Κ Ι Β Ω Τ Ο Σ ( Π Α ΡΑ Ρ Τ Η Μ Α ) 51

ΣΥΜΠΟΣΊΟ

52Κ Ι Β Ω Τ Ο Σ ( Π Α ΡΑ Ρ Τ Η Μ Α )

Κ Ι Β Ω Τ Ο Σ ( Π Α ΡΑ Ρ Τ Η Μ Α ) 53

54Κ Ι Β Ω Τ Ο Σ ( Π Α ΡΑ Ρ Τ Η Μ Α )

Κ Ι Β Ω Τ Ο Σ ( Π Α ΡΑ Ρ Τ Η Μ Α ) 55

5. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔ∆ΑΣ

16 Απριλίου 2011, Μουσείο ΜπενάκηΣυµπόσιο µε θέµα "Συµβίωση και Διανοµή: Πρακτικές για το Κοινό σταΕκτεταµένα Μητροπολιτικά Πεδία" µε κεντρική οµιλήτρια την Vandana Shiva και παράλληλες διατροφικές δράσεις και οµιλίες.

Πρόγραµµα.

18.00 Χαιρετισµός 18.10 Παρουσίαση του project “Κιβωτός, Παλαιοί Σπόροι για Κέες Καλλιέργειες” από µέλη της οµάδας εργασίας

Συµµετέχουν: Φοίβη Γιαννίση - Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο ΘεσσαλίαςΖήσης Κοτιώνης - Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο ΘεσσαλίαςΟρέστης Δαβίας - ΒιολόγοςΚώστας Μανωλίδης - Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο ΘεσσαλίαςΜαρία Παπαδηµητρίου - Εικαστική καλλιτέχνης, Πανεπιστήµιο ΘεσσαλίαςΑλέξανδρος Ψυχούλης - Εικαστικός καλλιτέχνης, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας

18.40 Δράση προσφοράς σπόρων από την εναλλακτική κοινότητα Πελίτι

19.10 Οµιλία της Dr Vandana Shiva - Φιλόσοφος, περιβαλλοντική ακτιβίστρια, οίκο -φεµινίστρια

20.00 Στρογγυλή τράπεζα µε θέµα "Συµβίωση και Διανοµή: Πρακτικές για το Κοινό στα Εκτεταµένα Μητροπολιτικά Πεδία"

Συµµετέχουν: Ιωάννα Λαλιώτου - Ιστορικός, Πανεπιστήµιο ΘεσσαλίαςΛεωνίδας Λουλούδης - Γεωπόνος, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο ΑθηνώνΊρις Λυκουριώτη - Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο ΘεσσαλίαςΠαναγιώτης Σαϊνατούδης - ακτιβιστής, κοινότητα Πελίτι. Tangor Tan - Slow Food Chef, Τουρκία. Γιώργος Τζιρτζιλάκης - Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας.

21.00 Δράση προσφοράς δείπνου από την κοινότητα Πελίτι και συµµετοχική δράση από την οµάδα Weimar Public στο εσωτερικό της κιβωτού µε τίτλο “Προλήψεις”

Εισαγωγή - Καλωσόρισµα

Γιάννης Αρβανίτης, συντονιστής παραγωγής και επικοινωνίας

Καλησπέρα, καλώς ήρθατε. Είµαι ο Γιάννης Αρβανίτης, συντονιστής αυτού project. Είµαστε πολύ χαρούµενοι που βρισκόµαστε εδώ απόψε στο συµπόσιο που γίνεται στα πλαίσια της έκθεσης "Κιβωτός. Παλαιοί Σπόροι για νέες καλλιέργειες" η οποία εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 12η Διεθνή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας.

Δύο λόγια για το πρόγραµµα: Θα ξεκινήσουµε µε την παρουσίαση του project από µέλη την οµάδας εργασίας. Στην συνέχεια θα γίνει δράση προσφοράς σπόρων από την κοινότητα "Πελίτι" στο αίθριο, από την οποία πήρατε µια γεύση εισερχόµενοι στο κτίριο. Είχαµε προγραµµατισµένη την παρουσία της Vandana Shiva η οποία αντιµετώπισε ένα πρόβληµα µε την visa της και δεν µπόρεσε να ταξιδέψει. Μας έχει στείλει όµως ένα βίντεο απευθυνόµενη σε εσάς το οποίο θα παρακολουθήσουµε στη συνέχεια.

Θα ακολουθήσει στρογγυλή τράπεζα στην οποία συµµετέχουν: Ιωάννα Λαλιώτου - Ιστορικός, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Λεωνίδας Λουλούδης - Γεωπόνος, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών, Ίρις Λυκουριώτη - Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Παναγιώτης Σαϊνατούδης - ακτιβιστής, κοινότητα Πελίτι, Tangor Tan - Slow Food Chef, Τουρκία, Γιώργος Τζιρτζιλάκης - Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας.

Στο τέλος θα γίνει δράση προσφοράς δείπνου από την κοινότητα Πελίτι και συµµετοχική δράση από την οµάδα Weimar Public στο εσωτερικό της κιβωτού µε τίτλο Προλήψεις.

Πριν ξεκινήσουµε θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε το ΥΠΕΚΑ και το Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας για την διοργάνωση, το Μουσείο Μπενάκη για την φιλοξενία αλλά και τους χορηγούς.

Θα ξεκινήσουµε µε την παρουσίαση του project λοιπόν. Συµµετέχουν, µε την σειρά µε την οποία θα µιλήσουν, Ο Ζήσης Κοτιώνης, αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, ο Ορέστης Δαβίας, βιολόγος, Ο Αλέξανδρος Ψυχούλης, εικαστικός, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, η Μαρία Παπαδηµητρίου, εικαστικός, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας και η Φοίβη Γιαννίση, αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας οι οποίοι µαζί µε τον Κώστα Μανωλίδη, αρχιτέκτονα και τον Γιάννη Ισιδώρου, εικαστικό ήταν η βασική οµάδα εργασίας για το project το οποίο θα µας παρουσιάσουν αµέσως τώρα.

Ευχαριστούµε πολύ, Καλώς ήρθατε.

Παρουσίαση του project “Κιβωτός, Παλαιοί Σπόροι για Κέες Καλλιέργειες” από µέλη της οµάδας εργασίας.

Ζήσης Κοτιώνης - Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας

Καλησπέρα και από εµάς. Πρώτα από όλα για εµάς είναι πολύ ευχάριστη η σύνθεση των διαφορετικών ανθρώπων που επισκέφθηκαν την εγκατάσταση και βρίσκονται και εδώ σήµερα καθώς και τις ηµέρες που προηγήθηκαν.

Αυτό εντάσσεται ίσως και στην λογική του project που στήσαµε και παρουσιάζουµε εδώ µε την εξής έννοια ότι ενώ ο στόχος ήταν να είναι µια αρχιτεκτονική παρουσίαση µεσυγκεκριµένη θεµατική, ταυτόχρονα ο στόχος ήταν και η υπέρβαση αυτής της θεµατικής. Όχι µε την έννοια µιας προσπάθειας απόδρασης από την αρχιτεκτονική αλλά µε µια έννοια επαναπροσδιορισµού της µε κάποιες νέες, για εµάς τουλάχιστον, συντεταγµένες και σταθερές για το πώς µπορούµε να την καταλάβουµε.

Η εγκατάσταση της “Κιβωτού” είναι εδαφικής προβληµατικής ή διαφορετικά ενός προβληµατισµού για τη σχέση µας µε το έδαφος. Όχι γενικά ή θεωρητικά µόνο, αλλά πολιτικά. Δηλαδή, πώς µπορούµε να σκεφτούµε την σχέση της (αρχιτεκτονικής) δράσης µας µέσα στην πολιτ ική συνθήκη που βρισκόµαστε . Δεν µας ενδιαφέρει να πολιτικολογήσουµε αλλά µας ενδιαφέρει να αναζητήσουµε το πολιτικό µέσα σε µια συγκυρία όπου είναι αδύνατο να µιλήσεις χωρίς να σκέφτεσαι όσα συµβαίνουν γύρω σου. Η απαρχή αυτής της πρωτοβουλίας, είχε να κάνει µε ένα είδος αναπροβληµατισµού και ανάκλασης πάνω στην συνθήκη που επικρατεί γύρω µας. Το εδαφικό στοιχείο σε αυτή τη συνθήκη µπορεί να το καταλάβει κανείς ως εξής: Πως θα γίνει η εκµετάλλευση και αξιοποίηση αυτού του εθνικού πλούτου ή αυτού που λέγεται “περιβαλλοντικό απόθεµα”. Η συζήτηση συνήθως εξαντλείται σε µια ποσοτική αποτίµηση αυτού του αποθέµατος σαν κάτι που µπορεί να έχει µια ανταλλακτική αξία, σαν ένα είδος εµπορεύµατος. Η ιδέα εδώ είναι να µπούνε κάποιοι ποιοτικοί όροι στη συζήτηση και να ιδωθεί το απόθεµα όχι µε τα ποσοτικά του χαρακτηριστικά µόνο αλλά και µε τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά: Τί σηµαίνει απόθεµα και πως µπορεί αυτό το απόθεµα να ενεργοποιηθεί µέσα από µια διαδικασία βαθιά κοινωνική µε πολιτικά χαρακτηριστικά. Εµείς δεν είµαστε αυτοί που θα δώσουν απαντήσεις αλλά θέλαµε να θέσουµε κάποια ερωτήµατα και θέλαµε να στρέψουµε την κατεύθυνσή, µε το µέτρο των δικών µας δυνάµεων, προς τα κάπου.

Το έδαφος στην Ελλάδα την τελευταία εικοσαετία ή τριακονταετία έχει υποστεί χοντρικά δύο βασικές δυναµικές µορφοποίησης. Η µία είναι από την αρχιτεκτονική και την οικοδοµική δραστηριότητα και η άλλη προέρχεται από τον τρόπο που επινοήθηκε η αγροτική παραγωγή και η γεωργία εν γένει, µε χαρακτηριστικά την εκµηχάνιση και τη µονοκαλλιέργεια. Εµείς είχαµε την δυνατότητα δουλεύοντας µε τους φοιτητές στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας µέσα στον θεσσαλικό κάµπο να το καταλάβουµε αυτό και επιτελεστικά.

Πριν απαντήσουµε στο πώς µπορούµε να διαχειριστούµε αυτό που λέµε αποκλειστικό εποικισµό της υπαίθρου, από τη µία µε την δεύτερη ή την τρίτη κατοικία ή την εκτός

σχεδίου δόµηση και από την άλλη µε την εκµηχάνιση η οποία επέφερε µια απόσυρση της διάνοιας από το έδαφος και από τους τρόπους µε τους οποίους µπορούµε να σκεφτούµε για αυτό, εµείς βάζουµε µία τρίτη δυναµική. Αυτή της ψηφιακής συνθήκης, της συνθήκης της ψηφιακής δικτύωσης.

Είναι ένα γεγονός καθολικό που αφορά όµως στο έδαφος µε ένα ιδιαίτερο τρόπο. Είχαµε ένα έδαφος όπου φύτρωναν φυτά, για την αγροτική παραγωγή, ή κτίρια, για την οικοδοµική παραγωγή. Εδώ προστίθεται ένα "πάπλωµα" ψηφιακό το οποίο συνεπιφέρει τεράστιες αλλαγές. Με ένα τρόπο επεκτείνει την µητροπολιτική εµπειρία παντού: στην κορυφή του Ολύµπου, σε µια ερηµική παραλία στο Πήλιο, κάπου έξω από τα Κύθηρα κοκ.

Από την αρχή της επεξεργασίας της ιδέας της “Κιβωτού”, µε την εµπειρία της συνεργασίας µε την κοινότητα "Πελίτι", είδαµε πως κατά κάποιο τρόπο ο ακτιβισµός της "παραγωγής", αναπαραγωγής και διανοµής των σπόρων, είχε να κάνει µε µία δικτύωση. Ήταν η δικτύωση των ανθρώπων που τα χέρια τους ήταν µέσα στο χώµα αλλά ταυτόχρονα τα ίδια αυτά χέρια ήταν και µέσα στον υπολογιστή, µέσα σε µια δικτύωση πέρα από τα εθνικά όρια ώστε να µπορούν να κινητοποιούν και να κινητοποιούνται µεταξύ τους µε τρόπο τέτοιο ώστε να συµβάλει αυτή η επικοινωνία στην αναδιανοµή και επέκταση αυτής της ακτιβιστικής δράσης που είναι η διανοµή των σπόρων.

Είδαµε λοιπόν πως τα παραπάνω µοντέλα της δικτύωσης µπορούν να συνδυαστούν σε µια νέα εµπειρία ζωής στην ύπαιθρο που έχει µεν µέσα της και αυτό που όλοι γνωρίζουµε, την τουριστική εµπειρία των διακοπών αλλά έχει και την εµπειρία της επικοινωνίας. Οι όροι της κατοίκησης του εδάφους αλλάζουν και αυτό είναι η "άγκυρα" που ρίχνουµε εµείς προς την µεριά της "πλεύσης" της αρχιτεκτονικής.

