· këtyre dy fazave të mësimit të gjuhës shqipe. Leximi dhe shkrimi lidhen në mënyrë të...
116
KLIKONI KËTU www.mediaprint.al
Transcript of · këtyre dy fazave të mësimit të gjuhës shqipe. Leximi dhe shkrimi lidhen në mënyrë të...
KLIKONI KËTU
www.mediaprint.al
Libër mësuesi Abetare Teksti mësimor Abetare, Hap pas hapi është hartuar nga Akademik Bahri Beci
Akademik Bahri Beci
Hap pas hapi
©
Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj mjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese
Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.
Kontaktet:www.mediaprint.alShtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605
Cel.: 069 40 50 380Tel.: 04 2251 614 Cel.: 069 40 44 441Cel.: 069 20 79 021Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201
[email protected] [email protected] [email protected]
Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: [email protected]
Të gjitha të drejtat janë të rezervuara
“Mediaprint” sh.p.k.
S H T Ë P I A B O T U E S E
Tel.: 04 4500605
Titulli: Libër mësuesi Abetar e, Hap pas hapi
Autor: Akademik Bahri Beci
Drejtoi botimin: Anila Bisha
Redaktore gjuhësore: Sofika Konomi
Kopertina: Visidesign
Design: Mirela Ndrita
Shtypi: Mediaprint
ISBN: 978-99956-93-60 -2Botimi i parë, 2011Ribotim, 2012
5
PASQYRA E LËNDËS I. SYNIMET E MËSIMIT TË GJUHËS AMTARE NË KLASËN E PARË
II. PËRMBAJTJET E MËSIMIT TË GJUHËS AMTARE NË KLASË TË PARË III. KOMPLETI I TEKSTIT TË GJUHËS AMTARE IV. PLANI MËSIMOR I DETAJUAR V. ECURIA METODIKE PËR REALIZIMIN E SYNIMEVE VI. PROBLEME TË VLERËSIMIT TË NXËNËSVE VII. VEPRIMTARI MËSIMORE TË REKOMANDUARA
6
I. SYNIMET E MËSIMIT
TË GJUHËS AMTARE NË KLASËN E PARË
Synimi kryesor i mësimit të gjuhës amtare në klasën e parë të shkollës fillore është t’i bëjmë nxënësit t’u pëlqejë të lexojnë dhe të shkruajnë, të dinë të lexojnë dhe të shkruajnë dhe të duan të lexojnë dhe të shkruajnë.
Të dish të lexosh nuk do të thotë të dish të lexosh shkronjat; të dish të lexosh do të thotë të lexosh e të kuptosh një letër, një dokument, një album, një gazetë, një libër etj.
Të dish të shkruash nuk do të thotë të dish të shkruash shkronjat; të dish të shkruash do të thotë të dish të shprehësh me shkrim një mendim, një përjetim, një ndjenjë ose diçka tjetër.
Ky duhet të jetë jo vetëm synimi, po edhe kriteri i vlerësimit të punës dhe rezultateve të arritura në mësimin e leximit dhe shkrimit duke filluar që nga klasa e parë deri në klasën e nëntë e më tutje, sigurisht në çdo rast në pajtim me moshën e fëmijëve dhe zhvillimin e tyre mendor e psikologjik.
Kur hyjnë në klasë të parë fëmijët nuk kanë të njëjtat shprehi e aftësi gjuhësore e motorike, nuk kanë të njëjtat aftësi as në njohjen dhe leximin e shkronjave, fjalëve ose fjalive, për të mos shkuar më tej. Kjo është e kuptueshme, sepse jo të gjithë fëmijët e klasës së parë kanë ndjekur kopshtin. Disa e kanë ndjekur pjesërisht, të tjerë vijnë direkt nga shtëpia.
Zhvillimi gjuhësor i fëmijëve të klasës së parë do të arrihet përmes rritjes cilësore dhe sasiore të aftësisë së fëmijëve për të perceptuar e përdoruar tingujt, për të zgjeruar fjalorin, për të njohur e përdorur struktura të ndryshme të fjalive, për të dalluar kuptimet e fjalëve, të fjalive dhe përmes rritjes së aftësisë së tyre për të marrë pjesë gjallërisht në situata të ndryshme komunikative me gojë dhe me shkrim.
Kompleti synon që me minimumin e energjive të mësuesit, të nxënësit, por edhe të prindërit, të arrihet maksimumi i rezultatit me të gjithë fëmijët.
Në funksion të kësaj strategjie është përcaktuar edhe struktura, përmbajtja, metoda dhe metodika e zbatuar në kompletin e ri të tekstit të gjuhës amtare për klasën e parë.
7
II. PËRMBAJTJET E MËSIMIT TË GJUHËS AMTARE NË KLASË TË PARË
Mësimi i gjuhës shqipe në klasë të parë vijon dhe plotëson punën e nisur në arsimin parashkollor. Nxënësit fillojnë të mësojnë t’i dëgjojnë e t’i dallojnë tingujt që në kopsht. Që atje ata fillojnë të kuptojnë se si paraqiten tingujt me anë të shkronjave. Megjithatë vetëm në klasën e parë të shkollës fillore fillon përvetësimi sistematik i leximit dhe shkrimit. Lidhja e këtyre dy etapave është një moment delikat për mësuesin që ka për detyrë ti mësojë fëmijët të lexojnë e të shkruajnë. Në këtë kuptim duhet të ketë vazhdimësi në kalimin nga arsimi parashkollor në arsimin fillor.
Kalimi nga arsimi parashkollor në arsimin fillor në mësimin e gjuhës amtare shoqërohet me ndryshimin e raporteve ndërmjet gjuhës së folur dhe të shkruar. Në arsimin parashkollor mbizotëron gjuha e folur, kurse në arsimin fillor balanca fillon të anojë nga gjuha e shkruar. Gjithsesi nuk mund të mos përfillet dallimi ndërmjet këtyre dy fazave të mësimit të gjuhës shqipe.
Leximi dhe shkrimi lidhen në mënyrë të pandashme me njëri-tjetrin dhe përforcojnë njëri-tjetrin.
Trajtimi dhe zgjidhja hap pas hapi e problemeve që dalin për mësimin e leximit dhe të shkrimit të shkronjave, të rrokjeve, të fjalëve, të fjalive, të teksteve lejon të formohen shprehi efikase dhe të qëndrueshme nga ana e nxënësve.
Thelbin e mësimit të gjuhës amtare në shkollë, po edhe në klasë të parë e përbëjnë zhvillimi i aftësive dhe shprehive për të dëgjuar, për të folur, për të lexuar dhe për të shkruar.
Të dëgjuarit
Të dëgjuarit në vitet e para të shkollës fillore është një nga burimet më të rëndësishme për të fituar njohuritë, sepse ata nuk dinë të lexojnë ende. Fëmijët e mësojnë gjuhën amtare në klasë të parë me
8
anën e të dëgjuarit. Fjalori pasiv i nxënësve të kësaj moshe është shumë më i madh sesa fjalori aktiv, prandaj ata kuptojnë shumë më tepër sesa janë të aftë të shprehen gojarisht.
Të dëgjuarit ka rol vendimtar në mësimin e shkrimit dhe të leximit. Përmes të dëgjuarit ata do të mund të kuptojnë se fjalët përbëhen nga tinguj, çka është me rëndësi dhe do t’u shërbejë në procesin e të mësuarit të leximit dhe të shkrimit.
Të folurit
Edhe pse tek njeriu ekziston baza biologjike për zhvillimin e të folurit, ai mbetet një nga veprimtaritë më të vështira, për të cilën nevojitet shumë punë për t’u zhvilluar.
Të folurit njerëzit e përdorin për të ndikuar mbi qeniet e tjera. Zhvillimi i të folurit do të jetë më i shpejtë nëse tregojmë kujdes për zhvillimin e tij tek fëmijët. Për këtë arsye fëmijëve duhet t’u flitet, t'u këndohet dhe t’u lexohet sa më shumë. Gjithashtu, duhet t'u ofrohet mundësia që edhe ata vetë të flasin sa më shumë.
Zhvillimi gjuhësor pasqyrohet përmes rritjes cilësore dhe sasiore të aftësisë së fëmijëve për të perceptuar e përdoruar tingujt, për të zgjeruar fjalorin, për të njohur e përdoruar struktura të ndryshme të fjalive, për të dalluar kuptimet e fjalëve, të fjalive dhe përmes rritjes së aftësisë së tyre për të marrë pjesë gjallërisht në situata të ndryshme komunikative.
Zhvillimi i të folurit përfshin përvetësimin e rregullave fonologjike, semantike dhe morfosintaksore.
Studimet tregojnë se fjalori aktiv i fëmijëve të moshës 6-7 vjeç nuk është shumë i pasur. Studiuesit japin shifrat nga 2500-2600 fjalë, të cilat fëmijët i përdorin aktivisht, ndërsa fjalori i tyre pasiv është shumë më i pasur.
Është e sigurt, se ekziston një lidhje reciproke midis zhvillimit të të folurit të fëmijës dhe shkrim-leximit fillestar. Niveli i zhvillimit të folurit të fëmijës, si kusht për përvetësimin e të lexuarit dhe të të shkruarit, është ndoshta më i rëndësishëm sesa aftësia njohëse e tij.
9
Të lexuarit
Të lexuarit nuk është pasojë e zhvillimit biologjik të njeriut, por e atij kulturor dhe aftësia për të lexuar nuk ekziston si e lindur. Procesin e fitimit të kësaj shkathtësie, sigurisht, e vështirëson fakti, se lidhja midis tingullit dhe shenjës së tingullit nuk është natyrore, por e bërë me marrëveshje.
Të lexuarit, madje edhe në heshtje, realizohet duke përdorur të parit, por edhe të dëgjuarit. Fazë kritike në procesin e të lexuarit është shndërrimi i shkronjave në tinguj. Tek mësimi i të lexuarit më i rëndësishëm është përvetësimi i lidhjeve midis shkronjave dhe tingujve, si edhe i rregullave të zëvendësimit të tyre (parimi alfabetik). Që lexuesi të mund ta zbatojë parimin alfabetik, ai duhet të vërë re, se prej çfarë tingujsh (fonemash) është e përbërë fjala. Kjo do të thotë, se ai mund ta ndajë fjalën në tinguj, d.m.th. “të dëgjojë" me mend tingujt sipas rendit me të cilin janë radhitur në fjalë.
Në procesin e përvetësimit të kësaj shkathtësie vihen re dallime ndërmjet nxënësve. Këto dallime duhen marrë parasysh, kur përgatitni planin e realizimit të mësimit fillestar të leximit, në mënyrë që të mund t'u përgjigjeni nevojave të ndryshme të nxënësve të klasës suaj. Për këtë qëllim, duhet kontrolluar niveli i njohurive ekzistuese të nxënësve, kur është fjala për shkathtësitë e paraleximit e të leximit dhe të ndiqet përparimi i tyre. Në bazë të këtyre të dhënave, fëmijëve që përparojnë më shpejt u jepen tekste të shkruara më të ndërlikuara dhe detyra më të vështira. Për lexuesit e ngadalshëm, duhet të përgatitni materiale interesante, që do t’u mundësojnë atyre për të fituar shkathtësitë që u mungojnë. Meqë shkathtësitë e leximit e të shkrimit zhvillohen paralelisht, duhen organizuar veprimtari në të cilat ato ndërthuren.
Në mësimin fillestar të shkrim-leximit ka disa lloje leximesh. Të lexuarit me ngjizje shqiptimore është lloji i të lexuarit, gjatë
të cilit mësuesi i orienton fëmijët të dallojnë lidhjen e tingujve a shkronjave në fjalë. Leximi me ngjizje i ndihmon fëmijët që t'i lidhin tingujt brenda fjalës. Ky lloj të lexuari duhet të përdoret sidomos gjatë punës me shkronjat e para.
10
Të lexuarit fillestar me zë synon përvetësimin e teknikës së të lexuarit. Fëmijët lexojnë një nga një, por nuk duhet shmangur as të lexuarit bashkërisht. Në fillim, mund të lexohen fjalët, kurse më vonë edhe fjalitë duke siguruar edhe të kuptuarit e asaj që lexohet.
Të lexuarit fillestar në heshtje edhe pse nuk është i thjeshtë, realizohet herë pas here duke u dhënë detyrë fëmijëve, që ta lexojnë në heshtje një tekst të shkruar të shkurtër. Mos prisni që të gjithë fëmijët ta plotësojnë me sukses këtë detyrë, por i ndihmoni dhe i nxisni ata, që të përpiqen. Ky lloj të lexuari i ndihmon fëmijët në zbulimin e kuptimit të tekstit të shkruar, kurse për të njohur shkallën e të kuptuarit të tekstit prej tyre, do të duhet të bëhen pyetje për brendinë e tij.
Pas leximit në heshtje, mund t'u jepni rast fëmijëve që, po atë tekst të shkruar, ta lexojnë me zë.
Të lexuarit me seleksionim mund të jetë të lexuar në heshtje ose me zë. Fëmijës i themi që, në tekstin e shkruar, të gjejë fjalët dhe fjalitë që mundet dhe dëshiron t'i lexojë. Një lexim i tillë i motivon nxënësit dhe mundëson edhe individualizimin e mësimit të të lexuarit dhe të të shkruarit fillestar.
Synimi duhet të jetë që të rritim dëshirën e nxënësve për të lexuar, të lexojnë me intonacionin e duhur, të arrijnë të lexojnë 50 ose 60 fjalë në minutë, të mos gabojnë gjatë leximit, t’u përgjigjen pyetjeve që lidhen me tekstin e lexuar, të kërkojnë shpjegime për tekstin, të mbajnë mend pjesë nga teksti që kanë lexuar, të përcaktojnë pikat e planit dhe pastaj ta tregojnë tekstin sipas tyre, të tregojnë që nga fillimi deri në fund ngjarjen e lexuar në një tekst, të japin hollësira për ngjarjen që kanë lexuar, të përcaktojnë vendngjarjen, ngjarjet, problemet dhe zgjidhjet që jepen në një tekst, të flasin për librin që kanë lexuar.
Të shkruarit
Të shkruarit është proces i anasjellë në raport me leximin. Kur mëson shkronjat dhe fiton ndjeshmërinë të dallojë tingujt, fëmija, jo vetëm që mund ta lexojë, por mundet edhe ta shkruajë një fjalë të
11
caktuar. Në kuadër të këtij procesi, ai përcakton tingujt e fjalës, kujton shenjat grafike për to dhe i shkruan sipas renditjes së drejtë nga e majta në të djathtë.
Të mësuarit e leximit e shkrimit është një veprimtari e ndërlikuar, e cila bazohet në zhvillimin e të folurit. Të folurit dhe të shkruarit ndërthuren ndër vete. Me zhvillimin e komunikimit më të dëgjuar dhe me të folur, përmirësohet edhe të shkruarit.
Në shkrim ndikojnë ushtrimet e parashkrimit, të cilat përfshijnë veprimtaritë e ndryshme: mbajtjen si duhet të trupit gjatë të shkruarit, mbajtjen dhe përdorimin e mjeteve të ndryshme të shkrimit; orientimin në hapësirë dhe në letër, drejtimi i të shkruarit nga e majta në të djathtë, nga lart poshtë, lëvizjet me të cilat formohen shkronjat përmes ushtrimeve të ndryshme në hapësirë dhe në letër.
Jepuni nxënësve tuaj raste të shumta, të ndryshme, që të shkruajnë, sepse, sa më shumë që të shkruajnë, aq më të theksuar e kanë nevojën për këtë veprimtari.
Dallojmë të shkruarit si veprimtari motorike dhe të shkruarit si veprimtari krijuese.
Të shkruarit si veprimtari motorike përfshin proceset e mëposhtme: ruajtjen në vetëdije të figurës së shkronjës si shenja e një tingulli të caktuar dhe mbajtjen mend, përkatësisht rikthimin e kësaj figure, kur është e nevojshme. Edhe pse duket e thjeshtë, kjo veprimtari përbëhet nga shumë "nënshkathtësi", kështu që, mësuesit janë dëshmitarë se tek një numër i caktuar fëmijësh, të cilët e zotërojnë këtë shkathtësi, mund të dalin vështirësi motorike.
Çdo njeri, me kalimin e kohës, formon shkrimin e vet, i cili është shprehje e individualitetit të tij. Mësimi bashkëkohor i të shkruarit duhet të synojë një shkrim të qartë e të lexueshëm. Dikur mendohej se të gjithë nxënësit duhej ta kishin dorëshkrimin e njëjtë, i cili mësohej njëlloj në të gjitha shkollat. Ndërkohë, kur nxënësit rriten, secili ka shkrimin e vet (shkrim individual). Gjatë shkrimit, individi bën një aktivitet krejt të pavarur. Përdorimi i metodave bashkëkohore në mësimin e shkrimit duhet të sigurojë arritjen e një shkrimi të qartë e të lexueshëm, i cili do të mundësojë shprehjen personale. Prandaj,
12
gjatë mësimit të shkrim-leximit, fëmijëve duhet t'u mësohen format sa më të thjeshta, pa lëvizje të tepruara (lakime e përdredhime).
Të shkruarit si veprimtari motorike dhe të shkruarit si veprimtari krijuese, janë dy procese që ndërthuren dhe kushtëzohen ndër vete. Nxënës-i/ja që ka vështirësi motorike, do ta hartojë më ngadalë një tekst të cilin me gojë, ndoshta,a do të mund ta formulonte më lehtë. Kurse nxënës-it/et pa vështirësi të tilla, jo vetëm që e kanë shkrimin më të mirë, por e kanë më të mirë edhe sasinë dhe cilësinë e tekstit të shkruar. Është e qartë, se mënjanimi i vështirësive motorike të të shkruarit, do t'i përmirësonte edhe shkathtësitë në hartimin e tekstit.
Duhet të synohet që nxënësit t’i shkruajnë saktë shkronjat, grupet e shkronjave, fjalët, fjalitë, të shkruajnë me të kopjuar dhe të diktuar, të arrijnë t’u përgjigjen pyetjeve me shkrim, të shkruajnë hyrje ose mbyllje tregimesh, të paraqesin me shkrim mendimet e tyre, të shkruajnë me imagjinatë, të përdorin drejt shkronjën e madhe, pikën, pikëpyetjen.
13
III. KOMPLETI I TEKSTIT TË GJUHËS AMTARE
Kompleti i ri i tekstit të gjuhës amtare për klasën e parë përbëhet nga abetarja, fletorja e punës dhe teksti i mësuesit.
Struktura e abetares dhe e fletores së punës
Abetarja dhe fletorja e punës kanë tri pjesë themelore: pjesa a e parë ose paraabetarja, pjesa e dytë ose abetarja dhe pjesa e tretë ose pasabetarja.
Pjesa e parë, ose paraabetarja, duhet kuptuar si parapër-gatitje sidomos për ata që nuk kanë pasur rastin të shkojnë në kopsht.
Paraabetarja përmban veprimtari dhe kërkesa të ndryshme. Në paraabetare vëmendja është përqendruar në verifikimin dhe zhvillimin e mëtejshëm të shkathtësive të të dëgjuarit dhe të ndjeshmërisë tingullore, në zhvillimin e të folurit dhe të të kuptuarit të përmbajtjes së fjalive të veçanta dhe të tekstit të plotë, si dhe në parapërgatitjen për të shkruar dhe për të kuptuar rolin e gjuhës së shkruar në procesin e komunikimit. Në këtë kuptim puna me paraabetaren është e rëndësishme dhe shërben si parapërgatitje për mësimin e leximit dhe të shkrimit.
Paraabetarja mban titullin Shohim dhe tregojmë. Në pjesën e parë të paraabetares jepen figura ose grupe figurash, mbi bazën e të cilave fëmijët do të flasin. Qëllimi është të zhvillojmë të folurit mbi bazën e figurave dhe t'i përgatitim fëmijët për të kaluar gradualisht nga teksti me figura në tekstin e shkruar.
Tematika e paraqitur në këto figura është zgjedhur në përshtatje me interesat e fëmijëve dhe është në përshtatje me mjedisin shoqëror dhe natyror që i rrethon ato. Për këtë arsye, figurat paraqesin aspekte nga jeta e tyre në shtëpi, në rrugë, në shkollë etj.
Edhe Fletorja e punës, në pajtim me tekstin e Abetares, ka tri pjesë themelore që korrespondojnë me ndarjen e abetares në paraabetare, abetare dhe pasabetare. Paraabetarja në fletoren e punës mban titullin
14
Vështrojmë, krahasojmë, vizatojmë. Në këtë pjesë të fletores së punës synohet që fëmijët të zhvillojmë të folurit mbi bazën e figurave, si edhe të ushtrojnë lëvizjet e dorës. U kërkohet të ngjyrosin, të plotësojnë e krahasojnë figura, të bëjnë rrathë, të bëjnë vija të lakuara etj., si edhe të shkruajnë elemente të shkronjave. Duke shkruar elementet e shkronjave, ata mësohen me vijat dhe parapërgatiten për të shkruar me saktësi brenda tyre. Ushtrimet marrin parasysh veçoritë e ndërtimit të shkronjave.
