A n n a l e s O k u l uSS2

MDOU BATI Y A Y IN L A R I

F r a n s iz T a r h D e v r m :

A n n a l e s O k u l u

P e t e r B u r k e

e v r : M e h m e t K k

DOU BAT 1 YAYINLARI I

P e t e r B u r k eCambridge niversitesinde Profesr ve Emmanuel College mensubu.

Kitaplarndan bazlar: Tarih ve Toplumsal Kuram,Yenia Banda Avrupa Halk Kltr,

The Historical Anthropology of Early Modern Italy,Italian Renaissance Culture and Society,

The French Historical Revolution. The Annales School 1929-89 Polity Press 1990

Dou Bat 2002 Tm yaym haklar Dou Bat Yaynlarna aittir.

eviri: Mehmet Kk Redaksiyon: zgr Emir

Tasarm: Sarakusta Grafik: Azra Tokdemir

Sanat Ynetmeni: zlem zkal

Bask: Cantekin Matbaaclk (312) 384 34 351. Basm: Temmuz 2002

(2 000 Adet)

Dou Bat Yaynlar Selanik Cad. 23/8 Kzlay/Ankara

Tel:312 425 68 64 - 425 68 65 www.dogubati.com

e.mail: dogubati@dogubati.com

ISBN 975-8717-00-6

NDEKLER

Trke Basm in Sunu 7

Teekkr 21

Giri 23I. Tarihyazm Alanndaki Eski Rejim Muhalifleri 29

II. Kurucular: Lucien Febvre ve Marc Bloch 37 lk Yllar 37 Strasbourg

Annaled'm Kuruluu AnnaVesin Kurumsallamas

III. Braudel Dnemi 65 Akdeniz Dnyas

Yal Braudel Nicel Tarihin Ykselii

IV. nc Kuak 110 Mahzenden Tavan Arasna

Dizisel Tarihin nc Dzeyi Reaksiyonlar: Antropoloji, Siyaset, Anlat

V Ku Bak Annales 150 Ai273a7es.Nasl Karland?Bir Dengenin Kurulmas

Szlke: Annales Hareketinin Terminolojisi 175

Kaynaka 181

P e t e r B u r k eCambridge niversitesinde Profesr ve Emmanuel College mensubu.

Kitaplarndan bazlar: Tarih ve Toplumsal Kuram,Yenia Banda Avrupa Halk Kltr,

The Historical Anthropology of Early Modern Italy,Italian Renaissance Culture and Society,

The French Historical Revolution. The Annales School 1929-89 Polity Press 1990

Dou Bat 2002 Tm yaym haklar Dou Bat Yaynlarna aittir.

eviri: Mehmet Kk Redaksiyon: zgr Emir

Tasarm: Sarakusta Grafik: Azra Tokdemir

Sanat Ynetmeni: zlem zkal

Bask: Cantekin Matbaaclk (312) 384 34 351. Basm: Temmuz 2002

(2 000 Adet)

Dou Bat Yaynlar Selanik Cad. 23/8 Kzlay/Ankara

Tel:312 425 68 64 - 425 68 65 www.dogubati.com

e.mail: dogubati@dogubati.com

ISBN 975-8717-00-6

NDEKLER

Trke Basm in Sunu 7

Teekkr 21

Giri 23I. Tarihyazm Alanndaki Eski Rejim Muhalifleri 29

II. Kurucular: Lucien Febvre ve Marc Bloch 37 lk Yllar 37 Strasbourg

Annaled'm Kuruluu AnnaVesin Kurumsallamas

III. Braudel Dnemi 65 Akdeniz Dnyas

Yal Braudel Nicel Tarihin Ykselii

IV. nc Kuak 110 Mahzenden Tavan Arasna

Dizisel Tarihin nc Dzeyi Reaksiyonlar: Antropoloji, Siyaset, Anlat

V Ku Bak Annales 150 Ai273a7es.Nasl Karland?Bir Dengenin Kurulmas

Szlke: Annales Hareketinin Terminolojisi 175

Kaynaka 181

TRKE BASIMA SUNU

HAREKETNN TRKYE SERVEN O KADAR AIKLAYICI K.

Kurtulu Kayal

Trkiyede tarih zerinde ciddiyetle durulmamtr. Tarihle evvel eski uraanlar tutumlarn deitirmezken, son dnemlerde tarihe ynelenler de hayatlarnn daha ileri aamalarnda konuyla har neir olmaya balamlardr. Ama bu sadece bir balangtr. Trkiyede tartma youn- lamayp bir dnemde Tarihte Usul temel metin olarak alglanrken, son dnemde ise 1960h yllarda yaynlanan E. H. Carrn Tarih Nedimi zerinde odaklalmtr. Fakat son on senedir, tarih, arlkl bir ekilde Trkiyenin entelektel gndemine girmitir. En temel tartmalar da tarih evresinde ekillenmitir. Ancak tarihle tm derinliiyle bulumann ortamnn yaratld sylenemez. Trkiyede tarihsel materyalizm anlaynn yaygn olduu bir dnemde bile tarihin nemsenmemesi, konunun kavranmas asndan nemlidir.

Tarih zerine belki de iki dnemde ciddi bir ekilde dnlmtr. Bunlardan biri 1930lu yllarda Trkiyede yeni

TRKE BASIMA SUNU

HAREKETNN TRKYE SERVEN O KADAR AIKLAYICI K.

Kurtulu Kayal

Trkiyede tarih zerinde ciddiyetle durulmamtr. Tarihle evvel eski uraanlar tutumlarn deitirmezken, son dnemlerde tarihe ynelenler de hayatlarnn daha ileri aamalarnda konuyla har neir olmaya balamlardr. Ama bu sadece bir balangtr. Trkiyede tartma youn- lamayp bir dnemde Tarihte Usul temel metin olarak alglanrken, son dnemde ise 1960h yllarda yaynlanan E. H. Carrn Tarih Nedimi zerinde odaklalmtr. Fakat son on senedir, tarih, arlkl bir ekilde Trkiyenin entelektel gndemine girmitir. En temel tartmalar da tarih evresinde ekillenmitir. Ancak tarihle tm derinliiyle bulumann ortamnn yaratld sylenemez. Trkiyede tarihsel materyalizm anlaynn yaygn olduu bir dnemde bile tarihin nemsenmemesi, konunun kavranmas asndan nemlidir.

Tarih zerine belki de iki dnemde ciddi bir ekilde dnlmtr. Bunlardan biri 1930lu yllarda Trkiyede yeni

tarih yaklam gndeme girdiinde, dieri de 1980li yllarda tarih yeni batan sorgulanmaya balandnda gereklemitir. ilk dnemde tarih anlay belli bir erevede oluturulmaya allarak yeni yaklamn altyaps hazrlanmtr. Atatrkn evresinde ok sayda nemli tarihi vardr. 1980li yllarda ise tarih alanndaki yaklamlar konusunda kuku olutuu iin yeni ynelimler gndeme girmitir. 1980li yllarda bir baka deiim de ortaya kmtr. 1980h yllardan itibaren bir de Trkiyede nceki dnemlerle ve hele 1960h yllarla kyaslanamayacak lde tarih yntemi konusunda eviri kitap yaynlanmtr. nceki tarih kesitinde, 1930larda telif kitaplar greli olarak daha okken son dnemde telif kitap neredeyse hi yaynlanmamtr. Artk imdi nemli saylara ulaan tarihte yntem kitaplar zerine metinler yazlmamaktadr. Yeni metinler zerine yorum yapmaktan adeta kanlmaktadr. En azndan temkinli olmak adna bunun fazla olmadn sylemek gerekir. Bir de tarih anlaylar zerine yazan zaten snrl saydaki akademisyenin nemli bir ksm da metin yazmay son dnemde snrlandrmlar, hatta neredeyse brakmlardr. lgin olan hususlardan biri de bazlarnn nceden kitaplarna almadklar makalelerine, yeniden yaynlanan kitaplarnda yer vermeleridir.

Trkiyede Annales hareketine yeni ilgi tam da bu aamada gereklemitir. Ancak bu ilginin ok da salkl olduu sylenemez. Bu ilginin deiik kanallarda/mecralarda seyret tiini dnmek gerekir. Annales hareketi ile dorudan ilgi nin dnda genel geliim eilimi anlalmaya allmaldr Gnn baz tarihileri gemi dnemde kendilerini iktisat siyaset bilimci ve sosyolog olarak nitelemilerdir. Tarih-sos yoloji ilikisi de 1980li yllarda daha youn bir ekilde geli mitir. Trk tarihinin sosyolojik yorumu nemsenmitir Hatta bundan nce Trkiyenin iktisadi tarihinin yazlmas dnlmtr. Daha yakn yllarda disiplin-leraras yakla

8 Annales Okulu Trke Basma Sunu 9

mn gereklilii vurgulanmaya balamtr. Tarih yannda kltr de zerinde derinlikli olarak durulmak gereken bir konu olarak anlalmtr. Son dnemin snrl saydaki telif metinleri de tarih-kltr eksenli metinlerdir. Tm bu gelimelerin bir lde rtk de olsa Annales hareketiyle balants vardr. Son dnemde tarih temel ilgi alann oluturmaktadr ve eskiden Annales hareketinden bahsetmeyenler artk yava yava Annales hareketinden bahseder olmulardr. Bu aamada bir kritik soru ister istemez kendini hissettirmektedir. Son dnemde gndeme giren Annales hareketiyle hakikaten ciddi olarak ilgili olunup olunmad noktasnda kritik sorular vardr. Bu soru nemlidir. Annales hareketinin lkemizdeki serveni, anlah biimi hakikaten ciddiye alnm mdr? Nitekim, Peter Burke, Annales hareketinin Fransa dndaki macerasyla ilgilenmektedir. Bu noktann cevaplanmas, konunun anlalmas anlamnda epey yol almay salayabilecektir.

lk olarak, son dnemde Annales hareketi hakknda bilgi sahibi olmann gerekeleri zerinde durulmaldr. Bu noktada varlacak kanaatin snrllklar bulunmaktadr. Kitaplar da genellikle evirilip dolama girmektedir. Bu anlamda da Annales hareketini nemseme eiliminin bilinli bir giriim olduunu dnmek gereki deildir. Belki de bilinal- tmzdaki kimi eler bu hareketin mensuplarm ya da haklarnda yazlm olanlar okurken bizi, Trk okur-yazarlarm Annales hareketine yaklatrmaktadr. Bunun gzlemlenebilir belirtileri vardr.

1960l yllarda temel bilim alanlarnda en baat, en nemsenen, en benimsenen yaklam modernleme teorileriydi. Toplumun da ileri lde dinamik olduuna dair bir genel kanaat vard. Bu nedenle de hemen btn genellemeler hzl deiimi nazar- dikkate aliyordu. Hatta dnemin bata gelen genellemesi Trkiyenin hzl ekilde deien bir toplum olduunu behrtiyordu. Ancak 1980lerden itibaren Trkiyedeki

tarih yaklam gndeme girdiinde, dieri de 1980li yllarda tarih yeni batan sorgulanmaya balandnda gereklemitir. ilk dnemde tarih anlay belli bir erevede oluturulmaya allarak yeni yaklamn altyaps hazrlanmtr. Atatrkn evresinde ok sayda nemli tarihi vardr. 1980li yllarda ise tarih alanndaki yaklamlar konusunda kuku olutuu iin yeni ynelimler gndeme girmitir. 1980li yllarda bir baka deiim de ortaya kmtr. 1980h yllardan itibaren bir de Trkiyede nceki dnemlerle ve hele 1960h yllarla kyaslanamayacak lde tarih yntemi konusunda eviri kitap yaynlanmtr. nceki tarih kesitinde, 1930larda telif kitaplar greli olarak daha okken son dnemde telif kitap neredeyse hi yaynlanmamtr. Artk imdi nemli saylara ulaan tarihte yntem kitaplar zerine metinler yazlmamaktadr. Yeni metinler zerine yorum yapmaktan adeta kanlmaktadr. En azndan temkinli olmak adna bunun fazla olmadn sylemek gerekir. Bir de tarih anlaylar zerine yazan zaten snrl saydaki akademisyenin nemli bir ksm da metin yazmay son dnemde snrlandrmlar, hatta neredeyse brakmlardr. lgin olan hususlardan biri de bazlarnn nceden kitaplarna almadklar makalelerine, yeniden yaynlanan kitaplarnda yer vermeleridir.

Trkiyede Annales hareketine yeni ilgi tam da bu aamada gereklemitir. Ancak bu ilginin ok da salkl olduu sylenemez. Bu ilginin deiik kanallarda/mecralarda seyret tiini dnmek gerekir. Annales hareketi ile dorudan ilgi nin dnda genel geliim eilimi anlalmaya allmaldr Gnn baz tarihileri gemi dnemde kendilerini iktisat siyaset bilimci ve sosyolog olarak nitelemilerdir. Tarih-sos yoloji ilikisi de 1980li yllarda daha youn bir ekilde geli mitir. Trk tarihinin sosyolojik yorumu nemsenmitir Hatta bundan nce Trkiyenin iktisadi tarihinin yazlmas dnlmtr. Daha yakn yllarda disiplin-leraras yakla

8 Annales Okulu Trke Basma Sunu 9

mn gereklilii vurgulanmaya balamtr. Tarih yannda kltr de zerinde derinlikli olarak durulmak gereken bir konu olarak anlalmtr. Son dnemin snrl saydaki telif metinleri de tarih-kltr eksenli metinlerdir. Tm bu gelimelerin bir lde rtk de olsa Annales hareketiyle balants vardr. Son dnemde tarih temel ilgi alann oluturmaktadr ve eskiden Annales hareketinden bahsetmeyenler artk yava yava Annales hareketinden bahseder olmulardr. Bu aamada bir kritik soru ister istemez kendini hissettirmektedir. Son dnemde gndeme giren Annales hareketiyle hakikaten ciddi olarak ilgili olunup olunmad noktasnda kritik sorular vardr. Bu soru nemlidir. Annales hareketinin lkemizdeki serveni, anlah biimi hakikaten ciddiye alnm mdr? Nitekim, Peter Burke, Annales hareketinin Fransa dndaki macerasyla ilgilenmektedir. Bu noktann cevaplanmas, konunun anlalmas anlamnda epey yol almay salayabilecektir.

lk olarak, son dnemde Annales hareketi hakknda bilgi sahibi olmann gerekeleri zerinde durulmaldr. Bu noktada varlacak kanaatin snrllklar bulunmaktadr. Kitaplar da genellikle evirilip dolama girmektedir. Bu anlamda da Annales hareketini nemseme eiliminin bilinli bir giriim olduunu dnmek gereki deildir. Belki de bilinal- tmzdaki kimi eler bu hareketin mensuplarm ya da haklarnda yazlm olanlar okurken bizi, Trk okur-yazarlarm Annales hareketine yaklatrmaktadr. Bunun gzlemlenebilir belirtileri vardr.

