KASTELEN IN HERZELE

HET KASTEEL VAN DE WOESTIJNE /

DU PARC LOCMARIA

LUK BEECKMANS

HEEMKUNDIGE KRING DE HELLEBAARD VZW

HERZELE

TIJDSCHRIFTBIJLAGE JAARGANG 13 (2015) - nr. 3

2

Voorzijde kaft: Het kasteel Van de Woestijne /du Parc Locmaria te Herzele.

Achterzijde kaft: De wapenschilden van du Parc Locmaria & Van de Woestijne in het fronton boven de

hoofdtoegang van het kasteel.

Verantwoordelijke uitgever: Antoine Fonck.

© Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of

op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

ABC-drukkerij, Meerbeke.

3

EEN DOMEIN VAN HEREN, PRINSEN, HERTOGEN,

GRAVEN EN BARONNEN

De heerlijkheid Herzele, gelegen in het Land van Aalst, was tot op het einde van de 14e eeuw in het bezit van de lokale heren. Na de dood van Zeger van Herzele in 1387 kwam het domein in vreemde handen terecht en werd van op afstand bestuurd. Het was achtereen- volgens eigendom van de families de Roubaix, de Werchin, de Melun, prinsen van Espinoy en de Ligne. Tijdelijk waren ook delen van het goed in handen van de hertog van Lorreinen en zijn dochter en van de Brusselse koop- mans familie La Mire.

De laatste heren van Herzele

In 1752 verkocht Claude Lamoral II, prins de Ligne (1685-1766) de heerlijkheid Herzele aan graaf Charles François Joseph de Lichtervelde (1712-1767) en dit voor de som van 140.000 gulden. In deze prijs waren begrepen: “soo casteel, wallen, vijvers, hofstede, putten, landen, bosschen, weeden, meersschen, tienden, schoof, water- ende wintmeulen, soo leen als allodiael” en ook een aantal gronden, gelegen in de dorpen uit de buurt (Herzele, Ressegem-Borsbeke, Sint-Lievens-Esse, Grotenberge en Hillegem).

Bewaarde gebouwen van het oude domein van Herzele: de toren van de waterburcht, de windmolen van Rullegem en de hofstede.

4

Charles François Joseph de Lichtervelde de Herzeele was gehuwd met Maria-Anna Coleta van den Meersche de Bareldonck. In 1768 erfde de oudste zoon, Charles Joseph Francois Xavier Hyacinthe de Lichtervelde, heer van Eine en Heurne (1741-1803), het domein Herzele. Hij stond echter zijn rechten af aan zijn minderjarige broer Emmanuel Maria Felix de Lichtervelde (1750-?). Deze huwde in 1785 met Maria Charlotte Van de Woestijne (1762-1827)1.

Domeineigenaars na het ancien regime

Het huwelijk van Emmanuel Maria Felix de Lichtervelde en Marie Charlotte Van de Woes- tijne hield geen stand. Bij de scheiding kreeg Maria Charlotte Van de Woestijne de domein- goederen van Herzele in haar bezit.

Het landhuis van Roborst, gebouwd in 1799 door Maria Charlotte Van de Woestijne. Ze hertrouwde met burggraaf Charles Joseph François Vilain XIIII (1759-1808). In 1799 liet Maria Charlotte Van de Woestijne een landhuis bouwen op het ouderlijk domein te Roborst, waar ze samen met haar echtgenoot verbleef.

Het oud kasteel van Petegem, ooit de verblijf- plaats van Judocus Clemmen en Francisca Poelman.

Op 27 juli 1811 verkocht Maria Charlotte Van de Woestijne het domein Herzele met alle gronden, het oude kasteel, de wind- en watermolen aan baron Judocus Carolus Clemmen de Peteghem (1751-1836)2. Hij huwde in 1780 met Francisca Petronella Poelman (+ Gent 1830). Zij verbleven op hun kasteel in Petegem en bezaten ook een herenhuis in Gent.

