PSIKOLOGJIA FIZIOLOGJIKE.pdf

8/10/2019 PSIKOLOGJIA FIZIOLOGJIKE.pdf

1/36

PSIKOLOGJIA FIZIOLOG

ORIGJINAE NJERIUT

E.BARDHI


2/36

Ngjashmria e njeriut me kafsht sht e afnga origjina ashtu edhe pr nga veprim

N stadet e para t zhvillimit embrional ekziston ngjashmri e madheembrionit t njeriut dhe embrionit t kurrizorve t tjer.

Edhe kur krahasojm skeletin e njeriut me at t majmunit dhe bretkon prgjithsi eshtrat e kurrizorve kan renditje dhe ndrtim t njjt

E.BARDHI


3/36

N kuadr t kurrizorve ngjashmri m t manjeriun kan gjitart.

Sikurse te njeriu, ashtu edhe te gjitart:

ndrtimi, radhitja dhe lloji i muskujve sht e njjt.

ndrtimi i syrit, veshit dhe organeve pr nuhatje ka ngjashmri tmadhe.

prbrja e gjakut sht e njjt.

Nse hapet trupi i ndonj gjitari do t vrejm se edhe njeriu ka po atoorgane, por forma e tyre ka ndryshuar.

Pasi q njeriu i sht prshtatur mnyrs s jets specifike, disa nga

organet (vertebrat bishtore, mbulesa e qimeve etj.) jan strkequr.Pr ta vrtetuar farefisnin direkte t njeriut dhe gjitarve shrbehemime rastet e atavizmave.

Atavizm quajm dukurin e prsritjes s disa cilsive q i kan pasurt part e njeriut.P.Sh. lindja e fmijs me disa veori q i gjejm vetm te kafsht (fmija me bi

dhe fytyr t mbuluar me qime, njeriu me shum pale t sisve n regjionin e kraharoriE.BARDHI


4/36

Ngjashmria e njeriut me majmunin

N kuadr t gjitarve njeriu m s teprmi i ngjanmajmunve, veanrisht atyre antropomorf.

Ngjashmria duket n at se kemi majmun q nuk kanbisht, gjymtyrt e tyre t prparme kan ngjashmri meduart e njeriut dhe shpeshher shrbejn pr kapjen eobjekteve t ndryshme.

Edhe organet e brendshme jan t njjta sikurse tenjeriu.

Gishti i madh i shuplaks s dors sht i lvizshm dheiu kundrvihet gishtrinjve t tjer dhe n saje t ksajmund t kapen objektet e ndryshme.

E.BARDHI


5/36


Edhe pse m i vogl, truri i majmunve antropomorf pr

nga ndrtimi sht i ngjashm me at t njeriut.Majmunt antropomorf, si sht shimpanza, mund tishprehin gjendjet shpirtrore: gzimin, hidhrimin,knaqsin, zemrimin etj.

Femra e majmunve antropomorf kujdeset pr t voglin

N baz t ngjashmrive ndrmjet majmunve antropomorfdhe njeriut, vrehet se origjina e tyre sht e prbashkt,kurse dallimet ndrmjet tyre jan pasoj e divergjencsevolutive.

Secili lloj ka shkuar dhe sht zhvilluar n drejtime tndryshme.

E.BARDHI


6/36


Pr shembull duart te njeriu nuk shrbejn pr ecje, kurse kurrizi dhe brezi formn e tyre jan prshtatur pr ecje vertikale.

Te njeriu, pesha e trupit sht gati tri her m e madhe sesa e majmunve anSi dallim esencial ndrmjet majmunve antropomorf dhe njeriut sht mn

Dihet se shtazt, mjetet pr jet i marrin t gatshme n natyr, kurse njeriu ndhe duarve t lira si dhe me ndihmn e mjeteve t puns i krijon vet kto.

Ngjashmria e njeriut dhe majmunit sht e shprehur dhe n kujdesin pr t

E.BARDHI


7/36

Strgjyshrit e njeriut t sotmProblemin e origjins s njeriut e shpalli t zgjidhur n menyr t drejt nveprn e tij Origjina e njeriut kah fundi i shekullit 19 , natyralisti i njohuranglez arls Darvini

Sipas thnjes s tij njeriu s bashku me majmunt dhe gjysm majmuntkan origjin prej nj grupi t vjetr gjitarsh.

