Halk Edebiyati Ders Sunusu

7/28/2019 Halk Edebiyati Ders Sunusu

1/31


2/31

HALK EDEBYATI

ANONM HALK EDEBYATI AIK EDEBYATI TASAVVUF EDEBYATI

www.edebiyatogretmeni.net
http://www.edebiyatogretmeni.net/http://www.edebiyatogretmeni.net/


3/31

NE

MLZELLKLER

1.Dil sade ve zentisizdir.2.Nazm birimi drtlk, l hece lsdr.3.ounlukla yarm uyak ve redif kullanlr.4.Halk airleri okur-yazar deildir. iirler merakllar tara-

fndan yazya geirilmitir. Bunlara cnk denir.

5.iirler saz eliinde doalama sylenir. Yaamla i iedir.Hayalden ok gzlem vardr.6.Ak, zlem, gurbet, lm, doa, yurt gzellikleri, yiitlik,

din, zgrlk konular ilenir.7.iirlerin son drtlnde airin ad geer.

8.18.yydan sonra aruzu ve dolaysyla Arapa, Farsa szck- leri kullananlarda olmutur.(Dertli, Erzurumlu Emrah, Zihni)


4/31

Yaratcs bilinmeyen edebiyattr.

Anonim ekilde oluan rnler:

Destanlar, Masallar, Maniler, Trkler, Ninniler,Bilmeceler, Halk ykleri(Dede Korkut), Karagz,Orta oyunugibi halkn ortak mal haline gelmirnlerdir.


5/31

4 msradan oluur.7li hece lsyle yazlr. Kafiye dzeni: a,a,x,aAsl anlatlmak istenen duygu/dnce genellikle son iki

msradadr.

Hemen her konuda yazlr.Cinasl (Ayakl) manilerde msra says fazla olabilir.ki kiinin karlkl syledikleri manilere deyi denir.Dou Anadoluda Bayat, Urfada Hoyrat denir.

MAN

TRK Genellikle; ak,doa,gzellik,kahramanlk,sosyal olaylar

konu alr. Kendine zg bir ezgiyle sylenir.(Bozlak,Barak) Yap bakmndan iki blmden oluur;1. BLM;Trknn asl szlerinin sylendii blmdr.Bu

blme bent denir.2. BLM;Bentlerin sonunda tekrarlanan nakarat blmdr

Bu blme kavutak denir. Trkler baz zelliklerine gre 3 gruba ayrlr;a) Ezgilerine gre:1) Usull Ezgiler:Oyun Havalar2) Usulsz Ezgiler:Uzun Havab) Konularna gre: Ak trks, kahramanlk trksc) Yaplarna gre: Manilerden kurulanlar,drtlklerden

kurulanlar. Trkler kavutaklarna gre kafiyelenir


6/31

AIT Sevilen bir kiinin lmnden duyulan acy dilegetiren ve her zaman ezgiyle sylenen iirlerdir.

Aslnda bir trk eididir.

NNN Kk ocuklar uyutmak iin zel bir ezgiylesylenen iirdir.

Aslnda trknn bir eididir.

ATASZ Uzun deneyim ve gzlem rn olan, topluma tvererek doru yolu gstermeye alan ksazl szlerdir.

BLMECE Bir varlk ya da nesnenin adn anmadan niteliklerinist kapal bir biimde o varl buldurmay ama-layan szlerdir.

FIKRA Gldrrken dndrmeyi amalayan ksa, nkteli

szler.


7/31

HALKHKAYELER

(DEDE KORKUT)

Ouz Trklerinin geleneklerini, greneklerini, tarihi vecorafi konumlarn, savalarn Ouz Trkesiyle anlatr

12 yk ve bir nszden oluur.Bunlar destan geleneinden halk hikayeciliine gei d-

neminin rnleridir.

Nazm nesir karktr.slamiyetin izlerini tar.Tabiat ve hayvanlar n planda tutulmu, canl bir

ekilde ilenmitir.Aliterasyonlara yer verilmi.Yazma nshalar DRESTEN VE VATKAN dadr

HALKTYATROSU

Karagz, ortaoyunu ve meddah gibi seyirlik oyun-lardr.