Het kasteel Vijvergracht te Vinderhoute/Drongen uit 1807 (tekening: architect Jacques-Jean Dutry). Hun dochter, Eleonora Jacqueline Livina Clemmen (1792-1819), huwde in 1812 met Emmanuel Guillaume Ghislain Marie Van de Woestijne (1779-1836). Ze betrokken het kasteel Gavergracht te Vinderhoute/Drongen, dat Emmanuel in 1807 liet optrekken.

Bouwheren van het kasteel van Herzele en hun opvolgers

Eerste generatie

Théophile Marie Ghislain Van de Woestijne (1816-1878), erfgenaam in eerste lijn, werd na het overlijden van zijn vader, Emmanuel Guil- laume Van de Woestijne, in 1836 de nieuwe eigenaar van het domein van Herzele. Op 23 juni 1845 verleende koning Leopold I hem de erkenning van adeldom en de titel van baron, een titel die overdraagbaar was aan de eerst- geborene. Omstreeks 1847 liet hij op de Molenkouter een nieuw kasteel bouwen. Tijdens de bouwwerken verbleef hij in het schepenhuis, dat hij in 1843 had verworven. Théophile Van de Woestijne was diplomaat voor België van 1845 tot 1853, dit in Londen en Parijs. Hij huwde in 1853 in Pailhe met Marie-Frédérique gravin de Liedekerke de Pailhe (1834-1909), hofdame van de koningin. Het gezin kreeg zes kinderen. In 1858 werd hij verkozen tot katholiek senator voor het arrondissement Aalst en vervulde dit mandaat tot aan zijn dood. Vanaf 1872 was hij tevens burgemeester van Herzele. Aangezien de enige zoon uit zijn gezin als kind overleed doofde deze adellijke lijn uit. Vandaag zijn er geen adellijke Van de Woestijnes meer, van welke struik ook3.

5

Tweede generatie Hun dochter Marie-Thérèse Van de Woestijne (1870-1952) huwde in 1894 met Hadelin-Gus- tave Jean Marie Joseph, burggraaf du Parc Loc- maria (1864-1946), een grondeigenaar uit Vla- mertinge . Het gezin verbleef te Herzele, waar het verder bouwde aan het kasteel dat op initiatief van vader en schoonvader was opgetrokken. Gustave du Parc studeerde aan de Katholieke Universiteit van Leuven en werd dokter in de rechten en in de politieke wetenschappen. Gustave du Parc was zeer geïnteresseerd in de kunst en de literatuur van zijn tijd. Hij werd ondervoorzitter van de Commissie voor Monumenten en Landschappen van Oost-Vlaanderen. Als voorzitter van de kerkfabriek van Herzele liet hij vanaf 1913 het koor van de parochiekerk verbouwen en de toren restau- reren. Hij was geboeid door de jacht en bracht verscheidene jachttrofeeën mee uit het Her- togenwald en uit de streek van Bouillon. Deze trofeeën sieren nog steeds de muren van het kasteel van Herzele. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd Gustave de lokale voorzitter van het Comité de Secours et de Ravitaillement en werd afgevaardigde van het Comité Régional d'Alost.

Zijn echtgenote Marie-Thérèse schonk, met de hulp van haar Amerikaanse kennissen, kledij en dekens aan de noodlijdenden. Gustave du Parc onderzocht tevens zijn familie- geschiedenis en schreef er een (franstalige) monografie over, die in een getypte versie en in kleine oplage in de familie is verdeeld.

Gustave du Parc liet als voorzitter van de kerk- fabriek belangrijke werken uitvoeren aan de kerk.

Baron Théophile Marie Ghislain Van de Woestijne (1816-1878) en zijn echtgenote Marie-Frédérique gravin de Liedekerke de Pailhe (1834-1909).

6

Marie-Thérèse Van de Woestijne (1870-1952) en haar echtgenoot Hadelin-Gustave Jean Marie Joseph, burggraaf du Parc Locmaria (1864-1946), met centraal hun kleinzoon Jean-Raphaël (°1943).

De automobiel van 't kasteel, een Lorraine De Dietrich (Fr.), bouwjaar ca. 1909-1910, wordt met behulp van een ezel uit de garage getrokken. Links staat Prosper De Vuyst (hovenier), de naam van de chauffeur is niet gekend.

