Mens en Natuur

Groen als medicijn

Natuurbeleving dicht bij huis

Natuurspeelplaats Het Veldje leeft

Nordic walking over het Wekeromse Zand59ste jaargang - nummer 2, zomer 2008

Magazine voor leden en relaties van IVN

Gezonde natuur, gezonde mensen

www.ivn.nl

2Zomer in Nederland. Koud is het niet, nat des te meer want het regent. Weer voor een dikke krant, een boek of een tijdschrift. Mens en Natuur, bijvoorbeeld. Ik logeer aan de kust. Het regent fors door en n tijdschrift is onvoldoende om de dag door te komen. Vroeger keken we de gaten in de wolken. Als je er een hemd van kon maken gingen we naar het strand. Zo eenvoudig is het tegenwoordig niet meer. Lui dagdroom ik weg. Heerlijk zon vakantie, geen computers en mobieltjes uit.En dan, het is al veel later, schrik ik wakker. Het is inmid-dels avond en ik zie meerdere hemden in de lucht.Naar zee dus. De mensen zijn op de vingers van n hand te tellen. Vogels zijn er volop, vooral scholeksters en meeu-wen. Vervolgens voltrekt zich een schouwspel om stil van te worden. De zon gaat elke dag onder, maar nu neem ik de tijd om er intens van te genieten. Het fascinerende spel van wolken, water en licht. Het is zomer.

Tekst en foto: Rob van de Bor(lid IVN Ede)

Zomergevoel

Wat geeft u een zomergevoel? Vertel het en laat het zien aan: mensennatuur@ivn.nl

3> NATUUR EN LEEFOMGEVING

De natuur als medicijnDe gezonde effecten van natuur zijn sinds kort weer in de mode. Geneest de natuur nou echt of denken we dat maar?

Dudeljoho, oewiet-oewietIedereen kent wel de roep van de wielewaal. In zijn digitale cursus weet Nico de Haan van VogelkijkCentrum Nederland nog veel meer te vertellen over deze en andere vogels. IVN-leden krijgen een inke korting.

Vlinders in NederlandNederland telt meer dan tweeduizend soorten vlinders. Maar het worden er steeds minder, weet De Vlinderstich-ting, die zich al 25 jaar inzet voor de vlinders in ons land.

> V ERENIGING EN V RIJWILLIGER S

De natuur is overal, ook midden in de stad.In de Eindhovense projecten Natuur als Buur en Samen de Natuur in zoeken buurtbewoners en mensen met een verstandelijke handicap de natuurbeleving dicht bij huis.

> EDUC AT IE EN COMMUNIC ATIE

Natuurlijk bewegen De natuur heeft een positief effect op de gezondheid van mensen. Het IVN is actief bezig met het onderwerp en wil volwassenen en kinderen vooral aanzetten tot meer bewe-gen in de natuur.

> JEUGD EN JO NGEREN

Vrij spel voor natuur en kinderenAl meer dan 25 jaar spannen Marianne van Lier en Willy Leufgen zich in om natuur dichter bij mensen en vooral ook bij kinderen te brengen. Op Het Veldje is dat goed gelukt. De natuurspeelplaats, midden in een Nijmeegse woonwijk, heeft weinig speeltoestellen en veel natuur.

WoesteLand zomerkampen WoesteLand slaat deze zomer weer op verschillende plek-ken kamp op. Op Vlieland bijvoorbeeld, waar WoesteLan-ders op een moderne manier kunst gaan maken.

Inhoud

Mens en Natuur59ste jaargang - nummer 2, zomer 2008

22

12

Vaste rubrieken

7 Thuis in de natuur Piet Steltman: Verwondering over de natuur8 Uit het veld provincies20 Uit het veld landelijk

24 Agenda27 Gesignaleerd28 Jubilea/Geslaagden 31 Bij ons in Alphen aan den Rijn

16

4

18

22

14

12

16

28

4

Van groen word je beterMensen kunnen niet zonder natuur. Buiten maakt je beter; groen is heilzaam, zowel voor ons lichaam als voor onze geest. Een open deur? Misschien, maar het lijkt soms wel alsof stilaan wordt vergeten van welke waarde de natuur is. Voor volwassenen, maar zeker ook voor kinderen. Samen met andere groene organisaties proberen wij daarom de jeugd terug te brengen naar de natuur; niet voor niets een van de belangrijkste speerpunten van ons beleid. In De groene hemel (NCRV Dokument)* was onlangs te zien hoe we kinderen leren zich te verwonderen over de na-tuur. De documentaire is een ontroerend portret van meester Bert Ydema, die veertig jaar lang duizenden Amster-damse kinderen schooltuinles gaf en ze zo de liefde voor de natuur bijbracht. Stadskinderen die nog nooit met hun handen in de aarde hebben gewroet en in de mooiste kleren naar de tuin komen, vertelt de meester. Ze mogen niet vies worden, want dan worden ze ziek. Terwijl vies er juist voor zorgt dat je niet ziek wordt. Meester Bert doelt letterlijk op onze afweer. Maar guurlijk zegt hij veel meer, in die paar zinnen. Gezonde natuur, gezonde mensen was ook het thema op de in maart gehouden Inspiratiedag van IVN NatuurNetwerk. Lees in deze editie van Mens en Natuur over mooie projecten die op deze dag voorbij kwamen. Natuurspeelplaatsen bijvoorbeeld, zoals Het Veldje in Nijme-gen. Voor kinderen de groene hemel en dat middenin de stad.

Peter RomboutsVoorzitter IVN

* Op www.uitzendinggemist.nl is De groene hemel nog te zien. Het boek en de DVD zijn verkrijgbaar bij de NCRV en de boekhandel.

Nat

uur

en le

efom

gevi

ng In Haarlem hebben senioren een groenkamer, Rotterdamse kinderen

mogen ravotten in de Speeldernis en bleekneuzen uit Amsterdam kunnen

vakantievieren in de duinen. Welke verbanden zijn er tussen natuur, lichaam

en geest?

De natuur maakt mensen weerbaarder tegen stress. Maar ook een gebroken been geneest sneller als de patint uitzicht heeft op een boom of grasveld, zo laten onderzoeken zien. De positieve gevolgen van natuur op onze gezondheid zijn altijd wel herkend. Honderd jaar geleden bouwden we tenslotte ook al sanatoria en verzorgingshuizen in de bergen of de bossen; daar vonden de zieken rust.

De gezonde effecten van natuur zijn sinds kort weer in de mode. Geneest de natuur nou echt of denken we dat maar? De Gezondheidsraad en de Raad voor Ruimtelijk, Natuurlijk en Milieuonderzoek haalden in 2004 diverse onderzoeken door de molen en concludeerden dat het verband tussen natuur en het menselijke lichaam en de geest opmerkelijk en veelbelo-vend is. Al zat er onderzoekstechnisch ook een berg bag-ger tussen. Agnes van den Berg, omgevingspsycholoog van Alterra en gepromoveerd op natuurbeleving, erkent dat er een heleboel slap bewijs is voor de helende kracht van de natuur. Zoals onderzoek waarbij mensen naar een plaatje moeten kijken en daarbij moeten aangeven of ze zich beter zouden voelen als ze in die omgeving zouden zijn. Dat is een me-ning. Daar zit natuurlijk wishful thinking in. Dat geeft zo veel vertekening. Wel overtuigend vindt de omgevingspsycholoog onderzoek waarbij fysiologische zaken worden gemeten, zoals hartslag en gezichtsspanning. Daarmee kunnen mensen im-mers niet sjoemelen. Ze geniet ook van research die een heel andere richting op gaat dan je verwacht. Zoals een test met joggers die binnen en buiten op een renbaan moesten lopen. Alhoewel de buitenbaan ruwer was en dus zwaarder, bleken de joggers in de buitenlucht snellere rondjes te maken.Veel aangehaald is het werk van Ulrich die in 1983 een experi-ment opzette met ziekenhuispatinten. Hij verdeelde 46 men-sen die een galblaasoperatie hadden ondergaan in twee groe-pen. De ene groep kreeg een kamer met uitzicht op een stenen muur, de andere patinten keken uit op bomen. Zij hadden minder pijn, gebruikten minder pijnstillers en mochten eerder naar huis. Het Martiniziekenhuis in Groningen geeft nu gevolg aan dit soort bevindingen en werkt bij de nieuwbouw intensief samen met Natuurmonumenten.

De natuur als medicijnDoor Ineke Noordhoff

4

Foto: Anneke van Leersum

Fotos: Speeldernis

Natuur stimuleert Het is best lastig om overtuigend aan te tonen wat de na-tuur met gezondheid doet, aldus Van den Berg. Onlangs liet ze groepen kinderen in een sporthal spelen en daarna in natuurspeeltuin de Woeste Weide. De week erna deden ze dat in omgekeerde volgorde. De jongens bewogen in de hal meer, zo bleek uit de stappentellers. Maar dat kwam mis-schien omdat er in de Woeste Weide geen bal was om mee te voetballen. Daarbij vertekenden de data omdat heel wat stap-pentellers in het water vielen of per ongeluk gereset werden tijdens een sluipgang in de bosjes. Toch durft Van den Berg wel conclusies te trekken. In de natuur deden de kinderen meer verschillende spelletjes met elkaar dan in de sporthal. Waarmee weer bewezen is dat de natuur creativiteit en fan-tasie stimuleert. Juist dat ontdekken en zelf uitvinden tijdens de jonge jaren is belangrijk voor het ontwikkelen van abstract denken, zelfvertrouwen en zelfdiscipline.

Groen levert veel opAlterra turfde in 2006 het aantal te dikke kinderen in wijken. In stadswijken zonder groen vonden de onderzoekers 15 procent meer kinderen met overgewicht. Groen mits toegan-kelijk daagt kinderen blijkbaar uit om te bewegen. Ook bij volwassenen heeft groen een positieve werking. Onlangs ver-geleek Van den Berg het cortisolgehalte van het speeksel van dertig proefpersonen. De ene groep mocht na een stressvolle taak een halfuurtje tuinieren, de andere groep ging een boek lezen. Van tuinieren herstelden de mensen beter en sneller. Ook bij ouderen van gemiddeld 83 jaar vergeleek de omge-vingspsycholoog de mate van ontspanning in een kamer met

5

planten en in een zakelijk aangeklede ruimte. De ouderen in de groenkamer waren positiever. Natuur kan ouderen sowieso veel opleveren. De meeste goeie herinneringen blijken ge-hecht te zijn aan natuurervaringen. Die komen bij het zien van groen weer boven. Toch komen ze in veel tehuizen niet verder in het aanbieden van natuur dan een uurtje bloemschikken of een lm kijken. Een interessante pilot is het natuurcircus van Stichting Veldwerk Nederland, dat met opgezette dieren, bakken met planten en een verhaal van de boswachter in het bejaardenhuis een hoge score haalt op het activeren van senioren door herinneringen aan vroeger.Overigens blijkt lm wel een goed substituut voor echte na-tuur. Virginia Lohr liet proefpersonen kijken naar plaatjes van een stad met zakelijke objecten en andere met bomen. Ze nam de bloeddruk op, de huidtemperatuur en vroeg de proef-personen om te vertellen wat ze voelden. De mensen voelden zich prettiger bij het zien van een stad met bomen. Die met gespreide takken spanden de kroon. Dat plaatjes werken, verbaast Van den Berg niet: Dat is het psychologische effect. De beelden zetten bepaalde hersenprogrammas in gang. Ook allerlei kenmerken uit de natuur, zoals de kleur groen en rondere vormen, kunnen zon effect losmaken. Daarom wordt er druk gexperimenteerd met natuurdesign in gebouwen. Toen de bekende omgevingsonderzoekster Rachel Kaplan van werkplaats veranderde ontdekte ze dat een groen uitzicht haar veel productiever en vooral tevredener maakte. Ze experimen-teerde verder en zette een plant naast het kopieerapparaat. Ook dat bleek een goede invloed te hebben.Niet alleen ziekenhuizen en werkgevers doen er verstandig

5

>>

666

aan dit soort noties te gebruiken, ook gemeenten kunnen er hun voordeel mee doen. In een achterstandwijk in Chicago ontdekten onderzoekers dat uitzicht op de natuur leidde tot minder bij de politie geregistreerde misdrijven.

