraduna da, bere jabeen artean BBVA eta Ferrovial daude; azkenik, El Mundo, Marca eta Expansion egunka-rien jabe den Unidad Editorial enpresa finantza-talde batek kontrolatzen du.

Gainera, beste komunikabide-talde handi batzuk espainiar enpresariekin lotura estua dutenak (besteak beste, Zeta taldea, Planeta, Libertad Digital edo Intereconomia taldea), norma-lean kioskoetan eta telebistan ikusten ditugun komunikabideen zati handi baten jabeak dira. Jabeak, akziodu-nak, iragarleak horiek dira benetan ukiezinak direnak adierazten du Serranok, aipatutako dokumentalean egiten zaion elkarrizketaren ondorio moduan.

beRRiaK eta tRataeRa infoRMatiboaTestuinguru horretan, inork ez luke harritu behar, komunikabide pribatu handiek multinazional espainiarrekin

zerikusia duten albisteei eskaintzen dieten trataera informatiboa (nola-bait deitzearren) ikusita. Zentzu be-rean, Venezuela, Ekuador, Bolivia, Argentina eta halako herrialdetako agintariek, enpresa horien intere-sen kontrako politika ekonomikoak martxan jarri dituztenek (nazionali-zazioak, zergen gorakada, desjabe- tzeak), deskalifikazio eta komentario oldarkor ugari jasotzen dituzte Coca-Cola botilan dauden euliak erakusten ausartzeagatik. Informazioa manipu-latua izan da, oldarkorra eta guztiz ze-harka ebakia, urritasun demokratiko gehiago dituzten herrialdeei aplikatzen ez zaiena esaten du Ignacio Es-colarrek, eldiario.es-eko zuzendariak. Eta horren adibideak ugariak dira.

Espoliazioa. Bidegabekeria. Arpilatzea. 2012ko apirilaren er-dialdean, herrialde honetako egunkari nagusiek gogor eraso zuten, eta eu-ren edizioak ireki zituzten gobernu argentinarrak YPF petrolio-enpresa, Repsol multinazional espainiarra-ren filiala, nazionalizatzeko erabakia deskalifikatuz. Beldurra eragiten duen populismoa, harropuzkeria, jauntxokeria, peronismo zaharki-tua, nazionalismo sutsua, gerra zikina, beste garai bateko isla Denak balio zuen Cristina Fernande-zen gobernuaren neurria kritikatzeko (zeinak inkesten arabera biztanleria argentinarraren zati handi baten ba-besa zuen). Izan ere, garaiko kanpo ministroak esan zuen bezala: Rep-solen aurkako erabakia zela onartzen zen, beraz, Espainiaren kontrakoa eta Espainiako gobernuaren kontrakoa.5

2006an antzeko zerbait gertatu zen. Evo Morales presidente hautatu berri zutenean, hidrokarburoen na-zionalizazioaren inguruko legea atera zuen. El Mundok argitaratutako edi-torialaren arabera dekretuak askata-sun ekonomikoa dinamitatzen du, he-rrialde andetarrean jada balorerik ez duen kontzeptua. Espainiar enpresa handiekin bat eginez, hala nola, Rep-solekin, Unidad Editorial egunkariak galdera hau botatzen zuen: Zer nolako segurtasunarekin inbertituko du orain atzerriko enpresa batek Bolivian, ja-kinda bere negozioak ordu batzuetan desagertu daitezkeela?5 Orain dela gutxi, Sacyr-en gatazka gertaerek Panaman6 eta Iberdrola, Red Electrica eta Abertisen filialen nazionalizazioek Bolivian, gobernatzen gaituzten insti-tuzioen erreakzio berdina izango dela konprobatzeko balio izan dute: Go-bernu espainiarrak enpresa espainia-

M Jos coMendeiRo.