7

Derde generatie Antoine-Guillaume, graaf du Parc Locmaria (1901-1974) zette het geslacht verder. Hij studeerde voor mijningenieur aan de Katholieke Universiteit van Leuven. Vanaf 1927 tot 1930 verbleef hij in Congo, meer bepaald in de provincie Kivu, en stond aan het hoofd van de landbouwexploitatie "La Linea".

In 1947 kwam hij terecht bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken (1947) en werd benoemd tot buitengewoon afgevaardigde en gevol- machtigd minister (1955). Meer dan 25 jaar was hij gemeenteraadslid van Herzele. Antoine-Guillaume was eveneens voorzitter van de plaat- selijke kerkfabriek. Hij huwde met Jacqueline-Caroline, gravin de Lannoy (1908-1978).

Antoine-Guillaume, graaf du Parc Locmaria (1901-1974) studeerde voor mijningenieur. Vanaf 1927 tot 1930 verbleef hij in Congo, meer bepaald in de provincie Kivu.

Antoine-Guillaume, graaf du Parc Locmaria (1901-1974) en zijn echtgenote, Jacqueline-Caroline, gravin de Lannoy (1908-1978), op audiëntie bij koning Boudewijn en koningin Fabiola .

8

Bidprentje van burggraaf Raphaël du Parc, gesneuveld op het einde van de Eerste Wereldoorlog. De broer van Antoine-Guillaume, namelijk burg- graaf Jean-Rafaël (1896-1918), bood zich bij het begin van de Eerste Wereldoorlog aan als

vrijwilliger bij de Belgische krijgsmacht. Tijdens zijn verblijf aan de IJzer werd hij als oefenmeester naar Normandië gestuurd. Nadien keerde hij terug naar het IJzerfront en werd tot onderluitenant benoemd. Op vier maart 1918 werd hij in de buurt van Diksmuide door een vijandelijke kogel dodelijk getroffen. Marie-Antoinette (1899-1960), een zus van Antoine-Guillaume, was tijdens de Tweede Wereldoorlog actief bij het Verzet, meer bepaald bij de inlichtingendienst Clarence van Walthère Dewé. Deze dienst verstrekte via de radio inlichtingen aan Groot-Brittannië over de Duitse bedrijvigheid in België4.

Vierde generatie

Het gezin Antoine Guillaume, graaf du Parc Locmaria en Jacqueline Caroline, gravin de Lan- noy (1908-1978) kreeg vier kinderen: Marie-Thérèse Rosalie (°1940), Alix (°1942), Jean-Rap- haël (°1943) en Hadelin-Gustave (°1948). Hadelin-Gustave, graaf du Parc Locmaria ver- blijft momenteel op het kasteel. Hij is op rust na een loopbaan als jurist in een financiële instel- ling. Ook zijn zus, gravin Alix, die in Brussel verblijft, is hier vaak aanwezig. Gravin Marie-Thérèse was gehuwd met Ghislain d'Udekem Gentinnes (+). Samen hebben ze vier volwassen kinderen. Ze wonen, net als graaf Jean-Raphaël, in Brussel.

Stamboom van de familie Van de Woestijne/du Parc Locmaria.

