შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში

Iწ ი გ ნ ი

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობათბილისი 2010

კრე­ბულ­ში­შე­ტა­ნი­ლია­სხვა­დას­ხ­ვა­დროს­მოღ­ვა­წე­ცნო­ბილ­მო­აზ­როვ­ნე­თა­ნაშ­რომე­ბი­სრუ­ლად­ან­ნაწყ­ვე­ტე­ბის­სა­ხით.­წიგ­ნი­გან­კუთ­ვ­ნი­ლია­სა­ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლოდ­ილი­ას­სა­ხელ­მ­წი­ფო­უნი­ვერ­სი­ტე­ტის­ყვე­ლა­ფა­კულ­ტე­ტის­პირ­ველ­კურ­სელ­თათ­ვის­სა­გან­ში­—­შე­სა­ვა­ლი­კურ­სი­თა­ნა­მედ­რო­ვე­აზ­როვ­ნე­ბა­ში.­

ტექსტები თარგმნეს:ბა­ჩა­ნა­ ბრეგ­ვა­ძემ­ —­ პლა­ტო­ნის­ „სახელმწიფო“­ და­ ნი­კო­ლო­ მა­კი­ა­ვე­ლის­

„მთავარი“,­ გია­ ნო­დი­ამ­—­თო­მას­ ჰობ­სის­ „ლევიათანი“­და­ ჯონ­ლო­კის­ „მეორე

ტრაქ ტა ტი სა მო ქა ლა ქო მმარ თ ვე ლო ბა ზე“;­სერ­გი­და­ნე­ლი­ამ,­ივა­ნე­კვა­ჭა­ძემ­და­ერეკ­ლე­აბა­ში­ძემ­—­ჟან­­­ჟაკ­რუ­სოს­ „ემილი ანუ აღ ზ რ დის შე სა ხებ“;­ მთარ­გ­მ­ნელ­თა­ ჯგუფ­მა­ —­ლა­მარ­კის­ „ზოოლოგიის ფი ლო სო ფი ა“,­ დარ­ვი­ნის­ „სახეობათა

წარ მო შო ბა“,­ უოლე­სის­ „სახესხვაობათა სწრაფ ვა ზე, უსას რუ ლოდ და შორ დეს

საწყის ტიპს“;­ფი­ლი­პე­გო­გი­ჩა­იშ­ვილ­მა­—­ადამ­სმი­თის­ „გამოკვლევები ხალ ხ თა

სიმ დიდ რის ბუ ნე ბი სა და მი ზეზ თა შე სა ხებ“;­გი­გა­ზე­და­ნი­ამ­—­„პასუხი კითხვაზე:

რა არის გან მა ნათ ლებ ლო ბა?“

პავ­ლე­მო­ცი­ქუ­ლის­„წერილი რო მა ელ თა მი მართ“­იბეჭ­დე­ბა­„ახალი აღ თ ქ მა და

ფსალ მუ ნე ბის“­მი­ხედ­ვით.­ბიბ­ლი­ის­თარ­გ­მ­ნის­ინ­ს­ტი­ტუ­ტი,­სტოკ­ჰოლ­მი,­1993­წე­ლი.

პლატონის­„სახელმწიფო”­დაბეჭდილია­გამომცემლობა­„ნეკერის”­ნებართვით.­

ბიოგრაფიული ცნობები მოგვაწოდეს: გურამ­თევზაძემ,­ლევან­გიგინეიშვილმა,­ნოდარ­ლადარიამ,­გია­ნოდიამ,­­დავით­მალაზონიამ,­აივენგო­შათირიშვილმა,­დიმიტრი­ჯაფარიძემ,­­გიგა­ზედანიამ.­

რედაქტორები:­ მარიეტა­ღუდუშაური,­მანანა­ბალიაშვილი;­დაკაბადონება:­ ქეთევან­გოგავა.­

მესამე გამოცემა.

ISBN 978-9941-18-012-5ISBN 978-9941-18-013-2

© ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი, 2006, 2007, 2010Ilia State University, 2006, 2007, 2010

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობაქაქუცა­ჩოლოყაშვილის­3/5,­თბილისი,­0162,­საქართველო

ILIA­STATE­UNIVERSITY­PRESS3/5­Cholokashvili­Ave,­Tbilisi,­0162,­Georgia

3

სარჩევი

წინასიტყვაობა   ............................................................................................  5

პლატონი   ......................................................................................................  7სახელმწიფო   ............................................................................................  9

პავლე­მოციქული­   ...................................................................................  83პავლე მოციქულის წერილი რომაელთა მიმართ   .............................................................................  85

ნიკოლო­ მაკიაველი   ............................................................................  119მთავარი   ...............................................................................................  122

თომას­ჰობსი   ...........................................................................................  245ლევიათანი    ..........................................................................................  248მეორე ტრაქტატი სამოქალაქო მმართველობაზე   .................................................................................  268

ჟან­ჟაკ­რუსო   ...........................................................................................  285ემილი ანუ აღზრდის შესახებ   ...........................................................  287

ადამ­სმითი   .............................................................................................  427გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების შესახებ   .......................................................  430

იმანუელ­კანტი   .......................................................................................  481პასუხი კითხვაზე: რა არის განმანათლებლობა?   ...........................................................  483

კარლ­მარქსი   ..........................................................................................  493ჰეგელის სამართლის ფილოსოფიის კრიტიკისათვის   ..........................................................  496ბურჟუაზია და კონტრრევოლუცია   ....................................................  515

ჟან­ბატისტ­ ლამარკი   ...........................................................................  521ზოოლოგიის ფილოსოფია   ................................................................  523

ალფრედ­რასელ­უოლესი   .................................................................  587სახესხვაობათა სწრაფვაზე, უსასრულოდ დაშორდეს საწყის ტიპს   ..............................................  589

ჩარლზ­დარვინი   ....................................................................................  603სახეობათა წარმოშობისა და არსებობისათვის ბრძოლაში უპირატესობის მქონე სახეობების გადარჩენის შესახებ   ...............  605

5

წ ი ნ ა ს ი ტ ყ ვ ა ო ბ ა

თქვენს წი ნა შეა წიგ ნი, რო მე ლიც წარ მო ად გენს ილი ას სა ხელ მ წი ფო

უნი ვერ სი ტე ტის ინ ტე ლექ ტუ ა ლურ კა რიბ ჭეს: ჩვენ, ამ უნი ვერ სი ტე ტის

პრო ფე სო რებს, მკვლევ რებს და ად მი ნის ტ რა ცი ას გვჯე რა, რომ ამ წიგ ნის

შეს წავ ლის შემ დეგ პირ ვე ლი წლის სტუ დენ ტე ბი მი ი ღე ბენ უფ რო გა აზ რე­

ბულ და და სა ბუ თე ბულ გა დაწყ ვე ტი ლე ბას, რო მე ლი შე სა ვა ლი კურ სე ბი

აირ ჩი ონ მე ო რე სე მეს ტ რი დან და ბა კა ლავ რის სა ფე ხურ ზე სწავ ლი სას

რო მელ მეც ნი ე რე ბებს, ან მეც ნი ე რე ბა თა ჯგუფს უნ და მი უძღ ვ ნან სა კუ­

თა რი თა ვი და დრო.

მაგ რამ საქ მე მხო ლოდ გა დაწყ ვე ტი ლე ბის გა აზ რე ბას არ ეხე ბა. მი ზე­

ზი, რა ტო მაც ილი ას სა ხელ მ წი ფო უნი ვერ სი ტე ტის სტუ დენ ტე ბი იწყე ბენ

უმაღ ლეს გა ნათ ლე ბა ში ამ წიგ ნით შეს ვ ლას, ბევ რად უფ რო სა ინ ტე რე­

სო ა: ამ წიგ ნ ში მო ცე მუ ლია ის ძი რი თა დი ტექ ს ტე ბი, რომ ლებ მაც, ჩვე ნი

უნი ვერ სი ტე ტის პრო ფე სო რე ბი სა და მკვლევ რე ბის აზ რით, შექ მ ნეს ის

დრო და გა რე მო, რო მელ შიც ვცხოვ რობთ. შე საძ ლო ა, ბევ რი შეგ ვე კა მა­

თოს, რომ აქ მო ცე მუ ლი ავ ტო რე ბის სი ას ბევ რი აკ ლი ა, რომ ზო გი ერ თი

ზედ მე ტი ა, მაგ რამ, მო გეხ სე ნე ბათ, არც ერ თი გა დაწყ ვე ტი ლე ბა არ არის

უნაკ ლო და ყო ვე ლი გა დაწყ ვე ტი ლე ბა რა ღაც მნიშ ვ ნე ლო ვან ზე უარის

თქმაა — წი ნა აღ მ დეგ შემ თხ ვე ვა ში კა ცობ რი ო ბის ის ტო რი ის მან ძილ ზე

გა დაწყ ვე ტი ლე ბის მი ღე ბის შე სა ხებ მსჯე ლო ბას არ და ეთ მო ბო და ამ დე ნი

ბრწყინ ვა ლე გო ნე ბა.

ყვე ლა ტექ ს ტი, რო მელ საც თქვენ ამ წიგ ნის სა შუ ა ლე ბით ის წავ ლით,

არის გა დაწყ ვე ტი ლე ბე ბის და სა ბუ თე ბა, მსჯე ლო ბა მათ შე სა ხებ და, ამა ვე

დროს, მი ღე ბულ გა დაწყ ვე ტი ლე ბებ ზე პა სუ ხის მ გებ ლო ბის აღე ბა. ტექ ს ტე­

ბი, რო მელ საც თქვენ თქვე ნი პრო ფე სო რე ბის ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ბით გა ეც­

ნო ბით, ურ თი ერ თ სა წი ნა აღ მ დე გო აზ რებს ასა ბუ თებს. მაგ რამ ეს არ არის

იდე ე ბის ბრძო ლა, რო გორც ბევრს შე იძ ლე ბა ეგო ნოს — იდე ე ბის სამ ყა­

რო ში არ იმარ თე ბა ბრძო ლა, შე სა ბა მი სად არ არი ან გა მარ ჯ ვე ბუ ლე ბი და

და მარ ცხე ბუ ლე ბი — ბრძო ლა იმარ თე ბა ამ იდე ე ბის მა ტა რე ბელ ადა მი ა­

ნებს შო რის და ხში რად — ბრძო ლის შე დე გი, ისე ვე რო გორც მი ზე ზი — ძა­

ლი ან შორს არის ამ იდე ე ბის და თე ო რი ე ბის სა კუთ რი ვი ში ნა არ სი სა გან.

6

მე ო რე იდეა და პრინ ცი პი, რო მე ლიც ამ წიგნს უდევს სა ფუძ ვ ლად,

არის მოგ ზა უ რო ბა. მოგ ზა უ რო ბა, რომ ლის დრო საც თქვენ შეხ ვ დე ბით ამ­

ბებს, პერ სო ნა ჟებს და ძა ლი ან ხში რად აღ მო ა ჩენთ, რომ ის იდე ე ბი და

გან წყო ბე ბი, რომ ლე ბიც ისე ღრმად არის ფეს ვ გად გ მუ ლი თქვენს გა რე მო­

ში, რომ ლა მის ადა მი ა ნის წარ მო შო ბას თან ერ თად გა ჩე ნი ლი გგო ნი ათ,

კონ კ რე ტულ მო აზ როვ ნეს ეკუთ ნის და თა ვის დრო ზე სე რი ო ზულ კა მათს

და უთან ხ მო ე ბას იწ ვევ და. თა ნა მედ რო ვე სამ ყა როს, იმ სამ ყა როს, რო­

მელ შიც ჩვენ ვცხოვ რობთ და რომ ლის გა ნუ ყო ფე ლი ნა წი ლი მით უფ რო

მე ტად გახ დე ბით, რაც უფ რო მო გე მა ტე ბათ ასა კი და რაც უფ რო მეტს ის­

წავ ლით, ერ თ ­ერ თი მა მოძ რა ვე ბე ლი იდეა არის მოგ ზა უ რო ბა, რო მე ლიც

ეფუძ ნე ბა გა აზ რე ბულ და და სა ბუ თე ბულ გა დაწყ ვე ტი ლე ბას და ღი ა ო ბას

იმ ნაც ნო ბი თუ უც ნო ბი გა რე მო ე ბი სად მი, რო მელ საც მოგ ზა უ რო ბის დროს

შეხ ვ დე ბით.

გი სურ ვებთ წარ მა ტე ბას!

გი გი თევ ზა ძე

7

პლატონი

427-347

...ერთ­ერთი უდი დე სი ფი ლო სო ფო სი, ბერ ძ ნუ ლი

უმაღ ლე სი არის ტოკ რა ტი ის ჩა მო მა ვა ლი, სოკ რა ტეს მო­

წა ფე და არის ტო ტე ლეს მას წავ ლე ბე ლი, იდე ა თა თე ო­

რი ის ფუ ძემ დე ბე ლი... მი სი არ გუ მენ ტე ბი და მიგ ნე ბე ბი

სუ ლის უკ ვ და ვე ბის, სი კე თის იდე ის რო გორც ყო ვე ლი­

ვეს გამ ფორ მებ ლის და სა ბო ლოო მიზ ნის, ერ თე უ ლი სა

და ზო გა დის არ სე ბო ბის წეს თა გან ს ხ ვა ვე ბის, ადა მი ა ნის

ცხოვ რე ბის საზ რი სის, სა ზო გა დო ე ბის სტრუქ ტუ რის შე­

საძ ლე ბე ლი ფორ მე ბის და სხვ. შე სა ხებ, ყო ველ ეპო ქა ში

გან ს ხ ვა ვე ბულ ინ ტერ პ რე ტა ცი ა თა წყა როს და ახ ლის ძი ე ბის სო ლი დურ

საყ რ დენს წარ მო ად გენ და.

ათენ ში აკა დე მი ის და მა არ სე ბელ პლა ტონს უამ რავ შრო მას მი ა წერ­

დ ნენ. დღეს მი ღე ბუ ლი ა, რომ მას ეკუთ ვ ნის „სოკრატეს აპო ლო გი ა“, 35

დი ა ლო გი, 13 წე რი ლი და 25 ეპიგ რა მა. პლა ტო ნის 50­წლიანი ძი ე ბის შე­

დე გის მრა ვალ ნა ი რი კლა სი ფი კა ცია არ სე ბობს. სხვებ ზე და მა ჯე რე ბე ლი

ჩანს მი სი ხუთ პე რი ო დად გა ნა წი ლე ბა:

I. სოკ რა ტუ ლი პე რი ო დი – რო ცა არ ჩანს იდე ა თა თე ო რია და მი ზანს

წარ მო ად გენს საგ ნის ცნე ბის, რო გორც ზო გა დის და ფუძ ნე ბა (ამ დროს

შე იქ მ ნა „სოკრატეს აპო ლო გი ა“, „კრიტონი“, „პროტაგორა“ და სხვ.);

II. იდე ა თა თე ო რი ა ზე გარ და მა ვა ლი პე რი ო დი („გორგია“, „მენონი“ და

სხვ.);

III. სიმ წი ფის ხა ნა – რო ცა ყა ლიბ დე ბო და იდე ა ლის ტუ რი, რა ცი ო ნა­

ლის ტუ რი სის ტე მა („ნადიმი“, „ფედონი“, „ფედროსი“, „ტიმაიოსი“,

„სახელმწიფოს“ II და X წიგ ნე ბი). აქ უმაღ ლეს მიზ ნად მიჩ ნე უ ლია

სი კე თის იდე ის, რო გორც ზე რა ცი ო ნა ლუ რის, მის ტი კუ რი ხედ ვა (ე.ი.

ცნე ბი სა და მსჯე ლო ბის გა რე შე);

IV. თვით კ რი ტი კუ ლი პე რი ო დი („პარმენიდე“, „სოფისტე“);

პლატონი

8

V. გვი ა ნი პე რი ო დი, რო ცა უარია ნათ ქ ვა მი რა ცი ო ნა ლიზ მ ზე, ე.ი., არ­

სე ბუ ლის შე მეც ნე ბის და, ასე ვე, რა ი მე ცოდ ნის სხვის თ ვის გა და ცე მის

შე საძ ლებ ლო ბა ზე. ამ დრო ის შრო მებს მი ა კუთ ვ ნე ბენ „კანონებს“ და

წე რილ თა მთელ რიგს (VI, V II, VIII).

„სახელმწიფო“ პლა ტო ნის მა ნამ დელ კვლე ვა თა შე დე გე ბის გა ერ თი­

ა ნე ბის ცდა ა. ეს დი ა ლო გი მო ცუ ლო ბი თაც ყვე ლა ზე დი დი ა. მას ში გან­

ხი ლუ ლია სა მარ თ ლი ა ნო ბის პრინ ცი პის რა ო ბა (I და II წ.), მო ქა ლა ქე თა

აღ ზ რ დის პრინ ცი პე ბი და ოთხი სათ ნო ე ბის სა კითხი (III და I ვ წ.), აღ ზ რ­

დის ორ გა ნი ზე ბა, რო გორც სა ხელ მ წი ფოს სტრუქ ტუ რა ში ადა მი ა ნის ად­

გი ლის გან საზღ ვ რის სა შუ ა ლე ბა (IV, V, და ვ II წ.), სა ხელ მ წი ფოს სა ხე ე ბი

( VII წ.), მე ფო ბი სათ ვის ფი ლო სო ფო სო ბის აუცი ლებ ლო ბა (VI და IX წ.),

სა ხელ მ წი ფო, რო გორც სათ ნო ე ბის გან ხორ ცი ე ლე ბის ერ თა დერ თი სა შუ ა­

ლე ბა (X წ.). ყო ვე ლი ვე ეს ექ ვემ დე ბა რე ბა „ტიმაიოსში“ ღმერ თის რა ო ბის

შე სა ხებ მო ცე მულ ახა ლი სა ხის მითს, რო გორც ალ ბა თო ბის უფ ლე ბით

დად გე ნილს.

პლა ტო ნი, რო გორც წე სი, თა ვი სი თე ო რი ის ნაკლს სხვა ზე უფ რო ად რე

ამ ჩ ნევ და. რო დე საც მის მი ერ მე ფე­ ფი ლო სო ფო სად შერ ჩე ულ მა დი ო ნი სე

უფ როს მა იგი მო ნა თა ბა ზარ ზე გა სა ყი დად გაგ ზავ ნა (და ორი ო დე მსგავ­

სი მარ ცხი), პლა ტონს შემ თხ ვე ვით ფაქ ტად არ აღუქ ვი ა. მან ჩათ ვა ლა,

რომ სა ხელ მ წი ფოს მის მი ერ შექ მ ნი ლი ნი მუ ში, მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ

ჭეშ მა რი ტი ა, გა ნუ ხორ ცი ე ლე ბა დი ა, უტო პი უ რი ა. ნაშ რომ ში, რო მელ საც

„პოლიტიკოსი“ ეწო დე ბა, პლა ტო ნი იწყებს იდე ა ლუ რი სა ხელ მ წი ფოს რე­

ა ლო ბას თან და ახ ლო ე ბის გზე ბის ძი ე ბას. ამ პრო ცე სის შე დე გი მო ცე მუ­

ლია დი ა ლოგ ში, რო მელ საც „კანონები“ ეწო დე ბა.

XII ს. და საწყი სი დან პლა ტო ნის პრობ ლე მა აქ ტუ ა ლუ რი იყო სა ქარ თ­

ვე ლო ში. მი სი ყვე ლა ზე გა მო ჩე ნი ლი მო წი ნა აღ მ დე გე იყო არ სენ იყალ­

თო ე ლი, ყვე ლა ზე დი დი დამ ც ვე ლი – იოანე პეტ რი წი.

„სახელმწიფო“ ქარ თუ ლად ბ. ბრეგ ვა ძემ თარ გ მ ნა.

* * *

9

სახელმწიფო

სოკრატე, გლავკონი, პოლემარქე.

იმანტე, კეუალე

წიგნი მეექვსე

– დი დი ხნის კა მა თის შემ დეგ რო გორც იქ ნა, გა ირ კ ვა, გლავ კონ, ვინ უნ და მოგ ვაჩ ნ დეს ფი ლო სო ფო სე ბად და ვინ არა.

– ასე ა, – თქვა მან, – მოკ ლე ხან ში შე უძ ლე ბე ლი იქ ნე ბო და ამის გარ კ ვე ვა.

– ეტყო ბა, – მი ვუ გე მე, – ეგეც არ იყოს, მე მგო ნი ა, ჩვე ნი მტკი­ცე ბა უფ რო სა ფუძ ვ ლი ა ნი იქ ნე ბო და, მხო ლოდ ეს რომ გვქო ნო და გა სარ კ ვე ვი და არა ბევ რი სხვა სა კითხიც იმის გან ხილ ვი სას, თუ რი­თი გან ს ხ ვავ დე ბა სა მარ თ ლი ა ნი ცხოვ რე ბა უსა მარ თ ლოს გან.

– ამის შემ დეგ რა ღა დაგ ვ რ ჩა გან სა ხილ ვე ლი? – იკითხა მან.– რა და, შემ დე გი: თუ ფი ლო სო ფო სე ბი ის ხალ ხი ა, ვი საც იმი სი

წვდო მის უნა რი შეს წევს, რაც მა რად უც ვ ლე ლია და თვი თი გი ვე ობ­რი ვი, სხვებს კი ამის თა ვი არა აქვთ და სა გან თა სიმ რავ ლე სა თუ ცვა­ლე ბა დო ბა ში და ბო რი ა ლო ბენ, – სა კითხა ვი ა, ამ ორ თა გან ვინ უნ და ედ გეს სა ხელ მ წი ფოს სა თა ვე ში?

– რა უნ და ვთქვათ, რომ სა თა ნა დო პა სუ ხი გა მოგ ვი ვი დეს?– ვი საც იმი სი ძა ლა შეს წევს, რომ კა ნო ნებ სა და ქვეყ ნის ადათ ­

წე სებს იცავ დ ნენ, სწო რედ მათ და ვად გენთ მცვე ლე ბად.– სწორია, – თქვა მან.– ხომ ცხა დი ა, – მი ვუ გე მე, – რომ მცვე ლი ბრმა კი არა, მახ ვი­

ლი მზე რის პატ რო ნი უნ და იყოს.– რა საკითხავია?– კი მაგ რამ, რა გა ნას ხ ვა ვებს ბრმას იმი სა გან, ვის თ ვი საც მთლი­

ა ნად და ფა რუ ლია სა გან თა არ სი, და ვის სულ ში აც ვე რა ვინ ჰპო ვებს მათ მკა ფიო ხა ტებს? მხატ ვ რე ბი სა არ იყოს, არც მას შე უძ ლია უზე­ნა ე სი ჭეშ მა რი ტე ბის ჭვრე ტა, თუმ ცა წა მი თაც არ უნ და წყვეტ დეს თვალს და ცდი ლობ დეს შე საძ ლო სი ზუს ტით წარ მო იდ გი ნოს იგი, რა თა მშვე ნი ე რე ბის, სა მარ თ ლი ა ნო ბი სა და სი კე თის კა ნო ნე ბი და­

პლატონი

10

ად გი ნოს ამ ქ ვეყ ნად, თუ კი სა ჭი რო შე იქ ნა მა თი დად გე ნა, ან და ფხიზ­ლად იცავ დეს მათ, თუ ისი ნი უკ ვე არ სე ბო ბენ.

– ვფიცავ ზევსს, დიდად როდი განსხვავდება ბრმისაგან.– მე რე და, ვის და ვად გენთ მცვე ლე ბად, ბრმებს თუ იმათ, ვის თ­

ვი საც ცნო ბი ლია ყო ვე ლი საგ ნის არ სი და, ამას თან, არც გა მოც დი­ლე ბით ჩა მო უ ვარ დე ბა მათ და არც ნე ბის მი ე რი სიქ ვე ლით?

– უგუნურება იქნებოდა სხვების დადგენა, თუკი ისინი ტოლს არ უდებენ და სიქველითაც აშკარად ჩრდილავენ მათ.

– ხომ არ გვეჩ ვე ნე ბი ნა, რა ნა ი რად შე იძ ლე ბა ერ თ მა ნეთს უხა­მებ დ ნენ ისი ნი გა მოც დი ლე ბას და უზე ნა ე სი სი კე თის ჭვრე ტას?

– ცხადია, უნდა გვეჩვენებინა.– რო გორც ჩვე ნი მსჯე ლო ბის და საწყის ში ით ქ ვა, თავ და პირ ვე­

ლად გვმარ თებს გა ვარ კ ვი ოთ მა თი ბუ ნე ბა და, ვფიქ რობ, თუ ამ სა­კითხ ში საკ მა რის თან ხ მო ბას მი ვაღ წევთ, მა შინ იმა საც ვა ღი ა რებთ, რომ ისი ნი შე იძ ლე ბა თა ნაბ რად ფლობ დ ნენ ორი ვე ამ უპი რა ტე სო­ბას, და სა ხელ მ წი ფოს სხვებს კი არა, სწო რედ მათ უნ და ვუ ყე ნებ­დეთ სა თა ვე ში.

– როგორ?– ფი ლო სო ფოს თა ბუ ნე ბას თან და კავ ში რე ბით უნ და შევ თან ხ­

მ დეთ, რომ ისი ნი ვნე ბი ა ნად მი ელ ტ ვი ან ცოდ ნას, რაც მათ უმ ჟ ღავ­ნებს მა რა დი ულ არსს, რო მე ლიც არ ექ ვემ დე ბა რე ბა წარ მო შო ბი თა თუ ხრწნი ლე ბით გა მოწ ვე ულ ცვა ლე ბა დო ბას.

– დიახ, უნდა შევთანხმდეთ.– უნ და ით ქ ვას, რომ ისი ნი ეს წ რაფ ვი ან მთელ არ სე ბო ბას და

ცდი ლო ბენ უყუ რადღე ბოდ არ და ტო ვონ მი სი არ ცერ თი ნა წი ლი, არც დი დი და არც მცი რე, არც მე ტად თუ ნაკ ლე ბად ფა სე უ ლი, მოკ­ლედ, ისე იქ ცე ვი ან, რო გორც პა ტივ მოყ ვა რე ნი და შეყ ვა რე ბულ ნი, რომ ლებ ზე დაც ზე მოთ ვლა პა რა კობ დით.

– მართალს ბრძანებ. – ახ ლა კი და უკ ვირ დი, აუცი ლე ბე ლია თუ არა, რომ ის ხალ ხი,

რო მე ლიც ისე თი უნ და იყოს, რო გორც ჩვენ ვამ ბობთ, შემ დეგ თვი­სე ბა საც ფლობ დეს...

– რა თვისებას?– გულ წ რ ფე ლო ბას, სიც რუ ის გა დაჭ რით უარ ყო ფას, მის და მი

სი ძულ ვილს და სიყ ვა რულს ჭეშ მა რი ტე ბის მი მართ.

სახელმწიფო

11

– რა თქმა უნდა.– ეს არა მარ ტო ბუ ნებ რი ვი ა, ჩე მო მე გო ბა რო, არა მედ აუცი ლე­

ბე ლიც იმის თ ვის, ვინც, თა ვი სი ბუ ნე ბი სა მებრ, სიყ ვა რუ ლით მი ელ­ტ ვის და პა ტივს სცემს ყვე ლა ფერს, რაც მი სი სიყ ვა რუ ლის საგ ნის ახ ლო ბე ლია და მო ნა თე სა ვე.

– სწორია, – თქვა მან.– კი მაგ რამ, თუ გე გუ ლე ბა რა მე, სიბ რ ძ ნეს თან უფ რო ახ ლოს

რომ იდ გეს, ვიდ რე ჭეშ მა რი ტე ბა?– არაფერი.– განა შეიძლება ერთსა და იმავე კაცს სიბრძნეც უყვარდეს და

სიცრუეც?– არა, არ შეიძლება.– მა შა სა და მე, ჭეშ მა რი ტი სიბ რ ძ ნის მოყ ვა რე სიყ რ მით გან ვე მთე­

ლი არ სე ბით უნ და ეს წ რაფ ვო დეს ჭეშ მა რი ტე ბას.– დიახ, მთელი არსებით.– მაგ რამ რო ცა ადა მი ანს მი სი სურ ვი ლე ბი ძა ლით მი აქ ცე ვენ ერ­

თი რო მე ლი მე საგ ნი სა კენ, ჩვენ ვი ცით, რომ მა თი სწრაფ ვა მე ტის მე­ტად სუს ტ დე ბა ყო ვე ლი ვე და ნარ ჩე ნის მი მართ, რო გორც კა ლა პო­ტი დან გა დაგ დე ბუ ლი ნა კა დი.

– მერედა რა?– რო ცა ადა მი ა ნის სურ ვი ლი ცოდ ნის შე ძე ნი სა თუ სხვა მის თა­

ნა თა მი მართ მი აქ ცევს მას, ჩე მის აზ რით, ეს სი ა მოვ ნე ბას ანი ჭებს მის სულს, ხორ ცი ე ლი გან ცხ რო მი სა კენ სწრაფ ვა კი ქრე ბა, თუ, რა თქმა უნ და, ის თავს კი არ გვაჩ ვე ნებს სიბ რ ძ ნის მოყ ვა რედ, არა მედ მარ­თ ლა უყ ვარს სიბ რ ძ ნე.

– უცილობლად.– ამნაირი ადამიანი კეთილგონიერია და არამც და არამც –

ვერცხლისმოყვარე; რადგანაც მხოლოდ ფულზე გეჭიროს თვალი, ვისაც გინდა, იმას შეჰფერის, მაგრამ არა მას.

– ეგრეა.– ერ თ საც უნ და მი აქ ციო ყუ რადღე ბა, თუ გსურს ერ თ მა ნე თი სა­

გან არ ჩევ დე, ვი ნაა ბუ ნე ბით ფი ლო სო ფო სი და ვინ არა.– მაინც რას?– რა სა და იმას, რომ სიფ რ თხი ლე გმარ თებს, რა თა არ გა მო გე­

პა როს მი სი რა ი მე სიმ დაბ ლე, რად გა ნაც სულ მოკ ლე ო ბა და უ ძი ნე ბე­

პლატონი

12

ლი მტე რია სუ ლი სა, რომ ლის და ნიშ ნუ ლე ბაც ისა ა, რომ გა მუდ მე­ბით მი ელ ტ ვო დეს ყო ვე ლი ვე ღვთა ებ რივს თუ ადა მი ა ნურს.

– მართალს ბრძანებ.– მაგ რამ თუ ადა მი ა ნი დიდ სუ ლო ვა ნია და შე უძ ლია ერ თობ ლი­

ვად მო იც ვას მზე რით მთე ლი დრო და მთე ლი ყო ფი ე რე ბა, რო გორ გგო ნი ა, გა ნა მას შე უძ ლია დიდ რა მედ მი აჩ ნ დეს ჩვე ნი ცხოვ რე ბა?

– არა, ეს შეუძლებელია, – თქვა მან.– ასე რომ, ის არც სიკვდილს მიიჩნევს საშინელებად?– არამც და არამც.– რო გორც ჩანს, მხდა ლი და მდა ბა ლი ბუ ნე ბი სათ ვის მი უწ ვ დო­

მე ლია ფი ლო სო ფი ა.– ასე მგონია.– ხო ლო თუ კა ცი წე სი ე რი ა, უან გა რო, არა მდა ბა ლი, არა თავ­

გა სუ ლი და არა მხდა ლი, გა ნა შე იძ ლე ბა ის უხი ა გი ან უსა მარ თ ლო გახ დეს?

– არა, არ შეიძლება.– ასე რომ, როცა გსურს განიხილო, ფილოსოფიურია თუ არა

სული, დაუკვირდი და სიყმაწვილეშივე შეატყობ, სამართლიანია და თვინიერი თუ უხიაგი და ველური.

– რა თქმა უნდა.– მე მგონია, არც ეს გამოეპარება შენს თვალს...– რა?– შეს წევს თუ არა სწავ ლის უნა რი. გა ნა შე იძ ლე ბა იმე დი გქონ­

დეს, რომ დრო თა გან მავ ლო ბა ში გულს და უ დებს იმას, რა საც წა მე­ბად მი იჩ ნევს და რის ვა ი ვაგ ლა ხით არ თ მევს თავს?

– ნამდვილად არ შეიძლება.– ხოლო თუ ვერაფერს იმახსოვრებს, რასაც ასწავლიან, და

ყველაფერი ავიწყდება, განა შეიძლება თავცარიელი არ იყოს?– რასაკვირველია, არა.– როგორ გგონია, ასე ამაოდ მაშვრალი, განა, ბოლოს და

ბოლოს, თავსაც არ შეიძულებს და ამნაირ სწავლა­განათლებასაც?– რა თქმა უნდა.– მაშასადამე, იმას, ვინც ვერაფერს იმახსოვრებს, ნამდვილად

ვერ მივაკუთვნებთ ფილოსოფოსთა რიცხვს და კარგი მეხსიერების პატრონს უნდა დავუწყოთ ძებნა.

სახელმწიფო

13

– უცილობლად.– მაგ რამ გა ნა შე იძ ლე ბა ვამ ტ კი ცოთ, რომ სუ ლის უხამ სო ბა სა

და გა უთ ლე ლო ბას შე დე გად არ მოს დევს ის, რა საც ზო მის უქონ­ლო ბა ჰქვი ა?

– არა, არ შეიძლება.– კი მაგ რამ, ჭეშ მა რი ტე ბა, შე ნი აზ რით, ზო მი ე რე ბას უკავ შირ­

დე ბა თუ ზო მის უქონ ლო ბას?– ზომიერებას.– მა შა სა და მე, ბევ რი სხვა რა მის გარ და, უნ და ვე ძე ბოთ ზო მი ე­

რე ბა, უშუ ა ლოდ რომ ერ წყ მის გო ნე ბის ბუ ნებ რივ დახ ვე წი ლო ბას, რა თა ამ თან და ყო ლილ მა თვი სე ბებ მა თა ვი სუფ ლად წარ მარ თონ სუ ლი ყო ვე ლი საგ ნის იდე ი სა კენ.

– რა თქმა უნდა.– ან იქ ნებ გგო ნი ა, რომ ჩვენს მი ერ ჩა მოთ ვ ლი ლი და ერ თი მე­

ო რის მომ დევ ნო ყვე ლა ეს თვი სე ბა სუ ლაც არ არის აუცი ლე ბე ლი სუ ლი სათ ვის, რა თა მან საკ მა რი სად და სრულ ყო ფი ლად შე იც ნოს არ სი?

– ყოვლად აუცილებელია.– მე რე და, ნუ თუ შე გიძ ლია იმ საქ მი ა ნო ბის გმო ბა, რო მელ საც

ვე რა ვინ ვერ მის დევს ისე, რო გორც წე სი და რი გი ა, თუ კი ბუ ნე ბამ მეხ სი ე რე ბა, სწავ ლის უნა რი, დიდ სუ ლოვ ნე ბა და დახ ვე წი ლო ბა არ უბო ძა, ან ჭეშ მა რი ტე ბის, სა მარ თ ლი ა ნო ბის, სი მა მა ცი სა და დახ ვე­წი ლო ბის მოყ ვა რე თუ მო ნა თე სა ვე არ არის?

– თვით მომოსიც კი ვერ უპოვიდა რაიმე საგმობს.– მაგ რამ ნუ თუ შენ მხო ლოდ ამ ნა ირ – მო წი ფულ სა და ზედ­

მი წევ ნით გან ს წავ ლულ ხალხს მი ან დობ დი სა ხელ მ წი ფოს მარ თ ვას?აქ საუბარში ჩაერია ადიმანტე:– ვინ გა ბე დავს, სოკ რა ტე, რა ი მე და უ პი რის პი როს შენს მო საზ­

რე ბებს? მაგ რამ თუ იცი, რას გა ნიც დი ან შე ნი მსმე ნე ლე ბი, რო ცა სა კუ თარ აზრს გა მოთ ქ ვამ? რა კი არც კითხ ვე ბის დას მა შე უძ ლი ათ და არც პა სუ ხის გა ცე მა, ასე ჰგო ნი ათ, რომ შე ნი მსჯე ლო ბა ყო ვე ლი კერ ძო სა კითხის ირ გ ვ ლივ მე ტად თუ არა, ოდ ნავ მა ინც აშო რებთ ჭეშ მა რი ტე ბას; მაგ რამ რო ცა ერთ „ოდნავს” მე ო რე ემა ტე ბა, მე ო რეს – მე სა მე და ასე შემ დეგ; მა თი ჯა მი ერთ უხეშ შეც დო მად იქ ცე ვა, მკვეთ რად რომ უპი რის პირ დე ბა შე ნი მსმე ნე ლე ბის თავ და პირ ველ

პლატონი

14

გან წყო ბას. რო გორც ძლი ე რი მო შა შე სუსტს, ბო ლოს და ბო ლოს, სვლის გა კე თე ბის სა შუ ა ლე ბას აღარ უტო ვებს, შე ნი მსმე ნე ლე ბიც, ად რე თუ გვი ან, ჩიხ ში ემ წყ ვ დე ვი ან და კრინ ტის დაძ ვ რა საც ვე ღარ ახერ ხე ბენ იმ თა ვი სე ბურ თა მაშ ში, სა დაც კო ჭე ბის მა გივ რად სიტყ­ვებს იყე ნე ბენ. მაგ რამ, კაც მა რომ თქვას, ეს რო დი წყვეტს საქ მეს. მე აქ ჩვენს შემ თხ ვე ვას ვგუ ლის ხ მობ: ყვე ლას შე ეძ ლო ეღი ა რე ბი­ნა, რომ ვე რა ფერს და უ პი რის პი რებს შენს მსჯე ლო ბას ვერ ცერთ აქ წა მოჭ რილ სა კითხ ზე, თუმ ცა ამ მხრი ვაც უნ და გან გ ვე ხი ლა საქ მე: ვინც ფი ლო სო ფი ას ეწა ფე ბა, მაგ რამ ახალ გაზ რ დო ბა ში გარ კ ვე უ ლი გა ნათ ლე ბის შე სა ძე ნად კი არა, არა მედ თით ქ მის მთელ სი ცოცხ ლეს სწი რავს მას, უმე ტეს წი ლად უც ნა ურ ზე უც ნა უ რი ა, რომ არა ვთქვა – უქ ნა რა და უმაქ ნი სი­ მეთ ქი, და თვით ისიც კი, ვინც ყვე ლა ზე გო ნი­ე რი ჩანს, სხვას ვე რა ფერს იძენს ფი ლო სო ფი ის შეს წავ ლით, რა საც შენ ასე აქებ და ადი დებ, გარ და იმი სა, რომ სრუ ლი ად უსარ გებ ლო ხდე ბა სა ხელ მ წი ფოს თ ვის.

ადიმანტეს რომ მოვუსმინე, მე ვთქვი:– როგორ გგონია, ვინც ამას ამბობს, ცდება?– არ ვი ცი, – თქვა ადი მან ტემ, – მაგ რამ სი ა მოვ ნე ბით კი მო ვის­

მენ დი შენს აზრს.– მაშ, მოისმინე: მე თუ მკითხავ, მართალს ამბობს.– კი მაგ რამ, რო გორ ღა ეთან ხ მე ბა ეს იმ მტკი ცე ბას, რომ სა ხელ­

მ წი ფო ე ბი მა ნამ დე ვერ და აღ წე ვენ თავს უბე დუ რე ბას, ვიდ რე მათ სა თა ვე ში არ ჩა უდ გე ბი ან ფი ლო სო ფო სე ბი, რომ ლე ბიც შენ ეს ­ე საა უმაქ ნი სე ბად და სა ხე?

– შენ ისეთ კითხვებს მისვამ, რომ მხოლოდ შედარებებით თუ შემიძლია ვუპასუხო.