OergevoelMaar waarom werkt de natuur rustgevend? Vaak wordt daarvoor terugverwezen naar het oergevoel van de mens. Liefde voor het leven is verbonden met de notie dat we voor ons overleven zijn aangewezen op de natuurbronnen om ons heen. Ook is natuur verbonden met er even uit zijn en relati-vering. Daarnaast speelt verbondenheid met de omgeving een rol. Sommige wetenschappers zien de kracht van de natuur vooral in het vermogen tot herstel. Studeren bijvoorbeeld vergt veel gerichte aandacht. De natuur biedt als tegenhanger ongerichte impulsen en dat helpt dus de vermoeidheid tegen te gaan.Daarnaast is de neurobiologie recent verbanden op het spoor gekomen die nieuw licht kunnen werpen op de invloed van de natuur. De lijn loopt via aanvoer van dopamine naar de hersens. Zodra de aanvoer van dopamine vermindert, treedt gemakkelijker aandachtsmoeheid op. En er komt steeds meer bewijs dat stress het gevolg is van aandachtsmoeheid, maar precies weten de deskundigen nog niet hoe dat zit. Naast de gevoelswaarde van natuur is er ook de fysieke invloed van natuur op de samenleving. Groen vangt jnstof af, dempt geluid en reguleert vocht en temperatuur in de lucht.

Terwijl dus steeds meer komt vast te staan dat natuur goed is voor lichaam en geest van de mens en de balans in de sa-menleving, komen we steeds minder buiten en wordt het land geplaveid met asfalt en gebouwen. In 2003 kwamen Ameri-kaanse kinderen in de leeftijd van 9 tot 12 jaar nog maar half zo vaak buiten als in 1997. Computer, televisie en allerhande digitale spelletjes zouden de jeugd teveel binnen houden. Van de Nederlandse jeugd komt iets meer dan de helft (bijna) nooit in de natuur. Het kabinet richt zich erop om mensen meer naar buiten te krijgen. Ik investeer in scharrelkinderen om hangjongeren te voorkomen, zei minister Gerda Verburg onlangs. Onder meer via Groen en de Stad probeert ze lagere overheden en andere organisaties te laten zien hoe belangrijk groen is. Inmiddels is een site opgetuigd (www.natuuren-gezondheid.nl) met allerhande initiatieven. Zo komt er een toplijst van gemeenten die goed bezig zijn, is er 45 miljoen uitgetrokken voor extra natuureducatie. Ook de maatschappe-lijke stages mogen een groene invulling krijgen.

Ineke Noordhoff is correspondente Drenthe

>>

Verwondering over hoe alles met elkaar verbonden is

De natuur betekent voor mij zowel vreugde als een inspira-tiebron. Na een lange werkweek kan ik mijn accu helemaal opladen door een uurtje te gaan wandelen in een natuurge-bied. Ik kan van het geheel van de natuur genieten, me verwonderen over de totali-teit, hoe alles met elkaar verbonden is.

Met buitenlandse natuurliefheb-bers ga ik graag naar het Thijsse-park, een ecopark in Amstelveen. Ik verbaas me steeds weer over de diversiteit van het park. Na een wande-ling van twee uur heb je heel Nederland gezien. Een bijzondere buitenlandse na-tuurbeleving was mijn reis naar nationaal park Biolowicza in Polen. Dit regenwoud is zo groot als de helft van Nederland. Ik heb er oude eiken van wel driehonderd, vierhonderd jaar gezien. En wisenten en orchideen om stil van te worden zo mooi.

Mijn belangstelling voor natuur-behoud komt voort uit mijn over-tuiging. Onze omgeving is kwetsbaar en het is onze taak om condities te schep-pen waardoor de natuur zich kan ontwik-kelen. Daarom vind ik het heel belangrijk dat er goede voorlichting en educatie is. Ik heb gezien hoe het planten van een boom op een schoolplein kleuters be-wust kan maken van de hele leefwereld eromheen. Het kappen van een boom betekent veel meer dan alleen een boom die verdwijnt. Een gehele levensgemeen-schap wordt beindigd.

Mensen zijn anders gaan denken over natuurbehoud. We beseffen steeds vaker dat we deel zijn van een groter geheel. Vijftig jaar geleden gaf ik al lezingen. Toen zeiden mensen dat ik van Mars kwam, nu hangen ze aan mijn lippen. Ook in het bedrijfsleven is een omslag merkbaar: duurzaam onderne-men, cradle to cradle, de natuur is hot. Als we allemaal een steentje bijdragen, kan een veranderingsproces ontstaan.

Goede natuurvoorlichting is de kunst om mensen stil te laten staan. Zorgen dat ze zich verwon-deren over de natuur. Als je dat als gids kunt bewerkstelligen, dan is je excursie geslaagd, ook al heb je geen bijzonder plantje of beestje gezien. Het is ook helemaal niet belangrijk om veel namen van planten of dieren te kennen. Het gaat erom dat je goed voor het voet-licht kan brengen wat de noodzaak van maatregelen is om de natuur een kans te geven. Denk bijvoorbeeld aan het onder-water laten lopen van landbouwgebie-den. Je moet kunnen uitleggen waarom dit nodig is en wat je ervoor terugkrijgt. Natuureducatie en voorlichting is zowel in de stad als in de buitengebieden noodzakelijk. Ook daar waar veel natuur voorhanden is, hebben mensen de be-hoefte er meer van te weten. Gelukkig is het IVN groter dan ooit tevoren. Daar ben ik best trots op.

Anne-Marie Kirch is redactielid

Favorieten

Gebied: Dat was de Botshol, een waterrijk moerasgebied in de omgeving van Amstel-

veen. En nu is het Beekvliet, een groot natuur-

gebied in de omgeving van Borculo.

Soort: Het roodborstje. Ik kan genieten van dit levenslustige vogeltje, dat vrolijk kwettert

in de winter.

Informatiebron: Mijn vogelgids van 55 jaar oud is voor mij onmisbaar. Die gids heeft

net zoveel natuurervaringen beleefd als ik.

Ook heb ik goede herinneringen aan mijn

tijd als presentator van het TV-programma Ja

Natuurlijk!.

Vrije tijd: Ik wandel en ets graag, en vind het jn om mensen te ontmoeten.

Door Anne-Marie Kirch

Piet Steltman (Amsterdam, 19 april 1941)Is cordinator van Groenforum Nederland en directeur/eigenaar van Piet Steltman Produkties. Was 18 jaar directeur van het IVN. Getrouwd met Janny de Bruin. Drie kinderen: Marjan (41), Peter (38) en Ruud (36).

Thuis

in de natuur

Fotos: Martine Sprangers

7

8Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatiein de provincies

> GRO NINGEN

Groningse leerlingen barsten van de ideen Een indrukwekkend aantal ideen liet begeleider Arjan Woertink zich ontvallen, toen n van de twintig groepen leerlingen van het voort-gezet onderwijs in het kader van Scholen voor duurzaamheid haar presentatie hield in het provincie-huis van Groningen. Dit voorjaar werkten zon vijfhonderd leerlingen van vijf scholen van VMBO tot VWO in de provincie Groningen aan het Provinciaal OmgevingsPlan (POP). De provincie daagde de jongeren uit om met frisse toekomstideen te komen. Bij elke presentatie waren experts uitgenodigd om commen-taar te geven. Pim de Bruijne, de kersverse nieuwe gedeputeerde voor wonen, welzijn en zorg, was blij met de adviezen die het provinciaal bestuur kreeg van de leerlingen. Twintig vertegenwoordigers ontvin-gen een oorkonde uit handen van de gedeputeerde. De Statenfracties kregen een dvd met de ideen, ook te zien op www.scholenvoorduur-zaamheid.nl. Ze nemen deze aan het eind van de zomer mee in hun beoordeling van het POP.

> OV ERIJSSEL

Zilveren NatuursprokkelsZilver voor IVN-afdeling Hellendoorn-Nijverdal. Op 18 maart was het precies 25 jaar geleden dat de eerste bijdrage verscheen van de natuurrubriek Natuursprokkels in huis-aan-huisblad De Heuvelrug. Nog steeds publiceert een schrijversgroep van de afdeling eens per twee weken, sinds 1986 in het Twents Volksblad. Het jubileum vieren de schrijvers, van wie Anny Alferink en Ton Kappert al 22 jaar actief zijn, met hun lezers. Ze gaan in hun vaste rubriek in het Twents Volksblad in gesprek met trouwe lezers van de rubriek en een aantal bekende mensen uit de gemeente. Daarbij zal natuur(beleving) het centrale thema zijn. Anny en Ton hebben alle reacties van de afgelopen 22 jaar in schriftjes vastgelegd en kennen zo een aan-tal mensen dat regelmatig heeft gereageerd.

> OV ERIJSSEL

Nestkastenproject in HardenbergIVN-afdeling Hardenberg-Gramsber-gen onderhoudt goede contacten met Ada Hofman, eigenaresse van de beroemde vijvertuinen in Loo-zen, gemeente Hardenberg. In het vlinderseizoen telt Piet Smit van de afdeling daar wekelijks de vlinder-soorten. Op verzoek van mevrouw Hofman heeft de afdeling in de vijvertuinen nu ook een nestkasten-project opgezet. Het zijn vooral me-zenkasten, maar ook kastjes voor de boomkruiper, grauwe vliegenvan-ger, ringmus en spreeuw. De kastjes zijn genummerd en alle voorzien van de aanduiding IVN. Omdat de tuin jaarlijks duizenden bezoekers trekt is het nestkastenproject op deze plaats mooie promotie voor de IVN-organisatie, aldus de afdeling Hardenberg-Gramsbergen.

> UT RECHT

Prijs voor Waterwerkgroep IVN Vecht & PlassenWaterwerkgroep IVN Vecht & Plassen heeft de AGV-prijs gewonnen van het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht in de categorie belangheb-benden. De werkgroep introduceerde de BISEL-methode voor de bepaling van waterkwaliteit in Nederland. Met deze aan de universiteit van Gent ontwikkelde methode is het goed mogelijk om aan de hand van gevonden waterbeestjes de kwali-teit van het oppervlaktewater vast te stellen. De methode is vooral geschikt voor studenten vanaf de bovenbouw HAVO/VWO en voor volwassenen: BI-SEL staat voor Biotic Index at Secondary Education Level. BISEL betrekt mensen actief bij de waterkwa-liteit in hun leefomgeving en het waterleven. De ac-tiviteiten bieden daarmee veel aanknopingspunten voor voorlichting rond herinrichting en herstel van waterlopen. Door het registreren van de gegevens is het mogelijk de ontwikkeling van de waterkwaliteit in de tijd te volgen en zo de effecten van herinrich-tingen zichtbaar te maken. Er zijn inmiddels plan-nen om de BISEL-methode landelijk op te pakken binnen het IVN als aanvulling op WATCH en er ook internationaal mee aan de slag te gaan.Informatie: www.ivnvechtplassen.org/bisel

> UT RECHT

Utrechtse estafette van start IVN-regiodirecteur Coby Adema en de Utrechtse wethouder Robert Giesberts gaven half april in Oud-Amelisweerd in Bunnik het startsein voor de estafette Stappen door Utrechtse landschappen. IVN-afdelingen geven twaalf weken de estafettestok door. Wie wil zien wat Utrecht al heeft gedaan voor de ecologische hoofdstructuur en waar nog knelpunten liggen, gaat mee op wandel- of etsexcursie en verkent onder leiding van een ervaren IVN-natuurgids de wegen van de natuur. De estafette door de provincie Utrecht wordt zondag 29 juni afgesloten in natuurpark Galecop in Nieuwegein. Kijk voor meer informatie op www.ivn.nl/utrecht, mail estafette.utrecht@ivn.nl of bel (030) 2210599. > GELDERL A ND

Natuur in de Arnhemse beleef-bibliotheekBoeken, cds en computers genoeg in de bibliotheek. Om ook eens de tastbare natuur in huis te halen zocht de bibliotheek in Arnhem contact met het IVN in Arnhem. Het IVN reageerde enthousiast op het verzoek tot samen-werking. Een bibliotheekwerkgroep verzorgt nu de beleefbibliotheek die gericht is op de natuur dichtbij huis. Op een aantal zaterdagmiddagen is het IVN van 11.30 tot 15.00 uur pre-sent met educatieve (spel)materialen en de levende natuur. Het IVN verzorgt de activiteit en de bibliotheek tekent voor de public relations. Andere part-ners binnen de beleefbibliotheek, gericht op buitenactiviteiten, zijn regionale sportverenigingen en reisor-ganisaties. De groep is steeds te gast in een ander liaal. Wat in 2007 begon als een experiment staat voor dit jaar vast op de agenda. Beide partijen zijn enthousiast over het effect. Kinderen krijgen binnen de kans de natuur te ontdekken. Ook allochtone kinderen en ouders raken aan de praat met de IVNers.