N baz t mbeturirave t llojeve t zhdukura t majmunve q jan gjeturn Afrikn Lindore, supozohet se majmunt antropomorf dhe njeriu kanprejardhje prej t parit t prbashkt t quajtur prokonsul.

Ky grup shatzsh ka jetuar para 10 milion vitesh dhe n baz t fosileve t

tyre supozohet se i kan pasur t gjitha karakteristikat q jan tprbashkta pr njeniun dhe majmunt antropomorf.

Kshtu, pr shembull, tendenca pr lirimin e gjymtyrve t prparme ngafunkcioni i ecjes dhe kundervnia e gishtit t madh ndaj gishtrinjve ttjer,

N baz t ksaj, supozohet se kto kafsh kan jetuar n bashksi dhe kan

pasur tru t zhvilluar. Prandaj, besohet se paraardhsi i njeriut, ka qenshtaz me zhvillim relativisht t lart. E.BARDHI


8/36

Racat Njerzore

N tr siprfaqen e toks, kudo n planet q ekzistojn kushtet elementaredhe vepron njeriu.

Pasi q kushtet natyrore t jets n tok nuk jan kudo t njjta, por ndrvende t ndryshme, ather edhe njerzit duke iu prshtatur kushteve tndryshojn ndrmjet vete.

Kto ndryshime duken n ngjyrn e lkurs, t flokve, syve, n formn fytyrs dhe formn e kafks etj.

Grupet e mdha t njerzve q karakterizohen me cilsi t prbashkta me tnga grupet tjera quhen raca.

Dallojm tri raca kryesore t njerzve:

raca evropoide,

raca negroide,

raca mongoloide.

E.BARDHI


9/36

Pikpamja e sotme rreth dallimeve midis

Raca evropiane e njerzve-evropoide, jeton q nga kohrat e lashta n EvrPerndimore dhe Jugperndimore, Afrikn Veriore, e me von n Amerikn Veriore Australi. Lkura e tyre, syt dhe flokt kan ngjyr t ndritshme. Mirpo, te disa, ngpjesve mund t jet e mbyllt. Shumica e tyre kan buz t holla e hund t ngusht

Raca e zez e njerzve - negroide,jeton n Afrikn Qendrore, n Australi dt Oqeanit t Qet dhe Indian. Lekura e tyre ka ngjyr t zez apo t murrme. Edhe zeza. Hunda e tyre sht e gjer dhe e shtypur, kurse buzt jan t trasha.

Raca mongole e njerzve - mongoloide, popullon m s teprmi Azin, k

polare dhe disa krahina t Ameriks Veriore. Lkura e njerzve t ksaj race sht emollzave t faqeve i kan t qitura. Meqense kapaku i eprm i syrit te kta njerzather syt e tyre duken t pjerrt. Flokt i kan t drejta me ngjyr t zez n t ku

T gjitha dallimet midis racave q u cekn m sipr jan cilsi morfo1ogjike q sndaj kushteve t veanta n t cilat jetojn racat e veanta t njerzve.

Dallime t rndsishme ndrmjet racave t lartprmendura njerzore nuk ekzispikpamje t ndrtimit t trupit, apo n pikpamje t aftsive psikike.

E.BARDHI


10/36

Pikpamja e sotme rreth dallimeve midis Dallimet q sot ekzistojn n kulturn e racave t lartprmendura jan si pasoj

Disa shkenctar, duke e interpretuar gabimisht teorin e Darvinit n shoqrin njekrijuar edhe teorin mbi ndarjen e njerzve n raca t ulta dhe raca t larta.

Kt teori e prdorin shpesh diktatort, nacionalistt, fashistt, e disa organizata qvetveten.

Duke shfrytzuar pr t shpallur veten si rac e lart e n baz t ksaj ata bjn kpopujt e tjer, duke i konsideruar si njerz t racs s ult.

