პოლიტიკური პარტიების სოციალურ-...

საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრითბილისი, დელისის I შესახვევი 5 ა. ტელ.: (995 32) 39 90 19ტელ./ფაქსი: (995 32) 39 90 18ელ. ფოსტა: [email protected] ვებ-გვერდი: www.csrdg.ge

პოლიტიკური პარტიებისსოციალურ- ეკონომიკურიპროგრამებისანალიზი

თბილისი2010

პოლიტიკური პარტიებისსოციალურ-ეკონომიკურიპროგრამების ანალიზი

ფონდი ,,საქართველოს სტრატეგიული კვლევების და განვითარებისცენტრი”–საზოგადოებრივი,არამომგებიანი,არაპოლიტიკურიორგანიზაცია1995წლისივლისშიდაფუძნდა.ცენტრისგრძელვადიანიმიზანიახელიშეუწყოსსამთავრობო,სამოქალაქოდაბიზნესსექტორებისერთობლივეფექტურმონაწილეობასსაქართველოსდემოკრატიული განვითარების პროცესში. ასევე, სამივესექტორისსოციალურიპარტნიორობისჩამოყალიბებისმეშვეობითხელიშეუწყოსქვეყნისსოციალურადდაუცველიფენებისცხოვრებისხარისხისგაუმჯობესებას.საქმიანობისსფეროებია:სამოქალაქოგანვითარება;ეკონომიკადასოციალურიპოლიტიკა;გარემოსდაცვა;დეცენტრალიზაცია;მომხმარებელთაუფლებები;კორპორატიულისოციალურიპასუხისმგებლობა.

ცენტრისძირითადისაქმიანობა: y ქვეყნისათვისაქტუალური პრობლემების,მათიგამომწვევი მიზეზებისადაგადაჭრისგზებისკვლევა; y საზოგადოებრივიაზრისჩამოყალიბებისმიზნითრეგულარულიბიულეტენების, ლიფლეტებისა და საინფორმაციო ბუკლეტებისგამოცემა; y სემინარების, საჯარო განხილვებისა და სამუშაო შეხვედრებისორგანიზება,რათაფართოსაზოგადოებისდაშესაბამისისფეროსსპეციალისტების მიერ პრობლემებზე გამოთქმული მოსაზრებებისსაფუძველზეშემუშავდესპრაქტიკულირეკომენდაციები; y სახელმწიფოპროგრამებისადარეფორმებისშესრულების, ასევე,მუნიციპალიტეტების საბიუჯეტო პროცესებისა და საქმიანობისმონიტორინგი; y თბილისისა და საქართველოს რეგიონების საზოგადოებრივიორგანიზაციებისა და სოფლის ახალგაზრდული საინიციატივო ჯგუფების გაძლიერება, რათა გააქტიურდეს მოსახლეობისთვითრეალიზების პროცესი და არსებული პრობლემები უფროეფექტიანადგადაიჭრას; y კონსულტაციებისა და ტრენინგების ჩატარება საზოგადოებრივიორგანიზაციების,სამოქალაქოჯგუფების,ადგილობრივიმმართველობისდათვითმმართველობის,სკოლების,საშუალოდამსხვილიბიზნესკომპანიებისათვის; y ქართული ბიზნესკომპანიების სოციალური პასუხისმგებლობისგანვითარებისმხარდაჭერა,ქვეყანაშიხელშეწმყობიგარემოსშექმნითადაცნობიერებისამაღლებისგზით.

© 2010 საქართველოსსტრატეგიულიკვლევებისადაგანვითარებისცენტრი

© 2010 ფრიდრიხებერტისფონდი

ISBN 9789941911262

პროექტი განხორციელდა ფრიდრიხ ებერტის ფონდის ფინანსურიმხარდაჭერით; პუბლიკაცია გამოხატავს მხოლოდ ავტორთა ჯგუფისმოსაზრებებსდაფრიდრიხებერტისფონდიპასუხისმგებელიარარისპუბლიკაციაშიმოცემულინფორმაციასადაშეხედულებებზე.

სახელმძღვანელოსშექმნაზემუშაობდნენ:

შოთამურღულიადავითნარმანიამარინაავალიშვილი

შინაარსი

შესავალი 7

1. პოლიტიკურიიდეოლოგიებიდაეკონომიკურისისტემები 9

1.1.პოლიტიკურიიდეოლოგიებიდაეკონომიკა 9

1.2.ეკონომიკურისისტემებიდასახელმწიფოსროლი ეკონომიკაში 9

2. საქართველოსპოლიტიკურიპარტიებისსოციალურეკონომიკურიპროგრამებისმიმოხილვადაძირითადიდასკვნები 21

3. მსოფლიოსსხვადასხვაქვეყნისპოლიტიკურიპარტიებისსოციალურეკონომიკურიპროგრამებისმიმოხილვა 25

3.1.გერმანია 25

3.2.ამერიკისშეერთებულიშტატები 36

3.3.იაპონია 44

3.4.ნორვეგია 54

3.5.ესტონეთი 56

3.6.სომხეთი 60

7

შესავალი

საქართველოში ბოლო წლების განმავლობაში პოლიტიკური მდგომარეობა დინამიურად ვითარდება და პრაქტიკულად ყოველწლიურადარჩევნებიტარდება,რაცსაკმაოდდიდსირთულეებთანარისდაკავშირებული.სამწუხაროდ,საქართველოშიარარისჩამოყალიბებულიცივილიზებული არჩევნების ჩატარების კულტურა. არჩევნებში გამარჯვების მოსაპოვებლადგაცილებითმნიშვნელოვნადმიაჩნიათპოლიტიკურიოპონენტების შეურაცხყოფადა არა არგუმენტირებული კრიტიკა. ამასთანერთად, საზოგადოებისათვის არ ხდება კონკრეტული პროგრამებისშეთავაზება და ძირითადი საკითხები სლოგანების დონეზე ფორმულირდება.მიმდინარეეკონომიკურიკრიზისისდამუდმივიეკონომიკურიცვლილებების პერიოდში, საქართველოში განსაკუთრებულ მნიშვნელობასიძენს პოლიტიკურ სივრცეში სოციალურეკონომიკური პოლიტიკისადაეკონომიკისსაკითხებისაქტუალიზაცია.ამმიზნით,საქართველოსსტრატეგიულიკვლევებისადაგანვითარებისცენტრმა,ფრიდრიხებერტისფონდისფინანსურიმხარდაჭერით,განახორციელაპროექტი,,პოლიტიკურიპარტიებისსოციალურეკონომიკურიპროგრამებისანალიზიდასამაგიდოწიგნისმომზადება”.

პროექტის მიზანია პოლიტიკური პარტიების სოციალურეკონომიკურიპროგრამებისანალიზიდაპარტიებისათვისმეთოდურიდახმარებისაღმოჩენა.

პროექტისამოცანებია:

• საქართველოშიმოქმედიძირითადიპოლიტიკურიპარტიებისპროგრამების შესწავლა და ამ პროგრამების სოციალურეკონომიკურიმიმართულებებისანალიზი;

• პოლიტიკურ პარტიებთან ინტერვიუების ჩატარებადა სოციალურეკონომიკურიმიმართულებითმათიხედვებისგაცნობა;

8 9

1. პოლიტიკურიიდეოლოგიებიდაეკონომიკურისისტემები

1.1.პოლიტიკურიიდეოლოგიებიდაეკონომიკა

პოლიტიკურიიდეოლოგიები

პოლიტიკურიპლურალიზმისპირობებში,სხვადასხვაპოლიტიკურიპარტიახასიათდებასხვადასხვაშეხედულებითსახელმწიფომოწყობის, მმართველობისფორმების, ეკონომიკაში სახელმწიფოს ჩარევისდონის და სხვა საკითხებთან მიმართებაში. დროთა განმავლობაშიმსოფლიოში სხვადასხვაპოლიტიკურიმიმდინარეობაყალიბდებოდა. ნელნელადამკვიდრდატერმინი „პოლიტიკურიიდეოლოგია“, რაცნიშნავს იდეათა მეტნაკლებად მწყობრ სისტემას,რომელიც საფუძველსუქმნისორგანიზებულპოლიტიკურქმედებას,იმისდამიუხედავად,რამიზანსემსახურებაის:არსებულისისტემისანძალაუფლებისშენარჩუნებას,სახეცვლასათუდამხობას.ამდენად,ყველაიდეოლოგია გვთავაზობს: (ა) არსებული წყობის შეფასებას, ჩვეულებრივ,„მსოფლმხედველობის სახით“; (ბ) სასურველი მომავლის მოდელს „კარგისაზოგადოების“ ხედვასდა (გ) გეგმას,თუროგორშეიძლებადაუნდაგანხორციელდესპოლიტიკურიცვლილება1.პოლიტიკურ იდეოლოგიათა ყველაზე გავრცელებული კლასიფიკაციის მიხედვით, არსებობს მემარჯვენე, მემარცხენე და ცენტრისტული იდეოლოგიები. ასეთი კლასიფიკაცია მე18 საუკუნისბოლოს საფრანგეთიდან იღებს სათავეს. დროთა განმავლობაში„მემარჯვენეებმა“ დაიმკვიდრეს რეაქციულის ან მონარქისტულისსახელი, ხოლო „მემარცხენეებმა“ რევულუციურის ან ეგალიტარიზმის სახელი. თუმცა, თანამედროვე პოლიტიკურ ცხოვრებაში,,მემარჯვენედ’’და,,მემარცხენედ’’დაყოფახშირადპირობითია.მსოფლიოშისწრაფადმიმდინარეცვლილებებისპარალელურადიცვლებოდა პოლიტიკური იდეოლოგიებიდა შესაბამისი მიდგომები.ქვემოთ მოცემულია დღემდე არსებული ძირითადი პოლიტიკურიიდეოლოგიებისნუსხა:

1 ენდრიუჰეივუდი,პოლიტიკურიიდეოლოგიები,მესამეგამოცემა,2003.

• პოლიტიკურიიდეოლოგიებისშესწავლაანალიზი;

• ეკონომიკაში სახელმწიფოს როლისა და ეკონომიკური სისტემებისმიმოხილვა;

• პოლიტიკურიპარტიებისძირითადიპლატფორმისშესახებსაერთაშორისოგამოცდილებისანალიზი;

• უცხოურიქვეყნებისპოლიტიკურიპარტიებისსოციალურეკონომიკურიპროგრამებისშესწავლადამათიაგებისპრინციპებისანალიზი.

გვსურს მადლობა გადავუხადოთ ფრიდრიხ ებერტის ფონდის წარმომადგენლობას საქართველოში, რომლის დახმარებითაც მოხერხდააღნიშნული კვლევის ჩატარება და სამაგიდო წიგნის მომზადება. ასევე მადლობას ვუხდით იმ პოლიტიკურ პარტიებსა და ექსპერტებს,რომელთადახმარებითაცმოხერხდაწიგნისამფორმითგამოცემა.

10 11

ტორების ერთერთი იდეოლოგიური ქვემიმართულება – ახალიმემარჯვენეობა–არარეგულირებულკაპიტალიზმსუჭერსმხარსდაწარმოადგენს საბაზრო ინდივიდუალიზმისადა სოციალური ავტორიტარიზმისკომბინაციას.

სოციალისტებიუპირატესობას ანიჭებენ საზოგადოებრივ საკუთრებასდააბსოლუტურსოციალურთანასწორობას,რაცკომუნიზმისპირობებში კოლექტივიზაციასა და ცენტრალიზებულ დაგეგმვაში გამოიხატა.სოციალიზმის ერთერთი სახეობაა სოციალური დემოკრატია, რომელიც,კაპიტალიზმთანშედარებით,უპირატესობასბაზარსადასახელმწიფოსშორისბალანსსანიჭებს.სოციალდემოკრატებიემხრობიანსაყოველთაოკეთილდღეობას,ანურეგულირებულკაპიტალიზმს,რადგანაცმათითვალსაზრისით,„ბაზარიკარგიმსახურია,მაგრამამავდროულადუხეირობატონია“.

ანარქისტებიუგულებელყოფენეკონომიკისკონტროლსანმართვისნებისმიერ ფორმას. ანარქოკომუნისტები, როგორც ანარქისტებისერთერთი მიმართულება, საზოგადოებრივ საკუთრებასა და მცირემასშტაბიანთვითმმართველობასუჭერენმხარს;ანარქოკაპიტალისტები კი, მთლიანად არარეგულირებულ საბაზრო ეკონომიკასიცავენ.

ფაშისტები კორპორატივიზმის იდეასუჭერენ მხარს, რაც შრომისადაკაპიტალისგაერთიანებასგულისხმობს.ისინიმხარსუჭერენდაგეგმვასადანაციონალიზაციას,როგორცერისანრასისსაჭიროებისათვისსარგებლისმიღებისსაშუალებას.

ეკოლოგისტები გმობენ როგორც საბაზრო კაპიტალიზმს, ისე საბაზროკოლექტივიზმსგარემოსდაცვისადმიუყურადღებობისგამო.მათითვალთახედვით,ეკონომიკაუნდაექვემდებარებოდესეკოლოგიისინტერესებს,ხოლონებისმიერფასადმოგებისმიღებისტენდენციასუნდაჩაენაცვლოსზრუნვაკაცობრიობისადაბუნებისხანგძლივთანაარსებობასადაჰარმონიაზე.

საქართველოში ბოლო პერიოდში საკმაოდ გავრცელებულიალიბერალურიიდეოლოგია.ამდენად,საინტერესოიქნებაამიდეოლოგიისუფროფართოდწარმოდგენა.ლიბერალიზმიორურთიერთსაპირისპირომიმართულებად იყოფა: კლასიკურილიბერალიზმიდათანამედროველიბერალიზმი. ლიბერალიზმს, რომელიც სახელმწიფოს მინიმალურროლს და თავისუფალი ბაზრის ეკონომიკას ქადაგებს, კლასიკური

• კომუნიზმი;

• სოციალიზმი;

• ლიბერალიზმი;

• კონსერვატიზმი;

• ფაშიზმი;

• ნაციონალიზმი;

• ანარქიზმი;

• ფემინიზმი;

• რელიგიურიფუნდამენტალიზმი;

• ეკოლოგიზმი.

ზოგიერთ შემთხვევაში პოლიტიკური იდეოლოგიები დაყოფილიამიმართულებებადანკიდევურთიერთსაწინააღმდეგოქვეიდეოლოგიებად. ხშირია შემთხვევები,როდესაც პოლიტიკური პარტიებირომელიმეერთიდეოლოგიაზეარიანდაფუძნებულები,მაგრამპრაქტიკაშიგანსხვავებულპოლიტიკასატარებენ.მეტიც,სხვადასხვაქვეყნებისერთიდაიმავეიდეოლოგიაზედაფუძნებულიპარტიებირადიკალურადგანსხვავებულიხედვებითგამოირჩევიანდაასევეგანსხვავებულპოლიტიკასატარებენ.

პოლიტიკურიიდეოლოგიებისეკონომიკურიმხარე

სხვადასხვა პოლიტიკური იდეოლოგიის მიმდევრებს განსხვავებულიშეხედულებებიაქვთქვეყნისეკონომიკურიმოწყობისშესახებ.ძირითადიიდეოლოგიებისმიმდევართაშეხედულებებიასეგამოიყურება2:

ლიბერალები ეკონომიკას განიხილავენ როგორც სამოქალაქო საზოგადოებისარსებითნაწილსდაძირითადუპირატესობასანიჭებენბაზარსანუკაპიტალისტურეკონომიკურწყობას,რომელიცემყარებასაკუთრებას,კონკურენციასადამატერიალურსტიმულებს.

კონსერვატორებიმხარსუჭერენკერძომეწარმეობასდაუპირატესობასანიჭებენეკონომიკაშისახელმწიფოსპრაგმატულ,თუმცაშეზღუდულ ჩარევას, რადგან აცნობიერებენ საშიშროებას, რაც „უხილავხელს“ და სოციალურ არასტაბილურობას ახლავს თან. კონსერვა

2 ენდრიუჰეივუდი,პოლიტიკურიიდეოლოგიები,მესამეგამოცემა,2003.

12 13

თარების, ნიჭის,უნარისადა ცოდნის შეძენის საშუალებას აძლევს.თანამედროვე ლიბერალები საყოველთაო კეთილდღეობის იდეასსაფუძვლადთანაბარიშესაძლებლობებისპრინციპსუდებენ.იმშემთხვევაში,თუცალკეულიჯგუფებიანინდივიდებისოციალურიპირობების გამო ზარალდებიან, სახელმწიფოს ეკისრება სოციალურიპასუხისმგებლობაშეამციროსანაღკვეთოსზიანი.მთავრობისდანახარჯები ეკონომიკაში ერთგვარი ინექციაა, რომლითაც შესაძლებელია ეკონომიკის მართვა. მაგალითად, სკოლების აშენებაში სახელმწიფოფულისდახარჯვამუშებსაცუზრუნველყოფსშემოსავლებითდა სამშენებლო მასალაზე მოთხოვნასაც წარმოშობს. ლიბერალები,რომლებიცსახელმწიფოსმხრიდანეკონომიკაშიჩარევისმოწინააღმდეგეებიარიანდაყველაგადაწყვეტილებასბაზარსანდობენ,წარმოადგენენარალიბერალებს,არამედლიბერტანებს.

1.2.ეკონომიკურისისტემებიდასახელმწიფოსროლიეკონომიკაში

მსოფლიო ეკონომიკური კრიზის შემდეგ, განსაკუთრებით აქტუალურიასაკითხი,თურომელიეკონომიკურისისტემაარისყველაზემეტადმისაღებიდარაუპირატესობებიგააჩნია მას სხვა სისტემებთანშედარებით.უნდააღინიშნოს,რომეკონომიკაარარისზუსტიმეცნიერებადა,შესაბამისად, ბევრი საკითხი არ წარმოადგენს ზოგად ჭეშმარიტებას.ხშირია კამათი ეკონომისტებს შორის, რომელთაც კონკრეტულ საკითხებთან დაკავშირებით ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრებებიგააჩნიათ.მაგალითისთვისმოვიყვანოთ1973წელსდიდიბრიტანეთისევროგაერთიანებაშიგაწევრიანებისდროსეკონომისტებისმიერგამოთქმულიმოსაზრებები.ყოველდღიურგაზეთში„LondonTimes“გამოქვეყნდა 154 ეკონომისტის მიერ გაზიარებული მოსაზრება,რომდიდი ბრიტანეთის გაწევრიანება ევროგაერთიანებაში ეკონომიკურითვალსაზრისით წამგებიანი იქნებოდა. მომდევნოდღეს კი142 ეკონომისტის მოსაზრება დაიბეჭდა, რომლებიც საპირისპიროსამტკიცებდნენ.მსგავსი შემთხვევების ანალიზის შედეგად შეგვიძლიადავასკვნათ,რომმსოფლიოშიარარსებობსერთიანიმიდგომაეკონომიკურისისტემებისდახედვებისშესახებ.აღნიშნულფაქტსგააჩნია2უმთავრესიმიზეზი:

ლიბერალიზმიეწოდება. აღნიშნულისაგანგანსხვავებით,თანამედროველიბერალიზმი სახელმწიფოსროლს ანიჭებს პრიმატს სოციალურიუთანასწორობის აღმოსაფხვრელად და მას მეოცე საუკუნის ლიბერალიზმსაცუწოდებენ. კლასიკურილიბერალიზმისძირითადიპრინციპებია:

• ინდივიდუალურობა;

• პოზიტიურითავისუფლება;

• სოციალურილიბერალიზმი;

• ეკონომიკურიმართვა.