Η οµάδα δούλεψε συλλογικά κάτι το οποίο ήταν µια ιδιαίτερη εµπειρία για εµάς. Θα έλεγα ότι η "Κιβωτός" είναι µια πλατφόρµα συνέργειας όπου διαφορετικοί συντελεστές συµβάλλον µε το δικό τους τρόπο ο οποίος είναι διακριτός µέσα σε ένα συνολικό project, δεν χάνεται σε ένα ενιαίο πράγµα. Εδώ η έννοια της συνέργειας ή της συντροφικότητας ή της συµβίωσης µπαίνουν προγραµµατικά και είναι βασικές στον τρόπο µε τον οποίο µπορούµε να προσεγγίσουµε επιχειρησιακά ένα project σαν αυτό. Ευελπιστούµε πως στην συνέχεια θα έχουµε την ευκαιρία να έχουµε και άλλες συνεργατικές παραγωγές διότι είδαµε πως µπορούν να έχουν αποτελέσµατα. Υπάρχουν διαφορετικοί άνθρωποι και διαφορετικές προσεγγίσεις άρα δεν έχοµε την ιδέα µιας ενιαίας πολιτικής πλατφόρµας αλλά µια πλατφόρµας που είναι πολιτική χωρίς να είναι ενιαία. Αυτό αποτυπώνεται καλά και στον κατάλογο που έχει φτιαχτεί για αυτή την έκθεση. Έχουµε την διεπιστηµονικότητα και την συνέργεια στην πράξη.

Θα τελειώσω λέγοντας πως εάν έπρεπε να διαλέξω µια έννοια µε την οποία είναι συµβατή αυτή η συζήτηση για την "Κιβωτό" θα έλεγα πως αυτή είναι η έννοια του κοινού, του common, το οποίο υπάρχει πριν από την κοινότητα και παράγει την κοινότητα και τα συστήµατά της. Μας ενδιαφέρει η πρώτη ύλη αυτής της έννοιας όπως την συζητάµε σήµερα και όπως οδηγεί σε διαφόρων τύπων συλλογικότητες που προσδοκούν στο να ξεπεραστεί η διχοστασία ανάµεσα στο ιδιωτικό και το δηµόσιο όπως την έχουµε ζήσει µέσα από την παράδοση και την διδασκαλία του µοντερνισµού. Πώς µπορεί να ξεπεραστεί αυτό

το αντιθετικό δίπολο του δηµόσιου και του ιδιωτικού, προς όφελος µιας αντίληψης του κοινού που βρίσκεται κατεξοχήν στην πράξη του να ανταλάσσει ή να προσφέρει κάποιος ένα σπόρο που καλλιεργεί σε κάποιον άλλον. Όταν δίνεις τον σπόρο δεν δίνεις πλούτο, δίνεις διάνοια, διότι ο σπόρος εµπεριέχει ένα πρόγραµµα. Ένας προγραµµατισµός παραγωγής του σπόρου τον οποίο µπορεί κανείς να µελετήσει και να παράξει µία γνώση, µια δυνατότητά πρακτικής που ίσως στο µέλλον επηρεάσει και την αρχιτεκτονική.

Ορέστης Δαβίας - Βιολόγος

Καλησπέρα, θα ήθελα να µε συγχωρήσετε για την εκ φύσεως συστολή µου, η οποία προέρχεται από µια αµηχανία που αισθάνοµαι στις καθ’ έδρας οµιλίες. Δεν ξέρω από που να ξεκινήσω, δεν έχω προετοιµαστεί, παρά µόνο έχω κάνει τις αναπνοές µου για να είµαι ήρεµος. Αυτό το λέω διότι η κυρία Φοίβη Γιαννίση µου λέει πάντα "µην αρχίσεις πάλι τα δικά σου τα εξεγερτικά, τα ιδεαλιστικά και τα ροµαντικά, θέλουµε να µιλάς σαν τεχνοκράτης". Αυτό όµως δεν µπορώ να το κάνω επειδή δεν είµαι τεχνοκράτης.

Είχα µαζέψει κάποια στοιχεία που αφορούν σε πράγµατα που ίσως γνωρίζετε για το φαγητό, τη γεωργία και την κατάσταση αυτής της χώρας. Για παράδειγµα πως το 75%, τα τρία τέταρτα, της τροφής που καταναλώνουµε, είναι πλέον εισαγόµενες. Στην τροφή που καταναλώνω εγώ σαν χορτοφάγος, το ποσοστό είναι ακόµη µεγαλύτερο. Τα όσπρια π.χ. µπορεί να είναι 90% εισαγόµενα. Ένα άλλο ποσοστό που θέλω να σας δώσω είναι ότι ενώ περίπου µια γενιά πριν, τριάντα χρόνια πριν, οι αγρότες στην Ελλάδα ήταν 3% του πληθυσµού , σήµερα είναι µόνο 8%. Στην πραγµατικότητα αυτό το 8% είναι υποαπασχολούµενο.

Εδώ ανοίγω µια µικρή παρένθεση: πιστεύω πως αυτό συνδέεται µε τρία µεγάλα χτυπήµατα που έχει δεχθεί η ελληνική γεωργία. Η Ελλάδα βασιζόταν στην γεωργία από την αρχαιότητα, ήταν µια αυτάρκης χώρα. Κρατήστε αυτή την έννοια της διατροφικής αυτάρκειας, ένα ζητούµενο σήµερα, ενδεχοµένως µαζί µε την ενεργειακή αυτάρκεια. Η Ελλάδα λοιπόν, όντας αυτάρκης διατροφικά, παρήγαγε και εξακολουθεί να παράγει πολύ καλά προϊόντα, τα οποία όµως δεν έχει την δυνατότητα να αξιοποιήσει.

Το πρώτο χτύπηµα µετά τον πόλεµο ήταν η λεγόµενη πράσινη επανάσταση, δηλαδή τα χηµικά, φυτοφάρµακα και τα λιπάσµατα. Φτάσαµε σήµερα, χάρη σε αυτή τη επανάσταση, στα χωριά της Θεσσαλίας τα πηγάδια να είναι µολυσµένα και να χρησιµοποιούν εµφιαλωµένο νερό. Το χτύπηµα αυτό αργήσαµε να το καταλάβουµε. Μόλις τα τελευταία δέκα - δεκαπέντε χρόνια αρχίσαµε να µιλάµε για τον µολυσµένο υδροφόρο ορίζοντα.

Το δεύτερο χτύπηµα ήταν οι αγροτικές επιδοτήσεις. Χάρη σε αυτές η διάνοια αποσύρθηκε από το πεδίο: οι αγρότες άφηναν τη παραγωγή να σαπίζει στα χωράφια επειδή έπαιρναν την επιδότηση. Οι αγρότες έπαψαν να είναι παραγωγικοί, να βλέπουν τις αλλαγές των καιρών και το τί χρειάζεται η αγορά. Εξαιτίας αυτού φτάσαµε να µην παράγουµε τίποτα ανταγωνιστικό, π.χ. να παράγουµε βαµβάκι και στάρι τα οποία δεν έχουν καµία πρακτική αξία.

Το τρίτο χτύπηµα, το οποίο είναι των ηµερών µας και φοβάµαι πως είναι το πιο σοβαρό, είναι αυτό των τροποποιηµένων σπόρων της γενετικής µηχανικής. Σαν βιολόγος θα µπορούσα να πω πολλά αλλά εάν θέλετε µπορείτε να µε ρωτήσετε αργότερα για αυτό.

Έχουµε λοιπόν αυτή την κατάσταση που έχει φτάσει σε ένα τελειωτικό σηµείο και το οποίο συνδέεται µε την απουσία πολιτικής και πρότασης. Η πολιτική ετυµολογείται από την λέξη "πόλις". Έχουµε το φαινόµενο πολιτικοί που δρουν στην Αθήνα να αποφασίζουν για την οικονοµία της υπαίθρου για την οποία δεν έχουν καµία γνώση. Έχουµε υπουργούς, γενικούς γραµµατείς κτλ υπουργείων γεωργίας που δεν έχουν ανέβει στη ζωή τους ποτέ σε τρακτέρ. Έχουµε αγρότες που ζορίζονται πολύ στην παρούσα φάση και κανείς δεν τους δείχνει µια κατεύθυνση.

Η δική µου γνώµη είναι, και φαντάζοµαι πως πολλοί συµφωνείτε µε αυτό αφού είστε εδώ, πως η λύση είναι η ποιοτική στροφή. Δηλαδή, τα πολύ καλά επώνυµα προϊόντα. Για παράδειγµα, η Ελλάδα παράγει εξαιρετικά προϊόντα όπως λάδι, όσπρια. Η ποιοτική στροφή, σύµφωνα µε τα δικά µου δεδοµένα, περιλαµβάνει την βιολογική γεωργία. Πρέπει να δούµε τι χρειάζονται οι αγορές, µια λέξη που δεν µου αρέσει, τι χρειάζεται το παγκόσµιο τραπέζι, τι από αυτά µπορεί να προσφέρει η Ελλάδα και να βρούµε τον τρόπο να δείξουµε σε αυτούς τους ανθρώπους µια κατεύθυνση,

θα σας δώσω ακόµη ένα στοιχείο για να δείτε πόσο στενά είναι τα πράγµατα. Από τους 300.000 ανθρώπους που είναι σήµερα κατά κύριο επάγγελµα αγρότες, οι µισοί περίπου είναι απόφοιτοι δηµοτικού µόνο. Αυτό σηµαίνει πως είναι άνθρωποι οι οποίοι δεν προχώρησαν στα γράµµατα. Κάποιοι ίσως από αυτούς να έχουν την αίσθηση πως δεν έχουν πετύχει, είναι σίγουρα πολύ δύσπιστοι και καχύποπτοι σε όποια αλλαγή. Έχουν υποστεί πολλά τα τελευταία 20 χρόνια και δεν δέχονται εύκολα να τους πεις εσύ προς τα που θα πάνε. Η γνώµη µου είναι πως θα έπρεπε να βγουν οι γεωπόνοι από τα γραφεία στα οποία κάθονται και να πάνε στο πεδίο. Σε κάθε νοµαρχία να υπάρξει ένας πιλοτικός αγρός στον οποίο να φυτεύουν κάποια συγκεκριµένα είδη ώστε µετά από κάποιο διάστηµα να δούµε κάθε περιοχή τί µπορεί να παράγει σε καλή ποιότητα και επίσης να γυρίσουµε σε αυτό που κάποτε έκανε το υπουργείο γεωργίας: να δηµιουργηθούν εκλαϊκευµένα εγχειρίδια προς χρήση των αγροτών.

Σε σχέση τώρα µε την "Κιβωτό" για την οποία είµαστε εδώ, εγώ δεν είµαι άνθρωπος της αρχιτεκτονικής ή της τέχνης. Όταν επικοινωνήσαµε µε την οµάδα, απαίτησα ένα σενάριο. Εκτός από την ύπαρξη της "Κιβωτού" ήθελα να προσδιορίσουµε ποιοί ήµαστε εµείς και γιατί µαζεύουµε το υλικό. Η Ελλάδα έχει 16.500 είδη και υποείδη φυτών από τα οποία τα 1.200 είναι ενδηµικά, δηλαδή φύονται µόνο εδώ. Το να γεµίσουµε την "Κιβωτό” µε όλα αυτά τα είδη, σύµφωνα µε µια αρχική σκέψη, θα απαιτούσε η "Κιβωτός" να είναι δέκα φορές µεγαλύτερη. Καταλήξαµε λοιπόν σε ένα σενάριο το οποίο ίσως ακούγεται ζοφερό, αυτό µιας καταστροφής από την οποία κάποιοι επιβιώνουν και θέλουν να ξαναφτιάξουν την ζωή τους σε ένα σηµείο το οποίο διασώθηκε. Ενδεχοµένως σε ένα νησί, µιας και µιλάµε για την "Κιβωτό" ως ένα σκαρί, µε εξωλέµβιο κτλ όπου µπορεί και να µας πάει. Ποιά από αυτά τα 6.500 είδη της ελληνικής χλωρίδας θα διασφάλιζαν την επιβίωσή µας; Θα ήταν τρόφιµα, θα ήταν φάρµακα κοκ. Έχουµε λοιπόν θεραπευτικά φυτά, τα µάτσα µε τα βότανα, έχουµε αρµαθιές µε ξερές ντοµάτες, κολοκύθες κτλ, τα όσπρια, τα σιτηρά τα δηµητριακά,

παξιµάδια σαπούνια ελιά , λάδι . Έχουµε και κάποια δηλητηριώδη και κάποια παραισθησιογόνα. Μέσα από µια διαδικασία πολύ πιεστική χρονικά, σε διάστηµα ενός µηνός, καταλήξαµε στο σενάριο. Πως είµαστε εµείς οι λίγοι που επιβιώσαµε και χρειαζόµαστε αυτά για να διασφαλίσουµε την επιβίωσή µας. Και έτσι µαζέψαµε όλο το υλικό το οποίο βάλαµε στην καλοτάξιδη “Κιβωτό” µας.