> GELDERL A ND

Bloeiende LandjesWat een eindexamenproject van een natuurgidsencursus al niet in gang kan zetten. De werk-groep Bloeiende Landjes van de IVN-afdeling Arnhem verandert braakliggende landjes in het stedelijk gebied in eurige, bloemrijke terreintjes. Aangenaam voor passerende Arnhemmers en aantrekkelijke pleisterplaatsen voor vlinders en bijen. Kinderen kunnen bovendien natuur dichtbij huis beleven. De gemeente reageerde enthousiast op het initiatief van de natuurgid-sen en verleent volop medewerking. De werkgroep Bloeiende Landjes maakt een zaaiplan afgestemd op de grondsoort, bestelt het zaad en zaait het uiteindelijk in, samen met bewo-ners uit de omgeving en collega-IVNers van de afdeling. En zo kleurde het veldje onderaan de trappen van station Arnhem-Zuid twee jaar geleden al vrolijk roze, wit, geel blauw en paars dankzij een prachtig wilde bloemenmengsel. In de winter van 2007 werd op hetzelfde veldje rogge gezaaid en afgelopen zomer geoogst. In Presikhaaf stond dit voorjaar een landje op de agenda met een speciaal wildebloemenmengsel van onder andere korenbloemen, klaprozen, bolderik, gele ganzenbloemen en kamille. Bij deze activiteit kwamen buurtbewoners helpen. Mensen van de moskee aan de overkant verzorgden ook de kof e.

9Foto: Maria Pompe

10

> GELDERL A ND

Natuurkennis digitaal Hoe leg je vast wat vrijwilligers in een bepaald gebied over de ora en fauna weten? Hoe benut je die kennis? Het waterschap Rijn en IJssel nam het initiatief om verspreidingsgege-vens van populaties planten en die-ren met vrijwilligers te delen. Ook gemeente en provincies stapten in. De gezamenlijke inventarisatie en archivering van gegevens zorgen voor een breder beeld en een betere bescherming en ontwikkeling van kwetsbare populaties planten en dieren. Het waterschap heeft de Stichting Staring Advies opdracht gegeven om het project verder uit te voeren. Deelnemende partijen is onder andere IVN-afdeling Oude IJs-selstreek. Acht gidsen nemen deel aan een pilot-cursus om te leren werken met natuurdatabank KISAL: Kennis- en InformatieSysteem Ach-terhoek en Liemers. Het Fonds IVN NatuurNetwerk kende een subsidie toe van 1500 euro. Meer weten? www.ivn.nl/gelderland of www.staringadvies.nl

> ZUID - HO LL A ND

Delfts GroenWinkelend publiek genoot in de Delftse Choorstraat in mei van de tentoonstelling Delfts Groen. In de etalages van diverse winkels waren natuur- en landschapsbeelden te zien met de persoonlijke verhalen van de ondernemers. De beelden gingen vergezeld van een stukje bijpassende echte natuur, zoals een bloesemtak of een handjevol kastanjes, en weetjes over het natuuritem. Delfts Groen werd georganiseerd ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van IVN Delft e.o. Voor Daphne Teeling en Esmeralda Michielsen was het project ook de afsluiting van hun natuurgidsenopleiding. Met Delfts

Groen wilden ze de natuur naar de mensen halen en de toevallige pas-sant verbazen en verwonderen met al het moois dat het Delfts Groen te bieden heeft.

> ZUID - HO LL A ND

Dop uit de dopZelf een cursus volgen en tegelijkertijd een eigen cursus opzetten: dat was de insteek van DOP, de opleiding voor docenten van IVN-natuurgidsencursussen. Deze docentenopleiding, vorig jaar gegeven aan zeven teams in Noord- en Zuid-Holland en Utrecht, pakte zo goed uit dat de Begeleidingscommissie voor de Natuurgidsencursussen (BCN) ideen en aanpak gebruikt om een landelijk opleidingsplan vorm te geven. De docentenoplei-ding omvatte zeven zaterdagen en werd verzorgd door de BCN-ers uit Zuid Holland, ondersteund door vrijwilligersconsulenten van de provinciale consulentschap-pen in de deelnemende provin-cies.Met de ervaringen uit deze cursus zijn inmiddels zes natuurgid-sencursussen voorbereid. Twee Utrechtse afdelingen hebben besloten om samen n cursus te gaan verzorgen. Eind dit jaar volgt een terugkomdag voor de cursisten om de eigen docenter-varingen uit te wisselen.

> ZEEL A ND

Veenmosrietveld op Noord-Beveland Veenmos verwacht je niet gauw op Noord-Beveland. Toch is het er al dertig jaar. Dankzij boer Rinus de Regt. Het Nationale Natuurfonds kende De Regt in 2007 de Nationale Natuurprijs toe voor zijn inzet om van landbouwgrond prachtige natuur te maken. Op Noord-Beveland liggen vele inlagen aan de Oosterschelde; dat zijn gebieden tussen een zeedijk en een extra dijk, aangelegd omdat de zeewering niet voldoende werd vertrouwd. Op Noord-Beveland heet zon inlaag een kuup. De Westelijke Kuup bij Colijnsplaat is zon 13 ha grote inlaag waarin aanvankelijk al veenmos voorkwam. Boer Rinus de Regt is dertig jaar geleden begonnen om van het toen hoofdzake-lijk als landbouw- en weidegrond gebruikte gebied prachtige natuur te maken. Het zoetwaterpeil is drastisch verhoogd waardoor het veen-mos in het ontstane natte natuurgebied uitstekend gedijt. Daarnaast zijn op enkele plaatsen putten uitgegraven zodat er ook open stukken water blijven. De Regt: Op plaatsen heeft het veenmos al een pakket van 1.30 meter dik trilveen gevormd. Trilveen is vaak sterk genoeg om op te lopen, maar het golft bij elke beweging. Het kan een veelvoud van het eigen gewicht aan water opnemen. De inlaag is niet voor publiek toegankelijk en dat maakt het voor de vele vogels, zoals de roerdomp, tot een eldorado. Vanaf de dijk en vanuit de vogelkijkhut levert het een prachtig gezicht op.

> BR A B A NT

Nieuwe jas voor natuurgidsencursus IVN Uden en OssDe Natuurgidsencursus is een stevig fundament van vele IVN-afdelingen in Nederland. Toch zien veel potentile natuurgidsen op tegen het volgen van de omvangrijke en langdurige cursus. De IVN-afdelingen Uden en Oss zochten daarom met suc-ces naar een andere opzet. We hebben gekozen voor een experimentele opzet in twee delen, laat oud-voorzitter van IVN Oss Maarten Decates weten. Als toelatingseis voor de Natuurgidsencursus heb-ben we de Vier Seizoenencursus gesteld. Dit is een laagdrempelige cursus van een jaar die de cursis-ten op een ongedwongen manier met natuureduca-tie vertrouwd maakt. De vervolgcursus is daardoor niet zo uitgebreid en dat is maakt meer mensen enthousiast.Begin dit jaar kregen 32 gidsen uit Uden en Oss en omgeving het diploma IVN Natuurgids uitgereikt. Al-lemaal zijn ze nu actief binnen hun IVN-afdeling. De cursusleiding van de natuurgidsencursus nieuwe stijl in Uden en Oss ziet zeker kansen voor de opzet bij andere afdelingen. > BR A B A NT

Energy Ball levert schone energieOp de Groenhoeve, de gezamenlijke huisvesting van de kinderboerderij, de vogelwacht en IVN Uden, is begin dit jaar een uniek type windmolen geplaatst en in gebruik genomen. Na de projecten Zonnestroom en Regenwater is de windmolen het derde educatieve project op het gebied van duurzaamheid bin-nen enkele jaren. De Groenhoeve wil met deze projecten een voorbeeldfunctie vervullen voor de woningbouw, bedrijven en overheid. De windmolen van Ne-derlands fabrikaat heeft de veelzeggende naam Energy Ball. Hij werkt volstrekt geruisloos en past in elke omgeving. Bij een gemiddelde windkracht 2 levert de Energy Ball jaarlijks 500 kWh aan schone energie, direct leverbaar via het lichtnet. Volgens de initiatiefnemers gaat het bij de Groenhoeve vooral om het educatieve element: met name de jeugd bewust laten worden van het belang en de kansen van duurzame energie.

> ZEEL A ND

Zwakke Schakels in ZeelandDe zeeweringen in Zeeland zien er imposant uit. Toch moeten ze voldoen aan nieuwe, strengere veiligheidsnormen. Zo moeten ze in een zogenaamde superstorm de veiligheid garanderen. Statistisch gezien komt zon storm eens in de vierduizend jaar voor, maar het kan ook morgen zijn. Onderzoek heeft uitgewezen dat de Nolledijk ten noordwesten van Vlissingen en de Westkappelse zeedijk tussen Westkapelle en Domburg over een afstand van 1500 meter niet aan die nieuwe norm voldoen. Deze zwakke schakels wor-den nu versterkt. Bij Westkapelle is inmiddels begonnen met de uitvoering. Er komt een buitendijkse versteviging. Over het basalt komt een nieuwe laag verharding waarna 2 miljoen kuub zand wordt aangebracht aan de buitenzijde van en deels op de dijk. Het project, dat eind dit jaar klaar moet zijn, omvat ook een recreatief bedoelde Panoramaweg bovenop de dijk. Zo snijdt het mes aan twee kanten: de dijk is stormbestendig en levert prachtige verge-zichten over zee en het Walcherse platteland. De versterking van de Nolledijk gebeurt binnendijks en start waarschijnlijk na de zomer. Hopelijk houdt de superstorm zich aan de statistieken.

11

12

Rustgevend, ontspannend, inspirerend. De natuur heeft een positief effect

op de gezondheid van mensen. Het IVN is actief bezig met het onderwerp

en wil volwassenen en kinderen vooral aanzetten tot meer bewegen in de

natuur.

Er zijn veel associaties bij de positieve invloed van natuur op onze gezondheid: rust, bewegen, sociaal contact, de ontwik-keling van het kind en zingeving. Het is een veelzijdig onder-werp en er zijn dan ook veel activiteiten te bedenken waarmee het IVN een breed publiek kan bereiken. Meer aandacht hiervoor kan gezondere mensen opleveren. Dat is ook een extra argument voor behoud en uitbreiding van de natuur. Het thema kan bovendien inspiratie bieden voor IVN-activiteiten bij diverse afdelingen, en bij inbreng van natuur in onderwijs, ruimtelijke ordening en in de gezondheidswereld. Maar hoe krijg je dan meer mensen de natuur in? Door het organiseren van een spannende of thema-activiteit, een activiteit dicht bij huis en door te zorgen dat deze goed bereikbaar is, adviseert Jeanne Hup van IVN Kenniscentrum. Maar denk ook eens grootschalige activiteiten, zoals groenmarkten, een roofvo-geldag, een wandel- of etsdag of een paddenstoelendag. Zo interesseer je ook een ander publiek voor de natuur.

Natuurlijk bewegenNordic Walking, overgewaaid uit Finland en in 2002 in Neder-land gentroduceerd, staat voor een mooie combinatie van be-wegen en natuur. In ons land doen ongeveer 300.000 mensen aan Nordic Walking. Deze manier van bewegen kent meerdere voordelen. Je gebruikt je lichaam goed, je loopt meer rechtop en ontlast je knien. Je ademhaling en conditie verbeteren, en bovendien wordt het als sociaal en gezellig ervaren. IVNer Hans Kaptein verzorgt Nordic Walking-excursies*. Zo probeert hij mensen in beweging te krijgen in het groen en ze boven-dien op een eenvoudige en laagdrempelige manier bij de na-tuur te betrekken. Dat trekt ook mensen aan die normaal nooit meegaan met IVN-excursies. Ook de belevingsexcursies die IVN-afdelingen ondermeer tijdens de Nacht van de Nacht organiseren, trekken bezoekers van diverse pluimage.