N baz t hulumtimeve shkencore dhe t eksperiencs sht vrtetuar se do rac

prvetsoj kulturn dhe zhvillimin shpirtror, nse i ofrohen kushtet e nevojshme.Prandaj nuk ka baz shkencore dhe nuk sht humane nse nj rac favorizohet. kunnmohet.

Sot n bot kundr teorive raciste dhe ideve q shkaktojn urrejtje dhe armiqsivepron Organizata e Kombeve t Bashkuara. Ajo si detyr parsore ka luftnnjeriut dhe pr barazin e t gjith njerzve pa dallime racore. Kjo detyr sh

Deklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut, e aprovuar m vitin E.BARDHI
http://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htmhttp://www.sokol58.com/Sociologji/Social/Deklarata%20Universale%20p%C3%ABr%20t%C3%AB%20Drejtat%20e%20Njeriut.htm


11/36

Organizmi i NjeriutNse bjm krahasimin e skems s ndrtimit t trupit t njeriut me at t ndonj gjse trupi i njeriut ka po ato organe t cilat i hasim edhe n trupin e gjitareve Si p. sh. mushkerit, zemra, lukthi, shpretka, pankreasi, veshka etj.

Nga ana e jashtme trupi i njeriut sht i mbuluar me lkur. Nn lkur sht shtreslkurore e pastaj muskujt dhe eshtrat q e kufizojn zgavrn e prgjithshme trupor

Zgavra trupore me an t nj muskuli te veant q quhet DIAFRAGM ( q ka pokrahasim me boshtin e kurrizit), ndahet n dy zgavra m t vogla.

Zgavra q gjendet n pjesn e siprme quhet zgavra e kraharorit. N t sht e vendkraht e mushkrive, kurse n zgavrn e poshtme, e cila quhet ndryshe zgavra barkndodhet lukthi dhe shpretka, kurse djathtas mlia, prpara zorrt, ndrsa prapa nboshtit t kurrizit veshkat, e nn to mshikza e urins.

Funksionet m t rndsishme jetsore, si jan qarkullimi i gjakut, frymmarrja, tretajitje etj. mund t kryhen me an t organeve. Kto organe kan madhsi, funksioncaktuar n trupin e njeriut, qndrojn n lidhje t ngusht ndrmjet vete si nga aspeashtu edhe nga ai fiziologjik.

Pr shembull, organet e tretjes sikur q sht zgavra e gojs, faringu, kaprcelli, luk

formojn kanalin trets npr t cilin kalon ushqimi.E.BARDHI


12/36

Organizmi i Njeriut

Me kanalin trets nprmjet kanaleve t veanta lidhen gjndrat tretdhe pankreasi) t cilat ndihmojn tretjen e ushqimit.

sht ky shembull tipik i lidhjes anatomike ndrmjet organeve t cak

Lidhja fiziologjike ndrmjet organeve t veanta qndron n at q asorganet e lartprmendura nuk mund t bjn tretjen e plot t ushqimpjesmarrjen e organeve t caktuara.

Po ashtu ekziston bashkveprimi edhe n mes t sistemeve t organe

Kshtu. Pr shembull, nse vrapojm nuk aktivizohet vetm sistemi emuskulor po n t njjtn koh kemi shtimin e t rrahurave t zemrsnumrit t lvizjeve t frymmarrjes etj.

E.BARDHI


13/36

Organizmi i Njeriut

Nga sa u theksua m sipr vrehet se t gjitha ktoorgane t ndryshme, n mes veti, sado q kryejnfunksione t ndryshme , ato nuk veprojn si t ndara,

por jan reciprokisht t lidhura ndrmjet vete ashtuq puna e nj organi ndikon n punn e organit tjetr.

Kjo do t thot se n organizmin e njeriut ekzistonlidhje e ngusht n mes t pjesve t organizmit dhetrsis s tij.

Pra, trupi i njeriut prfaqson nj trsi ose unitet torganizmave dhe t organizmit.

Kshtu, pr kto trupin e njeriut ndryshe e quajmorganizm.

Uniteti i organizmit arrihet me an t gjakut dhesistemit nervor.