Logika sinplea da: akzioen jabetza duen

eta korporazio handien zuzendaritzan dagoen gutxiengoak lortutako

irabaziak gehiengo sozialaren aurrerapena

eta ongizatearekin lotzean datza


pRisa taldea adibide gisaPere Rusiolek dioenez erreferentzia-zko komunikabideak krisian dagoen sistema honen zati ezinbestekoak dira, eta horren ondorioz, ez dira egokienak krisia kontatzeko9. Hori konprobatu daiteke, adibidez, Prisa taldearen ibilbi-dea jarraituz gero.

Komunikazio enpresa-multzo han-di honek, azkeneko urteetan, Hego Amerikan nahiz Espainian, Invertir en topaketak antolatu ditu, nor bere gobernuen laguntzarekin eta herrial-de horietan presente dauden enpresa espainiar nagusien laguntzarekin. El Pais egunkaria transnazionalen nego-zioen hazkuntza sustatu du eta atze-rriko inbertsioen sustapena bultzatu du Mexikon, Brasilen, Txilen, Perun, Kolonbian eta Panaman. Urrutira joan gabe, aurtengo urtarrilean, Prisak In-vertir jardunaldiak antolatu zituen Kolonbian. Bertan, Juan Manuel San-tos Kolonbiako presidenteak; Felipe Gonzalezek, gobernu espainiarraren

presidente ohiak eta Gas Natural Feno-sako kontseilariak; gas-enpresa horren zuzendariek, Ferrovialek, Indrak eta Telefonicak parte hartu zuten. Garai hartan, El Paisen Kolonbiari buruz argitaratu zituzten erreportaje, elka-rrizketa, iritzi-artikulu eta editorialek, enpresa espainiarrek herrialde andeta-rrean izan zezaketen negozio-aukerak jasotzen zituzten.

Kapitalaren interesentzako era-gozpena izan daitekeen guztia kon-taketa ofizialetik kanpo gelditzen da: pobrezia eta desberdintasunaren adie-razleak ez dira aipatzen, biolentzia politikoa edota buruzagi sindikalei zuzendutako mehatxuen inguruko da-turik ez da agertzen, gatazka osteko jendarte neoliberalaren sorkuntzaren kontra dauden protesta eta herri-mobi-lizazioak ez dira aipatzen. Erika Gon-zalezen esanetan: Dela Prisa taldeak inbertsioak dituelako Kolonbian, dela jardunaldietan dauden enpresa-taldeek komunikabide transnazional horren publizitatea finantzen dutelako, igorri beharreko mezua ideia baten laburbiltzen da: enpresa transnazional espai-niarrentzat ona dena, ona da biztanle-ria kolonbiarrarentzako10.

Mongolia Txostenak komunikabide espainiar nagusien inguruan dioenez horiek ez dira soilik bitarte-kariak: agente klabeak dira krisian. Izan ere, bankuekin eta korporazio handiekin dituzten loturak, enpresa iragartzaileekiko nahiz finantza-enti-tateekiko menpekotasuna (euren ad-ministrazio-kontseiluak kontrolatzera pasatu direnak), enpresa horien edo-zein gatazka automatikoki beste agen-te batzuen arazoa izatera pasatzen da: banku akziodunena eta horien jabe di-ren komunikabideena11. Baina hori ez da gure arazoa.q

*Pedro Ramirok (OMAL)-Paz con Dignidad izenez ezagutzen den Latinoamerikako

Multinazionalen Behatokia koordinatzen du.