– მაგრამ, შენ ხომ შედარებებით ლაპარაკი არა გჩვევია.– რაც არის, არის, – ვთქვი მე, – თავ სამ ტ ვ რევ გან ს ჯა ში ჩა მით­

რიე და დამ ცი ნი კი დეც?! მაშ, მო ის მი ნე ჩე მი შე და რე ბა, რა თა დარ­წ მუნ დე, რა რიგ ძნე ლია ეს ჩემ თ ვის:

სა ხელ მ წი ფო ისე სას ტი კად ეპყ რო ბა ბრძენ კაცთ, რომ უარე სი აღარ იქ ნე ბა. ამი ტომ მათ და სა ცა ვად სხვა დას ხ ვა სა განს მო ვიშ ვე­ლი ებ, რა თა ერ თ მა ნეთს მი ვუ სა და გო ეს სხვა დას ხ ვა ო ბა, რო გორც იქ ცე ვი ან მხატ ვ რე ბი ვა ცირ მის თუ სხვა მის თა ნა თა ხატ ვი სას, ერ­თ მა ნეთს რომ უხა მე ბენ ნა ირ გ ვარ ნაკ ვ თებს. მაშ, წარ მო იდ გი ნე ხო­

სახელმწიფო

15

მალ დი სა თუ ხო მალ დ თა მთე ლი ქა რავ ნის პატ რო ნი, ახო ვა ნე ბი თა და ძალ ­ ღო ნი თაც რომ აღე მა ტე ბა და ნარ ჩენ ზღვა ოს ნებს, მხო ლოდ ეგა ა, ყურს აკ ლი ა, არც თვა ლი უჭ რის და საზღ ვაო საქ მი საც ბევ რი არა გა ე გე ბა რა, ზღვა ოს ნე ბი კი სა ჭის ხელ ში ჩა საგ დე ბად თავ ­ პირს ამ ტ ვ რე ვენ ერ თ მა ნეთს: ყვე ლას ჰგო ნი ა, რომ სწო რედ მან უნ და მარ­თოს ხო მალ დი, თუმ ცა არ სად უს წავ ლია მე სა ჭე ო ბა, ასე რომ, ვერ გეტყ ვით, ვინ ას წავ ლა ან რო დის ის წავ ლა ეს ხე ლო ბა. მა თი თავ­გა სუ ლო ბა იქამ დი საც კი მი დის, რომ ხმა მაღ ლა გაჰ ყ ვი რი ან, ამას რა სწავ ლა უნ და ო, და მზად არი ან ნა კუ წე ბად აქ ცი ონ ყვე ლა, ვინც ამ ტ კი ცებს, რომ მე სა ჭე ო ბა დი ა ხაც მო ითხოვს სწავ ლას. პატ რო ნის ირ გ ვ ლივ შე მო ჯა რულ ნი თავს აბეზ რე ბენ ვედ რე ბით, თხოვ ნი თა და ხვეწ ნა­ მუ და რით, არა ჩვენ მოგ ვან დე ეს საქ მე და არა ჩვე ნო. თუ და­ი ყო ლი ეს და სა წა დელს ეწი ენ, და ნარ ჩე ნებს კი ხე ლი მო ე ცა რათ, გაშ­მა გე ბულ ნი და ე რე ვი ან და მუსრს ავ ლე ბენ ერ თ მა ნეთს, ცხედ რებს კი პირ და პირ ზღვა ში ის ვ რი ან. ხო მალ დის კე თილ შო ბილ პატ რონს კი მან დ რა გო რა თი, ღვი ნი თა თუ სხვა რამ მათ რო ბე ლა სითხით აბ რუ ე­ბენ და ხელთ იგ დე ბენ ხო მალდს. მა შინ და ე რე ვი ან ყვე ლა ფერს, რაც ხო მალ დ ზე ა, იწყე ბა გა უ თა ვე ბე ლი სმა­ ჭა მა და ღრე ო ბა, ხო მალ დი კი, რა ღა თქმა უნ და, ისე მიჰ ყავთ, რო გორც ამ ნა ირ მე ხო მალ დე ებს შეჰ ფე რით. თა ნაც ქე ბა­ დი დე ბას არ აკ ლე ბენ, ნამ დ ვილ ზღვა ო სანს, უებ რო მე სა ჭეს და საზღ ვაო საქ მის უბად ლო მცოდ ნეს უწო დე ბენ ყვე ლას, ვინც შეს ძ ლო პატ რო ნის და ყო ლი ე ბი თა თუ ძა ლა დო ბით ჩა ეგ დო ხელ ში ძა ლა უფ ლე ბა, მა შინ რო დე საც დას ცი ნი ან და აბუ ჩად იგ დე ბენ მათ, ვინც ეს ვერ შეს ძ ლო. ამ ხალხს წარ მოდ გე ნაც არა აქვს ნამ დ ვილ მე სა ჭე ზე, რო მე ლიც უნ და ით ვა ლის წი ნებ დეს წე ლი წა დის დროს, თვალს ადევ ნებ დეს ცას, ვარ ს კ ვ ლა ვებს თუ ქა რის ქრო ლას, მოკ ლედ, ყვე ლა ფერს, რაც მის ხე ლო ბას უკავ შირ დე ბა, თუ სურს მარ ჯ ვედ მარ თავ დეს ხო მალდს, მი უ ხე და ვად იმი სა, შე ე სა ბა მე ბა თუ არა ეს ვი სი მე ნე ბა­ სურ ვილს. მათ ჰგო ნი ათ, რომ შე უძ ლე ბე ლია სწავ ლით შე ი ძი ნო ამის უნა რი, გა მოც დი ლე ბა და თვით მე სა ჭის ხე­ლო ბა.

ხოლო თუ ეს ხდება ხომალდზე, როგორ გგონია, განა ამნაირ ვითარებაში მეზღვაურები მაღალფარდოვან ყბედად, უბადრუკად და უმაქნისად არ მიიჩნევენ ნამდვილ მესაჭეს?

– რა თქმა უნდა, – მომიგო ადიმანტემ.

პლატონი

16

– არა მგო ნი ა, ამ სუ რა თის შემ ყუ რეს რა ი მე ახ ს ნა­ გან მარ ტე ბა დაგ ჭირ დეს იმის და სად გე ნად, თუ რი თი ჰგავს ეს სუ რა თი ფი ლო სო­ფო სე ბის მდგო მა რე ო ბას სა ხელ მ წი ფო ში; ხომ გეს მის, რა საც ვამ ბობ?

– ძალიან კარგად.– მაშ, უწი ნა რეს ყოვ ლი სა, შენ თვი თონ გა ნუ მარ ტე ეს შე და რე­

ბა იმას, ვი საც უკ ვირს, რა ტომ არ სცე მენ პა ტივს ფი ლო სო ფო სებს სა ხელ მ წი ფო ში, და ეცა დე და არ წ მუ ნო, რომ უფ რო საკ ვირ ვე ლი ის იქ ნე ბო და, პა ტი ვი რომ მი ე გოთ მათ თ ვის.

– ასეც ვიზამ.– ისიც უთხა რი, რომ მარ თალს ამ ბობს, რო ცა ამ ტ კი ცებს, რა ო­

დენ უსარ გებ ლოა სა ხელ მ წი ფო სათ ვის ის ხალ ხი, ფი ლო სო ფო სე ბად რომ მო აქვთ თა ვი, მაგ რამ კე თილ ინე ბოს და ამ უსარ გებ ლო ბა ში მათ დას დოს ბრა ლი, ვი საც ვე რა ნა ირ საქ მე ში ვერ გა მო უ ყე ნე ბია ისი ნი, და არა თვით ამ ბრძენ კა ცებს. გა ნა ბუ ნებ რი ვი ა, რომ მე სა ჭე მორ ჩი ლე ბას სთხოვ დეს მეზღ ვა უ რებს, ბრძენ კაც ნი კი კარს უტა ლა­ხებ დ ნენ მდიდ რებს? ცდე ბო და, ვინც ასე იხუმ რა. სი მარ თ ლე კი, თუ გნე ბავთ, ის არის, რომ მდი და რია კა ცი თუ ღა რი ბი, ავად რომ გახ­დე ბა, ექიმს უნ და მი ა კითხოს; ხო ლო ვი საც ქვე შევ რ დო მო ბა სურს, იმას მი მარ თოს, ვი საც ქვე შევ რ დომ თა მარ თ ვის უნა რი შეს წევს. სად გა გო ნი ლა, მმარ თ ვე ლი სთხოვ დეს ქვე შევ რ დომთ, გე მუ და რე ბით, მო დით და მიქ ვე შევ რ დო მე თო, თუ კი მარ თ ლა ვარ გა მმარ თ ვე ლად? ამი ტო მაც არ შეც დე ბი, თუ დღე ვან დელ სა ხელ მ წი ფო მოღ ვა წე ებს იმ ზღვა ოს ნებ თან გა ა ი გი ვებ, რომ ლებ ზე დაც წე ღან ვლა პა რა კობ­დით, ხო ლო ვი საც ეს ზღვა ოს ნე ბი უქ ნა რე ბად და მა ღალ ფარ დო ვან ყბე დე ბად თვლი ან, – ჭეშ მა რიტ მე სა ჭეს თან.

– მართალს ამბობ.– ამის გა მო და ამ ნა ირ ვი თა რე ბა ში ად ვი ლი რო დია ყვე ლა ზე

უკე თეს ხე ლოვ ნე ბას პა ტივს მი ა გებ დეს ის ხალ ხი, ვინც სრუ ლი ად სა­პი რის პი რო ხე ლო ბას მის დევს. ყვე ლა ზე მძი მე და ყვე ლა ზე სა ში ნელ ბრალ დე ბას კი სწო რედ ისი ნი უყე ნე ბენ ფი ლო სო ფო სებს, ვი საც ჰგო ნი ა, რომ ფი ლო სო ფო სო ბა მა თი საქ მე ა. შენს მი ერ ხსე ნე ბუ ლი ფი ლო სო ფი ის მგმო ბე ლის სიტყ ვით, ფი ლო სო ფოს თა უმ რავ ლე სო­ბა ყვე ლა ზე უკე თუ რი ხალ ხი ა, ხო ლო ბრძენ კაც ნი უსარ გებ ლო ნი და უმაქ ნის ნი არი ან, და მეც და გე თან ხ მე, მარ თა ლი ხარ ­ მეთ ქი; ასეა, არა?

– დიახ, ასეა.

სახელმწიფო

17

– მაგ რამ ჩვენ ხომ ვნა ხეთ, რა ტომ არი ან ნამ დ ვი ლი ფი ლო სო­ფო სე ბი უსარ გებ ლო ნი?

– რა თქმა უნდა.– ხომ არ გსურს ახ ლა ისიც ვნა ხოთ, რა არის უმ რავ ლე სო ბის

უკე თუ რო ბის მი ზე ზი და შეძ ლე ბის დაგ ვა რად ვცა დოთ იმის დამ ტ­კი ცე ბაც, რომ ამა ში ფი ლო სო ფი ას რო დი მი უძღ ვის ბრა ლი?

– ცხადია, მსურს.– მაშ, გან ვაგ რ ძოთ ჩვე ნი კითხ ვა­ პა სუ ხი და გა ვიხ სე ნოთ, რა ბუ­

ნებ რი ვი თვი სე ბე ბია სა ჭი რო იმის თ ვის, რომ ადა მი ა ნი ღირ სე უ ლი და კე თი ლი იყოს? თუ გახ სოვს, პირ ვე ლი იყო ჭეშ მა რი ტე ბის სიყ ვა­რუ ლი, რო მელ საც თა ვის წი ნამ ძღ ვ რად უნ და სა ხავ დეს და ყველ გან და ყო ველ თ ვის უყოყ მა ნოდ მიჰ ყ ვე ბო დეს, რად გა ნაც მკვე ხა რა და უკე თუ რი ვე რა სო დეს ეზი ა რე ბა ჭეშ მა რიტ ფი ლო სო ფი ას.

– დიახ, სწორედ ამას ვამტკიცებდით.– კი მაგრამ, განა ამ მხრივ მკვეთრად არ ვუპირისპირდებით

დღესდღეობით საყოველთაოდ გაბატონებულ აზრს?– მკვეთრად და უფრო მეტადაც.– გა ნა მარ თე ბუ ლი არ იქ ნე ბო და ჩვე ნი მო საზ რე ბის და სა ცა­

ვად გვეთ ქ ვა, რომ ცოდ ნის მოყ ვა რე კა ცი ბუ ნებ რი ვად მი ელ ტ ვის ჭეშ მა რიტ არსს და სა გან თა სიმ რავ ლე ზე კი არ ჩერ დე ბა, რო მელ თა არ სე ბო ბაც მხო ლოდ მოჩ ვე ნე ბი თი ა, არა მედ გა ნუხ რე ლად მი ი წევს წინ და მი სი ვნე ბა მა ნამ დის არ დაცხ რე ბა, სა ნამ არ ჩას წ ვ დე ბა თვით სა გან თა არსს თა ვი სი სუ ლის იმ ნა წი ლით, რომ ლის და ნიშ ნუ ლე ბაც სწო რედ ამ არ სის წვდო მაა და რო მე ლიც ამა ვე არსს ენა თე სა ვე ბა, ხო ლო მი სი მეშ ვე ო ბით რომ მი ე ახ ლე ბა და შე ერ წყ მის კი დეც ჭეშ მა­რიტ არსს, რა თა შვას გო ნე ბა და ჭეშ მა რი ტე ბა, შემ დეგ უკ ვე (და არა მა ნამ) ჭეშ მა რი ტი სი ცოცხ ლით ცოცხ ლობს, ჭეშ მა რი ტე ბით საზ რ­დო ობს და თავს აღ წევს მშო ბი ა რო ბის ტკი ვი ლებს.

– ეს იქნებოდა სავსებით მართებული დაცვა.– გა ნა ამ კაცს შე იძ ლე ბა უყ ვარ დეს სიც რუ ე? თუ, პი რი ქით, უნ­

და სძულ დეს იგი?– უნდა სძულდეს.– რაკი მას წინ უძღვის ჭეშმარიტება, ალბათ ვერ ვიტყვით, რომ

ბიწიერების მთელი ქორო მიჰყვება უკან.– რა სათქმელია?

პლატონი

18

– არა მედ ვიტყ ვით, რომ მას ახ ლავს ზნე თა სიწ მინ დე და სიწ რ­ფე ლე, მათ კვალ დაკ ვალ კი – გო ნი ე რე ბა.

– რა თქმა უნდა.– მაგ რამ და ნარ ჩენ თვი სე ბა თა ქო რო ზე რა ღას ვიტყ ვით, რომ­

ლე ბიც ნიშ ნე ულ ნი არი ან ფი ლო სო ფო სის ბუ ნე ბი სათ ვის? რა სა­ჭი როა ხე ლახ ლა ჩა მოვ თ ვა ლოთ? ხომ გახ სოვს, რომ მათ რიცხ ვ ში შე დის სი მა მა ცე, დიდ სუ ლოვ ნე ბა, ცოდ ნის ად ვი ლად შეთ ვი სე ბის უნა რი, მეხ სი ე რე ბა. მა შინ შენ პა სუ ხად მითხა რი, რომ უეჭ ვე ლად ყვე ლა და ე თან ხ მე ბო და ჩვენს სიტყ ვებს, მაგ რამ უნ და შეგ ვეწყ ვი ტა მსჯე ლო ბა და ყუ რადღე ბა გა დაგ ვე ტა ნა მხო ლოდ მათ ზე, ვის ზე დაც ვლა პა რა კობ დით; იმა საც იტყოდ ნენ, რომ მათ შო რის ბევ რია უსარ­გებ ლო და უმ რავ ლე სო ბა – სრუ ლი ად უმაქ ნი სი. მას აქეთ ვი ძი ებთ ამ ბრალ დე ბის მი ზეზს და ახ ლა იმ კითხ ვას მი ვა დე ქით, თუ რა ტო მაა მათ შო რის ამ დე ნი უმაქ ნი სი. ამი ტო მაც კვლავ შე ვუ დე ქით ჭეშ მა­რიტ ფი ლო სო ფოს თა ბუ ნებ რი ვი თვი სე ბე ბის კვლე ვას და იძუ ლე­ბულ ნი გავ ხ დით კვლავ გან გ ვე საზღ ვ რა ისი ნი.

– ასეა, – თქვა მან.– ახ ლა კი გვმარ თებს გან ვი ხი ლოთ, რა იწ ვევს ამ ნა ი რი ბუ ნე ბის

გა დაგ ვა რე ბას, რა ტომ იხ რ წ ნე ბა ის უმ რავ ლე სო ბა ში, ან რა ტო მა ა, რომ მხო ლოდ ცო ტა ნი თუ აღ წე ვენ თავს ამ ხრწნი ლე ბას, და ისი ნი უკე თუ რე ბად თუ არა, უმაქ ნი სე ბად მა ინც არი ან მიჩ ნე ულ ნი. შემ­დეგ კი გან ვი ხი ლავთ მათ მიმ ბაძ ველ თა თვი სე ბებს, მათ სა ვე თა ნა­მო საქ მე ე ბად რომ მო აქვთ თა ვი. ამ ხალ ხის ურიცხ ვი შეც დო მა თუ მარ ცხი იმის შე დე გი ა, რომ ფი ლო სო ფო სო ბის ღირ ს ნი არ არი ან და არც ამი სი უნა რი შეს წევთ. სწო რედ ისი ნი უტე ხენ სა ხელს ფი ლო­სო ფი ას, რა ზე დაც შენ ლა პა რა კობ დი.

– კი მაგ რამ, მა ინც რა იწ ვევს შენს მი ერ ხსე ნე ბულ გა დაგ ვა რე ბას?– ვეც დე ბი შეძ ლე ბის დაგ ვა რად აგიხ ს ნა. მე მგო ნი ა, ყვე ლა დაგ­

ვე თან ხ მე ბა, რომ იმ ნა ირ ადა მი ა ნებს, ვი სი სუ ლიც აერ თი ა ნებს ყვე­ლა თვი სე ბას, რაც, ჩვე ნი აზ რით, უნ და ახა სი ა თებ დეს ჭეშ მა რიტ ფი ლო სო ფოსს, იშ ვი ა თად ბა დებს ბუ ნე ბა. თუ შენ სხვაგ ვა რად ფიქ­რობ?

– არა, სავსებით გეთანხმები.– ამ ნა ი რი ხალ ხი ცო ტა ა, მაგ რამ ნა ხე, რამ დე ნი რამ უწყობს

ხელს მათ გა დაგ ვა რე ბას.

სახელმწიფო

19

– მაინც?– ყველას ძალიან გააკვირვებს იმის გაგება, რომ ნებისმიერი

თვისება, რაც ჩვენ ამ ხალხში მოვიწონეთ, დიახ, სწორედ ნებისმიერი ეს თვისება განაპირობებს მისი მფლობელი სულის გადაგვარებას და ფილოსოფიისაგან მის ჩამოშორებას. მე ვგულისხმობ სიმამაცეს, გონიერებას და, საერთოდ, ყველაფერს, რაც ზემოთ მიმოვიხილეთ.

– მართლაც რომ საკვირველია.– ასევე ხრწნის და ფილოსოფიას აშორებს სულს ყოველივე

ის, რაც სიკეთედ მიაჩნია ბრბოს: სილამაზე, სიმდიდრე, გავლენიანი ნათესაობა და სხვა მისთანანი. ალბათ გესმის, რასაც ვგულისხმობ.

– ცხადია, მესმის, მაგრამ უფრო მეამებოდა, თუ დაწვრილებით ამიხსნიდი შენს აზრს.

– თუ ყველაფერს მთლიანად და მართებულად მოიცავ აზრით, შენთვის სავსებით ცხადი გახდება და აღარ გეუცნაურება ის, რაც ამის თაობაზე ზემოთ ითქვა.

– კი მაგრამ, მაინც რას მიბრძანებ, როგორ მოვიქცე?– რო გორც მო გეხ სე ნე ბა, ყო ველ გ ვა რი თეს ლი თუ ჩა ნა სა ხი,

ცხო ვე ლი სა იქ ნე ბა თუ მცე ნა რი სა, თუ კი სა თა ნა დო საზ რ დო ო ბას, ჰა ვას ან ნი ა დაგს მოკ ლე ბუ ლი ა, მით უფ რო მე ტად კარ გავს თა ვის თვი სე ბებს, რაც უფ რო ძლი ე რია თა ვად: რად გა ნაც ცუ დი უფ რო მკვეთ რად უპი რის პირ დე ბა კარგს, ვიდ რე არა კარგს.

– რა თქმა უნდა.– ხომ სრუ ლი უფ ლე ბა გვაქვს ვამ ტ კი ცოთ, რომ უკე თე სი ბუ ნე­

ბა, მის თ ვის შე უ ფე რე ბე ლი საზ რ დო ო ბი სას, გა ცი ლე ბით მეტს კარ­გავს, ვიდ რე უარე სი?

– ცხადია, გვაქვს.– კი მაგ რამ, ადი მან ტე, – ვუთხა რი მე, – გა ნა მა ღალ ნი ჭი ე რი

სუ ლიც ცუ დი აღ ზ რ დი სას უფ რო მე ტად არ უარეს დე ბა? ან იქ ნებ გგო ნი ა, რომ სა ზა რე ლი და ნა შა უ ლი თუ ბო როტ მოქ მე დე ბა სუ ლის უნი ჭო ბი სა გან იღებს და სა ბამს და არა მძლავ რი ბუ ნე ბი სა გან, რო­მე ლიც ბავ შ ვო ბა ში სა თა ნა დოდ ვერ აღ ზარ დეს? სუს ტი ბუ ნე ბა კი ვერც დი დი სი კე თის მი ზე ზი გახ დე ბა და ვერც დი დი ბო რო ტე ბი სა.

– ვერა, – თქვა მან, – მეც ასე ვფიქრობ.– თუ ფი ლო სო ფო სის ჩვენს მი ერ გან საზღ ვ რულ ბუ ნე ბას სა თა­

ნა დოდ აღ ზ რ დი ან, მა შინ ის, თან და თა ნო ბი თი გან ვი თა რე ბის გზით,

პლატონი

20

აუცი ლებ ლად მი აღ წევს ნე ბის მი ერ სიქ ვე ლეს; მაგ რამ თუ ის არა სა­თა ნა დო ნი ა დაგ ზე და ი ნერ გა და აღი ზარ და, მა შინ სრუ ლი ად სა პი­რის პი რო შე დეგს მი ვი ღებთ, თუ კი მას რო მე ლი მე ღმერ თ თა გა ნი არ შე ე წი ა. ან იქ ნებ შენც ბრბო სა ვით ფიქ რობ, რომ სო ფის ტე ბის მი ერ გარ ყ ვ ნილ ჭა ბუკ თა რიცხ ვი უმ ნიშ ვ ნე ლო ა, ეს გამ რ ყ ვ ნელ ნი კი კერ ძო პი რე ბი არი ან და ამი ტომ მხო ლოდ მათ ზე თუ შე იძ ლე ბა ვი ლა პა რა­კოთ? მაგ რამ ის ხალ ხი, რო მე ლიც ამას ამ ტ კი ცებს, თვი თონ ვეა ყვე­ლა ზე დი დი სო ფის ტი, რო მელ საც შე უძ ლია თა ვის ნე ბა ზე აღ ზარ­დოს და თა ვი სე ბუ რად ჩა მო ა ყა ლი ბოს ახალ გაზ რ დაც და ხნი ე რიც, ქა ლიც და კა ციც.

– კი მაგრამ, როდისღა ასწრებენ ამას?– რო ცა ისი ნი მო ფუთ ფუ თე ბრბო ე ბად სხე დან სა ხალ ხო თავ ყ­

რი ლო ბებ ზე, სამ ს ჯავ რო ებ ში, თე ატ რებ ში, სამ ხედ რო ბა ნა კებ სა თუ სა ჯა რო თავ შეყ რის სხვა ად გი ლებ ში და ყურ თას მე ნის წამ ღე ბი ყა­ყა ნით იწო ნე ბენ ან იწუ ნე ბენ ვი სი მე გა მოს ვ ლას თუ მოქ მე დე ბას და თა ნაც ორ სა ვე შემ თხ ვე ვა ში ყო ველ გ ვა რი ზო მი ე რე ბის ზღვარს გა­და დი ან ; კ ლ დე ე ბი დან არეკ ლი ლი მა თი გნი ა სი, გაშ მა გე ბუ ლი ტა შის­ცე მა, მო წო ნე ბი სა თუ გმო ბის ყი ჟი ნი მგრგვი ნავ ექოდ უბ რუნ დე ბა მა თი ვე თავ შეყ რის ად გილს და ორ მა გად მძლავ რობს ღრი ა ლი. რო­გორ გგო ნი ა, რას უნ და გა ნიც დი დეს ამ ნა ირ ვი თა რე ბა ში ყმაწ ვი ლი კა ცის გუ ლი? რო მე ლი კერ ძო მას წავ ლებ ლის გაკ ვე თი ლებს შე უძ ლია წინ აღუდ გეს ყო ვე ლი ვე ამას? გა ნა ყვე ლა ფერს არ წაშ ლის და წა ლე­კავს ლან ძღ ვა­ გი ნე ბი სა თუ ქე ბა­ დი დე ბის ეს ბო ბო ქა რი ნა კა დი? გა­ნა ყმაწ ვი ლი კა ცი ამას ვე არ მი იჩ ნევს სა სა ხე ლოდ თუ სა თა კი ლოდ? და, ბო ლოს, გა ნა ასე თი ვე არ გახ დე ბა თა ვა დაც?

– აუცილებლად, სოკრატე, – თქვა მან.– მაგ რამ ჩვენ ჯერ არც გვიხ სე ნე ბია ყვე ლა ზე დი დი აუცი ლებ­

ლო ბა.– მაინც რომელი?– აუცი ლებ ლო ბა, რომ ლის წყა ლო ბი თაც ყო ვე ლი ვე ამას საქ მე­

საც ზედ ურ თა ვენ ეს აღ მ ზ რ დე ლე ბი და სო ფის ტე ბი, რო ცა სიტყ­ვით ვერ ახერ ხე ბენ ვი სი მე დარ წ მუ ნე ბას. ნუ თუ არ იცი, რომ ურჩს სა მო ქა ლა ქო უფ ლე ბე ბის ჩა მორ თ მე ვით, ფუ ლა დი ჯა რი მით და სიკ­ვ დი ლი თაც კი სჯი ან?

– როგორ არ ვიცი.

სახელმწიფო

21

– კი მაგ რამ, ვის, რო მელ სხვა სო ფისტს ან რო მელ კერ ძო სწავ­ლა­ გა ნათ ლე ბას შე უძ ლია წინ აღუდ გეს ამ ნა ირ აღ ზ რ დას?

– მე მგონია, არც ერთს.– რა თქმა უნ და; თვით ამ ნა ი რი მცდე ლო ბაც კი დი დი უგუ ნუ­

რე ბა იქ ნე ბო და; რად გა ნაც შე უძ ლე ბე ლი ა, შე უძ ლე ბე ლი იყო და კვლა ვაც შე უძ ლე ბე ლი იქ ნე ბა, რომ სიქ ვე ლის გაკ ვე თი ლე ბი ცვლიდ­ნენ უმ რავ ლე სო ბის მი ერ ჩა მო ყა ლი ბე ბულ ბუ ნე ბას; მე ადა მი ა ნურ აღ ზ რ დას ვგუ ლის ხ მობ, ჩე მო ძვირ ფა სო, თო რემ ღვთა ებ რი ვი სათ ვის, ან და ზი სა არ იყოს, გა მო ნაკ ლი სი უნ და დაგ ვეშ ვა. ისიც იცო დე, რომ თუ ამ ნა ი რი სა ხელ მ წი ფო ებ რი ვი წყო ბი ლე ბის პი რო ბებ ში რა ღა ცა მა ინც ას რუ ლებს თა ვის და ნიშ ნუ ლე ბას და ის არის, რაც უნ და იყოს, ამას ღვთის წყა ლო ბას უნ და ვუ მად ლო დეთ მხო ლოდ და მხო ლოდ; შენ შე გიძ ლია ისე ამ ტ კი ცო ეს, რომ შეც დო მის ში ში არ გქონ დეს.

– მეც ასე ვფიქრობ, – თქვა ადიმანტემ.– ერთშიაც უნდა მერწმუნო.– რაში? – თქვა ადიმანტემ.– ყვე ლა ეს კერ ძო მო ვაჭ რე, რომ ლებ საც სო ფის ტებს უწო დებს

და თა ვის მე ტო ქე ე ბად მი იჩ ნევს ხალ ხი, სხვა რა მეს რო დი ას წავ­ლის თა ვის შე გირ დებს, გარ და იმ აზ რე ბი სა თუ შე ხე დუ ლე ბე ბი სა, რა საც თავ ყ რი ლო ბებ ზე გა მოთ ქ ვამს უმ რავ ლე სო ბა, – და სწო რედ ამას ასა ღებს სიბ რ ძ ნედ. ხომ არ გა გო ნებს ეს იმ კაცს, გულ მოდ გი­ნედ რომ უვ ლის უზარ მა ზარ სა და ძლი ერ მხეცს, ბე ჯი თად სწავ ლობს მის ბუ ნე ბას, ჟინ სა თუ ზნეს და იცის, სა ი დან მო უ ა როს, რა მხრივ მი უდ გეს, რო დის და რა ტომ მძვინ ვა რებს ან მშვიდ დე ბა და ცხრე­ბა, რის გა მო ღმუ ის, ან რი სი გა გო ნე ბა აღაგ ზ ნებს თუ ათ ვი ნი ე რებს. ყო ვე ლი ვე ამას რომ შე ის წავ ლის ხან გ რ ძ ლი ვი მოვ ლა­ პატ რო ნო ბის და დაკ ვირ ვე ბის შე დე გად, თა ვის გა მოც დი ლე ბას ცოდ ნად მი იჩ ნევს, სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლოდ სა ხავს მას და ამის მი ხედ ვით წვრთნის შე გირ­დებ საც; თუმ ცა წარ მოდ გე ნაც არა აქვს, რა არის ამ მხე ცის ქცე ვა ში კარ გი ან ცუ დი, სა ქე ბი ან საძ რა ხი სი, მო სა წო ნი ან და სა წუ ნი, სა­მარ თ ლი ა ნი ან უსა მარ თ ლო, არა მედ ყვე ლა ფერს მი სი ქცე ვი სა და ზნე­ ჩ ვე უ ლე ბის მი ხედ ვით აფა სებს: რაც მხე ცის თ ვის სა სი ა მოვ ნო ა, სი კე თედ სა ხავს, უსი ა მოვ ნოს კი ბო რო ტე ბად, თუმ ცა სი ნამ დ ვი ლე­ში არც ერ თის და არც მე ო რის არა გა ე გე ბა რა; ამი ტო მა ცა ა, რომ ერ თ მა ნეთ ში ურევს, ერ თის მხრივ, სა მარ თ ლი ა ნო ბა სა და მშვე ნი­

პლატონი

22

ე რე ბას, მე ო რეს მხრივ კი – აუცი ლებ ლო ბას. მაგ რამ რა კი აუცი­ლებ ლო ბის ბუ ნე ბა არ სე ბი თად გან ს ხ ვავ დე ბა სი კე თის ბუ ნე ბი სა გან, ვერც თვი თონ ხე დავს და ვერც სხვას უჩ ვე ნებს ამას. ახ ლა კი, ზევ­სის გუ ლი სათ ვის, მითხა რი, გა ნა უც ნა უ რად არ გეჩ ვე ნე ბა ამ ნა ი რი აღ მ ზ რ დე ლი?

– რა თქმა უნდა.– კი მაგ რამ, რა გან ს ხ ვა ვე ბაა ამ კაც სა და იმას შო რის, ვინც სიბ­

რ ძ ნეს აიგი ვებს იმის ცოდ ნას თან, თუ რა მოს წონს ან რა არ მოს­წონს ერ თად თავ შეყ რი ლი ნა ირ გ ვა რი ხალ ხის უმ რავ ლე სო ბას? – მხატ ვ რო ბა იქ ნე ბა ეს, მუ სი კა თუ თვით პო ლი ტი კა? ვინც ბრბოს გა საც ნო ბად წა რუდ გენს თა ვის პო ე მას, ხე ლოვ ნე ბის ქმნი ლე ბას ან სა ხელ მ წი ფო მოღ ვა წე ო ბის გეგ მას, ამ ბრბოს უფ რო მე ტად აქ ცევს თა ვის მბრძა ნებ ლად, ვიდ რე აუცი ლებ ლო ბა მო ითხოვს ამას; და მა­შინ, „დიომედესის გა სა ჭი რი სა” არ იყოს, იძუ ლე ბუ ლია აღას რუ ლოს ის, რაც აკ მა ყო ფი ლებს ბრბო ის გე მოვ ნე ბას. მაგ რამ სი ნამ დ ვი ლე ში კარ გია ეს თუ ცუ დი, ერ თხელ მა ინც თუ გსმე ნი ა, რომ ვინ მეს თა­ვის თ ვის მა ინც ეცა და ამის გარ კ ვე ვა და სა სა ცი ლო არ გამ ხ და რი ყო ხალ ხის თვალ ში?

– არა, – თქვა მან, – არ ცა მსმე ნია და ვერც ვე რას დ როს მო ვის მენ.– მაშ, ახ ლა, ყო ვე ლი ვე ამის გათ ვა ლის წი ნე ბით, ერ თხე ლაც შე­

გახ სე ნებ: შე იძ ლე ბა თუ არა, ბრბომ შე იგ ნოს და აღი ა როს, რომ არ­სე ბობს მშვე ნი ე რე ბა თა ვის თა ვად, გან ს ხ ვა ვე ბით მშვე ნი ე რი საგ ნე­ბი სა გან, და არ სე ბობს ბევ რი სხვა არ სიც თა ვის თა ვად, გან ს ხ ვა ვე ბით ცალ კე ულ სა გან თა სიმ რავ ლი სა გან?

– არასდიდებით, – თქვა მან.– მაშასადამე, შეუძლებელია ბრბოის ფილოსოფოსობა.– დიახ, შეუძლებელია.– ესე იგი, ვინც ფი ლო სო ფო სობს, აუცი ლებ ლად იგ მო ბა ბრბო­

ის მი ერ?– აუცილებლად.– და იმ კერ ძო პირ თა მი ე რაც, ბრბოს რომ შე რე ვი ან და ცდი­

ლო ბენ თა ვი მო ა წო ნონ მას?– ცხადია.– აქე დან გა მომ დი ნა რე, რა გე სა ხე ბა ფი ლო სო ფი უ რი ბუ ნე ბის

ხსნად? რა ნა ი რად შე უძ ლია მას კვლავ მის დი ოს თა ვის საქ მეს და,

სახელმწიფო

23

ამ რი გად, მი აღ წი ოს თა ვის მი ზან საც? იმის მი ხედ ვით გან სა ჯე, რაც ზე მოთ ით ქ ვა: აკი შევ თან ხ მ დით, რომ ამ ნა ი რი ბუ ნე ბი სათ ვის ნიშ ნე­უ ლია შემ დე გი თვი სე ბე ბი – ცოდ ნის ად ვი ლად შეთ ვი სე ბის უნა რი, სი მა მა ცე და დიდ სუ ლოვ ნე ბა.

– დიახ.– ამ ნა ი რი ადა მი ა ნი პირ ვე ლი იქ ნე ბა ტოლ ­ ს წორ თა შო რის, მით

უმე ტეს, თუ ხორ ცი თაც ისე ვე სრულ ქ მ ნი ლი ა, რო გორც სუ ლით.– რა თქმა უნდა.– ახ ლობ ლე ბი და თა ნა მო ქა ლა ქე ნი, ალ ბათ, მო ინ დო მე ბენ რა ი­

მე საქ მე მი ან დონ, რო ცა მო ი წი ფე ბა, არა?– რასაკვირველია.– მა შა სა და მე, ფეხ ქ ვეშ ჩა უ ვარ დე ბი ან მა ვედ რე ბელ ნი და თაყ­

ვანს სცე მენ, რა თა თა ვი მო უ ქო ნონ მლიქ ვ ნე ლო ბით და, ამ რი გად, წი ნას წარ ვე მო ი პო ვონ მი სი კე თილ გან წყო ბი ლე ბა.

– ხშირად ასე ხდება.– მე რე და, რას იზამს ეს კა ცი ამ ნა ირ ხალ ხ ში, მით უმე ტეს, თუ

ბედ მა დი დი სა ხელ მ წი ფოს მო ქა ლა ქე ო ბა, სიმ დიდ რე, კე თილ შო­ბი ლუ რი წარ მო მავ ლო ბა, სი ლა მა ზე და წარ მო სა დე გო ბა არ გუ ნა წი ლად? ხომ არ წარ მო იდ გენს, შლე გუ რი იმე დე ბით თავ ბ რუ დას ხ­მუ ლი და გა ყო ყო ჩე ბუ ლი, რომ მხო ლოდ ის უნ და გა ნა გებ დეს ბერ­ძენ თა და ბარ ბა როს თა საქ მე ებს? ცამ დე ხომ არ ააღე რი ნებს თავს ფუ ჭი პა ტივ მოყ ვა რე ო ბა და ყურს აღარ ათხო ვებს გო ნე ბის ხმას?

– უეჭველად.– ასე თავ გა სულს მშვი დად რომ მი ახ ლო ე ბო და ვინ მე და სი მარ­

თ ლე ეთ ქ ვა – ჭკუა გაკ ლია და ნამ დ ვი ლად არ გაწყენ და მი სი შე ძე ნა, მაგ რამ ამას დი დი ძა ლის ხ მე ვა სჭირ დე ბა ო, – რო გორ გგო ნი ა, ამ დე­ნი უკე თუ რი გრძნო ბით თავ ბ რუ დახ ვე ულს გა უ ად ვილ დე ბო და მი სი სიტყ ვე ბის მოს მე ნა?

– არამც და არამც.– და მა ინც, თუ ბუ ნე ბით თან და ყო ლი ლი თვი სე ბე ბი სა და კე­

თილ შო ბი ლე ბის წყა ლო ბით, ეს სიტყ ვე ბი სა თა ნა დო გა მო ძა ხილს ჰპო ვე ბენ მის სულ ში, რა საც შე უძ ლია და არ წ მუ ნოს და ფი ლო სო­ფი ის მი მართ მი აქ ცი ოს იგი, შე ნი აზ რით, რო გორ მო იქ ცე ვი ან ამ შემ თხ ვე ვა ში მი სი მა ა მე ბელ ნი, რა კი ღა და ი ნა ხა ვენ, რომ ხე ლი დან ეც ლე ბათ თა ვი ან თი მფარ ვე ლი და ის წყა ლო ბაც, მის გან რომ მო­

პლატონი

24

ე ლოდ ნენ? გა ნა ყო ველ ნა ი რად, სიტყ ვით თუ საქ მით, არ ეც დე ბი ან გა და არ წ მუ ნონ და, იმავ დ რო უ ლად, გა ა ქარ წყ ლონ მი სი კე თი ლის მ­ყო ფე ლი მრჩევ ლის სიტყ ვე ბიც? მრჩევ ლი სა, რო მელ საც ან მა ლუ­ლად და უ გე ბენ მა ხეს, ან სამ ს ჯავ რო ში უჩივ ლე ბენ, რა თა სა ჯა როდ აგე ბი ნონ პა სუ ხი.