1960l yllarda temel bilim alanlarnda en baat, en nemsenen, en benimsenen yaklam modernleme teorileriydi. Toplumun da ileri lde dinamik olduuna dair bir genel kanaat vard. Bu nedenle de hemen btn genellemeler hzl deiimi nazar- dikkate aliyordu. Hatta dnemin bata gelen genellemesi Trkiyenin hzl ekilde deien bir toplum olduunu behrtiyordu. Ancak 1980lerden itibaren Trkiyedeki

toplumsal deiimin olaanst smrl olduu, yava seyrettii eklinde dnceler belirdi. Gemi dnemde hemen herkes Cumhuriyetin bir kopu olduunu yazarken, son dnemde gene hemen herkes Trk tarihinin bir sreklilik erevesinde yorumlanmas gerektiini tartma masasna yatrd ve genellikle de bu kanaate katld. En umulmayacak aydnlar bile bu dorultuda dnce beyan etmeye balad. Bunun arkasnda bilinaltnda da olsa Annales hareketinin uzun dnem/sre (long duree) anlaynn etkileriyle birlikte toplumsal deime konusunda, icabnda bunun aniden gerekleen bir deime olarak anlalmamasnn da bir etkisi bulunmak icap eder: Braudelin merkezi fikri, tarihsel deiimlerin farkl hzlarda olduudur. Byle hz ayrmla- makta ve bunlarn her birine, kitabnda bir blm ayrmaktadr. Birincisi jeo-tarihin zamandr; yani nsanlarla evrelerinin ilikisi stne getii bile fark edilmeyen bir tarih...bir srekli yinelenme, dnglerin tekrar tekrar gelmesi tarihi (Braudel buna histoire structurale diyor). kincisi yava ama fark edilebilir ritmleri olan ekonomik sistemlerin, devletlerin, toplumlarn ve uygarlklarn zamandr {histoire con-jonkturelle). ncs, geleneksel anlat tarihlerine konu olan, olaylarn ve bireylerin hzl hareket eden zaman {histoire evene-mentielle) ki, Braudel bunu yzeysel ve ancak gerisindeki gleri aa vurmas bakmndan ilgi ekici bulur.! Sonraki bir tarih kesitinde toplumsal yap zerindeki tartmalarn daha ayrntl bir ekilde incelenmesi ihtiyac da kendini hissettirdi. Bu tr tartmalarn ounun arkasnda tabii baka unsurlar da var. Ancak bir yn itibariyle rtk olarak da olsa Annales hareketinin toplumsal deimenin hz konusunda yaygn kabul gren anlaylara kuku ile yaklamakta etkili olduu belirtilebilir. Toplumsal deimenin hz ve toplumsal yapnn ayrntl olarak incelenmesi

10 Annales Okulu

' Peter Burke, Tarih ve Toplumsal Kuram, ev: Mete Tunay. Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul, 1994, s. 148-149.

Trke Basma Sunu 11

Trkiyede Annales hareketinin deiik dnemlerdeki temel metinleriyle ilgilenme gereini ortaya karmtr. Bunun daha bilinli bir ilgiye dnmesi daha ge dnemlerde gereklemitir. Ancak bu ilginin dolaysz bir ilgi olarak anlalmasndan ok dolayl bir ilgi olduu dnlmelidir.

Son dnemde akademik almalarda eski dnemlerin temel zelliklerinden de uzaklalmtr. Eski dnemlerde genellikle gncel olan sorunlar aratrlmtr. Osmanh toplu- muna ynelik ilgi ge dnemde ortaya kmtr. ok sayda entelektel, Cumhuriyet dneminin sorunlarn incelemitir. Buna mukabil erif Mardin farkl bir entelektel olarak gemi dnemin nemini vurgulamtr. Cumhuriyetin balang yllarndaki dnsel ortam anlamak iin tartmann balad tarihlere, Osmanh gemiine ynehnmesi gerektiini belirtmitir. Trk dn dnyasnn gemie ynelmesinin gecikmesinin en gereki gstergelerinden biri. erif Mardinin ilk kitab olan The Genesis of Young Ottoman Thoughi\xx\ (1962) otuz drt yllk bir aradan sonra (1996) Trkede yaynlanm olmasdr. erif Mardin, nemini Trk entelektellerinin ok ge kavrad alan zerinde daha 1950li yllarn sonlarndan itibaren derinlemesine ahmaya balamtr. 1980h yllardan itibaren de akademisyenler gemi dneme dnk aratrmalar zerinde odaklamlardr. 1960h yllarda en behrgin olarak Cumhuriyet dnemi aratrlmaya allrken, artk Osmanh gemii gndeme gelmeye balamtr. Batnn baatl, Batnn egemenlii de tartlmaya, bu noktada phe izhar edilmeye balamtr. Bu anlama gelmek zere konunun Bat eksenli olmayan tartmalarn, onun stnlne yaslanan yaklamlarn eletirisiyle bir balants vardr. Ondan da te gemi dnemde sorulan temel sorular, rnein, Osmanh toplumunun neden kapitalizme geemedii ve Osmanh toplumsal yapsnn feo - dal mi yoksa ATT m olduu eklindeki tartmalar da bir baka durumun, gnmz gerekliklerinin anlalmasnn

toplumsal deiimin olaanst smrl olduu, yava seyrettii eklinde dnceler belirdi. Gemi dnemde hemen herkes Cumhuriyetin bir kopu olduunu yazarken, son dnemde gene hemen herkes Trk tarihinin bir sreklilik erevesinde yorumlanmas gerektiini tartma masasna yatrd ve genellikle de bu kanaate katld. En umulmayacak aydnlar bile bu dorultuda dnce beyan etmeye balad. Bunun arkasnda bilinaltnda da olsa Annales hareketinin uzun dnem/sre (long duree) anlaynn etkileriyle birlikte toplumsal deime konusunda, icabnda bunun aniden gerekleen bir deime olarak anlalmamasnn da bir etkisi bulunmak icap eder: Braudelin merkezi fikri, tarihsel deiimlerin farkl hzlarda olduudur. Byle hz ayrmla- makta ve bunlarn her birine, kitabnda bir blm ayrmaktadr. Birincisi jeo-tarihin zamandr; yani nsanlarla evrelerinin ilikisi stne getii bile fark edilmeyen bir tarih...bir srekli yinelenme, dnglerin tekrar tekrar gelmesi tarihi (Braudel buna histoire structurale diyor). kincisi yava ama fark edilebilir ritmleri olan ekonomik sistemlerin, devletlerin, toplumlarn ve uygarlklarn zamandr {histoire con-jonkturelle). ncs, geleneksel anlat tarihlerine konu olan, olaylarn ve bireylerin hzl hareket eden zaman {histoire evene-mentielle) ki, Braudel bunu yzeysel ve ancak gerisindeki gleri aa vurmas bakmndan ilgi ekici bulur.! Sonraki bir tarih kesitinde toplumsal yap zerindeki tartmalarn daha ayrntl bir ekilde incelenmesi ihtiyac da kendini hissettirdi. Bu tr tartmalarn ounun arkasnda tabii baka unsurlar da var. Ancak bir yn itibariyle rtk olarak da olsa Annales hareketinin toplumsal deimenin hz konusunda yaygn kabul gren anlaylara kuku ile yaklamakta etkili olduu belirtilebilir. Toplumsal deimenin hz ve toplumsal yapnn ayrntl olarak incelenmesi

10 Annales Okulu

' Peter Burke, Tarih ve Toplumsal Kuram, ev: Mete Tunay. Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul, 1994, s. 148-149.

Trke Basma Sunu 11

Trkiyede Annales hareketinin deiik dnemlerdeki temel metinleriyle ilgilenme gereini ortaya karmtr. Bunun daha bilinli bir ilgiye dnmesi daha ge dnemlerde gereklemitir. Ancak bu ilginin dolaysz bir ilgi olarak anlalmasndan ok dolayl bir ilgi olduu dnlmelidir.

Son dnemde akademik almalarda eski dnemlerin temel zelliklerinden de uzaklalmtr. Eski dnemlerde genellikle gncel olan sorunlar aratrlmtr. Osmanh toplu- muna ynelik ilgi ge dnemde ortaya kmtr. ok sayda entelektel, Cumhuriyet dneminin sorunlarn incelemitir. Buna mukabil erif Mardin farkl bir entelektel olarak gemi dnemin nemini vurgulamtr. Cumhuriyetin balang yllarndaki dnsel ortam anlamak iin tartmann balad tarihlere, Osmanh gemiine ynehnmesi gerektiini belirtmitir. Trk dn dnyasnn gemie ynelmesinin gecikmesinin en gereki gstergelerinden biri. erif Mardinin ilk kitab olan The Genesis of Young Ottoman Thoughi\xx\ (1962) otuz drt yllk bir aradan sonra (1996) Trkede yaynlanm olmasdr. erif Mardin, nemini Trk entelektellerinin ok ge kavrad alan zerinde daha 1950li yllarn sonlarndan itibaren derinlemesine ahmaya balamtr. 1980h yllardan itibaren de akademisyenler gemi dneme dnk aratrmalar zerinde odaklamlardr. 1960h yllarda en behrgin olarak Cumhuriyet dnemi aratrlmaya allrken, artk Osmanh gemii gndeme gelmeye balamtr. Batnn baatl, Batnn egemenlii de tartlmaya, bu noktada phe izhar edilmeye balamtr. Bu anlama gelmek zere konunun Bat eksenli olmayan tartmalarn, onun stnlne yaslanan yaklamlarn eletirisiyle bir balants vardr. Ondan da te gemi dnemde sorulan temel sorular, rnein, Osmanh toplumunun neden kapitalizme geemedii ve Osmanh toplumsal yapsnn feo - dal mi yoksa ATT m olduu eklindeki tartmalar da bir baka durumun, gnmz gerekliklerinin anlalmasnn

bir vesilesi olarak ne kmtr. O kadar zaman sonra bir tarihinin bir dergiye sz verdii halde Osmanh toplumsal yaps konusunda metin yazmad iin eletirilmesi, tarihinin problemi yeni batan, baka bir mantalite erevesinde tartmak zorunda olduunun bilinmemesinden kaynaklanmaktadr. Kapitalistleememe nedeni ve feodalizmden kapitalizme gei sorununun soyut dzeyde anlalmaya allmas ile Osmanh -Trk toplumunun zelliklerinin ayrntl bir ekilde bilinmesi gereinin kartl, buradaki meselenin bam tellerinden biridir. Bir de toplumun farkllnn tmyle zgnlk olarak alglanmamas, yaklamn mant gereidir. Dolaysyla, Annales hareketi konusundaki bir tespit, konuyla ilgili birok noktann anlalmasn salayabilir: Btn tarih boyunca Annales, bilimsel ve teknolojik beceriler zerine ina edilmi bir Bat uygarlnn stn niteliklerine olan gvenden dikkate deer lde uzak kalm olduu gibi, sosyal bilim kuramnn byk blm iin ok merkezi nitelikteki modernizasyon kavramlarndan da uzak durmutur. Tam tersine, Annales tarihileri arlkl olarak modern ncesi dnya zerinde odaklanmlardr.^ Bu tr bir niteleme daha nce telaffuz edilen baz gereklikleri dorulad gibi, Trkiyedeki kimi almalar anlamann da yolunu amaktadr. Son dnemlerde bile eski dnem zerine almalarn bir noktann tesine gemedii sylenebilir. Bu durum 1940 kua tarihileri iin daha bir gereklik tamaktadr. Bir noktann tesinde bu duruma dikkat ekilmemek- tedir.

Annales hareketi zerine elinizdeki kitapta da belirtildii gibi, hareketinin temel dnce adamlarnu yaklamlar da homojen deildir. Dolaysyla, hareketininetkilerinin hangi erevede olduunu tespit etmek de btnyle mmkn deildir. 1940l yllarn sonlarnda Annales

12 Annales Okulu

^ Georg G, Iggers, Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme. Yirminci Yzylda Tarihyazm, ev: Gl aal Gven. Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul, 2000, s. 64.