Tematika e paraqitur në këto figura është zgjedhur në përshtatje me moshën dhe interesat e fëmijëve. U kërkohet të ngjyrosin e plotësojnë figura, të shënojnë rrugën që duhet ndjekur në një labirint, ose në kopshtin zoologjik, të qarkojnë sendet që ndryshojnë, të plotësojnë dhe vizatojnë flluska dhe rrathë, të vizatojnë kërcimet e Dritanit, të vizatojnë rrugën e kërmillit, të vizatojnë rrugën e bletëve dhe të fluturave, të bëjnë vija sipas modeleve etj. Të gjitha këto në kuadrin e parapërgatitjeve për punën që do të bëhet për aftësimin e tyre gradual për të lexuar dhe shkruar.
Pjesa e dytë e tekstit mësimor dhe e fletores së punës i kushtohet tërësisht punës për mësimin e leximit dhe të shkrimit.
Siç kemi shkruar, në këtë abetare zbatohet metoda alfabetike. Ajo niset nga tingulli dhe shkronja për të arritur tek fjala, fjalia etj. Radha e mësimit të shkronjave merr parasysh ndarjen në zanore dhe bashkëtingëllore si edhe dendurinë e përdorimit të tyre me qëllim që të bëhet sa më parë e mundur t'u ofrojmë fëmijëve për t’u lexuar, fillimisht, fjalë dhe fjali të shkurtra dhe gradualisht tekste të shkruara tërheqëse dhe me brendi të pasur.
Në pjesën e parë trajtohen zanoret sipas këtij rendi: a, i, y, o, u, e, ë. Vijohet me bashkëtingëlloret të cilat paraqiten në pesë grupe: I. s, l, r, n, m, j; II. f, v, p, b, t, d; III. k, g, h, q, sh, dh; IV. ll, nj, gj, rr, th; V. c, ç, z, x, zh, xh. Pas çdo grupi shkronjash parashikohen orë përforcimi ose përsëritje.
Duke filluar nga s-ja, që shënon fillimin e trajtimit të bashkë-tingëlloreve, u kërkohet ta dallojnë tingullin në fjalë.
15
Duke filluar po nga shkronja s u jepen për t’u lexuar krahas fjalëve dhe fjali e tekste të thjeshta.
Në fjalitë ose tekstet që shoqërojnë disa shkronja jepen edhe emra të përveçëm. Supozohet se fëmijët, qysh në klasën e parë kanë mësuar ta dallojnë (ta lexojnë), ndërsa, shumë prej tyre, edhe ta vizatojnë (ta shkruajnë) emrin e vet. Si shenjë të identitetit personal, fëmijët e dallojnë dhe e shkruajnë atë edhe para së të shkojnë në shkollë. Përdorimi i emrave të përveçëm në procesin e mësimit të të lexuarit dhe të të shkruarit është i motivuar sepse ata janë të afërt për fëmijët, i lexojnë dhe i shkruajnë me lehtësi. Ata u kujtojnë fëmijëve njerëzit e afërt dhe të dashur që i rrethojnë (prindërit, motrat dhe vëllezërit, shokët ...). Në këtë mënyrë, në procesin e mësimit, futim një aspekt nga jeta e fëmijëve.
Emrat e përveçëm mund të shfrytëzohen gjatë njohjes së çdo shkronje, të shtypit ose të dorës. Fëmijët do të përcaktojnë se me ç’tingull/shkronjë, fillon emri i përveçëm, me ç’tingull mbaron dhe ç’tinguj ka ai në mes. Ata do të gjejnë edhe emra të tjerë, që fillojnë me të njëjtin tingull a shkronjë; do t’i sistemojnë ato në shkronjat lëvizore dhe do të formojnë me to fjali.
Në vijim kërkohet të mësojnë të shkruajnë sipas modelit shkronjën përkatëse të vogël dhe të madhe të dorës.
Njohuritë gramatikore dhe drejtshkrimore janë dhënë në përputhje me Programin mësimor për klasën e parë të shkollës nëntëvjeçare. Këtu përfshihen, para së gjithash, të dalluarit dhe të kuptuarit e fjalisë si një tërësi ligjëruese, të pjesëve të saj, të fjalëve dhe të tingujve, si edhe të shkronjave prej të cilave përbëhet fjala.
Formimi gjuhësor në moshën gjashtë dhe shtatë vjeçe, nuk duhet të jetë formim teorik gramatikor, sepse për fëmijët e kësaj moshe kjo nuk është as e mundur, as e nevojshme. Fillimisht në kopsht dhe pastaj në shkollë, fëmijët ushtrohen të komunikojnë me gojë. Komunikimi me gojë që ushtrohet në kopsht ose në shkollë, në një masë të caktuar, dallohet nga të folurit që ai përdor në shtëpi ose që dëgjon përreth.
Mësimi i rregullave gramatikore dhe drejtshkrimore, në këtë moshë, bëhet në mënyrën intuitive, pra, fëmijët i dallojnë ose i njohin
16
dukuritë gjuhësore përmes shembujsh. Duke u nisur nga të dhëna konkrete, fëmijët bëhen të aftë, të kuptojnë dhe të mbajnë mend edhe "rregulla" të caktuara, çka shënon edhe fillimin e aftësimit të tyre për të bërë përgjithësime.
Njohuritë gramatikore dhe drejtshkrimore nuk është e domosdoshme të trajtohen si objektiva të veçanta mësimore. Fëmijët i ndeshin dhe i përvetësojnë ato thuajse përditë si pjesë me rëndësi e të lexuarit dhe e të shkruarit fillestar (dallimi i tingujve, shkronjave, fjalëve, fjalive, shenjave të pikësimit në fund të fjalisë, të shkronjave të mëdha në tekstin e shkruar).
Shenjat e pikësimit që vihen në fund të fjalisë janë gjithashtu diçka që nxënësit e ndeshin gjatë leximit të fjalive dhe teksteve të shkurtra gjatë gjithë abetares. Detyra e mësuesit është që t’u tërheq vëmendjen rreth këtyre dukurive dhe t’u shpjegojë vlerën e përdorimit të drejtë të pikës, të pikëpyetjes dhe të pikëçuditjes.
Shkrimi i shkronjës së madhe në fillim ka të bëjë me fillimin e fjalisë, me emrat e përveçëm të njerëzve, me emërtimet e qyteteve e të fshatrave dhe me shkrimin e emërtimit të shkollës. Fëmijët i përvetësojnë ato spontanisht duke punuar me tekstin e shkruar: kur lexojnë, kur bisedojnë për tekstin që kanë lexuar (bashkë, në grup apo individualisht), kur shkruajnë ata ose kur shkruan mësues-i/ja.
Emrat janë kategoria e parë gjuhësore që njohin nxënësit. Me emërtimin e sendeve, të qenieve e të dukurive ata ndeshen në çdo moment të jetës së tyre.
Në këtë abetare është përgatitur me kujdes kalimi nga faza e parë e zhvillimit të shprehive të të lexuarit në fazën e dytë, e cila fillon pas automatizimit të kësaj shkathtësie dhe zhvillimit të aftësisë së të kuptuarit të asaj që lexohet.
Edhe pjesa e dytë e fletores së punës për nga synimet, përmbajtja dhe struktura korrespondon me pjesën e abetares që i kushtohet mësimit të leximit dhe të shkrimit.
Kërkesat e parashtruara në këtë pjesë të dytë të fletores së punës plotësojnë, përforcojnë dhe çojnë më tutje kërkesat e abetares për mësimin e leximit dhe shkrimit.
17
Çdo mësim në këtë pjesë të fletores së punës ka një faqe në të cilën trajtohet një shkronjë. Çdo shkronjë shoqërohet me një figurë që shënon një send ose një qenie, emërtimi i të cilës fillon me këtë tingull ose shkronjë. Është e njëjta figurë si në pjesën përkatëse të abetares. Për shembull, shkronja a në abetare shoqërohet me figurën e ariut. Po me figurën e ariut shoqërohet ajo edhe në fletoren e punës. Kjo për një arsye të thjeshtë që të vendoset një relacion i qëndrueshëm mes fjalës ari dhe shkronjës a që në një mënyrë ose tjetër e simbolizon atë shkronjë, sigurisht deri në një farë momenti.
Fill mbas saj vijnë kërkesa që kanë si synim verifikimin, përforcimin dhe ngulitjen e njohurive të fituara për leximin dhe shkrimin e shkronjave të veçanta, e rrokjeve, e fjalëve dhe fjalive që përmbajnë njohuritë e fituara deri në atë moment. Llojet e kërkesave ndryshojnë nga një shkronjë në tjetrën po synimi mbetet po ai aftësimi i nxënësve për të lexuar e shkruar sipas temës shkronja, grupe shkronjash, rrokje, fjalë, fjali dhe gradualisht tekste të thjeshta që vijnë duke u ndërlikuar gradualisht.
Në fletoren e punës në vartësi të temës u kërkohet të tregojnë figurën kur dëgjojnë një tingull të caktuar, të plotësojnë etiketat me shkronja, të renditin shkronjat për të formuar fjalë, të lidhin fjalët me figurat përkatëse, të dallojë fjalët që janë të shkruara ndryshe në një rresht, të përcaktojnë numrin e fjalëve në fjali, t’i renditin fjalët për të formuar fjali, të bashkojnë rrokjet për të formuar fjalë, të plotësojnë fjalitë, të dallojnë fjalën e saktë në fjali, të dallojnë numrin e fjalëve në fjali, të plotësojnë grupet e fjalëve, t’i renditin fjalët si duhet për të formuar fjali, të vendosin pikën, pikëpyetjen, pikëçuditjen etj. Mendojmë se kërkesat e parashtruara në fletoren e punës për çdo shkronjë janë të mjaftueshme.
Pjesa e tretë e abetares ose pasabetarja përmban biseda, tekste letrare dhe joletrare të shoqëruara nga kërkesa për kuptimin dhe analizën e tyre, si edhe disa kërkesa të thjeshta gjuhësore me karakter praktik.
Leximi i teksteve letrare dhe joletrare në mësimin e gjuhës amtare ka si qëllim tu japë nxënësve në pajtim me kërkesat e programit dhe
18
moshën e tyre, strategjinë ose mënyrën e të lexuarit të këtyre teksteve dhe për pasojë aftësimin e tyre për të kuptuar e mësuar përmes leximit. Dallimi i të dhënave në tekstin që lexohet, lidhja me njohuritë e mëparshme që fëmijët zotërojnë, veçimi i esenciales nga jo esencialja dhe i të njohurës nga e panjohura, si edhe kuptimi i tekstit të lexuar, janë qëllimet parësore të kësaj veprimtarie. Pra, qëllimi edhe në klasë të parë është të aftësohen të kuptojnë tekstet letrare dhe joletrare dhe të dallojnë të dhënat kryesore nga ata të dorës së dytë dhe të japin gjykimet e tyre modeste për aspekte të caktuara që lidhen me përmbajtjen dhe ndërtimin e tyre.
Elementi kyç gjatë mësimit të të lexuarit është të kuptuarit. Të kuptuarit e tekstit është i pranishëm që në fillim të procesit të leximit të teksteve të shkruara dhe shërben si mbështetje për procesin e përgjithshëm të mësimit (mbajtjen mend, riprodhimin).
Të kuptuarit e asaj që lexohet, përkufizohet si procesi aktiv, në të cilin nxënësi, në përputhje me njohuritë e veta të mëparshme, përpiqet të interpretojë atë që ka lexuar.
Në procesin e të kuptuarit të tekstit të ri të shkruar, rol të veçantë kanë njohuritë e mëparshme të nxënësit dhe fondi i fjalëve që ai zotëron. Prandaj, është e domosdoshme që, në mënyra të ndryshme, t’i aktivizojmë njohuritë e mëparshme të nxënësve dhe t'u rikujtojmë atyre koncepte dhe informacione të njohura. Këto koncepte dhe informacione do t'i ndihmojnë ata, që të kuptojnë informacionet e reja në tekstin e shkruar.
Në literaturën metodike bashkëkohore, përdoret termi strategjia e leximit, me të cilën kuptohet rruga më e mirë dhe më e arsyeshme që duhet të ndiqet për të kuptuar materialin që lexohet. Gjatë leximit, në një farë mënyre, ne e përpunojmë tekstin e shkruar. Rezultati përfundimtar duhet të jetë: të kuptohet dhe të mbahet mend ajo që lexohet.
Edhe pjesa e tretë e fletores së punës për nga synimet, përmbajtja dhe struktura korrespondon me pjesën e tretë të abetares që përmban biseda, tekste letrare dhe joletrare të shoqëruara nga kërkesa për kuptimin dhe analizën e tyre.
19
Leximet në fletoren e punës vijojnë dhe çojnë më tutje kërkesat për dallimin dhe veçimin e të dhënave thelbësore nga teksti i shkruar, si edhe kontrollin e kuptimit të asaj që është lexuar.
Qëllimet e këtyre leximeve, krahas atyre që u përmenden, janë edhe pasurimi i fjalorit të nxënësve. Nxënësit zhvillojnë gjithashtu aftësinë gjuhësore të të treguarit dhe të përdorimit të drejtë të koncepteve të caktuara.
Në këtë rast ndihma e prindërve është normale. Pra, prindërit mund të ndihmojnë në procesin e zhvillimit të shkathtësive gjuhësore të fëmijëve të tyre.
Kërkesat e parashtruara në abetare dhe në fletoren e punës për çdo njësi mësimore ofrojnë mundësi të ndryshme dhe interesante për mësimin dhe ushtrimin e këtyre përmbajtjeve dhe për përdorimin e mënyrave të ndryshme metodike.
Struktura e librit të mësuesit
Libri i mësuesit fillimisht jep disa të dhëna të përgjithshme për synimet dhe për katër komponentët kryesore përbërëse të mësimit të gjuhës amtare në klasën e parë, të dëgjuarit, të folurit, të lexuarit, të shkruarit. Vijon me parashtrimin e strukturës dhe përmbajtjes së abetares, fletores së punës dhe Librit të mësuesit. Vijohet me planin mësimor dhe ecurinë metodike për arritjen e synimeve.
Shpjegimet për ecurinë metodike duhen kuptuar si modele të cilat mësuesi nuk është i detyruar t’i zbatojë domosdo. Ai është i lirë të largohet nga modelet në masën që e sheh të arsyeshme, duke ua përshtatur metodën e punës së tij kushteve konkrete të klasës së tij dhe përvojave të tij pedagogjike.
20
IV. PLANI MËSIMOR I DETAJUAR
LENDA: GJUHA AMTARE, Klasa I
Viti shkollor 2012-2013 35 javë x 8 orë =280 orë vjetore
Mësimi i lexim-shkrimit fillestar kalon në tri faza:
Faza e parë lidhet me periudhën përgatitore për lexim-shkrim (paraabetare).
Faza e dytë lidhet me mësimin e shprehive themelore të teknikës së lexim-shkrimit (abetare).
Faza e tretë lidhet me përforcimin e teknikës së lexim-shkrimit (pasabetare).
Pjesa e parë (paraabetare) 4 javë x 8 orë =32 orë
Pjesa e dytë (abetare) 26 javë x 8 orë =208 orë
Pjesa e tretë (pasabetare) 5 javë x 8 orë = 40 orë
Gjithsej 35 javë x 8 orë = 280
21
PJES
A E
PA
RË
Abe
tare
dhe
flet
ore
pune
4
javë
x 8o
rë
= 32
orë
O
BJEK
TIV
A T
Ë V
EÇA
NTA
Vep
rim
tari
hyr
ëse
1 or
ë
Nga
32
orët
kus
htua
r pj
esës
së
parë
, një
orë
do
të s
hërb
ejë
si h
yrje
apo
pa
rapë
rgat
itje
për
mës
imet
në
vazh
dim
. Pë
r kë
to v
epri
mta
ri,
si t
ë th
uash
, hyr
ëse
nuk
do të
japi
m r
ekom
andi
me
të p
osaç
me.
Mës
uesi
do
ta p
ërca
ktoj
ë ve
të e
curi
në e
tyr
e. M
egjit
hatë
sug
jero
jmë
që p
ara
se t
ë fil
lojë
pun
a m
e ko
mpl
etin
e a
beta
res
fëm
ijët
duhe
t të
njih
en m
e m
ësue
sen,
me
njër
it-tje
trin
dhe
me
ambi
entin
e k
lasë
s dh
e të
shk
ollë
s, si
edh
e m
e di
sa r
regu
lla t
ë th
jesh
ta t
ë ba
shkë
jete
sës.
Pas
taj m
und
të
vazh
dohe
t me
njoh
jen
e ab
etar
es d
he të
flet
ores
së
punë
s.
1. N
ë sh
tëpi
(A
beta
re)
2 or
ë
Të u
shtr
ohen
të k
omun
ikoj
në p
ër n
jë te
më
të c
aktu
ar, n
ë kë
të ra
st p
ër
aspe
kte
të je
tës s
ë ty
re n
ë sh
tëpi
. Të
shf
aqin
men
dim
et d
he p
ërvo
jat e
tyre
lidh
ur m
e te
mën
. Të
ush
troh
en të
kom
unik
ojnë
dhe
të p
ërsh
ënde
tin të
tjer
ët.
Të p
ërdo
rin
shpr
ehje
t: M
irëm
ëngj
esi!
Mirë
dita
! Miru
pafsh
im!
2. N
ë rr
ugë
(Abe
tare
)
2 or
ë
Të u
shtr
ohen
të k
omun
ikoj
në p
ër n
jë te
më
të c
aktu
ar, n
ë kë
të ra
st p
ër
rreg
ulla
t e q
arku
llim
it.
Të s
hfaq
in m
endi
met
dhe
për
voja
t e ty
re li
dhur
me
tem
ën.
Të n
johi
n dh
e të
zba
tojn
ë rr
egul
lat e
qar
kulli
mit
në rr
ugë.
22
3. N
ë sh
kollë
(A
beta
re)
2 or
ë
Të u
shtr
ohen
të k
omun
ikoj
në p
ër a
spek
te të
jetë
s së t
yre n
ë shk
ollë.
Të
shf
aqin
men
dim
in e
tyre
lidh
ur m
e te
mën
. Të
njo
hin
rreg
ulla
t e m
irës
jellj
es d
he të
për
dori
n sh
preh
jet:
Mirë
dita
! M
irë se
erdh
ët! M
irupa
fshim
!.
4. N
ë fs
hat
(Abe
tare
) 2
orë
Të u
shtr
ohen
të k
omun
ikoj
në p
ër a
spek
te të
jetë
s në f
shat
. Të
shf
aqin
men
dim
in d
he p
ërvo
jat e
tyre
lidh
ur m
e te
mën
.
5. T
rum
caku
ndë
rton
çe
rdhe
n e
tij
(Abe
tare
) 1
orë
Të u
shtr
ohen
të fl
asin
për
zog
jtë.
Të a
ftëso
hen
të re
nditi
n ng
jarje
t e p
araq
itura
me
figur
a.
6. K
lloçk
a dh
e zo
gu
(Abe
tare
) 1
orë
Të
ush
troh
en të
flas
in p
ër p
ulën
. Të
aftë
sohe
n të
rend
itin
ngja
rjet e
par
aqitu
ra m
e fig
ura.
7. L
epur
i (F
leto
re p
une)
1
orë
Të u
shtr
ohen
të fl
asin
për
lepu
rin.
Të z
hvill
ojnë
aftë
sitë
mot
orik
e, n
ë kë
të ra
st n
gjyr
osje
figur
e.
Të a
ftëso
hen
të b
ëjnë
vija
të p
jerrë
ta b
rend
a vi
jave
të fl
etor
es.
Të a
ftëso
hen
të b
ëjnë
vija
pin
gule
bren
da v
ijave
të fl
etor
es.
8. Ç
farë
nje
riu
i çu
dits
hëm
(F
leto
re p
une)
2 or
ë Të
ush
troh
en të
flas
in p
ër p
jesët
e tr
upit
të n
jeriu
t. Të
ush
troh
en të
ngj
yros
in fi
gura
sip
as m
odel
it.
Të a
ftëso
hen
të b
ëjnë
rrat
hë si
pas m
odel
it, b
rend
a vi
jave
të fl
etor
es.
23
9. Ç
farë
bre
shke
e
çudi
tshm
e (F
leto
re p
une)
2 or
ë Të
ush
troh
en të
flas
in p
ër b
resh
kat.
Të u
shtr
ohen
të n
gjyr
osin
figu
ra s
ipas
mod
elit.
Të
aftë
sohe
n të
bëj
në v
ija të
kry
qëzu
ara
bren
da v
ijave
të fl
etor
es.