Αλέξανδρος Ψυχούλης - Εικαστικός καλλιτέχνης, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας

Μικρός οδηγός για αστικές καλλιέργειες

Οι τρεις αφίσες που το κοινό της έκθεσης µπορεί να πάρει µαζί του αποτελούν ένα µικρό, συµβουλευτικό οδηγό για αστικές καλλιέργειες µικρής κλίµακας, που στοχεύουν στην διατροφική αυτάρκεια του καλλιεργητή, του καθενός δηλαδή από εµάς.

Kitchen GardeningΕίναι η διεθνής έκφραση που έχει επικρατήσει για να µιλάµε για την κηπουρική µπαλκονιού, για το πώς µπορούµε να καλλιεργήσουµε βρώσιµα ζαρζαβατικά σε περιορισµένους αστικούς χώρους δηλαδή, επιδιώκοντας µια στοιχειώδη διατροφική αυτάρκεια κυρίως σε εποχιακά είδη. Βασική παράµετρος αυτής της καλλιέργειας είναι η Οικονοµία του χώρου. Πως χρησιµοποιούµε για παράδειγµα τα στοιχεία του αστικού σπιτιού όπως τα κάγκελα σαν πεδίο ανάπτυξης αναρριχητικών φυτών όπως τα φασόλια ή η κολοκυθιές. Πως µπορούµε να φτιάξουµε ιδιοκατασκευές κάθετης φύτευσης που φυσικά ενδείκνυνται µόνο για µερικά φυτά όπως οι φράουλες, τα κρεµµύδια ή τα σκόρδα, τον βασιλικό, και συναφή αρωµατικά φυτά.

Φυσικά µια τέτοια αφίσα θέλει να παίξει το ρόλο µιας αφορµής για να αναζητήσει ο καθένας από εµάς µόνος του παρόµοιες υπαρκτές λύσεις ή να πειραµατιστεί µε δικούς του τρόπους. Το Internet είναι γεµάτο µε video ανθρώπων απ’ όλο τον κόσµο που καλλιεργούν µ’ αυτό τον τρόπο. «Kitchen Gardening» και «διατροφική αυτάρκεια» είναι οι λέξεις κλειδιά.

Το πιο χρηστικό νοµίζω σ’ αυτή την αφίσα είναι ο πίνακας συµβιωσιµότητας των φυτών, κάτι που πρέπει να έχεις πάντα εύκαιρο όταν κάνεις ένα κήπο ζαρζαβατικών, µπαξέ ή µποστάνι. Αυτός ο πίνακας σε βοηθάει να βάλεις στη σωστή θέση τα φυτά που θα φυτέψεις. Ο πίνακας δείχνει ποια φυτά ευνοούνται από την γειτνίαση, πια δεν παίζουν απολύτως κανένα ρόλο, και πια είναι αρνητικό να τα φυτεύουµε κοντά.

Θα µου πει κάποιος «το µπαλκόνι µου είναι µικρό πως είναι δυνατόν να µιλάµε για αυτάρκεια έστω και στοιχειώδη. Πώς να χωρέσω και τη ντοµάτα και τ’ αγγούρι που δεν του αρέσει η ντοµάτα». Εδώ µπορούµε να οργανώσουµε ένα µικρό δίκτυο ανταλλαγών µεταξύ φίλων που καλλιεργούν διαφορετικά προϊόντα από τα δικά µας.

Ακόµα όµως κι αν η αυτάρκεια δεν επιτυγχάνεται νοµίζω πως πια το να καλλιεργείς την τροφή σου στο µπαλκόνι σου είναι µια πολιτική πράξη. Και µιλάω εν όψει του νέου Διεθνούς Κώδικα Διατροφής, γνωστού ως Codex Alimentarius, στην οποία η Ελλάδα

συµµετέχει ως µέλος της Ευρωπαϊκής ένωσης και µέλος του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου. Τυπικά ο Codex Alimentarius έχει αρχίσει να ισχύει από την πρώτη Απριλίου 2011, αλλά ακόµη δεν µπορούµε να βγάλουµε άκρη τι ακριβώς συµβαίνει και παρακαλώ αν κάποιος από τους επόµενους οµιλητές γνωρίζει κάτι θετικά γι’ αυτό ας µας ενηµερώσει κι εµάς. Ψάχνοντας στο Internet µπορείς να φρικάρεις χωρίς να µπορείς να ξεχωρίσει τι πρόκειται για κινδυνολογία, συνοµωσιολογία και ποια είναι η αλήθεια. Αν πράγµατι όµως έστω και το ένα δέκατο από αυτά που γράφονται είναι αλήθεια τότε τα πράγµατα είναι σκούρα.

Μπορείς να ελέγξεις τις κοινωνίες ελέγχοντας την διατροφή τους, και δεν φαίνονται σενάρια φαντασίας το ότι µεγάλες φαρµακευτικές εταιρίες προσπαθούν να κυριαρχήσουν στον πλανήτη µέσα από αυτόν τον κώδικα.

Αν κάποια πράγµατα είναι αλήθεια τότε στο πιο ακραίο σενάριο να καλλιεργείς χωρίς έλεγχο κάτι στο µπαλκόνι για να το φας θα διώκεται ποινικά.

Εγκεντρισµός Τώρα αν το µπαλκόνι σου δεν σου φτάνει υπάρχει και η πόλη. Εγκεντρισµός είναι το µπόλιασµα και η δεύτερη αφίσα αναφέρεται σε κάτι που είχα δει να κάνει ο πατέρας µου όσο ήταν εν ζωή. Ζούσε στο Βόλο που είναι γεµάτος νεραντζιές. Ξέρετε ότι ένα δέντρο που ανήκει στην οικογένεια των εσπεριδοειδών µπορεί το ίδιο εν δυνάµει να παράξει όλα τα εσπεριδοειδή, λεµόνια, πορτοκάλια, νεράντζια, µανταρίνια, γκρέιπφρουτ, περγαµόντο κλπ. Είχε λοιπόν µπολιάσει τα χαµηλότερα κλαδιά των νεραντζιών που υπήρχαν στο οικοδοµικό τετράγωνο που µέναµε µε µπόλια πορτοκαλιάς, κι έτσι τα δέντρα αυτά µας προσέφεραν τα χειµωνιάτικα φρούτα δωρεάν.

Βιοποικιλότητα Η τρίτη αφίσα θίγει το θέµα της βιοποικιλότητας και των εχθρών της. Ailanthis Altissima είναι το όνοµα ενός κινέζικου δέντρου που φυτεύτηκε στον Εθνικό Κήπο επί Όθωνος και από εκεί εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα. Οι αρµόδιες υπηρεσίες δεν γνωρίζουν και πολλά γι’ αυτό το δέντρο. Ανήκει στα λεγόµενα Alien Species, στα χωροκατακτικά είδη, είδη εισβολείς. Είναι αυτοφυές, ανθεκτικό σε κάθε αρρώστια και αναπτύσσεται επιθετικά εξορίζοντας τα γηγενή είδη, επικρατώντας ήδη στο κέντρο της Αθήνας και στα πιο υποβαθµισµένα προάστια, σε αρχαιολογικούς χώρους και εγκαταλελειµµένα οικόπεδα...

Το να λέµε βέβαια πως είναι φυτό είναι «επιθετικό» είναι µια εντελώς ανθρωποκεντρική θεώρηση. Στην ουσία το φυτό αναπτύσσεται ακριβώς όπως και στην Κίνα αλλά απλά στο δικό µας οικοσύστηµα δεν υπάρχουν οι φυσικοί εχθροί του.

Επίσης οι Κινέζοι που το έχουν ως ιερό δέντρο εκµεταλλεύονται κάθε εκατοστό του. Στην ιατρική, στην παραγωγή µεταξιού, στην επιπλοποιία, στην απαιτητική µικροξυλογλυπτική ακόµα και στην παραγωγή ζιζανιοκτόνων από τις ρίζες του.

Εδώ κατανοούµε τον ρόλο που παίζει στον πολιτισµό µιας περιοχής η γηγενής βλάστηση. Ο Ailanthus Altissima σταµατάει να είναι το επικίνδυνο φυτό εισβολέας όταν αρχίζουµε να

µαθαίνουµε γι’ αυτό περισσότερα πράγµατα. Τότε παίρνουµε από αυτό ό,τι µπορεί να µας προσφέρει, ελέγχοντας την εξάπλωσή του και ωφελώντας τους εαυτούς µας και µεσογειακό οικοσύστηµα.

Μαρία Παπαδηµητρίου - Εικαστική καλλιτέχνης, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας

To eat, To spit, To grow

Γεια σας. Θα ήθελα αρχικά να ευχαριστήσω τον Ζήση Κοτιώνη και την Φοίβη Γιαννίση που µε κάλεσαν να συµµετέχω σε αυτό το έργο αλλά και την κυρία Γερουλάνου και το Μουσείο Μπενάκη για αυτή την υπέροχη φιλοξενία η οποία µας κάνει να αισθανόµαστε πως είµαστε εδώ όπου και ανήκουµε σαν δηµιουργοί.

Αυτό που έκανα ήταν να επεξεργαστώ κάποιες έννοιες και ιδέες του Ζήση Κοτιώνη και της Φοίβης Γιαννίση όπως είναι αυτή του κοινού. Αυτό µου έδωσε την δυνατότητα να δουλέψω µε ένα διαφορετικό, ζωντανό κοινό στην Βενετία. Συνήθως τα έργα µου είναι διαδραστικά, έχουν να κάνουν µε το δηµόσιο χώρο και τους ανθρώπους, αλλά πρώτη φορά δούλεψα µε ένα εξειδικευµένο κοινό πάνω σε ένα τόσο συγκεκριµένο θέµα. Αυτό που µου έκανε εντύπωση είναι το πως το κοινό, από τα παιδιά µέχρι τους ενήλικες, αντέδρασε και συνεργάστηκε στην ιδέα της καλλιέργειας, το οποίο ουσιαστικά ήταν και το δρώµενο το οποίο συνέβαινε κατά τη διάρκεια των εγκαινίων έξω από το ελληνικό περίπτερο στη Βενετία.

Η ιδέα της σποράς και του νέου µητροπολιτικού σπόρου ενδιέφερε οµάδες ανθρώπων οι οποίοι βρίσκονταν και δούλευαν εκείνη την εποχή στην Βενετία. Μπορέσαµε να ανακαλύψουµε αυτό το δίκτυο ανθρώπων προτού πάµε στη Βενετία και να γίνουµε µέρος του. Έτσι όλες οι δράσεις που κάναµε εκεί έγιναν σε συνεργασία µε µια πολύ µεγαλύτερη οµάδα όπου συµµετείχαν και καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες. Αυτό βοήθησε πολύ στο να διαδώσουµε στην πόλη της Βενετίας τον ελληνικό σπόρο πέρα από τα αυστηρά πλαίσια της Μπιενάλε.

Πριν λίγες µέρες που επισκέφτηκα ξανά την Βενετία ανακάλυψα πως το σχολείο στο Dorso Duro έφτιαξε µε τους δικούς µας σπόρους έναν ολόκληρο κήπο τον οποίο καλλιεργούν τα παιδιά του δηµοτικού και για τον οποίο είναι τροµερά υπερήφανα µιας και µόλις τώρα τα έχουν αρχίσει να βγαίνουν τα πρώτα κλωνάρια.

Επίσης επισκέφτηκα έναν άλλο κήπο τον οποίο φτιάξαµε στην Βενετία µαζί µε µια οµάδα αυστριακών καλλιτεχνών στην περιοχή Morion από ελληνικές ποικιλίες και οποίος εξακολουθεί να υπάρχει.

Το ότι αφήσαµε λοιπόν ελληνικούς σπόρους πίσω στη Βενετία, ίσως σηµαίνει πως αφήσαµε πίσω γνώση, ειδικά στις µικρότερες ηλικίες. Αυτό νοµίζω πως ήταν µια πολύ καλή σπορά.

Δεν θέλω να µιλήσω άλλο, µιας και µε κάλυψε ο λόγος των συναδέλφων µου, αλλά θέλω να σας δείξω ένα βίντεο από τις δράσεις τις οποίες σας ανέφερα. Σας ευχαριστώ.

Φοίβη Γιαννίση - Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας

Θα ξεκινήσω µε µια εικόνα την οποία αγαπώ πολύ. Είναι ένα αρχαϊκό ανάγλυφο που παριστάνει την Περσεφόνη και τον Πλούτωνα, στον Άδη µάλλον, κρατώντας διάφορουςκαρπούς της γης. Κάποιος από αυτούς είναι µαϊντανός, κάποιοι είναι στάρι. Κρατάνε επίσης και ένα µικρό πετεινό.

Ξεκινάω µε αυτό διότι ήθελα σήµερα να µιλήσω για µία έννοια από αυτές που µας απασχόλησαν κατά τη διάρκεια της κατασκευής αυτού του συνολικού έργου που έγινε µε όλους τους συνεργάτες. Αυτή είναι η έννοια της διανοµής. Εν τω µεταξύ προκύπτει και µία δεύτερη έννοια, αυτή της κατοίκησης µε την οποία θα ξεκινήσω και θα ολοκληρώσω µε την διανοµή.