1 Euli bat Coca-Cola botila batean dokumentala osorik ikus daiteke hurrengo web orrialdean: www.omal.info.2 Pascual Serrano (2010): Traficantes de informacin. La historia oculta de los medios de comunicacin espaoles,

Akal, Madrid.3 Reality News-Mongolia (2013): Papel mojado. La crisis de la prensa y el fracaso de los peridicos en Espaa,

Debate, Barcelona, 11. orr.4 Ibdem, p. 14. 5 El leonino decreto de Evo, 2006ko maiatzaren 3ko El Mundoren editoriala.6 Ramiro, Pedro (2014): Sacyr en Panam o la historia de nuestras empresas, La Marea-n, urtarrilaren 17an.7 Gonzlez, Erika (2013): Iberdrola en Bolivia: una actividad nada ejemplar, Diagonal-en, urtarrilaren 31n.8 Ramiro, Pedro (2013): A quin representa la marca Espaa?, Pueblos-en, 57.zbk.9 Reality News-Mongolia, op. cit. 15. orr.10 Reality News-Mongolia, op. cit. 15. orr.11 Reality News-Mongolia, op. cit. 13 eta 18. orr.

rren interesak defendatzen ditu beti, Espainian edo atzerrian egonda ere, esan zuen pasa den urtean Industria eta Energia ministroak7.

Gure enpresen interesak eta Espainia markak ordezkatzen duen guztia biztanleriaren interes oroko-rrekin nahastea ez da batere berria8. Logika sinplea da: akzioen jabetza duen eta korporazio handien zuzenda-ritzan dagoen gutxiengoak lortutako irabaziak gehiengo sozialaren aurre-rapena eta ongizatearekin lotzean datza. Finantza-krisia eta eskariaren beherakada eta gero, gaur egun orto-doxia nagusiak krisialditik ateratze-ko bere errezetak inposatzen ditu. Horrela, enpresa-internazionalizazioa eta atzerriko inbertsioaren erakarpena merkatuak zabaltzeko eta susperral-di ekonomikoa sustatzeko oinarriz- kotzat jotzen dira, eta ideia hori are gehiago indartu egin da (nahiz eta enpresa-irabazien eta exekutiboen soldaten inguruko datuak argitaratzen diren bakoitzean eta horiek biztanle-riaren gehiengoaren lan-baldintzekin konparatzen direnean argi ikusten den horren faltsukeria). Eta komunikabi-deek paper zentrala dute horretan guztian. Euli bat Coca-Cola botila batean dokumentalean Olga Rodri-guez kazetariak esaten duen bezala: Derrigorrean ari dira guri sinesta-razten multinazional espainiarren interesak gureak ere badirela, guztiz kontrakoa bada ere.


Bada denbora mundua aldatu formula entzuten hasi ginenetik. Baina nork esaten digun hausnartu eta horri konnotatutako esanahia aztertu behar dugu. Azken boladan, krisiaren testuinguruan euren burua erantzun sozial eta berritzailetzat duten ekimen ugari sortzen ari dira. Enpresa pribatuak dira, goitik sustatuak. Kapital handiaren enpresek, hala nola, bankuek, filantropoek, eta abarrek, iniziatiba hauek aukeratu, sostengatu eta finantzatzen dituzte, era zuzenean zein fundazioen bitartez. Baina... Nola sartzen dira? Zeintzuk dira euren komunikazio estrategiak? Nola erabiltzen dute hizkuntza? Zer hedabide erabiltzen dute?

Gizarte ekintzailetasunaeta fundazio filantropikoakestrategia gisaMara Arniz y Daniel Garca*

E spainiako estatuan dugun gaur egungo egoeraren adibide pa-radigmatikoena Ashoka-rena da. Ashoka AEBtik datorren fundazio filantropikoa da, hirurogeita hamar herrialde baino gehiagotan dagoena. Bere fundatzailea eta zuzendari exe-kutiboa New Yorkeko Bill Drayton da. 2011an, Draytonek Nazioarteko Lankidetzaren Asturiaseko Printze Saria jaso zuen.

Ashokak, kapital handiaren enpre-sa eta fundazioekin dituen aliantzen bitartez, bere jarduera finantzatzen eta antolatzen du. Estatu espaniarrean, besteak beste, BBVA, Telefnica fun-dazioa edo Boehriger Ingelhein far-mazeutikoaren babesa du Ashokak. Era berean, harreman estuak ditu Botin fundazioa eta Vips taldearekin.