Trke Basma Sunu 13

hareketinin daha ampirik tarzda konuyla ilgilendikleri de bir gerekliktir. Trkiyede belki de Fernand Braudelin zellikle o dnemdeki metinlerinin arpc gelmesi zerinde durmak gerekmektedir. Medeniyet ve Kapitalizm (1967) ile II. Felipe Dneminde Akdeniz ve Akdeniz Dnyas (1949) kitaplarnn daha fazla ilgi ekmesi de bundan kaynaklanmakta-dr. Ancak bu noktada sorulabilecek baka bir soru, Annales hareketinin etkilerinin neden 1950li ve 1960h yllarda deil de 1980li yllarda hissedildiidir. Georg G. Iggers ve Peter Burkenin ifadesiyle konu hemen her alana yansm ve dnyay etkilemi grnmektedir. Dnyann sadece kapitalist kanadm deil, aralarnda zellikle Polonyann da yer ald sosyalist kanadn da etkilemitir. Dolaysyla, dnyadaki gelimelere duyarl aydnlarn da bu tr metinleri evirmeleri doal grnmektedir. Bu noktada sorulabilecek kritik bir soru vardr. Trk entelektelleri, Osmanh dnemi entelektellerinin on dokuzuncu yzyln ikinci yarsnda Avrupaya gittikleri zaman neden Marx ve Engelsle deil de ikinci snf entelektellerle ilgilendiklerini yerli yersiz eletirel bir tarzda sorarlar. Buna karlk bu soru bugn yle sorulabi - lir: Trk entelektel hayatnn behrgin bir ekilde Fransz entelektel hayatnn etkisi altnda olduu dnemlerde acaba niin bilumum Trk entelekteh Marc Bloch, Fernand Braudel ve Michel Foucaultnun yaklamlarndan etkilenmemilerdir? Foucaultnun 1970li yllarda Annales hareketi stnde btnsel bir etkisi olmutur. Onun yaklamlarnn toplumun kltrel tarihi konusunda zel bir etkisi olmutur. Bu konunun btnsel anlainda deerlendirilmesi gerekirken, Annales hareketi iindeki Marksist bir tarihinin, Pierre Vilarn Trkeye evrilen Marksist Tarih: na Halinde Olan Bir Tarih balkl bir metninin Foucaultyla ilgili blm, gerekesi telaffuz edilerek karlmtr: Althusserin bu saydaki yazsna deiniyor. Febvre, Braudel ve Labrousse nl ve ada Fransz tarihisi. Az sonra bunlarn tarih

bir vesilesi olarak ne kmtr. O kadar zaman sonra bir tarihinin bir dergiye sz verdii halde Osmanh toplumsal yaps konusunda metin yazmad iin eletirilmesi, tarihinin problemi yeni batan, baka bir mantalite erevesinde tartmak zorunda olduunun bilinmemesinden kaynaklanmaktadr. Kapitalistleememe nedeni ve feodalizmden kapitalizme gei sorununun soyut dzeyde anlalmaya allmas ile Osmanh -Trk toplumunun zelliklerinin ayrntl bir ekilde bilinmesi gereinin kartl, buradaki meselenin bam tellerinden biridir. Bir de toplumun farkllnn tmyle zgnlk olarak alglanmamas, yaklamn mant gereidir. Dolaysyla, Annales hareketi konusundaki bir tespit, konuyla ilgili birok noktann anlalmasn salayabilir: Btn tarih boyunca Annales, bilimsel ve teknolojik beceriler zerine ina edilmi bir Bat uygarlnn stn niteliklerine olan gvenden dikkate deer lde uzak kalm olduu gibi, sosyal bilim kuramnn byk blm iin ok merkezi nitelikteki modernizasyon kavramlarndan da uzak durmutur. Tam tersine, Annales tarihileri arlkl olarak modern ncesi dnya zerinde odaklanmlardr.^ Bu tr bir niteleme daha nce telaffuz edilen baz gereklikleri dorulad gibi, Trkiyedeki kimi almalar anlamann da yolunu amaktadr. Son dnemlerde bile eski dnem zerine almalarn bir noktann tesine gemedii sylenebilir. Bu durum 1940 kua tarihileri iin daha bir gereklik tamaktadr. Bir noktann tesinde bu duruma dikkat ekilmemek- tedir.

Annales hareketi zerine elinizdeki kitapta da belirtildii gibi, hareketinin temel dnce adamlarnu yaklamlar da homojen deildir. Dolaysyla, hareketininetkilerinin hangi erevede olduunu tespit etmek de btnyle mmkn deildir. 1940l yllarn sonlarnda Annales

12 Annales Okulu

^ Georg G, Iggers, Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme. Yirminci Yzylda Tarihyazm, ev: Gl aal Gven. Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul, 2000, s. 64.

Trke Basma Sunu 13

hareketinin daha ampirik tarzda konuyla ilgilendikleri de bir gerekliktir. Trkiyede belki de Fernand Braudelin zellikle o dnemdeki metinlerinin arpc gelmesi zerinde durmak gerekmektedir. Medeniyet ve Kapitalizm (1967) ile II. Felipe Dneminde Akdeniz ve Akdeniz Dnyas (1949) kitaplarnn daha fazla ilgi ekmesi de bundan kaynaklanmakta-dr. Ancak bu noktada sorulabilecek baka bir soru, Annales hareketinin etkilerinin neden 1950li ve 1960h yllarda deil de 1980li yllarda hissedildiidir. Georg G. Iggers ve Peter Burkenin ifadesiyle konu hemen her alana yansm ve dnyay etkilemi grnmektedir. Dnyann sadece kapitalist kanadm deil, aralarnda zellikle Polonyann da yer ald sosyalist kanadn da etkilemitir. Dolaysyla, dnyadaki gelimelere duyarl aydnlarn da bu tr metinleri evirmeleri doal grnmektedir. Bu noktada sorulabilecek kritik bir soru vardr. Trk entelektelleri, Osmanh dnemi entelektellerinin on dokuzuncu yzyln ikinci yarsnda Avrupaya gittikleri zaman neden Marx ve Engelsle deil de ikinci snf entelektellerle ilgilendiklerini yerli yersiz eletirel bir tarzda sorarlar. Buna karlk bu soru bugn yle sorulabi - lir: Trk entelektel hayatnn behrgin bir ekilde Fransz entelektel hayatnn etkisi altnda olduu dnemlerde acaba niin bilumum Trk entelekteh Marc Bloch, Fernand Braudel ve Michel Foucaultnun yaklamlarndan etkilenmemilerdir? Foucaultnun 1970li yllarda Annales hareketi stnde btnsel bir etkisi olmutur. Onun yaklamlarnn toplumun kltrel tarihi konusunda zel bir etkisi olmutur. Bu konunun btnsel anlainda deerlendirilmesi gerekirken, Annales hareketi iindeki Marksist bir tarihinin, Pierre Vilarn Trkeye evrilen Marksist Tarih: na Halinde Olan Bir Tarih balkl bir metninin Foucaultyla ilgili blm, gerekesi telaffuz edilerek karlmtr: Althusserin bu saydaki yazsna deiniyor. Febvre, Braudel ve Labrousse nl ve ada Fransz tarihisi. Az sonra bunlarn tarih

yazmna katklarnn deerlendirilmesine giriecek Vilar. Bu tarihileri ele almadan, Foucault zerine bir blm vard. Foucault Trkiyede hi bilinmedii iin, zellikle g ve dolaysyla yararsz olan bu blm kardk.

Ondan te bir baka makalede aktarlarak belirtildii gibi, Dahas uzman Amerikal tarihiler arasndaki nne ramen, pek ok Amerikal sosyal bilimci, 1970lerin banda

okulundan habersizdi.^ Wallerstein balants Trk entelektellerinin Annales hareketiyle ilgilenmesinin de yolunu amtr. Burke nin elinizdeki kitapta belirttii gibi, Braudelin Akdeniz Dnyas ilk yaymlandnda English Historical Review ya da Economic History Revievt^ de hibir yank uyandrmad. 1970li yllardan nce Annales tarihilerinin kitaplarndan pek az ngilizceye tercme edilmiti. Kuraln tek istinas Marc Blochtu. Bunun yannda 1960h yllarda benim gibi Annaled\ destekleyenlerimiz kendile-rini tpk 1930lu yllarda Fransada Blochu ve Febvre destekleyenlerin hissettikleri gibi heretik bir aznla ait hissediyorlard. Ayn durumun bir baka biimde Amerika asndan da geerli olduu grlmektedir: br yandan ngilizce konuulan dnyada sosyologlarn tarihi yeniden kefetmeleri ve bu keif srecinde Annaled\%, zellikle zaman hakknda ileri srd grler toplumsal deiim teorisyenleri asndan dolaysz bir nem ta-yan Braudelle karlamalar ancak son yllarda, yani sosyolojinin krizinden sz etmenin yaygnlat bir dnemde gerekleti. P. Abramsn da ayn kaynaktan etkilenmesi, sz konusu sreci olanca aklyla

14 Annales Okulu

^ Pirre Vilar, Marksist Tarih: ina Halinde Olan Bir Tarih, ev: Aye Pnar, Birikim, C. I, No. 3 (Mays 1975), s. 38. eviri metnin kenarna derginin yaz kurulu yelerinden birinin yapt aklama,

Charles Ragin ve Daniel Chirot, "Immanuel Wallerstein'n Dnya Sistemi: Tarih Olarak Siyaset ve Sosyoloji, Tarihsel Sosyoloj: B lochtan W allersteina Grler ve Yntemler, der., Theda Skocpol, ev: Ahmet Fethi, Tarih Vakf Yurt Yay. stanbul, 1999, s. 289dan aktaran Kurtulu Kayal, 1960h Yllardan Sonra Trkiyede Sosyal Bilimlerin Gelip Tkand Nokta", Sosyoloji Yll: 4 - Tarih ve Sosyoloji, st., 1999, s, 157.

Trke Basma Sunu 15

gstermektedir. Peter Burkeun metninde Annales hareketinin dnya dzeyindeki etkilerinden kapsayc bir ekilde bahsedilmektedir.

Trkiyede Annales hareketinin etkisinin bir ekilde Fernand Braudelle baladn dnmek gerekmektedir. Bunun en somut gstergesi zihniyet ve kltr sorunlaryla Fernand Braudelin ilgilenmemesi, salt ekonomik ve toplumsal tarih erevesinde II. Felipe Dneminde Akdeniz ve Akdeniz Dnyasm. yazmay denemesidir. Trk sosyal bilim literatrne Annales etkisi bir yn itibariyle Wallerstein kanalyla girmitir. Dier yn itibariyle de ok daha nceleri, 1950li yllarn banda mer Ltfi Barkann Annales hareketinin baka mensuplarndan bahsetmeyip 1949 ylnda, hemen yaynlanmasndan sonra Akdeniz Dnyas kitab zerine bir metin yazmas suretiyle gereklemitir. Trkiyede 1980li yllarda eski dnem tarihilerine ynelerek deil, Akdeniz Dnyas'kitsihmn 1985 ylnda fazla satan bir kitap durumuna gelip Braudelin dnya dzeyinde etkin olmasyla Trkiyede Annales hareketinin ksmi etkisi belirmitir. Mustafa Akda da yazd metinlerde Braudelin kita - bina gndermelerde bulunmutur. Dnyay saran etkisi zellikle Anglo-Sakson lkeleri kanalyla Trkiyede hissedilmitir.

Kitaptaki bir temel saptama, genel bir deerlendirme yapmay kolaylatrabilir: Zihniyetler tarihinin Annaledvc ikinci kuanda marjinal bir konuma itilmesinin tek nedeni Braudelin bu alanla ilgilenmemesi deildi. Bu dnemde marjinallemesinin en azndan iki gerekesi daha vard. Her eyden nce, kayda deer sayda Fransz tarihi, ekonomik ve toplumsal tarihin gemiin br boyutlarndan daha nemli ya da daha temel olduuna inanyordu -ya da herhalde varsayyordu. kinci olarak, nceki blmde tartlan yeni nicel yaklamlar, rakamlarla ifade edilmeye pek elverili olmayan zihniyetleri, ekonomik ve toplumsal yaplar kadar kolay bir

yazmna katklarnn deerlendirilmesine giriecek Vilar. Bu tarihileri ele almadan, Foucault zerine bir blm vard. Foucault Trkiyede hi bilinmedii iin, zellikle g ve dolaysyla yararsz olan bu blm kardk.

Ondan te bir baka makalede aktarlarak belirtildii gibi, Dahas uzman Amerikal tarihiler arasndaki nne ramen, pek ok Amerikal sosyal bilimci, 1970lerin banda

okulundan habersizdi.^ Wallerstein balants Trk entelektellerinin Annales hareketiyle ilgilenmesinin de yolunu amtr. Burke nin elinizdeki kitapta belirttii gibi, Braudelin Akdeniz Dnyas ilk yaymlandnda English Historical Review ya da Economic History Revievt^ de hibir yank uyandrmad. 1970li yllardan nce Annales tarihilerinin kitaplarndan pek az ngilizceye tercme edilmiti. Kuraln tek istinas Marc Blochtu. Bunun yannda 1960h yllarda benim gibi Annaled\ destekleyenlerimiz kendile-rini tpk 1930lu yllarda Fransada Blochu ve Febvre destekleyenlerin hissettikleri gibi heretik bir aznla ait hissediyorlard. Ayn durumun bir baka biimde Amerika asndan da geerli olduu grlmektedir: br yandan ngilizce konuulan dnyada sosyologlarn tarihi yeniden kefetmeleri ve bu keif srecinde Annaled\%, zellikle zaman hakknda ileri srd grler toplumsal deiim teorisyenleri asndan dolaysz bir nem ta-yan Braudelle karlamalar ancak son yllarda, yani sosyolojinin krizinden sz etmenin yaygnlat bir dnemde gerekleti. P. Abramsn da ayn kaynaktan etkilenmesi, sz konusu sreci olanca aklyla

14 Annales Okulu

^ Pirre Vilar, Marksist Tarih: ina Halinde Olan Bir Tarih, ev: Aye Pnar, Birikim, C. I, No. 3 (Mays 1975), s. 38. eviri metnin kenarna derginin yaz kurulu yelerinden birinin yapt aklama,

Charles Ragin ve Daniel Chirot, "Immanuel Wallerstein'n Dnya Sistemi: Tarih Olarak Siyaset ve Sosyoloji, Tarihsel Sosyoloj: B lochtan W allersteina Grler ve Yntemler, der., Theda Skocpol, ev: Ahmet Fethi, Tarih Vakf Yurt Yay. stanbul, 1999, s. 289dan aktaran Kurtulu Kayal, 1960h Yllardan Sonra Trkiyede Sosyal Bilimlerin Gelip Tkand Nokta", Sosyoloji Yll: 4 - Tarih ve Sosyoloji, st., 1999, s, 157.

Trke Basma Sunu 15

gstermektedir. Peter Burkeun metninde Annales hareketinin dnya dzeyindeki etkilerinden kapsayc bir ekilde bahsedilmektedir.

Trkiyede Annales hareketinin etkisinin bir ekilde Fernand Braudelle baladn dnmek gerekmektedir. Bunun en somut gstergesi zihniyet ve kltr sorunlaryla Fernand Braudelin ilgilenmemesi, salt ekonomik ve toplumsal tarih erevesinde II. Felipe Dneminde Akdeniz ve Akdeniz Dnyasm. yazmay denemesidir. Trk sosyal bilim literatrne Annales etkisi bir yn itibariyle Wallerstein kanalyla girmitir. Dier yn itibariyle de ok daha nceleri, 1950li yllarn banda mer Ltfi Barkann Annales hareketinin baka mensuplarndan bahsetmeyip 1949 ylnda, hemen yaynlanmasndan sonra Akdeniz Dnyas kitab zerine bir metin yazmas suretiyle gereklemitir. Trkiyede 1980li yllarda eski dnem tarihilerine ynelerek deil, Akdeniz Dnyas'kitsihmn 1985 ylnda fazla satan bir kitap durumuna gelip Braudelin dnya dzeyinde etkin olmasyla Trkiyede Annales hareketinin ksmi etkisi belirmitir. Mustafa Akda da yazd metinlerde Braudelin kita - bina gndermelerde bulunmutur. Dnyay saran etkisi zellikle Anglo-Sakson lkeleri kanalyla Trkiyede hissedilmitir.