9

HET KASTEEL VAN DE WOESTIJNE/DU PARC LOCMARIA De bouwgeschiedenis op basis van de mutatieschetsen van het kadaster Het kasteel Van de Woestijne verschijnt voor het eerst op een mutatieschets van het kadaster in 1847. Latere mutatieschetsen uit 1872, 1888, 1903, 1915 en 1916 tonen aan dat het grondplan van het kasteel en zijn aanhorigheden meermaals werd gewijzigd. We dienen enerzijds te onderstrepen dat de kadastrale mutaties uitsluitend duiden op de plattegrond en geen informatie geven over de opbouw van de structuren. Anderzijds werden kadastrale aanpassingen pas uitgevoerd na de wijzigingen op het terrein. De aanvang van de eigenlijke bouwwerken moet dus telkens even vroeger worden gesitueerd. Op de kadasterkaarten vóór 1847 staan op de Molenkouter een reeks langgerekte landbouw- percelen getekend, die eigendom zijn van de familie Van de Woestijne. Ze werden in pacht gegeven aan landbouwers uit de buurt. Uit een mutatieschets van het kadaster uit 1847 blijkt dat Théophile-Ghislain baron Van de Woestijne en zijn echtgenote Marie-Frédérique gravin de Liedekerke de Pailhe hier een kasteel met vrijstaande aanhorigheden lieten bouwen. Op de schets herkennen we een hoofdgebouw met een rechtafgelijnde voorzijde en met twee uitspringende hoekrisalieten langs de achter- zijde. Ten zuiden van het kasteel werden twee afzonderlijke rechthoekige bijgebouwen opge- trokken. Vermoedelijk was het bijgebouw naast het kasteel bedoeld als stalling en koetsenhuis en kreeg het even verder gelegen bijgebouw een functie als orangerie5. Een mutatieschets uit 1872 wijst op belangrijke verbouwingen. Wanneer we het kadaster als correcte informatiebron mogen beschouwen, dan merken we dat het kasteel wordt vergroot en aansluiting krijgt bij het zuidelijk bijgebouw. De voorzijde wordt voorzien van een noorde- lijke hoekrisaliet. De orangerie wordt vergroot met een hoekgebouw en er worden twee nieuwe gebouwen opgetrokken: een washuis met woon- functie en een nieuw koetsenhuis. Tussen de orangerie en het washuis ook wordt een vierhoekig gebouwtje opgetrokken dat gebruikt werd als speelhuisje voor de kinderen. Een volgende wijziging dateert uit 1888. Hierbij wordt de zuidelijke aanbouw van het kasteel

uitgebreid met een woonfunctie voor het huis- personeel en met opslagruimten. Deze laatste ruimte krijgt even later een functie als garage. Vermeldenswaardig is het bijenhuisje, gebouwd ten noordoosten van het kasteel. In 1903 is een volgende mutatie getekend. Het bijenhuisje dat in 1888 ten noordoosten van het kasteel werd opgetrokken staat niet meer vermeld, hoewel het nooit werd afgebroken! In 1915 wordt het kasteel opnieuw grondig verbouwd. Op de mutatieschets van het kadaster staat aan de voorzijde van het kasteel langs het zuiden een bijkomende hoekrisaliet getekend. Het aansluitende bijgebouw wordt uitgebreid met verscheidene ruimten. In 1916 is een gemetste natuurstenen portiek aangebracht vóór de hoofdingang. Deze portiek verving een gietijzeren exemplaar. De huidige mutatieschets toont nog wijzigingen, die gebeurden tussen 1916 tot vandaag. We vermelden onder andere de bouw van een serre langs het zuidoosten van het hoofdgebouw6. De bouwgeschiedenis op basis van icono- grafisch materiaal Van de eerste bouwfase - ca. 1847 - is ons geen iconografisch materiaal bekend. De verbouwing ca. 1872 werd uitgevoerd in een eclectische stijl, gekenmerkt door een asym- metrische gevelcompositie. Kenmerkend is de mengeling van neorenaissance-elementen met een in- en uitzwenkende topgevel, neobarok- elementen met voluten aan de twee dakkapellen en aan het centrale fronton, industriële ele- menten met de gietijzeren luifel aan de centrale inkompartij en van een landelijk aspect met luiken aan de ramen. Vreemd is de aanwezigheid van een massieve vleugel aan de rechterzijde, misschien een reminiscentie aan een middel- eeuwse donjon. Bij de verbouwingen juist voor de Eerste Wereldoorlog wordt het kasteel verbouwd in een strenge stijl van het Franse neoclassicisme of Lodewijk XVIe-stijl. Het centrale dierhoekig fronton met half verheven beeldhouwwerk, de statige zuilengalerij bij de inkom en de strakke symmetrie van de voorgevel zijn nu de kenmerkende elementen.