დაპირისპირებებილიბერალიზმში

კლასიკურილიბერალიზმი თანამედროველიბერალიზმი

ეკონომიკურილიბერალიზმიეგოისტურიინდივიდუალიზმი

სარგებლიანობისმაქსიმიზებანეგატიურითავისუფლებამინიმალურისახელმწიფო

თავისუფალიბაზრისეკონომიკა

უფლებებზედამყარებულისამართალი

მკაცრიმერიტოკრატია1

პირადიპასუხისმგებლობადაცულობისქსელი

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

სოციალურილიბერალიზმიგანვითარებადიინდივიდუალიზმიპიროვნულიზრდაპოზიტიურითავისუფლებახელშემწყობისახელმწიფომართულიეკონომიკა

სამართალი,როგორცსამართლიანობაზრუნვაღარიბებზესოციალურიპასუხისმგებლობასაყოველთაოკეთილდღეობა

წყარო:ენდრიუჰეივუდი,„პოლიტიკურიიდეოლოგიები“,მესამეგამოცემა,20033.

კლასიკური ლიბერალური შეხედულებით, თითოეული ადამიანიინდივიდუალური,გამორჩეულიდაუნიკალური არსებაა.თავისუფლების ღირებულება იმაშია, რომთითოეულ ინდივიდს განვი

3 მერიტოკრატიაარისმმართველობისფორმაანსხვასტრუქტურა,სადაცთანამდებობებიგადაიცემადაპასუხისმგებლობამიენიჭებათადამიანებს,მათდემონსტრირებულტალანტზედაშესაძლებლობებზე(დამსახურებაზე)დაყრდნობით.

14 15

1776 წელს ადამ სმითმა გამოაქვეყნა ნაშრომი ,,გამოკვლევა ხალხთასიმდიდრისბუნებისადამიზეზებისშესახებ”,რომელიცკაპიტალისტური მიმართულების სახელმძღვანელოდ არის აღიარებული.მასასევეეკუთვნისწიგნი„ზნეობრივიგრძნობისთეორია“,რომელშიც დასაბუთებულია ეკონომიკურ ურთიერთობებში ნდობისა დაპატიოსნებისაუცილებლობა.ადამ სმითის მოსაზრებიდან გამომდინარე, თავისუფალი საბაზროეკონომიკაავტომატურადაღწევსწონასწორობას,რაცსაზოგადოებისკეთილდღეობისშესაძლებელმაქსიმუმსწარმოადგენს.თუმცა,მისიხედვაარითვალისწინებდაკრიზისებისადარეცესიებისშესაძლებლობებს.სმითისკლასიკურილიბერალიზმისთეორიაგანსაკუთრებულიპოპულარობითსარგებლობდა1929წლისმსოფლიოეკონომიკურკრიზისამდე.ამმომენტიდანკიგაჩნდაეჭვები,რომ ,,უხილავიხელის”მიერმართულითავისუფალიბაზარიყოველთვისვერაღწევსწონასწორობას.ღრმადამძიმეკრიზისმასაგრძნობლადშეარყიაკლასიკურილიბერალიზმისთეორია. ნობელის პრემიისლაურიატიჯოზეფშტიგლიცი2002წელსამტკიცებდა: ,,უხილავიხელიხშირშემთხვევებშიარარისსაჭიროადგილასდაამიტომაცარისუხილავი”.1929 წლის მსოფლიო ეკონომიკური კრიზის შემდეგ, ქვეყნებისუმრავლესობა იყენებდა კეინსის ეკონომიკური იდეოლოგიას.თუმცა,1980წლიდანნეოლიბერალურიეკონომიკურიხედვაკვლავუფროპოპულარულიგახდა.გამოჩენილი ეკონომისტები, რომლებმაც სმითის იდეები აღიარეს,განავითარესდაპროპაგანდასუწევდნენ,იყვნენფრიდრიხაუგუსტფონჰაიეკიდამილტონფრიდმანი.ფრიდმანმადაამკვიდრალიბერალური ეკონომიკური იდეოლოგია, რომელიც ,,ჩიკაგოს სკოლის”სახელითარისცნობილი.ნეოლიბერალებმაშეამოკლესსმითისხედვა და მხოლოდ სახელმწიფოს კრიტიკასა და თავისუფალ ბაზარზეგააკეთეს აქცენტი. სმითის ,,ზნეობრივიგრძნობისთეორია” არცფრიდმანსდაარცჰაიეკსარგამოუყენებიათ.ეს მიმართულება განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობდაამერიკისშეერთებულშტატებშიპრეზიდენტრონალდრეიგანისდადიდბრიტანეთშიპრემიერმინისტრმარგარეტტეტჩერისმმართველობისდროს.მათიპოლიტიკისძირითადსლოგანსწარმოადგენდა:,,სახელმწიფო არ არის პრობლემის მოგვარების საშუალება, სახელმწიფო თვითონ არის პრობლემა” ეს ნიშნავდა დერეგულირებას,პრივატიზებასდაეკონომიკაშისახელმწიფოსწილისშემცირებას.ნეოლიბერალებმადიდიგავლენაიქონიესმსოფლიობანკსადასაერთაშორისო სავალუტო ფონდზე. ვაშინგტონის შეთანხმების საფუძ

1.ფილოსოფოსიკარლპოპერისმოსაზრებით,ეკონომიკა,როგორცმეცნიერება,არარისმყარფუნდამენტზეაგებული;იგიაგებულიაარამყარგრუნტზე. მონაცემები,ფაქტებიდადაკვირვებები,რომლებზეცდაყრდნობითაცეკონომისტებიდასკვნებსაკეთებენ, არაზუსტიადაორმაგიინტერპრეტირებისსაშუალებასიძლევა;

2. განსხვავებით ზუსტი მეცნიერებებისგან, ეკონომიკური მეცნიერებამჭიროდ არისდაკავშირებულიდადამოკიდებულიღირებულებებზე.ეკონომისტებიადამიანისროლსდამნიშვნელობასსაზოგადოებაშისხვადასხვაკუთხითუყურებენდა,შესაბამისად,მათიდასკვნებიეკონომიკურსაკითხებზევერიქნებაიდენტური.

თანამედროვე ეკონომიკურლიტერატურაში ეკონომიკური სისტემებიდა მოდელები სხვადასხვა ჭრილში არის განხილული და დაჯგუფებული.მიზანშეწონილადმიგვაჩნიაწარმოგიდგინოთ სამიძირითადიეკონომიკურიმიმართულება/სისტემა:

1. კაპიტალიზმი(საბაზროეკონომიკურისისტემა);

2. კომუნიზმი(გეგმიურიეკონომიკურისისტემა);

3. სოციალიზმი(შერეულისისტემა).

კაპიტალიზმი გულისხმობს ინდივიდუალური თავისუფლების მაღალხარისხს. შოტლანდიელიფილოსოფოსი, ადამ სმითი (17231790)ითვლება ეკონომიკური ლიბერალიზმის ფუძემდებლად. მისი ხედვაემყარება შემდეგ პრინციპს: „ინდივიდების მიერ საკუთარიინტერესებისმიღწევითშესაძლებელიასაერთოკეთილდღეობისმიღწევა“.იდეალურ კაპიტალისტურ ეკონომიკაში ყველა გადაწყვეტილება,რომელიცდაკავშირებულია წარმოებასთანდარესურსების განაწილებასთან,კერძომფლობელებისმიერუნდაიქნესმიღებული.ამდროსბაზარიმოქმედებს,როგორცთვითრეგულირებადიმექანიზმი.არსებობს„უხილავი ხელი“, რომელიც უზრუნველყოფს საჭირო რაოდენობით,ყოველგვარი მითითების გარეშე, საზოგადოებისათვის აუცილებელისაქონლისადამომსახურებისწარმოებას.

საერთო კეთილდღეობის მისაღწევად ადამ სმითი ასახელებდა სამძირითადპირობას:• კერძომოხმარებისადაკერძოსაკუთრებისკენსწრაფვა;

• სამუშაოსგადანაწილებადასპეციალიზაცია;

• თავისუფალივაჭრობადაკონკურენცია.

16 17

ადამიანის მიერ შექმნილღირებულებასადა მისთვის ანაზღაურებულთანხასშორისსხვაობისშედეგად.კონკურენცია და სამუშაოს გადანაწილება ადამ სმითისთვის წარმოადგენდაგანვითარებისაუცილებელპირობას;მარქსიკი,კონკურენციასადასამუშაოსგადანაწილებასკაპიტალიზმთანაიგივებსდამასშიხედავსგაუცხოებისუმთავრესმიზეზს.მისიაზრით,საბაზროეკონომიკისფარგლებშიმწარმოებლურობისზრდაკაპიტალისტებისმდგომარეობას აუმჯობესებს, ხოლო მშრომელების მდგომარეობასაუარესებს.კარლ მარქსის თეორიის კიდევ ერთი ფუნდამენტური პრინციპიარის კერძო საკუთრების კრიტიკა. კაპიტალისტური წყობის პირობებში დასაქმებულს არ აქვს შესაძლებლობა შეიძინოს ქონება დამასზეხელიმხოლოდკაპიტალისტებსმიუწვდებათ.

კომუნისტურიპარტიისმანიფესტშიკარლმარქსიშემდეგსაკითხებზეამახვილებსყურადღებას:

• სახელმწიფოსმიერკრედიტებისცენტრალიზაცია;

• სახელმწიფოსმიერსატრანსპორტოსფეროსცენტრალიზაცია;

• სახელმწიფოქარხნებისრიცხვისდამოცულობისზრდა;

• ერთიანიეკონომიკურიგეგმისშემუშავება.

კარლ მარქსის მთავარი მიმდევარი ფრიდრიხ ენგელსი პრობლემასხედავს საწარმოო ფაქტორების სახელმწიფოს ხელში გადასვლაში,რადგამამდროსთვითონსახელმწიფოხდებამთავარიდაძლიერიკაპიტალისტი.გეგმიურეკონომიკასგააჩნიაროგორცდადებითი, ასევეუარყოფითიმხარეები.ერთიმხრივ,უზრუნველყოფილიაშედარებითნაკლებიგანსხვავებამდიდრებსადაღარიბებსშორის,ვინაიდან,მისთვისდამახასიათებელია სწრაფვა სოციალური კეთილდღეობისათვის,მეორე მხრივ, საწარმოები ასეთი ეკონომიკის დროს მოკლებულნიარიან განვითარების შესაძლებლობას, პრაქტიკულად, არ გააჩნიათსტიმული ახალი საქონლის გამოშვებისათვის და საკუთარი საქმიანობის ეფექტიანობის ასამაღლებლად. ამასთან ერთად, ძალიანრთული და ძვირია გეგმის შემუშავება და მისი განხორციელებისუზრუნველყოფა.თავისუფალი ბაზრის და კერძო საკუთრების ალტერნატივა თანამედროვეეკონომიკაშიარარსებობს.

ველზე, ამ ინსტიტუტებმა ხელი შეუწყვესლიბერალური ეკონომიკური იდეოლოგიის გავრცელებას, განსაკუთრებითლათინურ ამერიკაში,პოსტკომუნისტურქვეყნებსადა1997წლისაზიისკრიზისისშემდეგსამხრეთაღმოსავლეთაზიაში.ამ იდეოლოგიის შედეგად, მოხდა ფინანსური ბაზრების დერეგულირება, რაც საერთო კეთილდღეობის ზრდას ემსახურებოდა.აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ამ იდეოლოგიის საფინანსო ბაზრებზეგავრცელების შემდეგ, მოხდა მძიმე ფინანსური კრიზისი და 2008წლისმსოფლიოეკონომიკურირეცესია.

კომუნიზმი(კაპიტალიზმისკრიტიკა)

სისტემას, რომელიც ყველაზე ნაკლებად სთავაზობს ცალკეულ პიროვნებებსეკონომიკურთავისუფლებას,უწოდებენკომუნიზმს.კომუნისტური ეკონომიკა ხასიათდება წარმოების საშუალებებზე საზოგადოებრივისაკუთრებითდარესურსებისგეგმიურიგანაწილებით.სისტემისმეორენიშანსიმდენადდიდიმნიშვნელობაენიჭება,რომმასხშირადგეგმიურეკონომიკადმოიხსენიებენ.კომუნისტური(გეგმიური)ეკონომიკისმთავარმიზანსსოციალურითანასწორობისდამყარებაწარმოადგენს.კერძომეწარმეობასიგიაიგივებსმფლანგველობასადაექსპლუატაციასთან.გერმანელიფილოსოფოსისადა პოლიტიკური ჟურნალისტის კარლჰაინრიხმარქსისთეორიაგვევლინებაადამსმითისკაპიტალიზმისიდეისკრიტიკად.კარლმარქსმაკარგადშეისწავლასმითისთეორიადა აღიარა კაპიტალიზმისუპირატესობები მწარმოებლურობისადაინოვაციურობისკუთხით.თუმცა,ის,სმითისგანგანსხვავებით,სხვადასკვნებს აკეთებს. მარქსის აზრით, კაპიტალიზმი არის არასტაბილურიდადანგრევისთვის განწირულისისტემადაიგი ,,ქვეყნისკეთილდღეობას”არუზრუნველყოფს.ლიბერალურიეკონომიკისმიმდევრებისმიერეკონომიკურიზრდისწინაპირობადაღიარებულსაბაზროეკონომიკასკარლმარქსისაზოგადოებისსხვადასხვაფენასშორისდაპირისპირებასუწოდებს.მარქსისეკონომიკურითეორიისსაფუძვლებიმოცემულიამისიგარდაცვალების შემდეგ გამოქვეყნებულ გამოცემაში ,,კაპიტალი”. მისთეორიაში მთავარი ადგილი უჭირავს ტერმინს ,,დამატებული ღირებულება”.,,დამატებულიღირებულება’’არისსაწარმოსმიერგამოყენებული კაპიტალის ზემოთ მიღებული სახსრები. ,,დამატებულიღირებულება’’მხოლოდადამიანებისშრომითმიიღწევა.მარქსის აზრით, მუშახელი იღებს იმ რაოდენობის ანაზღაურებას, რომ არსებობა შეძლოს, ხოლო კაპიტალისტები მდიდრდებიან

18 19

სადასკოლებისმშენებლობა).სახელმწიფოსმიერდამატებითისახსრებისგამოყოფაშექმნისახალსამუშაოადგილებსდა,შესაბამისად,გაზრდისმოთხოვნას.კეინსისცნობილიფრაზაა:„ჩვენყველანიმოკვდავებივართ“.მისიაზრით,მნიშვნელოვანიამიმდინარეპერიოდშისამუშაოადგილებისადაეკონომიკურიზრდისუზრუნველყოფა, ნაცვლადთვითრეგულირებადიბაზრისმეშვეობითუკეთესიმომავლისლოდინისა.ბაზრის ფუნქციონირებაში ჩარევა რისკებთან არის დაკავშირებული,რადგანსწორიდროდაადეკვატურიჩარევართულიგანსასაზღვრია.მეოცესაუკუნეშიკეინსისთეორიადიდიპოპულარობითსარგებლობდა. მისი რეკომენდაციები ფრანკლინ რუზველტის პრეზიდენტობისდროს იქნა გათვალისწინებული, რის შედეგადაც საგრძნობლად გაიზარდასახელმწიფოსინვესტიციაინფრასტრუქტურაში.ამერიკისშეერთებულიშტატებისპრეზიდენტირიჩარდნიქსონიამბობდა:„ახლაჩვენყველაკეინსიანელებივართ“.1970 წლიდან კეინსის თეორიის რეალიზაციის პარალელურად მსოფლიო კრიზისი განვითარდა. მართალია, კრიზის დროს სახელმწიფოხარჯებიგაიზარდადამოთხოვნაშეავსო,მაგრამარაკრიზისულპერიოდში არ მოხდა სახელმწიფოს მიერ აღებული ვალდებულებებისადაგაზრდილი ხარჯების შემცირება. შედეგად, სახელმწიფოს წარმოექმნადიდი ოდენობით ვალდებულება და მისი გასტუმრების მცდელობისდროსდაფიქსირდამაღალიინფლაცია.

გერმანელიმეცნიერეკონომისტებიეკონომიკურისისტემებისგანმასხვავებელორძირითადფაქტორსგამოყოფენ:

1. კოორდინაციისმექანიზმი;

2. საკუთრებისფორმა.

კოორდინაციისმექანიზმიგულისხმობსშემდეგკითხვებზეპასუხს:

• რისიწარმოებაუნდამოხდესდავინიღებსგადაწყვეტილებას?

• როგორუნდამოხდესწარმოებადავინიღებსგადაწყვეტილებას?

• ვისთვისუნდამოხდესწარმოებადავინიღებსგადაწყვეტილებას?

