Mens en Natuur

Meer aandacht voor cultuurhistorie

Nieuwe werkwijzen, ander publiek

Jongeren en natuur? Echt wel!

Bij ons in… Arnhem57ste jaargang - nummer 4, winter 2006

Magazine voor leden en relaties van IVN

Vernieuwende educatie

www.ivn.nl

2

De winter is overleven. Hoe hevig de effecten van de elementen ook kunnen zijn, alles heeft een keerzijde.Vorige winter wandelde ik op een landgoed in het oosten van het land, toen het begon te sneeuwen. Niet zomaar sneeuw, maar een sneeuwjacht. Ik voelde de tinteling van de vlokken in mijn gezicht.

Na enige tijd luwde de wind en stopte de sneeuwval. Het landschap, mij zo bekend, had zichzelf vernieuwd. Niet door mensenhand, maar door de natuur zelf. Op de bodem een witte deken en op de boomstammen silhouetten van sneeuw. Een kunstenaar had het niet beter kunnen doen. Het was laat in de middag en de schemering viel in. De wereld werd kleiner en de sneeuwlaag zeefde het geluid zodanig dat er alleen een zacht geknerp van mijn voetstap-pen hoorbaar was. Op zo’n moment besef je hoe weldadig de winter ook kan zijn. Wellicht komt er dit jaar weer zo’n moment. Koester het!

Rob van de BorLid IVN-Ede

Foto: Rob van de Bor

Wintergevoel

Wat geeft u een wintergevoel? Vertel het en laat het zien aan: mensennatuur@ivn.nl

3

Vernieuwende kennis en ideeënHelaas kon IVN-voorzitter Peter Rom-bouts niet bij de landelijke IVN-dag aan-wezig zijn*), terwijl hij het was die met het idee kwam om jaarlijks een dag voor het hele IVN te organiseren. Daarom nu mijn indruk van de IVN-dag, op zaterdag 11 november in Burgers’ Zoo te Arnhem. Het was een inspirerende en motive-rende dag: wat hebben vrijwilligers en beroepskrachten toch veel betrokken-heid, kennis en ideeën.

De dag was meer dan een samenkomst van ruim 1500 IVN’ers, met uitwisseling van informatie en ervaringen. Afdeling Arnhem werd terecht in het zonnetje ge-zet. Leden van deze afdeling hebben veel werk voor deze dag verricht. Het 25-jarig jubileum van de Arnhemse dierentuin-werkgroep was voor Burgers’ Zoo aanlei-ding om het IVN zo gastvrij te ontvangen. Wij zijn directeur Alex van Hooff en zijn medewerkers daar bijzonder erkentelijk voor. Eén Arnhems lid, Boukje Dunsel-man, kreeg bijzondere aandacht. Burge-meester Krikke van Arnhem benoemde haar tot Lid in de Orde van Oranje-Nas-sau wegens haar jarenlange inzet voor de dierentuinwerkgroep.

Mens en Natuur sluit in dit nummer aan bij het thema, dat deze dag centraal stond: vernieuwende educatie. Wie niet aanwezig was, kan zich hierdoor laten in-spireren en motiveren en ideeën opdoen!

Hans KapteinVoorzitter IVN District Gelderland

*) Peter Rombouts had eind oktober een auto-ongeval en lag enkele weken in het ziekenhuis. Bij het ter perse gaan van dit nummer meldde hij een goed herstel.

> NATUUR EN LEEFOMGEVING

Meer aandacht voor cultuurhistorie De meeste Nederlandse landschappen zijn door de invloed

van de mens geworden hoe ze nu zijn. Niet voor niets is er

steeds meer aandacht voor de relatie tussen natuur, land-

schap en cultuurhistorie.

Op het land, boeren en natuur In Nederland doen inmiddels 14.000 boeren aan agrarisch

natuurbeheer. In het boek ‘Op het land’ nemen boeren de

lezer mee de wei in, op zoek naar akkerkruiden en grutto-

kuikens.

> EDUC ATIE EN COMMUNIC AT IE

Stilstaan bij de relatie mens-natuur In Het Nieuwe Natuurbeleven staat de bewustwording van

onze relatie met de natuur centraal. Gericht op nieuwe

inzichten en inspiratie voor zowel de persoonlijke als de

professionele ontwikkeling van NME’ers.

> V ERENIGING EN V RIJWILLIGER S

Nieuwe werkwijzen, ander publiekNoordelijke IVN-afdelingen en Helmondse IVN’ers proberen

een breder publiek te bereiken met nieuwe werkwijzen.

Daarbij gaat vooral om beleven, ervaren, ontdekken en

onderzoeken.

Bomen Smallingerland in kaart IVN De Wâlden en Smelne’s Erfskip hebben karakteristieke

en monumentale bomen in de gemeente Smallingerland

nauwkeurig in kaart gebracht, in een fraai rapport met CD-

rom.

> JEUGD EN JO NGEREN

Jongeren en natuur? Echt wel!Jongeren zijn wel degelijk te interesseren in natuur en mi-

lieu. Maar dat vraagt wel een heel andere benadering dan

gebruikelijk, stellen de auteurs van ‘Generatie Einstein’.

Inhoud

Mens en Natuur57ste jaargang - nummer 4, Winter 2006

14

16

Vaste rubrieken

4 Uit het veld

13 Thuis in de natuur

Jelle Reumer: “Domheid bestrijden” 23 De stelling van Amsterdam

“Ecologische vorming is de basis van sterke NME”

24 Agenda

26 WoesteLand

27 Gesignaleerd

28 Jubilea / Geslaagden

29 Lezersaanbiedingen

31 Bij ons in... Arnhem

18

10

20

14

16

22

18

10

Foto omslag: Johan van der Wielen

4

Klimaattentoonstelling IVNVanaf april 2007 reist een klimaat-

tentoonstelling van IVN langs

bezoekerscentra bij verschillende

natuurgebieden in Nederland. De

tentoonstelling – onder de titel

‘Het klimaat verandert, heeft u het

al gemerkt?’ – is onderdeel van de

klimaatcampagne Hier, een geza-

menlijk project van Postcodeloterij-

benefi ciënten.

De tentoonstelling laat zien hoe

iedereen klimaatveranderingen

kan tegenkomen in zijn omgeving.

Ook wordt duidelijk hoe het komt

dat het klimaat aan het veranderen

is. Speciale aandacht is er voor

de relatie tussen klimaatverande-

ring en seizoensverschijnselen,

recreatie, water en gezondheid.

Deze onderwerpen worden zowel

in woord en beeld als interactief

tentoongesteld. Parallel aan deze

reizende tentoonstelling is er een

permanente klimaattentoonstelling

op het complex van De Kleine Aarde

in Boxtel.

Zie ook www.ivn.nl/klimaat

Uit het veld

Al Gore: een ongemakkelijke waarheid De fi lm ‘An unconvenient truth’ van

Al Gore – de voormalige Amerikaanse

vice-president en presidentskandidaat –

beleefde begin oktober zijn Neder-

landse première. Tegelijkertijd kwam

de Nederlandse vertaling van het

gelijknamige boek uit. Gore brengt niet

alleen de klimaatveranderingen en de

gevolgen daarvan in beeld, maar ook

wat daar nu nog tegen te doen is. Zijn

boodschap is niet alleen van belang

voor wereldleiders, maar ook voor

regionale en lokale bestuurders en alle

burgers.

Voorafgaand aan de première van Al

Gore’s klimaatfi lm organiseerde de kli-

maatcampagne Hier een bijeenkomst

op de Vrije Universiteit in Amsterdam

met, naast Al Gore, vele genodigden

uit politiek, wetenschap, maatschap-

pelijke organisaties en bedrijfsleven

en als sprekers staatssecretaris Pieter

van Geel, Ibrahim Osman (plaatsver-

vangend secretaris-generaal van het

Internationale Rode Kruis) en Eurocom-

missaris Wallström.

De fi lm ‘An inconvenient truth’ is te zien in bioscopen in heel Nederland. Het boek ‘Een ongemakkelijke waar-heid’ is verkrijgbaar in de boekhandel, prijs: € 25,00 (Meulenhoff i.s.m. Mau-rits Groen Milieu & Communicatie). Zie ook: www.climatecrisis.net en www.hier.nu

1500 IVN’ers te gast in Burgers’ ZooZo’n 1500 IVN-leden en -beroepskrachten – vaak met aanhang – brachten zaterdag 11 no-

vember een (gratis!) bezoekje aan Burgers’ Zoo te Arnhem. Overdekte attracties als de Bush,

Desert en Ocean boden bij het aanvankelijk wat wisselvallige weer uitkomst. Aanleiding

dat Burgers’ Zoo haar faciliteiten ter beschikking stelde, was het 25-jarig jubileum van de

dierentuinwerkgroep van IVN Arnhem (zie ook pag. 31). Werkgroepcoördinator en dierentuin-

gids-van-het-eerste-uur Boukje Dunselman ontving uit handen van burgemeester Krikke van

Arnhem een koninklijke onderscheiding. Ze reageerde oprecht verrast: “Dank u wel, maar ik

heb al die jaren veel meer gekregen dan gegeven!”

Veel IVN’ers gingen deze dag ook met elkaar in gesprek over hun natuur- en milieueducatieve

werk en de vernieuwing daarvan. Dit gebeurde op de levendige informatiemarkt, in work-

shops en in het discussiepanel met enkele externe deskundigen. De Turkse zakenman en

milieugoeroe Hayrettin Karaca (‘Opa Aarde’, 80+) gaf een voordracht over zijn motivatie om

actief te worden voor de natuur en de grensoverschrijdende Turkse natuur- en milieuorgani-

satie TEMA op te richten. IVN-ambassadrice en cabaretière Funda Müjde tolkte en zorgde voor

een luchtige noot.

Zie ook www.ivn.nl/ivndag

Berichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatie

Tuinvogels tellenHet is weer tijd om tuinvogels te tellen. In het

weekeinde van 16 en 17 december organiseert

Vogelbescherming voor de vierde keer de nationale

tuinvogeltelling. Iedereen kan meedoen door in dat

weekeinde gedurende één uur te noteren welke

vogels in de tuin of op het balkon worden gezien.

Bij gebrek aan eigen tuin of balkon is bij een ander

kijken ook toegestaan. De dagen voorafgaande aan

de telling voeren mag en wordt zelfs aanbevolen:

het aantal soorten vogels kan zo fl ink stijgen!

De ‘uitslag’ kan worden doorgegeven op

www.tuinvogeltelling.nl. De deelnemers zien dan

direct welke vogels het meest genoteerd zijn in

eigen omgeving. Verleden jaar stond de huismus

nummer één, gevolgd door koolmees en merel. In

totaal werden door 15.000 tellers ruim 476.000

vogels gezien.

Informatie en deelnameformulier: zie www.tuinvogeltelling.nl

5

Jongeren adviseren minister over klimaat De internationale kinderrechtenorganisa-

tie Save the Children organiseerde op 17

november in Den Haag de Jongeren Top over

Klimaatverandering. Deze top was onderdeel

van de klimaatcampagne Hier. Staatssecreta-

ris Van Geel gaf het startsein met een video-

boodschap. Middelbare scholieren vanuit heel

Nederland gingen met elkaar in debat over de

maatregelen die de overheid moet nemen om

de gevolgen van klimaatverandering in Neder-

land (en daarbuiten!) het hoofd te bieden.

Om de deelnemende scholieren inhoudelijk

voor te bereiden ontwikkelde IVN Nederland

een klimaatmodule voor de klassen 3, 4, 5

HAVO/VWO als onderdeel van het programma

Scholen voor Duurzaamheid. Zoals gebrui-

kelijk bij topoverleg, werd er een slotverkla-

ring opgesteld, met aanbevelingen voor de

Nederlandse overheid. Minister Van Ardenne

nam namens de Nederlandse regering de

aanbevelingen van de jonge adviseurs in

ontvangst. Save the Children zorgt ervoor dat

de aanbevelingen bij beslissers en beleidsbe-

palers terecht komen.

Zie www.savethechildren.nl en www.ivn.nl/klimaat

Licht uit tijdens Nacht van de Nacht Duizenden mensen bezochten de tweede Nacht van de Nacht op 28 oktober. Torens, kerken, gemeente-huizen, provinciehuizen en monumenten in 27 ver-schillende gemeenten doofden hun lichten en door het hele land vroegen er zo’n 200 uiteenlopende activiteiten aandacht voor de schoonheid van de Nacht. Ook veel IVN-afdelingen organiseerden acti-viteiten, zoals nachtwandelingen, bosuilentochten, volle maan-excursies en lezingen. Aan de oproep van de milieuorganisaties aan ge-meenten om permanent 1 miljoen lantaarnpalen te doven of te dimmen is inmiddels gehoor gegeven: vijf gemeenten doven of dimmen samen 21.039 lantaarns. Dat komt neer op een energiebesparing van ongeveer € 82.000,- per jaar. De nacht van de nacht is een initiatief van Stichting Natuur en Milieu en de provinciale milieufedera-ties.Informatie: www.laathetdonkerdonker.nl

Duizenden actief op Natuurwerkdag12.000 vrijwilligers gingen tijdens de

Natuurwerkdag op 4 november aan

de slag op 300 locaties verspreid

over heel Nederland. Jong en oud

werkten actief mee: er werd gesnoeid,

gezaagd, gehooid, poelen schoonge-

maakt, wilgen geknot en met tak-

ken gesjouwd; werk dat beheerders

alleen nooit zo snel kunnen doen. Dit

evenement, dat jaarlijks op de eerste

zaterdag van de november plaatsvindt, laat een forse groei zien, vooral in het

aantal jonge vrijwilligers. Maar liefst 40% van de deelnemers bestond uit kin-

deren. In zes jaar tijd is de Natuurwerkdag uitgegroeid tot een grote nationale

werkdag en kon de laatste jaren op 20% procent extra deelnemers rekenen.

Maar liefst 58% deed voor het eerst mee en 40% had zelfs nooit eerder in de

natuur gewerkt. De deelnemers waarderen het fysieke werk, de gezelligheid,

het saamhorigheidsgevoel en in de natuur bezig zijn. De Natuurwerkdag viel

dit jaar samen met Make a Difference Day (MADD) waarbij op 3 en 4 november

alle Nederlanders zijn uitgedaagd zich in te zetten voor allerlei vormen van

vrijwilligerswerk. Leden van het koninklijk huis, politici en diverse bedrijven

hebben hieraan hun steentje bijgedragen.

Informatie: www.natuurwerkdag.nl

De Groene Maand 2006 - met als

motto ‘Ontdek Nederland Water-

land’ - zorgde voor een waterval aan

activiteiten, publicitaire aandacht

en belangstelling van het publiek.

Zoals altijd werd de Groene Maand

gecoördineerd door IVN Nederland.