Kapital handiak, negozioa-sektore es-trategikoetan (osasunean, hezkuntzan, ingurumenean, komunikazioan...) sartzeko, fundazio filantrokapitalis-ta hauek ditu tresna nagusi; eta fun-dazio hauetako gizarte-ekintzaileak pobrezian bizi diren pertsonak eta biztanleriaren sektore kritikoak beze-ro bilakatzeko erabiltzen ditu.

Kontuz: saRtzen aRi diRa!Fundazio hauek ezagutzera emateko, euren ideologia gizartean barruratze-ko eta marketing ekintzak gauzatzeko espazioa behar dute hedabideetan. Gaur, isileko kolonizazio-prozesu baten lekukoak gara, bai hedabide nagusietan bai alternatiboetan. Kolo-nizazio hau proiektuen finantzamen-du zuzenaren bitartez edo fundazioek

soldatapean dituzten gizarte ekintzai-leen bidez burutzen da.

Ashokako gizarte-ekintzaileek hi-leko soldata kobratzen dute hiru urtez baina, kontratuz, bizitza osorako kon-promisoa hartzen dute. Ashokak bere ekintzaileek sortzen duten informa-zioa kontzentratu eta kontrolatzen du, eta hura erabiltzen du kapital handia gizarte-mugimendu eta espazio alter-natiboetan sartzen laguntzeko. Men-peratzeko, efektuak kontrolatzeko eta ideak bereganatzeko saiakera bat da.

Ohartu behar dugu, gobernuak interes pribatuen mesederako legeak egiten ari diren garai honetan, funda-zio eta iniziatiba hauek instituzioen babesa lortzen ari direla. Hori dela eta, hedabide publikoak erabiltzen dituzte, jendearengana heltzeko, eu-ren gizarte-eredua zabaltzeko eta gi-zartean zilegi bihurtzeko tresna gisa. Askotan, komunikazio sektoreko ekintzaileak berak dira hedabideetan iniziatiba hauek eraldatzaile gisa aurkezten dituztenak.

Badira espazioak non goitik disei-natutako proiektuen inguruan aritzen diren esklusiboki. Beste zenbait ka-sutan herri-ekimenekin nahastuta aur-kezten dituzte inolako bereizketarik egin gabe, demokratikoaren plantak eginez. Aditutzat hartzen dira, he-dabideetan kapitalismoa biguntzeko diskurtsoei egiazkotasuna emateko.

DOSIERRA



Kapital handiak, negozioa-sektore estrategikoetan sartzeko, fundazio filantrokapitalista hauek ditu tresna nagusi; eta fundazio hauetako gizarte-ekintzaileak pobrezian bizi diren pertsonak eta biztanleriaren sektore kritikoak bezero bilakatzeko erabiltzen ditu

HizKuntzaRen eRabileRa gaiztoa

Fundazioek eta ekintzaileek, hiru ekintzaren bidez, diskurtso-estrategia gaiztoak garatzen dituzte: ez esatea, jabetzea eta nahasketa-jokoa.

gizaRte esKubideen hizkuntza Beha-rren hizkuntzara itzultzen dute, euren negozio-txokoa neurri gabe zabaltzea-rren. Dagoeneko ez gara eskubideen subjektuak klase desberdinetako beze-roak baizik, gure eroste-ahalmenaren arabera kontsumitzen dugunak. Per tsonen duintasuna maila ekonomiko edo gizarte klasearen menpe dago.