ამკითხვებისპასუხებზეადამოკიდებული,თურასახისკოორდინაციისმექანიზმიგვაქვსქვეყანაში.თუგადაწყვეტილებებისმიღებახდებასაწარმოებისდამომხმარებლების მიერ ბაზრის მექანიზმის გამოყენებით, საუბარია საბაზრო

სოციალიზმი

სოციალიზმი იმყოფება კაპიტალიზმსა და კომუნიზმს შორის ეკონომიკური თავისუფლების ხარისხის მიხედვით. კომუნიზმის მსგავსად,სოციალიზმიგვთავაზობსეკონომიკაშისახელმწიფოსროლისსაკმაოდმაღალდონეს,მაგრამსახელმწიფოსჩარევახდებაეკონომიკისიმდარგებში,რომელთაცსაზოგადოებისკეთილდღეობისათვისუპირველესიმნიშვნელობაგააჩნიათ.ბრიტანელმა ეკონომისტმა, ჯონ მეინარდ კეინსმა (18831946),გაანალიზა კაპიტალიზმის თეორია და დაასკვნა, რომ დადებითმხარეებთან ერთად ის საკმაოდ არასტაბილურია და მნიშვნელოვანრისკებსშეიცავს.მისთვისმისაღებიიყობაზრისმექანიზმიდაკერძო საკუთრების მოდელი, მაგრამ კრიტიკულად განიხილავდასმითის თეორიაზე დაფუძნებულ ნეოკლასიკურ მიმართულებას.კეინსისაზრით,კლასიკურილიბერალიზმისმთავარიუარყოფითიმხარემის ,,უმოქმედობაშია”,რისშედეგადაცეკონომიკურიპრობლემებისმოგვარებავერხორციელდება.კეინსი თავის ნაშრომში ,,დასაქმების, პროცენტისა და ფულისთეორია”ეჭვქვეშაყენებსბაზრებისთვითგაჯანსაღებისშესაძლებლობასდანერგავსახალეკონომიკურსისტემას ,,მმართულიკაპიტალიზმის’’სახით.კეინსის იდეოლოგიის თანახმად, კაპიტალისტური ეკონომიკისპირობებში წარმოქმნილი მცირე ეკონომიკური კრიზისი ავტომატურად ღრმავდება და რეცესიაში გადაიზრდება. როცა წარმოების მოცულობა იკლებსდა ადამიანები სამუშაო ადგილებს კარგავენ, გაცილებით მეტად ხდება მოხმარების შემცირება. შედეგად,საწარმოებსუწევთწარმოებულიპროდუქციისრაოდენობისკვლავშემცირებადათანამშრომლებისდათხოვნა.ამსპირალსმივყავართღრმადამძიმეკრიზისამდე.მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის შემდეგ, კეინსის დასაბუთებადიდიპოპულარობითსარგებლობდა,რადგანკრიზისიზუსტადმისმიერაღწერილისპირალისმიხედვითგანვითარდა.კეინსისმიერშემუშავებულიქნაკონცეფცია,რომელიცკრიზისულსიტუაციებშიპრობლემისმოგვარებასემსახურება.კრიზისის დროს სახელმწიფო უნდა ჩაერიოს ბაზრის ფუნქციონირებაშიდამოხმარებაშეავსოს.სახელმწიფოს,ერთიმხრივ,შეუძლიაფული პირდაპირ მოქალაქეებს მისცეს (მაგალითად, საგადასახადოგანაკვეთისშემცირება),თუმცა,ასევეშესაძლებელიაფულიმოხმარებისზრდაზეარდაიხარჯოსდადარეზერვებულიქნას.მიზანშეწონილიასახელმწიფოთვითონხარჯავდესთანხებს(მაგალითად,გზები

20 21

2. საქართველოსპოლიტიკურიპარტიებისსოციალურეკონომიკურიპროგრამებისმიმოხილვადაძირითადიდასკვნები

საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრმაშეისწავლასაქართველოშიარსებულიპოლიტიკურიპარტიებიდამათისოციალურეკონომიკური პროგრამების შესასწავლად გამოყო რამდენიმეპარტია.საქართველოშიიუსტიციისსამინისტროსმიერ2009წლისსექტემბრისთვისრეგისტრირებულიიყო208პარტია,რომელთაუდიდესინაწილიე.წ.უმოქმედოპარტიებია.ცენტრისმიერშერჩეულიქნა23ძირითადიპოლიტიკურიპარტიაშემდეგინიშნებით:წარმოდგენილებიარიან საქართველოს პარლამენტში ან/და ადგილობრივითვითმმართველობისსაკრებულოებში;ან/დამონაწილეობასღებულობდნენსაქართველოსპარლამენტისდაადგილობრივითვითმმართველობისბოლოარჩევნებში; მონაწილეობას ღებულობდნენ 2009 წლის გაზაფხულზესაქართველოს პარლამენტის წინ გამართულ საპროტესტო აქციებში;რეაგირებენსხვადასხვაპოლიტიკურპროცესებზედაგამოირჩევიანშედარებითიპოლიტიკურიაქტიურობით.

ამდენად,შერჩეულიქნაშემდეგიპოლიტიკურიპარტიები:

1. ,,ახალიმემარჯვენეები’’

2. ,,დემოკრატიულიმოძრაობაერთიანისაქართველო’’

3. ,,ერთიანინაციონალურიმოძრაობა’’

4. ეროვნულდემოკრატიულიპარტია

5. ,,პოლიტიკურიმოძრაობათავისუფლება’’

6. საქართველოსლეიბორისტულიპარტია

7. ,,სამართლიანისაქართველოსთვის’’

8. ,,მრეწველობაგადაარჩენსსაქართველოს’’

9. საქართველოსმწვანეთაპარტია

ეკონომიკაზე.ხოლოთუგადაწყვეტილებისმიღებახდებასახელმწიფოსმიერ,საუბარიაცენტრალურგეგმიურეკონომიკაზე.მეორეკომპონენტისაკუთრებისფორმაგანსაზღვრავსთუვინააწარმოებისფაქტორებისმესაკუთრე.კერძოსაკუთრებისშემთხვევაშიგვაქვსკაპიტალისტური ეკონომიკური სისტემა, ხოლო საერთო საკუთრებისარსებობისშემთხვევაშისოციალისტურიეკონომიკურისისტემა.

საკუთრებისფორმა

კოორდინაციის

პრინციპი

კერძოსაკუთრება საერთოსაკუთრება

დეცენტრალიზებულიდაგეგმვაკაპიტალისტური

საბაზროეკონომიკა

სოციალისტური

საბაზროეკონომიკა

ცენტრალიზებულიდაგეგმვაკაპიტალისტური

გეგმიურიეკონომიკა

სოციალისტური

გეგმიურიეკონომიკა

რეალობაში სრულიფორმითკაპიტალიზმი ან სოციალიზმი, საბაზროეკონომიკაანგეგმიურიეკონომიკაარგვხვდება.ხშირშემთხვევაშიეკონომიკურიმოდელებისხვადასხვამიმდინარეობისნაზავსწარმოადგენენ.ქვეყნისეკონომიკურიმოდელისანალიზისდროსუნდაგავითვალისწინოთდადავადგინოთთურომელიეკონომიკურისისტემისელემენტებიჭარბობს.

22 23

პოლიტიკურიპარტიებისაგანინფორმაციისმოწოდების/არმოწოდებისპროცესში ნათლად გამოჩნდა ბევრი ნაკლოვანება, რომელიც პარტიებისორგანიზაციულიმენეჯმენტისსისუსტეზემიუთითებს.შეიძლებაითქვას,რომპარტიებისდიდნაწილს:

• ოფისებში არ აქვთ დანერგილი სატელეფონო კომუნიკაციის აპრობირებული და საქმისწარმოების ელემენტარული წესები(ზოგიერთ შემთხვევაში პარტიებისათვის მიწოდებულიოფიციალურიწერილებიდაიკარგა);

• ბევრშემთხვევაშიპრაქტიკულადარარსებობსშიდაორგანიზაციულიკომუნიკაციისარხები.მაგალითად,ოფისისწარმომადგენელი,ხელმძღვანელის ოფისში (თბილისში ან საქართველოში) არ ყოფნისშემთხვევაში,არმიიჩნევსაუცილებლადგააგებინოსხელმძღვანელსწერილისშინაარსიტელეფონით,ელ.ფოსტითანსხვასაშუალებით;

• უმეტესშემთხვევაშისახეზეაპარტიების(როგორცორგანიზაციის)სრულიცენტრალიზაცია.ლიდერთან(/ლიდერებთან)შეთანხმებისგარეშეპარტიისწარმომადგენლები,თუნდაცხელმძღვანელთანამდებობებზემყოფნი,თავსიკავებენინფორმაციისმოწოდებისაგან.უნდაგავითვალისწინოთ,რომამშემთხვევაშისაქმეეხებაისეთსაჯაროდოკუმენტს,როგორიცააპარტიისპროგრამა.პროგრამახომსწორედ საზოგადოებისფართო მასებისთვის არის განკუთვნილიდასაკუთრივპარტიაუნდაიყოსდაინტერესებულიმისიგავრცელებით;

• ზოგიერთი პარტიის შემთხვევაში, ფუნქციები ადმინისტრაციულითვალსაზრისით არ არის დაყოფილი. მაგალითად, პროგრამებისმოწოდებისპროცესში,აუცილებელიგახდაპარტიისრამდენიმეწარმომადგენლისათვის პროექტის მიზნების ახნა, რათა მიზნობრივადმომხდარიყოპასუხისმგებელპირთანდაკავშირება.

საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრის მიერ პროგრამების შესწავლის შემდეგ დაიგეგმა შეხვედრები8 პოლიტიკური პარტიის წარმომადგენლებთან (სოციალურეკონომიკურ პროგრამაზე პასუხისმგებელ პირებთან). დანარჩენებთანშეხვედრავერშედგამათიმხრიდანპროგრამისარმოწოდებისანკომუნიკაციისპრობლემებისგამო.

საქართველოს პოლიტიკური პარტიების პროგრამების ანალიზისა დაჩატარებულიინტერვიუებისშემდეგგამოიკვეთასაერთოსურათი:

10. ,,საქართველოსგზა’’

11. საქართველოსრესპუბლიკურიპარტია

12. სახალხოპარტია

13. ,,ჩვენთვითონ’’

14. ქრისტიანდემოკრატიულიმოძრაობა

15. საქართველოსკონსერვატიულიპარტია

16. ,,მოძრაობაერთიანისაქართველოსთვის’’

17. „ეროვნულიფორუმი“

18. ,,ქართულიდასი”

19. ქართველტრადიციონალისტთაკავშირი

20. „ჩვენისაქართველოთავისუფალიდემოკრატები“

21. ,,ხალხისპარტია’’

22. საქართველოსქალთაპარტია,,სამართლიანობისადათანასწორობისათვის”

23. ,,მომავლისპარტია’’

საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისადა განვითარების ცენტრისმიერშესწავლილიქნაზემოაღნიშნულიპარტიებისინტერნეტგვერდებიდა განხორციელდა პირველადი კვლევა, რომლის შედეგად გამოვლინდა:ჰქონდათთუარაპოლიტიკურპარტიებსვებგვერდი,რატიპისინფორმაცია არის განთავსებული ვებგვერდებზე, დევს თუ არა ვებგვერდზეპარტიისპროგრამადაა.შ.შემდგომცენტრმაოფიციალურადწერილობითითხოვნითმიმართაპოლიტიკურპარტიებს,სოციალურიეკონომიკური პროგრამის ან/და კონკრეტული საარჩევნო პროგრამისმოწოდებისშესახებ(ნებისმიერიფორმით).

მიუხედავადიმისა,რომპროგრამისმოწოდებისვადებიცენტრმარამდენჯერმეგააგრძელა,პროგრამამოწოდებულიქნამხოლოდ11პოლიტიკურიპარტიისმიერ.დანარჩენპარტიებსპროგრამებიარმოუწოდებიათრამდენიმემიზეზისგამო:1.არიყოდასრულებულიპროგრამაზემუშაობა და მიმდინარეობდა პროგრამის სხვადასხვა ნაწილის ჩამოყალიბება; 2.არჰქონდათსაკუთარიპროგრამა;3.პროგრამაშიარიყოასახულისოციალურეკონომიკურინაწილი;4.მიზეზიუცნობია.

24 25

3. მსოფლიოსსხვადასხვაქვეყნისპოლიტიკურიპარტიებისსოციალურეკონომიკურიპროგრამებისმიმოხილვა

მსოფლიოსსხვადასხვაპოლიტიკურიპარტიისსოციალურ–ეკონომიკური პროგრამების მიმოხილვის მიზნით, ქვეყნების შერჩევისასგათვალისწინებულიქნაწიგნისპირველთავშიმოცემულიინფორმაციაპოლიტიკურიიდეოლოგიებისადაეკონომიკურისისტემებისშესახებ. ჩვენს მიერ გაანალიზებულ იქნა ეკონომიკის სამი ფლაგმანი ქვეყნის აშშ; გერმანიადა იაპონია პოლიტიკური პარტიებისსოციალურეკონომიკურიპროგრამები.ასევე,განხილულიქნანორვეგიის, ესტონეთისა და სომხეთის პოლიტიკური პარტიებისპროგრამები.

3.1.გერმანიისფედერაციულირესპუბლიკა

გერმანიისფედერაციულირესპუბლიკამრავალპარტიულიქვეყანაა(საპარლამენტოდემოკრატია),რომლისპარლამენტშიცმიმდინარეეტაპზე(2009წლის27ოქტომბრისარჩევნებისშედეგად)ექვსიპოლიტიკური პარტიაა წარმოდგენილი. პოლიტიკურ პარტიებს პარლამენტშიადგილებიშემდეგნაირადაქვთგადანაწილებული:

• პოლიტიკურიპარტიებისგარკვეულნაწილსსაერთოდარგააჩნიაწერილობითიფორმითჩამოყალიბებულიპროგრამადამათისაქმიანობაძირითადადზეპირმოსაზრებებსეყრდნობა;

• ყველა პოლიტიკურ პარტიას, რომელსაც გააჩნიათ წერილობითიფორმისპროგრამა, მოცემულიაქვსსოციალურეკონომიკურინაწილი.

• ცალკე სოციალურეკონომიკური პროგრამა არც ერთ პარტიას არგააჩნია.

• პარტიებისპროგრამებისსოციალურეკონომიკურინაწილებიძირითადადსხვადასხვასტრუქტურითაააგებული.ასევეგანსხვავებულიაისხედვები,რასაცსამომავლოსოციალურეკონომიკურირეფორმებიეყრდნობა. აბსოლუტურიუმრავლესობალიბერალური ეკონომიკისმომხრეა,თუმცა,ზომიერისახელმწიფორეგულირებისფონზე;

• როგორც წესი, პოლიტიკური პარტიების უმეტესობის პროგრამებიწინასაარჩევნოპერიოდისთვისმზადდებადაშემდგომარჩევნებამდემათიგადამუშავებაარხორციელდება.ვინაიდანმომდევნოწელსდაგეგმილია ადგილობრივითვითმმართველობების არჩევნები,ზოგიერთიპარტიისმხრიდანსაარჩევნოპროგრამებისდახვეწაგადამუშავებისპროცესიმიმდინარეობს;

• პოლიტიკური პარტიების უმეტესობის პროგრამების სოციალურეკონომიკური ნაწილი არ მოიცავს კონკრეტულ ფინანსურ და ეკონომიკურმაჩვენებლებსდამათზოგადიგანაცხადისსახეგააჩნიათ;ასევე არმოიცავსიმეკონომიკურ–ფინანსურშედეგებს,რასაცუნდამიაღწიოსპარტიამრეფორმებისგატარებისშემდგომ;

• პარტიებისუმეტესობისგანცხადებით,ხდებამოსახლეობასთანმუდმივი შეხვედრები და უკუკავშირი. პარტიების წარმომადგენლებიპროგრამებსავრცელებენდასაზოგადოებასაცნობენ.მოქმედპოლიტიკურ პარტიათა უმეტესობას პროგრამები ვებგვერდზე აქვს განთავსებული;

• პროგრამებისშემუშავებისდროსპარტიებიძირითადადრესურსებისსიმცირისპრობლემასუჩივიან (ადამიანურირესურსები,პროგრამების შემუშავებისა და განხილვისათვის საჭირო ფინანსური რესურსები)დასამომავლოდაცსწორედამმდგომარეობისგაუმჯობესებასისურვებდნენ.

26 27

CDU CSUგერმანიისქრისტიანდემოკრატთაგაერთიანება(CDU)დაქრისტიანსოციალურიგაერთიანება(CSU)

www.cdu.de www.cducsu.de www.csu.de

1945 წელს, მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ, გერმანიის სხვადასხვა ქალაქში შეიქმნა ერთმანეთისგან დამოუკიდებელიქრისტიანდემოკრატიული(DieChristlichDemokratischeUnionDeutschlands, შემოკლებით CDU) და ქრისტიანსოციალური გაერთიანებები (Die ChristlichSoziale Union in Bayern, შემოკლებითCSU). გერმანიის ქრისტიანდემოკრატთა გაერთიანება არის ქრისტიანდემოკრატიული, ლიბერალური და კონსერვატიულცენტრისტული სახალხო პარტია. ქრისტიანსოციალური გაერთიანებაარისბაიერნისქრისტიანულკონსერვატიულიპარტია.19451949 წლებში ჩამოყალიბდა და დაიხვეწა ქრისტიანდემოკრატთაპარტიისსტრუქტურა.1950წელსკი,ჩატარდაპარტიისპირველიყრილობა.2009 წლის არჩევნებში, ისევე როგორც 2005 წელს, ქრისტიანდემოკრატთადა ქრისტიანსოციალური გაერთიანებების კოალიციამგამარჯვებამოიპოვა.გერმანიისმოქმედიკანცლერი,ანგელამერკელი,ქრისტიანდემოკრატთაგაერთიანებისთავმჯდომარეა.2009წლისარჩევნებზეკოალიციამწარმოადგინაერთიანიპროგრამა20092013,რომელიცაერთიანებსორივეპარტიისმიდგომებსადახედვებს.აღნიშნული პროგრამა ეკონომიკურსოციალურ საკითხებთანერთად სხვა მნიშვნელოვან თემებსაც მოიცავს. ეკონომიკური დასოციალური საკითხები მოცემულია თავში: „ჩვენი სოციალურისაბაზროეკონომიკაეკონომიკურიზრდადასოციალურიდაცვა“.