10

Mutatieschetsen van het kasteel (Archief van het kadaster te Gent). 1: het kasteel; 2: "quartier Léonard" en aansluitend de garage en ontspanningsruimte; 3: orangerie; 4: kinderspeelhuisje; 5: washuis; 6: koetsenhuis; 7: serres en 8: bijenhuisje.

11

Postkaart van het huidige kasteel (uitgever: E. De Latte).

Postkaart van het kasteel met uitzicht ca. 1872 (uitgever: Remmlinger, Oudenaarde).

12

Technische bespreking van het huidige kasteel De woonvleugel van twee en een halve bouwlaag telt zeven traveeën, waarvan er drie het midden- risaliet vormen. Vooraan bevinden zich bredere uitspringende hoekrisalieten. Het geheel is afge- werkt met een complexe leien bedaking, die de gevelordonnantie accentueert. Het kasteel is opgetrokken met kalkzandsteen (hoek- en negblokken, cordons en lijsten), ar- duin (plint) en baksteen (vensterpenanten). De risalieten zijn gemarkeerd door geblokte hoekpilasters en belijnd met doorlopende kor- dons die de bouwlagen aangeven. De recht- hoekige benedenramen en de getoogde boven- ramen zijn in contrasterende natuurstenen omlijstingen gevat. De licht gedrongen midden- risaliet wordt voorafgegaan door een uitspringende galerij met vier Toscaanse zuilen. Boven deze galerij bevindt zich een balkon, zijdelinks bekroond met siervazen. De verdiepingen daarboven zijn onder een driezijdig fronton geplaatst. Centraal in het fronton bevinden zich in reliëf de wapenschilden van de families du Parc Locmaria en Van de Woestijne.

Nagenoeg zelfde ordonnantie herkennen we in de achtergevel. De afwijkende vorm voor de galerij en balkon is hier afgelijnd door een balustrade tussen postamenten met siervazen. Opvallend zijn de metalen 'harmonica'-buiten- luiken in de ramen en de raamdeuren. Een toepassing die bijna uitsluitend in Frankrijk werd toegepast7. Het interieur bevat op de gelijkvloerse verdie- ping een ruime hal, die toegang verleent tot verscheidene salons, het bureel, de eetkamer en de keuken. In de keuken is een toegang voorzien naar de wijn- en voorraadkelders. Via een stijlvolle marmeren trap in de hal wordt de eerste verdieping bereikt. Hier bevinden zich een aantal appartementen voor de familieleden, slaapvertrekken en een "kapel" met neogothisch meubilair. In de kapel bevindt zich ook een glazen kast met het legeruniform van burggraaf Jean-Rafaël (1896-1918), die sneuvelde tijdens de Eerste Wereldoorlog. De tweede verdieping telt een paar apparte- menten, waaronder een ruim gastenkwartier, slaapkamers en een linnenkamer. Hierboven ligt de zolderruimte.

Postkaart van de achterzijde van het kasteel (uitgevers: Combier & Van Bockstael). .

13

De kapel op de eerste verdieping. Centraal het altaar met het tabernakel. Links de glazen kast met het legeruniform van de gesneuvelde burggraaf Jean-Rafaël du Parc Locmaria (1896-1918).

De centrale hal met de statige trap naar de eerste verdieping. Aan de muren hangen jachttrofeeën van Hadelin-Gustave, burggraaf du Parc Locmaria (1864-1946).

14

De bijgebouwen Aan de rechterzijgevel van het kasteel bevindt zich een haakse aanbouw van één bouwlaag onder zadeldak. Een natuurstenen plint draagt een bakstenen gebouw met segmentboog- vormige muuropeningen in omlijstingen van gesinterde baksteentjes. Vermoedelijk werd deze ruimte oorspronkelijk als stalling en als koetsenhuis gebruikt. Later werd dit het zgn. quartier Léonard, waar een inwonende priester verbleef. In een recentere periode werd deze ruimte verbouwd en tijdelijk als feestzaal verhuurd. Achteraan bevond zich een ontspan- ningsruimte (salle de jeu).