– ეს გარდუვალია.– მე რე და, რამ დე ნად შე საძ ლე ბე ლი ა, რომ ამ კაც მა ფი ლო სო­

ფი ას მი უძღ ვ ნას თა ვი?– ნაკლებად.– ხომ ხე დავ, რომ არ შევ მ ც დარ ვართ, რო ცა ვთქვით, რომ ფი­

ლო სო ფი უ რი ბუ ნე ბის გან მ საზღ ვ რე ლი თვი სე ბე ბი, რო ცა მათ სა­თა ნა დო აღ ზ რ და აკ ლი ათ, თვი თონ ვე ხდე ბი ან იმის მი ზე ზი, რომ ადა მი ა ნი ღა ლა ტობს თა ვის მო წო დე ბას, და ამა ში ყო ვე ლი ვე იმა საც მი უძღ ვის ბრა ლი, რაც სი კე თედ მი აჩ ნია ბრბოს: ვთქვათ, სიმ დიდ რეს და სხვა მის თა ნათ.

– არა, – თქვა მან, – არ შევ მ ც დარ ვართ; პი რი ქით, მარ თალ ნი ვი ყა ვით.

– აი, რო გორ ხდე ბა, ჩე მო სა ო ცა რო, ყვე ლა ზე უკე თეს ბუ ნე ბა­თა გა დაგ ვა რე ბა, რო მელ თა და ნიშ ნუ ლე ბაც უკე თილ შო ბი ლუ რე სი საქ მის სამ სა ხუ რი იყო. ამ ნა ი რი ბუ ნე ბის ხალ ხი, ჩვე ნი მტკი ცე ბით, ცო ტა ა. სწო რედ მა თი წრი დან გა მო სულ ნი აყე ნე ბენ ყვე ლა ზე დიდ ზი ანს სა ხელ მ წი ფო ებ საც და კერ ძო პირ თაც, და ამა ვე წრეს ეკუთ ვ­ნი ან ყვე ლა ზე დი დი კე თი ლის მ ყო ფელ ნიც, რო ცა თა ვი ანთ და ნიშ ნუ­ლე ბას არ ღა ლა ტო ბენ. უმ წეო ბუ ნე ბა კი ვე რა სო დეს აღას რუ ლებს რა ი მე დი ადს. ვერც კერ ძო პი რი სა და ვერც სა ხელ მ წი ფოს სა კე თილ­დღე ოდ.

– მართალს ბრძანებ, – თქვა მან.– რო ცა ფი ლო სო ფი ას ზურგს აქ ცე ვენ ისი ნი, ვი საც ყვე ლა ზე

მე ტად მარ თებ და მი სი სამ სა ხუ რი, ის ეულად და უნა ყო ფოდ რჩე­ბა, ზურ გის მქცე ველ ნი კი მა თი სა კუ თა რი ბუ ნე ბი სა და ჭეშ მა რი­ტე ბი სათ ვის უკად რი სი ცხოვ რე ბით ცხოვ რო ბენ. და ობ ლე ბულ სა და თვის ტომ თა გან გან წი რულ ფი ლო სო ფი ას კი უღირ ს ნი ეპატ რო ნე­ბი ან, სა ხელს რომ უტე ხენ, პა ტივს ხდი ან და, შე ნი თქმი სა არ იყოს, ბღა ლა ვენ მას. ამ უღირ ს თა შო რის ზო გი მარ თ ლაც რომ უბად რუ­კი ა, უმ რავ ლე სო ბა კი – ყვე ლა ზე უარე სი ხვედ რის ღირ სი.

სახელმწიფო

25

– ასე ამბობენ.– და მარ თალ საც ამ ბო ბენ. რო დე საც უბად რუ კი კა ცუ ნე ბი და­

ი ნა ხა ვენ, რომ დი დე ბუ ლი სა ხე ლე ბი თა და მოჩ ვე ნე ბი თი ბრწყინ ვა­ლე ბით სავ სე ად გი ლი გა თა ვი სუფ ლ და, პა ტიმ რე ბი სა არ იყოს, თა­ვი ან თი სა პა ტიმ რო ე ბი დან გა მოქ ცე ულ ნი ტაძ რებს რომ აფა რე ბენ თავს, გა ხა რე ბულ ნი ხელს იღე ბენ თა ვი ანთ ხე ლო ბა ზე და ფი ლო სო­ფი ას აწყ დე ბი ან ; მე ტად რე ისი ნი, ვინც უფ რო მარ ჯ ვედ და უნა რი ა­ნად უძღ ვე ბა თა ვის პა ტა რა საქ მეს. რად გა ნაც ფი ლო სო ფი ა, თა ვი სი მიგ დე ბუ ლო ბის მი უ ხე და ვად, მა ინც უფ რო დი დი პა ტი ვით სარ გებ­ლობს, ვიდ რე რო მე ლიც გნე ბავთ ხე ლო ბა თუ ხე ლოვ ნე ბა, რაც ესო­დენ და უ ო კე ბე ლი ძა ლით იზი დავს მის კენ უღირ ს სა და უბად რუკ, მძი მე შრო მით ხორ ცი ე ლად და მა ხინ ჯე ბულ სა და სუ ლი ე რად და სა­ხიჩ რე ბულ ხალხს; ; გა ნა შე იძ ლე ბა სხვაგ ვა რად იყოს?

– არამც და არამც.– კაც მა რომ თქვას, რი თი გან ს ხ ვავ დე ბი ან ისი ნი თავ მოტ ვ ლე­

პი ლი და ჯუ ჯა მჭედ ლი სა გან, ცო ტა ხნის წი ნათ რომ გა მო ვი და სა­პა ტიმ რო დან, იბა ნა ვა, ახა ლი მო სას ხა მი მო ის ხა, სა სი ძო სა ვით მო­ი კაზ მა და თა ვი სი გა ღა ტა კე ბუ ლი ბა ტო ნის ქა ლიშ ვილ ზე აპი რებს და ქორ წი ნე ბას?

– არაფრით.– რა უნ და და ი ბა დოს ამ ნა ი რი ქორ წი ნე ბის გან, უკა ნო ნო და

უვარ გი სი შთა მო მავ ლო ბის გარ და?– სხვა არაფერი.– მე რე და, რო ცა უღირ სი და უვი ცი ხალ ხი ფი ლო სო ფი ას უში­

ნა ურ დე ბა და, თა ვი სი უღირ სო ბის მი უ ხე და ვად, ურ თი ერ თო ბას ამ­ყა რებს მას თან, რა აზ რე ბი და შე ხე დუ ლე ბე ბი შე იძ ლე ბა იშ ვან ამ ნა­ი რი ურ თი ერ თო ბი სა გან? თუ მათ შე სა ფე რის სა ხელს და ვარ ქ მევთ, – მხო ლოდ სო ფიზ მე ბი, და არა კა ნო ნი ე რი, არა ჭეშ მა რი ტი სიბ რ ძ ნე.

– უცილობლად.– ძალიან ცოტაა იმ ხალ ხის რიცხ ვი, ადი მან ტე, ვი საც შე უძ ლია

ღირ სე უ ლი ურ თი ერ თო ბა და ამ ყა როს ფი ლო სო ფი ას თან: ან ის, ვინც სა უცხოო აღ ზ რ დის წყა ლო ბით ბო ლომ დე შე ი ნარ ჩუ ნა კე თილ შო ბი­ლე ბა, და ვი საც მხსნე ლად მო ევ ლი ნა თვით სამ შობ ლო დან გან დევ ნა, რის შე დე გა დაც თა ვი და აღ წია უკე თუ რი სი ნამ დ ვი ლის დამ ღუპ ველ ზე მოქ მე დე ბას და ზურ გი არ აქ ცია ფი ლო სო ფი ას; ან ორი ო დე დიდ­

პლატონი

26

სუ ლო ვა ნი კა ცი, რო მელ საც ბედ მა პა ტა რა სა ხელ მ წი ფოს მო ქა ლა­ქე ო ბა არ გუ ნა წი ლად და და უ ფა რა ვი ზიზღით უყუ რებს ყო ველ გ ვარ თა ნამ დე ბო ბას თუ სა ზო გა დო ებ რივ მოღ ვა წე ო ბას; ან თი თო ­ო რო­ლა მა ღა ლი ნი ჭით ცხე ბუ ლი სუ ლი, ფი ლო სო ფი ის გუ ლის თ ვის რომ ღა ლა ტობს თა ვის სა კუ თარ ხე ლო ბას, რო მე ლიც სავ სე ბით სა მარ თ­ლი ა ნად მი აჩ ნია უფ რო მდა რედ; ზოგს შე იძ ლე ბა ლა გა მი ამოს დოს და გან დ გო მის ნე ბა არ მის ცეს მის მა ვე სა კუ თარ მა მდგო მა რე ო ბამ, რო გორც, მა გა ლი თად, ჩვენს მე გო ბარ თე ა გეს, რო მელ საც ყვე ლა მო­ნა ცე მი ჰქონ და სა ი მი სოდ, რომ გან დ გო მო და ფი ლო სო ფი ას, მაგ რამ ჯან მ რ თე ლო ბა ზე მუდ მი ვი ზრუნ ვა აიძუ ლებს უარი თქვას პო ლი ტი­კა ზე. აღა რა ფერს ვიტყ ვი ჩემს დე მო ნი ურ ნი შან ზე, რად გა ნაც სა ეჭ­ვოა წარ სულ ში თუნ დაც ერ თი ამ ნა ი რი მა გა ლი თი მო ი ძებ ნე ბო დეს.

ვინც ამ მცი რე რიცხო ვან რჩე ულ თა წრეს ეკუთ ვ ნის და პი რა­დად გა ნუც დია ფი ლო სო ფი ით მო ნი ჭე ბუ ლი სი ა მოვ ნე ბა და ნე ტა­რე ბა, ვინც არა ერ თხელ ყო ფი ლა ბრბო ის სიშ ლე გის მოწ მე, ვი საც არ ახ სოვს თუნ დაც ერ თი პო ლი ტი კო სის გო ნივ რუ ლი საქ მე, ვინც იცის, რომ ერთ მო კავ ში რე საც ვერ ჰპო ვებს, ვის თან ერ თა დაც შე­იძ ლე ბა ისე შე ე წი ოს სა მარ თ ლი ა ნო ბას, რომ ეს სი ცოცხ ლის ფა­სად არ და უჯ დეს, – თავს ისე გრძნობს, რო გორც ვე ლუ რი მხე ცე ბის ხრო ვა ში, რო მელ თა სის ხ ლი ან თა რეშ ში მო ნა წი ლე ო ბას ხე ლა ღე ბით უარ ყოფს, თუმ ცა იმი სი ძა ლი კი არ შეს წევს, რომ მარ ტოდ მარ ტო აღუდ გეს წინ მათ მძვინ ვა რე ბას, რად გა ნაც იცის, რომ მა ნამ დე წა ა­გებს თავს, ვიდ რე რა მე ში წა ად გე ბო დეს სა ხელ მ წი ფოს ან თა ვის მე­გობ რებს, ვერც თავს არ გებს რას მე და ვერც სხვებს და იხ ს ნის გა­ჭირ ვე ბის გან. ამა ში ღრმად დარ წ მუ ნე ბუ ლი სიმ შ ვი დეს არ ჩევს და აუმ ღ ვ რევ ლად აკე თებს თა ვის საქ მეს. რო გორც მგზავ რი თავ ს ხ მა სა თუ გრი გალ ში და ე ძებს თავ შე სა ფარს, ისიც თა ვი სი სიმ ყუდ რო ვი დან აკ ვირ დე ბა უკა ნო ნო ბის თა ვაწყ ვე ტილ პარ პაშს და ბედ ნი ე რია იმის შეგ ნე ბით, რომ უსა მარ თ ლო ბა სა და უწ მინ დუ რო ბას გა რი დე ბუ ლი მშვი დად გა ლევს ამ წუ თი სო ფელს, მე რე კი, უკე თე სი ხვედ რის მო­ლო დინ ში, უდ რ ტ ვინ ვე ლად გა ეც ლე ბა მას.

– მაშასადამე, ისე როდი წავა აქედან, რომ დიდი საქმეები არ აღასრულოს.

– მაგ რამ არა ყვე ლა ფე რი, რი სი უნა რიც ჰქონ და, სა ხელ მ წი ფო წყო ბი ლე ბა მი სი შე სა ფე რი სი რომ ყო ფი ლი ყო. სა თა ნა დო წყო ბი­

სახელმწიფო

27

ლე ბის პი რო ბებ ში კი არა მარ ტო მეტს მი აღ წევ და, არა მედ იმა საც შეძ ლებ და, რომ პი რად ბედ ნი ე რე ბას თან ერ თად სა ზო გა დო კე თილ­დღე ო ბაც უზ რუნ ვე ლე ყო.

ამ რი გად, ფი ლო სო ფი ი სად მი წა ყე ნე ბუ ლი ბრალ დე ბი სა და ამ ბრალ დე ბის უსა ფუძ ვ ლო ბის შე სა ხებ, ჩე მი აზ რით, საკ მა რი სად ვი ლა­პა რა კეთ; თუ, რა თქმა უნ და, შე ნი მხრივ არა ფერს და უ მა ტებ ამას.

– არა, – თქვა მან, – არა ფე რი მაქვს სათ ქ მე ლი. მაგ რამ დღე­ვან დელ სა ხელ მ წი ფო წყო ბი ლე ბა თა შო რის მა ინც რო მელს მი იჩ ნევ ფი ლო სო ფი ი სათ ვის შე სა ფე რი სად?

– ვერ ცერთს, – მი ვუ გე მე, – ჩე მი დრტვინ ვის მი ზე ზიც ისაა, რომ ვერ ცერთს ვე რა ვცნობ ფი ლო სო ფი უ რი ბუ ნე ბის ღირ სად, მა­თი წყა ლო ბით რომ იბღა ლე ბა და იერს იც ვ ლის. რო გორც ახალ ნი ა დაგ ზე გა და ნერ გი ლი თეს ლი იც ვ ლის ბუ ნე ბას და ად გი ლობ რივ მცე ნა რე თა თვი სე ბებს იძენს, ფი ლო სო ფი უ რი ბუ ნე ბაც დღე ვან დელ პი რო ბებ ში ვერ ახერ ხებს თა ვი სი ძალ მო სი ლე ბის შე ნარ ჩუ ნე ბას და თით ქ მის მთლი ა ნად იც ვ ლის სა ხეს. მაგ რამ თუ სა ხელ მ წი ფო წყო ბი­ლე ბა, თა ვი სი სრულ ყო ფი ლე ბით, მის ბუ ნე ბას ესატყ ვი სე ბა, მა შინ კი ნა ხავთ, რომ ის ჭეშ მა რი ტად ღვთა ებ რი ვი ა, ყო ვე ლი ვე და ნარ ჩენს კი, ბუ ნე ბა საც და საქ მი ა ნო ბა საც, მხო ლოდ ადა მი ა ნუ რი თუ შე იძ­ლე ბა ეწო დოს. ამის შემ დეგ შენ, ალ ბათ, მკითხავ, ეს რა სა ხელ მ წი­ფო წყო ბი ლე ბა ა ო?

– ცდე ბი, – თქვა მან, – ეგ კი არა, აი, რა მინ დო და მე კითხა: სხვა წყო ბი ლე ბას გუ ლის ხ მობ თუ იმას, რომ ლის გეგ მაც უკ ვე მოვ ხა ზეთ ჩვე ნი სა ხელ მ წი ფოს და ფუძ ნე ბი სას?

– ამ უკა ნას კ ნელს. ხომ უკ ვე ით ქ ვა, რომ სა ხელ მ წი ფო ში უნ და იყოს გარ კ ვე უ ლი საწყი სი, ისე ვე რომ გან მარ ტავ და საქ მის არსს, რო­გორც შენ, კა ნონ მ დე ბე ლი, კა ნონ თა დად გე ნი სას?

– დიახ, უკვე ითქვა.– მაგ რამ ჩვენ საკ მა რი სად არ გან გ ვი მარ ტავს ეს სა კითხი, იმი სი

ში შით, რომ უთუ ოდ დაგ ვი პი რის პირ დე ბო დით და ერ თხ მად და­იწყებ დით მტკი ცე ბას, მა გის გან მარ ტე ბა დიდ დროს მო ითხოვს და თა ნაც ძა ლი ან ძნე ლი საქ მე ა ო; მით უმე ტეს, რომ არც და ნარ ჩე ნია ად ვი ლი.

– მაინც რა?– რა ნა ი რად უნ და იყე ნებ დეს სა ხელ მ წი ფო ფი ლო სო ფი ას, რომ

პლატონი

28

არ და ი ღუ პოს. ყო ვე ლი ვე დი ა დი ხომ არამ ყა რი ა, ყო ვე ლი ვე მშვე ნი­ე რი კი, რო გორც მარ თე ბუ ლად ამ ბო ბენ, – ძნე ლი.

– მაგრამ ბარემ ბოლომდე მიიყვანე შენი მტკიცება და ესეც განმარტე.

– თუ ვერ გან ვ მარ ტე, ამის მი ზე ზი ის კი არ იქ ნე ბა, რომ არ მინ­და, არა მედ ის, რომ არ შე მიძ ლი ა. ახ ლა ვე და გა ნა ხებ ჩემს გულ მოდ­გი ნე ბას. მაშ, და უკ ვირ დი, რა თა მა მად და წარ ბ შე უხ რე ლად ვიწყებ იმის მტკი ცე ბას, რომ სა ხელ მ წი ფო სულ სხვა ნა ი რად უნ და უდ გე ბო­დეს ამ სა კითხს, ვიდ რე ამ ჟა მად.

– მაინც როგორ?– დღეს დღე ო ბით, ბავ შ ვო ბის ასა კი დან ახ ლად გა მო სულ ყმაწ­

ვილ კაც თა გარ და ახ ლო საც არ ვინ ეკა რე ბა ფი ლო სო ფი ას, მაგ რამ რო გორც კი მი აღ წე ვენ მის ყვე ლა ზე ძნელ ნა წილს, და ო ჯა ხე ბულ ნი საქ მეს ჰკი დე ბენ ხელს და სა ბო ლო ოდ ემ შ ვი დო ბე ბი ან მას, თუმ ცა დიდ ფი ლო სო ფო სე ბად კი მო აქვთ თა ვი. ხო ლო ფი ლო სო ფი ის ყვე­ლა ზე ძნელ ნა წილს მე ვუ წო დებ დი ა ლექ ტი კას. შემ დ გომ ში ისიც დიდ საქ მედ მი აჩ ნი ათ, თუ კე თი ლი ნე ბეს და ვი სი მე რჩე ვით და ეს წ­რ ნენ ფი ლო სო ფი ურ სა უბ რებს. რად გა ნაც სწამთ, რომ ეს საქ მე ისე, სას ხ ვა თა შო რი სოდ უნ და აკე თო. სი ბე რე ში კი, იშ ვი ათ გა მო ნაკ ლის­თა გარ და, უფ რო მა ლე ქრე ბი ან, ვიდ რე ჰე რაკ ლი ტეს მზე, რო მე ლიც აღა რა სო დეს აღარ ანა თებს.

– მაშ, როგორ უნდა მისდევდე ფილოსოფიას?– სულ სხვა ნა ი რად. სიყ რ მე სა და სიყ მაწ ვი ლე ში ბავ შ ვებს მა­

თი ასა კის გათ ვა ლის წი ნე ბით უნ და ას წავ ლიდ ნენ ფი ლო სო ფი ას და გან სა კუთ რე ბულ მზრუნ ვე ლო ბას იჩენ დ ნენ მა თი სხე უ ლის მი მართ, ვიდ რე ის იზ რ დე ბა და ვი თარ დე ბა, რა თა ფი ლო სო ფი ის სამ სა ხუ რად მო ამ ზა დონ ისი ნი. ხო ლო მო წი ფუ ლო ბის ჟამს, რო ცა სა ბო ლო ოდ ყა ლიბ დე ბა სუ ლი, შე სა ბა მი სად უნ და გა არ თუ ლონ და გა ა ხან გ რ ძ­ლი ვონ მი სი წვრთნა. და ბო ლოს, რო ცა ადა მი ანს ძა ლა აკ ლ დე ბა, ასე რომ, აღარც სა ხელ მ წი ფო მოღ ვა წე ო ბის თა ვი აქვს და აღარც სამ ხედ რო სამ სა ხუ რი სა, მა შინ კი თა ვის ნე ბა ზე უნ და მი უშ ვან, რა თა მხო ლოდ ფი ლო სო ფი ას მი უძღ ვ ნას თა ვი, ვი საც სურს ნე ტარ თა სი­ცოცხ ლით იცოცხ ლოს, სიკ ვ დი ლის შემ დეგ კი ღირ სე უ ლი სი ცოცხ­ლის სა კად რი სი სა ნაც ვ ლო მი ე გოს იმ ქვეყ ნად.

– მარ თა ლი გითხ რა, დი დი გზნე ბით კი ლა პა რა კობ, სოკ რა ტე.

სახელმწიფო

29

მაგ რამ, მე თუ მკითხავ, შე ნი მსმე ნე ლე ბი, თრა სი მა ქე დან მო ყო ლე­ბულ ნი, სუ ლაც არ იზი ა რე ბენ შენს მგზნე ბა რე ბას, რა კი ღა ისი ნი ვე­რა ფერ შიც ვერ და არ წ მუ ნე.

– თრა სი მა ქეს მა ინც ნუ გა დამ კი დებ; ეს ­ე საა დავ მე გობ რ დით, თუმ ცა არც უწინ ვყო ფილ ვართ მტრე ბი. ყო ველ ნა ი რად ვეც დე ბი და ვარ წ მუ ნო ისიც და და ნარ ჩე ნე ბიც, ან რა ღა ცა მა ინც ვარ გო მო­მა ვალ ცხოვ რე ბა ში, რო ცა ხე ლახ ლა შო ბილ ნი კვლავ დად გე ბი ან ამ­ნა ირ სა კითხ თა წი ნა შე.

– არც ისე შორეულ დროზე ლაპარაკობ.– რა არის ეს დრო მა რა დი სო ბას თან შე და რე ბით? ხო ლო ის, რომ

ხალხს სხვი სი სიტყ ვე ბი სა არ სჯე რა, სუ ლაც არ არის საკ ვირ ვე ლი. მას ხომ არა სო დეს უნა ხავს ის, რა ზე დაც ახ ლა ვმსჯე ლობთ? მის თ ვის ეს მხო ლოდ სიტყ ვე ბი ა, ერ თ მა ნეთს გარ კ ვე უ ლი მიზ ნით მი სა და გე­ბულ ნი, და არა ერ თი მე ო რი სა გან თა ვის თა ვად გა მომ დი ნა რე აზ რე ბი. იმ ნა ი რი კა ცის თ ვის კი, სიტყ ვით თუ საქ მით სიქ ვე ლის გან სა ხი ე რე­ბად რომ გვევ ლი ნე ბა და ბრძნუ ლად მარ თავს ჩვენს მი ერ და არ სე­ბულ სა ხელ მ წი ფოს, რაც მარ თა ლი ა, მარ თა ლი ა, ერ თხე ლაც არ მო­უკ რავს თვა ლი, არც ერ თის თ ვის და არც ბევ რის თ ვის.

– არცერთხელ.– ერ თხე ლაც არ დას წ რე ბი ა, ჩე მო ნე ტა რო, იმ მომ ხიბ ლავ სა და

კე თილ შო ბი ლურ სა უბ რებს, სა დაც ასე გულ მოდ გი ნედ და ათას გ­ვა რი სა შუ ა ლე ბით და ე ძე ბენ ჭეშ მა რი ტე ბას მხო ლოდ და მხო ლოდ შე მეც ნე ბის მიზ ნით; სა უბ რებს, რომ ლებ საც სა ერ თო არა აქვთ რა დი დე ბის მა ძი ე ბელ თა ყალბ ენამ ჭევ რო ბას თან, სამ ს ჯავ რო ებ ში მო­პი რის პი რე მხა რე თა და ვა სა თუ კერ ძო პირ თა ცი ლო ბას თან.

– მართლაც.– აი, რა ტო მა ა, რომ თუმ ცა წი ნას წარ ვგრძნობ დით და ვუფ­

რ თხო დით კი დეც ამას, – ჭეშ მა რი ტე ბის კარ ნა ხით იძუ ლე ბულ­ნი ვამ ტ კი ცებ დით, რომ ვერც სა ხელ მ წი ფო და ვერც კერ ძო პი რი ვე რა სო დეს მი აღ წევს სრულ ყო ფი ლე ბას, თუ კი აუცი ლებ ლო ბა არ აიძუ ლებს ფი ლო სო ფოს თა ამ მცი რე რიცხო ვან ჯგუფს, რო მელ თაც უკე თუ რე ბად თუ არა, უმაქ ნი სე ბად მა ინც თვლი ან, თავს იდოს სა­ხელ მ წი ფო ზე ზრუნ ვა, თვით სა ხელ მ წი ფოს კი მო უ წევს და ე მორ ჩი­ლოს მათ მმარ თ ვე ლო ბას; ან თუ ღვთა ებ რი ვი ზეშ თა გო ნე ბა ფი­ლო სო ფი ის მი მართ გულ მ ხურ ვა ლე სიყ ვა რულს არ ჩა უ ნერ გავს

პლატონი

30

დღე ვან დელ მე ფე ებს და მბრძა ნებ ლებს, ან მათ მემ კ ვიდ რე ებს. იმის მტკი ცე ბა, რომ ამ ორი შე საძ ლებ ლო ბი დან ერ თ ­ერ თი ან ორი ვე გა ნუ ხორ ცი ე ლე ბე ლი ა, მე გა უ მარ თ ლებ ლად მი მაჩ ნი ა. წი ნა აღ მ დეგ შემ თხ ვე ვა ში სავ სე ბით სა მარ თ ლი ა ნად აგ ვიგ დებ დ ნენ სა ცინ ლად – საქ მე გა მოგ ლე ვი ათ და წყალს ნა ყავ თო; ასე ა, არა?

– დიახ.– თუ კი გარ და სულ სა უ კუ ნე თა გან მავ ლო ბა ში ოდეს მე მა ინც

მომ ხ და რა, რომ სა ხე ლო ვან ფი ლო სო ფო სებს აუცი ლებ ლო ბის კარ­ნა ხით თავს ედ ვათ სა ხელ მ წი ფოს მმარ თ ვე ლო ბა, ან ახ ლა ხდე ბა ჩვე­ნი თვა ლი სათ ვის მი უწ ვ დო მელ ამა თუ იმ ბარ ბა რო სულ ქვე ყა ნა ში, ან და მო მა ვალ ში მოხ დე ბა, ჩვენ მზად ვართ და ჟი ნე ბით ვამ ტ კი ცოთ, რომ ამ ნა ი რი სა ხელ მ წი ფო არ სე ბობ და, არ სე ბობს და კვლა ვაც იარ­სე ბებს, თუ კი მის მბრძა ნებ ლად ფი ლო სო ფი ის მუ ზა გვევ ლი ნე ბა. ამ ნა ი რი სა ხელ მ წი ფო ებ რი ვი წყო ბი ლე ბის დამ ყა რე ბა დი ა ხაც შე­საძ ლე ბე ლი ა, ასე რომ, ჩვენ შე უძ ლე ბელ ზე რო დი ვლა პა რა კობთ, თუმ ცა იმას კი ვა ღი ა რებთ, რომ ეს ძა ლი ან ძნე ლი საქ მე ა.

– მეც ასე ვფიქრობ, – თქვა მან.– მა შინ, ჩე მო ნე ტა რო, ნურც ასე მკაც რად და ა და ნა შა უ ლებ უმ­

რავ ლე სო ბას. ის ნამ დ ვი ლად შე იც ვ ლის აზრს, თუ კი მი სი ლან ძღ ვის ნაც ვ ლად ეც დე ბი მშვი დად უარ ყო ფი ლო სო ფი ი სათ ვის წა ყე ნე ბუ ლი ყვე ლა ბრალ დე ბა და უჩ ვე ნო, ვინ არი ან ფი ლო სო ფო სე ბი, რო გო რია მა თი ბუ ნე ბა და საქ მი ა ნო ბა, რა თა ბრბომ არ იფიქ როს, თით ქოს იმათ ზე ელა პა რა კე ბი, ვი საც თვი თონ ვე მი იჩ ნევს ფი ლო სო ფო სე ბად. ამ თვა ლით რომ და ა ნა ხებ საქ მის არსს, თა ვად დარ წ მუნ დე ბი, რომ მას უკ ვე გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი აზ რი შე ექ მ ნა და სულ სხვა ნა ი რად ლა­პა რა კობს მათ ზე. იქ ნებ გგო ნი ა, რომ ბრბოს შე იძ ლე ბა აღი ზი ა ნებ­დეს ის, ვინც თვი თონ ვე არ ღი ზი ან დე ბა, ან და შუ რით უყუ რებ დეს მას, ვინც თვი თონ არ არის მო შურ ნე? და გას წ რებ და ბა რემ ახ ლა ვე გეტყ ვი, რომ ამ ნა ირ უჟ მურს იშ ვი ა თად თუ შეხ ვ დე ბი ხალ ხ ში, უმ­რავ ლე სო ბი სათ ვის კი უცხოა ეს უხი ა გო ბა.

– სავსებით ვიზიარებ შენს აზრს.– იმა საც თუ იზი ა რებ, რომ ფი ლო სო ფი ი სად მი უმ რავ ლე სო ბის

უარ ყო ფით და მო კი დე ბუ ლე ბა ში ბრა ლი მი უძღ ვის გა რე შე ხალხს, ღრი ან ცე ლით რომ იჭ რე ბა იქ, სა დაც აშ კა რად არ არის მი სი ად გი­ლი, ლან ძღ ვა­ გი ნე ბით იკ ლებს და შე უ რაცხ ყო ფას აყე ნებს არა მარ­

სახელმწიფო

31

ტო სხვებს, არა მედ სა კუ თარ თავ საც, ერ თი სიტყ ვით, ისე იქ ცე ვა, ყვე ლა ზე ნაკ ლებ რომ შეჰ ფე რის ფი ლო სო ფი ას.

– აქაც გეთანხმები.– მარ თ ლაც და, ადი მან ტე, ვი საც თა ვის მო წო დე ბად ჭეშ მა რი­

ტე ბის ჭვრე ტა და უ სა ხავს, სა ი მი სოდ სა და სცა ლი ა, რომ, ზე ცას კი არა, თვალ დახ რი ლი უმ ზერ დეს კაც თა ფუჭ ფუს ფუსს და მა თი უკე­თუ რე ბის წი ნა აღ მ დეგ აღ ძ რუ ლი მა თი ვე შუღ ლი თა და შუ რით ივ­სე ბო დეს? არა, წა რუ ვალ არ ს თა მწყობ რი წეს რი გის და უც ვ ლე ლო­ბის, სამ ყა რო უ ლი ჰარ მო ნი ი სა და გო ნე ბის მჭვრე ტი სწო რედ მათ ბა ძავს და, შეძ ლე ბის დაგ ვა რად, მათ ვე ემ ს გავ სე ბა. ან იქ ნებ გგო ნია რომ შე იძ ლე ბა არ ბა ძავ დე იმას, რა საც აღ ტა ცე ბის გა რე შე ვერ უახ­ლოვ დე ბი?

– არა, ეს შეუძლებელია, – თქვა მან.– ამ ღვთა ებ რი ვად მო წეს რი გე ბულ სამ ყა როს რომ უახ ლოვ დე­

ბა, ადა მი ა ნის სულ საც ეუფ ლე ბა ეს ღვთა ებ რი ო ბა, რამ დე ნა დაც მი­სი ტვირ თ ვა შე უძ ლია მოკ ვ დავ ბუ ნე ბას. გმო ბით კი შე იძ ლე ბა ყვე­ლა ფე რი ჰგმო ამ ქვეყ ნად.

– რა თქმა უნდა.– ხო ლო თუ აუცი ლებ ლო ბა აიძუ ლებს კაც თა კერ ძო თუ სა­

ზო გა დო ყო ფა ში და ნერ გოს ის, რა საც ზე ცი ურ სამ ყა რო ში ჭვრეტს, რო გორ გგო ნი ა, გა ნა ცუ დი დამ ნერ გა ვი იქ ნე ბა ზო მი ე რე ბის, სა მარ­თ ლი ა ნო ბი სა თუ სხვა სა მო ქა ლა ქო სიქ ვე ლი სა?

– არამც და არამც.– მაგ რამ თუ ხალ ხი შე იგ ნებს, რომ სი მარ თ ლეს ვე უბ ნე ბით ფი­

ლო სო ფო სებ ზე, გა ნა კვლავ აღ შ ფო თე ბუ ლი აღიძ ვ რის მათ წი ნა აღ მ­დეგ და უნ დობ ლად მო ე კი დე ბა ჩვენს სიტყ ვებს, რო მელ თა თა ნახ მა­დაც სა ხელ მ წი ფო ვე რა სო დეს ვერ მი აღ წევს კე თილ დღე ო ბას, თუ კი ჭეშ მა რიტ ხე ლო ვან თა მი ერ ღვთა ებ რი ვი ნი მუ შის მი ხედ ვით შედ გე­ნი ლი გეგ მა არ უდევს სა ფუძ ვ ლად?

– თუ შეიგნო, აღარც აღშფოთდება; მაგრამ როგორ შეადგენენ ამ გეგმას?

– რო გორ და, ფი ცა რი ვით აიღე ბენ სა ხელ მ წი ფოს თუ ხალ ხის ზნე ო ბას და, უწი ნა რეს ყოვ ლი სა, გულ მოდ გი ნედ გაწ მენ დენ, რაც სუ ლაც არ არის ად ვი ლი. რო გორც თა ვად მო გეხ სე ნე ბა, სხვე ბის გან იმი თაც გან ს ხ ვავ დე ბი ან, რომ არც სა ხელ მ წი ფოს გა და კე თე ბას მიჰ­

პლატონი

32

ყო ფენ ხელს, არც კერ ძო პი რი სას და არც კა ნო ნებს შექ მ ნი ან სა­ხელ მ წი ფო სათ ვის, ვიდ რე გაწ მენ დილს არ ჩა ი ბა რე ბენ, ან თვი თონ ვე არ გაწ მენ დენ მას.

– მართალს ბრძანებ.– და მხოლოდ ამის შემდეგ მოხაზავენ სახელმწიფო წყობილების

გეგმას.– რა თქმა უნდა.– შემ დეგ კი, ამ ნა ხა ზის დას რუ ლე ბი სას, უპი რა ტე სად ორ რა­

მეს მი აქ ცე ვენ ყუ რადღე ბას: ერ თის მხრივ, იმას, რაც თა ვი სი არ სით სა მარ თ ლი ა ნი ა, მშვე ნი ე რი და გო ნი ე რი, მე ო რეს მხრივ კი – იმას, რაც ასე თი ვეა ადა მი ა ნებ ში. ხო ლო შემ დეგ ამ თვი სე ბა თა შერ წყ მა­ შე რე ვით – ადა მი ა ნის პირ ველ სა ხეს, იმის მი ხედ ვით, რა საც ჰო მე რო­სი ადა მი ა ნებ ში ღვთა ებ რივ სა და ღვთის დარს უწო დებს.

– ეს იქნებოდა უმშვენიერესი სურათი.– კე თი ლი და პა ტი ო სა ნი, – ვუთხა რი მე, – ნუ თუ ახ ლაც ვერ

და ვარ წ მუ ნეთ ის ხალ ხი, მწყობ რად და რაზ მუ ლი რომ მო ი წევ და ჩვენ ზე, და ვერ და ვა ნა ხეთ, რომ ამ ნა ი რი სა ხელ მ წი ფოს მხატ ვა რი სწო რედ ის კა ცი ა, რო მელ საც წე ღან ვა ქებ დით, ჩვე ნი მო წი ნა აღ მ დე­გე ნი კი გა აფ თ რე ბით გვი ტევ დ ნენ, ვის ან დობთ სა ხელ მ წი ფოს მმარ­თ ვე ლო ბა სო? ეს რომ მო ეს მი ნათ, ნუ თუ ოდ ნავ მა ინც არ დაცხ რე­ბოდ ნენ?

– რა თქმა უნდა, თუ ჭკუის ნატამალი მაინც შერჩათ.– ან რას იტყოდნენ საპასუხოდ? იქნებ იმას, ფილოსოფოსები

გატაცებით არ მიელტვიან არსსა და ჭეშმარიტებასო?– მაგრამ ეს ხომ სისულელე იქნებოდა.– ან იქნებ იმას, რომ ჩვენს მიერ დახატული ფილოსოფიური

ბუნება არ ენათესავება სიკეთეს?– არც ეს იქნებოდა ნაკლები სისულელე.– კი მაგ რამ, ეს თუ არა, სხვა რა იქ ნე ბო და ფი ლო სო ფი ურ ბუ­

ნე ბა ზე უფ რო ბრძე ნი და უფ რო ქვე ლი, ამ უკა ნას კ ნელს სა თა ნა დო გა მო ყე ნე ბა რომ ეპო ვა? იქ ნებ ჩვენს მი ერ უარ ყო ფი ლი ესა თუ ის ბუ ნე ბა?

– რა თქმა უნდა, არა.– კვლა ვაც გა ცოფ დე ბოდ ნენ, თუ ვიტყო დით, რომ არც სა ხელ­

მ წი ფოს და არც მის მო ქა ლა ქე ებს არ და ად გე ბათ საშ ვე ლი, ვიდ რე

სახელმწიფო

33

სა ხელ მ წი ფოს ფი ლო სო ფოს თა მოდ გ მა არ ჩა უდ გე ბა სა თა ვე ში, ან იმ ნა ი რი წყო ბი ლე ბა არ დამ ყარ დე ბა, ჩვენ რომ დავ ხა ტეთ?

– ალბათ ეს ნაკლებ გააცოფებდათ.– მოდი, საერთოდ მოვეშვათ ამ „ნაკლებს” და პირდაპირ ვთქვათ,

რომ ისინი სავსებით დაცხრებოდნენ და დაწყნარდებოდნენ, სხვაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, სირცხვილის გამო მაინც.

– ბატონი ბრძანდები.– მაშ, შევ თან ხ მ დეთ, რომ ამ მხრივ უკ ვე და ვარ წ მუ ნეთ ისი ნი;

მაგ რამ ვინ შე მოგ ვე და ვე ბა იმა ში, რომ მე ფე ე ბი სა თუ მბრძა ნებ ლე­ბის მემ კ ვიდ რე თა შო რი საც შე იძ ლე ბა გა მო ე რი ონ ბუ ნე ბით ფი ლო­სო ფოს ნი?

– ვერავინ.– და რა კი შე იძ ლე ბა გა მო ე რი ონ, ვი თომ რა აუცი ლე ბე ლი ა, რომ

ხრწნი ლე ბას და ექ ვემ დე ბა რონ ისი ნი? თა ვის თა ვა დო ბის შე ნარ ჩუ ნე­ბა რომ ძნე ლია მათ თ ვის, ამას თვი თო ნაც ვა ღი ა რებთ, მაგ რამ ვის შე უძ ლია ამ ტ კი ცოს, რომ დრო თა გან მავ ლო ბა ში ერ თიც ვერ იხ ს ნის თავს?

– ვერავინაც ვერ გაბედავს მაგის მტკიცებას.– მაგ რამ ერ თი ამ ნა ი რი კა ციც კი, რო მელ საც მთე ლი სა ხელ მ­

წი ფო ემორ ჩი ლე ბა, სავ სე ბით საკ მა რი სი ა, რა თა აღას რუ ლოს ყო ვე­ლი ვე ის, რაც დღეს შე უძ ლე ბე ლი ეჩ ვე ნე ბათ.

– დიახ, სავსებით საკმარისია.– რად გან თუ ეს მბრძა ნე ბე ლი იმ ნა ირ კა ნო ნებ სა და ადათ­

წესებს და ნერ გავს, ჩვენ რომ აღ ვ წე რეთ, გა მო რიცხუ ლი არ არის, რომ მო ქა ლა ქე ნი სი ა მოვ ნე ბით აღას რუ ლე ბენ მათ.