Ήθελα να συµπληρώσω την περιγραφή της εγκατάστασης της “Κιβωτού” σε σχέση µε τα όσα είπε ο Ζήσης Κοτιώνης ως προς τις αρχές που ακολουθήθηκαν αλλά και την λογική µας σε σχέση µε το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Θέλω να µιλήσω λίγο για το ίδιο το αντικείµενο που φτιάξαµε τονίζοντας µια διάσταση που µας ενδιέφερε πολύ, αυτή της υπαίθριας κατοίκησης. Μέσα σε αυτή την κατασκευή θέλαµε να µεταφερθεί µε έναν τρόπο κάτι από τις αισθήσεις, κάτι από τις συµβολικές διαστάσεις και κάτι από την ευχαρίστηση που νοιώθουµε ότι ακόµη µπορεί να περιέχει για τους Έλληνες η κατοίκηση της υπαίθρου. Έτσι κατασκευάσαµε αυτό το σκαρί που έχει µέσα του και χώρο κατοικίας, όπως ο χώρος ύπνου. Είναι σαν την κιβωτό του Νώε, κάτι µέσα στο οποίο συµβολικά κατοικούν άνθρωποι. Κατοικούν και κοιµούνται από την µία, δικτυώνονται µε τον κόσµο µέσα από την υπολογιστή της κιβωτού από τη άλλη. Η κιβωτός περιέχει ακόµη ότι θα θέλαµε να διασωθεί από τα φυτικά είδη σε µια περίπτωση πιθανής καταστροφής. Τα διάφορα είδη φυτών είναι κατανεµηµένα σε οµάδες µε την λογική πχ του φαγητού (τα δηµητριακά και τα όσπρια) αλλά πολλά από τα είδη εντάσσονται σε παραπάνω από µία οµάδες. Το άλλο σηµείο που αναφέρεται στην κατοίκηση και µας ενδιέφερε να δώσουµε σηµασία, είναι η κουζίνα που περιέχεται στην πρύµη της "Κιβωτού" κοντά στην µηχανή, ο χώρος που παρασκευάζεται το φαγητό. Εν δυνάµει, θα µπορούσε να είναι µια µικρή καλύβα και µια µικρή βάρκα, στην συµβολική διάσταση περισσότερο και όχι στην πραγµατική. Η υπόµνηση της ευχαρίστησης του να κατοικεί κανείς στην ύπαιθρο θέλουµε να δοθεί µε τα ίδια τα φυτά που βάλαµε στην “Κιβωτό”, µε τις µυρωδιές τους και µε τα χρώµατα και µε τη γεύση τους, µιας και κανείς µπορεί να τα δοκιµάσει.

Μιλώντας για όλες τις διαστάσεις που έδωσαν την τελική µορφή σχεδιασµού της εγκατάστασης και των περιεχοµένων της θα συνδέσω την κουζίνα της "Κιβωτού" µε το θέµα της διανοµής που σας ανέφερα νωρίτερα. Η διανοµή περιλαµβάνεται στις υπόλοιπες έννοιες µε τις οποίες ασχοληθήκαµε. Διανοµή σπόρων είναι αυτό το οποίο κάνουν πάντα οι ακτιβιστές όταν θέλουν να φυλάξουν σπόρους, όπως κάνει η κοινότητα Πελίτι. ‘Όπως περιγράφουν οι ίδιοι ο καλύτερος τρόπος για να διατηρηθεί κάτι είναι να µοιραστεί και να ξανακαλλιεργηθεί. 'Όχι να µπει σε µία τράπεζα. Άρα οι πρακτικές της διανοµής σώζουν από

το θάνατο. Η ίδια η καλλιέργεια είναι µια µορφή διανοµής, µια διανοµή του σπόρου πάνω στο έδαφος. Για να συνδεθούµε µε την εικόνα που έδειξα στην αρχή, η καλλιέργεια ξεκινά από την διανοµή γνώσης πού κάνει η Δήµητρα στη Ελευσίνα. Μετά το πένθος που έχει για την κόρη της, έχει κρύψει το σπόρο κάτω από τη γη και έτσι δεν υπάρχει δυνατότητα αυτός ο σπόρος να βγει, να ανθίσει να παράξει καρπό. Μετά από αυτή τη φάση, στην ουσία της καταστροφής, και της µη ύπαρξης ελπίδας, η Δήµητρα διδάσκει στους ανθρώπους την καλλιέργεια. Εδώ έχουµε ένα άλλο είδος διανοµής, αυτή της γνώσης η οποία επίσης διαφυλάσσει. Η ίδια η προετοιµασία της τροφής και η προσφορά της είναι ένα διαφορετικό είδος διανοµής η οποία βοηθάει όχι µόνο στη διατήρηση της ζωής αλλά ταυτόχρονα βοηθάει σε µια διαφύλαξη πολιτισµικής γνώσης, αυτήν της γεύσης. Αυτή που περνάει από γενιά σε γενιά από τη συνταγή που µαγειρεύεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Με το µαγείρεµα έχουµε διανοµή σωµατικής εµπειρίας η οποία είναι ακόµη ένα δώρο απόλαυσης προς αυτόν που τη δέχεται. ‘Όλα αυτά περιλαµβάνονται στον όρο διανοµή, που προέρχεται από το ρήµα νέµω, την µοιρασιά, και το νόµο, αυτό που µοιράζεται σε όλους µε ίδιο τρόπο.

Θα ήθελα να τελειώσω µε µια άλλη διάσταση αυτού του θέµατος που είναι η διαφύλαξη της γλώσσας και να σας διαβάσω ένα ποίηµα του Οδυσσέα Ελύτη, δεν θα µπορούσε να είναι άλλο µιας και διανύουµε το έτος Οδυσσέα Ελύτη, αλλά και ένα της Ελένης Βακαλώ.

Οδυσσέα Ελύτη, Η τρελή ροδιά

...‘Οταν στους κάµπους που ξυπνούν τα ολόγυµνα κορίτσια θερίζουνε µε τα ξανθά τους χέρια τα τριφύλλια γυρίζοντας τα πέρατα των ύπνων τους, πέστε µου είναι η τρελή ροδιά που βάζει ανύποπτη µες τα χλωρά πανέρια τους τα φώτα που ξεχειλίζει από κελαηδισµούς τα ονοµατά τους - πέστε µου είναι η τρελή ροδιά που µάχεται τη συνεφιά του κόσµου;...

Ελένης Βακαλώ, Γενεαλογία

...στον τόπο µου αγαπούν τις µυρωδιές τις διάφορες που έχουν τα φυτά και τα λουλούδια κόβουν φύλα µυρωδικά, τα στρίβουνε ή τα κρατάνε, ένα κλωνί και λένεαχ βαθύ τ' απόγευµα είναι...

Αυτά, ευχαριστώ πολύ.

Οµιλία Dr Vandana Shiva, Φιλοσοφος, Περιβαλλοντική ακτιβίστρια (Νέο Δελχί, Ινδία)

I am so so very sorry to not be able to join you. I looked forward to celebrate seed with you. Seed as such an important part of the biodiversity of our planet. I believe that we are all part of a big family, I believe in our democracy. But the reality is that we live in countries, we have national borders and we need passports to travel. And I do not have mine to be able to travel because it was sent for a visa application.

I am so glad you are doing this exhibition of the seed. For the last three decades I have been trying to save seeds in India though Navdanya, the movement for seed saving, for organic farming and for fair trade.

So much of the poverty that our farmers are facing is related to the fact that seed, instead of becoming the source of life and the source of freedom, has been reduced to a patent of commodity for which royalties are collected at very high rates. Seeds instead of been related to the peace of the common nation, of the earth ones of the soil for the fertility are mow married to chemicals, toxic poisons. This marriage with chemical agriculture of the seed has given us no sustainability, has given us decertified soils, has given us monocultures, it has given us the extinction of biodiversity. India, my land, has served 2.200 varieties of rice. The green revolution reduced it to a handful.

Today the land of the green revolution in Punjab is the land where the soils have been ruined, the water has been mined and the farmers have been killed. I was recently to Punjab to visit villages where the farmers have committed suicide, more than 90.000 suicides in the two past decades according to activists of Punjab. Punjab fields are flourishing with the monocultures of wheat and rice but the Punjab farmers are destitute, so destitute that they think that they mast take their lives. The Punjab farmers are in dept for chemicals and for seeds. We don’t need to do agriculture in this way. We don’t need to kill our farmers, we don’t need to kill the bees, 70% of the bees of the planet have disappeared, 70% of the biodiversity of the planet has disappeared.

In Navdanya we try to save what we can. We saved 3000 varieties of rice, rice that can grow 80 feet tall and survive from flood, rice that can tolerate the soil when cyclone get to the coast, rice that don’t need derogation and are resistant. Rice that is black and red and brown. That diversity is our richness and that richness of the diversity of the seed can only be protected if we resist to major threats to the seeds.

The first threat is genetic engineering. In these 20 years of the promises that genetic engineering would increase full production what we have is only two trades: herbicide resistant crops and BT cotton crops. Both of them are about increasing toxics in the crop, both of them failed to do the job they meant to do. BT crop were meant to control pests. Herbicide resistant crops were supposed to control weeds and pests. Instead they created super weeds and super pests., which is harmful to nature, which is harmful to our food security, but is brilliant for the agrochemical companies. This is because instead of one toxic gene they put two toxic genes and in fact the company Monsanto is trying to sell 8 stuck genes, 8 toxic genes stuck one after another. Without genetic engineering they could

not create the excuse for patented life and patented seed. Patenting the seed is such a deep violation of the integrity of life, of the integrity of humanity.

We are not creators of life; we are a web, a thread of life. A thread cannot own a web. We need to belong to the seed; the seed cannot belong to Monsanto. And this is why I started Navdanya in 1987. We have recently filed a case against Monsanto seed patenting. 66 organizations joined hands: seed savers, organic farmers who were threatened both by the patent monopolies as well as the genetic contamination from GM crops.

Greece has been such an amazing source of biodiversity. Greece has gifted so much to the world in terms of sustained agriculture. Greece has been such an important part of the fight against the imposition of genetically engineered crops.

We need to defend our freedom, the freedom of the seed to evolve into the future, the freedom of farmers to save seed, to exchange seed, to have access to seed diversity, the freedom of countries to be GM-free. The freedom of society to be patent-free. These are our common struggles. I would have personally come personally in solidarity to join hands with you. I still join hands with you. Let us continue to celebrate the seed. Let us continue to defend and protect the seed. Let us continue from the seed to create seeds of freedom, seeds of hope, seeds of life.

Στρογγυλή τράπεζα µε θέµα "Συµβίωση και Διανοµή: Πρακτικές για το Κοινό στα Εκτεταµένα Μητροπολιτικά Πεδία"

Ιωάννα Λαλιώτου - Ιστορικός, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας

Δυνητικά οικο-τοπία: Ζώνες Επαφής και Υποκειµενικότητα

Θα προσπαθήσω να πω δυο λόγια για το πως προσεγγίζει κανείς τα θέµατα του τραπεζιού µέσα από τη σκοπιά της σύγχρονης πολιτισµικής θεωρίας και κριτικής.

Το µέλλον και η πόληΣτο περίφηµο βιβλίο του The Country and the City (1973), ο Raymond Williams, βρετανός κριτικός της λογοτεχνίας και ένας από τους “πατέρες” της σύγχρονης πολιτισµικής θεωρίας, παρατηρεί ότι: «Η εµπειρία του µέλλοντος έρχεται µέσα από την εµπειρία των πόλεων.»1 Πραγµατικά για τους διανοούµενους του 20ου αιώνα ο αστικός πολιτισµός θεωρήθηκε ως ένα εργαστήριο πειραµατισµού στο οποίο δοκιµάζονται—και από το οποίο απορρέουν—όλες οι καινοτόµες ιδέες κοινωνικού σχεδιασµού και αναµόρφωσης των κοινωνικών σχέσεων. Στο πλαίσιο της δυτικής διανόησης της νεωτερικότητας το µέλλον, αλλά και η ίδια η έννοια του δυνητικού, αφορούσε παραδοσιακά τον αστικό πολιτισµό και η ενατένιση του αποτελούσε συστατικό στοιχείο του αστικού φαινοµένου. Η πόλη αποτέλεσε—εννοιακά αλλά και βιωµατικά—την κεντρική πλατφόρµα πάνω στην οποία αναπτύχθηκε ο πολιτικός και κοινωνικός οραµατισµός ιδιαίτερα µάλιστα από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και µετά.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 αυτή η µακροχρόνια και δοκιµασµένη σχέση µεταξύ αστικού πολιτισµού και µέλλοντος αρχίζει να αλλάζει καθώς στο οραµατικό φαντασιακό εισάγονται όλο και περισσότερο έννοιες και πρακτικές που αφορούν µε ποικίλους τρόπους τη φύση και το περιβάλλον. Αυτή η εξέλιξη αποτελεί βέβαια σύµπτωµα των διαρκώς αναπτυσσόµενων κρίσεων που χαρακτηρίζουν την ύστερη νεωτερικότητα, µια από τις οποίες είναι η κρίση του αστικού φαινοµένου και της αστικής κουλτούρας όπως την γνωρίζαµε.