NatuurspeelplaatsenHet IVN zet zich ook voor natuurspeeltuinen en -bossen, waar kinderen kunnen ravotten in de natuur. Aan veilige speel-ruimte voor kinderen is in Nederland een groot gebrek, aan natuurspeelplaatsen al helemaal. Alleen Ameland en Alkmaar halen de norm van het ministerie van VROM. Terwijl juist voor de kinderen van nu natuurervaringen uiterst belangrijk om zich lichamelijk, emotioneel, sociaal, cognitief en spiritueel gezond te ontwikkelen. Natuurspeelplaatsen zijn gevarieerde

Natuurlijk bewegen Door Caroline Dekker

Educ

atie

en

com

mun

icat

ie

Fotos: Speeldernis

PlantenvademecumPlantenvademecum voor tuin, park en landschap is het nieuwe standaardwerk van Arie Koster uit Veenendaal. De (stads)ecoloog wordt wel vergeleken met de illustere Jac. P. Thijsse. Koster onderstreept de maatschappelijke betekenis van groen. De mens in aanraking brengen met de natuur ziet hij als een noodzakelijke opgave en uitdaging.

13

en afwisselende natuurterreinen. Geen paadjes en verboden, wel fantasie, creativiteit en een beetje durf. Kinderen vragen om uitdaging, binnen de marges van hun kunnen. Ze leren omgaan met hun omgeving en met andere kinderen, op een heel andere manier dan gebruikelijk. Hutten bouwen, slootje springen, bomen klimmen, bessen zoeken. Een voorbeeld van zon natuurlijk speel-terrein is de populaire natuurspeeltuin de Speeldernis nabij het centrum van Rotterdam.

Meer weten?Neem contact op met Jeanne Hup, IVN kennis- en innovatiecentrum, tel. 020 - 530029, e-mail j.hup@ivn.nl Op www.natuurengezondheid.nl en www.degroenestad.nl staat veel informatie over allerlei praktijkvoorbeelden op gebied van groen, natuur en gezondheid. Ideen vanuit IVN-afdelingen voor een activiteit op het raakvlak natuur en gezondheid zijn welkom, en komen wellicht in aanmerking voor nan-ciering vanuit het NatuurNetwerkfonds.

IVN Natuurkoffer: ook voor afdelingenIVN Nederland is het project aan het opschalen. Heb je interesse in de IVN Natuurkoffer en wil je meer informa-tie over de mogelijkheden van deelname aan dit project? Stuur dan een mailtje naar l.brouwer@ivn.nl. Er kunnen twee IVN-afdelingen per provincie meedoen, dus geef je snel op! Jan Westera komt de eerste keer helpen om de werking van de koffers uit te leggen. Kijk ook eens op www.janwestera.nl en klik op Groen voor ouderen.

Foto: Jan Westera

De IVN NatuurkofferDe IVN Natuurkoffer werd in 2004 ontwikkeld door IVN Zwolle, als eindopdracht van de natuurgidsencursus. Aankomend natuurgidsen bezochten een nieuw verzorgingshuis waarvan de bewoners zeiden: hier is geen natuur, hier zijn alleen maar meeuwen. De meeuwen werden de basis van de eerste kof-fer, die werd gevuld met zoekkaarten van de diverse soorten en met bijbehorende geluiden. Jan Westera van IVN-afdeling Zwolle Groen voor Ouderen heeft inmiddels negen koffers gemaakt, waarvan vier gaan over de seizoenen. Er zit een handleiding voor de activiteitenbegeleiders in, een presenta-tie op CD, een fotoserie, een tekstboekje bij de presentatie en de fotos en ,materiaal voor ruik- en voelactiviteiten. Met de koffers kunnen IVNers ouderen in verzorgings- en verpleeg-huizen in hun eigen omgeving opzoeken. Sommige bewoners hebben dementie en vaak ook lichamelijke klachten waardoor ze niet meer naar buiten kunnen. Bezig zijn met de natuur is

een positieve a eiding, waarvan men-sen genieten. De natuurkoffer maakt de natuur voor de ouderen letterlijk tastbaar. En door de natuur te ruiken en te proeven komen bij hen ook al-lerlei verhalen van vroeger naar boven. De IVNer of activiteitenbegeleider kan daarop inspelen.

Caroline Dekker is redactielid en cor-respondent Noord-Holland

* Zie ook pagina 31.

14

Genieten van de natuur? Dan denk je aan wandelen in dichte bossen, door

uitgestrekte heidevelden of langs meanderende rivieren. Maar de natuur

is overal, ook midden in de stad. In de Eindhovense projecten Natuur als

Buur en Samen de Natuur in zoeken buurtbewoners en mensen met een

verstandelijke handicap de natuurbeleving dicht bij huis.

Eindhovense projecten houden natuurbeleving dicht bij huis

Door Marcel Donks

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

Het project Natuur als Buur werd in november 2006 opge-start in de Eindhovense wijk Kronehoef. Het Leefbaarheids-team in de wijk houdt zich al geruime tijd bezig met het aanbieden van activiteiten om de leefbaarheid in Kronehoef te verbeteren. Met de wens kinderen en andere buurtbewoners meer waardering te laten krijgen voor de eigen buurt, kwam het team in contact met Anneke Ormel, cordinator van Na-tuur als Buur. Samen bedachten ze dit belevingsproject dat kinderen in contact brengt met de natuur in de wijk. Het idee is kinderen te betrekken bij de natuur in hun buurt en ze op die manier de buurt eigen te laten maken; ze voelen zich be-trokken en zijn er trots op. De buurtbewoners van Kronehoef stonden er al bij aanvang open voor. Door de enthousiaste medewerking van IVN-gids Anita Liebregts en buurtvrijwilliger Joke Kasius stond het project meteen als een huis, licht An-neke toe.

Aan Natuur als Buur werken naast het Leefbaarheidsteam de gemeente Eindhoven, het MEC en het IVN mee. Via het team worden onder andere scholen, scouting, moskee en ROC ook

bij het project betrokken. Die aanpak slaat zo goed aan dat in mei 2007 de Kronehoef Rangers werd opgericht: een club voor kinderen van 6 tot 14 jaar die als ambassadeurs van de na-tuur in de wijk actief zijn. De Kronehoef Rangers houden zich bezig met leuke en leerzame activiteiten als vogelhuisjes ma-ken en ophangen, watersafaris, excursies naar onder andere de Heemtuin en grondonderzoek in de buurttuin. De kinderen zijn enthousiast. Het worden er steeds meer. We hebben inmiddels 45 Rangers, vertelt Anneke. Het project rond de Kronehoef Rangers won de Rein Welschen Veiligheidsprijs 2007 van de provincie. Een mooie opsteker.

In de wijkDoor kinderen enthousiast te maken en te houden voor natuur in de wijk probeert Anneke met het project ook de ouders en grootouders te bereiken. Dat lukt goed. Door in te haken op grootschalige evenementen als de Boomplantdag, de straat-speeldag en het suikerfeest komt Natuur als Buur bij steeds meer mensen tot leven. We houden alles bewust laagdrem-pelig, gratis en vrijblijvend. Door de activiteiten zoveel moge-

Fotos: Anneke van Ormel (Natuur als Buur)

15

lijk in de wijk te concentreren kunnen veel kinderen meedoen. Ouders komen dan ook makkelijker een kijkje nemen en zien met eigen ogen dat er op het gebied van de natuur veel te zien en te beleven is in de wijk.De aanpak van Kronehoef is zon succes dat Natuur als Buur ook in de Eindhovense wijk Blixembosch is opgestart. Er is een draaiboek gemaakt voor buurtverenigingen die iets met de natuur in hun buurt willen gaan doen. Anneke: De belang-rijkste voorwaarde voor het opstarten van een dergelijk project is dat de buurt zelf organiseert. Op die manier is er meteen een betrokkenheid die je vanuit een MEC of IVN minder snel hebt. Wij zijn altijd bereid om buurtverenigingen advies te geven over de opzet van dit project: er liggen veel kansen.

Samen de natuur inEen zelfde soort succesverhaal is de cursus Samen de natuur in die in maart 2006 vanuit IVN Eindhoven werd opgestart. In samenwerking met deskundige Anneke Scholte werd een natuurcursus bedacht voor mensen vanaf 18 jaar met een verstandelijke beperking die begeleiding nodig hebben. We willen deze mensen een natuurcursus aanbieden binnen een reguliere organisatie, vertelt cordinator Judith Vendrig. De cursus is speciaal voor de doelgroep gemaakt, maar er is op deze manier wel sprake van een stukje integratie in de gewone maatschappij. Voor ons als vrijwilligers is het ook erg leerzaam. We zijn begonnen met een scholing die werd gegeven door Anneke. We leerden hoe we het beste met de doelgroep om kunnen gaan en welke mogelijkheden er liggen om natuureducatie voor deze groep op te zetten. Met die basis is Samen de natuur in verder ontwikkeld.

De cursus bestaat uit tien lessen, verspreid over een jaar. Na a oop van de cursus ontvangen de cursisten een diploma en kunnen ze doorstromen in de natuurclub. Themas die aan bod komen zijn onder andere jaargetijden, bos, water, dieren en mensen. De cursus biedt een afwisseling van theorie en praktijk. Het is allemaal lekker dicht bij huis, dus daardoor makkelijk te organiseren. Ik denk dat er wat deze cursus be-

treft veel mogelijkheden zijn bij andere IVN-afdelingen.De cursus heeft inmiddels een keer gedraaid. Het is de bedoe-ling dat er dit najaar of volgend voorjaar een nieuwe cursus van start gaat in het MEC Eindhoven. We proberen cursisten te werven via stichtingen in de buurt die zich met verstande-lijk gehandicapten bezighouden. We hebben het idee dat er veel behoefte is aan een dergelijke activiteit, maar het is best moeilijk om de doelgroep te bereiken. Toch hopen we eind dit jaar of begin volgend jaar weer een cursus te kunnen starten; de vrijwilligers zijn erg enthousiast om er weer mee aan de slag te gaan.

Marcel Donks is redactielid en correspondent Noord-Brabant

16

Vrij spel voor natuur en kinderenDoor Wilmie Geurtjes

Kinderen spelen steeds minder buiten. Ze vervreemden van de natuur en

worden bovendien te zwaar. Als we gezond nageslacht willen, moeten we

als de wiedeweerga zorgen voor ongestructureerde speelruimtes met veel

natuur. Zoals Het Veldje in Nijmegen.

Het is zon zonnige, hete meimiddag. Zo eentje waarop je ver-geet dat de zomer eigenlijk nog moet beginnen. Maar op het lommerrijke veldje aan de Nijmeegse Hindelaan is helemaal niemand. Zitten kinderen zelfs met zulk prachtig weer liever achter de computer? Dat is het niet, zeggen de jonge ouders die net met hun zoontje het terreintje betreden. De scholen hebben vakantie en veel mensen zijn weg. Normaal gesproken krioelt het hier van de kinderen. Ze knoeien met zand, water en modder, doen verstoppertje en bouwen schuilplaatsen, vertellen de grootouders die net met hun twee kleinkinderen komen aanlopen. En elke avond zijn er voetbalwedstrijden.

Het Veldje, zoals iedereen in de buurt Hazenkamp dit terrein-tje van oudsher noemt, heeft alles wat je van een natuurspeel-plaats mag verwachten. Zand en een waterpomp, bomen en struiken, wilde bloemen, geheimzinnige paadjes. Hoogtever-schillen, een overdaad aan vogels, vlinders. In een achteraf-hoek een berg oude stenen om hutten van te stapelen. Vlakbij het toegangshek wat houten speeltoestellen voor de kleintjes, hier en daar een bank. Ook de buurtgenoot die kortgeleden een hartinfarct heeft gehad maakt hier voorzichtig zijn eerste ommetjes.

Het Veldje leeft, kortom. Marianne van Lier is er trots op. Bij de totstandkoming brachten zij en haar partner Willy Leufgen regelmatig hun kennis en ervaring in. Het is een buitengewoon geslaagde natuurspeelplaats geworden, vindt ze. Midden in een woonwijk, met weinig speeltoestellen en veel natuur. Hier kunnen kinderen cht creatief zijn en bewegen ze bovendien aan een stuk door. En minstens zo belangrijk: er zijn ook plek-ken waar ze zich kunnen terugtrekken. Marianne: Kinderen hebben zulke ongestructureerde ruimte nodig om vrijheid te voelen en grenzen te leren kennen.