Kitaptaki bir temel saptama, genel bir deerlendirme yapmay kolaylatrabilir: Zihniyetler tarihinin Annaledvc ikinci kuanda marjinal bir konuma itilmesinin tek nedeni Braudelin bu alanla ilgilenmemesi deildi. Bu dnemde marjinallemesinin en azndan iki gerekesi daha vard. Her eyden nce, kayda deer sayda Fransz tarihi, ekonomik ve toplumsal tarihin gemiin br boyutlarndan daha nemli ya da daha temel olduuna inanyordu -ya da herhalde varsayyordu. kinci olarak, nceki blmde tartlan yeni nicel yaklamlar, rakamlarla ifade edilmeye pek elverili olmayan zihniyetleri, ekonomik ve toplumsal yaplar kadar kolay bir

ekilde maniple edemezdi. Aslnda sadece dnyadaki gelimeleri deil, Trkiyedeki dnsel biimlenmeyi de benzeri bir mantalite erevesinde deerlendirmek gerekir. Zaten anlamlandrmak amaland zaman Trkiyede konunun yorumunun Braudelle balad, fakat onun amalad toplumsal ve ekonomik tarih yerine daha somut olarak ifade edilmesi mmkn olan niceliksel yaklamlarn tercih edildii grlebilir. 1950li yllarda Trk tarihileri Fernand Braudelin almasnn somut karlklarnn Osmanh-Trk toplumunda aratrmlardr. Yaklamlar konusunda fazla hassas olmamlardr. Yeni kuak asndan da benzeri bir deerlendirme yapmak mmkndr. Son dnemlerde en azndan tarih alannda niceliksel aklamalara daha yakn grnmektedir. Annales hareketinin son dneminde de nicel almalar fazlalamtr. mer Ltfi Barkann konunun aklanmas anlamnda Febvre ve Blochun rencisi olmas ve Fernand Braudelin 1949 tarihli Akdeniz Dnyas almas stne tantma-inceleme yazm olmas, almalarnn onlarn temel eserlerinden btnsel anlamda etkilenmesi gibi bir sonu dourmamtr. zerinde yazarken daha ok Braudeli tercih etmitir. Yazdklar ve Trkiyede yazlanlar fazla bir teorik kayg tamamakta ve daha ok son dnem nicel almalarn etkisinde olumaktadr.

Teorik kayg tanmamas ya da sathi olarak tanmas, farkl tarihlerde ifade edilen yaklamlarn birbirleriyle paralellik gstermesine yol amaktadr. Halil Berktaym bir deerlendirmesi eski bir yaklamla rtmekte, bu durum da onun son dnemdeki dnce deiikliini somutlatrmaktadr: Osmanhnn da baml kylle dayal ve fief datan bir toplum olduunu hatrlattm; kyl bamllklar ve kylnn zerinde ykselen fief sistemleri arasndaki farklar feodal olmak/olmamak diye ifade etmenin belirli bir grelilikler skalasn mutlaklatrmak anlamna geldiini belirttim; ama Osmanh fief (timar) sisteminin Avrupa feoda

16 Annales Okulu

lizminden hi fark olmad gibi bir samah hibir yerde savunmadm. nk kincisi, benzersizletirme tuzandan kaarken aynlatrma tuzana dmenin mmkn, fakat bunlarn ikisinin de yanl ve kt tarihilik olduunun (sanyorum) farkndaym. Burada ifade edilen dncenin, vaktiyle Hilmi Ziya lkenin iin iine mer Ltfi Barkan da katt elli yl nceki bir saptamasyla belirgin bir ekilde rtmesi sz konusudur: Orada imparatorluk bnyesini, arazi sistemini, ideolojisini izah ederken hem Ziya Gkalpn mmet devri telakkisinin sebep deil, ancak imparatorluk bnyesine nazaran netice olduunu iaret ettik. Hem de garp orta andaki feodal sistemi ile imparatorluk feodalizmi ve arazi sisteminin farklarn tespit ettik. Eskiden beri garb tetkik edenlerimiz aratrmaa lzum grmeyerek kabataslak bir analoji ile btn garp orta a messeselerinin karln bizde buluverirlerdi. Vaka bu fark zerinde srarla duranlar oldu. Fakat onlar da mevzuubahs cemiyetleri ayni tekamln bir merhalesi gibi grecek yerde tamamen ayr bir itimai teekkl farzederek statik telakkiyle balandlar. O zaman Galatasarayda beraber altmz mer Barkan derslerimizin mihverini tekil eden grle yakndan alakadar olmutu. Son mesaisinden bu alakasn memnuniyetle takip ediyoruz Konu mer Ltfi Barkann eski, Halil Berktayn yeni yaklam erevesinde ele alnrsa, bu iki yaklamn paralellii Annales hareketinin bir etkisi olarak grlebilir. Hilmi Ziyann etki konusunda belirttikleri deiik anlamda da yorumlanabilir. Halil Berktayn kendisinden uzak tutmaya alt yorum eklinin doruluu bir zamanlar Behice Borann Osmanh toplumunda feodalite konusun-

Trke Basma Sunu 17

^ Halil Berktay, "Dnyada ve Trkiye'de Tarihiliin Durumu ve 'Dilinin Evrensellemesi' zerine Dnceler, Tarih retimi ve Ders K itaplar-1994 Buca Sempozyumu, yayna hazrlayan Salih zbaran, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul, 1995, s. 84. Hilmi Ziya lken, mparatorluk ve Fikri Alemi I - mparatorluun Tekaml, nsan, No. 3 (15 Haziran 1938), s. 241.

ekilde maniple edemezdi. Aslnda sadece dnyadaki gelimeleri deil, Trkiyedeki dnsel biimlenmeyi de benzeri bir mantalite erevesinde deerlendirmek gerekir. Zaten anlamlandrmak amaland zaman Trkiyede konunun yorumunun Braudelle balad, fakat onun amalad toplumsal ve ekonomik tarih yerine daha somut olarak ifade edilmesi mmkn olan niceliksel yaklamlarn tercih edildii grlebilir. 1950li yllarda Trk tarihileri Fernand Braudelin almasnn somut karlklarnn Osmanh-Trk toplumunda aratrmlardr. Yaklamlar konusunda fazla hassas olmamlardr. Yeni kuak asndan da benzeri bir deerlendirme yapmak mmkndr. Son dnemlerde en azndan tarih alannda niceliksel aklamalara daha yakn grnmektedir. Annales hareketinin son dneminde de nicel almalar fazlalamtr. mer Ltfi Barkann konunun aklanmas anlamnda Febvre ve Blochun rencisi olmas ve Fernand Braudelin 1949 tarihli Akdeniz Dnyas almas stne tantma-inceleme yazm olmas, almalarnn onlarn temel eserlerinden btnsel anlamda etkilenmesi gibi bir sonu dourmamtr. zerinde yazarken daha ok Braudeli tercih etmitir. Yazdklar ve Trkiyede yazlanlar fazla bir teorik kayg tamamakta ve daha ok son dnem nicel almalarn etkisinde olumaktadr.

Teorik kayg tanmamas ya da sathi olarak tanmas, farkl tarihlerde ifade edilen yaklamlarn birbirleriyle paralellik gstermesine yol amaktadr. Halil Berktaym bir deerlendirmesi eski bir yaklamla rtmekte, bu durum da onun son dnemdeki dnce deiikliini somutlatrmaktadr: Osmanhnn da baml kylle dayal ve fief datan bir toplum olduunu hatrlattm; kyl bamllklar ve kylnn zerinde ykselen fief sistemleri arasndaki farklar feodal olmak/olmamak diye ifade etmenin belirli bir grelilikler skalasn mutlaklatrmak anlamna geldiini belirttim; ama Osmanh fief (timar) sisteminin Avrupa feoda

16 Annales Okulu

lizminden hi fark olmad gibi bir samah hibir yerde savunmadm. nk kincisi, benzersizletirme tuzandan kaarken aynlatrma tuzana dmenin mmkn, fakat bunlarn ikisinin de yanl ve kt tarihilik olduunun (sanyorum) farkndaym. Burada ifade edilen dncenin, vaktiyle Hilmi Ziya lkenin iin iine mer Ltfi Barkan da katt elli yl nceki bir saptamasyla belirgin bir ekilde rtmesi sz konusudur: Orada imparatorluk bnyesini, arazi sistemini, ideolojisini izah ederken hem Ziya Gkalpn mmet devri telakkisinin sebep deil, ancak imparatorluk bnyesine nazaran netice olduunu iaret ettik. Hem de garp orta andaki feodal sistemi ile imparatorluk feodalizmi ve arazi sisteminin farklarn tespit ettik. Eskiden beri garb tetkik edenlerimiz aratrmaa lzum grmeyerek kabataslak bir analoji ile btn garp orta a messeselerinin karln bizde buluverirlerdi. Vaka bu fark zerinde srarla duranlar oldu. Fakat onlar da mevzuubahs cemiyetleri ayni tekamln bir merhalesi gibi grecek yerde tamamen ayr bir itimai teekkl farzederek statik telakkiyle balandlar. O zaman Galatasarayda beraber altmz mer Barkan derslerimizin mihverini tekil eden grle yakndan alakadar olmutu. Son mesaisinden bu alakasn memnuniyetle takip ediyoruz Konu mer Ltfi Barkann eski, Halil Berktayn yeni yaklam erevesinde ele alnrsa, bu iki yaklamn paralellii Annales hareketinin bir etkisi olarak grlebilir. Hilmi Ziyann etki konusunda belirttikleri deiik anlamda da yorumlanabilir. Halil Berktayn kendisinden uzak tutmaya alt yorum eklinin doruluu bir zamanlar Behice Borann Osmanh toplumunda feodalite konusun-

Trke Basma Sunu 17

^ Halil Berktay, "Dnyada ve Trkiye'de Tarihiliin Durumu ve 'Dilinin Evrensellemesi' zerine Dnceler, Tarih retimi ve Ders K itaplar-1994 Buca Sempozyumu, yayna hazrlayan Salih zbaran, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul, 1995, s. 84. Hilmi Ziya lken, mparatorluk ve Fikri Alemi I - mparatorluun Tekaml, nsan, No. 3 (15 Haziran 1938), s. 241.

daki yaklamn eletirisi deerlendirilerek anlalabilir. zellikle eski yazdklar konusunda yaplabilecek bir deerlendirme, yukarda anlan kendi savunusunun ne kadar gerek d olduunu gsterebilir. En azndan sui generis eklinde niteledii tanmlara Avrupa feodalizminden hibir fark olmadn belirten yorumlara olduundan ok daha eletirel bakm olmas, tutumunun olanca aklyla anlalmasn mmkn klar.

Fernand Braudelin metinlerinin siyasetten uzak olmas Trkiyede bir dnem olumlu bulunup etki yapmasnn, bir baka dnemde ise etkili olmamasnn gerekesini oluturmaktadr. Temel kitaplarnn 1980li yllardan itibaren yaynlanmasnn ve 1940h yllar tarihilerini ksmi olarak etkilemesinin bu durumla bir lde balants vardr. Siyasetten uzak olmas nedeniyle Trkiyede tepki de grmtr: Siyasetin, askeri gcn ve hadiselerin sosyo-ekonomik gelime zerindeki etkileri bu derece kmsenebilir mi? Bu kmseme kanlmaz surette yanlg ve arptmalara yol amaz m?'^

Annales hareketinin Trkiyede zellikle eski dnemde, yani 1950li yllarda fazla etki yapmamasnn nedeni tarih alannda da, dier sosyal bilim alanlarnda da uzmanlamann fazla, ok fazla nemsenmesidir. Arlkl olarak tarih ve sosyoloji alanlarnda pr sosyolog ve pr tarihi nitelemelerinde srarl olunmutur. Annales hareketinin etkisinin grld dnemlerde de uzmanlk konusundaki inat srar srp gitmitir. Disiplinleraras yaklam son be alt yln rndr. Disiplinleraras yaklamda I. Wallerstein n Sosyal Bilimleri An kitabnn kritik bir etkisi vardr. Trk entelektellerinin yaklam bakmndan belki de Annales hareketinin etkisinin Wallerstein filtresinden geirilerek d- nl-d belirtilmelidir. Sa ve sol nitelikteki baz Trk ay-

18 Annales Okulu

^Mustafa zel, Sunu: BraudelI Niin Okumalyz?", Fernand Braudel, Medeniyet ve Kapitalizm, ev: Mustafa zel, Iz Yay., 1996, s. 223-235.

Trke Basma Sunu 19

dnlarmn metinleri bu saptamann kant olarak kullanlabilir.

Burada somut olarak anlatmak istediim u: Bat dnce tarihi hakkndaki bilgiden hareket ederek Trkiyedeki dnsel geliim sreci anlalamaz. Bu nedenle de temel metinlerin Trkiyede nasl anlaldnn ve tarihsel-toplumsal anlamda neye tekabl ettiinin sorgulanmasnn gerei vardr. nk hem Batl entelektellerin nasl anlaldnn, hem de neden baz Batl entelektellerin metinleriyle uraldnn izahnn yaplmas gerekmektedir. Trkiyede genellikle Annales hareketi mensuplarnn temel metinleri yaynlanm ve fakat bunlarn zerine pek bir yorum yaplmamtr. Yaynlanan bu kitabn ayrks yan, ana batlaryla ayrntl bir biimde Annales hareketinin temel zelliklerini temel metinler zerinden tartan bir kitap olmasdr. Baka alanlarda da bu tr kitaplar yaynlanmamaktadr. Metnin kendini ak bir ekilde anlatt dnlmektedir. nemsenen temel metinler Trkeye evrilmekte, bu kitaplar ve bu kitaplardaki yaklamlar zerine deerlendirmeler yapan kitaplar yelenmemektedir. Belirtilen bu tutum Trk yayn hayatnn temel zelliklerinden biridir. Bu zellik ciddi bir ekilde zerinde durulmas gereken bir zelliktir. Bu kitapla, yabanc dil bilmeyen Trk okuru belki de ilk defa Annales hareketi konusunda btnsel bir yaklamla karlam olacaktr. Muhtemelen de bu vesileyle Trk aydnnn kendisinin de pek iyi oynayamad, zelliklerini pek bilmedii oyunca elinden alnm olacaktr.