E.BARDHI


14/36

Prbrja e organizmit t Njeriut

Organizmi i Njeriut pr nga prbrja molekulare sht e prbr prej UYndyra, Karbohidrate, Kripra Minerale, Materie e ngurt dhe Hirit.

Nj prqindje mesatare varsisht prej moshs sht e dhn n tabel

Prbrja Njeriu i ri Njeriu i rritur

Uj 65 % 60 %

Materie e ngurt 35 % 40 %

Hiri 5.6 % 5.0 %

Proteine 16.8 % 19 %

Lipide (Yndyra) 10.5 % 15 %

Karbohidrate 1.2 % 1 %

Kripra minerale

E.BARDHI


15/36

Organet e Njeriut

Trupi i Njeriut , sikurse ai i bimve dhe i kafshve , sht i prbr nga nj nuqelizash.

Qelizae t njjtit lloj pr nga origjina , forma, ndrtimi dhe funksioni, formoj

N trupin e Njeriut gjejm katr grupe kryesore indesh:

ind epitelial,

indi lidhor,

indi muskulor

indi nervor.

Grupe indesh q kryejn funksion t caktuar, prbjn nj Organ.(Zemra, Sto

Funksioni i zemrs n organizm sht t shtyj gjakun n ent e tij.

Organet n organizm nuk funksionojn t ndar, t izoluar njri nga tjetri, pduke formuar n kt mnyr aparatedhe sisteme.

E.BARDHI


16/36

Organet e NjeriutTrupi i Njeriut , sikurse ai i bimve dhe i kafshve , sht i prbr nga nj nuqelizash.

Aparatet formohen nga organe t ndryshme q kryejn nj funksion; P.Sh. apushqimit sht i formuar nga zgavra e gojs, faringu, ezofagu, stomaku, zorrpankreasi. T gjitha kto organe, me punn e tyre, ndihmojn n tretjen e ush

N trupin e Njeriut gjejm kto aparate;aparatin e qarkullimit t gjakut,aparatin e frymmarrjes,aparatin e tretjes s ushqimit dhe

aparatin e jashtqitjes.Sistemet formohen nga organe t t njjtit lloj domethn organet q prbjnt formuar nga t njjtat inde. P.sh. , sistemi muskulor sht formuar nga i njmuskulor.

N trupin e Njeriut gjejm sistemet;sistemin eshtror e muskulor,

sistemin nervor etj. E.BARDHI


17/36

Ndrtimi i trupit t Njeriut

Trupi i Njeriut ka po ato organe q i ka edhe nj gjitar (pmushkrit, zemrn, stomakun, zorrt, mlin etj.

E.BARDHI


18/36


Nga jasht trupi i Njeriut sht i mbuluar me lkur.

Nn lkur sht shtresa dhjamore e nnlkurs.

Pastaj vijn muskujt dhe eshtrat, q kufizojn zgavrn e prgjithshme t

Kjo zgavr ndahet n dy pjes me ann e nj muskuli, q shtrihet n formdhe q quhet diafragm.

Pjesa e siprme e zgavrs quhet Zgavra e kraharorit. N t gjinden dy mndrmjet tyre zemra.

Pjesa e poshtme e zgavrs quhet Zgavra e barkut. N kt zgavr ndodhorgane:

djathtas mlia e zez, majtas stomakudhe shpretka,

prpara zn vend zorrt,

prapa, n t dyja ant eshtylls vertebrore, janveshkat

n fund mshikza e urins. E.BARDHI


19/36


N trupin e Njeriut ndodhen kto aparate e sisteme :

Sistemi eshtror-muskulor. Prbhet nga muskujtdhe ngaeshtrat. Muskujt duke u tkurrur, shkaktojn lvizjet e pjesve tndryshme t trupit

Aparati tretjes s ushqimit. Ky aparat prmbledh gypintretsdhe gjndrat tretse. Gypa trets fillon me gojn. Pasksaj vjen faringu. Posht faringut ( pas trakes, ku kalon ajri )vjen ezofagu.