ეკონომიკურსოციალურნაწილშიმოცემულიაშემდეგიქვეთავები:

• საგადასახადოპოლიტიკა;

• ინვესტიციები;

• ენერგოუსაფრთხოებადაეკოლოგია;

1.კოალიცია:ქრისტიანდემოკრატთაგაერთიანება(CDU)დაქრისტიანსოციალურიგაერთიანება(CSU)

239 38,4%

2. სოციალდემოკრატიულიპარტია(SDP) 146 23,5%

3. თავისუფალიდემოკრატიულიპარტია(FDP) 93 15,0%

4. სოციალისტურიპარტია(DieLinke) 76 12,2%

5. მწვანეთაპარტია(DieGrünen) 68 10,9%

სულ: 622 100,0%

ქვეყნისუმაღლესიმმართველიაფედერალურიკანცლერი,რომელსაც პარლამენტი თავისი შემადგენლობიდან ირჩევს. კანცლერიაღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაურია. ქვეყანას ჰყავს პრეზიდენტიც,რომელსაცირჩევსბუნდესთაგიდაისმხოლოდწარმომადგენლობითფუნქციასასრულებს.გერმანიის პარლამენტი შედგება ორი პალატისაგან: ბუნდესთაგი(გერმანულადBundestag,შედგებაპარტიულიწესითარჩეული622დეპუტატისაგან) და ბუნდესრატი (გერმანულად Bundesrat, შედგება ქვეყნის მიწებიდან (მხარეებიდან) არჩეული 69 დეპუტატისაგან).გერმანია ადმინისტრაციულად დაყოფილია 16 მიწად (მხარედ),რომელთაც თავიანთი წარმომადგენლები ჰყავთ ბუნდესრატში(თითოეულმიწას3დან6დეპუტატამდე).ბუნდესრატისწევრებიარიანფედერალურიმიწებისმთავრობათაწევრები.მიწებსჰყავთთავიანთი მთავრობები და პარლამენტები, რომლებიც ახორციელებენ რეგიონალურ საკანონმდებლოდა აღმასრულებელ პოლიტიკას.მიწებიდაყოფილიაადგილობრივთვითმმართველობებად,რომელთაცასევეგააჩნიათთავიანთიუფლებამოსილებები.

28 29

9. საშინაოდასაგარეოუსაფრთხოებისუზრუნველყოფა;

10. სოციალურისაბაზროეკონომიკისმოდელისმსოფლიოსთვისშეთავაზება.

დასახული მიზნების მისაღწევად გათვალისწინებულია 6 პროექტის განხორციელება, რომელთა შესახებ დეტალური ინფორმაციაპროგრამაშიამოცემული.კოალიციისაზრით,სოციალურისაბაზროეკონომიკაისმოდელია,რომელიცუზრუნველყოფსსაზოგადოებისკეთილდღეობას.ლუდვიგ ერჰარდის შემდგომ დამკვიდრდა პრინციპი „კეთილდღეობაყველასათვის“.ამპრინციპისმისაღწევადგათვალისწინებულიაზემოთაღნიშნულიპროგრამებისგანხორციელება.პროგრამაში მოცემული სოციალურეკონომიკური პროგრამებიდაინიციატივებიარისდეტალიზირებულიდაემყარებაშესაბამისფინანსურგაანგარიშებებს.საგადასახადო პოლიტიკის რეფორმის პროგრამის სლოგანია:„უფრო მეტი ნეტო ბრუტოდან“. აღარ მოხდება საგადასახადო განაკვეთებისზრდა;ბიუჯეტისდეფიციტისშემცირებასახელმწიფოხარჯების ოპტიმიზაციის შედეგადუნდა იქნას მიღწეული. პროგრამის ამნაწილშიმოყვანილიაკონკრეტულიწინადადებები.მაგალითად, საშემოსავლო გადასახადის გაანგარიშებისდროს იცვლებაშემოსავლისზღვრები,რომლისშედეგადაცხდებაგადასახადითდაბეგვრის მაქსიმალური განაკვეთის განსაზღვრა. პირველ ეტაპზედასაბეგრიწლიურიზღვარი52552ევროდანგაიზრდება55000ევრომდე,ხოლომეორეეტაზპე60000ევრომდე4.საფინანსოსაბიუჯეტოპოლიტიკისძირითადისლოგანია„ვალდებულების ზრდა დღეს ნიშნავს გადასახადების ზრდას მომავალში“. ვალდებულებისზრდით არუნდადაირღვესთაობათა შორისსოლიდარობის პრინციპი. ახალი ვალდებულებების აღებისდროსგაანალიზებულ უნდა იყოს მომავალი თაობების წინაშე პასუხისმგებლობა, მათ შორის იმ ადამიანების წინაშე, რომლებიცჯერ არდაბადებულან.პროგრამით გათვალისწინებულია ბიზნესისთვის ბიუროკრატიული ბარიერების მოხსნა. ამ ნაწილში მოცემულია ფინანსური მაჩვენებლები,მაგალითად,2006დან2009წლამდებიუროკრატიულიპროცედურებისშემცირებითდაახლოებით7მილიარდიევროდარჩაეკონომიკაში.არსებულიმდგომარეობით,ბიუროკრატიულიბარიერების შედეგად, ყოველწლიურადდაახლოებით 40 მილიარდი

4 1ევროშეადგენსდაახლოებით2.4530ლარს.

• მსოფლიოსაფინანსობაზრებისადამსოფლიოეკონომიკისწესები;

• დასაქმება;

• საპენსიო ასაკს მიღწეული ადამიანებისთვის სათანადო პირობებისშეთავაზება;

• ჯანდაცვა.

პროგრამის შესავალში მოცემულია ის შედეგები, რომლებსაც კოალიციამხელისუფლებაში ყოფნის (20052009წწ.) პერიოდშიმიაღწია: საჯარო ფინანსების სისტემის რეორგანიზაცია; სახელმწიფობიუჯეტისდაბალანსება;უმუშევართარიცხვისშემცირება;ოჯახებისგაძლიერებახანდაზმულობისშემწეობა;ბავშვებზედახმარებისპროგრამა;განათლებადაკვლევა;გერმანიისინტერესებისდაცვაევროპასადამსოფლიოში.

პროგრამაში მოცემულია მომდევნო 4 წლის განმავლობაში მისაღწევი 10ამოცანა:

1. ეკონომიკური ზრდის უზრუნველყოფა; სახელმწიფო ვალდებულებისზრდისშეზღუდვადასაბიუჯეტოდეფიციტისშემცირება;ინვესტირებისზრდა,განსაკუთრებითინოვაციებსადაგანათლებისსფეროებში;

2. მიზანი:„სამუშაოყველასათვის“.ამმიზნისმისაღწევადდაგეგმილია განათლების და გადამზადების პროგრამების დახვეწა;აგრეთვე, შრომის ბაზარზე მოქმედი ყველა სუბიექტის ჩართვადამოტივირებასამუშაოადგილებისშესანარჩუნებლადდაშესაქმნელად;

3. განათლება – არუნდაიყოსდამოკიდებულიმშობლების შემოსავლებზე;

4. ქორწინებისსიმტკიცედაოჯახისგაძლიერება;

5. რეგიონალურიგანვითარება;

6. ახალი ენერგოსტრატეგიის შემუშავება; განახლებადი ენერგიისგამოყენებისზრდა;

7. ქალებისთვისპერსპექტივებისადაანაზღაურებისთანაბარიპირობებისშექმნა;

8. ადგილობრივი მოსახლეობის და მიგრანტების ჰარმონიულითანაცხოვრებისუზრუნველყოფა;

30 31

5. სოციალური საბაზრო ეკონომიკის ახალი სტარტი: მდგრადობა დასოციალურიპარტნიორობასაწარმოთასაქმიანობაში;

6. სრულითანასწორობა:მეტიქალებიმოწინავეპოზიციებზე;

7. ეკონომიკისსასიცოხლოარტერია:თანამედროვედაინტელიგენტებისგანშემდგარიქსელი,როგორცზრდისახალიბაზისი;

8. მსოფლიოში ახალი თამაშის წესები ფინანსურ ბაზრებზე: რათა არმოხდესახალიკრიზისი.

SPDს პროგრამის პრეამბულაში ჩანს ის ძირითადი დაპირებები,რასაც პარტია სთავაზობს ამომრჩეველს. პარტია მიზნად ისახავსსოციალდემოკრატიულიზრდისპროგრამისრეალიზაციას,რომელიცრამდენიმემიმართულებასმოიცავს.პარტიისხედვებიძირითადად2020წლამდეაგათვლილი(მომდევნოორივადითარჩევნები)დაძირითადიხედვებიპრეამბულაშიპირდაპირგზავნილებისსახითარისგამოტანილი:

ახალი თამაშის წესები: კრიზისის დაძლევის შემდგომ ფინანსურიბაზრებისთვისზომიერიდამკაფიორეგულირებისწესები,რათაარგანმეორდესშეცდომები.შეცდომებისგამოსასწორებლადმსოფლიოქვეყნებისდიდოცეულთანერთად(G20)ბრძოლა;

პარტიისმიზნები:უკეთესიპერსპექტივადაძლიერისახელმწიფოსფორმირება. 2020 წლამდე უმუშევრობის დაძლევა, ღირსეული შემოსავლებისშექმნა,თანასწორობამამაკაცებსადაქალებსშორის;ინვესტიციურად ძლიერი საწარმოების ქონა; საოჯახო მეურნეობებისმდგომარეობისგაუმჯობესება;

სამუშაოხვალინდელიდღისთვის:გერმანიასგონივრულიპოლიტიკითშეუძლიამომდევნოათწლეულში4მლნ.ახალისამუშაოადგილისშექმნა;

ძველი სიძლიერეების განახლება: გერმანიის უდიდეს სიძლიერედრჩებაინდუსტრიულიწარმოება;მსოფლიოკლიმატისუარყოფითიცვლილების შესამცირებლად გერმანულიტექნოლოგიების გამოყენება; გერმანიის ეკონომიკაში ენერგეტიკისადა ნედლეულის ეფექტიანად გამოყენებისზრდა; მომსახურების სფეროში 2 მლნ. ახალისამუშაოადგილისშექმნა;

ალიანსისაშუალოფენისათვის:გერმანიისეკონომიკაკრიზისიდან სწრაფადუნდა გამოვიდესდადაიწყოს კვლავ განვითარება. საპარლამენტო არჩევნების შემდგომ „საშუალო ფენისათვის

ევრო იხარჯება. პროგრამის მიზანია 2011 წლამდე 25 პროცენტითშემცირდესანგარიშებისწარდგენისვალდებულებებითწარმოქმნილიბიუროკრატიულიხარჯები.

სოციალდემოკრატიულიპარტია(SPD)

www.spd.de

სოციალდემოკრატიული პარტია (Die Sozialdemokratische ParteiDeutschlands,შემოკლებითSPD)სიდიდითმეორეპარტიააგერმანიაში.პარტია1863წელსდაფუძნდადაგერმანიისუძველესპარტიასმიეკუთვნება.მეორემსოფლიოომისშემდგომ,პარტიამრეორგანიზებულიფორმითგანაახლასაქმიანობა.SPDევროპისსოციალდემოკრატიულიპარტიისდასაერთაშორისოსოციალისტურიპარტიისწევრია.2009 წლის არჩევნებზე ამ პარტიამ 23,5% აიღოდა გერმანიის პარლამენტში 146 წევრი ჰყავს. აღნიშნული არჩევნებისთვის პარტიამ ცალკეპროგრამა წარმოადგინა (Die Arbeit vonMorgen: Politik für das nächste Jahrzehnt,ე.წ.ვალტერშტაინმაიერისპროგრამა).ამდენად,აღნიშნულიპროგრამა წარმოადგენს პარტიის ბოლო სამოქმედოდოკუმენტს. პარტიის ძირითადი საარჩევნოლოზუნგი იყო: „თავისუფლება,თანასწორობადასოლიდარობა“.პარტიისმოქმედიპროგრამარვაძირითადიბლოკისგანშედგება:

1. მწარმოებლურობაგერმანიაში:მსოფლიოსმომარაგებახვალინდელიდღისთვის;

2. მომსახურება გერმანიაში: ჯანდაცვა და კრეატიული მეურნეობა,როგორცეკონომიკისმამოძრავებელი;

3. მოწინავეექსპორტიორიმსოფლიოში:მიწოდებისსტიმულირებაშემოსავლებისსამართლიანიგანაწილებითდასაჯაროინვესტიციებით;

4. განათლება – ადამიანის უფლება: მხარეების (მიწების) უდიდესისიძლიერეადამიანებია;

32 33

ვევაში. აქვემოცემულიაკონკრეტულიისმაჩვენებლები,რომელთამიღწევაცსურთ.

Die Liberalen

FDPთავისუფალიდემოკრატიულიპარტია(FDP)

www.fdp.de http://www.liberale.de

თავისუფალი დემოკრატიული პარტია (Die Freie DemokratischePartei, შემოკლებით FDP) სიდიდით მესამე პარტიაა გერმანიაში.პარტია1948წელსდაფუძნდადაგერმანულლიბერალურპარტიასგანეკუთვნება. აღნიშნული პარტია 42 წლის განმავლობაში ხელისუფლებაშიიყოწარმოდგენილი,როგორცკოალიციისწევრიუმცროსიპარტნიორი(CDU/CSUდაSPDთანერთად).უკანასკნელ2009წლისარჩევნებზეამპარტიამ15%აიღოდაგერმანიისპარლამენტში93წევრიჰყავს.აღნიშნულიარჩევნებისთვისპარტიამცალკეპროგრამა წარმოადგინა (Die Mitte stärken,Deutschlandprogramm 2009).ამდენად, აღნიშნული პროგრამა წარმოადგენს პარტიის ბოლოსამოქმედოდოკუმენტს.

პარტიისმოქმედიპროგრამაშვიდიძირითადიბლოკისგანშედგება:

1. პრეამბულა:სიძლიერეებისცენტრი(DieMitteStärken5);

2. მეტითავისუფლებადა წესრიგი სოციალური საბაზრო ეკონომიკისსაშუალებით;

3. ნდობაზედამყარებულიმეტისამოქალაქოთავისუფლება,ერთიანობადატოლერანტობა;

4. მეტიშანსებიგანათლების,კვლევისადაინოვაციებისათვის;

5 „სიძლიერეებისცენტრი“იყოFDPსპოლიტიკურილოზუნგი.

ალიანსის“(„Allianz für den Mittelstand“)ფორმირებადაკანცლერისარჩევა(იგულისხმებაფრანკვალტერშტაინმაიერი).

დასაქმების მამოძრავებელიძალა– მომსახურებისსფერო: გერმანიაში განსაკუთრებული აქცენტი უნდა გაკეთდეს მომსახურების სექტორის განვითარებაზე. ამ სექტორში შესაძლებელიადამატებით2მლნ.სამუშაოადგილისშექმნა.

განათლებისახალიაგრესიულიპოლიტიკა:განათლებადასწავლებაუნდა გახდეს ეკონომიკური პოლიტიკის მამოძრავებელი.2020წლამდემოხდებაგანათლებაშიინვესტირებისზრდა.შესაბამისი სამინისტროს საქმიანობა ორიენტირებული უნდა იყოსიმაზე,რომყველაადამიანსგანათლებისმიღებისმაქსიმალურიშანსიმიეცეს;

სოციალურისაბაზროეკონომიკის ახალისტარტი: სოციალურისაბაზრო ეკონომიკის განვითარების ხელშეწყობა და დამკვიდრება, რომელიც ორიენტირებული იქნება გრძელვადიან შედეგებზე.ყველასტიმულიმიმართულიუნდაიყოსსოციალურიბალანსისაღდგენაზე.პარტიისამოცანაასაწარმოებშისოციალურიპარტნიორობისგაძლიერება;

თანაბარუფლებიანობა: ეკონომიკაში წამყვან პოზიციებზე ქალთარაოდენობისზრდადა2014წლისთვისამმაჩვენებლის40%მდე მიღწევა. სამართლებრივი ნორმების ცვლილებით შრომისანაზღაურებაშიუთანასწორობისაღმოფხვრა.

ეკონომიკის ლოკომოტივი: გერმანია უნდა იქცეს თანამედროვე ენერგეტიკის, ტრანსპორტისა და კომუნიკაციის ცენტრად.ამისათვის აუცილებელია ეკონომიკურიზრდადადამატებითისამუშაოადგილები.

ძალიანსაინტერესოა,რომპარტიისპროგრამისყველაბლოკიშემდეგი ერთი და იმავე ქვებლოკებისგან შედგება: „სად ვდგავართჩვენ“;„საითკენგვსურსჩვენ“;„რასგავაკეთებთჩვენ“:

ბლოკში„სადვდგავართჩვენ“მოყვანილიაამათუიმსექტორის/სფეროსმდგომარეობა,პროცენტულითუსხვასტატისტიკურიმაჩვენებლებიდააღწერილობითინაწილი;

ბლოკში„საითკენგვსურსჩვენ“მოყვანილიაპოლიტიკისორიენტირებიდაშესაბამისირიცხობრივიმაჩვენებლები.

ბლოკში„რასგავაკეთებთჩვენ“მოცემულიაძირითადიღონისძიებები, რომლებსაც განახორციელებენ არჩევნებში გამარჯვების შემთხ

34 35

ბელიათაობებისდაპირისპირებადამომავალითაობებისთვისვალებისდატოვება.საპენსიოპოლიტიკაკვლავსაიმედოუნდაგახდეს.

ახალინდობასაფინანსობაზრებზე.FDPსპროგრამისმიხედვით,მოქალაქეებიდაკომპანიებიკვლავუნდაენდონსაფინანსოსისტემას.მსოფლიოფინანსურიკრიზისისშემდგომესნდობაშესუსტებულია,მაგრამშესაძლებელიაამნდობისაღდგენასაფინანსოსისტემისადმიუკეთესირეგულაციების შექმნით. საბანკო კონტროლი საერთაშორისო და ნაციონალურდონეზეუნდაიყოსუფროკომპეტენტურიდა ეფექტური.ფინანსურიპასუხისმგებლობაუნდადაეკისროსმათ,ვინციღებსხელისუფლებაშიგადაწყვეტილებებს.

მეტიგანათლება,მეტიშანსები.პარტიისპროგრამით,განათლებამოქალაქისუფლებაადამეტიგანათლებამეტიშანსია.გერმანიაშიგანათლებაყველაზეძვირფასირესურსიადაისსაუკეთესოშანსიასოციალურიზრდისთვის.განათლებაზედახარჯულიფულისაუკეთესოინვესტიციაა. განათლება მოიცავს: (1) განათლების მიღებისთანაბარი შესაძლებლობები;(2)საგანმანათლებლოდაწესებულებისარჩევისთავისუფლება– საბავშვო ბაღიდანდაწყებულიუნივერსიტეტებითდამთავრებული;(3) განათლების სისტემის გამჭვირვალობა; (4) ფინანსური სახსრებისარარსებობისგამოსწავლისშეწყვეტისდაუშვებლობადასტიპენდიებისსისტემისშექმნა.განათლებადაკვლევებიარისწინაპირობამომავალზეორიენტირებულიახალიპროდუქციისადასამუშაო ადგილებისშექმნისა.საერთაშორისოკონკურენტულგარემოში,მეცნიერულიკვლევებისსაფუძველზე,გერმანიაუნდაიყოსწარმატებული.პარტიის პროგრამით მხარდაჭერილია: (1) ინიციატივები, რომლებიცმიმართულიათავისუფალიკვლევებისაკენ;(2)უცხოელიექსპერტებისკვლევებში ჩართულობის სამართლებრივი მხარდაჭერა; (3) უკეთესიპირობებიკვლევებისწინსვლისათვის.