Geleneksel szl tiyatronun rneidir.

Hem gze hem kulaa seslenir.ive taklidinden yararlanr.

Oyunlar doalama oynanr.


8/31

KARAGZBir kukla oyunudur, elendirme amac tar.

Oyunun bel kemiini Karagz adl cahil biriyle , Hacivatadl bilgili geinen biri arasndaki diyaloga dayanr.

Klielemi blmleri vardr.

Kuklay oynatan kii , konumalar tek banayapar.

ORTAOYUNUehir meydanlarnda ya da kendileri iin hazrlanan

yerlerde Piekar ,Kavuklu ,Zenne gibi sabit tiplerle

oynanan gldr amal seyirlik oyundur.

Oyunun bel kemiini ive taklitleri oluturur.

Metinsiz ,suflrsz bir oyundur.

MEDDAH Tek kiilik bir oyundur.ykseke bir yere kan meddah,deiik ivelerle konuarak anlatt bir olayla gldroluturur.


9/31

Ak, Ozan denilen saz airlerinin; gurbet, ak,ayrlk, sevgili, doa, yiitlik, eletiri gibi konulardasaz eliinde syledikleri rnlerdir.

Dil sadedir, hece ls kullanlmtr.(Aruzu kulla-

nanlar da olmutur.)Aklar, usta-rak ilikisiyle yetien gezginlerdir.

Yarm uyak ve cinaslara yer verilmi.

iirlerin son drtlnde airin ad geer.

iirler doalama yazlr.

Bu iirler CNK ad verilen defterlere yazlr.


10/31

AIK EDEBYATI NAZIM EKLLER

11li hece lsyle oluturulur.

Drtlklerden oluur, drtlk says ile be arasnda deiir.

Halk ve Ak edebiyatnn en ok kullanlan nazm biimidir.

Divan edebiyatndaki gazele benzer.

Dili sade ,anlatm yaln ve itendir.Son drtlkte ozann ad geer.(Taprma)


11/31

Konular Bakmndan yle ncelenir:

TALAMAKiilerin ve toplumun kt yanlarn

yeren eletiren iirlerdir.Divan edebiyat;HicviyeBat edebiyat;SatirGnmz edebiyat;Yergi Dertli, Seyrani, Kazak Abdal,

Ak Veysel bu trde eser verenen nl ozanlardr.

KOAKLAMAYiit anlamna gelen koak sz-

cnden tretilmitir.

Bu trde yiitlik, kahramanlk vesava konular ilenir.

Krolu ve Dadalolu bu trde engzel rnekleri vermitir.

GZELLEMESevgilinin ve doann gzelliklerini

konu edinen iir trdr.

Bu trn en nemli airleri:Karacaolan ve Noksani dir.

Sevilen bir kiinin lmnden duyu-

lan znty dile getirmek iinsylenir.

slamiyet nceki Trk Edb.-Sagu

Divan Edebiyatnda-Mersiye

En nemli airleri: Kazmanl HfzBayburtlu Zihnidir.

AIT


12/31

Toroslardaki Varsak boyu ozanlarnca sylenmi.ok yaygn deildir.8li hece lsyle, abab/cccb/dddb uyak dzeninde

yazlmtr. zel bir ezgiyle sylenir.bre, hey, behey gibi nlemler kullanlarak yiite

sylenir.Konu bakmndan Komaya benzer.

Btn zellikleriyle komaya benzer.

8li hece lsyle yazlr.(Bu ynyle komadan ayrlr.

Ak edebiyatnn en uzun nazm biimidir.11li hece lsyle yazlr. Nazm birimi drtlktr.Sava, kahramanlk, ayaklanma, ktlk, hastalk, doal

afet gibi konular ilenir.Bu trn en nemli airleri: Kayk Kul Mustafa,

Selimi, Seyrani


13/31

AIK EDEBYATI SANATILARI

Osmanl topraklarn kar kar gezmi grd her gzeli iirletirmitir.

iirlerinde ak gzellik bata olmak zere; ayrlk, yoksulluk, yiitlik, gurbet velm temalarn ilemitir.

Sevgili onun iirlerinde sevgili somuttur hatta bazen vuslat mmkndr.