LuchtplaatsAl meer dan 25 jaar spannen Marianne en Willy zich in om na-tuur dichter bij mensen, en vooral ook bij kinderen te brengen. Ze worden beroerd van schoolpleinen die meer weg hebben van een luchtplaats en van woonwijken waar wel plaats is voor autos, maar niet voor kinderen. Het gemak van de auto weegt zwaar, zegt Marianne. Dat is een realiteit waarmee je rekening moet houden. Ouders zijn ook vaak bang om hun kinderen naar buiten te sturen. Als ze thuis voor het een of andere scherm hangen weet je waar ze zijn. Om dat te veran-deren zul je veel moeten praten.Inspiratie deden de twee begin jaren tachtig op toen ze allebei werkten op een avonturenspeelplaats in het Duitse Hamburg. Marianne: We zagen hoe belangrijk die plek was voor de buurtkinderen. De meesten waren van niet-Duitse afkomst en veel kinderen hadden moeite om op school mee te komen. Op de speelplaats konden ze dingen laten zien die ze wl goed konden. Ook de jongeren, die eerst alleen leken te komen om

Jeug

d en

jong

eren

17

Fotos: Wilmie Geurtjens

rotzooi te trappen. Ze bouwden hun eigen hut. Daar waren ze z trots op. En toen gingen ze opeens de kleintjes helpen. Het was ontroerend te zien hoe lief ze waren.

NetwerkenTijdens latere reizen in Zwitserland en andere delen van Duits-land zagen Marianne en Willy natuurtuinen bij kinderdagver-blijven en basisscholen. Ook in Engeland, Belgi en Scandi-navi is het fenomeen veel wijder verbreid dan in Nederland. Genspireerd richtten ze, samen met anderen, meerdere netwerken op, om iedereen met belangstelling voor natuurtui-nen (Stichting Oase) en natuurspeelplaatsen (Springzaad) bij elkaar te brengen. Dat is heel goed gelukt, vertelt Marianne. Er zijn workshops, excursies naar gerealiseerde plekken en ook een ideenkoffer. Via de sites vinden mensen elkaar.

In hun onlangs verschenen boek Vrij spel voor natuur en kinderen geven Marianne en Willy nog veel meer praktisch advies. Regel n voor wie een natuurspeelplaats wil inrich-ten is: bedenk goed wat je wilt. Waar moet zon plek komen? Waarom? En met wie zou je dat willen of kunnen doen? Wie moet het terrein beheren? En hoe nancier je de opzet en instandhouding? Marianne: Heel belangrijk is ook dat de natuur vrij spel krijgt, mag groeien en doodgaan zoals bij de soorten past. Maar verder leiden vele wegen naar Rome. Er is niet n bepaalde manier om zon plaats te realiseren.

VolwassenenIn Hamburg leerde het duo het belang van begeleiding door volwassenen. Wanneer die ontbreekt kan het makkelijk gebeuren dat een groep het terrein monopoliseert. Dan blijven alle anderen vervolgens weg. In Nijmegen houden volwassen buurtbewoners Het Veldje in de gaten. Ze sluiten na zonsop-gang de poort, legen de vuilnisbak, organiseren een maan-delijkse onderhoudsochtend en af en toe een activiteit. De meest recente: mozaek leggen. Het plan is om samen met de buurtkinderen een Gaudi-achtige bank te maken. Iedereen be-taalt een kleine bijdrage, maar materiaal hoeft sowieso geen probleem te zijn. Marianne: Heel veel kun je gratis krijgen. Planten, oud hout, sloopspullen van de gemeente. Gewoon vragen. Als het om kinderen gaat werkt bijna iedereen graag mee. En ga vooral kijken op plekken die al gerealiseerd zijn. Praat met de mensen. Daar leer je ontzettend veel van.

Wilmie Geurtjes is freelance journalist

Meer weten? Kijk op www.stichtingoase.nl en www.springzaad.nl

Vrij spel voor natuur en kinderen, door Marianne van Lier en Willy Leufgen, uitgeverij Jan van Arkel, ISBN 978-90-6224-470-6: 20,-Zie aanbieding op pagina 29!

18

Dudeljoho, oewiet-oewiet

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

Door Nico de Haan

We kennen allemaal wel de roep van de wielewaal. Maar

wist u dat deze vogel bij een regenbui graag met gespreide

vleugels en staart ondersteboven een douche neemt?

De wielewaal verraadt zijn aanwezigheid door regelmatig dudeljoho te roepen. Als Nico de Haan hem hoort, begint hij een zoektocht. Maar meestal lukt het hem niet de kleurrijke wielewaal in de kijker te krijgen. Ik blijf me verbazen over het feit dat zon kleurrijke, opvallende vogel bijna geheel door het bladerdak wordt opgeslokt, zegt hij. En dat al dat schitteren-de geel en zwart tussen de bladeren zulke goede schutkleuren blijken te zijn. Tijdens de vlucht vallen de felle kleuren wel op en dan heb je de beste kans om de wielewaalman te zien.Maar wielewalen zijn echte boomvogels die sterke poten hebben en heel handig van tak naar tak hippen en zo min mogelijk vliegen. Ze vertonen soms heel bijzonder gedrag. Net als paradijsvogels hangen ze bij een regenbui weleens met gespreide vleugels en staart ondersteboven om zo een dou-che te nemen. Agressief en moedig, dat zijn de wielewalen ze-ker ook. Want hoewel ze zelf ongeveer net zo groot zijn als een grote lijster, aarzelen ze geen moment als ze kraaien, eksters of zelfs sperwers uit hun domein willen verjagen. De wielewaal arriveert hier pas in mei dus zijn er heel wat wielewaalkinde-ren die op of pas na de langste dag uit het ei kruipen.

DudeljohoSteeds weer klinkt van mei tot in ver in juli de jodelende roep van de wielewaalmannen, die soms zachtjes en wat hoger van toon in een duet door het vrouwtje wordt beantwoord. Het du-deljoho uit het bekende wandelliedje is overigens een heel goede aanduiding, vindt Nico. Met enige oefening kunnen we ook zelf de wielewaalman uithangen. Het is me een aantal keren gelukt om al uitend meneer te foppen en deze steeds dichter naar me toe te lokken. Wielewalen kunnen trouwens ook krijsen en miauwen als gaaien, waardoor ze hun relatie met de kraaienfamilie verraden.

WarmteliefhebbersWilt u de nachtzwaluw horen? De kans daarop is het grootst als we een zwoele nacht hebben. Want nachtzwaluwen zijn van alle vogelsoorten van ons land het meest gesteld op warmte. Ze wachten tot het echt donker wordt en het is meestal ruim na tien uur als ze de eerste droge, geheimzin-nige ratel laten horen. En daarna houdt het ook niet meer op. Fascinerend, vindt Nico. Met een beetje geluk zie je rond middernacht een valkachtige schim langzaam langs de grove dennentoppen glijden. Er vallen nog veel geheimen van de nachtzwaluw te ontsluie-ren. De bek van de nachtzwaluw, eigenlijk een enorme muil, heeft al tot heel wat speculaties geleid. De snavel gaat name-lijk verticaal en horizontaal open, waardoor die enorme, bijna cirkelvormige opening ontstaat. Daar omheen zitten stevige borstelharen die niet alleen de ogen beschermen, maar ook het vangnet vergroten. Nu schijnt de nachtzwaluw niet steeds als een stofzuiger met een open bek rond te vliegen om zo in-secten en nachtvlinders uit de lucht te snappen, vertelt Nico, maar met zon grote bek nemen zijn vangkansen natuurlijk wel toe. Een ander intrigerend onderdeel is de middelste teennagel, die er uitziet als een kammetje. Verondersteld wordt dat de nachtzwaluw hiermee zijn borstelharen rond de bek uitkamt om zo de resten van insecten te verwijderen, maar niemand heeft de vogel dit ooit zien doen.

Fotos: Nico de HaanN

atuu

r en

leef

omge

ving

19

Duurzame lintjes en initiatieven: een oproep

Ieder jaar weer zijn er IVNers die onderscheiden worden met een lintje. Zo ook dit jaar. Wiecher Hagevoort, Mar-lies Littmann, Jan Spierts, Wil Taken, Nijs Vogels, Koen Vogt: gefeliciteerd met deze extra blijk van waardering! Extra, want deze komt bovenop de gewone waardering van deelnemers aan IVN-activiteiten - van excursies, cursussen en wilgen knotten tot WoesteLand-vakanties en lesmodulen Scholen voor Duurzaamheid.

Het IVN zelf looft bij uitzonderlijke verdiensten voor natuur, leefomgeving en duurzaamheid de Zilveren Waterlelie uit. Onlangs viel deze zeldzame eer te beurt aan Henk van Halm, in een wat verder verleden jaren-lang hoofdredacteur van dit blad en voorlichter van het IVN. Hiermee honoreert het bestuur het feit dat Henk van Halm grote groepen lezers wist te interesseren in de Nederlandse natuur, onder meer met de wekelijkse na-tuurrubriek die hij ruim veertig jaar schreef voor dagblad Trouw.

Wie ook waardering verdienen: al die personen en or-ganisaties die met eigen initiatieven positieve bijdragen leveren aan een duurzame ontwikkeling. Veel IVNers zullen zulke initiatiefnemers van dichtbij kennen. Voor het eerst is het nu mogelijk om hen te nomineren voor een Duurzaam Lintje. Op Duurzame Dinsdag, de eerste dinsdag van september, vindt op het Haagse Binnen-hof de eerste Duurzame Lintjesregen plaats. Daarnaast wordt dan het Duurzame Koffertje vol duurzame initia-tieven overhandigd aan een vertegenwoordiger van het kabinet.

Stimuleer alle bekenden, vrienden, collegas, studie-genoten en familieleden duurzame initiatieven aan te melden voor het koffertje of lovenswaardige initiatief-nemers voor te dragen voor een lintje. Zie de website www.duurzamedinsdag.nl voor meer informatie en aanmelding. Een deskundige jury zal alle initiatieven en genomineerden beoordelen.

Jurr van DalenAlgemeen directeur IVNvandalen@ivn.nl

Om de paar minuten hoor je, vanaf verschillende plekken het errr-oerrr-errr dat telkens iets in toonhoogte varieert. Het ge-ratel kan soms wel twintig minuten onafgebroken aanhouden en bevat zon 35 noten per seconde. Nog angstaanjagender wordt het als de vogel zijn vleugels tegen elkaar slaat. Alsof iemand in zijn handen klapt. En daar tussendoor klinkt dan een heftig oewiet oewiet. Prachtig.

Meer vogelwetenswaardigheden biedt de digitale cursus van Nico de Haan (Vogelkijkcentrum Nederland). IVN-leden krijgen een inke korting. Kijk op pagina 29!

20

Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatie -landelijk

20

Proef op de som in vier gebiedenMinister Verburg van LNV investeert in vier proefge-bieden in landschap langs de lijnen van het Delta-plan voor het landschap van Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC). De proef brengt partijen die pro jt hebben van een mooi landschap in contact met partijen die de kosten dragen. Samen verbeteren zij de kwaliteit van het landschap.

Het loont om te investeren in landschap. Dat is gebleken uit de maatschappelijke kosten-baten analyse (MKBA) Investeren in het Nederlandse landschap die minister Verburg voorjaar 2007 in ontvangst nam. De basis voor deze doorrekening was het Deltaplan voor het landschap van de Ver-eniging Nederlands Cultuurlandschap. In dit plan pleit de VNC voor de aanleg van een aaneengeslo-ten netwerk van landschapselementen en ets- en wandelpaden door het Nederlandse landschap. De MKBA laat zien dat dit plan een investering vergt van 12 miljard euro, maar deze investering zichzelf dubbel en dwars terugverdient: de totale netto winst is beraamd op 17,8 miljard euro. Het Centraal Plan Bureau adviseerde minister Verburg van LNV dan ook om het deltaplan in de praktijk te toetsen. De proef, die zich afspeelt in Ooijpolder-Groes-beek, t Binnenveld bij Wageningen, Amstelland bij Amsterdam en t Groene Woud in Brabant, moet ondermeer duidelijk maken wat de ideale nancie-ringsconstructies zijn.