Siyaset, anlat ve antropolojinin gndeme girmesiyle Annales hareketi artk marjda, kenarda kalmaktan km, merkeze gelmitir. Son dnemi itibariyle merkeze gelmesi Trkiyede hsnkabul grmesinin potansiyelini yaratmtr. Bu kitabn evirisiyle birlikte artk Annales hareketinin krn fili tarifi eklinde anlalmak yerine btnsel olarak kavranmasnn yolu almtr. Trkiyede bilinmediinin en

daki yaklamn eletirisi deerlendirilerek anlalabilir. zellikle eski yazdklar konusunda yaplabilecek bir deerlendirme, yukarda anlan kendi savunusunun ne kadar gerek d olduunu gsterebilir. En azndan sui generis eklinde niteledii tanmlara Avrupa feodalizminden hibir fark olmadn belirten yorumlara olduundan ok daha eletirel bakm olmas, tutumunun olanca aklyla anlalmasn mmkn klar.

Fernand Braudelin metinlerinin siyasetten uzak olmas Trkiyede bir dnem olumlu bulunup etki yapmasnn, bir baka dnemde ise etkili olmamasnn gerekesini oluturmaktadr. Temel kitaplarnn 1980li yllardan itibaren yaynlanmasnn ve 1940h yllar tarihilerini ksmi olarak etkilemesinin bu durumla bir lde balants vardr. Siyasetten uzak olmas nedeniyle Trkiyede tepki de grmtr: Siyasetin, askeri gcn ve hadiselerin sosyo-ekonomik gelime zerindeki etkileri bu derece kmsenebilir mi? Bu kmseme kanlmaz surette yanlg ve arptmalara yol amaz m?'^

Annales hareketinin Trkiyede zellikle eski dnemde, yani 1950li yllarda fazla etki yapmamasnn nedeni tarih alannda da, dier sosyal bilim alanlarnda da uzmanlamann fazla, ok fazla nemsenmesidir. Arlkl olarak tarih ve sosyoloji alanlarnda pr sosyolog ve pr tarihi nitelemelerinde srarl olunmutur. Annales hareketinin etkisinin grld dnemlerde de uzmanlk konusundaki inat srar srp gitmitir. Disiplinleraras yaklam son be alt yln rndr. Disiplinleraras yaklamda I. Wallerstein n Sosyal Bilimleri An kitabnn kritik bir etkisi vardr. Trk entelektellerinin yaklam bakmndan belki de Annales hareketinin etkisinin Wallerstein filtresinden geirilerek d- nl-d belirtilmelidir. Sa ve sol nitelikteki baz Trk ay-

18 Annales Okulu

^Mustafa zel, Sunu: BraudelI Niin Okumalyz?", Fernand Braudel, Medeniyet ve Kapitalizm, ev: Mustafa zel, Iz Yay., 1996, s. 223-235.

Trke Basma Sunu 19

dnlarmn metinleri bu saptamann kant olarak kullanlabilir.

Burada somut olarak anlatmak istediim u: Bat dnce tarihi hakkndaki bilgiden hareket ederek Trkiyedeki dnsel geliim sreci anlalamaz. Bu nedenle de temel metinlerin Trkiyede nasl anlaldnn ve tarihsel-toplumsal anlamda neye tekabl ettiinin sorgulanmasnn gerei vardr. nk hem Batl entelektellerin nasl anlaldnn, hem de neden baz Batl entelektellerin metinleriyle uraldnn izahnn yaplmas gerekmektedir. Trkiyede genellikle Annales hareketi mensuplarnn temel metinleri yaynlanm ve fakat bunlarn zerine pek bir yorum yaplmamtr. Yaynlanan bu kitabn ayrks yan, ana batlaryla ayrntl bir biimde Annales hareketinin temel zelliklerini temel metinler zerinden tartan bir kitap olmasdr. Baka alanlarda da bu tr kitaplar yaynlanmamaktadr. Metnin kendini ak bir ekilde anlatt dnlmektedir. nemsenen temel metinler Trkeye evrilmekte, bu kitaplar ve bu kitaplardaki yaklamlar zerine deerlendirmeler yapan kitaplar yelenmemektedir. Belirtilen bu tutum Trk yayn hayatnn temel zelliklerinden biridir. Bu zellik ciddi bir ekilde zerinde durulmas gereken bir zelliktir. Bu kitapla, yabanc dil bilmeyen Trk okuru belki de ilk defa Annales hareketi konusunda btnsel bir yaklamla karlam olacaktr. Muhtemelen de bu vesileyle Trk aydnnn kendisinin de pek iyi oynayamad, zelliklerini pek bilmedii oyunca elinden alnm olacaktr.

Siyaset, anlat ve antropolojinin gndeme girmesiyle Annales hareketi artk marjda, kenarda kalmaktan km, merkeze gelmitir. Son dnemi itibariyle merkeze gelmesi Trkiyede hsnkabul grmesinin potansiyelini yaratmtr. Bu kitabn evirisiyle birlikte artk Annales hareketinin krn fili tarifi eklinde anlalmak yerine btnsel olarak kavranmasnn yolu almtr. Trkiyede bilinmediinin en

gzel gstergesi de son dnemde nemsenerek yazlan metinlerde bile -k i Dou Bat dergisinin Akademidekiler saysnda da bu anlamda iki yaz vardr- Annales hareketi zerinde sz syleme konusunda saknlmas, sorunun etrafnda dnlmesi ve uzmannn bildii belirtilerek meselenin erbabna havale edilmesidir. Bu kitabn evrilmesi suretiyle Annales hareketinin tarihinin bilinmesi, temel metinlerinin anlalmas ve kendi tarihiliimizin gereki ekilde deerlendirilmesi salanacaktr. Bu kitabn evirisiyle artk merkezde yer alan Annales hareketinin eletirisinin vasat da doal olarak doacaktr. Elinizdeki kitabn orijinalinin ilk sayfasndan son sayfasna kadar atlanarak evrilmi on iki sayfalk bir metin daha nce Trke olarak yaynlanmtr.

nat, srarc Mehmet Kk her yeni metniyle daha gzelleen tercme servenine srdrmektedir. Ve artk son dnemde evirdii metinler neredeyse hi tercme kokma- makta sanki Trke olarak yazlm izlenimi uyandrmaktadr.

Mart 2001

20 Annales Okulu

* Peter Burke, Braudel ve Yeni Tarih, a.g.e., ss. 223-235.

TEEKKR

Elinizdeki almann Annales grubunun mensuplaryla Paris te ve Tac Mahal ya da Emmanuel College gibi daha egzotik yerler-de yaplan syleilere, bilhassa Fernand Braudel, Emmanuel Le Roy Ladurie, Jacques Le Goff, Michel Vovelle, Krzystof Pomian, Roger Chartier ve Jacques Revelle yaplan syleilere ok ey borlu olduunu sylemek bile gerekmez.

Elinizdeki almann ilk taslaklarn okuyarak yorumlarn be-nimle paylaan karm Maria Luciaya, yayncm John Thompsona ve Roger Chartierye teekkr borluyum. Ayrca, yaklak otuz yl nce Annalede duyduum hayranl ateleyen Juan Maiguasehaya; Alan Baker, Norman Birn- baum, John Bossy, Stuart Clark, Robert Darnton, Clifford Davies, Natalie Davis, Javier Gil Pujol, Carlo Ginzburg, Ra- najit Guha, Eric Hobsbawm, Gabor Klaniczay, Geoffrey Parker, Gwyn Prins, Carlos Martinez Shaw, Ivo Schffer, Henk Wesselingle kurduum diyaloglara ve benim yaptm gibi Annalede duyduklar yakn ilgiyi belli bir mesafeyle birlikte korumaya ahan br yazarlara da ok ey borluyum.

gzel gstergesi de son dnemde nemsenerek yazlan metinlerde bile -k i Dou Bat dergisinin Akademidekiler saysnda da bu anlamda iki yaz vardr- Annales hareketi zerinde sz syleme konusunda saknlmas, sorunun etrafnda dnlmesi ve uzmannn bildii belirtilerek meselenin erbabna havale edilmesidir. Bu kitabn evrilmesi suretiyle Annales hareketinin tarihinin bilinmesi, temel metinlerinin anlalmas ve kendi tarihiliimizin gereki ekilde deerlendirilmesi salanacaktr. Bu kitabn evirisiyle artk merkezde yer alan Annales hareketinin eletirisinin vasat da doal olarak doacaktr. Elinizdeki kitabn orijinalinin ilk sayfasndan son sayfasna kadar atlanarak evrilmi on iki sayfalk bir metin daha nce Trke olarak yaynlanmtr.

nat, srarc Mehmet Kk her yeni metniyle daha gzelleen tercme servenine srdrmektedir. Ve artk son dnemde evirdii metinler neredeyse hi tercme kokma- makta sanki Trke olarak yazlm izlenimi uyandrmaktadr.

Mart 2001

20 Annales Okulu

* Peter Burke, Braudel ve Yeni Tarih, a.g.e., ss. 223-235.

TEEKKR

Elinizdeki almann Annales grubunun mensuplaryla Paris te ve Tac Mahal ya da Emmanuel College gibi daha egzotik yerler-de yaplan syleilere, bilhassa Fernand Braudel, Emmanuel Le Roy Ladurie, Jacques Le Goff, Michel Vovelle, Krzystof Pomian, Roger Chartier ve Jacques Revelle yaplan syleilere ok ey borlu olduunu sylemek bile gerekmez.

Elinizdeki almann ilk taslaklarn okuyarak yorumlarn be-nimle paylaan karm Maria Luciaya, yayncm John Thompsona ve Roger Chartierye teekkr borluyum. Ayrca, yaklak otuz yl nce Annalede duyduum hayranl ateleyen Juan Maiguasehaya; Alan Baker, Norman Birn- baum, John Bossy, Stuart Clark, Robert Darnton, Clifford Davies, Natalie Davis, Javier Gil Pujol, Carlo Ginzburg, Ra- najit Guha, Eric Hobsbawm, Gabor Klaniczay, Geoffrey Parker, Gwyn Prins, Carlos Martinez Shaw, Ivo Schffer, Henk Wesselingle kurduum diyaloglara ve benim yaptm gibi Annalede duyduklar yakn ilgiyi belli bir mesafeyle birlikte korumaya ahan br yazarlara da ok ey borluyum.

GR

Yirminci yzyln en yeniliki, hafzalarda en fazla iz brakan ve en nemli tarih almalarnn kayda deer bir blm Fransada retildi. Zaman zaman verilen adla la nouvelle histoire* la nouvelle cuisine** kadar nl ve tartlan bir konudur. 1 Bu yeni tarihin byk ksm, 1929 ylnda kurulan ve yaygn olarak Annales adyla zikredilen derginin akla getirdii belli bir grubun almalarndan oluur. ^ Grubun dnda yer alanlar grubun mterek noktalarn vurgulayarak bu almalarn yazarlarn Annales okulu adyla zikrederken, iinde yer alanlar bireysel farkllklar vurgulayarak byle bir grup olmadn iddia eder.^

Grubun merkezinde Lucien Febvre, Marc Bloch, Fernand Braudel, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le

_Yeni tarih -n." Yeni mutfak, yeni Fransz mutfa -n.' Le Goff, vd. (1978) ^ Dergiye verilen adlarn da bir tarihi oldu ve drt kez ad" deitirdi: Annales d histoire

conomique et sociale (1929-39); Annales d histoire sociale (1939-42, 1945); Mlangs d histoire sociale (1942-4); Annales: conomies, socits, civilisations (1946).

Stutgart'da 1985 ylnda Annales okulunu konu alan uluslararas bir toplantda Marc Ferro byle bir okulun olmadn hararetli bir ekilde savunmu, ama bunu yaparken srekli nous (biz") adln kullanmt..

GR

Yirminci yzyln en yeniliki, hafzalarda en fazla iz brakan ve en nemli tarih almalarnn kayda deer bir blm Fransada retildi. Zaman zaman verilen adla la nouvelle histoire* la nouvelle cuisine** kadar nl ve tartlan bir konudur. 1 Bu yeni tarihin byk ksm, 1929 ylnda kurulan ve yaygn olarak Annales adyla zikredilen derginin akla getirdii belli bir grubun almalarndan oluur. ^ Grubun dnda yer alanlar grubun mterek noktalarn vurgulayarak bu almalarn yazarlarn Annales okulu adyla zikrederken, iinde yer alanlar bireysel farkllklar vurgulayarak byle bir grup olmadn iddia eder.^

Grubun merkezinde Lucien Febvre, Marc Bloch, Fernand Braudel, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le

_Yeni tarih -n." Yeni mutfak, yeni Fransz mutfa -n.' Le Goff, vd. (1978) ^ Dergiye verilen adlarn da bir tarihi oldu ve drt kez ad" deitirdi: Annales d histoire

conomique et sociale (1929-39); Annales d histoire sociale (1939-42, 1945); Mlangs d histoire sociale (1942-4); Annales: conomies, socits, civilisations (1946).

Stutgart'da 1985 ylnda Annales okulunu konu alan uluslararas bir toplantda Marc Ferro byle bir okulun olmadn hararetli bir ekilde savunmu, ama bunu yaparken srekli nous (biz") adln kullanmt..

Roy Ladurie yer alr. Marksist bir tarih yaklamna ballklar nedeniyle halkann merkezine uzak den Ernest Labrousse, Pierre Vilar, Maurice Agulhon ve Michel Vovelle grubun kenarnda yer alr (bu kenar konumu bilhassa Vilar rneinde gl bir ekilde hissedilir). Tam eperde veya biraz tesinde ise, tarihsel uralar ile Annale^m artrd uralar arasnda rtmeler olmas nedeniyle elinizdeki almada zaman zaman boy gsterip kaybolan Roland Mousnier ve Michel Foucault durmaktadr.