10. R
ruga
për
në
shko
llë
(Fle
tore
pun
e)
2 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër rr
ugën
e ty
re p
ër n
ë shk
ollë.
Të
aftë
sohe
n pë
r të
vëzh
guar
e g
jetur
rrug
ëdal
je në
situ
ata
të ca
ktua
ra.
Të u
shtr
ohen
për
të b
ërë
vija
sip
as m
odel
it të
dhë
në s
i par
a-pë
rgat
itje
për
proc
esin
e sh
krim
it.
11. N
ë ko
psht
in
zool
ogjik
(F
leto
re p
une)
2 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
folu
r për
kop
shtin
zoo
logj
ik.
Të a
ftëso
hen
për t
ë vë
zhgu
ar e
gjet
ur rr
ugëd
alje
në si
tuat
a të
cakt
uara
. Të
ush
troh
en p
ër të
bër
ë vi
ja s
ipas
mod
elit
të d
hënë
si p
ara-
përg
atitj
e pë
r pro
cesi
n e
shkr
imit.
12. N
ë fe
stë
(Fle
tore
pun
e)
2 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
folu
r për
një
ditë
fest
e. Të
ush
troh
en p
ër t
ë bë
rë v
ija s
ipas
mod
elit
të d
hënë
si p
arap
ërga
titje
pë
r pro
cesi
n e
shkr
imit.
13. N
ë va
skë
(Fle
tore
pun
e)
2 or
ë
Të u
shtr
ohen
të fl
asin
për
pas
tërt
inë e
trup
it.
Të z
hvill
ojnë
aftë
sitë
mot
orik
e pë
rmes
viza
timit
të fig
urav
e gjeo
met
rike.
Të
aftë
sohe
n të
bëj
në rr
athë
jash
të v
ijave
të fl
etor
es.
Të a
ftëso
hen
të b
ëjnë
rrat
hë të
mëd
henj
bre
nda
vija
ve të
flet
ores
.
24
14. K
ërci
met
e D
rita
nit,
(Fle
tore
pun
e)
2 or
ë
Të z
hvill
ojnë
aftë
sitë
për
të fo
lur p
ër m
ënyr
ën e
lëviz
jes m
e kër
cim
. Të
aftë
sohe
n pë
r të
bër
ë vi
ja t
ë la
kuar
a ng
a la
rt-p
osht
ë dh
e an
asjel
ltas,
si
para
përg
atitj
e pë
r pro
cesi
n e
shkr
imit.
15. R
ruga
e k
ërm
illit
(Fle
tore
pun
e)
2 or
ë
Të z
hvill
ojnë
aftë
sitë
për
të fo
lur k
ërm
illin
. Të
aftë
sohe
n pë
r të
bër
ë vi
ja t
ë la
kuar
a ng
a la
rt-p
osht
ë dh
e an
asjel
ltas,
si
para
përg
atitj
e pë
r pro
cesi
n e
shkr
imit.
16. R
ruga
e b
letë
ve
(Fle
tore
pun
e)
2 or
ë
Të z
hvill
ojnë
aftë
sinë
për
të fo
lur p
ër b
letën
. Të
ush
troh
en të
bëj
në v
ija n
ë for
më f
jong
oje s
i par
apër
gatit
je p
ër p
roce
sin
e sh
krim
it.
17. R
ruga
e fl
utur
ave
(Fle
tore
pun
e)
2 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
në p
ër të
folu
r për
flut
urën
. Të
ush
troh
en të
bëj
në v
ija n
ë for
më f
jong
oje s
i par
apër
gatit
je p
ër p
roce
sin
e sh
krim
it.
PJES
A E
DYT
Ë A
beta
re d
he fl
etor
e pu
ne
26ja
vëx
8orë
=
208o
rë
OBJ
EKTI
VA
TË
VEÇ
AN
TA
18. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
a (A
beta
re-
fleto
re p
une)
5 or
ë
Të z
hvill
ojnë
aftë
sitë
për
të k
omun
ikua
r për
një
tem
atik
ë të
cak
tuar
(k
ëtu
për a
riun)
. Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
A, a
. Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
A, a
, të
shty
pit d
he të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a A
, a e
sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
25
19. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
i (A
beta
re -
fleto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r iriq
i).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n I,
i. Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
I, i t
ë sh
typi
t dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
I, i e
sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
20. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
y (A
beta
re -
fleto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r ylli
n m
e pe
së c
epa)
. Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
Y, y
. Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
Y, y
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a Y,
y e
sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
21. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
o (A
beta
re -
fleto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r orë
n).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n O
,o.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n O
,o të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
O,o
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
26
22. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
u
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r urë
n).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n U
, u.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n U
, u të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
U, u
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
23. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
e (A
beta
re -
fleto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r ekr
anin
). Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
E,e.
Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
E,e
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a E,
e e
shty
pit d
he e
dor
ës d
he të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
24. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
ë (A
beta
re -
fleto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r ëm
bëlsi
rën)
. Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
Ë,ë.
Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
Ë,ë
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a Ë,
ë e
shty
pit d
he e
dor
ës d
he të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
27
25. P
ërsë
ritje
a, i
, y, o
, u,
e, ë
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
dal
lojn
ë tin
gujt
dhe
të le
xojn
ë sh
kron
jat a
, i, y
, o, u
, i, e
, ë d
he t’
i sh
krua
jnë
ata
me
shkr
onja
sht
ypi d
he d
ore.
26. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
s (A
beta
re -f
leto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r syr
in).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n S,
s.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n S,
s, të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
S,s
e sh
typi
t dhe
e d
orës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
27. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
l (A
beta
re -F
leto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r lul
en).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n L,
l.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n L,
l të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
L,l e
sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
28
28. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
r
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r ros
ën).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n R
, r .
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n R
, r t
ë sh
typi
t dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
R, r
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
29. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
n
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r nën
ë).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n N
, n.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n N
, n të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
N, n
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
31. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
m
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r mol
lën).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n M
, m.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n M
, m të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
M, m
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
29
32. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
j (A
beta
re -f
leto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r jas
tëku
n).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n J,
j .
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n J,
j të
shty
pit d
he të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a J,
j e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
33
. Për
sëri
tje s,
l, r,
n, m
, j
(Abe
tare
) 2
orë
Të d
allo
jnë
tingu
jt dh
e të
lexo
jnë
shkr
onja
t s, l
, r, n
, m, j
në
fjalë
dhe
fja
li dh
e t’i
shk
ruaj
në a
ta m
e sh
kron
ja të
mëd
ha d
he të
vog
la s
htyp
i dh
e do
re.
34. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
f
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r flu
turë
n).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n F,
f.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n F,
f të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
F, f
e sh
typi
t dhe
e d
orës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
35. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
v
(Abe
tare
-Fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r vaz
on).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n V,
v.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n V,
v të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
V, v
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
30
36. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
p
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r pul
ën).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n P,
p.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n P,
p të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
P, p
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
37
. Tin
gulli
dhe
sh
kron
ja b
(A
beta
re -f
leto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r blet
ën).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n B,
b.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n B,
b të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
B, b
e sh
typi
t dhe
e d
orës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
38. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
t
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r top
in).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n T,
t.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n T,
t të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
T, t
e sh
typi
t dhe
e d
orës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
31
39. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
d
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r dom
aten
). Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
D, d
. Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
D, d
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a D
, d e
sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
40. P
ërsë
ritje
f, v
, p, b
, t, d
(A
beta
re)
2 or
ë Të
dal
lojn
ë tin
gujt
dhe
të le
xojn
ë sh
kron
jat
e vo
gla
(f, v
, p, b
, t, d
) dhe
sh
kron
jat e
mëd
ha (M
, F, B
, L, N
, R, S
, D, P
, V, T
, J) t
ë sh
typi
t dhe
të
dorë
s.
Të le
xojn
ë fja
lë m
e sh
kron
jat e
mës
ipër
me.
Të
lexo
jnë
dhe
të fa
milj
ariz
ohen
me
përe
mra
t vet
orë:
unë
, ti,
ai, a
jo, n
e,
ju, a
ta, a
to.
Të s
hkru
ajnë
në
etik
eta
fjalë
me
shkr
onja
t e m
ësua
ra d
eri t
ani.
41. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
k
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r kuk
ullën
). Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
K, k
. Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
K, k
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a K
, k e
sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
32
42. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
g
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r gom
ën).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n G
, g.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n G
, g të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
G, g
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
43. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
h
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r hën
ën).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n H
, h.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n H
, h të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
H, h
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
44. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
q
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r qen
in).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n Q
, q.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n Q
, q të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
Q, q
e sh
typi
t dhe
e d
orës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
33
45. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
sh
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r sha
llin)
. Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
Sh, s
h.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n Sh
, sh
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a Sh
, sh
e sh
typi
t dhe
e d
orës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
46. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
dh
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r dhe
lprë
n).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n D
h, d
h.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n D
h, d
h të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
Dh,
dh
e sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
47. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
ll
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r lla
mbë
n).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n Ll
, ll.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n Ll
, ll t
ë sh
typi
t dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
Ll, l
l e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
34
48. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
nj
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r njer
iun)
. Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
Nj,
nj.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n N
j, nj
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a N
j, nj
e s
htyp
it dh
e e
dor
ës d
he të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
49. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
gj
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r gjel
in).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n G
j, gj
. Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
Gj,
gj të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
Gj,
gj e
sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
50. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
rr
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r rro
tën)
. Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
Rr,
rr.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n R
r, rr
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a R
r, rr
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
35
51. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
th
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r thi
kën)
. Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
Th, t
h.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n Th
, th,
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a Th
, th
e sh
typi
t dhe
e d
orës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
52. P
ërsë
ritje
k, g
h, q
, sh,
ll,
nj,
gj, r
r, th
(A
beta
re)
2 or
ë Të
dal
lojn
ë tin
gujt
dhe
të le
xojn
ë sh
kron
jat
e vo
gla
(k, g
h, q
, sh,
ll, n
j, gj
, rr,
th) d
he sh
kron
jat e
mëd
ha (K
, G, H
, Q, S
h, L
l, N
j, G
j, R
r, Th
) të
shty
pit d
he të
dor
ës.
Të le
xojn
ë fja
lë d
he te
kste
me
shkr
onja
t e m
ësip
ërm
e.
54. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
c
(Abe
tare
-fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r cirk
un).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n C,
c.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n C,
c të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
C, c
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
55
. Tin
gulli
dhe
sh
kron
ja ç
(A
beta
re -f
leto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r çan
tën)
. Të
dal
lojn
ë dh
e të
shq
ipto
jnë
tingu
llin
Ç, ç
. Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
Ç, ç
të s
htyp
it dh
e të
dor
ës.
Të m
ësoj
në s
e si
shk
ruhe
t shk
ronj
a Ç,
ç e
sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
36
56. T
ingu
lli d
he
shkr
onja
z
(Abe
tare
- fle
tore
pun
e)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r zog
un).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n Z,
z.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n Z,
z të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
Z, z
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
57
. Tin
gulli
dhe
sh
kron
ja x
(A
beta
re -
fleto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r xix
ëllon
jën).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n X
, x.
Ti d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n X
, x të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
X, x
e s
htyp
it dh
e e
dorë
s dh
e të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
58
. Tin
gulli
dhe
sh
kron
ja z
h (A
beta
re -
fleto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r zha
piku
n).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n Zh
, zh.
Të
dal
lojn
ë dh
e ve
çojn
ë sh
kron
jën
Zh, z
h të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
Zh, z
h e
shty
pit d
he e
dor
ës d
he të
us
htro
hen
ta p
ërdo
rin
atë.
59
. Tin
gulli
dhe
sh
kron
ja x
h (A
beta
re -
fleto
re p
une)
5 or
ë Të
zhv
illoj
në a
ftësi
të p
ër të
kom
unik
uar p
ër n
jë te
mat
ikë
të c
aktu
ar
(kët
u pë
r xha
ketë
n).
Të d
allo
jnë
dhe
të s
hqip
tojn
ë tin
gulli
n X
h, x
h.
Të d
allo
jnë
dhe
veço
jnë
shkr
onjë
n X
h, x
h të
sht
ypit
dhe
të d
orës
. Të
mës
ojnë
se
si s
hkru
het s
hkro
nja
Xh,
xh
e sht
ypit
dhe
e do
rës
dhe
të
usht
rohe
n ta
për
dori
n at
ë.
37
60. P
ërsë
ritje
c, ç,
z, x
, zh,
xh
(A
beta
re)
2 or
ë Të
dal
lojn
ë tin
gujt
dhe
të le
xojn
ë sh
kron
jat
e vo
gla
(c, ç
, z, x
, zh,
xh)
dhe
sh
kron
jat e
mëd
ha (C
, Ç, Z
, X, Z
h, X
h ) t
ë sh
typi
t dhe
të d
orës
. Të
lexo
jnë
fjalë
, fja
li dh
e te
kste
me
shkr
onja
t e m
ësip
ërm
e.
Orë
në
disp
ozic
ion
18 o
rë
Kët
o or
ë do
të p
ërdo
ren
gjat
ë gj
ithë
vitit
sip
as g
jyki
mit
të m
ësue
s-it/
es
për v
erifi
kim
e, p
ërfo
rcim
e sh
kron
jash
të v
eçan
ta o
se g
rupe
shk
ronj
ash,
si
edh
e pë
r kop
jime,
dik
time
etj.
Mun
d të
për
dore
n ed
he p
ër m
ësim
et k
usht
uar l
exim
it dh
e nj
ohur
ive
për
gjuh
ën n
ë qo
ftë se
mës
ues-
i/ja
e g
jyko
n të
ars
yesh
me.
PJES
A E
TR
ETË
(Abe
tare
dhe
flet
ore p
une)
5
javë
x 8
orë
= 40
orë
O
BJEK
TIV
A T
Ë V
EÇA
NTA
61. A
lo, m
irëd
ita...
(A
beta
re d
he fl
etor
e pu
ne)
2 or
ë
Të p
ërve
tëso
jnë
e të
thel
lojn
ë le
xim
in d
he in
terp
retim
in e
teks
teve
jo
letr
are,
në
këtë
rast
një
dia
log.
Të
zhv
illoj
në b
ised
a te
lefo
nike
. Të
resp
ekto
jnë
rreg
ulla
t e k
omun
ikim
it m
e te
lefo
n.
Të p
ërdo
rin
shpr
ehje
t: M
irëdi
ta! J
u lu
tem
! Mirë
ard
hsh!
Miru
pafsh
im!
62.
Të
lute
m, l
uajm
ë ba
shkë
Erm
al?
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
për
vetë
sojn
ë le
xim
in d
he in
terp
retim
in e
teks
teve
jo le
trar
e, n
ë kë
të
rast
të n
jë d
ialo
gu.
Të z
bato
jnë
disa
par
ime
bazë
të k
omun
ikim
it pë
rmes
dia
logu
t.
Të n
johi
n rr
egul
lat e
mir
ësje
lljes
. Të
ush
troh
en të
për
dori
n sh
preh
jet:
Të lu
tem
! Fal
emin
derit
! Të
luaj
në ro
le n
ë pa
jtim
me
përm
bajtj
en e
teks
tit.
38
63. Ç
farë
ësh
të d
ielli
? (A
beta
re)
2 or
ë Të
aftë
sohe
n të
lexo
jnë
teks
te të
shk
urtr
a jo
letr
are
me
zë d
he n
ë he
shtje
. Të
per
cept
ojnë
dhe
ana
lizoj
në te
kste
të s
hkur
tra
jole
trar
e në
për
shta
tje
me
mos
hën
e ty
re, n
ë kë
të ra
st n
jë te
kst p
ër d
iellin
. Të
kup
tojn
ë te
kstin
. Të
dal
lojn
ë të
dhë
nat k
ryes
ore
në n
jë te
kst.
Të
shf
aqin
men
dim
in e
tyre
për
teks
tin e
dhë
në d
he p
ërvo
jat e
tyre
për
të
një
jtën
tem
ë.
64.
Çfa
rë ja
në re
të?
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
aftë
sohe
n të
lexo
jnë
teks
te të
shk
urtr
a jo
letr
are
me
zë d
he n
ë he
shtje
. Të
per
cept
ojnë
dhe
ana
lizoj
në te
kste
të s
hkur
tra
jole
trar
e në
për
shta
tje
me
mos
hën
e ty
re, n
ë kë
të ra
st p
ër re
të.
Të k
upto
jnë
teks
tin.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e në
një
teks
t.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër te
kstin
e d
hënë
dhe
për
voja
t e v
eta
për
të n
jëjtë
n te
më.
65
. Nje
rëzi
t, ka
fshë
t dhe
bi
mët
ush
qehe
n (A
beta
re)
2 or
ë Të
aftë
sohe
n të
lexo
jnë
teks
te të
shk
urtr
a jo
letr
are
me
zë d
he n
ë he
shtje
. Të
per
cept
ojnë
dhe
ana
lizoj
në te
kste
të s
hkur
tra
jole
trar
e në
për
shta
tje
me
mos
hën
e ty
re, n
ë kë
të ra
st p
ër u
shqi
min
e qe
niev
e të g
jalla
dhe
bi
mëv
e. Të
kup
tojn
ë te
kstin
.
39
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e në
një
teks
t.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër te
kstin
e d
hënë
dhe
për
voja
t e ty
re p
ër
të n
jëjtë
n te
më.
Të
mës
ojnë
kup
timin
e fj
alëv
e të
vës
htir
a.
66. M
e se
udh
ëton
in
njer
ëzit?
(A
beta
re)
2 or
ë Të
aftë
sohe
n të
lexo
jnë
teks
te të
shk
urtr
a jo
letr
are
me
zë d
he n
ë he
shtje
. Të
per
cept
ojnë
dhe
ana
lizoj
në te
kste
të s
hkur
tra
jole
trar
e në
për
shta
tje
me
mos
hën
e ty
re, n
ë kë
të ra
st p
ër m
jetet
e ud
hëtim
it.
Të k
upto
jnë
teks
tin.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e në
një
teks
t.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër te
kstin
e d
hënë
dhe
për
voja
t e ty
re p
ër
të n
jëjtë
n te
më.
Të
mës
ojnë
kup
timin
e fj
alëv
e të
vës
htir
a.
67. K
ur n
uk k
isht
e te
lefo
n (A
beta
re)
Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t joa
rtis
tik.
Ta k
upto
jnë
teks
tin.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër te
kstin
.
68.
Alb
ani
do
të
rrite
t sh
pejt
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
tr
egim
. Ta
kup
tojn
ë tr
egim
in.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër tr
egim
in.
40
69. P
se k
ërko
n të
bëh
esh
blet
ë?
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
vj
ersh
ë.
Ta k
upto
jnë
vjer
shën
. Të
dal
lojn
ë të
dhë
nat k
ryes
ore.
Të
shf
aqin
men
dim
in e
tyre
për
vje
rshë
n.
70. K
ëngë
për
shi
un
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
vj
ersh
ë.
Ta k
upto
jnë
vjer
shën
. Të
dal
lojn
ë të
dhë
nat k
ryes
ore.
Të
shf
aqin
men
dim
in e
tyre
për
vje
rshë
n.
71. H
abia
e E
nit
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
vj
ersh
ë.
Ta k
upto
jnë
vjer
shën
. Të
dal
lojn
ë të
dhë
nat k
ryes
ore.
Të
shf
aqin
men
dim
in e
tyre
për
vje
rshë
n.
72. H
elik
opte
ri
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
tr
egim
. Ta
kup
tojn
ë tr
egim
in.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër tr
egim
in.
41
73. P
ër n
jë s
hkro
një
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
vj
ersh
ë.
Ta k
upto
jnë
vjer
shën
. Të
dal
lojn
ë të
dhë
nat k
ryes
ore.
Të
shf
aqin
men
dim
in e
tyre
për
vje
rshë
n.
74. S
upë
me
peri
me
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
tr
egim
. Ta
kup
tojn
ë tr
egim
in.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër tr
egim
in.
75. E
kran
i i m
adh
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
tr
egim
. Ta
kup
tojn
ë tr
egim
in.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër tr
egim
in.
76. N
oris
i në
tele
fon
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
tr
egim
. Ta
kup
tojn
ë tr
egim
in.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër tr
egim
in.
77. K
açja
dhe
zog
u (A
beta
re)
2 or
ë
Të a
ftëso
hen
të le
xojn
ë te
kste
të s
hkur
tra
me
zë d
he n
ë he
shtje
. Të
perc
epto
jnë
dhe
anal
izoj
në te
kste
të s
hkur
tra
letr
are
në p
ërsh
tatje
me
42
mos
hën
e ty
re, n
ë kë
të ra
st n
jë tr
egim
për
zog
jtë.
Të k
upto
jnë
teks
tin.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e në
teks
t.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër te
kstin
e d
hënë
dhe
për
voja
t për
të
njëj
tën
tem
ë.