Φύση-ΠολιτισµόςΟ φιλοσοφικός, εννοιακός, πολιτικός, πολιτισµικός και βιωµατικός διαχωρισµός µεταξύ φύσης και πολιτισµού έχει αποτελέσει έναν ακρογωνιαίο λίθο της δυτικού νεώτερου και σύγχρονου πολιτισµού. Μια από τις εκφάνσεις των “κρίσεων” που χαρακτηρίζουν την ύστερη νεωτερικότητα αναπτύσσεται στο επίπεδο της κριτικής σκέψης και πολιτισµικής θεωρίας και αφορά την ανάπτυξη ενός πολυδιάστατου προβληµατισµού στο εσωτερικό ετερόκλητων διανοητικών χώρων και επιστηµονικών πειθαρχιών. Πρόκειται για ετερογενείς αλλά συγκοινωνούσες απόπειρες να επαναπροσδιορισθεί το φιλοσοφικό δίπολο φύσης-πολιτισµού που έχει αποτελέσει τον πυρήνα της δυτικής διανόησης της νεωτερικότητας. Πόσος πολιτισµός εµπεριέχεται στις σύγχρονες αντιλήψεις µας για τη φύση...και πόση φύση εµπεριέχεται στην κατανόηση του πολιτισµού; Και τελικά πως µπορούµε να

1 Raymond Williams, The Country and the City (New York: Oxford University Press, 1973), p. 272.

σκεφτούµε και να οργανώσουµε την κοινωνική µας ζωή πέρα/εκτός από τον διπολικό αυτό ορίζοντα; Κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες το εγχείρηµα αναπτύχθηκε µε ένταση και διακειµενικά µέσα από το έργο ετερόκλητων συγγραφέων, από τον Jacques Derrida έως την Donna Haraway, από την Vandana Shiva εως τον Mike Davis, από τον Bruno Latour έως τον Felix Guattari, από τον Michel Serres έως την Isabelle Stengers κτλ.

Αναπτύχθηκε έτσι ένας οικο-κριτικός λόγος (που άλλοτε συνδέεται και άλλοτε συγκρούεται µε συνιστώσες των σύγχρονων περιβαλλοντικών κινηµάτων). Ενσωµατώνοντας τις µεθοδολογ ίες της αποδοµ ιστ ικής δ ιανοητ ικής κα ι πολ ι τ ισµ ι κής ιστορ ίας κα ι ιστορικοποιώντας την έννοια του φυσικού και της φύσης, οι ορίζοντες του οικοκριτικού λόγου διευρύνονται και περιλαµβάνουν θεµατικές που αφορούν την διαρκή αλληλεπίδραση ανθρώπου και περιβάλλοντος αλλά και τη µελέτη των τρόπων µε τους οποίους συγκροτούνται, οργανώνονται και αναπαράγονται οι πρακτικές και οι έννοιες του οίκου σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους και γεωπολιτικά πλαίσια. Από τον φυσικό οίκο, στον οίκο των αστικών κοινωνιών, στον τεχνοπολιτισµικό οίκο της ύστερης νεωτερικότητας, οι οικο-ιστορικές προσεγγίσεις ανέδειξαν την ποικιλία των τρόπων που κατανοούµε τη θέση µας στον κόσµο τόσο σε τοπικό όσο και σε πλανητικό επίπεδο και που περιλαµβάνουν τη ζωή, τη δραστηριότητα και τις αλληλοεπιδράσεις ανθρώπων, τοπίων, έµβιων όντων και µη-οργανικών στοιχείων.

Υποκειµενικότητα - Ο εαυτός ως είδος συντροφικό Η άρση του διπόλου φύση-πολιτισµός εντάσσεται θεωρητικά, ιστορικά και πολιτικά στο πλαίσιο της κριτικής του ανθρωπισµού και κυρίως του ανθρωπο-κεντρισµού. Αν στο πλαίσιο της σύγχρονης κριτικής σκέψης και πολιτισµικής θεωρίας κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, κατανοούµε τον “οίκο” πέρα από το διαχωρισµό φύσης και πολιτισµού, τότε είναι σαφές ότι έχουµε ήδη ανοίξει τη συζήτηση για την επαναεννοιολόγηση της ίδιας υποκειµενικότητας (αυτού που κατοικεί)—δηλαδή για το πως κατανοούµε τον ανθρώπινο εαυτό σε σχέση µε την µη-ανθρώπινη ζωή και τον ρόλο του ανθρώπου στο πλαίσιο της ιστορικής και κοινωνικής δράσης. Η σταδιακή αποµάκρυνση από τους δυισµούς της νεωτερικής σκέψης, η αποδόµηση των διπόλων φύση-πολιτισµός, τέχνη και επιστήµη, άνθρωπος-ζώο οδηγούν σε νέες θεωρήσεις του εαυτού ως είδος.

Πρόκειται για έναν λιγότερο αυστηρά συγκροτηµένο εαυτό µε ολοένα και πιο πορώδη υποκειµενικότητα, έναν εαυτό που βρίσκεται σε κατάσταση διαρκούς συγκρότησης και ανασυγκρότησης και του οποίου η σωµατικότητα, η µνήµη και θυµική απόκριση πλάθονται µέσα από µια διαρκή αλλήλοδραση µε το περιβάλλον και τους ποικίλους άλλους εαυτούς που το κατοικούν.

Η Donna Haraway χρησιµοποιεί την έννοια της συµβιογένεσις για να αναδείξει τελικά την συντροφικότητα σε κεντρική διαδικασία συγκρότησης του κοινού. Το περιγράφει νοµίζω εύγλωττα στην ακόλουθη εικόνα:

“Η κ. Καγιέν Πέπερ (η σκύλα της) εξακολουθεί να αποικίζει όλα µου τα κύτταρα—σίγουρα µια περίπτωση που η βιολόγος Lynn Margulis θα ονόµαζε συµβιογέννεση. Στοιχηµατίζω ότι αν ελεγχθεί το DNA µας, θα εντοπίστουν αρκετές ισχυρές διαµολύνσεις µεταξύ µας. Το σάλιο της πρέπει να εµπεριέχει τα απαραίτητα ιικά οχήµατα. Και σίγουρα, δεν µπόρεσα

ποτέ να αντισταθώ στα πεταχτά της φιλιά στο στόµα”

«Ms Cayenne Pepper continues to colonize all my cells—a sure case of what the biologist Lynn Margulis calls symbiogenesis. I bet if you were to check our DNA, you’d find some potent transfections between us. Her saliva must have the viral vectors. Surely, her darter-tongue kisses have been irresistible.”2

Οι σχέσεις συντρόφευσης µεταξύ ανθρώπου και ζώων αποτελεί για την Haraway ένα µοντέλο σύλληψης των διαδικασιών συγκρότησης της υποκειµενικότητας. Η τελευταία συγκροτείται δι-υποκειµενικά και λαµβάνει δοµή και περιεχόµενο στο πλαίσιο συγκεκριµένων συµβάντων και πρακτικών συνάντησης µεταξύ διαφορετικών ειδών. Οι συναντήσεις συµβαίνουν σε ιστορικά και πολιτισµ ικά προσδιορισµένους χώρους συγκροτώντας αυτό που η Haraway ονοµάζει εντοπισµένες ιστορίες (situated histories) και εντοπισµένους φυσιοπολιτισµούς (situated naturecultures).

Τι µορφή έχουν αυτές οι σχέσεις; Οι σχέσεις στις οποίες αναφέρεται η Haraway δεν είναι εξωτερικές αλλά επηρεάζουν ριζικά τον τρόπο µε τον οποίο συγκροτείται η υποκειµενικότητα των συµβαλλοµένων. Η αλληλόδραση των ειδών αποτελεί τη βασική διαδικασία υποστασιοποίησης των κοινωνικών υποκειµένων. Οι σχέσεις αυτές στις οποίες αναφέρεται η Haraway δεν είναι µεταφορικές ή συµβολικές (και σε αυτό διαφοροποιείται από τον Derrida και τη γάτα του—για όσους έχουν διαβάσει το σχετικό βιβλίο), αλλά πραγµατικές κυριολεκτικές σχέσεις που λαµβάνουν χώρα σε ζώνες επαφής (contact zones) όπως οικειακοί χώροι, ζωολογικοί κήποι, ερευνητικά εργαστήρια, σε ερευνητικά πεδία όπως τα τροπικά δάση, αγρο-κτηνοτροφικές µονάδες, διαγωνισµοί, εκπαιδευτικά προγράµµατα και παιχνιδότοποι σκύλων, εργαστήρια πειραµατισµού, καταφύγια άγριων ζώων, φάρµες και κοπάδια ελεύθερης βοσκής. Σχέσεις «in which all actors become who they are in the dance of relating, not from scratch, not ex-nihilo, but full of the patterns of their sometimes-joined, sometimes-separate heritages both before and lateral to this encounter”3 Μέσα από συστηµατική έρευνα αυτών των ποικίλων ζωνών επαφής η Haraway εντοπίζει περιπτώσεις σχέσεων κατά τις οποίες διαπλάθονται τόσο τα ανθρώπινα όσο και τα µη-ανθρώπινα υποκείµενα.

Σκέπτοµαι την Κιβωτό σαν ένα τέτοιο τόπο συνάντησης.

Τόποι συνάντησης-Το νέο κοινόΗ συζήτηση µας οδηγεί αναπόφευκτα στην ψηλάφηση των χαρακτηριστικών του “νέου κοινού” που αναδύεται µέσα από τα σύγχρονα βιώµατά µας αλλά και µέσα από τους τρόπους που κατανοούµε σήµερα την υποκειµενικότητα. Το ερώτηµα έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την κριτική θεωρία και έχει βρει έκφραση—µεταξύ άλλων—στον σύγχρονο προβληµατισµό περί του νέου κοσµοπολιτισµού. Μιας αντίληψης για το κοινό που εξακτινίζει το τοπικό καθώς αναγνωρίζει την δυναµική κοινοτήτων που βασίζονται σε βιώµατα συντροφικότητας (συµπεριλαµβανοµένης της ευθύνης για τον άλλο και της λογοδοσίας) που αναπτύσσονταν τόσο τοπικά όσο και υπερτοπικά, που απαιτούν την

2 Haraway, oπ.π, σ. 15.

3 Haraway, οπ.π., σ. 25.

παραχώρηση/παραίτηση µέρους της κυριαρχίας του εαυτού µας, αλλά που πάνω από όλα προϋποθέτουν τη δηµιουργία θυµικών σχέσεων µεταξύ των επιµέρους υποκειµένων και ειδών. Οι σχέσεις αυτές πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να µετακινήσουν τον πυρήνα των υποκειµένων φέρνοντας τον εαυτό ενωπίω του άλλου. Μέσα από τις σχέσεις αυτές που αναπτύσσονται υπερτοπικά, οι σύγχρονες/δυνητικές ιστορίες του κοινού αναπτύσσονται σήµερα σε “εκτεταµένα µητροπολιτικά” ή κοσµοπολιτικά θα έλεγα εγώ πεδία.

Λεωνίδας Λουλούδης, Τµήµα Αγροτικής Οικονοµ ίας και Ανάπτυξης, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθήνας

ΤΟ ΝΕΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Ας ξεκινήσω µε µια οµολογία. Ανήκω εξ ιδιοσυγκρασίας, ας πούµε, σε αυτούς που βλέπουν το «ποτήρι µισογεµάτο». Συνεπώς, από την ιδέα της «Κιβωτού» παρακάµπτω τα συµφραζόµενα της θεοµηνίας και αποµονώνω την στρατηγική επινόηση της επιβίωσης µέσω της διάσωσης του αναπαραγωγικού υλικού της ζωής. Θα έλεγα ότι αν έτσι απαλλαγούµε από τον µύθο της Βιβλικής καταστροφής και αγνοήσουµε και τους καθ’ ηµάς προφήτες του οικολογικού ολοκαυτώµατος, τότε ο συµβολισµός της Κιβωτού αξίζει, ως στρατήγηµα επιβίωσης και µόνον, να µας απασχολήσει. Και ευτυχώς έχει απασχολήσει τον κόσµο µας σε πολλά επίπεδα θεωρητικά και πρακτικά. Στο σύντοµο κείµενο που ακολουθεί θα υποστηρίξω ότι ένα παράδειγµα αναστοχαστικής προσαρµογής στους περιορισµούς και τα οφέλη µιας στρατηγικής επιβίωσης αποτελούν οι εν εξελίξει αλλαγές στη γεωργία και τη διατροφή του δυτικού κόσµου.

