OPRACOWANIE WSKAŹNIKÓW EWALUACJI „Programu … · OPRACOWANIE WSKAŹNIKÓW EWALUACJI...

OPRACOWANIE WSKAŹNIKÓW EWALUACJI

„Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły”

ORAZ MATRYCY JEGO EWALUACJI

w odniesieniu do ujednoliconej wersji dokumentu

projektu Programu (wersja z 2011)

Autorzy:

Dr inż. Antoni BOJARSKI

Dr inż. Jerzy GRELA

Kraków, marzec 2011 roku

2

Spis treści:

1. Wprowadzenie ………………………………………………………….……2

2. Podstawy opracowania wskaźników ewaluacji projektu PROGRAMU ….…3

3. System ewaluacji PROGRAMU ……………………………………….…….9

4. Wskaźniki monitorowania efektów realizacji PROGRAMU ………………16

5. Matryca ewaluacji efektów realizacji PROGRAMU ……………………….18

Załącznik 1

Straty powodziowe w obszarze realizacji PROGRAMU …………………………..27

Załącznik 2

Zweryfikowane efekty realizacji PROGRAMU – w kontekście

ewaluacji jego realizacji ……….………………………………………..………….71

2

1 WPROWADZENIE

Niniejszy dokument został opracowany zgodnie z ogólnymi wymaganiami w zakresie

założeń ewaluacji realizacji projektów, w zakresie doboru wskaźników monitoringu i

ewaluacji ich efektów, według zaleceń Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej

Komisji Europejskiej (Przewodniku po metodach ewaluacji – Wskaźniki monitoringu i

ewaluacji, Dokument roboczy nr 2, 2006).

Generalnie, ustalanie wskaźników ewaluacji programu jest znacznie bardziej złożone i

mniej jednoznaczne niż ustalanie tych wskaźników dla poszczególnych projektów

programu.

W naszym przypadku mamy do czynienia ze złożonym podejściem odniesionym do

Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły, zwanego dalej w skrócie

PROGRAMEM, którego zakres i struktura jest wysoce złożona, przy stosunkowo

ograniczonej informacji wyjściowej. Poziom informacji stanowiącej odniesienie dla

miar wskaźników będzie wzrastał w miarę realizacji PROGRAMU, na bazie danych

pozyskiwanych przez realizację części jego projektów, ukierunkowanych zwłaszcza na

budowę map zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz na realizację studiów

wykonalności projektów inwestycyjnych.

Taki stan rzeczy skutkuje brakiem możliwości wprowadzenia części szczegółowych

danych jako miar wskaźników na poszczególnych poziomach ewaluacji

PROGRAMU, począwszy od jego bezpośrednich produktów, poprzez rezultaty a

skończywszy na oddziaływaniach.

Dlatego też przy opracowywaniu niniejszego dokumentu starano się dokonać

przeglądu stosowanych w tym zakresie praktyk w innych krajach, a także szczegółowo

przeanalizować dane wyjściowe.

3

2 PODSTAWY OPRACOWANIA WSKAŹNIKÓW

EWALUACJI PROJEKTU PROGRAMU

Zgodnie z dokumentami przeglądowymi o charakterze przewodników lub

podręczników w temacie opracowania, kluczowe dla poprawnego postępowania w

formułowaniu zakresu i wskaźników ewaluacji PROGRAMU, jest kilka istotnych

elementów, które wymagają analizy problemów i zagadnień poddanego ewaluacji

PROGRAMU, a następnie syntezy wyników tej analizy w kierunku wskaźników

programowych.

Poniżej przedstawiono efekty tych prac w odniesieniu do PROGRAMU tak, aby na tej

podstawie można było sformułować system ewaluacji PROGRAMU i wskaźniki

monitorowania jego efektów.

2.1. Ścieżka logiczna dla formułowania programu poprzez cele oraz

warunki ich osiągania

Ścieżka ta prowadzi do określenia potrzeb w zakresie ewaluacji efektów i obejmuje

następujące kroki, które można ująć w formie pytań:

Jaki problem chcemy rozwiązać realizując Program i jego zadania

Kto jest bezpośrednim beneficjentem

Jakich rezultatów efektów oczekujemy

Jak będziemy realizować Program

Jakim kosztem rozwiążemy problemy (w tym problem standardów)

Odnosząc powyższe zagadnienia do Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu

górnej Wisły, przedstawiono niżej wyniki przeprowadzonej analizy.

2.2. Problemy/potrzeby występujące/sformułowane i wymagające

rozwiązania

Jaki problem chcemy rozwiązać realizując Program ?

Chcemy sukcesywnie podnosić bezpieczeństwo przeciwpowodziowe do poziomu

Qmax <= Q 1% poprzez modernizację budowanego przez 100 lat systemu ochrony

przed powodzią i jego obiektów.

Ta kategoria statystyczna ma charakter umowny, gdyż wyjątki od niej będą

obowiązywały zarówno w terenach miejskich (wyraźnie wyższe wymaganie) jak

i w terenach rolnych (wyraźnie niższe wymaganie). Generalnie jednak,

odnosząc się do podstawowej kategorii oceny poziomu zagrożenia, na tym

etapie można przyjąć tę liczbę jako bazową. Tutaj problemem jest fakt, że

formułując program w większości obszaru dorzecza górnej Wisły nie mamy

jasno sformułowanej wartości bazowej poziomu ochrony – od której będziemy

dochodzili do kryterialne wartości docelowej. Stanowi to niewątpliwie istotny

kontekst dla wskaźników programowych.

4

Jakie potrzeby i zagadnienia problemowe występują w PROGRAMIE, których skutki

mają wpływ na efekty jego realizacji ?

Do tych zagadnień należą następujące, uznane za najbardziej istotne:

Weryfikacja efektywności systemu ochrony z uwzględnieniem kontekstu

regionalnego i lokalnego;

Uwarunkowania historyczne, społeczne i techniczne (istniejąca zabudowa dolin

rzek, istniejące elementy systemu ochrony zwłaszcza w zakresie obwałowań i

regulacji, przyspieszone procesy erozji koryt rzek, itp.), uwarunkowania

środowiskowe, terminowe (15-20 lat) i ekonomiczne modernizacji systemu

ochrony poprzez realizacje Programu;

Niepełny i zróżnicowany poziom przygotowania zadań Programu, w tym brak

analiz rozwiązań wariantowych na bazie zasięgu stref zalewów powodziowych

i map ryzyka – generalnie, niska jakość bazy danych wyjściowych;

Zróżnicowany rodzaj produktów Programu (mapy, dokumentacje i dane

wyjściowe, oceny stanu, wykupy terenu, inwestycje);

Wysokie koszty i złożone finansowanie Programu, co dla zapewnienia

efektywności jego realizacji wymaga: (a) harmonizacji działań, (b) ciągłości

finansowania, (c) współpracy w układzie zlewniowym i administracyjnym;

To istotny kontekst realizacyjny Programu, mający podstawowe

znaczenie dla koncepcji formułowania efektów oraz wskaźników ich

realizacji na tle na tle oceny możliwości Partnerów.

Złożone otoczenie prawne i organizacyjne funkcjonowania istniejącego

systemu ochrony oraz realizacji Programu (odium historii, różni

administratorzy cieków wodnych i obiektów, zapowiedź bliskich reform, brak

standardów rozwiązań);

Wielofunkcyjność zbiorników retencyjnych komplikująca i utrudniająca

sterowanie odpływem powodziowym;

Konieczność istotnego zwiększenia retencji w zlewni dla ograniczenia odpływu

wód opadowych i dla podniesienia efektywności ochrony przed wielkimi

wezbraniami oraz konieczność budowy retencji polderowej w rejonie Wisły dla

ograniczenia wysokości rzędnych wielkich wezbrań;

Konieczność zapewnienia spójności działań w różnej skali przestrzennej i

czasowej

Budowa systemu ochrony przeciwpowodziowej górnej Wisły – na

poziomie regionalnym i podsystemów tej ochrony – na poziomie

lokalnym, jest warunkiem koniecznym dla rozwiązania założonego

problemu. Realizacja tego warunku w pewnym zakresie narzuca sposób

„zamykania” realizacji zadań, zarówno w ujęciu zlewniowym (zlewnie

częściowe) jak i w kategoriach sposobu podejścia do zróżnicowanych –

inwestycyjnych środków ochrony tak, aby poprawnie zinterpretować

kompleksowość rozwiązań na potrzeby oceny realizacji zadań Programu

w kontekście oceny efektów częściowych tej realizacji.

5

Przyjęto trzy okresy programowe (ostatni – po 2020 roku, nie określony

co do zamknięcia), które tworzą kontekst programowych warunków

realizacji.

Większość powyższych zagadnień problemowych stanowi kontekst realizacyjny

Programu i ma podstawowe znaczenie dla koncepcji formułowania efektów oraz

wskaźników ich realizacji na tle osiągania celów Programu. Kontekst ten przekłada się

także na problem tak zwanych efektów niezamierzonych i ryzyk w realizacji

Programu, związanych także koniecznością zastosowania retencji wód wezbraniowych

– jako elementu „odciążania” obiektów przeciwpowodziowych, takich jak wały,

ubezpieczenia brzegów i koryt.

2.3. Bezpośredni i dalsi beneficjenci

Beneficjenci PROGRAMU dzielą się na dwie główne kategorie:

Beneficjenci bezpośredni - społeczności na obszarze 5 województw w

granicach dorzecza górnej Wisły;

Dalsi beneficjenci – społeczności zamieszkujące w rejonie Wisły środkowej.

Niemniej, beneficjenci bezpośredni, to z kolei także dwie kategorie wewnętrzne w

regionie, czyli:

Osoby bezpośrednio narażone na zagrożenie powodziowe,

Osoby odczuwające skutki zagrożenia, powodzi i odbudowy po powodzi.

Pierwsza grupa osób wydaje się być prosta do oszacowania, ale wymaga dokładnej

informacji na temat zasięgu i rodzaju zagrożenia, której na chwilę obecna nie ma.

Istniejące zapisy strat i szkód powodziowych, których sumaryczne efekty za lata 2001

– 2008, opracowane na podstawie studiów ochrony przed powodzią – wykonanych dla

4 województw, zamieszczono w załączniku nr 1 do niniejszego dokumentu, nie

zawierają takich informacji. Jedynie w województwie małopolskim pojawiła się

kategoria „rodziny poszkodowane”, nie weryfikowana jednak po powodzi i wydaje się

niepełna co do wartości. Dopiero mapy ryzyka powodziowego, poprzedzone wcześniej

oszacowaniem zasięgu i rodzaju zagrożenia, pozwolą na poprawną ocenę tej kategorii

beneficjentów.

Druga kategoria – osób odczuwających skutki zagrożenia, powodzi i odbudowy po

powodzi, to kategoria szersza, ale także trudna do ilościowego oszacowania obecnie.

są to osoby odczuwające skutki tak zwanych strat pośrednich.

Straty pośrednie liczone są na ogół w okresie do 5 lat po danej powodzi i obejmują one

następujące kategorie (Evaluation of the Impact of Floods and Associated Protection

Policie, European Commision DG Environment, Final Report, 2005, A. Łasut: Koszty

i korzyści z wprowadzenia w Polsce systemu ubezpieczeń obowiązkowych od skutków

powodzi, praca doktorska, AGH, 2006):

a) straty w produkcji i w zysku z produkcji przemysłowej (także bankructwa),

wynikające z braków w dostawie prądu, braku realizacji usług i innych zdarzeń

wynikających z utrudnień komunikacyjnych, a także z bezpośrednich strat

w majątku przedsiębiorstw,

6

b) straty w przyszłej produkcji rolnej roślinnej i zwierzęcej, wynikające ze strat

bezpośrednich w tym sektorze, a także z zanieczyszczenia i zamulenia pól,

gospodarstw oraz z utraty inwentarza,

c) koszty dodatkowe w zakresie usług medycznych, komunikacyjnych,

energetycznych, telefonicznych, edukacyjnych i innych – niezbędnych dla

podtrzymania działalności społeczno–gospodarczej w okresie odbudowy,

d) straty w dochodach indywidualnych (zarobki i korzyści pozamaterialne),

w dochodach z turystyki, zmniejszenie podaży i usług, wzrost kosztów

podróży, wzrost kosztów usług społecznych i medycznych,

e) ponadto, należy tutaj zaliczyć straty niematerialne, takie jak: utrudnienia

w transporcie i komunikacji, zwiększenie wrażliwości psychicznej, utrata

poczucia bezpieczeństwa, niedobór dóbr konsumpcyjnych.

Liczba beneficjentów PROGRAMU z tytułu ograniczenia strat pośrednich jest na ogół

znacznie wyższa od osób bezpośrednio narażonych na zagrożenie.

2.4. Jakich rezultatów oczekujemy

Miarą rezultatów są tutaj efekty zamierzone, czyli przewidywane do osiągnięcia w

ramach PROGRAMU oraz niezamierzone, czyli takie, których nie planujemy, ale

które pojawią się i wynikają zarówno ze specyfiki zagadnień w PROGRAMIE jak i z

powodu społeczno – gospodarczego charakteru tego PROGRAMU, a zatem wynikać

będą z powstałych obszarów problemowych i konfliktowych, zwłaszcza na styku:

potrzeby społeczne – potrzeby gospodarcze i uwarunkowania środowiskowe.

Poniżej wymieniono te z nich, które na etapie obecnym można zidentyfikować.

Efekty zamierzone:

Modernizacja istniejącego systemu i obiektów ochrony przed powodzią;

Istotne ograniczenie strat powodziowych i częstotliwości powodzi;

Wzrost poczucia bezpieczeństwa ludzi i wzrost bezpieczeństwa majątku;

Uzyskanie danych o zasięgu i wielkości zalewów powodziowych oraz danych o

poziomie zagrożenia i ryzyka powodziowego;

Ocena stanu technicznego obiektów ochrony przed powodzią i powstrzymanie

ich degradacji oraz modernizacja w zakresie funkcjonalności w ochronie przed

powodzią i stanu technicznego

Wspomaganie zarządzania użytkowaniem i zabudową terenu dla ograniczenia

wzrostu zagrożenia powodziowego w przyszłości;

Wspomaganie budowy systemu ostrzeżeń krótkoterminowych;

Harmonizacja działań dla osiągania celów Ramowej Dyrektywy Wodnej i

Dyrektywy powodziowej.

Efekty niezamierzone (pozytywne i negatywne):

Lokalne i okresowe przemieszczanie zagrożenia powodziowego;

7

Brak akceptacji społecznej dla rozwiązań retencji powodziowej przynoszącej

korzyści społeczności zamieszkałej niżej (rekompensaty ?);

Przekształcenia środowiskowe (krótko i długoterminowe) w tym efekty

skumulowane (jak je oceniać ?);

Wzrost świadomości społeczności lokalnych w zakresie źródeł zagrożenia i

ochrony przed powodzią oraz podniesienie efektywności w ograniczaniu

wzrostu zagrożenia powodziowego poprzez rozwiązania lokalne i

formułowanie warunków planistycznych;

Nabycie umiejętności przełożenia długoterminowych celów strategicznych na

krótkoterminowe cele szczegółowe i operacyjne w skali lokalnej.

2.5. Jak będziemy realizować program

Poprzez realizację celów PROGRAMU, harmonogramu rzeczowo – finansowego i

poprzez zastosowanie instrumentów prawnych, przy uwzględnieniu określonych

uwarunkowań realizacji Programu.

CELE

Cel ogólny - strategiczny

Sukcesywne podnoszenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego w dorzeczu górnej

Wisły do poziomu Qmax <= Q 1%.

Cele szczegółowe Programu

Szczegółowe cele Programu stanowią zintegrowane zadania w liczbie 39, zgrupowane

w 3 następujące osie głównych działań:

I. Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły

II. Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym aglomeracji powyżej 100

tys. mieszkańców

III. Obniżenie zagrożenia powodziowego w układzie zlewniowym.

Cele operacyjne Programu

Obejmują działania bezpośrednie i warunkujące realizację każdego z 39 zadań, w

następujących kategoriach:

Usługi obejmujące: (1) ocenę poziomu zagrożenia i ryzyka powodziowego, (2)

studia szczegółowe dla zlewni wchodzących w zakres poszczególnych zadań,

(3) dokumentacje projektowe i wykup gruntów na cele realizacji zadań, (4)

oceny stanu technicznego istniejących obiektów;

Działania inwestycyjne, obejmujące modernizacje (w tym rozbudowę)

infrastruktury przeciwpowodziowej w ramach poszczególnych zadań Programu.

Harmonogram rzeczowo - finansowy określony w PROGRAMIE.

Instrumenty prawne

8

Rozumiane jako zmiany w prawie wynikające z realizacji zadań Programu oraz

zmiany w otoczeniu kształtującym podstawy i standardy rozwiązań stosowanych w

realizacji Programu, obejmujące:

zmiany w Prawie wodnym

wdrożenie Dyrektywy powodziowej,

zmiany w Prawie zagospodarowania przestrzennego,

zmiany w świadomości społecznej – edukacja powodziowa, właściwa reakcja

na ostrzeżenia, w trakcie zagrożenia oraz poprawna odbudowa po powodzi,

uregulowania w zakresie problemów wykupu gruntów nie tylko pod inwestycje

ale także dla ograniczenia zagrożenia powodziowego obecnie i w przyszłości.

Inne uwarunkowania realizacji programu. Należą do nich:

Środowiskowe, w zakresie ocen strategicznych i raportów środowiskowych, a

zwłaszcza podejścia do środowiskowego efektu skumulowanego oraz

utrzymania rzek i potoków z uwzględnieniem wymogów środowiskowych

rozumianych szerzej – w odpowiednim zakresie uwzględniających warunki

hydrologiczne, hydrodynamiczne i morfologiczne kształtujące biologiczne.

Techniczne, odniesione do oceny i kształtowania przepustowości koryt wielkiej

wody, oceny stanu technicznego obiektów, studiów, planów i dokumentacji

zagrożeń i ich ograniczania.

Historyczne i społeczne.

Dodatkowe, wynikające z niskiej jakości danych wyjściowych, braku

standardów rozwiązań i innych okoliczności utrudniających formułowanie

docelowych efektów, a decydujące o konieczności zastosowania tzw.

„otwartości” Programu na:

1) Kształtowanie i weryfikację części rozwiązań w trakcie jego realizacji;

2) Konieczność ustalanie niektórych celów szczegółowych w zakresie

inwestycji i działań poza inwestycyjnych w trakcie realizacji Programu, na

podstawie wyników prac studialno – dokumentacyjnych;

3) Konieczność uwzględnienia kosztów wynikających z rozwiązywania

problemów bieżących realizacji Programu w zakresie:

- kosztów możliwych do oszacowania a związanych z brakami

dokumentacyjnymi,

- kosztów, obecnie nie możliwych do oszacowania a związanych z: (a)

długim czasem realizacji Programu, (b) nie uwzględnieniem w nim strat i

innych ważnych uwarunkowań wynikających z przebiegu ostatnich powodzi

w 2010 roku, (c) ukierunkowaniem działań na powiększenie retencji,

zwłaszcza dla ograniczenia skutków wielkich wezbrań, (d) kosztów

usuwania bieżących skutków powodzi.

9

3 SYSTEM EWALUACJI PROGRAMU

System ten zdefiniowano na podstawie dokumentów, doświadczeń i podejścia

zastosowanego do formułowania PROGRAMU.

