Ligjerata 1

Dr. Fisnik Dalipi

Nje veshtrim mbi sistemet e komunikimit

C’eshte komunikimi – transmetimi i sinjalit permes nje mediumi nga derguesi tek marresi

Komunikimi mund te jete ne nje drejtim ose ne dy drejtimeSinkron ose asinkronKomunikimi dhe telekomunikimi

Dërguesi MarrësiSinjali

Komunikimi

Mediumi i transmetimit

(ajri)

DërguesiMarrësi

Sinjali

Nje veshtrim mbi sistemet e komunikimit

Telekomunikimi – transmetimi elektronik i sinjaleve per komunikim (TV, Radio, Internet…)

Komunikimi i të dhënave - nën-bashkësi e specializuar e telekomunikimit dhe ka të bëjë me mbledhjen, përpunimin dhe shpërndarjen elektronike të të dhënave, përgjithësisht midis pajisjeve harduerike të një sistemi kompjuterik.

Modeli i pergjithshem i telekomunikimit:

Nje veshtrim mbi sistemet e komunikimit

Pajisja e telekomunikimit kryen një numër funksionesh, të cilët përfshijnë konvertimin e sinjalit në një formë të ndryshme ose nga një formë tek tjetra.

medium telekomunikimi është gjithcka që mbart një sinjal elektronik dhe është ndërfaqës ndërmjet pajisjes dërguese dhe pajisjes marrëse.

Një rrjetë kompjuterash konsiston në mediat, pajisjet dhe softuerët e komunikimit që nevojiten për të lidhur dy ose më shumë sisteme kompjuterash dhe/ose pajisje kompjuterike. Roli i rrjetave ne

rritjen e efektivitetit, avantazhin konkurrues, grupet e punes

Zanafilla e internetit• Në vitet 1960 komunikimi ishte i centralizuar • Sisteme operative, koncepte arqitekturale dhe

procedura përpunuese të ndryshme • Sistemi Telefonik dhe Hub-i

• Koncepti i distribuar i Paul Baran • Pa Hub qendror • Komunikimi rregullohet automatikisht nëse nyja nuk

funksionon

Arpanet• Koncepti i distribuar i Paul Baran-it u jetësua

përmes agjencionit ushtarak amerikan për hulumtime

• ARPA – Advanced Research Project Agency • Rrjeta u quajt ARPANET • Katër institucionet akademike që u lidhën për së

pari herë në ARPANET • UC LA, UC Santa Barbara, U. Utah, Stanford • Zhvillimi i ARPANET-it në vitet në vijim u bë i

hovshëm (shembulli nga 1969-72)

Arpanet

Pikenisja e Internetit

• Në vitin 1980 kishte vetëm 1000 kompjuterë të lidhur

• Zhvillimi shkoi në drejtim të krijimit të rrjetave të rrjetave

• Ang. INTERNETWORK shkurt INTERNET • Pra, Interneti paraqet RRJET RRJETASH të

ndërlidhura mes veti

Pak statistike

10 10

Rrjetat kompjuterike

Me rrjetat kompjuterike nënkuptojm lidhjen e dy apo më shumë kompjutorëve ndërmjet veti.

Rrjeti kompjuteristik mundëson komunikimin midis shfrytëzuesve të sistemit/sistemeve informatike.

Kompjutorët e lidhur në rrjetën kompjuteristike funksionojnë në mënyrë unike sipas standardeve të përcaktuara komunikuese çka do të thotë se “flasin gjuhën e njëjtë”

11 11

Llojet e rrjetave kompjuterikeLAN (Local area network) – ka karakter lokal dhe i lidhë

kompjutorët në një hapsirë të kufizuar (ndërmarje, organizatë, e tj.)

– Intraneti ndërlidhë sistemet kompjuteristike të një ndërmarje apo organizate duke u bazuar në teknikën e internetit posaqërisht në TCP/IP protokolin

- Extraneti bënë zgjërimin e intranetit me ndërmarje të tjera si p.sh distributorët, furnitorët e tj.

WAN (Wide Area Network) mbulon hapsirë të gjërë gjeografike dhe mundëson komunikimin në distanca të mëdha. (rrjetë e LAN-neve të ndërlidhura në hapirë të gjerë gjeografike)

Interneti lidhë intranetët nga e gjithë bota

Çfare eshte interneti

• Interneti eshte rrjeti kompjuterik global me i madhi ne bote. Nga cdo pike e botes kompjuterat e lidhur me njeri-tjetrin mund te komunikojne.

•Lidhja e kompjuterave ne te gjithe boten realizohet nepermjet linjave fizike (linjat telefonike, fibrat optike, kabllo bakri te frekuences se larte dhe linja ajrore si radio-relete, nepermjet valeve dhe satelitit)

•Meqenese Interneti zhvillohet ne menyre teper dinamike, statistikat aktuale ne lidhje me keto te dhena mund te gjeni edhe ne kete adrese interneti: http://www.glreach.com/globstats/

Perse mund te shfrytezohet Interneti

• Burim informacioni: permes motoreve te kerkimit, faqeve web etj • Komunikim: nepermjet internetit mund te komunikoni me te gjithe boten me

mesazhe, video konferenca chat.

