Fransız Devrimi - Dünyayı Değiştiren Olaylar Dizisi

8/6/2019 Fransz Devrimi - Dnyay Deitiren Olaylar Dizisi

1/16


2/16


3/16

FrartslzDevrimi4"DEVRiM" :

K EL iMELER VE GER ~EK5BOLUNMU~ B iR FRANSAETATS GENERAUX 'DAN

DEVR iM 'E .6"BUYUK KORKU"7D EV RiM 'iN SO NU ~L AR I8BAST iL LE 'iN ALiNMASI9SON UN B A~LA NG IC I:

F RANSA KRA LL IG IKARMA~A

10 .~ iD DE TE YON EL i~~iD DET, B ASKI V E TER OR :

GiYOTiN!11K RA LIN iD AM I12TER OR D ON EM i13ROBE SP IE RR E FRANSASI14BONAPARTE

SAHNEYE ~ IK IYOR15A VRU PN DA i~LER D EG i~iY OR !


4/16

FrsnstrDevrimininsimgesi olaniinlii teblo

j

ansa 1 78 9 - 1 79 9 ara sm da on yzl boyunca b iiy iik b ir kanzklzkve d eg i im ya sa ds; F ra nS 1Z D ev rim i d en en b u to plu msa l h are ke tins o n u d a n ve ya nklla n ya bu z F ra nsa 'm n d iizen in i d eg i tirm ek le

ka lm ad l, d iin yada daba pek fok iilk en in yonetim d iizen in i de e tk iled i: in san hakla-nm , y uru asia r a ra sm da e itlik ilke sin i, la ik lik ilke sin i, m etrik sis te mi vb . g e tird i;k O le lig in k ald ln lm a Sln l s ag la dl.

"DEVRiM": KELiME-LER VE GER(:EK

-4-

1789-1799 donemi, Bah Avrupa'da, ozel-likle Fransa'da tarihin hicbir donerniyle birtutulamaz. Bu donemde meydana gelenolaylar birden patlak verdi ve biiyiik birhizla yayilarak bircok tartismaya zemin ha-zirladi. Bugun butun dunyada gecerli olanbirtakim dusunsel ve siyasal ilkelerin vekavramm dogup yerlesmesine yol acti.Kant veya Hegel gibi Alman filozoflar,Bastillein almmasi ve Insan Haklan Ev-rensel Beyannamesi'yle baslayan kopusunboyutlanm kisa surede kavradilar, Siyasieylemlerle yenilenen bir dunyadan nelerbeklediklerini eserlerinde ortaya koydular.ingilizler ve Amerikalilar, Fransa'da olup

bitenlerden ne gibi dersler crkarabilecekle-ri ustunde kafa yordular: Ayam Kamara-S1 'nda Whig temsilcisi olan ingiliz Edmund

Burke'e gore ("Fransa'daki Devrim Uzeri-ne Dusunceler" [Reflections on the Revo-lution in France], 1790), halk ayaklanmasi,Fransiz milletinin tarihi temellerini yiknus-ti; Anglo-Amerikan demokrat Thomas Pa-ine, Devrim'i "insanlann kurdugu en iyidunya" diye tammlayarak Insan Haklan(The Rights of Man, 1791/92) kitabiyla busuclamaya karsihk verdi. Savasm ve tero-run yarattigi acilara ve kralla kraliceninidam edilmesi gibi facialara ragmen dev-rimci iilkti Fransa'da ve Fransa dismda var-ligim surdurecekti: Polonyalilan, Ceklerive 1848'de Almanlan harekete gecidi; veRuslar 1917'de bu devrimden destek aldi-lar. XIX. yy boyunca, halklar, haklarmmtanmrnasmi isteyecekler ve baskici rejimle-ri sarsacaklardi, Fransiz Devrimi, dogurdu-gu dusunce sistemlerinden ayn tutulamaz.


5/16

B6lUNMO~1789 Devrimi rastlantiyla olusmadi.

Komsu milletler gibi Fransa da, 0donem-de gelecegiyle ilgili siyasi sorularla karstkarsiyaydi, Saint-Simon cizgisindeki kimidusunurler, tasradaki ozgurluklerin gu-vencesi olan bir gelenege sahip aristokrat-lann ustunlugune dayah bir devlet anlayi-sma donmeyi arzulamaktaydi; aralanndaDiderot ve Voltaire'in de bulundugu "du-sunurler" ise, insanlar arasmda toplumsalbasamaklan hatta kimi durumlarda diniyetkileri sorgulayan yeni bir iliskiler siste-mi tasarlamaktaydi. Kimileriyse yeniles-menin ilk adimlan olan gercek utopyalarortaya atiyordu.Gozlemciler, 1789 olaylanm bu onceden

belirlenmis goruslere gore degerlendirdi.Yenilik yanlilan beklentilere cevap verebi-lecek her seyi benimseyerek savundular ve"aristokrat", "kole" veya "ozgurluk dus-manlan" olarak nitelendirdikleri rakipleri-ni yerden yere vurdular. Her an karsilannadikiliverecek ve hep daha tehlikeli olabile-cek bir "karstdevrim"i engellemek zorun-luluguyla, en korkunc baskilan hakh gos-terdiler. Bu soylern, XIX. yy sonu cumhu-riyetcilerince, birkac kucuk farkhhk disin-da oldugu gibi benimsendi. Fransiz Devri-mi soylular ve ruhban smifmm yam sira,urkmus veya kendilerini ezilmis sayanhalk kesimlerince reddedildi. Kimileri"kralm ordulannda" veya gazetelerdeDevrim'e karst acik bir savas yuruttu; ki-mileri de casusluk orgutlerinde veya gun-luk direnislerle daha ustii kapah bir savasibenimsedi. Katolik ve monarsist sagin dur-maksizm gundemde tuttugu "kan iciciler"ve "kurbanlar"m amlannm pes pese ya-