3.1. Ogólna koncepcja formułowania wskaźników oceny realizacji

efektów Programu

Generalnie, należy wyróżnić wskaźniki kontekstowe i programowe, które powinny

uwzględniać:

WSKAŹNIKI KONTEKSTOWE powinny uwzględniać:

ocenę sytuacji

realne straty powodziowe

realność realizacji programu inwestycyjnego (liczba i rodzaj zadań)

ocenę największych powodzi historycznych

rzeczywistą częstotliwość wezbrań i trendy w tym zakresie,

warunki utraty sprawności systemu (stan techniczny obiektów oraz utrata

funkcjonalności elementów systemu poprzez dopuszczenie do złamania i braku

kontroli warunków ich utrzymania, np. utrata przepustowości międzywala i

konsekwencje hydrodynamiczne tego stanu rzeczy przez dopuszczenie

niekontrolowanego porostu lub zabudowy)

obniżenie poziomu bezpieczeństwa przez inny niż określony dla danego

elementu systemu rozwój zagospodarowania;

ocenę efektywności podnoszenia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, przy

uwzględnieniu:

a) prawdopodobieństwa powodzi (Q p%)

b) wielkości powierzchni zalewu i wartości zagrożonego majątku

c) poczucia wzrostu bezpieczeństwa społeczności lokalnych

d) poziomu ingerencji w środowisko przyrodnicze

e) kształtowania rozwiązań w ochronie przeciwpowodziowej

uwzględniających ochronę stanu geo i hydro-morfologicznego cieków

wodnych.

WSKAŹNIKI PROGRAMOWE, generalnie odnoszą się do zamierzonego efektu

interwencji, w podziale na poziomy efektów Programu, przy wykorzystaniu

schematu oddziaływań i logika ustalania efektów Programu i ich ewaluacji;

wskaźników kontekstowych, ale problem w tym jak ?

Formułując wskaźniki, należy zwrócić uwagę, aby ich pełna lista spełniła następujące

warunki:

kompletność listy

10

równowaga rodzajowa

łatwość wykorzystania w procesie zarządzania Programem,

zaś każdy ze wskaźników powinna cechować:

trafność wyboru

wrażliwość na warunki realizacji zadania,

dostępność w ocenie,

racjonalne koszty pozyskania.

3.2. Logika ustalania efektów Programu i ich ewaluacji

Formułując ścieżkę logiczną ewaluacji efektów realizacji PROGRAMU przyjęto

podaną niżej hierarchię działań i miary ich efektów. W definiowaniu efektów

wykorzystano dwa opracowania, niżej cytowane, czyli: Podręcznik ewaluacji efektów

projektów infrastrukturalnych, wydany w 2009 r. przez Departament Koordynacji

Polityki Strukturalnej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz opracowanie pt.

Wzorcowy Urząd – czyli jak usprawnić administrację samorządową, jak zmierzyć jej

zadania i wyniki, wykonane pod redakcją W. Misiąga w ramach Programu Rozwoju

Obszarów Wiejskich.

Wkład i jego wskaźniki

Definicja (1) wg europejskiego przewodnika ewaluacji - zasób lub wkład

odnosi się do budżetu alokowanego w dane przedsięwzięcie (w naszym

przypadku w zadanie Programu lub jego część). Jego wskaźniki – generalnie

finansowe są stosowane w celu monitorowania postępu w zakresie (rocznych)

zobowiązań i płatności w odniesieniu do kosztów kwalifikowanych

przedsięwzięć w Programie. Pytanie: Czy w kosztach kwalifikowanych jest

uwzględniony koszt utrzymania infrastruktury i zużycia środków trwałych

beneficjenta ?

Definicja (2) wg „Wzorcowy Urząd” - jest zgodna z powyższą i określa

dodatkowo, że kontrola finansowa odbywa się przez porównanie dokonywanych

płatności ze zobowiązaniami, a miernikami wkładu powinny być zarówno

bieżące wydatki jak i zużycie środków trwałych jednostki.

Zatem wkład w ramach Programu to okresowa i roczna alokacja środków

przeznaczonych na realizację Programu według podanych źródeł jego finansowania

(patrz tabele kosztowe), warunkująca osiąganie produktów Programu.

Beneficjentem wkładu są instytucje realizujące produkty Programu (RZGW,

WZMiUW, samorząd lokalny).

Produkty i ich wskaźniki

Definicja (1) wg „Wzorcowy Urząd” - Produkt to przedsięwzięcie (zadanie i

jego składniki). Wskaźniki produktu opisują wszystkie produkty typu

materialnego i usługowego, które otrzymuje beneficjent w trakcie realizacji

przedsięwzięcia. Mierzone są one w jednostkach fizycznych lub finansowych.

11

Generalnie wskaźniki produktu odnoszą się do działań oraz dóbr i usług,

uzyskanych jako bezpośrednia konsekwencja realizacji przedsięwzięcia.

Mierniki finansowe – są zazwyczaj związane z wydatkami w konsekwencji

realizacji jakiegoś działania;

Mierniki fizyczne – mierzą postęp i jakość techniczną realizacji jakiegoś

działania i wyrażane są w jednostkach ich miar.

Definicja (2) wg ogólnych zasad Jest zgodna z powyższą

Produkty w Programie to przedsięwzięcia ukierunkowane na osiągnięcie

zamierzonych usług i dóbr inwestycyjnych w zakresie realizacji celów operacyjnych,

czyli zakresu działań formułujących każde z 39 zadań Programu.

Są to usługi i efekty inwestycyjne, których miarą realizacji mogą być następujące

rodzaje wskaźników:

liczba projektów,

liczba usług i obiekty inwestycyjne mierzone w sztukach, metrach długości

(podłużne budowle),

lub inaczej, w zależności od kategorii produktu i możliwości jego zmierzenia.

Ich beneficjentami - grupą odbiorczą, są lokalne społeczności poprzez instytucje

zarządzające tymi produktami, takie jak: RZGW, WZMiUW i władze samorządu

terytorialnego.

Rezultaty i ich wskaźniki

Definicja (1) wg „Wzorcowy Urząd” - Rezultatem jest bezpośredni -

natychmiastowy efekt realizacji przedsięwzięcia sformułowanego jako cel

szczegółowy w ramach celów programowych.

Wskaźniki rezultatu muszą ten efekt zmierzyć.

Definicja (2) wg ogólnych zasad - jest zgodna z powyższą

Rezultaty determinowane są osiągnięciem celów szczegółowych, jakimi w Programie

są zadania zintegrowane Programu w liczbie 39.

Problem w tym, że zintegrowane zadania Programu posiadają częściowo charakter

otwarty, czyli założoną analizę wariantową przed realizacją części zadań. Oznacza to,

że cel szczegółowy osiągany poprzez zaplanowany rezultat może być realizowany na

bazie innych lub jeszcze nie zaplanowanych produktów PROGRAMU, a w końcu

także rezultatów.

Niemniej, zdecydowano, że w fazie formułowania PROGRAMU rezultaty, tak jak i

produkty, muszą być odniesione do obecnie sformułowanych zakresów realizacji

zadań. W tej sytuacji za rezultaty uznano głównie:

uzyskane pojemności retencyjne w zakresie retencji powodziowej,

długości odcinków rzek o poprawionej przepustowości koryta głównego i

koryta wielkiej wody.

12

Beneficjentami rezultatów Programu są społeczności lokalne, które same i których

dobra narażone są na zagrożenie powodziowe.

Co jest oddziaływaniem i jakie wskaźniki są jego miarą ?

Definicja (1) wg „Wzorcowy Urząd” - Oddziaływaniem jest konsekwencja

realizacji zadania wykraczająca poza natychmiastowe efekty dla bezpośrednich

beneficjentów. W kategoriach czasowych za minimalny okres oceny

oddziaływania przyjmuje się 1 rok. Pomiar tego oddziaływania jest dosyć

skomplikowany, a jasne relacje przyczynowe są często trudne do ustalenia. Np.

w przypadku dróg – wskaźnikiem może być tutaj wielkość natężenia ruchu po

roku oddania drogi do eksploatacji. W ochronie przed powodzią za okres oceny

oddziaływania należy uznać okres wynikający z częstotliwości powodzi,

mierzony wartością kulminacji wezbrania hydrologicznego odpowiadającego

tej częstotliwości, np. Q 10%, Q 2%, Q 1%.

Czasem wprowadza się wskaźnik procesu – który pomaga w ocenie dokonań w

obszarze, gdzie produkty lub rezultaty są trudne do zmierzenia.

Definicja (2) wg europejskiego przewodnika ewaluacji - jest zgodna z

powyższą ale dodaje, że można oddziaływania zdefiniować poprzez:

Oddziaływania bezpośrednie – czyli efekty po upływie co najmniej roku, ale

bezpośrednio związane z podjętym działaniem i beneficjentami bezpośrednimi;

Oddziaływania globalne – określane jako długoterminowe efekty mające wpływ

na większą populację w szerszym zakresie oddziaływań.

Jakie rodzaj i zakres oddziaływań, które mają jednak bardziej charakter procesowy,

związany z budową systemu ochrony uwzględniającą uwarunkowania geograficzne i

hydrometeorologiczne, możemy określić dla Programu Ochrony przed Powodzią w

Dorzeczu Górnej Wisły ?

W zakresie oddziaływań bezpośrednich dla społeczności narażonych na zagrożenie

powodziowe:

na granicy Górna – Środkowa Wisła, w kategorii oddziaływania Programu na

jego otoczenie jest to niewątpliwie oddziaływanie, którego skutkiem jest

obniżenie wielkości powodzi napływającej z dorzecza Górnej Wisły na jej

odcinek środkowy;

wewnątrz obszaru Górnej Wisły, oddziaływaniem tym jest proces budowy

systemu ochrony przed powodzią z uwzględnieniem kryteriów

środowiskowych oraz częściowo prewencji przeciwpowodziowej. Istotą

budowy systemu jest:

1. współdziałanie zróżnicowanych środków ochrony w części obszarów

zlewni, zmierzające do oceny efektów indywidualnego oddziaływania

poszczególnych środków oraz wspólnego efektu, zwłaszcza w zakresie

ograniczenia wielkości powodzi poprzez retencjonowanie części wód

wezbraniowych oraz ograniczenia strat powodziowych w warunkach

wezbrań poprzez modernizację i rozbudowę systemu obwałowań,

13

2. systemowe traktowanie zabudowy podłużnej dolin i koryt rzek na

potrzeby ochrony przed powodzią (wały przeciwpowodziowe) oraz na

potrzeby ochrony przed skutkami powodzi (regulacje rzek i zabudowa

koryt rzek i potoków), przy uwzględnieniu wspomagania retencyjnego

wielkich wezbrań.

W zakresie oddziaływań globalnych, czyli długoterminowych efektów mających

wpływ na większą populację w szerszym zakresie oddziaływań:

proces wprowadzania zmian organizacyjno – prawnych w odniesieniu do

ograniczenia zabudowy terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi,

proces wprowadzania zmian organizacyjno – prawnych w odniesieniu do

gospodarowania wodami opadowymi w powiązaniu z ograniczaniem

zagrożenia powodziowego od strony rzek w obszarach miejskich i poddanych

rozwojowi urbanizacji,

proces odbudowy zmian w zarządzaniu zlewniowym, skutkujący odbudową i

ochroną retencji naturalnej zlewni oraz retencji dolinowej rzek,

proces przygotowywania społeczeństwa na nieuchronność zagrożenia

powodziowego a tym samym na ograniczenie części szkód i strat (zwłaszcza w

osobistym majątku ludzi) możliwych do uniknięcia poprzez zmiany

organizacyjne,

które to procesy sprzyjają tworzeniu warunków do podnoszenia jakości życia i

rozwoju społeczno – gospodarczego na obszarze dorzecza górnej Wisły, a tym samym

oddziaływają na całą populację tego obszaru.

Wszystkie te elementy maja istotne znaczenie, ale ich wymierzenie jest trudne i na

obecnym etapie mało efektywne. Miara wspólna efektów oddziaływań jest jednak

obniżenie strat i szkód powodziowych.

Szkody powodziowe sumaryczne w dorzeczu górnej Wisły, uzyskały w okresie

dziesięciolecia bardzo znaczącą wartość. Ich wartości w okresie od 2001 do 2007 roku

(a w przypadku województwa śląskiego do 2008 roku) zamieszczono w załączniku 1

do niniejszego dokumentu w podziale na powiaty i z przyporządkowaniem kategorii w

zależności od wysokości.

W okresie ostatnich trzech lat wystąpiły zdarzenia powodziowe, z których najbardziej

tragiczne w skutkach okazało się ubiegłoroczne, czyli trzy powodzie w 2010 roku.

Reasumując:

STRATY BEZPOŚREDNIE

Uwzględniono następujące kategorie bezpośrednich strat powodziowych:

1) infrastruktura komunalna w administracji gmin, obejmująca uszkodzenia

budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych, infrastruktury technicznej

wodno–kanalizacyjnej oraz drogowo–mostowej,

2) infrastruktura w administracji powiatów (głównie drogi i mosty powiatowe),

3) infrastruktura w administracji województw (głównie drogi i mosty wojewódzkie),

14

4) infrastruktura techniczna w administracji regionalnych zarządach gospodarki

wodnej (RZGW) i wojewódzkich zarządach melioracji i urządzeń wodnych

(WZMiUW).

Suma strat bezpośrednich z okresu 2001-2008 we wszystkich kategoriach w czterech

województwach: ok. 3,352 mld zł

Suma strat bezpośrednich za rok 2009 we wszystkich kategoriach w województwach

małopolskim i świętokrzyskim, szacowana wg raportu NIK ok. 0,519 mld zł

Suma strat bezpośrednich w województwie lubelskim za lata 2004-2009 we

wszystkich kategoriach, szacowana wg GUS ok. 0,232 mld zł

Suma strat bezpośrednich w 2010 roku: ok. 4,677 mld zł

Suma strat bezpośrednich ogółem : ok. 8,780 mld zł

Należy wziąć pod uwagę fakt, że z uwagi na brak obowiązujących standardów

szacowania i weryfikacji strat powodziowych straty bezpośrednie w latach 2001-2010

zostały niedoszacowane co najmniej w następującym zakresie:

a) w województwach: śląskim, świętokrzyskim i podkarpackim w zakresie strat w

mieniu publicznym, o czym świadczy brak wielu pozycji liczbowych w zakresie

szkód – jednocześnie przy ostrożnym oszacowaniu strat sumarycznych w tych

pozycjach przez łączne traktowanie strat np. w infrastrukturze komunalnej bez

uwzględnienia jej pozycji składowych i liczbowych wartości szkód w tym zakresie,

b) we wszystkich województwach brak jest specyfikacji szkód i strat w

nieruchomościach innych niż publiczne, w mieniu ruchomym, w rolniczej

produkcji roślinnej i zwierzęcej, w majątku trwałym i mieniu przedsiębiorstw i

innych uznawanych w wielu krajach pozycji,

c) straty powodziowe z 2010 roku ciągle podlegają weryfikacji i brak jest określenia

strat w infrastrukturze drogowej krajowej,

d) w zakresie kosztów akcji przeciwpowodziowej, której znaczącą wartość

udokumentowała m.in. straż pożarna w kategoriach użytych środków (w tym

potencjału ludzkiego) oraz czasu trwania akcji,

W tej sytuacji należy przyjąć, że wartość bezpośrednich strat powodziowych jest

wyższa od podanej o co najmniej o 10-15%, czyli sięga poziomu ok. 9,7-10,1 mld zł.

STRATY POŚREDNIE

Do roku 2000 straty pośrednie były w Polsce szacowane w granicach 10-100% strat

bezpośrednich (także na podstawie doświadczenia innych krajów), a średnio

w wielkości 50-60% tych strat. Takie wielkości zostały między innymi

zaproponowane i zaakceptowane w planach ochrony przed powodzią na szczeblu

lokalnym, opracowanych po powodzi w 1997 roku w ramach projektu usuwania

skutków powodzi 1997 roku, finansowanego z kredytu Banku Światowego.

Obecnie materialna i niematerialna wielkość tych strat jest generalnie niższa, co

wynika przede wszystkim z mniejszej liczby niszczonych regularnie mostów

i odcinków dróg, które to szkody bezpośrednie mają największy wpływ na

15

kształtowanie się wielkości strat pośrednich. Wynika to z wprowadzenia nowych

standardów odbudowy i projektowania nowo powstających obiektów.

Straty te są zawsze wyższe w obszarach zurbanizowanych od strat w obszarach

wiejskich i rolniczych, niemniej obecnie są one szacowane w wielu krajach

europejskich na poziomie 10-40% wartości strat bezpośrednich (Evaluation of the

Impact of Floods and Associated Protection Policie, European Commision DG

Environment, Final Report, 2005). W rozdziale 2.3 podano kategorie tych strat.

W warunkach Polski południowo–wschodniej, w obszarze dorzecza górnej Wisły,

straty te można przyjąć na poziomie 20-40% ze względu na charakter

zagospodarowania tego terenu i jego zabudowy, który generuje mnogość dróg

dojazdowych, utrudnienia w dostarczaniu pomocy i zapewnienia środków

zastępczych.

Można zatem uznać, że poziom strat pośrednich za lata 2001-2010 waha się w

granicach 1,94–4,04 mld zł w stosunku do strat bezpośrednich.

STRATY OGÓŁEM

Wartość strat powodziowych za lata 2001-2010 waha się pomiędzy 10,72 mld zł

a 14,14 mld zł. Jest to wartość bliska przewidywanym kosztom PROGRAMU.

W tej sytuacji jako podstawową miarę wskaźników oddziaływania przyjęto

ograniczenie wielkości strat powodziowych.

16

4 WSKAŹNIKI MONITOROWANIA EFEKTÓW REALIZACJI

PROGRAMU

Ostatecznie, w wyniku szczegółowej analizy i syntezy określonych w rozdziałach 2 i 3

uwarunkowań, zasad i możliwości formułowania zakresu ewaluacji PROGRAMU

oraz wskaźników tej ewaluacji, przyjęto podane niżej ustalenia w tym zakresie.

4.1. Uznane główne uwarunkowania realizacji PROGRAMU

Uwarunkowania te mają wpływ na poziom efektów PROGRAMU oraz na ryzyko nie

osiągnięcia części z nich. Zaliczono do nich:

konieczność uwzględnienia kontekstu regionalnego i lokalnego w procedurze

weryfikacji efektywności systemu ochrony przeciwpowodziowej,

uwarunkowania: historyczne, społeczne i techniczne (istniejąca zabudowa dolin

rzek, istniejące elementy systemu, przyspieszone procesy erozji koryt rzek, stan

techniczny obiektów ochrony przed powodzią, itp.), uwarunkowania

środowiskowe (zwłaszcza w obszarach NATURA 2000), uwarunkowania

terminowe (15-20 lat), związane z przygotowaniem inwestycji

i uwarunkowaniami ekonomicznymi modernizacji systemu ochrony. Wpływ

tych uwarunkowań na efekty realizacji PROGRAMU, na etapie jego

formułowania, można jedynie szacować ze względu na niepełną informację,

zróżnicowany poziom przygotowania zadań PROGRAMU, w tym brak analiz

rozwiązań wariantowych na bazie zasięgu stref zalewów powodziowych i map

ryzyka, a także generalnie stosunkowo niska jakość bazy danych wyjściowych,

zróżnicowany rodzaj produktów PROGRAMU (mapy, dokumentacje, oceny

stanu technicznego obiektów, wykupy terenu, inwestycje),

wysokie koszty i złożone finansowanie PROGRAMU; warunkami efektywnej

jego realizacji są: (a) harmonizacja działań, (b) ciągłość finansowania,

(c) współpraca w układzie zlewniowym i administracyjnym,

złożone otoczenie prawne i organizacyjne funkcjonowania istniejącego systemu

ochrony oraz realizacji PROGRAMU: różni administratorzy cieków wodnych

i obiektów, zapowiedź bliskich reform, kontrowersje co do standardów

rozwiązań; otoczenie to będzie się zmieniać w trakcie realizacji PROGRAMU,

wielofunkcyjność zbiorników retencyjnych, komplikująca sterowanie

odpływem powodziowym, a także utrudniająca realną ocenę wpływu

zbiorników na obniżenie wielkości powodzi,

brak oszacowania wpływu retencji zlewni niezurbanizowanej i zurbanizowanej

na kształtowanie się wielkich wezbrań,

konieczność zapewnienia spójności działań w różnej skali przestrzennej

i czasowej; dotyczy to problemu budowy systemu ochrony

przeciwpowodziowej dorzecza górnej Wisły, zarówno na poziomie

regionalnym, jak i na poziomie lokalnym.

