1

ÇOCUĞUN FİZİKSEL VE RUHSAL GELİŞİMİ AÇISINDAN ÇOCUK ODALARI TASARIMINDA MALZEME KULLANIMI VE MALZEME SEÇİMİNİN ÖNEMİ DENİZ DEMİRARSLAN1, OSMAN SABAHİ SERDAR AYTÖRE2 ÖZET İnsan ömrünün yaklaşık beşte birini, fiziksel ve ruhsal gelişiminin ise çok

daha büyük bölümünü oluşturan, dünya nüfusunun en önemli kısmını meydana getiren ve çocuk olarak adlandırılan 0-13 yaş grubundaki insanlar gerek evrensel düzeyde, gerekse ulusal düzeydeki yasal düzenlemelerle hakları koruma altına alınmış gibi görünmekte, gelişmiş ülkelerde bile çevresel kararlarda ve oluşumlarda yeterince temsil edilememekte; gelişmekte olan ülkelerde ise özel günler dışında gündeme dahi gelememektedir. Çocuğun gelişimi kalıtım ve çevre koşulları ile oluşmakta ve aynı zamanda bu gelişimde mekan ve mekan donatı elemanlarının etkisi de büyük rol oynamaktadır. Oysa bedensel ve ruhsal gelişimi dikkate alınarak tasarlanmış mekanlar çocuğun algısal ve bilişsel gelişmesini hızlandırmakta, eğitici ve öğretici roller oynayarak ruhsal davranışlarını pekiştirmekte ve özellikle de kaza riskini azaltarak yaşamsal bir önem kazanmaktadır.

1 Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Hereke, Kocaeli 2 Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Hereke, Kocaeli

2

1. ÇOCUĞUN GELİŞİMİ

Çocuğun gelişimi bedensel ve zihinsel olmak üzere iki yönlü gelişmektedir. Çocuğun bedensel gelişimi; kilo- boy artışı gibi sayısal değişikliklerle büyüme olarak ifade edilirken, zihinsel ilerlemeleri ise gelişme olarak ifade edilmektedir. Gelişme ve büyüme özellikleri birbirlerine orantılı olarak ilerleme göstermektedir.[1] Çocuğun gelişimi kalıtım ve çevre olmak üzere önemli iki etmenin katkısıyla oluşmaktadır. Başka bir ifade ile çocuğun gelişimi kalıtım ile çevre etkileşiminin bir ürünüdür. Kalıtım, kişinin anne ve babadan genler yoluyla aldığı özelliklerdir. Çevre ise, döllenmeden başlayarak ana rahminde çocuğun gelişimi ve doğumundan itibaren insana etki eden tüm uyarıcılara denilmektedir. Çocuğun gelişim ve büyüme süreci, belirli dönemlerde benzer bedensel ve zihinsel özellikler taşımaktadır. Bu özellikler ergenliğe kadar bebeklik dönemi (0-36 ay), ilk çocukluk dönemi ( okul öncesi çağ, 3-6 yaş arası), son çocukluk dönemi (okul çağı, 6-11 yaş arası) ve ergenlik dönemi (11-20 yaş arası) olmak üzere dört ayrı dönem içerisinde incelenmektedir. Ancak 0-6 yaş dönemi pek çok davranış ve alışkanlığın temelinin atıldığı yılları kapsadığından en önemli dönemi oluşturmaktadır. Özellikle mekan algılamaları açısından bu yaş grubundaki çocukların bireysel özelliklerini ve gelişim süreçlerini bilmek, çevre ile ilgili değer, tutum ve davranışlarını daha iyi anlamak, dolayısıyla tasarımı yönlendirmek açısından önemlidir.