Op de website www.groenemaand.

nl - die 28.612 bezoekers trok, ruim

18% meer dan in 2005 - waren

dit jaar bijna 500 activiteiten te

vinden. De aandacht in landelijke

dagbladen en tijdschriften steeg

ten opzichte van voorgaande jaren.

Voorafgaand aan de regionale ope-

ningen werden in diverse provincies

studiogasten bij regionale radio en

televisie uitgenodigd en ook op de

landelijke radio en televisie was er

aandacht voor de Groene Maand,

onder meer bij: lijn 4 (RTL 4), Rondje

Delta (NCRV), Vara’s Vroege Vogels

(Vara).

De volgende Groene Maand, in

september 2007, heeft als thema:

Landschap en Cultuurhistorie. Veel

Nederlandse landschappen zijn im-

mers ontstaan in wisselwerking met de

mens. Dit cultuurlandschap met zijn

dijken, wegen, verkavelingpatronen en

kenmerkende bebouwing en begroei-

ing vertelt het verhaal van eeuwen-

lange bewoning. Een mooi landschap

doet recht aan die geschiedenis en

benadrukt de streekeigenheid. Een

landschap waar planten en dieren zich

thuis voelen, staat centraal in septem-

ber 2007.

Groene Maand 2006 en 2007

€ 30.000,- voor ‘ommetje’Landschapsbeheer Nederland schrijft een prijsvraag uit voor het bedenken van

‘ommetjes’, wandelingen van ongeveer een uur, met een afstand van zo’n drie

tot zeven kilometer. De landelijke hoofdprijs voor het realiseren van het winnen-

de ommetje bestaat uit € 30.000,-. Daarnaast worden nog 11 provinciale prijzen

uitgekeerd van € 10.000,-. Zo is Nederland straks twaalf wandelpaden rijker.

De ommetjesprijsvraag heeft als doel te inspireren tot het bedenken en reali-

seren van kleine wandelingen ‘dichtbij huis’. Waar mogelijk wordt de cultuur-

historische invalshoek gezocht: het herstel van (bijna) verdwenen paden in

het boerenland. Maar vaak gaat het ook om ‘nieuwe’ paden. Door de omme-

tjesprijsvraag kan straks weer met het ‘rondje rond het dorp’ het buitengevoel

dichtbij huis worden beleefd. Iedereen met een goed idee voor een ommetje kan

meedoen aan de prijsvraag.

Uitgewerkte ommetjesideeën kunnen tot 1 maart 2007 bij Landschapsbeheer

ingediend worden. De prijswinnaars worden op 5 april 2007 bekendgemaakt.

Aanvraag deelnamebrochure via: post@landschapsbeheer.nl Zie ook www.landschapsbeheer.nl voor downloaden van de brochure en handleiding.De ommetjesprijsvraag is gefi nancierd door de Nationale Postcode Loterij.

6

In Memoriam Harry Wals (1935-2006)Eind juni overleed plotseling Harry Wals, vanaf de oprichting van

het IVN in 1960 actief binnen de wereld van natuurbescherming

en educatie. Hij was de tweede voorzitter van het IVN (1972-

1977) als opvolger van Jan Nijkamp, die hij ook opvolgde als

directeur van de Haagse Dienst voor School- en Kindertuinen.

Daarnaast was hij onder andere betrokken bij het bestuur van

Natuurmonumenten, de Biologische Werkkampen voor het

Onderwijs, de Commissie voor Natuurbeschermingseducatie

en internationale natuurbeschermingsorganisaties, zoals onze

Belgische zusterorganisatie het CVN en de Blauwe Vlag. Vanuit

zijn werk in Den Haag wist hij veel gemeenten ertoe te brengen

om schoolbiologen aan te stellen of een kinderboerderij te

beginnen.

Bij het 40-jarig jubileum van

het IVN schreef Harry: “Het

IVN was voor mij de verwer-

kelijking van mijn harten-

wens ook andere mensen te

confronteren met de natuur

om zodoende belangstel-

ling te wekken en daarmee

de basis te leggen voor de

bescherming daarvan.”

> GRO NINGEN

Natuurgidsencursus-nieuwe stijl Groningen/HarenIVN-afdeling Groningen/Haren organiseert samen

met het Groningse consulentschap een Natuur-

gidsencursus nieuwe stijl. Er hebben zich 35

deelnemers gemeld, voornamelijk uit de regio

Groningen/Haren. Men heeft een fi ks programma

voor de boeg. De cursisten zijn druk met het kiezen

van hun afstudeerprojecten. Naar verluidt hebben

twee deelnemende cursisten al plannen voor de

oprichting van een nieuwe IVN-afdeling (nu nog een

zogeheten ‘witte vlek’ op de kaart van natuur- en

milieueducatief Nederland). Naast het IVN hebben

terreinbeherende organisaties grote belangstelling

voor goed opgeleide natuurgidsen.

> GRO NINGEN

Naschoolse activiteitenVoor leerlingen van groep 2, 3 en 4 (leeftijd 5 tot 8) uit de wijk Vinkhuizen, Groningen, werden dit najaar vijfmaal buitenactiviteiten georganiseerd. Claudia Vrieling en Froukje Reitsma beginnen om half 4 ‘s middags in de klas en gaan dan, weer of geen weer, met materialen voor het ontdekken van de grote en kleine natuur tot 5 uur op safari. Bij hun natuurbelevingstochten was het weer hen tot nu toe goed gezind. Zo hebben de kinderen uit een sloot met schepnetjes bijvoorbeeld rugzwem-mers en zelfs de geelgerande waterkever gevangen en kunnen bekijken. Een volgende keer stonden bomen centraal: een schijf met jaarringen, hoe ziet een schors er uit? Maar natuurlijk ook boompje klimmen. Een volgende keer waren het bodemdier-tjes, slakken bijvoorbeeld. Wormen zoeken, en wat zit er allemaal in compost? Het wordt een echte safari als de kinderen diersporen gaan zoeken in het Roege (ruige) Bos. De pilot lijkt nu al geslaagd. Claudia en Froukje willen meer mensen bij de buitenactiviteiten betrekken en ook met wat oudere kinderen op stap. Informatie: Marit Stokkentreeff, vrijwilligersconsu-lent Groningen, m.stokkentreeff@ivn.nl

7

> DRENT HE

Jonge prijswinnaar IVN ZuidlarenIVN Zuidlaren heeft ter ere van het 25-jarig bestaan

van de afdeling een fotowedstrijd uitgeschreven.

Maar liefst 51 mensen hadden foto’s ingezonden

voor de jubileumwedstrijd. De jury bestond uit Harry

Cock (Drents natuur- en persfotograaf), Jan Hovinga

(eigenaar van de Zuidlaarder fotowinkel), Berend de

Groot (11 jaar), een actieve IVN’er. Alledrie waren ze

het erover eens: de foto van een pyjamazweefvlieg

op een klaproos van Willard Smid (17 jaar) was de

mooiste inzending. Willard heeft met oneindig ge-

duld, gevoel voor schoonheid en het fototoestel van

zijn vader een prachtig kunstwerk geschoten. Soms

haarscherp, hier en daar wat vervagend, warm en

helder van kleur en detail. “Ik heb pas later op

Nederpix.nl ontdekt dat het een pyjamazweefvlieg

is”, aldus de gelukkige winnaar.

> OV ERIJSSEL

IVN-zomerweek in De Weerribben De traditionele IVN-zomerweek vond dit jaar plaats in Scheerwolde, Noord-West

Overijssel, een prima uitvalsbasis voor nationaal park De Weerribben en De Wie-

den. De 75 deelnemers - waaronder veel IVN-gidsen - konden dagelijks kiezen

uit natuurbelevingsprogramma’s voor hoofd, hart en handen. Er werd gefi etst,

gekanood, geschilderd, gezongen en levensverhalen verteld aan de bar. Er werd

genoten van de natuur en cultuurhistorische verworvenheden als houtwallen,

boomgaarden en instandhouding heidegebieden. Ook herstelden deelnemers

in weer en wind een eendenkooi. Daarnaast was er een apart jeugdprogramma

waarin elke dag aanwijzingen werden gezocht om Otto de Otter, hét symbool

van ‘De Weerribben’, te traceren. Ook werd er door de kinderen soep gemaakt

van allerlei wilde planten. In 2007 is de IVN-zomerweek van 4 tot 11 augustus in

Arnemuiden, Zeeland.

Verslagen en foto’s: www.ivn.nl/ivnzomerweek

> UT RECHT

Donatie voor WatchIn Driebergen vond half oktober een speciale

Watch-les plaats. Groepjes leerlingen uit groep

6 van een van de lokale basisscholen werden

versterkt door een medewerker van de ‘Alcoa

Foundation’. Deze overhandigde een donatie

van $50.000 aan IVN Nederland. Hugo Bunte,

adjunct-directeur, nam de cheque in ontvangst.

Omdat het deze dag ook World Water Monitoring

Day was, zijn enkele Watch-proeven langs de

waterkant gedaan. Op deze World Water Monito-

ring Day werden overal gegevens verzameld over

het zuurstofgehalte, doorzicht, temperatuur en

zuurgraad van het water. Al die informatie samen

geeft een beeld van de wereldwijde gesteldheid

van het water. De verzamelde gegevens worden

doorgegeven aan de Amerikaanse World Environ-

ment Federation. De organisatie van World Water

Monitoring Day probeert mensen door mondiaal

uitgevoerd onderzoek te laten inzien dat zij zelf

invloed kunnen uitoefenen op de kwaliteit van

water. Dat ook grote bedrijven een schoon milieu

van belang vinden blijkt uit de samenwerking

met Alcoa, een internationaal opererend alumi-

niumbedrijf met vestigingen in Nederland. Alcoa

ondersteunt projecten zoals Watch. Door de

donatie kunnen nog meer kinderen kennismaken

met Watch.

Informatie: IVN Consulentschap Gelderland, e-mail: watch@ivn.nl, tel. (026) 3512927,internet: www.watchweb.nl

> NO O RD - EN ZUID - HO LL A ND

Nieuwe zeegidsen IVNIn september hebben vrijwilligers

van 10 IVN-afdelingen in Noord- en

Zuid-Holland de zeegidsencursus

afgesloten met een diploma. Doel

van deze door de IVN Consulent-

schappen Noord- en Zuid-Holland

georganiseerde cursus is om gidsen

op te leiden om educatieve activitei-

ten rondom kust en zee op te zetten

voor een breed publiek. Nadrukke-

lijk is het streven ook daarbij samen

te werken met andere organisaties.

Voorafgaand aan de diploma-uit-

reiking presenteerden de cursisten

de projecten waar zij aan hebben

gewerkt.

Afdelingen ontwikkelden nieuwe zee-

producten en -activiteiten, zoals: een

handleiding voor strandgidsen met

kustplanten, -dieren en -activiteiten;

een strand-schoolreizen voor basis-

schoolleerlingen; bijzondere strand-

excursies en watertentoonstellingen;

een poelenpark bij de haven van

Scheveningen, waar de onderwater-

wereld te bekijken is; een ‘zeerugzak’

met strandactiviteiten voor toeristen;

vissen met een kornet en een snorkel-

excursie voor kinderen.

Meer informatie: www.ivn.nl/zuidholland en www.ivn.nl/noordholland

8

> ZUID - HO LL A ND

Atalanta’s

Onlangs van start gegaan: Atalanta, een bijzonder project van het Rotterdams Milieu-

centrum. Met Atalanta probeert het milieucentrum moeilijk bereikbare jongeren te

interesseren voor natuur en milieu. Het project is genoemd naar de Atalanta-vlinder.

De Atalanta wordt als metafoor gebruikt. De dagvlinder Atalanta leeft ’s zomers in

Nederland en ’s winters in Marokko. De vlinder plant zich zowel voort in Marokko als in

Nederland en trekt van het ene naar het andere continent.

Atalanta laat de Rotterdamse hangjongeren kennismaken met natuur, milieu en ontwik-

kelingssamenwerking. Het milieucentrum organiseert in het najaar een werkreis naar

Marokko voor 15 Rotterdamse jongeren. In de periode voorafgaande aan de ‘Marok-

koreis’ komen ze veel te weten over de natuur in Nederland en vlinders in het bijzonder.

Er wordt samengewerkt met vlinderspecialisten, bureau Stadsnatuur en Natuur in Kaart,

een Rotterdams inventarisatieproject dat al vanaf 1999 loopt. Er wordt een vlindertuin

aangelegd op het binnenterrein van de Kaapstraat in Rotterdam-Zuid. In Marokko wordt

door de jongeren samen met Marokkaanse jongeren een vlindertuin aangelegd in de

stad Nador (Noord-Marokko, Rif). Tevens worden zowel hier als in Marokko vlinders

geïnventariseerd in het kader van Natuur in Kaart.

Informatie: Rotterdam Milieucentrum, Mohamed Hacene, tel. (010) 4656496, www.milieucentrum.rotterdam.nl

> ZUID - HO LL A ND

Jongeren worden Rotterdams Milieuvoorlichter Het Rotterdams Milieucentrum leidt

sinds november 25 jongeren op tot

Rotterdams Milieuvoorlichter. De

jongeren gaan voorlichting geven over

milieu en duurzaamheid op mid-

delbare scholen, in buurthuizen en

in jongerencentra. Tijdens de cursus

komen onderwerpen aan bod als

luchtkwaliteit, klimaat, duurzaamheid,

energie en natuur. Belangrijk element

in de cursus is ook milieucommunica-

tie: hoe breng je een boodschap over

aan een groep? De cursus bestaat uit

vijf bijeenkomsten en een excursie en

wordt in samenwerking met SME Ad-

vies en COS Rijnmond georganiseerd.

Na de cursus ontvangen de deelne-

mers een certifi caat uit handen van de

Rotterdamse milieuwethouder Roelf

de Boer. De jongeren gaan eerst onder

begeleiding van het Milieucentrum en

later zelfstandig voorlichting geven

over luchtkwaliteit, klimaat, energie en

duurzaamheid. Ze gebruiken daarbij

speciaal voor hen ontwikkeld voor-

lichtingsmateriaal, zoals boekjes over

luchtkwaliteit en klimaat en energie.

Verder zijn er dvd’s met onder meer

een montage van FLEX M, een op de

digitale educatieve tv-zender etv.nl

uitgezonden televisieprogramma

voor jongeren over milieu. De acti-

viteiten vinden plaats in het kader

van MilieuDivers, een onderdeel van

Kleurenkapitaal, een initiatief van het

IVN Consulentschap Zuid-Holland.

Kleurenkapitaal wil allochtonen en

autochtonen stimuleren en inspireren

tot samenwerken in projecten gericht

op duurzaamheid.