Blge dilini baaryla kullanmtr, eserlerinde benzetme ve canl tasvirlere yer vermitir. Doaher eyiyle eserlerine girmitir.

Halk iiri geleneine olduka baldr. iirlerini 11li hece lsyle yazm, semai ve koma-laryla hret kazanmtr.

rticalen iir sylemesi, eserlerinde daha ok yarm ve tam kafiyeye yer vermesine yol amtr.

Btn ak edebiyat airlerini etkilemitir.

KARACAOLAN

Karacolan syler szn baarrAkn deryasn boydan arrSeni bir mecliste hacil drrKtlerle konup gc olma


14/31

KROLUGelenei iyi bilen bir airdir.

iirleri arasnda yiite, cokun bir seslenile sylenmi koaklamalar nemli bir yertutar.

Aruzun tesirinde kalmam, iirlerini hece vezni ile yazmtr.

Tabiata dayanan benzetmeleri ve sade bir dili vardr.

Ak, tabiat gibi konular iledii iirleri de vardr.

Bolu Beyi ile yapt mcadele ile tannan Krolu ile kartrlmamal.

Krolu der ki nolacakTakdir yerini bulacakMavilim kald alacaklle mavili mavilim


15/31

III. Murat zamannda yaad iirlerinden anlalmaktadr.

8li ve 11li hece lsyle yazd iirleri vardr.

Biim bakmndan ilk Trk metnini 16.yyda ksz Dedevermitir.

iirlerine bakarak canl tasvir ve benzetmeleriyle devrininnde gelen airlerinden olduunu syleyebiliriz.

KSZ DEDE

Acemi yutmakta kasdAbdallarn giyer postuksz Dede der Hak dostuAllahtan korktun mu geldin

AIK MER

Ak mer geldi iseHak inayet kld iseFerhat da deldi iseBen koyam da da zre

Asl ad mer olup bir ara Adli mahlasn da kullanmtr.Saz airleri arasnda stat bilinen k mer Klasik air-

ler arasnda da tannmaktadr.Asl hretini halk zevkine uygun olarak hece vezni ile

syledii iirleriyle kazanmtr.iirini bilgi daarcn ald medrese eitimiyle zengin-

letirmitir.En ok bilinen iiri; 38 drtlkten oluan ve iinde 105

airin ad geen airnamesidir.k mauk ilikisini diyalog yoluyla iirine katmtr.

Dedim dedi iiri bunun en gzel rneidir.

KAYIKI KUL MUSTAFA


16/31

KAYIKI KUL MUSTAFAYenieri airlerinin en tannmdr.

Halk zevkine bal doal bir syleyii vardr.

Gen Osman iin yazd destan nemlidir.

Kul Mustafam daim syler zndenGaziler de cenk eylemi yolundanKoyverin Trk bilek demirindenBoyuna kffar ururun demi

ERCL EMRAH

Hem bir halk hikyesi kahraman (Emrahile Selvihan) hem de gl bir saz airidir.

Dilinin mahalli kelimelerle rtl olmasbelirli bir tahsilinin olmadn ortaya koy-maktadr.

Hece vezni ile yazm, tasavvuf konula-rna iirlerinde yer vermemitir. Bu da onu

Erzurumlu Emrahtanayrr.

iirlerinde benzetme ve tabiat gzellikle-rinden yararlanmtr.

Aklk geleneini srdrmtr.

Bugn men bir gzel grdmBahar cennet saraynnanKamat gzmn nuruOnun hsn-i cemalnnan

GEVHER


17/31

GEVHERiirlerinde yabanc kelimelere ve divan edebiyat mazmun-

larna yer vermitir.

iirlerinden ama, Arabistana gittiini bir kaynaktan daRumeli de bulunduunu ve bir paann yannda ktiplikyaptn reniyoruz.

iirlerinde divan edebiyatnn etkisi vardr. Aruz vezninikullanmtr. Fakat hece ile yazd iirlerinde daha baar-ldr.

Ak, gurbet, firkat lemesi ile Trkenin retimindenemli admlar atmtr.