– სულაც არ არის გამორიცხული.– მაგრამ ის კი გამორიცხულია და შეუძლებელი, რომ იმას, რაც

ჩვენ მოვიწონეთ, სხვებიც იწონებდნენ?– მე თუ მკითხავ, არა.– ჩვენ კი, მე მგო ნი ა, საკ მა ოდ და მა ჯე რებ ლად და ვამ ტ კი ცეთ,

რომ ჩვე ნი გეგ მა ყვე ლა ზე უმ ჯო ბე სი ა, თუ კი შე საძ ლე ბე ლია მი სი ხორ ც შეს ხ მა.

– დიახ, საკმაოდ დამაჯერებლად.– მაშ, ახ ლა, რო გორც ჩანს, შეგ ვიძ ლია და ვას კ ვ ნათ, რომ ჩვე ნი

სა კა ნონ მ დებ ლო გეგ მა ყვე ლა ზე უკე თე სი უნ და იყოს, თუ კი შე საძ­

პლატონი

34

ლე ბე ლია ხორ ცი შე ვას ხათ მას, და, მარ თა ლი ა, ეს ძალ ზე ძნე ლი ა, მაგ რამ არა შე უძ ლე ბე ლი.

– რა თქმა უნდა, შეგვიძლია.– რა კი ეს სა კითხი, ასე თუ ისე, უკ ვე მოგ ვარ და, ახ ლა სხვა საც

უნ და მივ ხე დოთ: რა გზით, რო მე ლი მეც ნი ე რე ბის მეშ ვე ო ბით ან რა­ნა ი რი წვრთნით უნ და აღ ვ ზარ დოთ და ჩა მო ვა ყა ლი ბოთ სა ხელ მ წი­ფოს მხსნელ ნი, ან რა ასაკ ში უნ და მი ვან დოთ ესა თუ ის საქ მე.

– დიახ, ესეც მისახედია.– ჩე მი სი მარ ჯ ვე არა ფერ შიც არ გა მო მად გა, – ვთქვი მე, – რა კი­

ღა დუ მი ლით ავუ ა რე გვერ დი ცო ლე ბის შერ თ ვის, ბავ შ ვე ბის კე თე­ბი სა თუ სა ხელ მ წი ფო თა ნამ დე ბო ბებ ზე ხალ ხის გამ წე სე ბის სა კითხს, რად გა ნაც ვი ცო დი, რომ მარ თ ლის მთქმელს ცხე ნი შე კაზ მუ ლი უნ და ჰყავ დეს, მაგ რამ ახ ლა კი ირ კ ვე ვა, რომ სი მარ თ ლის თქმა აუცი ლე­ბე ლი ა. მარ თა ლი ა, ცო ლე ბი სა და შვი ლე ბის სა კითხი უკ ვე გა დავ წყ­ვი ტეთ, მაგ რამ რაც შე ე ხე ბა სა ხელ მ წი ფოს მმარ თ ველ თა სა კითხს, ამის გარ კ ვე ვა თა ვი დან უნ და და ვიწყოთ. თუ გახ სოვს, ჩვენ ვამ ტ კი­ცებ დით, რომ მათ, ლხინ ში აც და ჭირ ში აც, თავ და ვიწყე ბით უნ და უყ ვარ დეთ სამ შობ ლო, ასე რომ, ვერც გან საც დე ლი, ვერც გა სა ჭი რი თუ ბე დის უკუღ მა ტრი ა ლი ვერ უნ და ახ შობ დეს ამ გრძნო ბას მათ­ში. ვინც ამ მხრივ სი სუს ტეს გა მო ი ჩენს, ხე ლა ღე ბით უნ და უარ ვ ყოთ, ხო ლო ვინც ისე წმინ დად გა მო ვა ამ გა მოც დი დან, რო გორც ოქ რო – ცეცხ ლი დან, თა ნამ დე ბო ბა ზე გა ვამ წე სოთ და სი ცოცხ ლე შიც და სიკ ვ დი ლის შემ დე გაც სა თა ნა დო პა ტი ვი არ მო ვაკ ლოთ. აი, რა ით ქ­ვა და ახ ლო ე ბით ამ სა კითხის გან ხილ ვი სას, მაგ რამ ნარ თა უ ლად და მი კი ბულ ­ მო კი ბუ ლად, რად გა ნაც გვე ში ნო და იმ და ვი და რა ბი სა, რის წი ნა შეც ამ ჟა მად ვდგა ვართ.

– სრული სიმართლეა, – თქვა მან, – მშვენივრად მახსოვს.– მა შინ, ჩე მო მე გო ბა რო, ვერ გავ ბე დე იმი სი თქმა, რა საც ამ ჟა­

მად ვბე დავ. მაშ, გავ კად ნი ერ დეთ და პირ და პირ გან ვაცხა დოთ, რომ სა ხელ მ წი ფოს ყვე ლა ზე ღირ სე ულ მცვე ლე ბად ფი ლო სო ფო სებს უნ­და ვამ წე სებ დეთ.

– სათქმელი უნდა ითქვას.– მაგ რამ იმა საც და უ ფიქ რ დი, რა ცო ტა ნი შეგ რ ჩე ბი ან ხელთ:

რად გა ნაც იმ თვი სე ბებს, რაც, ჩვე ნი აზ რით, ნიშ ნე უ ლი უნ და იყოს მა თი ბუ ნე ბი სათ ვის, ერ თად თავ მოყ რილს იშ ვი ა თად თუ ჰპო ვებ ვი­

სახელმწიფო

35

სი მე სულ ში; ისი ნი, უმე ტეს წი ლად, მი მო ფან ტულ ნი არი ან და ცალ ­ ცალ კე თუ იჩე ნენ თავს.

– რას გულისხმობ?– ცოდ ნის ად ვი ლად შეთ ვი სე ბის უნა რი, მეხ სი ე რე ბა, მახ ვილ­

გო ნი ე რე ბა, გამ ჭ რი ა ხო ბა და სხვა მის თა ნა ნი, რო გორც თა ვად მო­გეხ სე ნე ბა, ერ თად რო დი იყ რი ან თავს; ჭა ბუ კუ რად ფიცხ ნი და მა­ღალ ნი ჭი ერ ნი კი ნაკ ლე ბად ეგუ ე ბი ან მო წეს რი გე ბულ, მშვიდ სა და უშ ფოთ ველ ყო ფას. პი რი ქით, თა ვი ან თი და უდ გ რომ ლო ბის გა მო გა მუდ მე ბით ბორ გა ვენ, წრი ა ლე ბენ, აქეთ ­ი ქით აწყ დე ბი ან და ხე­ლი დან ეც ლე ბათ ყო ვე ლი ვე ურ ყე ვი და მყა რი.

– მართალს ბრძანებ, – თქვა მან.– მე ო რეს მხრივ, გა წო ნას წო რე ბუ ლი, ურ ყე ვი და მტკი ცე ხა სი ა­

თის ხალ ხი უფ რო სან დო ა, ბრძო ლის ველ ზე სა ი მე დო და საფ რ თხის წი ნა შე წარ ბ შე უხ რე ლი. მაგ რამ იგი ვე თვი სე ბე ბი სწავ ლა ში სხვა ნა ი­რად ავ ლე ნენ თავს; უგერ გი ლო ნი, ზან ტ ნი და ზარ მაც ნი ისე გა ხე ვე­ბუ ლან, თით ქოს ტვი ნის გან ძ რე ვა უჭირ თო, მთქნა რე ბა უტყ დე ბათ და ძი ლი ერე ვათ, რო ცა სწავ ლა ზე მიდ გე ბა საქ მე.

– ასეა.– ჩვენ კი ვამ ბობ დით, რომ მცვე ლებ ში ერ თ მა ნეთს უნ და ერ წყ­

მო დეს გო ნე ბის სიმ კ ვირ ცხ ლე და ხა სი ა თის სიმ ტ კი ცე, რის გა რე შეც არც ასე გულ მოდ გი ნედ უნ და გვეწ ვ რ თ ნა და აღ გ ვე ზარ და, არც ძა­ლა უფ ლე ბა მიგ ვენ დო და არც პა ტი ვი მიგ ვე გო მათ თ ვის.

– მერედა, განა სწორნი არ ვიქნებოდით?– რო გორ გგო ნი ა, ამ სა პი რის პი რო თვი სე ბა თა ურ თი ერ თ შერ­

წყ მა იშ ვი ა თი ა?– რა თქმა უნდა.– ამი ტომ, რო გორც ზე მოთ ით ქ ვა, მარ ტო შრო მა ში კი არა,

ლხინ შიც და ჭირ შიც უნ და გა მოვ ცა დოთ ისი ნი. აქ ვე იმა საც დავ­ძენ, რაც მა შინ გა მომ რ ჩა: აუცი ლებ ლად უნ და იწ ვ რ თ ნიდ ნენ თავს მეც ნი ე რე ბის სხვა დას ხ ვა დარ გ ში, რა თა სა შუ ა ლე ბა გვქონ დეს და­ვუკ ვირ დეთ, მი აღ წე ვენ ცოდ ნის მწვერ ვალს თუ, რო გორც სხვა ას­პა რე ზო ბი სას, ში შით და ი ხე ვენ უკან.

– რასაკვირველია, უნდა დავუკვირდეთ. მაგრამ რას უწოდებ შენ ცოდნის მწვერვალს?

– ალ ბათ გე მახ სოვ რე ბა: მას შემ დეგ, რაც გან ვი ხი ლეთ სუ ლის

პლატონი

36

სა მი სხვა დას ხ ვა სა ხე, ჩვენ ვი სარ გებ ლეთ ამ გან ს ხ ვა ვე ბით, რა თა აგ­ვეხ ს ნა, რა არის სა მარ თ ლი ა ნო ბა, გო ნი ე რე ბა, სი მა მა ცე და სიბ რ ძ ნე.

– ეგ რომ არ მახსოვდეს, არც იმის მოსმენის ღირსი ვიქნებოდი, რაც აწი უნდა ითქვას.

– ისიც თუ გახსოვს, რაც მანამდე ვთქვით?– რა?– რა და, ის რომ ამ სიქ ვე ლე თა უკეთ შე საც ნო ბად სხვა – უფ რო,

გრძე ლი და შე მოვ ლი თი გზა უნ და აგ ვერ ჩი ა, რო მე ლიც უფ რო ნათ­ლად წარ მოგ ვი ჩენ და მათ; თუმ ცა ზე მოთ ქ მუ ლი და ნაც შე იძ ლე ბო და სა თა ნა დო დას კ ვ ნე ბი გა მოგ ვე ტა ნა. თქვენ თქვით, რომ ეს საკ მა რი სი იყო, მაგ რამ შემ დ გომ მსჯე ლო ბას, ჩე მი აზ რით, სი ზუს ტე აკ ლ და. და მა ინც, თუ გაკ მა ყო ფი ლებთ, თქვენ თვი თონ უნ და მითხ რათ.

– პირადად მე სავსებით მაკმაყოფილებს, და ამავე აზრისა არიან სხვებიც.

– კი მაგ რამ, ჩე მო ძვირ ფა სო, თუ ეგ ზომ მნიშ ვ ნე ლო ვან სა გან თა სა ზო მი ოდ ნავ მა ინც გან ს ხ ვავ დე ბა სი ნამ დ ვი ლის გან, ჩვე ნი მტკი ცე­ბა უკ ვე აღარ იქ ნე ბა საკ მა რი სად და სა ბუ თე ბუ ლი; რად გან ის, რაც არას რულ ყო ფი ლი ა, არაფ რის სა ზო მად არ გა მოდ გე ბა. თუმ ცა ზოგს ესეც და მაკ მა ყო ფი ლებ ლად ეჩ ვე ნე ბა, შემ დ გო მი კვლე ვა­ ძი ე ბა კი – ზედ მე ტად.

– დი ახ, – თქვა მან, – ზო გი მარ თ ლაც ასე ფიქ რობს თა ვი სი და­უ დევ რო ბის გა მო.

– მაგ რამ ასე ყვე ლა ზე ნაკ ლებ უნ და ფიქ რობ დეს სა ხელ მ წი ფო სა და კა ნო ნე ბის მცვე ლი.

– რა თქმა უნდა.– ასე რომ, მან უფ რო გრძე ლი გზა უნ და აირ ჩი ოს, ჩე მო მე გო­

ბა რო, და სუ ლის წვრთნას არა ნაკ ლე ბი ძა ლა მო ახ მა როს, ვიდ რე სხე უ ლი სას; თო რემ, რო გორც უკ ვე ით ქ ვა, სრულ ყო ფი ლად ვე რა­სო დეს და ე უფ ლე ბა იმას, რაც მის თ ვის ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი და არ სე ბი თი ა.

– კი მაგ რამ, გა ნა ეს ყვე ლა ზე არ სე ბი თი უფ რო მნიშ ვ ნე ლო ვა­ნი ა, ვიდ რე სა მარ თ ლი ა ნო ბა და ყვე ლა სხვა სიქ ვე ლე, ზე მოთ რომ მი მო ვი ხი ლეთ?

– დი ახ, არ სე ბობს რა ღაც უფ რო მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი, და ეს არა მარ ტო ზო გა დად უნ და მი მო ვი ხი ლოთ, რო გორც ვიქ ცე ვით ახ ლა,

სახელმწიფო

37

არა მედ არა ფე რი არ უნ და გა მოგ ვ რ ჩეს, რა თა მთე ლი სუ რა თი უფ­რო სრუ ლად წარ მო ვიდ გი ნოთ. გა ნა სა სა ცი ლო არ არის, რომ ამო­დე ნა ძა ლას ალე ვენ გა ცი ლე ბით უფ რო უმ ნიშ ვ ნე ლო სა განს, რა თა ზედ მი წევ ნით სრულ ყონ და დახ ვე წონ იგი, ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვანს კი სუ ლაც არ სცნო ბენ იმის ღირ სად, რომ თავ და უ ზო გა ვად ეცა დონ მი სი სი დი ა დის წარ მო ჩე ნას?

– რა თქმა უნ და, სა უცხოო აზ რი ა. მაგ რამ ნუ თუ გგო ნი ა, რომ აღარ გვკითხა ვენ, მა ინც რა არის, შე ნი სიტყ ვე ბით რომ ვთქვათ, ეს უმ ნიშ ვ ნე ლო ვა ნე სი ცოდ ნა, ან რას ეხე ბა იგი?

– სუ ლაც არა, – მი ვუ გე მე, – თუ გნე ბავს, თვი თო ნაც მკითხე. თუმ ცა ეს არა ერ თხელ გსმე ნია ჩემ გან, მაგ რამ, ეტყო ბა, აღარ გახ­სოვს, ან გინ და გუ ლი გა მიწყა ლო მაგ შე ნი გა მოხ დო მე ბით; ალ ბათ, ეს უფ რო სა ვა რა უ დო ა, რად გან ვინ მოს თ ვ ლის, რამ დენ ჯერ გა გი გო ნი ა, რომ სი კე თის იდეაა ყვე ლა ზე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი. სა მარ თ ლი ა ნო ბა ცა და ყვე ლა სხვა სიქ ვე ლეც სწო რედ მი სი წყა ლო ბი თაა სა სარ გებ ლო და ვარ გი სი. შენ, ალ ბათ, ისიც გე ცო დი ნე ბო და, რა საც დავ ძენ დი: სი კე­თის იდე ას კარ გად არ ვიც ნობ თ ­ მეთ ქი. და რა კი არ ვიც ნობთ, ამი­ტომ ყო ვე ლი ვე და ნარ ჩე ნი კარ გა დაც რომ ვი ცო დეთ, მერ წ მუ ნე, ეს ცოდ ნა არას გვარ გი ა. ეს იმას ჰგავს, რა ი მე ნივთს იძენ დე და არ კი იცო დე, რა ში გა მო გად გე ბა იგი. თუ, შე ნი აზ რით, საკ მა რი სი ა, რაც შე იძ ლე ბა მე ტი შე ი ძი ნო, მაგ რამ წარ მოდ გე ნაც არ გქონ დეს, სა სი კე­თოა თუ არა ეს შენ თ ვის, ან იქ ნებ ყვე ლა ფე რი უნ და იცო დე, გარ და იმი სა, რაც მშვე ნი ე რია და კე თი ლი?

– არა, ვფიცავ ზევსს, – თქვა მან.– მაგ რამ ის ხომ მა ინც იცი, რომ სი კე თე, ბრბო ის აზ რით, გან ცხ­

რო მა ა, უფ რო დახ ვე წილ თა აზ რით კი – ცოდ ნა.– რა თქმა უნდა.– და რომ ვინც ამ აზ რი სა ა, ჩე მო ძვირ ფა სო, ვერც კი გვეტყ ვის,

რას ნიშ ნავს ეს ცოდ ნა, თუმ ცა, ბო ლოს და ბო ლოს, იძუ ლე ბუ ლია გან გ ვი მარ ტოს, რომ აქ სი კე თის ცოდ ნა იგუ ლის ხ მე ბა.

– ღმერთმანი, სასაცილოა.– რა თქმა უნ და, სა სა ცი ლო ა, რა კი ღა გვსაყ ვე დუ რო ბენ, სი კე თე­

ზე წარ მოდ გე ნაც არა გაქ ვ თო, შემ დეგ კი ისე გვე ლა პა რა კე ბი ან, თით­ქოს დი დი მცოდ ნე ნი ვი ყოთ. ისე ხში რად ატ რი ა ლე ბენ ამ „სიკეთის

პლატონი

38

ცოდ ნას“, თით ქოს „სიკეთის“ წარ მოთ ქ მის თა ნა ვე უნ და ვხვდე ბო დეთ, რა არის ეს.

– სწორია, – თქვა მან.– მაგ რამ გა ნა ისი ნი, ვი სი აზ რი თაც სი კე თე გან ცხ რო მა ა, ნაკ ლებ

ცდე ბი ან? გა ნა ისი ნიც იძუ ლე ბულ ნი არ არი ან აღი ა რონ, რომ არ სე­ბობს უკე თუ რი გან ცხ რო მაც?

– უკეთურზე უკეთურიც.– მაშასადამე, თვითონვე უნდა აღიარონ, რომ ერთი და იგივე

რამ შეიძლება კეთილიც იყოს და უკეთურიც; ასეა, არა?– უცილობლად.– მე რე და, გა ნა ასე ვე ცხა დი არ არის, რომ უმ რავ ლე სო ბა იმას

მი იჩ ნევს მშვე ნი ე რად და სა მარ თ ლი ა ნად, რაც მშვე ნი ე რი და სა მარ­თ ლი ა ნი ჰგო ნი ა, თუნ დაც სი ნამ დ ვი ლე ში არც ერ თი იყოს და არც მე ო რე, და ამის მი ხედ ვით მოქ მე დებს, იძენს და ფიქ რობს; ხო ლო რაც შე ე ხე ბა სი კე თეს, აქ არა ვინ არ სჯერ დე ბა მოჩ ვე ნე ბი თის ფლო­ბას, არა მედ ყვე ლა ჭეშ მა რიტ სი კე თეს მი ელ ტ ვის და არაფ რად აგ­დებს მოჩ ვე ნე ბითს.

– ასეა, – თქვა მან.– დი ახ, სი კე თეს მი ელ ტ ვის ყო ვე ლი სუ ლი და მი სი გუ ლის თ ვის­

ვე აკე თებს ყვე ლა ფერს; გუ მა ნით გრძნობს, რომ არ სე ბობს რა ღაც ამ გ ვა რი, თუმ ცა და ნამ დ ვი ლე ბით კი ვერ მიმ ხ ვ და რა, რა არის ეს. ასე რომ, მტკი ცედ ვერ ეყ რ დ ნო ბა თა ვის ვა რა უდს, რო გორც ყვე ლა სხვა შემ თხ ვე ვა ში ემ ყა რე ბა თა ვის ღრმა რწმე ნას. ამი ტო მაც ხე ლი აღარ მი უწ ვ დე ბა ამ და ნარ ჩენ ზეც და ვე ღარ იღებს მის გან იმას, რაც შე იძ ლე ბო და სა სარ გებ ლო ყო ფი ლი ყო მის თ ვის. მე რე და, ნუ თუ ამ ფას და უ დე ბელ სი კე თეს ასე ვე ბუნ დოვ ნად უნ და ჭვრეტ დ ნენ სა ხელ­მ წი ფოს უკე თე სი მო ქა ლა ქე ნი, რო მელ თაც მზა და ვართ ყვე ლა ფე რი მი ვან დოთ?

– არამც და არამც.– მე თუ მკითხავ, შე უძ ლე ბე ლია სა მარ თ ლი ა ნო ბი სა და მშვე ნი­

ე რე ბის ღირ სე უ ლი მცვე ლი იყოს ის, ვინც არ იცის, რა აკავ ში რებს ან ერ თ სა და ან მე ო რეს სი კე თეს თან. დი ახ, მე ამ თა ვით ვე ვგრძნობ, რომ ამ კავ ში რის გა რე შე ვე რა ვინ ვერ შე იც ნობს მათ.

– და არც გატყუებს ეგ შენი გრძნობა.– ასე რომ, ჩვე ნი სა ხელ მ წი ფო წყო ბი ლე ბა სრულ ყო ფი ლი იქ ნე­

სახელმწიფო

39

ბა მხო ლოდ იმ შემ თხ ვე ვა ში, თუ მას მცვე ლად მი ვუ ჩენთ კაცს, რო­მელ მაც იცის ყო ვე ლი ვე ეს.

– უცილობლად. მაგრამ შენ თვითონ, სოკრატე, რად მიგაჩნია სიკეთე – ცოდნად, განცხრომად თუ რაღაც მესამედ?

– რა კაცი ხარ! კაი ხანია ვიცოდი და გატყობდი კიდეც, რომ ნამდვილად არ დასჯერდებოდი სხვების აზრს ამის თაობაზე.

– ეს იმი ტომ, სოკ რა ტე, – თქვა მან, – რომ სა მარ თ ლი ა ნად არ მეჩ ვე ნე ბა, რო ცა მხო ლოდ სხვე ბის აზრს გად მოგ ვ ცე მენ და არა სა­კუ თარს, თუმ ცა რა ხა ნია ჩაჰ კირ კი ტებ დ ნენ ამ სა კითხს.

– რო გორ? მაშ, შენ სა მარ თ ლი ა ნი გგო ნი ა, რომ კა ცი ლა პა რა­კობ დეს იმა ზე, რაც არ იცის და მცოდ ნედ ასა ღებ დეს თავს?

– არა, მცოდ ნედ კი არა, მაგ რამ კე თილ ინე ბოს და თა ვი სი სა კუ­თა რი აზ რე ბი გაგ ვი ზი ა როს.

– კი მაგ რამ, ნუ თუ არ შე გი ნიშ ნავს, რა უბად რუ კია ყვე ლა აზ რი, რო მე ლიც ცოდ ნას არ ემ ყა რე ბა? რო გორ გგო ნი ა, ვი თომ რა გა ნას ხ ვა­ვებს უვი ცის თუნ დაც მარ თალ აზრს უსი ნათ ლოს გან, რო მე ლიც თა­ვი სი თვალ დავ სი ლო ბის მი უ ხე და ვად მა ინც სწო რად მი იკ ვ ლევს გზას?

– არაფერი.– მე რე და, შენ გირ ჩევ ნია აკ ვირ დე ბო დე უსა ხურს, უსი ნათ ლო სა

და უგ ვანს, თუმ ცა ღა შე გიძ ლია სხვე ბის მე ო ხე ბით ჭვრეტ დე მშვე­ნი ერ სა და ნა თელს?

– თუ ღმერ თი გწამს, სოკ რა ტე, – წა მო ი ძა ხა გლავ კონ მა, – თავს ნუ არი დებ სათ ქ მელს, თით ქოს უკ ვე და გემ თავ რე ბი ნოს სიტყ ვა. ჩვენ იმა საც დავ ჯერ დე ბით, თუ ისე გან გ ვი მარ ტავ სი კე თის ბუ ნე ბას, რო­გორც სა მარ თ ლი ა ნო ბის, გო ნი ე რე ბი სა და სხვა სიქ ვე ლე თა ბუ ნე ბა გან გ ვი მარ ტე.

– გა ნა მე კი არ დავ ჯერ დე ბო დი, ჩე მო ძვირ ფა სო? მაგ რამ მე ში­ნი ა, ვა ი თუ ჩავ ფ ლავ დე და ჩე მი უგერ გი ლო ბის გა მო თქვე ნი და სა­ცი ნი შე ვიქ ნე. მო დი, ასე ვქნათ, ჩე მო ნე ტარ ნო, ჯერ ჯე რო ბით თა ვი ვა ნე ბოთ სი კე თის ჭეშ მა რიტ ბუ ნე ბას, რად გან ის, ჩე მი წარ მოდ გე­ნით, მე ტის მე ტად მა ღა ლია სა ი მი სოდ, რომ ჩვე ნი ძა ლის ხ მე ვით მივ­წ ვ დეთ. სა მა გი ე როდ, თუ გნე ბავთ, ორი ო დე სიტყ ვას გეტყ ვით სი კე­თის ნა ში ერ ზე, ზედ მი წევ ნით რომ ჩა მოჰ გავს მშო ბელს, თუ არა და, მო ვეშ ვათ ამას.

პლატონი

40

– არა, – თქვა მან, – შვილ ზე მა ინც გვე ლა პა რა კე, მშობ ლის ამ­ბავს კი მე რე გათ ქ მე ვი ნებთ.

– ნე ტა ვი მთლი ა ნად და მაბ რუ ნე ბი ნა თქვე ნი ვა ლი და არა მარ­ტო ვახ ში, რო გორც ამ ჟა მად. მაშ, ჯერ ჯე რო ბით დას ჯერ დით ამ ვახშს, ჭეშ მა რი ტი სი კე თის ნა ში ერს. მაგ რამ ფრთხი ლად იყა ვით, რა თა, ჩემ­და უნე ბუ რად, ან გა რიშ ში არ მო გატყუ ოთ.

– რამ დე ნა დაც შეგ ვიძ ლი ა, ფრთხი ლად ვიქ ნე ბით; ოღონდ გა­ნაგ რ ძე.

– ნე ბა თქვე ნი ა, მაგ რამ ჯერ იმა ზე უნ და შევ თან ხ მ დეთ, რომ შე­გახ სე ნოთ, რაც ზე მოთ ით ქ ვა და სხვა გა ნაც არა ერ თხელ გვიხ სე ნე ბი ა.

– მაინც რა?– რამ დე ნი რა მაა მშვე ნი ე რი, კე თი ლი და სხვა მის თა ნა ნი, რო მელ­

თა არ სე ბო ბა საც ვამ ტ კი ცებთ და გან ვ საზღ ვ რავთ ენის მეშ ვე ო ბით.– დიახ, ასეა.– იმა საც ვამ ბობთ, რომ არ სე ბობს მშვე ნი ე რი თა ვის თა ვად, კე­

თი ლი თა ვის თა ვად, და ასე შემ დეგ, ზე მოთ ჩა მოთ ვ ლილ სა გან თა სიმ რავ ლეს თან მი მარ თე ბით; ხო ლო ამ სა გან თა გან თვი თე ულს მი სი სა კუ თა რი იდეა შე ე სა ბა მე ბა, რო მელ საც ერ თა დერ თად და ამ საგ ნის არ სად ვსა ხავთ.

– მართალს ბრძანებ.– და ჩვენ ვამ ტ კი ცებთ, რომ ყვე ლა ეს სა გა ნი მზე რით აღიქ მე ბა,

მაგ რამ არა აზ რით, იდე ე ბი კი, პი რი ქით, აზ რით აღიქ მე ბი ან და არა მზე რით.

– დიახ.– ესე იგი, რისი მეშვეობით აღვიქვამთ ხილულ საგნებს?– მზერის მეშვეობით.– ისე ვე, რო გორც სმე ნის მეშ ვე ო ბით აღ ვიქ ვამთ ყვე ლა ფერს,

რაც გვეს მის, და და ნარ ჩე ნი გრძნო ბე ბით შე ვიგ რ ძ ნობთ ყვე ლა ფერს, რა საც შე ვიგ რ ძ ნობთ?

– რა თქმა უნდა.– თუ დაჰ კ ვირ ვე ბი ხარ, რა ო დენ ძვირ ფა სია იმის უნა რი, რომ

ხე დავ დე ან გხე დავ დ ნენ? უნარს, რო მე ლიც დე მი ურ გოს მა გვი ბო ძა ჩვენ.

– მართალი გითხრა, არც ისე გულმოდგინედ.– მაშ, ამ თვალ საზ რი სით და უკ ვირ დი: სმე ნას რომ ეს მო დეს,

სახელმწიფო

41

ბგე რა კი ის მო დეს, თუ არის სა ჭი რო რა ღაც მე სა მე, რომ ლის გა რე­შეც შე უძ ლე ბე ლია რა ი მე გვეს მო დეს ან ის მო დეს?

– არავითარი მესამე არა გვჭირდება.– ჩე მი აზ რით, იგი ვე ით ქ მის ზო გი სხვა, მაგ რამ არა ყვე ლა შეგ­

რ ძ ნე ბის მი მართ. ან იქ ნებ არ მე თან ხ მე ბი?– რას ჰქვია არ გეთანხმები?– ხომ არ შეგიმჩნევია, სჭირდება თუ არა რაღაც მესამე მზერას,

ან ყოველივე იმას, რაც შეიძლება მზერით აღქმულ იქნეს?– როგორ?– რა გინდ გამ ჭ რი ა ხი თვა ლიც არ უნ და ჰქონ დეს კაცს, რა გინდ

მკა ფი ო დაც არ უნ და აღიქ ვამ დეს ფე რებს, ალ ბათ და მე თან ხ მე ბი, რომ ვე რა ფერ საც ვერ და ი ნა ხავს ამ რა ღაც მე სა მის გა რე შე, რო მე­ლიც თით ქოს სა გან გე ბოდ მზე რი სათ ვის არის შექ მ ნი ლი.

– რას გულისხმობ?– რასაც სინათლეს უწოდებ შენ.– მართალს ბრძანებ.– ასე რომ, უმ ნიშ ვ ნე ლო საწყი სი რო დი აერ თებს მზე რას და

იმას, რაც შე იძ ლე ბა მზე რით აღ ქ მულ იქ ნეს. ისი ნი ყვე ლა სხვა კავ­შირ ზე უფ რო ფა სე უ ლი კავ ში რით ერ წყ მი ან ერ თ მა ნეთს, რად გან მარ თ ლაც რომ ფას და უ დე ბე ლია სი ნათ ლე.

– რა თქმა უნდა.– მე რე და, ზე ცი ურ ღმერ თ თა გან რო მელს მი იჩ ნევ ამ კავ ში რის

უფ ლად, ან ვი სი ნა თე ლი ანი ჭებს მზე რას იმის უნარს, რომ ხე დავ­დეს, საგ ნებს კი – იმი სას, რომ მზე რით აღ ქ მულ იქ ნენ?

– იმა ვე ღმერთს, ვი საც გუ ლის ხ მობ შენც და და ნარ ჩე ნი მოკ ვ­დავ ნიც. რად გა ნაც ხომ ცხა დი ა, რომ მზე ზე მე კითხე ბი.

– მე რე და, გა ნა მზე რა ბუ ნე ბით, გარ კ ვე ულ წი ლად არ ეთა ნა­ფარ დე ბა მზეს?

– როგორ?– მზერა არც თავისთავად და არც იმაში, რაშიც იბადება (ჩვენ

მას ვუწოდებთ თვალს), არ არის მზე.– ცხადია, არა.– მაგრამ, ჩვენს გრძნობებს შორის ყველაზე მზისდარი კია.– დიახ.

პლატონი

42

– და ის უნარი, რასაც ფლობს მზერა, სწორედ მზისგან ეძლევა მას, როგორც ერთგვარი გამონაშუქი.

– რა თქმა უნდა.– ასე რომ, თა ვის მხრივ, არც მზეა მზე რა; და თუმ ცა მზე რის

მი ზე ზი კი ა, მაგ რამ მზე რა ვერ ხე დავს მას.– რასაკვირველია.– ჰო და, ამას ვე ვამ ტ კი ცებ მე იმის თა ო ბა ზე დაც, რა საც თა ვის

მსგავ სე ბად ბა დებს სი კე თე. რა საც ნიშ ნავს სი კე თე აზ რობ რივ ად გი­ლას, გო ნე ბი სა და გო ნით საწ ვ დომ თა მი მართ, იმას ვე ნიშ ნავს მზეც ხი ლულ ად გი ლას, მზე რი სა და მზე რით საწ ვ დომ თა მი მართ.

– როგორ? – იკითხა მან, – თუ შეიძლება უფრო დაწვრილებით ამიხსენი.

– ხომ მო გეხ სე ნე ბა, – ვუთხა რი მე, – რო ცა იმ საგ ნე ბის კენ მი­მარ თა ვენ მზე რას, რომ ლებ საც დღის სი ნათ ლე კი არ ანა თებს, არა­მედ ღა მე ულ ვარ ს კ ვ ლავ თა მკრთა ლი ციმ ცი მი, თვა ლი იძა ბე ბა და ბრმას ემ ს გავ სე ბა, თით ქოს ხედ ვის უნა რი აღარ შე წევ სო.

– დიახ.– თუმ ცა იგი ვე თვა ლი მკა ფი ოდ ხე დავს მზით გა ნა თე ბულ საგ­

ნებს, რაც იმას ნიშ ნავს, რომ მხედ ვე ლო ბა კვლა ვაც კარ გი ა.– რა თქმა უნდა.– იგი ვე ით ქ მის სულ ზე დაც: რო ცა იქით კენ მი მარ თავს მზე რას,

სა დაც ჭეშ მა რი ტე ბა ელ ვა რებს და არ სი ბრწყი ნავს, კი დე ვაც შე იც­ნობს მათ, რაც მის გო ნი ე რე ბას მოწ მობს, ხო ლო რო ცა იმის მი მართ მი იქ ცე ვა, რა საც სიბ ნე ლე ერ წყ მის, რაც იბა დე ბა და კვდე ბა, მზე რა­და ბინ დუ ლი და სა კუ თა რი წარ მოდ გე ნე ბის სა თა მა შოდ ქცე უ ლი ხან ერთს აწყ დე ბა და ხა ნაც მე ო რეს, ხან ალ თა სა ა, ხან ბალ თას და ისე წრი ა ლებს, ცნო ბა მიხ დი ლი გე გო ნე ბა.

– მართლაც.– ასე რომ, რაც ჭეშ მა რი ტე ბას ანი ჭებს შეც ნო ბად საგ ნებს, ადა­

მი ანს კი – შეც ნო ბის უნარს, სწო რედ ის მი იჩ ნიე სი კე თის იდე ად – ცოდ ნი სა და ჭეშ მა რი ტე ბის მი ზე ზად. რა გინდ მშვე ნი ე რიც არ უნ და იყოს ერ თი ცა და მე ო რეც – ცოდ ნაც და ჭეშ მა რი ტე ბაც, არ შეც­დე ბი, თუ მათ ზე მშვე ნი ე რად აღი ა რებ სი კე თის იდე ას. რამ დე ნა დაც მარ თე ბუ ლი იყო ხი ლულ სამ ყა რო ში სი ნათ ლი სა და მზე რის მიჩ ნე­ვა მზის და რად, მზედ მიჩ ნე ვა კი – უმარ თე ბუ ლო, ისე აქაც, გო ნით

სახელმწიფო

43

საწ ვ დომ სამ ყა რო შიც, მარ თე ბუ ლია სი კე თის და რად მი ვიჩ ნევ დეთ ცოდ ნა სა და ჭეშ მა რი ტე ბას, თვით სი კე თედ მა თი მიჩ ნე ვა კი – უმარ­თე ბუ ლო ა, რად გა ნაც სი კე თის იდე ას გა ცი ლე ბით უფ რო მაღ ლა უნ­და ვა ყე ნებ დეთ.

– უჩ ვე უ ლო მშვე ნი ე რე ბას კი ანი ჭებს მას, რა კი ღა თურ მე ის ბა­დებს ცოდ ნა სა და ჭეშ მა რი ტე ბას და გა ცი ლე ბით უფ რო მშვე ნი ე რია მათ ზე; მა შა სა და მე, გან ცხ რო მად არ უნ და მი გაჩ ნ დეს.

– ღმერ თ მა და მი ფა როს! უმ ჯო ბე სია ამ მხრივ და უკ ვირ დე მის ხა ტე ბას...

– რა მხრივ?– მზე არა მარ ტო იმის უნარს ანი ჭე ბას საგ ნებს, რომ მზე რით

აღ ქ მულ იქ ნენ, არა მედ კი დე ვაც ბა დებს, ზრდის და ასაზ რ დო ებს მათ, თუმ ცა თვი თონ ვე რო დია და ბა დე ბა და ქმნა დო ბა.

– როგორ?– ისიც უნ და აღი ა რო, რომ გო ნით საწ ვ დო მი საგ ნე ბის წვდო მაც

მხო ლოდ სი კე თის მეშ ვე ო ბით თუ შე იძ ლე ბა; სი კე თის წყა ლო ბით­ვე ეზი ა რე ბი ან ისი ნი თა ვი ანთ არ სე ბა საც და არ სე ბო ბა საც, თუმ ცა თვით სი კე თე არ სე ბო ბა კი არ არის, არ სე ბო ბის მიღ მუ რი ა, რო მელ­საც თა ვი სი ღირ სე ბით და ძალ მო სი ლე ბით აღე მა ტე ბა.

მაშინ გლავკონმა მასხარასავით წამოიძახა:– ოო, აპოლონ! რა თავბრუდამხვევი სიმაღლეა!– შენს თავს და აბ რა ლე: ვინ მა ი ძუ ლა სი კე თის თა ო ბა ზე ჩე მი აზ­

რი გა მო მეთ ქ ვა?– ჰო და, შუა გზა ზე ნუ შე ჩერ დე ბი, კვლა ვაც გა ნაგ რ ძე ეგ შე და­

რე ბა მზეს თან და ეცა დე არა ფე რი გა მოგ რ ჩეს.– აქამდეც ბევრი რამე გამომრჩა.– აწი მაინც ეცადე უმნიშვნელო წვრილმანიც კი არ გამოტოვო.– ვში შობ, რომ ბევ რი რა მის გა მო ტო ვე ბა მო მი წევს. თუმ ცა ახ­

ლა მხო ლოდ იმის თქმა შე მიძ ლი ა, რომ ვეც დე ბი გან ზ რახ მა ინც არა ფე რი გა მომ რ ჩეს.

– აუცილებლად ეცადე.– მაშ, იცო დე, ჩე მო ძვირ ფა სო, რომ არის ორი მე უ ფე: ერ თი გო­

ნით საწ ვ დო მი სამ ყა როს ყვე ლა გვარ სა და მთელ სა უფ ლო ზე მბრძა­ნებ ლობს, მე ო რე კი – ყო ვე ლი ვე ხი ლულ ზე; არ მინ და ამას ცა ვუ­

პლატონი

44

წო დო, რად გა ნაც მე ში ნი ა, ვა ი თუ მო გეჩ ვე ნოს, რომ მე სიტყ ვე ბით ვთა მა შობ. თუ გა ი აზ რე ეს ორი სა ხე – ხი ლუ ლი და გო ნით საწ ვ დო მი?

– დიახ.– ახ ლა აიღე სწო რი ხა ზი და ორ თა ნა ბარ მო ნაკ ვე თად გა ყა ვი.