Të m
ësoj
në k
uptim
in e
fjal
ëve
të v
ësht
ira.
78
. His
tori
a e
dy s
hokë
ve
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
tr
egim
për
shok
ët.
Ta k
upto
jnë
teks
tin.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër p
erso
nazh
et d
he tr
egim
in.
79. T
oka
ësht
ë e
rrum
bulla
kët
(Fle
tore
pun
e)
1 or
ë Të
aftë
sohe
n të
lexo
jnë
teks
te të
shk
urtr
a jo
letr
are
me
zë d
he n
ë he
shtje
. Të
per
cept
ojnë
dhe
ana
lizoj
në te
kste
të s
hkur
tra
jole
trar
e në
për
shta
tje
me
mos
hën
e ty
re, n
ë kë
të ra
st p
ër fo
rmën
e to
kës.
Të k
upto
jnë
teks
tin.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e në
një
teks
t.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër te
kstin
e d
hënë
dhe
për
voja
t e ty
re p
ër
të n
jëjtë
n te
më.
8
0. Ç
farë
ësh
të d
eti?
(F
leto
re p
une)
1 or
ë Të
aftë
sohe
n të
lexo
jnë
teks
te të
shku
rtra
jole
trare
me
zë d
he n
ë he
shtje
. Të
per
cept
ojnë
dhe
ana
lizoj
në te
kste
të s
hkur
tra
jole
trar
e në
për
shta
tje
me
mos
hën
e ty
re, n
ë kë
të ra
st p
ër d
etin
. Të
kup
tojn
ë te
kstin
.
43
Të
dal
lojn
ë të
dhë
nat k
ryes
ore
në n
jë te
kst.
Të
shf
aqin
men
dim
in e
tyre
për
teks
tin e
dhë
në d
he p
ërvo
jat e
tyre
për
të
një
jtën
tem
ë.
81. K
ësul
ëkuq
ja
(Fle
tore
pun
e)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
pë
rral
lë.
Ta k
upto
jnë
përr
allë
n.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër p
erso
nazh
et e
për
rallë
s.
82. M
irup
afsh
im!
(Abe
tare
)
2 or
ë Të
lexo
jnë
me
into
naci
onin
e d
uhur
një
teks
t art
istik
, në
këtë
rast
një
tr
egim
. Ta
kup
tojn
ë tr
egim
in.
Të d
allo
jnë
të d
hëna
t kry
esor
e.
Të s
hfaq
in m
endi
min
e ty
re p
ër tr
egim
in.
Sh
ënim
: Pr
ogra
mi r
ekom
ando
n që
në
shko
llat k
u nx
ënës
it e
klas
ave
të p
ara
kanë
kry
er a
rsim
in p
aras
hkol
lor
deri
në
75%
të ty
re, p
eriu
dha
përg
atito
re të
zhv
illoh
et d
eri n
ë 2
javë
. N
ë sh
kolla
t ku
nuk
e a
rsim
in p
aras
hkol
lor
rret
h 75
% e
fëm
ijëve
kës
hillo
het
që p
eriu
dha
përg
atito
re t
ë zh
villo
het n
ë ka
tër j
avë.
N
ë ra
stin
e p
arë
orët
që
përf
itohe
n m
und
të p
ërdo
ren
nga
mës
uesi
sip
as v
lerë
sim
eve
të ti
j.
44
V. ECURIA METODIKE PËR REALIZIMIN E SYNIMEVE
Para se të fillojë puna me abetaren mendojmë se në një orë të parë mësimi duhet të bëhet prezantimi i fëmijëve, njohja me shokët dhe shoqet e klasës, si edhe parashtrimi i disa rregullave të thjeshta të bashkëjetesës. Një orë e dytë mund t’i kushtohet njohjes me librin e Abetares.
Në orët në vijim do të vazhdohet me problematikën e parashtruar në paraabetare për zhvillimin e gjuhës së folur dhe për parapërgatitjen për shkrimin për të vijuar pastaj me punën intensive për mësimin e leximit dhe shkrimit. Për këtë qëllim do të japim disa modele mësimesh për mësuesit që mund të shërbejnë si parapërgatitje për realizimin e orëve të mësimit.
Udhëzimet për mësuesit janë vetëm propozime. Propozimet tona në vijim synojnë t’ju ndihmojnë në zgjedhjen e varianteve për realizimin e qëllimit konkret të çdo ore mësimi. Mësuesi është i lirë të përcaktojë vetë procedurën e çdo ore mësimi në përputhje me veçoritë e klasës së tij. Mësuesit duhet të jenë krijues në realizimin e orëve të mësimit të gjuhës amtare sa herë që kjo do të jetë e nevojshme.
Ne mendojmë që përvetësimi i shkrimit dhe i leximit duhet të arrihet gjatë orëve të mësimit brenda klasës, prandaj nuk parashikojmë detyra shtëpie, ndonëse nuk jemi kundër përdorimit të tyre. Gjithsesi, në rastet që mësuesi e gjykon të nevojshme u jep detyra shtëpie, po ato nuk duhet të kërkojnë më shumë se sa një orë në ditë për t’u realizuar.
Prindërit kanë edhe ata një rol për të luajtur, sigurisht jo për të zëvendësuar punën që bëhet në klasë nga mësuesi, po për ta verifikuar e përforcuar atë.
Prindërit janë pjesë e rëndësishme e këtij procesi, po, kryesisht, përmes nxitjes dhe krijimit për fëmijët të mundësive për të lexuar (këndi i librave të leximit ose biblioteka personale fëmijës) dhe informacioneve plotësuese që mund t’u jepen mësuesve lidhur me vështirësitë dhe
45
përjetimet e veçanta të fëmijëve të tyre gjatë procesit të mësimit të leximit dhe shkrimit.
Pra, prindërit duhet të jenë në kontakt të vazhdueshëm me mësuesit e fëmijëve të tyre për t’i ndihmuar ata të kuptojnë problemet specifike që kanë fëmijët e tyre në këtë proces sa të vështirë aq edhe me përgjegjësi për të ardhmen e tyre.
46
PJESA E PARË Abetare
1. Në shtëpi
Ora e parë
Qëllimi: Të perceptojnë tekstin e lexuar joartistik; të aftësohen të dëgjojnë tekste të lexuara me zë dhe t’i kuptojnë ato; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, të njohin rregullat e mirësjelljes dhe të përdorin shprehjet: Mirëmëngjesi! Mirëdita! Mirupafshim!
Format e punës: frontale dhe individuale
Janë të nevojshme: tri tablo të zmadhuara sipas modelit të abetares në faqet 6.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët se çfarë bëjnë ata në mëngjes, kur dhe si zgjohen, si përshëndeten me prindërit në mëngjes; - u thotë fëmijëve, të shohin tablonë ose në mungesë të saj ilustrimin e parë në fq. 6 të abetares; - u kërkon të dëgjojnë me vëmendje tekstin që do të lexojë mësuesi/-ja vetë: Është mëngjes. Fëmijët po flenë. Nëna hyn në dhomën e tyre dhe u thotë:
- Mirëmëngjesi, fëmijë! Zgjohuni, duhet të ngriheni! - Mirëmëngjesi, nënë!
- bën pyetjet: Çfarë pjesë e ditës është? Ku gjenden fëmijët? Çfarë po bëjnë fëmijët? Çfarë po bën nëna? Çfarë u thotë fëmijëve? Po ato si i përgjigjen? - nxjerrin përfundimin që në mëngjes, kur të zgjohen duhet t’i përshëndesin, në këtë rast nënën, me fjalët Mirëmëngjesi!;
47
Ora e dytë
- u thotë fëmijëve, të shohin tablonë ose në mungesë të saj ilustrimin e dytë në fq. 6 të abetares; - u kërkon të dëgjojnë me vëmendje tekstin që do të lexojë ajo vetë: Fëmijët janë në kuzhinë dhe po përshëndetin babain:
- Mirëmëngjesi, baba! - Mirëmëngjesi, fëmijë! Mëngjesi është gati!
- bën pyetjet: Çfarë po bën babai? Çfarë po bëjnë fëmijët? Çfarë i thonë babait? Po ai si u përgjigjet?; - nxjerrin përfundimin që në mëngjes, kur të zgjohen duhet të përshëndesin, në këtë rast babain, me fjalën Mirëmëngjesi!; - u thotë fëmijëve, të shohin tablonë ose në mungesë të saj ilustrimin e tretë në fq. 6 të abetares; - u kërkon të dëgjojnë me vëmendje tekstin që do të lexojë ajo vetë: Nëna i pyet: - A keni marrë gjithçka që ju duhet? - Po, nënë! - Mirupafshim! - Mirupafshim! - bën pyetjet: Çfarë po bëjnë fëmijët? Po nëna çfarë po bën? Si përshëndeten fëmijët me nënën? Po ajo si u përgjigjet? Ka kujdes që fëmijët të veçojnë fjalën Mirupafshim!;
Vërejtjet e mësues-it/es
48
2. Në rrugë
Ora e parë
Qëllimi: Të perceptojnë tekstin e lexuar joartistik; të aftësohen të dëgjojnë tekste të lexuara me zë dhe t’i kuptojnë ato; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, të njohin rregullat e mirësjelljes dhe të përdorin shprehjet: Mirëdita! Mirupafshim!
Format e punës: frontale dhe individuale
Është e nevojshme: një tablo e zmadhuar sipas modelit të abetares në faqen 7 të abetares. Mësimi mund të zhvillohet edhe jashtë në një ambient të përshtatshëm për temën, pranë një sheshi, anës një rruge.
Veprimtaritë e mësues-it/-es: - bisedon me fëmijët për rrugën e tyre për në shkollë, nga kalon sa e gjatë është çfarë ka gjatë rrugës; - i pyet se çfarë është semafori, për se shërben dhe çfarë tregojnë përkatësisht ngjyrat e kuqe, e verdhë, jeshile; - i pyet për vijat e bardha se çfarë shërbejnë dhe nëse ata i respektojnë; - mund t’u kërkojë të paraqesin përvojat e tyre pozitive ose negative që lidhen me këtë problematikë, pra nëse ju ka ndodhur atyre ose njerëzve të tyre diçka e pa pëlqyer për shkak të mos respektimit të semaforit ose të vijave të bardha; - nxjerrin përfundimin që në kryqëzimet e rrugëve ose kalimet nga një anë e trotuarit në tjetrën duhet të vështrojmë me kujdes dritat e semaforit dhe të kalojmë vetëm kur drita jeshile është e ndezur dhe vetëm nëpër vijat e bardha;
49
Ora e dytë
- u thotë fëmijëve, të shohin tablonë ose në mungesë të saj ilustrimin në fq. 7 të abetares dhe të dëgjojnë me vëmendje tekstin që do të lexojë:
Disa fëmijë të shoqëruar nga prindërit po shkojnë në shkollë. Po kalojnë nëpër vijat e bardha në qendër të qytetit. Drita jeshile e semaforit është e ndezur. Makinat kanë ndaluar. - bën pyetjet: Çfarë po bëjnë fëmijët? Ku po kalojnë? Çfarë tregojnë vijat e bardha? Pse kanë ndaluar makinat? Çfarë tregon ngjyra jeshile e semaforit? Po ngjyrat e tjera të semaforit çfarë tregojnë? - bisedon me fëmijët duke pyetur: A ka semafor gjatë rrugës së tyre për në shkollë? Si veprojnë ata kur janë të ndezura drita e kuqe, e verdhë ose jeshile? Po makinat? Përse duhen respektuar dritat e semaforit?; - ritheksojnë përfundimet lidhur me semaforin dhe vijat e bardha.
Vërejtjet e mësues-it/es
50
3. Në shkollë
Ora e parë
Qëllimi: Të perceptojnë tekstin e lexuar joartistik; të aftësohen të dëgjojnë tekste të lexuara me zë dhe t’i kuptojnë ato; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, të njohin rregullat e mirësjelljes dhe të përdorin shprehjet: Mirëdita! Mirupafshim!
Format e punës: frontale dhe individuale
Janë të nevojshme: tri tablo të zmadhuara sipas modelit të abetares në faqen 8 të abetares.
Veprimtaritë e mësues-it/es:
- bisedon me fëmijët për shkollën e tyre, ku ndodhet, si është dhe në se u pëlqen ose jo etj.;
- u thotë fëmijëve, të shohin tablonë ose në mungesë të saj ilustrimin e parë në fq. 8 të abetares;
- bën pyetjet: Çfarë dite është? Përse shkolla është zbukuruar?Çfarë mbajnë fëmijët në duar? Si i presin mësuesit fëmijët?;
- nxjerrin përfundimin që është dita e parë e shkollës, që shkolla është zbukuruar si për festë, që fëmijët janë të gëzuar, që ata mbajnë në duar buqeta me lule për mësuesit e tyre, që mësuesit i presin ata me gëzim;
- U kërkon të japin përshtypjet e tyre nga dita e parë e shkollës.
Ora e dytë
- U thotë fëmijëve, të shohin tablonë e dytë ose në mungesë të saj ilustrimin e dytë në fq. 8 të abetares;
- bën pyetjet: Si i përshëndet mësuesja fëmijët, kur hyn në klasë? Po ata si i përgjigjen?
51
- nxjerrin përfundimin që mësuesja, kur hyn në klasë i përshëndet fëmijët me fjalët Mirëdita fëmijë! Mirë se erdhët në klasën tonë! Dhe ata i përgjigjen Mirëdita mësues!;
- u thotë fëmijëve, të shohin tablonë e tretë ose në mungesë të saj ilustrimin e tretë në fq. 8 të abetares;
- bën pyetjet: Si e përshëndesin fëmijët mësuesen kur largohen? Po mësuesi/-ja, si u përgjigjet?;
- nxjerrin përfundimin që çdo ditë, kur fëmijët largohen nga shkolla, e përshëndesin mësuesen me fjalët Mirupafshim mësues/-ese! dhe që ajo u përgjigjet Mirupafshim fëmijë!
Vërejtjet e mësues-it/es
52
4. Në fshat
Ora e parë
Qëllimi: Të perceptojnë tekstin e lexuar joartistik; të aftësohen të dëgjojnë tekste të lexuara me zë dhe t’i kuptojnë ato; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për fshatin, të dëgjojnë dhe të dallojnë zërat e kafshëve të ndryshme
Format e punës: frontale dhe individuale
Janë të nevojshme: ndonjë pamje a album me pamje nga jeta në fshat, një CD me regjistrime të zërave të kafshëve.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për fshatin e tyre kur shkolla ndodhet në fshat, kurse kur ajo ndodhet në qytet mund ti pyesë nëse kanë qenë ndonjëherë në fshat dhe në qoftë se po cilat janë përshtypjet e tyre; - Bisedon me fëmijët për kafshët që rriten në fshat; - organizon punën në grupe: vendos mbi tavolinë disa figura që përfaqësojnë kafshët dhe u jep detyrë fëmijëve t’i veçojnë kafshët që i rrisin njerëzit; ndjek dhe kontrollon punën e fëmijëve dhe zhvillon një bisedë të shkurtër për këtë; - fton fëmijët, të dëgjojnë me vëmendje tekstin që do të lexojë;
Gjyshja dhe gjyshi i Meritës jetojnë në fshat. Merita gëzohet, kur ditën e shtunë e të dielë, bashkë me nënën e babain, e kalojnë tek gjyshja e gjyshi. Atje është shumë bukur. Ka vende për të vrapuar dhe për të luajtur. Para shtëpisë është oborri, prapa kopshti me pemë dhe më tutje një livadh i bukur. Oh, sa i pëlqen asaj të shkojë tek gjyshi e gjyshja! Atje ka edhe kafshë shtëpiake! Disa prej tyre, gjyshja i mban për qumësht, djathë, vezë... Të tjerat i ka për t’i ruajtur shtëpinë dhe për të gjuajtur minjtë. Minjtë, nëse s’e dini, janë dëmtues; vetëm në filmat vizatimorë janë të këndshëm.
53
Njëherë, në klasë biseduan për zërat që lëshojnë kafshët shtëpiake. Shumë fëmijë s’ishin të sigurt se kush pëllet, hingëllin, blegërin ... . Thuajse, të gjithë e dinin kush leh dhe kush mjaullin. Merita i dinte të gjitha, prandaj ishte krenare. I ndihmoi shokët që edhe ata t'i mësonin zërat e kafshëve. - bisedon duke pyetur: Ku jetojnë gjyshi e gjyshja e Mirës? Kur shkon ajo tek ata? Çfarë i pëlqen asaj në fshat? Cilat kafshë mban gjyshja e Mirës? Kush i njeh më mirë në klasë zërat e kafshëve dhe pse?;
Ora e dytë
- fton fëmijët, të shohin ilustrimet në fq. 9 të abetares dhe i pyet se çfarë shohin, se cilat nga ato kafshë njohin, se cilat kafshë kanë patur rastin të shohin në natyrë; - U kërkon të imitojnë zërat e kafshëve që njohin; - i fton fëmijët të dëgjojnë zërat e kafshëve të incizuara në CD; pas dëgjimit veçmas të zërit të çdo kafshe, kërkon të dallojnë dhe thonë zërin e çdo kafshe; - veçon zërin e kafshëve të veçanta që fëmijët i dëgjojnë sërish dhe u jep detyrë që, në fq.9 të abetares, të qarkojnë kafshët, zërin e të cilave kanë dëgjuar (e përsërit sipas nevojës); - verifikon saktësinë e njohjes duke kërkuar nga fëmijët të thonë kafshët, të cilat kanë qarkuar; - u propozon fëmijëve, të prodhojnë në të njëjtën kohë në grupe tinguj të ndryshëm që dëgjohen në oborrin e fshatit dhe të krijojnë kështu efektin tingullor, sikur janë vërtet atje.
Vërejtjet e mësues-it/es
54
5. Trumcaku ndërton çerdhen e tij
Ora e parë
Qëllimi: Të aftësohen të tregojnë mbi bazën e figurave dhe t’i renditin ngjarjet sipas rendit të tyre logjik.
Format e punës: frontale dhe individuale Është e nevojshme: një tablo e zmadhuar sipas modelit të abetares në faqen 10.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet se çfarë zogjsh ka në vendbanimin e tyre, si quhen dhe përse janë të dobishëm; - pyet se çfarë është çerdhja dhe si e ndërtojnë zogjtë çerdhen e tyre; - nxjerrin përfundimin që zogu fillimisht mbledh krande dhe një nga një i vendos ato në trungun e një peme. Këtë veprim e përsërit deri sa çerdhja merr formën e duhur. Dhe vetëm pastaj bën vezët dhe i ngroh ato deri sa të çelin zogj; - u kërkon nxënësve të vështrojnë tablotë ose në mungesë të saj ilustrimet në fq. 10 të abetares; - u kërkon të komentojnë veprimet në secilën nga figurat;
Ora e dytë
- u kërkon të shënojnë me shifra radhën e veprimeve; - verifikon realizimin e kërkesës dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse; - u kërkon të shënojnë me ngjyrë të kuqe kuadratin që shënon fillimin e ngjarjes dhe me ngjyrë blu kuadratin që shënon fundin e saj; - verifikon realizimin e kërkesës dhe bën vërejtjet e vlerësimet përkatëse.
Vërejtjet e mësues-it/es
55
6. Klloçka dhe zogu
Ora e parë
Qëllimi: Të aftësohen të tregojnë mbi bazën e figurave dhe t’i renditin ngjarjet sipas rendit të tyre logjik.
Format e punës: frontale dhe individuale Është e nevojshme: një tablo e zmadhuar sipas modelit të abetares në faqen 11.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet nëse kanë në shtëpi, ose tek të afërmit, ose shokët e tyre, pula, me se i ushqejnë dhe përse janë të dobishme; - i pyet për vezët e pulës se si janë, çfarë kanë brenda dhe përse përdoren; - pyet se çfarë është klloçka dhe si vepron ajo për t’i nxjerrë zogjtë; - nxjerrin përfundimin që pula fillimisht bën vezët në furrik, i ngroh ato për disa ditë, gjatë këtyre ditëve krijohet brenda vezës zogu; pas disa ditësh zogu i pulës i krijuar brenda vezës e çan koren e vezës dhe del jashtë; - u kërkon nxënësve të vështrojnë tablotë ose në mungesë të saj ilustrimet në fq. 11 të abetares; - u kërkon të komentojnë veprimet në secilën nga figurat;
Ora e dytë
- u kërkon të shënojnë me shifra radhën e veprimeve; - verifikon realizimin e kërkesës dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse; - u kërkon të shënojnë me ngjyrë të kuqe kuadratin që shënon fillimin e ngjarjes dhe me ngjyrë blu kuadratin që shënon fundin e saj; - verifikon realizimin e kërkesës dhe bën vërejtjet e vlerësimet përkatëse.