Ela gzl nazl dilberSeni kandan saknurumKandan deil hey efendimSeni candan saknurum

BAYBURTLU ZHNiirlerinin incelenmesinden, onun iyi bir tahsil grd

anlalmaktadr.

Srgnlerle geen memuriyet hayat lmne kadar srer.nat mizac, isyankr ruhu, msralarnda yer aldka huzu-ru kaacaktr.

Hece vezni ile yazd iirleri ve asl hretini salayan des-

tanlar Sergzetnamesinin sonunda yer almaktadr.

Semgtl Gafura gider hrlarmKapsnda eek gibi zrlarm

Hakim efendiye varr zorlarmYkarm bana halk- cihan

DADALOLU


18/31

DADALOLU(Ferman Padiahn, Dalar Bizimdir)

Toroslardaki gebe Trkmenlerin Avar boyundan olan Dadalolu nun hayathakknda fazla bilgimiz yoktur.

iirlerinde yiite bir sesleni olduu gibi ili syleyi de vardr.inde bulunduu tarih ve toplum olaylarn iirlerine yanstmtr.

Tipik bir airet adr. Airetine duyduu hayranl dile getirmitir.

Yayla hayat, Avar gzelleri ve iskn iirlerinin konusunu oluturmutur.

Koma ,trk, varsa, Semai ve destanlar kudretli bir sanat ifadesi tar.

DERTLlk mahlas Ltfi dir. Yaamnn glklerinden dolay Dertli mahlasn almtr.Hem aruz hem hece llerini kullanmtr. Pek ok klasik airimizin tesiri altnda kalmtr.

Divan vardr.

Asl hretini hece ile yazd iirlerden kazanr.Dini konulara rahat bir slupla yaklat iin din adamlaryla aras iyi deildir.

Dut aacndan teknesiKiriten bal perdesiBehey insann teresieytan bunun neresinde

ERZURAMLU EMRAH


19/31

ERZURAMLU EMRAH

iirlerine bakarak medrese eitimi grd-n syleyebiliriz.

Aruz vezniyle olan iirleri Divan- Emrah adyla yaymlanm

tr.Her iki vezinde de yazd iirlerinde klasik iirin kokusu bu-lunmaktadr.

iirlerinde hem dini tasavvufi konular iler, hemde klk geleneini devam ettirir.

Kastamonu da evlenip oturmutur.

Dedim Emrah gibi var m anDedi elbet benim senin laynDedim halinde bil bar yannDedi bilmez idim anca inandm

SEYRANTrk saz iiri vadisinin en nde gelen hiciv ustasdr.

Sarayn nde gelenlerini hicvetmesi yznden stanbuldankarlmtr.

Dini tasavvufi konularda da pek ok iirler sylemitir.

Dilinin ar olmas hrete kavumasn engellemitir.

Seyrani bilmem mert midirYoksa cana cmert midirEyyubn derdi dert midirBen ondan besbeter ektim

AIK VEYSEL ATIROLU


20/31

AIK VEYSEL ATIROLUSivasn arkla ilesinin Sivri alan kynde domutur.

ocukluunda geirdii iek hastal yznden gzlerini kaybetmitir.

li bir saz airidir.iirlerinde insan, yurt, tabiat sevgisi sade bir dille dile getirmitir.

Ankara ve stanbul radyolarnda program yapmtr.

Pek ok iiri bestelenmi, plak ve kaset olarak geni kitlelere ulatrlmtr.

Ahmet Kutsi Tecer tarafndan edebiyatmza kazandrlmtr.

DELER, SAZIMDAN SESLER, DOSTLAR BEN HATIRLASIN

Gn ikindi akam olurGr ki baa neler gelirVeysel gider ad kalrDostlar beni hatrlasn

ERZURUMLU YAAR REYHAN


21/31

ERZURUMLU YAAR REYHAN

Ak tarz iirin btn trlerinde iirler sylemitir.

lkemizi yurt dnda da temsil etmitir.

iirlerinde halk yklerinden de yararlanmtr.

KARSLI MURAT OBANOLU

Doalama, atma, trk ve halk hikayesi dalla-

rnda olduka baarldr.

iirleriyle tler vererek insanlar gzel ahlaklve vatansever olmasn ister.