B 1 R F RAN S Ayirnlandrgr XIX. yy boyunca Fransiz Dev-rimi'nin yankilan siirdii, Devrim gercegine tumuyle beyaz ne de tumuyle karadir,Orne gin 1794 yilmm sonunda, bir suredir

gozden dusen devrimcilerin yonetimi yeni-den ele gecirdikleri; en asmlan giyotinegonderdikleri ve gerek ihmhlarla gereksekimi asmhklarla hatta kralcilarla iliskilerkurduklan gorulecektir. iki yil icinde odunvermez bir radikalizmden "hosgorulu" birkonuma gecen bir Danton'un veya tam birsiyasi kukla olan Fouchenin sergiledigi gi-bi, bu karmasik ve zaman zaman da celiski-lerle dolu evrimleri, zamamn akisi icindekavramak hie de kolay degildir. Devrim' deparmagi olanlann kullandigi dil bile genel-likle bir silaha donusmustur. 1792'nin "kar-sidevrimcileri", 1793'iin "karsrdevrimcile-riyle" aym nitelikleri paylasmaktadirlar ve1794 "karsidevrimciler'tinden de cok fark-hdirlar; ciinkii, "kralcilar'ta (bunlann icin-de de mutlak kralhk rejimine butunuyle do-niilmesi gorusunu savunanlarla mesrutiyetidestekleyenleri ayirt etmek gerekir) 0 do-nemde "Jirondenler" ve daha sonra "He-bertciler" katihr. Robespierre ve arkadasla-n da sonunda bu obek icinde bir araya ge-leceklerdir. Kirsal kesimdeki halk da birgruptan digerine suruklenip gidecektir.Fransiz Devrimi'ni birtakim tutarsiz kahra-manlann neden oldugu rastgele bir yigmeylem olarak nitelendirmek olanaksizdir.Bu buyuk olaym tarihini kavramak icin sa-dece kopardigr gurultuyu, uyandirdigi deh-set ve yol a


6/16

Rouget de LisleStrasbourg belediyebesken, oniinde.daha sonra"Le Marseillaise"e(Frensiz MilliMar?l) doniisecekolan "Chant deCuerre pourL'etmee du Rhir:"merstn; sovierken.

Biiyiik Korku74 Temmuz ve8 Agustos eresmdsbircok eyaleti sarar:bir "aristokratkorkusunden"korkan kovlilter,setoleri vegmeierve feodal hukukungecerli oldugu"c;iftlikleri" ate?everirler.

-6-

gitmek icin gerekli siyasal destegi bulama-yan hukumetin basansizhgini yansitmak-taydi, Ekonomik sikmti artmis ve Paris so-kaklan hareketlenmeye baslamisu. Ayak-lanmalar guclukle onlenebil.mekteydi.1.150 kadar temsilci Versailles' a geldi(tasrahlann s;ogu saraydan ve Paris 'ten ha-bersizdi), Etats Generaux 'dan genelliklecok fazla sey beklemekteydiler. Ustelik birbolgenin beklentisi ve yaklasinu diger birbolgede tamamen farkh yanlar gosterebil-mekteydi. Krahn yakin cevresince ellerin-den almdigrm dusundukleri etkin siyasirollerini geri istemek icin, soylulann birkesimi de Etats Generaux 'ya gelmisti, Bukesim, siyasal ayncahklan gundeme geti-rilmedikce reformlan kabul edecekti. Kimisoylular, Tiers Etat temsilcilerinin sayisr-mn ikiye katlanmasi karanna ellerindengeldigince karst koyduysalar da kral ve ba-kan Necker bu kararda direndi.Cok gecmeden farkh siralarda oturan ve

giyimleriyle birbirlerinden aynlan, cesitlisirnflann temsilcileri arasmda kavgalarbasladi. XVI. Louis'nin ve bakanlanmn,Etats Generaux 'nun temel amaciru ve coksayidaki temsilcinin reform isteklerini gozardi ederek vergi arusindaki israrlanyla,hosnutsuzluk yayildi. Tikarukhk, 17 Hazi-ran'da Tiers Etat'mn (halk kesimi temsilci-lerinin) milletin tek temsilcisi oldugunu

ilan ettigi ve oteki smiflann temsilcilerinede acik oldugunu bildirdigi "Millet Mecli-si" adirn almasiyla cozuldu, Tiers Etat ken-dini vergiler konusunda karar alma yetki-siyle donatmakla birlikte kralm meclisinkararlanru veto hakkmi elinde bulundurdu-gunu da kabul etti. Bu oldu bitti karsismda,ruhban smifi uyelerinin cogunluguyla bir-kac liberal soyluyu da yanma ceken soylu-lar kralla birlesti,20 Haziran'da Tiers Etat temsilcileri, sa-

lonlannm kapismm kapanlmis oldugunu go-riirler; bunun uzerine, kralhga bir anayasakabul ettinneden aynlmayacaklanna yeminederler. Karsihkh giiS;smamasi baslarmsnr.Birkac gun soma, 23 Haziran oturumunda,kral temsilcilere simflar icinde ayn ayn ka-rar almmasi buyrultusunu vermis; toren bas-kamrun verdigi dagilrna emrine, soylentiyegore Mirabeau su unlu cumleyle yarntlarms-tir: "Biz burada halkm iradesiyle bulunuyo-ruz ve ancak sungulerin gucuyle cikanz!" 27Haziran'da, XVI. Louis, ayncahkh simflanMillet Meclisi' ne katilmaya cagrrarak bo-yun egmis gibi gorunur; ama birliklerini (ya-bancilar alaymdan 20.000 asker) baskentegetirir ve aralarmda maliyeci Necker'in debulundugu, asm liberal olarak gorulen ba-kanlanrn kovar. Tuileries Sarayr'nm bahce-sinde, gostericileri olduren askerler, temsil-cileri ve Paris halkim dehete surukler.