Ezofagu vazhdon me stomakun, pas stomakut vijn zorrt eholladhe zorrt e trasha. Me gypin trets lidhen, me ankanalesh, gjndrat e pshtyms, mlia dhe pankreasi.

Kto prodhojn lngje q ndihmojn n trtjen e ushqimeveE.BARDHI


20/36



Aparati i qarkullimit t gjakut.N kt aparat prfshihenzemra, arteret, venat dhe kapilart.Kto organe, duke vn n lvizje gjakun, sigurojn shprndarjen elndve ushqimore dhe t oksigjenit n t gjitha organet dhetrheqin prej tyre dioksidin e karbonit dhe lnd t tjera tpanevojshme si dhe t dmshme pr organizm

Aparati i frymmarrjes. Bjn pjes vrimat e hunds,faringu, laringu, trakeja dhe mushkrit.Me ann e ktyre organeve trupi merr nga mjedisi rrrethuesoksigjenin dhe nxjerr jasht dioksidin e karbonit

E.BARDHI


21/36



Aparati i jashtqitjes s urins.Prbhet nga veshkat, ku prodhohet urina, q prmban lnd tpanevojshme pr organizm. Nga do veshk del nj kanal, i ciliprfundon n mshikzn e urins.Mshikza e urins e nxjerr urinn jasht me ann e nj kanali

Sistemi nervor.Prbhet nga sistemi nervor qendror dhe sisteminervor periferik.N t parin bjn pjes truri dhe palca e kurrizi. Nervat mund tjen ndiesor, lvizor dhe t przier.N sistemin nervor periferik bjn pjes edhe organet e shqisave ,me ann e t cilave organizmi lidhet me mjedisin e jashtm

E.BARDHI


22/36


Organet e aparateve dhe sistemevejan t lidhura ngusht midis tyr

funksionojn n mnyr harmonike.Kshtu tretja e ushqimeve, megjithse fillon n goj, mbaron n zorr, gojs e vazhdojn organet e tjera.

Por edhe aparatet dhe sistemet jan t lidhura midis tyre. P.sh, kur Njeaktivizohet sistemi muskulor.

Bashk me t aktivizohet edhe aparati i qarkullimit t gjakut, i frymmu sigurojn muskujve m shum ushqim dhe oksigjen pr punn e madbjn.

Kjo lidhje midis aparateve dhe sistemeve u siguron atyre nj veprimtardhe tregon se organizmi yn, megjithse prbhet nga disa organe, apasisteme, prbn nj t tr t pandar.

E.BARDHI


23/36

Elementt m t rndsishm n organizmin e

Elementt m t rndsishm n organizmin e njeriut kan rolin e tyre ngjenden me shum efekte. Nga kta element, m t rndsishmit pr organizjan:

Kaliumi (K)sht elementi m i bollshm n qeliz. Trupi prmban rreth 250 miligram kluan nj rol t rndsishm n reagimet energjike, sintezn e proteinave, si dhekuilibrit t acideve n trup. Megjithse sht e nevojshme ekzistenca e kaliuregjimin ushqimor, informacioni lidhur me nevojn e sasis minimale t tij sstudimet shkencore tregojn se ushqimet bimore jan t pasura me kt elem

Natriumi (Na)sht elementi m i bollshm n likuidin (lngun) e jashtm t qelizave. Si njlikuidet jasht qelizs, natriumi ndihmon n ruajtjen e presionit osmotik jashs qelizs dhe ka nj ndikim t njjt si kaliumi brenda qelizs pr ruajtjen nbalancs s ujit. Nevoja ditore pr t sht llogaritur nga 3 n 7 gr.

E.BARDHI


24/36


Hekuri (Fe)sht metali (element) m i bollshm i trupit dhe prbn rreth 0.004 pr qintrupore. N mnyr t natyrshme, sasia e tij varion nga 3 n 5 gr. Por edhe kjondryshueshme, sepse varet nga mosha, gjinia, madhsia, shndeti dhe sasia en trup. N t vrtet, hekuri sht nj lnd me ngjyr gjaku q transportonmjaftueshm pr frymmarrje dhe gaz karbonik (dioksid karboni) nga qelizado dit, trupi yn me an t ushqimit prfiton 10 deri 30 miligram hekur.

