Naucno istrazivanje

NAUČNO ISTRAŽIVANJE

priroda, vrste, funkcije i struktura

OSNOVE STICANJA SAZNANJA a) učenje koje se uglavnom zasniva na pamćenju

/ U programe osnovnog i srednjeg obrazovanja ulaze i pedagoški se oblikuju nastavni sadržaji čija se istinitost ne dovodi u pitanje, pa se od učenika i ne traži kritički odnos prema takvim sadržajima. /;

b) studiranje koje zasniva na razmišljanju – na kritičkom odnosu.

/ Programi fakulteta približavaju studente granicama ljudskog saznanja, upućuju na otvorena pitanja u nauci, upoznavaju studente sa različitim odgovorima na ta pitanja... U tako nedovoljno definisanim situacijama učenjem se ne može doći do zadovoljavajućih odgovora na pitanja koja se postavljaju. Memorija ovde nije dovoljna, već se traži aktivan i kritički odnos prema onome što se proučava - analizira. To znači da se procenjuju odgovori tamo gde ih je više, da se traže tamo gde istih nema i da se postavljaju pitanja koja još nisu postavljena. Zbog toga se na fakultetu proces sticanja saznanja i ne zove učenje već studiranje, a subjekt tog procesa ne zove se učenik već student./

Napomena: Svako razmišljanje nije isto što i naučno mišljenje. Naučno mišljenje je samo

jedan specifični način razmišljanja, a cilj mu je da bude istinito. Da bi mogli stvarno studirati studenti moraju da ovladaju principima naučnog mišljenja.

OBLICI LJUDSKOG SAZNANJANaučno mišljenje, odnosno naučna analiza jeste složena aktivnost koja mora da bude zasnovana

na principima logike. To znači da se ono mora da temelji na naučnoj teoriji i da uključi postupke empirijske verifikacije – provjere. Zbog toga, naučno mišljenje mora da uključi i poveže tri nivoa naučnog mišljenja:

1. Najopštiji nivo naučnog mišljenja. Svaka nauka jeste traženje logike unutar predmeta koji istražuje na šta nas upozorava i sam naziv nauke. Sociologija traga za logikom društvenih procesa, ekonomija za logikom unutar ekonomskih procesa i td. Zbog toga njihove spoznaje izražene pojmovima, zakonima i teorijama moraju da budu logički sređene. Pojmovi treba da su pravilno definisani, zakoni pravilno klasifikovani, obrazloženi, neprotivurečni i dokazani. Ovi principi vrijede za svaku nauku;

2. Nivo teorijske orijentacije. Ovaj nivo jeste nivo opšte teorijske orijentacije – teorijske paradigme. Na ovom nivou se razrađuju osnovne naučne teorije i njihova upotreba u objašnjavanju predmeta neke nauke. Naučno mišljenje treba da se zasniva na celokupnoj teoriji neke nauke, a ne samo na opštim teorijama, jer je naučna teorija od izuzetnog značaja u procesu dolaženja do novih saznanja. Naučna teorija je i cilj i sredstvo u naučnom istraživanju. Teorija ima presudnu ulogu u procesu otkrića. Međutim, naučna misao ne ostaje samo na ideji otkrića, već ona smijera i njenoj verifikaciji. Naučna teorija je specifična za svaku nauku, pa se ovaj nivo naučnog mišljenja razlikuje od nauke do nauke;

3. Nivo empirijsko-metodoloških postupaka. Izbor i razrada metoda, tehnika i postupaka za prikupljanje podataka direktno zavisi od obilježja pojava, procesa i odnosa koji se istražuju. Zbog toga se naučna misao na ovom nivou zasniva na teorijskom poznavanju predmeta koji se istražuje kao i na poznavanju empirijskih metoda i postupaka.

1.1. O značenju izraza „naučno istraživanje“

Ni do danas nije data zadovoljavajuća definicija izraza „naučno istraživanje“:• ona bi trebalo da obuhvata i teorijska naučna istraživanja• ne bi trebalo da svodi istraživanje na ispitivanje hipotetičkih stavova

(kontekst opravdavanja) a da se ne ispituju traganja za tim stavovima (kontekst otkrića)

• hipotetički stavovi ne moraju da se tiču samo pretpostavljenih odnosa između fenomena, već da to mogu biti i egzistencijalne hipoteze o samim fenomenima

Istraživanje shvati kao sistematski, kritički, kontrolisani i ponovljivi proces sticanja novih znanja, neophodnih (a ponekad i dovoljnih) za identifikovanje, određivanje i rješavanje naučnih (teorijskih i empirijskih) problema.

1.2. Osnovne vrste naučnih istraživanja

Podele istraživanja:

• teorijska i empirijska (prema prirodi)• fundamentalna i primenjena (prema cilju)• eksplorativna (izviđajna) i usmjerena provjeravanju

hipoteza (prema funkciji)

Izviđajno istraživanje je početno istraživanje kojem je svrha razjasniti i definisati prirodu problema istraživanja

1.3. KADA SE ISTRAŽIVANJA (NE) RADE

Kada unaprijed znate odgovor Kada je odgovor irelevantan (naučno ili praktično) Kada niste sigurni šta žalite da znate Kada ne raspolažete svim neophodnim resursima

(finansijskim, kadrovskim, tehničkim ...)

Proces istraživanja

Plan istraživanja

1.3. Struktura empirijskog istraživanja

Faze procesa istraživanja preduzetog radi proveravanja hipoteze:a) identifikovanje i određivanje problemab) određivanje ciljeva istraživanjac) postavljanje hipotezed) definisanje ključnih pojmovae) izvođenje logičkih posledica iz hipotezef) izbor istraživačke strategije i nacrta istraživanjag) razvijanje mjernih i drugih sredstava istraživanjah) određivanje osnovnog skupa i odabiranje uzorka istraživanjai) sprovodenje istraživanja i prikupljanje značajnih podatakaj) obradivanje i analizovanje podataka dobivenih istraživanjemk) tumačenje rezultata istraživanja i izvođenje zaključkal) pisanje izveštaja o obavljenom istraživanju

(A) IDENTIFIKOVANJE I ODREĐIVANJE PROBLEMA

Naučno istraživanje otpočinje zapažanjem, postavljanjem i definisanjem problema.