"BOVOK KORKU"Kansikhklar artar, Parisliler silahlanmaya

baslar ve 14 Temmuz'da kraliyet hapisha-nesi Bastille oniinde toplamrlar. Saatlercesiiren silahh catisrnalar ve bans gorusmele-rinin ardmdan, kalabahklar Bastille'i ele

gecirir. Kral bu siddete goz yumar ve ya-banci birliklerin baskentten cekileceklerinibildirmek icin ertesi gun, 15 Temmuz'daMillet Meclisi 'ne giderek ayin 17'sinde,Millet Meclisi'nin baskam olan ve Paris


7/16

Komunu'nun belediye baskam secilen tern-silci Bailly'nin elinden iic renkli kokartikabul eder. Bu arada "Bastille fatihleri"nintinti turn Fransa'ya yayihr. Reformculannyanmda olan guc, iistun gelmistir.Bu sok, butun ulkeyi sarsar. Reform yan-

hlan (birbirlerini "yurtsever" olarak


8/16

yapilanrnasr "Halkin Egemenligi" ilkesininkabuliiyle, iktidann bolunmesi sorunu tar-nsmalann en can ahci noktasi olur. Am-hklar aglr basar: degisimleri yumusatmakicin ingiltere' deki Lordlar Kamarasi orne-gine uygun olarak bir Yuksek Meclis ku-rulmasiru isteyen ihmhlann dustincesinintersine, cift meclis toplumsal esitsizligi ge-ri getirir kaygrsiyla tek meclis tasansi be-nimsenir. Ardmdan, temsilciler bu meclisinkral karsismdaki ustunlugunu kabul eder.745 temsilciden olusan ve iki yilhgma se-

cilen yasama orgam, butceyi ve yasalanhazirlayip onaylayacak ve kralla birliktebansa ve savasa karar verecekti; kral, aymyasa geregince iki defa yinelenebilen aski-ya almabilir tek veto hakkma sahip ola-cakti. Secimler, 25 yasmm ustunde ve ver-gi olarak U


9/16

~SONUN BA~LANGICI : FRANSA KRALLIGI

Kral, meclisi kmayan, kendi eliyle yazdigionemli bir beIge birakarak 20 Haziran1791'de ailesiyle birlikte dogu smmna dog-ru kacar. Grup amaema yaklasrmsken, kil-cuk Varennes sehrinde, milli kahraman ilanedileeek olan posta muduru Drouet tarafm-dan durdurulur; kacaklar, 25 Haziran'damuhafizlar esliginde Paris' e geri getirilir.DIke, bu olayla sarsihr. GeneI seferberlik

ilan edilir. Krahn baskente getirilisi sessizbir bicimde gerceklesirken meclis kralmkacmldigi hikayesini ortaya atar ve onunkisiligine saldinyi yasaklayan ama, kendisi-ni de her tiirlii otoriteden yoksun birakan birkaramameyi kabul eder. Kurumlan surdur-me istegi agtr basarken, kimileri bir eumhu-riyetin kurulmasirn duslemeye baslamrstirbile. Oldukca yogun ve acimasiz bir basmkampanyasi turn ulkeyi etkiler. Kral ve aile-si asagtlamr. Bu olaydan soma, kralm kisi-ligindeki kutsal nitelik de ortadan kalkmisolur. Bu kaynasma, siyasi bir rol iistlenmekisteyen ve artik saflarmda "Sans-Culot-te"lar olarak adlandmlmaya baslanan "edil-gen" yurttaslara da yer veren devrimei Cor-deliers Kultibii 'nun destekledigi toplumsalcalkantiyla, daha da ciddilesir.Gerilim, 17 Temmuz 1791'de, mec1isin

yasaklamasma karsm Champ-de- Mars' dakralm kisiligine karst yapilan bir gosteri Sl-rasmda doruga cikar. Kalabahgr durdura-mayan askeri birlikler ates acarak elli kadargostericiyi oldurur. Boylece Devrim yan-daslan ve karsrtlan otorite ugruna acik birsavasa girisir ve butiin ulke siyasi bir bo-Iunmeye dogru siiriiklenir. Din adamlangibi ordunun subaylan da ant icmek zorun-da kahr; bunlann bir bolumii ant icmeyikabul etmez: bircogu srmra yakm Almanprensliklerine gor;:eder.Devrim'e karst uluslararasi tehditler bti-

yiir. Fransizlann Avignon' a el koymalann-dan ve AIsaee'da Alman prenslerinin mal-

lanna uygulanan kisitlamalardan soma,Avrupa'daki krallar, kralm ve Avusturyaprensesi olan kralicenin tutuklanmasiyladehsete kapilir. Kralicenin kardesi, Avus-turya imparatoru II. Leopold ve PrusyaKrall Friedrieh- Wilhelm, 1791 Agusto-su'nda Pillnitz sehrinde kralm Fransa'dakihaklanm geri almaya hazir olduklanm ilanettikleri ortak bir bildiri imzalar. 14 Eylul1791'de krahn iilkenin anayasasmi kabulettigi sirada (Yasama Meclisi' nin iki yilh-gma secilmesine olanak tamyan) Fransa,eiddi bir bicimde bolunmus durumdadir.Yasama Meclisi, 1 Ekim 1791'de, yeni ki-ilerle (gercekte, Kurueu Meclis temsilcile-ri yeniden secilemez ilan edilmistir) acihsoturumunu gerceklestirir. Devrimei kamp-tan olan ve krala guvenmeyen bu gruplakral arasmda cok gecmeden surtusme bas-lar. Yeni meclis imparatorluk prenslerin-den, ozellikle Trier ve Mainz smmna Y1g-diklan birliklerini dagitmalanm isteyerek(29 Kasun 1791), direnisci rahiplere vegocmenlere karst onlernleri arttIrmakla isebaslar.Krahn kardesinden (geleeekteki XVIII.

Louis), tahttaki haklanm kaybetmek iste-miyorsa ulkeye donup Fransa'yi yenidentoparlamasi istenir. Savas yanlisi bir dispolitika birbirinden cok farkli nedenlerle,farkh siyasi gruplann beklentilerini cokgecmeden aym dogrultuda birlestirir. Sa-vas durumunda, "sag" ve kral, Fransiz bir-liklerinin bozguna ugrayacagi hesabiyla til-kenin parcalanacagmi ve bunun sonueuolarak da yeniden monarsik diizene donu-lecegini ummaktadir; "sol" ise, ozgurlukseferberliginde oteki Avrupa halklanmndestegine gtivenmektedir. DIke icindekicalkannlann taskmhklara yol acacagmdankorkulmaktadir: artik krrmizr baslik (veya"Frigya basligi") takan ve iilkenin her ya-nmda orgutlenen Sans-Culottelann istekle-ri, git gide bir dayatma haline gelir.