Paraleloan, eurek hornituko du-ten pertsona txiroentzako merkatua sortuko dute, baita kontsumitzaile kritikoentzako erantzun alternatiboak eskaintzen saiatu ere. Hala, bada eu-ren negozio-eremua sistemarekin ados ez daudenenganaino luzatzen saiatuko dira. Ez dira gizaRte-desbeRdin-tasunaK aipatzen; ordea, gizarte-arazo edo tirabirak dira eta ez dugu haien kausa estrukturalez hausnartu behar. Ez dira nahita aipatzen, desberdinta-sun egoerak negozioa egiteko aukeren adierazle positiboa baitira.

boteRetze kontzeptua ikuspegi eko-nomizista huts batetik bereganatzen dute, kreditu bat eskuratzeko eta zor-petzeko gaitasun bilakatuz, benetako autonomiaren ikuspuntutik heldu be-harrean. sozial eta solidaRio euren ne-gozio proposamenekin batera erabiltzen dituzten adjektiboak dira, haien ekintzak zuritu eta leuntzeko asmoz.

Alabaina, sozial hitzak euren nego-zio-eremua deskribatzen du; eta soli-dario, euren produktuak kontsumitzen dituenaren jarrera irudikatzen du, eta ez intentzioak. Horrek guztiak onura ekonomikoan oinarritutako etikarekin dator bat. Iniziatiba hauen sustatzai-leak merkatu sozial eta alternatibo berriaren bitartekaritzat har daitezke.

Behin eta berriro eurek egiten du-ten gizaRte beRRiKuntzari buruz hitz egi-ten digute. Elementu berritzaile na-gusia ez da saltzen diguten sormena, baizik eta euren gizarte proiektuen plangintzan, diseinuan, gauzatzean eta inbrikatzean ikuspegi merkanti-listara nola igaro diren.

gizaRte-eKintzailetasunaren1 defi-nizioaren zabalera eta muga zehaztu-gabeen bidez nahita saiatzen dira gu nahasten. Fenomenoa norbanakoa edo kolektiboa izan daiteke; irabazi-asmodun edo irabazi-asmorik gabeko

asHoKaRen aliantzaKAmanco, Price Waterhouse Coopers, Banca Cvica, JP Morgan Bankua, Goldman Sa-chs Bankua, Amerika arteko Garapen Bankua, BBVA, Banco Santander, Boehringer In-gelheim, Caixa Catalunya, Cemex, Citibank, Danone, AEBko Estatu Saila, AEBko Egoi- tza eta Hirigintza Garapenerako Saila, Deutsche Bank, DKV Aseguruak, eBay, Erics-son, ESADE, IESE, Exxon Mobil, Bankinter Fundazioa, Botn Fundazioa, Coca-Cola Fundazioa, Ford Fundazioa, Gates Fundazioa, Hewlett Fundazioa, Kellogg Fundazioa, Rockefeller Fundazioa, G-20, GDF Suez, General Electric, Google, Grameen Bank, Grupo Norte, Grupo VIPS, Hilti, IE Business School, Intel, Latham & Watkins, McKinsey & Co, Microsoft, MTV, Nike, Novartis, Orange, Schneider Electric, Siemens, Telefnica, Total, Suitzako Bankuen Batasuna (UBS), USAID, Zurich Aseguruak, etab.

ituRRia: Ashokaren mundu osoko web orrialde ofizialak.

eMaKuMeen boteRetzeaz edo negozioaz aRi gaRa?Ana Bella Fundazioa Ana Bella Ashokako gizarte ekintzaileak sustatutako iniziatiba da. Bere misioa, bere web orrialdearen arabera (www.fundacionanabella.org), berdintasunezko gizartea sortzea, emakumeen kontrako indarkeriarik gabekoa: Tratu txarrak jasan dituzten eta salatzera ausartzen ez diren emakumeak nabarmentzeko eta hauei laguntzeko sortzen da; bizirik iraun duten eta tratu txarrak jaso izanagatik bazterketa arriskuan dauden emakumeen boteretze prozesua sostengatzeko.

Hala ere, euren blogean eta Facebook kontuan ikusten diren ekintza bakarrak kapital handiaren enpresa batentzako eta berezko enpre-sentzako (www.empresia.es/empresa/catering-solidario-ana-bella) low cost langileak lortzeko agentzia batera mugatzen dira. Noizean behin, sentsibilizazio-jardunaldiak ere egiten dituzte, baina hauek, egia esan, euren jarduera bultzatzeko kanpainak dira eta ez dute testuinguru-azterketaren eta faktore askotan oinarritutako arazoen salaketaren izpirik.