• Biznes dhe marketing: nepermjet internetit firmat kane mundesi te krijojne lidhje elektronike me filialet e tyre, mund te pranojne porosi, te ofrojne konsulence ose sherbime te ndryshme.

• Studime dhe kerkime shkencore: pothuajse te gjitha universitetet, shkollat e larta e te tjera u vene ne dispozicion studenteve te tyre lidhje falas me internetin.

• Sherbime bankare (homebanking): me ndihmen e internetit ju mund te kryeni ne cdo vend te botes veprime bankare

• Lojra: ne internet eshte i mundur edhe zhvillimi i lojrave te ndryshme.

Funksionet baze te Internetit dhe parimi klient server

• Ky lloj sherbimi eshte baze per funksionin e dhenie marrjes se te dhenave ne rrjetin kompjuterik gjigant te internetit.

• Kompjuteri juaj mund te sherbeje si klient kur ju merrni te dhena ne internet dhe nje kompjuter i cili permban te dhenat qe ju merrni sherben si server.

• Ne rastin kur dikush kerkon te lexoje te dhenat qe ju keni ne kompjuter dhe i keni vene ne dispozicion per ti lexuar te tjeret neperjmet nje web page atehere ne kete rast kompjuteri juaj eshte ne rolin e nje serveri dhe kompjuteri tjeter ne rolin e nje klienti.

Server

Internet

Kerkese

Pergjigje

Klient

15

Protokolet Përshkrimi preciz i rregullave dhe mënyra në të cilën kompjuterët e ndryshëm

mund të komunikojnë në rrjet quhet protokol.

Me anë të protokoleve arrihet lidhja në mes të kompjuterëve personalë dhe qendrës së madhe kompjuterike.

Softveri i cili mundëson funksionimin normal të Internetit përbëhet nga dy komponente të protokoleve të cilat sipas standaradeve ndërkombëtare quhen:

TCP (Transmission Control Protocol ) dhe IP ( Internet Protocol)

TCP ka për detyrë organizmin dhe shpërndarjen e të dhënave në pakete të cilat duhet që të dërgohen, kurse IP ka për detyrë

bartjen e tyre nëpër rrjet, që në terminologjinë kompjuterike quhet rutim (routing).

16

Shërbimet në Internete-mail (electronic mail)– paraqet shërbimin më të shfrytëzuar të internetit, zakonisht

kanë prapashtesat:.com -për organizata komerciale dhe prfitabile.org – organizata të përziera dhe joprfitabile.net – infrastrukturën dhe dhënësit e shërbimeve të internetit.edu – fakultete dhe univerzitete.gov – institucione qeveritareSMTP-(simple mail transport protocol)protokoli për bartjen e postës elektronikeSMTP –Server – sistem kompjuterik nëpërmjet të cilit bëhet bartja e postësVoIP (Internet telephony, voice over IP- bartja e telefonatave nëpërmjet rrjetave

kompjuterike të bazuara në IP posaqërisht nëpërmjet InternetitWeblogs – online ditarë (Web faqe private apo të ndërmarjeve, të radhitura

kronologjikisht, kurse përmbajtja e tyre mundë të komentohet nga të tjerët. Përpos Weblogjeve personale ekzistojnë poashtu edhe Weblogje sipas temave të caktuara, si dhe Weblogje të ndërmarjeve të cilat shërbejnë për komunikim, diskutim si dhe për transferimin e diturisë)

17 17

kanosjet…. viruset, worms, trojan, horse…..

Interneti dhe teknologjitInterneti dhe teknologjitë tjera e kanë tjera e kanë ndryshuar mënyrën në të cilën ë ndryshuar mënyrën në të cilën ekonomia funksionon/zhvillohet, dhe për këtë arsye këto teknologji paraqesin ekonomia funksionon/zhvillohet, dhe për këtë arsye këto teknologji paraqesin mundësi të konsiderueshme për të gjitha llojet e bizneseve legjitime.mundësi të konsiderueshme për të gjitha llojet e bizneseve legjitime.MirMirëpo gjersa teknologjitëpo gjersa teknologjitë janë të reja , ekzistojnë/paraqiten poashtu edhe ë janë të reja , ekzistojnë/paraqiten poashtu edhe numër i madh i mundesive për keqpnumër i madh i mundesive për keqpërdorimin e tyre nga ana e kriminelëve ërdorimin e tyre nga ana e kriminelëve ttë ndryshëm ,si dhe mospërcjellja/mosazhuriteti i ligjit për t’i përcjellur ë ndryshëm ,si dhe mospërcjellja/mosazhuriteti i ligjit për t’i përcjellur teknologjitteknologjitëë e reja mundet të sjell gjer te rritja e problemevel. e reja mundet të sjell gjer te rritja e problemevel.