17

4.2. Przyjęte efekty PROGRAMU

W podziale na zamierzone i niezamierzone, uznano następujące:

Efekty zamierzone PROGRAMU:

PODSTAWOWE

znajomość stanu technicznego i funkcjonalnego obiektów ochrony przed

powodzią oraz ich modernizacja,

rozwój systemowego współdziałania obiektów ochrony oraz przedsięwzięć

technicznych z nietechnicznymi,

istotne ograniczenie szkód i strat powodziowych oraz częstotliwości

występowania powodzi.

DODATKOWE

uzyskanie i standaryzacja danych o zasięgu i wielkości zalewów

powodziowych oraz danych o poziomie zagrożenia i ryzyka powodziowego,

wspomaganie budowy systemu ostrzeżeń krótkoterminowych,

wzrost poczucia bezpieczeństwa ludzi,

sukcesywne budowanie zasad i standardów wdrożeniowych harmonizacji

działań dla osiągania celów Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy

powodziowej.

Efekty niezamierzone PROGRAMU (pozytywne i negatywne):

lokalne i okresowe przemieszczanie zagrożenia powodziowego,

konflikty społeczne w przypadku retencji powodziowej, przynoszącej korzyści

społeczności zamieszkałej poniżej miejsca jej lokalizacji, związane

z problemem rekompensat dla społeczności ponoszącej koszty tego

rozwiązania,

przekształcenia środowiskowe (krótko i długoterminowe), w tym efekty

skumulowane; problem dotyczy braku wytycznych do oceny efektu

skumulowanego, co niesie za sobą zagrożenie w osiąganiu rezultatów

PROGRAMU,

wzrost świadomości społeczności lokalnych na temat źródeł zagrożenia

i efektywności systemu ochrony przed powodzią; wpłynie on na podniesienie

efektywności działań na rzecz ograniczania wzrostu zagrożenia powodziowego

poprzez poprawne formułowanie warunków dla zagospodarowania

przestrzennego,

nabycie umiejętności przełożenia długoterminowych celów strategicznych na

krótkoterminowe cele szczegółowe i operacyjne w skali lokalnej.

18

5. MATRYCA EWALUACJI EFEKTÓW REALIZACJI PROGRAMU

5.1. System wskaźników monitorowania i oceny realizacji

PROGRAMU

Podstawy sformułowania wskaźników realizacji PROGRAMU

Sformułowanie wskaźników efektów realizacji PROGRAMU oparto na Przewodniku

po metodach ewaluacji – Wskaźniki monitoringu i ewaluacji, opracowanym przez

Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej (Dokument

roboczy nr 2, 2006). Wykorzystano także Podręcznik ewaluacji efektów projektów

infrastrukturalnych, wydany w 2009 r. przez Departament Koordynacji Polityki

Strukturalnej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, a także opracowanie pt. Wzorcowy

Urząd – czyli jak usprawnić administrację samorządową, jak zmierzyć jej zadania

i wyniki, wykonane pod redakcją W. Misiąga w ramach Programu Rozwoju Obszarów

Wiejskich.

Inne opracowania posłużyły weryfikacji zastosowanego podejścia. Do podstawowych

opracowań dodatkowych, na których oparto przyjęty w PROGRAMIE system

ewaluacji należą: Planning Policy Statement 25: Development and Flood Risk -

Practice Guide, Department for Communities and Local Government, UK, 2008 oraz

Evaluation of the Impast of Floods and Associated Protection Policie, Final Report,

Contrach no 07.0501/2004/389669 EC DG Environment, April 2005.

Dokumenty te pozwoliły na krytyczną analizę naszych uwarunkowań na tle krajów

znacznie bardziej doświadczonych, takich jak Niemcy, Anglia i Francja. Jednak studia

przypadków w tych dokumentach pokazują, że badanie i ocena efektywności

systemów ochrony przed powodzią jest ciągle jeszcze trudna do ujednolicenia, gdyż

poziom informacji wyjściowej jest niedoskonały także w tych krajach. Decyzje co do

systemu wskaźników są różne i poziom informacji wyjściowej odgrywa tutaj

zasadnicza rolę. Na ogół są to efekty traktowane pojedynczo i dotyczą strat

powodziowych, obniżenia zwierciadła wód powodziowych, rzadko obniżenia liczby

osób narażonych na niebezpieczeństwo powodzi.

Na tym tle warto także zaznaczyć, że Przewodnik po metodach ewaluacji – Wskaźniki

monitoringu i ewaluacji, opracowanym przez Dyrekcję Generalną ds. Polityki

Regionalnej Komisji Europejskiej (Dokument roboczy nr 2, 2006), jako wskaźniki

kluczowe dla Europejskiego Funduszu Rozwoju regionalnego i Funduszu Spójności, w

kategorii 53 „Zapobieganie zagrożeniom” proponuje dwa wskaźniki: liczbę projektów

oraz liczbę ludności objętej ochrona przed powodzią. Niemniej, w dokumentach

szczegółowych dotyczących zlewni takich rzek jak Loara i Ren, przyjmuje się

obniżenie strat powodziowych i obniżenie wysokości zwierciadła wody powodziowej

jako kluczowe wskaźniki oceny efektywności programów ochrony.

To świadczy dodatkowo, że przeprowadzone analizy, oceny i synteza możliwości

zastosowania ewaluacji Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły,

nie odbiega od obowiązujących obecnie z konieczności standardów, lecz nawiązuje do

doświadczeń innych krajów, a przyjęte i podane poniżej propozycje są otwarte na

19

wzrost podzakresu i poziomu informacji szczegółowej w trakcie realizacji

PROGRAMU.

Wydaje się także, że jednym z bardzie wartościowych efektów niezamierzonych

realizacji PROGRAMU będzie standaryzacja i budowa odpowiedniej bazy danych o

zagrożeniach a także o ich skutkach w kategoriach materialnych, rzeczowych i liczby

osób – beneficjentów o zróżnicowanych korzyściach.

Dlatego też, przy formułowaniu wskaźników i ich miar wykorzystano doświadczenie

zespołu opracowującego PROGRAM oraz opracowania studialne z zakresu ochrony

przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły.

Na wstępie przyjęto schemat ogólny logiki interwencji w PROGRAMIE, pokazany na

rysunku poniżej. Schemat ten integruje cele PROGRAMU, przedsięwzięcia i ocenę ich

realizacji, oddziaływania i grupy odbiorców.

Schemat ogólnej logiki interwencji

Ocena realizacji PROGRAMU dokonana będzie w oparciu o wskaźniki stanowiące

miary uzyskania jego efektów zamierzonych.

Formułując system wskaźników w oparciu o powyższy schemat starano się, aby ich

lista:

była kompletna w kontekście efektów i uwarunkowań realizacji,

20

zapewniała równowagę rodzajową.

Dodatkowo założono, że wskaźniki powinny być:

prosto zdefiniowane,

określane na podstawie dostępnych danych lub możliwych do pozyskania przy

niskich kosztach,

użyteczne i wrażliwe na warunki realizacji zadania, aby możliwa była ocena

efektywności realizacji PROGRAMU na poziomie jego produktów, rezultatów

i oddziaływania.

Przyjęto 4 wymienione w Tabela 1. grupy wskaźników.

Poszczególne wskaźniki zdefiniowano poniżej, zaczynając od wskaźników

wykorzystania środków finansowych, poprzez wskaźniki produktu i rezultatu, a

skończywszy na wskaźnikach oddziaływania.

Na końcu przedstawiono uproszczoną matrycę interwencji, w podziale na wskaźniki i

ich miary oraz na źródła weryfikacji oceny, jej warunki i zagrożenia.

Tabela 1.Grupy wskaźników oceny efektów realizacji PROGRAMU

Przedmiot oceny Grupa wskaźników Uwagi

Cel ogólny – strategiczny: sukcesywne podnoszenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego w dorzeczu górnej Wisły

Wskaźniki oddziaływania

Osiągnięcie celu strategicznego to konsekwencja zrealizowania PROGRAMU. Za minimalny okres oceny przyjęto termin wystąpienia powodzi o wielkości adekwatnej do określonej w zadaniach PROGRAMU.

Cele szczegółowe:

cele realizacji 39 zadań PROGRAMU

Wskaźniki rezultatu

Jako rezultat przyjęto bezpośredni efekt realizacji zadania (lub projektu, stanowiącego element zadania).

Cele operacyjne:

działania przygotowawcze i inwestycyjne, realizowane w ramach poszczególnych zadań.

Wskaźniki produktu

Produkty określono w podziale na rodzaje działań (przygotowawcze i inwestycyjne) oraz określono ich listę.

Wskaźniki produktu mierzą je ilościowo.

Źródła finansowania oraz alokacja czasowa i obszarowa środków

Wskaźniki wykorzystania środków finansowych

Ocenie podlega zgodność wydatkowania środków z harmonogramem rzeczowo - finansowym realizacji PROGRAMU z uwzględnieniem alokacji środków i źródeł finansowania.


Miarami tych wskaźników są:

stosunek łącznej kwoty wykorzystania środków finansowych na realizację

PROGRAMU do kwoty planowanej [%];

21

poziom wykorzystania środków finansowych w stosunku do harmonogramu

rzeczowo – finansowego z uwzględnieniem alokacji [%];

Wskaźniki produktu

Wyróżniono dwa podstawowe rodzaje działań realizowanych w ramach 39 zadań

PROGRAMU, które są podstawą określenia dwóch grup wskaźników produktów,

czyli:

działania przygotowawcze, których efektem są mapy zagrożenia i ryzyka

powodziowego, oraz dokumentacje zamknięte pozwoleniami na budowę,

działania inwestycyjne.

Ze względu na różny poziom przygotowania inwestycji a także na zmiany, jakie będą

zachodziły w formułowaniu zakresu zadań oraz ich integracji bądź podziału w trakcie

realizacji PROGRAMU, zrezygnowano ze wskaźnika opisującego liczbę pozwoleń na

budowę traktując, że zrealizowany zakres rzeczowy inwestycji jest odpowiednią marą

produktu.

Miarą oceny efektów tych działań są zatem:

- w przypadku działań przygotowawczych:

1) liczba wykonanych map zagrożenia i/lub ryzyka powodziowego, liczona

w sztukach,

- w przypadku działań inwestycyjnych:

2) liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta

rzeki nieobwałowanej, liczona w sztukach,

3) liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta

rzeki obwałowanej, liczona w sztukach,

4) liczba zmodernizowanych obiektów piętrzących wodę (zapory i stopnie wodne)

oraz kanałów ulgi, liczona w sztukach,

5) liczba nowo zrealizowanych obiektów retencjonujących wodę (zbiorniki

retencyjne i polder), stopni wodnych oraz kanałów ulgi, liczona w sztukach.


Wskaźniki rezultatu odnoszą się do realizacji poszczególnych zadań PROGRAMU

i powinny odzwierciedlać ich efekt, bezpośrednio po zakończeniu realizacji każdego

zadania.

Przyjęto następujące wskaźniki rezultatu:

1) wzrost pojemności retencji powodziowej w zbiornikach istniejących, liczony

w mln m3,

22

2) wzrost pojemności retencji powodziowej w nowo zbudowanych zbiornikach

i polderach, liczony w mln m3,

3) przyrost długości koryt rzecznych o poprawionej przepustowości koryta,

liczony w kilometrach długości rzeki,


W zakresie doboru wskaźników oddziaływania posłużono się doświadczeniami innych

krajów, formułujących w ostatnich latach zasady oceny efektywności przedsięwzięć

ochronnych w kontekście wdrażania zarządzania ryzykiem powodziowym (cytowany

wcześniej Evaluation of the Impact of Floods and Associated Protection Policies,

European Commission DG Environment, Final Report, 2005).

Na poziomie lokalnym i regionalnym dopuszczają one ocenę oddziaływania w okresie

kilku lat po realizacji zadań, na bazie: ograniczenia szkód i strat, liczby osób objętych

ochroną pod warunkiem możliwości jej oszacowania na bazie map zagrożenia i ryzyka

powodziowego, podniesienia bezpieczeństwa przez obniżenie poziomu zwierciadła

wody wezbrań powodziowych na znacznych odcinkach rzek, a także przewidywanego

obniżenia oddziaływania wód opadowych w określonym procencie oraz innych

zysków nie mierzalnych wprost, ale obniżających zagrożenie i zwiększających wiedzę

o nim i poczucie bezpieczeństwa.

Wiele przykładów zastosowań, które nie oparte są na liczbowych danych oceny

efektywności, posiada w tle obawy zawarte m.in. w cytowanym już wcześniej

dokumencie Planning Policy Statment 25: Development and Flood Risk – Practice

Guide, Department for Communities and Local Government, UK, 2008, a dotyczące

braku możliwości wstępnego oszacowania ryzyka rezydualnego – pozostałego po

realizacji inwestycji. Jest to związane zarówno z dynamiką rozwoju, jak i rosnącą

obecnie i w przyszłości odpowiedzialnością za obniżanie ryzyka powodziowego i

powszechne wprowadzanie prewencji. Generalnie, obniżenie strat powodziowych

historycznie udokumentowanych jest najczęściej przyjmowane jako zasada oceny i

miary efektywności projektów.

W tej sytuacji, za miarę oddziaływania bezpośredniego przyjęto redukcję strat

powodziowych odniesionych do wezbrania o prawdopodobieństwie wystąpienia p =

1%, czyli o kulminacji Q1% i oczywiście niższych.

W nawiązaniu do określonych w rozdziale 3 strat powodziowych w dorzeczu górnej

Wisły poniesionych w okresie 2001 – 2010, proponuje się na tym etapie

wprowadzenie następujących wskaźników oceny oddziaływania bezpośredniego,

mierzonego wezbraniem o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%:

1) redukcja o 90% strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi I

(tereny wzdłuż Wisły) dla przepływów Qmax <= Q1%,

2) redukcja o 80% strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi II

(miasta powyżej 100 tys. mieszkańców) dla przepływów Qmax <= Q1%,

23

3) redukcja o 70-75% strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi III

(zlewnie rzek) dla przepływów Qmax <= Q1%.

Wprowadzając powyższy zakres wskaźników oddziaływania, dokonano weryfikacji

efektów realizacji 39 zadań PROGRAMU, zawartych w podstawowym dokumencie

PROGRAMU. Wyniki tej weryfikacji efektów zadań przedstawiono w załączniku 2 do

niniejszego dokumentu.

W miarę realizacji PROGRAMU, będą wykonywane mapy zagrożenia i ryzyka

powodziowego, które już w ciągu 2 lat pozwolą dodatkowo na uzupełnianie tych ocen

o wskaźniki związane z ograniczeniem liczby osób narażonych na zagrożenie.

Obok osób bezpośrednio narażonych na zagrożenie, należy także wyróżnić osoby

będące dodatkowymi beneficjentami PROGRAMU. Są to osoby, które w czasie

powodzi funkcjonują w sposób bardziej lub mniej ograniczony ze względu na

utrudnienia w komunikacji, utrudnienia w pozyskiwaniu artykułów niezbędnych do

życia, utrudnienia w dostępności do usług medycznych i innych związanych z życiem

społecznym i gospodarczym. Należy tutaj także uwzględnić typowe dla danego

obszaru i jego okolic negatywne efekty uboczne powodzi, których skutkiem jest utrata

produkcji przemysłowej i rolnej oraz dochodów i zysków z tej produkcji. Jest to wynik

występowania w okresie powodzi i po jej ustąpieniu, zwykle aż do 5 lat, strat

pośrednich wymienionych w rozdziale 3.3 niniejszego dokumentu.

Generalnie, liczba beneficjentów PROGRAMU, czyli bezpośrednio narażonych na

zagrożenie oraz innych – korzystających z efektów PROGRAMU, jest w dorzeczu

górnej Wisły wysoka i w zależności od rodzaju obszaru (zurbanizowany, intensywnie

lub słabo zagospodarowany), waha się ona w granicach co najmniej 10-15 % populacji

tego dorzecza. Jest to zatem wartość znacząca, która przekracza liczbę 800 tys. jego

mieszkańców. Jej dokładniejsze oszacowanie będzie w przyszłości stanowiło

dodatkową, istotną miarę efektów realizacji przewidzianych PROGRAMEM działań.

5.2. Matryca oceny realizacji PROGRAMU

Matryca oceny realizacji PROGRAMU posiada dwie części składowe.

Część pierwsza matrycy (Tabela 2.) obejmuje przyjęte obecnie wskaźniki oceny

realizacji PROGRAMU oraz ich wartości bazowe i docelowe.

Tabela 2. Matryca logiczna oceny realizacji PROGRAMU –Wskaźniki oceny i ich wartości

Grupa wskaźników

Obiektywnie weryfikowalne wskaźniki i ich miary

Wartości bazowe - 2010

Wartości docelowe 2030


1. Redukcja strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi I (tereny wzdłuż Wisły) dla przepływów Qmax <= Q1%

0% 90%

2. Redukcja strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi II (miasta powyżej 100 tys. mieszkańców) dla przepływów Qmax <= Q1%

0% 80%

3. Redukcja o 70% strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi III (zlewnie rzek) dla przepływów Qmax <= Q1%

0% 70%

1. Wzrost pojemności retencji powodziowej w istniejących zbiornikach wodnych

394,38 mln m3

428,08 mln m3

24


2. wzrost pojemności retencji powodziowej w nowo zbudowanych zbiornikach i polderach

0 mln m3 72,0 mln m3

3. Przyrost długości koryt rzecznych o poprawionej przepustowości koryta

0 km 3 896,0 km

Wskaźniki produktu

1. Liczba wykonanych map zagrożenia i/lub ryzyka powodziowego

0 szt. 35 szt.

2. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta rzeki nieobwałowanej

0 szt. 544 szt.

3. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta rzeki obwałowanej,

0 szt. 215 szt.

4. Liczba zmodernizowanych obiektów piętrzących wodę (zapory i stopnie wodne) oraz kanałów ulgi

0 szt. 29 szt.

5. Liczba nowo zrealizowanych obiektów retencjonujących wodę (zbiorniki retencyjne i poldery), stopni wodnych oraz kanałów ulgi

0 szt. 82 szt.


1.Stosunek łącznej kwoty wykorzystania środków na realizację PROGRAMU do kwoty planowanej

0 % 100%

2. Poziom wykorzystania środków finansowych w stosunku do harmonogramu rzeczowo - finansowego z uwzględnieniem alokacji

0 % Według harmonogramu

rzeczowo - finansowego

Uwaga:

Podane w Tabeli 2. wartości wskaźników wynikają z aktualnych propozycji inwestycyjnych

(materiały źródłowe) W trakcie realizacji PROGRAMU będą analizowane i oceniane

rozwiązania wariantowe, w wyniku czego podane wartości mogą się zmienić.