ერ თი ხი ლულ სამ ყა როს აღ ნიშ ნავს, მე ო რე კი – გო ნით საწ ვ დომს. თვი თე უ ლი მო ნაკ ვე თი, თა ვის მხრივ, იმა ვე თა ნა ფარ დო ბით გა ყა ვი ორად; თა ნაც, ხი ლუ ლი სამ ყა როს აღ მ ნიშ ვ ნე ლი ამ ორი მო ნაკ ვე თი­დან ერ თი მკა ფიო უნ და იყოს, მე ო რე კი – მქრქა ლი. პირ ვე ლი მო­ნაკ ვე თი ხა ტე ბა თა შემ ც ვე ლი იქ ნე ბა, ხო ლო ხა ტე ბებს მე ვუ წო დებ, უწი ნა რეს ყოვ ლი სა, ლან დებს, შემ დეგ კი – ანა რეკ ლებს წყალ ში ან მკვრი ვი, გლუ ვი თუ პრი ა ლა საგ ნე ბის ზე და პირ ზე, და სხვა მის თა­ნათ. ხომ გეს მის ჩე მი?

– დიახ.– მე ო რე მო ნაკ ვეთ ზე კი ად გილს მი უ ჩენ ამ ლან დე ბის შე სატყ­

ვის საგ ნებს – ყვე ლა ცოცხალ არსს, ყვე ლა მცე ნა რეს თუ ხელ თ ქ მ­ნილ სა განს.

– მეც ავდგები და მივუჩენ.– ეთან ხ მე ბი თუ არა იმ აზრს, რომ, ჭეშ მა რი ტი სა და არა ჭეშ მა­

რი ტის თვალ საზ რი სით, ხი ლუ ლი სამ ყა როს და ყო ფა, შემ დეგ ნა ი რად გან ხორ ცი ელ და: ხა ტი ისე ეთა ნა ფარ დე ბა მის შე სა ბა მის სა განს, რო­გორც წარ მოდ გე ნა – ცოდ ნას?

– სავსებით.– ახლა კი დაუკვირდი, როგორ უნდა დაიყოს გონით საწვდომი

სამყაროს შესაბამისი მონაკვეთი.– როგორ?– სუ ლი იძუ ლე ბუ ლია ამ მო ნაკ ვე თის ერ თ ­ერ თი გა ნა ყო ფი წა­

ნამ ძღ ვ რე ბი სა თუ ჰი პო თე ზე ბის მეშ ვე ო ბით ეძი ოს, ისე, რომ ხა ტე­ბად იყე ნებ დეს ხი ლულ სამ ყა რო ში ნი მუ შე ბად მიჩ ნე ულ საგ ნებს და, ამ რი გად, საწყისს კი არ მი ელ ტ ვო დეს, არა მედ – და სას რულს. მა შინ რო დე საც მე ო რე მო ნაკ ვე თის მი საკ ვ ლე ვად, რო მელ საც აგ ვირ გ ვი ნებს უწა ნამ ძღ ვ რო საწყი სი, სუ ლი, წა ნამ ძღ ვ რე ბი დან გა მომ დი ნა რე, პირ­ველ შემ თხ ვე ვა ში გა მო ყე ნე ბულ ხა ტებ ზე კი არა, მხო ლოდ თა ვის თა­ვად იდე ებ ზე დაყ რ დ ნო ბით უნ და წარ მარ თავ დეს თა ვის ძი ე ბას.

– კარგად ვერ გავიგე შენი სიტყვები.– ახ ლა ვე გა გი ად ვი ლებ, – ვუთხა რი მე, – რა საც ახ ლა გეტყ ვი,

სახელმწიფო

45

უფ რო გა სა გე ბი უნ და იყოს: შენ, ალ ბათ, იცი, რომ გე ო მეტ რი ის, არით მე ტი კი სა და სხვა ამ ნა ირ მეც ნი ე რე ბა თა მიმ დევ რე ბი თა ვი ან თი კვლე ვა­ძი ე ბი სას ვა რა უ დო ბენ, თით ქოს იცი ან, რა არის ლუ წი და რა არის კენ ტი, გე ო მეტ რი უ ლი ფი გუ რე ბი, კუთხე ე ბის სა მი სა ხე და სხვა მის თა ნა ნი, რა საც ისი ნი ამო სა ვალ დე ბუ ლე ბე ბად თვლი ან და სა ჭი როდ აღარ მი იჩ ნე ვენ თა ვი ანთ თავ სა თუ სხვებს გა ნუ მარ ტონ ის, რაც, მა თი აზ რით, ყვე ლას თ ვის ცხა დი უნ და იყოს. სწო რედ აქე­დან გა მომ დი ნა რე გა მოჰ ყავთ ყო ვე ლი ვე და ნარ ჩე ნი და ერ თი მე ო რის მი ყო ლე ბით ბო ლომ დე ასა ბუ თე ბენ ყვე ლა ფერს, რაც თა ვი ან თი ძი­ე ბის საგ ნად და უ სა ხავთ.

– ეს, რა თქმა უნდა, ვიცი.– მა შინ ისიც გე ცო დი ნე ბა, რომ ისი ნი იყე ნე ბენ ხი ლულ ფი გუ­

რებს, ანუ ნა ხა ზებს, და მა თი მი ხედ ვით მსჯე ლო ბენ, თუმ ცა თვით ამ ნა ხა ზებ ზე კი არ ფიქ რო ბენ, არა მედ – იმა ზე, რა საც ისი ნი თა ვი ან თი მსგავ სე ბით გა მო სა ხა ვენ. ასე მა გა ლი თად, ისი ნი ფიქ რო ბენ თა ვის­თა ვად ოთხ კუთხედ ზე, თა ვის თა ვად დი ა გო ნალ ზე და არა იმა ზე, რა­საც თვი თონ ვე ხა ზა ვენ. იგი ვე ით ქ მის ფერ წე რულ სა თუ სკულ პ ტუ­რულ ქმნი ლე ბებ ზე დაც, რომ ლე ბიც შე იძ ლე ბა ჩრდილს აფენ დ ნენ ან წყალ ში ირეკ ლე ბოდ ნენ, მაგ რამ თვით ეს ქმნი ლე ბე ბი მხო ლოდ ხა ტო ვა ნი გა მო სა ხუ ლე ბე ბი არი ან იმი სა, რი სი ხილ ვაც მარ ტო ო დენ გო ნე ბის თვა ლით თუ შე იძ ლე ბა.

– მართალს ბრძანებ.– აი, სწო რედ ამ გო ნით საწ ვ დომ საგ ნებს ვგუ ლის ხ მობ დი წე ღან:

მათ კენ სწრაფ ვი სას სუ ლი იძუ ლე ბუ ლია წა ნამ ძღ ვ რებ სა თუ ჰი პო­თე ზებს და ეყ რ დ ნოს და ამი ტო მაც ვერ აღ წევს მათ საწყისს, რად გა­ნაც არ შე უძ ლია ვა რა უ დის ფარ გ ლებს გას ც დეს; სწო რედ ამით აიხ­ს ნე ბა, რომ მხო ლოდ ხა ტე ბად იყე ნებს ხი ლუ ლი სამ ყა როს საგ ნებს, რომ ლებ საც თა ვი ან თი ას ლე ბი შე ე სა ბა მე ბი ან ხი ლუ ლი სამ ყა როს ქვე და ნა წილ ში და რომ ლე ბიც სწო რედ ამ ას ლებ თან შე და რე ბით უფ რო მკა ფიო ხა ტე ბად არი ან მიჩ ნე ულ ნი.

– გა სა გე ბი ა: შენ ლა პა რა კობ იმა ზე, რა საც გე ო მეტ რი ი სა და სხვა მის თა ნა თა მეშ ვე ო ბით სწავ ლო ბენ.

– მა შინ ისიც გა სა გე ბი უნ და იყოს, რომ გო ნით საწ ვ დო მი სამ ყა­როს მე ო რე გა ნა ყოფს მე ვუ წო დებ იმას, რა საც ჩვე ნი გო ნე ბა აღ წევს დი ა ლექ ტი კუ რი უნა რის წყა ლო ბით. თა ვის ჰი პო თე ზებს ის საწყი­

პლატონი

46

სე ბად კი არ ასა ღებს, არა მედ ვა რა უ დე ბად, ანუ სა ფე ხუ რე ბად თუ საყ რ დენ წერ ტი ლე ბად აღიქ ვამს მათ, რო მელ თა მეშ ვე ო ბი თაც ყოვ­ლის უპი რო ბო და უწა ნამ ძღ ვ რო საწყი სამ დე მაღ ლ დე ბა. მას შემ დეგ, რაც ამ საწყისს მი აღ წევს და ჩა ე ჭი დე ბა ყვე ლა ფერს, რაც ზე მოხ სე­ნე ბულ საწყის ზეა და მო კი დე ბუ ლი, სუ ლი დაღ მას ვ ლი სას მი დის სა­ბო ლოო დას კ ვ ნამ დე, რის თ ვი საც რა ი მე გრძნო ბად მო ნა ცე მებს კი არ ეყ რ დ ნო ბა, არა მედ მხო ლოდ იდე ებს, რომ ლე ბი თაც იწყე ბა და ვი თარ დე ბა მი სი ძი ე ბა, რა თა იდე ით ვე დამ თავ რ დეს.

– მეს მის, – თქვა მან, – მაგ რამ ბო ლომ დე კი არა. მე მგო ნი ა, ძა­ლი ან ძნელ საგ ნებ ზე მე ლა პა რა კე ბი. და მა ინც, რო გორც ჩანს, შენ გინ და და ად გი ნო, რომ ჭეშ მა რიტ არ ს საც და გო ნით საწ ვ დომ ყვე ლა სა გან საც დი ა ლექ ტი კის მეშ ვე ო ბით შე იძ ლე ბა გა ცი ლე ბით უფ რო ნათ ლად ჭვრეტ დე, ვიდ რე ეგ რეთ წო დე ბულ ხე ლოვ ნე ბა თა წყა ლო­ბით, რო მელ თა საწყი სე ბა დაც ჰი პო თე ზე ბი გვევ ლი ნე ბი ან. თუმ ცა ისი ნიც იძუ ლე ბულ ნი არი ან გო ნივ რუ ლი გან ს ჯით ჭვრეტ დ ნენ გო­ნით საწ ვ დომ სამ ყა როს და არა გრძნო ბე ბით. მაგ რამ რა კი თა ვი ანთ ჰი პო თე ზებ ზე დაყ რ დ ნო ბით იკ ვ ლე ვენ მას და ამი ტო მაც ვერ აღ წე ვენ პირ ველ საწყისს, შე ნი აზ რით, არ შე უძ ლი ათ გო ნე ბით მის წ ვ დ ნენ ამ სამ ყა როს, თუმ ცა ის სავ სე ბით გონ მი საწ ვ დო მი ა, თუ კი ჩავ წ ვ დე ბით მის პირ ველ საწყისს. გო ნივ რულ გან ს ჯად კი, მე მგო ნი ა, შენ მი იჩ ნევ იმ უნარს, რაც ნიშ ნე უ ლია გე ო მეტ რე ბი სა და სხვა მათ ნა ირ სწავ­ლულ თათ ვის. მაგ რამ ეს ჯერ კი დევ არ არის გო ნე ბა, რად გა ნაც გო­ნივ რულ გან ს ჯას შუ ა ლე დუ რი ად გი ლი უჭი რავს წარ მოდ გე ნა სა და გო ნე ბას შო რის.

– საკ მა რის ზე მე ტა დაც გეს მის, – ვუთხა რი მე; – ახ ლა ადე ქი და ზე მოხ სე ნე ბულ ოთხ და ნა ყოფს მი უ სა და გე სუ ლის ქმე დი თო ბის ოთხი უნა რი: ყვე ლა ზე მაღ ლა და ა ყე ნე გო ნე ბა, შემ დეგ – გო ნივ რუ­ლი გან ს ჯა, მე სა მე ად გილ ზე – რწმე ნა, ბო ლოს კი – წარ მო სახ ვა, და ეცა დე სიცხა დის ხა რის ხის მი ხედ ვით გა ნა ლა გო ისი ნი: ისე, რომ, რაც უფ რო მე ტი წი ლი უდევთ თვი თე უ ლი მათ გა ნის საგ ნებს ჭეშ მა რი ტე­ბა ში, მით უფ რო ცხად ნი იყ ვ ნენ ისი ნი.

– გა სა გე ბი ა; – თქვა მან, – გე თან ხ მე ბი და მი სა ღე ბად მი მაჩ ნია შენს მი ერ შე მო თა ვა ზე ბუ ლი წეს რი გი.

სახელმწიფო

47

წიგნი მეშვიდე

– შემ დ გომ ამი სა, – ვთქვი მე, – აი, რას შე გიძ ლია შე ა და რო ჩვე­ნი ბუ ნე ბა გა ნათ ლე ბი სა თუ გა უ ნათ ლებ ლო ბის მხრივ: წარ მო იდ­გი ნე ადა მი ა ნე ბი, რომ ლე ბიც თით ქოს მღვი მის მსგავს მი წის ქ ვე შა დი ლეგ ში არი ან გა მომ წყ ვ დე ულ ნი. დი ლეგს მთელ სიგ რ ძე ზე გას დევს ჭრი ლი, სა ი და ნაც შე მო დის სი ნათ ლე. პა ტიმ რებს კი სერ სა და ხელ ­ ფეხ ზე სიყ რ მი დან ვე ბორ კი ლე ბი ადევთ, ასე რომ, არც გან ძ რე ვა შე­უძ ლი ათ და არც უკან მი ხედ ვა. ამი ტო მაც მხო ლოდ წინ იყუ რე ბი ან და მარ ტო ო დენ იმას ხე და ვენ, რაც თვალ წინ უდევთ. ბორ კილ და­დე ბულ ნი ზურ გ შექ ცე ვით სხე დან კედ ლის კენ, სა ი და ნაც შე მო დის სი ნათ ლე, რო მელ საც შორს, მაღ ლა, მო გიზ გი ზე ცეცხ ლი ას ხი ვებს. ცეცხ ლ სა და პა ტიმ რებს შო რის მაღ ლობ ზე გა დის გზა. ამ გზას პა­ტიმ რე ბი სა გან და ბა ლი კე დე ლი ჰყოფს, იმ ფარ დის მსგავ სად, რომ­ლის მიღ მაც თვალ თ მაქ ცე ბი თა ვი ანთ თა ნა შემ წე ებს მა ლა ვენ, მაღ­ლა აწე უ ლი თო ჯი ნე ბით რომ არ თო ბენ ხალხს.

– წარმოვიდგინე.– ახ ლა ისიც წარ მო იდ გი ნე, რომ კედ ლის გას წ ვ რივ მი დი­ მო­

დი ან მგზავ რე ბი, რომ ლებ საც ხელ ში ნა ირ ­ ნა ი რი საგ ნე ბი უჭი რავთ, მათ შო რის, ხი სა თუ ქვი სა გან გა მოთ ლი ლი ადა მი ა ნე ბი სა და ცხო ვე­ლე ბის გა მო სა ხუ ლე ბა ნი, რომ ლე ბიც იმ სი მაღ ლე ზე აუწე ვი ათ, რომ კედ ლის მიღ მაც ჩა ნან. მგზავ რე ბი დან, ჩვე უ ლებ რივ, ზო გი ლა პა რა­კობს, ზო გი კი ჩუ მა და ა.

– ეს რა უცნაურ სურათსა და უცნაურ პატიმრებს გვიხატავ?– ისი ნი ჩვენ გვგვა ნან. ერ თი ეს მითხა რი, რო გორ გგო ნი ა, გა­

ნა ამ დღე ში მყო ფი ხალ ხი შე იძ ლე ბა სხვა რა მეს ხე დავ დეს, გინ და თა ვი სას და გინ და სხვი სას, მის წინ – მღვი მის კე დელ ზე მო რი ა ლე ლან დე ბის გარ და?

– რას უნ და ხე დავ დ ნენ, თუ კი გა ჩე ნის დღი დან თა ვის უკან მიბ­რუ ნე ბაც არ შე უძ ლი ათ?

– კი მაგ რამ, გა ნა იგი ვე არ ით ქ მის იმ საგ ნებ ზე დაც, კედ ლის მიღ მა რომ მი მო აქვთ?

– მაინც რა?– რა და, პა ტიმ რებს რომ ერ თ მა ნეთ ში ლა პა რა კი შე ეძ ლოთ, შე­

პლატონი

48

ნი აზ რით, იტყოდ ნენ თუ არა, რომ ნამ დ ვი ლი საგ ნე ბის სა ხელს არ­ქ მე ვენ კე დელ ზე მო რი ა ლე მათ ლან დებს?

– რა თქმა უნდა.– ხო ლო მა თი მღვი მე ექო სა ვით რომ იმე ო რებ დეს გზად მი მა ვა­

ლი მგზავ რე ბის სიტყ ვებს, გა ნა არ ეგო ნე ბო დათ, რომ კე დელ ზე მო­რი ა ლე ლან დე ბი ლა პა რა კო ბენ?

– ცხადია, ვფიცავ ზევსს.– მა შა სა და მე, ეჭვს გა რე შე ა, რომ ისი ნი ნამ დ ვილ საგ ნე ბად

აღიქ ვამ დ ნენ ამ ხელ თ ქ მ ნი ლი საგ ნე ბის ლან დებს?– აუცილებლად.– ახ ლა კი და უ ფიქ რ დი, რა შე იძ ლე ბო და მოჰ ყო ლო და შე დე­

გად იმას, რომ მათ თ ვის ბორ კი ლე ბი აეყა რათ და უმეც რე ბი სა გან და ეხ ს ნათ, ანუ, სხვა სიტყ ვე ბით რომ ვთქვათ, რა მოხ დე ბო და მათ­ში, ბუ ნებ რი ვი გზით რა ღაც ამ გ ვა რი რომ შემ თხ ვე ო დათ? ვთქვათ, ერ თ ­ერ თი მათ გა ნი სათ ვის ბორ კი ლე ბი აეხ ს ნათ და ებ რ ძა ნე ბი ნათ, შებ რუ ნე ბუ ლი ყო, ორი ო დე ნა ბი ჯი გა და ედ გა და სი ნათ ლის მხა რეს გა ე ხე და. გა ნა ეს ნამ დ ვი ლი ტან ჯ ვა არ იქ ნე ბო და მის თ ვის? თვა ლის­მომ ჭ რე ლი სი ნათ ლე იმ საგ ნე ბის გარ ჩე ვის სა შუ ა ლე ბას არ მის ცემ­და, რო მელ თა ლან დებ საც მღვი მის კე დელ ზე ხე დავ და. რო გორ გგო­ნი ა, რას იტყო და, ვინ მეს რომ ეთ ქ ვა – აქამ დე მხო ლოდ უბად რუკ ლან დებს ხე დავ დი, ახ ლა კი, ჭეშ მა რიტ არ სე ბო ბას მი ახ ლე ბუ ლი, ნამ დ ვილ საგ ნებ სა ხე და ვო? მე რე ერ თ ­ერ თი სა გა ნი ეჩ ვე ნე ბი ნათ, თა ნაც ეკითხათ, რა არის ესო, და ძალ და ტა ნე ბით მო ეთხო ვათ პა­სუ ხი გა ე ცა მათ თ ვის. გა ნა ეს, შე ნი აზ რით, სა გო ნე ბელ ში არ ჩა აგ­დებ და? საბ რა ლოს შე იძ ლე ბო და ეფიქ რა, რომ გა ცი ლე ბით უფ რო ნამ დ ვი ლი იყო ის, რა საც მა ნამ დე ხე დავ და, ვიდ რე ის, რა საც ახ ლა უჩ ვე ნე ბენ.

– რასაკვირველია, ამას იფიქრებდა.– ან და, თუ აიძუ ლებ დ ნენ ცეცხ ლის შუ ქი სათ ვის ემ ზი რა, გა­

ნა თვალს არ მოს ჭ რი და მი სი ციმ ცი მი? ასე რომ, შეძ რ წუ ნე ბუ ლი, სირ ბი ლით და უბ რუნ დე ბო და იმას, რა საც აქამ დე ასე თა ვი სუფ ლად უს წო რებ და თვალს და რაც, მი სი აზ რით, გა ცი ლე ბით უფ რო ნამ დ­ვი ლი იყო, ვიდ რე ის, რაც ახ ლა ხან უჩ ვე ნეს.

– მართალს ბრძანებ.– ხო ლო თუ ძა ლით გა მო ათ რევ დ ნენ გა რეთ, რა თა ცი ცა ბო ფერ­

სახელმწიფო

49

დობ ზე გა მა ვა ლი გზით მაღ ლა აეყ ვა ნათ და მზის სი ნათ ლე ეჩ ვე ნე ბი­ნათ, გა ნა ტკი ვი ლით გა ტან ჯულს არ აღაშ ფო თებ და ამ ნა ი რი ძალ­მომ რე ო ბა? მზის სი კაშ კა შით თვალ დავ სი ლი ერ თ საც ვერ გა არ ჩევ და იმ საგ ნებს შო რის, რომ ლებ ზე დაც და ჟი ნე ბით ჩას ჩი ჩი ნე ბენ, ნამ დ ვი­ლი საგ ნე ბი თუ გნე ბავს, სწო რედ ესე ნი არი ა ნო.

– ერთბაშად მართლაც ვერ გაარჩევდა.– აქ სა ჭი როა მიჩ ვე ვა, რა კი ღა ყვე ლაფ რის და ნახ ვა მარ თებს,

რაც მაღ ლა ა. ამი ტომ, უწი ნა რეს ყოვ ლი სა, ლან დე ბის კენ უნ და მი­მარ თოს მზე რა, შემ დეგ – წყლის სიღ რ მე ში არეკ ლი ლი ადა მი ა ნე ბი სა თუ სხვა დას ხ ვა სა გან თა გა მო სა ხუ ლე ბე ბი სა კენ, ბო ლოს კი სა კუთ­რივ საგ ნებს უნ და მი აპყ როს თვა ლი. ამას თან, ცი სა თუ ყო ვე ლი ვე ზე ცი უ რის ჭვრე ტა ღა მით, მთვა რი სა და ვარ ს კ ვ ლა ვე ბის შუქ ზე უფ­რო გა უ ად ვილ დე ბა, ვიდ რე დღი სით – მზის სი ნათ ლე ზე.

– რა თქმა უნდა.– ბო ლოს და ბო ლოს, ეს კა ცი, ჩე მი აზ რით, იმა საც შეძ ლებს,

რომ თვა ლი გა უს წო როს თვით მზე საც და წყალ ში კი აღარ უც ქი­როს მის ანა რეკლს, არა მედ ცის თაღ ზე და უკ ვირ დეს მის თვი სე ბებს.

– უცილობლად.– რის შე დე გა დაც ის და ას კ ვ ნის, რომ სწო რედ მზე გან საზღ ვ­

რავს წე ლი წა დის დრო თა მო ნაც ვ ლე ო ბას და დრო ის დი ნე ბას, რომ ამ ხი ლულ სამ ყა რო ში მზე წარ მარ თავს ყვე ლა ფერს და, გარ კ ვე უ ლი აზ რით, იგი ვე მზეა ყო ვე ლი ვე იმის მი ზე ზიც, რაც მღვი მე ში ჩან და.

– ცხადია, თავისი დაკვირვების შედეგად სწორედ ამ დასკვნამდე მივა.

– მე რე და, თა ვი სი უწინ დე ლი სამ ყოფ ლის, იქა უ რი სიბ რ ძ ნი სა და თა ვი სი მე გო ბა რი პა ტიმ რე ბის გახ სე ნე ბი სას გა ნა ნე ტა რე ბად არ მი იჩ ნევს თა ვის ახ ლან დელ ყო ფას და სიბ რა ლუ ლი არ აღეძ ვ რის დი­ლეგ ში მყოფ თა მი მართ?

– რა თქმა უნდა.– ხო ლო თუ ისი ნი თა ვი ანთ მღვი მე ში პა ტივ სა და დი დე ბას მი ა­

გებ დ ნენ ერ თ მა ნეთს და ჯილ დოს არ იშუ რებ დ ნენ იმის თ ვის, ვის გამ­ჭ რი ახ მზე რა საც არ გა მო ე პა რე ბო და არ ცერ თი სა გა ნი, კედ ლის იქით რომ მიჰ ქონ დათ, და ყვე ლა ზე უკეთ იმახ სოვ რებ და, რა გა მოჩ ნ დე ბო­და პირ ვე ლად, რა – შემ დეგ და რა – ერ თ დ რო უ ლად, რის სა ფუძ­ველ ზეც წი ნას წარ მეტყ ვე ლებ და მო მა ვალს, – რო გორ გგო ნი ა, ბორ­

პლატონი

50

კი ლე ბი დან თავ დაღ წე უ ლი კვლა ვინ დე ბუ რად ინატ რებ და ყო ვე ლი ვე ამას, ან შუ რი აღეძ ვ რო და იმის მი მართ, ვი საც თაყ ვანს სცემ დ ნენ მღვი მე ში, რო გორც ყვე ლა ზე სა ჩი ნო და სა ხე ლო ვან კაცს? თუ იმა­ვე გან ც დით გულ შეძ რულს, რა საც გვა უწყებს ჰო მე რო სი, მხო ლოდ ერ თი რამ ექ ნე ბო და სა ნატ რე ლი: დღი ურ მუ შად ემუ შა ვა ღა რი ბი გლე ხის ყა ნა ში და ოფ ლის ღვრით ეშო ვა ლუკ მა პუ რი, ან აეტა ნა ათას ნა ი რი გა ჭირ ვე ბა, ოღონ დაც აღა რა სო დეს მიბ რუ ნე ბო და თა ვის უწინ დელ ყო ფას და იმ დ რო ინ დელ სიბ რ მა ვეს.

– მეც ასე ვფიქ რობ, – თქვა მან, – მარ თ ლაც ყვე ლა ფერს აიტან­და იმის გუ ლის თ ვის, რომ ძვე ლე ბუ რად აღარ ეცხოვ რა.

– ერ თ საც და უ ფიქ რ დი: ეს კა ცი რომ კვლავ მღვი მეს დაბ რუ­ნე ბო და და თა ვის ძველ ად გი ლას დამ ჯ და რი ყო, გა ნა მზის ნა თელს ასე ანაზ დად გან შო რე ბულს იმ წამ ს ვე თვალს არ და უვ სებ და ბნე ლი?

– რა თქმა უნდა.– ხო ლო თუ მღვი მე ში სა მუ და მოდ გა მომ წყ ვ დე ულ პა ტიმ რებ­

თან კვლავ მო უ წევ და პა ექ რო ბა ამა თუ იმ ლან დი სა და მი სი მნიშ­ვ ნე ლო ბის გა მო, ვიდ რე თვალს შე აჩ ვევ და სიბ ნე ლეს, რა საც, ალ­ბათ, საკ მაო დრო დას ჭირ დე ბო და, შე ნი აზ რით, გა ნა მას ხ რად არ აიგ დებ დ ნენ ამ სიტყ ვე ბით: რას მი ე ხე ტე ბო და იმ სი მაღ ლე ზე, სულ ტყუ ი ლად და კარ გა თვა ლის ჩი ნი ო? ასე რომ, თუ ვინ მე შე ეც დე ბო და ტყვე ო ბი დან და ეხ ს ნა და მაღ ლა აეყ ვა ნა ისი ნი, გა ნა იმ წამ ს ვე სულს არ გა აფ რ თხო ბი ნებ დ ნენ, ხელ ში რომ ჩა ვარ დ ნო დათ?

– უეჭველად.– ჰო და, ჩე მო ძვირ ფა სო გლავ კონ, სწო რედ ესაა კაც თა ყო ფის

ზუს ტი ხა ტე ბა. მღვი მე ხი ლუ ლი სამ ყა რო ა, ხო ლო სი ნათ ლე, რო­მელ საც ცეცხ ლი ას ხი ვებს, მზის ნა თელს ედა რე ბა. მაღ ლა ას ვ ლა და ნამ დ ვი ლი საგ ნე ბის ჭვრე ტა სხვა არა არის რა, თუ არა სუ ლის აღ­მას ვ ლა გო ნით საწ ვ დო მი სამ ყა როს მი მართ. აი, რო გო რია ჩე მი აზ­რი, თუ კი გსურს მას მის დი ო; პი რა დად მე ასე მგო ნი ა, ცოდ ნით კი ღმერ თ მა იცის, მარ თა ლია თუ არა იგი. გო ნით საწ ვ დო მი სამ ყა როს ზღვა რი სი კე თის იდე ა ა, რო მელ საც ძნე ლად თუ გა არ ჩევს გო ნე ბის თვა ლი, მაგ რამ საკ მა რი სია ბუნ დოვ ნად მა ინც აღ ვიქ ვათ, რომ აქე დან უშუ ა ლოდ გა მოგ ვაქვს დას კ ვ ნა: სწო რედ სი კე თის იდეაა ყო ვე ლი ვე ჭეშ მა რი ტი სა და მშვე ნი ე რის მი ზე ზი, ხი ლულ სამ ყა რო ში ის ბა დებს ნა თელს და მის მე უ ფეს, გო ნით საწ ვ დომ სამ ყა რო ში კი თვი თონ ვეა

სახელმწიფო

51

მე უ ფეც და მბრძა ნე ბე ლიც, რომ ლის გა ნაც და სა ბამს იღებს ჭეშ მა რი­ტე ბა და გო ნი ე რე ბა; ამი ტომ სწო რედ მის ჭვრე ტას უნ და ცდი ლობ­დეს ყვე ლა, ვი საც სურს გო ნივ რუ ლად იქ ცე ო დეს რო გორც კერ ძო, ისე სა ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბა შიც.

– გე თან ხ მე ბი, – თქვა მან, – რამ დე ნა დაც შე მიძ ლია შენს აზრს მივ ს დი ო.

– მა შინ ამა შიც და მე თან ხ მე: ვინც ამ სი მაღ ლეს მი აღ წი ა, უკ ვე აღარ შე უძ ლია ხე ლი მიჰ ყოს კაც თა ჩვე უ ლებ რივ საქ მი ა ნო ბას, რად­გა ნაც მი სი სუ ლი გა მუდ მე ბით მი ელ ტ ვის მხო ლოდ სი მაღ ლეს. და ეს სავ სე ბით ბუ ნებ რი ვი ა, რად გა ნაც ზედ მი წევ ნით შე ე სა ბა მე ბა ჩვენს მი ერ და ხა ტულ ალე გო რი ულ სუ რათს.

– მართლაც.– მე რე და, ნუ თუ შე ნი აზ რით, უნ და გვიკ ვირ დეს, რომ რო დე საც

ამ ღვთა ებ რი ვი ჭვრე ტი დან ადა მი ა ნი კვლავ უბ რუნ დე ბა ამ ქ ვეყ ნი­ურ უბად რუ კო ბას, შემ ც ბა რი და დაბ ნე უ ლი, – სა სა ცი ლო ჩანს? და­ბინ დუ ლი მზე რა ჯერ კი დევ ვერ შეს ჩ ვე ვია გა რე მომ ც ველ სიბ ნე ლეს,

მაგ რამ, ვიდ რე შე ეჩ ვე ო დეს, მა ნამ დე აიძუ ლე ბენ სამ ს ჯავ რო ში თუ

სად მე სხვა გან გა მო ვი დეს და სა მარ თ ლი ა ნო ბის ლან დე ბი სა თუ ამ

ლან დე ბის ანა რეკ ლ თა გა მო იდა ვოს, ესე იგი, იმ ხალ ხი ვით და იწყოს

ბრძო ლა მა თი გან მარ ტე ბის თ ვის, ვი საც თვა ლი თაც არ უნა ხავს სა­

მარ თ ლი ა ნო ბა თა ვის თა ვად.

– არა, ამაში არაფერია საკვირველი.– ჭკვი ა ნი კა ცი გა იხ სე ნებ და, რომ მზე რას ორი სხვა დას ხ ვა მი ზე­

ზი ამ ღ ვ რევს: რო ცა სი ნათ ლი დან სიბ ნე ლე ში გა დავ დი ვართ, ან და, პი რი ქით, სიბ ნე ლი დან – სი ნათ ლე ში. იგი ვე ით ქ მის სულ ზე დაც: და­ვუკ ვირ დეთ შემ ც ბარ სა და დაბ ნე ულ სულს, სა გან თა გარ ჩე ვის უნა­რი რომ დაჰ კარ გ ვი ა, მაგ რამ ბრიყ ვუ ლად ნუ კი და ვუწყებთ და ცინ­ვას, არა მედ და ვუ ფიქ რ დეთ – უფ რო ნა თე ლი ყო ფი დან მო ვი და და მის თ ვის უჩ ვევ მა სიბ ნე ლემ და უვ სო თვა ლი, თუ, პი რი ქით, სრუ ლი უმეც რე ბი დან ამაღ ლე ბულს თვა ლი მოს ჭ რა სი ნათ ლის ასე ვე უჩ­ვევ მა ბრწყინ ვა ლე ბამ? ამ შემ თხ ვე ვა ში შე იძ ლე ბა ნე ტა რე ბად დავ­სა ხოთ მი სი ყო ფა, პირ ველ შემ თხ ვე ვა ში კი მის და მი თა ნაგ რ ძ ნო ბა გვმარ თებს. მაგ რამ თუ ვინ მე მა ინც ვერ იკა ვებს სი ცილს, ეს და ცინ ვა

პლატონი

52

ნაკ ლე ბად ბრიყ ვუ ლი იქ ნე ბა, თუ კი მი სი სა გა ნია სუ ლი, რო მელ მაც სი ნათ ლის სა უფ ლო დან სიბ ნე ლე ში ამო ყო თა ვი.

– მართალს ბრძანებ.– თუ მარ თა ლი ა, – ვთქვი მე, – აი, რა დას კ ვ ნის გა მო ტა ნა გვმარ­

თებს: გა ნათ ლე ბა სუ ლაც არ არის ის, რაც ზოგ ­ ზო გი ერთს ჰგო ნი ა, ვი სი მტკი ცე ბი თაც გა უ ნათ ლე ბელ სულს თით ქოს ისე უნ და ჩა ვუ­ნერ გოთ გა ნათ ლე ბა, რო გორც უსი ნათ ლო თვალს – ხედ ვის უნა რი.

– დიახ, ასე ამტკიცებს ბევრი.– ეს ჩვე ნი მსჯე ლო ბა კი მოწ მობს, რომ ყვე ლა სულ სა აქვს ამის

უნა რი და სა თა ნა დო იარა ღიც მო ე ძებ ნე ბა. მაგ რამ რო გორც თვა­ლი მხო ლოდ მთელ სხე ულ თან ერ თად თუ მიბ რუნ დე ბა სიბ ნე ლი­დან სი ნათ ლი სა კენ, სუ ლიც ასე ვე მთლი ა ნად თუ გა ნუდ გე ბა ყო ვე­ლი ვე ქმნადს, იმ ზო მამ დე, რომ არა მარ ტო არსს, თვით იმა საც კი გა უს წო როს თვა ლი, რაც ყვე ლა ზე ნა თე ლია არ ს ში, ხო ლო ეს, ჩვე ნი მტკი ცე ბით, სი კე თე ა, არა?

– დიახ.– სწო რედ აქ ვლინ დე ბა მოქ ცე ვის ხე ლოვ ნე ბა, – ვუთხა რი მე,

– რა გზით შე იძ ლე ბა უფ რო ად ვი ლად და ქმე დი თად მო ვაქ ცი ოთ კა­ცი? მაგ რამ ეს სუ ლაც არ ნიშ ნავს, რომ ხედ ვის უნა რი ჩა ვუ ნერ გოთ მას, ვი საც უკ ვე აქვს ეს უნა რი. თუმ ცა ის არას წო რა დაა მი მარ თუ ლი და იქით რო დი იყუ რე ბა, სა ი თაც ჯერ არს. სწო რედ აქ გვმარ თებს ძა ლის ხ მე ვა, რომ მი სი მზე რა სწო რად მივ მარ თოთ.

– როგორც ჩანს.– სუ ლის ზო გი ერ თი უნა რი ძალ ზე ახ ლოს დგას სხე უ ლის ამა თუ

იმ უნარ თან, რამ დე ნა დაც ადა მი ანს თა ვი დან ვე შე იძ ლე ბა არც ჰქონ­დეს რო გორც ერ თი, ისე მე ო რე, მაგ რამ შემ დეგ თვით წ ვ რ თ ნის წყა­ლო ბით შე ი ძი ნოს. ხო ლო რაც შე ე ხე ბა ცოდ ნის უნარს, ეს, ეტყო ბა, რა ღაც უფ რო ღვთა ებ რი ვი ა, რა კი ღა არა სო დეს არ კარ გავს თა ვის ძა ლას და იმის მი ხედ ვით, თუ რის კე ნაა მი მარ თუ ლი, ხან სა სარ გებ­ლოა და სა სი კე თო, ხა ნაც უსარ გებ ლო და უკე თუ რი. ნუ თუ არ შე­გიმ ჩ ნე ვი ა, რა გამ ჭ რი ა ხია იმ ხალ ხის ბნე ლი სუ ლი, ვი საც არამ ზა დე­ბად, თუმ ცა ჭკვი ა ნე ბად კი თვლი ან, ან რა ტომ ვე რა ფერს გა მო ა პა რებ მათ თვალს, რა საც თვი თონ ვე მი ელ ტ ვი ან? ასე რომ, მათ მშვე ნი ე რი მხედ ვე ლო ბა აქვთ, მაგ რამ რა კი ის მათ სა ვე ავ კა ცო ბას ემ სა ხუ რე ბა, ამი ტომ რაც უფ რო გამ ჭ რი ა ხი ა, მით უფ რო მეტ ბო რო ტე ბას სჩა დის.

სახელმწიფო

53

– რა თქმა უნდა.– მაგ რამ თუ ამ ნა ირ ბუ ნე ბას ერ თ ბა შად, ბავ შ ვო ბა ში ვე მოვ კ­

ვეთ დით უკე თურ მიდ რე კი ლე ბებს, ტყვი ის სა ძი რა ვი ვით რომ ეწე­ვი ან მას ღორ მუ ცე ლო ბის, ღრე ო ბი სა თუ სხვა ხორ ცი ე ლი გან ცხ­რო მი სა კენ და ქვე მოთ მი მარ თა ვენ მის მზე რას, მა შინ ყო ვე ლი ვე ამი სა გან თავ დახ ს ნი ლი სუ ლი ჭეშ მა რი ტე ბას მი უბ რუნ დე ბო და და იგი ვე ავ კაც ნი არა ნაკ ლებ თვალ ნათ ლივ გა არ ჩევ დ ნენ ყო ვე ლი ვე ჭეშ­მა რიტს, ვიდ რე იმ საგ ნებს, რომ ლე ბის კე ნაც ამ ჟა მად მი მარ თუ ლია მა თი მზე რა.

– კი მაგ რამ, გა ნა ზე მოთ ქ მუ ლი დან ბუ ნებ რი ვად და გარ დუ ვა­ლად არ გა მომ დი ნა რე ობს, რომ სა ხელ მ წი ფო მმარ თ ვე ლო ბის თ ვის არც გა უ ნათ ლე ბელ ნი და ჭეშ მა რი ტე ბის არ მ ცოდ ნე ნი გა მოდ გე ბი ან და არც ისი ნი, ვინც მთე ლი თა ვი სი დღე და მოს წ რე ბა ცოდ ნას და გა ნათ ლე ბას იძენ და? პირ ველ ნი იმი ტომ, რომ მტკი ცედ და სა ხუ ლი მი ზა ნი არ გა აჩ ნი ათ, რომ ლის კენ სწრაფ ვა საც შე ა ლევ დ ნენ მთელ თა ვი ანთ პი რად სა თუ სა ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბას, მე ო რე ნი კი იმი­ტომ, რომ არას დი დე ბით არ და თან ხ მ დე ბოდ ნენ სა ხელ მ წი ფოს მარ­თ ვი სათ ვის მი ე ყოთ ხე ლი, რად გა ნაც, მა თი აზ რით, სი ცოცხ ლე ში ვე და იმ კ ვიდ რეს ნე ტარ თა კუნ ძუ ლე ბი.