2. ÇOCUĞUN GEREKSİNİMLERİ VE ÇOCUK ODASININ ÖNEMİ

Çocuğun doğasına, gelişimine ve ihtiyaçlarına uygun olarak ele alınması gereken eğitim sürecinden, birinci derecede aile sorumludur. Özellikle kalıcı davranış biçimlerinin kazanıldığı 0-6 yaş döneminde, çocuğa verilecek doğru sosyal ve fiziksel uyarıcılarla, bedensel ve zihinsel ilerlemesi geliştirilebilmektedir. Bu gelişim ise doğru tasarlanmış bir çevreyle olasıdır. Çocuğun zamanının çoğunluğunu geçirdiği odası ve bu odada yer alacak mobilyalar çocuğun fiziksel çevresinde uyarıcı bir rol üstlenmektedir. Doğru tasarlanan fiziksel çevre, çocuğun zihinsel gelişimi üzerinde de önemli bir paya sahiptir. Çocuk bu mekanda oynama ve öğrenme eylemlerini bir arada gerçekleştirebilmelidir. Bu nedenle çocuk odası öncelikle çocuk için tasarlanmış bir mekan olmak zorundadır. [1] Çocuk odasının sıradanlıktan uzak, renkli ve hareketli olması, düşünce özgürlüğü olan yetenekli bireyin yetişmesinde ilk adımı teşkil etmektedir. Çocuk psikolojisinin gelişimi ve

3

sağlıklı bir bireyin gelişmesi açısından, çocukların hayal gücünün desteklenmesi ve yaşadıkları mekanları sevmeleri gerçekten önemli etkenlerdir. .[2]

Bebeklik döneminden sonra, çocuğun kendisine ait bir mekana gereksinimi de artmaktadır. Oyun özellikle, 3-6 yaş grubundaki çocuğun ayrılmaz bir parçasıdır. Çocuk çevresindeki nesneleri, olayları oyun oynayarak öğrenmektedir. Bu nedenle, çocuk odası ve bu oda için tasarlanacak donatı elemanları çocuğun zekasını geliştirmesine ve yeteneklerini ortaya çıkarmasına yardımcı olmalıdır. .[1] Çocuk odası tasarlarken oynama ve öğrenme eylemlerini birleştirmek ve bir çok alternatifi içine alacak şekilde çocuğa sunmak gerekmektedir. Şimdiye kadar anlatılanların ışığında çocuğun, odasında duyduğu temel ihtiyaçları bakım, beslenme, sevgi ve şefkat, güven, hareket, yetişkin desteği , diğer çocuklarla birlikte olma, oyun, kendini tanıma, kanıtlama, özgürlüğü ve yaratıcılığı destekleyici, estetik duygusunu geliştirici bir ortam olarak özetlenebilir. (Bkz.Tablo 1)

Tablo 1- Çocuğun Gereksinimleri (Maslow’un insan gereksinmelerine karşılık gelen psiko-sosyal ve kültürel kavramlar)

Biyolojik Gereksinmeler Barınma, bütünlük, düzen, süreklilik, bağlamcılık Güvenlik Gereksinmesi Can-mal güvenliği ve mahremiyetin sağlanması, kalabalıklık veya yalnızlık duygularının önlenmesi, egemenlik alanının belirlenmesi, kendini savunma mekanizmalarının sağlanması, kolay yönlenme ve yol bulma olanaklarının sağlanması Ait Olma Gereksinmesi Sosyo-kültürel uygunluğun, insan örgütlerine katılma, sosyalleşme, toplumsal etkileşimler kurma gibi olanakların sağlanması, ortak mekanların yaratılması, yer ile özdeşleşme olanaklarının sunulması Saygınlık Gereksinmesi Kimlik-benlik arayışı, farklılık arayışı, mekanı kişiselleştirme özgürlüğü, birey, sınıf veya gruba ait sembolerle kendini dışa vurma, kolay algılanma, imgelenebilir olma, akılda kalıcı olma vb. Kendini Kanıtlama Gereksinmesi Toplumsal örgütlerde görev alma, katılma ve seçme özgürlüğüne sahip olma, üretme yoluyla kendini dışa vurma, mekanda esneklik, geliştirilebilirlik, dinamiklik, tamamlanmamışlık Entellektüel, Duygusal ve estetik Gereksinmeler Estetik kavramlarının çeşitlenmesi, karmaşıklık, enerji ve canlıya gösterilen duyarlılık, toplumsal bilinci pekiştirme

4

Çocuk odasında yer alması gereken mekan ve donatı elemanlarının yukarıda belirtilen ihtiyaçları karşılayabilmeleri için sahip olması beklenen özellikleri ise kısaca aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: • Sağlam, dayanıklı ve ekonomik olmalı, • Kullanışlı ve değiştirilebilir, işlevsel olmalı, • Su geçirmez ve boya atmaz olmalı, • Sağlıklı malzemeden üretilmeli • Çocukların hayal dünyalarını genişletmeli • Çocuğa özgü olmalı • Çok seçenekli ve eklenebilir, modüler olmalı • Renk çeşitliliği açısından zengin olmalı • Kazalara karşı güvenli olmalı • Kolay temizlenebilir olmalıdır.