Πώς πραγµατοποιήθηκε αυτή η αντίστροφη πορεία στην αναπτυξιακή στρατηγική της αγροτικής και διατροφικής πολιτικής; Προηγήθηκε η αλλαγή στις πολιτισµικές αξίες, τις προτεραιότητες, τα γούστα ανήσυχων κοινωνικών οµάδων στα, από κάθε άποψη, κορεσµένα αστικά κέντρα ή ο ωµός πραγµατισµός της δηµοσιονοµικής λογικής κρατικών συµφερόντων υπό την αιγίδα των ιδιωτικών επιρροών και παραφυάδων τους; Το ίχνος της «πρωτιάς» είναι δύσκολο να αποκαλυφθεί και, ενδεχοµένως, δεν έχει πια τόση σηµασία. Άλλωστε, για το ζήτηµα της πολιτισµικής στροφής στις διατροφικές συνήθειες, αν υποτεθεί ότι όντως αποτελεί «εξέλιξη του πολιτισµού», θα χρειαζόταν µια πανοραµική ερµηνεία σαν αυτή που µας έδωσε στο οµώνυµο έργο του, προπολεµικά, ο Νόρµπερτ Ελίας4 για το πέρασµα από τον Μεσαίωνα στη νεώτερη Ευρώπη. Η οπτική µου, ευλόγως, είναι πολύ πιο στενή και ρηχή αλλά επιτρέπει κάποιες, έστω προσωρινές, γέφυρες µε το πολιτισµικό γεγονός του νέου διατροφικού ήθους που µου φαίνονται χρήσιµες. Θα εστιάσω, λοιπόν, στην αλλαγή της ευρωπαϊκής αγροτικής πολιτικής που συντελείται βραδέως από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 και επιταχύνεται στα µέσα της επόµενης εικοσαετίας υπό τις ευλογίες και τους πειθαναγκασµούς της παγκοσµιοποίησης.

Από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 είχε διαφανεί ότι η ευρωπαϊκή Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) είχε επιτύχει τον κύριο ιδρυτικό της στόχο, δηλαδή να ανταγωνισθεί επιτυχώς η ευρωπαϊκή γεωργία εκείνη των ΗΠΑ. Στο µεταξύ, όµως, και οι παράπλευρες απώλειες ήταν

4 Ν. Ελίας, Η εξέλιξη του πολιτισµού. Ήθη και κοινωνική συµπεριφορά στη Νεώτερη Ευρώπη, τοµ. Α’, Νεφέλη 1997.

αισθητές. Τα αδιάθετα πλεονάσµατα αγροτικών προϊόντων συσσωρεύονταν σε «βουνά» και «λίµνες», ενώ οι δηµοσιονοµικές δαπάνες στήριξης των ενισχύσεων που κατέβαλε στους παραγωγούς της ήταν δυσβάστακτες και άνισα κατανεµηµένες οικονοµικοκοινωνικά και κλαδικά. Μεταξύ των χαµένων ξεχώριζε το φυσικό περιβάλλον. Η µεταρρύθµιση της ΚΑΠ, προετοιµάζοντας την εναρµόνισή της προς τις επιταγές του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου (τότε GATT), άρχισε διστακτικά µε τη θέσπιση της Ενιαίας Αγοράς, το 1987, και καθιερώθηκε το 1992 µε τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Καθώς η σταδιακή, έκτοτε, περικοπή των επιδοτήσεων βρέθηκε στο στόχαστρο των συντεχνιακών συµφερόντων του αγροτικού δικτύου πολιτικής, η ΚΑΠ αναζήτησε τη νέα της νοµιµοποίηση στην πριµοδότηση µέτρων περιβαλλοντικής προστασίας και ενός Κανονισµού Αγροτικής Ανάπτυξης,

Η θεσµική καινοτοµία υπήρξε τόσο σοβαρή ώστε θεωρήθηκε ότι συνιστά τον «δεύτερο πυλώνα» της ΚΑΠ, σε αντιδιαστολή µε τον ιστορικό «πρώτο πυλώνα» της ενίσχυσης των αγορών, πριν, δηλαδή αρχίσουν οι ενλόγω µεταρρυθµίσεις. Απώτερος στόχος αυτών των πολιτικών πρωτοβουλιών ήταν η ανάπτυξη της «κοινωνίας της υπαίθρου» εντός της οποίας θα δραστηριοποιείται η νέα «πολυλειτουργική γεωργία». Η νεόκοπη έννοια της πολυλειτουργικότητας (multifunctionality) αναφέρεται σε δραστηριότητες όπως η προστασία του περιβάλλοντος και η προώθηση της βιωσιµότητας των αγροτικών περιοχών. Η τελευταία µπορεί να επιτευχθεί είτε µε την αύξηση του αγροτικού εισοδήµατος µέσω της αύξησης της προστιθέµενης αξίας της πρωτογενούς παραγωγής και των νέων τεχνικών εµπορίας κ.ά., είτε µέσω ενός ολοκληρωµένου και πολυτοµεακού (καθώς η γεωργία δεν θα αποτελεί πλέον αποκλειστική απασχόληση του αγροτικού χώρου) προγράµµατος αγροτικής ανάπτυξης, το οποίο θα δηµιουργεί νέες θέσεις εργασίας στους αγρότες µερικής απασχόλησης. Διανύουµε ήδη το Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 που βαίνει προς αναθεώρηση µε ισχυρό ενδεχόµενο την ενίσχυση του δεύτερου πυλώνα. Σε αυτόν εντάσσονται η προστασία του αγροτικού περιβάλλοντος και τοπίου από την άσκηση της γεωργίας, (η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία), ο αγρο-και οικο-τουρισµός, η παραγωγή πιστοποιηµένων προϊόντων ονοµασίας προέλευσης, γεωγραφικής ένδειξης και εγγυηµένης παραδοσιακής ιδιοτυπίας, η ανανέωση της δηµογραφικής σύνθεσης του αγροτικού δυναµικού κλπ.5 Οι συνέπειες της µεταρρύθµισης της ΚΑΠ είναι ήδη ορατές. Ένα παράδειγµα είναι η ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας στην Ελλάδα. Αν περιορισθεί κανείς, ωστόσο, στην ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας χάνει από τα µάτια του τις πραγµατικές διαστάσεις της αλλαγής παραδείγµατος. Και αυτό δεν είναι άλλο από την ανακάλυψη του «θησαυρού» της παραδοσιακής τοπικής γεωργίας. Μιλάω για τα ελληνικά προϊόντα, για τα φασόλια προστατευµένης γεωγραφικής ένδειξης από Πρέσπες, την πατατοπαραγωγή του Νευροκοπίου, τη µαστιχοπαραγωγή της Χίου, την παραγωγή κερασιών στη Ράχη Ολύµπου. Όλες αυτές οι περιπτώσεις θεωρούνται σήµερα success stories. Και ακολουθεί µια εντυπωσιακή λίστα υψηλής ποιότητας προϊόντων, ικανών να στηρίξουν µια αξιόλογη τοπική ανάπτυξη αν οργανωθούν-όπου αυτό δεν έχει ήδη συµβεί-οι υποδοµές παραγωγής, διανοµής και εµπορίας τους. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τα καρπούζια Μεσσηνίας, οι φράουλες της Ηλείας, τα κάστανα Λακωνίας και Αρκαδίας, τα σπαράγγια Έβρου, Καβάλας και Πέλλας, τα όσπρια Δυτικής Μακεδονίας, ο κρόκος

5 Για περισσότερα βλέπε Λ. Λουλούδη, Από το «τραγικό» στο «µαγικό» βουνό. «Υπερτοπικές» συνέργειες επιβίωσης της ορεινής οικονοµίας, περ. Γεωγραφίες, τεύχ. 5, καλοκαίρι 2003, σελ. 36-56.

Κοζάνης, οι πατάτες Σερρών, Δράµας, Αµύνταιου και Πελοποννήσου, οι θερµοκηπιακές καλλιέργειες της Κρήτης και της Πρέβεζας, τα οπωροκηπευτικά Μεγάρων, τα ακτινίδια Πιερίας, τα µήλα Πηλίου και Αγιάς, οι µπανάνες Κρήτης, η φάβα Σαντορίνης, η φακή Εγκλουβής στη Λευκάδα, τα µανιτάρια της Εύβοιας, τα αχλάδια της Λέσβου…ο κατάλογος µοιάζει και είναι ατελείωτος. Εξάλλου, ένα µικρό αναπτυξιακό και εξαγωγικό θαύµα έχει ήδη συντελεσθεί, το γευόµαστε όλοι, στους κλάδους του επώνυµου οίνου και του ελαίου.

Έχει πλέον οριστικά παρέλθει η εποχή κατά την οποία συγκεκριµένα προϊόντα, όπως το βαµβάκι, ο καπνός, τα σιτηρά επιδοτούνταν κατά παράβαση κάθε αγοραίας λογικής και τα οποία , µάλιστα , τα συντεχνιακά συµφέροντα του δικτύου αγροτικής πολιτικής υπερασπίζονταν στην Ευρώπη ως τα µόνα, δήθεν, «µεσογειακά». Μια «άλλη γεωργία» ποιοτικών προϊόντων και, το κυριότερο, µια άλλη χωροταξία της γεωργίας προβάλλουν στον ορίζοντα της αγροτικής ανάπτυξης, συνδεδεµένες αφενός µε τις πολυποίκιλες εδαφο-κλιµατικές και οικονοµικοκοινωνικές συνθήκες εξέλιξης της ελληνικής περιφέρειας και αφετέρου µε τις εξειδικευµένες προτιµήσεις του συνειδητοποιηµένου καταναλωτή που αναζητεί τη «διάκριση» (distinction), µε το περιεχόµενο που έχει δώσει στην έννοια ο Πιερ Μπουρντιέ, και στο τρόπο διατροφής του. Είναι φαινοµενικά παράδοξο αλλά «στο τέλος της ηµέρας», όπως λένε οι αγγλοσάξωνες, αυτό που συνέβη µε τη µεταρρύθµιση της ΚΑΠ και τις επιπτώσεις της στην αλλαγή της ευρωπαϊκής γεωργίας είναι ότι η πιεστική ώθηση της παγκοσµιοποίησης ανέδειξε τη χρησιµότητα της τοπικότητας. Αυτό εγώ ονοµάζω ως το νέο «αγροτικό ζήτηµα», θυµίζοντας ότι το ιστορικό αγροτικό ζήτηµα, δηλαδή η αποκατάσταση των ακτηµόνων καλλιεργητών επιλύθηκε, στο µεσοπόλεµο µε τη γενναία Βενιζελική Αγροτική Μεταρρύθµιση.

Επιτρέψτε µου να τελειώσω µε µια νότα αυτοκριτικής. Είπα ήδη ότι είναι έργο των ανθρωπολόγων, των κοινωνιολόγων και των ιστορικών της διατροφής να µας εξηγήσουν πώς αλλάζουν οι προτιµήσεις του καταναλωτή. Σκέφτοµαι, όµως, ειδικά για την Ελλάδα που ξέρω, ότι συγγραφείς γαστρονοµίας σαν τον Χρήστο Ζουράρι και τον Επίκουρο ή µάγειροι σαν την Εύη Βουτσινά, τον Λαζάρου, τον Αλέξανδρο Γιώτη, τον Ντίνο Κιούση, τον Στέλιο Παρλιάρο µε το φιλέρευνο και πρακτικό πνεύµα τους έδειξαν ένα δρόµο σε µας, τους ειδικούς επιστήµονες και τεχνολόγους της γεωπονίας, να ξανασκεφτούµε την ελληνική γεωργία και τα προϊόντα που, δυνητικά, φύσει και θέσει µας προσφέρει. Του λόγου το αληθές αποδεικνύει ένα απόσπασµα συνέντευξης του chef της ελληνικής Ολυµπιάδας Κώστα Τσίγκα στον «Γαστρονόµο»6. Λέει: «..Η έννοια της παραγωγής του προϊόντος έχει αποκοπεί από τη γευστική διαδικασία. Η φαντασίωση της νοστιµιάς γίνεται πραγµατικότητα µόνο στην ταβέρνα, που διατηρεί την πολιτισµική της µνήµη. Στην Κρήτη, η αχινοσαλάτα δεν είναι γκουρµέ. Είναι παράδοση. Ο σκάρος στην Αθήνα, είναι γκουρµέ. Το µοδάτο εστιατόριο διατηρεί µια τεράστια απόσταση από τον δηµιουργό, τον καλλιεργητή. Είναι εγκληµατικό να τρως πράγµατα που δεν ανήκουν στη διατροφική σου αλυσίδα». Κάνοντας την αυτοκριτική µου, σαν παλιός πανεπιστηµιακός δάσκαλος, θα έλεγα ότι αυτή η αποκοπή της παραγωγής του προϊόντος από τη γευστική διαδικασία οφείλεται και σε µας τους γεωπόνους. Υπερτονίσαµε τη σηµασία της παραγωγικότητας και υποτιµήσαµε την ίδια την παραγωγή, πιο συγκεκριµένα τη διαδικασία της παραγωγής και κατανάλωσης. Είναι η στιγµή που οφείλουµε να αποκαταστήσουµε µια νέα ισορροπία µεταξύ της παραγωγής και

6 Ε. Ψυχούλη, Κώστας Τσίγκας,. Ένας διανοούµενος στην κουζίνα, περ. γαστρονόµος, τεύχ. 13, Μάϊος 2007.