ენერგეტიკულიდაეკოლოგიურიპოლიტიკაცხოვრებისდონისგასაუმჯობესებლად.FDPსპროგრამისმიხედვით,პარტიაგამოდისგონივრულიენერგეტიკულიდაეკოლოგიურიპოლიტიკისმხარდამჭერად.პარტიის ხედვით, იდეების კონკურენცია მომავლის უზრუნველსაყოფადქვეყანასმიიყვანსახალგადაწყვეტილებებამდე.ტექნიკურიპროგრესისწყალობითგარემოსდაცვა,მობილურობადაენერგიააღარარისფუფუნება.ამდენად,პარტიისამპროგრამითმხარდაჭერილია:(1)ლოგიკურიკონცეფცია,რომელიცენერგიასაქცევსეკოლოგიურადუსაფრთხოდდახელმისაწვდომად; (2) ენერგიის ბრუნვაზე გადასახადის 19%დან 7%მდეშემცირებაანე.წ.ეკოლოგიურიგადასახადისშემცირება;(3)ენერ

5. მეტიკეთილდღეობადაცხოვრებისუკეთესიდონეთავისუფლებისადაპასუხისმგებლობისსაშუალებით;

6. საერთაშორისოპოლიტიკადათავისუფლება,მშვიდობადაკეთილდღეობამსოფლიოში;

7. პოლიტიკისცვლილებაგერმანიისთვის:სიძლიერეებისცენტრი.

FDP პარლამენტში მოხვდა ძლიერილიბერალური ეკონომიკისიდეოლოგიით.ამდენად,თითოეულზემოთმოყვანილბლოკსმნიშვნელოვნადეტყობალიბერალურიეკონომიკურიიდეოლოგიისკვალი.ლიბერალური პოლიტიკის ფოკუსში ადამიანიადა იდეოლოგია აგებულიასაშუალოკლასისმხარდაჭერაზე,საზოგადოებისფორმირებასადაგანვითარებაზე. პროგრამის პრეამბულაშივე აღნიშნულია, რომ გერმანიასსჭირდებაპოლიტიკისშეცვლა.აღნიშნულისაკითხითავმოყრილიაშემდგომძირითადმიმართულებებში:

მეტიწმინდაშემოსავალი.FDPსპროგრამისმიხედვით,სოციალურისაბაზროეკონომიკისპირობებშიშრომისანაზღაურებამაღალია,რითაცშესაძლებელიასაგადასახადოშემოსავლებისმეშვეობითსოციალურითანაბრობისმიღწევა. მისი შემდგომი სრულყოფისთვის აუცილებელია საგადასახადოსისტემისსრულყოფა,რომლისძირითადიპრინციპიციქნებამარტივი,დაბალი და სამართლიანი გადასახადები. საშემოსავლო გადასახადი უნდაიყოსსაფეხურებრივი(10%,25%და35%),ხოლოდაუბეგრავიშემოსავალიუნდაშეადგენდეს8004ევროს.წლისგანმავლობაში41000ევრომდესოციალურდაცვაზე(დაზღვევა,მედიკამენტებისშეძენადასხვა)ოჯახისხარჯებიასევეარდაიბეგრებაგადასახადებით.მათიაზრით,ესსისტემაშექმნისმეტსოციალურსამართლიანობას,ოჯახებიშეძლებენუკეთესპირობებშიცხოვრებას,ხოლოსაწარმოებიშეძლებენმეტითანხებისინვესტირებას.პარტიისპროგრამისამნაწილისმიხედვით,შრომაუკეთუნდადაფასდეს.კარგიეკონომიკურიპოლიტიკა–კარგისოციალურიპოლიტიკა.FDPსპროგრამით, კარგი ეკონომიკური პოლიტიკა ავტომატურად ნიშნავსკარგსოციალურპოლიტიკას.მთავარიორიენტირიარისსოლიდარობა,რომელიცგულისხმობსპირადიპასუხისმგებლობებისთვისმზადყოფნას. FDPს პროგრამის მიხედვით, ყველა სოციალური გადასახდელიგაერთიანდებაერთგადასახადში,რომელსაც,,მოქალაქეთაგადასახდელი“დაერქმევა. მისი გადახდა განხორციელდება ერთ საფინანსო სამსახურში.FDPმოახდენსსაწარმოებისსაგადასახადოადმინისტრირებისხარვეზებისგამოსწორებას.გერმანულბიზნესსსჭირდებანაკლებიბიუროკრატიადამეტითავისუფლება.ამასთან,უნდააღმოიფხვრასსაგადასახადოშემოსავლებისგაფლანგვადაშემცირდესსუბსიდიები.დაუშვე

36 37

დემოკრატიულიპარტია

www.democrats.orghttp://www.barackobama.com/

დემოკრატიული პარტია დაარსდა 1824 წელს. იგი მემარჯვენეცენტრისტული,ლიბერალურიპარტიაა.პარტიის მთავარი მიზანი ეროვნული უსაფრთხოების დაცვა დაყოველი ამერიკელისათვის შესაძლებლობების გაფართოებაა;ყურადღებაგამახვილებულიამდგრადეკონომიკურზრდაზე;ყოველიამერიკელისათვისსათანადოჯანდაცვისსისტემისადასაპენსიოუსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე; სამართლიან და ანგარიშვალდებულ ხელისუფლებასა და მოქალაქეების უფლებებისა და თავისუფლებებისდაცვაზე.დემოკრატიულპარტიასმიზნებიდამათიგანხორციელებისგზებიასახული აქვს პარტიის ეროვნულ პლატფორმაში, რომელიც განიცდისმოდიფიკაციასადაგანახლებასყოველოთხწელიწადშიპარტიისეროვნულიკონვენციისკომისიისმიერ.დემოკრატიული მოძრაობის 2008 წლის ეროვნული პლატფორმა(59გვერდი)შედგებაშემდეგინაწილებისაგან:

I. ამერიკულიოცნებისგანახლება• ეკონომიკისწინსვლადასაშუალოკლასისამერიკელებისათვისდახმარე

ბებისუზრუნველყოფა(ჯანდაცვა;საპენსიოსისტემა;სამუშაოადგილები;სამუშაოდაოჯახი;სიღარიბე;შესაძლებლობებიქალებისათვის);

• ამერიკელების კონკურენტუნარიანობის ზრდისთვის ინვესტიციები(ახალი ამერიკული ენერგია; განათლება; მეცნიერება, ტექნოლოგიადა ინოვაცია; მრეწველობა; ინფრასტრუქტურა; მცირე ბიზნესი დამეწარმეობა;სოფლისმეურნეობა);

• ეკონომიკური რეგულირება (სამართლიანი საგადასახადო სისტემა;საცხოვრებლითუზრუნველყოფა;ფინანსურირეგულირებადაკორ

გეტიკულ ბაზრებზე კონკურენციის გაძლიერება; (4) რეგენერაციულიენერგომიწოდების გაფართოება. აქცენტი უნდა გაკეთდეს ენერგოდივერსიფიცირებაზე,რომელიცგულისხმობსარამხოლოდგანახლებადიენერგიის, არამედ მაღალეფექტური ნახშირის ელექტროსადგურებისგამოყენებას. ატომური ენერგია ეკოლოგიური და ეკონომიკური მიზეზების გამო შეიძლება გამოყენებულ იქნას დროებით, გარდამავალპერიოდში.

შიდა პოლიტიკა, რომელსაც ენდობიან მსოფლიოში. პარტიის მიერწარმოდგენილილიბერალური საგარეო პოლიტიკაორიენტირებულიაშემდეგფასეულობებზე:დემოკრატია; ადამიანისუფლებები;საბაზროეკონომიკურიმოწყობა; სამართლებრივი სახელმწიფო. ეს ყველაფერიიძლევაგერმანიისინტერესებისწარმოჩენისსაუკეთესოსაშუალებას.

3.2.ამერიკისშეერთებულიშტატები

ამერიკისშეერთებულიშტატებიმსოფლიოშიუძველესიფედერალურისახელმწიფოა. აშშ კონსტიტუციური რესპუბლიკაა, რომელშიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს წარმომადგენლობითი დემოკრატია, რაშიცუმცირესობების უფლებების კანონმდებლობით მაქსიმალური დაცვაიგულისხმება. ამერიკის ფედერალურ სისტემაში წარმოდგენილია სამიდონისხელისუფლება:ფედერალური,საშტატოდაადგილობრივი.ფედერალურიხელისუფლებადაყოფილიასამშტოდ:საკანონმდებლო(ორპალატიანიკონგრესი,რომელშიცწარმოდგენილიასენატთადაწარმომადგენელთაპალატა),აღმასრულებელიდასასამართლო.წარმომადგენელთაპალატაშედგება435წევრისაგან,რომელთაარჩევახდებაკონგრესულიუბნებისმიხედვით.კონგრესშიწარმომადგენლებისრაოდენობათითოეულიტერიტორიულიერთეულიდანიცვლებაყოველათწელიწადში,მოსახლეობისრაოდენობისმიხედვით.სენატთა პალატა 100 წევრისაგან შედგება, თითოეულ შტატს ჰყავსორისენატორი.1830–იანი წლებიდან ამერიკის შეერთებულ შტატებში ორპარტიულისისტემაა წარმოდგენილი;, ქვეყანაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობსორიპარტია:დემოკრატიულიდარესპუბლიკური.

38 39

ხელფასები უცვლელია, ხოლო ფასები იზრდება; საშუალო კლასისნაცვლადგადასახადებიმდიდრებისთვისშემცირდა.ეკონომიკური გაძლიერების გეგმაში წარმოდგენილი პოლიტიკებიიყოფაკონკრეტულღონისძიებებადშესაბამისიახნითადაფინანსურიმაჩვენებლებისმითითებით.

ეკონომიკისგაძლიერებისგეგმა:

1. ეკონომიკისათვისბიძგისმიცემა/წახალისება• ექსტრაორდინალურად მაღალ მოგებაზე (Windfall) გადასა

ხადის დაწესება, რათა ამერიკელი ოჯახებისათვის უზრუნველყოფილიქნას ენერგიის მოხმარებაზე 1000 აშშდოლარის6შეღავათი;

• 50 მილიარდი აშშ დოლარის გამოყოფა ეკონომიკის წახალისებისა და სამუშაოსდაკარგვისაგან 1 მილიონი ამერიკელისდაცვისათვის.

2.საშუალოკლასისამერიკელებისგადასახადებისაგანგათავისუფლება

• მუშათაოჯახებისგადასახადებისაგანგათავისუფლება;

• შემოსავლისგადასახადისგაუქმებახანდაზმულთათვის,რომლებსაც50000აშშდოლარზენაკლებიშემოსავალიაქვთ;

• საშუალო კლასისათვის გადასახადების გადახდის პროცედურისგამარტივება.

3.ვაჭრობა

• თავისუფალივაჭრობისათვისბრძოლა;

• ჩრდილოეთ ამერიკისთავისუფალსავაჭროშეთანხმებაში შესწორებებისშეტანა;

• გარდამავალიპერიოდისხელშეწყობა;

• საგადასახადოარდადეგებისგაუქმებაიმკომპანიებისათვის,რომლებიცსამუშაოადგილებსსაზღვარგარეთქმნიან;

• კომპანიების წახალისება (საგადასახადო კრედიტები და სხვა),რომლებიცამერიკელმომუშავეებსმხარსუჭერენ.

4. სამრეწველოსექტორშიინვესტირებადა5მილიონიახალი,,მწვანე“სამუშაოადგილისშექმნა

6 აშშდოლარიშეადგენსდაახლოებით1.6760ლარს.

პორატიული მმართველობა; მომხმარებელთა დაცვა; დანაზოგები;ძლიერიდასამართლიანისავაჭროპოლიტიკა;ფისკალურიპასუხისმგებლობა).

II. ამერიკისლიდერობისგანახლება(ერაყშიომისდასრულება;მასიურიგანადგურებისიარაღისაგავრცელებისადაგამოყენებისპრევენცია;პლანეტისდაცვადასხვა)

III. ამერიკულისაზოგადოებისერთობისგანახლება

IV. ამერიკულიდემოკრატიისგანახლება.

პლატფორმაში მოცემულია თითოეული საკითხთან დაკავშირებითპარტიის მიზნები და შემუშავებული პოლიტიკა. დაინტერესებულპირებსასევეშეუძლიათგაეცნონპლატფორმისცალკეულნაწილებსდამათთანდაკავშირებულმიმდინარესიახლეებს,კერძოდ,ჯანდაცვა;ენერგომომარეგებისდამოუკიდებლობა;ეროვნულიუსაფრთხოება;ეკონომიკურირეგულირება;მეცნიერებადატექნოლოგია;გარემოდაკლიმატურიცვლილებები;იმიგრაცია;მოქალაქეებისუფლებებიდათავისუფლებები;სამართლიანიდაანგარიშვალდებულიმმართველობა;საპენსიოუსაფრთხოება.პლატფორმაში კონკრეტული ეკონომიკური მაჩვენებლები მოცემულიამხოლოდრამდენიმენაწილში;არარისწარმოდგენილიპოლიტიკებისგატარებისსაერთოფულადიღირებულებები.საინტერესო იქნება თუ განვიხილავთ აშშ–ს ამჟამინდელი პრეზიდენტისბარაკობამასწინასაარჩევნოპროგრამას,რომელმაცარჩევნებისპერიოდშიდიდიინტერესიგამოიწვიაროგორცამერიკელმოქალაქეებს,ისეექსპერტებსშორის.პროგრამაში წარმოდგენლია შემდეგი ძირითადი მიმართულებები:მოქალაქეთა უფლებები; თავდაცვა; შეზღუდული შესაძლებლობისმქონე პირები; ეკონომიკა; განათლება; ენერგია და გარემო; ეთიკა;ოჯახი;რელიგია;ფისკალურიპოლიტიკა;საგარეოპოლიტიკა;ჯანდაცვა; საკუთრების დაცვა; იმიგრაცია; ერაყი; სიღარიბე; სოფლისმეურნეობა; მომსახურება; ხანდაზმულები და სოციალური დაცვა;ტექნოლოგია;ურბანულიპოლიტიკა;ვეტერანები;ქალები;სპორტი,ხელოვნებადასხვა.განვიხილოთპროგრამისერთ–ერთიმნიშვნელოვანინაწილი–ეკონომიკა.ეკონომიკისგაძლიერებისგეგმაიწყებარამდენიმეძირითადიპოლიტიკისმოკლეაღწერით;შემდეგწარმოდგენილიავრცელიპროგრამული ნაწილი. გაანალიზებულია არსებული პრობლემები:

40 41

• სუბსტანდარტული იპოთეკის ინდუსტრიის წარმომადგენლებისანგარიშვალდებულებისზრდა;

• იპოთეკურისესხისგაცემისგამჭვირვალობა;

• იპოთეკურიკომპანიების(სუბსტანდარტულიიპოთეკისინდუსტრია)გაკოტრებისაგანთავისარიდებისშეზღუდვა.

10. საკრედიტო ბარათების პრაქტიკაში არაპატიოსანი ქმედებებისაღმოფხვრა

• საკრედიტობარათებისსარეიტინგოსისტემისშექმნა;

• მომხმარებელთა დასაცავად საკრედიტო ბარათების უფლებათადოკუმენტის(უფლებათასია)შემოღება.

11. გაკოტრებისკანონისრეფორმა

• აბსოლუტურად არაადეკვატურ საპროცენტო განაკვეთებზეზედაზღვრისდაწესებადადარვევათააღმოჩენისგაუმჯობესება;

• იმინსტიტუტებისწახალისება,რომლებიცუზრუნველყოფენმცირესამომხმარებლოსესხებს;

• გაკოტრებისკანონისრეფორმირება სამედიცინოკრიზისისმქონეოჯახების(რომლებიცდაასაბუთებენ,რომსამედიცინოხარჯებისგამოგაკოტრდნენ)დასაცავად.

12. სამუშაო/ოჯახისბალანსი

• საოჯახოდასამედიცინო,,ბიულეტენისაქტის’’გაფართოება;

• შტატების წახალისება, რათა განავითარონ ანაზღაურებადიბიულეტენები;

• მაღალიხარისხისსკოლისშემგომიშესაძლებლობებისგაფართოება;

• ბავშვთა მოვლისა და განვითარების საგადასახადო კრედიტებიგაფართოება;

• დისკრიმინაციისაგანდაცვა;

• მოქნილისამუშაოგრაფიკისგანვითარება.

უნდააღინიშნოს,რომთითოეულპოლიტიკასთანმიმართებაშიპროგამაშიასახულიარამდენიაშშდოლარისინვესტირებასანასიგნებასაპირებსსაპრეზიდენტოკანდიდატიდაბევრშემთხვევაშიმოცემულია,თურაიქნებაპოლიტიკისგატარებისშედეგი.მაგალითად,რამ

• მომავალითაობის გამომგონებლებისადა სამუშაოთა შემქმნელებისმხარდაჭერა;

• მრეწველობის გაფართოების ამხანაგობის (MEP) დაფინანსებისგაორმაგება;

• ,,სუფთა’’ენერგიისეკონომიკაშიინვესტირებადა5მილიონიახალსამუშაოადგილისშექმნა;

• ,,სუფთა’’ ტექნოლოგიებისათვის ახალი სასწავლო პროგრამებისშექმნა;

• განახლებადიენერგიისსექტორისგანვითარებადაახალისამუშაოადგილებისშექმნა.

5. ნაციონალური ინფრასტრუქტურაში ინვესტიციების გზით ახალისამუშაოადგილებისშექმნა

6.ტექნოლოგია,ინოვაციადასამუშაოადგილებისშექმნა

• მეცნიერებაშიინვესტირება;

• კვლევებსა და განვითარებაზე (R&D) საგადასახადო კრედიტებიიქნებამუდმივი;

• ახალითაობისტექნიკისგანვითარებისხელშეწყობა.

7. მცირებიზნესისმხარდაჭერა

• საგადასახადოშეღავათებისდაწესებადამწყებიდამცირებიზნესისათვის;

• ბიზნესინკუბატორების(სახელმწიფოდაბიზნესსექტორისთანამშრომლობა)ნაციონალურიქსელისშექმნა.

8.შრომა

• შრომითიგაერთიანებებისთავისუფლება;

• მომუშავეთაუფლებებისათვისბრძოლა;

• გაფიცულიმუშებისდაცვა;

• მინიმალურიანაზღაურებისგაზრდა.