„Problem“ – svijest o neznanju – pitanje na koje, u sistemu raspoloživog naučnog znanja, nema odgovora.

Formulisati problem tako da se nedvosmisleno vidi šta je pitanje i koju pretpostavku (hipotezu) treba proveriti.

Vidovi ispoljavanja problema su različiti, a mogu i da se preklapaju kada:• postoji praznina u sistemu naučnog znanja• su pokušaji da rješimo neki problem međusobno nesaglasni• postoji činjenica koju na osnovu raspoloživog naučnog znanja ne

možemo da objasnimo• otkrijemo logičku protivrečnost u nekoj naučnoj teoriji• o nekoj oblasti stvarnosti ima dvije ili više međusobno nesaglasnih

teorija• postoji nesaglasnost između starih teorijskih predstava i novih naučnih

činjenica itd.


Problemi mogu biti:• pretežno empirijski (tiču se neposredno predmeta, procesa i

svojstava objektivne stvarnosti)• pretežno teorijski (tiču se zasnivanja, razrade i razvoja

samih teorija izgrađenih da daju odgovore na pitanja kojima se izražavaju empirijski problemi)

Prvi korak u istraživanju čini postavljanje, definisanje i obrazlaganje problema.

Jezički oblik izražavanja problema jeste upitna rečenica, tj. pitanje.

Pitanje je izraz nastojanja da se: otkloni ili umanji: nepotpunost, neodređenost, netačnost, neizvesnost u znanju; dobije novo, potpunije, određenije, tačnije, dublje znanje.

Važno je izabirati prava, vrijedna pitanja.

(A) IDENTIFIKOVANJE I ODREĐIVANJE PROBLEMA Izbor problema istraživanja određen je u velikoj mjeri

stanovištem istraživača:• opštim pogledom na svijet• teorijskim stanovištem• vrijednosnim orijentacijama• moralnom tačkom gledišta

Problem mora biti obrazložen odgovarajućim teorijskim znanjima, jer svaki naučni problem pripada nekom teorijskom kontekstu.• Ispravno postavljanje i obrazlaganje problema istraživanja

podrazumeva proučavanje odgovarajuće literature. Literatura se čita da bi se:

• shvatilo šta ona o nekom predmetu proučavanja kazuje• dobili odgovori na unapred postavljena pitanja• provjerili iskazi koji su u neskladu sa čitaočevim uvjerenjima i nalazima

istraživanja

UPUSTVO ZA ČITANJE LITERATURE (1)

1. Kod čitanja stalno misliti na ono što se čita.2. Ne čitati samo ono što je usko povezano s područjem.3. Posmatrati s različitih uglova.4. Prihvaćati objektivne činjenice, ali ne ostati samo na

njima, već ih dopuniti, promijeniti….5. Ne konformizam tj. nekritičko prilagođavanje vlastitim

uvjerenjima i stavovima.6. Ne vjerovati potpuno samo jednoj tezi već sumnjati.7. Ne odbijati i druge ideje.8. Izbjegavati blokade u vlastitom mišljenju.9. Odlijepiti se od samo jednog rješenja, tražiti i druga.10. Nastaviti s traženjem i drugih (boljih) ideja.

UPUSTVO ZA ČITANJE LITERATURE (2)11. Biti svjestan da postoje i jalova razdoblja kad nema rješenja, ali

iza takvih dolaze i kreativna.12. Dobra priprema je pola rješenja.13. Živjeti s problemom, jer ideje dolaze u svakoj prilici.14. Ideju odmah zapisati, jer veliki dio ideja se gubi zaboravom.

Činjenica je da ideje naviru u glavu brzo, a često nakon dužeg razdoblja neuspjeha. Zanimljivo je da nadahnuta ideja ne ostavlja snažne tragove u memoriji. Brzo se pojavi i brzo nestaje. Mnogi mislioci se žale da su im ideje propale zato što ih nisu odmah zapisali.

15. Ne odbacujte ideje prebrzo.16. Tražiti analogiju s drugim područjima.17. Izbjegavati paušalne, jednostrane vrijednosne sudove.18. Raspravljati što više o problemima i rješenjima s drugim

stručnjacima.19. Samoanaliza koristi stvaranju. Ocijeniti svoju kreativnost.20. Upotrebljavati tehnike stvaralačkog mišljenja.


Istraživač mora da:• razumije pitanje kojim je izražen problem istraživanja• postavi kriterijum za praćenje adekvatnog odgovora• potraži svjedočanstvo o postojanju mogućih probnih

odgovora na postavljena pitanja• razumije tekst na lingvističkom, semantičkom i teorijskom

nivou• čita, povezuje pročitano sa osnovnim pitanjem, upoređuje

pročitano sa predašnjim pokušajima rješavanja tog problema, kritički zapaža, vodi zabilješke

Dijagram uzroka i posledica

(Ishikawa dijagram, dijagram riblje kosti)

problem

kategorija 1kategorija 2

kategorija 3 kategorija 4

uzrok 1

uzrok 2

Dijagram uzroka i posledicaMetoda statističke kontrole procesa koja daje cjelovitu

sliku veza dviju pojava i uzroka tih veza te predstavlja odnos između problema i njegovih uzroka, uzroci problema odnose se na nekoliko kategorija:

6 M’s:

• Mašine (Machine),

• Metode (Method),

• Materijali (Materials),

• Mjerenja (Measurement),

• Ljudi (Man) i

• Okruženje (Environment):

Organizacija kategorija preporučljiva za industrijski sektor


Savremena kategorizacija uzroka problema:(1) oprema

(2) procesi

(3) ljudi

(4) materijali

(5) okruženje

(6) upravljanje


The 4 S's:

• Okruženje (Surroundings)

• Dobavljači (Suppliers)

• Sistemi (Systems)

• Vještine (Skills)

Kategorizacija preporučljiva za uslužni sektor


The 8 P's:

• Cijena (Price),

• Promocija (Promotion)

• Ljudi (People)

• Procesi (Processes)

• Prostor/Oprema (Place/ Plant)

• Politika (Policies)

• Procedure (Procedures)

• Proizvod ili Usluga (Product or Service)

Organizacija kategorija preporučljiva za uslužni sektor

ključni efekat ili simpton problema

oblast primarnog

uzroka

uzrok

uzrok

poduzrok

poduzrok

poduzrok

pod-poduzrok

oblast primarnog

uzroka

oblast sekundarnog

uzroka

radnici

Nezadovoljni radnici

mašine

stare

menadžment

obuka

okruženje

suviše vruće

ISHIKAWA DIAGRAM

Loš kvalitet fotokopija

Papir

Starost

Metod čuvanja

Nivo

Rok upotrebe

Toner

Kvalitet papiraNečistoća

Rukovanje

Setovanje

Sušenje

Sredina

Prljav sto Prljava glava

Kvalitet papira

Jačina

Transparentnost

Oštrina

Jačina olovke

Pritisak pri pisanjuOriginal Mašina

Brzina

Stanje valjka

Časovi rada

Prljava lampa

Materijal

Ishikawa dijagram

Politika Osoblje

Korisnici Metode/procedure

Previše papirologije

Nedovoljno sredstava

Komplicirane procedure

Imaju drugi posao

Nemotivirani

Ne ganjaju karijeru

Kasne na posao

Nedostatak suradnje

Zaborave osobne dokumente

Ne dolaze na zakazane preglede

Zastarjela tehnologija

Dugo se čeka rezultat obrade

Kašnjenje u predaji nalaza liječniku

Kašnjenjepregleda pacijenata

(B) ODREĐIVANJE CILJEVA ISTRAŽIVANJA

Ciljevi istraživanja se izražavaju jasnim normativnim iskazima („treba da”). Jasno određenje cilja istraživanja neophodno je za njegovu svrsishodnost. Potrebno je prethodno odrediti prirodu odnosa između ciljeva radi:

• uobličavanja usklađenih grupa i nizova ciljeva istraživanja• određivanja prvenstva ciljeva

Postoji nekoliko vidova odnosa među ciljevima:• nezavisni (postizanje jednog cilja ne utiče na postizanje drugoga cilja) i• zavisni (postizanje jednog zavisi od postizanja drugog cilja)• uzajamno isključujući i uzajamno neisključivi ciljevi• genealoški (moguće je razlikovati osnovne ciljeve i iz njih izvedene ciljeve)• uporedni (mogu postizati samo istovremeno) i• sekvencijalni (mogu se postizati samo u slijedu: neposredni, posredni i

konačni)• kompozicioni (odnos celine i dijelova; mogu se predstaviti putem „stabla

ciljeva“)

(B) ODREĐIVANJE CILJEVA ISTRAŽIVANJA

Naučni Opisivanje Klasifikacija Povezanost i uzročno-posljedična zavisnost Predviđanje

Pragmatični ili korisnički ciljevi

Nučno opisivanje (deskripcija)

Naučni opis je nezaobilazni prvi nivo kojim započinje naučna spoznaja i na kojoj se temelje sve ostale.

Formalno rečeno naučno opisivanje je prevođenje osjetilnih doživljaja nekog fenomena u simbolički jezik nauke (pojmove) čiji je sadržaj precizno definiran.

Naučno razvrstavanje (klasifikacija)

Pri klasifikaciji se traga za eksplicitnim i implicitnim obilježjima proučavanih fenomena na temelju kojih se mogu grupisati ili razlikovati i koja će biti od najveće koristi za daljnju spoznaju. Odabrana obilježja služe kao kriteriji klasifikacije koji moraju udovoljavati kriterijima: • dosljednosti• logičke konzistentnosti (neproturječnost)• iscrpnosti (potpunosti)

Naučno objašnjenje (eksplanacija) Naučno objašnjenje (eksplanacija) je glavni cilj

nauke. Objasniti neki fenomen znači utvrditi prirodu njene

povezanosti s drugim fenomenima, utvrditi uzroke njena nastanka, mijenjanja i nestanka.

Da bi se moglo zaključiti o uzročno-posljedičnim odnosima nužno je ostvariti tri pretpostavke: • 1. utvrditi postojanje međusobne povezanosti između

fenomena; • 2. utvrditi vremenski tok u kojem uzrok uvijek prethodi

posljedici; • 3. logički i eksperimentalno moći odbaciti sve druge

mogućnosti povezanosti i uzročnosti.

Naučno predviđanje (prognoza)

Predviđanje i kontrola fenomena je konačna svrha nauke mada to eksplicite uvijek nije priznavano. Preduslovi predviđanja jesu realizovani prethodni nivoi spoznaje: deskripcija i objašnjenje.

Ukoliko su poznati uzroci moguće je uticajem na uzroke kontrolisati fenomen.

(C) POSTAVLJANJE HIPOTEZE Kada se odabere i postavi problem istraživanja, traga se za njegovim

rešenjem. Hipoteza je zamišljeno, značajno, probno, logički i iskustveno

dopustivo i proverljivo rješenje problema. Hipoteza je iskaz posredstvom kojeg je izražen postavljeni problem

istraživanja, a koji je:• izričit• jasan• značajan• informativan• teorijski dobro obrazložen• iskustveno proverljiv.

Kada se problem istraživanja tiče odnosa između dviju ili većeg broja promenljivih, hipoteza predstavlja iskaz o pretpostavljenom odnosu između tih promenljivih.