της κατανάλωσης ανακαλύπτοντας την αξία της τοπικότητας στην εποχή της παγκοσµιοποίησης και αποδίδοντας στην ποιότητα της πρώτης ύλης και στη γεύση το µερίδιό τους. Αυτή θα πρέπει, µάλιστα στην εποχή της καθολικής κρίσης που διανύουµε να είναι η απάντηση της ελληνικής κοινωνίας στο νέο αγροτικό ζήτηµα, την «άλλη γεωργία», την κιβωτό του µέλλοντός µας.

Ίρις Λυκουριώτη, Αρχιτέκτων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας

Για τη Διανοµή της Ελευθέριας Εργασίας

Είµαι αντίθετη µε οποιαδήποτε ιδέα µονοπώλησης, είτε αυτό αφορά την οικονοµία, είτε το ενδιαφέρον σας. Θα προσφέρω την περιγραφή τριών γεγονότων ξεκοµµένων κατ’ αρχάς µεταξύ τους:

1) Μία γαστρονοµική διαπίστωση2) Έναν ορισµό του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού3) Έναν ορισµό του δηµοσίου χώρου

Στόχος αυτής της πράξης είναι η ίδια η λειτουργία της διανοµής, δηλαδή να µοιραστώ αυτά τα τρία γεγονότα και όχι να τα συσσωρεύσω σε µία µόνο ιστορία για να έχω την αποκλειστική χρήση τους.Αυτά µπορούν να χρησιµοποιηθούν από τον καθένα από εσάς ανάλογα µε την κρίση του και, πιθανώς, λόγω της µη µόνιµης σύνδεσης τους να διανεµηθούν ξανά από εσάς προς άλλους.

1. ΣαλάταΚάποιοι θα έχετε προσέξει ότι όταν φτιάχνουµε σαλάτα κόβοντας σε κοµµάτια τα συστατικά της που βρίσκονται στην πρώτη τους µορφή, συλλεγµένα από το δέντρο τους , υπάρχει ένα συγκεκριµένο µέγεθος κοµµατιών που θα κάνει τη σαλάτα πιο νόστιµη, την ανάµειξη πιο νόστιµη από το καθένα συστατικό ξεχωριστά. Το κατάλληλο µέγεθος µπορεί να κάνει εµφανή τόσο την οµοιότητα των συστατικών, όσο και τη διαφορετικότητά τους. Με την οµοιότητα καταλαβαίνουµε τη γεύση του κάθε συστατικού που επαναλαµβάνεται, µε τη διαφορετικότητα τη σύνδεσή τους, τη µαγειρική τέχνη. Τα κοµµατάκια δεν πρέπει να είναι ούτε πολύ µικρά ώστε το αποτέλεσµα να είναι η πολτοποιηµένη σαλάτα, κάτι που δίνουµε όταν το σώµα ασθενεί και δεν µπορεί να εκτελέσει τη διαδικασία της πέψης, ούτε πολύ µεγάλα ώστε να µην είναι ορατή η σύνθεση των υλικών µέσα στην ίδια µπουκιά και έτσι να χάνεται η µαγειρική επιδεξιότητα.

Τα συστατικά της σαλάτας συµβιώνουν µέσα από την ιδιαιτερότητα των τεµαχίων που συναντάµε κατά το µάσηµα, τα οποία, διανεµηµένα µέσα στο κατάλληλα επεξεργασµένο, από την ανθρώπινη τέχνη, µείγµα, εξασφαλίζουν ένα είδος ισότητας που δεν µπορεί να επαναληφθεί.

Το φαγητό µόνο έτσι γίνεται νόστιµο και άξιο να παραδοθεί στους συν-τρόφους, στη συµβίωση, σαν ένα είδος κοινής γλώσσας µέσα από την οποία όλοι µπορούν να εκφραστούν εκτιµώντας και περιγράφοντας µέσα από την ισότητα της τροφής, τη

διαφορετικότητα του εκχυλίσµατος κάθε δαγκωνιάς που κατασκεύασε η, ορατή πια, µαγειρική τέχνη, κρατώντας το µέτρο ανάµεσα στην ισότητα και τη διαφορετικότητα.

2. Αρχιτεκτονικός ΣχεδιασµόςΟρίζω ως αρχιτεκτονικό, τον σχεδιασµό της ανθρώπινης εργασίας, της εργασίας α) αυτών που θα κατασκευάσουν το έργο, β) της εργασίας εκείνου που µέσω αυτής θα πληρώσει το υπό κατασκευή έργο, γ) την εργασία που εν δυνάµει περιέχεται στο αρχιτεκτονικό έργο και ενεργοποιείται όταν αυτό κατασκευαστεί: την εργασία αυτού που το κατοικεί.

Θεωρώ ότι ο ορισµός αυτός έχει επισκιαστεί πρώτον, εξαιτίας της διαπραγµατευτική αξία του ίδιου του υλικού αρχιτεκτονικού µορφώµατος, δεύτερον εξαιτίας της ιστορικά αναγνωρισµένης και πολιτικά χρησιµοποιηµένης συµβολικής διάστασης της αρχιτεκτονικής µορφής και τρίτον λόγω της τρέχουσας πρακτικής της αγοράς, όχι αυτής του αγορεύειν, αλλά της αγοράς που αποτελείται από τη συνάθροιση καταστηµάτων. Αυτή η τρίτη διεκδικεί πετυχηµένα και µε εξαγορασµένη τη συνδροµή µας, τη διαµεσολάβηση σε µία παραγωγική αλυσίδα, της οποίας κοµµάτι είναι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασµός.

Η διάσπαση της κατασκευαστικής αλυσίδας, δηλαδή η εισαγωγή στο εσωτερικό του σχεδιασµού της εµπορικής πρακτικής που λειτουργεί ανεξέλεγκτα, εφόσον εξαφανίζεται ο διάλογος ανάµεσα στον σχεδιαστή και τον τεχνίτη που δύναται να µεταβάλλει, ως καταλληλότερο διαρκώς, το έργο, αφήνει το έδαφος ελεύθερο για τη δηµιουργία µονοπωλιακών συνθηκών. Αυτές, στη συνέχεια, µε φυσικότητα, επεκτείνονται και προς τις δύο διευθύνσεις: προσπαθούν να καλύψουν τον χώρο τόσο του σχεδιαστή όσο και του τεχνίτη, κατευθύνοντάς τους έξω από τη δηµόσια εµφάνισή τους. Αφαιρείται η δυνατότητα τους να πράττουν και να οµιλούν κατασκευάζοντας έργα, όντας διακριτοί δηµιουργοί, εργαζόµενοι για το δήµο.

Προτείνω , αντιλαµβανόµενη την άµεση εξάρτηση της δηµόσιας εµφάνισης της αρχιτεκτονικής από τον ορισµό της ως σχεδιασµένης εργασίας να προσπαθήσουµε να εµπλέξουµε περισσότερους επαγγελµατίες στην υλοποίηση ενός έργου ή προϊόντος και να µην παραδώσουµε το αρχιτεκτονικό αντικείµενο σε µονοπωλιακές πρακτικές και µονοκαλλιέργειες του γούστου.

Αυτές οι πρακτικές επιτρέπουν και τις αστικές ‘µονοκαλλιέργειες’ , δηλαδή, την εκρίζωση των µικροβιοτεχνιών, χαρακτηριστικό των ελληνικών πόλεων, από τη δηµόσια έκθεσή τους.Αυτό είναι ένα τεράστιο κενό που καθιστά τον αστικό χώρο κενό νοήµατος, κενό του δηµόσιου νοήµατος του και µη συµβιωτικό.

3. Δηµόσιος Χώρος

Θα ήθελα να διευρύνω λίγο τον ορισµό της αρχιτεκτονικής ως διανοµής ή καλλιέργειας εργασίας, συνδέοντάς την αρχιτεκτονική µε τη γεωργία, και την εκχερσωµένη γη και την ανθρώπινη πράξη (όχι εργασία) µε το δηµόσιο χώρο. Επιθυµώ, δηλαδή, ως τρίτο γεγονός να δώσω έναν ορισµό του δηµοσίου χώρου. Η ιδέα για τη σύνδεση των παραπάνω προέρχεται από το βιβλίο της Χάνα Άρεντ ‘Η ανθρώπινη κατάσταση’.

Η Άρεντ, θέλοντας να προκαλέσει τη σύγχρονη προκατάληψη στη διάκριση πνευµατικής και χειρονακτικής εργασίας, εκθέτοντας δηµόσια τον πολιτικό ρόλο των επαγγελµάτων, αναφέρει ότι η γεωργία µαζί µε την αρχιτεκτονική και την ιατρική, νοούνται, κατά την αρχαιότητα, επαγγέλµατα κοινής ωφελείας και κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η απαιτούµενη, από το υποκείµενο που ασκεί το καθένα, συνετή κρίση, κάτι που πρέπει να χαρακτηρίζει και τους πολιτικούς.

Η γεωργία, ακόµη, κατατάσσεται, κατά τους ρωµαίους, στα επαγγέλµατα κοινής ωφέλειας και για αυτό νοείται ως ελευθέρια τέχνη, επειδή είναι συνδεδεµένη µε την έννοια της patria κατά την οποία ο χώρος που καταλαµβάνει η σφαίρα του δηµοσίου είναι ο ager Romanus και όχι µόνο η Ρώµη, η πόλη.

Η πράξη, διαχωριζόµενη από το µόχθο και την εργασία είναι η τρίτη δραστηριότητα που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη κατάσταση, η οποία εντοπίζεται αυστηρά στην επίγεια συνθήκη. Αυτή επιτελείται µεταξύ των ανθρώπων χωρίς τη µεσολάβηση πραγµάτων, είναι προϋπόθεση κάθε πολιτικής ζωής και δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για τη µνήµη και την ιστορία. Η πράξη σηµαίνει την ανάληψη πρωτοβουλίας, το να αρχίσεις κάτι. Ο πράτων µιλώντας αποκαλύπτει την ταυτότητά του, η οποία παραµένει κρυµµένη για τον ίδιο και είναι ορατή σε όσους συναντά.

‘Αυτή η αποκαλυπτική ιδιότητα της οµιλίας και της πράξης φανερώνεται εκεί που οι άνθρωποι ζουν µαζί µε τους άλλους, όχι για τους άλλους ούτε εναντίον των άλλων- φανερώνεται, δηλαδή, σε καταστάσεις καθαρής ανθρώπινης συνύπαρξης. Μολονότι κανείς δεν ξέρει ποιόν αποκαλύπτει, όταν αποκαλύπτει τον εαυτό του µε την πράξη ή µε το λόγο, οφείλει να διακινδυνεύει πρόθυµα την αποκάλυψη, και αυτό ούτε ο αγαθοεργός, ο οποίος πρέπει να είναι χωρίς εγώ και να διατηρεί πλήρη ανωνυµία, ούτε ο εγκληµατίας, ο οποίος πρέπει να κρύβεται από τους άλλους, µπορούν να το αναλάβουν. Και οι δυό τους είναι µοναχικές προσωπικότητες, ζώντας ο ένας χάριν και ο άλλος εναντίον όλων των ανθρώπων. Παραµένουν, συνεπώς, έξω από τα όρια της ανθρώπινης επικοινωνίας και από πολιτική άποψη είναι περιθωριακές φυσιογνωµίες, οι οποίες κάνουν την είσοδό τους στην ιστορική σκηνή σε καιρούς διαφθοράς, αποσύνθεσης και πολιτικής χρεωκοπίας. Λόγω της σύµφυτης τάσης της να αποκαλύπτει µαζί µε το ενέργηµα και τον ενεργούντα, η πράξη χρειάζεται για να εµφανιστεί στην πληρότητά της το φως, το οποίο είναι δυνατό µόνο στο δηµόσιο χώρο.’7

Παναγιώτης Σαϊνατούδης, Ακτιβιστής, Κοινότητα Πελίτι

Το 1991 ένας φίλος είχε µόλις επιστρέψει από την Κόστα Ρίκα και µου έφερε ένα πακέτο µε σπόρους από διάφορα σηµεία της γης. Μέσα από εκεί υπήρχαν καλαµπόκια από φυλές Ινδιάνων οι οποίοι είχαν εξαφανιστεί. Αυτή ήταν για εµένα η πρώτη επαφή µου µε τις ντόπιες ποικιλίες.

7  Απόσπασμα  από  το  βιβλίο  Η  ανθρώπινη  Κατάσταση  σε  μετάφραση  των  Γ.  Λυκιαρδόπουλου  και  Σ.  Ροζάνη  (εκδόσεις  Γνώση)    

Το 1992 µοίραζα τα προσκλητήρια γάµου του αδερφού µου στην γενέτηρά µου στο νοµό Σερρών και εκεί σε µια αυλή βρήκα ένα µαύρο κοντότριχο καλαµπόκι. Ρώτησα την κυρία τι κάνει µε αυτό και µου απάντησε πως κάνει ποπ κορν στα εγγόνια της. Της ζήτησα µερικούς σπόρους και ευχαρίστως µου έδωσε. Έτσι µου µπήκε η ιδέα σε κάθε σπίτι που πηγαίνω να ρωτάω τί σπόρους καλλιεργούν. Έτσι γύρισα όλο το χωριό, γέµισα µια αγκαλιά µε σπόρους και γνώρισα το χωριό µέσα από µια άλλη οπτική γωνία, από αυτή των σπόρων.