Vërejtjet e mësues-it/es
56
Fletore pune 7. Lepuri
Ora e parë
Qëllimi: Të ushtrohen të flasin për kafshët, në këtë rast për lepurin. Të zhvillojnë aftësitë motorike duke bërë ngjyrosje figure, si edhe duke bërë vija të pjerrëta dhe pingule brenda vijave të fletores si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet nëse kanë në shtëpi ose tek të afërmit ose shokët e tyre lepuj, se përse mbajnë lepuj dhe me se i ushqejnë; - i pyet nëse dinë ndonjë vjershë ose këngë për lepurin dhe u kërkon ta recitojnë ose ta këndojnë; - u thotë fëmijëve të dëgjojnë me vëmendje vjershën që do të lexojë:
Arta dhe lepurushi Lepurush, o lepurush, Mos u fshih nëpër gëmushë, Bëhu trim, se frikacak Nuk të dua, jo, aspak!
- bën pyetjet: Çfarë lepurushi dëshiron Arta?Pse kërkon që lepurushi të jetë trim? - nxjerrin përfundimin që Arta kërkon që lepurushi të jetë trim që te mos ketë frikë t’i afrohet e të luajë më të; - u kërkon të shikojnë figurë e lepurit në fq. 5 të fletores së punës; - i pyet se çfarë shohin dhe se çfarë është e ngjyrosur; -u kërkon ta ngjyrosin sipas dëshirës trupin e lepurit; - verifikon realizimin e kërkesës dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse;
57
Ora e dytë
-u kërkon të bëjnë në tabelë vija sipas modelit të dhënë në fletoren e punës; -u kërkon ta vazhdojnë këtë aktivitet në fletët e punës dhe verifikon realizimin e tyre.
Vërejtjet e mësues-it/es
58
8. Çfarë njeriu i çuditshëm!
Ora e parë
Qëllimi: Të ushtrohen të flasin për pjesët e trupit të njeriut. Të zhvillojnë aftësitë motorike duke bërë ngjyrosje figure, si edhe duke bërë rrathë brenda vijave të fletores si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet se cilat janë pjesët e trupit të njeriut, si quhen ato; - u kërkon të shohin figurën në fq. 6 të fletores së punës; - u kërko të përcaktojnë pjesët e trupit të këtij njeriu; - u kërkon pas kësaj të ngjyrosin figurën e dytë sipas modelit; - verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse;
Ora e dytë
- u kërkon të bëjnë në tabelë vija sipas modelit të dhënë në fletoren e punës; - u kërkon ta vazhdojnë këtë aktivitet në fletët e punës dhe verifikon realizimin e tyre.
Vërejtjet e mësues-it/es
59
9. Çfarë breshke e çuditshme!
Ora e parë
Qëllimi: Të ushtrohen të flasin për kafshët, në këtë rast për breshkën. Të zhvillojnë aftësitë motorike duke bërë ngjyrosje figure, si edhe duke bërë vija të kryqëzuara brenda vijave të fletores si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet, ne se kanë parë ndonjëherë breshkë dhe se ku e kanë parë. - bën pyetjet se çfarë dinë për breshkën, ku jeton, si jeton, si e ka trupin, ku dallohet ajo nga kafshët e tjera; - i pyet në se dinë ndonjë gjëegjëzë, vjershë ose tregim për breshkën; - u kërkon të shohin figurat në fq. 7 të fletores së punës; - i pyet se çfarë shohin mbi shpinën e breshkës; - u kërkon pas kësaj të plotësojnë figurën e dytë sipas modelit dhe ta ngjyrosin sipas dëshirës; - verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse;
Ora e dytë
- u kërkon të bëjnë në tabelë vija sipas modelit të dhënë në fletoren e punës; -u kërkon ta vazhdojnë këtë aktivitet në fletët e punës dhe verifikon realizimin e tyre.
Vërejtjet e mësues-it/es
60
10. Rruga për në shkollë
Ora e parë
Qëllimi: të aftësohen për të vëzhguar e gjetur rrugëdalje në situata të caktuara. Të zhvillojnë aftësitë motorike duke shënuar me laps brenda vijave rrugën në një labirint, si edhe duke bërë vija të lakuara brenda vijave të fletores si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale
Janë të nevojshme: lapsa me ngjyra për çdo nxënës.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për rrugën e tyre për në shkollë, nëse është e gjatë dhe e vështirë dhe se si e kanë mësuar atë fillimisht; - u kërkon të hapin fletoren e punës fq. 8; - i pyet se çfarë shohin, se si quhen dy fëmijët dhe ku duan të shkojnë ata; - u kërkon të vizatojnë me dy lapsa me ngjyra rrugën që duhet të ndjekin Miri dhe Mira për të shkuar në shkollë; - verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse;
Ora e dytë
- u kërkon të bëjnë në tabelë vija sipas modelit të dhënë në fletoren e punës; - u kërkon ta vazhdojnë këtë aktivitet në fletët e punës dhe verifikon realizimin e tyre.
Vërejtjet e mësues-it/es
61
11. Në kopshtin zoologjik
Ora e parë
Qëllimi: të aftësohen për të vëzhguar e gjetur rrugëdalje në situata të caktuara. Të zhvillojnë aftësitë motorike duke shënuar me lapës brenda vijave rrugën në një labirint, si edhe duke bërë vija të lakuara brenda vijave të fletores si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale Janë të nevojshme : lapsa me ngjyra për çdo nxënës.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet nxënësit se çfarë është kopshti zoologjik, në se kanë qenë ndonjë herë dhe çfarë kanë parë atje; - u kërkon të hapin fletoren e punës fq. 9; - i pyet se çfarë shohin dhe u kërkon të japin ndonjë opinion për kafshët e tyre të preferuara; - i pyet se tek cila kafshë dëshiron të shkojë Mira dhe se tek cila kafshë dëshiron të shkojë Miri; - u kërkon të vizatojnë përkatësisht me ngjyrë blu dhe të kuqe rrugën që duhet të ndjekin Mira dhe Miri për të shkuar e para tek elefanti dhe i dyti tek majmuni; - verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse;
Ora e dytë
- u kërkon të bëjnë në tabelë vija sipas modelit të dhënë në fletoren e punës; - u kërkon ta vazhdojnë këtë aktivitet në fletët e punës dhe verifikon realizimin e tyre.
Vërejtjet e mësues-it/es
62
12. Në festë
Ora e parë
Qëllimi: të aftësohen për të dalluar ndryshimet e objekteve në ambiente të ngjashme. Të zhvillojnë aftësitë e të vëzhguarit duke rrethuar sendet që ndryshojnë në dy figura të ngjashme, si edhe të bëjnë vija të lakuara të afërta me shkronjat e dorës brenda vijave të fletores si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale Janë të nevojshme: ndonjë pamje a album me fotografi të një kopshti zoologjik, lapsa me ngjyra për çdo nxënës.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet nëse e festojnë ditëlindjen e tyre, se ku dhe si e festojnë; - u kërkon dy-tre nxënësve të tregojnë se si e kanë festuar ditëlindjen e tyre konkretisht, pra kë kanë ftuar, çfarë kanë bërë dhe me se i ka qerasur shokët dhe shoqet; - u kërkon të shikojnë figurën në fq. 10 të fletores së punës; - i pyet se çfarë shohin në secilën nga figurat dhe në se dy figurat janë identike apo ndryshojnë nga njëra-tjetra; - u kërkon të gjejnë dhe rrumbullakojnë sendet që ndryshojnë; - verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse.
Ora e parë
- u kërkon të bëjnë në tabelë vija sipas modelit të dhënë në fletoren e punës; - u kërkon ta vazhdojnë këtë aktivitet në fletët e punës dhe verifikon realizimin e tyre.
Vërejtjet e mësues-it/es
63
13. Në vaskë
Ora e parë
Qëllimi: Të ushtrohen të flasin për një temë të caktuar, në këtë rast për pastërtinë e trupit. Të zhvillojnë aftësitë motorike përmes vizatimit të rrathëve. Të aftësohen të bëjnë rrathë edhe brenda vijave të fletores.
Format e punës: frontale dhe individuale Janë të nevojshme : lapsa me ngjyra për çdo nxënës.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për higjienën trupore dhe u kërkon të japin mendimet dhe përvojat e tyre për këtë problematikë; - i pyet nëse lahen ose bëjnë dush për çdo ditë, se kur lahen ose e bëjnë dushin dhe nëse e bëjnë vetë apo me ndihmën e mamit; - u kërkon të hapin fletoren e punës fq. 11; - i pyet se çfarë shohin, si quhet djali dhe çfarë po bëjnë djali dhe rosaku në vaskë; - nxjerrin përfundimin që Dritani dhe rosaku po lahen dhe që Dritani po bën flluska sapuni; - u kërkon të bëjnë flluska duke plotësuar pikat dhe të vizatojnë disa flluska të reja;
Ora e dytë
- u kërkon të bëjnë rrathë midis dy vijave në tabelë; - u kërkon të bëjnë rrathë midis dy vijave në fletët e punës; - verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse;
Vërejtjet e mësues-it/es
64
14. Kërcimet e Dritanit
1 orë
Qëllimi: Të zhvillojnë aftësitë për të folur për mënyrën e lëvizjes me kërcim. Të aftësohen për të bërë vija të lakuara nga lart-poshtë dhe anasjelltas, si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale.
Janë të nevojshme: lapsa me ngjyra për çdo nxënës.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për mënyrat e lëvizjes së njeriut (ecje e lirë, ecje sportive, vrapim, kërcim etj.) dhe u kërkon të japin mendimet dhe përvojat e tyre për këtë temë. - u kërkon të hapin fletoren e punës faqen 12 . - i pyet se çfarë shohin, si quhet djali dhe çfarë po bën. - nxjerrin përfundimin që Dritani po i kalon lulet njëra pas tjetrës me kërcim. - u kërkon të bëjnë vija të lakuara, duke plotësuar pikat që shënojnë kërcimet e Dritanit. - u kërkon të bëjnë gjysmëharqe midis dy vijave. - verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse.
Vërejtjet e mësues-it/es
65
15. Rruga e kërmillit
1 orë
Qëllimi: Të zhvillojnë aftësitë për të folur për kafshët në këtë rast kërmillin. Të aftësohen për të bërë vija të drejta dhe të pjerrta nga lart-poshtë dhe anasjelltas, si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale.
Janë të nevojshme: lapsa me ngjyra për çdo nxënës.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet nëse kanë parë ndonjëherë kërmill dhe u kërkon të thonë se si është, ku jeton dhe si lëviz; - u kërkon të hapin fletoren e punës faqen 12. - i pyet se çfarë shohin, si quhet kafsha që shohin dhe çfarë po bën; - nxjerrin përfundimin që kërmilli po kalon me zvarritje lulet e lakrës njëra pas tjetrës; - mësues-i/ja u kërkon fëmijëve të bëjnë vija të lakuara, duke plotësuar pikat që shënojnë lëvizjet e kërmillit; - u kërkon të bëjnë nga lart-poshtë gjysma harqesh sipas modelit të dhënë midis dy vijave; - mësues-i/ja verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse.
Vërejtjet e mësues-it/es
66
16 Rruga e bletëve
1 orë
Qëllimi: zhvillimi i aftësive për të komunikuar për një tematikë të caktuar, në këtë rast për bletën, si edhe për të bërë vija në formë fjongoje si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale.
Janë të nevojshme: lapsa me ngjyra për çdo nxënës.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - Mësues-i/ja bisedon me fëmijët për bletët: si janë, ku jetojnë, si ushqehen, çfarë prodhojnë dhe u kërkon të japin mendimet dhe përvojat e tyre për këtë temë. - U kërkon të hapin fletoren e punës në faqen 13. - I pyet se çfarë shohin dhe çfarë po bën bleta. - Nxjerrin përfundimin që Bleta po kalon lule më lule për t’u ushqyer. - Mësues-i/ja u kërkon fëmijëve të bëjnë vija në formë fjongoje, duke plotësuar fillimisht pikat që shënojnë fluturimet e bletës. - U kërkon të bëjnë vija në formë fjongoje midis dy vijave. - Mësues-i/ja verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse.
Vërejtjet e mësues-it/es
67
17. Rruga e fluturave
1 orë
Qëllimi: zhvillimi i aftësive për të komunikuar për një tematikë të caktuar, në këtë rast për fluturën, si edhe për të bërë vija në formë fjongoje si parapërgatitje për procesin e shkrimit.
Format e punës: frontale dhe individuale.
Janë të nevojshme: lapsa me ngjyra për çdo nxënës.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - Mësues-i/ja pyet fëmijët se çfarë dinë për fluturën, si është, ku jeton dhe si lëviz. - U kërkon të hapin abetaren e punës në faqen 13. - Pyet se çfarë po bën flutura. - Nxjerrin përfundimin që flutura po kalon nga njëra lule te tjetra, se lëvizjet e saj janë në formë fjongoje. - Mësues-i/ja u kërkon fëmijëve të bëjnë vija të lakuara, duke plotësuar pikat që shënojnë lëvizjet e fluturës. - Mësues-i/ja u kërkon fëmijëve të bëjnë vija, nga lart-poshtë, në formë fjongoje, midis dy vijave. - Mësues-i/ja verifikon realizimin e kërkesave dhe bën vërejtjet dhe vlerësimet përkatëse.
Vërejtjet e mësues-it/es
68
PJESA E DYTË ABETARE DHE FLETORE PUNE
Zanoret
Për njësitë mësimore kushtuar zanoreve a, i, y, o, u, e, ë do të ndiqet një procedurë pak a shumë e njëjtë. Pra, çdo njësi mësimore kushtuar një zanoreje do të ketë 5 orë mësimore.
Të gjitha orët mësimore kushtuar zanoreve do të fillojnë me një bisedë paraprake, që ka në qendër objektin që përfaqëson zanoren: ariun, iriqin, yllin, orën, urën, ekranin, ëmbëlsirën.
Për të gjitha zanoret figura do të shërbejë fillimisht për të nxitur komunikimin për emërtimin e objektit, përshkrimin e tij, dhënien e përshtypjeve të fëmijëve për të, për krijim fjalish të reja e, pse jo, për krijime edhe tregimesh vetjake mbi atë bazë dhe pastaj për identifikimin e tingullit dhe shkronjës përkatëse.
Për këtë çështje, ka zakonisht një tekst i cili shërben si bazë për organizimin e bisedës.
Por mësues-i/ja mund të përdorë edhe tekste të tjera të shkurtra (gjëegjëza, vjersha, tregime, dialogë ose tekste joletrare) të përshtatshme që lidhen me këtë tematikë.
Në abetare, pas shtatë njësive mësimore për zanoret, i kushtohet një njësi mësimore prej dy orësh përsëritjes.
Bashkëtingëlloret
Për njësitë mësimore kushtuar 29 bashkëtingëlloreve do të ndiqet pak a shumë e njëjta procedurë. Pra, çdo njësi mësimore kushtuar një bashkëtingëlloreje do të ketë 5 orë mësimore.
Ashtu si çdo zanore edhe çdo bashkëtingëllore përfaqësohet nga një figurë që shënon një send ose një qenie, emërtimi i së cilës fillon me këtë tingull ose shkronjë. Për shembull, shkronja s përfaqësohet me figurën e syrit. Edhe për bashkëtingëlloret figura do të shërbejë fillimisht për të nxitur komunikimin për emërtimin e objektit, përshkrimin e tij,
69
dhënien e përshtypjeve të fëmijëve për të, për krijim fjalish të reja e, pse jo, për krijime edhe tregimesh vetjake mbi atë bazë dhe pastaj për identifikimin e tingullit dhe shkronjës përkatëse.
E veçanta te bashkëtingëlloret qëndron në mundësinë që krijohet për të shtuar gradualisht kërkesa që lidhen me përdorimin e bashkëtingëlloreve në rrokje, fjalë, fjali dhe gradualisht në tekste.
Mësimi i bashkëtingëlloreve ashtu si edhe mësimi i zanoreve do të fillojë me një bisedë të lirë për objektin që përfaqëson shkronjën ose edhe me leximin e një teksti që lidhet me atë objekt.
Në mësimet për bashkëtingëlloret, duke filluar nga shkronja s, përveç kërkesave për leximin dhe shkrimin e shkronjave, parashtrohen kërkesa edhe për leximin e shkrimin e fjalëve, kurse pas shkronjës l edhe për leximin dhe shkrimin e fjalive. Duke filluar nga shkronja t do të ketë kërkesa edhe për lexim e shkrim tekstesh të shkurtra, të cilat gradualisht vijnë duke u zgjeruar.
Në fletoren e punës kërkesat për mësimin e leximit dhe të shkrimit të bashkëtingëlloreve ndryshojnë nga një shkronjë në tjetrën, por synimi mbetet i njëjtë: aftësimi gradual i nxënësve për të lexuar e shkruar shkronjat, grupet e shkronjave, rrokjet, fjalët, fjalitë dhe gradualisht tekste të thjeshta, por që me kalimin e kohës vijnë duke u ndërlikuar.
Për mësimin e leximit dhe të shkrimit të bashkëtingëlloreve, në qoftë se mësuesi e gjen të përshtatshme dhe në pajtim me përvojën e tij dhe me veçoritë e klasës së tij, mund të ndjekë pak a shumë të njëjtën procedurë metodike si për zanoret.
Pra, për çdo bashkëtingëllore do të ketë përgatitur paraprakisht një tablo me figurën e objektit ose kafshës që përfaqëson shkronjën dhe një tjetër me mënyrën e shkrimit të bashkëtingëllores përkatëse të madhe dhe të vogël të shtypit dhe të dorës.
Edhe te bashkëtingëlloret, pas çdo grupi bashkëtingëlloresh vjen një mësim përsëritjeje. Besojmë se edhe në këtë rast mund të ndiqet pak a shumë e njëjta procedurë metodike si te përsëritja e zanoreve, por sigurisht me modifikimet që diktohen nga ndryshimet eventuale në kërkesat dhe përmbajtjen e mësimit për çdo shkronjë. Për të konkretizuar metodikën që sugjerojmë të ndiqet për zanoret dhe bashkëtingëlloret dhe për mësimet e përsëritjes do të japim në vijim disa modele që i vlerësojmë si të dobishme dhe me vlerë orientuese.
70
Model mësimi për zanoret
Tingulli dhe shkronja a
5 orë mësimore
Qëllimi: të zhvillojnë aftësinë për të folur për një tematikë të caktuar, në këtë rast për ariun; të dallojnë tingullin a; të dallojnë të lexojnë dhe të shkruajnë shkronjën A, a të shtypit dhe të dorës në rrokje, fjalë dhe fjali të ndryshme.
Është e nevojshme: një tablo me figurën e ariut dhe një fletë ose karton i bardhë ku të jenë shkruar shkronja A e madhe dhe a e vogël e shtypit dhe një tjetër ku të jenë shkruar shkronja A e madhe e dorës dhe a e vogël e dorës, të shoqëruara nga vijat e ndërprera që shënojnë etapat e shkrimit të tyre.
Format e punës: frontale dhe individuale
Ora e parë
Veprimtaritë e mësues-it/es: - vendos tablonë me figurën e ariut. - i pyet se çfarë shohin, nëse kanë parë ndonjë herë ari në pyll ose në kopshtin zoologjik, se çfarë dinë për të, nëse mund të tregojnë ndonjë gjëegjëzë, vjershë ose tregim që lidhet me këtë tematikë; - mësuesi vetë mund t’u thotë një gjëegjëzë, një vjershë ose një tregim nga tregimet për fëmijë të kësaj moshe me këtë tematikë. - lexon vetë me zë po ngadalë tekstin për ariun të marrë nga faqja përkatëse e abetares; - mbi bazën e asaj që fëmijët kanë dëgjuar, u kërkon të diskutojnë në masën që fëmijët janë të interesuar; - u kërkon të thonë se me çfarë tingulli fillon fjala ari; - i pyet nxënësit se kujt i fillon emri me këtë tingull të ngrejë dorën dhe organizon diskutimin duke ndrequr në bashkëpunim me fëmijët gabimet eventuale që mund të vihen re;
71
- vijon diskutimin për të verifikuar pozicionin e tingullit a në mes ose në fund të emrave të nxënësve të tjerë;
Ora e dytë
Është e nevojshme: një fletë ose tabak letre i bardhë ku të jenë shkruar shkronjat A e madhe e shtypit dhe a e vogël e shtypit.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i fton të shohin fletën ose tabelën ku janë shkruar shkronjat A dhe a të shtypit. Në mungesë të tyre u kërkon të shohin në dërrasë të zezë shkronjat A dhe a të shtypit, të cilat i ka shkruar që më parë në dërrasë të zezë. - i pyet se çfarë janë dhe u kërkon të thonë disa fjalë që përmbajnë këtë tingull;
- u kërkon të hapin abetaren në faqen 14 tek shkronjat A a të shtypit; - i fton të vështrojnë dhe pastaj të emërtojnë figurat; - për secilën fjalë u kërkon të thonë nëse dëgjojnë tingullin a apo jo; - u kërkon fillimisht të qarkojnë shkronjën A të madhe të shtypit, pastaj shkronjën a të vogël të shtypit;; - u kërkon që për secilën fjalë të përcaktojnë pozicionin e a-së në fillim, në mes ose në fund të fjalës; - u thotë të shqiptojnë tingullin a individualisht, në këtë rast mund të shtojë që për shqiptimin e zanores a goja hapet si në figurën përkatëse të dhënë për zanoren a në abetare; - ka kujdes që shqiptimi i tingullit a të bëhet në përputhje me normën e gjuhës letrare. Në rastet kur konstaton mospërputhja ose defekte të natyrave të ndryshme ka kujdes që t’i ndreqë;
Ora e tretë
Është e nevojshme: një fletë ose tabak letre i bardhë ku të jenë shkruar shkronjat e shtypit A e madhe dhe a e vogël, të shoqëruara me shigjetat që tregojnë etapat që duhen ndjekur për shkrimin e tyre.