Kapitalaren erakunde filantropikoak salbatzaile gisa aurkezten dira lana sustatzen dutelako, baina lana eskubidea da eta ez sari edo pri-bilegioa. Fundazio hau emakumearen boteretzeaz benetan kezkatzen bada, emakume hauek erakunde sindikala sortzea susta lezake. Tratu txarrak jaso duten emakumeekiko gizarte esku-hartzea sektore publikoak kudeatu eta kontrolatu behar du. Egun, biktimen arreta zerbitzu publikoak desegiten ari dira. Aldi beran, Ana Bella bezalako figurak sortzen ari dira, arazo kolektibo bati norbanako erantzuna eman nahi diotenak negozioa eginez.

Ana Bellaren proiektuak hierarkia-egitura patriarkalak dituzten enpresa kapitalisten finantzamendua du (batik bat, BBVA eta Da-none-rena). Ana Bella Eskolako profesionalak trebatzen dituen erakundea ESADE da, hau da, jesuitek kudeatutako unibertsitate elitista eta neoliberala. Ana Bella Fundazioak emakumearen boteretzea lortu nahi duela dio, baina enpresa kapitalista, elitista eta patriarkalen inbertsioen menpe dago erabat, eta hauen estrategia emakumearen kontrako indarkaria jaso dutenak kapital handiaren enpresetan lan-indar merke bihurtzea da.


ezagutzera emateko eta garatzeko, era jasangarrian eta guztien onerako2. Llop-ek Gizarte-ekonomia kanala deitzen dio bere espazioari. Hala ere, bere ibilbidea ezagutzen dugunez, zera egin behar dugu: a) Jasanga-rria, gizarte-ekonomia eta guztien on kontzeptuen interpretazioan joera neoliberala sartu; b) zer iniziatiba na-barmentzen ditu eta zer interesen ara-bera mugitzen den hausnartu.

Blog horretako azken sarreretako batek Kazetaritzak izango du bera finantzatzen duenak du izenburu.

Ikuspegi berrien eta proiektu disruptiboen bidez kaze-taritzaren etorkizunari heltzen dion artiku-lua, elementu berri

hauek ezarriz: startup-en azele- ratzaileak, gizarte-ekintzailetasuna, partekatutako ekonomia. Artekaritza deuseztea. Kolektibizazioa. Agintea hartzen duen jendetza. Tradiziozko egituretatik at, arau berrien arabera mugitzen den dirua3.

Gehien nabarmentzen diren adibi-deak Media FactoRy eta indievoices dira. Indievoices-en sortzailea 2008tik Ashokako ekintzailea den Sasa Vu-cinic da. 1996an, Soros Open So-ciety Institute-en finantzamenduare-kin Media Development Loan Fund (MDLF) sortu zuen. Erakunde honen bidez, 123 milioi dolar inbertitu ditu munduan zehar 277 hedabide inde-pendiente finantzatzeko, ia guztiak garapen bidean dauden zenbait he-rrialdetan.

Media Factory Mariano Blejman-en proiektua da. Blejman Knight Foundation eta Bill eta Melinda Ga-tes-en fundazioaren Knight Interna-tional Journalism Fellowship progra-mako gizarte- ekintzailea da. Media Factoryk Interneteko enpresa berrien azeleratzaile gisa aurkezten du bere burua, esklusiboki Latinoamerikako hedabideetara bideratuta dagoena4. Horretarako aholkulari sare bat sortu eta ekintzaileengan 75.000 dolar in-bertitu zituzten. Blejmanek berak es-andakoaren arabera, Media Factoryk arrisku-kapital enpresen eta Latinoa-merikako zenbait hedabideren arteko

sektoreak eta instituzio publikoak har ditzake; eraldaketa bat-batekoa edo mailaz mailakoa izatea ez da esangu-ratsua; ez da sektore konkretu batera mugatzen. Unibertso zehaztugabe honetan egongo dira borondate one-ko proiektuak baina, baldin badaude, ideologia neoliberala duten gizarte-ekintzaileen proiektuen artean gal-duko dira.