Voor uitvoer Deltaplan

Na uitvoer Deltaplan

Fotos: Erik van Gelderen

Henk van Halm ontvangt de zilveren lelieEind mei overhandigde IVN-voorzitter Peter Rombouts de Zilveren IVN Lelie aan Henk van Halm, voormalig hoofd-redacteur van Mens en Natuur en IVN-voorlichter. Deze IVN-prijs werd twee keer eerder uitgereikt. Met deze prijs zet het IVN-bestuur mensen in het zonnetje voor hun bijzondere prestaties op het gebied van natuur- en milieueducatie en daarmee een groot publiek weten te bereiken.. Henk van Halm schrijft al ruim 40 jaar over natuur, natuurbe-scherming en milieuaspecten. Hij is bij het grote publiek vooral bekend door het Natuurdagboek, dat hij 42 jaar voor Trouw schreef. Elke dag een nieuwe be-schrijving van een plant of dier, dikwijls geinspireerd door zijn directe omgeving. In zijn toespraak roemde IVN-voorzitter Peter Rombouts de veelzijdigheid van Henk en zijn welhaast encyclopedische kennis over de natuur. Van Halm was eerst actief voor IVN Amsterdam, later voor de afdeling in Amstelveen. Ook zette hij zich in voor de vogelwerkgroep van het Amsterdamse bos en de KNNV. In zijn korte dankwoord gaf Henk aan dat steun van het thuisfront voor hem altijd belangrijk was en is. Na eerder twee duos is Henk van Halm de eerste die de Zilveren IVN Lelie als individu ontvangt. In het volgende nummer van Mens en Natuur dat in een nieuw jasje ver-schijnt wordt Henk van Halm nog eens in het zonnetje gezet.

Groene Maand 2008 in teken van klimaat-veranderingDat klimaatverandering ook in onze eigen leefomgeving merkbaar is, kan iedereen ervaren door in september op pad te gaan met een van de vele Groene Maand-acti-viteiten. IVN-afdelingen en andere partners van de Groene Maand belichten tijdens hun activiteiten de gevolgen van klimaatverandering op het Nederlandse landschap en de natuur. Ook voor IVN-gid-sen is het een lastige klus om abstracte begrippen als klimaatverandering, opwar-ming, verdroging en vernatting interessant te maken voor hun deelnemers. Om inspiratie op te doen is er de Groene Maand Klimaatmap vol tips, ideen en informatie. En natuurlijk is ook de klimaatgids nog steeds te bestellen. De Groene Maand wordt ook dit jaar feestelijk geopend op Kasteel Groeneveld met onder andere een debat georgani-seerd door het Ministerie van Landbouw, Voedselkwaliteit en Natuur. Elders in het land zorgen IVN-Consulentschappen voor een feestelijke provinciale aftrap van de Groene Maand met debatten en klimaatwandelin-gen. In Limburg is de voorbe-reiding al gestart. Daar vindt op 31 augustus de opening van de Groene Maand plaats in Nationaal Park Meinweg met tal van activiteiten. Kijk voor meer informatie op www.GroeneMaand.nl

In het volgende nummer van Mens en Natuur meer aan-dacht voor de gevolgen van klimaatveranderingen in de Nederlandse natuur.

21

Duurzame Dinsdag 2008 Jaarlijks is het twee weken voor Prins-jesdag - op de eerste dinsdag van sep-tember - Duurzame Dinsdag. Doel van deze dag is aan politiek en burgers te laten zien dat de samenleving bruist van duurzame initiatieven. Dit jaar gebeurt dat voor de tiende keer. Nieuw deze tiende editie is de uitreiking van de eerste Duurzame Lintjes aan mensen die een waardevolle bijdrage leveren aan een duurzame samenle-ving. Vanaf nu kan iedereen kandida-ten voordragen n nieuwe duurzame initiatieven indienen.Duurzame Dinsdag roept iedereen op om weer nieuwe duurzame initiatieven in te dienen, en relaties of achterban daartoe te stimuleren. Alle burgers, bedrijven, overheden, maatschap-pelijke organisaties en instellingen voor onderwijs en wetenschap worden uitgedaagd om met goede initiatieven te komen. Dit jaar is er bijzondere aandacht voor initiatieven op het ge-bied van water en mobiliteit, maar alle andere initiatieven die duurzaamheid bevorderen zijn ook welkom. Alle inge-diende initiatieven worden verzameld in het Duurzame Koffertje, en op Duur-zame Dinsdag aan een vertegenwoor-diger van het kabinet overhandigd. Enkele initiatieven worden, na selectie door een vakkundige jury beloond met een geldprijs en ondersteuning bij de realisatie. Eind mei gaf Jurr van Dalen (voorzitter stuurgroep Duurzame Dinsdag, alge-meen directeur IVN) de aftrap voor de aanmelding van duurzame initiatieven en de voordracht van kandidaten voor de eerste Duurzame Lintjes. Tot 10 augustus kan iedereen duur-zame initiatieven aanmelden, en kandidaten voor een Duurzaam Lintje voordragen, op www.duurzamedinsdag.nl

KlimaatwetStichting Natuur en Milieu, Milieudefen-sie en Jongeren Milieu Actief zijn in het voorjaar gestart met de klimaatwetcam-pagne waarmee zij de politiek oproe-pen om een krachtige klimaatwet in te voeren. Het huidige doel van de regering is om de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 30 procent te verminderen. Kern van de klimaatwet is dat er haalbare tussendoelen geformuleerd worden: elk jaar minstens een vermindering van 3 procent. Een groot aantal maatschap-pelijke organisaties ondersteunen de campagne en veel mensen steunden de oproep via de website of door persoonlijk te tekenen bij een van klimaathelden die op grote evenementen aanwezig Kijk voor meer informatie op www.klimaatwet.nu

Dagelijks op de hoogte via natuurbericht.nlNatuurbericht.nl bericht dagelijk over actuele gebeurtenissen in de natuur. Biologen geven u dagelijks informatie over onder andere vlin-ders, zoogdieren, am bien, libellen, planten, zeedieren en vogels. Voor IVN Natuurgidsen is deze site een handige hulpmiddel. De natuur is continu in beweging: iedere dag gebeuren er dingen die voor iedereen de moeite van het bekijken waard zijn en die zijn te vinden op deze website. Een paar voorbeelden: het maarts viooltje bloeit dit jaar al half februari, de eikenprocessierups nu ook in Drenthe gezien, een record aantal boeren zwaluwen uitgevlogen, bladval eik laat op zich wachten. Nederland kent veel natuurorganisaties en kennisinstellingen die n of meerdere soort-groepen nauwlettend in de gaten houden. Duizenden vrijwilligers geven dagelijks aan deze organisaties hun natuurwaarnemingen door (bijvoorbeeld via Telmee.nl). Ook komt er iedere dag informatie binnen van webcams in de natuur, satellietzenders op trekvogels en computermodellen. Tot nu toe bleef het groot-ste deel van deze informatie binnen de muren van de betrokken organisaties. Het grote pu-bliek werd nauwelijks op de hoogte gebracht van de actuele gebeurtenissen in de natuur en de reden waarom die gebeurtenissen zich voordoen (extreem weer, fragmentatie, verzu-ring, concurrentie, enzovoort). Natuurbericht.nl brengt hier verandering in. Op deze website geven biologen van verschillende natuurorga-nisaties dagelijks het laatste nieuws over de natuur in Nederland.

Jantien JansenPaul Meijerink Co

lette BrandTrijntje Oosterhuis

Nena van der Meer

DJ groovePiet Paulusma Marije Steenwijk

Babette van Veen

Darren Bates Sanne Braams Jantien Jansen

Noralie Beijer Froukje de Both Barend Schering

Frederique Spicht Sandre Oosting Kevin Grootmans Guus HiddinkMarieke van Beijrdonk C

laire Ooms

Jantien JansenPaul Meijerink Co

lette BrandTrijntje Oosterhuis

Nena van der Meer

DJ groovePiet Paulusma Marije Steenwijk

Babette van Veen

Darren Bates Sanne Braams Jantien Jansen

Noralie Beijer Froukje de Both Barend Schering

Frederique Spicht Sandre Oosting Kevin Grootmans Guus HiddinkMarieke van Beijrdonk C

laire Ooms

Kevin Grootmans Guus HiddinkMarieke van Beijrdonk

Frederique Spicht

GEENhalve maatreg

elen!

Ga naar www.krachtigeklimaatwet.nl

Zij tekenen voor eenkrachtige klimaatwet. Teken ook!

Nieuwe buren in de natuur Na klimaatverandering in de achtertuin werken IVN, SKBN en de Natuurkalender opnieuw samen binnen het klimaat-project Nieuwe buren in de natuur. Dit project maakt deel uit van de klimaat-campagne HIER.

Met het project willen we de effecten van klimaatverandering op de natuur en de samenleving in kaart brengen, visuali-seren en communiceren om vervolgens het publiek, gemeenten en mogelijk ook bedrijven te stimuleren klimaatneutraal te gaan leven en werken. Afdelingen en kinderboerderijen kunnen zich opgeven om hieraan mee te doen. Lokale activiteiten, georganiseerd door IVN-afdelingen en kinderboerderijen, zijn de kern van de campagne. Deze acties zullen verschillend zijn en afhankelijk van de aanpak van de afdelingen. Maar overal zal het Natuursmoelenbord een centrale plaats innemen. Hierop zijn planten en dieren te zien die als gevolg van de klimaatverandering in Nederland voorkomen of juist zijn verdwenen. Zon twintig soorten worden vooraf ingevuld en daarnaast kan iedere afdeling de lijst aanvullen en zo inspelen op de lokale situatie. Het is de bedoeling dat het bord op een goed zichtbare plek in de gemeente ge-plaatst wordt waar veel mensen er kennis van kunnen nemen. Kijk voor meer info op www.ivn,nl/klimaat

22

Vlinders in Nederland: elke soort telt

Door Ineke koopmans (Vlinderstichting)

Om de vlinderstand in Nederland goed te kunnen volgen, zijn verspreid over het hele land routes uitgezet. Overal worden de vlinders op dezelfde manier geteld. Helaas telt De Vlinder-stichting steeds minder soorten. Vijftig jaar geleden telde ons land nog 70 soorten dagvlinders, nu zijn nog dat er maar 53. Daarvan zijn 33 bedreigd tot ernstig bedreigd. Wie denkt dat vooral de zeldzame soorten achteruitgaan, heeft het mis. Met het zwart- en geelsprietdikkopje, de kleine vos, de citroenvlin-der en de dagpauwoog gaat het zelfs erg slecht. De gehak-kelde aurelia, het boomblauwtje, het groentje, de eikenpage en de koniginnenpage doen het gelukkig wel goed. Werd die laatste vroeger alleen af en toe in Zuid-Limburg waargenomen, tegenwoordig is deze soort in het zuiden overal te zien. Opval-lend volgens De Vlinderstichting: de vlindersoorten die zich gemakkelijk aanpassen aan veranderende omstandigheden handhaven zich beter dan de groep die veel eisen stelt aan haar omgeving.

Fotos: Henk BosmaN

atuu

r en

leef

omge

ving

Ontdek vlinders en libellenBuiten kunt u zomaar de jnste verrassingen tegenkomen. In uw achtertuin, maar ook in de grote verscheidenheid aan Nederlandse natuurgebieden. Kleurrijke vlinders en sierlijke libellen maken iedere wandeling tot een ontdekkingstocht. Ontdek Vinders en Libellen is daarvoor de ideale handlei-ding. Algemene hoofdstukken laten u kennismaken met de wondere wereld van de adderaars. U leest niet alleen over de ecologie en levenscyclus van vlinders en libellen, maar ook bijvoorbeeld over bescherming, beheer, fabels en feiten. Het boek bevat ook tips voor observatie. Wat dacht u bijvoorbeeld van experimenteren met alcohol en stroop om nachtvlinders te lokken?

Ook passeren vijfentwintig van de mooiste Nederlandse natuurgebieden de revue: van veengebieden tot duinen, van bossen tot heidevelden. U ontdekt wat elk gebied nu zo bijzonder maakt en welke vlinders en libellen er voorkomen. De prachtige fotos en tekeningen laten zien dat Nederland niet alleen voor insecten een waar paradijs is, maar ook voor wandelaars.

Ontdek vlinders en libellen bevat veel achtergrondinforma-tie, handige tips voor herkenning en ideen voor vlinderrijke wandelingen en uitstapjes. Duidelijke kaartjes laten zien waar u een wandeling of bezoekerscentrum kunt vinden en met de praktische bezoekersinformatie kunt u onbezorgd op pad.