Bugn altm yln geride brakm olan dergi, yeni bir tarih eidi gelitirmek amacyla kurulmutu ve bugn de yenilikleri tevik etmeye devam ediyor. Annalevn. berisinde yatan nc fikirler ksaca yle zetlenebilir. lkin, olaylardan oluan geleneksel anlatnn (narrative of events) yerini sorun-odakl bir analitik tarih alr, ikinci olarak, esasen siyasete odaklanan bir tarihin yerine insan faaliyetlerinin tamamna eilen bir tarih geer. nc olarak, szn ettiim bu iki amac gerekletirebilmek gayesiyle, br disiplinlerle - corafya, sosyoloji, psikoloji, ekonomi, dilbilim, antropoloji vb. - ibirlii yapmaya nem verilir. Febvren ska bavurduu karakteristik buyrum kipiyle (imperative) syledii gibi, tarihiler, birer corafyac olun. Hukuku, sosyolog ve psikolog da olun.4 Febvre, disipliner duvarlar ykp gemeye {abattre le cloisons) ve dar uzmanlamayla, lesprit de s p c ia l i t savamaya her an hazr bekliyordu.^ Benzer ekilde, Braudel Mediterranean (Akdeniz Dnyas) adl eserini, tarihin duvarlarla kapatlm baheleri incelemekten daha fazlasn yapabileceini kantlamak iin o tarzda yazdn sylyordu.

Elinizdeki kitap Annales okulunun baarsn betimlemeyi, anahz etmeyi ve deerlendirmeyi amalyor. Bu okul darr

24 Annales Okulu

^Febvre(1953), s. 32. Febvre (1953), s. 104-6, 1933 ylnda yazlm bir mektup. Braudel (1949) (ngilizce basm 1975 ylnda yaymland), C. 1, s. 22.

dan genellikle, nicel bir metodla alan, belirlenimci varsaymlar olan, siyaset ve olaylar karsnda husumetli ya da en iyi ihtimalle kaytsz bir tutum sergileyen, yeknesak bir tarih incelemesi ortaya koyan yekpare bir grup olarak alglanr. Annales okulu hakkndaki bu klie, grubun mensuplar arasndaki ayrlklar ve zaman ierisinde ortaya kan gelimeleri gzden karr. Bu yzden, bir okuFdan ziyade Annales hareketinden sz etmek daha isabetli olur.'?

Bu hareketi evreye ayrabiliriz. Annales\ia.reket\ 1920li yllardan 1945 ylna uzanan evrede, geleneksel tarih anlayna, siyasi tarihe ve olaylar tarihine kar bir gerilla eylemine girien kk, radikal ve ykc bir hareketti, ikinci Dnya Savandan sonra asiler tarih disiplinindeki Egemen rgt ele geirdi. Kendi ayrks kavramlar (en nemlileri yap ve konjonktr), ayrks metodlaryla (en gze arpan, deiimlerin uzun vadeli dizisel tarihi (serial history) bu ikinci evresinde tam anlamyla bir okul saylabilecek hareket Fernand Braudelin egemenlii altndayd.

Hareketin tarihindeki nc evre 1968 yl civarnda balad. Hareket iindeki paralanma iemiettemeni) bu evreye damgasn vurdu. Bu tarihe gelindiinde hareket zellikle Fransada yle gl bir etkiye kavumutu ki, nceki ayrkslnn byk ksmn kaybetmiti. Bu tarihte yalnzca takdirlerini kazand yabanclar ve onlar siyaset ile olaylar tarihini yabana atmakla sulamaya devam eden yerli eletirmenler nezdinde birleik bir okul oluturuyordu Annales hareketi. Son yirmi ylda grubun baz mensuplar sosyo-eko- nomik tarihten uzaklap sosyo-kltrel tarihe ynelirken, bazlar da siyasi tarihi ve hatta anlaty (narrative) yeniden kefetmeye balad.

Giri 25

^ Ya da belki, R. Chartier ve J. Revelin dedikleri gibi, une sorte de nebuleuse en expansion constante e t dotes d une capacit d attraction et d amalgame remarquabl'dan (srekli gelime halinde olan ve dikkate deer bir ekim ve alam kapasitesine sahip bir tr bulutsudan -n) sz edilebilir (aktaran Coutau-Begarie (1983), s. 259).

Roy Ladurie yer alr. Marksist bir tarih yaklamna ballklar nedeniyle halkann merkezine uzak den Ernest Labrousse, Pierre Vilar, Maurice Agulhon ve Michel Vovelle grubun kenarnda yer alr (bu kenar konumu bilhassa Vilar rneinde gl bir ekilde hissedilir). Tam eperde veya biraz tesinde ise, tarihsel uralar ile Annale^m artrd uralar arasnda rtmeler olmas nedeniyle elinizdeki almada zaman zaman boy gsterip kaybolan Roland Mousnier ve Michel Foucault durmaktadr.

Bugn altm yln geride brakm olan dergi, yeni bir tarih eidi gelitirmek amacyla kurulmutu ve bugn de yenilikleri tevik etmeye devam ediyor. Annalevn. berisinde yatan nc fikirler ksaca yle zetlenebilir. lkin, olaylardan oluan geleneksel anlatnn (narrative of events) yerini sorun-odakl bir analitik tarih alr, ikinci olarak, esasen siyasete odaklanan bir tarihin yerine insan faaliyetlerinin tamamna eilen bir tarih geer. nc olarak, szn ettiim bu iki amac gerekletirebilmek gayesiyle, br disiplinlerle - corafya, sosyoloji, psikoloji, ekonomi, dilbilim, antropoloji vb. - ibirlii yapmaya nem verilir. Febvren ska bavurduu karakteristik buyrum kipiyle (imperative) syledii gibi, tarihiler, birer corafyac olun. Hukuku, sosyolog ve psikolog da olun.4 Febvre, disipliner duvarlar ykp gemeye {abattre le cloisons) ve dar uzmanlamayla, lesprit de s p c ia l i t savamaya her an hazr bekliyordu.^ Benzer ekilde, Braudel Mediterranean (Akdeniz Dnyas) adl eserini, tarihin duvarlarla kapatlm baheleri incelemekten daha fazlasn yapabileceini kantlamak iin o tarzda yazdn sylyordu.

Elinizdeki kitap Annales okulunun baarsn betimlemeyi, anahz etmeyi ve deerlendirmeyi amalyor. Bu okul darr

24 Annales Okulu

^Febvre(1953), s. 32. Febvre (1953), s. 104-6, 1933 ylnda yazlm bir mektup. Braudel (1949) (ngilizce basm 1975 ylnda yaymland), C. 1, s. 22.

dan genellikle, nicel bir metodla alan, belirlenimci varsaymlar olan, siyaset ve olaylar karsnda husumetli ya da en iyi ihtimalle kaytsz bir tutum sergileyen, yeknesak bir tarih incelemesi ortaya koyan yekpare bir grup olarak alglanr. Annales okulu hakkndaki bu klie, grubun mensuplar arasndaki ayrlklar ve zaman ierisinde ortaya kan gelimeleri gzden karr. Bu yzden, bir okuFdan ziyade Annales hareketinden sz etmek daha isabetli olur.'?

Bu hareketi evreye ayrabiliriz. Annales\ia.reket\ 1920li yllardan 1945 ylna uzanan evrede, geleneksel tarih anlayna, siyasi tarihe ve olaylar tarihine kar bir gerilla eylemine girien kk, radikal ve ykc bir hareketti, ikinci Dnya Savandan sonra asiler tarih disiplinindeki Egemen rgt ele geirdi. Kendi ayrks kavramlar (en nemlileri yap ve konjonktr), ayrks metodlaryla (en gze arpan, deiimlerin uzun vadeli dizisel tarihi (serial history) bu ikinci evresinde tam anlamyla bir okul saylabilecek hareket Fernand Braudelin egemenlii altndayd.

Hareketin tarihindeki nc evre 1968 yl civarnda balad. Hareket iindeki paralanma iemiettemeni) bu evreye damgasn vurdu. Bu tarihe gelindiinde hareket zellikle Fransada yle gl bir etkiye kavumutu ki, nceki ayrkslnn byk ksmn kaybetmiti. Bu tarihte yalnzca takdirlerini kazand yabanclar ve onlar siyaset ile olaylar tarihini yabana atmakla sulamaya devam eden yerli eletirmenler nezdinde birleik bir okul oluturuyordu Annales hareketi. Son yirmi ylda grubun baz mensuplar sosyo-eko- nomik tarihten uzaklap sosyo-kltrel tarihe ynelirken, bazlar da siyasi tarihi ve hatta anlaty (narrative) yeniden kefetmeye balad.

Giri 25

^ Ya da belki, R. Chartier ve J. Revelin dedikleri gibi, une sorte de nebuleuse en expansion constante e t dotes d une capacit d attraction et d amalgame remarquabl'dan (srekli gelime halinde olan ve dikkate deer bir ekim ve alam kapasitesine sahip bir tr bulutsudan -n) sz edilebilir (aktaran Coutau-Begarie (1983), s. 259).

Bylece, Annaledva. tarihi, birbirini izleyen kuaa ay rlarak yorumlanabihr. Bu tarih, byle yorumlandnda bugnn asilerinin yarnn Egemen rgtne dnt bunun sonucunda kendisine isyan eden yeni asilerin ortaya kt u bildik dngsel sreci sergiler. Her eye ramen hareketin belli bal uralar deimeden kald. Aslna ba khrsa, Annales dergisi ve bu dergiyle zdeletirilen adlar yzylmzda tarih disiplini ile toplum bilimleri (social sciences) arasnda cereyan eden verimli etkileimin en gl rneklerini sundu. Zaten bu hareketi anlatmay tercih edii min gerekesi budur.

Annales hareketi hakkndaki bu ksa incelemede baz kl trel snrlar birbirine kavuturmaya giriiyorum. Fransz lan ngilizce konuulan dnyaya, 1920li yllar bir sonraki kuaa ve tarihilerin uygulamalarn sosyologlara, antropo lolara, corafyaclara ve br disiplinlerdeki uygulamaclara aklamaya alyorum. Burada sunduum dkm bir tarih biiminde sunuyor ve kronolojik bir dzenlemeyi tematik bir dzenle biletirmeye alyorum.

Tarih alanndaki baka balamlarda olduu gibi burada da byle bir bileimin sorunu, zamanda-olmayanlarn zaman- dah (the contemporaneity of the non-contemporary) denilen sorundur. rnein, uzun mrnn son yllarnda bile yeni fikirlere ak olmaya devam eden Braudel, Akdeniz Dnyas adl almasn tasarlad 19301u yllardan Fransa hakknda kaleme ald kitap stnde alt 1980li yllara kadar tarihe yaklam tarzn ya da tarih yazma tarzn hemen hi deitirmedi. Bu yzden, sunduum dkmn kronolojik dzenini, gerekli bulduum yerlerde bozmak zorunda kaldm.

Elinizdeki kitap dnce tarihi (intellectual history) alannda yaplm bir incelemeden hem biraz daha azn hem de biraz daha fazlasn temsil ediyor. Kitabn Annales hareketi hakknda son sz syleyen bir inceleme olduu iddia edile

26 Annales Okulu

mez; byle bir incelemeyi yirmi birinci yzylda baka birile- rinin yazacan umuyorum. yle bir inceleme benim eriemediim kaynaklardan (rnein, Marc Blochun el yazmas taslaklarndan ya da Febvre ve Braudelin yaymlanmam mektuplarndan) faydalanmak zorunda kalacaktr.* O incelemenin yazarnn yalnzca tarih almalarnn tarihi hakknda deil, ayn zamanda yirminci yzyl Fransasnn tarihi hakknda uzmanlk dzeyinde bilgi edinmesi gerekecektir.

Burada yle bir incelemeden olduka farkl bir ey yapmaya altm. Kendimi bazan Annaledva. yol arkada olarak tanmlarm -yani, baka birok yabanc tarihi gibi, Annales hareketinden ilham alan bir yabanc. Hareketin kaderini son otuz ylnda olduka yakndan izledim. Ama yine de, Cambridge Paristen, Annaledn baarlar hakknda eletirel bir tarih yazmay mmkn klacak kadar uzak.

Febvre ve Braudel her ne kadar etin ceviz birer akademik siyaseti olsa da, aadaki sayfalarda hareketin bu boyutuna pek az deiniyorum -rnein, Sorbonne ile Hautes Etudes arasndaki rekabete ya da tayinler ve ders program etrafnda dnen iktidar mcadelesine.^ Ayrca, yazk ki, 54 Boulevard Raspail sakinlerine ilikin etnografik bir inceleme -atalar, br gruplarla ilikileri, klikleri, hami-mntesib ebekeleri, hayat tarzlar, zihniyetleri vb. hakknda bir inceleme- yapmann cazibesine kaplmamaya altm.

Onun yerine, grubun mensuplarnca retilmi olan belh bal kitaplar stnde younlap, bu almalarn tarih eserlerinin tarihi asndan tad nemi deerlendirmeye alacam. Bir dergi evresinde biraraya gelmi olan bir hareketi bu dergideki yazlardan ziyade kitaplar erevesinde tartmak paradoksal grnebilir. Ne var ki, Annales

Giri 27

Blochun taslaklar hakknda ,bkz. Mastrogregorl (1989. Bloch'un br elyazmalar iin bkz. Fink (1989). Coutau-Begarie kendisinin Annates'm stratejisi dedii eyi olduka indirgemeci bir tarzda inceler (1983).

Dergi stne bir inceleme iin bkz. Wesseling ve Oosterhoff (1986).

Bylece, Annaledva. tarihi, birbirini izleyen kuaa ay rlarak yorumlanabihr. Bu tarih, byle yorumlandnda bugnn asilerinin yarnn Egemen rgtne dnt bunun sonucunda kendisine isyan eden yeni asilerin ortaya kt u bildik dngsel sreci sergiler. Her eye ramen hareketin belli bal uralar deimeden kald. Aslna ba khrsa, Annales dergisi ve bu dergiyle zdeletirilen adlar yzylmzda tarih disiplini ile toplum bilimleri (social sciences) arasnda cereyan eden verimli etkileimin en gl rneklerini sundu. Zaten bu hareketi anlatmay tercih edii min gerekesi budur.