KARMA~ABircok bolgede koylu ayaklanmalan pat-lak verir. Devrim yandaslanyla karsitlan

bitmez tukenmez bir miieadeleye girisir.Saint-Domingue 'li (Haiti) zenei koleler,kolelerin ozgurlugune karst cikan tiiccar-

larla koleligin kaldmlmasmdan yana olan-Ian karst karsiya getirerek baskaldmr; de-niz tieareti bu olaylardan biiyiik zarar go-riir. Bu belirsiz siyasi catismalann ortasm-da, 20 Nisan 1792'de kral ve meclis, Kutsal

Paris'e bagii ilcelerintemsilcilleri74 EylUl 77971de,XVII. Louis'in anticmesinin erduiden,anayasaya bsgh

kalacaklanna yeminederken.

-9-


10/16

Roma-Germen Imparatorlugu'nun basiAvusturya imparatoru II . Franz' a karst sa-vas ilan eder; imparator ve muttefiki Prus-ya krali derhal karst saldmya gecer. Fran-SlZordulan 28 ve 29 Nisan' dan baslayarakgeri cekilmek zorunda kalirken Paris'te fir-tmalar kopmaktadir: karsidevrimciler budurumdan hosnutluklanrn acikca ortayakoyar; gazeteler bozguna alkis tutar.Buna karsihk devrimciler krah, subaylan-rn ve meclisin bir bolumunu de ihanetlesuclar. Bu srrada, siyasi hesaplan altiisteden beklenmedik bir yurtsever atihm orta-ya cikar. Bircok gene orduya yazihr: bupek fazla deger tasimayan katki yine dehalkla Devrim'in uzlasmasim saglar. Stras-bourg'da gene bir subay olan Rouget deLisle'in besteledigi Chant de guerre pourl' armee du Rhin ("Ren Ordusu Icin SavasSarkisr"), 1792 Temmuzu 'ndan sonra, laMarseillaise adiyla bu halk hareketininsimgesi olacaktir.

Siyasi kavgalar, her iki ucta yer alan asi-nlann ekmegine yag surerek ihmhlannbasansizligi sonucunu dogurur. Simrh birdevrim gorusunden yana olanlar, tehlikelibir siyaseti yegleyen kralm kisiliginde birdestek bulamadilar, DIke dismdan miitte-fikler edinen ve icerdeyse ruhban simfr-mn sivillestirilmesine dusman olanlar ara-smdan yandaslar bulan karsidevrimciler,araliksiz bir bicimde gii~ kazandilar. Dev-rimcilerse, bu olaylar karsismda ihanetkorkulannm hie de yersiz olmadigim an-ladilar. Temsilciler kendilerini meclistekabul ettirebilmek icin ulkeyi calkalayantoplumsal talepleri de goz onunde bulun-durmak zorundaydi. Artik her yasam bici-mi (dini ibadet, toplumsal tavir, ozel dav-ranislar), "aristokrat" veya "yurtsever"veya yeni ortaya cikan bir nitelendirmeyle"sag" veya "sol" olarak yorumlandigin-dan, turn Fransa siyasi bir kimlige burun-mustii.

S iDDElETehlikeli siyaset guden krahn, bakanlikla-

ra devrimciler yerine, daha sonra "Jiron-denler" admi alacak olan Jakobenleri dol-durmasiyla ideolojik dusunceler sertlesti,i~ savasm golgesi i~ tehditlerin, disardanS i D DE l, BASKI V E lER O.R

YONEL iSgelen gozdaglanyla birlestigi, karst dev-rimcilerin sayilannm her gun daha da artti-gl bu durum karsismda, hukumet de izledi-gi siyaseti sertlestirdi. 27 Mayis 1792'de,bir kararname, baskaldiran rahiplerin sur-

YOTi NJGiyotin ve kitle halinde idamlar Fransizdamga. vurmustur. Giyotinin kullanilmasuundar basvurulan iskence yoniemlerini birakmak vedaha fazla act cekiirmeyen bir alum cezastru[arkli yaklasim, Devrim'i kana bulayan siddetin he~~eri sarmasiyiiziinden pek Jazla etkili olmadi. Halkin siddet gos~e~ileri, cesitliolay ve ktytmlarla gitgide arm. Bunun sonucu olarCl~i.~abaskilaryogunlasti, alum cezast ..(z~man zaman toplu?t~.(~~j)~y'gulan~n)gundelikbir olaya.doTfq~f1.Boylece her cins~ai~ .:~i~ftint.~.fe~g:(kral b~ cezantn ornek bir kurbam.oidui. BlJtq/f.adclol~'-ganustu durum mahkemeleri, inJazda son dereee.~.~~lz hareketeden orduyla zaman zdm~n baglanuli olarak adli ba~.~zl~rziki katarturdi; boylece 1793 ve1794'te binlerce kisi giyotiiJ:lg_yaamznzyitirdi.i c ; savastn si1rduguBogma ve binlercerumlarda kursuna

kesimde, her


11/16

gun edilmesini buyururken, 4 Haziran' dacikanlan bir baska karamame de yabanciordulann ilerleyisini durdurmak icin Parissurlan icinde federe gonullulerden olusanbir ordunun kurulmasiru buyuruyordu.Krahn bu karara karst cikmasi, Sans-Culot-telan eyleme itti ve 20 Haziran'da Tuileri-es Sarayi kusatildi,XVI. Louis yine de karannda direndi.