Azoti (N)Organizmi yn prmban sasi t mdha azoti, i cili luan nj rol kryesor n struproteinave.

Fosfori (P)Luan nj rol kryesor n organizmin e njeriut, kryesisht n procesin e marrjes t energjive t organizmit.

Kalciumi (Ca)sht nj element mineral q prbn 1.5 deri n 2 pr qind t peshs s trupit

rritur. Nga kjo sasi, 99 pr qind e kalciumit gjendet n kocka dhe te dhmbtE.BARDHI


25/36


Magnezium (Mg)N momentet e lindjes, n trupin e njeriut ndodhet 0.5 gr, ndrsa n mosh t rrinj sasi 2128 gr, ku 50-60 pr qind ndodhet n kocka dhe roli kryesor i tij shtpr t lehtsuar funksionimin e tyre.

Sulfuri (S)Prbn 0.25 pr qind t peshs trupore t njeriut dhe ndodhet n do qeliz t trM tepr ndodhet n flok, lkur dhe thonj. Sulfuri vepron si nj element antihprzier me prbrsit helmues dhe i shndrron ata n t padmshm apo i elimin

Jodi (I)

N organizm ndodhet rreth 1523 miligram jod ose jodi prbn 0.00004 pr qitrupore t njeriut. Ai ndodhet n t gjitha qelizat e trupit, por 7080 pr qind e sndodhet n gjndrat e tiroideve. Kjo lnd sht pjesrisht n formn e hormonesintetizohet nga gjndra e tiroideve dhe luan nj rol t rndsishm n forcimin e trupit.

Mangani (Mn)sht shum i nevojshm pr skeletin dhe gjymtyrt. Ai gjendet n sasin e m tmiligramve n trupin e njeriut dhe kryesisht ndodhet n kocka, mli dhe veshkE.BARDHI


26/36


Bakri (Cu)Njihet si pjesa m e rndsishme e shum enzimave. Luan nj rol mjaft t rnpengimin e paksimit t sasis s gjakut n trup. Fmijt kan nevoj jetike pi cili ndodhet n sasi t konsiderueshme te produkti i qumshtit.

Nikeli (Ni)Gjendet n kokrrat e grurit, orizit, fasules, thjerrzs etj. dhe luan nj rol krynatyrale, shumimin si dhe strukturn e veprimtaris s qelizave.

Uji (H2O)Uji sht elementi m i rndsishm q ndodhet n tok, i cili luan nj rol krytransportimin e elementeve baz n qelizat e bimve. Prbn 60 pr qind t p

Uji cilsohet ndryshe si elementi jetik i gjallesave. Ai sht prbrsi kryesorplazms s gjakut.

Gazrat (O2dhe CO2)Dioksidi i karbonit dhe oksigjeni ndodhen n sasi t ndryshme n tok. Kto(n sasi t prcaktuara) gjenden n gjak dhe qeliza, duke luajtur nj rol kryesfrymmarrjes q sht po ai proces i shkmbimit t oksigjenit dhe dioksidit t

ndrmjet atmosfers dhe qelizave t trupit.E.BARDHI


27/36

Hormonet

Hormon quhet nj substanc specifike e sekretuar nga nj qeliz e spevepron mbi receptor po ashtu t specializuar.

TermiHORMONq sht me prejardhje greke (nga greqishtja "oq do t thot stimulim, ngacmim, sinjalizim.

Kt term e prdori pr her t par Starlingu, n vitin 1905, kur vresekretimin e lngut pankreatik e stimulon nj substanc kimike, e cilasekretin. Kt substanc e sekretojn qelizat e zorrs s holl.

Hormonet i prodhon organizmi shtazor por edhe organizmi i Njeriut

Hormonet prodhohen nga gjndrat me tajim t brendshm (gjndrat edhe i drgojn direkt n gjak; dobsimi i ktyre gjndrave shkakton rfunksionale t organizmit t gjall.