72
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i fton nxënësit të shohin fletën ose tabakun e letrës me mënyrën e shkrimit të A-së së madhe të shtypit. Në mungesë të tyre u kërkon ta shohin mënyrën e shkrimit të A-së së madhe të shtypit në abetare; - organizon diskutimin me nxënësit për mënyrën e shkrimit të A-së së madhe të shtypit sipas etapave;
- mësuesi shkruan në tabelë në tri etapa shkronjën e madhe A të shtypit duke e shoqëruar shkrimin sipas etapave me një shpjegim afërsisht si ky: “për shkrimin e shkronjës A të madhe të shtypit në etapën e parë ose fillimisht bëhet një vijë e pjerrët duke u nisur nga lart poshtë, pas mbarimit të vijës së pjerrët shkëputet dora dhe duke filluar nga lart poshtë bëhet një vijë tjetër e pjerrët që formon një kënd me vijën e parë. Pas mbarimit të vijës shkëputet dora dhe duke filluar nga mesi i vijës së parë të pjerrët bëhet një vijë e drejtë nga e majta në të djathtë”; - nxjerrin përfundimin që në shkrimin e a-së së madhe të shtypit ka tri etapa; - ngre nxënës për ta shkruar sipas etapave A-në e madhe të shtypit në tabelë duke kërkuar që të ndiqen etapat; - ndihmon dhe kontrollon realizimin e detyrës. - i fton të shohin tablonë me mënyrën e shkrimit të a-së së vogël të shtypit. Në mungesë të tablosë u kërkon ta shohin mënyrën e shkrimit të a-së në abetare; -organizon diskutimin me nxënësit për mënyrën e shkrimit të a-së së vogël të shtypit sipas etapave;
- mësuesi shkruan në tabelë në dy etapa shkronjën e vogël a të shtypit duke e shoqëruar shkrimin sipas etapave me një shpjegim afërsisht si ky: ”për shkrimin e shkronjës a të vogël të shtypit në etapën e parë ose fillimisht bëhet një vijë e lakuar duke u nisur nga e majta në të djathtë, pas mbarimit të vijës së lakuar shkëputet dora dhe duke filluar nga mesi i vijës bëhet një hark që fillon nga e djathta në të majtë”; - nxjerrin përfundimin që në shkrimin e a-së së vogël të shtypit ka dy etapa;
73
- ngre nxënës për ta shkruar sipas etapave a-në e vogël e të shtypit në tabelë duke kërkuar që të ndiqen etapat; - ndihmon dhe kontrollon realizimin e detyrës.
Ora e katërt
Veprimtaritë e mësues-it/es: - u kërkon të bëjnë me radhë ushtrimet në fletoren e punës përfshirë edhe kërkesën për shkrimin e tyre. - verifikon realizimin e tyre.
Ora e pestë
Është e nevojshme: një fletë ose tabak letre i bardhë ku të jenë shkruar shkronjat e dorës A e madhe dhe a e vogël, të shoqëruara me shigjetat që tregojnë etapat që duhen ndjekur për shkrimin e tyre.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i fton të shohin fletën ose tabakun e letrës me mënyrën e shkrimit të A-së së madhe të dorës. Në mungesë të tyre u kërkon ta shohin mënyrën e shkrimit të A-së së madhe të dorës në fletoren e punës; - organizon diskutimin me nxënësit për mënyrën e shkrimit të A-së së madhe të dorës sipas etapave; - mësuesi shkruan në tabelë në tri etapa shkronjën e madhe të dorës duke e shoqëruar shkrimin sipas etapave me një shpjegim afërsisht si ky: “Për shkrimin e shkronjës A të madhe të dorës në etapën e parë bëhet një vijë e lakuar, duke u nisur nga lart-poshtë. Pas mbarimit të vijës së lakuar shkëputet dora dhe, duke filluar nga lart-poshtë, bëhet një vijë tjetër e lakuar, që formon një kënd me vijën e parë. Pas mbarimit të vijës së dytë të lakuar shkëputet dora dhe, duke filluar nga mesi i vijës së parë, bëhet një vijë e lakuar nga e majta në të djathtë”; - nxjerrin përfundimin që në shkrimin e a-së së madhe të dorës ka tri etapa; - ngre nxënës për ta shkruar sipas etapave A-në e madhe të dorës në tabelë duke kërkuar që të ndiqen etapat; - ndihmon dhe kontrollon realizimin e detyrës.
74
- i fton të shohin tablonë me mënyrën e shkrimit të a-së së vogël të dorës. Në mungesë të tablosë u kërkon ta shohin mënyrën e shkrimit të a-së në fletoren e punës; -organizon diskutimin me nxënësit për mënyrën e shkrimit të a-së së vogël të dorës sipas etapave; - mësuesi shkruan në tabelë në dy etapa shkronjën e vogël a të dorës duke e shoqëruar shkrimin sipas etapave me një shpjegim afërsisht si ky: “Për shkrimin e shkronjës a të vogël të dorës në etapën e parë bëhet një vijë e lakuar, duke u nisur nga e djathta në të majtë. Pas mbarimit të vijës së lakuar shkëputet dora dhe, duke filluar nga lart-poshtë, bëhet një vijë tjetër e lakuar”. - nxjerrin përfundimin që në shkrimin e a-së së vogël të dorës ka dy etapa; - ngre nxënës për ta shkruar sipas etapave a-në e vogël të dorës në tabelë duke kërkuar që të ndiqen etapat; - u kërkon të shkruajnë në fletoren e punës faqe 52 me shkronja dore A, a; -ndihmon dhe kontrollon realizimin e detyrës.
Vërejtjet e mësues-it/es
75
Model mësimi për përsëritjen e zanoreve
Zanoret a, i, y, o, u, e, ë
2 orë mësimore
Qëllimi: të përsërisin dhe përforcojnë njohuritë dhe shprehitë e fituara deri tani për tingujt zanorë a, i, y, o, u, e, ë, të dallojnë tingujt zanorë, të përcaktojnë pozicionin e tyre në fillim, në mes ose në fund të fjalës, t’i shqiptojnë drejt ata dhe të shkruajnë shkronjat përkatëse të shtypit për secilën prej tyre. Janë të nevojshme: lapsa me ngjyra dhe dy fletë pune për çdo nxënës.
Format e punës: frontale dhe individuale
Ora e parë
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet se çfarë tingujsh kanë mësuar deri tani dhe të japin shembuj me fjalë që fillojnë përkatësisht me zanoret a, i, y, o, u, e, ë; - u kërkon të përcaktojnë pozicionin e tyre në fjalët e sjella si shembull. - u thotë të hapin abetaren në faqen 28 dhe u kërkon të plotësojnë etiketat me shkronjat që duhen; - në ushtrimin që pason u kërkon të lexojnë shkronjat e vogla të shtypit dhe pastaj të lexojnë dhe ngjyrosin shkronjat e mëdha të shtypit; - u kërkon të qarkojnë shkronjat në fjalët e dhëna. - u kërkon të përcaktojnë pozicionin e tyre në fjalë; - u kërkon të qarkojnë në përputhje me kërkesat e ushtrimit zanoret përkatëse; - verifikon realizimin e detyrës nga nxënësit.
76
Ora e dytë
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet se çfarë tingujsh kanë mësuar deri tani dhe të japin shembuj me fjalë që fillojnë me secilin prej zanoreve. - u kërkon të përcaktojnë pozicionin e tyre në fjalët e sjella si shembull. -u kërkon të shkruajnë në një fletë pune të parapërgatitur nga mësuesi me shkronja dore të mëdha të gjitha zanoret; -u kërkon të shkruajnë në një fletë pune të parapërgatitur nga mësuesi me shkronja dore të vogla të gjitha zanoret; -verifikon realizimin e detyrës.
Vërejtjet e mësues-it/es
77
Model mësimi për bashkëtingëlloret
Tingulli dhe shkronja s
5 orë mësimore
Qëllimi: të zhvillojnë aftësinë për të folur për një tematikë të caktuar, në këtë rast për syrin si pjesë e trupit të njeriut; të dallojnë tingullin s; të dallojnë të lexojnë dhe të shkruajnë shkronjën S, s të shtypit dhe të dorës në rrokje, fjalë dhe fjali të ndryshme.
Është e nevojshme: një tablo me figurën e syrit dhe një fletë ose karton i bardhë ku të jenë shkruar shkronja S e madhe dhe s e vogël e shtypit dhe një tjetër ku të jenë shkruar shkronja S e madhe e dorës dhe s e vogël e dorës, të shoqëruara nga vijat e ndërprera që shënojnë etapat e shkrimit të tyre.
Format e punës: frontale dhe individuale
Ora e parë
Veprimtaritë e mësues-it/es: - vendosë tablonë me figurën e syrit të njeriut. - i pyet se çfarë shohin, se çfarë dinë për syrin, për funksionin dhe kujdesin që duhet treguar për ruajtjen e syve, në se dinë ndonjë gjëegjëzë, vjershë ose tregim që lidhet me këtë tematikë; - mësuesi vetë mund t’u thotë një gjëegjëzë, një vjershë ose një tregim nga tregimet për fëmijë të kësaj moshe me këtë tematikë. - lexon vetë me zë po ngadalë tekstin për semaforin të marrë nga faqja përkatëse e abetares dhe mbi bazën e asaj që fëmijët kanë dëgjuar u kërkon të diskutojnë në masën që fëmijët janë të interesuar; - u kërkon të thonë se me çfarë tingulli fillon fjala semafor; - i pyet nxënësit se kujt i fillon emri me këtë tingull të ngrejë dorën dhe organizon diskutimin duke ndrequr në bashkëpunim me fëmijët gabimet eventuale që mund të vihen re;
78
- vijon diskutimin për të verifikuar pozicionin e tingullit s në mes ose në fund të emrave të nxënësve të tjerë;
Ora e dytë
Është e nevojshme: një fletë ose tabak letre i bardhë ku të jenë shkruar shkronjat S e madhe e shtypit dhe s e vogël e shtypit.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i fton të shohin fletën ose tabelën ku janë shkruar shkronjat S dhe s të shtypit. Në mungesë të tyre u kërkon të shohin në dërrasë të zezë shkronjat S dhe s të shtypit, të cilat i ka shkruar që më parë në dërrasë të zezë - i pyet se çfarë janë dhe u kërkon të thonë disa fjalë që përmbajnë këtë tingull;
-u kërkon të hapin abetaren në faqen 30 tek shkronjat S, s të shtypit; -i fton të vështrojnë dhe pastaj të emërtojnë figurat; - për secilën fjalë u kërkon të thonë nëse dëgjojnë tingullin s apo jo; - u kërkon fillimisht të qarkojnë shkronjën S të madhe të shtypit, pastaj shkronjën s të vogël të shtypit; - u kërkon që për secilën fjalë të përcaktojnë pozicionin e S dhe të s-së në fillim, në mes ose në fund të fjalës; - u thotë të shqiptojnë tingullin S, s individualisht, në këtë rast mund të shtojë që për shqiptimin e zanores a goja hapet si në figurën përkatëse të dhënë për s-në në abetare; - ka kujdes që shqiptimi i tingullit a të bëhet në përputhje me normën e gjuhës letrare. Në rastet kur konstaton mospërputhje ose defekte të natyrave të ndryshme ka kujdes që t’i ndreqë;
Ora e tretë
Është e nevojshme: një fletë ose tabak letre i bardhë ku të jenë shkruar shkronjat e shtypit S e madhe dhe s e vogël të shoqëruara me shigjetat që tregojnë etapat që duhen ndjekur për shkrimin e tyre. Veprimtaritë e mësues-it/es:
79
- i fton të shohin fletën ose tabakun e letrës me mënyrën e shkrimit të S-së së madhe të shtypit. Në mungesë të tyre u kërkon ta shohin mënyrën e shkrimit të S-së së madhe të shtypit në abetare; - organizon diskutimin me nxënësit për mënyrën e shkrimit të S-së së madhe të shtypit sipas etapave;
- mësuesi shkruan në tabelë në një etapë shkronjën e madhe S të shtypit duke e shoqëruar shkrimin sipas etapave me një shpjegim afërsisht si ky: “për shkrimin e shkronjës S të madhe të shtypit bëhet një vijë dy herë e lakuar fillimisht nga e majta në të djathtë dhe pastaj nga e djathta në të majtë”; - nxjerrin përfundimin që në shkrimin e S-së së madhe të shtypit ka një etapë; - ngre nxënës për ta shkruar S-në e madhe të shtypit në tabelë në pajtim me shpjegimet e dhëna; - ndihmon dhe kontrollon realizimin e detyrës. - i fton të shohin tablonë me mënyrën e shkrimit të s-së së vogël të shtypit. Në mungesë të tablosë u kërkon ta shohin mënyrën e shkrimit të s-së në abetare; - organizon diskutimin me nxënësit për mënyrën e shkrimit të s-së së vogël të shtypit;
- mësuesi shkruan në tabelë në një etapë shkronjën e vogël s të shtypit duke e shoqëruar shkrimin me një shpjegim afërsisht si ky: “për shkrimin e shkronjës s të vogël të shtypit bëhet një vijë dy herë e lakuar fillimisht nga e majta në të djathtë dhe pastaj nga e djathta në të majtë”; - nxjerrin përfundimin që në shkrimin e a-së së vogël të shtypit ka një etapë; - ngre nxënës për ta shkruar s-në e vogël e të shtypit në tabelë në pajtim me shpjegimet e dhëna; - ndihmon dhe kontrollon realizimin e detyrës.
80
Ora e katërt
Veprimtaritë e mësues-it/es: - u kërkon të bëjnë me radhë ushtrimet në fletoren e punës përfshirë edhe kërkesën për shkrimin e tyre. - verifikon realizimin e tyre.
Ora e pestë
Është e nevojshme: një fletë ose tabak letre i bardhë ku të jenë shkruar shkronjat e dorës S e madhe dhe s e vogël të shoqëruara me shigjetat që tregojnë etapat që duhen ndjekur për shkrimin e tyre.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i fton të shohin fletën ose tabakun e letrës me mënyrën e shkrimit të S-së së madhe të dorës. Në mungesë të tyre u kërkon ta shohin mënyrën e shkrimit të S-së së madhe të dorës në fletoren e punës; - organizon diskutimin me nxënësit për mënyrën e shkrimit të S-së së madhe të dorës sipas etapave;
- mësuesi shkruan në tabelë në tri etapa shkronjën e madhe S të dorës duke e shoqëruar shkrimin sipas etapave me një shpjegim afërsisht si ky: “Për shkrimin e shkronjës S të madhe të dorës në etapën e parë bëhet një vijë e lakuar në formë fjongoje nga e majta në të djathtë. Pas mbarimit të vijës së lakuar duke filluar nga fundi i vijës së parë bëhet një vijë tjetër e lakuar që shkon majtas; - nxjerrin përfundimin që në shkrimin e S-së së madhe të dorës ka dy etapa; - ngre nxënës për ta shkruar sipas etapave S-në e madhe të dorës në tabelë duke kërkuar që të ndiqen etapat; - ndihmon dhe kontrollon realizimin e detyrës. - i fton të shohin tablonë me mënyrën e shkrimit të e s-së së vogël të dorës. Në mungesë të tablosë u kërkon ta shohin mënyrën e shkrimit të s-së në fletoren e punës;
81
-organizon diskutimin me nxënësit për mënyrën e shkrimit të s-së së vogël të dorës sipas etapave;
- mësuesi shkruan në tabelë në dy etapa shkronjën e vogël s të dorës duke e shoqëruar shkrimin sipas etapave me një shpjegim afërsisht si ky: “Për shkrimin e shkronjës a të vogël të dorës në etapën e parë bëhet një vijë e lakuar, duke u nisur nga e djathta në të majtë. Pas mbarimit të vijës së lakuar shkëputet dora dhe, duke filluar nga lart-poshtë, bëhet një vijë tjetër e lakuar”. - nxjerrin përfundimin që në shkrimin e s-së së vogël të dorës ka dy etapa; - ngre nxënës për ta shkruar sipas etapave s-në e vogël e të dorës në tabelë duke kërkuar që të ndiqen etapat; - u kërkon të shkruajnë në fletoren e punës me shkronja dore A, a; - ndihmon dhe kontrollon realizimin e detyrës.
Vërejtjet e mësues-it/es
82
Model mësimi për përsëritjen e bashkëtingëlloreve
Bashkëtingëlloret s, l, r, n, m, j
2 orë mësimore
Qëllimi: të përsërisin dhe përforcojnë njohuritë dhe shprehitë e fituara deri tani për tingujt bashkëtingëllorë s, l, r, n, m, j, të dallojnë tingujt bashkëtingëllorë, të përcaktojnë pozicionin e tyre në fillim, në mes ose në fund të fjalës, t’i shqiptojnë drejtë ata dhe të shkruajnë shkronjat përkatëse të shtypit për secilën prej tyre.
Janë të nevojshme: dy fletë pune për çdo nxënës.
Format e punës: frontale dhe individuale
Ora e parë
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet se çfarë tingujsh kanë mësuar deri tani dhe të japin shembuj me fjalë që fillojnë me secilin prej tyre. - u kërkon të përcaktojnë pozicionin e tyre në fjalët e sjella si shembull. - u thotë të hapin abetaren në faqen 42 dhe u kërkon të lexojnë shkronjat në ushtrimin e parë; - në ushtrimin që pason u kërkon të lexojnë fjalët që përmbajnë tingujt zanorë dhe bashkëtingëllorë të mësuar deri në atë moment; - u kërkon të lexojnë fjalitë në vijim; - u kërkon të renditin si duhet shkronjat në ushtrimin “Luajmë me shkronjat” - ndihmon dhe verifikon realizimin e kërkesës.
Ora e dytë
Veprimtaritë e mësues-it/es: - u kërkon të japin shembuj me fjalë që fillojnë me bashkëtingëlloret s, l, r, n, m, j.
83
- u kërkon të përcaktojnë pozicionin e tyre në fjalët e sjella si shembull. - u kërkon të shkruajnë në një fletë pune të parapërgatitur nga mësuesi me shkronja dore të mëdha të gjitha zanoret; - u kërkon të shkruajnë në një fletë pune të parapërgatitur nga mësuesi me shkronja dore të vogla të gjitha zanoret; - verifikon realizimin e detyrës.
Vërejtjet e mësues-it/es
84
PJESA E TRETË
Tekste letrare dhe joletrare
Abetare - Alo, mirëdita ...
Synimi: të përvetësojnë e thellojnë leximin dhe interpretonin e teksteve jo letrare si edhe të disa parime bazë të komunikimit përmes dialogut. Për këtë do lexohen tekste dhe do të zhvillohen biseda telefonike, si edhe do të kërkohet të respektohen rregullat e komunikimit me telefon. Është e nevojshme: një bisedë telefonike e regjistruar ku bashkëbiseduesit flasin shpejt dhe duke bërtitur dhe nuk përdorin fjalët: mirëdita, ju lutem, faleminderit, mirupafshim.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - u kërkon nxënësve të tregojnë se si komunikojnë njerëzit me njëri-tjetrin, me çfarë mjetesh (letra, telefon, internet), si veprojnë ata kur bie telefoni etj. - udhëzon nxënësit të dëgjojnë incizimin që ka përgatitur në të cilin fëmijët flasin shpejt dhe duke bërtitur dhe nuk përdorin fjalët mirëdita, ju lutem, faleminderit, mirupafshim; - bën pyetjet: Kush flet? Me kë flet? Çfarë nuk ju pëlqen në këtë bisedë? Si do të vepronit ju në këtë rast?; - nxjerrin përfundimin që nuk duhet të flasim shpejt ose të bërtasim kur komunikojnë me të tjerët në telefon; - u thotë nxënësve që të lexojnë me zë bisedën telefonike –Alo, Mirëdita... në Librin e nxënësit, faqe 99; - bën pyetjet: Kush flet?Me kë flet? Si e fillon bisedën Drita? Me çfarë fjalësh u drejtohet ajo prindërve të Artës? Po shoqes se saj, si i drejtohet ajo? Si e përshëndesin ato njëra-tjetrën në fund të bisedë? - u tërheq vëmendjen në momentet e rëndësishme të bisedës siç janë:
85
përshëndetja në fillim të bisedës, prezantimi, thirrja e bashkëbiseduesit tjetër... etj.; - nxjerrin përfundimin që, kur bie telefoni duhet ta kapim pa vonesë, të mos e lëmë të vazhdojë të bjerë, se nuk duhet ta afrojmë telefonin te goja, dhe se nuk duhet të harrojmë të përdorim fjalët: mirëdita, ju lutem, faleminderit, mirupafshim etj.; - kërkon nga nxënësit të plotësojnë kërkesën e parashtruar në fletoren e punës në mësimin Ermali kërkon Gencin në telefon faqe 77.