Çocuğun odasında yer alan mekan ve donatı elemanlarının yukarıda belirtilen özellikleri kapsamaması halinde, gereksinimleri de karşılanamayacaktır. Çocuğun gereksinimleri karşılanmadığında, toplumsal ve samimi ilişkiler kurabilmesi uygun olmadığında çocuk faaliyetlerini destekleyecek ve güçlendirecek doğru tasarlanmış fiziksel çevreyi bulamadığından gerilimde olacaktır. Bölge savunusu ve mahremlik iç güdülerini doyuma ulaştıramayan çocuklar, bu mekanlarda saldırgan olacaklardır. Ayrıca, belli bir mekan parçası üzerinde denetim elde edemeyen çocuklarda kişilik gelişmesi de ağır olacaktır. .[3]

3. ÇOCUK ODASINDA YER ALACAK MEKAN VE DONATI ELEMANLARININ TASARIMINDA MALZEME SEÇİMİ

Çocuk odasında malzeme, işlevselliği sağlama, üretilebilir olma, hijyenik olma, kolay temizlenebilme, çocuğa psikolojik yönden güven verme, sağlamlık gibi bir çok niteliği bir arada bulundurması açısından önemli bir tasarım ölçütüdür. Bu niteliklerin sağlanabilmesi, kullanılacak malzemeye, malzemenin tasarlanan biçimde üretilmesine ya da tasarlanan biçimin kullanılacak malzemeden üretilmesine bağlıdır. Çünkü malzeme seçiminde ana amaç, tasarımda belirlenen işlevlerin yerine getirilmesi, daha sonra da biçimsel olmasıdır. Diğer bir deyişle çocuk odası tasarımında seçilen malzemenin belirlenen işlev ve kullanıma uygunluğu ile, seçilen malzemenin tasarıma uygunluğu önem taşımaktadır. a) Seçilen malzemenin belirlenen işlev ve kullanıma uygunluğu: Seçilen

malzemenin sahip olduğu nitelikler fiziksel, kimyasal, yapısal ve yüzeysel olmak üzere dört farklı grupta toplanmaktadır. .[1],.[4]

5

Malzemenin fiziksel niteliğini; yoğunluk, sertlik, genleşme, ısı ve elektrik iletkenliği, ısıya direnç, erime gibi özellikler, kimyasal niteliğini; kimyasal etmenlere karşı direnç, yanma gibi nitelikler, yapısal niteliğini; direnç, esneklik katsayısı gibi nitelikler ve yüzey niteliğini ise yüzey işlenebilirliği, doğal yüzey renkleri ve dokusu, yüzey sertliği gibi özellikler belirlemektedir. Malzemenin sahip olduğu bu niteliklerin tümü tasarımın belirleyicisi olmaktadır. Çünkü dikkate alınmayacak herhangi bir özellik çocuğun güvenliğini tehlikeye sokabilecektir. Çocuğun güvenliği bir noktada tasarımcının sorumluluğu altındadır. Örneğin; yanmaya elverişli veya yalıtılmamış malzemelerin kullanımı, uygulanacak kuvvete karşı direnci olmayan veya kesici ve sert bir dokuya sahip malzemenin kullanımı da bir çok kaza için ortam hazırlayacaktır. Çocuk odasında yer alacak donatı elemanlarının tasarımında seçilecek malzemenin, mobilyanın işlevine, kullanımına uygunluğu, tasarımda belli kısıtlamalar getirse de, ele alınması gereken temel ölçüt çocuğun güvenliğinin sağlanması olmalıdır.

b) Seçilen malzeme ile tasarımın uygunluğu: Tasarlanan mobilya ile tasarımda kullanılacak malzeme birbirine uygun olmalıdır. Örneğin; çocuk için tasarlanacak bir çalışma masasında seçilecek malzeme suya ve neme karşı aynı zamanda darbelere karşı da dayanıklı olmalıdır. Aksi halde, yüzeyde çatlamalar, kırılmalar, kabarmalar olacaktır. .[1] Aynı zamanda, tasarlanan mobilyada kullanılacak malzemenin kendine