– მართალს ბრძანებ.– მა შა სა და მე, ჩვე ნი, რო გორც სა ხელ მ წი ფოს და მა არ სებ ლე ბის,

ვა ლი ისა ა, რომ ვა ი ძუ ლოთ ყვე ლა ზე ღირ სე ულ ნი სწო რედ იმის შეს­წავ ლას მი უბ რუნ დ ნენ, რაც უზე ნა ე სად დავ სა ხეთ: მე ვგუ ლის ხ მობ სი კე თის წვდო მას და მის კენ სწრაფ ვას. მაგ რამ რო ცა ამ სი მაღ ლეს მი აღ წე ვენ და გულს იჯე რე ბენ მი სი ჭვრე ტით, იმის ნე ბას კი აღარ მივ ცემთ, რაც დღეს ნე ბა დარ თუ ლია მათ თ ვის.

– მაინც რის ნებას?– ამ სი მაღ ლე ზე დარ ჩე ნი სას, თუ კი აღარ ისურ ვე ბენ კვლავ და­

უბ რუნ დ ნენ ჩვენს პა ტიმ რებს, რა თა, ავად თუ კარ გად, მა თი ჭი რი და ლხი ნი გა ი ზი ა რონ.

– კი მაგ რამ, მა შინ ხომ უსა მარ თ ლო ნი ვიქ ნე ბით მათ მი მართ, რა კი ღა ჩვენს გა მო შავ დღე ში უნ და ჩაც ვივ დ ნენ, თუმ ცა კი შე ეძ­ლოთ გა ცი ლე ბით უკეთ ეცხოვ რათ.

– შენ კვლავ გა ვიწყ დე ბა, ჩე მო კე თი ლო, რომ კა ნო ნი მო სახ ლე­ო ბის ერ თი რო მე ლი მე ფე ნის კე თილ დღე ო ბას კი არ ისა ხავს მიზ ნად,

პლატონი

54

არა მედ მთე ლი სა ზო გა დო ე ბი სას. შე გო ნე ბით თუ იძუ ლე ბით, ის უზ­რუნ ველ ყოფს ყვე ლა მო ქა ლა ქის ერ თი ა ნო ბას, რა თა ისი ნი ერ თ მა ნე­თი სათ ვის სა სარ გებ ლო ნი იყ ვ ნენ იმ დე ნად, რამ დე ნა დაც შე უძ ლი ათ ამით არ გონ მთელ სა ხელ მ წი ფოს. მო ქა ლა ქე თა რიცხ ვ ში აც იმი ტომ რო დი რთავს ღირ სე ულ ადა მი ა ნებს, რა თა სა შუ ა ლე ბა მის ცეს მათ, ვი საც რა მო ეპ რი ა ნე ბა, ის აკე თოს, არა მედ იმი ტომ, რომ სა ხელ მ წი­ფოს გან სამ ტ კი ცებ ლად გა მო ი ყე ნოს ისი ნი.

– მართლაც დამავიწყდა.– იმა საც და უ ფიქ რ დი, გლავ კონ, რომ ჩვენ უსა მარ თ ლო ნი კი არ

ვიქ ნე ბით ჩვენ ში ვე აღ ზ რ დილ ფი ლო სო ფოს თა მი მართ, არა მედ სა­მარ თ ლი ან მოთხოვ ნებს წა ვუ ყე ნებთ და ვა ი ძუ ლებთ მათ, რო გორც მცვე ლებს, სხვებ ზე იზ რუ ნონ. „ყველა სხვა სა ხელ მ წი ფო ში – ამ სიტყ ვე ბით მივ მარ თავთ მათ, – ვინც ფი ლო სო ფო სი ხდე ბა, უფ ლე­ბა აქვს მო ნა წი ლე ო ბა არ მი ი ღოს სა ხელ მ წი ფოს მარ თ ვის საქ მე ში, რად გა ნაც ყვე ლა, სა ხელ მ წი ფო წყო ბი ლე ბი სა გან და მო უ კი დებ ლად, თვი თონ ვე გახ და ფი ლო სო ფო სი, ხო ლო ის, რაც თა ვი სით იზ რ დე ბა, არა ვის არ უმად ლის თა ვის საზ რ დოს და, ცხა დი ა, არც იმის სურ ვი­ლი აქვს, რომ ვინ მეს აუნაზღა უ როს მი სი გუ ლის თ ვის გა წე უ ლი ხარ­ჯი. თქვენ კი ჩვენ აღ გ ზარ დეთ, რო გორც თვით თქვენ და სა სი კე თოდ, ისე სა ხელ მ წი ფოს სა კე თილ დღე ოდ, რა თა იგი ვე ნი ყო ფი ლი ყა ვით, რა ნიც არი ან მე ფე ე ბი და ბე ლა დე ბი ფუტ კ რე ბის სკა ში. ჩვე ნი წყა­ლო ბით შე ი ძი ნეთ სა უცხოო და უცხო ელ ფი ლო სო ფო სებ ზე გა ცი­ლე ბით უფ რო სრულ ყო ფი ლი გა ნათ ლე ბა და ჩვენ ვე გი ბო ძეთ იმის უნა რიც, რომ ერ თ მა ნე თის თ ვის შე გე თავ სე ბი ნათ ფი ლო სო ფია და პო ლი ტი კა. ამი ტომ თვი თე უ ლი თქვენ გა ნი ერ თი მე ო რის მი ყო ლე­ბით უნ და და ეშ ვას და ნარ ჩენ მო ქა ლა ქე თა სა ერ თო საცხოვ რი სამ­დე; შე აჩ ვი ეთ თვა ლი იქ გა მე ფე ბულ წყვდი ადს, და რო ცა შე აჩ ვევთ, ათას ჯერ უკეთ გა არ ჩევთ ყვე ლა ფერს, ვიდ რე ბნე ლე თის მკვიდ რ ნი, და უკეთ ვე გა მო იც ნობთ, რას წარ მო ად გენს თვი თე უ ლი ლან დი ან რი სი ხა ტია იგი, რად გა ნაც ად რე ვე გი ხი ლავთ ყო ვე ლი ვე მშვე ნი ე­რის, სა მარ თ ლი ა ნი სა და კე თი ლის ჭეშ მა რი ტი პირ ველ ნი მუშ ნი. მა შინ ჩვე ნი სა ხელ მ წი ფო წყო ბი ლე ბა ჩვენ ცა და თქვენც სიცხა დე ში წარ­მოგ ვიდ გე ბა და არა სიზ მარ ში, რო გორც სხვა დღე ვან დე ლი წყო ბი­ლე ბა ნი, სა დაც მიმ დი ნა რე ობს ძმა თამ კ ვ ლე ლი ომე ბი და ლან დე ბის გა აფ თ რე ბუ ლი ბრძო ლე ბი ძა ლა უფ ლე ბი სათ ვის, თით ქოს ეს იყოს

სახელმწიფო

55

ყვე ლა ზე დი დი სი კე თე. სი მარ თ ლე კი, თუ გნე ბავთ, ისა ა, რომ სა დაც ძა ლა უფ ლე ბას ყვე ლა ზე ნაკ ლებ მი ელ ტ ვი ან ისი ნი, ვინც უნ და მარ­თავ დეს ქვე ყა ნას, სა ხელ მ წი ფო სწო რედ იქ იმარ თე ბა ყვე ლა ზე უკეთ და ში ნა აშ ლი ლო ბის თ ვი საც ყვე ლა ზე ნაკ ლე ბი სა ბა ბი რჩე ბა; მა შინ რო დე საც სულ სხვაგ ვა რა დაა საქ მე იმ სა ხელ მ წი ფო ებ ში, რო მელ თა მმარ თ ველ ნიც სა პი რის პი როდ არი ან გან წყო ბილ ნი”.

– რა თქმა უნდა.– რო გორ გგო ნი ა, ამას რომ მო ის მე ნენ, ჩვე ნი აღ ზ რ დი ლე ბი აღარ

დაგ ვე მორ ჩი ლე ბი ან და არ ინე ბე ბენ ერ თი მე ო რის მი ყო ლე ბით ითა­ნამ შ რომ ლონ და ნარ ჩენ მო ქა ლა ქე ებ თან? თუ ამ ჯო ბი ნე ბენ სა მუ და­მოდ გვერ დი­ გ ვერდ დარ ჩ ნენ წმინ და სი ნათ ლის სა უფ ლო ში?

– შე უძ ლე ბე ლი ა, – თქვა მან, – რად გა ნაც სა მარ თ ლი ან ხალხს ვუ ყე ნებთ ჩვენს სა მარ თ ლი ან მოთხოვ ნებს. თუმ ცა, ყვე ლა დღე ვან­დე ლი სა ხელ მ წი ფოს მმარ თ ველ თა სა პი რის პი როდ, თვი თე უ ლი მათ­გა ნი მხო ლოდ აუცი ლებ ლო ბის კარ ნა ხით თუ აიღებს ხელ ში მმარ­თ ვე ლო ბის სა და ვეს.

– დი ახ, ასეა საქ მე, ჩე მო კე თი ლო. თუ იმათ თ ვის, ვინც უნ და მარ თოს ქვე ყა ნა, ცხოვ რე ბის უკე თეს წესს ჰპო ვებ, ვიდ რე მმარ თ ვე­ლო ბას, მა შინ იმა საც შეს ძ ლებ, რომ მშვე ნი ე რი სა ხელ მ წი ფო წყო ბი­ლე ბა და ამ ყა რო. რად გა ნაც მხო ლოდ ამ ნა ი რი სა ხელ მ წი ფოს მმარ­თ ველ ნი თუ იქ ნე ბი ან ჭეშ მა რი ტად მდიდ რე ბი, მაგ რამ ოქ რო თი კი არა, არა მედ იმით, რი თაც მდი და რია ბედ ნი ე რი კა ცი: სიბ რ ძ ნი თა და სიქ ვე ლით. ხო ლო თუ გლა ხაკ ნი და უპო ვარ ნი მი ელ ტ ვი ან ძა ლა უფ­ლე ბას, რა თა საქ ვეყ ნო სი კე თეს მსუ ყე ლუკ მა ჩა მო ა თა ლონ, სა სი კე­თოს ნუ რას მო ე ლი: რად გა ნაც იწყე ბა გა უ თა ვე ბე ლი შუღ ლი, შფო­თი, შეხ ლა­ შე მოხ ლა და ეს ში ნა აშ ლი ლო ბა ბო ლოს უღებს თვით მა თაც და სა ხელ მ წი ფო საც.

– მართალს ბრძანებ.– კი მაგ რამ, თუ იც ნობ ცხოვ რე ბის რო მე ლი მე სხვა წესს, ისე­

თი ვე ზიზღს რომ აღუძ რავ დეს ადა მი ანს ამა თუ იმ სა ხელ მ წი ფო თა ნამ დე ბო ბის მი მართ, რო გორც ჭეშ მა რიტ ფი ლო სო ფი ას თან ზი­ა რე ბუ ლის ცხოვ რე ბა ა?

– არა, ვფიცავ ზევსს.– ასე რომ, სა ხელ მ წი ფო თა ნამ დე ბო ბა ხელ ში არ უნ და ჩა ვუგ­

პლატონი

56

დოთ იმ ადა მი ა ნებს, რომ ლებ საც სუ ლი ელე ვათ მას ზე, თო რემ მა თი ჯიბ რი და მე ტო ქე ო ბა გა დაგ ვი ყო ლებს.

– უცილობლად.– მე რე და, ვის გა ნამ წე სებ იძუ ლე ბით სა ხელ მ წი ფოს მცვე ლე ბად,

თუ არა იმ ხალხს, ვინც ყვე ლა ზე უკეთ იცის, რო გორ უნ და მარ თო ქვე ყა ნა, მაგ რამ, ამას თან, ბევ რი სხვა ღირ სე ბაც აქვს და გა ცი ლე ბით უფ რო ღირ სე უ ლა დაც ცხოვ რობს, ვიდ რე სა ხელ მ წი ფო მოღ ვა წე ნი?

– სხვას ვერავის. – ახ ლა, თუ გნე ბავს, ვნა ხოთ, რა ნა ი რად შე იძ ლე ბა აღ ვ ზარ დოთ

ამ ნა ი რი ადა მი ა ნე ბი და რა გზით წარ ვ მარ თოთ ისი ნი მაღ ლა – სი­ნათ ლი სა კენ, რო გორც, გად მო ცე მით, ზო გი ერ თი გმი რი ამაღ ლე ბუ­ლა ჰა დე სი დან ღმერ თე ბამ დე.

– რა საკითხავია?– ეს არც ისე ად ვი ლი ა, რო გორც თი ხის ნა ტე ხის გა დაბ რუ ნე ბა;

აქ თვით სუ ლი უნ და შე ვაბ რუ ნოთ ბინ დის ფე რი დღი დან ჭეშ მა რი­ტე ბით გაბ რ წყინ ვე ბუ ლი დღი სა კენ. ხო ლო ამ ნა ირ აღ მას ვ ლას ჩვენ, ალ ბათ, სიბ რ ძ ნის კენ სწრაფ ვას ვუ წო დებთ.

– რა თქმა უნდა.– იქ ნებ ისიც გვე ნა ხა, მა ინც რი სი ცოდ ნა გვაძ ლევს ამის სა შუ­

ა ლე ბას?– აუცილებლად უნდა ვნახოთ.– კი მაგ რამ, გლავ კონ, რა უნ და იყოს ეს ცოდ ნა, ქმნა დო ბი დან

ჭეშ მა რი ტი არ სე ბო ბის მი მართ რომ მი აქ ცევს სულს? თუმ ცა ამას რომ ვამ ბობ, სულ სხვა რა მე ზე ვფიქ რობ. აკი ვთქვით, რომ ჩვე ნი ფი­ლო სო ფო სე ბი სი ჭა ბუ კი სას მხნე მე ომ რე ბიც უნ და იყ ვ ნენ?

– დიახ, უკვე ვთქვით.– მა შა სა და მე, ცოდ ნას, რო მელ საც ჩვენ ვე ძებთ, გარ და აღ ნიშ­

ნუ ლი სა, სხვა უპი რა ტე სო ბაც უნ და ჰქონ დეს.– მაინც რა?– რა და, სასარგებლო უნდა იყოს მეომრებისთვის.– რა თქმა უნდა, თუკი ეს შესაძლებელია.– კი მაგ რამ, ისიც ხომ ით ქ ვა, რომ მათ გიმ ნას ტი კუ რი და მუ სი­

კუ რი ხე ლოვ ნე ბის მეშ ვე ო ბით უნ და ვზრდი დეთ?– დიახ, ესეც ითქვა.

სახელმწიფო

57

– მერედა, გიმნასტიკა ხომ იმას ეხება, რაც იბადება და კვდება? რადგანაც მასზეა დამოკიდებული ძალის მატებაც და კლებაც.

– რა თქმა უნდა.– მაშ, სწორედ ესაა, რასაც ვეძებთ?– არა.– ჩვენს მიერ ზემოთ აღწერილი მუსიკური ხელოვნება ხომ არ

არის?– მაგ რამ, თუ გახ სოვს, – თქვა მან, – ჩვე ნი ად რინ დე ლი მტკი­

ცე ბით ის ერ თ გ ვა რად უპი რის პირ დე ბა გიმ ნას ტი კას, რამ დე ნა დაც აყა ლი ბებს მცვე ლე ბის ზნეს, ჰარ მო ნი ის მეშ ვე ო ბით ჰარ მო ნი ულ წო­ნას წო რო ბას რომ ანი ჭებს მათ, რიტ მის მეშ ვე ო ბით კი – ევ რით მი­ას, მაგ რამ არა ცოდ ნას. ასე თი ვეა მი სი ზე მოქ მე დე ბა სიტყ ვი ე რე ბის დარ გ ში აც, გინდ მი თი ურ თქმუ ლე ბებს ეხე ბო დეს საქ მე და გინდ ნამ­დ ვილ ამ ბებს; მაგ რამ ის ცოდ ნა, სი კე თი სა კენ რომ მიგ ვიძღ ვის, ცოდ­ნა, რო მელ საც ამ ჟა მად ეძებ, უცხოა მუ სი კუ რი ხე ლოვ ნე ბის თ ვის.

– სწო რედ რომ დრო ზე გა მახ სე ნე; მარ თ ლაც და, ამ გ ვა რი ხომ არა გვით ქ ვამს რა. მაგ რამ, ჩე მო დი დე ბუ ლო გლავ კონ, სად უნ და იყოს ეს ცოდ ნა, რა კი ღა ყვე ლა ხე ლოვ ნე ბა მხო ლოდ ტლან ქი ხე­ლო ბა გა მოდ გა?

– რა მო გახ სე ნო? ან კი რა ცოდ ნა ღა გვრჩე ბა, თუ მუ სი კა საც უკუ­ვაგ დებთ, გიმ ნას ტი კა საც და სხვა ხე ლოვ ნე ბა საც.

– კე თი ლი, – ვთქვი მე, – თუ კი მათ გარ და აღა რა ფე რი გვაქვს, მა შინ ის მა ინც ავი ღოთ, რაც ყვე ლა ფერ ზე ვრცელ დე ბა.

– მაინც რა?– თუნდაც ის, რასაც ყველა ხელოვნება იყენებს, ისევე, როგორც

აზროვნება და მეცნიერება; ის, რასაც ყოველი ჩვენგანი ყველაზე

ადრე უნდა სწავლობდეს.

– რას გულისხმობ?

– ისეთს არა ფერს; მხო ლოდ იმას, რი სი მეშ ვე ო ბი თაც ერ თ მა­

ნე თი სა გან ვას ხ ვა ვებთ ერთს, ორ სა თუ სამს; მოკ ლედ რომ ვთქვათ,

თვლი სა და ან გა რი შის ხე ლოვ ნე ბას, რის გა რე შეც ვერ ცერ თი ხე­

ლოვ ნე ბა, ვერ ცერ თი მეც ნი ე რე ბა ვერ გა ვა ფონს; ასე ა, არა?

– რა თქმა უნდა.

– ვერც საომარი ხელოვნება?

პლატონი

58

– ვერა.– მარ თ ლაც და, გა ნა პა ლა მე დე სი, გა მოჩ ნ დე ბა თუ არა ტრა­

გე დი ებ ში, ნამ დ ვილ პამ პუ ლად არ წარ მოგ ვი ჩენს მხე დარ მ თა ვარ აგა მემ ნონს? ნუ თუ არ დაჰ კ ვირ ვე ბი ხარ, რომ ან გა რი შის ეს გა მომ გო­ნე ბე ლი თვი თონ ვე გვიცხა დებს, რო გორ და აწყო რაზ მე ბად და ილი­ო ნის გა ლა ვან თან სა ი ე რი შოდ გა ნა ლა გა ლაშ ქა რი, რო გორ დათ ვა ლა ხო მალ დე ბი და სხვა და ნარ ჩე ნი, თით ქოს მა ნამ დე არა ვის და ეთ ვა­ლოს. აგა მემ ნონ მა კი, ეტყო ბა, ისიც არ იცო და, თუ რამ დე ნი ფე ხი ჰქონ და, რა კი ღა თვლა არ შე ეძ ლო. ჰო და, თა ვად გან სა ჯე, რო გო რი მხე დარ თ მ თა ვა რი უნ და ყო ფი ლი ყო.

– როგორი და, ბრიყვი, თუკი ეს მართალია.

– ვა ღი ა რებთ თუ არა, რომ მხე დარ მ თა ვა რი აუცი ლებ ლად უნ­

და ფლობ დეს თვლი სა და ან გა რი შის მეც ნი ე რე ბას?

– აუცი ლებ ლად, თუ კი სურს ცო ტა რამ მა ინც ეს მო დეს სა ო მა­

რი ხე ლოვ ნე ბი სა; მე ტიც, სა ერ თოდ, თუ სურს იყოს ადა მი ა ნი.– მაგ რამ თვი თო ნაც თუ იზი ა რებ ჩემს აზრს ამ მეც ნი ე რე ბის

შე სა ხებ?

– კერძოდ?– ვეც დე ბი აგიხ ს ნა, – ვუთხა რი მე, – მაგ რამ რა კი ჩემ თ ვის ვე

ვცდი ლობ გან ვას ხ ვა ვო ერ თ მა ნე თის გან, რას მივ ყა ვართ ამ მიზ ნი სა­კენ და რას არა, ჩემ თან ერ თად გა ნი ხი ლე ეს და პირ და პირ მითხა რი, მე თან ხ მე ბი თუ არა, რა თა უფ რო ნა თე ლი გახ დეს, რამ დე ნად სწო­რია ჩე მი ვა რა უ დი.

– მაშ, გზა მიჩვენე.– გიჩ ვე ნებ, თუ გსურს ამ გზას მის დი ო. ზო გი რამ ჩვენს შეგ­

რ ძ ნე ბებ ში შემ დ გო მი გან ხილ ვი სათ ვის არ აღ ძ რავს გო ნე ბას, რად­გა ნაც სა ა მი სოდ სა კუთ რივ შეგ რ ძ ნე ბაც კმა რა, ზო გი კი გა დაჭ რით მო ითხოვს გან ხილ ვას, რად გა ნაც შეგ რ ძ ნე ბა სან დო სა და სა ი მე დოს არას გვთა ვა ზობს.

– ცხადია, შენ გულისხმობ შორიდან დანახულ საგნებს და შუქ­ჩრდილის თამაშს.

– ვერც ისე კარგად მიმიხვდი.– მაშ, რას გულისხმობ?– გო ნე ბას გან სა ხილ ვე ლად არ აღ ძ რა ვენ ის საგ ნე ბი, რომ ლე­

სახელმწიფო

59

ბიც ერ თ დ რო უ ლად არ იწ ვე ვენ ორ ურ თი ერ თ სა პი რის პი რო შეგ რ­ძ ნე ბას, და, პი რი ქით, გან ხილ ვას მო ითხო ვენ საგ ნე ბი, რომ ლე ბიც ამ­ნა ირ შეგ რ ძ ნე ბებს იწ ვე ვენ, ვი ნა ი დან, ახ ლო დან აღ ვიქ ვამთ მათ თუ შო რი დან, შეგ რ ძ ნე ბა სუ ლაც არ გვიჩ ვე ნებს, რომ სა გა ნი ასე თი და ასე თი უფ რო ა, ვიდ რე ისე თი. თუმ ცა შენ უკეთ გა მი გებ, თუ შემ დე გი მა გა ლი თით აგიხ ს ნი ამას: ავი ღოთ ეს სა მი თი თი – ნე კი, საჩ ვე ნე ბე­ლი და შუა თი თი.

– კეთილი, – თქვა მან.– თვი თე უ ლი მათ გა ნი თი თია და, ამ მხრივ, მათ შო რის არა ვი­

თა რი გან ს ხ ვა ვე ბა არ არის, სუ ლერ თი ა, შუა ნა წილს უყუ რებ თუ კი დუ რას, თეთ რია ის თუ შა ვი, წვრი ლი თუ მსხვი ლი და ასე შემ დეგ. არ ცერთ ამ შემ თხ ვე ვა ში ადა მი ან თა უმ რავ ლე სო ბის სუ ლი იძუ ლე­ბუ ლი არ არის აზ როვ ნე ბას მი მარ თოს კითხ ვით – მა ინც რა არის თი თი? ვი ნა ი დან მზე რას არა სო დეს უჩ ვე ნე ბია მის თ ვის, რომ თი თი შე იძ ლე ბა სხვა რა მეც იყოს, გარ და თი თი სა.

– რა თქმა უნდა, არა.– მა შა სა და მე, სავ სე ბით ბუ ნებ რი ვი ა, რომ აქ შეგ რ ძ ნე ბა აზ როვ­

ნე ბას არ მი მარ თავს და არც აღ ვი ძებს მას.– დიახ, სავსებით ბუნებრივია.– კი მაგ რამ, თვა ლი ასე ვე კარ გად არ ჩევს, დი დია თი თი თუ პა­

ტა რა, ხო ლო მზე რის თ ვის სუ ლერ თია შუა თი თი და კი დუ რა? ან შე­ხე ბით თუ შე იძ ლე ბა ზუს ტად გან ვ საზღ ვ როთ, წვრი ლია თი თი თუ მსხვი ლი, რბი ლი თუ მკვრი ვი? და გა ნა იგი ვე არ ით ქ მის და ნარ ჩენ შეგ რ ძ ნე ბა თა მი მარ თაც? გრძნო ბა, რომ ლის და ნიშ ნუ ლე ბაც სიმ კ ვ­რი ვის შეგ რ ძ ნე ბა ა, იმავ დ რო უ ლად უნ და აღიქ ვამ დეს სირ ბი ლე საც, და ამი ტო მაც აუწყებს სულს, რომ ერ თ სა და იმა ვე სა განს ის აღიქ­ვამს რო გორც მკვრივს და რო გორც რბილ საც.

– ასეა, – თქვა მან.– მაგ რამ ამ შემ თხ ვე ვა ში სუ ლი თა ვის მხრივ, იბ ნე ვა და აღარ

იცის, რას ნიშ ნავს სიმ კ ვ რი ვის ეს შეგ რ ძ ნე ბა, რო მე ლიც ერ თ სა და იმა ვე სა განს მკვრი ვა დაც აღიქ ვამს და რბი ლა დაც. და გა ნა იგი ვე არ ით ქ მის სიმ ძი მი სა და სიმ სუ ბუ ქის შეგ რ ძ ნე ბა ზე დაც, რო მე ლიც იუწყე ბა, რომ მძი მე მსუ ბუ ქი ა, მსუ ბუ ქი კი – მძი მე?

– ყველა ამნაირი უწყება უცნაურია სულისთვის და, რა თქმა უნდა, განხილვას მოითხოვს.

პლატონი

60

– ისიც სავ სე ბით ბუ ნებ რი ვი ა, რომ სა გო ნე ბელ ში ჩა ვარ დ ნი ლი სუ ლი გან ს ჯა სა და აზ როვ ნე ბას მო უხ მობს მწედ, რა თა, უწი ნა რეს ყოვ­ლი სა, გა არ კ ვი ოს, ყო ვე ლი ასე თი უწყე ბა ერთ სა განს ეხე ბა თუ ორს.

– რა თქმა უნდა.– და თუ გა ირ კ ვა, რომ ეს ორი სა გა ნი ა, თვი თე უ ლი მათ გა ნი ერ­

თა დაც ეჩ ვე ნე ბა და მე ო რის გან გან ს ხ ვა ვე ბუ ლა დაც?– დიახ.– ხო ლო თუ თვი თე უ ლი მათ გა ნი ერ თად ეჩ ვე ნე ბა, ორი ვე კი —

ორად, ის მათ ერ თ მა ნე თი სა გან გან ცალ კე ვე ბით აღიქ ვამს, რად გა ნაც გან ცალ კე ვე ბულ ნი რომ არ იყ ვ ნენ, ორად კი არ აღიქ ვამ და მათ, არა­მედ — ერ თად.

– მართლაც.– მაგრამ მზერა, ჩვენი მტკიცებით, ცალ­ცალკე კი არ აღიქვამს

დიდს და პატარას, არამედ – ერთად შერწყმულთ; ასეა, არა?– დიახ.– და ნა თე ლი რომ მოჰ ფი ნოს ამას, აზ როვ ნე ბა იძუ ლე ბუ ლია

ერ თად შერ წყ მუ ლი სა ხით კი არ გა ნი ხი ლოს დი დი და პა ტა რა, არა­მედ ერ თი მე ო რის გან გან ცალ კე ვე ბით, ესე იგი, მზე რის სა პი რის პი­როდ იქ ცე ვა.

– ჭეშმარიტად.– მერედა, განა სწორედ ამის გამო არ გვებადება კითხვა: მაინც

რა არის ეს დიდი და პატარა?– სწორედ ამის გამო.– ასე რომ, ერთს გო ნით საწ ვ დომს ვუ წო დებთ, მე ო რეს კი –

გრძნო ბით აღ ქ მადს.– მართალს ბრძანებ.– სწო რედ ამას ვგუ ლის ხ მობ დი წე ღან, რო ცა ვამ ბობ დი: ზო­

გი რამ გო ნე ბის ქმე დი თო ბას იწ ვევს, ზო გი კი – არა­ მეთ ქი. ის, რაც ჩვენს გრძნო ბებ ზე ზე მოქ მე დე ბი სას თა ვის სა პი რის პი როს თან ერ თად მოქ მე დებს, აზ რის გა მომ წ ვე ვად დავ სა ხე, ხო ლო რაც ამ ნა ი რად არ მოქ მე დებს, არც აღ ვი ძებს აზრს.

– ახლა კი მესმის და მართებულად მიმაჩნია შენი ნათქვამი.– კი მაგ რამ, ამ ორ თა გან რო მელს მი ა კუთ ვ ნე ბენ რიცხ ვ სა და

ერთს?– ვერ გეტყვი.

სახელმწიფო

61

– მა შინ ზე მოთ ქ მუ ლი დან გა მო ი ტა ნე დას კ ვ ნა. თუ თა ვის თა­ვა დი ერ თი საკ მა ოდ ცხა დად აღიქ მე ბა მზე რით ან რო მე ლი მე სხვა გრძნო ბით, მა შინ სულ ში არ აღიძ ვ რის იმის კენ სწრაფ ვა, რომ ახ ს­ნას მი სი არ სი, რო გორც თი თის მა გა ლით ზე გიჩ ვე ნე ზე მოთ. მაგ რამ თუ ერ თის აღ ქ მა ყო ველ თ ვის გარ კ ვე ულ წი ნა აღ მ დე გო ბას შე ი ცავს, ისე, რომ ერ თი მარ ტო ო დენ ერ თად კი არა, თა ვის სა პი რის პი რო­დაც წარ მოგ ვიჩ ნ დე ბა, აქ უკ ვე სა ჭი რო ხდე ბა გან ს ჯა: სა გო ნე ბელ ში ჩა ვარ დ ნი ლი სუ ლი იძუ ლე ბუ ლია ეძე ბოს, თვი თონ ვე აღ ძ რას აზ რი და თა ვის თავს ჰკითხოს – რა შე იძ ლე ბა იყოს ერ თი თა ვის თა ვად? ამ რი გად, ერ თის წვდო მა არ სის ჭვრე ტად მი აქ ცევს სულს.

– ერ თის აღ ქ მა ჩვენ ში მარ თ ლაც ამ გან ც დებს იწ ვევს, რად გა­ნაც ერ თ სა და იმა ვე სა განს ერ თა დაც აღ ვიქ ვამთ და უსას რუ ლოდ მრავ ლა დაც.

– მერედა, რაც ითქვა ერთზე, განა იგივე არ ითქმის ყველა სხვა რიცხვზედაც?

– რა თქმა უნდა.– მაგრამ არითმეტიკა და ანგარიში ხომ მთლიანად რიცხვებს

ეხება?– დიახ.– მაშასადამე, სწორედ მათ მივყავართ ჭეშმარიტებისაკენ.– ასეა, – თქვა მან.– მაგრამ ჩვენი მცველი ხომ ერთდროულად მეომარიცაა და

ფილოსოფოსიც?– დიახ.– ამი ტომ ეს ცოდ ნა სა ვალ დე ბუ ლო უნ და გავ ხა დოთ, გლავ­

კონ, და და ვარ წ მუ ნოთ ყვე ლა, ვი საც სურს უმაღ ლე სი თა ნამ დე ბო­ბე ბი და ი კა ვოს სა ხელ მ წი ფო ში, ან გა რი შის ხე ლოვ ნე ბას და ე უფ ლონ, მაგ რამ ზე რე ლედ კი არა, არა მედ მა ნამ დე გა ნაგ რ ძონ სწავ ლა, ვიდ­რე წმინ და აზ როვ ნე ბით არ შე იც ნო ბენ რიცხ ვის ბუ ნე ბას, ოღონდ აღებ­მი ცე მო ბის გუ ლის თ ვის კი არა, რო გორც იქ ცე ვი ან ვაჭ რე ბი და სოვ დაგ რე ბი, არა მედ სა ო მა რი მიზ ნე ბი სა და იმის გუ ლის თ ვის, რომ სულს ქმნა დო ბის სამ ყა რო დან ჭეშ მა რი ტე ბი სა და არ სის მი მართ მიქ ცე ვა გა უ ად ვი ლონ.

– დიდებულად მსჯელობ.– და მარ თ ლაც, ახ ლა, ან გა რი შის ხე ლოვ ნე ბის გან ხილ ვის შემ­

პლატონი

62

დეგ, თვალ ნათ ლივ ვხე დავ, რა დახ ვე წი ლი და მრა ვალ მ ხ რივ სა სარ­გებ ლოა ჩვე ნი გან ზ რახ ვი სათ ვის, თუ კი მას შე მეც ნე ბის მიზ ნით ეუფ­ლე ბი ან და არა ვაჭ რე ბი ვით.

– მაინც რითია სასარგებლო?– იმით, რა ზე დაც ახ ლა ხანს ვლა პა რა კობ დით: გა ვიხ სე ნოთ, რა

ძა ლით მი აქ ცევს სულს უზე ნა ე სი სამ ყა როს მი მართ და აიძუ ლებს თა ვის თა ვად რიცხ ვებ ზე იმ ს ჯე ლოს, ისე, რომ ამ მსჯე ლო ბა ში არამც და არამც არ ჩარ თოს ხი ლულ და ხელ შე სა ხებ სა გან თა შე სა ბა მი სი რიცხ ვე ბი. ხომ მო გეხ სე ნე ბა, რო გორ დას ცი ნი ან ამ მეც ნი ე რე ბა ში გა წა ფულ ნი და ზიზღით უარ ყო ფენ ყოვ ლ გ ვარ მცდე ლო ბას, რო­მე ლიც მიზ ნად ისა ხავს ნა წი ლე ბად და ყონ ერ თი თა ვის თა ვად, მაგ­რამ თუ მა ინც და ყოფ, ისი ნი კვლავ გა ა ერ თი ა ნე ბენ მათ, რა თა ერ თი კვლავ ერ თად ჩან დეს და არა ნა წილ თა სიმ რავ ლედ.

– მართალს ბრძანებ.– რო გორ გგო ნი ა, გლავ კონ, მათ თ ვის რომ გვე კითხა: ო, სა ო ცარ­

ნო, რო მელ რიცხ ვებ ზე ლა პა რა კობთ, იმათ ზე ხომ არა, რომ ლებ ში აც ერ თი მარ თ ლაც ისე თი ა, რო გორც თქვენ ფიქ რობთ, ესე იგი, ყო ვე ლი ერ თი ყვე ლა სხვა ერ თის ტო ლი ა, არაფ რით არ გან ს ხ ვავ დე ბა მის გან და არა ვი თა რი ნა წი ლე ბი არ გა აჩ ნი ა?

– დიახ, როგორ გგონია, რას გვეტყოდნენ პასუხად?– მე თუ მკითხავ, ისი ნი იმ ნა ირ რიცხ ვებ ზე ლა პა რა კო ბენ, რო­

მელ თა წვდო მაც მხო ლოდ აზ რით თუ შე იძ ლე ბა და სხვა გზით ვე რა­ნა ი რად ვერ მი უდ გე ბი.

– ხომ ხე დავ, ჩე მო კე თი ლო, ეს მეც ნი ე რე ბა შე იძ ლე ბა მარ თ ლაც აუცი ლე ბე ლი აღ მოჩ ნ დეს ჩვენ თ ვის, რამ დე ნა დაც აიძუ ლებს სულს წმინ და აზ როვ ნე ბას მი მარ თოს თა ვის თა ვა დი ჭეშ მა რი ტე ბის გუ ლის­თ ვის.

– თანაც რა კარგად ახერხებს ამას.– მაგ რამ თუ შე გიმ ჩ ნე ვი ა, რა ად ვი ლად ით ვი სე ბენ ყვე ლა სხვა

მეც ნი ე რე ბას გა მოთ ვ ლის ნი ჭით და ჯილ დო ე ბულ ნი? თვით ისი ნიც კი, ძა ლი ან მძი მედ რომ აზ როვ ნე ბენ, გა მოთ ვ ლის ხე ლოვ ნე ბა ში სა თა ნა­დო წვრთნი სა და გა წაფ ვის შემ დეგ, სხვას თუ არა ფერს, იმის უნარს მა ინც იძე ნენ, რომ სხვებ ზე გა ცი ლე ბით უფ რო ად ვი ლად ეუფ ლე­ბოდ ნენ ცოდ ნას.

– ასეა, – თქვა მან.

სახელმწიფო

63

– თა ნაც, ჩე მი აზ რით, ძნე ლად თუ მო ი ძებ ნე ბა რო მე ლი მე სხვა სა­გა ნი, რომ ლის და უფ ლე ბაც უფ რო მეტ შრო მას მო ითხოვ დეს ჩვენ გან.

– რა თქმა უნდა.– ყო ვე ლი ვე ამის გა მო ვე რას დი დე ბით ვერ უგუ ლე ბელ ვ ყოფთ

ამ მეც ნი ე რე ბას; პი რი ქით, მი სი მეშ ვე ო ბით უნ და აღ ვ ზარ დოთ სა­უცხოო ბუ ნებ რი ვი მო ნა ცე მე ბით და ჯილ დო ე ბულ ნი.

– გეთანხმები.– მა შა სა და მე, ესაა ჩვენს მი ერ აღი ა რე ბუ ლი პირ ვე ლი მეც ნი ე­

რე ბა; ახ ლა კი მე ო რეც გან ვი ხი ლოთ, რო მე ლიც პირ ველს უკავ შირ­დე ბა და ვნა ხოთ, სა ჭი როა თუ არა ჩვენ თ ვის.

– გეომეტრიას ხომ არ გულისხმობ?– დიახ, სწორედ გეომეტრიას.– რამ დე ნა დაც ის გა მო ი ყე ნე ბა სამ ხედ რო საქ მე ში, – თქვა მან, –

რა თქმა უნ და, გვჭირ დე ბა. ბა ნა კის გაშ ლა იქ ნე ბა, ხელ საყ რე ლი ად­გი ლის და კა ვე ბა, ლაშ ქ რის და რაზ მ ვა თუ გაშ ლა, ან სხვა სა ო მა რი მოქ მე დე ბე ბი რო გორც ბრძო ლის ველ ზე, ისე ჯა რის გა და ად გი ლე ბი­სას, – ყო ვე ლი ვე ამას გე ო მეტ რი ის მცოდ ნე მხე დარ თ მ თა ვა რი გა ცი­ლე ბით უკეთ გა არ თ მევს თავს, ვიდ რე არ მ ცოდ ნე.

– მაგ რამ ამის თ ვის საკ მა რი სი იქ ნე ბო და გე ო მეტ რი ის სულ უმ­ნიშ ვ ნე ლო ნა წი ლი სა და ან გა რი შის ცოდ ნაც. ჩვენ კი გვმარ თებს გან ვი ხი ლოთ მი სი უმ თავ რე სი ნა წი ლი, გა ცი ლე ბით უფ რო ფარ­თოდ რომ გა მო ი ყე ნე ბა, რა თა დავ რ წ მუნ დეთ, შე ე სა ბა მე ბა თუ არა ის ჩვენს მი ერ და სა ხულ მი ზანს, ან რამ დე ნად გვიწყობს ხელს იმა ში, რომ უფ რო ად ვი ლად ვჭვრეტ დეთ სი კე თის იდე ას. რა თქმა უნ და, ხელს გვიწყობს, ვამ ტ კი ცებთ ჩვენ, რამ დე ნა დაც აიძუ ლებს სულს მი­იქ ცეს იმ სამ ყა როს მი მართ, რო მე ლიც არის სა ვა ნე არ ს თა შო რის უნე ტა რე სი არ სი სა, ვის ხილ ვა საც და უ ო კებ ლად უნ და მი ელ ტ ვო დეს ყვე ლა ჩვენ გა ნი.