Virus's, trojans, spyware and…….

18 18

Në përgjithësi kanosjet të cilët janë përfshirë në këtë lëmi mundë të ndahen në dy kategori: - ato të cilët qëllimisht lëndojnë mirëqenjen e të tjerëve për qëllime politike

apo/dhe finansiare(viruse të ndryshme, spyware e tj.) dhe - ato të cilët nuk kanë qëllijme të tilla (spam si shembull kryesor i tyre) Viruset – paraqesin programe apo pjesë të kodeve programore i cili është futur në

kompjutor pa dijën e pronarit dhe funksionon pa dëshirën e të njejtit.Worm – program apo algoritëm i cili e shumëfishon/riprodhon vehtëvetën

nëpërmjet rrjetit kompjuterik dhe zakonisht kryen akcione qvllimkëqija.Trojan Horse – program destruktiv i cili maskohet/paraqitet si aplikacion i

mirë(zëmërgjërë,qëllimmirë).Për dallim nga viruset Trojan Horse nuk e riprodhojnë/shumfishojnë vehtëvetën.

Blended threart – i kombinojnë karakteristikat e virusave, të worms-ve dhe të Trojan Horse-ve dhe kodeve/programeve qëllimkëqija me cenueshmëri/lëndueshmëri të serverit dhe internetit.

19

Spyware – mundet të definohet si softwer i cili futet fshehurazi në kompjutorë me qëllim të mbikqyrjes/përcjelljes së punës së shfrytëzuesit dhe tia përcjellë informatat prapë burimit kryesorë(sajtet nga vie )

Junk e-mail apo “spam” –dërgimi i reklamale/porosive të padëshiruara nëpërmjet e-meilit-dikur u paraqite si kërcnim më i madh për ekonominë digjitale, tash më nuk paraqet ndonjë problem serioz si pasojë e rritjes së mundësive për pastrimin e e- maileve dhe kujdesit të shfrytëzuesve

Antivirus program – vegël (program) i cili kërkon/hulumton hard diskun nga viruset dhe i largon ata të cilët i gjen

“pirateria”

Web Browsers

• Web Browsers janw programe/software qe i japin mundwsi njw perdoruesi te ketw akses, te marre dhe tw shohe dokumenta dhe burime te tjera ne internet.

• Historia e web browser fillon qe ne 1980 me world wide web, Net Scape dhe me vone Internet Explorer (1995)

• Web Browsers mw tw mwdhenj janw:1. Internet Explorer2. Mozilla Firefox3. Google Chrome4. Safari5. Opera

Cilin Web Browser tw zgjedhim

• Internet Explorer- versioni i ri 9.0 ka qene mjaft popullor midis perdoruesve te Windows.Aktualishtt vazhdon te dominoje tregun .

• Opera - eshte i famshem per pwrdorimin e saj ne telefona celulare. E kryen kerkimin shpejt, nuk eshte shenjester per viruse dhe bllokohet ralle.

• Mozilla Firefox - Mendohet te jete browser me i shpejte dhe konsiderohet me i miri per kompjuter Macintosh

• Google Chrome- eshte web browser me i ri dhe po shnderrohet ne nje aktor kryesor. Eshte i shpejte, faqet karikohen shpejt.

• Safari - Perdoret kryesisht per kompjuterat e tipit Macintosh. Eshte web browser i katert me i perdorur ne SHBA

Motorret e kerkimit ne web

“Nje motorr kerkimi ne web eshte projektuar te kerkoje informacion ne World

Wide Web dhe ne servera FTP. Rezultatet e kerkimit prezantohen si liste rezultatesh. Informacioni mund te jete ne formen e faqeve te internetit, imazheve, informacionit dhe tipe te tjera dokumentash (pdf, html etj)”

Motoret e kerkimit me te perdorur jane:1. Google 5. Aol2. Bing 6. My web search3. Yahoo 7. Lycos4. Ask 8. Altavista

Aksionet e motorreve te kerkimit

per muajin Mars 2011

Google motorri i kerkimit me i klikuar

•Fusim fjalw kyç per te gjetur informacion

•Specifikojmw kwrkimin tonw sipas kategorive web, imazhe, video, harta, pazar, e-mail etj

• Shkojme te www.google.com

Google scholar - qendroni mbi shpatullat e gjiganteve

• Eshte nje motorr kerkimi ku mund te gjeni literature akademike, artikuj shkencore ne shume disiplina dhe fusha duke perfshire teza, libra, abstrakte, artikuj, studime ne formate te ndryshme

• Operohet permes fjaleve kyc, p.sh., agriculture

• Mund ta ngushtoni kerkimin Permes kategorive si tipi I dokumentit, viti i botimit, Prezenca e citimeve etj

Social Softwares

1. Programet e mesazheve tw menjwhershme si:• Skype• MSN messenger• Yahoo Messenger• Aol Messenger• Google Talk

2. Rrjetet Sociale• Facebook• Twitter• Linked In• My Space• Tagged• My Life