özel işleme teknikleri bulunmaktadır. Kullanılacak malzemenin işleme teknikleri ile tasarım uygun olmalıdır. Bu çalışmada ülkemizde çocuk odası mekan ve donatı elemanları tasarımında söz sahibi olan büyük firmalardan 14’üne ait tasarımlar irdelenerek tasarımları ile kullanılan malzemeler arasındaki uygunluk araştırılarak; mekan ve donatı elemanları tasarımında kullanılan malzemeler ve uygulama yöntemleri tespit edilmiştir. Bu araştırma sonucunda sözü edilen firmaların mekan elemanları tasarımında duvarda boya, zeminde halı malzeme kullanmayı tercih ederken donatı elemanları tasarımında ise büyük çoğunlukla ahşap malzeme kullanımına yöneldikleri belirlenmiştir.

3.1. Çocuk Odasında Yer Alacak Mekan Elemanlarında Sık Kullanılan Malzemeler

Yukarıda da görüldüğü üzere bir çocuk odasını oluşturan mekan elemanlarından özellikle yer ve duvar kaplamaları çocuk odasına kimlik kazandırmak açısından çocuk odası tasarımında büyük önem taşımaktadır. Döşeme kaplamaları, döşemenin ana işlev olarak üst yüzeyini oluşturmanın yanında, taşıyıcı döşeme ve diğer katmanları her türlü dış etkiden koruma,

6

iyi görünüm oluşturma, kullanım güvenliği ve yeterli bir konfor sağlamak, kolay temizlenebilen düzgün ve işleve uygun bir yüzey oluşturmak gibi işlevleri yerine getirmek için yapılmaktadır. Bir mekanın döşeme kaplamasının doğru olarak seçilebilmesi için öncelikle, o mekanın kullanılmasına bağlı eylemlerin analiz edilmesi gerekir. Bir çocuk odasında daha öncede belirttiğimiz eylemleri göz önünde bulundurarak döşeme kaplamasında kullanılacak malzemenin seçimine esas oluşturacak ölçütler, oyun ve hareket özellikleri, konfor, görünüş, yüzey özellikleri, güvenliğe bağlı özellikler, mekanik, kimyasal ve fiziksel özellikler ile temizlik ve bakım olarak özetlenebilir.

Çocuk odası için seçilecek zemin kaplama malzemesi, çocuğun düştüğünde yaralanmamasına, oyun ve diğer aktiviteler için uygun yüzey alanı sağlamasına ve kolay temizlenebilir olmasına olanak sağlamalıdır. Çocuk odası tasarımlarında halı ve ahşap yer kaplamalarından vinil esaslı yer kaplamalarına kadar geniş bir ürün yelpazesinde, seçme şansı bulunmaktadır. Seçimde dikkate alınması gereken ölçütler, öncelikle çocuk çok hareketli olduğu için çocuğun güvenliğini sağlaması, temizlenebilir olması ve gürültüyü önlemesi olarak sayılabilir. Aynı zamanda bu malzemelerle, farklı doku ve renk olasılıkları ile de çocuk odasında neşeli ve renkli bir ortam yaratılabilir. Vinil karolar, rulo döşeme kaplama malzemeleri kadar dayanıklı olmalarına rağmen, çocuk odalarında kullanımında çok çeşitli renk ve desenleri bir arada kullanabilmek ve böylece ilgi çekici ve özgün tasarımlar yapabilmeye imkan sağladığı için iyi ve ekonomik bir seçim olabildiği gibi zarar gören karoların değiştirilmesi de mümkün olabilmektedir. Kauçuk döşeme kaplama malzemeleri ise, genellikle yüzeyi dokulu olmasından dolayı toz ve kir barındırması nedeniyle çocuk odaları için uygun değildir. Mantar yer karoları, duvar ve tavana da döşenebildiği gibi, ses izolasyonu için uygun, değişik kalınlık ve yoğunlukta mevcut cilalı bir malzemedir. Küçük çocuklar mantar yer döşemesine darbe ile zarar verebileceğinden, sert ve koruyucu cilalı olanlar tercih edilmelidir. Ahşap döşeme kaplama malzemeleri odaya sıcaklık ve estetik katmasının yanı sıra ses yutuculuğunun az olması, temizliğinin zor olması ve üzerine oturmak için rahat bir yüzey sağlamaması nedeniyle aileler tarafından fazla tercih görmemektedir. Laminat ya da lamine ahşap parkeler masif ahşap parkeye oranla daha ekonomik olmaları nedeniyle rağbet görmektedir. Masif ve lamine ahşap parkelerin lekeye karşı dayanımlarını artırmak için cilalanmaları gerekmektedir. Ses denetimi için odanın bir bölümünde anti alerjik yün halı kullanılabilir.