W poszczególnych etapach realizacji PROGRAMU będzie prowadzona aktualizacja wartości

wskaźników produktu i rezultatu w tym zakresie.

Część druga matrycy (Tabela 3.) obejmuje źródła pozyskania danych do określenia

wartości wskaźników oraz ryzyka nieosiągnięcia wskaźników realizacji PROGRAMU.

Formułując ryzyko nieosiągnięcia wskaźników realizacji PROGRAMU oparto się na

uwarunkowaniach jego realizacji oraz ich interpretacji w kategorii czasowo –

przestrzennej. Tłem dla tej interpretacji są założenia, w wyniku których sformułowano

cele realizacji PROGRAMU oraz określone efekty tej realizacji mierzone

wskaźnikami zawartymi w Tabela 1.

Wyróżniono cztery grupy rodzajowe zagrożenia, którym przypisano następujące

źródła, a także potencjalne skutki zagrożenia:

Zagrożenia formalno – prawne:

1) zmiany uwarunkowań realizacji PROGRAMU wynikające z procedury

wdrażania Dyrektywy powodziowej – skutek: możliwe opóźnienie osiągania

efektów oddziaływania oraz możliwa zmiana zakresu i kosztów ich osiągania;

25

2) proceduralne, związane z przebiegiem i wynikiem prac nad zmianą prawa na

poziomie krajowym i regionalnym w zakresie prewencji przeciwpowodziowej –

skutek: możliwe opóźnienie osiągania efektów oddziaływania oraz możliwa

zmiana zakresu i kosztów ich osiągania;

Zagrożenia społeczne:

brak społecznej akceptacji dla realizacji części projektów w ramach zadań

PROGRAMU – skutek: możliwe zmiany w zakresie produktu i rezultatu

i oddziaływania, możliwe opóźnienie i zmiana kosztów osiągania tych efektów;

Zagrożenia techniczne i środowiskowe:

1) kształtowanie i weryfikacja części rozwiązań w trakcie realizacji – skutek:

możliwa zmiana środków osiągania rezultatów PROGRAMU, a tym samym

możliwa zmiana wskaźnika produktu, możliwe opóźnienie osiągania

produktów i rezultatów (także w wyniku badania skumulowanego efektu

oddziaływania na środowisko i procedury ustalania rekompensat), możliwa

zmiana kosztów osiągania rezultatów;

2) wdrażanie procedury nowej oceny efektywności projektów w wyniku

ustalenia kryteriów ochrony w procedurze wdrożenia Dyrektywy

powodziowej – skutek: możliwa zmiana środków osiągania rezultatów

PROGRAMU, a tym samym możliwa zmiana wskaźnika produktu, możliwe

opóźnienie osiągania produktów i rezultatów (także w wyniku badania

skumulowanego efektu oddziaływania na środowisko i procedury ustalania

rekompensat), możliwa zmiana kosztów osiągania rezultatów;

3) dostosowywanie technologii wykonawczych do nowo formułowanych

kryteriów środowiskowych w realizacji rozwiązań technicznych – skutek:

możliwa zmiana środków osiągania rezultatów PROGRAMU, a tym samym

możliwa zmiana wskaźnika produktu, możliwe opóźnienie osiągania

produktów i rezultatów (także w wyniku badania skumulowanego efektu

oddziaływania na środowisko i procedury ustalania rekompensat), możliwa

zmiana kosztów osiągania rezultatów;

Zagrożenia finansowe:

1) brak odpowiedniej alokacji środków finansowych na realizację

PROGRAMU na poziomie krajowym – skutek: możliwe opóźnienia

w realizacji harmonogramu oraz możliwa zmiana kosztów osiągania

rezultatów;

2) konieczność uwzględniania kosztów wynikających z rozwiązywania

bieżących problemów realizacji PROGRAMU – skutek: możliwe

opóźnienie osiągania produktów i rezultatów oraz możliwa zmiana kosztów

osiągania rezultatów.

26

Tabela 3. Matryca logiczna oceny realizacji PROGRAMU – Źródła weryfikacji danych oraz

założenia i ryzyka oceny

Grupa wskaźn.

Obiektywnie weryfikowalne wskaźniki i ich miary

Źródła danych Ryzyko nieosiągnięcia wskaźników realizacji PROGRAMU


1. Redukcja strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi I (tereny wzdłuż Wisły) dla przepływów Qmax <= Q1%

Aktualizacje map zagrożenia i ryzyka powodziowego, dane JST,

GUS

Zagrożenia społeczne

2. Redukcja strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi II (miasta powyżej 100 tys. mieszkańców) dla przepływów Qmax <= Q1%

Aktualizacja map zagrożenia i ryzyka powodziowego, dane JST,

GUS

3. Redukcja o 70% strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi III (zlewnie rzek) dla przepływów Qmax <= Q1%

Aktualizacja map zagrożenia i ryzyka powodziowego, dane JST,

GUS


1. Wzrost pojemności retencji powodziowej w istniejących zbiornikach wodnych

Raporty wykonawców i beneficjentów z zakończenia realizacji zadań


Zagrożenia techniczne i środowiskowe w zakresie 1), 2) i 3)

Zagrożenia finansowe w zakresie 2) 2. Wzrost pojemności retencji powodziowej w nowo zbudowanych zbiornikach i polderach


3. Przyrost długości koryt rzecznych o poprawionej przepustowości koryta


Wskaźniki produktu

1. Liczba wykonanych map zagrożenia i/lub ryzyka powodziowego

Protokoły odbioru

Raporty wykonawców zadań


Zagrożenia techniczne i środowiskowe w zakresie 1), 2) i 3)

Zagrożenia finansowe w zakresie 2) 2. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta rzeki nieobwałowanej

Protokoły odbioru


3. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta rzeki obwałowanej,

Protokoły odbioru


4. Liczba zmodernizowanych obiektów piętrzących wodę (zapory i stopnie wodne) oraz kanałów ulgi

Protokoły odbioru


5. Liczba nowo zrealizowanych obiektów retencjonujących wodę (zbiorniki retencyjne i poldery), stopni wodnych oraz kanałów ulgi

Protokoły odbioru



1. Łączny budżet PROGRAMU Umowy

Sprawozdanie końcowe

Zagrożenia finansowe w zakresie 1) i 2), a także:

Zagrożenia formalno – prawne, społeczne oraz techniczne i środowiskowe

2. Poziom wykorzystania środków finansowych etapowo i zadaniowe według harmonogramu ich alokacji

Umowy zadaniowe

Sprawozdania zadaniowe i etapowe

27

Załącznik 1

Straty powodziowe w obszarze realizacji PROGRAMU

28

Załącznik 1.1

Straty powodziowe z lat 2001-2007 w województwie małopolskim

42

Załącznik 1.2

Straty powodziowe z lat 2001-2007 w województwie podkarpackim

54

Załącznik 1.3

Straty powodziowe z lat 2001-2007 w województwie świętokrzyskim

62

Załącznik 1.4

Straty powodziowe z lat 2001-2008 w województwie śląskim

71

Załącznik 2

Zweryfikowane efekty realizacji PROGRAMU

- w kontekście ewaluacji jego realizacji

Zadania w podziale na osie PROGRAMU

72

Zadanie nr 1 Oś I

Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku Małej Wisły – do ujścia Przemszy

Charakterystyka zadania

Mała Wisła na odcinku od źródeł do Goczałkowic posiada ponad 50 km długości i jest uregulowaną rzeką górską. Jednak wałami powodziowymi chroniona jest znaczna część jej doliny na dolnym odcinku, głównie na terenie gmin Goczałkowice Zdrój, Chybie, Strumień, Skoczów, Brenna – ze względu na złożony układ hydrograficzny związany z historycznie rozwiniętym gospodarczym wykorzystaniem rzek i młynówek.

Dodatkowo, w dolinie Wisły na tych odcinkach i powyżej występują osuwiska erozyjne.

Obwałowania występują na długości ok. 22 km Małej Wisły i są pozaklasowe. Ich modernizacja wymagana jest z uwagi na poziom koniecznej ochrony.

Zakres rzeczowy zadania:

Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego dla Małej Wisły

Modernizacja obwałowań Małej Wisły

Modernizacja wałów cofkowych im przynależnych

Zabezpieczające roboty utrzymaniowe koryt rzek i potoków

Efekty realizacji zadania

Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów

1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja o 90% średniorocznych strat powodziowych dla Qmax ≤ Q1%, w gminach Goczałkowice Zdrój, Chybie, Strumień, Skoczów, Brenna w rejonie zagrożonej doliny rzeki.

Działania techniczne są niezbędne dla ograniczenia szkód powodziowych.

2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami ekologicznymi

Wykonywanie wg dobrych praktyk robót regulacyjnych i utrzymaniowych

3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej społeczności

Znaczny wzrost bezpieczeństwa mieszkańców, a także turystów przebywających w tym terenie w sezonie powodziowym (miesiące letnie)

4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed powodzią w kontekście koszty - korzyści

Koszty zadania przewyższają wprawdzie straty powodziowe z okresu 20 lat, ale wynika to z zaniedbania w odbudowie i konserwacji istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej.

5 Inne Silnie zagospodarowana dolina Małej Wisły (średnia gęstość zaludnienia w obszarze objętym projektem wynosi ok. 180 osób/km2, zaś maksymalnie przekracza 1000 osób/km2) wymaga zabezpieczenia przed powodzią

Rozwój turystyki indywidualnej i zorganizowanej wymaga podniesienia bezpieczeństwa powodziowego zarówno w odniesieniu do indywidualnego zagrożenia, jak i bezpieczeństwa infrastruktury technicznej, w tym zwłaszcza komunikacyjnej.

73

Zadanie nr 2 Oś I

Zwiększenie stałej rezerwy powodziowej zbiornika retencyjnego Goczałkowice


Istnieją obecnie możliwości zwiększenia stałej pojemności retencji powodziowej zbiornika Goczałkowice, którego rola w obniżeniu wielkości fali powodziowej i tak jest już znaczna. Według dotychczasowych ocen redukuje on wartość przepływu kulminacyjnego fali stuletniej o 40 – 50% . Skuteczność jego maleje ze wzrostem wezbrania (powyżej Q1%). Złożona sytuacja poniżej zbiornika (silne zagospodarowanie terenu, wpływ wezbrań Iłownicy, szkody górnicze) wymaga utrzymania wysokiego poziomu redukcji większych wezbrań.

Powiększenie stałej rezerwy powodziowej umożliwi nie tylko utrzymanie tego poziomu redukcji dla wysokich wezbrań, ale także daje gwarancję jej osiągania w warunkach intensywnego rozwoju terenów sąsiednich i wyżej położonych, co ma istotny wpływ na znacznie wyższy dopływ powierzchniowy w warunkach wezbrań od zakładanego dotychczas.

Zasięg oddziaływania rezerwy powodziowej zbiornika Goczałkowice sięga węzła Wisła – Przemsza – Soła i obejmuje gminy: Czechowice Dziedzice, Pszczyna, Wilamowice, Miedźna, Brzeszcze, Bojszowy, Oświęcim, Bieruń i Chełmek, w części objętych oddziaływaniem szkód górniczych.

Realizacja tego zadania wymaga prac remontowych i modernizacyjnych obiektów zbiornika Goczałkowice oraz elementów systemu zaopatrzenia w wodę aglomeracji śląskiej.


Remont zapory bocznej oraz obiektów przepompowni chroniącej tereny depresyjne przy przejściu wielkich wód przez zbiornik;

Powiększenie stałej rezerwy powodziowej na zbiorniku poprzez zmianę gospodarki w systemie zaopatrzenia w wodę aglomeracji śląskiej i dostosowania do tych zmian pewnych elementów systemu.



1 Redukcja szkód – strat powodziowych W powiązaniu z systemem ochrony doliny Małej Wisły i Wisły poniżej zbiornika w zasięgu jego oddziaływania, nastąpi redukcja strat powodziowych o 90%. Dotyczy to wymienionych w opisie powyżej gmin dla Qmax > Q1%.

Możliwość zwiększenia pojemności i czasu przetrzymania wód powodziowych (sterowanie wezbraniem) dla ograniczenia szkód powodziowych.


Zwiększenie częstotliwości zalewu terenów przybrzeżnych Wisły, korzystne ze względów przyrodniczych .


Znaczny wzrost bezpieczeństwa społeczności lokalnych zamieszkujących dolinę Wisły poniżej zbiornika, w tym na obszarze szkód górniczych.


Koszt porównywalny z korzyściami w okresie 20 lat

5 Inne Bardziej korzystne warunki pracy wałów przeciwpowodziowych, mostów, ograniczenie erozji w korycie i związane z tym ograniczenie zakresu robót utrzymaniowych.

Zabezpieczenie drogi ekspresowej Katowice – Bielsko.

74

Zadanie nr 3 Oś I

Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku od ujścia Przemszy do ujścia Skawy, w tym modernizacja stopni wodnych Dwory i Smolice


Zadanie dotyczy modernizacji części obwałowań Wisły i wałów cofkowych na silnie zagospodarowanym odcinku doliny Wisły, poddanym także presji oddziaływania powodziowego rzeki Soły, najbardziej powodziogennej ze względu na gwałtowność wezbrań w całym dorzeczu Górnej Wisły.


Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego

Wykupy i wywłaszczenia terenu dla przygotowania zadań inwestycyjnych do realizacji

Badania stanu technicznego części istniejących obwałowań i opracowanie koncepcji ich przebudowy

Realizacja przebudowy obwałowań i ewentualnie budowa polderów (alternatywa dla Kanału Krakowskiego)

Modernizacja obiektów stopni wodnych Dwory i Smolice dla zapewnienia bezpieczeństwa ich pracy w warunkach przejścia wód katastrofalnych



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Bezpośrednich - o około 90% dla Qmax <= Q1%.

Wysoki poziom istotności , gdyż proponowany zakres zadania obejmuje inwestycyjne działania zamykające modernizację systemu ochrony przeciwpowodziowej tego obszaru.


Do rozstrzygnięcia pozostaje problem utrzymania międzywala.


Znaczny. Obecna niepewność i brak bezpieczeństwa przy każdej powodzi wynika z występowania odcinków obwałowań w złym stanie technicznym.


Koszty realizacji zadania są porównywalne do kosztów strat bezpośrednich i pośrednich w dolinie Wisły na obszarze powiatów oświęcimskiego i chrzanowskiego, z okresu 20 lat.

5 Inne Podniesienie bezpieczeństwa w okresie wysokich wezbrań w obszarach węzłowych rzek i oddziaływania stopni wodnych.

75

Zadanie nr 4 Oś I

Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku od ujścia Skawy do ujścia Dunajca


Zadanie dotyczy modernizacji obwałowań Wisły i wałów cofkowych na silnie zagospodarowanym odcinku doliny Wisły, o zróżnicowanym, ale generalnie bardzo wysokim wymaganym poziomie ochrony na całej długości rzeki na tym odcinku – wynoszącej ponad 130 kilometrów.

Ochrona Krakowa przed powodzią wymaga dodatkowo zapewnienia możliwości ograniczenia napływu bardzo wysokich wód Wisły z położonego powyżej Krakowa odcinka Wisły. Istnieje potrzeba utworzenia powyżej Krakowa dodatkowej dużej, polderowej retencji dla redukcji wezbrań o Qmax > Q1%. Jest to rozwiązanie alternatywne dla kanału ulgi w Krakowie.

Natomiast poniżej Krakowa występuje silny wpływ wód powodziowych Uszwicy i Dunajca, co ma dodatkowe znaczenie w warunkach oddziaływania wstecznego ich fal powodziowych na warunki przepływu na Wiśle w trakcie przejścia wód katastrofalnych.

Zakres rzeczowy zadania (szczegółowy zakres zadań dotyczących zabezpieczenia przed powodzią aglomeracji Kraków w Zadaniu 11) :


Opracowanie studialno – koncepcyjne i projektowe retencji polderowej powyżej Krakowa dla wezbrań o Qmax > Q1%


Badania stanu technicznego części istniejącego obwałowań i opracowanie koncepcji ich przebudowy

Realizacja przebudowy obwałowań i ewentualnej budowy polderów (alternatywa dla Kanału Krakowskiego)

Modernizacja obiektów kanału Łączany – Skawina z częścią wiślaną dla zapewnienia bezpiecznego przejścia wód katastrofalnych

Roboty regulacyjne i utrzymaniowe

Realizacja stopnia wodnego Niepołomice



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Bezpośrednich - o około 90%, dla Qmax ≤ Q1% oraz dla Qmax > Q1% w obrębie Krakowa.

Wysoki poziom ochrony aglomeracji krakowskiej przed zagrożeniem ze strony rzeki Wisły.


Wskazane jest powstrzymanie erozji dna Wisły poniżej stopnia Przewóz i podniesienie zwierciadła wód gruntowych w rejonie Puszczy Niepołomickiej. Rozwiązanie tych problemów przewiduje się w PROGRAMIE przez budowę stopnia wodnego. Wymaga to rozstrzygnięcia na etapie wariantowych prac koncepcyjnych z uwzględnieniem decyzji w zakresie utrzymania rodzaju żeglugi na tym odcinku Wisły (droga wodna górnej Wisły). W rezultacie rozwiązania wariantowe będą korzystniejsze ze względu na kryteria ekologiczne.

3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki i skuteczny w długiej perspektywie czasu. Wystąpi

76

społeczności obniżenie maksymalnych przepływów dla najwyższych wezbrań pod warunkiem utworzenia dużej retencji polderowej powyżej Krakowa. Pozwoli to na rezygnację z budowy kanału ulgi w Krakowie, przez co zmieni się podejście do zagospodarowania terenów w rejonie trasy planowanego kanału.


Kompleksowe i wariantowe podejście do problemu przynosi wysokie korzyści społeczne i ekonomiczne. Minimalizuje też powstałe w przeszłości niekorzystne zmiany i stwarza bardziej korzystne warunki dla rozwiązań prośrodowiskowych poniżej Krakowa.

5 Inne Utrzymany jest wysoki poziom bezpieczeństwa powyżej Krakowa i następuje poprawa warunków przejścia najwyższych wezbrań przez Kraków, co ze względu na jego funkcję metropolitalną i historyczne zagospodarowanie tego odcinka Wisły jest szczególnie ważne.

77

Zadanie nr 5 Oś I

Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku od ujścia Dunajca do ujścia Wisłoki


Zadanie dotyczy modernizacji obwałowań Wisły i wałów cofkowych na średnio zagospodarowanym odcinku doliny Wisły, o zróżnicowanym, ale generalnie wysokim wymaganym poziomie ochrony na całej długości rzeki na tym odcinku o długości wynoszącej 67 kilometrów.





Realizacja przebudowy obwałowań Wisły oraz ewentualnie budowa polderów

Modernizacja i rozbudowa obwałowań cofkowych

Regulacje i roboty utrzymaniowe



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Bezpośrednich - o około 90% dla Qmax ≤ Q1%.

Niezbędność modernizacji istniejącego systemu ochrony dla ograniczenia szkód powodziowych w mocno zainwestowanym obszarze. Wariantowo parametry wałów należy dostosować do możliwości ograniczenia oddziaływania Dunajca na ten odcinek Wisły, wynikające ze zmiany gospodarki wodnej na zbiornikach Dunajca oraz do stanu utrzymania międzywala.


Prace w obrębie rzeki realizowane wg dobrych praktyk dla robót budowlanych i utrzymaniowych


Ze względu na to, że odcinek pozostaje pod wpływem Dunajca i Wisły w procesie edukacji należy uświadomić społeczności lokalnej jaki jest poziom ochrony i od czego on zależy.