– მართალს ბრძანებ.– მა შა სა და მე, თუ გე ო მეტ რია ჭეშ მა რი ტი არ სის ჭვრე ტად მიგ­

ვაქ ცევს, ის სა ჭი როა ჩვენ თ ვის, ხო ლო თუ ქმნა დო ბის ჭვრე ტად – არა.

– ცხადია.– მაგ რამ ვი საც ცო ტა რამ მა ინც გა ე გე ბა გე ო მეტ რი ი სა, ალ­

პლატონი

64

ბათ, დაგ ვე თან ხ მე ბა, რომ ეს მეც ნი ე რე ბა აშ კა რად უპი რის პირ დე ბა იმ ენას, რო მელ საც იყე ნე ბენ მი სი მიმ დევ რე ბი.

– როგორ?– ეს ენა ძალ ზე სა სა ცი ლოა და უც ნა უ რი; რად გა ნაც ისი ნი

პრაქ ტი კო სე ბი ვით ლა პა რა კო ბენ და მხო ლოდ პრაქ ტი კულ მიზ ნებს ისა ხა ვენ. ამი ტო მაც ერ თა ვად ეს აკე რი ათ პირ ზე – „ავაგოთ ოთხ­კუთხე დი”, „დავუშვათ მო ცე მულ ხაზ ზე”, „მივუმატოთ” და ასე შემ­დეგ. არა და, ამ მეც ნი ე რე ბის მი ზა ნი შე მეც ნე ბა ა.

– რა თქმა უნდა.– ერთშიაც ხომ არ შევთანხმდეთ?– რაში?– მი სი მი ზა ნი მა რა დი უ ლი არ სე ბო ბის შე მეც ნე ბაა და არა იმი სა,

რაც იბა დე ბა და კვდე ბა.– გე თან ხ მე ბი; გე ო მეტ რია მარ თ ლაც მა რა დი უ ლი არ სე ბო ბის

შე მეც ნე ბა ა.– მა შა სა და მე, ის, ჩე მო კე თილ შო ბი ლო, ჭეშ მა რი ტე ბი სა კენ მი­

აქ ცევს სულს და ფი ლო სო ფი ურ აზრს აღ ვი ძებს მას ში, რის შე დე გა­დაც ზეგ რ ძ ნო ბა დი სამ ყა როს საგ ნე ბის კენ მი მარ თავს ჩვენს მზე რას, რო მე ლიც ახ ლა, შეც დო მით, გრძნო ბა დი საგ ნე ბის კენ გვაქვს მი მარ­თუ ლი.

– გე ო მეტ რია ამ მხრივ მარ თ ლაც რომ დიდ ზე მოქ მე დე ბას ახ­დენს ჩვენ ზე.

– ამი ტო მაც უნ და და ვა ვალ დე ბუ ლოთ კალ ლი პო ლი სის მკვიდ­რ ნი, არამც და არამც არ უგუ ლე ბელ ყონ ფი ლო სო ფი ა, რომ ლის თვით გა მო ყე ნე ბით ნა წილ საც კი დი დი მნიშ ვ ნე ლო ბა აქვს.

– კერძოდ?– კერ ძოდ, იმას, რა ზე დაც შენ ლა პა რა კობ დი: მი სი მნიშ ვ ნე ლო­

ბა ძა ლი ან დი დია სამ ხედ რო საქ მე ში და ბევრ სხვა დარ გ ში აც, ვი საც სურს სა ფუძ ვ ლი ა ნად და ე უფ ლოს მათ. ჩვენ ხომ ვი ცით, რა უზარ მა­ზა რი გან ს ხ ვა ვე ბაა გე ო მეტ რი ის მცოდ ნე თა და არ მ ცოდ ნე თა შო რის.

– უზარმაზარი, ვფიცავ ზევსს.– მა შა სა და მე, ესაა მე ო რე მეც ნი ე რე ბა, რომ ლის შეს წავ ლა საც

და ვა ვა ლებთ ჩვენს ჭა ბუ კებს?– დიახ.

სახელმწიფო

65

– კეთილი; მაშინ მესამე ადგილს მივუჩენთ ასტრონომიას; რას იტყვი?

– გე თან ხ მე ბი, რად გა ნაც წე ლი წა დის დრო ე ბის, თვე ე ბი სა თუ წლე ბის მო ნაც ვ ლე ო ბა ზე დაკ ვირ ვე ბა სა სარ გებ ლოა არა მარ ტო მი­წათ მოქ მე დი სა თუ ზღვა ოს ნის, არა მედ მხე დარ თ მ თავ რის თ ვი საც.

– რა კარ გი ვინ მე ხარ, – ვუთხა რი მე, – კაც მა შე იძ ლე ბა იფიქ­როს, რომ გე ში ნი ა, ვა ი თუ ვინ მემ დამ წა მოს, ფუ ჭი მეც ნი ე რე ბე ბის შეს წავ ლას ავა ლებ ხალ ხ სო. არა და, თუმ ცა ძნე ლი კი ა, ძა ლი ან დი დი მნიშ ვ ნე ლო ბა აქვს ირ წ მუ ნო, რომ ის მეც ნი ე რე ბე ბი, რომ ლებ ზე დაც ჩვენ ვლა პა რა კობთ, თით ქოს წმენ დენ და სი ცინ ცხ ლეს უბ რუ ნე ბენ ადა მი ა ნის სუ ლის გარ კ ვე ულ უნარს, რო მელ საც ბევ რი სხვა საქ მი ა­ნო ბა აბ ლაგ ვებს და აჩ ლუნ გებს, თუმ ცა მი სი სი სა ღის შე ნარ ჩუ ნე ბა გა ცი ლე ბით უფ რო ფა სე უ ლი ა, ვიდ რე ათა სი თვა ლის ქო ნა, რად გა­ნაც მხო ლოდ მი სი მეშ ვე ო ბით თუ იხი ლავ ჭეშ მა რი ტე ბას. ვინც ამ აზრს იზი ა რებს, ალ ბათ, იტყ ვის, რომ მშვე ნივ რად მსჯე ლობ, ხო ლო ვი საც ამის წარ მოდ გე ნაც არ შე უძ ლი ა, ის, რა თქმა უნ და, იფიქ რებს, რომ სი სუ ლე ლეს რო შავ, რად გა ნაც დარ წ მუ ნე ბუ ლი ა, რომ თუ მეც­ნი ე რე ბა პრაქ ტი კუ ლად უსარ გებ ლო ა, მას ზე ლა პა რა კიც არ ღირს. მაშ, ამ თა ვით ვე გა დაწყ ვი ტე, ამ ორი სხვა დას ხ ვა შე ხე დუ ლე ბის მქო ნე მსმე ნე ლი დან მა ინც რო მელს მი მარ თავ? თუ არც ერ თის აზრს უწევ ან გა რიშს და არც მე ო რი სას და მხო ლოდ შენ თ ვის მსჯე ლობ? მაგ რამ მა შინ იმის სა წი ნა აღ მ დე გო რა უნ და გქონ დეს, რომ ვინ მემ ამ შე ნი მსჯე ლო ბი დან თა ვის თ ვის სა სარ გებ ლო დას კ ვ ნა გა მო ი ტა ნოს?

– მე მირ ჩევ ნი ა, აი, ასე, კითხ ვა­პა სუ ხის სა შუ ა ლე ბით ვმსჯე­ლობ დე, მაგ რამ მხო ლოდ ჩემ თ ვის.

– მა შინ უკან და ი ხი ე, – ვუთხა რი მე, – რად გა ნაც წე ღან არას­წო რად ავირ ჩი ეთ გე ო მეტ რი ის მომ დევ ნო სა გა ნი.

– როგორ? – იკითხა მან.– სიბ რ ტყე ე ბის შემ დეგ ჩვენ ავი ღეთ წრი უ ლად მბრუ ნა ვი მყა რი

სხე უ ლე ბი, თუმ ცა ჯერ თა ვის თა ვად უნ და გან გ ვე ხი ლა ისი ნი, რად­გა ნაც უფ რო სწო რი იქ ნე ბო და ორი გან ზო მი ლე ბის შემ დეგ მე სა მეს მივ დ გო მო დით: მე ვგუ ლის ხ მობ კუ ბე ბი სა და სიღ რ მის მქო ნე ყვე ლა სხვა სხე უ ლის გან ზო მი ლე ბას.

– სწო რი ა, სოკ რა ტე, – თქვა მან, – მაგ რამ მე მგო ნია აქ ჯერ კი­დევ არა ფე რი აღ მო უ ჩე ნი ათ.

პლატონი

66

– ორი სხვა დას ხ ვა მი ზე ზის გა მო: ჯერ ერ თი არ ცერთ სა ხელ მ­წი ფო ში ამ მეც ნი ე რე ბას სა თა ნა დოდ არ აფა სე ბენ, და რა კი ძა ლი ან ძნე ლი ა, ამი ტომ სუს ტა დაა გან ვი თა რე ბუ ლი. ეგეც არ იყოს, მკვლე­ვარ თათ ვის აუცი ლე ბე ლია ხელ მ ძღ ვა ნე ლი, ვის გა რე შეც მა თი შრო­მა წყალ ში იყ რე ბა. მაგ რამ ხელ მ ძღ ვა ნე ლის პოვ ნა ად ვი ლი საქ მე რო­დი ა, თუმ ცა კი დე ვაც რომ იპოვ ნონ, თვით სწავ ლუ ლე ბი დღე ვან დელ ვი თა რე ბა ში ისე არი ან გა ზუ ლუ ქე ბულ ნი, რომ მა ინც არ და ე მორ ჩი­ლე ბი ან, მაგ რამ მთე ლი სა ხელ მ წი ფო ზრუნ ვას რომ არ აკ ლებ დეს ამ მეც ნი ე რე ბას და მხარს უჭერ დეს ხელ მ ძღ ვა ნე ლო ბას, მა შინ არა მარ­ტო და ე მორ ჩი ლე ბოდ ნენ, არა მედ გა მუდ მე ბუ ლი და მკაც რი სი ზუს­ტით წარ მარ თუ ლი კვლე ვა­ ძი ე ბის წყა ლო ბით ნა თელ საც მოჰ ფენ­დ ნენ ბევრ სა კითხს, ვი ნა ი დან თვით დღე საც კი, რო ცა მას ზიზღით უყუ რებს ბრბო და გა სა ქანს არ აძ ლევს იმ მკვლე ვარ თა უმ რავ ლე­სო ბა, რო მელ თაც თვი თონ არ ეს მით მი სი მნიშ ვ ნე ლო ბა, ყო ვე ლი ვე ამის მი უ ხე და ვად, მა ინც ვი თარ დე ბა, იმ დე ნად მომ ნუს ხ ვე ლია მი სი ხიბ ლი. ამი ტომ არ უნ და გვიკ ვირ დეს, რომ ჯერ ჯე რო ბით ამ დღე ში ვხე დავთ.

– მართლაცდა, მასში ბევრი რამაა მომნუსხველი. მაგრამ უფრო ნათლად ამიხსენი, რასაც ახლახანს მეუბნებოდი. შენ ჯერ დაასახელე გეომეტრია, ანუ სიბრტყეთა შემსწავლელი მეცნიერება, არა?

– დიახ.– მერე კი – ასტრონომია, მაგრამ შემდეგ უკან დაიხიე.– მე მინ დო და სას წ რა ფოდ გან მე ხი ლა ყვე ლა ფე რი, მაგ რამ რომ

იტყ ვი ან, მოჩ ქა რეს მო უგ ვი ან დე სო, სწო რედ ისე გა მო მი ვი და. ეგეც არ იყოს, გე ო მეტ რი ას უშუ ა ლოდ ის მეც ნი ე რე ბა მოს დევს, სამ გან­ზო მი ლე ბი ან სხე უ ლებს რომ შე ის წავ ლის, მაგ რამ რა კი მი სი დღე­ვან დე ლი მდგო მა რე ო ბა ძალ ზე არა სა ხარ ბი ე ლო ა, ამი ტო მაც გვერ დი ავუ ა რე და პირ და პირ ას ტ რო ნო მი ა ზე, ანუ მყარ სხე ულ თა მოძ რა ო­ბის შემ ს წავ ლელ მეც ნი ე რე ბა ზე გა და ვე დი.

– მართალს ბრძანებ.– ასე რომ, მე ოთხე ად გი ლას ჩვენ და ვა ყე ნებთ ას ტ რო ნო მი ას;

დღეს დღე ო ბით ის, ცო ტა არ იყოს, მი ვიწყე ბუ ლი ა, მაგ რამ კვლავ აღორ ძინ დე ბა, თუ კი სა ხელ მ წი ფო მი აქ ცევს ყუ რადღე ბას.

– რა თქმა უნ და; მაგ რამ რა კი წე ღან მი საყ ვე დუ რე, სოკ რა ტე, რომ მე უგერ გი ლოდ გან ვა დი დე ას ტ რო ნო მი ა, ამი ტომ ახ ლა ვეც დე­

სახელმწიფო

67

ბი, შენ რომ მო გე წო ნე ბა, ისე შე ვა ქო. მე მგო ნი ა, ყვე ლას თ ვის აშ კა­რა ა, რომ ის აიძუ ლებს სულს მაღ ლა მი მარ თოს მზე რა და მი წი დან ზე ცის კენ მი უძღ ვის მას.

– იქნებ ყველასთვის აშკარაა, მაგრამ ჩემთვის კი არა.– როგორ?– თუ ას ტ რო ნო მი ას იმა თი თვალ საზ რი სით შევ ხე დავთ, ფი ლო­

სო ფი ურ მნიშ ვ ნე ლო ბას რომ ანი ჭე ბენ მას, მა შინ ის მაღ ლა კი არა, პი რი ქით, დაბ ლა მი მარ თავს მზე რას.

– რას გულისხმობ? – იკითხა მან.– მე თუ მკითხავ, მშვე ნივ რად ჩა მო ა ყა ლი ბე შე ნი წარ მოდ გე ნა

უზე ნა ე სი სამ ყა როს შემ ს წავ ლე ლი მეც ნი ე რე ბის შე სა ხებ. ალ ბათ, იმა საც ფიქ რობ, რომ თუ კა ცი თავს უკან გა და იგ დებს, მო ხა ტულ ჭერს მი აშ ტერ დე ბა და მი სი შემ ყუ რე რა ღა ცას მა ინც ამო იც ნობს, ამას გო ნე ბით ახერ ხებს და არა მზე რით. ჩემ ნა ირ გუ ლუბ რ ყ ვი ლოს კი ვე რას დი დე ბით ვერ და ა ჯე რებ, თით ქოს სულს სხვა რა მე მი აქ ცევს უზე ნა ე სი სამ ყა როს მი მართ, გარ და იმ მეც ნი ე რე ბი სა, რომ ლის სა გა­ნიც არ სი და უხი ლა ვი სი ნამ დ ვი ლე ა. მაგ რამ თუ რა ი მე გრძნო ბა დის შე საც ნო ბად პირ და ღე ბულ ნი შეს ცი ცი ნე ბენ ცას, ან თვალ მო ჭუ­ტულ ნი აშ ტერ დე ბი ან მი წას, ვე რა ფერ საც ვერ შე იც ნო ბენ, რად გა­ნაც არა ვი თა რი გრძნო ბა დი შე მეც ნე ბის საგ ნად არ გვევ ლი ნე ბა, და სუ ლი, ამ შემ თხ ვე ვა ში, მაღ ლა კი არ იყუ რე ბა, არა მედ – დაბ ლა, თუნ დაც გუ ლაღ მა იწ ვე მი წა ზე, ან ზურ გუ ლით მი ა პობ დე ზღვას.

– მაგ რად კი მომ დე ქი, თუმ ცა ახია ჩემ ზე. მაგ რამ შე ნი აზ რით, დღე ვან დე ლო ბი სა გან გან ს ხ ვა ვე ბით, რო გორ უნ და სწავ ლობ დ ნენ ას­ტ რო ნო მი ას, რა თა მი სი შეს წავ ლა სა სარ გებ ლო იყოს ჩვე ნი მიზ ნის­თ ვის?

– აი, რო გორ: ცის თა ღის მომ ხიბ ლავ სამ კა უ ლებს ჩვენ უნ და აღ ვიქ ვამ დეთ ყვე ლა ზე ნა ტიფ და თვალ წარ მ ტაც სამ შ ვე ნი სე ბად ამ­ნა ირ სა გან თა შო რის; მაგ რამ ისი ნი ახ ლო საც ვერ მივ ლენ იმ უხი­ლავ სამ კა ულ თა სრულ ქ მ ნი ლე ბას თან, თა ვი ან თი მოძ რა ო ბი თა და ამ მოძ რა ო ბის ჭეშ მა რი ტი სის წ რა ფით თუ სი ზან ტით, თა ვი ან თი ჭეშ მა­რი ტი ფორ მი თა თუ თა ნა ფარ დო ბით რომ ამოძ რა ვე ბენ ყვე ლა ფერს, რა საც ცის თა ღი მო ი ცავს. ყო ვე ლი ვე ეს მზე რით კი არა, მხო ლოდ გო ნე ბით და წმინ და აზ რით მი იწ ვ დო მე ბა; თუმ ცა იქ ნებ შენ სხვაგ­ვა რად ფიქ რობ?

პლატონი

68

– არამც და არამც.– მა შა სა და მე, ცი ურ სამ კა უ ლებს ისე უნ და ვი ყე ნებ დეთ უზე ნა­

ე სი სამ ყა როს შე საც ნო ბად, რო გორც გა მო ი ყე ნებ და კა ცი დე და ლო­სი სა თუ სხვა რო მე ლი მე დი დოს ტა ტის უებ რო ხე ლოვ ნე ბით შექ მ­ნილ ნა ხა ზებს, შემ თხ ვე ვით რომ ჩა ვარ დ ნო და ხელ ში: გე ო მეტ რი ის მცოდ ნე ერ თი შე ხედ ვი თაც აღიქ ვამ და მათ გან საც ვიფ რე ბელ სი ნა­ტი ფეს და სრულ ყო ფი ლე ბას, მაგ რამ სა სა ცი ლო დაც არ ეყო ფო და, თუ ვინ მე და ა პი რებ და მა თი მი ხედ ვით შე ეც ნო ტო ლო ბის, გა ორ მა­გე ბის თუ სხვაგ ვარ თა ნა ფარ დო ბა თა ჭეშ მა რი ტი ბუ ნე ბა.

– მართლაც რომ სასაცილო იქნებოდა.– მე რე და, შე ნი აზ რით, გა ნა ჭეშ მა რი ტი ას ტ რო ნო მიც ამას ვე არ

გა ნიც დი და ვარ ს კ ვ ლავ თა მოძ რა ო ბა ზე დაკ ვირ ვე ბი სას? მის თ ვი საც ცხა დი იქ ნე ბო და, რომ ცაც და ყო ვე ლი ვე ცი უ რიც დე მი ურ გოს მა უს რულ ყო ფი ლე სად მო ა წეს რი გა, მაგ რამ რაც შე ე ხე ბა დღის მი მარ­თე ბას ღა მი სად მი, დღე­ ღა მი სას – თვი სად მი, თვი სას – წლი სად მი, ხო ლო ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი სას – ყო ვე ლი ვე ამი სა და ერ თ მა ნე თი სად მი, რო გორ გგო ნი ა, გა ნა ის უაზ რო ბად არ მი იჩ ნევ და არა მარ ტო იმის მტკი ცე ბას, რომ ყვე ლა ეს მი მარ თე ბა მუ დამ ერ თი და იგი ვეა და არა­სო დეს არ იც ვ ლე ბა, არა მედ იმის თავ გა მო დე ბულ მცდე ლო ბა საც, რომ აქ ჭეშ მა რი ტე ბი სათ ვის მი ეღ წი ათ, მა შინ რო დე საც ზე მოხ სე ნე­ბუ ლი მი მარ თე ბე ბი ხი ლულ და სხე უ ლებ რივ სა გან თა მი მარ თე ბე ბი ა?

– ყველაფერს ვეთანხმები, რაც ახლა მოვისმინე.– ასე რომ, ას ტ რო ნო მი ა საც ისე ვე შე ვის წავ ლით, რო გორც გე ო­

მეტ რი ას, ზო გად პრობ ლე მა თა მოშ ვე ლი ე ბით, და არც კი შე ვე ხე ბით ცი ურ მოვ ლე ნებს, თუ კი გვსურს სა თა ნა დოდ და ვე უფ ლოთ ას ტ რო­ნო მი ას და, ამ რი გად, გა მო ვი ყე ნოთ თა ვი სი ბუ ნე ბით გო ნივ რუ ლი და ჯერ კი დევ გა მო უ ყე ნე ბე ლი ნა წი ლი ჩვე ნი სუ ლი სა.

– გვა რი ა ნად კი არ თუ ლებ ას ტ რო ნო მე ბის ამო ცა ნას იმას თან შე­და რე ბით, რა საც ისი ნი დღეს აკე თე ბენ.

– მე მგო ნი ა, ამას ვე და ვუ წე სებთ სხვა მეც ნი ე რე ბებ საც, თუ კი გვსურს ნამ დ ვი ლი კა ნონ მ დებ ლე ბი გვერ ქ ვას; მაგ რამ თუ შე გიძ ლია ჩვენ თ ვის სა ჭი რო კი დევ ერ თი მეც ნი ე რე ბაც გა მახ სე ნო?

– ასე სახელდახელოდ არ შემიძლია.– მოძ რა ო ბა, ჩე მი აზ რით, ერ თი კი არა, ბევ რი სხვა დას ხ ვა სა ხი­

სახელმწიფო

69

სა ა; მცოდ ნემ შე იძ ლე ბა ყვე ლა ფე რი ჩა მოთ ვა ლოს, ჩვენ კი მხო ლოდ ორი გვახ სენ დე ბა.

– მაინც?– გარდა ზემოხსენებულისა, არის კიდევ ერთი, მისი შესაბამისი.– რომელს გულისხმობ?– რო გორც ჩვე ნი თვა ლი ას ტ რო ნო მი ის კე ნაა მიქ ცე უ ლი, ისე ყუ­

რი – ჰარ მო ნი ულ თა ნახ მი ე რე ბა თა მოძ რა ო ბის კენ. ეს ორი მეც ნი ე­რე ბა დე ბი არი ან, რო გორც ამ ტ კი ცე ბენ პი თა გო რე ლე ბი, და ჩვენც, გლავ კონ, ალ ბათ, კვერს და ვუკ რავთ, არა?

– რა თქმა უნდა.– რა კი ეს სა კითხი არ სე ბი თი ა, ვეც დე ბით აქაც გა ვი ზი ა როთ მა­

თი აზ რი და სხვა მხრი ვაც, თუ კი რა ი მეს დას ძე ნენ; მაგ რამ, ასეა თუ ისე, მა ინც ჩვენს აზ რ ზე დავ რ ჩე ბით.

– კერძოდ?– ჩვენს აღ საზ რ დე ლებს არამც და არამც არ უნ და დავ რ თოთ

რა ი მე არას რულ ყო ფი ლის ან იმის შეს წავ ლის ნე ბა, რა საც ჩვენს მი ერ და სა ხუ ლი მიზ ნი სა კენ არ მივ ყა ვართ, რო მელ საც უნ და მი ელ­ტ ვო დეს ყვე ლა; ამას ვე ვამ ტ კი ცებ დით წე ღან ას ტ რო ნო მი ას თან და­კავ ში რე ბით. ნუ თუ არ იცი, რომ ჰარ მო ნი ის მი მარ თაც იგი ვე შეც­დო მა მე ორ დე ბა? აქაც, ვინ იცის, რამ დე ნი შრო მა იყ რე ბა წყალ ში, მხო ლოდ იმი ტომ, რომ მუ სი კო სე ბი მარ ტო ო დენ სმე ნით აღ ქ მუ ლი ბგე რე ბის გა ზომ ვი თა და მა თი ურ თი ერ თ შე და რე ბით იფარ გ ლე ბი ან.

– სა სა ცი ლო ა, ღმერ თ მა ნი! ისე ყურ დაც ქ ვე ტილ ნი ლა პა რა კო­ბენ „სიხშირეებზე”, გე გო ნე ბათ მე ზობ ლე ბის სა უ ბარს აყუ რა დე ბე ნო. ზო გი ამ ტ კი ცებს, ორ ბგე რას შო რის შუ ა თა ნა საც აღ ვიქ ვამ თო; მა თი აზ რით, ესაა უმ ცი რე სი შუ ა ლე დი, რო მელ საც სა ზო მად უნ და იყე­ნებ დ ნენ. ზოგს კი, პი რი ქით, ის წი ნა ბგე რე ბის მსგავ სი ჰგო ნი ა; თუმ­ცა ერ თ ნიც და მე ო რე ნიც სმე ნას გო ნე ბა ზე მაღ ლა აყე ნე ბენ.

– ეტყო ბა, იმ ყო ჩაღ მუ სი კო სებს გუ ლის ხ მობ, მოს ვე ნე ბას რომ არ აძ ლე ვენ სი მებს და თით ქოს სა წა მებ ლად ახ ვე ვენ კოჭ ზე. შე მეძ­ლო გა მეგ რ ძე ლე ბი ნა სიტყ ვა და იმა ზეც მე ლა პა რა კა, რო გორ ადა ნა­შა უ ლე ბენ სი მებს, რა ნა ი რად უხათ ქუ ნე ბენ ხემს, ხან გმო ბენ, ხან კი მა თი ჟღე რით თავს იწო ნე ბენ, მაგ რამ აღარ გა ვა ჭი ა ნუ რებ და ერთს დავ ს ძენ მხო ლოდ: აქ მათ ზე კი არ ვლა პა რა კობ, არა მედ იმ ხალხს ვგუ ლის ხ მობ, რომ ლებ საც წე ღან შევ თა ვა ზეთ ჰარ მო ნი ა ზე ემ ს ჯე ლათ.

პლატონი

70

რად გან ისი ნი ზუს ტად ისე ვე იქ ცე ვი ან, რო გორც ას ტ რო ნო მე ბი, რა­კი ღა რიცხ ვებს ეძე ბენ სმე ნით აღ ქ მულ თა ნახ მი ე რე ბებ ში, მაგ რამ ზო გა დი პრობ ლე მის გან ხილ ვამ დე კი ვერ მაღ ლ დე ბი ან და არც იმის გარ კ ვე ვას ცდი ლო ბენ, თუ რო მე ლი რიცხ ვე ბი არი ან ჰარ მო ნი უ ლი და რო მე ლი არა, ან რა იწ ვევს მათ შო რის ამ გან ს ხ ვა ვე ბას.

– განსაცვიფრებელ საქმეზე მსჯელობ.– მარ თ ლაც რომ სა სარ გებ ლოა სი კე თი სა და მშვე ნი ე რე ბის საკ­

ვ ლე ვად, მაგ რამ სრუ ლი ად უსარ გებ ლო ა, თუ კი სხვა რა მეს ვი სა ხავთ მიზ ნად.

– რა თქმა უნდა.– მე მგო ნი ა, თუ ჩვენს მი ერ გან ხი ლუ ლი ყვე ლა მეც ნი ე რე ბის

შეს წავ ლა მათ კავ შირ სა თუ ნა თე სა ო ბას ცხად ყოფს და იმა საც გვიმ­ჟ ღავ ნებს, მა ინც რა მხრივ უკავ შირ დე ბი ან ერ თ მა ნეთს, – ისი ნი ხელს შეგ ვიწყო ბენ ჩვენს მი ერ და სა ხუ ლი მიზ ნის მიღ წე ვა ში, თუ არა და, ტყუ ი ლად გავ რ ჯილ ვართ.

– მეც ასე ვფიქრობ: მაგრამ ძალიან რთულ საკითხზე მსჯელობ, სოკრატე.

– საწყის ნა წილს გუ ლის ხ მობ თუ სხვა რა მე საც? ნუ თუ არ იცი, რომ ყო ვე ლი ვე ეს მხო ლოდ შე სა ვა ლია იმ მე ლო დი ი სა, რო მე ლიც ჩვენ უნ და ვის წავ ლოთ? თუ, შე ნი აზ რით, ვინც ყვე ლა ამ მეც ნი ე რე­ბა ში გა წა ფუ ლი ა, ის არის დახ ვე წი ლი დი ა ლექ ტი კო სიც?

– რა თქმა უნ და, არა, ვფი ცავ ზევსს, ჩემს ნაც ნობ თა შო რის იშ­ვი ათ გა მო ნაკ ლის თა გარ და.

– კი მაგრამ, ვისაც არც ბჭობის თავი აქვს და არც მოსმენისა, განა ოდესმე შეიცნობს იმას, რისი ცოდნაც, ჩვენი აზრით, საჭიროა?

– ვერა, – თქვა მან.– სწო რედ ეს არის, გლავ კონ, ის მე ლო დი ა, რო მე ლიც გა მოჰ­

ყავს დი ა ლექ ტი კას. და თუმ ცა ის გო ნით საწ ვ დო მი ა, ხედ ვის უნა­რი ცდი ლობს მის მი ბაძ ვას, მაგ რამ ხედ ვა, ჩვე ნი წე ღან დე ლი თქმი სა არ იყოს, თავ და პირ ვე ლად მი ელ ტ ვის ცოცხალ არ სე ბა თა, შემ დეგ – ვარ ს კ ვ ლა ვე ბის და ბო ლოს – თვით მზის აღ ქ მას. ხო ლო რო დე საც ვინ მე ცდი ლობს დი ა ლექ ტის გზით, გრძნო ბა თა შემ წე ო ბის გა რე შე, მარ ტო ო დენ გო ნე ბის მე ო ხე ბით ჩას წ ვ დეს ყო ვე ლი საგ ნის არსს და ვე რა ფე რი შე ა ჩე რებს, ვიდ რე აზ რით არ ამაღ ლ დე ბა სი კე თის არ სის

სახელმწიფო

71

წვდო მამ დე, მა შინ ის აღ წევს გო ნით საწ ვ დო მი სამ ყა როს მწვერ ვალს, ისე ვე, რო გორც ხედ ვის უნა რი – ხი ლუ ლი სამ ყა რო ი სას.

– მართალს ბრძანებ.– მერედა, განა დიალექტიკურს არ უწოდებენ ამ გზას?– რა თქმა უნდა.– სწო რედ ესაა ბორ კი ლე ბი სა გან თავ დახ ს ნა, ლან დე ბი დან – ხა­

ტე ბა თა და სი ნათ ლის მი მართ მიქ ცე ვა, მი წის ქ ვე შე თი დან – მზის­კენ აღ მას ვ ლა, ხო ლო თუ ამ შემ თხ ვე ვა შიც შე უძ ლე ბე ლია ცოცხალ არ სე ბა თა, მცე ნა რე თა და მზის შუ ქის ჭვრე ტა, უმ ჯო ბე სია ღვთა ებ­რივ ანა რეკ ლ თა თუ ნამ დ ვილ სა გან თა ლან დე ბის ციმ ციმს უმ ზერ­დე წყალ ში, ვიდ რე ჩახ ჩა ხა მზის ხა ტის – ცეცხ ლის შუ ქით მღვი მის კე დელ ზე მი ფე ნი ლი ნამ დ ვი ლი საგ ნე ბის ხა ტე ბა თა ლან დე ბის ცეკ­ვას. ამის უნარს კი გვა ნი ჭებს ზე მოხ სე ნე ბულ მეც ნი ე რე ბებ ში თა­ვის გა წაფ ვა, ზე ცი უ რი სი ნამ დ ვი ლი სა და არ ს თა შო რის უს რულ ქ­მ ნი ლე სის ჭვრე ტად რომ მი აქ ცევს ჩვე ნი სუ ლის ყვე ლა ზე მშვე ნი ერ საწყისს, ისე ვე, რო გორც ჩვე ნი სხე უ ლის ყვე ლა ზე გამ ჭ რი ა ხი საწყი სი – ჩვე ნი ხორ ცი ე ლი თვა ლი მაღ ლ დე ბა ამ ნივ თი ერ და ხი ლულ სი­ნამ დ ვი ლე ში ყვე ლა ზე ნა თე ლი საგ ნის ჭვრე ტამ დე.

– ეს, ჩე მი აზ რით, და საშ ვე ბი ა, თუმ ცა ძა ლი ან კი მი ჭირს ამის დაშ ვე ბა. მაგ რამ, მე ო რეს მხრივ, არც ამის უარ ყო ფა ჩანს ად ვი ლი. ამი ტომ – რა კი ამ სა კითხს არა მარ ტო ახ ლა გან ვი ხი ლავთ, არა მედ შემ დ გო მაც მრა ვალ ჯერ მი ვუბ რუნ დე ბით, – და ვუშ ვათ, რომ საქ მე მარ თ ლა ისე ა, რო გორც შენ ამ ბობ, სა კუთ რივ მე ლო დი ა ზე გა და ვი­დეთ და ისე ვე გან ვი ხი ლოთ იგი, რო გორც მი სი შე სა ვა ლი გან ვი ხი­ლეთ. მაშ, გვითხა რი, რა გა ნას ხ ვა ვებს დი ა ლექ ტი კას, რა სა ხე ე ბად გა ნი ყო ფე ბა, ან რა გზებს მის დევს იგი? რად გან ამ გზებს, რო გორც ჩანს, იმ მიჯ ნამ დე მივ ყა ვართ, რომ ლის მიღ წე ვაც მოგ ზა უ რის თ ვის დას ვე ნე ბას და მი სი მგზავ რო ბის და სას რულს მო ას წა ვებს.

– მე კი მზა და ვარ, მაგ რამ შენ რომ ვერ მომ ყ ვე ბი, ჩე მო ძვირ ფა­სო გლავ კონ? არა და, იმის ხა ტე ბას კი არ იხი ლავ დი, რა ზე დაც ახ ლა ვმსჯე ლობთ, არა მედ – თვით ჭეშ მა რი ტე ბას; ყო ველ შემ თხ ვე ვა ში, მე ასე მგო ნი ა. მარ თ ლა ასეა თუ არა ეს, ჯერ ჯე რო ბით ნუ მოვ ყ ვე ბით ამის მტკი ცე ბას; მაგ რამ რა ღაც ამ დაგ ვა რი რომ უნ და არ სე ბობ დეს, ეს კი შეგ ვიძ ლია და ჟი ნე ბით ვამ ტ კი ცოთ, არა?

– როგორც ჩანს.

პლატონი

72

– და არა მარ ტო ეს, არა მედ ისიც, რომ მხო ლოდ დი ა ლექ ტი კა თუ უჩ ვე ნებს ამას ჩვენს მი ერ ზე მოთ გან ხი ლულ მეც ნი ე რე ბებ ში გა­წა ფულს, სხვა გზით კი ეს შე უძ ლე ბე ლი ა.

– ამის მტკიცებაც ღირს.– ალ ბათ, ვე რა ვინ შეგ ვე და ვე ბა იმა ში, რომ არ არ სე ბობს სხვა

მეც ნი ე რე ბა, მე თო დუ რად რომ ცდი ლობ დეს მო ი ხელ თოს ყო ვე ლი საგ ნის არ სი, რად გა ნაც ყვე ლა სხვა ხე ლოვ ნე ბა თა ვის საგ ნად ან კაც­თა ვნე ბებ სა თუ შე ხე დუ ლე ბებს სა ხავს, ან ყვე ლაფ რის წარ მო შო ბა­სა თუ ურ თი ერ თ შერ წყ მას, ან და ბუ ნებ რივ თუ ხე ლოვ ნურ სა გან თა დაც ვას. რაც შე ე ხე ბა და ნარ ჩენ ხე ლოვ ნე ბებ სა თუ მეც ნი ე რე ბებს, რომ ლე ბიც, ჩვე ნი წე ღან დე ლი თქმი სა არ იყოს, არ სის გარ კ ვე ულ ნა წილს მა ინც იხელ თე ბენ, რო გორც, მა გა ლი თად, გე ო მეტ რია და მი სი მომ დევ ნო მეც ნი ე რე ბა ნი, ჩვენ ვხე დავთ, რომ არ სის მა თე უ ლი აღ ქ მა სიზ მა რე ულ ჩვე ნე ბებს უფ რო მოგ ვა გო ნებს, ცხა დად კი ვერ ხე და ვენ და ვერც იხი ლა ვენ მას, ვიდ რე, თა ვი ანთ ვა რა უ დებს აყო­ლილ ნი, შე ეც დე ბი ან კვლა ვაც უც ვ ლე ლად შე ი ნარ ჩუ ნონ ისი ნი და მა თი ღი რე ბუ ლე ბის თა ო ბა ზე ან გა რიშს ვერ ჩა ა ბა რე ბენ თა ვი ანთ თავს. ვი საც საწყი სის მა გივ რო ბას უწევს ის, რაც არ იცის, ხო ლო და ნას კ ვად და შუ ა ლე დურ წი ნა და დე ბე ბად იყე ნებს ყო ვე ლი ვე იმას, რაც ერ თ მა ნეთს არ ერ წყ მის, შე იძ ლე ბა ერ თ მა ნეთს კი მი უ სა და გოს ისი ნი, მაგ რამ აქე დან ნამ დ ვი ლად ვერ მი ი ღებს ცოდ ნას.

– ვერასდიდებით.– მა შა სა და მე, დი ა ლექ ტი კუ რი მე თო დი ერ თა დერ თი ა, ჰი პო თე­

ზებს რომ უარ ყოფს და უშუ ა ლოდ პირ ველ საწყი სამ დე მაღ ლ დე ბა, რა თა მყა რად და ა ფუძ ნოს თა ვი სი დას კ ვ ნე ბი; ის თან და თან ათა ვი­სუფ ლებს ბარ ბა რო სულ მწვი რე ში დან თ ქ მულ სუ ლი ერ მზე რას, რის თ ვი საც თა ნამ გ ზავ რე ბად და თა ნა შემ წე ე ბად იყე ნებს ჩვენს მი ერ ზე მოთ გან ხი ლულ ხე ლოვ ნე ბებს, თუმ ცა ჩვე უ ლე ბის ძა ლით, ზოგ­ჯერ მეც ნი ე რე ბე ბად ვიხ სე ნი ებ დით მათ; მაგ რამ აქ სხვა სა ხელ წო დე­ბა იყო სა ჭი რო, უფ რო ცხა დი, ვიდ რე „წარმოდგენა”, მაგ რამ უფ რო ბუნ დო ვა ნი, ვიდ რე „მეცნიერება”. ზე მოთ, აქა ­იქ, „გონივრულ გან ს­ჯას” ვუ წო დებ დით მას. თუმ ცა, ჩე მის აზ რით, რა დროს სა ხელ წო დე­ბებ ზე და ვა ა, რო ცა გან სა ხილ ვე ლად წინ გვი ძევს ისე თი მნიშ ვ ნე ლო­ვა ნი სა კითხი, რო მე ლიც ჩვენ შე მოგ თა ვა ზეთ.

სახელმწიფო

73

– მართლაც; მთავარია სახელწოდება ნათლად გამოხატავდეს იმას, რასაც აღნიშნავს.