Zeer stijlvol zijn een paar baksteengebouwen met een roodgetinte afwerkingslaag, gelegen ten zuiden van de garage: het koetsenhuis en het washuis met aansluitende kelder. De geledingen van de gevel worden geaccentueerd door terugwijkende muurdelen (deuren en blinde velden). De gevelopeningen zijn met segment- bogen afgewerkt. Deze gebouwen zijn bedekt met oegstgeesterpannen8. Op de benedenver- dieping van het washuis stond de wasinstallatie; de bovenverdieping bood een onderkomen aan een familie die deel uitmaakte van het huis- personeel. Het naburige koetsenhuis is in dezelfde stijl opgetrokken. In de orangerie werden tijdens het prille voorjaar plantjes gekweekt, die later een plaats vonden in het park. Tijdens de winter werden

hier de niet-winterharde planten bewaard. Een klein vierhoekig gebouwtje, ten noorden van het washuis, werd door de kinderen van de familie als poppenhuis gebruikt. De architecten Voorlopig blijft de naam van de architect die het kasteel even vóór 1847 ontwierp onbekend. Het ontbreken van bouwplannen en ander bepalend iconografisch materiaal beperkt uiteraard in ruime mate onze kennis over deze kasteelfase.

Ook de architect die de verbouwingen ca. 1872 uitvoerde is ons niet bekend. Burggraaf G. du Parc vertrouwde ca. 1911 de verbouwing van zijn kasteel in Herzele toe aan Philippe Baucq, een jonge Brusselse architect: le vicomte G. du Parc lui confiait l'architecture d'un somptueux et merveilleux château à Herzele dans la Flandre Orientale9. Vanaf 1911 zou Philippe Baucq heel succesvol zijn in verscheidene bouwprojecten. Hij zocht vooral inspiratie bij Franse architecten. Baucq werkte voor baron René d'Huart, gravin de Liedekerke, burggraaf Obert, burggraaf de Grünne, Bankeri Allard en voor verscheidene maatschappijen en ondernemingen in Parijs.

De bijgebouwen: links het koetsenhuis en rechts het washuis met aansluitende kelder.

15

In een brief van 6 augustus 1914 schrijft P. Baucq aan burggraaf du Parc: Monsieur le Vicomte - j'ai honneur de vous informer qu'il ne m'est plus possible pour le moment de me rendre à Herzele, parce que je suis tenu de rester chez moi pour remplir mes devoirs civiques à garder les ponts, des gares et les ouvrages d'arts10. In 1915 werd Philippe Baucq door de Duitse overheid aangehouden wegens verzet. Samen met Edith Cavell werd hij in Brussel ter dood veroordeeld en geëxecuteerd.

Het kasteelpark De eerste parkfase De aanleg van het eerste park in land- schappelijke stijl valt samen met de bouw van het kasteel. Op de mutatieschets van het kadaster uit 1847 verschijnt een cirkelvormige en een ovale vijver in het noorden van het domein. De percelen tussen het kasteel en de vijvers krijgen de bestemming van "lustgrond". De oudste bomen in het huidige park (libanon- ceder, atlasceder, gewone beuk, tamme kastanje en Hollandse linde) dateren - gezien

hun stamomtrek - uit de eerste fase van de parkaanleg. De bakstenen ijskelder in het westen dateert eveneens uit deze periode 11. De tweede parkfase De grote parkuitbreiding, eveneens in land- schappelijke stijl, ontstaat net vóór 1855. Kenmerkend hierbij is de aanleg van een aaneengesloten bomengordel. Enkel het fraaie zicht over de vijver en de kerktoren van Ressegem blijft open. Diverse percelen land- bouwgrond worden omgezet tot één groot perceel lustgrond. Het kasteelpark telt vanaf nu een oppervlakte van ongeveer 10 ha. De ovale vijver wordt wellicht in deze periode in oostelijke richting verlengd. De kasteeldreef wordt doorgetrokken tot op het grondgebied van Ressegem. De dreef was oorspronkelijk samengesteld uit iep en Hollandse linde, met een haag van gewone haagbeuk. De eerste moestuin lag ten zuidwesten van het kasteel. Op de mutatieschets van 1888 is de moestuin verlengd naar het gedeeltelijk ommuurd perceel ten zuiden van het kasteel. Het is een fruitmuur ten behoeve van leifruit.