Informatie: www.kleurenkapitaal.nl, www.milieucentrum.rotterdam.nl en www.etv.nl(Met dank aan Emile van Rinsum en Mohamed Hacene)

> ZUID - HO LL A ND

Dordrecht: cursussen in modulesHet aantal cursussen en activiteiten

waar de hedendaagse mens uit kan

kiezen is enorm. Ook IVN-cursus-

sen moeten zich in dit woud zien te

onderscheiden en tegemoet zien te

komen aan de wensen van moder-

ne, drukke, kieskeurige mensen.

IVN Dordrecht organiseert met het

oog op een fl exibel en aantrekke-

lijk aanbod cursussen in modules.

Deelnemers kunnen zich voor één

onderdeel inschrijven, maar kunnen

ook kiezen voor het volgen van

meerdere modules tegen een gere-

duceerde prijs. Het is een manier

om de drempel naar het volgen

van een IVN-cursus te verlagen. De

modules zijn zo opgesteld, dat de

cursisten de andere modules en

uiteindelijk de IVN-gidsencursus,

die in Dordrecht ieder vijf jaar wordt

georganiseerd, als een logisch

vervolg zien.

Informatie: www.ivn-dordrecht.nl, Gerard Verroen, tel. (078) 6178680

> ZUID - HO LL A ND

Goeree Overfl akkee: hiep hiep hoezee!IVN-afdeling Goeree Overfl akkee organiseert sinds kort verjaardagsfeestjes voor kinderen tot

12 jaar. Gekozen kan worden uit activiteiten zoals strandjutten, vleermuistocht, knutselen en

schatzoeken. Er blijkt bij jonge ouders veel belangstelling voor deze verbreding van het aanbod

van natuureducatieve activiteiten van het IVN.

Informatie: IVN Goeree Overfl akkee, Sarette Bakelaar, e-mail: sarette@planet.nl, www.ivn-go.nl

> GELDERL A ND

Heimans en Thijsse Prijs voor Stichting OaseDe Stichting Oase uit het Gelderse Beuningen heeft in september de Heimans en Thijsse Prijs ontvan-gen. Deze prijs wordt elke twee jaar uitgereikt aan een persoon of organisatie die zich verdienstelijk heeft gemaakt op het gebied van natuureducatie, natuurbeheer en natuurstudie. De prijs is genoemd naar de bekende pioniers op dit gebied, Jac. P. Thijsse en Eli Heimans (eind 19e, begin 20e eeuw). Stichting Oase kreeg de prijs wegens haar inzet voor natuurrijke tuinen en parken. De stichting is gevestigd in een voormalig klooster waar ze een 3000 m² grote tuin beheert met daarin een lemen tuinpaviljoen met vegetatiedak. De bloemrijke en diervriendelijke tuin heeft verschillende biotopen. Oase werkt als een netwerkorganisatie en stimu-leert veel andere organisaties bij de inrichting en het beheer van meer natuurlijke tuinen en parken. Oase wordt geprezen voor haar mooie tuin, het goede educatieve programma en de samenwerking met gelijkgestemden en anderen. Zie www.stichtingoase.nl, www.heimansenthijssestichting.nl

9

> BR A B A NT

Aarde- en milieu-wandelingen Mark & Donge Een excursie kan meer zijn dan een

begeleide wandeling door de na-

tuur, meent IVN Mark & Donge (Breda

e.o.). Daarom vonden dit najaar twee

experimenten plaats. Eind augustus

genoten twintig deelnemers van een

aardewandeling en in oktober werd

een wel heel bijzondere milieuwande-

ling georganiseerd. Al enkele jaren

voeren Ria Voermans en Tom Reijnders

aardewandelingen uit op aanvraag.

Die wandelingen zijn zo’n succes

dat de twee IVN’ers besloten eens

te kijken hoe zo’n wandeling uitpakt

voor een wat groter publiek. Op 20

augustus begon voor twintig mensen

de ‘onderdompeling’ in de natuur van

Het Speelbos in Boswachterij Dorst.

Reijnders: “Met een groep mensen van

alle leeftijden zijn we op zoek gegaan

naar natuurschatten, luisterend naar

het natuurconcert van de vogels. Het

was voor de deelnemers een bijzon-

dere ervaring waarin ze het bos in een

geheel ander perspectief zagen. Het

experiment is erg geslaagd en zeker

voor herhaling vatbaar!”

Stilstaan bij milieuvraagstukken kan

het beste door er zelf actief mee aan

de slag te gaan. Daarom organiseerde

IVN Mark & Donge op 8 oktober een

milieuwandeling in De Duiventoren in

Dongen. Bijzonder aan deze wande-

ling was dat de deelnemers in kleine

groepjes een route afl egden waar ze

op verschillende posten de gidsen

tegenkwamen. Hoofdgids Jeroen Nus-

selein: “Dit is een andere manier van

informatie overdragen dan mensen

gewend zijn. Per tussenstation kregen

de deelnemers een milieuonderwerp

voorgeschoteld waarover ze intern

moesten discussiëren. Het ging om

vraagstukken als klimaat, zure regen

en vervuiling. De deelnemers waren

unaniem enthousiast over deze werk-

wijze.”

Informatie: www.ivn-markendonge.nl

> LIMBURG

Breed aanbod CNME Maastricht Het Centrum voor Natuur en

Milieu Educatie (CNME) Maas-

tricht kenmerkt zich door een

breed aanbod, vaak in samen-

werking met allerlei partners.

(zie ook pag. 23)

Dit najaar waren er meer dan

vijfenveertig activiteiten die

met zo’n achttien organisa-

ties worden aangeboden. Het

CNME en de Educatieve Boer-

derij nemen veel activiteiten

zelf voor hun rekening. Maar

ook andere organisaties en

bedrijven uit de regio werken

steeds vaker mee, zoals melk-

veehouderij, fruitteeltbedrijf,

de Bisschopsmolen, Torenmo-

len Gronsveld, Paradijsvogels,

Holle Bolle Geit. Daarnaast

legt kunstenares Bernadette

Huijbers de link tussen kunst

en natuur en weet kinderen te

inspireren om met wilgen en

rijstpapier schitterende kunst-

werken te maken.

Informatie: www.cnme.nl of tel. (043) 3219941

> LIMBURG

De grensprofessorHet IVN Consulentschap Limburg is druk bezig met de ontwikkeling van een nieuw project: De Grens-professor. In het project komen de onderwerpen mens, natuur, ruimte en tijd en hun samenhang aan de orde. Het is een combinatie van een lessenreeks op school die afgerond kan worden met een reis (veldwerk) op de fi ets of te voet door het grenspark Maas Swalm Nette (Nederland-Duitsland). Natuur-lijk komt er ook een website bij. Rode lijn is steeds ‘grenzen tussen Duitsland en Nederland’. Informatie: IVN Consulentschap Limburg, Simone van Bergen, e-mail: s.vanbergen@ivn.nl

> BR A B A NT

Parelsnoermix Loonse en Drunense DuinenMet de opening van zes digitale informatiezuilen

werd een begin gemaakt met de zogenaamde

‘Parelsnoermix’ rond Nationaal Park De Loonse

en Drunense Duinen. De Parelsnoermix bestaat

uit een mix van communicatiemiddelen met als

doel de waardering voor dit natuurgebied te

vergroten.

Bij de zes ingangen (‘parels’) van het gebied

waar ook een horecagelegenheid is en waar de

grootste bezoekersstromen zijn komen informa-

tiepunten. De parels zijn: de Rustende Jager, de

Drie Linden, de Klinkert, Bosch en Duin, manege

van Loon en de Roestelberg. Meest opvallend is

de digitale informatiezuil. Door middel van een

touchscreen krijgt de bezoeker actuele infor-

matie over het gebied. Het gaat niet alleen om

informatie over de natuur, maar ook algemene

toeristische informatie en aanbiedingen uit de

streek zijn gemakkelijk te vinden. Bijzonder zijn

ook de natuurplacemats die in de horecagele-

genheden worden gebruikt: voor zowel volwas-

senen als kinderen is hierop leuke en interes-

sante informatie te vinden. Daarnaast worden

speurtochten, natuurverjaardagsfeestjes en een

fl exibele infokraam ingezet. De eerste reacties

van bezoekers aan De Loonse en Drunense Dui-

nen zijn positief.

> LIMBURG

‘Kom op het erf’ Vijfendertighonderd burgers en bui-

tenlui en tweeduizend boeren be-

zochten begin september de open

dag van melkveehouderij Rompel-

berg in Eijsden. Aanleiding was het

vijftigjarig bedrijfsjubileum van dit

boerenbedrijf én de ingebruikname

van een unieke melkcarrousel.

IVN-afdeling Maastricht en Eijsden

greep die gelegenheid aan om het

unieke verband tussen het boeren-

bedrijf en de natuur naar voren te

brengen. Dat deden ze via excursies

en diverse stands, rondleidingen op

de boerderij, demonstraties van de

Koeiencarrousel (melkinstallatie),

het project Spelen op de boerderij

voor de jeugd, en de exposities

Terug naar het verleden en Oude

ambachten van vroeger tot nu. Voor

zowel burgers als boeren bleek de

open dag een ‘eye-opener’.

Informatie: (043) 3626261

10

Van het Limburgse heuvelland tot de Drentse heidevelden, van de Utrechtse

polders tot het Friese merengebied: het zijn door mensen gemaakte,

cultuurhistorische landschappen. Daarom is er steeds meer aandacht voor

de relatie tussen natuur, landschap en cultuurhistorie, ook bij het IVN.

Niet voor niets is ook het thema van de Groene Maand 2007 Landschap en

cultuurhistorie.

Het grasland waar de biologische boeren Koos en Monique

van der Laan hun koeien en kalfjes laten grazen lijkt zomaar

een weiland. Maar de schijn bedriegt. Voor wie weet waar hij

moet kijken, doet het landschap nauwgezet de geschiedenis

van de streek rond het Utrechtse Kamerik uit de doeken.

Neem de sloten, die de veenweiden rond Kamerik doorsnij-

den. Ze zijn bijna allemaal kaarsrecht en in de twaalfde eeuw

met de hand gegraven. Zo secuur dat elke boerderij precies

evenveel land kreeg. Monique: “Daar is geen enkel apparaat

of modern meetinstrument aan te pas gekomen. Het is zó

bijzonder dat ze dat rond 1100 al voor elkaar kregen.”

RomeinenAanvankelijk was dit ruig moerasgebied. De Romeinen lieten

het links liggen. Na hun vertrek werden de moerassen gelei-

delijk ontgonnen. Deels door kerken en andere welgestelde

lieden. Zij verkochten of verpachtten de grond aan boeren.

Door het graven van sloten kon het natte gebied afwateren.

“In het begin werd op de nieuwe akkers graan verbouwd”, ver-

telt Monique. “Maar al snel begon de veengrond te verzakken

en kon het alleen als weidegrond gebruikt worden.”

De boerderijen lijken midden in het land te zijn neergeworpen.

Maar ze lagen oorspronkelijk langs een nu verdwenen water-

gang. De gedempte sloten zijn nog te herkennen. Ze liggen

hoger dan het omliggende land en het gras kleurt er anders.

Andere restanten uit het verleden zijn oude geriefbosjes, die

nu beschutting bieden aan vogels en dieren.

Meer aandacht voor landschap en cultuurhistorie

Nat

uur

en le

efom

gevi

ng

Door Ria van Griethuizen

Foto’s: Koos en Monique van der Laan

11

>>

GeschiedenisNet als de Utrechtse polders heeft elke plek in Nederland zijn

eigen geschiedenis. Het landschap ‘vertelt’ wat de mensen

er in de loop van de tijd aan hebben veranderd en hoe ze het

hebben gebruikt. “Je kunt het landschap als het ware lezen.

Mits je weet waar je naar moet kijken”, vertelt Johan Eppink,

die zich als landelijk IVN-programmaleider bezighoudt met het

onderwerp ‘Landschap en cultuurhistorie’.

Het IVN gaat de komende jaren intensiever samenwerken met

organisaties op het gebied van cultuurhistorie, archeologie en

toerisme. “We brengen onze kennis samen en gaan land-

schapsgidscursussen aanbieden voor IVN’ers en vrijwilligers

van andere organisaties, zoals heemkundeverenigingen.”

PilotIn Gelderland wordt als pilot de opleiding ‘Veluwse land-

schapsgids’ gestart, een aanvullende cursus die opleidt tot

het certifi caat landschapsgids. De cursisten vergroten er hun

kennis mee over de cultuurhistorie van het gebied en leren

gebouwen, landschapselementen en menselijke sporen

duiden. Deze kennis geven ze door aan de deelnemers aan

natuurwandelingen en activiteiten. Daarnaast ontwikkelt het

IVN een handleiding ‘leesbaar landschap’, waarmee IVN’ers

zelf landschapsexcursies kunnen samenstellen. IVN’ers

worden aangemoedigd om kennis van anderen te verweven

in hun excursies. Eppink: “Landschapsbeheer weet bijvoor-

beeld alles van boerenerven, terwijl heemkundekringen weer

veel weten van geschiedenis. Die kennis kun je gebruiken om

leuke landschapsexcursies te maken. Uitstapjes waarin je niet

alleen aandacht schenkt aan de fl ora en fauna, maar ook aan

de ontwikkeling van het landschap door de eeuwen heen.”

SamenwerkingOp verschillende terreinen bestaat zo’n samenwerking al. Zo

werken in sommige forten IVN’ers samen met mensen die veel

van de geschiedenis van het betreffende fort weten. Maar voor

veel IVN-afdelingen is samenwerking met landschapsbeheer-

ders en mensen met historische kennis nog een onbetreden

pad.

“Natuurlijk blijven de oude vertrouwde excursies gewoon

bestaan. Maar voor wie iets ziet in een landschapsexcursie

hebben we aandachtspunten op een rij gezet, waarbij we

gebruik proberen te maken van de kennis die in verschillende

afdelingen al is opgedaan”, aldus Eppink.

Zo kunnen bij het samenstellen van een excursie verschil-

lende aspecten aan de orde komen. Eppink somt op: “Je kunt

kijken naar de ecologie van een gebied: als je elzen ziet, zegt

dat bijvoorbeeld meteen al iets over de grondsoort. Daarnaast

herken je patronen, zoals dijken en wegen die zijn ontstaan

uit oude paden of de ruilverkaveling in een gebied.”

12

BuitenplaatsenOok de cultuurhistorie is vaak terug te zien in het land-

schap. Niet alleen in fraaie buitenplaatsen. Zo staan langs

de Maas nog de schoorstenen van de steenfabrieken die de

rivierklei gebruikten voor de productie van baksteen.

Tot slot is de beleving van belang: hoe ervaart een bezoe-

kers het gebied, wat zijn de kwaliteiten van dat gebied en

wat wil je als samenleving voor de toekomst behouden?