Annales hareketi hakkndaki bu ksa incelemede baz kl trel snrlar birbirine kavuturmaya giriiyorum. Fransz lan ngilizce konuulan dnyaya, 1920li yllar bir sonraki kuaa ve tarihilerin uygulamalarn sosyologlara, antropo lolara, corafyaclara ve br disiplinlerdeki uygulamaclara aklamaya alyorum. Burada sunduum dkm bir tarih biiminde sunuyor ve kronolojik bir dzenlemeyi tematik bir dzenle biletirmeye alyorum.

Tarih alanndaki baka balamlarda olduu gibi burada da byle bir bileimin sorunu, zamanda-olmayanlarn zaman- dah (the contemporaneity of the non-contemporary) denilen sorundur. rnein, uzun mrnn son yllarnda bile yeni fikirlere ak olmaya devam eden Braudel, Akdeniz Dnyas adl almasn tasarlad 19301u yllardan Fransa hakknda kaleme ald kitap stnde alt 1980li yllara kadar tarihe yaklam tarzn ya da tarih yazma tarzn hemen hi deitirmedi. Bu yzden, sunduum dkmn kronolojik dzenini, gerekli bulduum yerlerde bozmak zorunda kaldm.

Elinizdeki kitap dnce tarihi (intellectual history) alannda yaplm bir incelemeden hem biraz daha azn hem de biraz daha fazlasn temsil ediyor. Kitabn Annales hareketi hakknda son sz syleyen bir inceleme olduu iddia edile

26 Annales Okulu

mez; byle bir incelemeyi yirmi birinci yzylda baka birile- rinin yazacan umuyorum. yle bir inceleme benim eriemediim kaynaklardan (rnein, Marc Blochun el yazmas taslaklarndan ya da Febvre ve Braudelin yaymlanmam mektuplarndan) faydalanmak zorunda kalacaktr.* O incelemenin yazarnn yalnzca tarih almalarnn tarihi hakknda deil, ayn zamanda yirminci yzyl Fransasnn tarihi hakknda uzmanlk dzeyinde bilgi edinmesi gerekecektir.

Burada yle bir incelemeden olduka farkl bir ey yapmaya altm. Kendimi bazan Annaledva. yol arkada olarak tanmlarm -yani, baka birok yabanc tarihi gibi, Annales hareketinden ilham alan bir yabanc. Hareketin kaderini son otuz ylnda olduka yakndan izledim. Ama yine de, Cambridge Paristen, Annaledn baarlar hakknda eletirel bir tarih yazmay mmkn klacak kadar uzak.

Febvre ve Braudel her ne kadar etin ceviz birer akademik siyaseti olsa da, aadaki sayfalarda hareketin bu boyutuna pek az deiniyorum -rnein, Sorbonne ile Hautes Etudes arasndaki rekabete ya da tayinler ve ders program etrafnda dnen iktidar mcadelesine.^ Ayrca, yazk ki, 54 Boulevard Raspail sakinlerine ilikin etnografik bir inceleme -atalar, br gruplarla ilikileri, klikleri, hami-mntesib ebekeleri, hayat tarzlar, zihniyetleri vb. hakknda bir inceleme- yapmann cazibesine kaplmamaya altm.

Onun yerine, grubun mensuplarnca retilmi olan belh bal kitaplar stnde younlap, bu almalarn tarih eserlerinin tarihi asndan tad nemi deerlendirmeye alacam. Bir dergi evresinde biraraya gelmi olan bir hareketi bu dergideki yazlardan ziyade kitaplar erevesinde tartmak paradoksal grnebilir. Ne var ki, Annales

Giri 27

Blochun taslaklar hakknda ,bkz. Mastrogregorl (1989. Bloch'un br elyazmalar iin bkz. Fink (1989). Coutau-Begarie kendisinin Annates'm stratejisi dedii eyi olduka indirgemeci bir tarzda inceler (1983).

Dergi stne bir inceleme iin bkz. Wesseling ve Oosterhoff (1986).

hareketinin uzun vadede (hem meslekten olanlar hem de genel okur stnde) en fazla etki yaratan almalar monografilerden oluur.

Hareket gemi yllarda genellikle ya da drt kiiyle eitlenebilirmiesine tartld. Lucien Fehvre, Marc Bloch, Fernand Braudel ve br adlarn bazlarnn gz kamatrc almalar rettiine kuku yok. Gelgelelim, baka birok dnsel harekette olduu gibi bu hareket de birok kiinin nemli katklarda bulunduu kolektif bir giriimdir. Bu husus nc kuak sz konusu olduunda ok bariz hale gelse de, Braudelin egemenliindeki dnem ile kurucularn dnemi iin de geerlidir. Lucien Febvre daha 1936 gibi erken bir tarihte ekip almasnn hayalini kuruyordu," Savatan sonra bu hayal gerekleti. Fransz tarihi hakknda yaplmas tasarlanan ekip almasnda toplumsal yapnn tarihine, tarmsal retkenlik tarihine, on sekizinci yzylda kitabn tarihine, eitim tarihine, on dokuzuncu yzyldaki zorunlu askerlik hakknda yaplmas planlanan bilgisayar destekli bir incelemeye yer veriliyordu.

Elinizdeki incelemeyi, Annalede verilen yantlar, gerek hayranlk dolu yantlar gerekse eletirel yantlar gzden geirerek, dnyann farkl blgelerinde ve farkl disiplinlerde nasl karlanp kullanldn deerlendirerek ve tarih incelemelerinin tarihinde Annaledn nasl bir yer igal ettiini saptamaya girierek bitiriyorum. Kitabn nispi ksalna ramen, okurlarn bu hareketi bir btn olarak grmelerini salamay amaladm.

28 Annales Okulu

' "Pour une histoire dirigee, Febvre (1953)'de yeniden yaymland, s. 55-60,

TARHYAZIMI ALANINDAK ESKI REJM VE MUHALFLER

Lucien Febvre ve Marc Bloch, Fransz Tarih Devrimi diyebileceimiz bir ayaklanmann nderleriydi. Bununla birlikte, devrimcilerin eylemlerine bir anlam verebilmemiz iin, alaa etmek istedikleri eski rejim hakknda bir para bilgilenmemiz zorunlu. Bu rejimi gerek anlamak gerekse betimlemek iin de kendimizi 1900 yh civarndaki, yani Febvre ve Blochun birer renci olduklar bir zaman kesitindeki Fransann durvmuyla snrl tutmamamz gerekir. Tarih incelemelerinin uzun dnemli tarihini ksaca gzden geirmemiz gerekir.

Herodotus ve Thukydidesin andan beri Batda tarih eitli janrlar ierisinde -manastr vakayinameleri, siyasi anlar, antika merakls denemeler vb- yazld. Gelgelelim, byk adamlarn -eflerin ve krallarn- yaptklar byk ilerin yks olarak sunulan siyasi ve askeri olaylarn anlats, uzun bir sre tarihyazmmn baat biimi oldu. Bu baat biim ilk ciddi itirazlarla Aydnlanma dneminde karlat.

Bu dnemde, yani on sekizinci yzyl ortalarnda skoya, Fransa, talya, Almanya ve baka yerlerde baz yazarlar ve

' ilave ayrntlar ve gndermeler iin bkz. Burke (1988),

hareketinin uzun vadede (hem meslekten olanlar hem de genel okur stnde) en fazla etki yaratan almalar monografilerden oluur.

Hareket gemi yllarda genellikle ya da drt kiiyle eitlenebilirmiesine tartld. Lucien Fehvre, Marc Bloch, Fernand Braudel ve br adlarn bazlarnn gz kamatrc almalar rettiine kuku yok. Gelgelelim, baka birok dnsel harekette olduu gibi bu hareket de birok kiinin nemli katklarda bulunduu kolektif bir giriimdir. Bu husus nc kuak sz konusu olduunda ok bariz hale gelse de, Braudelin egemenliindeki dnem ile kurucularn dnemi iin de geerlidir. Lucien Febvre daha 1936 gibi erken bir tarihte ekip almasnn hayalini kuruyordu," Savatan sonra bu hayal gerekleti. Fransz tarihi hakknda yaplmas tasarlanan ekip almasnda toplumsal yapnn tarihine, tarmsal retkenlik tarihine, on sekizinci yzylda kitabn tarihine, eitim tarihine, on dokuzuncu yzyldaki zorunlu askerlik hakknda yaplmas planlanan bilgisayar destekli bir incelemeye yer veriliyordu.

Elinizdeki incelemeyi, Annalede verilen yantlar, gerek hayranlk dolu yantlar gerekse eletirel yantlar gzden geirerek, dnyann farkl blgelerinde ve farkl disiplinlerde nasl karlanp kullanldn deerlendirerek ve tarih incelemelerinin tarihinde Annaledn nasl bir yer igal ettiini saptamaya girierek bitiriyorum. Kitabn nispi ksalna ramen, okurlarn bu hareketi bir btn olarak grmelerini salamay amaladm.

28 Annales Okulu

' "Pour une histoire dirigee, Febvre (1953)'de yeniden yaymland, s. 55-60,

TARHYAZIMI ALANINDAK ESKI REJM VE MUHALFLER

Lucien Febvre ve Marc Bloch, Fransz Tarih Devrimi diyebileceimiz bir ayaklanmann nderleriydi. Bununla birlikte, devrimcilerin eylemlerine bir anlam verebilmemiz iin, alaa etmek istedikleri eski rejim hakknda bir para bilgilenmemiz zorunlu. Bu rejimi gerek anlamak gerekse betimlemek iin de kendimizi 1900 yh civarndaki, yani Febvre ve Blochun birer renci olduklar bir zaman kesitindeki Fransann durvmuyla snrl tutmamamz gerekir. Tarih incelemelerinin uzun dnemli tarihini ksaca gzden geirmemiz gerekir.

Herodotus ve Thukydidesin andan beri Batda tarih eitli janrlar ierisinde -manastr vakayinameleri, siyasi anlar, antika merakls denemeler vb- yazld. Gelgelelim, byk adamlarn -eflerin ve krallarn- yaptklar byk ilerin yks olarak sunulan siyasi ve askeri olaylarn anlats, uzun bir sre tarihyazmmn baat biimi oldu. Bu baat biim ilk ciddi itirazlarla Aydnlanma dneminde karlat.

Bu dnemde, yani on sekizinci yzyl ortalarnda skoya, Fransa, talya, Almanya ve baka yerlerde baz yazarlar ve

' ilave ayrntlar ve gndermeler iin bkz. Burke (1988),

bilginler toplum tarihi dedikleri bir tarihi, savalarla ve siyasetle smrh olmayan, yasalar, ticareti, deer llerini (morals) ve Voltairein nl Essai sur les moei//-s'nn merkezinde yer alan hayat tarzm (manners) incelemelere dahil eden bir tarihi kendilerine ura edinmeye balad.

Bu bilginler, feodal sistem ya da ngiliz Merutiyeti (British Constitution) gibi yaplarn tarihi stnde younlaabilmek iin, bir keresinde Glasgowlu John Millarn vlger tarihinin ele ald ayrntlar dolduran genel olaylar yzeyi dedii olaylar bir keye brakt. Bu bilginlerin bazlar gemiteki tutumlarn ve deerlerin yeniden inasyla, zellikle de valyelik denilen deer sisteminin tarihiyle urarken, bakalar sanat, edebiyat ve mzik tarihiyle urayordu. On sekizinci yzyln sonuna gelindiinde, bu enternasyonal bilginler grubu son derece nemli bir eserler demeti retmiti. Baz tarihiler, zellikle de Dclin and Fail of the Roman Empire (Roma mparatorluunun k) adl eserinde Edward Gibbon, bu yeni sosyo-kltrel tarihi siyasi olaylar anlatsyla btnletirdi.

Gelgelelim, tarih alannda Leopold von Rankeyle zdeletirilen Kopernik Devriminin sonularndan biri, toplumsal ve kltrel tarihi marjinalletirmek ya da daha dorusu yeniden marjinalletirmek oldu. Geri, Rankenin kendi uralar siyasi tarihle snrl deildi. Reform hareketi ve Kar-Reform hakknda yazm ve toplum, sanat, edebiyat ya da bihm tarihini reddetmemiti. Buna ramen, Rankenin nclk ettii hareket ve formlletirdii yeni tarih paradigmas, on sekizinci yzyln yeni tarihinin altn oydu. Rankenin ariv kaynaklarnn incelenmesine verdii nem, toplumsal ve kltrel tarih stne alanlarn srf birer dillettanti* gibi grnmelerini salad.

30 Annales Okulu

Amatrler; "Gzel sanatlarla bir meslek olarak deil, bir merak olarak uraan kii; bu nedenle de sanata ve bilimlere ciddi ya da sistemli ilgi duymayan kii; amatr", Y. Salman, G. Varm, S. Keser, Ortak Kltr Szl. stanbul: Tmzamanlar yaynclk 1992,3. 39.

Rankenin tilmizleri ustann kendisinden bile dar kafalyd; bu yzden, tarihilerin birer profesyonel olmaya can attklar bu dnemde, siyasi-olmayan tarih, yeni akademik disiphnden dland.^ Daha sonra on dokuzuncu yzylda kurulan Historische Zeitschrift (l856da kuruldu). Revue Historique (1876) ve English Historical Review g\h\ yeni profesyonel dergiler siyasi olaylarn tarihi stnde younlat {English Historical RevieWxm birinci saysndaki nszde Devletler ve siyaset stnde younlamann amaland duyuruluyordu). Yeni profesyonel tarihilerin idealleri, Fransz tarihiler Langlois ve Seignebosnun yazdklar Introduction aux etudes historiques (Tarih ncelemelerine Giri) (1897) gibi tarih metodu kitaplarnda dile getirihyordu.

On dokuzuncu yzylda muhalif sesler de iitilmekteydi elbet. Rnesans hakkndaki kendi tarih incelemelerini aa yukar ayn tarihlerde, 1855 ve 1860 yllarnda yaymlayan Michelet ve Burckhardt, tarih konusunda Rankecilerinkin- den daha kapsaml grlere sahipti. Burckhardt tarihi g -devlet, din ve kltr- arasndaki etkileim alan olarak grrken, Michelet bugn bizim aann perspektifinden tarih (history from below) adn vereceimiz bir tarihin, kendi szleriyle ifade etmek gerekirse, straplarn dile getirme gcnden yoksun bir halde strap eken, ahan, ryen ve len insanlarn tarihinin yazlmas iin arda bulunuyordu.^

Benzer ekilde, eski a tarihiyle uraan Fransz tarihi Fustel de Coulangesn aheseri The Ancient City (1864), siyaset ya da olaylardan ziyade din, aile ve ahlak tarihi stnde younlamt. Bu arada Marx da Rankeninkine alternatif bir tarih paradigmas nermiti. Marxin tarih gr, deiimin temel nedenlerini toplumsal ve ekonomik yaplar ierisindeki gerilimlerde aramak gerektiini bildiriyordu.