7

Halı ise çocuğa rahatça oturabileceği yumuşak bir yüzey sağlamakla birlikte ses yutucu özelliği ile mekanda akustiğin sağlanmasına da yardımcı olmaktadır. Ancak özellikle küçük çocuklar için uygun bulunmamaktadır. Temizliği zordur, bloklar ve lego gibi oyuncaklar üzerinde düz durmaz, hareketli oyuncaklar ahşap veya diğer esnek döşeme malzemelerindeki gibi rahat hareket etmez. Ayrıca halılar odadaki nemi emdiğinden alerjik bünyeli çocuklar için nefes almayı güçleştirebilmektedir. Eğer halı tercih edilecekse anti alerjik özellikte olanları seçilmelidir. Genellikle el dokuması halılar, makine dokuması halılara oranla daha az alerjiktir. Ancak dayanıklılığı ve temizlik kolaylığı sebebiyle %100 naylon halılar kullanımda aileler tarafından tercih edilmektedir. Çocuk odalarında kullanılacak tüm halıların yangını geciktirici özelliklerde olması gerekmektedir. Kısa tüylü yün halılar bebek ve küçük çocuklar için uygundur. Pelüş halılar çok fazla toz tuttuğundan bebeklerin nefes almasını zorlaştırabileceğinden sağlıksızdır. Kilim ve parça halılar da bilhassa ahşap ve esnek döşeme kaplama malzemeleri üzerinde çocuğun rahatça oturabilmesi için yumuşak ve rahat bir yüzey sağlaması açısından tercih edilmektedir. Ancak arkalarına kaymayı ve çocuğun düşmesini engelleyici aparat konması gerekmektedir. Çocuk zamanının büyük çoğunluğunu odasında emeklemek, oyun oynamak ve resim yapmakla yerin üzerinde geçirdiğinden zemin oyun oynamak için rahat ve bakımı kolay olmalıdır. Bu amaçla yumuşak ve sert yüzeylerin kombinasyonu tasarımcılar tarafından tavsiye edilmektedir. Örneğin; yumuşak ama düz yüzeyli vinil malzeme oyuncakların üzerinde rahatlıkla durabilmesi ve oynanmasını sağlarken, halı veya kilimler de, kitap okuma ve televizyon seyretmek için de samimi sıcak, uygun bir ortam oluşturmaktadır.

Tablo 2- Çocuk Odalarında Kullanılan Yer Döşemesi Kaplama Malzemeleri, Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri .[5]

Fiziksel Özellikler Kimyasal Özellikler Yumuşak Yer Döşemeleri

Yün Halı Doğal Aşınmayan, kirlenmeye dayanıklı, nemi regüle eden, güveye karşı dayanıklı, doğal, alerjik bünyeli çocuklar için tepkiler oluşturmayan, ömrü uzun bir malzemedir.

Naylon Lifli Malzeme Küfe, yağa dayanıklı, anti alerjiktir. Statik elektrik sorun olabilir. Aşınmaya karşı dirençli, su emmeye karşı dirençli olup lekelerin çıkarılması kolaydır. Üzerine dökülen boyayı emer, renk solmaz özelliği vardır.

8

Akrilik Lifli Malzeme Aşınmaya, kirlenmeye karşı dirençli olması yönünden tercih edilir. Ancak naylon yer döşeme malzemeleri kadar dayanıklı değildir. Yumuşaklığı, sıcaklığı, dayanıklılığı, uzun ömürlülüğü yün halıya benzer. Hızlı su emer, kolay yıkanır, kolay kururlar. Kimyasallara karşı dirençlidir. Yanmazlık avantajına sahiptir. Diğer suni lifler gibi güve ya da benzer böcekler tarafından tahrip edilmez. Küf tutmaz ve düşük statik elektriğe sahip olup estetiktir.

Polipropilen Petrolün işlenmesi sırasında ortaya çıkan petrol artıklarından üretilmektedir.