Najistotniejszym czynnikiem oceny są korzyści społeczne. Bardzo trudne są inne warianty ochrony tego terenu, bo wiązałyby się z koniecznością licznych przesiedleń.

5 Inne Płaskie ukształtowanie doliny skutkujące rozległymi powierzchniami potencjalnych zalewów i długotrwałym spływem wód z nich przy rosnących kubaturach fal wezbraniowych o Qmax > Q2% na tych odcinkach generowanych przez wezbrania Wisły i Dunajca.

78

Zadanie nr 6 Oś I

Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku od ujścia Wisłoki do ujścia Sanny


Zadanie dotyczy modernizacji obwałowań Wisły i wałów cofkowych jej dopływów na silnie zagospodarowanym odcinku doliny Wisły, o zróżnicowanym, ale generalnie bardzo wysokim, wymaganym poziomie ochrony na całej długości rzeki na tym odcinku, wynoszącej ponad 60 km.

Dodatkowo, prawobrzeżne tereny są zdegradowane wieloletnią eksploatacją złóż siarki, co znacznie powiększa zakres i zasięg zagrożenia powodziowego poprzez uruchomienie hydraulicznego kontaktu wód doliny Wisły i zawala, co wpływa na podwyższenie częstotliwości wahania zwierciadła wody wód podziemnych i dodatkowe uszkodzenia zabudowy na zawalu.

Odcinki ujściowe Sanu, Trześniowki, Łęgu i Koprzywianki wymagają modernizacji wałów cofkowych na znacznej długości ze względu na płaskie ukształtowanie terenu.


Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego uwzględniające wariantowo efektywność zbiorników retencyjnych Dunajca i zakładany stan utrzymania międzywala

Opracowanie szczegółowego studium ochrony obszaru z uwzględnieniem danych o szkodach z powodzi 2010 r. oraz zjawiska akumulacji rumowiska w korycie Wisły, dostarczanego przez jej dopływy



Realizacja przebudowy obwałowań i ewentualnie budowa polderów

Modernizacja i rozbudowa wałów cofkowych

Roboty regulacyjne i utrzymaniowe



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Bezpośrednich - o około 90% dla Qmax ≤ Q1%..

Niezbędność zastosowania środków technicznych przy modernizacji systemu ochrony dla ograniczenia szkód powodziowych w mocno zainwestowanym oraz zdegradowanym i podatnym na zagrożenie obszarze.


Prace w obrębie rzeki przygotowane i realizowane wg zasad dobrych praktyk dla robót budowlanych; wypracowanie strategii utrzymania międzywała i koryta Wisły.


Znaczny, ze względu na dotychczasową niepewność i brak poczucia bezpieczeństwa, szczególnie po doświadczeniach z powodzi 2010 r.


Koszty realizacji zadania przewyższają wprawdzie koszty strat bezpośrednich i pośrednich w dolinie Wisły na obszarze powiatów: tarnobrzeskiego, sandomierskiego, stalowowolskiego i kraśnickiego, z okresu 20 lat, ale systematyczny rozwój tych terenów wymaga ich ochrony poprzez kompleksową modernizację obecnego systemu ochrony.

5 Inne Efekty realizacji zadania zależą dodatkowo od faktu, że warunki

79

przepływu wielkich wód mogą się istotnie zmieniać na tym odcinku Wisły ze względu na nadmierną sedymentację rumowiska, pojawiającą się po zaprzestaniu eksploatacji kruszywa z rzek oraz szybki i intensywny rozwój roślinności w międzywalu.

80

Zadanie nr 7 Oś II

Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji KATOWICE


Rozwój aglomeracji Katowice spowodował i powoduje niekorzystne zmiany w systemie powierzchniowego odpływu wód burzowych i nie jest wspomagany ich wstępną retencją rekompensującą retencję naturalną.

Rozwiązanie tego problemu wymaga oceny zagrożenia w warunkach obecnych i przyszłych oraz zastosowania odpowiednich środków technicznych i półtechnicznych dla obniżenia zagrożenia powodziowego obecnie i dla ograniczenia jego wzrostu w przyszłości na obszarze Katowic.


Opracowanie map zagrożenia powodziowego na terenie aglomeracji

Zastosowanie środków zwiększających retencję wód opadowych i przepustowość istniejącego systemu odpływu wód burzowych



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat wywołanych głównie podtopieniami o 80% dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia ≥ 10%.


Proponowane rozwiązania powinny uwzględniać zasady dobrych praktyk.


Wysoki ze względu na uciążliwość podtopień w warunkach miejskich – silnego zainwestowania komunalnego i technicznego w przyziomie i na poziomie gruntu.


Wysokie korzyści społeczne poprzez zmniejszenie częstotliwości występowania podtopień i zalań.

5 Inne Tereny silnie zurbanizowane i rozwijane wymagające tego rodzaju interwencji dla ograniczenia zagrożenia powodziowego i jego wzrostu w przyszłości.

81

Zadanie nr 8 Oś II

Ochrona przeciwpowodziowa zespołu aglomeracji BĘDZIN, DĄBROWA GÓRNICZA, MYSŁOWICE, SOSNOWIEC

Charakterystyka zadania:

Rozwój aglomeracji miejsko - przemysłowej powoduje niekorzystne zmiany w systemie powierzchniowego odpływu wód burzowych i nie jest wspomagany ich wstępną retencją, rekompensującą ubytek retencji naturalnej.

Rozwiązanie tego problemu wymaga oceny zagrożenia w warunkach obecnych i przyszłych oraz zastosowania odpowiednich środków technicznych dla obniżenia zagrożenia powodziowego na obszarze Będzina, Dąbrowy Górniczej, Mysłowic i Sosnowca.






1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat wywołanych głównie podtopieniami o 80% dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia ≥ 10%.


W warunkach kształtowania systemu odpływu powierzchniowego wód burzowych należy wdrażać zasady dobrych praktyk w utrzymaniu cieków.


Wysoki ze względu na dotychczasową uciążliwość podtopień w warunkach miejskich, tzn. silnego zainwestowania komunalnego i technicznego.



5 Inne Tereny silnie zurbanizowane i przekształcone wymagają uporządkowania gospodarki wodnej w zakresie ograniczenia zagrożenia podtopieniami.

82

Zadanie nr 9 Oś II

Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji TYCHY


Rozwój aglomeracji Tychy powoduje niekorzystne zmiany w systemie powierzchniowego odpływu wód burzowych. Zmodernizowany system kanalizacji burzowej zwiększył przepływy w odbiornikach wód , którymi są cieki powierzchniowe. Konieczne jest zwiększenie przepustowości tych cieków lub budowa wspomagającej retencji.

Rozwiązanie tego problemu wymaga oceny zagrożenia w warunkach obecnych i przyszłych oraz zastosowania odpowiednich środków technicznych i półtechnicznych dla obniżenia zagrożenia powodziowego obecnie i dla ograniczenia jego wzrostu w przyszłości na obszarze Tychów.

Rzeczowy zakres zadania:





1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat wywołanych głównie podtopieniami o 80% dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia ≤ 10%.


W ramach kształtowania systemu odprowadzenia wód burzowych z kanalizacji przez cieki powierzchniowe niezbędne jest umocnienie ich koryt.


Wysoki ze względu na dotychczasową uciążliwość podtopień w warunkach miejskich, tj. silnego zainwestowania komunalnego i technicznego oraz planów rozwojowych.



5 Inne Zabezpieczenie na wyższym poziomie, koniecznym ze względu na zurbanizowanie terenu

83

Zadanie nr 10 Oś II

Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji BIELSKO - BIAŁA


Aglomeracja Bielsko – Biała zlokalizowana jest w obrębie strefy najwyższych opadów w Polsce. Ukształtowanie terenu i jego zagospodarowanie oraz gęsta sieć rzeczna utrudniają rozwiązanie problemu redukcji wezbrań przez zbiorniki. Dominującym sposobem rozwiązania tego problemu jest ciężka regulacja cieków.

Wymagana jest ocena zagrożenia pod kątem doboru rozwiązań podnoszących poziom bezpieczeństwa powodziowego aglomeracji.




Prace regulacyjne na rzece Białej i innych ciekach miejskich


Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i uzyskania efektów

1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja o 80% strat wywołanych głównie przez dużą dynamikę przepływów i podtopienia dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia ≥10% oraz dla odpływu rzecznego Qmax ≤ Q1%.

Niezbędność zastosowania środków poprawiających stan techniczny i zwiększających przepustowość rzeki Białej na odcinku aglomeracji.


W warunkach realnego systemu odpływu powierzchniowego wód burzowych i realizacji prac regulacyjnych kryteria ekologiczne są trudno osiągalne. Wybór rozwiązań, dokonany w wyniku ich analizy wariantowej powinien opierać się na zasadach dobrych praktyk, pomimo tych trudnych warunków.


Wysoki przy aktualnej uciążliwości erozji i podtopień w warunkach miejskich – silnego zainwestowania komunalnego i technicznego.


Korzyści społeczne i ekonomiczne bardzo wysokie, środowiskowe o ograniczonym zakresie.

5 Inne Bezpieczeństwo powodziowe jest bardzo silnie związane ze stanem technicznym budowli i odpornością ich na wysokie wezbrania, charakteryzujące się dużymi prędkościami przepływu.

84


Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji KRAKÓW


Akceptowane powszechnie kryterium ochrony Krakowa przed powodzią to woda tzw. tysiącletnia, czyli Q0,1% z zachowaniem odpowiedniego – bezpiecznego wzniesienia budowli ochronnych ponad zwierciadło statyczne.

Miasto rozwijające się w kierunku metropolii nie posiada ochrony na takie warunki, a ponadto brak jest możliwości, by osiągnąć ten poziom ochrony przy pomocy pojedynczych środków ze względu na historyczne uwarunkowania rozwoju miasta i istotne zmiany systemu hydrograficznego począwszy od przełomu XIX i XX wieku.

Ochrona Krakowa przed powodzią wymaga wielu działań i środków, stąd podnoszenie bezpieczeństwa powodziowego realizowane jest etapami.

Poszczególne elementy, wchodzące w zakres rzeczowy zadania muszą być poddane analizie i ocenie skuteczności w kontekście efektywności zbiornika Świnna – Poręba dla Krakowa, dotyczącej najwyższych wezbrań oraz zadań nr 1 – 4 niniejszego Programu.


Opracowanie map zagrożenia powodziowego miasta

Realizacja odwodnień terenów zagrożonych oraz działań rekompensujących utraconą retencję naturalną

Zabezpieczenie przeciwpowodziowe zlewni rzek Rudawy, Dłubni, Prądnika i Wilgi

Budowa zbiorników retencyjnych dla przechwycenia części wód burzowych

Regulacja rzek i potoków na terenie aglomeracji

Modernizacja obiektów stopni wodnych Kościuszko, Dąbie i Przewóz dla podniesienia bezpieczeństwa przeprowadzenia wód katastrofalnych

Budowa Kanału Krakowskiego odciążającego Wisłę w części śródmiejskiej – wariantowo budowa retencji polderowej powyżej Krakowa (Zadanie 4) oraz dostosowanie umocnień koryta Wisły w Krakowie pomiędzy bulwarami niskimi do warunków przejścia wezbrań powyżej Q1%

Budowa systemu monitoringu stanu technicznego bulwarów i wałów przeciwpowodziowych



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Sukcesywne podnoszenie poziomu ochrony przeciwpowodziowej miasta.

Przy realizacji PROGRAMU należy ustalić hierarchię zadań według najwyższych wezbrań Wisły i pozostałych cieków na terenie aglomeracji.


W przypadku koryta Wisły rozwiązania muszą być podporządkowane konieczności uzyskania wysokiego zabezpieczenia miasta. Dotyczy to także małych cieków obwałowanych. Złagodzone kryteria można stosować do cieków pozostałych.


Wysoki pod warunkiem modernizacji wałów przeciwpowodziowych w Krakowie, uwzględnionej w Zadaniu 4 i wdrożenia systemu monitoringu, służącego ocenie ich stanu technicznego.

4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Korzyści społeczne i ekonomiczne bardzo wysokie,

85

powodzią w kontekście koszty – korzyści środowiskowe ograniczone na odcinkach miejskich cieków ze względu na silne zurbanizowanie obszaru i istniejące rozwiązania techniczne.

5 Inne W przypadku przepływów powyżej Q1% zagrożenie stateczności bulwarów niskich w wyniku istotnej niestabilności dna koryta.

86


Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji TARNÓW


Aglomeracja wymagająca także kompleksowego rozwiązania problemów zagrożenia powodziowego, wynikających z położenia części miasta w widłach rzek: Dunajec i Biała, charakteryzujących się dużymi i groźnymi wezbraniami

Zagrożenie powodzią występuje często od wielu lat. Istniejące obiekty systemu ochrony przeciwpowodziowej wymagają modernizacji i dostosowania do aktualnych oczekiwań i wymagań technicznych


Opracowanie map zagrożenia powodziowego miasta

Realizacja odwodnień i środków rekompensujących ubytek retencji naturalnej

Przebudowa obwałowań przeciwpowodziowych oraz ich rozbudowa

Regulacja rzek i potoków na terenie aglomeracji, dostosowana do bezpiecznego przeprowadzenia wód powodziowych



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat o 80% przy wezbraniach nie przekraczających Q1%. Lokalnie dla przepływów wyższych.


Na odcinkach miejskich konieczność podporządkowania rozwiązań bezpieczeństwu powodziowemu.


Sukcesywny w miarę realizacji zadań.

4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed powodzią w kontekście koszty – korzyści

Korzyści społeczne i ekonomiczne bardzo wysokie, środowiskowe ograniczone na odcinkach miejskich cieków ze względu na silne zurbanizowanie obszaru.

5 Inne Bezpieczeństwo zależy od stanu technicznego wałów Dunajca i Białej.

87


Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji KIELCE


Rozwój aglomeracji Kielce powoduje niekorzystne zmiany w systemie powierzchniowego odpływu wód burzowych i nie jest wspomagany ich wstępną retencją rekompensującą retencję naturalną.

Rozwiązanie tego problemu wymaga oceny zagrożenia oraz zastosowania odpowiednich środków technicznych dla obniżenia zagrożenia powodziowego obecnie i dla ograniczenia jego wzrostu w przyszłości na obszarze Kielc.


Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego na terenie aglomeracji

Realizacja środków zwiększających przepustowość istniejącego systemu odpływu wód burzowych oraz retencję wód opadowych



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat wywołanych głównie podtopieniami o 80% dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia p≥ 10%.


Nie dotyczy


Wysoki ze względu na uciążliwość podtopień w warunkach miejskich – silnego zainwestowania komunalnego i technicznego.

4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed powodzią w kontekście koszty – korzyści

Korzyści społeczne i ekonomiczne wysokie, środowiskowe ograniczone.

5 Inne Obszar nie poddany istotnym wpływom zlewni zewnętrznych w zakresie zasilania wodami powierzchniowymi.

88


Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji RZESZÓW


Problemy zagrożenia powodziowego aglomeracji Rzeszów wiążą się z zagrożeniem od strony potoków: Strug i Przyrwa a także z przepustowością Wisłoka w rejonie oddziaływania stopnia wodnego Rzeszów, którego zadaniem jest utrzymanie piętrzenia dla ujęcia wody na zaopatrzenie miasta Rzeszów.

Zagrożenie powodziowe rośnie wraz z rozwojem miasta i problem wymaga systematycznego podejścia.



Przebudowa koryta rzeki Strug wraz z budową odcinkowego jej obwałowania

Zabezpieczenie przed powodzią od strony potoku Przyrwa

Modernizacja stopnia wodnego Rzeszów wraz z poprawą przepustowości koryta Wisłoka w obszarze oddziaływania stopnia.



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja o 80% strat wywołanych głównie podtopieniami dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia p≤ 10% oraz dla odpływu rzecznego Qmax ≤ Q1%. Podniesienie bezpieczeństwa ujęcia wody dla miasta Rzeszów także w kontekście tworzenia się zatorów lodowych w cofce piętrzenia.


Na odcinku miejskim wymagana jest stabilność koryta zarówno w układzie poziomym jak i pionowym.


Wysoki, ze względu na dotychczasową uciążliwość podtopień w warunkach miejskich, tzn. silnego zainwestowania komunalnego i technicznego oraz intensywność zalądowania zbiornika Rzeszów.


Korzyści społeczne i ekonomiczne bardzo wysokie. Na obszarze zbiornika, powyżej stopnia Rzeszów wytworzyły się obszary o wysokich walorach przyrodniczych.

5 Inne Istniejący system sieci rzecznej w obrębie miasta z utrzymywanym piętrzeniem na stopniu Rzeszów uzasadnia charakter zakresu zadania. W wyniku oceny zagrożenia na podstawie wykonanych map tego zagrożenia może zajść konieczność poszerzenia zakresu zadania o projekty mające na celu lokalne podniesienie bezpieczeństwa dla przepływów Qmax > Q1%.

89

Zadanie nr 15 Oś III

Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Małej Wisły powyżej zbiornika Goczałkowice


Zlewnia Małej Wisły powyżej zbiornika Goczałkowice, posiada górski i podgórski charakter.

Wisła i jej dwa główne dopływy Brennica i Knajka są prawie na całej długości uregulowane, ze względu na koncentrację zagospodarowania w dolinach tych rzek.

Ochrona przed powodzią jest w tym obszarze ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych występujących w charakterystycznych dla obszarów górskich warunkach przejścia wielkich wód. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień. Charakteryzują się natomiast gwałtownym przejściem fal, które z powodu dużych prędkości przepływu, nawet przy niskich głębokościach, uruchamiają procesy koryto twórcze. W efekcie, na skutek erozji dennej i bocznej następuje podmycie brzegów. Duża prędkość przepływu powoduje także transport materiału drzewnego i skalnego oraz niszczy obiekty zlokalizowane w strefie przybrzeżnej, co jest przyczyną dodatkowego obciążenia wody. Skutkiem są jeszcze większe straty i szkody w rejonie niżej położonym.

Dodatkowo, mosty i przepusty, nie dostosowane do warunków przejścia wód wysokich, powodują nie tylko piętrzenie wezbrania, lecz są „rozbierane” po wcześniejszym zablokowaniu przez drzewa i krzewy i uruchomieniu procesu intensywnej erozji bocznej i dennej w rejonie tych obiektów.

Ten region jest turystyczną atrakcją Polski. Zlokalizowane są tu ośrodki wypoczynkowo – lecznicze (słynne solanki), a także ośrodki turystyczne – podstawa stałego wypoczynku i baza wypadowa dla wędrówek po Beskidzie Śląskim. Plany rozwojowe są w tym zakresie duże. Dojazd do tego obszaru i komunikację na jego terenie zapewnia transport drogowy i kolejowy w dolinach rzek i potoków.

Zadanie ze względu na swój charakter (głównie roboty zabezpieczające stabilizację koryta) realizowane będą w sposób systematyczny, aby zapobiegać zagrożeniu i szkodom w czasie wezbrań.


Przygotowanie dokumentacji i wykup gruntów

Odcinkowa przebudowa i rozbudowa umocnień koryt rzecznych dla ograniczenia szkód powodziowych.



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane o około 60% dla przepływów Qmax < Q1%.


Odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych w zakresie możliwym do uzyskania, poprzez zastosowanie dobrych praktyk w pracach projektowych i budowlanych.


Wysoki, ze względu na dotychczasowe negatywne doświadczenia zarówno w zakresie bezpośredniego zagrożenia, jak i uciążliwości w okresie powodziowym i popowodziowym.


