Investeren in een schone toekomst

Roetersstraat 29 - 1018 WB Amsterdam - T (+31) 20 525 1630 - F (+31) 020 525 1686 - www.seo.nl - secretariaat@seo.nl

ABN-AMRO 41.17.44.356 - Postbank 4641100 . KvK Amsterdam 41197444 - BTW 800943223 B02

Amsterdam, juli 2010 In opdracht van het Regieorgaan Energietransitie

Investeren in een schone toekomst

De kosten en baten van een duurzame energiehuishouding in Nederland

Carl Koopmans Bert Tieben

Marcel van den Berg Daan Willebrands

De wetenschap dat het goed is SEO Economisch Onderzoek doet onafhankelijk toegepast onderzoek in opdracht van overheid en bedrijfsleven. Ons onderzoek helpt onze opdrachtgevers bij het nemen van beslissingen. SEO Economisch Onderzoek is gelieerd aan de Universiteit van Amsterdam. Dat geeft ons zicht op de nieuwste wetenschappelijke methoden. We hebben geen winstoogmerk en investeren continu in het intellectueel kapitaal van de medewerkers via promotietrajecten, het uitbrengen van wetenschappelijke publicaties, kennisnetwerken en congresbezoek.

Rapportnr. 2010-40 ISBN 978-90-6733-570-6

Copyright 2010 SEO Amsterdam. Alle rechten voorbehouden. Het is geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in artikelen en dergelijke, mits daarbij de bron duidelijk en nauwkeurig wordt vermeld.

INVESTEREN IN EEN SCHONE TOEKOMST

SEO ECONOMISCH ONDERZOEK

Inhoudsopgave

Ten geleide ......................................................................................................................... i

Executive Summary ........................................................................................................... iii

1 Hoofdconclusies: Investeren in een schone toekomst .............................................. 11.1 Economische en maatschappelijke dimensies van energietransitie ............................... 11.2 Waarom een maatschappelijke kosten-batenanalyse?...................................................... 31.3 Resultaten KKBA op hoofdlijnen ...................................................................................... 61.4 Wat zijn de economische kansen voor Nederland? ......................................................... 91.5 Gevolgen voor beleid ......................................................................................................... 131.6 Onzekerheden in het toekomstbeeld ............................................................................... 15

2 Opzet KKBA ............................................................................................................ 192.1 Wat kunnen we van een KKBA verwachten? ................................................................ 192.2 Toelichting analytisch kader .............................................................................................. 222.3 Bijdrage van de transitieplatforms .................................................................................... 232.4 Projecteffecten ..................................................................................................................... 23

2.4.1 Directe effecten ....................................................................................................... 242.4.2 Indirecte effecten .................................................................................................... 242.4.3 Externe effecten ...................................................................................................... 252.4.4 Kosten ....................................................................................................................... 252.4.5 Verdelingseffecten .................................................................................................. 26

3 De invulling van nul- en projectalternatieven .......................................................... 273.1 Scenarios: rekening houden met onzekerheid ............................................................... 273.2 De invulling van de nulalternatieven in BAU en Blue Map ......................................... 283.3 De invulling van de projectalternatieven ......................................................................... 31

3.3.1 Indeling van de projectalternatieven .................................................................... 313.3.2 Ontwikkeling aan de vraagzijde ............................................................................ 323.3.3 Verandering van de energiemix ............................................................................ 40

3.4 Transitie naar duurzame mobiliteit ................................................................................... 44

4 Kosten en batenanalyse ........................................................................................... 514.1 De baten van energietransitie ............................................................................................ 51

4.1.1 Energiebesparing ..................................................................................................... 514.1.2 Voorzieningszekerheid ........................................................................................... 524.1.3 Bestedingsimpuls ..................................................................................................... 544.1.4 Effect op de structurele groei ............................................................................... 574.1.5 Werkgelegenheidseffecten van energietransitie ................................................. 604.1.6 Waardering externe effecten: CO2 en overige emissies .................................... 63

4.2 De kosten van energietransitie .......................................................................................... 714.2.1 Kosten van energiebesparing ................................................................................ 714.2.2 Productiekosten van de energiemix ..................................................................... 74

SEO ECONOMISCH ONDERZOEK

4.2.3 Reguleringskosten ................................................................................................... 854.2.4 Kosten van belastingheffing .................................................................................. 88

4.3 Kosten en baten van het nulalternatief in Blue Map ..................................................... 894.4 Robuustheidanalyse ............................................................................................................. 92

4.4.1 Discontovoet ........................................................................................................... 934.4.2 CO2-prijs ................................................................................................................... 954.4.3 Leereffecten ............................................................................................................. 954.4.4 Olieprijs .................................................................................................................... 97

Bijlage A Energiemix BAU-scenario ............................................................................ 99

Bijlage B Overige emissies in BAU ............................................................................. 101

Bijlage C Berekening van de productiekosten van de energiemix ............................. 103

Bijlage D Literatuur ..................................................................................................... 105

INVESTEREN IN EEN SCHONE TOEKOMST i

SEO ECONOMISCH ONDERZOEK

Ten geleide

Dit rapport is opgesteld in opdracht van het Regieorgaan Energietransitie. Aan de totstandkoming hebben veel mensen een bijdrage geleverd. De auteurs zijn de leden van de voor dit rapport geformeerde expertgroep erkentelijk voor de stimulerende discussies en kritische kanttekeningen. De leden van deze groep waren Rob Aalbers (CPB), Eric Drissen (PBL), Marc Londo (ECN Beleidsstudies), Ad van Wijk (ondernemer), Wilbert van Seggelen (Lysias), Harry Droog (lid Regieorgaan EnergieTransitie), Hans van Luijk (lid Regieorgaan EnergieTransitie), Ton Runneboom (lid Regieorgaan EnergieTransitie), Bart Jan Krouwel (lid Regieorgaan EnergieTransitie), Eppe Luken (secretariaat Regieorgaan Energietransitie), Kees van Haastrecht (secretariaat Regieorgaan EnergieTransitie). De expertgroep fungeerde als klankbord. Inhoud en conclusies van dit rapport komen volledig voor rekening van de auteurs. Vertegenwoordiging in de expertgroep betekent niet dat organisaties als CPB, PBL en ECN de conclusies of kwaliteit van de studie delen of anderszins ondersteunen. Naast de expertgroep hebben de auteurs in gesprekken en interviews veel nuttige informatie gekregen van de voorzitters en secretarissen van de Transitieplatforms Duurzame Elektriciteit, Duurzame Mobiliteit, Nieuw Gas, Groene Grondstoffen, Ketenefficiency, Gebouwde Omgeving en Kas als Energiebron. Ook zij worden dankgezegd voor hun bijdrage aan de totstandkoming van dit rapport. Carl Koopmans Bert Tieben Marcel van den Berg Daan Willebrands

INVESTEREN IN EEN SCHONE TOEKOMST iii

SEO ECONOMISCH ONDERZOEK

Executive Summary

Investeren in een duurzame energiehuishouding in Nederland loont: de maatschappelijke baten zijn groter dan de kosten. Dit is de conclusie van een kengetallen kosten-batenanalyse van de investeringen die nodig zijn voor de totstandkoming van een duurzame energiehuishouding. De kosten-batenanalyse is uitgevoerd tegen de achtergrond van twee economische scenarios die als mogelijk beeld voor de toekomst veronderstellen dat de wereld wel of geen gezamenlijke inspanning pleegt om duurzaamheid te bevorderen. Dit zijn geen projecties met uitspraken over een waarschijnlijke toekomst, maar analytisch