– ასე რომ, წე ღან დე ლი სა არ იყოს, ჩვენ თ ვის საკ მა რი სი იქ ნე ბა, თუ პირ ველ და ნა ყოფს მეც ნი ე რე ბა სა თუ ჭეშ მა რიტ ცოდ ნას ვუ წო­დებთ, მე ო რეს – გო ნივ რულ გან ს ჯას, მე სა მეს – რწმე ნას, მე ოთხეს კი – მიმ ს გავ სე ბას, ამ ორ უკა ნას კ ნელს, ერ თად აღე ბულს, – წარ­მოდ გე ნას, ხო ლო პირ ველ ორს – აზ როვ ნე ბას. წარ მოდ გე ნის სა გა­ნია ქმნა დო ბა, აზ როვ ნე ბი სა კი – ჭეშ მა რი ტი არ სე ბო ბა. არ სე ბო ბა ისე მი ე მარ თე ბა ქმნა დო ბას, რო გორც აზ როვ ნე ბა – წარ მოდ გე ნას, და რო გორც აზ როვ ნე ბა მი ე მარ თე ბა წარ მოდ გე ნას, ისე მი ე მარ თე ბა ცოდ ნა რწმე ნას, გო ნივ რუ ლი გან ს ჯა კი – მიმ ს გავ სე ბას. ხო ლო რაც შე ე ხე ბა ორად გა ყო ფას – იმად, რა საც წარ მოდ გე ნით აღ ვიქ ვამთ და იმად, რა საც გო ნე ბით ვწვდე ბით, ისე ვე, რო გორც თვი თე უ ლის მი­მარ თე ბას მი სი შე სა ბა მი სი საგ ნი სად მი, ამის გან ხილ ვას შე ვეშ ვათ, გლავ კონ, რა თა თა ვი დან ავი ცი ლოთ გა ცი ლე ბით უფ რო გრძე ლი მსჯე ლო ბა.

– მაგრამ ჩემთვის ისიც საკმარისია, რაც ახლა თქვი, რამდენადაც იმისი ძალი შემწევს, რომ შენ მოგდიო.

– მაშ, შენ დი ა ლექ ტი კოსს უწო დებ იმას, ვი საც შე უძ ლია ყო ვე­ლი საგ ნის არსს ჩას წ ვ დეს? ხო ლო ვი საც ამი სი თა ვი არა აქვს, შე ნი აზ რით, იმ დე ნად ვე აკ ლია ჭკუ ა, რამ დე ნა დაც არ შე უძ ლია თვი თონ ვე გა იცხა დოს ან სხვის თ ვის ცხად ყოს ეს?

– რა თქმა უნდა.– იგი ვე ით ქ მის სი კე თე ზე დაც. ვი საც არ შე უძ ლია ყო ვე ლი ვე

და ნარ ჩე ნი სა გან გა ნა ცალ კე ვოს და ასე გან საზღ ვ როს სი კე თის იდე ა; ვინც ისე მხნედ არ მი არ ღ ვევს დაბ რ კო ლე ბებს, რო გორც ბრძო ლის ველ ზე, რა თა უკუ აგ დოს ყვე ლა სა პი რის პი რო მო საზ რე ბა, რო მე­ლიც არ სის წვდო მა ზე კი არა, წარ მოდ გე ნა ზეა დამ ყა რე ბუ ლი; დი ახ, ვინც ურ ყევ ლო გი კა ზე დაყ რ დ ნო ბით შე უ პოვ რად არ მი ი წევს წინ, ამ ნა ირ კაც ზე შენ, ალ ბათ, იტყ ვი, რომ ის არც ჭეშ მა რიტ სი კე თეს იც ნობს და არც სა ერ თოდ სი კე თეს; ხო ლო თუ ის, ასე თუ ისე, მა­ინც ახერ ხებს მო ი ხელ თოს სი კე თის ლან დი, წარ მოდ გე ნის მე ო ხე ბით ახერ ხებს და არა ცოდ ნის წყა ლო ბით. ამ ნა ი რი კა ცი თვლე მა სა და სიზ მა რე ულ ჩვე ნე ბებ ში ატა რებს თა ვის ამ ქ ვეყ ნი ურ სი ცოცხ ლეს და

პლატონი

74

გა მოფხიზ ლე ბა საც ვერ ას წ რებს, ისე ჩა დის ჰა დეს ში, რა თა იქ სა მუ­და მო ძი ლით იძი ნოს.

– ვფიცავ ზევსს, თამამად ვიტყვი ამას.– მაგ რამ, ად რე თუ გვი ან, რო ცა მო გი წევს აღ ზარ დო და გა ნათ­

ლე ბა მი ა ღე ბი ნო შენს შვი ლებს, რომ ლებ საც ჯერ მხო ლოდ წარ მო­სახ ვით ელო ლი ა ვე ბი, ალ ბათ, ნე ბას არ მის ცემ მათ, ჯერ კი დევ შა ვი მო ნა ხა ზე ბი ვით უნ დილ ნი და უგუ ნურ ნი, მბრძა ნებ ლობ დ ნენ და უმ­ნიშ ვ ნე ლო ვა ნეს საქ მე ებს წყვეტ დ ნენ სა ხელ მ წი ფო ში.

– რა თქმა უნდა, არა.– ალ ბათ, კა ნო ნით და ა ვალ დე ბუ ლებ მათ, უპი რა ტე სად იმ ნა ი რი

გა ნათ ლე ბა შე ი ძი ნონ, რომ ლის წყა ლო ბი თაც სრულ ყო ფი ლად და ე­უფ ლე ბი ან კითხ ვა­ პა სუ ხის ხე ლოვ ნე ბას.

– დავავალდებულებ, შენთან ერთად.– მაშ, ასე. ხომ არა გგო ნი ა, რომ დი ა ლექ ტი კა აგ ვირ გ ვი ნებს

მთელ ცოდ ნას, და არ არ სე ბობს ხე ლოვ ნე ბა, რო მე ლიც შე იძ ლე ბო­და მას ზე მაღ ლა დაგ ვე ყე ნე ბი ნა, რად გა ნაც ის არის ცოდ ნის უმაღ­ლე სი მწვერ ვა ლი.

– რა თქმა უნდა.– ისღა დაგვრჩენია, განვსაზღვროთ, ვის აღვზრდით, ან როგორ

აღვზრდით ამ გზით.– ცხადია, – თქვა მან.– თუ გახსოვს, რანაირი მმართველები ავირჩიეთ მათი პირველი

არჩევისას?– როგორ არ მახსოვს.– კე თი ლი; მაშ, დარ წ მუ ნე ბუ ლი ბრძან დე ბო დე, რომ სწო რედ

მათ ნა ი რი ხალ ხი უნ და ავირ ჩი ოთ: სან დო ნი, მა მაც ნი და, შეძ ლე ბის­დაგ ვა რად, წარ მო სა დეგ ნი; უნ და ვე ძი ოთ არა მარ ტო კე თილ შო ბილ­ნი და დარ ბა ი სელ ნი, არა მედ ამ ნა ი რი აღ ზ რ დი სათ ვის სა თა ნა დო ნი­ჭით ცხე ბულ ნიც.

– რა ნიჭს გულისხმობ?– სწავ ლა ში გამ ჭ რი ახ ნი უნ და იყ ვ ნენ, ჩე მო კე თი ლო, და ად ვი­

ლად ეუფ ლე ბოდ ნენ ცოდ ნას. რად გა ნაც სუ ლებს გა ცი ლე ბით უფ რო აკ რ თობს მეც ნი ე რე ბა თა სირ თუ ლე, ვიდ რე გიმ ნას ტი კუ რი ვარ ჯი შე­ბი სა. ვი ნა ი დან ტან ჯ ვა­ წა მე ბა, რა საც ცოდ ნის შე ძე ნა მო ითხოვს, მით უფ რო მტკივ ნე უ ლია სუ ლი სათ ვის, რომ სხე უ ლი არ იზი ა რებს მას.

სახელმწიფო

75

– მართალს ბრძანებ.– უნ და მო ი ძებ ნოს კარ გი მეხ სი ე რე ბის მქო ნე ადა მი ა ნი, რო მე­

ლიც და უ ღა ლა ვიც იქ ნე ბო და და შრო მის მოყ ვა რეც. თო რემ რო გორ გა უძ ლებს ფი ზი კურ დატ ვირ თ ვას და ამ დენ სწავ ლა სა და ვარ ჯიშს?

– ასეთის პოვნა გაგვიჭირდება, თუ ყოველნაირი ნიჭით არ იქნა დაჯილდოვებული.

– ჩვე ნი დრო ის შეც დო მა, სა ი და ნაც ფი ლო სო ფი ის არა საკ მა­რი სი და ფა სე ბა იღებს სა თა ვეს, იმა ში მდგო მა რე ობს, რომ – ად რეც გვით ქ ვამს – მას ისე არ უდ გე ბი ან, რო გორც ის ამას იმ სა ხუ რებს. ამ საქ მეს ხე ლი ნამ დ ვი ლებ მა უნ და მო კი დონ და არა – ყალ ბის მ ქ მ ნე­ლებ მა.

– რას გულისხმობ?– პირ ველ რიგ ში, ის, ვინც ამ საქ მეს მო კი დებს ხელს, შრო მის­

მოყ ვა რე ო ბა ში არ უნ და მო ი კოჭ ლებ დეს. ის არ უნ და იყოს ნა ხევ­რად შრო მის მოყ ვა რე და ნა ხევ რად – ზარ მა ცი. ასე ხდე ბა ხოლ მე, რო დე საც ადა მი ანს უყ ვარს ტან ვარ ჯი ში, ნა დი რო ბა და ყო ვე ლი ვე, რაც სხე ულს ავი თა რებს, მაგ რამ არ უყ ვარს სწავ ლა, ძი ე ბა, არ არის ცნო ბის მოყ ვა რე, პი რი ქით, ასე თი სიძ ნე ლე ე ბი მის თ ვის სა ძულ ვე ლი ა. ისიც მო ი კოჭ ლებს, ვი საც შრო მის მოყ ვა რე ო ბა სა პი რის პი რო მხა რეს აქვს მი მარ თუ ლი.

– სრულიად მართალს ბრძანებ. – ზუს ტად ასე ვე, გა ნა ჭეშ მა რი ტე ბას თან მი მარ თე ბი თაც სა ხიჩ­

რად არ მი ვიჩ ნევთ სულს, რო მელ საც ისე ძა ლი ან სძულს ნებ სი თი სიც რუ ე, რომ ზიზღის გა რე შე ვერც თა ვის თავ ში იტანს მას და ვერც სხვა ში – აღ შ ფო თე ბის გა რე შე, მაგ რამ მა ინც და საშ ვე ბად მი აჩ ნია უნე ბუ რი სიც რუე და არა ვი თარ აღ შ ფო თე ბას არ ავ ლენს მის მი­მართ, არა მედ ისე გო რავს თა ვის სა კუ თარ უმეც რე ბა ში, რო გორც ღო რი – წუმ პე ში.

– რა თქმა უნდა.– რაც შე ე ხე ბა კე თილ გო ნი ე რე ბას, სი მა მა ცეს, დიდ სუ ლოვ ნე ბას

და სიქ ვე ლის ყვე ლა სხვა სა ხეს, არა ნაკ ლე ბი დაკ ვირ ვე ბა სჭირ დე ბა იმას, რომ უკე თუ რი სა გან გა არ ჩიო კე თილ შო ბი ლი. ვინც მათ გარ­ჩე ვას ვერ შეს ძ ლებს, სუ ლერ თი ა, სა ხელ მ წი ფო იქ ნე ბა თუ კერ ძო პი რი, ამა თუ იმ სა ჭი რო ე ბი სათ ვის ისე მი იწ ვევს კოჭ ლებ სა და უკე­

პლატონი

76

თუ რებს, ვის – მე გობ რე ბად და ვის – მმარ თ ვე ლე ბად, რომ თვი თონ ვერც კი შე ნიშ ნავს ამას.

– ჩვეულებრივ, ასედაც ხდება.– ჩვენ კი სწო რედ ამას უნ და ვე რი დოთ. თუ ცოდ ნის და სა უფ­

ლებ ლად და სხე უ ლის გა სა კა ჟებ ლად სუ ლი თა და ხორ ცით ჯან საღ ხალხს შე ვარ ჩევთ, თვით სა მარ თ ლი ა ნო ბაც კი ვე რა ფერს გვი საყ ვე­დუ რებს და ჩვენ ურ ღ ვე ვად შე ვი ნარ ჩუ ნებთ სა ხელ მ წი ფოს მთლი ა­ნო ბა საც და მის წყო ბი ლე ბა საც. ხო ლო თუ სა ა მი სოდ უღირს ხალ­ხ ზე შე ვა ჩე რებთ არ ჩე ვანს, საქ მე უკუღ მა წაგ ვი ვა და კი დევ უფ რო მწა რე და ცინ ვის საგ ნად ვაქ ცევთ ფი ლო სო ფი ას.

– მართლაც რომ სირცხვილს ვჭამდით, – თქვა მან.– რა თქმა უნ და; მაგ რამ მე მგო ნია ახ ლა ვე აღ მოვ ჩ ნ დი სა სა ცი­

ლო მდგო მა რე ო ბა ში.– რატომ?– და მა ვიწყ და, რომ ეს თა მა შია და, ცო ტა არ იყოს, ხმას ავუ­

წი ე; თა ნაც ერ თ თა ვად ფი ლო სო ფი ა ზე მე ჭი რა თვა ლი და ვხე დავ დი, რო გორ ამ ცი რე ბენ. ამი ტო მაც აღ შ ფო თე ბით შე ვუ ტიე მის აბუ ჩად ამ გ დებთ და უკ მე ხად გა მო მი ვი და, რა ცა ვთქვი.

– ვფიცავ ზევსს, მე, როგორც ერთი შენი მსმენელი, სხვა აზრისა ვარ.

– მე კი, რო გორც რი ტო რი, ვერ და გე თან ხ მე ბი. ასეა თუ ისე, ნუ და ვი ვიწყებთ, რომ ხან დაზ მუ ლებ ზე შე ვა ჩე რეთ ჩვე ნი პირ ვე ლი არ ჩე ვა ნი, ახ ლა კი ვხე დავთ, რომ შევ ც დით. მარ თ ლაც და, ხომ ვერ ვერ წ მუ ნე ბით სო ლონს – ხან ში შე სუ ლი ბევრ რა მეს სწავ ლობ სო? პი რი ქით, ხან დაზ მულს კი დევ უფ რო ნაკ ლებ შეს წევს სწავ ლის უნა­რი, ვიდ რე სირ ბი ლი სა. ასე რომ, ყვე ლა ზე დიდ და მრა ვალ რიცხო ვან საქ მე თა აღ მ ს რუ ლებ ლად ახალ გაზ რ დო ბა უნ და მიგ ვაჩ ნ დეს.

– უცილობლად, – თქვა მან.– მა შა სა და მე, არით მე ტი კის, გე ო მეტ რი ი სა და სხვა მეც ნი ე რე ბა­

თა ცოდ ნა წინ უნ და უს წ რებ დეს დი ა ლექ ტი კის შეს წავ ლას, ასე რომ, ახალ გაზ რ დე ბი ბავ შ ვო ბა ში ვე უნ და ეუფ ლე ბოდ ნენ მათ, მაგ რამ ყო­ველ გ ვა რი იძუ ლე ბი სა თუ ძალ და ტა ნე ბის გა რე შე.

– ვითომ რატომაო?– იმი ტომ, რომ თა ვი სუ ფა ლი ადა მი ა ნი მო ნა სა ვით რო დი უნ და

ეუფ ლე ბო დეს ცოდ ნას. რო ცა სხე ულს სიძ ნე ლე თა დაძ ლე ვას აჩ ვე­

სახელმწიფო

77

ვენ, ამით ის სუ ლაც არ ხდე ბა უარე სი, მაგ რამ სულ ში ძა ლით ჩა ნერ­გი ლი ცოდ ნა არამ ყა რი ა.

– ამას კი მართალს ამბობ.– ამი ტომ, ჩე მო კე თილ შო ბი ლო, შენს შვი ლებს ძალ და ტა ნე ბით

კი არა, თა მა შით უნ და ას წავ ლი დე, რა საც ას წავ ლი, თუ გინ და უკეთ ადევ ნო თვალ ყუ რი თვი თე უ ლის ბუ ნებ რივ მიდ რე კი ლე ბებს.

– ჭკვიანურია.– თუ გახ სოვს, ჩვენ ვამ ბობ დით, რომ ბავ შ ვე ბი ცხე ნებ ზე უნ და

შეგ ვეს ხა და თან გვე ახ ლა ომ ში, რა თა ბრძო ლის ქარ ცეცხ ლის თ ვის შო რი დან ედევ ნე ბი ნათ თვა ლი, ხო ლო თუ საფ რ თხე ნაკ ლე ბი იყო, ახ ლო საც მიგ ვეშ ვა, რომ ლეკ ვე ბი ვით ეგე მათ სის ხ ლი.

– როგორ არ მახსოვს.– და ვინც ყო ვე ლი ვე ამა ში – გარ ჯა ში, სწავ ლა სა თუ გან საც­

დელ ში ყვე ლა ზე უკეთ გა მო ი ჩენ და თავს, ცალ კე სი ა ში შეგ ვე ტა ნა.– რა ხნისანი?– რო ცა უკ ვე თავს ანე ბე ბენ სა ვალ დე ბუ ლო საწ ვ რ თ ნელ ვარ ჯი­

შებს; რად გა ნაც ამ ხნის გან მავ ლო ბა ში – სუ ლერ თი ა, ორ წე ლი წადს გრძელ დე ბა თუ სამს, – არას დი დე ბით არ შე უძ ლი ათ სხვა რა მე შიც იმე ცა დი ნონ: დაღ ლი ლო ბა და ძი ლი მე ცა დი ნე ო ბის მტრე ბი არი ან. თან ესეც ხომ საკ მა ოდ ძნე ლი გა მოც და ა: რა ნა ი რად გა მო ი ჩე ნენ თავს საწ ვ რ თ ნელ ვარ ჯი შებ ში.

– ცხადია, – თქვა მან.– ამ დრო ის გას ვ ლის შემ დეგ ოცი წლის ჭა ბუ კე ბი დან გა მორ­

ჩე ულთ უფ რო მეტ პა ტივს მი ა გე ბენ, ვიდ რე და ნარ ჩე ნებს, ხო ლო იმ მეც ნი ე რე ბებს, ბავ შ ვო ბა ში ცალ ­ ცალ კე რომ ას წავ ლიდ ნენ, გარ კ ვე­ულ წი ლად გა ა ერ თი ა ნე ბენ, რა თა თვალ ნათ ლივ უჩ ვე ნონ შე გირ დებს მა თი ნა თე სა ო ბა რო გორც ერ თურ თის, ისე არ სის ბუ ნე ბის მი მართ.

– მხოლოდ ამ გზით შეძენილი ცოდნა იქნება მყარი.– სწო რედ ესაა ყვე ლა ზე დი დი გა მოც და, რომ ლის მეშ ვე ო ბი თაც

შე იძ ლე ბა და ვად გი ნოთ, ვი ნაა თა ვი სი ბუ ნე ბით დი ა ლექ ტი კო სი და ვინ არა. ვი საც შე უძ ლია ყვე ლა ფე რი ერ თობ ლი ვად მო იც ვას მზე­რით, დი ა ლექ ტი კო სი ა, ხო ლო იმას, ვი საც ამის უნა რი არ შეს წევს, ვერც ჩვენ მი ვიჩ ნევთ დი ა ლექ ტი კო სად.

– მეც ასე ვფიქრობ, – თქვა მან.– ჰო და, სწო რედ შენ უნ და გან საზღ ვ რო, ვი ნაა ყვე ლა ზე უკე­

პლატონი

78

თე სი ამ მხრივ და ვინ უფ რო უდ რე კი იქ ნე ბა მეც ნი ე რე ბის და უფ­ლე ბი სას, ბრძო ლის ველ ზე თუ ყო ვე ლი ვე იმის აღ ს რუ ლე ბის დროს, რა საც ვა ლად გვი წე სებს კა ნო ნი. ოც და ა თი წლი სა ნი რომ გახ დე ბი ან, მათ შო რის ხე ლახ ლა უნ და მო ახ დი ნო არ ჩე ვა ნი, ხო ლო რჩე უ ლებს კი დევ უფ რო მე ტი პა ტი ვი უნ და მი ა გო და გა მოს ცა დო, ვინ რი სი მაქ ნი სია დი ა ლექ ტი კა ში, ან ვის შეს წევს ხედ ვი სა თუ სხვა შეგ რ ძ ნე­ბა თა შემ წე ო ბის გა რე შე ჭეშ მა რიტ არ სამ დე ამაღ ლე ბის უნა რი. მაგ­რამ აქ, ჩე მო მე გო ბა რო, დი დი სიფ რ თხი ლე გვმარ თებს.

– ვითომ რატომაო?– ნუ თუ არ შე გიმ ჩ ნე ვია ის ბო რო ტე ბა, დღეს რომ ემუქ რე ბა

დი ა ლექ ტი კას და ესო დენ ღრმად გა იდ გა ფეს ვი?– რა ბოროტებას გულისხმობ?– რა სა და, იმას, რომ დი ა ლექ ტი კის მიმ დევ რებ ში უკა ნო ნო ბა

ისად გუ რებს.– მართლაც.– მე რე და, გიკ ვირს მა თი მდგო მა რე ო ბა? რო გორ გგო ნი ა, იმ სა­

ხუ რე ბენ თუ არა მი ტე ვე ბას?– რა მხრივ?– ავი ღოთ ასე თი მა გა ლი თი: ვთქვათ, მრა ვალ რიცხო ვან, მდი­

დარ სა და კე თილ შო ბი ლურ ოჯახ ში მიგ დე ბუ ლი ბავ შ ვი იზ რ დე ბა. აქ მას ყო ველ ნა ი რად ანე ბივ რე ბენ. მაგ რამ რო ცა წა მო იზ რ დე ბა, გა­ი გებს, რომ ვინც მშობ ლე ბად მი აჩ ნ და, თურ მე უცხო ნი ყო ფი ლან, ნამ დ ვილ მშობ ლებს კი ვერ პო უ ლობს. თუ შე გიძ ლია გა მო იც ნო მი­სი და მო კი დე ბუ ლე ბა, ერ თის მხრივ, იმ ხალ ხი სად მი, ვინც ანე ბივ­რებს, მე ო რეს მხრივ კი – დე დო ბილ­მა მო ბი ლის მი მართ, ჯერ ერ თი, მა შინ, რო ცა არ იცო და, მიგ დე ბუ ლი რომ იყო, და მე ო რეც, მას შემ­დეგ, რაც გა ი გებს ამას. ან და, თუ გნე ბავს, მე გეტყ ვი, რო გორ წარ­მო გიდ გე ნია ეს?

– ცხადია, მნებავს.– წი ნას წარ ვხე დავ, რომ, ვიდ რე სი მარ თ ლე არ გა უ გი ა, უფ რო

მე ტი პა ტი ვის ცე მით ეპყ რო ბა დედ ­ მა მას და ნა თე სა ვებს, ვიდ რე იმათ, ვინც თავს ევ ლე ბა და ელო ლი ა ვე ბა. ნაკ ლებ და უ დევ რო ბას გა მო ი­ჩენს გა სა ჭირ ში ჩა ვარ დ ნილ ახ ლო ბელ თა მი მართ, ნაკ ლე ბად ატ კენს გულს სიტყ ვით თუ საქ მით და ნაკ ლე ბად ეურ ჩე ბა მათ, ვიდ რე იმ ხალხს, ვინც ანე ბივ რებს.

სახელმწიფო

79

– ალბათ.– მაგ რამ მას შემ დეგ, რაც სი მარ თ ლეს გა ი გებს, მე მგო ნია საგ­

რ ძ ნობ ლად იკ ლებს მი სი პა ტი ვის ცე მა და ყუ რადღე ბა ახ ლობ ლე ბის მი მართ, და, პი რი ქით, იმა ტებს იმათ მი მართ, ვინც ანე ბივ რებს, რომ­ლებ საც უფ რო მე ტად და ე მორ ჩი ლე ბა, ვიდ რე უწინ, ყუ რად იღებს მათ რჩე ვას და აშ კა რად და ი ჭერს მათ მხა რეს, მა მო ბილ სა და ყო­ფილ ნა თე სა ვებ ზე კი სა ერ თოდ აღარ იზ რუ ნებს, თუ ბუ ნე ბით უაღ­რე სად კე თი ლი კა ცი არ არის.

– ყვე ლა ფე რი ისე მოხ დე ბა, რო გორც შენ ამ ბობ, მაგ რამ რა სა­ერ თო აქვს შენს მა გა ლითს დი ა ლექ ტი კის მიმ დე ვარ ხალ ხ თან?

– აი რა: სა მარ თ ლი ა ნო ბა სა და მშვე ნი ე რე ბა ზე ჩვენ, მშობ ლე ბის ზე გავ ლე ნით, ბავ შ ვო ბა ში ვე გვი ყა ლიბ დე ბა გარ კ ვე უ ლი შე ხე დუ ლე­ბე ბი, მშობ ლე ბი სა, რომ ლებ საც პა ტივს ვცემთ და ვე მორ ჩი ლე ბით.

– მართლაც.– მაგ რამ ამ შე ხე დუ ლე ბებს უპი რის პირ დე ბი ან მაც თუ რი წარ­

მოდ გე ნე ბი, სა ა მოდ რომ ელა მუ ნე ბი ან სულს. თუმ ცა თავ და ჭე რი ლი ხალ ხი არ აჰ ყ ვე ბა მათ მაც თურ ხიბლს და რო გორც მა მა პა პურ შე­ხე დუ ლე ბა თა ერ თ გუ ლი კი დე ვაც ემორ ჩი ლე ბა მათ.

– ასეა.– კე თი ლი; მო დი, ვკითხოთ ამ ნა ი რად გან წყო ბილ კაცს, რა არის

მშვე ნი ე რე ბა: ისე გვი პა სუ ხებს, რო გორც უს წავ ლია კა ნონ მ დებ ლის­გან, მაგ რამ თუ შემ დ გო მი მსჯე ლო ბი სას მრა ვალ გ ზის და მრა ვალ ნა­ი რად უარ ყო ფენ და აბა თი ლე ბენ მის აზრს, ამ კაცს შე იძ ლე ბა ვა­ფიქ რე ბი ნოთ, რომ მშვე ნი ე რე ბა სუ ლაც არ არის უფ რო მშვე ნი ე რი, ვიდ რე სი მა ხინ ჯე, და ასეთ სა ვე შეც დო მას და ვაშ ვე ბი ნებთ სა მარ თ­ლი ა ნო ბას თან, სი კე თე სა და ყო ვე ლი ვე იმას თან მი მარ თე ბით, რა საც უწინ გან სა კუთ რე ბით აფა სებ და. ამის შემ დეგ, რო გორ გგო ნი ა, რა მო უ ვა მის პა ტი ვის ცე მას და მორ ჩი ლე ბას?

– ცხა დი ა, აღარც უწინ დე ლი პა ტი ვის ცე მის გრძნო ბა შერ ჩე ბა და არც მორ ჩი ლე ბი სა.

– მაგ რამ თუ ყო ვე ლი ვე ამას აღარ მი იჩ ნევს პა ტი ვის ცე მის ღირ­სად და ფა სე უ ლად, ჭეშ მა რი ტე ბას კი ვე ღარ მი აკ ვ ლევს, სა კითხა ვი ა, ცხოვ რე ბის რა ნა ირ წესს მი უბ რუნ დე ბა, თუ არა იმას, რაც სა ა მოდ ელა მუ ნე ბა მის პა ტივ მოყ ვა რე ო ბას?

– ყოველივე სხვა გამორიცხულია.

პლატონი

80

– ასე რომ, ჩემი აზრით, კანონთა დამრღვევად მოგვევლინება, თუმცა ადრე განუხრელად იცავდა მათ.

– უცილობლად.– მა შა სა და მე, ამ ნა ი რი მდგო მა რე ო ბა ბუ ნებ რი ვია დი ა ლექ ტი­

კის მიმ დე ვარ თათ ვის, და, რო გორც ზე მოთ აღ ვ ნიშ ნე, ისი ნი სავ სე­ბით იმ სა ხუ რე ბენ მი ტე ვე ბას.

– და სიბრალულსაც.– ამ რი გად, ოც და ათ წ ლი ა ნებ მა ამ ნა ი რი სიბ რა ლუ ლი რომ არ

აღ გ ვიძ რან, ისი ნი დი დი სიფ რ თხი ლით და წინ და ხე დუ ლე ბით უნ და ვა ზი ა როთ დი ა ლექ ტი კას?

– რა თქმა უნდა.– გა ნა სიფ რ თხი ლის ერ თი ამ ნა ი რი სა შუ ა ლე ბა ის არ იქ ნე ბა,

რომ სიყ რ მე ში ვე არ იგე მონ დი ა ლექ ტი კის სიტ კ ბო? ალ ბათ შე გი­ნიშ ნავს: რო გორც კი გე მოს გა უ სინ ჯა ვენ დი ა ლექ ტი კას, ყმაწ ვი ლე ბი ცდი ლო ბენ სა თა მა შოდ და თავ შე საქ ცე ვად გა მო ი ყე ნონ იგი, წი ნა აღ­მ დე გო ბე ბით გა ტა ცე ბულ ნი რომ ბა ძა ვენ მის უარ მ ყო ფელთ, რა თა თვი თონ ვე უარ ყონ ისი ნი, და თა ნაც იმით ტკბე ბი ან, რომ თა ვი ან თი სა ბუ თე ბით ლეკ ვე ბი ვით ძიძ გ ნი ან ყვე ლას, ვი საც კი საკ ბე ნად მო ი­ხელ თე ბენ.

– ტკბებიან და მერე როგორ.– მას შემ დეგ, რაც თვი თონ უარ ყო ფენ მრა ვალს და მრა ვა ლი,

თა ვის მხრივ, უარ ყოფს მათ, ისი ნი უკ ვე სწრა ფად აქ ცე ვენ ზურგს ყო ვე ლი ვე იმას, რაც მა ნამ დე სწამ დათ, ეს კი ხალ ხის თვალ ში ჩირ ქ სა სცხებს მა თაც და ფი ლო სო ფი ის მთელ სა გან საც.

– მართალს ბრძანებ, – თქვა მან.– უფ რო ხნი ე რი კი არ ისურ ვებს მო ნა წი ლე ო ბა მი ი ღოს ამ სიშ­

ლე გე ში; პი რი ქით, უმალ იმ კაცს მი ბა ძავს, ვი საც სურს ჭეშ მა რი ტე­ბას მი აღ წი ოს და ვი სა და კა მა თის გზით, ვიდ რე იმას, ვინც მხო ლოდ თავ შექ ცე ვი სა თუ თა მა შის გუ ლის თ ვის უარ ყოფს მო პი რის პი რის მო საზ რე ბებს. ის თვი თო ნაც თავ და ჭე რი ლია და კი არ ამ დაბ ლებს, პი რი ქით, ხალ ხის თვალ ში ფასს ჰმა ტებს ფი ლო სო ფი ას.

– სწორია.– გა ნა სიფ რ თხი ლის ზო მებს არ ეკუთ ვ ნის ყო ვე ლი ვე ის, რაც

ზე მოთ ით ქ ვა: დი ა ლექ ტი კო სე ბად შე იძ ლე ბა აღ ვ ზარ დოთ მხო ლოდ მტკი ცე და თავ და ჭე რი ლი ხალ ხი, ესე იგი, იმის სა პი რის პი როდ ვიქ­

სახელმწიფო

81

ცე ვით, რა საც დღეს ვხე დავთ, რო ცა დი ა ლექ ტი კის და უფ ლე ბის ნე­ბას აძ ლე ვენ ყვე ლას, ვის თ ვი საც ღმერთს არ მი უ ცია ამი სი ნი ჭი.

– რა თქმა უნდა.– იმას თან შე და რე ბით, ვინც გიმ ნას ტი კუ რი ვარ ჯი შე ბით იკა ჟებს

სხე ულს, საკ მა რი სი იქ ნე ბა თუ არა ორ ჯერ მე ტი დრო დი ა ლექ ტი კის და სა უფ ლებ ლად, თუ ამის გარ და სხვას არა ფერს აკე თებს კა ცი?

– ექვს წელიწადს გულისხმობ თუ ოთხს?– ეგ სუ ლერ თი ა; თუნ დაც ხუ თი იყოს. შემ დ გომ ამი სა, შენ აიძუ­

ლებ მათ კვლავ და უბ რუნ დ ნენ მღვი მეს და სა ხელ მ წი ფო თა ნამ დე­ბო ბე ბი და ი კა ვონ: რო გორც სამ ხედ რო, ისე ყმაწ ვილ კაც თა შე სა ფე­რის სხვა მო ვა ლე ო ბა თა შეს რუ ლე ბას მიჰ ყონ ხე ლი, რა თა არა ვის ჩა მო უ ვარ დე ბოდ ნენ გა მოც დი ლე ბით. ეგეც არ იყოს, ამით კი დეც გა მოს ც დი მათ: გა უძ ლე ბენ ათას ნა ირ საც თურს თუ ვე რა.

– საამისოდ რამდენ წელს აძლევ?– თხუთ მეტს. ხო ლო რო ცა ორ მოც და ათს მი უ კა კუ ნე ბენ, მა შინ

ისი ნი, ვინც ღირ სე უ ლად გა უძ ლო გა მოც დას და რო გორც საქ მე ში, ისე მეც ნი ე რე ბა შიც გა მო ი ჩი ნა თა ვი, უკ ვე თა ვი ან თი სა ბო ლოო მიზ­ნის ხორ ც შეს ხ მას უნ და შე უდ გ ნენ: უნ დათ თუ არა, უზე ნა ე სი არ სის მი მართ აღაპყ რონ თვა ლი, არ სი სა, სი ნათ ლეს რომ ჰფენს ყვე ლა­ფერს, ხო ლო მას შემ დეგ, რაც იხი ლა ვენ უზე ნა ეს სი კე თეს, ნი მუ შად და სა ხონ იგი და სი ცოცხ ლის მთე ლი და ნარ ჩე ნი დრო ის მან ძილ ზე მი სი მი ხედ ვით მო ა წეს რი გონ სა ხელ მ წი ფოს, კერ ძო პირ თა თუ თა­ვი ან თი პი რა დი ცხოვ რე ბა. ისი ნი ფი ლო სო ფი ის შეს წავ ლა ში გა ა ტა­რე ბენ სი ცოცხ ლის უმე ტეს ნა წილს, ხო ლო რო ცა რი გი მო უ წევთ, სა ხელ მ წი ფო თა ნამ დე ბო ბებს და ი კა ვე ბენ და სა ზო გა დო ცხოვ რე ბის მო წეს რი გე ბას მიჰ ყო ფენ ხელს, მაგ რამ იმი ტომ კი არა, რომ ეს დი­დე ბულ საქ მი ა ნო ბად მი აჩ ნი ათ, არა მედ იმი ტომ, რომ ასე სჭირ დე ბა ქვე ყა ნას. ასე, უწყ ვე ტი რუ დუ ნე ბით თა ვი ანთ მსგავ სად რომ აღ ზ­რ დი ან მო ქა ლა ქე ებს, რა თა მათ გა და ა ბა რონ სა ხელ მ წი ფოს დაც ვა, თვი თონ ნე ტარ თა კუნ ძუ ლებს მი ა შუ რე ბენ საცხოვ რებ ლად. სა ხელ­მ წი ფო ძეგ ლებს აუგებს ამ ღვაწ ლ მო სილთ და მათ სახ სოვ რად, რო­გორც უკ ვ და ვი ღვთა ე ბე ბი სა, და ა წე სებს მსხვერ პ ლ შე წირ ვას, თუ კი პი თია და ა დას ტუ რებს ამას, თუ არა და, მა შინ მათ ისე შეს წი რა ვენ მსხვერპლს, რო გორც ნე ტარ სა და ღვთა ებ რივ ხალხს.

პლატონი

82

– რა მშვენივრად გამოძერწე ეგ შენი მმართველები, სოკრატე, ნამდვილი მოქანდაკეც ვერ შესძლებდა უკეთესად.

– მმარ თ ვე ლი ქა ლე ბიც, გლავ კონ: რაც მე ვთქვი, ქა ლებ საც ისე­ვე ეხე ბა, რო გორც კა ცებს; მარ თა ლი ა, მხო ლოდ იმ ქა ლებს, რომ­ლებ საც სა ა მი სოდ ბუ ნებ რი ვი მო ნა ცე მე ბი მო ე ძებ ნე ბათ.

– სწო რი ა, – თქვა მან, – რა კი ღა, ჩვე ნი შე თან ხ მე ბი სა მებრ, ერთ­თაც და მე ო რე თაც თა ნა ბა რი უფ ლე ბე ბი უნ და ჰქონ დეთ ყვე ლა­ფერ ში.

– კე თი ლი და პა ტი ო სა ნი; ახ ლა მა ინც ხომ აღი ა რებთ, რომ ფუ­ჭი აზ რე ბი რო დი გა მოგ ვით ქ ვამს სა ხელ მ წი ფო სა და მის წყო ბი ლე­ბას თან და კავ ში რე ბით. რა თქმა უნ და, მა თი ხორ ც შეს ხ მა ძნე ლი ა, მაგ რამ არა შე უძ ლე ბე ლი; რო ცა სა ხელ მ წი ფოს სა თა ვე ში ჭეშ მა­რი ტი ფი ლო სო ფო სე ბი ჩა უდ გე ბი ან, – გნე ბავთ, ერ თი და გნე ბავთ მრა ვა ლი, – მათ თვალ ში ფა სი და ე კარ გე ბა ყვე ლა იმ პა ტივს, დღეს ასე ხარ ბად რომ მი ელ ტ ვი ან, რად გა ნაც თა ვი სუ ფა ლი კა ცის თ ვის უღირ სად და უფა სუ რად მი იჩ ნე ვენ მათ, მა შინ რო დე საც გა ცი ლე­ბით უფ რო მაღ ლა და ა ყე ნე ბენ მო ვა ლე ო ბის პირ ნათ ლად მოხ დას და უან გა რო ბის ჯილ დოს – ღირ სე ბას. ყვე ლა ზე დიდ ფა სე უ ლო ბად კი და სა ხა ვენ სა მარ თ ლი ა ნო ბას, რო მელ საც ერ თ გუ ლად ემ სა ხუ რე ბი ან და რომ ლის მი ხედ ვი თაც ეც დე ბი ან მარ თონ ქვე ყა ნა.

– როგორ?– იმათ, ვინც ჩვენს სა ხელ მ წი ფო ში ათ წელ ზე მე ტი ხნი სა ა, სოფ­

ლებ ში გაგ ზავ ნი ან, და ნარ ჩე ნებს კი დღე ვან დელ ზნე­ ჩ ვე უ ლე ბებს გა­ნა რი დე ბენ, რაც ნიშ ნე უ ლია მა თი მშობ ლე ბი სათ ვის, და ჩვენს მი ერ ზე მოთ გან ხი ლულ კა ნონ თა მი ხედ ვით აღ ზ რ დი ან. ამ გზით სა ხელ მ­წი ფო ში ყვე ლა ზე უფ რო ად ვი ლად დამ ყარ დე ბა ის წყო ბი ლე ბა, ჩვენ რომ მოვ ხა ზეთ; სა ხელ მ წი ფოც აყ ვავ დე ბა და მი სი მო ქა ლა ქე ე ბიც ბედს ეწე ვი ან.

– რა თქმა უნ და; ჩე მის აზ რით, კარ გად ახ სე ნი, სოკ რა ტე, რა ნა­ი რად შე იძ ლე ბა ამის ხორ ც შეს ხ მა.

– ასე რომ, ჩვენ საკ მა რი სად ვი ლა პა რა კეთ ამ სა ხელ მ წი ფო ზეც და მის მი ნამ გ ვან ადა მი ა ნებ ზე დაც; ხომ ცხა დი ა, რო გო რიც უნ და იყოს იგი.

– დი ახ, ცხა დი ა. და, შე ნი თქმი სა არ იყოს, ეს სა კითხი ამო წუ­რუ ლად უნ და მიგ ვაჩ ნ დეს.