Ποιές είναι οι ντόπιες ποικιλίες; Ντόπιες ποικιλίες είναι αυτές που καλλιεργούνται στον ελλαδικό χώρο από την αρχαιότητα ως σήµερα. Η φάβα Σαντορίνης καλλιεργείται από το 1.500 π.Χ. από την πρώιµη εποχή του χαλκού. Το µονόκοκκο σιτάρι έχει βρεθεί σε ανασκαφές στην περιοχή της Θράκης και της Μακεδονίας και υπάρχει εδώ και 9.000 χρόνια και µάλιστα για το µονόκκοκο υπάρχει µια θεωρία που λέει πως είναι ένα σιτηρό µε καταγωγή από τη Ελλάδα που βοήθησε τους τροφοσυλλέκτες να σχηµατίσουν κοινωνίες και µετέπειτα πολιτισµό. Οι ελιές καλλιεργούνται στην αττική από την αρχαιότητα έως σήµερα. Σήµερα συνάντησα µια κυρία η οποία µου είπε πως στο κτήµα της σε µια περιοχή της αττικής υπάρχουν λιόδεντρα εδώ και 2.000 χρόνια. Τα αµπέλια επίσης υπάρχουν στην Ελλάδα από την αρχαιότητα, έχουµε το αρχαιότερο αµπέλι στις Αρχάνες του νοµού Ηρακλείου. Από εκεί και πέρα υπάρχουν και ποικιλίες, όπως πατάτες φασόλια, καλαµπόκια που έχουν έρθει από άλλες περιοχές και έχουν προσαρµοστεί στο τοπικό κλίµα και περιβάλλον και µιλάµε πλέον για τοπικές ποικιλίες παρότι δεν κατάγονται από εδώ.

Η Ελλάδα είναι η πιο πλούσια σε φυτογενετικό υλικό χώρα στην Ευρώπη. Από τα 12.000 είδη φυτών τα 6.000 υπάρχουν εδώ και τα 1.200 είναι ενδηµικά, φυτρώνουν µόνο στην Ελλάδα και πουθενά αλλού.

Όσο ανεβαίνουµε προς τον βορρά αυξάνονται οι βροχοπτώσεις οπότε αυξάνεται και η βλάστηση ενώ όσο κατεβαίνουµε προς το Νότο µειώνονται οι βροχοπτώσεις αλλά αυξάνεται η βιοποικιλότητα. Πριν κάποια χρόνια µια κυρία µου έδειξε µια εικόνα από ένα τυπικό αλπικό τοπίο στην Αυστρία και µια εικόνα από ένα τοπίο από τις Κυκλάδες. Τότε αισθάνθηκα παράξενα µιας και το τοπίο των Κυκλάδων ήταν ξερό. Σήµερα εάν ξανάβλεπα τις εικόνες αυτές δεν θα αισθανόµουν άσχηµα µιας και το τοπίο των Κυκλάδων φιλοξενεί περισσότερα είδη.

Στην Ελλάδα η γεωργία µετράει 10.000 χρόνια και µέσα στο διάστηµα αυτό αναπτύχθηκαν χιλιάδες ποικιλίες και µικροκλίµατα. Στην Κρήτη έχουµε το µεσογειακό κλίµα των παράλιων και τα χιόνια στον Ψηλορείτη. Στο Παρανέστι της Δράµας που βρισκόµαστε εµείς από τις εκβολές του Νέστου µέχρι την οροσειρά της Ροδόπης σε µαι απόσταση χιλιοµέτρων συναντάµε όλα τα είδη βλάστησης που βρίσκουµε σε όλη την Ευρώπη. Η Ροδόπη πριν 10.000 χρόνια δεν πάγωσε οπότε και λειτούργησε σαν κιβωτός διατηρώντας είδη φυτών και ζώων από όλη την Ευρώπη. Είναι µια από τις πιο πλούσιες σε είδη περιοχές της Ευρώπης και πρέπει να είµαστε περήφανοι για αυτό τον πλούτο.

Πριν χρόνια η σύζυγός µου στα πλαίσια ενός προγράµµατος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης µε µαθητές έκαναν µια αφίσα όπου µε απλά λόγια περιέγραψαν το ταξείδι του σπόρου. “Κατάγοµαι από την αρχαιότητα, πέρασα αντιξοότητες, δυνατούς ανέµους, πολέµους, πληµµύρες και καταστροφές. Θα µε δεχτείτε;”

Οι ντόπιες ποικιλίες έχουν µεγάλη γενετική βάση µέσα τους. Το 1971 η µισή παραγωγή καλαµποκιού στις Η.Π.Α. Καταστράφηκε. Λύση για το πρόβληµα βρέθηκε σε ένα µικρό καλαµποκάκι των Τσιάπα από το Μεξικό το οποίο ήταν ανθεκτικό στην ασθένεια, έτσι κατάφεραν οι Η.Π.Α. και ο υπόλοιπος πλανήτης να σωθούν από την πείνα. Βέβαια, ποτέ οι Ινδιάνοι Τσιάπα από το Μεξικό δεν αναγνωρίστηκαν για την προσφορά τους. Για αυτό οι ντόπιες ποικιλίες είναι ένας φράχτης για την εξάπλωση τω ασθενειών. Επίσης έχουν χρώµατα, αρώµατα και γεύσεις που δεν έχουν οι άλλες ποικιλίες. Αν σας ρωτήσω τη χρώµα έχει η ντοµάτα θα µου πείτε “κόκκινο” ενώ υπάρχουν και κίτρινες, άσπρες, ροζ, ριγέ, ντοµάτες που ζυγίζουν και ένα κιλό η κάθε µια, µικρέ κοκ. Το ίδιο συµβαίνει και στα βαµβάκια. Υπάρχουν άσπρα, καφέ, κίτρινα. Μάλιστα όσο πιο πολύ σιδερώνουµε τα φυσικά βαµβάκια τόσο πιο πολύ ζωντανεύουν τα χρώµατά τους σε αντίθεση µε τα άλλα. Επίσης οι ντόπιες ποικιλίες µπορούν κάθε χρόνο να δίνουν το σπόρο τους. Αυτό είναι ένα από τα πιο σηµαντικά χαρακτηριστικά τους.

Σήµερα µια χούφτα από εταιρίες προσπαθούν να ελέγχουν το παγκόσµιο γενετικό υλικό, προσπαθούν να έχουν τα δικαιώµατα όλων των καλλιεργειών. Στην παγκόσµια ιστορία κανένας δεν προσπάθησε να ελέγξει το λαό µέσα από την τροφή. Αυτό γίνεται µόνο σήµερα.

Η Shell, η γνωστή σε όλους µας πετρελαϊκή εταιρία, διακινεί το 80% των σπόρων στην Αφρική. Αν σκεφτούµε πως η Shell διακινεί πετρέλαιο, µηχανήµατα και σπόρους καταλαβαίνετε πόσο στενός είναι ο κλοιός στη Αφρική. Αυτό όµως δεν γίνεται µόνο προς την Αφρική αλλά και προς την Ευρώπη, την Αµερική κοκ. Ουσιαστικά όλοι γίνονται υποχείρια κάποιων εταιριών.

Όταν ρωτήσαµε το Υπουργείο Γεωργίας ποιός φταίει για την κατάσταση µας είπαν πως φταίνε οι αγρότες. Όταν ρωτήσαµε τους αγρότες µας είπαν πως φταίνε οι γεωπόνοι, όταν ρωτήσαµε τους γεωπόνους µας είπαν οι καταναλωτές. Εµείς θεωρούµε πως ο καθένας µας µπορεί να συµβάλει ώστε να γίνουν τα πράγµατα καλύτερα. Κάθε µέρα καθόµαστε µπροστά από ένα τραπέζι, κάθε µέρα ψηφίζουµε τί θα υπάρχει αύριο στη γεωργία και στον πλανήτη. Αν συνεχίσουµε να καταναλώνουµε προϊόντα που έρχονται από το Νότο θα συνεχίσει να υπάρχει εξαθλίωση και φτώχεια αυτών των λαών, θα συνεχίσουν να καταστρέφονται αυτές οι περιοχές, θα εκτοπίζονται οι Έλληνες αγρότες. Την επόµενη φορά που θα καθίσετε στο τραπέζι σας σκεφτείτε τι στηρίζετε. Ας πάρουµε την ευθύνη που µας αντιστοιχεί. Τότε µπορούµε να αλλάξουµε κάποια πράγµατα. Μπορούµε να καλλιεργούµε την τροφή µας ακόµη και στο κέντρο της Αθήνας, καλλιεργείστε τις ντοµάτες σας και ας έχει µόλυβδο. Αυτή η γλάστρα µπορεί να σας οδηγήσει σε νέους δρόµους αλλάζοντας την ζωή σας την ίδια. Αν λέµε πως δεν µπορούµε να κάνουµε τίποτα απλά τα πάντα θα είναι µαύρα για πάντα. Αναζητήστε αυτούς που καλλιεργούν σπόρους. Όλοι νοµίζουν πως οι σπόροι έχουν χαθεί. Μας ρωτάνε αν υπάρχον ντόπιες ποικιλίες. Φυσικά και υπάρχουν και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που τις στηρίζουν τις καλλιεργούν και τις καταναλώνουν. Το θέµα είναι πού στεκόµαστε εµείς σε σχέση µε αυτό. Ότι πιστεύουµε, αυτό συναντάµε.

Tangor Tan, γεωπόνος, µάγειρας, ανθρωπολόγος διατροφής (Κων/πολη - Τουρκία)

Καλησπέρα σας, µε λένε Tangor but unfortunately this is the last sentence I know in Greek so I have to speak in English. I would like to speak from my perspective as a cook and I would like to give you a brief of what is happening in large cities of Turkey as Izmir, I live in Izmir but I come from Istanbul. I started cooking 17 years ago in Istanbul. My mother, who was a cook to, was running a small restaurant in Izmir. She was a really good cook. And she taught me how to make Tzatziki. Who know how to make Tzatziki: you need yogurt, garlic, cucumber, vinegar, salt and olive oil. It was really good. Nowadays in big cities if you try Tzatziki is not so tasty anymore.

When I went to the University of Izmir to study agriculture engineering I wondered what happened over the past 15 years, what were the changes, and why the food is not so tasty anymore. I did some research; I asked more questions regarding this. This is because the food is not our food anymore; the varieties we use for making food are not local. The cucumber and yogurt we use for making Tzatziki are not local products anymore.

European union has been created in order to start a new market for trading goods like vegetables, legumes, fruits and animal production. At the very beginning European countries especially Italy, France and Spain were happy because they thought that local farmers and paysants would be able to distribute their local products to other countries.

At first it was going well but then the European Parliament made a law imposing it to the farmers regarding standardizing their production in terms of hygiene and of using not local varieties and seeds but ones produced by multinational corporations. So they started to use and make food products by these ones.

Later on they realized that they started losing characteristics of taste and the elements of heritage of local seeds. So, they started to protest and especially in Italy, thanks to slow food movement, they succeeded.

Unfortunately in Turkey the government is trying to join the European Union so the country has become more European than Anatolian. Turkey is a country of diversity, in terms of people diversity. If you just move from the west side to the east side you could tell the difference.

The past ten years European Union has been asking changes from Turkey in many sectors as well as standardizing the production. People are corresponding regarding health, education and then agriculture. The whole country has been changing; they are making new roads etc. Nevertheless we are still using 65% local seeds and varieties, which means that we are still using some of our local food ingredients.

In 2006 the government imposed a new law regarding the rights of local farmers. They now do not have the right to use local seeds and varieties unless they register. As long as it is

about local registered seeds they can exchange them but they cannot sell them. If I have my own local variety I cannot sell it to someone else, it’s a money issue.

In 2011 another fresh low plan appears saying that even if you have a local registered variety, you cannot sell it, you cannot exchange it. This just kills the local farmers. Many organizations in Turkey, such as the slow food and others initials, are trying to change the situation but it seems that nobody listens. If this low passes in 2012 we will face a difficult situation.

Vandana Shiva couldn’t make it to the symposium today due to a visa problem. I had to apply for a visa too. The thing is that if you have a seed, the seed needs a visa. The visa allows it to travel around and outside the country. Turkey is a country with good land and soil, deep culture in food.

In Turkey we have these lectures once a week at nursery schools regarding why local seeds and varieties are important and why they need to consume them. Last time we were trying and smelling products. I gave them a nice and smelly apple and asked them to smell it. When I asked them what were they feeling they said that it was an apple smelling shampoo. This happens metropolitan areas and it is somebody’s fault, maybe family’s fault.

There are organisations in Turkey that are still working hard for the local agriculture system not to change and hopefully we will learn something from the recent experience of the situation in Europe.