Hipoteza se često formuliše u vidu implikacije. Nerijetko se, kao probna rješenja problema, postavljaju dvije ili više

međusobno suprotstavljenih hipoteza.

(C) POSTAVLJANJE HIPOTEZE

1. Hipoteza je dedukcija U slaganju pokusa istraživač razmišlja deduktivno, od

opšteg prema pojedinačnome, tj. ne testira teoriju direktno, nego njezine dijelove ili posljedice. U tom se času stvara hipoteza: ona je dedukcija iz neke opšte teorije o području kojim se istraživač bavi.

2. Istraživanje se ne može planirati bez hipoteze!Samo iz hipoteze može istraživač razviti određeno

eksperimentalnu stukturu kojim će tu hipotezu testirati. Samo se tako mogu postaviti tačna i jednoznačna pitanja.

3. Hipoteza omogućuje definiranje eksperimenta (testiranja)

Mjerila vrijednosti naučne hipoteze

Postoji pet opštih zahtjeva koje naučna hipoteza mora ispuniti.1. Hipoteza mora biti svrhovita, tj. rješavati problem koji nas zanima, a ne neki drugi.2. Hipoteza mora biti provjerljiva, tj. postupci koje bi zahtijevala provjera te hipoteze, ili provjera njezinih posljedica, moraju se moći izvesti.3. Hipoteza mora biti plodna, tj. iz nje moraju proisteći određene posljedice ili zaključci.4. Hipoteza mora biti u saglasnosti s provjerenim i prihvaćenim znanjem. 5. Peti kriterij vrijednosti hipoteze jest njezina jednostavnost: bolja je jednostavnija hipoteza od složenije.

(D) DEFINISANJE KLJUČNIH POJMOVA

DEFINICIJA

Svaki novi pojam uvodi se u naučno razmatranje svojom odredbom (ili definicijomdefinicijom), a svaki novi zakon – svojom formulacijomformulacijom..

Definisati pojam znači konstatovati mu čitav sadržaj. Pošto je ovakav način definisanja obično glomazan a nekad praktično i neizvodljiv, u nauci se najčešće koristi analitičko definisanje pojma.

Analitičko definisanje pojma predstavlja određivanje pojma njegovim, po mogućnosti najbližim rodnim pojmom i specifičnom razlikom.

(E) IZVOĐENJE LOGIČKIH POSLJEDICA IZ HIPOTEZE

Hipoteza se iskustveno provjerava tako što se:• dedukuje logička posljedica – činjenički iskaz iz nje i

pomoćnih iskaza• postavlja pitanje da li je ta logička posljedica istinita ili

lažna• utvrđuje se istinitosna vrijednost empirijskim

istraživanjem• zaključuje o istinitosnoj vrijednosti same hipoteze.

Treba izabrati one logičke posljedice izvedene iz hipoteze koje su značajne za iskustveno provjeravanje te hipoteze.

(F) IZBOR ISTRAŽIVAČKE STRATEGIJE I NACRTA ISTRAŽIVANJA

Izbor istraživačke strategije zavisi od:• prirode postavljenog problema istraživanja• izabranih ciljeva istraživanja• metodoloških pretpostavki.

Za rješavanje nekih problema prikladno je strogo eksperimentalno istraživanje, za rješavanje drugih podesno je akciono istraživanje, ima problema za čije rješavanje je pogodna studija slučaja itd.

Istraživačke strategije razlikuju se među sobom po stepenu kontrolisanja uslova u istraživanju: od eksperimentalnog istraživanja u laboratorijskim uslovima do posmatranja (sa učestvovanjem) u prirodnim životnim uslovima i studije slučaja.

(H) ODREĐIVANJE OSNOVNOG SKUPA I ODABIRANJE UZORKA ISTRAŽIVANJA

Pošto se svako empirijsko istraživanje sprovodi na nekom uzorku, neophodno je odrediti osnovni skup na koji bi trebalo da budu uopšteni nalazi dobijeni datim istraživanjem.

Tačno određenje osnovnog skupa je potrebno za tumačenje i uopštavanje nalaza dobivenih istraživanjem.

Potom je potrebno odrediti način uzimanja uzorka tog osnovnog skupa, koji bi omogućio uopštavanje nalaza dobijenog na uzorku, na osnovni skup.

Prikupljanje podataka o obilježjima svih jednica statističkog skupa često je preskupo ili zahtijeva previše vremena, a katkad nije ni moguće, ako je on npr. beskonačan – u takvim slučajevima vrši se reprezentativno promatranje kojim se obuhvaća samo dio jedinica statističkog skupa.

Pojava koja se želi upoznati ili istražiti tom metodom zove se populacija ili osnovni skup, a njezin dio koji se u tu svrhu ispituje zove se uzorak.

Uzorak je reprezentativan ako po svojim osnovnim karakteristikama nalikuje na osnovni skup (umanjena slika osnovnog skupa).

(I) SPROVOĐENJE ISTRAŽIVANJA I PRIKUPLJANJE PODATAKA

Istraživanje se prema izabranom istraživačkom pristupu i nacrtu, kao o prema zamišljenoj istraživačkoj proceduri, sprovodi na izabranim uzorcima uz upotrebu odgovarajućih sredstava istraživanja.

Opis istraživačke procedure bi trebalo potanko da razjasni kako će opšti plan istraživanja da bude primenjen, šta će, kada, kojim redosledom, kako i čime biti učinjeno tokom istraživanja, počev od izbora i razvijanja nacrta istraživanja, preko prikupljanja podataka, sve do obrade i analize prikupljenih podataka.

Taj podrobni opis trebalo bi da bude toliko jasan, tačan i iscrpan (ali, pri tom, jednostavan i jezgrovit) da omogućava replikovanje toga istraživanja.