9.საკუთრებისუფლებისდაცვადაიპოთეკური(დაგირავებისპროცესშიწარმოქმნილი)თაღლითობებისწინააღმდეგბრძოლა

• უნივერსალურიიპოთეკურიკრედიტისშექმნა;

42 43

იჩაგროსინდივიდისუფლებები;ადამიანებმაუკეთიციანროგორმოიხმარონ საკუთარი ფული, ვიდრე ხელისუფლებამ, ამიტომ,პარტიამხარსუჭერსდაბალგადასახადებს;თავისუფალიბაზარიაქცევს ადამიანებსთავისუფლებად, ამიტომ, პარტია მიესალმებალოგიკურბიზნესრეგულირებას,რომელიცწაახალისებსმეტმეწარმესბიზნესისდასაწყებად;მსოფლიოშიმშვიდობისადათავისუფლებისშესანაჩუნებლადეროვნულისიძლიერისშენარჩუნებაუმნიშვნელოვანესია.რესპუბლიკურიპარტიისპოლიტიკაწარმოდგენილიაპლატფორმაში,რომელიცშემუშავებულიარესპუბლიკელებისეროვნულიკონვენციის კომისიის მიერ. განვიხილოთ პარტიის 2008 წლის პლატფორმა(67გვერდი).პლატფორმაშედგებაშემდეგინაწილებისაგან:ერისდაცვა,გმირების მხარდაჭერა და მშვიდობის დაცვა; ხელისუფლების რეფორმახალხისსამსახურში;აღმასვლისათვისშესაძლეობლობებისგაფართოება;ენერგოდამოუკიდებლობადაუსაფრთხოება;გარემოსდაცვა;ჯანმრთელობისდაცვა;განათლებაამერიკისკონკურენტუნარიანობისგასაზრდელად;ოჯახებისდაცვა;ღირებულებებისდაცვა.

აღმასვლისათვის შესაძლებლობების გაფართოებაში მოცემულიაეკონომიკურიპოლიტიკა:

1. საგადასახადოპოლიტიკა:მშრომელიამერიკელებისდაცვა

გეგმა:საგადასახადოშეღავათებისგამოყენებითეკონომიკისზრდა• გადასახადებისშემცირებაოჯახებისადაინდივიდებისათვის;

• ამერიკაში,,კარგი’’სამუშაოადგილებისშენარჩუნება;

• დანაზოგებისწახალისებასაგადასახაოკოდექსისგამოყენებით;

• ფუნდამენტურისაგადასახადორეფორმა;

• დემოკრატებისგეგმაგადასახადებისგასაზრდელად.

2.მცირებიზნესი–სამუშაოადგილებისზრდა

3.ტექნოლოგიადაინოვაცია

4. მოქნილიდაინოვაციურისამუშაოძალა

• დამსაქმებელ–დასაქმებულის ურთიერთობის მოდელის წარუმატებლობა–დემოკრატებისმოდელი;

დენიამერიკელირათანხისშეღავათსმიიღებს;რაიქნებაეკონომიკური,სოციალურითუსაბიუჯეტოეფექტი.ამასთან, პროგრამის რამდენიმე ნაწილს, მაგალითად, ფისკალურიპოლიტიკადაახალიენერგიაამერიკელებისათვის,თანახლავსდამატებითიდოკუმენტები,სადაცშესაბამისპოლიტიკაზემოცემულიაუფროდეტალურიინფორმაციადაფინანსურიგათვლები.აუცილებელია აღინიშნოს, რომ საპრეზიდენტო კანდიდატის დაახლა უკვე პრეზედენტის, ბარაკ ობამას ვებ–გვერდზე თითოეულპოლიტიკასთანმიმართებაშიმოყვანილიარესპუბლიკურიპარტიისკანდიდატის,ჯონმაკკეინისპოლიტიკააღნიშნულსაკითხზე.

რესპუბლიკურიპარტია

http://www.gop.comhttp://www.gopconvention2008.com/

რესპუბლიკურიპარტიაწარმოადგენსმემარჯვენეცენტრისტულ,კონსერვატიულ პარტიას. რესპუბლიკური პარტიის შექმნა ანტიმონური აქტივობების (,,თავისუფალი მიწა,თავისუფალი შრომა,თავისუფალისიტყვადათავისუფალიადამიანი“)დაწყებასუკავშირდება. 1856 წლიდან შეიქმნა რესპუბლიკელების ეროვნულიპარტია.რესპუბლიკური პარტიის ფასეულობებია: ამერიკაში ცხოვრებაგამართლებაა, იმიტომრომ ამერიკაში ყველასინდივიდუალურიუფლებები და თავისუფლება დაცულია; გულმოდგინე შრომით,ოჯახის მხარდაჭერითა და თვითდისციპლინით ადამიანს შეუძლია მიაღწიოს წარმატებას და იპოვოს საკუთარი თავი; საზოგადოების მხარდაჭერა და მოხალისეობრივი დახმარება ღირებულია;ხელისუფლებაუნდაიყოსშეზღუდული,რომარასდროსდა

44 45

The Democratic Party of Japan

იაპონიისდემოკრატიულიპარტია

http://www.dpj.or.jp/იაპონიის დემოკრატიული პარტია 1998 წელს შეიქმნა ლიბერალდემოკრატიული პარტიის მოწინააღმდეგე რამდენიმე პარტიისაგან, ამიტომ პარტიას მრავალფეროვანი პოლიტიკური ხედვა აქვს,თუმცა, ძირითადად, იგი მემარცხენეცენტრისტულია. 2009 წლისარჩევნებითპარტიამ წარმომადგენელთა პალატის 308 (64,2%) ადგილი,ხოლო2007წლისარჩევნებით სენატთაპალატის109 (45%)ადგილიმოიპოვა.პარტიის მიზნებია: გამჭვირვალე, სამართლიანი და თანასწორიწესებით მართული საზოგადოების შექმნა; საბაზრო ეკონომიკისგანვითარებისმიზნით,თითოეულიინდივიდისათვისუსაფრთხოების, დაცულობის, სამართლიანი და თანაბარი შესაძლებლობებისგარანტირება; ცენტრალიზებული სახელისუფლებო ძალაუფლებისგადანაწილება მოქალაქეებზე, ბაზრებსა და ადგილობრივ ხელისუფლებაზე, დეცენტრალიზებული სისტემის შექმნა, რომელშიცყველა მოქალაქეს შეეძლება მონაწილეობა; კონსტიტუციის ყველა ფუნდამენტური პრინციპის განხორციელება (განსაკუთრებითადამიანის უფლებების დაცვა); და ბოლოს, როგორც გლობალურისაზოგადოების წევრები, პარტია მიზნად ისახავს საერთაშორისოურთიერთობებისგანვითარებასდაიაპონიისადმიმსოფლიონდობისგამყარებას.პარტიისხედვებიდაგეგმებიასახულიამანიფესტში(პოლიტიკურპლატფორმაში, 49 გვერდი). პარტია მანიფესტის განახლებას ყოველი არჩევნებისათვის (სხვადასხვა დონის) ახდენს. მანიფესტების უმრავლესობას თან ერთვის მოკლე რეზიუმე ან სპეციალურიდოკუმენტი, რომელშიც მოცემულია დამატებითი ინფორმაციადა მანიფესტში გამოყენებული გამონათქვამებისა და წინადადებების ახნაგანმარტებები. პარტიის სლოგანია – ,,ხალხის სიცოცხლისპირველადგილზედაყენება’’.მანიფესტითგათვალისწინებულიცვლილებებით, პირველრიგში, მოქალაქეების ყოველდღიურიცხოვრებისშეცვლააგამიზნული.იაპონიის დემოკრატიული პარტიის 2009 წლის მანიფესტი იწყებაპარტიის 5 მთავარი დაპირების წარმოდგენით: მფლანგველობითი

• ინვესტირებაადამიანებში–რესპუბლიკელებისმოდელი;

• ინდივიდზედაფუძნებულიუმუშევრობისდაზღვევადაგადამზადება.

5. მომუშავეთაგაერთიანებებისდაცვა

6. ბინათმესაკუთრეობა

7. სამოქალაქო სამართლიანობის სისტემის რეფორმა კონკურენტუნარიანობისგასაზრდელად

8.თავისუფალიდასამართლიანივაჭრობა

9. სოფლისმეურნეობისმხარდაჭერა.

რესპუბლიკულიპარტიისპლატფორმაშიარარისწარმოდგენილიეკონომიკურიდაფინანსურიმაჩვენებლები,თუმცა, მოცემულიარესპუბლიკელებისეროვნულიკონვენციისკომისიისიმწევრებისადაექსპერტების სია, რომლებმაც მონაწილეობა მიიღეს სფეროების მიხედვითპლატფორმის შემუშავებაში. სავარაუდოდ, ჩატარებული ფინანსურიგათვლებიკომისიასგააჩნია.უნდააღინიშნოს,რომპარტიისპლატფორმისზოგიერთნაწილშიწარმოდგენილიდაგაკრიტიკებულიადემოკრატიულიპარტიისხედვები,მოდელები და პოლიტიკა. შესაბამისად, მოცემულია რესპუბლიკურიპარტიისპოლიტიკისუპირატესობები.

3.3.იაპონია

იაპონია კონსტიტუციური მონარქიაა; მონარქის ფუნქციები ძირითადად ცერემონიების წარმართვით შემოიფარგლება, ძალაუფლება კი,პრემიერმინისტრსდა პარლამენტის (The National Diet of Japan) წევრებსეკუთვნით.იაპონიისპარლამენტიშედგებაწარმომადგენელთაპალატის480დასენატთაპალატის242წევრისაგან.უკანასკნელი54წლისგანმავლობაშიიაპონიასლიბერალდემოკრატიულიპარტიამართავდა,2009 წლის არჩევნებზე კი, უმრავლესობაში იაპონიის დემოკრატიულიპარტიამოვიდა.გარდაამპოლიტიკურიპარტიებისა,პარლამენტშიწარმომადგენლებიჰყავთპარტიებს:ახალიკომეიტო,იაპონიისკომუნისტურიპარტია,სოციალდემოკრატიულიპარტია,ხალხისახალიპარტიადათქვენიპარტია.

46 47

შემცირება); გლობალური დათბობის წინააღმდეგ ბრძოლა; ფიქსირებული ფასით განახლებადი ენერგიის შესყიდვის სისტემისდანერგვა,გენერირებულიენერგიისსრულადშესყიდვისვალდებულებით;საცხოვრებლითუზრუნველყოფისსისტემისსრულყოფა (გარემოსთან შესაბამისობა); ინოვაციური, გარემოსდაცვითი,განახლებადენერგიებზეორიენტირებულიდასხვატექნოლოგიების შექმნა; ენერგიის მომარაგებისუსაფრთხოებისუზრუნველყოფა.მაგალითისათვისგანვიხილოთორიმუხლი:

მუხლი35.მცირედასაშუალომეწარმეობისგადასახადებისშემცირებაპოლიტიკის მიზანი: იაპონიის ეკონომიკის გაძლიერება მცირედასაშუალომეწარმეობისდამათიოპერატორებისმხარდაჭერით.სპეციალურიღონისძიებები: კორპორატიული გადასახადის განაკვეთის შემცირება მცირედა საშუალომეწარმეობისათვის 18%დან11%მდე; ,,ინდივიდუალურკომპანიებში’’ (ოჯახისმიერკონტროლირებადი კორპორაციები) ხელმძღვანელებისათვის ანაზღაურებისშემცირებისშეზღუდვისგაუქმება.პოლიტიკის გატარებისთვის საჭირო ფინანსური რესურსი: დაახლოებით250მილიარდიიენი.

მუხლი40.შრომითიანაზღაურებისმინიმალურიდონისგაზრდაპოლიტიკის მიზანი: მშრომელ ხალხს მიეცეს შესაძლებლობაგამოიმუშავონცხოვრებისათვისსაჭიროთანხა.სპეციალური ღონისძიებები: სიღარიბის ფუნდამენტური შესწავლა; ანაზღაურების მინიმალური დონის განსაზღვრა პრინციპით,,მომუშავისდამისიოჯახისცხოვრებისხარჯებისდასაფარადსაკმარისი’’; ანაზღაურების ეროვნული მინიმალური დონის შემუშავება,რომელიცმისაღებიიქნებაყველამომუშავესთვის(წინასწარიგათვლებით 800 იენი); ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესებითანაზღაურების საშუალო ეროვნული მინიმალური დონის 1000იენამდე ზრდის მიღწევა; ფისკალური და ფინანსური ღონისძიებებისგანხორციელებამცირედასაშულომეწარმეებისათვის,რათამათბიზნესებშიადვილადდანერგონანაზღაურებისმინიმალურიდონე.პოლიტიკის გატარებისთვის საჭირო ფინანსური რესურსი: დაახლოებით220მილიარდიიენი.

ხარჯვისდასრულება;ბავშვებზეზრუნვადაგანათლება;პენსიადასამედიცინოუზრუნველყოფა;რეგიონალურითანასწორობა;დასაქმებადაეკონომიკა.მანიფესტში ყურადღება მახვილდება ხელისუფლების სისტემისფორმირებაზე, მოცემულია ფორმირების პრინციპები და შესაბამისი პოლიტიკები.რის შემდეგაც მოცემულია კონკრეტულინაბიჯები,რომელსაცხელისუფლებაშიყოფნისასპოლიტიკურიპარტიათანმიმდევრულადგანახორციელებს.ნაბიჯები(მაგალითად,ბავშვებისფულადიდახმარება;საპენსიოსისტემა;სოფლისმეურნეობაშიდასაქმებულისაოჯახომეურნეობებისმხარდაჭერა)გაწერილია20102013წლებზედათითოეულიწლისათვისმოცემულიაკონკრეტული ნაბიჯის განხორციელებისათვის საჭიროთანხებისოდენობა; ასევე, მოცემულია რეფორმების კომპლექსის განხორციელებისდაგეგმილიღირებულება.მანიფესტისძირითადინაწილიეთმობაზემოაღნიშნულიდაპირებებისა და თითოეულის შესასრულებლად კონკრეტული პოლიტიკებისახსნას.უნდააღინიშნოს,რომდაპირებებიდაშესაბამისიკონკრეტულიპოლიტიკებიწარმოდგენილიაორიფორმით:მოკლედავრცელი.მოკლევერსიაშილაკონურადააწარმოდგენილიპოლიტიკებისჩამონათვალი.ვრცელ ვერსიას ეთმობა მანიფესტის 63% და იგი შედგება ნაწილებისაგან: მფლანგველობითი ხარჯვის დასრულება; ბავშვებზეზრუნვადაგანათლება;საპენსიოსისტემადასამედიცინოუზრუნველყოფა;რეგიონალურითანასწორობა;დასაქმებადა ეკონომიკა;მომხმარებელთა და ადამიანის უფლებების დაცვა; საგარეო ურთიერთობები. ვრცელ ვერსიაში მოცემულია 55 მუხლი,თითოეულიმუხლიშეესაბამებაკონკრეტულპოლიტიკას,მასშიასახულიაპოლიტიკის მიზანი, სპეციალური ღონისძიებები და პოლიტიკისღირებულება.ერთერთიყველაზედიდინაწილია,,დასაქმებადაეკონომიკა“.ესნაწილი აერთიანებს 12 მუხლს: მცირედა საშუალო მეწარმეობისათვისგადასახადებისშემცირება;მცირედასაშუალობიზნესისმრავალმხრივი მხარდაჭერა; სამუშაოს მაძიებელთა მხარდაჭერაგადამზადების პროგრამების შექმნის გზით (ყოველთვიურილიმიტით100000იენი7;შრომითიდაზღვევისდაფარვისგაფართოება(ყველამუშისჩართვა);დროებითიდასაქმებისსტაბილიზება;შრომითი ანაზღაურების მინიმალურიდონის გაზრდა; სამუშაო/ცხოვრების ბალანსის მიღწევა და ყველა მომუშავისათვის თანაბარი პირობების შექმნა (უბედური შემთხვევების რაოდენობის

7 100იაპონურიიენიშეადგენსდაახლოებით1.8929ლარს.

48 49

,,მინუსებისპლიუსებადტრანსფორმირება’’იმისშეცვლა,რაცშესაცვლელიადაახლისშექმნა

ხელისუფლებისმიმდინარესისტემა• დეცენტრალიზაციის პროცესის წინწაწევა; (იაპონიის) გუნდის

შექმნა,რომელშიც ყველა წევრი (რეგიონები) აქტიურადჩაერთვებადაიმედითსავსეიქნება;

• ბიუროკრატებისათვის სპეციალური პრივილეგიების უფლებისშეზღუდვა; ყველა მფლანგველობითი ადმინისტრაციული ხარჯებისგაუქმება;

• პარლამენტისწევრებისრაოდენობაკვლავძალიანდიდია.ეროვნულიხელისუფლებისზომისშემცირებადაიწყებაპარლამენტისწევრებისრაოდენობისშემცირებით;

მოსახლეობისსაარსებოწყაროსმხარდაჭერისსისტემა• მშობლებისსახეებზემეტიღიმილი;გარემოსშექმნა,რომელშიც

ბავშვებიგაიზრდებიანსაფრთხეებისადასაშიშროებებისგარეშე;

• მნიშვნელოვნად გაზრდილი სიმძიმის (ტვირთის) შემცირება,რომელიც საშუალო ასაკის მოსახლეობას აწევს; ,,განათლებისუზრუნველყოფის’’სპეციალურიღონისძიებებისშეთავაზება;

• მიმდინარე არასტაბილური ეკონომიკური მდგომარეობაზრდისუფროსტაბილურიდასაქმებისსისტემისაუცილებლობას;

• საზოგადოების შექმნა, რომელშიც ყველას შეეძლება აქტიურიიყოსმთელისიცოცხლისგანმავლობაში(აქტიური70წლისასაკი);

• საპენსიო სისტემის განვითარება და გაძლიერება, რათა ხალხმამშვიდადგაატაროსსაპენსიოწლები;

• სამედიცინოუზრუნველყოფისსახლთანახლოსგადატანა(ყველარეგიონში სამედიცინო მომსახურების განვითარება), ჯანმრთელისაზოგადოებისშექმნა;

• მოძველებული ბიზნეს მოდელის განახლება საჯარო პროექტებისგანსახორციელებლად; ახალიმოდელიუზრუნველყოფსინფრასტრუქტურის განვითარებას მიმდინარე პერიოდში და არაშორეულმომავალში.