E.BARDHI


28/36

Hormonet

Vetia e hormoneve sht me vler dhe e rndsishme , sepse ato mund t barorganizmi n nj tjetr, pa ndryshimin e funksionit.

P.Sh preparatet e hormoneve q jan t fituara nga organizmi shtazor mundnevoja terapeutike te Njeriu.

Q nga viti 1904 sht sintetizuar numr m i madh i hormoneve si : adrenandryshme seksuale, insulinae t tjera, t cilat kan gjetur zbatim t rndsmedicin. Shumica e hormoneve prdoren si mjete t jashtzakonshme tera

Hormonet duke u katalizuar, veprojn n shum reaksione t organizmit.

E.BARDHI


29/36

Hormonet dhe sistemi humoral

Hormonetjan substanca t cilat kan aftsi t nxitjes ose t frenimit t zhfunksioneve t ndryshme n organizm.

Ato prmes gjakut arrijn n t gjitha qelizat, por veprojn vetm n qeliza tcilat quhen qeliza efektore ose qeliza shnjestr.

N ann tjetr neuro-hormonet q prodhohen nga qelizat nervore nuk barte

Duhet t theksohet se disa hormone sekretohen n gjak pandrprer, kurse n gjak koh pas kohe.

insulina sht komponent e domosdoshme e gjakut n t cilin qarkullon vazh

domosdoshme pr metabozimin e sheqernave.n grupin e hormoneve me sekrecion jo t prhershm n gjak bn pjes sekretin

Hormonet quhen edhe inkrete (lat. Inkrete- brenda, crescere-rritje).

Funksionimin e organeve t caktuara si nj trsi e bjn t mundshme dy si

sistemi nervor

sistemi humoral. E.BARDHI


30/36

Hormonet dhe sistemi humoral

Rregullimi i funksioneve sigurohet prmes dy rrugve kryesore:

Mnyra e par e rregullimit quhet rregullim nervor ose korrelacion nervor dhe sisistemit nervor qendror dhe autonom,prmes ndikimit nervor dhe substancave t

cilat gjenden n organizm dhe q krijohen n nj organ ose grupe organesh dhe prmes gjakut ose limfs ndikojn n funksionet e organeve t tjera.

Mnyra e dyt e rregullimit quhet rregullim homoral ose korrelacion humoral.

Substancat kimike q marrin pjes n rregullimin humoral jan:hormonet indore,hormonet e vrteta

kriprat mineraleVitaminat

Rregullimi humoral (hmor lat. lng trupor) realizohet prmes lngjeve, posarisRregullimi humoral quhet edhe rregullim kimik, sepse materiet kimike jan ato (p.sduke u shprndar prmes gjakut japin efekte prkatse mbi inde apo organe t cak

Ekziston lidhshmri e ngusht midis rregullimit nervor dhe atij humoral. Ky i dyti i

parit (rregullimit nervor). Pr kt arsye shpesh bhet fjal pr rregullimin neuro-huE.BARDHI


31/36

Hormonet dhe Klasifikimi

Deri m sot sht izoluar numr i madh hormonesh. sht studiuar mir strkimike dhe efektet fiziologjoke. Duke marr parasysh vendin e biosintezs hn kto grupe kryesore:

Hormonet indoreHormonet digjestive-(hormonet e organeve t tretjes)Hormonet e gjndrave endokrineHormonet e hipofizs- HipofizaHormonet e gjndrs tireoide- TireoideaHormonet e gjndrave paratireoide- Paratireoidea

Hormonet e pankreasit endokrinHormonet e gjndrave mbiveshkoreHormonet e gjndrave seksualePlacenta

Hormonet e gjndrave endokrine quhen edhe hormone t vrteta. Hormonetbim quhen fitohormone. Fitohormonet m t njohura jan : auksinat, gliber

kininat. E.BARDHI


32/36

Roli i prgjithshm i Hormoneve

Hormonet n prgjithsi ndikojn n metabolizmin e ujit, t kripraveproteinave, t sheqernave, t lipideve, n metabolitetin e membranavengacmimin e nervave periferike dhe t muskujve, prkatsisht n siste

funksionet psikike, n rritje dhe n shumzim.