Metode prikupljanja podataka

Kvalitativni pristup

Deskriptivne studije: Istorijske studije:

Posmatranje Eksterna i interna evidencija

Razgovori Koncept istorijskog vremena

Intervjui Koncept istorijskog prostora

Okrugli stolovi Sistematsko korištenje istorijskih činjenica

Case studije

Kvantitativni pristup

Desk (statistički podaci prikupljeni u druge svrhe)

Anketni upitnici,

Testovi

Analiza sadržaja

Sociometrija

Posmatranje

Ništa nije stalno osim promjena. Heraklit

Posmatranje za razliku od čistog gledanja je struktuirana aktivnost

• Posmatra se odabrani uzorak

• Posmatra se prema planu posmatranja

• Vodi se evidencija o uočenom

Razgovor ili nestrukturirani intervju

Intervjuirati nije ništa drugo do toga da nekog nešta pitate. Ali to ne znači pitati bilo koje pitanje na bilo koji način. Intervju mora biti pažljivo isplaniran i vješto vođen.

U razgovoru ili nestrukturiranom intervjuu planira se tema razgovora, a pitanja se formulišu tokom razgovora.

U strukturiranom intervjuu pitanja i sam tok razgovora se pažljivo planiraju.

Intervju

1. Vrijeme intervjua treba unaprijed dogovoriti.

2. Pitanja koja planiramo postaviti treba unaprijed pripremiti.

3. Treba zatražiti dozvolu bilježenja ili snimanja razgovora.

4. Dobro je ispitanika par dana prije intervjua podsjetiti na predstojeći razgovor i dati mu listu s pripremljenim pitanjima.

5. Treba biti tačan, držati se plana pitanja i imati svoju kopiju plana pitanja u slučaju da je ispitanik svoju zametnuo.

6. Tokom razgovora treba odmah pitati ako nam izlaganje ispitanika nije jasno.

7. Nakon intervjua kada sredite materijal u oblik koji je podoban za vaš istraživački izvještaj treba materijal pokazati ispitaniku i tražiti njegovu pismenu dozvolu za njegovo korištenje kao podataka u vašem izvještaju.

Okrugli stolovi

Delfi metoda

1. Serija intervju ili upitnika s ekspertima.

2. Sređivanje podataka i pronalaženje generalnih nepodudarnosti u izjavama. Određivanje “strana”.

3. Organizacija okruglog stola kako bi “strane” izložile jedna drugoj svoje argumente, te kako bi se ako je to moguće usuglasile.

4. Izrada liste argumenta kojima su obuhvaćene sve razlike u pristupu predmetu istraživanja.

“Case studije”

Case studija je metoda u kojoj se izučavanju društvenih fenomena pristupa kroz analize individualnih slučajeva. Case (slučaj) može biti osoba, grupa, događaj, proces, zajednica, društvo ili bilo koja druga jedinica društvenog života. Ovaj se pristup zasniva na pretpostavci da je izučavani slučaj tipičan slučaj za izvjestan tip društvene grupe ili aktivnosti. Analiza tipičnog slučaja omogućuje generalizaciju znanja te se ova znanja mogu primjenjivati za razumijevanje svih slučajeva iste vrste.

Prikupljanje podataka - Upitnik

Upitnik

pažljivo planiranje pitanja (varijabli) kratkoća razumljivost pitanja za ocijenu prikladnosti ispitivanje na prethodnom uzorku dva tipa pitanja:

• otvorena (bez ponuđenih odgovora)

• zatvorena (s ponuđenim odgovorima)

Pitanja otvorenog tipa1. Godina rođenja: _________________

2. Spol: ____________

3. Koju ste školu završili: ____________

4. Zaposlenje: _________________

5. Bračni status: _________________

6. Koliko dugo imate promjene na koži zbog kojih ste danas došli dermatologu? ________________

Pitanja zatvorenog tipa Godina rođenja: _____________ Spol: M Ž

Koju ste školu završili:a) osnovnu školu i manjeb) srednju školuc) višu školud) visoku školu

Zaposlenje:a) nezaposlenb) zaposlenc) penzionerd) poljoprivrednik/domaćica

Bračni status:a) udata/oženjenb) neudata/neoženjenc) rastavljen/ad) udovac/udovica

Koliko dugo imate promjene na koži zbog kojih ste danas došli dermatologu?a) manje od 1 mjesecb) 1-6 mjesecic) 6 mjeseci do 2 godd) više od 2 godine

Pitanja zatvorenog tipaizražavanje stavova, Likertova ljestvica

Psihološka strategija pitanja:

a. Interes mora rasti postepeno u toku anketiranja, tako da učešće ispitanika bude sve jače i neposrednije;

b. Pitanja moraju ići od lakših prema težima;

c. Ne smije se postavljati preuranjena ili iznenađujuća pitanja;

d. Treba izbjegavati pitanja koja bi mogla zbuniti ispitanika;

e. Izbjegavati skokovite prelaze i polagano i oprezno prelaziti s jedne skupine problema na drugu.

(J) OBRADA I ANALIZA PODATAKA DOBIVENIH ISTRAŽIVANJEMTestiranje hipoteze i metode istraživanja

Iz podataka prikupljenih istraživanjem potrebno je odgovarajućim postupcima obrade izdvojiti informacije radi kojih je istraživanje preduzeto.

U istraživanjima koja se preduzimaju radi provjeravanja hipoteze plan obrade i analize podataka je unapred određen i predstavlja sastavni dio opšteg plana istraživanja.

Metode istraživanja

Postupak u proučavanju pojava kojim se nastoje utvrditi naučne činjenice i otkriti naučna istina

teorije

hipotezeistraživanja

Metode naučnog istraživanja Najčešće primijenjene metode naučnog istraživanja, kao dijela

naučne metode, su: induktivna i deduktivna metoda, metoda analize i sinteze, metoda apstrakcije i konkretizacije, metoda generalizacije i specijalizacije,metoda dokazivanja i opovrgavanja, metoda klasifikacije, metoda deskripcije, metoda kompilacije, komparativna metoda, statistička metoda, matematička metoda, metoda modeliranja, kibernetička metoda, eksperimentalna metoda, dijalektička metoda, istorijska metoda, genetička metoda, teorija sistema kao metoda, aksiomatska metoda, metoda idealnih tipova, empirijska metoda, metoda studija slučaja, metoda anketiranja, metoda intervjuiranja, metoda opažanja, metoda brojenja, metoda mjerenja, Delfi metoda, metoda "mozaika" i ostale naučne metode.