Krahn bu karan tilkenin dort bir yamndangonderilen destek mektuplanyla onay gor-du. Kral Tuileries' de kendisine bagh birmuhafiz birligince korunmaktaydi. Bu sira-da, 90k sayida gonullunun katilmuyla guc-lenen devrimciler, tutumlanm daha da sert-lestirdi, Gizli bir komite bir ayaklanma ha-zrrhgi icindeydi, Yurtsever federe gonullu-lerle kralm savunuculan, ozellikle Isvicrelimuhafizlar arasmdaki carpismalar, XVI.Louis 'nin (ailesiyle birlikte Yasama Mecli-si'nin surlanna sigmmisti) kacisma kadarbutun gun surdu. Darbe, gercek bir kan go-lune donuserek amacma ulasti. KalabahklarTuileries Sarayr'm kusatip yikarken, Yasa-rna Meclisi kralm gorevden almmasi karan-ru aldi, onu yakmlanyla birlikte Le Temp-le'a hapsettirdi ve yeni Kurucu Meclis'in,Konvansiyon'un, Fransa'nm gelecekteki si-yasi rejimini bir ttiztige baglamasim karar-lastrrdi. Gercekte, iktidar hicbir tarafm elinegecmemisti. Meclis, olaylar ustundeki turndenetimini yitirmis ve bakanlann sayisi, Pa-ris Komunu'nce gerceklestirilen gorusme-lerde iki katma cikartilmisn. Butun sehirler-de yonetimi denetlemek, halki gozetmek ve

hainleri izlemekhakkim elindetutmak isteyenhalk dernekleriolustu, Iktidarkavgasiyla birbi-rine dusen grup-lar Fransa' y t yo-netilemez halegetirmisti, He-men her yerde,k artstk liklarrnsorumlusu olarakgorulen asi rahip av r acikca surduruluyordu.1792 yazmda, iilkede altmrs kadar yoneticive din adarm line edilmisti.Parise dogru agrr agir ama emin adim-

larla ilerleyen yabanci birliklerinin zafer-lerinin daha da agirlastirdigi bir ortamicinde, federeler ve Sans-Culottelar, 2/6Eyliil 1792'de buyuk bir kryima giristi.Line olaylan yasandi. Kamuoyunu yara-layan bu "Eyliil Katliamlan" Devrim sii-recinde bir donum noktasi olusturur. Hal-kin buyiik bir bolumu Devrim'e Sift cevi-rir. Yalmzca erkeklerin kanlabildigi ikiasamalr genel secim sisteminin benimsen-digi Agustos-Eylnl 1792 secimleri, sec-menlerin ancak yuzde 10'unu kapsar. Ji-rondenler, Kurucu Meclis'in denetiminiellerine gecirir: 20 Eyliilde Fransiz ordu-sunun Prusyahlara karst kazandigi beklen-medik zafer bunda onemli rol oynar. 21Eylul 1792'de krallik yikihr: Cumhuri-yet'in 1 . yilt baslarmstrr.

KRALINYeni Meclis, onemli siyasi rakiplerle

karst karsiyadir. Paris Komtinti'nde vebolgelerde birinci derecede rol oynayanSans-Culottelar, isteklerini l' Ami du Pe-uple 'tide CHalkm Dostu") yayimlayanMarat gibi halk hatipleri aracthgiyla tam-tiyordu. Kurucu Meclis icinde, Montag-nardlar ("Daghlar") [en ust siralarda otur-duklan icin boyle cagnhyorlardi] bu istekve gerekcelere duyarhlik gosterirken libe-ral gorusleri benimseyen Jirondenler, fiyatve ucret duzenlernelerine karst dusmancabir tutum sergiiemekte ve siddeti kmamak-taydi. Karsidevrim, varligmi her an hisset-tirmekteydi. Halkm hosnutsuzlugu, din si-yasetine bagh sorunlar ustunde somutlasir-ken, baskaldiran rahipler halkm da yardi-

iDA M Inuyla kirlarda saklamyordu. Kurucu Mec-lis, 11 Aralik 1792'de krah yargilamayabasladi. Demir bir dolaba hapsedilen XVI.Louisnin gizli mektuplan bulunmustu:bunlar krahn siyasetteki ikiyuzlu tutumu-nun birer kamti olarak gosteriliyordu. Sa-int-Just ve Robespierre'in yonlendirdigiMontagnardlar, kralm tutuklanmasi dustin-cesini zorla kabul ettirmeye cahsirken,olaylan zamana birakma istegindeki Jiron-denier, kararsiz manevralan yuzundengozden dusttl. Idam karan 19 Ocak 1793'te90k az bir farkla onaylandi ve iki gun son-ra, 21 Ocak'ta infaz edildi. Bu sirada, ingi-liz hukumeti Avrupali guclerle birlesti: bu,Fransa'ya karst kurulan ilk ittifaktir (1 ~u-bat 1793).

Kralftk rejiminintoplum yap's"

Devrim'in e~igindekovtt), dev/etin vee ynce l t k h iki s tru t 'o/an din adam/an

i/e sovlulermkovdugu vergi/ereltmde ezilisin!an/atan bir teblo.

Eyliil ketliemt(2-6 E y/u/ 7792),

Prusya istilesmm veVerdun

kusetmestruniletuvle besledt.Paris miitrezesine .

bag/t askerlerAbbaye, Force,

Carmes'da tutuk/ubu/unan kuskulu

kimse/erioldiirduler.

Teror'iin bu ilkisereti, Peris'te7.000'den faz/akurban a/araktesrev vevtld:

- 11 -


12/16

Jean-Baptiste Belley(Saint-Dominiguemil/etvekili), DevrimMeclis'eri'nde bulu-nan tek zenci mil-letvekili

-12-

~TEROR DONEMi

Tartisilmaz bicimde onceki gelismelerin birsonucu olan ve kisa stlre icinde siddetin oneS;Iktlgl "teror donemi", yine de yeni siirtiis-melerin ust uste geldigi bir noktada ve Dev-rim'in temel niteliklerinden birisini olusturanbir ideoloji bollugu icinde kendini gosterdi.Krahn oltimiiniln hemen ardmdan savas