Het park van het kasteel, met zicht op de grote gras-parterre (niet gedateerde foto).

16

De derde parkfase Een derde parkfase ontwikkelt zich vóór de Eerste Wereldoorlog, wanneer de befaamde Franse tuin- en landschapsarchitect Achille Duchêne (1866-1947) de toegangsweg naar het kasteel op meesterlijke wijze verlengt en vóór het kasteel een groot gras-parterre realiseert, afgeboord met ontdubbelde buxusbollen. Deze gras-parterre in geometrische stijl is perfect geïntegreerd in het bestaande park met landschappelijke stijl. Dit geheel is repre- sentatief voor de uitspraak van Duchêne: "Het park dient als geschilderde achtergrond, als theaterdecor". Vermoedelijk is Achille Duchêne ook verant- woordelijk voor de aanplanting van talrijke exotische loof- en naaldhoutsoorten in het landschappelijke parkgedeelte (mammoetboom, moerascipres, zilverspar, zilveresdoorn, zilver- linde....). Ook het toegangshek tot het park, bestaande uit een witgeschilderd houten stijl- en regelwerk met smeedijzeren gepunte spijlen, kan aan hem worden toegeschreven12.

Woningen van het kasteel in de Kasteeldreef en de Peperstraat

Vooraan in de Kasteeldreef bevinden zich drie huizen die een visuele eenheid vormen. Ze maakten oorspronkelijk deel uit van het kasteeldomein. Een eerste woning (Kasteeldreef 1) is L-vormig aangelegd. De twee haakse vleugels van twee traveeën en twee bouwlagen hoog staan onder een pannenzadeldak. Het betreft een baksteen- bouw met gecementeerde plint. De voorgevel is bekleed met siergevelsteen en voorzien van

sierankers.

De middelste woning (Kasteeldreef 3) is een eenvoudig woonhuis van anderhalve bouwlaag hoog en vier traveeën breed, geplaatst onder een pannenzadeldak. Het baksteenparament is boven een gecementeerde plint wit geschilderd. De bovenplank van de kroonlijst is op dezelfde wijze uitgewerkt als die bij de zijgevels van huis nr. 1, wat erop wijst dat ook deze woning deel heeft uitgemaakt van de oorspronkelijke bewoning aan de Kasteeldreef.

Zicht op het park en de vijver. Achteraan de kerk van Ressegem.

17

Aanhorigheden van het kasteeldomein langs de Kasteeldreef (nr. 1). De derde woning (Kasteeldreef 5) is een dubbel- huis van twee bouwlagen en drie traveeën onder pannenzadeldak. Het bakstenen gevelparament draagt een gecementeerde plint.

Het huisje van de parktoezichter op het einde van de Peperstraat.

In de onmiddellijke buurt (Peperstraat 50) bevindt zich een opmerkelijk U-vormig hoevetje in neogotische stijl met typische spitsboog- vensters. De woning dateert uit de late 19e-begin 20e eeuw. Het is een éénlaags gebouw met drie traveeën onder mansardedak. Het bak- stenen huis op gecementeerde plint is deels bedekt met leien, deels met pannen. Deze woning diende oorspronkelijk als huisvesting voor de parktoezichter13.

Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van de Vrede Deze kapel in de Ressegemstraat werd in 1920 door de familie du Parc Locmaria opgericht als dank omdat de gemeente Herzele werd gespaard van al te grote calamiteiten tijdens de Eerste Wereldoorlog. De kapel is gebouwd op vier pijlers, verbonden door bogen en bekroond met een baldakijn- vormig dak. Centraal staat een beeld van Onze-Lieve-Vrouw van de Vrede. De kapel is rondom afgesloten door een gietijzeren hek.

De kapel van Onze-Lieve-Vrouw van de Vrede.