Przy zastosowaniu dobrych praktyk możliwe jest osiągnięcie korzyści o charakterze ekonomicznym, społecznym i środowiskowym.

5 Inne Efekty i trwałość rozwiązań zależy od utrzymania koryta wielkich wód w dobrym stanie technicznym.

90


Ochrona przed powodzią w zlewni Iłownicy, w tym budowa zbiornika Międzyrzecze na Jasienicy


Zlewnia Iłownicy jest stosunkowo mała (201 km2), wydzielona ze zlewni Małej Wisły ze względu na ujście do Wisły poniżej zbiornika Goczałkowice. Jest to zlewnia w istotnym stopniu przekształcona antropogenicznie. Ponad 20 km jej układu hydrograficznego jest całkowicie uregulowane, a ponadto występuje ciężka zabudowa odcinkowa. Odcinki Wapienicy i Iłownicy są obwałowane.

Ochrona przed powodzią jest w tym obszarze ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych, występujących ze względu na charakterystyczne dla obszarów górskich warunkach przejścia wielkich wód. W dolnym odcinku, gdzie występuje znaczne zmniejszenie spadków, następuje szybki wzrost stanów wody, co zagraża terenom przybrzeżnym i stabilności wałów.


Przygotowanie dokumentacji, modernizacja i rozbudowa obwałowań oraz realizacja robót regulacyjnych

Budowa zbiornika retencyjnego na potoku Jasienickim – zbiornik Międzyrzecze.



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty na odcinkach ubezpieczonych zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax < Q1%. Efektywność zbiornika Międzyrzecze wymaga oceny na etapie studium wykonalności.


Częściowa odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych; zakres zależy od wariantu rozwiązania.


Wyższy od dotychczasowego; niezbędne jest szczegółowe studium w tym zakresie.


Korzyści społeczne, ekonomiczne i środowiskowe są w sposób zróżnicowany rozłożone na długości poszczególnych odcinków cieków, co związane jest z ukształtowaniem i zagospodarowaniem terenu w obrębie oddziaływania cieków.

5 Inne Tereny silnie zagospodarowane, wymagające zabezpieczenia.

91


Ochrona przed powodzią w zlewni Przemszy, w tym modernizacja obiektów zbiornika Kozłowa Góra oraz zabezpieczenie przed powodzią miasta Jaworzno


Zlewnia rzeki Przemszy obejmuje obszar 2 121 km2, który tworzą zlewnie:

Czarnej Przemszy (ponad 1 000 km2) - zlewnia zurbanizowana i uprzemysłowiona z miastami: Zawiercie, Poręba, Siewierz, Dąbrowa Górnicza, Będzin, Sosnowiec i Mysłowice;

Brynicy (blisko 500 km2) – prawobrzeżny dopływ Czarnej Przemszy ze zbiornikiem retencyjnym Kozłowa Góra; zlewnia zurbanizowana i uprzemysłowiona (miasta: Świerklaniec, Piekary Śląskie, Czeladź i częściowo Mysłowice i Sosnowiec);

Białej Przemszy (blisko 900 km2) - zasilana licznymi dopływami jurajskimi, głównie na terenie gmin Chełmek i Sławków, gdzie zlokalizowano kopalnie ołowiu; po zakończeniu ich eksploatacji nastąpiło poważnie zniekształcenie stosunków wodnych.

Ochrona przed powodzią jest w tym obszarze ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych występujących w warunkach charakterystycznych dla przejścia wielkich wód rzek nizinnych z silnie rozwiniętym zagospodarowaniem w rejonie ich dolin, a także na podniesienie bezpieczeństwa poprzez wykorzystanie zbiornika Kozłowa Góra oraz na zabezpieczenie przed powodzią miasta Jaworzno.


Odcinkowe regulacje rzek dla ograniczenia szkód powodziowych obejmujące dokumentację projektową i roboty budowlane

Modernizacja obiektów zbiornika wodnego Kozłowa Góra

Zabezpieczenie przed powodzią miast: Jaworzno, Chełmek i Chełm Śląski



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane w obszarze Jaworzna o około 90% dla przepływów Qmax < Q1% oraz dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia p ≥ 10% , zaś inwestycje przeciwpowodziowe ograniczą ich przyszły wzrost w warunkach rozwoju.


Oddziaływanie szkód górniczych i obszary zurbanizowane wymuszają stosowanie rozwiązań mniej przyjaznych dla środowiska.


Na tym etapie szacowany jako wysoki. Wymagane jest uszczegółowienie rozwiązań.


Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, ale także bezpieczeństwo lokalnej społeczności, przy jednoczesnej poprawie warunków środowiskowych.

5 Inne Tereny silnie zurbanizowane i w części narażone na szkody górnicze – wymagające interwencji.

92


Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Wisły od przekroju Goczałkowice do ujścia Skawy (bez zlewni Soły)

Charakterystyka i zakres zadania

Zadanie dotyczy zlewni: Pszczynki (268 km2), Gostyni (349 km2), Białej (139 km2) oraz niewielkich dopływów bezpośrednich Wisły pomiędzy ujściem Soły i Iłownicy, która uchodzi do Wisły tuż poniżej zbiornika Goczałkowice. Są to obszary oddziaływania obwałowań samej Wisły. Ograniczenie zasięgu szkód powodziowych związane jest ze stanem obwałowań i ograniczeniem zagrożeń dla ich stanu technicznego od strony koryta rzeki.

Jest to teren silnie zagospodarowany, w którym oddziaływania antropogeniczne są głównym źródłem zagrożenia powodziowego od strony rzek i potoków. Regulacje i umocnienia koryt rzek i potoków są tutaj podstawowym środkiem ochrony przed powodzią i ograniczenia szkód i strat powodziowych. Zbiornik Łąka posiada bardzo małą rezerwę powodziową, a wały pełnią istotną rolę w ochronie przed powodzią.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 50-65 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na wartość blisko 8 mln zł. Są to poważne pozycje, o charakterze kosztów ekonomicznych i społecznych.


Wywłaszczenia i wykupy gruntów

Odcinkowe regulacje i umocnienia koryt

Modernizacja wałów przeciwpowodziowych



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane o około 60% dla przepływów Qmax < Q1%, zaś roboty zabezpieczające ograniczą ich przyszły wzrost w warunkach rozwoju.


Częściowa odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych.


Wysoki, przy kompleksowym podejściu do rozwiązania problemu ochrony przed powodzią i utrzymaniu dobrego stanu technicznego obiektów systemu ochrony.


Miarą tej oceny jest głównie ograniczenie wysokich strat powodziowych oraz wzrost bezpieczeństwa lokalnej społeczności, przy zachowaniu walorów środowiskowych.

5 Inne Tereny silnie zurbanizowane – wymagające interwencji.

93


Ochrona przed powodzią w zlewni Soły, w tym modernizacja obiektów zbiorników kaskady Soły

Charakterystyka i zakres zadania

Zlewnia Soły wraz ze swym układem hydrograficznym stanowi najbardziej powodziogenną zlewnię w dorzeczu Górnej Wisły ze względu na gwałtowność wezbrań. Powierzchnia tej zlewni wynosi 1 390 km2 i jest zróżnicowana w górnym i dolnym biegu rzeki. Górna część – do przekroju Żywiec, to zlewnia górska o bardzo stromych zboczach. Tutaj osadnictwo koncentrowało się i koncentruje nadal w dolinach rzek i potoków. Dolna część zlewni Soły, poniżej kaskady jej zbiorników retencyjnych ma charakter podgórski, ale nadal dynamika przepływów wysokich decyduje o kształtowaniu się (wysokość i czas kulminacji) fali powodziowej na Wiśle.

W górnej części zlewni ochrona przed powodzią jest ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych występujących w warunkach przejścia wielkich wód, charakterystycznych dla obszarów górskich. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień lecz charakteryzują się gwałtownym przejściem fali, która przez wysoką prędkość przepływu nawet przy niskich głębokościach, uruchamia procesy koryto twórcze. W efekcie następuje podmycie brzegów na skutek erozji dennej i bocznej. Z powodu wysokiej prędkością przepływu zachodzi transport materiału drzewnego i skalnego oraz niszczenie majątku w strefie przybrzeżnej, powoduje dodatkowe obciążenie wody i jeszcze większe straty i szkody w rejonie niżej położonym.

W dolnej części zlewni mamy do czynienia z rozwiniętą urbanizacją i z obiektami dziedzictwa (Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz – Birkenau).

Obszar węzłowy Wisła – Soła znajduje się pod wpływem stopnia w Broszkowicach na Sole i Dwory na Wiśle, dwóch mostów i ujścia Przemszy.

Najbardziej zagrożone miejscowości to Rajcza, Milówka, Żywiec , Czaniec, Wieprz, Czernichów, Porąbka i Oświęcim. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 140 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 17 mln zł.



Wywłaszczenia i wykupy gruntów pod regulacje i umocnienia koryt rzek i potoków

Odcinkowe regulacje i umocnienia koryt rzek, potoków i młynówek

Budowa kanałów ulgi

Modernizacja obiektów zbiorników kaskady Soły



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane o około 75% dla przepływów Qmax < Q1%.


Częściowa odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych przy zastosowaniu dobrych praktyk.


W terenach zurbanizowanych wysoki, na pozostałych odcinkach dostosowany do rodzaju zagospodarowania.


Korzyści społeczne wysokie, koszty ekonomiczne uzasadnione, korzyści środowiskowe sukcesywnie podnoszone.

5 Inne Tereny zurbanizowane w dolinach rzek i potoków mają charakter górski, czyli charakteryzują się koncentracją dróg komunikacyjnych i zabudowy trwałej w strefie przybrzeżnej.

94


Ochrona przed powodzią w zlewni Skawy (bez zbiornika Świnna Poręba)


Zlewnia Skawy, wraz ze swym układem hydrograficznym, stanowi trzecią pod względem powodziogenności zlewnię w dorzeczu Górnej Wisły. Powierzchnia jej wynosi 1 160 km2 i jest zróżnicowana w górnym i dolnym biegu rzeki. Górna część dorzecza – do przekroju Wadowice, to zlewnia górska o bardzo stromych zboczach. Tutaj osadnictwo koncentrowało się i koncentruje nadal w dolinach rzek i potoków. Dolna część zlewni Skawy ma charakter podgórski.

W górnej części zlewni ochrona przed powodzią jest ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych występujących w warunkach przejścia wielkich wód, charakterystycznych dla obszarów górskich. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień lecz charakteryzują się gwałtownym przejściem fali, która przez wysoką prędkość przepływu, nawet przy niskich głębokościach, uruchamia procesy koryto twórcze. W efekcie następuje podmycie brzegów na skutek erozji dennej i bocznej. W efekcie, przy wysokich prędkościach przepływu zachodzi transport materiału drzewnego i skalnego. Niszczenie majątku w strefie przybrzeżnej jest przyczyną dodatkowego obciążenie wody, co powoduje jeszcze większe straty i szkody w rejonie niżej położonym.

W dolnej części zlewni mamy do czynienia z rozwiniętą, ale rozproszoną urbanizacją.

Budowany zbiornik Świnna Poręba, który ze swoją retencją powodziową w granicach 60 mln m3 będzie elementem ochrony Krakowa przed powodzią, zabezpieczy także całkowicie dolinę Skawy poniżej. W związku z tym ochrona planowana w ramach tego zadania jest ukierunkowana na rejony jej dopływów.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 310 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na w wartości przekraczające 38 mln zł. W roku 2010 nie oddany jeszcze do eksploatacji zbiornik Świnna Poręba zretencjonował ok. 60 mln m3 wody i w istotnym zakresie obniżył bardzo wysokie wezbranie do Krakowa włącznie.



Wywłaszczenia i wykupy gruntów pod regulacje i umocnienia koryt rzek i potoków

Odcinkowe regulacje i umocnienia koryt rzek i potoków

Modernizacja jazu Grodzisko na Skawie dla ograniczenia zagrożenia bezpieczeństwa budowli



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane o około 60% dla Qmax < Q1% powyżej zbiornika, a dla przepływów Qmax > Q1% poniżej niego (przy niższych wezbraniach straty nie występują).


Częściowa odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych i wykonanie prac regulacyjnych zgodnie z dobrymi praktykami.


W terenach zurbanizowanych wysoki, na pozostałych odcinkach dostosowany do rodzaju zagospodarowania.


Według aktualnej oceny poprawa bezpieczeństwa stosunkowo wysoka powyżej zbiornika i bardzo wysoka poniżej niego.

5 Inne Tereny zurbanizowane w dolinach rzek i potoków mają charakter górski - koncentracja dróg komunikacyjnych i zabudowy trwałej w strefie przybrzeżnej.

95


Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Wisły od ujścia Skawy do ujścia Skawinki ze zlewnią Skawinki


Zadanie dotyczy zlewni mniejszych cieków na zawalu Wisły, odprowadzających wody z obszaru odciętego przez wały poprzez śluzy wałowe lub śluzy i przepompownie. Większe cieki posiadają obwałowania cofkowe o niższej klasie bezpieczeństwa w stosunku do wałów Wisły. Zagrożenie w tej sytuacji może być wielokierunkowe. W obszarach tych sukcesywnie postępuje rozwój zagospodarowania, co podnosi zagrożenie powodziowe i wymaga interwencji w celu jego ograniczenia.

Szkody powodziowe wywołują w tym obszarze straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła ponad 70 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na blisko 9 mln zł.


Prace przygotowawcze i studialne dla zadań inwestycyjnych

Odcinkowe kształtowanie koryt cieków, usuwanie skutków poprzednich powodzi, poprawa stanu technicznego wałów, modernizacja śluz i przepompowni



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1% i opadów o prawdopodobieństwie p>10%.


Wykonanie prac utrzymaniowych zgodnie z dobrymi praktykami.


Wysoki w dalszej perspektywie. Istotna jest kolejność i koordynacja prac i działań.


Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, korzyści ze wzrostu poczucia bezpieczeństwa i ochrony majątku społecznego i indywidualnego.

5

Inne Tereny, w których rozwija się urbanizacja.

96


Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Wisły od ujścia Skawinki do ujścia Potoku Kościelnickiego ze zlewnią tego potoku


Zadanie dotyczy następnej zlewni na zawalu Wisły, odwadnianej małymi ciekami ze swoimi wewnętrznymi problemami powodziowymi w małym układzie hydrograficznym. W obszarach tych sukcesywnie postępuje rozwój zagospodarowania, co podnosi zagrożenie powodziowe i wymaga interwencji dla jego ograniczenia.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 15 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na blisko 2 mln zł.


Prace przygotowawcze dla zadań inwestycyjnych, w tym wykupy i wywłaszczenia

Odcinkowe kształtowanie cieków odwadniających teren zawala

Modernizacja systemów odwadniających

Budowa zbiorników retencyjnych Pasternik i Sułkowice z funkcją powodziową



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1% i opadów o p>10%


Prace utrzymaniowe i regulacyjne wykonane zgodnie z dobrymi praktykami.


Wysoki w dalszej perspektywie (realizacja zadania głównie w trzecim etapie PROGRAMU). Istotna jest kolejność i koordynacja prac i działań.


Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, korzyści ze wzrostu poczucia bezpieczeństwa i ochrony majątku społecznego i indywidualnego.

5 Inne Tereny, w których postępuje proces urbanizacji. Budowa zbiorników powinna by uzasadniona wynikiem oceny wariantowych koncepcji zabezpieczeń i studiów wykonalności.

97


Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Wisły od ujścia Potoku Kościelnickiego do ujścia Dunajca (bez zlewni Uszwicy, Raby i Dunajca)


Zadanie dotyczy ostatniej części zlewni na zawalu Wisły, przed ujściem Dunajca, ze swoimi wewnętrznymi problemami powodziowymi, podobnymi jak opisane w zad. 21 i 22. W obszarze tym sukcesywnie postępuje rozwój zagospodarowania, co podnosi zagrożenie powodziowe i wymaga interwencji celem jego ograniczenia.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 sięgnęła 130 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 16 mln zł.



Odcinkowe kształtowanie cieków odwadniających z usuwaniem skutków powodzi i modernizacja przepompowni

Budowa zbiornika retencyjnego Szarbia z funkcją powodziową



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax < Q1% i opadów o p > 10%.


Prace utrzymaniowe i regulacyjne wykonane zgodnie z dobrymi praktykami.


Wysoki w dalszej perspektywie (realizacja prac w drugim i trzecim etapie PROGRAMU). Istotna jest kolejność i koordynacja prac i działań.


Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, korzyści ze wzrostu bezpieczeństwa i ochrony majątku społecznego i indywidualnego.

5 Inne Tereny, w których postępuje proces urbanizacji. Budowa zbiorników powinna być uzasadniona wynikiem oceny wariantowych koncepcji zabezpieczeń przeciwpowodziowych i studiów wykonalności.

98


Ochrona przed powodzią w zlewni Raby, w tym budowa zbiorników retencyjnych


Zlewnia Raby ma powierzchnię 1 537 km2, jest zróżnicowana geograficznie - wyróżnić można jej trzy podobszary: górny o spadku średnim 0,85%, środkowy o spadku 0,23% i dolny o spadku 0,06%.

To zróżnicowanie zmienia lokalizacja zbiornika Dobczyce, który na długości około 18 kilometrów poniżej „wyrównuje” część środkową i dolną, co w rezultacie powoduje, że zlewnia należy do dwubiegowych, obejmujących bieg górny i dolny.

W górnej części zlewni, podobnie jak w zlewniach Soły i Skawy, ochrona przed powodzią jest ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych w warunkach przejścia wielkich wód, charakterystycznych dla obszarów górskich. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień lecz charakteryzują się gwałtownym przejściem fali, która przez wysoką prędkość przepływu, nawet przy niskich głębokościach, uruchamia procesy koryto twórcze. W efekcie następuje podmycie brzegów na skutek erozji dennej i bocznej. Przy wysokiej prędkości przepływu następuje transport materiału drzewnego i skalnego. Powoduje to dodatkowe niszczenie majątku w strefie przybrzeżnej, co skutkuje dodatkowym obciążeniem wody i jeszcze większymi stratami i szkodami w rejonie niżej położonym.

W dolnej części zlewni mamy do czynienia z rozwiniętą, ale rozproszoną urbanizacją. Miasta skupiające osadnictwo to: Bochnia, Myślenice, Dobczyce, Rabka Zdrój, Chabówka, Mszana Dolna i Gdów oraz wsie: Raba Niżna i Wyżna. Występuje tutaj zagrożenie częstymi powodziami.

Zbiornik Dobczyce posiada rezerwę powodziową znaczącą jak dla potrzeb ograniczenia zagrożenia powodziowego do Q1%, ale zasięg jego oddziaływania jest niewystarczający, a na dopływach Raby poniżej zbiornika zagrożenie powodziowe występuje i wzrasta wraz z rozwojem tych terenów.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 260 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na wartość bliską 33 mln zł.


Opracowanie map ryzyka powodziowego


Odcinkowe kształtowanie rzek i potoków, powiązane z usuwaniem skutków powodzi i z zabezpieczeniem brzegów, zabezpieczenie terenów zurbanizowanych zagrożonych powodziami

Budowa zbiorników retencyjnych Trzciana i Konina z funkcją powodziową

Modernizacja obiektów zbiornika wodnego Dobczyce



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax < Q1%. Zwiększona stała rezerwa powodziowa zbiornika Dobczyce podniesie jego efektywność dla wysokich wezbrań.