Induktivna metoda

Induktivna metoda je sistemska primjena induktivnog načina zaključivanja kojim se na osnovu analize pojedinačnih činjenica dolazi do zaključka o opštem sudu, od zapažanja konkretnih pojedinačnih slučajeva dolazi do opštih zaključaka.

Pouzdanost induktivnog zaključka direktno ovisi o: broju istraženih činjenica i slučajeva, reprezentativnosti analiziranih činjenica za određenu pojavu i stepen pouzdanosti značenja činjenica. Analiza induktivne metode mora uključiti fundamentalni element svakog induktivnog zaključivanja, a to je relacija posebnog - opšteg.

Deduktivna metoda

Deduktivna metoda je sistemska primjena deduktivnog načina zaključivanja u kojemu se iz opštih sudova izvode posebni i pojedinačni zaključci.

Dedukcija uvijek pretpostavlja poznavanje opštih znanja na osnovu kojih se saznaje ono posebno ili pojedinačno.

Najvažniji elementi deduktivne metode su postupci metoda analize, sinteze, apstrakcije, generalizacije i specijalizacije.

Deduktivna metoda u nauci služi za: objašnjenje činjenica i zakona, za predviđanje budućih događaja, za otkrivanje novih činjenica i zakona, za dokazivanje postavljenih teza, za provjeravanje hipoteza i za naučno izlaganje.

Indukcija i dedukcija

Indukcija i dedukcija imaju zajednički opšti predmet: to je spoznaja jedne pojave kao dijalektičkoga jedinstva opšteg i posebnog.

Indukcijom i dedukcijom saznaje se veza, odnos, jedinstvo posebnog i opšteg, i tim svojim obilježjima one su izrazito dijalektičke metode spoznaja.

Indukcija je početni, a dedukcija završni proces u naučnim spoznajama, jer spoznaja počinje pojedinačnom spoznajom posebnog, a završava deduktivnom sistematskom spoznajom posebnog na osnovu opšteg.

Metoda analize

Metoda analize je postupak naučnog istraživanja raščlanjivanjem složenih pojmova, sudova i zaključaka na njihove jednostavnije sastavne dijelove i elemente.

Analiza je postupak mišljenja u kretanju od posebnoga k općem ili izvođenje teorema iz aksioma po utvrđenim pravilima.

Postoje dvije vrste analize: deskriptivna, kada se opisuju elementi neke cjeline i eksplikativna, kada se pokušava objasniti određena cjelina na osnovu njenih dijelova.

Metoda sinteze

Metoda sinteze je postupak naučnog istraživanja i objašnjavanja stvarnosti putem sinteze jednostavnih sudova u složenije.

Sinteza je proces uopštavanja u kojemu nastaju sve apstraktniji pojmovi u uspoređivanju s prethodnim pojmovima.

Sinteza je način sistematiziranja znanja po zakonitostima formalne logike, kao proces izgradnje teorijskog znanja u pravcu od posebnog ka općem.

Postoje dvije vrste sinteze: deskriptivna i eksplikativna sinteza.

Prema složenosti razlikuju se: elementarna, kauzalna i funkcionalna sinteza.

Prema cilju, odnosno usmjerenosti spoznaja, sinteze mogu biti: genetička i strukturalna.

Metoda apstrakcije

Apstrakcija je misaoni postupak bilo kakvog odvajanja, bilo odvajanje opšteg i eliminisanje posebnog, bilo misaoni postupak odvajanja posebnog i individualnog, zanemarivanje opšteg.

Apstrakcija ima dvostruki smisao: apstrakcija opšteg ili apstrakcija posebnog. Apstrakcijom se odvajaju nebitni od bitnih elemenata pojave ili predmeta istraživanja.

Apstrakcija počiva na analizi, ali analiza kao postupak rastavljanja, predstavlja i odvajanje, apstrakciju dijelova iz cjeline pojave.

Metoda konkretizacije

Konkretizacija je postupak suprotan apstrakciji.

Konkretizacija može biti: shvatanje jedinstva apstraktno-opšteg u posebnom i individualnom, shvatanje jedinstva apstraktno-posebnog s opštim u svakom predmetu ili pojavi.

Bilo da se određuje apstraktno-opšte u posebnom ili apstraktno-posebno u opštem, s pomoću opšteg vrši se konkretizacija, jer se predmet istraživanja konkretno shvata kao realno jedinstvo opšteg i posebnog.

Metoda generalizacije

Metoda generalizacije je misaoni postupak uopštavanja kojim se od jednog posebnog pojma dolazi do uopštenijeg koji je po stepenu viši od ostalih pojedinačnih. Od pojedinačnih opažanja izvode se uopšteni zaključci, koji su realni samo ako imaju oslonac u stvarnosti.

Metoda specijalizacije

Metoda specijalizacije je postupak kojim se od opšteg pojma dolazi do novog pojma, manjeg obima a većeg sadržaja.

Specijalizacija se temelji na analitičko-sintetičkoj metodi i apstraktno-konkretiziranoj metodi.

Da bi se tom metodom došlo od opšteg do posebnog, potrebno je izvršiti: konkretizaciju opšteg u posebno, ili sintezu, apstrakciju posebnog iz opšteg i analizu stvarnog opšteg.

Metoda dokazivanja

Dokazivanje je jedna od najvažnijih naučnih metoda u kojoj su inkorporirane skoro sve metode i svi posebni metodički postupci: analiza i sinteza, generalizacije i specijalizacija, indukcija i dedukcija, apstrakcija i konkretizacija.