ლიბერალდემოკრატიულიპარტია

http://www.jimin.jp

ლიბერალდემოკრატიულიპარტიაუდიდესიპარტიააიაპონიაში.მართალია, 2009 წლის წარმომადგენელთა პალატის არჩევნებზე პარტიამუმრავლესობადაკარგა,თუმცა,მოიპოვა119ადგილი(24.8%)პალატაში;სენატთაპალატაშიკი,პარტიას82წარმომადგენელი(33.9%)ჰყავს.ლიბერალ–დემოკრატიული პარტიის დაარსება უკავშირდება,,კონსერვატიულიალიანსისკენ’’ მოძრაობას,რომელიც1953წელსდაიწყო.1955წელსიაპონიაშიარსებულიორიკონსერვატიულიპარტიის იაპონიისლიბერალური პარტიისადა იაპონიისდემოკრატთა პარტიის შეერთებით შეიქმნა პოლიტიკური გაერთიანება ლიბერალ–დემოკრატიულიპარტია.პარტიისფუნდამენტურიპრინციპებია:ეროვნულიინსტიტუტებისრეფორმირებადაკულტურულიდემოკრატიულისაზოგადოებისშექმნა;ეროვნულითანასწორობის უზრუნველყოფა იაპონიის საერთაშორისოურთიერთობებისმოწესრიგებით;მრავალმხრივიეკონომიკურიპოლიტიკისფორმულირებადაგანხორციელებამოსახლეობისკეთილდღეობისუზრუნველსაყოფად.ლიბერალ–დემოკრატიული პარტიის გეგმები ასახულია პროგრამაში,რომელიცგანიცდისმოდიფიკაციასწინასაარჩევნოდ.2009წლისპროგრამის სლოგანია: ,,თუცვლილებიუნდა განხორციელდეს,დარწმუნებულებიუნდავიყოთ,რომესცვლილებებისწორიმიმართულებითაა.“პროგრამაგაყოფილიაორნაწილად;ერთინაწილიეთმობა,,მინუსებისპლიუსებადტრანსფორმირებას’’ანუიმისშეცვლას,რაცშესაცვლელიადა, შესაბამისად, ახლისშექმნას; მეორე ნაწილიკი, ,,პლიუსებისბევრპლიუსადგარდაქმნას“ ანუუკვე არსებული მიმართულებების გაფართოებასდაგანვითარებას.განვიხილოთორივენაწილშიპარტიისმიერშემოთავაზებულიგეგმები.

50 51

• ტექნოლოგიებში თანამედროვე მიღწევები არ უნდა რჩებოდნენკვლევითდაწესებულებებში; მკვლევარებისრაოდენობის გაზრდა, რომლებიც კონკურენტუნარიანები იქნებიან მსოფლიოდონეზე;

• მსოფლიოშიინტერესისგაზრდაიაპონიისეროვნულიტრადიციულიკულტურისმიმართდატურისტებისმოზიდვა;

ზემოთჩამოთვლილიგეგმები ზოგადხასიათსატარებს,მხოლოდმნიშვნელოვანიმაკროეკონომიკურისაკითხებისშემთხვევაშიამოცემულიღონისძიებების შედეგებთანდაკავშირებულირაოდენობრივიმაჩვენებლები,მაგრამარცერთნაწილშიღონისძიებებისღირებულებაარარისწარმოდგენილი.მაგალითად, საპენსიო სისტემის გაძლიერების ნაწილში მოცემულია:,,3 წლის განმავლობაში, ჩვენ წარმოვადგენთ სპეციალურ ღონისძიებებს იმ ადამიანთა მხარდასაჭერად, რომლებიც იღებენდაბალსაპენსიოსარგებელს, ანსაერთოდარიღებენ. ჩვენ ასევეგავითვალისწინებთ საპენსიო სარგებელს იმ ხანდაზმული ხალხისათვის,რომლებიც ჯერ კიდევ მუშაობენ. ... ჩვენ სწრაფად შევქმით კანონით გამყარებულ, საკონსულტაციო ორგანიზაციას (მასში მონაწილეობასმიიღებენარამხოლოდპარტიისწარმომადგენლები),რათამოხდესშეთანხმებისმიღწევა,თუროგორუნდაშეიცვალოსსაპენსიოსისტემაფუნდამენტურად....’’ასევეუნდააღინიშნოს,რომპროგრამისრამდენიმემუხლშიმოტანილიამაგალითიამერიკისშეერთებულიშტატებისრეალობიდან.პროგრამის ბოლო ნაწილში საუბარია, რომ პარტია გეგმავს რეალური შედეგების მისაღწევად საქმიანობის გაგრძელებას(თანმიმდევრულად)დაარშეცვლისთავისშეხედულებებს.შემდეგმოცემულია პარტიის პრეზიდენტის მოკლე მიმართვა და ბოლოს,მოცემულიაწლების(2009–2030)მიხედვითდაგეგმილიღონისძიებებისჩამონათვალი.

,,პლიუსებისბევრპლიუსადგარდაქმნა“უკვეარსებულიმიმართულებებისგაფართოებადაგანვითარება

იაპონიის უნიკალური ,,საზოგადოების მხარდაჭერის სისტემის’’გარდაქმნაკიდევუფროდიდ,,პლიუსად’’• საგადასახადოსისტემისმნიშვნელოვანიგარდაქმნა;მოხმარების

გადასახადიდანშემოსავლებისმიმართვაპირდაპირსოციალურიუსაფრთხოების პროგრამებსადა შობადობისზრდისღონისძიებებზე;

• ,,საბაზისოგანათლებისშესახებ’’ახალიკანონმდებლობისქცევარეალობად;

• სოფლისმეურნეობის, მეტყევეობისადამეთევზეობისინდუსტრიებისმხარდაჭერისზრდა.

ეროვნული ნდობისა და სიამაყის ტრანსფორმაცია უფრო დიდ,,პლიუსად’’• ჩრდილოეთკორეისატომურიპროგრამაწარმოადგენსნათელდა

სერიოზულ საფრთხეს იაპონიისათვის. მთავრობის უმთავრესიმისიაიქნებამოსახლეობისსიცოცხლისდაცვა;

• ,,ტერიტორიულიუთანხმოების’’გადაჭრა;

• მეკობრეობის და ტერორისტული აქტების აღმოფხვრა; საერთაშორისოსამშვიდობოოპერაციებშიმონაწილეობა;

• კონსტიტუციისგადახედვა–წესებიახალიიაპონიისათვის.

,,მსოფლიო ლიდერობის სიძლიერის’’ გადაქცევა უფრო დიდ,,პლიუსად’’• ეკონომიკის ზრდის სტატეგიების საშუალებით, ეროვნული შე

მოსავლისზრდისმსოფლიოშიყველაზემაღალიდონისუზრუნველყოფა;

• იაპონია გახდება მსოფლიოში ,,გარემოზე ორიენტირებულერებს’’შორისლიდერი;

• ,,დაბალინახშირორჟანგის’’საზოგადოებისშექმნა;

• მსოფლიოში ყველაზე განვითარებული ტექნოლოგიები იქმნებამცირე,მაგრამზრდადსაწარმოებში;მცირედასაშუალომეწარმეობისგანვითარებისმხარდაჭერა;

52 53

,,ახალიკომეიტოს’’2009წლისმანიფესტში(წარმომადგენელთაპალატისარჩევნებისათვისწარმოდგენილიპროგრამა)წარმოდგენილიაინიციატივები,რომელთამიზანიაცხოვრებისმაღალიხარისხისუზრუნველყოფა.პროგრამაიწყებასაშუალოდაგრძელვადიანიპერიოდისთვისმომავლისხედვების წარმოდგენით,რომელშიც ყურადღება გამახვილებულია ხუთ ძირითად მიმართულებაზე: ეკონომიკის ზრდისუფრო მაღალიდონის უზრუნველყოფა; ახალი სამუშაო ადგილებისდადაცული საზოგადოების შექმნა; ცენტრალური ხელისუფლებისდეცენტრალიზაციადარესტუქტურიზაცია;საერთაშორისოსაზოგადოებაშიიაპონიისწვლილისზრდა.პროგრამაში მოცემული მნიშვნელოვანი სტრატეგიები ჩამოყალიბებულიაშემდეგნაწილებად:,,სუფთა’’სახელისუფლებომანიფესტი(ხელისუფლებისსისტემისმოწყობისადასაჯარომოხელეებისპრივილეგიების(მაგალითად,საპენსიოპაკეტის)შეზღუდვისშესახებ); სიცოცხლისადაცხოვრებისმანიფესტი (სამედიცინოსისტემა,საპენსიოსისტემადასხვასოციალურისაკითხი); ადამიანურირესურსების განვითარების მანიფესტი (განათლების სისტემა დასხვა);ეკომანიფესტი.თითოეულმანიფესტშიმოცემულია,თურაზეგავლენაექნებაშემოთავაზებულ ღონისძიებებს ცხოვრების მაღალი ხარისხის უზრუნველსაყოფად;ღონისძიებებისჩამონათვალიუმეტესადფინანსურიგათვალებისგარეშეაწარმოდგენილი.

პროგრამისმეორენაწილშიგანხილულიასამისაკითხი:

• იაპონიისდეცენტრალიზაცია: ადგილობრივიხელისუფლებისავტონომია;

• საერთაშორისოსამშვიდობოპროცესებშიჩართვა;

• ფისკალურიმენეჯმენტიდაშემოსავლებისუსაფრთხოება;მდგრადისოციალურიუსაფრთხოებისსისტემისდაფინანსება.

NEW KOMEITO

,,ახალიკომეიტო’’

http://www.komei.or.jp

,,ახალი კომეიტო’’ სიდიდით მესამე პარტიაა იაპონიაში. მას 21წარმომადგენელი ჰყავს წარმომადგენელთა პალატაში და 21 –სენატთაპალატაში.პარტიაშეიქმნა1998წელს,,კომეიტოსა’’ (რომელიც,თავისმხრივ,1964 წელს შეიქმნა) და ახალი მშვიდობის პარტიის შეერთებით.ამჟამად ,,ახალი კომეიტო’’ ყველა მნიშვნელოვნან საკითხზეაქტიურად თანამშრომლობს როგორც სახელისუფლებო, ისეოპოზიციურპარტიებთან.პოლიტიკურპარტიასაქვსპლატფორმა8,რომელიცშედგებაშემდეგინაწილებისაგან:სიცოცხლისხელშეუხებლობაზედაფუძნებულიჰუმანიზმი; იაპონიის გარდაქმნა; ადამიანისა და ბუნების თანაარსებობა;გლობალურიმოქალაქეობადაგლობალურისარგებელი;იაპონიისწვლილიმსოფლიოში;ხელისუფლებისდეცენტრალიზაციადაჭეშმარიტიდემოკრატია;გამოწვევებისმიღებადაპერსპერქტივები.პლატფორმაში აღნიშნულ საკითხებზე პარტიის ზოგადი ხედვებიდაპრინციპებიაწარმოდგენილი,ხოლოკონკრეტულიგეგმებიწარმოდგენილიამანიფესტებში,რომლებიცყოველიდონისარჩევნებისათვისგანახლებასგანიცდის.

8 უნდა აღინიშნოს, რომ ცენტრმა დაამუშავა სხვადასხვა ქვეყნისპოლიტიკური პარტიების პროგრამების ინგლისური ვერსიები, ამიტომ,ზოგიერთ შემთხვევაში, ინგლისურ ენაზე სრული ვერსიის მოპოვებისშეუძლებლობის გამო, გაანალიზებულ იქნა პროგრამის/პლატფორმისშემოკლებულივარიანტი.

54 55

ბებსშორის,დაბალიაუმუშევრობისდონედამოქმედებსმრავალმხრივიკეთილდღეობისსისტემა.პარტიისხედვაორიენტირებულიასიღარიბისდაძლევაზე,მსოფლიოში მშვიდობისადა ეკოლოგიური ბალანსის მიღწევაზე, რომელშიცხალხიარისთავისუფალიდათანასწორიდაშესაძლებლობააქვსზეგავლენაიქონიოსცხოვრებისგარემოპირობებზე.ნორვეგიისლეიბორისტულიპარტიაარისსოციალურდემოკრატიულიპარტია,რომლისფასეულობებიათავისუფლება,დემოკრატიადა სოციალური სამართლიანობა, თანამშრომლობა ეროვნულ დასაერთაშორისოდონეზე.პარტიამ 2009 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე ხმების 34.5% მოიპოვა და 64 წარმომადგენელი ჰყავს პარლამენტში; იგი სოციალ–მემარცხენეპარტიასადაცენტრისტთაპარტიასთანერთადწარმოადგენსპარლამენტისუმრავლესობას(86ადგილი169–დან).პარტია ყოველი არჩევნებისათვის საზოგადოებას წარუდგენს4 წლიან მანიფესტს. განვიხილოთ პარტიის 2005–2009 წლებისპლატფორმა–,,ახალისოლიდარობა’’(70გვერდი).მანიფესტი იწყება შესავლით, რომელშიც განხილულია პარტიის5ძირითადიამოცანა:სამუშაოადგილებისშექმნა;საგანმანათლებლო, ინფორმაციულიდა ექსპერტული ბაზის განვითარება; საპენსიოსისტემისორიენტირებაუფრომეტსოციალურუსაფთხოებასადა სამართლიანობაზე; სოციალური სამართლიანობის გაუმჯობესება;საერთაშორისოარენაზენორვეგიისმონაწილეობისზრდა.ამოცანების შემდეგ განხილულია პარტიის ღირებულებები, მათშორისძირითადია:თავისუფლება,სოლიდარობადათანაბარიშესაძლებლობები, რის შემდეგაც იწყება პარტიის პლატფორმის ძირითადი ნაწილები: ინფორმაციაზე დაფუძნებული საზოგადოება– დასაქმება და განათლება; ცხოვრების ხარისხი – კულტურა, გარემოსდაცვადაცხოვრების ხარისხი; საზოგადოების კეთილდღეობა–ზრუნვადაპასუხისმგებლობა;გლობალურისაზოგადოება–განაწილებადამენეჯმენტი.თითოეულინაწილსაქვსმცირეშესავალი,შედგებარამდენიმექვეთავისაგან.განვიხილოთრამდენიმენაწილი.მეორენაწილი,ინფორმაციაზედაფუძნებულისაზოგადოება–დასაქმება და განათლება, მოიცავს შემდეგ საკითხებს: სკოლა სწავლებისმეტიდროით;უმაღლესიგანათლება–ძირითადია;მაღალიხარისხის კვლევები; თანამშროლობა ინოვაციებისა და ბიზნესისგანვითარებისათვის; აქტიური ინდუსტრიული პოლიტიკა; ახალიდამრავალმხრივიპოლიტიკასანაპირორეგიონებისათვის;რეგიონებისგანვითარება;სამუშაოყველასათვის;კომუნიკაციებისგანვი

3.4.ნორვეგია

ნორვეგია არის კონსტიტუციური მონარქია ხელისუფლების საპარლამენტოსისტემით.1884წლიდანმონარქისფუნქციებიძირითადად ცერემონიებზე წარმომადგენლობა გახდა. ოფიციალურადმთავრობას მეფე ამტკიცებს,თუმცა, მთავრობის წარმომადგენლებიპარლამენტისუმრავლესობისათვისმისაღებიკანდიდატურებიუნდა იყვნენ. ნორვეგიის პარლამენტი (ნორვეგიულად Stortinget)169წევრისაგანშედგება,მათგან150წევრიარჩეულია19ოლქიდანპროპორციული წესით, 4 წლის ვადით. დამატებითი 19 ადგილიირჩევა საერთოსაქვეყნო ბაზისზე. ნორვეგიის პარლამენტი მულტიპარტიულია; არც ერთ პარტიას არ შეუძლია მთავრობის ჩამოყალიბება დამოუკიდებლად; თუმცა, პარტიები თანამშრობლობენკოალიციური მთავრობის შესაქმნელად. ნორვეგიის პარლამენტში(არჩევნებიშედგა2009წლის14სექტემბერს)წარმოდგენილიაშემდეგი პოლიტიკური პარტიები: ნორვეგიისლეიბორისტული პარტია;პროგრესპარტია;კონსერვატიულიპარტია;მემარცხენესოციალისტური პარტია; ცენტრისტული პარტია; ქრისტიან–დემოკრატიულიპარტიადალიბერალურიპარტია.გარდაამისა,ქვეყანაშიფუნქციონირებს20მდეარასაპარლამენტოპარტია.

ნორვეგიისლეიბორისტულიპარტია

http://arbeiderpartiet.no/Kontakt/Information-in-English

ნორვეგიისლეიბორისტულპარტიაშეიქმნა 1887წელს. 1903წელსპარტია პარლამენტში შევიდა, ხოლო 1927 წლიდან იგი უდიდესიპარტიაა ნორვეგიაში და მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ქვეყნისპოლიტიკაში. პარტია უკანასკენელი ათწლეულის განმავლობაშილეიბორისტული ხელისუფლების დამსახურებად მიიჩნევს, რომნორვეგიაში შედარებით ნაკლებია ზღვარი მდიდრებსა და ღარი

56 57

ლებისმოსაპოვებლად.ბოლოსაპარლამენტოარჩევნებიესტონეთში 2007 წლის 4 მარტს ჩატარდა. პარლამენტში წარმომადგენლებიჰყავთშემდეგპოლიტიკურპარტიებს:ესტონეთისრეფორმატორთაპარტია,ესტონეთისცენტრისტულიპარტია,UnionofProPatriaandResPublica,სოციალ–დემოკრატიულპარტია,ესტონეთისმწვანეებიდაესტონელიხალხისგაერთიანება.

ესტონეთისრეფორმატორთაპარტიის,UnionofProPatriaandResPublicaდასოციალ–დემოკრატთაპარტიისკოალიცია

www.reform.eewww.isamaajarespublicaliit.eewww.sotsdem.eehttp://www.valitsus.ee/?id=1468

ესტონეთისრეფორმატორთაპარტიაშეიქმნა1994წელს;ცენტრისტულ–მემარჯვენე პარტიაა, რომელიც ორიენტირებულიათავისუფალბაზარსადალიბერალიზმზე.2007წლისარჩევნებისშედეგად,პარტიასპარლამენტში31წარმომადგენელიჰყავს.პარტიარამდენჯერმეიყოკოალიციურმთავრობაში.

ProPatriaUnionandResPublicaდაფუძნდა2006წელსორიკონსერვატიულიპარტიის–ProPatriaUnionდაResPublica–გაერთიანებით.თავის მხრივ, Pro Patria Unionდაფუძნდა 1995 წელს, ხოლოResPublica1989წელს.2007წლისარჩევნებზეპარტიამპარლამენტში19ადგილიმოიპოვა.