Prace regulacyjne wykonane zgodnie z dobrymi praktykami i dostosowane do rodzaju zagospodarowania terenu.


Wysoki. Istotna jest kolejność i koordynacja prac i działań.


Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, korzyści ze wzrostu bezpieczeństwa i ochrony majątku społecznego

99

i indywidualnego.

5 Inne Tereny, w których postępuje proces urbanizacji. Budowa zbiorników powinna by uzasadniona wynikiem oceny wariantowych koncepcji zabezpieczeń przeciwpowodziowych i studiów wykonalności.

100


Ochrona przed powodzią w zlewni Uszwicy, w tym budowa zbiorników retencyjnych


Zlewnia Uszwicy ma powierzchnię o wielkości zaledwie 323 km2, ale na jej obszarze występuje wyraźne zróżnicowanie na część górską oraz bliską nizinnej. Dlatego należy ona do najtrudniejszych z punktu widzenia opanowania zagrożenia powodziowego, które jest generalnie bardzo wysokie i występuje cyklicznie. Ostatnia bardzo duża powódź miała miejsce w roku 1997. Przyniosła ona tutaj niewiarygodnie wysokie straty, biorąc pod uwagę wielkość tego obszaru.

Generalnie, zagrożenie powodziowe generuje Uszwica, która została zamknięta gorsetem zabudowy. W końcowym odcinku jest ona obwałowana. Dodatkowo, tereny „rezerwowe” dla retencjonowania wód wezbraniowych zostały przed blisko 20 laty zabudowane nowymi osiedlami, zaś mosty wprowadziły dodatkowe utrudnienie w swobodnym odprowadzeniu wielkich wód.

Najwyższe zagrożenie generuje górna część zlewni aż do Brzeska. Zagrożenie to przenosi się aż po Borzęcin, w którym przepustowość koryta wielkiej wody, odniesiona do wartości przepływów prawdopodobnych, jest najmniejsza.

Ograniczenie zagrożenia wymaga wieloskładnikowych działań tak, aby uzyskać efekt w miejscach jego koncentracji. Dotyczy to zarówno retencjonowania wód wezbraniowych i gospodarowania wodami opadowymi tak, aby mogły swobodnie odpłynąć, jak i prac ograniczających szkody w rejonie rzeki Uszwicy poprzez regulację i umocnienia jej koryta.

Szkody powodziowe wywołują w zlewni Uszwicy straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 56 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 7 mln zł.



Kształtowanie koryt rzek i potoków, połączone z usuwaniem szkód powodziowych

Przebudowa wału przeciwpowdziowego

Budowa suchych zbiorników retencyjnych: Lipnica, Gosprzydowa i Brzesko-Okocim na Uszwicy



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po zrealizowaniu projektów straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax ≤ Q1%.


Wykonanie prac projektowych, budowlanych i regulacyjnych zgodnie z dobrymi praktykami. Konieczność utrzymania bardzo dobrego stanu międzywala na odcinku miejscowości Borzęcin ze względu na bardzo niską przepustowość koryta.


Istotnie większy po realizacji kompleksowych rozwiązań.


Miarą tej oceny jest redukcja strat powodziowych, korzyści ze wzrostu bezpieczeństwa i ochrony majątku oraz uwzględnione w możliwym zakresie warunki środowiskowe.

5 Inne Propozycje programowe dla Uszwicy ustalone zostały w oparciu o wariantowe analizy, których wynik zyskał akceptację RDOŚ w Krakowie.

101


Ochrona przed powodzią w zlewni Dunajca (bez zlewni Białej), w tym zabezpieczenie przed powodzią miasta Nowy Sącz


Zlewnia ta posiada powierzchnię 5 821 km2 i należy do najbardziej obarczonej szkodami i stratami powodziowymi, ze względu na zróżnicowane źródła i przyczyny zagrożenia powodziowego. Generalnie wyróżnić należy cztery jej części: górną - powyżej zbiornika Czorsztyn, położoną poniżej część obarczoną oddziaływaniem rzeki Poprad łącznie z miastem Nowy Sącz leżącym u zbiegu tych rzek, trzecią część - przejściową w obrębie oddziaływania kaskady Dunajca, Rożnów – Czchów, wraz ze zlewnią Łososiny, o jednym z najwyższych wskaźników zagrożenia powodziowego, oraz część czwartą - dolną poniżej zbiornika Czchów. Każda z tych części posiada odrębny zakres zagrożenia i ochrony, a tym samym także ukierunkowania na sposób poprawy tej ochrony.

W części górnej, obejmującej także zlewnię Popradu i Łososiny, ochrona przed powodzią jest ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych w warunkach przejścia wielkich wód, charakterystycznych dla obszarów górskich. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień lecz charakteryzują się gwałtownym przejściem fali powodziowej, która przez wysoką prędkość przepływu, nawet przy niskich głębokościach uruchamia procesy koryto twórcze. W efekcie następuje podmycie brzegów na skutek erozji dennej i bocznej, co przy wysokiej prędkością przepływu powoduje transport materiału drzewnego i skalnego oraz niszczenie majątku w strefie przybrzeżnej. To dodatkowe obciążenie wody powoduje jeszcze większe straty i szkody w rejonie niżej położonym. Lokalne zróżnicowania wynikają z charakteru zabudowy i uwarunkowań geograficznych.

Dolna część Dunajca, to rzeka rozległa o przekształconym i obwałowanym korycie, które poddane presji ograniczenia możliwości przeprowadzenia wielkiej wody, a tym samym długotrwałych procesów przyspieszonej erozji, uległo poważnemu przegłębieniu (o 2 - 3 m) w ostatnich 100 latach.

Zagrożone, duże miejscowości to: Nowy Targ, Łopuszna, Waksmund, Nowy Sącz, Czchów, Knurów oraz właściwie wszystkie leżące nad Łososiną mniejsze miejscowości. Teren jest silnie zurbanizowany, o wysokich walorach turystycznych.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 1,2 mld zł. Straty średnioroczne szacuje się na ok. 150 mln zł. Są to najwyższe straty w dorzeczu górnej Wisły.



Analiza gospodarki wodnej na zbiornikach Czorsztyn i Rożnów z punktu widzenia ich efektywności przeciwpowodziowej, z uwzględnieniem wariantu odtworzenia pojemności utraconej w trakcie dotychczasowej eksploatacji zbiorników Rożnów i Czchów


Kształtowanie koryt rzek i zabezpieczenie potoków w zlewni wraz z usuwaniem szkód powodziowych

Budowa odcinkowych obwałowań Dunajca dla obszarów miejskich



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji projektów straty zostaną zredukowane o około 70% dla przepływów Qmax < Q1% .


Warunki przepływu zostały w istotny sposób zmienione przez występujący w zlewni Dunajca intensywny transport rumowiska, którego przebieg jest zakłócony przez zbiorniki retencyjne. Problem erozji występującej w korycie poniżej zbiornika Czchów wymaga indywidualnego rozwiązania.

102


Istotny wzrost trudny do osiągnięcia ze względu na zagospodarowanie i występujący poziom zagrożenia. Znaczenie będą miały zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym.


Trudność tej oceny wynika ze złożoności problemów powodziowych i wysokości strat w zlewni Dunajca. Ocena ryzyka powodziowego powinna być istotnym impulsem dla innego (bardziej bezpiecznego) planowania zagospodarowania w tej zlewni.

5 Inne Istotna jest znajomość udziału zbiorników w ochronie przeciwpowodziowej.

103


Ochrona przed powodzią w zlewni Białej, w tym budowa zbiorników retencyjnych


Zlewnia ta posiada powierzchnię 983 km2 , a Biała jest prawostronnym dopływem Dunajca, uchodzącym do niego w jego dolnym odcinku. Charakter wysokiego zagrożenia, jakie tutaj występuje jest zbliżony do zagrożenia powodziowego w dolnej części Dunajca.

Największa aglomeracja, Tarnów, leżąca nad Białą, a właściwie rozbudowująca się w widłach obu rzek, została wyodrębniona w zadaniach miejskich.

Generalnie zagrożenie powodziowe wywołuje tutaj duża zmienność stanów wody i gwałtowne wezbrania. Intensywne zagospodarowanie zlewni, w rejonach Grybowa, Bobowej, Ciężkowic, Tuchowa, Pleśnej i Białej jest przyczyną poważnego zagrożenia powodziowego.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 330 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 41 mln zł.



Kształtowanie koryt rzek i potoków dla zapewnienia ich odpowiedniej przepustowości

Budowa zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową: Balicka Góra, Ciężkowice i Florynka

Budowa nowych i przebudowa istniejących obwałowań w gminach: Pleśna, Ciężkowice i Biała Niżna



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że realizacja zadania, wspomagająca powiększenie retencji dolinowej, zredukuje straty o około 90% dla przepływów Qmax ≤ Q1% .


Realizacja zadań ochrony przed powodzią jest połączona z częściową renaturyzacją rzeki Białej, co znacznie wpłynie na odbudowę naturalnych procesów fizycznych odpływu.


Wysoki, ze względu na dotychczasowe negatywne doświadczenia w zakresie bezpośredniego zagrożenia.


Dotychczasowe opracowania i oceny branżowe dają podstawę do wypracowania wysokiej jakości kompromisu, skutkującego uzyskaniem korzyści społecznych, ekonomicznych i środowiskowych.

5 Inne Efektywność zbiorników powinna być zweryfikowana w pierwszej kolejności.

104


Ochrona przed powodzią w zlewniach Nidzicy, Kanału Strumień, Koprzywianki i Opatówki


Obszar tego zadania obejmuje duże zlewnie lewostronnych dopływów Wisły: zlewnia Nidzicy (708 km2), zlewnia Kanału Strumień (300 km2), zlewnia Koprzywianki (702 km2) i zlewnia Opatówki (282 km2).

Występują tutaj problemy zarówno z odprowadzeniem wód do Wisły, jak i wewnętrzne – własne zagrożenie powodziowe, związane z rozwojem osadnictwa, zwłaszcza w obrębie Niziny Nadwiślańskiej, gdzie występują urodzajne gleby, a jednocześnie bardzo rozległe zalewy.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła ponad 500 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 62 mln zł.


Rozbudowa obwałowań rzeki Nidzicy na terenie gmin: Bejsce, Kazimierza Wielka i Skalmierz

Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym w rejonie Kanału Strumień

Odcinkowa rozbudowa wałów przeciwpowodziowych na pozostałych dopływach Wisły

Udrożnienie rzeki Opatówki dla bezpiecznego odprowadzenia wód powodziowych



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji projektów straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1%. Najsłabsze odcinki systemu ochrony zostały zmodernizowane.


Udrożnienie rzeki i pozostałe roboty wykonane zgodnie z dobrymi praktykami.

3 Wzrost poczucia bezpieczeństwa lokalnej społeczności

Wysoki, ze względu na dotychczasowe, negatywne doświadczenia, wynikające ze złego stanu technicznego obiektów ochrony.


Nizinny charakter cieków generuje inny rodzaj zagrożenia niż w przypadku cieków górskich, szczególnie dla obiektów i upraw. Poprawa bezpieczeństwa powodziowego może być znaczna przy zachowaniu równie znacznych korzyści środowiskowych.

5 Inne Zaawansowanie prac związanych z przygotowaniem zadań umożliwia wykorzystanie ochrony w krótkiej perspektywie czasowej.

105


Ochrona przed powodzią w zlewni Nidy


Zlewnia Nidy ma powierzchnię 3 862 km2 i obejmuje rozległą dolinę rzeki i jej dopływów na długości ponad 150 km Nidy. W górnej części tworzą ją dwie gałęzie źródłowe – Czarna i Biała Nida.

Jest to rzeka typowo nizinna, o małym spadku i szerokiej terasie zalewowej, pokrytej łąkami. W dominującej części obszar zlewni objęty jest ochroną NATURA 2000. Realizowany jest tu program „Zrównoważony rozwój Nidy”.

Niewielka głębokość głównego koryta rzeki (0,4 – 2,6 m) sprzyja naturalnym zalewom w terenach przybrzeżnych.

Główne miasta to: Sobków, Pińczów, Chrobec, Wiślica i Nowy Korczyn.

Obniżenie zagrożenia powodziowego wymaga w tym obszarze interwencji respektującej warunki ochrony przyrody.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 55 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 7 mln zł.


Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego w zlewni Mierzawy (dopływ Nidy)

Dokumentacja projektowa i realizacja programu „Zrównoważony rozwój Nidy”

Przebudowa istniejących obwałowań

Rozbudowa obwałowań na terenie miejscowości Skowronno i Morsko Górne

Budowa zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową: Wierna Rzeka, Mójca i Danków - Styków



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji projektów straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1%.


Realizacja zadań ochrony przed powodzią jest połączona z częściową renaturyzacją rzeki Nidy i ochroną jej środowiska naturalnego, co znacznie wpłynie na odbudowę naturalnych warunków odpływu.

Realizacja pozostałych robót inwestycyjnych zgodna z dobrymi praktykami.


Wysoki, ze względu na dotychczasowe negatywne doświadczenia w zakresie bezpośredniego zagrożenia.


Pakiet zadań zapewnia uzyskanie wysokiego poziomu korzyści w obszarze społecznym, ekonomicznym i środowiskowym.

5 Inne Efekty zbiorników powinny być ocenione w pierwszej fazie realizacji programu.

106


Ochrona przed powodzią w zlewni Czarnej Staszowskiej, w tym modernizacja zbiornika Chańcza i budowa zbiorników retencyjnych


Zlewnia Czarnej Staszowskiej, lewobrzeżnego dopływu Wisły, ma powierzchnię 1 360 km2 . Jest to także rzeka nizinna. Czarna Staszowska jest główną rzeką powiatu staszowskiego, wypływa spod Góry Kamień, Góry Stołowej i Góry Włochy. Przepływa przez miejscowości Smyków, Raków, przez pastwiska stepowe Kotuszowej, Kurozwęki i dopływa do Staszowa. Dalej mija Rytwiany, a w rejonie Połańca uchodzi do Wisły.

Zlewnię Czarnej Staszowskiej dzieli się na część wschodnią (około 680 km2) oraz właściwe dorzecze Czarnej, gdzie występuje najwyższe zagrożenie powodziowe.

Obok zagrożeń letnich występują tutaj zagrożenia powodziowe w okresie roztopów wiosennych. Na ten typ zagrożeń najbardziej narażone są miejscowości w górnym biegu rzeki.

Główne miasta tego obszaru to: Pągowiec k/Rakowa, Kotuszów, Staszów, Rytwiany i Połaniec.



Opracowanie map ryzyka powodziowego

Prace projektowe i inwestycyjne zgodnie z Programem dla Czarnej Staszowskiej uwarunkowanym ochroną przyrody

Budowa prawego wału rzeki Wschodniej

Regulacja rzeki Łagowicy

Modernizacja obiektów istniejącego zbiornika Chańcza

Budowa zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową: Zagrody, Przybyłów, Brzozówka i Gnojna



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadań straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1%.


Program dla Czarnej Staszowskiej umożliwi wdrożenie najlepszych rozwiązań w istniejących warunkach.


Wysoki, wynikający także z zastosowania kompleksowych rozwiązań.


Wypracowywane są rozwiązania zmierzające do uzyskania maksymalnych korzyści społecznych i środowiskowych.

5 Inne W pierwszym etapie należy ocenić możliwość poprawy ochrony przeciwpowodziowej przez zbiornik Chańcza oraz zweryfikować efektywność proponowanych zbiorników z funkcją powodziową.

107


Ochrona przed powodzią w zlewni rzeki Łęg


Zlewnia rzeki Łęg ma powierzchnię 960 km2 . Łęg jes prawobrzeżnym dopływem Wisły, który uchodzi do niej poniżej Sandomierza. Głównym dopływem Łęgu jest rzeka Przyrwa. Długi odcinek Łęgu znajduje się pod wpływem Wisły. Tereny zawala odwadniane są rowami i przepompowniami.



Prace przygotowawcze dla inwestycji, w tym wykupy gruntów i wywłaszczenia

Opracowanie kompleksowego rozwiązania i ustalenie parametrów obiektów ochronnych z uwzględnieniem doświadczeń z powodzi 2010 r.

Modernizacja istniejących obwałowań

Budowa nowego wału w miejscowości Krawce

Regulacje cieków dla obniżenia zagrożenia powodziowego w terenach zagospodarowanych



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po zmodernizowaniu systemu ochrony straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1%.


Zostaną określone na etapie prac koncepcyjnych.


Wysoki, przy dobrym stanie technicznym i funkcjonalnym obiektów ochronnych, ale także po weryfikacji podejścia do zagospodarowania terenu i jego zabudowy.


Aby uzyskać wysoki poziom poprawy bezpieczeństwa na płaskim obszarze, chronionym wałami przeciwpowodziowymi, konieczne jest, by ich parametry były wyższe nie tylko na odcinkach silnie zagospodarowanych.

5 Inne Istotna jest szczegółowa analiza zagrożenia awarią w sytuacji złego stanu technicznego wałów przeciwpowodziowych oraz koordynacja działań na rzecz utrzymania bezpieczeństwa jednostek odpowiedzialnych za nie z województw: podkarpackiego i świętokrzyskiego.

108


Ochrona przed powodzią w zlewni Trześniówki


Zlewnia rzeki Trześniówka ma powierzchnię 570 km2 . Trześniówka jest prawobrzeżnym dopływem Wisły z ujściem w niewielkiej odległości od Łęgu.

Główne dopływy Trześniówki to: Kaczówka, Koniecpólka, Mokrzyszówka, Żupawka i Dąbrówka.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 17 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 2 mln zł.


Prace przygotowawcze dla inwestycji, w tym prace projektowe, wykupy gruntów i wywłaszczenia

Opracowanie kompleksowego rozwiązania i ustalenie parametrów obiektów z uwzględnieniem doświadczeń z powodzi 2010 r.

Badania i ocena stanu technicznego obwałowań oraz ich modernizacja

Regulacje potoków na obszarze zlewni dla zabezpieczenia przed zagrożeniem terenów zagospodarowanych



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po zmodernizowaniu systemu ochrony straty zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax < Q1%.


Zostaną określone na etapie prac koncepcyjnych.


Wysoki przy dobrym stanie technicznym i funkcjonalnym obiektów ochronnych ale także po weryfikacji podejścia do zagospodarowania terenu i jego zabudowy.


Aby uzyskać wysoki poziom poprawy bezpieczeństwa na płaskim obszarze, chronionym wałami konieczne jest, by były one wyższe nie tylko na odcinkach silnie zagospodarowanych.

5 Inne Istotna jest szczegółowa analiza zagrożenia w sytuacji złego stanu technicznego wałów przeciwpowodziowych oraz koordynacja działań na rzecz utrzymania bezpieczeństwa jednostek odpowiedzialnych za nie z województw: podkarpackiego i świętokrzyskiego.

109


Ochrona przed powodzią w zlewni Wisłoki, w tym budowa zbiorników retencyjnych Kąty-Myscowa i Dukla


Zlewnia rzeki Wisłoki obejmuje swym zasięgiem obszar 4 110 km2. Jest to region, gdzie osadnictwo rozwijane było od średniowiecza i tradycje w tym zakresie systematycznie były utrwalane. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto przemysłowy rozwój tego regionu.

Obecnie mamy tutaj rozwinięty przemysł i związane z nim głównie ośrodki miejskie, takie jak: Jasło, Kołaczyce, Brzostek, Pilzno, Dębica i Mielec, gdzie koncentruje się wysoki wskaźnik zaludnienia oraz wysoki poziom zagrożenia powodziowego.