Vërejtjet e mësues-it/es
86
-Të lutem, luajmë bashkë, Ermal?
Synimi: të përvetësojnë e thellojnë leximin dhe interpretonin e teksteve jo letrare, si edhe të disa parime bazë të komunikimit përmes dialogut, si edhe të njohin rregullat e mirësjelljes dhe të përdorin shprehjet: Të lutem! Kujdes! Faleminderit!
Format e punës: frontale, individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët se si duhet të sillen në klasë; - u thotë fëmijëve, të shohin bisedën telefonike të ilustruar në fq. ___ të abetares - bën pyetjet: Kush po flet? Me kë po flet?Si po flet, mirë apo keq? - u tërheq vëmendjen në momentet e rëndësishme të bisedës siç janë: fillimi i bisedës nga Blerta, mënyra se si i përgjigjet Ermali, si e falënderon Blerta; - nxjerrin përfundimin se nuk duhet të harrojmë të përdorim fjalët: të lutem, kujdes, faleminderit etj.; - u kërkon të luajnë ata rolin e tyre; - kërkon nga nxënësit të plotësojnë kërkesën e parashtruar në fletoren e punës në mësimin Genci flet në telefon me Ermalin në fq. 77.
Vërejtjet e mësues-it/es
87
Çfarë është dielli?
Qëllimi: të perceptojnë dhe analizojnë tekste të shkurtra joletrare në përshtatje me moshën e tyre, të aftësohen, që të lexojnë me zë dhe në heshtje dhe të kuptojnë tekstin; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e tyre për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, të aftësohen për të krijuar tekste të ngjashme në përputhje me moshën.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - fillon bisedën me nxënësit për diellin, i pyet çfarë është dielli, a është i madh dielli, a lëviz ai, çfarë ndodh kur në qiell ka re etj. - u thotë se do të mësojnë diçka më shumë për diellin. - i fton nxënësit që të lexojnë në faqen 101 të abetares tekstin Çfarë është dielli? me zë dhe pastaj në heshtje, duke u përpjekur që të mbajnë mend sa më shumë informacione dhe të veçojnë fjalët që i kanë pak të njohura; - shpjegon fjalët që i kanë pak të njohura; - u bën pyetje për tekstin: Çfarë është dielli? Çfarë bën ai në mëngjes, në darkë? Përse duket i vogël? Çfarë sjell dielli në tokë? Po hëna dhe yjet pse nuk ngrohin?; - u kërkon të plotësojnë kërkesat e parashtruara në vijim të tekstit përkatës në abetare; - i pyet nxënësit se cilat informacione kanë qenë të reja për ta dhe çfarë u është dukur më interesante nga ajo që kanë mësuar; - organizon veprimtarinë: Si formohet hija sipas udhëzimeve në Tekstin mësimor; - kontrollon punën e tyre dhe i ndihmon, nëse është e nevojshme.
Vërejtjet e mësues-it/es
88
Çfarë janë retë?
Qëllimi: të perceptojnë dhe analizojnë tekste të shkurtra joartistike në përshtatje me moshën e tyre, të aftësohen, që të lexojnë me zë dhe në heshtje dhe të kuptojnë tekstin; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e tyre për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, të aftësohen për të krijuar tekste të ngjashme në përputhje me moshën.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - fillon bisedën me nxënësit për kohën, i pyet si është koha në vjeshtë dhe në dimër, se çfarë bie në vjeshtë, se çfarë janë retë; - u thotë se do të mësojnë diçka më shumë për retë. - i fton nxënësit që të lexojnë tekstin Çfarë janë retë? me zë dhe pastaj në heshtje, duke u përpjekur që të mbajnë mend sa më shumë informacione dhe të veçojnë fjalët që i kanë pak të njohura; - shpjegon fjalët që i kanë pak të njohura; - fillon bisedën për tekstin, duke pyetur e nxitur që në bazë të tekstit të thonë se çfarë janë retë, shiu, breshëri dhe bora, se çfarë janë vetëtimat dhe bubullimat; - kërkon nga nxënësit që të gjejnë në tekst fjalitë në të cilat jepen këto të dhëna dhe t'i lexojnë ato; - u kërkon të plotësojnë kërkesat e parashtruara në vijim të tekstit përkatës në abetare; - i pyet nxënësit se cilat informacione kanë qenë të reja për ta dhe çfarë u është dukur më interesante nga ajo që kanë mësuar; - u kërkon të vizatojnë një ditë me re; - kontrollon punën e tyre dhe i ndihmon, nëse është e nevojshme.
Vërejtjet e mësues-it/es
89
Njerëzit, kafshët dhe bimët ushqehen
Qëllimi: të perceptojnë dhe analizojnë tekste të shkurtra joletrare në përshtatje me moshën e tyre, të aftësohen të lexojnë me zë dhe në heshtje dhe të kuptojnë tekstin; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e tyre për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, të aftësohen për të krijuar tekste të ngjashme në përputhje me moshën.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - fillon bisedën me nxënësit për ushqimin e kafshëve, i pyet se me se ushqehen macet, pulat, lopët, delet, luanët, shqiponjat etj.; - u thotë se do të mësojnë diçka më shumë për ushqimin e kafshëve, të bimëve e të njerëzve; - i fton nxënësit që të lexojnë me zë në faqen 104 të abetares tekstin Njerëzit, kafshët dhe bimët ushqehen dhe pastaj në heshtje, duke u përpjekur që të mbajnë mend sa më shumë informacione dhe të veçojnë fjalët që i kanë pak të njohura; -diskutojnë për fjalët e vështira ose të panjohura; - u kërkon të plotësojnë kërkesat e ushtrimeve në vijim dhe ndjekë realizimin e tyre.
Vërejtjet e mësues-it/es
90
Me se udhëtonin njerëzit
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst joartistik, ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për problemin që shtrohet dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Është i nevojshëm: Enciklopedia e ilustruar për fëmijë (faqet 112-116) ose një tablo e krijuar me të dhëna nga enciklopedia me këtë tematikë.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për mjetet e udhëtimit, i pyet se me se udhëtojnë sot njerëzit, brenda fshatit ose qytetit, nga një qytet në tjetrin, nga një shtet në tjetrin; - i pyet se me se udhëtonin njerëzit në kohët e vjetra; -paraqet pamje nga enciklopedia për fëmijë që tregojnë se me se udhëtonin njerëzit në të kaluarën dhe me se udhëtojnë sot; - u thotë ta lexojnë tekstin Me se udhëtonin njerëzit në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - u thotë ta lexojnë edhe një herë me zë të lartë tekstin; - bën pyetjet Me çfarë udhëtonin njerëzit në të kaluarën? Po kur u shpik rrota me çfarë filluan të udhëtojnë?Po sot me çfarë udhëtojnë? -i pyet në se kanë udhëtuar ndonjëherë me tren, vapor ose avion dhe u kërkon të tregojnë diçka nga udhëtimi i tyre; -u kërkon të plotësojnë kërkesat në vijim të tekstit dhe ndjek e verifikon realizimin e tyre; - u kërkon të vizatojnë sipas dëshirës një ose dy mjete udhëtimi.
Vërejtjet e mësues-it/es
91
Kur nuk kishte telefon
Qëllimi: të perceptojnë dhe analizojnë tekste të shkurtra joartistike në përshtatje me moshën e tyre, të aftësohen, që të lexojnë me zë dhe në heshtje dhe të kuptojnë tekstin; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e tyre për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, të aftësohen për të krijuar tekste të ngjashme në përputhje me moshën.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es:
- zhvillon me nxënësit bisedën për mënyrat e ndryshme të komunikimit; i pyet se çfarë mjetesh përdorin për të komunikuar në largësi, nëse përdorin telefonin, nëse kanë shkruar ose marrë kartolina, telegrame, letra etj. I pyet gjithashtu se si komunikonin njerëzit në krahinën e tyre para se të dilte telefoni;
- thotë se do të mësojnë diçka më shumë sesi komunikonin njerëzit kur nuk kishte telefon;
- lexon me zë tekstin Kur nuk kishte telefon në faqen 106 të abetares;
- i fton nxënësit që ta lexojnë tekstin me zë dhe në heshtje, duke u përpjekur që të mbajnë mend sa më shumë informacione dhe të veçojnë fjalët më pak të njohura;
- i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre;
- i pyet se si komunikonin njerëzit e lashtë kur ishin larg njëri-tjetrit, se çfarë ishin tamburet, përse i përdornin, sesi komunikonin indianët në largësi, se çfarë tregonte tymi në luftra;
- kërkon nga nxënësit që të gjejnë në tekst fjalitë në të cilat gjenden këto informacione dhe t'i lexojnë ato; gjatë bisedës shpjegon fjalët që i njohin më pak;
92
- pyet nxënësit se cilat të dhëna janë të reja për ta dhe cilat u duken më interesante;
-u kërkon të plotësojnë kërkesat në vijim të tekstit dhe ndjek e verifikon realizimin e tyre.
Vërejtjet e mësues-it/es
93
Albani do të rritet shpejt
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një tekst në prozë), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, dhe të pasurojnë fjalorin.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: -bisedon me fëmijët se çfarë pune bëjnë prindërit e tyre, se kur kthehen nga puna, në se vinë të lodhur dhe në se rrinë ose lozin ato me prindërit e tyre; - u kërkon të hapin abetaren në faqen 107; - u kërkon ta lexojnë tekstin Albani do të rritet shpejt në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - u kërkon të lexojnë me zë të lartë tekstin; - i pyet se për çfarë flitet në këtë tekst; - i pyet se cilët janë personazhet e këtij teksti, se çfarë bën babai i Albanit çdo ditë, se çfarë dëshire ka Albani, se pse u habit mami i Albanit, se pse Albani ka dëshirë të rritet shpejt, se çfarë mendimi kanë ata për Albanin etj.; - u kërkon të plotësojnë kërkesat e parashtruara në vijim të tekstit dhe verifikon realizimin e tyre; - u kërkon të mësojnë përmendsh vargjet e strofës në faqen 107 të abetares; - në vartësi të kohës që ka në dispozicion mund të organizojë edhe lojën në role ku një nxënë lexon ose thotë fjalët e nënës dhe një tjetër ato të Albanit.
Vërejtjet e mësues-it/es
94
Pse kërkon të bëhesh bletë?
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një vjershë), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për bletët, në se kanë bletë në shtëpi ose në se i kanë parë ata diku, se çfarë janë, ku rrinë, se me se ushqehen, se si e gjejnë ushqimin e tyre, se çfarë prodhimi marrim nga bletët, se çfarë ka bleta në fundin e barkut, se përse i shërben bletës thumbi dhe në se i ka thumbuar ata bleta ndonjë herë; - u kërkon të hapin abetaren në faqen 108; - u kërkon ta lexojnë vjershën Pse kërkon të bëhesh bletë? në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - u kërkon të rilexojnë me zë tri strofat e para të vjershës; - i pyet se për çfarë flitet në këto gjashtë vargje të vjershës; - i pyet se çfarë dëshiron vogëlushja letë, se pse ajko ka dëshirë të bëhet bletë, se çfarë bën bleta se për kë do ajo të bëjë mjaltë; - nxjerrin përfundimin që vogëlushja Letë do të bëhet bletë sepse bletët janë shumë punëtore dhe bëjnë mjaltë për kalamajtë, pra edhe ajo do të jetë punëtore dhe e dobishme si bleta; - i pyet nxënësit se si sillen ata me njëri tjetrin dhe në se përdorin fjalë të pahijshme; - i pyet në se kanë lule në shtëpi dhe si kujdesen për to, në se shkojnë në lulishte dhe në se i këpusin ose i dëmtojnë ato; - u kërkon të rilexojnë me zë tri strofat e dyta të vjershës; - i pyet se për çfarë flitet në këto gjashtë vargje të vjershës;
95
- i pyet se çfarë dëshiron të ketë vogëlushja Letë, se pse ka dëshirë të ketë një thumb, se kë kërkon ajo të thumbojë me thumb; - nxjerrin përfundimin që vogëlushja Letë do të ketë një thumb si bleta që të thumbojë ata që flasin fjalë të pahijshme dhe ata që shkelin lulet; - u kërkon të plotësojnë sipas rastit me gojë dhe me shkrim kërkesat në vijim të tekstit dhe ndjek e verifikon realizimin e tyre. - u kërkon të mësojnë vjershën përmendësh.
Vërejtjet e mësues-it/es
96
Këngë për shiun
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një vjershë), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët nëse bie shumë shi në rajonin e tyre, se kur bie shiu, se si formohet shiu, se përse shërben shiu, nëse u pëlqen shiu etj.; - u kërkon të hapin abetaren në faqen 109; - u kërkon ta lexojnë vjershën Këngë për shiun në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - i pyet se për çfarë flitet në këtë vjershë; - i pyet se kush e pret shiun me gëzim, se cilat lule e presin shiun me gëzim, se cilat kafshë e presin shiun me gëzim, se pse të gjithë e presin shiun me gëzim: - nxjerrin përfundimin që shiu është i nevojshëm për arat me grurë, për pyjet, me drurë, për lulet, për kafshët. - u kërkon ta lexojnë edhe një herë vjershën me zë të lartë; u kërkon të plotësojnë sipas rastit me gojë dhe me shkrim kërkesat në vijim të tekstit dhe ndjek e verifikon realizimin e tyre. - Organizon mësimin e vjershës përmendësh.
Vërejtjet e mësues-it/es
97
Habia e Enit
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një vjershë), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për raportet familjare e farefisnore, i pyet se si quhet vëllai i babait dhe vëllai i nënës, motra e babait dhe motra e nënës, si quhen djali i xhaxhait, djali i dajës, djali i hallës dhe djali i tezes, si edhe në se ata kanë xhaxha, dajë, hallë dhe teze, si edhe në se kanë kushërirë (djali xhaxhait, i dajës, i tezes, i hallës etj); - u kërkon të hapin abetaren në faqen 110; - u kërkon ta lexojnë vjershën Habia e Enit në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - i pyet se për çfarë flitet në këtë vjershë; - u kërkon të japin mendimin e tyre për vjershën nëse u ka pëlqyer dhe pse u ka pëlqyer; - u kërkon të plotësojnë sipas rastit me gojë dhe me shkrim kërkesat në vijim të tekstit dhe ndjek e verifikon realizimin e tyre. - organizon mësimin e vjershës përmendsh nga nxënësit.
Vërejtjet e mësues-it/es
98
Helikopteri
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një tregim), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për mjetet e fluturimit me motor si avioni e helikopteri, i pyet se si quhen, se si janë, se si fluturojnë, për se shërbejnë dhe në se kanë hipur ndonjë herë në avion ose helikopter, si janë ndjerë etj; - u kërkon të hapin abetaren në faqen 111; - u kërkon ta lexojnë tekstin Helikopteri në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - u kërkon ta lexojnë me zë; - bën pyetjet: Kush u sëmurë papritur? Kë lajmëroi spitali? Çfarë u duk mbi kodrat e qytetit? Çfarë gabimi bën fëmijët? Farë u shpjegoi mësuesi? Çfarë është helika e helikopterit dhe ku ndodhet ajo? Përse shërben helika e helikopterit?; - nxjerrin përfundimin që janë të gabuara emërtimet alikopter, halakopter për helikopterin, se helikopteri është një mjet fluturimi me motor dhe dy helika një sipër më e madhe dhe një prapa më vogël që e para shërben helikopterit për t’u ngritur kurse e dyta për të ndryshuar drejtimin. - u kërkon të tregojnë përmbajtjen e tregimit pjesë-pjesë dhe pastaj në tërësi; - u kërkon të gjejnë paragrafin që përshkruan uljen dhe ngritjen e helikopterit dhe të mundohen ta riprodhojnë atë.
99
- u kërkon të plotësojnë sipas rastit me gojë dhe me shkrim kërkesat në vijim të tekstit dhe ndjek e verifikon realizimin e tyre; - u kërkon të vizatojnë helikopterin sipas dëshirës dhe organizon vlerësimin e tyre nga nxënësit.
Vërejtjet e mësues-it/es
100
Për një shkronjë
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një vjershë), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e vet për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët nëse ata bëjnë gabime drejtshkrimore kur shkruajnë, përse bëjnë gabime dhe si duhet veprojmë që të mos bëjmë gabime drejtshkrimore kur shkruajmë; - u kërkon të hapin abetaren në faqen 113; - u kërkon ta lexojnë vjershën Për një shkronjë në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - u kërkon të lexojnë me zë të lartë strofën e parë; - i pyet se për çfarë flitet në këtë strofë, se cila fjalë është shkruar gabim? - u kërkon të lexojnë me zë të lartë strofën e dytë; - i pyet se cila fjalë është shkruar gabim, se kush e ka bërë gabimin; -u kërkon të lexojnë me zë të lartë strofën e tretë; - i pyet se çfarë gabimi tjetër ka bërë Besniku; - nxjerrin përfundimin që kur shkruajmë duhet të kemi kujdes sepse çdo shkronjë e shkruar gabim prish kuptimin e fjalës , të fjalisë dhe të teksti. - u kërkon ta lexojnë edhe një herë vjershën me zë të lartë; - i pyet për përmbajtjen e saj dhe u kërkon të japin mendimin e tyre për vjershën në se u ka pëlqyer dhe pse u ka pëlqyer; - u kërkon të plotësojnë sipas rastit me gojë dhe me shkrim kërkesat në vijim të tekstit dhe ndjek e verifikon realizimin e tyre; - organizon strofë pas strofe mësimin e saj përmendsh nga nxënësit.
Vërejtjet e mësues-it/es
101
Supë me perime
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një tregim), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të gjejnë personazhet, të shfaqin mendimin e vet për personazhet dhe vet tregimin dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për vitaminat, i pyet nëse kanë dëgjuar ose kanë lexuar diçka për ta dhe u kërkon të thonë se çfarë janë, ku gjenden, përse shërbejnë etj. - u kërkon të hapin abetaren në faqen 114; - u kërkon ta lexojnë tekstin Supë me perime në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; ndalet veçanërisht në shpjegimin e fjalës vitamina; u thotë se është një lëndë që gjendet në ushqimet dhe që njeriu dhe kafshët e marrin përmes ushqimeve; - organizon diskutimin dhe shpjegon kuptimin e shprehjeve film vizatimor, rrudhi buzët, filloi të hante, nuk dallohen me sy; - u kërkon ta lexojnë me zë tekstin Supë me perime në faqen 114 të abetares; - bën pyetjet: Çfarë kohë e ditës ishte? Kush ishte në shtëpi? Çfarë po bënin ata? Përse Diana rrudhi buzët? Çfarë tha ajo pasi e mbaroj supën?Pse qeshën prindërit e Dianës? Çfarë i tha babai Dianës për vitaminat?; - nxjerrin përfundimin që vitaminat janë të domosdoshme për trupin e njeriut dhe te kafshëve, se ato gjenden në ushqimet qe hamë, veçanërisht në frutat dhe zarzavatet; -i pyet se cilët janë personazhet e këtij tregimi dhe çfarë mendimi kanë për Dianën; - u kërkon të plotësojnë sipas rastit me gojë dhe me shkrim kërkesat në vijim të tekstit dhe ndjek e verifikon realizimin e tyre;
102
- u kërkon të lexojnë fjalinë “Vitaminat janë të dobishme për shëndetin.” dhe u kërkon të thonë se me çfarë shkronje fillon fjalia; - i pyet se çfarë tregojnë fjalët: mami, babi, Shkëlzeni, Diana, gjyshe dhe Meri; -nxjerrin përfundimet se fjalia fillon me shkronjë të madhe dhe se fjalët mami, babi, Shkëlzeni, Diana, gjyshe dhe Meri tregojnë njerëz se janë emra njerëzish;
Vërejtjet e mësues-it/es
103
Ekrani i madh
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një tregim), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të gjejnë personazhet, të shfaqin mendimin e vet për personazhet dhe vet tregimin dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për kinemanë, i pyet nëse kanë qenë ndonjëherë në kinema, çfarë u ka bërë përshtypje, çfarë filmi kanë parë etj.; - u kërkon të hapin abetaren në faqen 116; - u kërkon ta lexojnë tekstin Ekrani i madh në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - u kërkon ta lexojnë me zë tekstin Ekrani i madh në faqen 116 të abetares; - bën pyetjet: Ku do të shkonin mami, Altini dhe Manjola? Me se shkuan? Çfarë e pyeti Manjola mamin kur pa shumë njerëz para kinemasë? Po ajo si ju përgjigj? Çfarë bën ata kur u hap porta e kinemasë? Çfarë vendesh kishin ata? Çfarë tha Manjola kur u fiken Dritat? Po për ekranin? Po mami çfarë i tha? -i pyet se cilët janë personazhet e këtij tregimi dhe çfarë mendimi kanë për Manjolën; - organizon diskutimin dhe shpjegon kuptimin e shprehjeve kanë prerë bileta, e kanë vendin të siguruar, në krye të sallës; - u kërkon të lexojnë fjalitë : Mami, Altini dhe Manjola do të shkonin në kinema. A do t'i nxërë të gjithë? Sa ekran i madh, moj mami! dhe u kërkon të thonë se me çfarë shkronje fillojnë fjalitë dhe se çfarë shenje pikësimi kanë në fund dhe pse ndryshojnë shenjat e pikësimit në fund të këtyre fjalive
104
- nxjerrin përfundimet se fjalia fillon me shkronjë të madhe dhe se fjalitë mbarojnë me pikë, pikëpyetje dhe pikëçuditje në vartësi nga lloji dhe kuptimi i fjalisë; -u kërkon të lexojnë fjalët mami, Altini, Manjola; -i pyet se çfarë tregojnë dhe se çfarë janë; -nxjerrin përfundimin që janë emra njerëzish sepse tregojnë njerëz;: I pyet se pse emrat Altini e Manjola janë shkruar me shkronjë të madhe? -nxjerrin përfundimin që emrat Altin dhe Manjola tregojnë njerëz të veçantë, që emrat e njerëzve të veçantë shkruhen gjithmonë me shkronjë të madhe në fillim.