Düşük fiyatlı, sağlamlık ve eskimeye dirençlilik açısından naylon yer döşeme kaplama malzemeleri ile benzerdir. Ancak daha esnek ve yumuşaktır. Naylon döşeme kaplama malzemelerine oranla suya karşı daha az dayanıklı olup; kolay temizlenir, leke tutmaz özelliği bulunmaktadır. Asitlere dayanıklı olup statik elektriklenme yaratmaz.

Polyester Lifli Malzeme Kolay boya kabul eden, sürtünmeye, aşınmaya ve ezilmeye karşı dayanıklı bir malzeme olup; statik elektrik düşüktür.

Sert Yer Döşemeleri Ahşap Yer Döşemeleri

Uzun ve ahşap döşemeler, doğal parkeler, Lamine ve laminat parkeler vb.

Dekoratif, sıcak, sade bir görünümü vardır. Maliyet uygulanacak türe göre değişmektedir. Bakım, gürültü, darbeye karşı dayanıklılık açısından sorunları bulunmaktadır.

Esnek Yer Döşemeleri Vinil Eğilip bükülebilen, düz

yüzeyli malzemelerdir. Basınç ve darbe nedeniyle yüzeyinde çentiklerin oluşması sorun çıkarmaktadır. Gürültü deneyimi iyidir. Neme, aşınmaya, aşırı sıcaklıklara dayanıklı, yağa ve sigara yanıklarına karşı dayanıklıdır.

Linolyum Eğilip bükülebilen, düz yüzeyli malzemelerdir.

Bakımı kolay ve esnek bir malzemedir.

9

Duvar iç kaplama malzemesinin malzeme türü, uygulama şekli ve yüzey özellikleri gibi parametrelere bağlı olarak seçilebilmesi için öncelikle çocuk odasındaki eylemlerin sistematik analizinin yapılması gerekmektedir. Yapılan analiz sonucu çocuk odasındaki duvar iç kaplamasının mekandaki eylemlerin gerektirdiği hangi performanslara sahip malzemelerle gerçekleştirilebileceği ortaya çıkacak ve bu özelliklere sahip malzemelerden seçim yapılacaktır. Bilindiği gibi duvar iç kaplamaları duvarın tüm ısı, nem, ses, yanmazlık gibi fiziksel niteliklerini etkilemektedir. Çocuk odaları için duvar iç kaplama malzemesi temizlenmesi kolay, dayanıklı ve estetik olmalıdır. Boyama en ekonomik ve en basit çözümdür. Duvar boyasının birkaç yılda bir yenilenmesi gerekmektedir. Çocuk odasının duvarlarında seçilecek boyanın yağlı boya yerine çabuk kuruyan, koku bırakmayan ve bakteri barındırmayan türde olması gerekmektedir. Çocuk odalarında suyla çözünen boyalar olan dispensiyer polimer su bazlı boyalar tercih edilmelidir. Bunu sebebi bu boyaların nefes alan boya grubuna girmesidir. Duvar kağıdı olarak ise dayanıklı olanları özellikle de kolay silinebilmesi sebebiyle vinil olanları tercih edilmektedir. Duvar bordürleri tek başına ya da duvar kağıdını tamamlayıcı öğeler olarak kullanılmaktadır. Duvar bordürle rahatlıkla değişebildiğinden çocuk temalı olarak seçilip istendiğinde de değiştirilebilir. Çocuk zamanının büyük bir kısmını odasında geçirdiğinden doğal ışığı mekana yeterli ölçüde alabilmeli gerektiğinde de çocuk uyurken içerisinin karanlık olması sağlanabilmelidir. PVC ve metal pencere doğramaları mekanın nefes almasını engellediğinden çocuk odalarında ahşap doğramalar tasarımcılar tarafından uygun bulunmaktadır. 3.2. Çocuk Odasında Yer Alacak Donatı Elemanlarında Sık Kullanılan Malzemeler