სოციალ–დემოკრატიულიპარტიაშეიქმნა1990წელს,თუმცა,ესტონეთში ის უძველეს პარტიად ითვლება. სოციალ–დემოკრატიულიმოძრაობაესტონეთშიჯერკიდევ1905წლიდანდაიწყო.2007წლისარჩევნებზეპარტიამპარლამენტში10ადგილიმოიპოვა.

2007წლისმაისიდანზემოაღნიშნულმასამმაპარტიამშექმნაესტონეთის კოალიციური მთავრობა. განვიხილოთ კოალიციური მთავრობისპროგრამა.პროგრამაკოალიციამ2007წლის2აპრილსმიიღოდაიგიმოიცავსშემდეგთავებს:ოჯახისადამოსახლეობისპოლიტიკა;ეკონომიკური,საგადასახადოდასაბიუჯეტოპოლიტიკა;შრომისანაზღაურე

თარებამთელსქვეყანაში;მდგრადისოფლისმეურნეობა;აქტიურისახელმწიფოსაკუთრება;ნორვეგია–ენერგიისქვეყანა;სამართლიანისაგადასახადოსისტემა;ეკონომიკურიგამოწვევები.მესამე ნაწილში, საზოგადოების კეთილდღება – ზრუნვა და პასუხისმგებლობა, განხილულია სოციალური საკითხები: დაცულიოჯახებიდაუსაფრთხოაღზრდა;აქტიურიდადაცულიხანდაზმულობა/სიბერე; სამართლიანი და სანდო საპენსიო სისტემა; სოციალურისამართლიანობა;გენდერულითანასწორობა;საზოგადოებისჩართულობა; ახალი სახელმწიფო საცხოვრებლით უზრუნველყოფისსისტემა;კრიმინალთანბრძოლა;საჯაროსექტორისორიენტირებახალხზე;მუნიციპალურიეკონომიკისგანვითარება.თითოეული ქვეთავი განხილულია შემდეგი სქემით: საკითხის აქტუალობა ქვეყნისათვის, რა არის პარტიის მიზნები ამ საკითხთანდაკავშირებით და რა ღონისძიებების გატარებას აპირებს პარტია;თუმცა,ღონისძიებებიზოგადხასითასატარებს,არარისმოცემულიფინანსური გათვლები, ღონისძიებების ღირებულება და ეფექტიანობა. მაგალითად, აქტიურინსდუსტრიულპოლიტიკაში,რომლისმიზანიაგანვითარებულიტექნოლოგიებისდანერგვა;ექსპერტიზისმაღალიდონე;პროდუქტებისაქტიურიგანვითარებადამარკეტინგი;ამპროცესებშიცენტრალურიდარეგიონალურიხელისუფლებისჩართვა,მოცემულიაშემდეგიღონისძიებები:საზღვაოდასანავთობოსექტორებშიმაღალიდონისექსპერტიზისგამოყენება;ნორვეგიულიბრენდებისსახელებისსტიმულირება;ზრდადიკონკურენციისპირობებშიახალიღონისძიებებისშემუშავებარესტრუქტურიზაციის სტიმულირებისათვის; ნორვეგიის გემთმშენებლობის სექტორშიკრედიტებისსახელმწიფოგარანტიებისუზრუნველყოფადასხვა.

3.5.ესტონეთი

ესტონეთი საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ესტონეთის პარლამენტი(ესტონურად Riigikogu) შედგება 101 წევრისაგან, რომლებსაც ირჩევენ 4 წლის ვადით, პროპორციული წარმომადგენლობის წესით.პარლამენტიირჩევსდაამტკიცებსრესპუბლიკისპრეზიდენტსდასხვა მნიშვნელოვანი თანამდებობის პირებს (პრეზიდენტის წარდგინებით). ესტონეთში მრავალპარტიული სისტემაა, წარმოდგენილია უამრავი პარტია, რომლებიც ქმნიან კოალიციებს ძალაუფ

58 59

• 2011 წლისათვის საშემოსავლო გადასახადის შემცირება 18%–მდე(2010წელს19%–მდე);2010წლისათვისთავისუფალიმინიმალურიდასაბეგრი ბაზის შემცირება 2750 ესტონურ კრონამდედასხვა;

• სადაზღვევო პრემიის გადახდისუნარიანობის ზრდა და შრომითხელშეკრულებაშიდაზღვევისსავალდებულობა;

• არშეიცვლებადამატებულიღირებულებისგადასახადისგანაკვეთიდაამგადასახადიდანგანთავისუფლებაარიქნებამხარდაჭერილი;

• მეწარმისმოგება,რომლისინვესტირებაცბიზნესშიმოხდება,არდაიბეგრება;

• დაზოგვის წახალისებისათვის შესწორებების შეტანა საშემოსავლოგადასახადის აქტში, კერძოდ, ფიზიკურიდა იურიდიული პირები,რომლებიციღებენმოგებასფასიანქაღალდებშიინვესტიციებზე,დაიბეგრებიანთანაბრად;

• საკანონმდებლო გარემოს შექმნა, რომლის საფუძველზე კომპანიებსმცირეკაპიტალით(მინიმუმ1მილიონიკრონი)შეეძლებათიმოქმედონფასიანიქაღალდებისბირჟისალტერნატიულბაზრებზე;

• სახელმწიფოინვესტიციებისზრდაკვლევასადაგანვითარებაში;ასევე,კვლევისინფრასტურქტურისგაუმჯობესებაში;

• ადგილობრივიინოვაციური,ინფორმაციულიდასაკომუნიკაციოტექნოლოგიებისბიზნესებისმხარდასაჭერადგანხორციელდებასხვადასხვაპროგრამა(მაგალითად,დაპატენტების,პროგრამებისდაკანონებისდასავაჭრონიშნებისექსპერტიზისუზრუნველყოფადასხვა);

• ელექტრონულისაკანონმდებლომომსახურებისგანვითარება.მაგალითად,შესაძლებელიიქნებაინტერნეტითმიწისდარეგისტრირებაუფასოდ;ეროვნულიპორტალისშექმნამეწარმეებისათვის,ასევე,ეროვნულისაკანონმდებლოინფორმაციებისპორტალისშექმნადასხვა;

• ლიცენზირებასა და ნებართვებს დაქვემდებარებული სამეწარმეოსფეროებისრიცხვისშემცირება;

• საჯაროდაგამჭვირვალეაუქციონისგზითსახელმწიფოსაკუთრების(რომელიცარარისაუცილებელისახელმწიფოფუნქციებისშესასრულებლად)გადაცემაანგაყიდვა;

• შრომისბაზრისმოდერნიზებადამოქნილობისზრდა;ახალიდასაქმების ხელშეკრულებების აქტის შემუშავება, რომელიც სამოქალაქოკოდექსისნაწილიიქნებადაშეიქმნებაშრომისბაზრისყველამონა

ბისპოლიტიკა;განათლებისადაკვლევებისპოლიტიკა;სოციალური და ჯანდაცვის პოლიტიკა; ენერგეტიკის პოლიტიკა; გარემოსდაცვის პოლიტიკა; სოფლის მეურნეობის,რეგიონალურიდა ინფრასტრუქტურისგანვითარებისპოლიტიკა;ესტონურიენისდაცვისპოლიტიკა;ეთნიკურიუმცირესობებისპოლიტიკა;ინფორმაციულისაზოგადოების წახალისების პოლიტიკა; კულტურის პოლიტიკა;სპორტის პოლიტიკა; საშინაო უსაფრთხოება; საგარეო პოლიტიკა;თავდაცვისპოლიტიკა;სასამართლოპოლიტიკა;სამოქალაქოსაზოგადოებადასახელმწიფოებრიობა.თითოეულ ნაწილში მოკლედ არის ჩამოყალიბებული პოლიტიკისმიზანიდაშემდეგჩამოთვლილიაკონკრეტულიღონისძიებები,რომელთაგატარებასაცგეგმავსკოალიცია2007–2011წლებში.უნდა აღინიშნოს, რომ ღონისძიებების უმრავლესობა დაკავშირებულიასაკანონმდებლოცვლილებებთან, კონკრეტულიპროგრამების დანერგვასთან და კონკრეტული სახელმწიფო ინსტიტუტებისფუნქციებისგანსაზღვრასთან.უმეტესშემთხვევებშიდაკონკრეტებულია,თურამდენადგაიზრდებასხვადასხვაინდიკატორი აბსოლუტურანშეფარდებითმაჩვენებლებში;დაკონკრეტებულიაბენეფიციარებიდაგანხორციელებისვადები.განვიხილოთკოალიციისპროგრამისერთ–ერთინაწილი–ეკონომიკური, საგადასახადო და საბიუჯეტო პოლიტიკა. ეკონომიკურიპოლიტიკის გრძელვადიანი მიზანია ესტონელი ხალხის კეთილდღეობის გაზრდა. ამ მიზნის მისაღწევად კოალიცია აუცილებლად მიიჩნევსლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკის შემდგომგანვითარებასდა ესტონეთის ეკონომიკისრეორგანიზაციასუფრომაღალი მწარმოებლურობის, ენერგიისა და მასალების ეფექტიანიგამოყენებისა და ცოდნის გენერირების მისაღწევად. წარმატებისფორმულაა – ნაკლები სამუშაო ძალითა და ბუნებრივი რესურსებითუფრომეტიღირებულებისშექმნა.კოალიციაგანახორციელებსღონისძიებებს,რომელთაგანაცძირითადია:

• სწორისაბიუჯეტოპოლიტიკისგაგრძელება–საბიუჯეტოპროფიციტისადასახელმწიფოვალისშემცირებისმიღწევით;

• ესტონური კრონიდან9 ევროზე სწრაფი ტრანფორმაციის პროცესის ხელშეწყობა შესაბამისი საგადასახადო და საბაჟო პოლიტიკის შემუშავებით; საჯარო სექტორში შრომის ანაზღაურების გაზრდამხოლოდკერძოსექტორშინომინალურიმწარმოებლურობისზრდისშესაბამისად;

9 10ესტონურიკრონიშეადგენსდაახლოებით1.5713ლარს.

60 61

,,აყვავებულისომხეთი’’

http://www.bhk.am/

პარტია,,აყვავებულისომხეთი’’შეიქმნაბიზნესმენის,გაგიკცარუკიანისმიერ2004წლის30აპრილს.2007წლისარჩევნებზეპარტიამხმათა14.68%აიღოდასომხეთშიმეორეუდიდესიპარტიაგახდა.პარტიამიზნადისახავსსომხეთისრესპუბლიკაშისოციალურისაზოგადოების,თავისუფალიდადემოკრატიულიარჩევნებისინსტიტუტების განვითარების მხარდაჭერას. პარტიისათვის უმთავრესიფასეულობაადამიანიადამისილოზუნგია: ,,ადამიანისგვერდით,ადამიანისდახმარებითდაადამიანისათვის’’.პარტიისპროგრამაშემუშავდა2007წელს.პროგრამაიწყებაშესავლით,რომელშიცასახულიაპარტიისძირითადიიდეოლოგია;დიდიმნიშვნელობაენიჭებადემოკრატიასადალიბერალიზმს,ახალიღირებულებათასისტემისფორმირებას;თუმცა,ამავედროსპარტიაეროვნული და ტრადიციული ფასეულობების (რომელთა შორისყველაზე მნიშვნელოვანი ოჯახი, ეკლესია და სახელმწიფოებრიობაა)შენარჩუნებისმომხრეა.

პარტიისპროგრამაშედგება8ნაწილისაგან:

1.სამართლიანისახელმწიფოსჩამოყალიბება

2.სამოქალაქოსაზოგადოებისგანვითარება

3.ეკონომიკურიპოლიტიკა

4.სოციალურიპოლიტიკა

5.განათლება,მეცნიერებადაკულტურა

6.თავდაცვისადაეროვნულიუსაფრთხოებისსტრატეგია

7.შიდაპოლიტიკა

8.გარემოსდაცვა

წილესთანთანამშრომლობით;სამუშაოძალისთავისუფალიმოძრაობისპრინციპისდაცვა;

• გაკოტრებისპროცედურებთანერთადრეაბილიტაციისპროცედურებისჩამოყალიბება,რათაკომპანიებსსაშუალებამიეცეთშეინარჩუნონსაქმიანობადროებითივალაუვალიმდგომარეობისას;

• თავისუფალი და სამართლიანი საბაზრო კონკურენციის უზრუნველყოფა; მონოპოლიების, კარტელებისადა საბაზრომანიპულაციების (რაცზრდის სამომხმარებლოფასებს) შეზღუდვისგაძლიერება;

• პროდუქციისა და მომსახურების ხარისხის უზრუნველსაყოფად ტექნიკურიმოთხოვებისშემუშავებადახარისხისზედამხედველობისუზრუნველყოფა;

• ესტონეთის მეწარმეობის პროგრამის ფარგლებში დამწყები(სტუდენტების მიერ) კომპანიების ფონდის შექმნა სამეწარმეო სულისკვეთებისადაინოვაციურიიდეებისმხარდასაჭერად–სახელმწიფობიზნესინკუბატორიექვსითვისგანმავლობაშიდაფარავსსტუდენტებისკომპანიებისხარჯებს.

3.6.სომხეთი

სომხეთისაპრეზიდენტორესპუბლიკაა,რომელშიცპრეზიდენტიმთავრობის მეთაურია. სომხეთის პარლამენტი (ეროვნული ანსამბლეა, სომხურადAzgayin Zhoghov) შედგება 131 ოთხი წლითარჩეულიწევრისაგან,მათშორის56დამოუკიდებელიმაჟორიტარია,ხოლო75ირჩევაპროპორციულიწესით.ბოლოსაპარლამენტო არჩევნები სომხეთში ჩატარდა 2007 წლის 12 მაისს, რომლისმიხედვითაც პარლამენტში წარმომადგენლები ჰყავს 5 პარტიას:სომხეთის რესპუბლიკელთა პარტია (64 ადგილი); ,,აყვავებულისომხეთი’’ (18 ადგილი); სომხეთის რევოლუციური ფედერაცია(16 ადგილი); პარტია ,,კანონის ქვეყანა’’ (9 ადგილი) და პარტია,,მემკვიდრეობა’’ (7 ადგილი). მათ შორის პირველი ოთხი პარტიაკოალიციურგაერთიანებაშია,ხოლოუკანასკნელიძირითადიოპოზიციურიძალაა.

62 63

ჩამოთვლილიაღონისძიებებიდასახული მიზნის მისაღწევად:ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ყველა მონაწილისინტერესებისდაცვადა დაბალანსება; პროფესიონალ მონაწილეთა შორის კონკურენციის ზრდა; ფასიანი ქაღალდების ემიტენტების საქმიანობის გამჭვირვალობისზრდა;ბაზარზეტრანსაქციულიხარჯებისშემცირება; მონაწილეთა საქმიანობის თვითრეგულირების მექანიზმებისაქტივიზაცია.

ყოველინაწილიიწყებამცირეშესავლითდაშესაბამისიძირითადიპოლიტიკებისჩამონათვალით.თავისმხრივ,პოლიტიკებისნაწილშიმოცემულიაპოლიტიკისმიზანიდაკონკრეტულიღონისძიებებისჩამონათვალი.ყველაზემოცულობითინაწილიპარტიისპროგრამაშიეკონომიკური ნაწილია: მასში განხილულია შემდეგი პოლიტიკები: სტრუქტურული პოლიტიკა; საინვესტიციო პოლიტიკა; საგადასახადოპოლიტიკა;საბიუჯეტოპოლიტიკა;ფულად–საკრედიტოპოლიტიკა;ფასიანიქაღალდებისბაზრისგანვითარება;საგარეოვალისეფექტიანიმართვადაშიდაეკონომიკურიპოლიტიკა;ეკონომიკისდებიუროკრატიზაცია და მცირე და საშუალო საწარმოების მხარდაჭერა;სახელმწიფოშესყიდვებისსისტემისსრულყოფა;ანტიმონოპოლიურიპოლიტიკადაკონკურენციისდაცვა;ბუნებრივიმონოპოლიებისსაქმიანობისსახელმწიფორეგულირება;ჩრდილოვანიეკონომიკისმოცულობის შემცირება; სამოქალაქო მიწათსარგებლობის ეფექტიანობის გაზრდა; სოფლის აღორძინებადა სოფლის მეურნეობისპოლიტიკა;რეგიოანალურიპოლიტიკა.პროგრამაშიასევემოცულობითიასოციალურინაწილი.პროგრამისნახევარზე მეტი სწორედ სოციალურ და ეკონომიკურ საკითხებსეხება. სოციალურ ნაწილში განხილულია შემდეგი პოლიტიკები: ჯანდაცვის სისტემა; დასაქმების პოლიტიკა და უმუშავრობისშემცირება;სოციალურიდაცვადაშემოსავლებისმართვა;საპენსიოსისტემა; საცხოვრებლით უზრუნველყოფის აქტიური პოლიტიკა;ოჯახების, დედებისა და ბავშვების დაცვა; პოლიტიკა ახალგაზრდებთანმიმართებაში.პროგრამაშიარარისმოცემულიფინანსურიდაეკონომიკურიმაჩვენებლებიდაგათვლებიდაზოგიერთიღონისძიებისაღწერაზოგად ხასიათს ატარებს; თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ პროგრამაში კომპლექსურად არის განხილული პრობლემები და ზოგადადპროგრამის სტრუქტურალოგიკურადდა საინტერესოდ არის წარმოდგენილი.განვიხილოთ ეკონომიკის ნაწილის ერთ–ერთი პოლიტიკა – ფასიანიქაღალდებისბაზრისგანვითარება.მასშიმოკლედააგანხილული,თუგანვითარებისრა ეტაპზეა ამჟამადსომხეთისფასიანი ქაღალდებისბაზარიდარაუარყოფითშედეგებსიწვევსის,რომიგიჯერ–ჯერობით ვერ უზრუნველყოფს კაპიტალის ნაკადების მოძრაობასდარეგულირებას. ამ საკითხებთან მიმართებაში, პარტიისაზრით,სახელმწიფოპოლიტიკისმთავარიმიზანიუნდაიყოსინსტიტუციონალურინვესტორებსადასაწარმოებსშორისკავშირებისგანვითარებადაბაზრისმონაწილეებისუფლებებისდაცვა.შემდეგ

პოლიტიკური პარტიებისსოციალურ-ეკონომიკურიპროგრამების ანალიზი

საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრითბილისი, დელისის I შესახვევი 5 ა. ტელ.: (995 32) 39 90 19ტელ./ფაქსი: (995 32) 39 90 18ელ. ფოსტა: [email protected] ვებ-გვერდი: www.csrdg.ge ანალიზი

საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრი

პოლიტიკური პარტიების სოციალურ-...

Documents

Transcript of პოლიტიკური პარტიების სოციალურ-...