Svrha metode je utvrditi tačnost neke spoznaje.

Metoda osporavanja

Suprotan postupak u odnosu na postupak dokazivanja je osporavanje.

To je zapravo metodički postupak kojim se umjesto dokazivanja teze, ona odbacuje i pobija. Ono se sastoji u dokazivanju pogrešnosti teze.

Metoda klasifikacije

Metoda klasifikacije najstarija je i najjednostavnija naučna metoda.

Klasifikacija je sistematska i potpuna podjela opštega pojma na posebne, u okviru obima pojma.

Nauka zapravo počinje klasifikacijom. Na osnovu spoznaja o prirodi stvari, klasifikacija predstavlja sistemske grupe predmeta, ili raspodjele niza srodnih pojava.

Tako se, na primjer, pojam nauke klasifikuje na pojedinačne i univerzalne nauke.

Metoda deskripcije

Metoda deskripcije je postupak jednostavnog opisivanja ili očitavanja činjenica, procesa i predmeta u prirodi i društvu te njihovih empirijskih potvrđivanja odnosa i veza, ali bez naučnog tumačenja i objašnjavanja.

Ova se metoda primjenjuje u početnoj fazi naučnog istraživanja, a ima veću vrijednost ako je jednostavno opisivanje povezano s objašnjenjima o uočenim važnijim obilježjima opisivanih činjenica, predmeta i procesa, njihovih zakonitosti i uzročnih veza i odnosa.

Metoda kompilacije

Metoda kompilacije je postupak preuzimanja tuđih rezultata naučnoistraživačkog rada, odnosno tuđih opažanja, stavova, zaključaka i spoznaja.

Metoda kompilacije može se upotrijebiti u kombinaciji s drugim metodama u naučnoistraživačkom radu, tako da djelo nosi u što većoj mjeri lični pečat autora kompilatora, koji će, uz lični pristup pisanju naučnog ili stručnog djela korektno i na uobičajen način citirati sve ono što je od drugih preuzeo.

Komparativna metoda

Komparativna metoda je postupak uspoređivanja istih ih srodnih pojava ili utvrđivanja njihove sličnosti u ponašanju i intenzitetu i razlika među njima.

Ova metoda omogućuje istraživačima da dođu do raznih uopštavanja, novih zaključaka koji obogaćuju spoznaju.

Statistička metoda

Statistička metoda može se nazvati i opšta naučna metoda; u novije vrijeme postala jedna od najvažnijih naučnih metoda; često se koristi u naučnoistraživačkom radu u svim naučnim područjima. Istraživanja u naučnim područjima društvenih nauka nezamisliva su bez primjene statističke metode.

Statistika je nauka o metodama pomoću kojih analiziramo pojave koje nas okružuju, tako da pomoću grafikona i izračunatih pokazatelja otkrivamo njihove strukture, karakteristike i zakonitosti u pojedinim vremenskim intervalima te uzročno-posljedične veze između tih pojava.

Metoda uzoraka

Ispitivanje dijela skupa na osnovu slučajnog izbora jedinica naziva se metoda uzoraka. Vrlo se često primjenjuje u naučnoistraživačkom radu.

Bit metode uzoraka je stav da se relevantne statističke informacije o masovnoj pojavi mogu odrediti na osnovu malog uzorka.

Problemi pouzdanosti metode uzoraka svode se na određivanju veličine uzorka i reprezentativnosti odabranih jedinica.

METODA UZORAKA

PROCJENA PARAMETARA POPULACIJE

POMOĆU UZORKA

TESTIRANJE HIPOTEZA O NEKIM

KARAKTERISTIKAMA

•projektiranje veličine uzorka•interval procjene AS populacije

•interval procjene totala populacije•interval procjene proporcije populacije

•testiranje hipoteze o nepoznatoj AS•ispitivanje jednakosti AS dvaju populacija•testiranje hipoteza o nepoznatoj proporciji•testiranje hipoteze o jednakosti dvaju ili

više populacija s pomoću 2 - testa

AS – aritimetička sredina

Matematička metoda

Matematička metoda je naučni sistemski postupak koji se sastoji u primjeni matematičke logike, matematičkih relacija, matematičkih simbola i matematičkih operacija u naučnoistraživačkom radu.

Ta se metoda može primjenjivati u svim naučnim područjima i naučnim disciplinama. S pomoću matematičke metode na egzaktan način prikazuju se i objašnjavaju zakonitosti pojava, pod uslovom da je odabran pouzdan i adekvatan matematički model predmeta istraživanja.

Najčešće matematičke metode su matematički modeli i metode simulacije.

Metode simulacije omogućavaju, uz upotrebu računara, teorijsko simuliranje stvarnih pojava i procesa.

Metoda modeliranja

Metoda modeliranja je istraživački postupak s pomoću kojega se generiše model koji može: zamijeniti stvarnu pojavu i kojeg eksperimentalno ili simulacijom možemo istraživati te prenositi dobivene podatke sa modela na realnu pojavu.

Metoda mjerenja

Brojenje i mjerenje osnova su za sva mjerljiva istraživanja, a susreću se u svim područjima znanosti.

Lord Kelvin je rekao: "Ako se ono o čemu govorite može izmjeriti, onda nešto o tome i znate. Međutim ako to ne možete izmjeriti niti izraziti u brojkama, onda je vaše znanje mršavo i nezadovoljavajuće: to može biti tek početak znanja, ali vi po načinu mišljenja niste još doprli do naučne faze, ma o čemu da se radi."