Dit boek is verschenen ter ere van het 25-jarig bestaan vanDe Vlinderstichting. Kosten: 14,95 Bestellen?KNNV Uitgeverij, Postbus 310, 3700 AH Zeist, tel. (030) 2333544, fax (030) 2368907, e-mail: info@knnvuitgeverij.nl of via www.knnvuitgeverij.nl Tevens verkrijgbaar bij de boekhandel.

Dag

pauw

oog

Koni

ngin

nepa

ge

Nederland telt meer dan tweeduizend soorten vlinders. Maar het worden er

steeds minder, weet De Vlinderstichting. Die zet zich al 25 jaar in voor de

vlinders in ons land.

23

Help de vlindersU kunt vlinders ook een handje helpen door uw tuin vlindervriendelijk te maken. Dat begint bij de planten. Voor een vlindervriendelijke tuin zijn twee typen planten nodig: voedselplanten voor rupsen en nectarplanten voor vlinders. Omdat rupsen kieskeurige eters zijn, die vaak maar n soort plant lusten, is de keuze beperkt. Waardplanten zijn vaak wilde planten, zoals brandnetels en gras- of klaversoorten. Maar gelukkig zijn ook sommige tuinplanten goede waardplanten, bijvoorbeeld klimop of hulst. Een bekende nectarplant is de buddleja, de vlinderstruik. Maar ook lavendel, hemel-

sleutel en herfstaster zijn voorbeel-den van goede nectarplanten. In een vlinderrijke tuin bloeien allerlei soorten bloemen vanaf het vroege voorjaar tot de herfst, zodat er altijd voldoende voedsel is voor de vlinders. Naast planten is zonlicht belangrijk. Warme en beschutte plekjes zijn essentieel: in de zon en uit de wind. Er zijn verschillende mogelijkheden om luwte te creren, zoals slee-doorn- of ligusterhagen. U kunt ook warmte creren door relif aan te brengen. Zo zullen vlinders graag vertoeven op een zuidhellinkje met zandige en onbegroeide plekjes.

Meer weten?Ga naar www.vlinderstichting.nl, www.vlindertuinen.nl of www.uwtuinvolvlinders.nl

Tel mee!Welke soorten komen voor in Ne-derland, hoeveel zijn het er en waar zitten ze? Uw waarnemingen helpen De Vlinderstichting om daarop ant-woord te geven! Ze dragen namelijk bij aan de kennisontwikkeling over de natuur in Nederland. Deze ken-nis is de basis voor natuurbeheer en -beleid in ons land. Uw kunt uw natuurwaarnemingen heel gemak-kelijk doorgeven op www.telmee.nl

De Vlinderstichting 25 jaarIn 25 jaar heeft De Vlinderstich-ting veel bereikt voor vlinders en libellen. Maar nog steeds zijn het sterk bedreigde diergroepen, die veel extra aandacht nodig hebben om in Nederland te kunnen worden behouden. Het Vlinderstichting jubileumjaar 2008 staat bol van ac-tiviteiten en feestelijkheden, zoals een jubileumboek, de Nachtvlin-dernacht en een fotowedstrijd.

Voor een actueel overzicht van de activiteiten of vragen kunt u terecht op www.vlinderstichting.nl/jubileum,of stuur een mailtje naar info@vlinderstichting.nl

Boo

mbl

auw

tje

Geh

akke

lde

Aure

lia

Citr

oenv

linde

r

24

Agenda

Nationale Milieudag 2008 20 juniCentraal staat het dilemma: Bio-massa: droom of drama?. Vaste onderdelen zijn de milieumarkt en de uitreiking van de Rachel Carson Milieuscriptieprijs. www.nationalemilieudag.nl Open Dagen zorgboerderij en biologische boer 21 en 22 juniIn dit weekend waarin de zomer begint, zetten honderden bedrijven zaterdag en/of zondag hun deuren open voor het publiek. Een uitgelezen kans om een kijkje te nemen in de keuken van het boerenleven.www.biologica.nl en www.landbouwzorg.nl

Studiedag speelnatuur24 juniZowel de theoretische achtergrond als de prakti-sche aanpak van ontwerp naar uitvoering komen aan bod. We nodigen diverse experts en ervarings-deskundigen uit die van verschillende kanten het natuurlijke spelen en de natuurlijke speelplaats belichten. Ook wordt de natuurlijke speelplek of- cieel geopend die tijdens de Workshop van april in het Eco-park is aangelegd.www.dekleineaarde.nl

Fotowedstrijd Vlinderstichtingt/m 31 augustusDe Vlinderstichting bestaat 25 jaar. In dat kader is een grote fotowedstrijd georga-niseerd. Veel natuurliefhebbers fotogra-feren en het vastleggen van vlinders en libellen is altijd weer een (in)spannende bezigheid. U kunt over vijf themas fotos insturen. Dit najaar worden de prijswin-nende fotos op diverse plekken in het land tentoongesteld. www.vlinderstichting.nl/jubileum

Groene Maand September De Groene Maand heeft dit jaar als thema Klimaat. Wat zijn nou precies de gevol-gen van klimaatverandering voor de na-tuur? De natuur past zich aan maar hoe doet ze dat? Welke nieuwe soorten trek-ken naar Nederland en welke verdwijnen? Genoeg stof tot nadenken of beter: om erop uit te trekken en te ontdekken. Dat kan tijdens n van de vele activiteiten in de Groene Maand die uitnodigen om etsend, wandelend, voelend en kijkend de natuur te ervaren.www.groenemaand.nl

Duurzame Dinsdag2 september De 10e Duurzame Dinsdag staat in het teken van Duur-zame Stromen.www.duurzamedinsdag.nl

Week van de smaak22 t/m 28 septemberWeek van de Smaak is een nationaal evenement met honderden grote en kleine lokale activiteiten waarin smaak centraal staat, en waarin ambachtelijke streek-producten, seizoensproducten en biologische voeding de hoofdrol spelen. www.weekvandesmaak.nl

Zomerexcursie:Themawandeling gezondheidRecreren in de natuur is gezond, dat weet eigenlijk iedereen. Oerwouden worden niet voor niets onze groene longen genoemd. Het is belangrijk dat mensen buiten zijn en in beweging komen. Natuur geeft rust; mensen onthaasten, vertelt Piet Hein Klip, gids van IVN Noord-west Overijssel. De Weerribbenwandeling staat op 3 augustus in het teken van natuur en gezondheid. Deelnemers wandelen door een prachtig veenmoeras, met een rijke planten- en insectenwereld. Onderweg krijgen ze praktische informatie rond het thema, bijvoorbeeld over het gebruik van planten als huismiddel tegen kwaaltjes. Klip: Het veenmoeras levert van oudsher veel homeopathische geneesmiddelen. Zo wordt Waterdrieblad gebruikt als middel tegen hoofdpijn. Lievevrouwebedstro weert insecten. Dat komt de hygine ten goede. Word je toch gebeten, dan kun je Weegbree en Hondsdraf gebruiken om de beet te verzachten. Misschien komen we tijdens de wandeling ook wel uitgebloeid Vingerhoedskruid tegen: een middeltje tegen hartklachten. Vroeger was het gebruik van deze middelen voor veel mensen vanzelfsprekend; tegenwoordig weet bijna niemand meer van het bestaan af.

Datum: 3 augustus, 10.00 12.00 uurStartplaats: Natuuractiviteitencentrum De Weerribben, Hoogeweg 27, 8376 EM, Ossenzijl.Inlichtingen en aanmelden: VVV-kantoor De Weerribben, tel. (0561) 478187.

Voor meer zomerexcursies en vele andere acti-viteiten van IVN-afdelingen zie www.ivn.nl, ook voor links naar afdelingssites. Veel informatie van en voor natuur- en milieueducatieve centra zijn te vinden op en via www.podiumonline.nl

Foto: Alexandra Brouwer

25

> LIMBURG

Tentoonstelling: Schatgravent/m 25 juni In bezoekerscentrum De Meinweg van Staatsbosbeheer kunt u de tentoonstelling Schatgraven bekijken. Dit is een expositie over stenen, mineralen en fossielen. Bij het oprapen van een steen heb je in feite een stukje van onze aardbol vast. Zon steen zegt iets over wat miljoenen jaren geleden begonnen is. Deze expositie ver-telt de geschiedenis van de Nederlandse bodem met de belangrijkste factoren die een rol hebben gespeeld en de sporen die in de bodem te vinden zijn.Bezoekerscentrum De Meinweg, Meinweg 2

> UTRECHT

LANDSCHAP LEEFTt/m december De tentoonstelling LANDSCHAP LEEFT! toont het Nederlandse landschap, bekeken vanuit de verhouding tussen de mens en de natuur. Een bijzondere lmpresentatie op meerdere schermen neemt je mee naar het Neder-landse landschap. Kunstenaars hebben door de eeuwen heen verschillende landschappen verbeeld. Schilderijen, fotos, lmpjes en objecten tonen de diversiteit. De collectie wisselt regelmatig. Een actualiteitenwand toont recente ontwikkelingen in het Neder-landse landschap. Het eerste onderwerp is de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tot slot kun je zelf aan de slag met het virtuele 3d-landschapsspel waarin je naar eigen inzicht veranderingen in het landschap kunt aan-brengen. In hoeverre mag het Nederlandse landschap van jou veranderen?Kasteel Groeneveld, Groeneveld 2, Baarn, www.kasteelgroeneveld.nl

> FRIESLAND

Zoete insecten tot 1 november Expositie over bijen, hommels en vlinders. Zonder bijen en hommels zijn er minder bloeiende bloemen, want zij zorgen voor de bestuiving. Het levert ons ook nog wat lekkers op: Heerlijke, gezonde honing. Bezoekers kunnen deze proeven tijdens de expositie. Natuurmuseum Dokkum, Kleine Oosterstraat 12 in Dokkum, www.natuurmuseumdokkum.nl

Hoe tem je een leeuw, dieren in het circust/m 26 oktober Deze expositie laat zien hoe dieren door de eeuwen heen in het circus zijn gebruikt. Van straffen naar belonen en van de harde aanpak van vroeger naar de hedendaagse zachte dressuur. Er zullen opgezette circus-dieren te zien zijn, oude circusfotos en unieke circusparafernalia. Ook is er aandacht voor het circus in de eenentwintigste eeuw. Centraal hier-bij staan de Engelse leeuwentemmer Alex Lacey en de dierentrainers van circus Renz.Natuurmuseum Fryslan, Schoen-makersperk 2 in Leeuwaren, www.natuurmuseumfryslan.nl

> ZUID-HOLLAND

Zo apen zo mensent/m 2 september Een speelse en interactieve tentoonstelling over apen, mensen en hun sociale gedrag. Niet alleen de kleine verschillen, maar vooral ook de grote overeenkomsten tussen mens en aap worden zichtbaar gemaakt aan de hand van herkenbare voorbeelden. Zo kennen apen ook een moraal, zoeken ze elkaar op en troosten ze elkaar. Naturalis, Darwinweg 2, Leiden, www.naturalis.nl

> BRABANT

Duintje, de Toeristische Gids van de Loonse en Dru-nense Duinen en Woudje, de Toeristische Gids van de Oisterwijkse Bossen en Vennen, Kampina (Het Groene Woud) zijn op diverse plekken in de regio bij VVV-kantoren, campings, restaurants en hotels te verkrijgen. Samen met de recreatieve ondernemers is een at-tractieve, toeristische gids samengesteld vol met (persoonlijke) informatie, tips en ideen

voor bezoekers van het natuurgebied. www.brabantrecreatief.nl

> NOORD-HOLLAND

Tentoonstelling Over Nachtent/m 10 augustus De tentoonstelling is gemaakt voor kinderen in de leeftijd van 3 t/m 7 jaar. In een don-ker sprookjesbos komen de kinderen onder andere vos, reekalf, konijn, bunzing, rat, vleer-muis, nachtegaal, kerkuil, bosuil, slakjes en nachtvlinders tegen. Voor de kleine bezoekers een mogelijkheid de dieren eens van dichtbij te zien, te horen wat voor geluid ze maken en meer over het leven van deze dieren te weten te komen. Pieter Vermeulen Museum, Driehuizerkerkweg 34d in Driehuis, www.pieter-vermeulen-museum.nl

Het blijkt niet gemakkelijk om jongeren te betrekken bij natuur,

milieu en landschap. MSN, TMF, mobieltjes en een overvolle agenda

vergen veel van hun vrije tijd en de natuur schiet er dan bij in. Terwijl

buiten zijn zo leuk kan zijn. IVN Vereniging voor natuur- en milieueducatie

laat ze dat graag zien. Wonderweb is een lespakket dat IVN ontwikkelde

voor leerlingen in groep 5 en 6. Daarmee gaan ze op ontdekkingsreis

naar de natuur in de buurt van hun school en huis.