Vërejtjet e mësues-it/es
105
Norisi në telefon
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një tregim), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të gjejnë personazhet, të shfaqin mendimin e vet për personazhet dhe vet tregimin dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - shkruan në dërrasë të zezë titullin e i tregimit Norisi në telefon dhe i pyet nxënësit se për çfarë mendojnë se flitet në këtë tregim dhe pse mendojnë ashtu; - parashikimet e tyre i shkruan në dërrasë të zezë; - mësuesi lexon paragrafin e parë të tekstit dhe u kërkon të diskutojnë në se parashikimet e tyre deri në atë moment janë të sakta; - lexon pjesën tjetër të tekstit deri tek fjalia Norisi vajti te gjyshja dhe vijojnë diskutimin në se parashikimet e tyre janë të sakta; - përsëritet e njëjta procedurë edhe për pjesën e fundit të tekstit; - u kërkon ta lexojnë me zë tekstin Norisi në telefon ; i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - bën pyetjet : Çfarë i dhuroi mami Norisit? Me ç’rast ia dhuroi? Kë mendoi Norisi të ftonte për të lozur?Si veproi Norisi për ta ftuar Dorianin? Përse nuk arrinte të fliste në telefon me Dorianin? Kë pyeti? Çfarë i tha gjyshja?Si përfundon ngjarja? -- u kërkon të tregojnë përmbajtjen e tregimit pjesë-pjesë dhe pastaj në tërësi; - i pyet se cili është personazhi kryesor i këtij tregimi dhe çfarë mendimi kanë për Norisin; -u kërkon t’u përgjigjen me gojë ose me shkrim sipas rastit tri pyetjeve në vazhdim menjëherë pas tekstit;
106
- shkruan në tabelë fjalët telefon, gjyshja, Artan, Dorian dhe i pyet se çfarë tregojnë ato; - u kërkon të thonë se çfarë janë fjalët : telefon, gjyshja, Artan, Dorian?; - nxjerrin përfundimet se fjalët: telefon, gjyshja, Artan, Dorian tregojnë njerëz dhe sende, se fjalët: telefon, gjyshja, Artan, Dorian që tregojnë njerëz dhe sende janë emra njerëzish dhe sendesh; - shkruan në dërrasë të zezë rezultatet e diskutimit:
Emra : telefon, gjyshja, Artan, Dorian Emra njerëzish: gjyshja, Artan, Dorian Emra sendesh telefon
- shkruan në dërrasë të zezë fjalitë: Unë jam Artani. Unë nuk jam Artani.
- u kërkon t’i krahasojnë këto fjali dhe të thonë se ku dallojnë ato nga njëra tjetra; - nxjerrin përfundimin që fjalia e parë është pohore kurse e dyta mohore dhe që fjalia mohore ka kuptim të kundër me fjalinë pohore.
Vërejtjet e mësues-it/es
107
Kaçja dhe zogu
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një tregim), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të gjejnë personazhet, të shfaqin mendimin e vet për personazhet dhe vet tregimin dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për stinën e dimrit, se çfarë kohe bën në dimër në se bie dëborë tek ata dhe në se kanë venë re se çfarë bëjnë shpendët në dimër, veçanërisht zogjtë; - u kërkon të hapin abetaren në faqen 120; - u kërkon ta lexojnë tekstin Kaçja dhe zogu në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - u kërkon ta lexojnë me zë tekstin Kaçja dhe zogu në faqen 120 të abetares; - bën pyetjet : Çfarë stine është? Pse shkoi zogu në dritare Çfarë bëri Kaçja? Pse u kënaq babai?; - u kërkon të tregojnë përmbajtjen e tregimit pjesë-pjesë dhe pastaj në tërësi. - i pyet se çfarë mendimi kanë për Kaçen; - u kërkon të plotësojnë sipas kërkesave me gojë ose me shkrim ushtrimet në vijim të teksti.
Vërejtjet e mësues-it/es
108
Historia e dy shokëve
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një tregim), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të gjejnë personazhet, të shfaqin mendimin e vet për personazhet dhe veprimet e tyre dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për kafshët në përgjithësi dhe për kafshët e egra në veçanti, cilat janë, pse quhen kafshë të egra, çfarë bëjnë dhe në se kanë përjetime personale nga kafshët e egra ose në se kanë lexuar diçka me interes për to; - u thotë ta lexojnë faqen 122 të abetares tekstin Historia e dy shokëve në heshtje; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - u kërkon ta lexojnë me zë tekstin Historia e dy shokëve; - bën pyetjet: Ku zhvillohet ngjarja? Çfarë u ndodhi të dy shokëve kur po ecnin në pyll? Si vepruan ato kur panë ariun? Si përfundon tregimi ? - i pyet se cilët janë personazhet e këtij tregimi; - u kërkon të japin mendimin e tyre për qëndrimin e dy shokëve; - u kërkon të thonë se si do të vepronin ato në një rast të tillë. I lë të lirë të japin mendimet e tyre. - u kërkon të plotësojnë sipas kërkesave me gojë ose me shkrim dy ushtrimet në vijim të teksti.
Vërejtjet e mësues-it/es
109
Mirupafshim
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një tregim), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të gjejnë personazhet, të shfaqin mendimin e vet për personazhet dhe veprimet e tyre dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Veprimtaritë e mësues-it/es: - bisedon me fëmijët për vitin mësimor që kalua, u kërkon të flasin për përshtypjet dhe përjetimet e tyre gjatë vitit; -i fton të lexojnë në heshtje tekstin Mirupafshim! në faqen 123 të abetares; - i pyet nxënësit se çfarë fjalësh nuk kuptojnë dhe bën shpjegimin e tyre; - u kërkon ta lexojnë me zë tekstin Mirupafshim; - bën pyetjet : Ku zhvillohen ngjarjet? Kur zhvillohen? Pse nxënësit janë të gëzuar? - u kërkon të tregojnë pjesë-pjesë se ku do t’i kalojnë pushimet Marjeta, Mrika,Enkelejda, Arbeni; - u kërkon të thonë se çfarë thanë në fund fëmijët dhe si e përshëndeten ata me mësuesen e tyre. - i pyet se cilët janë personazhet e këtij teksti; - organizon me fëmijët diskutimin për pushimet e tyre duke u kërkuar të thonë jo vetë se ku do të shkojnë për të kaluar pushimet po edhe pse.
Vërejtjet e mësues-it/es
110
Fletore pune Toka është e rrumbullakët
Qëllimi: të perceptojnë dhe analizojnë tekste të shkurtra joletrare në përshtatje me moshën e tyre, të aftësohen, që të lexojnë me zë dhe në heshtje dhe të kuptojnë tekstin; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e tyre për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, të aftësohen për të krijuar tekste të ngjashme në përputhje me moshën.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i fton fëmijët të dëgjojnë kompozimin Globi rrotullohet; fillon bisedën për këngën, pyet se çfarë është globi, ku jetojmë ne, çfarë ka në tokën tonë, etj. Gjatë kësaj bisede u tregon edhe globin; - u thotë se do të mësojnë diçka më shumë për tokën; - në abetare, faqen 78 lexon me zë tekstin: Toka është e rrumbullakët; - i fton nxënësit që të lexojnë tekstin me zë dhe pastaj në heshtje, duke u përpjekur që të mbajnë mend sa më shumë informacione; - u bën pyetje rreth përmbajtjes së tekstit: se si është toka, se çfarë ka në tokë, a ndryshon ajo nga dielli dhe hëna etj.; - kërkon nga nxënësit që të gjejnë në tekst fjalitë në të cilat jepen këto të dhëna dhe t'i lexojnë ato; gjatë bisedës shpjegon fjalët që i kanë pak të njohura; - i pyet nxënësit se cilat informacione kanë qenë të reja për ta dhe çfarë u është dukur më interesante nga ajo që kanë mësuar; - organizon veprimtarinë Si formohet dita dhe nata sipas udhëzimeve në Tekstin mësimor; kontrollon punën e tyre dhe i ndihmon, nëse është e nevojshme.
Vërejtjet e mësues-it/es
111
Çfarë është deti?
Qëllimi: të perceptojnë dhe analizojnë tekste të shkurtra joletrare në përshtatje me moshën e tyre, të aftësohen, që të lexojnë me zë dhe në heshtje dhe të kuptojnë tekstin; të dallojnë të dhënat kryesore, të shfaqin mendimin e tyre për tekstin e dhënë dhe përvojat e veta për të njëjtën temë, të aftësohen për të krijuar tekste të ngjashme në përputhje me moshën.
Veprimtaritë e mësues-it/es: - fillon bisedën me nxënësit për detin, i pyet a kanë qenë ndonjëherë në det, çfarë dinë ata për detin, për mjetet detare të udhëtimit etj. - u thotë se do të mësojnë diçka më shumë për detin. - në abetare, faqen 79 lexon me zë tekstin: Çfarë është deti?; - i fton nxënësit që të lexojnë tekstin me zë dhe pastaj në heshtje, duke u përpjekur që të mbajnë mend sa më shumë informacione dhe të veçojnë fjalët që i kanë pak të njohura; - u bën pyetje për përmbajtjen e tekstit: se çfarë është deti, si e ka ujin, si e ka ngjyrën, çfarë ka në det, për se shërbejnë varkat dhe anijet në det etj.; - kërkon nga nxënësit që të gjejnë në tekst fjalitë në të cilat jepen këto të dhëna dhe t'i lexojnë ato; gjatë bisedës shpjegon fjalët që i kanë pak të njohura; - i pyet nxënësit se cilat informacione kanë qenë të reja për ta dhe çfarë u është dukur më interesante nga ajo që kanë mësuar; - u kërkon t’u përgjigjen me gojë ose me shkrim sipas rastit kërkesave në vijim të tekstit dhe verifikon realizimin e tyre; - organizon veprimtarinë: Si formohet dallgët në det sipas udhëzimeve në Tekstin mësimor; kontrollon punën e tyre dhe i ndihmon, nëse është e nevojshme.
Vërejtjet e mësues-it/es
112
Tekst letrar
Kësulëkuqja
Qëllimi: të lexojnë me intonacionin e duhur një tekst artistik (në këtë rast një përrallë), ta kuptojnë atë, të dallojnë të dhënat kryesore, të gjejnë personazhet, të shfaqin mendimin e vet për personazhet dhe veprimet e tyre dhe të mësojnë kuptimin e fjalëve të vështira.
Format e punës: frontale dhe individuale
Ora e parë
Veprimtaritë e mësues-it/es: - i pyet fëmijët në se dinë ndonjë përrallë dhe u kërkon ta tregojnë; - i pyet në se e kanë lexuar ose dëgjuar përrallën e kësulëkuqes, pra në se e dini se çfarë i kishte ndodhur asaj kur shkoi të shihte gjyshen e sëmurë; - në qoftë se e dinë u thotë ta tregojnë përrallën, ashtu si e dinë ato. Në tregimin e ngjarjes mund do të nxiten të marrin pjesë sa më shumë nxënës; - u thotë të lexojnë tekstin Kësulëkuqja me zë; - bën pyetjet: Ku e dërgoi e ëma Kësulëkuqen? Çfarë ndodhi papritur? Çfarë bëri ujku? Pse u habit vajza kur arriti në shtëpi? Çfarë bënë gjahtarët? Si përfundoi ngjarja? - u thotë ta lexojnë edhe një herë tekstin Kësulëkuqja me zë të lartë; - u kërkon të thonë mendimet e tyre për ujkun; - u kërkon të thonë mendimet e tyre për Kësulëkuqen; - u kërkon të thonë në se u pëlqeu përralla dhe në qoftë se po përse.
Vërejtjet e mësues-it/es
113
VI. PROBLEME TË VLERËSIMIT TË NXËNËSVE
Vlerësimi i nxënësve është një moment shumë i rëndësishëm që ndikon drejtpërsëdrejti në mbarëvajtjen dhe suksesin e punës për realizimin e objektivave mësimore.
Të vlerësosh nxënësin do të thotë të vësh në dukje fillimisht arritjet dhe pastaj gjërat që janë për t’u përmirësuar dhe rrugën që duhet ndjekur për këtë qëllim. Po që të vlerësohet drejt fëmija puna e tij duhet ndjekur në vijimësi dhe duhen mbajtur shënime për aspekte të ndryshme të punës dhe veprimtarisë së tij. Fëmija i klasës së parë duhet vlerësuar për aftësitë e tij për të dëgjuar, për të folur, për të lexuar dhe për të shkruar.
Duhet parë sa është i interesuar për të dëgjuar, sa përqendrohet për të dëgjuar kur bisedon me një tjetër dhe kur biseda zhvillohet në klasë, sa përqendrohet për të dëgjuar tregimet në klasë etj.
Duhet vlerësuar se sa e saktë dhe shprehëse është gjuha e tij kur tregon, përshkruan krahason, paraqet përvoja personale ose tregon ngjarje nga jeta e tij, a shqipton saktë tingujt e gjuhës letrare shqipe, a i shqipton saktë fjalët, a ka ndikime dialektore, sa është i aftë të hyjë në bashkëbisedim, si e fillon bisedën, a ndërhyn në bisedë kur duhet, a pyet dhe a përgjigjet për pyetjet që i bëhen, a mban mend ngjarje, sa dallon të rëndësishmen nga e parëndësishmja kur flet, tregon a përshkruan, a ka fjalor të pasur.
A ka dëshirë për të lexuar, a lexon me intonacionin e duhur, a arrin që të lexojë 50-60 fjalë në minutë, a gabon gjatë leximit, a i përgjigjet pyetjeve që lidhen me tekstin e lexuar, a kërkon shpjegime për tekstin, a kujton pjesë nga teksti që ka lexuar, a mund të përcaktojë pikat e planit dhe pastaj ta tregojë tekstin sipas tyre, a mund të tregojë që nga fillimi deri në fund ngjarjen e paraqitur në një tekst, a jep hollësira gjatë tregimit, a arrin të përcaktojë vendngjarjen, ngjarjet, problemet dhe zgjidhjet që jepen në një tekst, a mund të flasë për një libër që ka lexuar.
A i shkruan saktë shkronjat, grupet e shkronjave, fjalët, fjalitë, a arrin t’i plotësojë shkronjat ose fjalët që mungojnë, a shkruan me të
114
kopjuar dhe të diktuar, a arrin t’u përgjigjet pyetjeve, të shkruaj hyrje ose mbyllje tregimesh, të paraqes me shkrim mendimet e tij, të shkruaj me imagjinatë, të përdorë kur shkruan drejt shkronjën e madhe, pikën, pikëpyetje, a i dallon emrat e njerëzve, të kafshëve dhe të sendeve, a e dallon me intuitë shumësin e emrave, fjalët që tregojnë vetë, cilësi, veprime.
Për t’u dhënë përgjigje këtyre pyetjeve qe shtron para mësuesit vlerësimi i vërtetë dhe i shumanshëm i nxënësit është e nevojshme që mësuesi të ketë dosjen e tij personale për këtë problematikë, strukturën dhe përmbajtjen e së cilës është i lirë ta përcaktojë vetë.
Vlerësimi i nxënësit në klasë të parë duhet të bëhet me fjalë dhe jo me notë. Fjalët që mund të përdoren për vlerësim mund të jenë të ndryshme dhe përcaktohen nga vetë mësuesi. Shënime ose shenja të tilla në fletoren e punës ose eventualisht në fletoren e detyrave, si “Mirë.”, “Më mirë.”, “Shumë mirë.”, “Bukur.”, “Më bukur.”, “Mund të shkruash edhe më bukur.”, “Shumë bukur”, “Të lumtë!”, ose “Të lumtë dora!”, flamur, yll etj., janë nxitje e inkurajim i pazëvendësueshëm për fëmijët. Për vlerësimet në regjistër është në dorën e mësuesit se sa vlerësime do të bëj, po mendojmë se pas çdo etape të rëndësishme ndoshta është e preferueshme të ketë një vlerësim, kështu një vlerësim pas paraabetares, gjashtë ose shtatë vlerësime sipas grupeve të shkronjave pas mbarimit të abetares, dhe një për pasabetaren.
115
VII. VEPRIMTARI MËSIMORE TË REKOMANDUARA
Për të arritur objektivat e parashikuara këshillohet që në orët mësimore kushtuar “Gjuhës shqipe I” të zbatohen veprimtari të larmishme mësimore, të cilat mund të grupohen si vijon: Veprimtari që lidhen me lexim-shkrimin:
Dëgjon, vëren, krahason, manipulon. Emërton dhe shqipton tinguj. Lidh tingujt me shkronjat përkatëse. Formon fjalë me shkronja dhe rrokje lëvizore. Formon fjalë dhe fjali me etiketa fjalësh të prera nga revistat dhe gazetat. Pret dhe ngjit, modelon, zbukuron e plotëson pjesë që kërkojnë vizatime dhe fjalë. Riprodhim pjesësh
Ritregon kuptimin e pjesëve të dëgjuara. Ritregon kuptimin e pjesëve të lexuara. Veprimtari që lidhen me tekstin e lexuar
Vendos titull tjetër. Krijon një fillim dhe/ose një fund të ri. Shton ndonjë episod. Dramatizim
Interpreton role nga tregimet e lexuara. Imiton personazhe kafshë ose njerëz të shfaqur në tregimet e lexuara. Luan role të rriturish ose imitojnë mësuesin, prindin, mjekun, shitësin etj. Recitim
Reciton poezi të shkurtra dhe të lehta, të përshtatshme për moshën.
116
Thotë gjëegjëza. Tregime të imagjinuara
Ndërton tregime të thjeshta duke u mbështetur në figura. Ndërton tregime të thjeshta duke u mbështetur në fjalë kyçe të fushave të caktuara tematike, p.sh. për lodrat (top, bie, thyhet, marr, çaj dorën etj.). Pasurim fjalori
Gjen fjalë me kuptim të njëjtë, me kuptim të kundërt, të dialekteve të ndryshme të shqipes (çikë-vajzë, i bardhë - i zi, bar-bar, pjek - pjek etj.) Imitim zërash
Imiton zërat dhe zhurmat e kafshëve e të njerëzve. Ekspozim tekstesh
Ekspozon tekste të shkurtra në klasë (në një stendë të veçantë). Koncepton me shokët një gazetë të thjeshtë muri apo revistë klase të ndihmuar nga mësuesit dhe nga më të rriturit. Organizim informacionesh
Bën lista të librave të lexuar. Mbledh kartolina. Bën koleksione të thjeshta me etiketa, lodra apo stema, kaushë e mbajtëse plastike akulloresh, ambalazhe ëmbëlsirash, mbështjellëse çokollate etj.