EREF TALIOVADoalama iir sylemede ve saz almada stn

bir yetenei vardr.

Avrupa daki Trklere konserler vermitir.


22/31

Tasavvuf felsefesine bal, dini ierikli bir edebiyattr.

Tasavvufa gre: Tek varlk Allahtr. Btn evren Tanrnn grnt-snden baka bir ey deildir. nsan Tanrnn zelliklerini tar. n-sanda iki zellik bulunur: varlk ve yokluk. nsan yokluk esini or-tadan kaldrp Tanrya ynelmelidir. Tanrya ak ile ulalr. Bu de-erlere ulamak iin tekke airleri bir tarikata girip, eyhe balan-maldr.

Divan edebiyat ile halk edebiyatn birletiren bir edebiyat kprsvazifesi grr.



23/31

TASAVVUF EDEBYATI NAZIM EKLLER

Allah akyla insan sevgisini btnletiren lirikiirdir.

7li, 8li, 11li hece lleriyle yazlr.

zel ezgiyle sylenir.

Tekke nderlerinin (mrid) tarikata yeni girendervileri aydnlatmak, onlara bilgi vermek iin

syledikleri iirdir. Didaktiktir.

Ne varla sevinirimNe yoklua yerinirim

Akn ile avunurumBana seni gerek seni

Edebdr Hakka yaknBilr isan Hak HakknEdebsz olma saknVar edeb ren edeb


24/31

nanlardan alayc bir dille sz ediyormu gibisylenen iirlerdir.

Grnte sama olan bu iirlerin yorumlandndatasavvufla ilgili eitli kavramlara deindii grlr.

nip Beytullahtan kendn dinlersnCibrile perde altunda sylersnBu ate-i Cehennemi neylersn

Hamamn m var ya klhanc msun

Tasavvufa gre, evrenin ve insann Allahtan geliptekrar Allaha dnmesi dncesini iler.

Tekke edebiyatnn en karmak ve izah en zortrlerinden biridir.

Ak st iken kzl kana karpEmr-i Hakla coup cevlana geldimMai cari ile akp, yarpKatre-i na-izden ummana geldimDokuz ay on gn batn- maderde

Kudretten gzne ekildi perdekp ten donundan cihana geldim


25/31

TASAVVUF EDEBYATI SANATILARI

MEVLANA13.yy Anadolunun en byk tasavvuf airidir. slam dinine tam bir ihlsla baldr.

Douda ve Batda byk bir sanat, bir duyu, dn ve inan cereyannn coku kaynadr.

1244te Konyaya gelmi ems-i Tebrizi ile tantktan sonra tasavvufa gnl vermitir.

Eserlerini Farsa yazmasna ramen hem Trk mutasavvf ve airleri hem de dier Mslman a irler zerinde etkili olmutur.

Mevlanann lmnden sonra eitli ehirlerde Mevlevi derghlar alm, Anadoluda Trk bir-liinin salanmasnda bu tarikatn byk etkisi olmutur.

Mevlana iin lm bir son deil balangtr. Vahdet-i Vcut (Allahn Birlii) nazariyesini savu-nur.

Her dinden, her mezhepten, her milletten her insan; insan olduu ve byk bir yaratcdan birnur tad iin sevmek inanndaki slam panteizmi onun eserlerinde mevcuttur.

Mesnevi, Divan- Kebir, Fihi Mafih, Mektubat, Mecalis-i Seba

HACI BEKTA VEL


26/31

HACI BEKTA VELBektailik tarikatnn kurucusudur.

13.yyda yaamtr, Trkistann Niabur ehrinde domutur. A.Yesevininisteiyle Anadoluya gelmitir.

Bilinen en nemli eseri Makalattr. Sohbetler szler anlamna gelir.Hz demin yaratl, eytan ve eytani iler, Allahn birlii gibi konularele almtr.

Kitabul-Fevaid, Fatiha Suresi Tefsiri, athiyye, Hac Bektan Nasihatleri, Besmeleerhi, Hadis-i Erbainin erhi, Makalat- Gaybiyye ve Kemalat- Ayniye, Makalat

YUNUS EMRE


27/31

Eskiehirde doup ld sylenir.