Hormonet para se t fillojn ta shprehin veprimin e tyre lidhen pr recprkats n qeliza.

Receptort jan grupe karakteristike kimike. Kshtu p.sh. pr disa hodhe hormone t tjera grupet reptore jan qendra katalitike t enzimav

Pr shum hormone receptort gjenden n siprfaqe t membrans qerasti me hormonin indor acetilkolinn, adrenalinn etj.

Receptort mund t gjenden edhe n brendi t qelizs.

Hormonet jan ndrmjets biokimik midis organeve t rregullimit dhcilat veprojn organet shnjestr.

E.BARDHI


33/36

Terapia Hormonale (Hormonoterapi

Shrimi me hormone sht zhvilluar intensivisht n dy dekadat e fund

Hormonet pasi futen n organizm mund t veprojn n mnyra t nd

Hormonet mund t ken efekt substitucioni, supresioni, simptomatikEfekt substitucioni (zvendsimi)- N kt rast bhet shrimi me hqllim q t zvendsohet mungesa ose sekretimi i zvogluar i ndonjKshtu p.sh. bhet shrimi i hipotiroezs ose miksedemave me tiroksi

Efekt supresioni (efekt frenues)- N kt rast terapia hormonale m

prdoret me qllim q t zvoglohet veprimi stimulues i hipofizs n pgjndrave t tjera endokrine, prkatsisht inhibohet veprimi i hormonsekretojn ato gjndra.

Veprimi simptomatik- Kur gjat shrimit me hormone shfrytzohentyre farmako-dinamike, p.sh. stimulimi i diurezes, efekti antidiuretikkortikoideve te smundjet reumatike dhe kolagenozat etj.

E.BARDHI


34/36

QELIZA

Qeliza sht njsia ndrtuese themelore e funksionale e tgjitha qenieve t gjalla.

Materia e gjall sht e organizuar me njsi ndrtuese.

Njsia ndrtuese e materies s gjall sht Qeliza.

Materia e gjall i kryen funksionet e veta n Qeliz.

Qeliza sht materie e gjall.

Materia e gjall sht qenie e gjall.

Materia e gjall e organizuar n nj qeliz quhet qenie e gjall.

Qenia e gjall mund t jet nj qeliz.

Qenia e gjall mund t jet e ndrtuar prej shum qelizave.

Qeniet e gjalla ndrtohen me qeliza.

Qeliza sht forma m e vogl e organizuar ku realizohet jeta.

Qeliza pa marr parasysh nivelin e zhvillimit evolutiv t saj,ajo sht shum e ndrlikuar p.sh si tek ameba ashtu edhe tenjeriu. E.BARDHI


35/36

Qeliza njsia themelore e qnieve t gj

Trupi i njeriut, sikurse ai i bimve dhe i shtazve, sht i ndrtuar nga

madh qelizash.Qeliza(celula) sht njsia m e vogl anatomike dhe funksionale n tfunksionet e caktuara jetsore

Qelizat e trupit t njeriut jan shum t ngjashme me ato shtazore. Andrmjet vete pr nga madhsia dhe forma e tyre.

Disa nga kto kan dimensione shum t vogla, kshtu q mund t shit zmadhohen me an t mikroskopit.

Ka edhe qeliza t tilla q s bashku me zgjatimet e tyre t ndryshme aderi 1.5m, si sht rasti me disa qeliza nervore.

E.BARDHI


36/36

Qeliza njsia themelore e qnieve t gj

Pr nga forma qelizat mund t jen :cilindrike,t rrumbullakta,

n form prizmi,pllakore,boshtore,ameboideetj.

Edhe pse pr nga forma dhe madhsia e tyre qelizatndryshojn ndrmjet vete, ndrtimi themelor i tyresht i njjt.

Pjest themelore t qelizs jan:citoplazmabrthama me organeletmembrana qelizore.

Citoplazmn s bashku me brtham i quajmprotoplazm.

E BARDHI

PSIKOLOGJIA FIZIOLOGJIKE.pdf

Documents

Transcript of PSIKOLOGJIA FIZIOLOGJIKE.pdf