Juist de discussie die kan ontstaan over kwaliteiten en

regionale verschillen is van belang voor de toekomstige

inrichting van Nederland, meent Eppink. “Je kunt ervoor

kiezen om bijvoorbeeld oude waterlopen terug te brengen

in hun oude staat. Maar je kunt ook een wandelroute langs

een paar van die voormalige watertjes laten lopen. En

ergens anders kies je er weer voor om een oud patroon in

het landschap als fi ets- of wandelpad te integreren in een

nieuwbouwwijk.”

Kennis van het landschap is hoe dan ook belangrijk.

IVN’ers kunnen die kennis uitdragen, samen met boeren,

landschapsbeheerders en andere partijen en zo bijdragen

aan duurzaam landschapsbeheer. Daarmee drukken ze

mede hun stempel op het Nederlands landschap van de

toekomst.

Ria van Griethuizen is redactielid/correspondent Utrecht.

Nat

uur

en le

efom

gevi

ng

Foto’s: Koos en Monique van der Laan

>>

Informatiepunt GrechtrouteKoos en Monique van der Laan exploiteren

in Kamerik het biologisch melkveebedrijf

De Beekhoeve met verschillende soorten

agrarisch natuurbeheer. Als nevenactiviteit

ontvangen zij (groepen) mensen voor excur-

sies, bijeenkomsten of open dagen.

Koos en Monique willen de bezoekers laten

kennismaken met de landbouw, het platte-

land, het landschap en zijn historie. Monique

leidt graag mensen rond op haar land in

het Utrechtse deel van het Groene Hart. De

bezoekers zijn vaak onder de indruk van de

weidsheid van de omgeving. Een deel van een

lange afstandsroute Grechtroute loopt over de

weilanden van de familie Van der Laan. Dat

bracht Monique op het idee om in de geschie-

denis van het gebied te duiken.

Zo hebben zij en haar man plannen om infor-

matiepanelen te plaatsen bij een oud kippen-

schuurtje en dit onderkomen op te knappen

tot informatiepunt en rustplek voor de wande-

laars. Ze hebben daartoe een projectaanvraag

gedaan. De panelen zullen de wandelaar

informeren over agrarische natuurbeheer,

(biologisch) boeren en de cultuurhistorie van

het veenweidegebied. Mogelijk kan ook IVN

Woerden een rol spelen bij dit project.

Voorlopig moet de bezoeker het doen met

getekende afbeeldingen van het gebied, die

zolang in de voormalige koeienstal hangen.

“Stedelijke ecosystemen zijn een

volstrekt kunstmatige leefomgeving,

gecreëerd door één diersoort: de mens.

Toch weten dieren en planten zich ook

daar aan te passen. Ze beschikken over

een ongelofelijk aanpassingsvermogen.

Dát is voor mij natuur. De natuur heeft

daarbij alle tijd: 100 of 1000 jaar is niets.

Zo’n eindeloos tijdsbesef kennen wij

mensen niet. Wij maken ons druk over

korte-termijn-dingen.

Grootschalige processen én het

heel kleinschalige maken de natuur boei-

end. Ik kan echt tijdenlang kijken naar

een kruisspin en zijn web voor het keu-

kenraam, en mijmeren hoe dat tot stand

komt. Veel natuurliefhebbers beginnen

ook met dat heel kleine, dichtbij, op kijk-,

ruik- en voelafstand: met een loepje het

veld in om meeldraadjes te tellen. Bij mij

begon het op basisschoolleeftijd met

kikkervisjes uit de sloot en bloemetjes

bekijken. Maar ik ben uitgekomen bij

grootschalige patronen, klimaatverande-

ringen, migraties van plant- en diersoor-

ten en de evolutie van gewervelde dieren,

de spitsmuis in het bijzonder.

Ik ben vaak te druk om naar buiten te

gaan, behalve tijdens de vakantie. Maar

als het even kan stap ik op mijn fi ets en

rijd de stad uit. In de Randstad is wel

weinig ruimte. Het is te vol en druk, veel

mensen en infrastructuur. Je kunt niet

eindeloos kijken naar bossen en heide,

want je hebt altijd wel ergens woon-

wijken, industrie of snelwegen op de

achtergrond of in je gezichtsveld. Als ik

dat vergelijk met de Achterhoek, Twente

of Limburg… Die rust en ruimte mis ik wel

als ‘gedwongen stedeling’.

Domheid bestrijden is belangrijk,

het doel van alle educatie. Gebrek aan

inzicht is een bron van ellende. Eenderde

van alle Nederlanders denkt dat de zon

om de aarde draait! Je moet mensen

benaderen als ze het meest ontvankelijk

zijn: de basisschoolleeftijd. En ze iets

laten zien, ervaren, voelen. Dat komt

beter over dan feitelijke teksten. Toen

ik ooit lesgaf op een MAVO heb ik voor

een les over het bewegingsapparaat

een pond kippenvleugels bij de slager

gekocht. Die hebben de leerlingen

helemaal uitgepeld. Dat bleef hangen!

Natuur- en milieueducatie is vaak nog

wel preken voor eigen parochie. Ik houd

ook niet van opgeheven vingertjes en

fundamentalisme, zoals bijvoorbeeld de

anti-jachtlobby.

Als de mens ooit uitsterft, zou dat

een zegen zijn voor de natuur. Maar dat

is nog even niet reëel. Ik ben een geboren

optimist, maar pessimistisch over de

overbevolking op aarde en de impact

daarvan op het ecosysteem. Toen ik ge-

boren werd waren er drie miljard mensen

op aarde, nu zes-en-half miljard en de

groei is er nog lang niet uit.”

Lezers van Mens en Natuur kunnen met

korting naar De Grote Huismus Tentoonstelling

(zie pagina 29).

Favorieten

Belevenis: In Indonesië, vanuit het vliegtuig

van Djakarta naar Solo, in de ochtendzon vul-

kaankegels boven wolkendek uit zien steken.

Ook de rokende Etna trouwens, op weg naar

Malta.

Gebied: De Franse krijtkust bij eb: giganti-

sche, fossielenrijke krijtrotsen van 70 tot 80

miljoen jaar oud, met aan je voeten kleine

poeltjes met visjes, garnaaltjes, zee-anemo-

nen en alikruiken.

Soort: Oesters: interessant en lekker. De

Japanse oester is een ‘ontploffende’ invasieve

soort in West-Europa, zie mijn laatste boek.

Informatie: Internet en tijdschriften over

zoogdierfossielen, evolutie en ecologie. Het

schokkende boek Ondergang (Collapse) van

Jared Diamond, over onder andere de uitput-

ting van de natuur op Paaseiland.

Vrije tijd: Mijmeren, mijn gedachten de vrije

loop laten. Dat kan overal: op de fi ets, in de

fi le, voor de tent.

“Domheid bestrijden belangrijk”Door Michiel de Wit

Jelle Reumer (Hilversum, 18 augus-tus 1953)Directeur – sinds 1987 – van Natuur-historisch Museum Rotterdam (waar onlangs De Grote Huismus Tentoonstel-ling opende) en bijzonder hoogleraar Paleontologie van vertebraten (studie der fossielen van gewervelde dieren). Auteur van ‘De Ontplofte Aap’ (2005), ‘Plant je voort!’ (2003) en Stadsecologie (2000). Gehuwd, twee kinderen: Barbara (23, net afgestudeerd bioloog) en Coen (14).

Thuis

in de natuur

Foto’s: Martine Sprangers

13

14

Natuur & Milieu Inspiratie: serie ééndaagse workshopsVanaf dinsdag 9 januari tot en met juni 2007, elke tweede

dinsdag van de maand op Landgoed Oostbroek, De Bilt: zes

ééndaagse workshops Natuur & Milieu Inspiratie om met hart

en ziel natuur te beleven aan de hand van de elementen.

1. Goed geaard in goede aarde

2. Water is wat er is

3. Vuur: dierbare kracht

4. De kleuren van de lucht

5. Onzichtbaar levensweb

6. Stilte in balans

Tijdens de workshops komen verschillende werkvormen aan

bod: van lichaamswerk tot direct contact met de natuur, van

meditatie en dans tot kunstzinnige werkvormen. Er is ruimte

voor speelsheid en humor, voor bezinning en stilte. En natuur-

lijk vindt het programma zoveel mogelijk buiten plaats.

Nota bene: IVN-leden krijgen 20% korting.

Inhoudelijke informatie: Beatrijs van de Lisdonk, tel. (030) 2210599, e-mail: b.m.van.de.lisdonk@ivn.nlAanmelden, aanvraag folder, of praktische vragen: Sytske Scholze, tel. (030) 2210599, e-mail: consulentschap.utrecht@ivn.nl

Zie www.nieuwenatuurbeleven.nl

Als mens staan we altijd in relatie tot de natuur. Stilstaan bij deze

relatie kan een gevoel van verwondering en respect geven. In Het Nieuwe

Natuurbeleven staat de bewustwording hiervan centraal. Dat kan een feest

van herkenning zijn en nieuwe inzichten en inspiratie geven, voor zowel

de persoonlijke als de professionele ontwikkeling van iedereen die met

educatie, voorlichting en onderwijs bezig is.

Een aantal jaar geleden trok een berichtje over Natuur & Milieu

Inspiratie in Mens en Natuur de aandacht van Mirjam Smith (Na-

tuurgids bij IVN-afdeling Zwolle). Mirjam: “Ik ben wetenschap-

pelijk opgeleid als bioloog. In de Zomerweek Natuur& Milieu

Inspiratie vond ik na jaren weer de verwondering terug waarom

ik biologie ben gaan studeren. Ik zag opnieuw de schoonheid

en mijn eigen verbinding en eenheid met planten en dieren.

Sindsdien doe ik mijn vrijwilligerswerk voor het IVN meer vanuit

een houding van wederzijdse ontmoeting en respect, naar de

deelnemers én naar de natuur.” Mirjam maakt inmiddels deel

uit van het groeiende landelijk docentennetwerk van het Nieuwe

Natuurbeleven.

Wat extra’sBij IVN Zwolle is er nóg een gids die een van de cursussen heeft

gevolgd. Samen geven zij, ondersteund door de afdeling, Het

Nieuwe Natuurbeleven ook een plek in de Natuurgidsencursus.

Sommige aspirant-gidsen nemen het enthousiast over, anderen

doen er niets mee. Het bestuur neemt de activiteiten als sei-

zoenswandelingen in het programma op, voorzien van speciale

pictogrammen en verzorgt extra pr. Ook reguliere excursies geeft

Mirjam nu wat extra’s mee. “Ik laat de deelnemers meer zelf

zoeken in plaats van alles aan te wijzen, ik vertel verhalen, we

nemen de tijd om op een plek stil te zijn en te luisteren naar de

geluiden zoals het ritselen van de populieren op de dijk.” In de

Natuurgidsencursus worden meer van dit soort methodieken

toegepast. “Tijdens het veldwerkweekend in Orvelte hebben

Stilstaan bij de relatie

mens-natuur

Educ

atie

en

com

mun

icat

ie

Door Zefea Samson

HET NIEUWE NATUURBELEVEN>

Foto’s: Het Nieuwe Natuurbeleven (Beatrijs van de Lisdonk/Mirjam Smith)

we tijdens het avondprogramma op een speelse manier aandacht besteed

aan werkvormen rond natuurbeleving. Na een hele dag van studie hebben we

’s avonds een wereldmaaltijd gegeten. Daarna heb ik de groep op een mooie

plek via een geleide fantasie meegenomen in een luchtballon, op weg naar

hun wensdroom voor de wereld. Iedereen heeft zijn wensdroom vervolgens op

een briefje van lucht-papier geschreven of getekend en die opgehangen in de

wensboom, een linde, die bij Kelten symbool stond voor liefde. De wind heeft

die nacht de harte-wensen uit de linde mee op reis genomen.”

Groter geheelVoor veel IVN’ers en NME’ers is het uitgangspunt dat meer weten over de natuur

leidt tot bescherming. “Weten kan op zoveel manieren, met je hoofd én met je

hart. Met je hart opent zich een innerlijk ‘weten’, gevoed door een gevoel van

verbonden-zijn”, aldus Mirjam. “Wij leren over natuur als een abstractie buiten

onszelf, maar als mens ben je zelf deel van die natuur. Als je durft je vooroorde-

len en weerstand achter je te laten, gaat er een nieuwe wereld open.” Dat merkt

Mirjam steeds weer als ze zelf workshops of excursies begeleidt. “Tijdens een

wandeling door het bos nodigde ik mensen uit om op blote voeten over de bos-

grond te lopen, stevig te staan als een berg en te kijken naar alle bodemdiertjes.

Na de oefeningen vertelde een deelneemster dat haar aanvankelijke huiver voor

de donkere aarde en de regenwormen uiteindelijk verdwenen was. Ze had be-

wust contact gemaakt met de aarde, en voelde zich deel van het grotere geheel.”

15

Foto’s: ***

Beleving centraalBeatrijs van de Lisdonk is projectleider van

het landelijke project Het Nieuwe Natuur-

beleven. Vanuit het IVN Consulentschap

Utrecht werkt zij al jaren aan de methodische

vernieuwing van natuur- en milieueducatie,

bijvoorbeeld met de methoden Natuur &

Milieu Inspiratie en Actieve Verwondering.

Het Nieuwe Natuurbeleven (HNN) is een

paraplu waaronder al die vernieuwingen

samenkomen. “Drijfveer voor elke aanpak

is dat de beleving centraal staat: beleving

die jouw relatie met de natuur verdiept en je

dichter brengt bij een gevoel van verwonde-

ring, respect, verbondenheid, een-zijn met de

natuur. Tegenwoordig wordt vooral gekeken

naar het nut van natuur. Dat betekent dat je

de natuur alleen maar buiten jezelf plaatst en

niet ook de intrinsieke waarde van de natuur

beschouwt. HNN is bedoeld als een aanvulling

op de bestaande natuur- en milieueducatie,

geen vervanging.” Dat het aansluit bij een

behoefte merkte Beatrijs tijdens een trainings-

dag voor VNO/NCW. “Reactie was dat het de

jonge managers aanspreekt, mede vanwege

de authenticiteit van de programma’s.” Het

concept wordt nu in maatwerk vertaald naar

diverse nieuwe doelgroepen.

Natuurlijk blijven ook alle onderdelen van

HNN uitermate verrassend voor IVN’ers, zoals

laatst weer bleek op enkele trainingen over de

schoonheid van de nacht.

Het Nieuwe Natuurbeleven: drie stromingenHet aanbod van Het Nieuwe Natuurbeleven is ondergebracht in drie stromingen.1. Natuurlijk beleven en genieten: een eerste kennismaking met de minder in het oog springende aspecten van de natuur zoals stilte en duisternis, door speelse activiteiten en workshops als zintuigtochten.2. Actieve Verwondering: het verdiepen en scholen van de waarneming; je komt er achter dat je niet ziet wat je ziet, maar wat je dénkt te zien!3. Natuur & Milieu Inspiratie: aan de hand van de vijf elementen (aarde, water, vuur, lucht en ether) in een systematische opbouw met veel concrete oefeningen de diepe verbondenheid met de natuur ervaren.