Hayat efsanelerle rlmtr.

Dili sadedir.

Allah inancn ve insan sevgisini iler.

iirlerinde cokun bir lirizm vardr. Lirik bir airdir.

iirlerinde hem aruz hem de hece vezni kullanlmtr.

ledii konular ynyle evrenseldir.

Bir gnl adamdr. Halka beraberlii, doruluu, gnl kazanmay, dostluu tlemitir.

Dnyaca tannmtr.

Divan, Risaletn-Nushiyye

YUNUS EMRE


AHMET FAKH


28/31

Anadoluda Trke tasavvuf iirleri syleyen sofi airdir.

ran kltrn bilen, medrese tahsili grm cokun birmutasavvfdr. Anadoluda Mevlanadan nce Trke iir

sylemitir.

Mevlana Celalettin Ruminin babas Baheddin Veleddenders alm, geni din bilgilerine sahip bir fakih olarak bykhret kazanmtr.

arhname

AHMET FAKH

Anadolu Trkesi ve tasavvuf asndan nemlidir.

Trkeyi bir sanat dili haline getirmeye alm

Felekname, Aruz Risalesi, Mantkut Tayr

Matkut Tayradl eserinde Trkeye bir ku inceliive ahengi kazandrmaya alm. Bu eserde kulararasnda geen tasavvufi konular anlatlm.

GLEHR

KAYGUSUZ ABDAL


29/31

Yunus tarz syleyii vardr.

Anadoludaki Alevi-Bektai edebiyatnn ilk airlerindendir.

XIV.yy erenlerinden Abdal Musaya mensuptur.

iirlerini samimi, lirik, derin bir heyecan, zek izgileriyle vebir inan serbestliiyle syleyen kuvvetli bir halk tasavvufairidir.

iirlerinde dili sade, yer yer mertlik sahnelerini hatrlatan, gizlibir kahramanlk ve bir destan dili havas vardr.

Eserleri:

Manzum eserleri: Divan, Glistan, Mesneviler, Gevhername,Minbername, Dolabname, Salatname

Mensur eserleri: Budalaname, Miglataname, Vcudname,Risale-i Kaygusuz

Manzum + Mensur Eserleri:Dilgua, Sarayname

KAYGUSUZ ABDAL

HACI BAYRAMI VEL


30/31

Kuvvetli bir medrese tahsili grm mderrislie kadar ykselmitir.

Halvetiye ve Nakibendiye Tarikatlarn birletirerek BayramiyyeTarikatn kurmutur.

Anadoludaki milli edebiyatn ve tasavvufi hayatn geliip yaylmasndabyk rol vardr.

Mevcut bir eseri olmamakla birlikte bugn elimizde aruzla iki, hece ile iiri bulunmaktadr.

HACI BAYRAMI VEL

16.yy.da yaam bir Alevi-Bektai airidir. SivasnBanaz kynde domutur. Hzr Paa tarafndanSivas'ta ldrlmtr.

Tasavvuf, tabiat, ak ve halkn gerek yaayylailgili konular iler.

Divan edebiyatndan etkilenmemitir. Dili sadedir.

Bazen isyanc bir ruhu, bazen de toplumun sosyal konularna rahatlklaeilen ve onlar acmaszca tenkit edebilen yanlar

vardr.

PR SULTAN ABDAL

NYAZ- MISR


31/31

Tahsil ve terbiyesini Msrda tamamlad iin Msri lakabn almtr.

Arapa ve Trke ok sayda manzum ve mensur eseri bulunanNiyazi-i Msri aruzla yazd iirlerde Nesimi ve Fuzuli; hece ile yaz-dklarnda ise Yunus Emre etkisinde kalmtr.

Yunus Emre athiyesini aklamtr.

Divan, Risale-i vahdet-i Vcud, Sure-i Yusuf Tefsiri,erh-i Nutk- Yunus Emre, erh-i Esma-i Hsna, Mektubat,

Divan- lahiyat, Risalett-Tevhid, Esile ve Ecvibe,Risale-i Devriyye

NYAZ- MISR


Halk Edebiyati Ders Sunusu

Documents

Transcript of Halk Edebiyati Ders Sunusu