Źródłem zagrożenia powodziowego jest nie tylko Wisłoka ale także jej dopływy oraz inne cieki niższego rzędu, należące do sieci hydrograficznej Ropy, Jasiołki, Wielopolki i innych dopływów Wisłoki.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 490 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się powyżej 61 mln zł.


Opracowanie map ryzyka powodziowego w zlewni Wisłoki

Modernizacja istniejących obwałowań, w tym ich zabezpieczenie przeciwfiltracyjne w podłożu

Ochrona przed powodzią w zlewni Wielopolki , Jasiołki i Ropy

Regulacje potoków dla ograniczenia zagrożenia powodziowego

Budowa zbiorników retencyjnych: Kąty-Myscowa oraz Dukla

Budowa 12 suchych zbiorników retencyjnych

Budowa 6 zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową

Modernizacja obiektów zbiornika wodnego Klimkówka



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Oszacowanie poziomu redukcji szkód może być dokonane po szczegółowej weryfikacji zakresu rzeczowego zadania; w szczególności dotyczy to budowy dużej liczby zbiorników retencyjnych.


Szeroki program inwestycyjny zadania wymagał będzie stosowania dobrych praktyk, zarówno w zakresie planowania utrzymania potencjału środowiskowego, jak i technologii realizacji prac inwestycyjnych.


Osiągnięcie wysokiego poziomu bezpieczeństwa powinno odbyć się przy maksymalnym ograniczeniu kosztownych inwestycji i wprowadzeniu mniej kosztownych rozwiązań w okresie eksploatacji.


Wysokie korzyści społeczne generują wysokie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne.

5 Inne Plany rozwojowe muszą uwzględniać koszty poziomu ochrony terenu (także koszty jej utrzymania).

110


Ochrona przed powodzią w zlewni rzeki Wisłok, w tym budowa zbiornika retencyjnego Rudawka Rymanowska i zabezpieczenie przed powodzią miasta Krosno


Zlewnia rzeki Wisłok obejmuje swym zasięgiem obszar 3 528 km2. Jest to region, gdzie podobnie, jak w przypadku Wisłoki, osadnictwo rozwijane było od XIV wieku i tradycje w tym zakresie systematycznie były utrwalane. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto przemysłowy rozwój tego regionu.

Wisłok jest lewobrzeżnym dopływem Sanu, o wartkim biegu i skalistym podłożu, z licznymi przełomami. Przełomy występują w górnym biegu, zaś w środkowym Wisłok jest rzeką meandrującą, co sprzyjaja rozlewom. Na Wisłoku istnieje zbiornik retencyjny w Besku, ale jego funkcja w ochronie przeciwpowodziowej, wynikająca z określonej stałej rezerwy powodziowej jest niewielka.

Osadnictwo zostało rozwinięte w ośrodkach miejskich, takich jak: Krosno, Strzyżów, Rzeszów i Tarnobrzeg, a także wiejskich, takich jak Besko, Haczów, Krościenko Wyżne, Frysztak i Tryńcza.

Zagrożenie powodziowe ma zróżnicowane źródła i przyczyny, zależnie od położenia w biegu górnym, środkowym lub dolnym. Generalnie jest stosunkowo wysokie i wzrasta wraz z rozwojem tego obszaru.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 227 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 28 mln zł.


Opracowanie map ryzyka powodziowego w zlewni Wisłoka

Prace przedprojektowe i projektowe na potrzeby inwestycji ochronnych

Ochrona przeciwpowodziowa w zlewni Stobnicy (odcinkowe obwałowania, regulacje rzek i przebudowa istniejących obiektów)

Pozostałe dopływy - głównie odcinkowe regulacje dla ograniczenia zagrożenia

Modernizacja istniejących obwałowań Wisłoka

Budowa zbiornika wodnego Rudawka Rymanowska

Budowa 18 suchych zbiorników

Budowa 3 zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową

Zabezpieczenie przed powodzią miasta Krosno



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Oszacowanie poziomu redukcji szkód może być dokonane po szczegółowej weryfikacji zakresu rzeczowego zadania; w szczególności dotyczy to budowy dużej liczby zbiorników retencyjnych.


Szeroki program inwestycyjny zadania wymagał będzie stosowania dobrych praktyk, zarówno w zakresie planowania utrzymania potencjału środowiskowego, jak i technologii realizacji prac inwestycyjnych.

3 Wzrost poczucia bezpieczeństwa lokalnej społeczności

Osiągnięcie wysokiego poziomu bezpieczeństwa powinno odbyć się przy maksymalnym ograniczeniu kosztownych inwestycji i wprowadzeniu mniej kosztownych rozwiązań w okresie eksploatacji.

111


Wysokie korzyści społeczne generują wysokie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne.

5 Inne Plany rozwojowe muszą uwzględniać koszty poziomu ochrony terenu (także koszty jej utrzymania).

112


Ochrona przed powodzią w zlewni Sanu (bez zlewni Wisłoka i Tanwi), w tym zabezpieczenie przed powodzią miasta Przemyśl


Zlewnia rzeki San bez Wisłoka i Tanwi obejmuje swym zasięgiem obszar blisko 8 000 km2.

Dolina Sanu od Przemyśla do Sandomierza stanowi korytarz komunikacyjny, kolejowy i drogowy.

W dolnej części tej doliny leżą następujące miejscowości: Radymno, Jarosław, Przeworsk, Sieniawa, Leżajsk, Krzeszów, Ulanów, Rudnik, Nisko i Stalowa Wola. Są to ośrodki, gdzie koncentruje się rozwój gospodarczy regionu.

W górnym biegu z kolei, osadnictwo koncentruje się w miejscowościach: Lesko, Zagórz, Sanok, Dynów i Przemyśl. Tutaj koncentruje się także rozwój społeczno – gospodarczy.

Zagrożenie powodziowe ma zróżnicowane źródła i przyczyny, zależnie od położenia obszaru w biegu górnym, środkowym i dolnym. Generalnie jest ono stosunkowo wysokie i wzrasta wraz z rozwojem tego obszaru.

Kaskada zbiorników Solina – Myczkowce ma ograniczony zasięg oddziaływania w zakresie obniżenia kulminacji fali wezbraniowej, ze względu na położenie w górnym biegu rzeki i rozwiniętą siec rzeczną poniżej zbiorników.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 200 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 25 mln zł.


Opracowanie map ryzyka powodziowego w zlewni Wisłoka

Modernizacja istniejących obwałowań Sanu oraz wałów cofkowych na dopływach

Odcinkowa budowa wałów przeciwpowodziowych

Regulacja potoków, połączona z usuwaniem szkód powodziowych wywołanych wcześniejszymi wezbraniami

Kształtowanie koryt rzek i potoków dla zapewnienia odpowiedniej ich przepustowości w warunkach odprowadzania wielkich wód w rejonie zabudowy

Budowa dwóch zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową

Zabezpieczenia przed powodzią miasta Przemyśl



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadań straty zostaną zredukowane o około 70% dla przepływów Qmax ≤ Q1%, zaś na terenie Przemyśla – dla opadów o prawdopodobieństwie ≥10%.


Program inwestycyjny zadania wymagał będzie stosowania dobrych praktyk, zarówno w zakresie planowania utrzymania potencjału środowiskowego, jak i technologii realizacji prac inwestycyjnych.


Wysoki.


Możliwe do osiągnięcia wysokie korzyści społeczne i środowiskowe.

5 Inne Plany rozwojowe muszą uwzględniać koszty poziomu ochrony terenu.

113


Ochrona przed powodzią w zlewni rzeki Breń


Breń jest prawobrzeżnym dopływem Wisły, do której uchodzi na 210 km jej biegu. Rzeka bierze początek na Płaskowyżu Tarnowskim (województwo małopolskie), a uchodzi do Wisły w województwie podkarpackim, w okolicach miejscowości Otałęż. Długości rzeki to 52 km, z czego 45 km na terenie województwa małopolskiego, a 7 km w województwie podkarpackim.

Breń płynie w większości przez tereny rolnicze. Ze względu na płaską konfigurację teren jest podatny na podtopienia. W warunkach wzrostu intensywności opadów nawalnych rośnie poziom zagrożenia związany z utrudnionym odprowadzaniem wód przez system hydrograficzny Brenia.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 88 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 11 mln zł.


Prace projektowe i przygotowawcze na potrzeby inwestycji ochronnych


Odcinkowa rozbudowa wałów przeciwpowodziowych

Budowa kanału Radwan - Smęgorzów

Modernizacja istniejącej zabudowy potoków i kanałów, w tym odbudowa uszkodzonych regulacji potoków

Budowa polderu zalewowego na zawalu rzeki Upust



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadań straty zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax ≤ Q1%.


Zbudowany polder zredukuje wyższe wezbrania do wartości przepływów bardziej bezpiecznych dla stabilności koryta poniżej jego lokalizacji. Kanały na tym obszarze służą obniżeniu zwierciadła wód gruntowych. Ich utrzymanie jest konieczne ze względu na to, że mają również obniżyć wezbrania przechodzące przez tereny zagospodarowane i rolnicze.


Wysoki, pod warunkiem utrzymania dobrego stanu technicznego systemu.


W kolejnej fazie prac przygotowawczych nastąpi selekcja rozwiązań i wykonana zostanie analiza koszty – korzyści.

5 Inne Zakres realizowanych zabezpieczeń powinien uwzględniać rolnicze wykorzystanie terenu.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wis%C5%82a

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ota%C5%82%C4%99%C5%BC

114


Ochrona przed powodzią w zlewniach Babulówki, Potoku Chorzelowskiego i Strachockiej


Zlewnie bezpośrednich dopływów Wisły, wymagające interwencji dla ograniczenia zagrożenia powodziowego.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 8 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 1 mln zł.

Zadanie realizowane będzie we wszystkich trzech etapach, przy czym realizacja inwestycji przewidziana jest głównie po 2020 roku ponieważ stan obiektów w w/w cieków jest lepszy niż w pozostałych przypadkach. Poprawna realizacja zadania wymaga oceny zakresu koniecznych inwestycji, co nastąpi na podstawie szczegółowych opracowań i studium wykonalności.


Prace projektowe i przygotowawcze na potrzeby inwestycji ochronnych


Odbudowa zniszczonej infrastruktury rzeki Babulówki, Potoku Chorzelowskiego, rzeki Strachockiej oraz ich dopływów



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane prawie w całości dla przepływów Qmax < Q1%.


Mniejsza presja czasowa na realizację zadania ułatwia przygotowanie rozwiązań wg najlepszych praktyk.


Do czasu realizacji inwestycji bezpieczeństwo będzie się pogarszało, gdyż pogarszać się będzie stan techniczny obiektów. Konieczne będą jego bieżące oceny.


Ustalona będzie po przygotowaniu bardziej szczegółowych rozwiązań.

5 Inne Nie można wykluczyć, że część inwestycji będzie musiała zostać zrealizowana w terminie wcześniejszym.

115


Ochrona przed powodzią w zlewni Tanwi, w tym budowa zbiorników retencyjnych


Rzeka Tanew to prawostronny dopływ Sanu o powierzchni zlewni wynoszącej 2 339 km2 i o długości 113 km. Wypływa ona na Roztoczu, w terenach o wysokiej wartości przyrodniczej, chronionej rezerwatem „Źródła Tanwi”. W jej środkowym biegu, w okolicach Suśca, dolina Tanwi objęta jest ochroną w ramach rezerwatu „Nad Tanwią. Dalej rzeka meandruje, kierując swój bieg na granicę pomiędzy Równiną Biłgorajską i Płaskowyżem Tarnogrodzkim.

Miejscowości nad Tanwią to: Lipsko, Narol, Paary, Rebizanty, Borowiec, Osuchy, Stare Króle, Księżpol, Wólka Biska, Harasiuki, Dąbrowica, Wólka Tanewska, Pisklaki, Szostaki i Kurzyna Wielka.

Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła około 13 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 1,5 mln zł.


Prace przygotowujące inwestycje

Budowa zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową: Biszcza-Żary, Brodziaki, Borowiec

Odbudowa zabezpieczeń na dopływach Tanwi



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane prawie w całości dla przepływów Qmax ≤ Q1%.


Rozwiązanie muszą być oparte o szczegółowe prace koncepcyjne i ocenę ich efektywności.


Oczekiwania społeczne mogą nie być zaspokojone, jeżeli zaniecha się działań ze względu na wymagania środowiskowe i ekonomiczne


Alternatywne rozwiązania mogą uwzględniać różnego rodzaju rekompensaty.

5 Inne Sytuacja w obszarze zlewni wymaga modelowego rozwiązania na bazie interdyscyplinarnego studium.

116


Ochrona przed powodzią w zlewni Sanny, w tym budowa zbiorników retencyjnych


Rzeka Sanna to prawobrzeżny dopływ Wisły.

Ochrony przed powodzią wymagają w tej zlewni miejscowości: Kosin, Opoka Duża, Janiszów, Zabełcze, Borów, Kolonia Potok Stary I, Kolonia Potok Wielki, Wola Potocka, Potoczek, Godziszów Trzeci, Rataj Ordynacki, Rataj Poduchowny, Biała II, Kawęczyn, Wólka Ratajska, Branew, Branewka, Kolonia Branewska, Kamień I i II, Flisy i Momoty.

Brak jest oszacowania strat powodziowych, natomiast oszacowano potencjalne szkody powodziowe, mierzone liczbą gospodarstw zagrożonych powodzią i liczbą mieszkańców tych gospodarstw. Wszystkie planowane inwestycje będą poprzedzone koncepcją programowo – przestrzenną i studium wykonalności, co pozwoli na weryfikację zamierzeń ochronnych pod kątem analizy koszty – korzyści.


Prace przygotowawcze, dotyczące zamierzeń inwestycyjnych

Budowa zbiornika retencyjnego Kosin z funkcją powodziową

Odbudowa zabezpieczeń na dopływach Sanny



1 Redukcja szkód – strat powodziowych Do oceny - według potencjalnego zagrożenia szkodami powodziowymi dla przepływów Qmax < Q1%.


Rozwiązania projektowe i zastosowane technologie zgodne z dobrymi praktykami.


Zgodny z oczekiwaniami lokalnej społeczności.


Należy określić poziom tych relacji, głownie dla zbiornika retencyjnego.

5 Inne Wariantowa koncepcja programowo – przestrzenna dla w/w zlewni powinna określić rodzaj i zakres planowanych działań ochronnych.

5.3. Zadania priorytetowe

Cały zakres PROGRAMU, przedstawiony w postaci listy i opisów zadań w punktach

5.2 i 5.3 ma istotne znaczenie. Wymaga on realizacji, by nastąpił wzrost poziomu

bezpieczeństwa powodziowego w dorzeczu górnej Wisły i ograniczenie szkód i strat

powodziowych, liczonych w miliardach zł w okresach dziesięcioletnich, a nawet

krótszych. Ramowy harmonogram PROGRAMU narzuca hierarchizację realizacji

zadań, a zatem także generalne priorytety wykonawcze, wynikające z poziomu

zagrożenia, skali szkód i wielkości strat powodziowych oraz stanu technicznego

obiektów ochronnych. W harmonogramie uwzględniono także poziom zaawansowania

odcinkowej modernizacji wałów przeciwpowodziowych.

Biorąc jednak pod uwagę zarówno stan zaawansowania projektów (w tym fazę prac

przygotowawczych), a także, częściowo związane z tym stanem, zaawansowanie

117

decyzji wykonawczych, uwzględniających analizę rozwiązań wariantowych

w odpowiedniej skali przestrzennej i zlewniowej, można wskazać projekty

priorytetowe, które:

zmodernizują istniejący system ochrony przed powodzią z uwzględnieniem

rozwiązań od siebie zależnych w układzie zlewniowym,

są zaawansowane z punktu widzenia przygotowania inwestycji,

nie wymagają rozwinięcia analizy wariantowej ze względu na fakt, iż dotyczą

albo modernizacji istniejącego systemu ochrony, albo budowy takich

elementów systemu, które nie mają żadnej alternatywy, a będą jedynie ocenione

pod kątem ich funkcjonalności i bezpieczeństwa.

W tej fazie Programu proponuje się realizację następujących zadań:

Zadania nr 1, 2, 3 i 4 oraz zadanie nr 11 - są to projekty podnoszące

bezpieczeństwo doliny Wisły i aglomeracji Kraków, powiązane ze sobą systemowo:

a. Zadania nr 1 i 2 podnoszą bezpieczeństwo powodziowe i ograniczają wielkość

powodzi na odcinku Małej Wisły do ujścia Przemszy;

b. Zadania nr 3 i 4 podnoszą bezpieczeństwo powodziowe na następnym odcinku

Wisły z jednoczesnym zabezpieczeniem newralgicznego węzła oświęcimskiego

oraz bezpiecznego przeprowadzenia fali powodziowej przez obszar aglomeracji

Kraków;

c. Zadanie 11 „dopina” zabezpieczenie aglomeracji Kraków, największej

i najbardziej wartościowej z kulturowego i historycznego punktu widzenia

w obszarze dorzecza górnej Wisły. Dokończenie zaś realizacji zbiornika

Świnna Poręba, nie ujętej w tym PROGRAMIE jest istotne dla podniesienia

poziomu bezpieczeństwa Krakowa przy odpowiedniej, stałej rezerwie

powodziowej.

Zadania nr 14 i 34 - są to projekty rozwiązujące w ujęciu systemowym problem

obniżenia zagrożenia powodziowego w zlewni Wisłoka, z jednoczesnym

zabezpieczeniem przed powodzią dwóch poważnie zagrożonych aglomeracji:

Rzeszów i Krosno.

Zadanie nr 29 - czyli projekt ochrony przed powodzią w zlewni Nidy, który

w znakomitej części odtwarza naturalny system odpływu wielkich wód, odbudowując

jednocześnie utraconą retencję naturalną. Jest to projekt równoważący efekty

społeczno-gospodarcze i środowiskowe, mający jednocześnie wpływ na ograniczenie

wielkości powodzi na Wiśle.

Zadania nr 12, 26 i 27 - są to projekty powiązane ze sobą systemowo dla:

a. podniesienia bezpieczeństwa powodziowego w zlewni Dunajca – jednej

z najbardziej powodziogennych zlewni Polski, gdzie wartość strat

powodziowych osiąga najwyższe wskaźniki;

b. zabezpieczenia przed powodzią dwóch zlokalizowanych w tej zlewni (w tym

w zlewni Białej – dopływu Dunajca) zagrożonych powodzią aglomeracji:

Tarnów i Nowy Sącz.

118

Zadanie nr 6 - projekt modernizacji obwałowań rzeki Wisły na odcinku od ujścia

Wisłoki do ujścia Sanny z ewentualną budową polderów, mający na celu ograniczenie

zagrożenia w terenie, gdzie szkody i straty spowodowane przez powódź w 2010 roku

potwierdziły konieczność poprawy bezpieczeństwa powodziowego. Cały, objęty

projektem obwałowań odcinek Wisły należy do najczęściej poszkodowanych stratami

w dorzeczu górnej Wisły.

Lista projektów priorytetowych będzie w kolejnych latach uzupełniana o następne,

w oparciu o udokumentowane doświadczenia, oceny stanu technicznego budowli,

opracowywane na bieżąco oceny zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz możliwości

sfinansowania zadań.

OPRACOWANIE WSKAŹNIKÓW EWALUACJI „Programu … · OPRACOWANIE WSKAŹNIKÓW EWALUACJI...

Documents

Transcript of OPRACOWANIE WSKAŹNIKÓW EWALUACJI „Programu … · OPRACOWANIE WSKAŹNIKÓW EWALUACJI...