Eksperimentalno istraživanje

CILJ SVAKOG ISTRAŽIVANJA (kako eksperimentalnog, tako i neeksperimentalnog)

UTVRĐIVANJE POVEZANOSTI I OTKRIVANJE UZROČNIH ODNOSA MEĐU “VARIJABLAMA” (PROMENLJIVIM POJAVAMA)

Promenljive (varijable)

Ako se neka karakteristika može menjati, bilo u količini ili kvalitetu, ona se može posmatrati kao promjenljiva (varijabla)

Promjenljiva podrazumeva neko empirijsko svojstvo objekta, pojave, procesa, stanja, događaja, osobe i sl., koje može uzeti različite vrijednosti

Problem istraživanja = se često tiče (nepoznatog) odnosa između dviju ili većeg broja promjenljivih

Postoje “zavisne” i “nezavisne” promjenljive

Varijabla koju istraživač želi da objasni jeste zavisna varijabla (kriterijska)

Varijabla za koju istraživač očekuje da će objasniti promenu u zavisnoj varijabli (i kojom manipuliše) označena je kao nezavisna varijabla (eksplanatorna, prediktorska)

Y = f (X)

Karakteristike eksperimenta:

Namijerno izazivanje pojava Ponavljanje javljanja pojave Kontrola uslova pod kojima se javlja posmatrana pojava Kvantifikacija ili brojno izražavanje nalaza (mjerenje) Sistematsko mijenjenje uslova pod kojima se neka pojava javlja

(pojedini uslovi se mijenjaju dok se ostali zadržavaju kao konstantni da bi se videlo da li će se ponašanje promijeniti sa promenom nekih od uslova)

Uslovi kojima se manipuliše – NV (nezavisna varijabla)Promena na pojavi – ZV (zavisna varijabla)

Ukoliko eksperiment potvrdi hipotezu, ona može da se posmatra kao teorija ili prirodni zakon. Ukoliko eksperiment ne podrži hipotezu, ona se odbacuje ili modifikuje.

KONTINUUM KONTROLE USLOVA

Jaka kontrola Laboratorijski

eksperiment Terenski eksperiment Prirodni eksperiment Istraživanje na uzorku Kontrolisano posmatranje Posmatranje sa

učestvovanjem Slaba kontrola

(K) SPROVODENJE ISTRAŽIVANJA

Zaključivanje o hipotezi na osnovu nalaza da je logička posledica izvedena iz hipoteze lažna, odvija se prema logičkom argumentu:• Ako h (istinita hipoteza), onda p (istinito predviđanje).• Ne p (predviđanje je lažno).• Ne h (hipoteza je opovrgnuta).

Kada se predviđanje iz hipoteze ne može izvesti neposredno, nego uz uključivanje iskaza o početnim uslovima, onda na osnovu nalaza istraživanja kojim je ustanovljeno da je predviđanje izvedeno iz hipoteze lažno, možemo zaključiti da je hipoteza opovrgnuta tek pod uslovom da su iskazi o početnim uslovima istiniti.• Ako h i u (istinita h i istiniti iskazi o početnim uslovima u), onda p

(istinito predvidanje).• u (istiniti iskazi o početnim uslovima)• Ne p (predvidanje je lažno)• Ne h (hipoteza je opovrgnuta).

(K) SPROVODENJE ISTRAŽIVANJA

Hipoteze se ocenjuju radi:• njihovog opovrgavanja ili potvrđivanja• odredivanja oblasti njenog važenja• njihovog preinačenja, tj. poboljšanja

(L) PISANJE IZVEŠTAJA O OBAVLJENOM ISTRAŽIVANJU

Istraživač ima moralnu obavezu da naučnu javnost ili druge moguće korisnike rezultata istraživanja obavesti o:• problemu istraživanja

• postavljenim ciljevima istraživanja

• hipotezi

• načinu istraživanja

• rezultatima istraživanja

• zaključcima izvedenim iz njih.

DESET UPUSTVA ZA PISANJE IZVJEŠTAJA

1. Neka vaše rečenice budu kratke2. Dajte prednost jednostavnim izrazima3. Upotrebljavajte opšte poznate riječi4. Izbjegavajte nepotrebne riječi5. Upotrebljavajte prvenstveno aktivni oblik glagola6. Primijenite isti stil kao da govorite7. Upotrebljavajte riječi koje izazivaju neku predodžbu8. Stavite se na mjesto svojih čitaoca9. Mijenjajte svoje postupke10. Pišite tako da nešto izrazite, a ne da biste nekoga

impresionirali.

REZULTATI

Prikaz ključnih rezultata istraživanja, koji slijedi logiku sadržanu u hipotezama, pomoću teksta i ilustracija (tabela i slika: grafikoni, fotografije, sheme, itd).

Tekst je sumaran i kritički prikaz nalaza koji prati ilustracije i poziva se na njih.

I tekst i ilustracije moraju sadržavati dovoljno podataka da se razumiju nezavisno jedna od drugih.

Treba prikazati i negativne rezultate.

Rezultati – najčešće greške

Ilustracije nisu praćene tekstom Prikazivanje istih rezultata u tabeli i grafikonu Tabela koja sadrži isključivo statističke podatke Prikazivanje pojedinačnih, neobrađenih podataka Previše podataka u tabeli

Diskusija

Izuzetno značajno poglavlje,najteže za pisanje.

Poslije sažimanja rezultata uporediti ih sa nalazima drugih i raspraviti posljedice vaših istraživanja i njihova ograničenja; prikažite šta je novo i važno, i kako se vaši rezultati uklapaju u širu oblast; izvedite zaključke; predložite novo istraživanje.

Diskusija – najčešće greške

Zaključivanje koje nije zasnovano na rezultatima Neumjerenost u isticanju značaja rezultata Ignorisanje ili obezvređivanje suprotnih rezultata Uvođenje novih rezultata Pretjerana opširnost

Izvođenje zaključaka

Zaključci moraju biti:

• Jasni i precizni

• Logički opravdani i konzistentni

• Empirijski potkrepljeni

• Teorijski relevantni

• Prezentacija podataka mora da na što bolji način da prikaže rezultate istraživanja

Pisati ih na kraju diskusije Ne prenaglašavati ih i ne davati im značaj koji oni stvarno

nemaju.

Naucno istrazivanje

Documents

Transcript of Naucno istrazivanje