Beschermd als monument Wegens zijn artistieke, historische en weten- schappelijke waarde werden het kasteel en zijn aanhorigheden, de kasteeldreef, het park, de ijskelder en de bijhorende woningen in de Kasteeldreef en de Peperstraat in 2002 bij Vlaams decreet beschermd14.

18

EINDNOTEN (1) BEECKMANS L., SOUFFREAU G. & VAN DER KELEN I., 2012: Kastelen in Herzele. De burcht, Heemkundige kring De Hellebaard vzw, tijd- schriftbijlage X, 3, Herzele, pp. 5-9. (2) De vader van Judocus Carolus Clemmen was Judocus Clemmen sr. Hij was één van de eerste industriële katoendrukkers. In 1771 bouwde hij in de Veldstraat te Gent een herenhuis, dat later als hotel Van der Haegen zou bekend worden en in 1789 liet hij het kasteel van Petegem aan de Schelde bouwen. In 1791 kocht hij de titel van baron van Petegem. (3) MEIRHAEGHE H., 2015: Vande Woestijnes in de kasselrij Oudenaarde, 13de -18de eeuw, deel VI (slot), Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oudenaarde, pp. 305-365. (4) DU PARC LOCMARIA G.,1967: Généalogie de la famille du Parc Locmaria, uitgegeven in eigen beheer, Herzele, pp. 136-140. (5) Muurankers, tot voor kort aanwezig in het aansluitend dienstgebouw, vermeldden hetzelf- de jaartal (1847). (6) Archief van het Kadaster, Gent: Herzele kadastrale mutatieschetsen 1847, 1872, 1888, 1903, 1915 en 1916. (7) VAN DEN BOSSCHE, H. 1995: Het kasteel van Herzele met aanhorigheden, Beschermingsdossier DOOO2192, Oost-Vlaanderen, Vlaamse Gemeen- schap, Departement Leefmilieu en Infrastruc- tuur, Afdeling Monumenten en Landschappen. (8) Deze platte pannen zijn genoemd naar de productieplaats in Oegstgeest (Zuid-Holland), hoewel ze voor het eerst in het Verenigd Koninkrijk werden gemaakt. (9) ANCIAUX M., 1920: Un martyr national Philippe Baucq, Brussel, Cercle Saint Jean de Capistran, p. 19. (10) Id. p. 41. (11) BEECKMANS L. & REDANT G., 2010: IJskelders in Herzele. Stille getuigen uit een mondain verleden, Heemkundige kring De Hellebaard vzw, VIII, 2, Herzele, pp. 22-25. (12) VAN DEN BOSSCHE, H., p. 2-4.

(13) In het beschermingsdossier D0002192 is ook een boeren-/arbeidershuisje (Peperstraat 52) opgenomen. Het sluit met haar annexen aan bij de bebouwing aan de Kasteeldreef en vormt er een visuele eenheid mee. (14) VAN DEN BOSSCHE H., dossier DOOO2192, 1995.

Met dank aan Hadelin graaf du Parc Locmaria voor zijn vriendelijk onthaal en voor zijn informatie betreffende zijn familie en het kasteel. Dank aan mevrouw Jeanine De Raeve (Woubrechtegem), waar we steeds konden aankloppen voor het gebruik van haar omvangrijk fotoarchief van het kasteel. Verder gaat onze erkentelijkheid naar: De heer John Van Impe (Herzele) voor het fotomateriaal en voor het inscannen van tientallen foto's uit de collectie van mevrouw J. De Raeve. De heren Nico De Brouwer (Herzele) en Jean-Pierre Parent (Mater) voor de hulp bij de lay-out. De heren Hedwig Van den Bossche (Zottegem) en Dirk Van De Perre (Ninove) voor hun begeleiding bij het hoofdstuk over de architectuur van het kasteel. De heer Herman Van den Bossche (Onroerend Erfgoed) voor de toelating om te mogen citeren uit het beschermings- dossier van het kasteel, wat betreft de parkzone. Prof. dr. Sophie De Schaepdrijver voor haar informatie betreffende P. Baucq. De heer Ivan Mahy, Autoworld Brussel, voor het identificeren van de automobiel van het kasteel.

19

20