izen-abizeneKininspiRa gizarte-ekintzailetasunaren in-guruan aritzen den blog bat da, diario.es egunkariarena. Blog honen babesle hurrengo enpresak dira: ESADE ne-gozio eskola neoliberalak sortutako Momentum Project, BBVA, PWC aholkularitza eta Ashoka. Hau da, lo-bby eta think tank neoliberal artean dagoen eskola bat; etxeetatik jendea bota, armetan inbertitu eta paradisu fiskaletan aritzen den banku bat; eta sektore publikoaren pribatizazioa sus-tatzen duen munduko aholkularitza-rik handienetako bat. Horiek guztiek gizarte ekintzailetasunaren aldeko apustua egiten dute.

Egunkari horretan berean cola-boRatoRio. Hacia una econoMa coMpaRtida atala topatzen dugu. Hau, 2009tik Ashokako gizarte-ekintzailea den Pau Llop-en eskutik datorkigu. Bere helburua proiektu berri askok osatu-tako sarea, internet erabiltzen duena

M Jos coMendeiRo.

Gaur, isileko kolonizazio-prozesu baten lekukoak gara bai

hedabide nagusietan bai alternatiboetan.

Kolonizazio hau proiektuen finantzamendu zuzenaren

bitartez edo fundazioek soldatapean dituzten

gizarte-ekintzaileen bidez burutzen da.

DOSIERRA


*Nombre apellido apellido es xxxx en xxxx y colabora con xxxxxxxxxxxxxxx.



Ez dute eraldatu nahi, aldiz, hunkitu nahi dute kontsumo jokamolde berriak

sortuz bezeroen profilak eta negozio eremuak

zabaltzeko asmoz

Espainiako Estatuko Ashokako gizarte ekintzaileek lan egiten duten sektoreakOsasuna, etxebizitza, lana, laneratzea eta gizarteratzea, hezkuntza, landa-unibertsi-tateak, gizarte-ekonomia, ekonomia solidarioa, banku etikoak, autofinantzatutako er-kidegoak, mikrokredituak, gazteen ekintzailetasuna, kazetaritza, iritzi publikoa, turismo arduratsua, biomasa energia-iturri gisa, lurraldearen zaintza eta babesa, arrantza sekto-rea, nekazaritza eta abeltzaintza ekologikoak, tokiko haziak berreskuratzea, landa-gara-pen iraunkorra, kultura-ondarea, espetxe-sektorea, emakumearen kontrako indarkeria, genero-berdintasuna, haurren kontrako indarkeria, haurren segurtasuna interneten, adimen-urritasuna, etab.

ituRRia: Http://www.asHoKa.es/fellows

*Mara Arniz eta Daniel Garcawww.filantropofagos.com

1 UNED-COMAk 2013an gizarte-ekintzailetasuna eta berrikuntzaren inguruan egindako kurtsotik hartutako definizioa.2 www.eldiari.es/colaboratorio 3 2013/11/24: http://www.eldiario.es/colaboratorio/IndieVoices-Media_Factory-periodismo-medios-media-crowdfunding- financiacion_6_199540061.html 4 http://mediafactory.vc/index_es.html5 https://www.youtube.com/watch?v=29IG3Pe7CZQ&feature=youtu.be6 Global voices, nazioarteko herritar blogariek osatutako sarea, mundu osoko blogosferetan argitaratzen ari dena laburbiltzen duena. Bere manifestuak adierazpen askatasunez eta tresna birtualen bitarteko hedabideetarako sarbidearen demokratizazioaz dihardu. Interneten ikertuz gero kapital handiaren mesederako edukien iragazki ideologikoa somatzen da.

eraldatu nahi, aldiz, hunkitu nahi dute kontsumo jokamolde berriak sortuz, bezeroen profilak eta negozio-ere-muak zabaltzeko asmoz.