Zie voor activiteiten, achtergrondinformatie en literatuur: www.nieuwenatuurbeleven.nl

16

Hoe bereik je een breed publiek? IVN-afdelingen in het noorden en

Brabant proberen daar actief antwoord op te vinden met nieuwe

werkwijzen. Daarin staat vooral het dóen centraal: beleven, ervaren,

ontdekken en onderzoeken.

Praten, luisteren en laten zien zijn traditionele vormen van

kennisoverdracht. Maar om mensen tot ander gedrag aan te

zetten, is meer nodig. Dat realiseerde ook de IVN-afdeling

Helmond zich. Op verzoek van Spring, de organisatie voor

naschoolse opvang in Helmond, ontwikkelde de afdeling de

cursus Methodieken. Daarbij leren de deelnemers hoe ze

kinderen in contact kunnen brengen met de natuur.

“Begeleiders van de naschoolse opvang wilden graag iets

doen met kinderen in de natuur, maar voelden zich daartoe

onvoldoende uitgerust”, vertelt voorzitter en cursusdocent

Anne Regts. “Dat bracht ons op het idee een totaal andere

cursus te ontwikkelen. Meestal bieden IVN-afdelingen kennis-

cursussen aan. Maar hier lag niet een vraag naar kennis, maar

naar vaardigheden om zonder kennis toch iets met kinderen

in de natuur te kunnen ondernemen. Een heel andere insteek

dus.”

ActiefDe cursus, die in september van start ging en inmiddels is

afgelopen, bestond uit twaalf bijeenkomsten. De elf cursisten

kwamen wekelijks bijeen. Ze leerden onder meer dat kinderen

de natuur het best ervaren als ze de ruimte krijgen voor hun

eigen beleving. Want kinderen eerst dingen laten zien en erva-

ren en pas daarna informeren lijkt logisch, maar gebeurt in de

praktijk nog te weinig.

Na afronding konden de cursisten kinderen via allerlei

speelse en leerzame activiteiten kennis laten maken met de

natuur, zonder dat zij zelf veel kennis van de natuur hoeven

te hebben. Met name daar ligt volgens Anne de kracht van

de cursus. “Kennis is niet noodzakelijk om kinderen toch de

natuur te laten beleven en ze dingen bij te brengen. Dat biedt

aanknopingspunten voor bijvoorbeeld scholen. Vaak leven

daar genoeg ideeën om in de natuur leuke dingen met leerlin-

gen te doen.”

Nieuwe werkwijzen,

ander publiek

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

Door Marcel Donks en Frits Colnot

Foto’s rechterpagina: IVN Consulentschap Drenthe

BELEVEN, ONTDEKKEN EN ONDERZOEKEN >

Foto’s: IVN Helmond

17

DrentheEen andere aanpak volgt het IVN Consulentschap Drenthe. In

de buurt van Norg verzamelen zich op een grijze zaterdag in

oktober dertien deelnemers aan de cursus nieuwe excursie-

technieken. Jan van der Meer van het consulentschap gaat

hen leren hoe ze een standaardexcursie moeten verzorgen.

In vier groepjes van drie zet Jan de cursisten aan het werk.

Onderling moeten ze uitmaken wie de monoloog, de dialoog

en de demonstratie gaat verzorgen. Terwijl de cursisten hun

presentaties voorbereiden, heeft Jan gelegenheid uit te leggen

wat het consulentschap met de cursus beoogt.

“De alleenspraak, de tweespraak en het demonstreren zijn

gericht op kennisoverdracht. Een nuttige en noodzakelijke

basis om tot inzicht te komen. Inzicht verwerven kan door

beleven, ervaren, ontdekken en onderzoeken. Kennis gepaard

aan inzicht kan vervolgens leiden tot gedragsverandering. Dat

is in een notendop het basisschema van deze cursus.”

Bij het instrueren van een van de deelnemers blijkt Jans

bedoeling: “Maak het de excursieleider lastig! Speel de

querulant! Kijk maar eens hoe stevig de excursieleider in zijn

schoenen staat.”

HinderlijkWe lopen terug naar het beginpunt. De eerste groep van

drie wordt vooruit gestuurd en Jan instrueert de rest: twee

personen krijgen een rol om zich van de groep af te zonderen

en hinderlijk achter te blijven en twee andere cursisten krijgen

de opdracht de leider te observeren en daarvan notities te

maken.

In een tijdsbestek van bijna twee uur verzorgen de cursisten

hun monoloog, dialoog of demonstratie, maken querulanten

het de excursieleider moeilijk, worden observaties gedaan

en uitgesproken en geeft Jan tips over hoe je het beste met

lastige excursiegangers kunt omgaan.

Enkele geroutineerde cursisten maken al gebruik van het

concept van beleven, het eerste stadium van het verkrijgen

van inzicht: “Doe je ogen dicht, wees stil en luister”. Na een

tergend lang durende minuut mogen de anderen vertellen

wat ze hebben gehoord. De wind die door de bomen ruist,

de vallende bladeren en natuurlijk, ook in het relatief rustige

noorden, het verkeerslawaai.

Onder deskundige leiding van Jan zullen de cursisten zich

verder bekwamen in het doen, beleven, ervaren, ontdekken en

onderzoeken van de natuur in al zijn verscheidenheid. In ja-

nuari staat nog een onderdeel op de rol, GPS-oriëntatie. Deze

nieuwe techniek die wordt gedoceerd door Gert Mensink,

onlangs toegetreden tot het landelijk bestuur van IVN, hoort

bij een meer eigentijdse vorm van excursie leiden.

Marcel Donks is correspondent Brabant en lid IVN De Waerd-man.

Frits Colnot is correspondent Groningen en lid IVN Bellingwed-de / Landelijke Raad IVN.

18

Jeug

d en

jong

eren

Jongeren zijn wel degelijk te interesseren in natuur en milieu. Maar

dat vraagt wel een heel andere benadering dan gebruikelijk, stellen

Jeroen Boschma en Inez Groen. Zij schreven ‘Generatie Einstein’,

een boek over de hedendaagse jeugd.

Jongeren zijn ongeïnteresseerd en weten alles beter. Ze

denken dat ze volwassen zijn, terwijl ze hun tijd vullen met

nutteloze games, MSN’en en SMS’en. Zo denken veel ouderen

over de jeugd.

Fout, vinden Jeroen Boschma en Inez Groen, medeoprichters

van Keesie, een reclame- en adviesbureau dat geheel is ge-

richt op jongeren. Het probleem ligt juist bij de ouderen zelf:

die begrijpen de nieuwe generatie - Generatie Einstein - ge-

woon niet (meer). Want jongeren zijn veel slimmer, sneller en

socialer dan veel ouderen denken, weten Boschma en Groen.

“We hadden het al een tijdje gehad met die negatieve houding

tegenover jongeren. Er hebben gigantische ontwikkelingen

plaatsgevonden op het gebied van technologie en communi-

catie. Daardoor is een generatie ontstaan die gewend is aan

multitasken en een overload aan informatie.”

Het negatieve stigma dat jongeren aankleeft, moest maar

eens veranderen, vonden de twee. Ze bundelden hun kennis

en ervaringen in een boek, bedoeld voor iedereen die te ma-

ken heeft met jongeren.

Zijn jongeren dan niet lui en oppervlakkig? “Nee, maar wij ouderen projecteren onze eigen denkbeelden

op jongeren. Wij denken dat ze lui en oppervlakkig zijn, omdat

ze met de computer klakkeloos informatie knippen en plakken

als ze een werkstuk moeten maken. Maar in feite zijn ze juist

slimmer, omdat ze heel snel informatie kunnen koppelen en

verwerken.”

“Wij vinden ze ongeïnteresseerd en materialistisch, terwijl

jongeren van nu juist veel minder gericht zijn op materiële

luxe en meer op het collectieve huiselijke gevoel. Wij denken

dat ze veel teveel onder druk staan van allerlei commerciële

invloeden en dat niet door hebben, terwijl zij precies weten

waar het om draait.”

Jongeren en natuur? Echt wel!

Door Natascha Leenstra

Overige foto’s: WoesteLand, IVN

Foto: Stichting wAarde

19

Hoe ziet de leefwereld van jongeren eruit?“Jongeren leven in een binnenwereld en een buitenwereld.

De binnenwereld, de inner world, is het allerbelangrijkst voor

hen: familie, vrienden, thuis, de eigen leefomgeving. De bui-

tenwereld, de outer world, kán interessant voor ze zijn, maar

is minder relevant en heeft daardoor weinig betekenis.”

“Als je de jeugd wilt interesseren in de natuur, moet het on-

derwerp voor hen tastbaar zijn en gerelateerd aan hun eigen

leefomgeving.”

Wat betekent dat voor een organisatie als IVN?“Het probleem met de huidige benadering van natuurorgani-

saties is dat ze nog steeds inzetten op het grote geheel, terwijl

ze meer op een hanteerbaar onderwerp moeten inzoomen. Het

moet voor jongeren makkelijk worden ergens aan bij te dragen

op het moment dat zíj dat willen: concreet en ad hoc, zonder

veel verplichtingen. Ze zijn zeker bereid om zich in te zetten

of geld te geven, maar ze moeten kunnen in- en uitstappen

op het moment dat zij bepalen. En belangrijk is ook dat ze

resultaat zien van hun bijdrage.”

“Verder moeten organisaties er rekening mee houden dat

jongeren graag met andere jongeren optrekken. Het sociale

aspect van vrijwilligerswerk is voor hen erg belangrijk. Het is

daarom slim om jongeren in groepjes aan te trekken en als

team in te schakelen. Ze hechten veel waarde aan zelfont-

plooiing en eigen inbreng. Klussen moeten vooral leuk, uitda-

gend en leerzaam zijn.”

Hoe kunnen het IVN en andere natuurorganisaties zich het best opstellen tegenover jongeren? “Gladde praatjes en snelle jongens die hip proberen te zijn,

daar prikken jongeren zo doorheen. Leeftijd, afkomst, uiterlijk

zijn voor hen van ondergeschikt belang. Het gaat erom dat

je iets te melden hebt uit eigen ervaring en dat je dat gepas-

sioneerd kunt overbrengen. Alleen als je echt bent, authen-

tiek, luisteren ze wel. Dus als je als natuurorganisatie niet hip

bent, moet je dat vooral niet willen zijn. Passie, praktisch en

persoonlijk. Daardoor voelen jongeren zich aangesproken.”

Zie ook: www.keesie.nl

Natascha Leenstra is redactielid.

19

Onderzoek Vrijwilligersorganisaties kampen met vergrij-

zing en weten weinig jongeren te trekken. De

Radboud Universiteit Nijmegen presenteerde

onlangs in samenwerking met het Ministerie

van LNV het onderzoek ‘Van Vervreemding

naar Verantwoordelijkheid; Over jongeren en

natuur’.

Onderzoeker Annick de Witt, medewerker bij

stichting wAarde, stelt dat de vergrijzende

natuurwereld niet het gevolg is van een desin-

teresse voor de natuur. Integendeel: jongeren

associëren natuur met schoonheid, gezond-

heid, rust en genieten.

“Dat blijkt concreet onder meer uit een project

waarmee ik momenteel bezig ben bij stichting

wAarde, naturally cool! We nodigen jongeren

uit om hun eigen groene ontmoetings- en

relaxplekken te ontwerpen voor de stedelijke

omgeving. Vervolgens kloppen zij zelf bij hun

gemeente aan voor realisatie van deze plek-

ken.”

In zeven stappen doorlopen de deelnemers

een traject, van het dromen over hun ideale

hangplek tot de presentatie van hun ontwer-

pen en maquettes aan de gemeente. De Witt:

“Jongeren zelf, maar ook gemeenten zijn erg

enthousiast over deze aanpak.”

Zie ook: www.naturallycool.nl en www.waarde.nl

Zie www.ivn.nl/ivndag voor meer informatieover de stelling die Annick de Witt op 11 november verdedigde bij de paneldiscussie op de Landelijke IVN-dag.

20

In Nederland doen inmiddels 14.000 boeren aan agrarisch natuurbeheer.

In Op het land nemen boeren de lezer mee de wei in, op zoek naar akker-

kruiden en gruttokuikens.

Inmiddels zijn er 130 (agrarische) natuurverenigingen die vrij-

willigerswerk organiseren en plannen maken voor landschaps-

onderhoud. Zij organiseren cursussen waar boeren kruiden

leren kennen en vrijwilligers nesten leren spotten, zonder

vogels te verontrusten. Twee fragmenten uit het boek

Jan Duijndam, stadsboer: “Ik kon een paar jaar geleden geen

tureluur van een fuut onderscheiden.” Jan Duijndam, biolo-

gische melkveehouder in Delfgauw, vertelt dat hij op school

niets leerde over biodiversiteit, de verschillende vogels en

planten. Wel vertelden ze over eiwitten en melkproductie.

Maar inmiddels is hij een van de boeren die zoekt naar een

nieuwe balans tussen voedsel produceren en respectvol

omgaan met de natuur.

“Van nature is de boer een natuurbeheerder, maar door de

economie zijn de boeren handlangers van de bio-industrie

geworden”, vindt Jan. Hij boert in Delfgauw, waar Den Haag

en Delft tegen elkaar aan groeien. “Elk halfjaar stond er wel

een projectontwikkelaar bij de gemeente voor de deur om die

grond te kopen. Je kunt wel nagaan dat er een dag komt dat

je die grond kwijt bent. Dus heb ik Jacques Schievink van Na-

tuurbeheer Delft opgebeld. Dat was zo’n geitenharen-sokken-

man uit de buurt die uiteraard perfect wist hoe het allemaal

werkt in de natuur en op de boerderij. Van de ene dag op de

andere dag zaten we naast elkaar te praten.”

“Ik zei: Jacques, er zitten wat lage hoeken in dat land, die zijn

te nat. Als we nou 10 procent van het terrein voor natuur en

recreatie gebruiken, kan de rest dan grasland blijven? We heb-

ben een plan gemaakt om hier natuurgericht te gaan boeren

en daar de stadsmensen bij te betrekken.”

“Ik zag dat er goede reacties kwamen op onze stap om biolo-

gisch te gaan werken en toen hebben we gezegd: dan willen

we ons daarin profi leren. Zo zijn we op natuurgericht boeren

uitgekomen. De deskundigen zeiden: in zo’n stadsgebied

natuurgericht boeren? Dat kan alleen met vleesvee, niet met

melkvee. Ik denk daar anders over. Eerst moet je investeren,

want je hebt andere koeien nodig. En je hebt een potstal

nodig om goeie stalmest te krijgen. Die bouw je natuurlijk niet

voor een paar jaar. In 2000 hebben we de potstal gebouwd.”