baslar, 24 Subat 1793'te, Kurucu Meclis sirurboylannda gorevlendirilmek uzere 300.000kisi toplanmasma karar verir. Bu onlemi,meclis temsilcilerinin uygulamamn isleyisinidenetlemek amaciyla eyelatlere gonderilme-leri izledi. Bu, bardagi tasiran son damla 01 -du; bircok bolgede buyuk ayaklanmalar pat-lak verdi. Ordu eylemleri bastirmakta, ozel-likle Vendee' de basansiz kaldi ve oyle ki, bir"Vendee Savasrndan soz etmeye baslandi,Jirondenlerin tersine Montagnardlar, siyasicinayetler konusunda kesin kararlar alanDevrim Mahkemesi'ni kurdurmayi (10 Mart1793) basardi; silahh asileri yirmi dort saaticinde olume gondermeye olanak tamyan birolaganustu hukuk uygulamasi yururluge gir-di (19 Mart). Son olarak, yetkileri giderek ar-tan bir esgudum makarm olan Halk KurtulusKomitesi kuruldu (16 Nisan). Gerilimin art-masi, Paris'te 31 Mayis ve 2 Haziran darbe-lerine yol acti. Sans-Culottelar silah zoruylaJironden temsilcilerinin cekirdek kadrosu-nun tutuklanmasim ve Kurucu Meclis'inMontagnardlann eline gecmesini sagladi.Oysa 0 sirada Lyon Komunu'nun basmdakiSans-Culottelar, daha ihmh devrimcilerinhesabina iktidardan duserken bircok yonetimbolgesi ve sehir, Paris'teki anarsiye karst Ji-rondenleri tutuyordu. Neredeyse butun Fran-sa'yi saran protestolar basladi, Siddet yanhsiama ulkeyi karsidevrimcilerin eline birakma-dan Sans-Culottelan kovacak gucleri orgut-Ierne konusunda yetersiz olan ve "federalist"adi verilen bu farkh hareketler arasmda hie-bir birlik saglanamadi. Bu yetersizlik, Paris-lilerin federalizm ile karsidevrimi ozdesles-tirmeleri ve buna karst acimastz bir savasbaslatmalan sonucunu getirdi.Lyon, Marsilya daha soma da Toulon 1793

sonbahannda sert bir baski altma girdi. Ya-banci ordulann rum snurlan yeniden kusatti-gI, Ingilizlerin Toulon'a S;Iktlgl, Venediklile-rin rum bolgeyi denetimleri altma aldiklan veCharlotte Corday adh gens; bir kizm Marat'yioldurdugu (13 Temmuz) sirada, Teror, 1793Eylulu basmda Kurucu Meclis'ce gundemegetirilmisti, Federalizm yanhlan, gocrnenler,

baskaldiran rahipler, karsidevrimcilere yone-lik cinayetlerden sorumlu tutuluyorlar veidam hukmuyle aranmaktaydilar, Vendeeliasilerin ve bunlara "yatakhk edenlerin"in 01-duriilmeleri gerekmekteydi; baskaldiranLyonlular ve Marsilyahlann da sehirlerininadlanna degin yok edilmeleri gerekmektey-di. Kuskululann tutuklanmasi icin ihbar edil-meleri yeterliydi. Bu sirada devrimci birlikbir smavdan gecer. Robespierre'in yonlen-dirdigi Montagnardlar, Sans-Culottelann is-tedigi belli sayidaki toplumsal onlemleri ka-bul etti: tahil fiyatlan ve Iicretler dondurulur;ulke disina gocenlerin mallan, koylulerin al-masina olanak tamyacak bicimde kucuk par-tiler halinde sanlir; toprak mulkiyeti aciktanas;lga kaldmhr; tahillara el konur. Cumhuri-yetci takviminin Roma takviminin yerini al-masiyla, gecmisle olan turn baglar kopanl-nus olur.Buna karsihk devrimci kadm demekleri ka-

patihr ve bunlann sozculugunii yapan kimikadmlar idam edilir veya tutuklamr. Bu sira-da Montagnardlar, Sans-Culottelarla uzlas-mak zorunda kalir. Savas Bakanligi 'nda gu-ctl ellerinde tutan Sans-Culottelar, bir "dev-rim ordusu" kurar ve Vendee' deki harekauyonetir. Yonetim birirnlerinde, gorevde bu-lunan temsilcilerden bir kesimi rahiplerle(baskaldiran veya mesrutiyetci) birlikte ihm-1 1devrimcilere ofke dolu bir "teror" uygular :kiliselerdeki heykeller parcalarur; besin mad-delerine, gerektiginde zor kullamlarak el ko-nur ve iktidar, kuskulu amaclar tasiyan amasiyasi sloganlara sigman asinhk yanlisi grup-lara birakihr.Vendee'lilerin slgmdlgl, La Loirem gune-

yindeki kirlara ("Kiic;iik Vendee"), GeneralTurreau, 1794 Ocagi'nda "cehennem birlik-leri"ni gonderir. Denetim altma ahnan terorSans-Culottelann isine yarayan onlemlerinderme catmahgma karsm, Montagnardlanngucu giderek daha fazla Halk Kurtulus Ko-mitesi'nin elinde merkezilesir. Siyasi cans-malar 1793 sonbahan boyunca ve 1794 kisi-mn bir bolumunde surer. Robespierre, Hiris-tiyanhktan uzaklasmaya ve yayilan tanntam-mazhga baskaldinr, inane ozgiirliigti (ku-ramsal olarak) 8 Arahk'ta yeniden kabul edi-lir ve devrimci "vandalizrn" ("yagmaClIIk")10 Ocak'ta nedensiz yikrmlan elestiren bas-rahip Gregoire tarafmdan kmamr. Aym do-nemde somurgelerde de kolelik kaldmhr,Danton ile Desmoulins cevresinde bir araya


13/16

gelen yeni bir devrimei grup olan ve Teror'udurdurmak isteyen "Indulgent'Tar (Hosgoru-li.iler)desteginde, Montagnardlar Hebertcile-rin durusmasmi baslatabilecek duruma gel-mistir. Devrim Mahkemesi'nin goztt peksavcisi Fouquier- Tinville, bunlan yabanci-larla birlikte komplo diizenlemekle suclar;24 Mart 1794'te idam edilirler. Durusmalarbir anda sonuclannustrr. Kisa bir si.ire soma

hesaplasmalar, yozlasmayla suclanan Indul-gentlan da kapsar. Danton, Desmoulins vearkadaslan, 5 Nisari' da giyotine gonderilir,Devrim'in basmdan beri onde gelen bir rolalan bu kisiler, boylece Halk Kurtulus Komi-tesi'nce saf dll birakilmistir. Bu olaylar son-rasmda siddetli bir sarsmtiya ugrayan Kuru-eu Meclis'te, Robespierreei Montagnardlarartik bi.iti.ingi.iei.iellerinde bulundurmaktadir.