Bestalde, nabariak dira hedabide publikoetako programen diseinuan duten eragina, masa hedabideetara duten sarbidea, elite-eskolekin bat datorren prentsa alternatiboa eta hizkuntza nola erabiltzen duten eu-ren komunikazio estrategietan. Argi dago, komunikazioa boterea dela, hain zuzen, botere politikoa lortze-ko borroka-esparrua. Egon gaitezen adi hitzaldi kapitalisten jatorria eta benetako esanahiak identifikatzea-rren. Ez ditzatela diskurtso kritikoak eta borondate zintzoak desegin eta fagozitatu.q

la pobReza blogeko ohiko kolaboratzai-lea da. Plataforma horretatik funda-zioko gizarte-ekintzaileen proiektuak ezagutzera ematen ditu, hala nola, Supermerkatu solidarioak edo Es-petxe eredu berriak. Ashokako beste ekintzaile bat, Jos M Perez, Peridis, Cadena SER irratiko ohiko kolaborat-zailea da.

Baina Ashoka ez da hedabideetan ikusi dugun fundazio filantrokapi-talista bakarra. Knight Foundation, Pierre Omidyar Ebay-ko sortzailearen Omidyar Network edo George Soros-en Open Society hainbat komunikazio proiektutan daude, besteak beste, glo-bal voiceen6.

Mundua ulertzeko eran he-dabideek duten garrantzia dela eta, ezinbestekoa da segimendu kritikoa egitea. Ikusten ari gara nola fundazio eta gizarte-ekintzaile horiek kapitalis-moa leuntzen duten marketing estra-tegiak garatzen dituzten, elkartasun-baloreak ere merkantilizatuz. Ez dute

konexio arazoa konpontzea du hel-buru5.

Colaboratorio blogaren arduradu-na, Ashokako gizarte ekintzailea eta BottUp eta Nxtmediaren zuzendari eta sortzaile den Pau Llopek foroetan parte hartu ohi du. Hala egin zuen, es-aterako, Madrileko Ashokaren egoi- tza den Impact Hub-ean ospatutako Negozio eredu berriak kazetaritzan foroan ere. Foro horretara Diagonal, La Marea, Periodismo Humano edo Va52 iniziatibetako kazetariak ere gonbidatu zituzten.

Ohikoa da fundazio filantrokapis-talistek masa hedabideetara sarbidea izatea. Antonella Broglia TedX Ma-dril ekintzailetasun gertakizunaren arduraduna eta Europarako Ashokako enbaxadoreak gizarte berrikuntza-ren gaineko espazio bat du ostiralero TVEko 2. kateko para todos la 2 programan. Ana Saenz de Miera As-hoka Espaako zuzendaria El Paiseko 3500 Millones de ideas iRReveRentes contRa

Dosier hau, Pueblos - Informazio eta Eztabaida Aldizkariaren 61. zenbakiarekin (2014ko bigarren hiruhilekoa) batera banatzen da eta Garapenerako Lankidetzaren Euskal Agentziaren eta Gipuzkoako Foru Aldundiren laguntzarekin argita-

ratu da. Argitalpen honen edukia ez da zertan bat etorri laguntza ekonomikoa ematen duten instituzioen iritziarekin.

Koordinazioa eta edizioa: Pueblos - Informazio eta Eztabaida Aldizkariko taldea.Itzulpena: Iigo Gallastegi eta Leire Idarraga. Maketazioa: Gonzalo Trigueros

Pueblos 61 - Dossier Euskera - Medios de comunicación y discurso neoliberal

Documents

Transcript of Pueblos 61 - Dossier Euskera - Medios de comunicación y discurso neoliberal