Op www.wonderweb.nl verdiepen ze hun ontdekkingen en

wisselen ze ervaringen uit. Het ontwikkelen van zon pakket kost veel

geld. IVN denkt dat dat dubbel en dwars terugkomt. Door dit lespakket

ontdekken de kinderen de verscheidenheid aan dier- en plantsoorten,

de relaties daartussen en het belang van die verscheidenheid. Deze

zoge heten biodiversiteit bepaalt niet alleen de rijkdom, maar ook de

kracht en gezondheid van de natuur, wereldwijd. Daarom houden

natuur beschermers en beleidmakers over de hele wereld zich hiermee

bezig. En nu dus ook onze schoolkinderen. En dat is belangrijk voor de

toekomst van iedereen.

De Postcode Loterij steunde

IVN in 2006 met 1,9 miljoen euro.

Vanaf 1996 ontving IVN in totaal

11,1 miljoen euro. Met zn allen

werken we aan een betere wereld.

IVN natuur- en milieueducatie en de Postcode Loterij.

spelen met de natuur.

Bijvoorbeeld:

Samen maken we het verschil.De Postcode Loterij steunt 53 goede doelen. Ga naar www.postcodeloterij.nl

(advertentie)

Gesignaleerd Door Leontien Kuip, IVN Kenniscentrum

Leven in de stadJohan van Zoest, Martin Melchers, KNNV Uitgeverij, 2006, 320 paginas, ISBN: 9789050111775, prijs: 47,50. Slechtvalken op wolkenkrabbers, poemas in de buitenwijken van Los Angeles of varens in de dakgoten van Amsterdam: Leven in de stad wil laten zien dat natuur wel degelijk ook in de stad aanwezig is. Het boek is een pleidooi voor stadse natuur. Aanleg en beheer van groen zijn daarin belangrijk. Want groen is niet alleen mooi, verras-send en spannend, een groene omgeving geeft een meetbare stressvermindering en is essentieel voor onze gezondheid. In dit boek komen alle aspecten van stadsnatuur aan de orde: de stad als biotoop, groen door de eeuwen heen, biodiversiteit, verste-delijking, bevolkingsgroei, de relatie met gezond-heid. Het geeft ook praktische handreikingen voor groenbeheer, inspraak en planning.

27

www.natuurengezondheid.nlDeze website geeft informatie over allerlei praktijkvoorbeelden op gebied van natuur en gezondheid. Ook is er achtergrondinformatie over het thema te vinden, zoals onderzoek, het net-werk dat zich met het onderwerp bezig houdt en actuele ontwikkelingen.

www.agnesvandenberg.nlOmgevingspsycholoog Agnes is spe-cialist op het gebied van natuurbele-ving. Deze website geeft een overzicht van haar onderzoek, presentaties en publicaties.Een overzicht van natuurspeelplekken in Nederland vindt u op www.podiumonline.nl

Websites

Gezond zijn, gezond blijven. Een visie op gezondheid en preventieMinisterie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Den Haag, septem-ber 2007, www.minvws.nl/images/pg-2798399b_tcm19-152845.pdf Deze visie van het Ministerie van VWS geeft een analyse van de ge-zondheidstoestand in Nederland en de daarmee verbonden belangen. Met deze visie in de hand wil het ministerie samen met zijn partners de komende jaren vorm geven aan een gezond Nederland.

Vrij spel voor natuur en kin-derenWilly Leufgen en Marianne van Lier, Uitgeverij Jan van Arkel, Utrecht, 2007. 251 paginas, ISBN 9789062244706, prijs: 20,00.In dit boek willen de auteurs de lezer deelgenoot maken van hun zoektocht naar inspirerende pro-jecten in binnen- en buitenland. Het laat de lezer kennismaken met de talrijke mogelijkheden om alle denkbare educatieve buitenruimte op een andere manier in te richten en te gebruiken dan we tot nu toe om ons heen waarnemen. Het boek geeft bovendien pedagogische argumenten, een stappenplan, tips en veel adressen en websites. Ook bevat het voorbeelden bij scholen, op speelterreinen en onlandjes, in tuinen en speeldernissen, op recre-atieterreinen en in de ruige natuur.Zie aanbieding op pagina 29!

De waarde van GroenMarcel Brosens en Martin Woestenburg, 2008Groen levert steden veel op. In dit boekje leest u meer over het hoe en waarom. Het bevat on-der meer korte beschrijvingen van inspirerende voorbeeldprojecten uit heel Nederland. Projecten waarin overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke partners de handen ineen slaan om te werken aan groen om de hoek voor alle Nederlanders. Dit boekje is een uitgave van het programma Groen en de Stad, een initiatief waarin het ministerie van LNV samenwerkt met VROM, WWI, gemeenten, provin-cies en maatschappelijke partijen. U kunt het boekje (gratis, zolang de voorraad strekt) bestellen door een e-mail met uw adresgegevens te sturen naar redactie@groenendestad.nl o.v.v. Boekje De waarde van Groen. Het digitale bestand downloaden kan ook. Ga naar www.groenendestad.nl, gezondheid, onderzoek en publicaties.

28

Grondwatergidscursus Gelderland Arie van den Berg, IVN afdeling Nijkerk, Died de Bruijn, IVN afdeling Oude IJsselstreek, Fons Kelderman, IVN afdeling Oude IJsselstreek, Ceciel Visser, IVN afdeling RijnWaal, Bas Wrekenhorst, IVN afdeling Apeldoorn, Leendert de Boer, IVN afdeling Nijkerk, Irene Vanderwalle, IVN afdeling Rijk van Nijmegen, Gijs Sepers, Bezoe-kerscentrum De Grote Rivieren, Wiebe Jouwsma, IVN afdeling Noord-Midden Achterhoek, Annemieke Jansen, IVN afdeling Maas en Waal, Ruud Schaaf-sma, IVN afdeling Zuidwest Veluwe-zoom, Hans Eygenraam, IVN afdeling Apeldoorn.

NatuurgidsencursusIVN Den Haag e.o.Elize Boerman, Boukelien Bos, Fadoua Essabiri, Carolien van der Graaf, Hugo Hagen, Gerda Idsinga, Grada de Jong, Irma de Kleijn, Conny de Lange, Jolanda van der Linden, Jos Michael, Mari-Elise Moolenaar, Martha Oos-terbaan, Leonie Piscaer, Jacqueline Reijnders, Floor de Roo, Anita van Schijndel, Hermine Schuit, Ruud Steg-gerda, Viola St, Yvonne Vermazen, Rob Visser, Henk Wardenaar, Mieke Witte, Jaap Zoet

Jubilea/Geslaagden

Iedereen is een Kunstenaar. Met die

uitspraak van Joseph Beuys in het achter-

hoofd gaat WoesteLand deze zomer naar

het inspirerende Vlieland. Op camping De

Lange Paal gaat een groep WoesteLanders

een week lang aan de slag met natuur en

kunstvormen.

Cest La Vlie en andere zomerkampen

Jeug

d en

jong

eren

De grote schilders uit de Nederlandse historie namen graag het landschap als uitgangsbron voor hun kunstwerken. Keer op keer legden zij de natuur vast in mooie, sprookjesachtige taferelen. In de loop der tijd werden deze abstracter en werd kunst meer een uiting van beleving van de gevoelens die opkwamen in de kunstenaar als hij midden in de na-tuur stond. Sommige kunstwerken schetsen daarom een beeld van de natuurbeleving van de kunstenaar.

Natuurbeleving is ook een van de uitgangs-punten waarmee WoesteLand jongeren wil betrekken bij natuur en het landschap waarvan zij deel zijn. Kunst is hiervoor een prachtige uitingsvorm. Maar hoe doe je dat als kunst door veel jongeren als saai en stof- g wordt ervaren? WoesteLand komt daarom met kunstvormen die jongeren aanspreken. Dus niet alleen maar met de kunstvormen van bijvoorbeeld kunstenaars met maar n oor of van de grootmeesters van vroeger, maar kunst gemaakt op een moderne manier. Door fotos te maken op je mobiele telefoon bijvoorbeeld, strandtheater of met absurde lmpjes. Ook deze vormen kun je gebruiken om op een andere manier naar natuur en landschap te kijken.

Deze zomer gaat WoesteLand naar het inspi-rerende Vlieland. Op camping de Lange Paal gaat een groep WoesteLanders een week lang aan de slag met natuur en vele kunstvormen. Op 23 augustus stellen zij hun ervaringen in de vorm van kunstwerken tentoon. Iedereen is welkom om te komen kijken naar het resultaat van deze zoektocht naar de vermenging van kunst en natuur. Ben je ouder dan 16, dan kun je mee op deze natuurvakantie. Meer weten? Kijk op www.woesteland.nl

kosprkjes18 tm 30 jaar4 t/m 14 juliVol!

I Tir an Uaine21 t/m 29 juli18 tm 30 jaarVol!

Ich bin ein Feinprufer!27 juli t/m 3 augustus15 tm 25 jaarVol!

En dit zijn alle WoesteLand Zomerkampen!

OER!14 t/m 19 juli16 tm 25 jaar

Streetwise21 t/m 26 juli12 tm 15 jaar

Lekker wiebelen7 t/m 15 augustus15 tm 25 jaar

Cest la Vlie!17 t/m 2416 tm 25 jaar

29

Hoe zien succesvolle, uitdagende speelplek-ken er uit? Bestaan zulke plekken nog? Het boek Vrij spel voor natuur en kinderen is een

handleiding voor het scheppen van meer ruimte

voor natuur en kinderen, ook in de stad. Iedereen

met creativiteit en doorzettingsvermogen kan zelf

zon spannend landschap realiseren. Het toont

allerlei geslaagde voorbeelden van natuurrijke

speelplaatsen in binnen- en buitenland, een kleur-

rijk palet van ideen voor een geslaagde praktijk.

Het geeft bovendien pedagogische argumenten,

een stappenplan, tips en heel veel adressen en

websites. Laat je inspireren!

Zie ook interview met de auteurs op pagina 16-17

van dit nummer.

20,00 Zomeraanbieding voor IVN-leden: Tot en met 31 augustus 2008 betaalt u geen verzendkosten! (normaal 3,95)Ja, ik bestel Vrij spel voor natuur en kinderen Bestelcode DV 50:Naam: dhr/mevr.

Adres:

Postcode - woonplaats:

Telefoon:

Email:

Deze bon (met bestelcode) ingevuld opsturen naar: IVN/KNNV

Uitgeverij, Antwoordnummer 16542, 5280 WJ Boxtel

VogelkijkCentrum Nederland

Korting voor IVNers op vogelcursus

Lezersaanbiedingen

Vinderkast met korting

Unieke kans om de zangvogels te leren kennen. IVN werkt samen met Vogelkijkcentrum Nederland. U kunt nog meedoen!

Deze fraaie houten kast is speciaal ontworpen voor

vlinders. Achter de verticale sleuven bevindt zich

een rustplekje waar vlinders de nacht n de winter

ongestoord door kunnen brengen. Als u hier wat

takjes en twijgjes in doet, voelen de vlinders zich al

helemaal snel thuis!

U kunt de gratis Vivara catalogus aanvragen. Deze

staat boordevolle nuttige informatie en handige

producten om uw tuin nog aantrekkelijker te maken

voor vogels, egels, vlinders en andere tuindieren.

Bel (0478) 517960 om de catalogus kosteloos

thuisgestuurd te krijgen.

Kijk op www.vivara.nl voor ons gehele assortiment.

Deze vlinderkastactie is geldig t/m eind augustus 2008.

Prijs: van 12,99 voor 9,99(excl. 4,99 verzendkosten)

Ja, ik bestel de vlinderkast (afmetingen 19 x 16,5 x 29 cm) Bestelcode 0-50040:

Naam: dhr/mevr.