Çocuk mobilyası üreten firmalar incelendiğinde; çocuk mobilyalarında çoğunlukla masif ahşap, kontrplak üzeri ahşap kaplama veya ikisinin kombinasyonunun kullanıldığı görülmektedir. Çocuk mobilyasında kullanılan masif ahşap, kaplamaya göre daha dayanıklı olup; aynı zamanda pahalıdır. Masif ahşap olarak sert veya yumuşak ağaçlar kullanılabilir. Sert ağaçlarla daha düzgün birleşimler yapmak mümkün olduğu gibi, yapıştırıcıyı daha iyi tutar ve genellikle yumuşak ağaçtan pahalıdır. Çocuk mobilyalarında yonga levha veya orta yoğunlukta lifli levha (MDF) da sıkça kullanılmaktadır. MDF ve yonga levha masif ahşaba göre daha ucuz olup; her ikisi de laminat kaplanabilir. Ayrıca MDF boyanabilir; böylece çocuk odası tasarımı için gerekli olan çok çeşitli renk varyasyonları elde etmek mümkündür. Bu adı geçen yapay ahşap levhalar masif ahşap gibi çalışmaz, özellikle MDF ile istenilen şekil rahatlıkla verilebileceğinden okul öncesi

10

çocuklar için daha ilginç formlarda mobilyaların tasarlanması mümkündür. MDF ile yuvarlak dönüşler mümkün olup, yonga levhaya göre daha pahalıdır.

Laminat kaplama, çocuk mobilyaları için kolay temizlenme, dayanıklı olma, çeşitli renk alternatifleri sunma ve ekonomiklik özellikleri ile uygundur. Melamin, vinil ve kağıt kaplamalar ise zamanla mobilyanın yüzeyinden soyulabildiği için çocuk mobilyası tasarımında tercih edilmemektedir. .[7] Çocuk mobilyalarında kullanılan boyalar ise kurşunsuz olmalı ve toksik madde içermemelidir. Toz ve leke tutmayan kolay temizlenebilir eşyalar seçilmeli, seçilen yapıştırıcıların toksik ve kanserojen madde içermemelerine dikkat edilmelidir. Günümüzde çocuk odaları için kanserojen madde içermeyen özel boyalar piyasada yer almaktadır. (Bkz.Resim 1)

Resim 1- Çocuk Odası Mekan ve Donatı Elemanlarında Malzeme Kullanımı- Tasarım İlişkisi

Çocuk odalarında kullanılacak plastik malzemelerin geri

dönüştürülmemiş olması önemlidir. Kullanılmış malzemeden tekrar üretilmiş plastikler çocuk sağlığı açısından uygun olmadığı için tasarım açısından

11

doğru değildir. Doğru plastik malzeme kullanıldığında ise kimyasal ve fiziksel etkilere karşı dayanıklı olmaları ve çeşitli renk varyasyonları sağlaması nedeniyle uygun bir malzemedir. Örneğin; mobilyada pleksiglassmalzeme karyola yanlarında, çocuğun hareketini izleyebilmek için hem estetik hem de fonksiyonel amaçlı olarak kullanılmaktadır. Metal malzeme ise sert bir malzeme olup, özellikle çocuk odası için sivri köşeli donatı elemanlarında tehlikeli olabilir. Ancak çocuk mobilyalarında sağlamlığı sebebiyle tercih edilmektedir. Yapılan araştırmalar sonucu metal malzemelerin manyetik alan ürettikleri için organizmayı olumsuz yönde etkilediği ortaya konulmuştur. Çocuğun kendisini yorgun hissetmesine ve buna bağlı olarak uyku düzensizliklerine neden olabilmektedir. Bu nedenle çocuk odasında büyük metal mobilyaların bulundurulması doğru bulunmamaktadır. .[8] Çocuk odasında kumaş bilhassa mobilyada dekoratif amaçlı kullanılmaktadır. Örneğin; yatağın bir kumaş perde ile içinde oyun oynanabilen bir mekana dönüşmesi gibi. Ancak kumaşlarda kullanılan boya maddelerinin kanserojen madde içermemesi ve ürünlerin %100 pamuklu olması, anti alerjik olması ve 40 derecede yıkanabilir olması öngörülmektedir. Ayrıca yatak, koltuk gibi mobilyalarda kullanılan döşemelik kumaşların yanmaz olmasına ve yangında zehirli gazlar çıkarmamalarına dikkat edilmelidir.