ROBESPIERRE FRANSASI1794 ilkbahanndan soma, Robespierre ve

arkadaslan (Saint-Just, Couthon, Le Bas)siyasi ve ahlaki erdemin gereklerini gelisti-rerek devrimei ideolojiye damgalanm vur-duo Ama ekonomik celiskiler bir yana, si-yasi celiskiler de coztlmlenemediginden,aym yil icinde, "tiran"m doruga cikisnunardmdan, dususune de tamk olundu.Devrimei atilrm bircok yetkiyle donatilan

Halk Kurtulus Komitesi'nee siki sikiya de-netlenmekteydi. Maneviyata onem veren,i.itopikbir devrim anlayrsi agir basmaya bas-Ianusti. Ruhun olumsuzlugunu ile Tann 'runvarhgmi onaylayan ve bu yi.iee varhk admabir bayram di.izenleyen kararname, bu egili-min en parlak omeklerindendir. Tanntam-mazhk ve din karsiti akimlann yerini biryurttaslik ogretisi aldi. Esitlige dayanan or-tak bir yapilanma ideali ve erdem, milli ya-samm bi.iti.inalanlanm ilgilendiren bircoksoylevin oziinii olusturuyordu. Robespierre,baska alanlarda sivrilen baska isimlere kar-sm gercek bir milli kahraman konumunagelmisti. Devrim'in icinde, geleeekteki top-lum huzurunu siddet yoluyla saglamak icindiktatorluge bi.iyi.ikbir egilim vardi,10 Haziran 1794'te ilan edilen yasayla Bu-

yi.ik Teror uygulamaya kondu. "Halk dus-mam" olarak adlandmlan, istifcilikle, boz-guneulukla ve yagmayla suclananlar artikDevrim Mahkemesi' nde yargilanabilecek-lerdi. Kuskusuz bu yasa, aralannda Robespi-erre'in de bulundugu Halk Kurtulus Komi-tesi i.iyelerine karst di.izenlenen suikast giri-simlerinin ardmdan cikanlrmsti ama once-likle koklu bir ahlak istemini ortaya koyu-yordu. Bi.iyi.ikTeror, ozellikle Paris'i etkile-yeeek ve hi.iki.imetinFransiz ordulanmn di-sardaki zaferleriyle (26 Haziran'da Avustur-yahlara karsi kazamlan zafer gibi) guclendi-gi bir donemde, kararlarm uygulanmasmda-ki luzla belleklere kazinacakti. Ne var ki yo-netiei gruplar arasmdaki ic cekismeler hiebitmedi,

1794 yazi boyunea Robespierre'in mo-narsiden yana oldugu ve dini eski konu-muna getirmek istedigi soylentileri yayil-di. Haziran aymda bir si.ire Kurueu Mec-lis'e gelmemesi Terore kurban gitmektenkorkan temsilcilerin kaygilanrn arttirdr vebir ti.ir ret eephesi olusturan muhaliflerinsiyasi manevralar yapmasma olanak tam-di. 26 Temmuz'da bi.iyi.ikbir soylevle Ku-rueu Meclis 'e geri donen Robespierre, advermeden belirttigi "isbirlikciler'te karstalmacak yeni bask! onlernlerini acikladi,Ertesi gi.in, temsilciler Robespierre'i mec-liste azmliga dusurup konusmasini engel-lediler ve yakmlanyla birlikte tutuklan-masi karanm aldilar. Birliklerini hareketegecirerneyecek duruma getirilen Sans-Culottelann onderleri, her seye karsin tu-tuklulan kurtarmayi ve onlan Hotel deVille'e ("Belediye Sarayi") goturmeyi ba-sardi. Ama Barras komutasindaki KurueuMeelis gucleri Robespierre'i ve arkadas-lanm yakaladi. Tutuklular ertesi gi.inidam edildi.Bunu izleyen gunlerde, i.ilkenin baska bol-

gelerindeki Jakobenei kuli.ipler, "Tiran'undusurulusunden duyduklan hosnutlugu dilegetirmeye basladi. Robespierre'i, bi.iti.inFransa'yi giyotine gondererek bi.iti.ingi.iei.ieline gecirmeyi dusleyen bir devrimeiolduguna dair bir soylenti yayildi.Eski Kurueu Meclis i.iyeleri kamplara ve-

ya si.irgi.ine gonderilme eezalanna carpn-nldi, Icierinden kimisi Intihar etti. Bi.iti.ini.ilkede, Sans-Culottelara karst guclu birtepki olusmustu. Paris'te, Kurueu Meclisbunlann ti.im toplumsal taleplerini geri ce-virdi ve yaptiklan gosterileri siddetle bas-tirdi; bu arada ekonomik kosullar son de-reee agrrlasmisti, Aix' de, Marsilya' da vedaha soma Toulon'da ve Lyon'da di.izine-lerle insamn olmesine yol acan bir karstTeror veya "Beyaz Teror" sirasinda, Sans-Culottelar toplamp idam edildi.

Maximillian deRopespierre

Siyasi ilke olarakerdem iitopvesi.

Maral'moldiiriilii~ii

-13-


14/16

Napo/yonBonaparte

Napo/yon Rivolisevestnde770cak 7797.Frensiz ordusununAlmenye'vsa ldinsm Ikolevlestumek icinbir !ja!jlrtmaharekatJ olarakplanlanan bu italyaseferi iyi birtektikci ve siyasibuyruklara uymayapek niyetliolmayan birgeneral verett:

- 14 -

BONAPARTE SAHNEYE {:IKIYORGer~ekte, Direktuvar yonetimi gucunii

yine asil dogrultusundan saptmlrms olanJ akobenci mirasin bir baska bolumunuolusturan askeri fetihlere dayandrracaktir.Ingiltere ve Avusturya arasmdaki savasuzarrnstir ama 2 Mart 1796'dan beri Italyaordusunun komutanhgmi yapan GeneralNapolyon'un kahramanhklan dengeleridegistirmistir. Avusturya ordulan birbiriardma yenilir (Arcole, Kasun 1796; Rivoli,Ocak 1797) ve Bonapartem Tirolu kusat-rna tehdidi karsismda imparator,Leoben'deki ongorusmelerde bans ilan et-mek zorunda kalir (18 Nisan 1797). Bubeklenmedik askeri basanlar Napolyon'a,Italya'rnn kuzeyinde kendi kafasma gorehareket etme olanagmi tamr ve onu rejiminkurtancisi durumuna getirir; ~iinkii Direk-tuvar bu zaferin saglama bagladigi para gir-dileriyle varlignu surdurmektedir.18 Ekim 1797'de Avusturya'ya, Fransiz

hukumetine danismadan CampoformioAntlasmasi 'ru kabul etiren Napolyontumuyle bagrmsiz hareket etmektedir.Kuzey italy a pay Iasihr: Avusturya,N apolyon' un fethetmesine karsmVenedik ' teki denetimini surdururkenFransa, Guney Italya kryrlanna egemenolur ve ii Cisalpina (Lombardi a) ileLiguria "Kardes Cumhuriyetleri"ninkurulmasma kadar vardinr. Aynca Bel-

cika'yi da topraklanna katar ve Ren'insol kiyismm denetimini ele gecirir. Fran-SIZ ordulannm Ren 'de yerinde say-malanna ve ingilizlerin somurgelerindenetimini (Saint-Domingue disinda) el-lerinde bulundurmalarina ragmen yayil-maci siyaset surmektedir.Siyasi bahanelerle Isvicre kusatihp

1798'de Helvetia Cumhuriyeti 'ne donus-turulurken Papalik Devletleri, RomaCumhuriyeti olur. Kuzeyde, Hollanda daFransa'run yorungesine girer (Batav Cum-huriyeti). Papamn eski gucunu yenidencanlandirmayi amaclayan bir saldmmnbasansizhkla sonuclanmasmm ardmdan,Napoli Kralligi da 1799 Ocagr'nda elegecirilerek Abrial ile yurtsever liberallertarafmdan (Fasulo, Russo) PartenopeCumhuriyetine donusturulur. Boyleceitalya'mn butunu dogrudan veya dolayholarak Fransa'ya boyun egmis olur. Ancakbu basanlar kalici degildir. 1798Mayisinda Napolyon Misira karst yenive cok daha gozu pek bir sefere kalkisir.Savasm basmda Fransa zaferler kazamr;Fransiz ordulan Memluklan kolayca geripuskurtur ve Nil Deltasr'rn ele gecirir.Ama ingilizler donanmayi Ebukir'de yokedince (1 Agustos 1798) Fransiz birlik1eribloke olur ve savasa katilan yeni Osmanlibirlikleri zaferler kazarur.


15/16

~AVRUPA 'DA iSLER DEC iS iVOR !

Avrupa' da Fransiz egemenligi altmdakitilkeler baskaldmr; Isvicre" de kati bir bask!uygulanmak zorunda kahrur; Belcika'da"koylu savaslan" Katoliklere ait toprak-lann yagmalanmasina yol acar; Gtiney ital-birlikleri, silahlanan koyltilerin ve denizyollanm tutan Amiral Nelson'un kusatngiNapoli'de teslim olmak zorunda kahr(Haziran 1799). Hollanda'da Ingiliz birlik-leri Helder'e crkarma yapmayi basanr(Agustos 1799). Son olarak, buyuk bir kar-srdevrimci hareket, Fransa' da da baskaldi-nlan ortak bir eyleme donusturmeye cah-sir. 1799 sonbahannda Toulouse' a yapilankusatmamn basansizliga ugrayip binlercekisinin olumune yol acmasnun ardmdan,Bretagne'da sehirler gecici olarak ele geci-rilir. Boylece askeri bunahm rejimin varh-gml yeniden tehlikeye sokar.Ekonomik bunahmm ve kamu aciklann-

daki buyumenin (yeni vergiler getirilmesineyol acan) agirlastrrdigr bu ortam icinde, Di-rektuvar'da Rewbell'in yerini alan (16 Ma-YlS 1799) Sieyes cevresinde bir soylu devri-mi hazirlarur. Haziran'da Sieyes ve Barras,ordunun da yardurnyla Direktuvar'm Jako-benler hesabma yeniden yapilanmasim ka-

bul ettirir. Askerler hie bitmeyen ayaklan-malan bastirmak icin cok sert onlemlere(kitleler halinde silah altma alma, bore ver-meye zorlama, yoneticilerin yasamlanrugtivence altma almayi hedefleyen rehinete'un komplo girisimi sonucsuz kalir. Na-polyon'un 9 Ekim'de birliklerini Misir 'dabirakip Fransa'ya donmesi muhaliflerin eli-ne btiyiik bir koz verir. Bu kesim Direktor-lerin ve 0 donemde Besyuzler Meclisi 'ninbasi olan Napolyon'un yegeni Lucien Bo-napartem destegiyle, 9 ve 10 Kasun1799'da bir darbe girisiminde bulunur.Meclisler Saint-Cloud'ya tasmir ve Paris'teaskerlerin kumandasi Napolyon'a birakihr;askerler boyun egmeyen temsilcileri dagitir.10 Kasun aksarru, Direktuvar, Eskiler veBesyuzler temsilcilerinden geriye kalanla-nn oylanyla yururlukten kaldmhr; yerine,devrimci ilkeleri surdiiren ama tum yetkile-ri uygulamayi Birinci Konstil Napolyon'unyonetimindeki bir triumvirlige brrakanKonsiilltik rejimi kurulur. Devrim, oncekitoplumsal donusumleri on yilhk karmasadoneminin son kurulusu olan milli orduyaday anarak giivence altma alan baskici birrejim icinde yerine oturtulmustur.

federasyon Beyremi14 Temmuz 7790ldaPeris'te 74.0001den

fazla eyalet temsilcisi biraraya geldi.

Tellevrend, Patrieiizerindeki toreni vonetiive Letevette, Federasyon

endmt icirdi.

Ozgiirliik agar/an77891dan sonra Krelhk

rejiminin vikilmesmdencok yeni bir r;agmdogusunu, yeni bir

totlumun kurulusunusimgeler: bu amar;laiilkenin her yanma60.0001den fazla agar;

dikilmistir.


16/16

IIIB~ZEN KENOiNiBUlMA~.

j

I

... ... .

Fransız Devrimi - Dünyayı Değiştiren Olaylar Dizisi

Documents

Transcript of Fransız Devrimi - Dünyayı Değiştiren Olaylar Dizisi