“Ik heb het echt moeten leren allemaal. Laatst hebben we met

vrijwilligers een takkenril aangelegd om de koeien in de wei te

houden, dan kunnen de hekken eruit. De eerste keer gingen

de koeien er zo overheen, dat was dus niet goed.”

“Ik ben nu zelf plantjes aan het zoeken. Als het je vak wordt,

gaat het je vanzelf interesseren. Afgelopen jaar hadden we

hier zo’n 400 nesten van beschermde soorten.”

Hij pakt een kaart vol gekleurde speldenknoppen: elke

vogelsoort zijn eigen kleur. “Ik heb acht vrijwillige weidevo-

gelbeschermers op het bedrijf. Die zijn wel een uur of tachtig

per man per jaar aan het werk om in het voorjaar de nesten

in kaart te brengen. Zonder die mensen zou ik niet kunnen

werken.”

Op het land, boeren en natuur

Nat

uur

en le

efom

gevi

ng

Door Ineke Noordhoff

Foto’s: Ellen Kok

21

“Wij koppelen de boer aan een IVN’er”“Natuurbeheer moet business worden”, vindt Carel de Vries,

voorzitter van de coöperatie ’t Onderholt. “Mensen wonen hier

graag en ze komen in De Graafschap om te recreëren. Als je

vraagt: ‘waarom vindt u het hier leuk?’ krijg je te horen: ‘lekker

langs de bosrand lopen’. De afwisseling van bomen en wei,

dat vinden mensen mooi. Landbouw levert naast voedsel ook

landschap op.”

“Boeren hebben landschapsbeheer er altijd bij gedaan en dat

werkte zolang de natuur voor hen een functie had. De meeste

landschapselementen hebben hun nut verloren. Het is leuk

om te snappen hoe het werkte: een boer had houtwallen

nodig om het vee in de wei te houden. Hij plantte wat hakhout

en gebruikte dat in de kachel, maakte er bezemstelen van

en dampalen. Om de paar meter zie je in zo’n houtwal een

mooie overstaande eik om eens per eeuw een nieuwe schuur

te bouwen.

Wij zien het landschap tegenwoordig als een leuk decor. Waar

de boeren met hun koeien vertrekken, verdwijnen de ken-

merkende fl ora en de weidevogels en resteert een levenloze

monocultuur van pitrus. Haal de voedselproductie uit het

systeem en je biotoop verandert. Je krijgt een ander bodem-

leven, en dat bepaalt welke vogels en insecten er kunnen

leven.”

’t Onderholt ziet hoe natuurbeheer zich als een olievlek

verspreidt onder de boeren in De Graafschap. “Het lichtbota-

nische beheer is populair. Dat pakket sluit namelijk goed aan

bij de wereld van de boeren”, zegt Wilfried Berendsen, coör-

dinator van ’t Onderholt. “Ze hoeven de planten niet bij naam

te kennen, zolang er maar vijftien verschillende soorten staan.

De meesten kennen veel grassoorten, maar niet de kruiden.

Onkruid is eigenlijk een kruid dat niet op de goeie plek staat.

Als een boer het leuk vindt om er meer van te weten, koppelen

21

wij hem aan een van de IVN’ers die in deze regio als vrijwil-

liger werken.”

De zaagploeg van ’t Onderholt is uitsluitend voor boeren; de

dienstverlening van de coöperatie is voor alle streekbewoners.

“Je krijgt hier steeds meer stadsmensen die een boerderij ko-

pen met een paar hectare grond eromheen. Sommigen weten

echt niet waar ze aan beginnen; die krijgen natuurstress. Dan

staan de brandnetels tot halverwege de ramen. Wij kunnen

onderhoudsubsidies aanvragen voor de mensen en regelen

dat het werk wordt gedaan. We kunnen natuur turn key voor

hen in orde maken.”

Ineke Noordhoff is correspondent Drenthe en lid IVN Zuid-La-ren, tevens lid Raad van Advies IVN regio Noord.In het dagelijks leven is zij journalist en auteur.

Dit is een uittreksel uit het onlangs verschenen boek:‘Op het land, boeren en natuur’ - Ineke Noordhoff en Ellen Kok (fotografi e) - (Atlas, oktober 2006, € 24,90) Zie lezersaanbieding Mens en Natuur op pagina 29.

Zie www.ophetland.eu meer informatie over wandel- en fi ets-tochten langs boerennatuur en een weblog met ruimte voor discussie.

22

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

Vier jaar geleden begonnen de vrijwil-

ligers met het inventariseren van de vele,

karakteristieke en soms monumentale

bomen in Smallingerland. Ze brachten

1.240 bomen in kaart, waarvan er 1.048

de status ‘gemeentelijke monumentale

boom’ zouden moeten krijgen.

Wethouder Nieske Ketelaar van Smallin-

gerland roemde het rapport. Zij onder-

schrijft de visie dat bomen beeldbepa-

lend zijn en de groene longen van de

gemeente vormen, maar gaf ook aan dat

niet iedereen even gelukkig is met een

boom voor de deur. “Goede argumenten

moeten de doorslag geven en het rapport

is daarbij zeer behulpzaam.” De gemeen-

telijke afdeling Groenvoorziening heeft in

de heren De Boer en Gjaltema overigens

twee warme pleitbezorgers van een meer

kwalitatief groenbeheer van de openbare

ruimte.

BeschermingDe rapporteurs hopen op continuering

van de kapverordening, zodat ook twintig

tot dertig jaar oude bomen bescherming

blijven genieten. Als tussenresultaat

verdient vermelding dat bomen in de na-

bijheid van te verrichten werkzaamheden

(sloop, renovatie,etc.) worden ingepakt,

zodat ze geen schade oplopen.

Een van de aanbevelingen in het rapport

is het aanbieden van een cadeaubon aan

nieuwe bewoners in nieuwbouwwijken

om daarmee een boom voor de eigen tuin

aan te schaffen. Ook bepleit het rapport

een structurele overlegvorm tussen de

groene clubs en de gemeente over plano-

logische vraagstukken.

PrestatieVijfendertig vrijwilligers hebben over een

periode van vier jaar met een budget van

9.500 euro tot 4.000 uur gestoken in de

inventarisatie. Een geweldige prestatie

die de omslag markeert naar beleid dat

groener en natuurlijker wil zijn. Voorzitter

Jan van der Wal van De Wâlden heeft alle

vrijwilligers met niet afl atend enthousias-

me gecoacht bij het meten, fotograferen

Vrijwilligers van IVN-afdeling De Wâlden en Smelne’s

Erfskip - een organisatie voor monumentenzorg en

cultuurhistorie - hebben karakteristieke en monumentale

bomen in de gemeente Smallingerland in kaart gebracht.

Het rapport ‘Een monumentale boom, de droom van

iedere wortel’ en een cd met het verzamelde materiaal

werden aangeboden aan de gemeente.

Door Frits Colnot

Voorzitter Jan van der Wal van IVN-afdeling

De Wâlden (links) biedt het onderzoeksrapport

aan de wethouders van Smallingerland aan.

Foto: Sjoerd Punter

De Walden brengt

bomen in kaarten vastleggen van bomenverhalen van

buurtbewoners.

“Dit is nog maar het begin”, aldus

Hillie van Rees van Smelne’s Erfskip

tijdens de presentatie van het onder-

zoeksrapport in het bomvolle zaaltje

van It Smelne Hûs.

Alle informatie over dit bijzondere project is te vinden op www.ivn-dewalden.nl

Frits Colnot is correspondent Gronin-gen en vertegenwoordiger van IVN Bel-lingwedde in de Landelijke Raad IVN.

22

Als je als centrum voor natuur- en milieu-

educatie werkelijk voet aan de grond

wilt krijgen, moet je goed luisteren naar

de maatschappelijke vraag. Hoewel die

vraag uit alle hoeken van de samenleving

komt, is de kern van de vraag die wij van

CNME Maastricht en regio krijgen voor-

gelegd: wat kun je vanuit de invalshoek

ecologie bijdragen aan het oplossen van

maatschappelijke vraagstukken?

Wij willen als publiek-private stichting

vanuit dat ecologische domein de sa-

menwerking opzoeken met het economi-

sche en sociale domein. [Denkend aan

de pijlers van duurzaamheid: people

(samenleving), planet (ecologie), profi t

(economie).] Daarom stemmen we ons

aanbod ook af op eerdergenoemde

maatschappelijke vraag. We hebben

met ecologie in principe een ijzersterke

uitgangspositie: 80 tot 90 procent van de

mensen geeft in onderzoeken het belang

van natuur en NME aan. Maar kennis en

inzicht in ecologische en kringlooppro-

cessen zijn vaak gering. Zonder breed

verbreide ecologische kennis is verduur-

zaming een illusie.

Slim inzettenBasale ecologische vorming is dus echt

een voorwaarde. Door die vorming slim-

mer in te zetten in maatschappelijke

ontwikkelingen versterk je het netwerk

en komen er middelen voor ecologische

vorming.

Bijvoorbeeld: CNME Maastricht en

regio beheert de stadsnatuurgebieden.

Groepen die daaraan meedoen, leren al

doende en leveren een zichtbaar resul-

taat. Met educatieve meerwaarde voor

anderen. Ander voorbeeld: in het project

‘Buitengewoon’ ontvangen verstandelijk

gehandicapten op hun boerderij leerlin-

gen van basisscholen en geven ze les.

Door via meerdere ingangen en invals-

hoeken te werken leer je wel integraal

denken en je partners ook!

Integrale oplossingenCultuurhistorie, gezondheid, spelen in

de natuur, buurtparticipatie, duurzaam

gedrag en de relatie tussen stad en land

zijn maatschappelijk relevante onder-

werpen waar omheen we ons netwerk

ontwikkelen. Daarbij zetten we, afhan-

kelijk van de situatie, een mix in van

educatie, voorlichting, beheer en advies.

De stelling van Amsterdam

Ecologische vorming is

de basis van sterke NME

Neemt u zelf ook stelling en heeft u een uitgesproken mening over een onderwerp dat een

relatie heeft met natuur, milieu en educatie, stuur deze dan in maximaal 400 worden naar:

mensennatuur@ivn.nl

De hier ingenomen stelling geeft uitsluitend de mening weer van de auteur, niet van de

redactie of het IVN.

23

Een breed NME-centrum is dus nodig

om de expertise in huis te hebben voor

effectieve oplossingen.

Lokale en regionale NME-centra kunnen

vrolijke, didactische, niet-moralistische

netwerkorganisaties worden die vanuit

hun ecologische expertise bijdragen aan

integrale (maatschappelijke) oplossin-

gen. Ze moeten dan wel stevig genoeg

zijn om in het krachtenveld met de

sociale en economische domeinen hun

partijtje te kunnen meeblazen.

In dergelijke sterke centra moet daartoe

meer worden geïnvesteerd en ze moeten

een centralere plek krijgen binnen de

NME-wereld. Voor de rijksoverheid is

investeren in deze lokale en regionale

centra een nieuwe en effectieve vorm van

decentralisatie. Duurzaam én vernieu-

wend.

Drs. Don Shepherd, directeur van CNME Maastricht en regio.

Reageren op deze stelling? Ga naar www.ivn.nl/forum

Foto: René Ros, Stelling van Amsterdam

24

Agenda

Winterexcursie:

In het spoor van de overwinteraars In de winter lijkt de natuur niet te leven, maar door het zoeken naar van sporen van die-ren merken kinderen dat er ook in dit jaargetijde veel activiteit in het bos is. Tijdens deze jeugdactiviteit, georganiseerd door IVN Norg, bekijken kinderen voetsporen, braakballen en keutels en leren om ze te herkennen tijdens een wandeling door bos en heide. Daniel Fiselier (13) is als IVN-jeugdlid nauw betrokken bij de organisatie van deze dag. “Ik kwam zelf vroe-ger niet zo vaak buiten. Ik heb nooit hutten gebouwd zoals veel andere kinderen. In groep 7 van de basisschool hadden we een invalleraar die ons mee de natuur in nam en uitlegde over het IVN”, vertelt Daniel. “Zo ben ik bij het IVN terecht gekomen. Nu weet ik meer over wat je in het bos ziet dan mijn klasgenoten. Ik hoop dat de kinderen na deze activiteit ook het gevoel hebben dat het leuk is om in de natuur te zijn. Want het is leuker om zelf actief te zijn dan achter je ouders aan te wandelen.” In het gebied waar de excursie plaatsvindt, zijn veel wilde dieren en weinig mensen. Van tevoren wordt een presentatie op een laptop gegeven over het gebied en wat je er kunt verwachten. Tijdens het lopen bekijken de kinderen sporen, uilenballen en dennenappels waar eekhoorns aan hebben geknaagd. Ook maken ze gipsaf-drukken van hun eigen voet. Terug in het IVN Natuurhuis worden de vondsten ontleed. Daniel heeft zelf veel zin in de dag. “Ik vind het leuk om zelf dingen in te brengen. Alle begeleiders, dus ik ook, doen zelf actief mee met het sporen zoeken. Het is lekker om buiten te zijn, je verveelt je niet.”

Datum: zondag 17 december - Start 13.30 uur, einde 17.00 uur.Startplaats: IVN Natuurhuis, Bremstraat, Norg.Informatie en aanmelding: IVN Norg, Chaim Zimet, tel. (0592) 614920, e-mail: ivn.norg@keyaccess.nl, website: www.ivn-norg.nl

Picture this! Imagine that! Vanaf 8 decemberNEMO Amsterdam, foto’s van jon-

geren over het milieu in hun eigen

stad.

Resultaten fotowedstrijd Jongeren

MilieuActief, eerder al in Nijmegen,

Rotterdam en Utrecht.

www.milieupicturethis.nl

20e Benelux Werkconferentie: De opleiding tot Natuurgids13 tot en met 15 decemberVragen en discussie rond de na-

tuurgidsopleiding en aanverwante

vorming: kennis, erkenning, kriti-

sche geest en actief burgerschap.

Mirwart, België.

http://www.vectisconsult.be/conference/nl/conference.aspx

Onderwijsconferentie 2007: Ons Klimaat19 en 20 januariOns klimaat om te leven, om te

werken, om te leren. Alle facetten

van het veelbetekenende ‘klimaat’

komen aan bod in de 21e onder-

wijsconferentie. Congreshotel De

Werelt in Lunteren.

www.nibi.nl

Week van NederlandSchoon 19 tot en met 24 maartThema: Lach NederlandSchoon! De

week wordt afgesloten op zaterdag

24 maart met de Landelijke Op-

schoondag in Schoonhoven.

www.nederlandschoon.nl

> FRIESLAND

Van Steen en beenTot en met 28 januariOver de spectaculaire wereld van

fossielen. Met echte botten van

dinosauriërs en eieren.

Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk 2, Leeuwarden,www.natuurmuseumfryslan.nl

Sex and the Zoo rondleiding11 en 12 februariHet liefdesleven van de dieren staat

centraal en hoe dieren elkaar het

hof maken.

Aqua Zoo Friesland, De Groene Ster 2, Leeuwarden, www.frieslandzoo.nl

> OVERIJSSEL

Bodem.nu!Tot en met 7 januariAlles over de wereld onder de grond en het binnen-

ste van de aarde.

Natuurmuseum Enschede, M.A. de Ruyterlaan 2, Enschede, www.natuurmuseumenschede.nl

25

Frans Lanting: LIFETot en met 2 september Beelden van natuurfotograaf Frans

Lanting. Van prehistorische trilobieten tot

reuzenschildpadden, van oerwouden tot

ongerepte koraalriffen en van microscopi-

sche beelden tot weidse vergezichten.

Naturalis, Darwinweg 2, Leiden, www.naturalis.nl

> NOORD-HOLLAND

KoraalvissenTot en met 11 februariIchtyologie (kennis der vissen)

is een belangrijk onderdeel van

Teylers Natuurwetenschappelijke

bibliotheek.

Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem, www.teylersmuseum.nl

Een bos vol geheimenTot en met 4 maartVerhaal over een oude, zieke bos-

wachter. Hij vraagt de kinderen om

te kijken hoe het met het bos gaat

en om vooral goed voor het bos te

zorgen.

Pieter Vermeulen Museum, Moerbergplantsoen 20, IJmuiden, www.pieter-vermeulen-museum.nl

> ZUID-HOLLAND

WNF-Ranger Photo Award 2006Vanaf 9 decemberVoor de zesde keer organiseert de

jeugdclub van het Wereld Natuur

Fonds in samenwerking met het Mu-

seon de WNF-Ranger Photo Award.

De veertig mooiste worden tentoon-

gesteld in het Museon.

Museon, Stadhouderslaan 37, Den Haag, www.museon.nl

De Grote Huismus Tentoon-stellingTot en met 13 mei Expositie waarin de natuur en de

cultuur van de passer domesti-

cus - ‘s werelds bekendste vogel

- centraal staat. Met als topstuk de

opgezette Dominomus.

Natuurhistorisch Museum Rotter-dam, Westzeedijk 345, Rotterdam, www.nmr.nlZie lezersaanbieding pagina 29 en de rubriek Thuis in de natuur, pagina 13.

Voor meer winterexcursies en vele andere acti-viteiten van IVN-afdelingen zie www.ivn.nl, ook voor links naar afdelingssites. Veel informatie van en voor natuur- en milieueducatieve centra is te vinden op en via www.podiumonline.nl

> GELDERLAND

Natuur en veiligheid in het rivie-rengebiedTot en met februari De tentoonstelling laat zien hoe natuur-

ontwikkeling en veiligheid in het rivieren-

gebied hand in hand kunnen gaan.

Watermuseum, Zijpendaalseweg 26-28, Arhnem, www.watermuseum.nl

Struinen in de Stadswaard - Jut-ten langs het WaalstrandTot en met 18 maart Ongelofelijke hoeveelheid natuurvonds-

ten, gevonden door struinen en jutten in

een klein natuurgebied dicht bij de stad.

Natuurmuseum Nijmegen, Gerard Noodtstraat 121, Nijmegen, www.natuurmuseum.nl

Bij Nacht en Ontij14 januari tot en met 2 september Alle in Nederland broedende soorten ui-

len, evenals soorten die elders in Europa

voorkomen.

Natuurmuseum Nijmegen, Gerard Noodtstraat 121 in Nijmegen, www.natuurmuseum.nl

10 september 2006 t/m 4 maart 2007

vanaf3 jaar

> NOORD-BRABANT

Brabantse NME-dag 15 februari IVN Consulentschap Brabant organiseert

de jaarlijkse NME-dag in het Natuurmu-

seum Brabant te Tilburg. De NME-dag

is bedoeld voor alle vrijwilligers en be-

roepskrachten in Brabant die actief zijn

op het gebied van educatie en communi-

catie over natuur, milieu en landschap.

IVN Consulentschap Brabant, tel. (0411) 614111,consulentschap.brabant@ivn.nl

Moeders mooiste Tot en met 18 maartTentoonstelling over de variatie in

uiterlijk bij mens en dier. In ‘Moeders

Mooiste’ wordt op speelse wijze die

vormenrijkdom in beeld gebracht.

Natuurmuseum Brabant, Spoorlaan 434, Tilburg, www.natuurmuseumbrabant.nl

> ZEELAND

Strandjutten en expositie strandvondsten26 decemberDe vloedlijn geeft veel geheimen

prijs van de zee. Met de jutter

van het museum struinen langs

het strand op zoek naar natuurlij-

ke en niet-natuurlijke aanspoel-

sels. Inclusief een bezoek aan de

expositie strandvondsten.

Terra Maris, Duinvlietweg 6, Oostkapelle, www.terramaris.nl

WoesteLand en de Landelijke IVN-dagTijdens de Landelijke IVN-dag op 11

november waren ook WoesteLanders

aanwezig. Net als vorig jaar gaven ze

workshops en droegen bij aan weer een

prachtige dag.

WoesteLand en IVN-afdelingenGedurende het hele jaar vinden overal

WoesteLand-activiteiten plaats. Vaak

benaderen we vooraf plaatselijke IVN-

afdelingen. Zij helpen ons met informatie

over het gebied en verzorgen regelmatig

leuke excursies.

WoesteLand en het projecten-bureauDankzij de administratieve en inhoude-

lijke ondersteuning van medewerkers op

het projectenbureau van IVN Nederland

in Amsterdam kunnen de vrijwilligers van

WoesteLand zich volledig richten op het

organiseren van activiteiten. Hierdoor

kunnen we met weinig mensen toch heel

veel bereiken.

WoesteLand en de Landelijke RaadAls ‘speciaal district’ vergaderen bestuur-

ders van WoesteLand mee met de verga-

deringen van de Landelijke Raad van het

IVN. Hierdoor kan het jongerenbeleid van

het IVN goed afgestemd worden op de

wensen van de jongeren zelf. Maar ook

op andere punten laten WoesteLanders

het licht van jongeren schijnen.

WoesteLand, de jongerentak van het IVN, is er speciaal

voor de leeftijdsgroep van 12 tot 30 jaar. Met allerlei

onderdelen van IVN wordt samengewerkt.

WoesteLand in het IVNDoor Marieke van Geel

WoesteLand en ?Heb je: > Vragen over de activiteiten van WoesteLand? > Plannen om een jongerenactiviteit te organiseren en wil je tips van jongeren zelf? > Goede ideeën over hoe IVN-afdelingen en WoesteLand van elkaar kunnen profi teren? > Zin om onze folder aan te vragen en deze onder jongeren te verspreiden?

Aarzel niet en neem contact op met WoesteLand. Kijk op www.woesteland.nl, of stuur een e-mail naar: info@woesteland.nl

De Winter van WoesteLand

2006-2007Stille Wateren, Diepe GrondenDatum: 27 t/m 31 december 2006Locatie: Weerribben, OverijsselLeeftijd: 18 t/m 30 jaarPrijs: €45,-, voor leden €35,-.

De AfvalraceDatum: 27 t/m 31 december 2006Locatie: SchiermonnikoogLeeftijd: 12 t/m 15 jaarPrijs: €70,-, voor leden €60,-.

De Club van SchierDatum: 2 t/m 6 januari 2007Locatie: SchiermonnikoogLeeftijd: 16 t/m 25 jaarPrijs: €70,-, voor leden €60,-.

Jeug

d en

jong

eren

Gesignaleerd Door Leontien Kuip, IVN Kenniscentrum

Verovering van de jongerenmarkt Studieboek jongerenmarketing voor vrijwilligers-organisaties 2006, Prijs € 10,-, exclusief verzend- en administratiekosten.

Praktisch studieboek uitgegeven door Civiq voor vrijwilligersorganisaties die jongeren willen aan-trekken. Dit boek geeft inzicht in de basis van de

marketing en laat zien hoe de jongerenwereld in

elkaar steekt. Met praktische tips en hulpmiddelen

leert een organisatie goed naar zichzelf en jongeren

kijken.

Bestellen: www.civiq.nl, info@civiq.nl of tel. (030) 7509025.

NederLandBovenWaterPraktijkboek gebiedsontwikkeling, Rooy van, P, e.a. (Habiforum), ISBN 109080664723, Prijs € 35,-.

Openhartige ervaringen van bestuurders en profes-sionals betrokkenen bij twaalf spraakmakende projecten. De auteurs hebben een analyse gemaakt

van gebiedsontwikkeling. Zij presenteren aan- en

afraders voor de praktijk en bespiegelingen richting

de toekomst. Het boek wordt gebruikt als discussie-

stuk en lesmateriaal voor deelnemers aan trainin-

gen, cursussen en debatten over gebiedsontwikke-

ling en ontwikkelingsplanologie en is te bestellen

via www.habiform.nl

Nieuwe Nederlanders Natuurlijk Een groene visie op integratie -

een multiculturele kijk op milieu.

Witt de, A., Stichting wAarde, 2006,

64 blz., ISBN 90 76661 14 6.

Prijs € 14,-.

‘Nieuwe Nederlanders Natuurlijk’ doet uitgebreid verslag van het pro-ject dat Stichting wAarde de afge-lopen jaren heeft uitgevoerd. Deze

organisatie heeft tal van Nieuwe

Nederlanders gesproken. Dit heeft

onder meer geleid tot nieuwe accen-

ten binnen het beheer van natuur-

gebieden, waarbij in toenemende

mate afstand wordt genomen van

het concept ‘kijknatuur’. Recreanten

krijgen meer mogelijkheden om

(letterlijk) van de paden af te gaan,

het gebied te verkennen en eetbare

vruchten, noten en paddenstoelen

te verzamelen. Het bevat voorts een

beknopte analyse van het huidige

integratiedebat, inspirerende han-

delingsperspectieven en concrete

beleidsaanbevelingen.

Bestellen: via www.waarde.nl en de reguliere boekhandel.

www.natuurvoorgezondheid.info Deze site bevat een overzicht van orga-

nisaties en activiteiten die zich richten

op het bevorderen van de gezondheid

met natuurlijke middelen. De site is

onderverdeeld in enerzijds onderzoek,

beleidsbeïnvloeding en praktijk en

anderzijds de groene stad en het plat-

teland.

Websites

27

KerndoelenboekjeMinisterie van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap, april 2006.

In het basisonderwijs zijn nieuwe kerndoelen van kracht. Voor het na-

tuuronderwijs betreft dat het leerge-

bied ‘Oriëntatie op jezelf en wereld’.

Vanaf augustus 2006 gelden de

nieuwe kerndoelen voor de kleuter-

groepen. Met ingang van schooljaar

2009/2010 moeten de nieuwe kern-

doelen volledig zijn ingevoerd binnen

de basisscholen.

Downloaden: www.minocw.nl/kerndoelen/publicaties

28

NatuurgidsencursusOisterwijkHester Berns, Olav Donders, Gerard te Dorsthorst, Ad Haans,

Erica van der Heijden, Piet van de Kar, Dick Kuus, Michel van

de Langenberg, Frank Mallens, Dirk van de Meer, Linda Van

Oene, Madeleine Schoenmakers-Werten, Cor Stehouwer, Bert

Subelack, Walter Tuerlings, Henk Vermeer, Kees Wels, Ton

Willems, Geert-Jan Wolters, Cees van de Wouw.

Maastricht Ger Beckers, Hub Bonten, Marianne Bonten-Habets, Karin

Coenen, Hans Erckenbosch, Jack Grooten, Jo Hermans,

A.M.J. Jacobs-Hameleers, Irma Kokx, Petra Pasmans, Wim

Puts, Ans Schreurs-Erkens, Connie Tempelman, Hans Vinken.

Brummen / ZutphenLia Alberts, Stanley Booy, Wim Bosma, Ben Bouwman, Aart

Brethouwer, Ineke Breukink, Henk de Bruin, Jacques Duiven-

voorden, Anke Eshuis, Ronald Geerlof, Hans Giesselbach,

Jouck Iedema, Els Klein Gebbink, Ineke Kuipers, Ans Lutgerink,

Marian Molenveld, Elly van oorspronk, Ellen Paardekooper,

Henk Pasman, Mai-Britt Peters, Els Verleg, Wim de Weerdt,

Hannie Wijers, Lucie van Zeijts.

HeerenveenMw. H.J. Groenevelt, Mw. M. Heegstra, Mw. J.C. Hoekstra,

Dhr. W.J. Vellinga, Mw. C. Algera-Bakker, Mw. H.L. Brouwer-

Dijker, Dhr. J. van der Laan, Dhr. A.J. Petersen, Mw. S.A. Bak-

ker, Mw. S. de Groot de Visser, Dhr. J.J. Jongsma, Mw. M.J.

Kommer, Mevr. T. van Minnen-Achterveld, Mw. A. van Stee,

Mw. H.A. van Dieren, Mw. W. Kooistra, Dhr. D. Visser, Dhr. J.

Claus, Dhr. S. Talstra.

AppelschaDhr. J. Hoekstra, Mw. W. Jagersma, Dhr. C.F. de Jong, Dhr. T.

Koops, Dhr. H. de Boer, Mw. M.C. Niessen, Dhr. L.H. Schokker,

Mevr. D. Swart Tadema, Dhr. H.C.J. Aal, Dhr. J Bakker, Dhr. F.

van den Berg, Mevr. G. Jurkievicz, Mw. M.H. Kleibeuker, Mw. J.

van der Lei, Dhr. J. Mantel, Dhr. J.W Mos, Dhr. R. Pronk.

WatergidsencursusBrabantMarcel Meijboom, Hetty Lemmens-van Heijst, Bert Lemmens,

Paul Timmermans, Jack van der Schoot, Ton Remmen, Ton

Smits, Thomas Markus, Jozua Dekker, Maurice van der Stee,

Plonie van Campen, Jan Weterings, Tjeerd Veenstra, Joost

Vreugdenhil, Maria de Bijl-Henskens, Lies Verbossen, Wil-

lemien de Groot, Piet van Iersel, Frank van Dorst, Marion Pach,

Albert van Rosmalen, Ine Reijnders, Evelyne van der Linden,

Ria Smits, Maike Nelissen, Roy Laseroms, Ad Sabel, Piet

Bevers, Desirée Beijk.