4. SONUÇ

Sonuç olarak özetlemek gerekirse, bu çalışmada çocuk odalarında mekan ve donatı elemanları tasarımında kullanılan malzeme çeşitleri, özellikleri, fiziksel ve kimyasal yapıları irdelenmiş ve piyasadaki genel uygulamalar incelenerek bunların fayda ve zararları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çocuk odalarında malzeme seçim kriterleri; yaş grubu, kullanım kolaylığı, dayanıklılık, toksik madde içermemesi, yangına dayanıklılık, suya dayanıklılık, silinebilirlik, estetik, renk, anti alerjik olması, beden sağlığı açısından malzemenin kaliteli olması şeklinde özetlenebilir. Çocukların fiziksel rahatlıkları ve bedensel yeteneklerini en üst düzeyde kullanabilmeleri mekan ve donatı elemanları tasarımında seçilen malzemelerin tasarıma uygun olması ile bağlantılıdır. Dolayısıyla çocuk odasındaki donatıların tasarımı ve malzeme seçimi son derece önemli olup dikkatlice tasarımcı tarafından ele alınması gereken bir konudur. Sert hatlı ve sabit donatı elemanları yerine daha yumuşak çizgilerle tasarlanmış ve yerleri kolay değiştirilebilecek ve uygun malzeme kullanılacak olanları tercih edilmelidir. Tasarımcı tarafından yapılması gereken, çocuğun dünyasına

12

olabildiğince yaklaşarak, bedensel ve zihinsel tüm gereksinimlerini anlamaya ve yanıtlamaya çalışarak, çocuk odası tasarımını ele almalarıdır. Çocuk odasını oluşturan mekan ve donatı elemanları erişkinlerin kullandıklarının minyatür kopyaları olmayıp, kendi dünyaları, hayal güçleri ve özgün ihtiyaçları doğrultusunda malzeme ile biçimlenmektedir. Çocuk odası tasarımı, çocuk- çevre koşullarına, gereksinime ve ekonomik etkenlere bağlı olarak, toplumsal bir düşünüş ile tasarımcının kendisinde var olan fonksiyonel çözüm yeteneği, strüktür bilgisi, malzeme kullanma tekniği ve estetik yaklaşımı sonucu belirlenmektedir. Tasarımcının bu sonucu ortaya koyan çalışmaları, projelendirme ve uygulama olarak iki aşamada gerçekleşmekte ve tasarımda kullanılan malzeme büyük bir önem taşımaktadır. .[9] Çocuk odası tasarımında kullanılan malzemelerin fiziksel özelliklerinin yanı sıra insan sağlığı üzerindeki etkilerinin de dikkate alınması tasarımcının en büyük görevleri arasında yer almaktadır. KAYNAKLAR 1. Doğramacı, F., (1994) “3-6 Yaş Grubunda Çocuk Odası Mobilyasına ve Tasarım Ölçütlerine Bir Yaklaşım”. Hacettepe Üniversitesi, SBE Y.Lisans Tezi. 2. Kanbay, H.,( 1993) “Çocuk Odaları”, Art Dekor AD,3/6, s.46-62 3. Tavşan, F.,( 1995), Trabzon Konutları Üzerinde Çocuk Odaları Mekan ve Donatı Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. KTÜ, FBE, Y.L. Tezi 4. Asatekin, M., (1974) “Endüstri Tasarımında Tasarım Ölçütlerine Bütünsel Bir Yaklaşım”, ODTÜ Dergisi, Ankara 5. Kalınkara, V., Konut İçi Dekorasyonu. Teknik Yay. 6. Eibe Kataloğu 2001-2002 7. Gilberg, Lynne, (1996) Ideas For Great Kıds Rooms. USA: Sunset Books, 4th printing, 8. Demiray, N., “Bebeğinizin Odasını Hazırlarken”, http:// gebelik.org/ dosyalar/bebek odası.html., 09.12.2002 9. Demirarslan.D., Aytöre, S., 12-14 Temmuz 2004, “Bilişsel Etkiler Açısından 0-6 Yaş Dönemindeki Çocuğun Gelişiminde Mobilya Tasarımının Önemi”, 4. Uluslararası Tasarım Ve Duygusal Deneyimler Konferansı, ODTÜ. 10. Birinci A., (Şubat 2003) O-6 Yaş Çocuk Odası İç Mekan Tasarımında Çocuğa Yönelik Kullanılan Malzemeler. KOU Sosyal Bilimler Ens., Mekan Tasarım Malzeme İlişkisi Seminer Araştırması. Danışman: Deniz Demirarslan Kocaeli 11. Gür, Öymen, Ş., Zorlu, T., (2002) Çocuk Mekanları. YEM Yay. İstanbul