Tarihyazm Alanndaki Eski Rejim ve Muhalifleri 31

^Bu sre hakknda bkz. Gilbert (1965) ve Boer (1987). ^Michelet (1842), s. 8.

bilginler toplum tarihi dedikleri bir tarihi, savalarla ve siyasetle smrh olmayan, yasalar, ticareti, deer llerini (morals) ve Voltairein nl Essai sur les moei//-s'nn merkezinde yer alan hayat tarzm (manners) incelemelere dahil eden bir tarihi kendilerine ura edinmeye balad.

Bu bilginler, feodal sistem ya da ngiliz Merutiyeti (British Constitution) gibi yaplarn tarihi stnde younlaabilmek iin, bir keresinde Glasgowlu John Millarn vlger tarihinin ele ald ayrntlar dolduran genel olaylar yzeyi dedii olaylar bir keye brakt. Bu bilginlerin bazlar gemiteki tutumlarn ve deerlerin yeniden inasyla, zellikle de valyelik denilen deer sisteminin tarihiyle urarken, bakalar sanat, edebiyat ve mzik tarihiyle urayordu. On sekizinci yzyln sonuna gelindiinde, bu enternasyonal bilginler grubu son derece nemli bir eserler demeti retmiti. Baz tarihiler, zellikle de Dclin and Fail of the Roman Empire (Roma mparatorluunun k) adl eserinde Edward Gibbon, bu yeni sosyo-kltrel tarihi siyasi olaylar anlatsyla btnletirdi.

Gelgelelim, tarih alannda Leopold von Rankeyle zdeletirilen Kopernik Devriminin sonularndan biri, toplumsal ve kltrel tarihi marjinalletirmek ya da daha dorusu yeniden marjinalletirmek oldu. Geri, Rankenin kendi uralar siyasi tarihle snrl deildi. Reform hareketi ve Kar-Reform hakknda yazm ve toplum, sanat, edebiyat ya da bihm tarihini reddetmemiti. Buna ramen, Rankenin nclk ettii hareket ve formlletirdii yeni tarih paradigmas, on sekizinci yzyln yeni tarihinin altn oydu. Rankenin ariv kaynaklarnn incelenmesine verdii nem, toplumsal ve kltrel tarih stne alanlarn srf birer dillettanti* gibi grnmelerini salad.

30 Annales Okulu

Amatrler; "Gzel sanatlarla bir meslek olarak deil, bir merak olarak uraan kii; bu nedenle de sanata ve bilimlere ciddi ya da sistemli ilgi duymayan kii; amatr", Y. Salman, G. Varm, S. Keser, Ortak Kltr Szl. stanbul: Tmzamanlar yaynclk 1992,3. 39.

Rankenin tilmizleri ustann kendisinden bile dar kafalyd; bu yzden, tarihilerin birer profesyonel olmaya can attklar bu dnemde, siyasi-olmayan tarih, yeni akademik disiphnden dland.^ Daha sonra on dokuzuncu yzylda kurulan Historische Zeitschrift (l856da kuruldu). Revue Historique (1876) ve English Historical Review g\h\ yeni profesyonel dergiler siyasi olaylarn tarihi stnde younlat {English Historical RevieWxm birinci saysndaki nszde Devletler ve siyaset stnde younlamann amaland duyuruluyordu). Yeni profesyonel tarihilerin idealleri, Fransz tarihiler Langlois ve Seignebosnun yazdklar Introduction aux etudes historiques (Tarih ncelemelerine Giri) (1897) gibi tarih metodu kitaplarnda dile getirihyordu.

On dokuzuncu yzylda muhalif sesler de iitilmekteydi elbet. Rnesans hakkndaki kendi tarih incelemelerini aa yukar ayn tarihlerde, 1855 ve 1860 yllarnda yaymlayan Michelet ve Burckhardt, tarih konusunda Rankecilerinkin- den daha kapsaml grlere sahipti. Burckhardt tarihi g -devlet, din ve kltr- arasndaki etkileim alan olarak grrken, Michelet bugn bizim aann perspektifinden tarih (history from below) adn vereceimiz bir tarihin, kendi szleriyle ifade etmek gerekirse, straplarn dile getirme gcnden yoksun bir halde strap eken, ahan, ryen ve len insanlarn tarihinin yazlmas iin arda bulunuyordu.^

Benzer ekilde, eski a tarihiyle uraan Fransz tarihi Fustel de Coulangesn aheseri The Ancient City (1864), siyaset ya da olaylardan ziyade din, aile ve ahlak tarihi stnde younlamt. Bu arada Marx da Rankeninkine alternatif bir tarih paradigmas nermiti. Marxin tarih gr, deiimin temel nedenlerini toplumsal ve ekonomik yaplar ierisindeki gerilimlerde aramak gerektiini bildiriyordu.

Tarihyazm Alanndaki Eski Rejim ve Muhalifleri 31

^Bu sre hakknda bkz. Gilbert (1965) ve Boer (1987). ^Michelet (1842), s. 8.

Siyasi tarihin muhahfleri arasnda belki de en rgtl tarihiler ekonomiyle uraanlard. rnein, Strasbourgda (daha dorusu, o tarihte hala Almanyann bir paras olduu iin, Strassburgda) 1872 ylndan beri hocalk eden Gustav Schmoller nemli bir tarih okulunun nderiydi. Toplumsal ve ekonomik tarihle uraan bir dergi olan Vierteljahrschrift fr Sozial und Wirtschaftsgeschichte 1893 ylnda kurulmutu. Britanyada William Cunninghamm Growth of Enghsh Trade (ngiliz Ticaretinin Geliimi) ve J. E. Thorold Rogersn Six Centuries of Work and Wages ( ve cretlerin Alt Yzyl) gibi klasik ekonomik tarih incelemeleri 1882 (birincisi) ve 1884 (kincisi) yllarna kadar uzanr.Fransa da on dokuzuncu yzyln sonlarnda Henri Hauser, Henri See ve Paul Mantoux ekonomik tarih stne yazmaya balamlard.

On dokuzuncu yzyln sonuna gelindiinde, siyasi tarihin egemenlii ya da Schmollerin deyiiyle emperyalizmi sk sk itirazlarla karlamaya balamt. rnein, J. R. Green, Short History of Enghsh People (ngiliz Halknn Ksa Tarihi) (1874) adl almasna u cretkar szlerle balyordu: Cressyden ziyade Chaucere,* Yorkular ve Lancasterciler arasndaki ufak tefek srtmelerden** ziyade Caxtona,***

32 Annales Okulu

*' Coleman (1987), s. 38 ve sonras, f Hauser (1899); See (1901); Mantoux (1906), Geoffrey Chaucer (1340-1400) ngiliz iirinin i

Siyasi tarihin muhahfleri arasnda belki de en rgtl tarihiler ekonomiyle uraanlard. rnein, Strasbourgda (daha dorusu, o tarihte hala Almanyann bir paras olduu iin, Strassburgda) 1872 ylndan beri hocalk eden Gustav Schmoller nemli bir tarih okulunun nderiydi. Toplumsal ve ekonomik tarihle uraan bir dergi olan Vierteljahrschrift fr Sozial und Wirtschaftsgeschichte 1893 ylnda kurulmutu. Britanyada William Cunninghamm Growth of Enghsh Trade (ngiliz Ticaretinin Geliimi) ve J. E. Thorold Rogersn Six Centuries of Work and Wages ( ve cretlerin Alt Yzyl) gibi klasik ekonomik tarih incelemeleri 1882 (birincisi) ve 1884 (kincisi) yllarna kadar uzanr.Fransa da on dokuzuncu yzyln sonlarnda Henri Hauser, Henri See ve Paul Mantoux ekonomik tarih stne yazmaya balamlard.

On dokuzuncu yzyln sonuna gelindiinde, siyasi tarihin egemenlii ya da Schmollerin deyiiyle emperyalizmi sk sk itirazlarla karlamaya balamt. rnein, J. R. Green, Short History of Enghsh People (ngiliz Halknn Ksa Tarihi) (1874) adl almasna u cretkar szlerle balyordu: Cressyden ziyade Chaucere,* Yorkular ve Lancasterciler arasndaki ufak tefek srtmelerden** ziyade Caxtona,***

32 Annales Okulu

*' Coleman (1987), s. 38 ve sonras, f Hauser (1899); See (1901); Mantoux (1906), Geoffrey Chaucer (1340-1400) ngiliz iirinin i

ini bildiren neriler verimli olmaya balamt, i' Bu dnem Almanyada Lamprecht tartmas ad verilen yllard. Leipzigde hocalk eden Kari Lamprecht, srf bireylerin yer ald siyasi tarihi, halkn tarihi olan kltrel ya da ekonomik tarihin kart olarak ele alyordu. Daha sonra tarihi ncelikle sosyo-psikolojik bir bihm olarak tanmlamt.

Birleik Devletlerde, Frederick Jackson Turnern vahi hayat ile yerleime alm olan blgeler arasndaki snrlarn Amerikan tarihindeki nemine dikkati eken nl almas (1893) siyasi olaylar tarihinden net bir kopuu gerekletirirken, yeni yzyhn banda James Harvey Robinson Teni Tarih slogan altnda bir hareket balatmt. Robinsona gre, Tarih, insann yeryznde ilk boy gsterdii andan itibaren geride brakt tm ileri, tm kalntlar ierir. Metod sorununa gehnce, Yeni Tarih, antropologlar, ekonomistler, psikologlar ve sosyologlarn insan hakknda yaptklar tm keiflerden faydalanacaktr. 12

Tarihin mahiyeti Fransada da 1900 yl civarlarnda canl bir tartma konusuydu. Tarih alanndaki egemen rgtn dar kafalln abartmamak gerekir. Revue HistoriguSn kurucusu Gabriel Monad, Alman bilimsel tarih anlayna duyduu hayranl, ahsen tand ve biyografisini yazd Michelet hakkndaki beenisiyle biraraya getirmiti ve kendisi de rencileri Hauser ile Febvren takdirini kazanmt.

Yine bunun gibi, Fransada o dnemde faaliyet gsteren en nemli tarihilerden biri olan Ernest Lavisse, 1900 ile 1912 yllar arasnda yaymlanan on ciltlik Fransa tarihinin genel editryd. Kendi uralar Byk Frederickten XIV. Louisye kadar ncelikle siyasi tarih stnde younlayordu. Buna ramen, bu on ciltte aa vurulan tarih anlay ol

34 Annales Okulu

'Kar. Iggers, The Crisis of the Conventional Conception of 'Scientific' History (1975), s. 27.*'Lamprecht (1894) nsz; Lamprecht (1904). Hakknda yaplm bir alma iin bkz. Welntraub(1966), 4. Blm.

Robinson (1912). Hakknda yaplm bir alma iin bkz. Hendricks (1946).

duka kapsamlyd. Giri blm bir corafyac tarafndan yazlm, Rnesans hakkndaki blm bir kltr tarihisince kaleme alnm ve Lavissein XIV. Louis dnemi hakknda kendi kaleminden kan dkm, sanatlara ve zellikle kltr siyasasna (policy) geni bir yer ayrmt. Baka bir anlatmla, dnemin egemen profesyonel tarihilerinin yalnz-ca siyasi olaylar anlatsyla uratn dnmek yanl olur.

Buna ramen, toplum bilimciler tarihileri hala tam yle alglyordu. Durkheimn tikel olaylar bir kenara itmesine daha nce deinmitim. Durkheimn izleyicisi ekonomist Franois Simiand, nl bir yazsnda, kendi deyiiyle tarihiler kabilesinin putlarna saldrrken bu yolda daha da ileri gitmiti. Simianda gre, yklmas gereken put vard. Birincisi, siyaset putu: Siyasi olaylara abartl bir nem verilerek srekli siyasi tarihle, siyasi olaylarla urama. kincisi, birey putu -baka bir anlatmla, szm ona byk adamlara verilen lsz nem; yle ki, kurumlar hakkndaki incelemeler bile bir Ponchartrainin* Paris Parlamentosunda verdii mcadelenin anlatm biiminde sunulmaktadr. Son olarak, kronoloji putu; yani, kken incelemelerine dalp kendini kaybetme alkanl.

Annales bu temaya da deer verecekti; bu temalara daha sonra tekrar deineceiz. Tarihiler kabilesinin putlarna kar gerekletirilen taarruzda kabile reislerinden birinden, Lavissein koruyucusu, Sorbonneda alan ve tarih

Tarihyazm Alanndaki Eski Eejim ve Muhalifleri 35

Lavisse (1900-12). Corafyac Paul Vidal de la Blache ve kltr tarihisi se Henri Lemonnier idi. Lavisse hakkndaki bir alma in bkz. Boer (1987), s. 205 ve sonras. ' Pontchartrain (Luis Phelypeaux, -kontu), fransz siyaset adam (Paris 1643-1727), Pontchartralnln (Paul Phelypeaux) torunu, Paris parlamentosunda danman oldu (1661). Fouquetnin yarglanmasna kar kt. Britagne parlamentosuna bakanlk yapt (1677), maliye genel mfettiliine getirildi (1689-1699), bahriye nazn ve saray nazn oldu (1690-1699). Sava masraflarn karlamak in soyluluk unvanlannn satn, i borlanmalar arttrd ve 'ahs verglsi'ni koydu (1695). Pahalya mal olan donanma sava yerine korsanla nem verdi (1691) ve idareye kuvvetli bir muhasebe usul getirdi. Babakan olunca (1699-1714), fransz kilisesinin hrriyetini savundu, Charles linin vasiyetnamesinin kabuln salad ve 1709dan balayarak barn kurulmasna alt. 1714'te siyasetten ekildi". Meydan Larousse, s. 259. Simiand (1903).

ini bildiren neriler verimli olmaya balamt, i' Bu dnem Almanyada La