UtrechtAart de Gans, Cees Klein, Coen Notebaart, Enrico van

Barneveld, Gerdi Keeler, Hans Lampe, Illy Poley, Joop van Drie,

Marina Elmendorp, Meinte Wildschut, Niek Albers,

Jubilea / Geslaagden Hier en daar

Sinds Al Gore’s bezoek aan Nederland, staat klimaat weer op de agenda. Hoe belangrijk het klimaat is, wisten wij natuurlijk allang, maar gelukkig dringt het nu ook weer door bij politiek, bestuurders en breder pu-bliek. Dat blijkt ook uit de recente verkiezingen. Nog niet eerder heeft Nederland zich zo sterk uitgesproken voor een socialer en duurzamer Nederland. Niet alleen de minister-president sprak zich na de verkiezing uit voor duurzaamheid. Nu kan ook een ruime parlementaire meerderheid hiermee aan de slag.

Het IVN was samen met de andere begunstigden van de Nationale Postcode Loterij aanwezig bij de première van de klimaatfi lm van Al Gore. Deze fi lm ‘An unconvenient truth’ past goed bij de klimaatcampagne HIER, waar ook het IVN in participeert, onder andere met de – inmiddels honderd – nectarkroegen.*) Die nectarkroegen lijken misschien maar klein in het omvangrijke klimaatpro-bleem, zij maken echter op een zeer praktische manier inzichtelijk wat de effecten hier dichtbij van klimaats-veranderingen zijn. In het voorjaar vindt een actieweek-end plaats.

Een bijzonder project is ‘Moving Birds for Senegal’. IVN Internationaal organiseert, in samenwerking met stichting Yoff, een studie en uitwisselingsproject met Senegal. Jonge IVN’ers, IVN-Natuurgidsen, docenten en middelbare scholieren uit Schagen en Texel ontmoeten in Senegal leeftijdsgenoten. Samen bestuderen zij in natuurparken Djoudj en Popenguine de trek van de vogels, die in Senegal overwinteren. Net als zoveel IVN-projecten is het klein van omvang maar groot van impact.

Ook daar gaan wij ons volgend jaar weer keihard voor inzetten! Ik wens u vast een prettige jaarwisseling.

Jurr van DalenAlgemeen directeur IVNvandalen@ivn.nl

*) Op www.ivn.nl/klimaat is te zien waar alle nectarkroegen zijn

geplaatst.

Lees verder op pagina 30 >>

29

€ 2,00 kortingBij inlevering van deze bon krijgt u € 2,00 korting op de volle toegangsprijs van € 4,00. Eén persoon per bon, niet geldig in combinatie met andere aanbiedingen.

Natuurhistorisch Museum Rotterdam

Westzeedijk 345 (Museumpark)

3015 AA Rotterdam

www.nmr.nl

Met als topstuk de opgezette Dominomus

presenteert het Natuurhistorisch Museum Rot-

terdam t/m 13 mei 2007 ‘De Grote Huismus

Tentoonstelling’, een expositie waarin de

natuur en de cultuur van de huismus – Passer domesticus, ‘s werelds bekendste vogel –

centraal staan. Maar wat is een huismus eigen-

lijk en waarom verdwijnt hij in West-Europa

langzaam maar gestaag uit steden en van het

platteland, terwijl hij in grote delen van de

wereld nog steeds talrijk of zelfs een plaag is?

In deze bundel vertellen boeren hoe ze de

draai naar natuurgerichter boeren maken en

wat hen drijft. Ze nemen de lezer mee de wei

in, op zoek naar akkerkruiden en gruttokui-

kens. Aan tafel bij een beker rauwe koemelk

gaat de weidegang over de tong, en ’s avonds

onder de schemerlamp geven de boeren hun

subsidieadministratie bloot.

‘Noordhoff beschrijft nauwgezet de strijd die boeren

voeren tegen de weifelende, twijfelende overheid,

die steeds de regels verandert.’ - de Volkskrant

€ 4,90 kortingBij inlevering van deze bon bij uw boekhandel, ontvangt u € 4,90 korting op het boek ‘Op het land’ van Ineke Noordhoff.Deze actie loopt van 7 december 2006 tot 7 maart 2007.

Actienummer: 90126406.

Titel: Op het land - Boeren en natuur

ISBN: 9045012774

Standaard prijs: € 24,90, actieprijs: € 20,00

De Grote Huismus Tentoonstelling

Op zoek naar een overzicht van alle recrea-

tieve fi etsmogelijkheden in ons land? Dan

biedt de Fietsideeënkaart uitkomst! Op de

kaart staan onder meer alle bewegwijzerde

fi etsrondritten en het netwerk van Landelijke

Fietsroutes weergegeven.

Ook biedt de kaart nuttige tips voor het plan-

nen van een korte tocht of een uitgebreide

fi etsvakantie. U vindt informatie over de

diverse routes en knooppuntnetwerken in

Nederland, maar ook over fi etsvervoer-,

verhuur- en overnachtingsmogelijkheden.

Korting op fi etsideeënkaart

Als lezer van Mens en Natuur betaalt u nu slechts € 2,50 (normaal € 3,30) en géén verzendkosten! Maak € 2,50 over op postbankrekening 516279 t.n.v. Landelijk Fietsplatform te Amersfoort, o.v.v. ‘Fietsideeënkaart-actie MN’. Bij telebankieren s.v.p. ook naam en adres vermelden.

(Actie is geldig tot 30 januari 2007).

Meer over fi etsen in Nederland op: www.fi etsplatform.nl

Lezersaanbiedingen

Bundel ‘Op het land - Boeren en natuur’

Alle recreatieve fi etsmogelijkheden

Het Wandelplatform brengt tweejaarlijks de

Overzichtskaart Nederland Lange-Afstand-

Wandelpaden uit. Deze kaart biedt allerlei

informatie over wandelen in Nederland; naast

de Lange-Afstand-Wandelpaden (LAW’s) is

er ook aandacht voor andere bewegwijzerde

routes. Verder geeft de kaart informatie over

overnachten onderweg en dagwandelingen.

Ook staan er veel tips en nuttige websites op

vermeld.

Korting op overzichtskaart LAW

Als lezer van Mens en Natuur betaalt u nu slechts € 2,50 (normaal € 3,30) en géén verzendkosten! Maak € 2,50 over op postbankrekening 4205157 t.n.v. Wandelplatform te Amersfoort, o.v.v.’overzichtskaart actie MN’. Bij telebankieren s.v.p. ook naam en adres vermelden.

(Actie is geldig tot 30 januari 2007).

Meer over wandelen in Nederland op: www.wandelnet.nl

Alle Lange-Afstand-Wandelpaden

30

ADRESSEN IVN>

Mens en NatuurKwartaalmagazine voor leden en relaties van het IVN

57ste jaargang - nummer 4

Winter 2006

Postbus 20123

1000 HC Amsterdam

e-mail: mensennatuur@ivn.nl

www.ivn.nl/mensennatuur

Redactie:

Michiel de Wit (hoofdredacteur), Zefea Samson (redac-

teur), Johan Nebbeling (eindredactie), Caroline Dekker,

Diederik van Grieken, Ria van Griethuizen, Natascha

Leenstra, Lieke Muyris, Tineke Velthorst

Correspondenten:

Frits Colnot, Marcel Donks, Arthur Hilgersom, Ineke Noordhoff

Medewerkers aan dit nummer:

Marieke van Geel, Mohamed Hacene, Emile van Rinsum

Vaste medewerkers:

Rob van de Bor, Leontien Kuip

Vormgeving:

En-i, Nijmegen

Druk:

Hollandia - De Volharding, Amsterdam

Advertenties:

All-Round Media Services, Haarlem, tel. (023) 5245336,

e-mail: amedia@xs4all.nl

IVN is lid van de World Conservation Union IUCN en de

Vereniging NOV (Nederlandse Organisaties Vrijwilligers-

werk).

De PostcodeLoterij steunt het IVN.

COLOFON <

Watergidsencursus Utrecht Sjaak Coehorst, Sonja van Baren-Remmelzwaal, Sylvie Jacobs,

Ton Lindemann, Willem Koole, Wim Koch.

ZeegidsencursusNoord- en Zuid-HollandYneke Bettink, Katie van der Wende, Rob Timmerman, Bert

van Grinsven, Nelly Pot, Simone Jongepier, Hester M. Wolters-

Schönthaler, Karin Wijnkoop, W.N. Leefl ang, Jacqueline van

Klaveren, Ellen van der Niet, Cora Miltenburg, J. de Visser, J.

de Visser-Verhoeven, Ineke Markus, Johanna Francisca,

Bosman-van Maarschalkerwaart, Margo Tine Slot, Annelies

Vermeulen, Sarette Bakelaar, A.F. Meeuwsen, Eveline Wil-

lems, Marion van Wissen, Albert Roodink, Johan Apeldoorn,

Chrit van Ewijk, Auke Tuizenga, Maya de Veer, Frank Busker,

Margriet, Mutsaers, Regytha Alandt, Maarten Hoeve, Jeanne

Korstjens, Ciska Klarenberg, Truus Ettema, Joop Ettema, Paul

Bannink, Simon Honingh.

Cursus jeugdbegeleiderUtrechtAnke van Meijel, Ine van Maarseveen, Martijn van Duijn,

Piety Vernooij, Lonneke Richardson, Gert Barf, Ellen Alzer,

Atie Jaspers, Christien Hidding, Petra Meijnen, Ella van Essen.

Jubilea / Geslaagden

>> Vervolg van pagina 28

JubileaIVN Kerkrade 40 jaarIVN Kerkrade heeft op zondag 8 oktober het 40-jarig bestaan

gevierd. Er werden bomen geplant in de Anstelvallei en er was

een groenmarkt in GaiaPark Kerkrade Zoo.

IVN Eindhoven 40 jaarDe viering van het 40-jarig bestaan van de IVN-afdeling

Eindhoven was een zeer geslaagd evenement: 60 belangstel-

lenden kwamen zondagmiddag 24 september j.l. bijeen in de

IVN-ruimte bij de Boerderij van Eckartdal.

IVN Helmond 40 jaarOp 9 september organiseerde IVN Helmond

het 25-jarig jubileum een feest voor leden

en donateurs. Andere jubileumactiviteiten:

bomenwandeling in de kasteeltuin met

25 informatieborden en bomenboekje;

stadswandeling ‘Natuur en Kunst’; natuur-

dag voor scouting- en jeugdleden; een

fotowedstrijd met ruim 100 inzendingen.

IVN NederlandPostbus 20123, 1000 HC Amsterdam

tel. (020) 6228115

e-mail: ivn@ivn.nl

www.ivn.nl

IVN Ledenservice Bereikbaar van maandag t/m donderdag,

tussen 9.00 en 16.00 uur.

tel. (020) 5308860

e-mail: ledenservice@ivn.nl

IVN Consulentschap Drenthe Postbus 125, 9400 AC Assen

tel. (0592) 371740

e-mail: consulentschap.drenthe@ivn.nl

www.ivn.nl/drenthe

IVN Consulentschap Groningen Postbus 1020, 9701 BA Groningen

tel. (050) 3135933

e-mail: consulentschap.groningen@ivn.nl

www.ivn.nl/groningen

IVN Consulentschap Fryslân Postbus 538, 8901 BH Leeuwarden

tel. (058) 2890463

e-mail: consulentschap.fryslan@ivn.nl

www.ivn.nl/fryslan

IVN Consulentschap Utrecht Oostbroek, Bunnikseweg 39, 3732 HV De Bilt

tel. (030) 2210599

e-mail: consulentschap.utrecht@ivn.nl

www.ivn.nl/utrecht

IVN Consulentschap FlevolandBotter 11-37, 8232 JN Lelystad

tel. (0320) 258980

e-mail: consulentschap.fl evoland@ivn.nl

www.ivn.nl/fl evoland

IVN Consulentschap GelderlandJansbuitensingel 13, 6811 AB Arnhem

tel. (026) 3512927

e-mail: consulentschap.gelderland@ivn.nl

www.ivn.nl/gelderland

IVN Consulentschap Noord-HollandDorpsstraat 65, 1901 EJ Castricum

tel. (0251) 650783

e-mail: consulentschap.noordholland@ivn.nl

www.ivn.nl/noordholland

IVN Consulentschap Zuid-HollandOchterveltstraat 41 b, 3015 XL, Rotterdam

tel. (010) 4779669

e-mail: consulentschap.zuidholland@ivn.nl

www.ivn.nl/zuidholland

IVN Consulentschap Zeeland Postbus 334, 4460 AS Goes

tel. (0113) 211675

e-mail: consulentschap.zeeland@ivn.nl

www.ivn.nl/zeeland

IVN Consulentschap Brabant Postbus 883, 5280 AW Boxtel

tel. (0411) 614111

e-mail: consulentschap.brabant@ivn.nl

www.ivn.nl/brabant

IVN Consulentschap Limburg Godsweerderstraat 2, 6041 GH Roermond

tel. (0475) 386460

e-mail: consulentschap.limburg@ivn.nl

www.ivn.nl/limburg

Natuur en Milieu Overijssel Stationsweg 3, 8011 CZ Zwolle

tel. (038) 4250960

e-mail: info@natuurmilieu.nl

www.natuurmilieu.nl

31

Door Tineke VelthorstDe vijftig (!) gidsen tellende Dierentuinwerkgroep van IVN Arnhem is al 25 jaar actief in Burgers’ Zoo. Als blijk van waar-dering opende de dierentuin onlangs haar poorten voor de landelijke IVN-dag. Natuurlijk mét, zoals elke week, IVN-rond-leidingen door de Bush, Desert en Ocean. De tropische Bush herbergt duizenden planten- en honderden diersoorten. In de Ocean zwemmen rijkgekleurde vissen langs koralen, anemonen en scheepswrakken en in de droge Desert bepalen cactussen en doornstruiken het beeld. De IVN-gidsen wijzen het publiek op details, zoals bijzondere vogels in de boomtoppen of geurende bloemen. Daarnaast informeren ze over de totstandkoming en beheer van elk ecosysteem. “Als gids weet je waar bijzondere soorten, zoals leguanen zich meestal bevinden. Je opent mensen de ogen. In het begin is voor bezoekers alles even groen en is alles geluid”, vertelt gids Manoe Beers tijdens een rondleiding door de Bush. “Maar na een tijdje herkennen mensen veel: kamerplanten, koffi e, cacao, nootmuskaat, papaya, stervrucht en maracuja. Ondanks de verschillende informatiepanelen zie je de soorten makkelijk over het hoofd.” Chris Jansen is een van de vijf gid-sen van het eerste uur. “Het leuke van dit werk is het enthou-siasme van de groep. De interactie is telkens weer geweldig. Elke rondleiding is anders en de omgeving verveelt nooit.” Naast de reguliere publiekswandelingen worden op afspraak rondleidingen aan groepen aangeboden, in 2005 voor in totaal bijna 16.000 bezoekers. Zie www.ivnarnhem.nl

Tineke Velthorst is redactielid/correspondent Gelderland.

Bij ons in... Arnhem

Heeft uw werkgroep, afdeling, dienst of centrum ook een opmerkelijk of

succesvol project? Meld het bij mensennatuur@ivn.nl

Foto: Koos Dansen