demokratia

da

ganaTleba

შესავალი განათლების ფილოსოფიაში

დემოკრატია და

განათლება

ჯონ დიუი

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა2010

დემოკრატია და განათლება. ჯონ დიუი

Democracy and Education. John Dewey

ჯონ დიუის სჯეროდა, რომ სწავლა აქტიურია, სწავლება კი ფუჭი და შეზღუდული. მისი აზრით, ბავშვებს სკოლაში რეალური გარემო უნდა შევუქმნათ, ვუხელმძღვანელოთ მათ გამოცდილებას და წავახალი-სოთ საზოგადოებაში ჩართულობის მათეული უნარი. ავტორის საგანმანათლებლო ფილოსოფიამ ხელი შეუწყო „პროგრესული განათლების“ მოძრაობას და საფუძველი ჩაუყარა „ემპირიული განათლების“ პროგრამასა და ექსპერიმენტებს.

წიგნის თარგმანი დაფინანსდა საქართველოს მეცნიერებისა და განათლების სამინისტროს პროგრამით „საუნივერსიტეტო სახელმძღვანელოების განვითარება“. წიგნი მომზადდა ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ.

© ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობაქაქუცა ჩოლოყაშვილის 3/5, თბილისი, 0162, საქართველოIlia State University Press3/5 K. Cholokashvili Ave., Tbilisi, 0162, Georgia

სარჩევი

1. განათლება, როგორც აუცილებლობა სიცოცხლისთვის 5

2. განათლება, როგორც სოციალური ფუნქცია 14

3. განათლება, როგორც ხელმძღვანელობა 27

4. განათლება, როგორც ზრდა და განვითარება 42

5. მომზადება, განვრცობა და ფორმალური დისციპლინა 56

6. განათლება, როგორც კონსერვატული და პროგრესული 72

7. განათლების დემოკრატიული კონცეფცია 84

8. მიზნები განათლების სფეროში   105

9. ბუნებრივი განვითარება და სოციალური

ეფექტიანობა როგორც მიზნები  117

10. ინტერესი და დისციპლინა 130

11. გამოცდილება და აზროვნება  145

12. აზროვნება განათლებაში  158

13. მეთოდის ბუნება  170

14. სასწავლო საგნის ბუნება 186

15. თამაში და შრომა კურიკულუმში 199

16. გეოგრაფიისა და ისტორიის მნიშვნელობა  211

17. მეცნიერება სწავლებაში  220

18. საგანმანათლებლო ფასეულობები  232

19. შრომა და დასვენება  250

20. ინტელექტუალური და პრაქტიკული სწავლება 262

21. ფიზიკური და სოციალური სწავლებები: ნატურალიზმი

და ჰუმანიზმი  277

22. ინდივიდი და სამყარო  290

23. განათლების პროფესიული ასპექტები  305

24. განათლების ფილოსოფია  319

25. ცოდნის თეორიები  329

26. მორალის თეორიები 340

5

თავი I

განათლება, როგორც აუცილებლობა სიცოცხლისთვის

1. სი ცოცხ ლის გა ნახ ლე ბა გა და ცე მის გზით. ერ თ -ერ თი უმ ნიშ ვ ნე ლო ვა ნე სი ნი შა ნი, რო მე ლიც ცოცხალ და არა ცოცხალ საგ ნებს ერ თ მა ნე თის გან ან ს ხ ვა-ვებს, გა ნახ ლე ბის უნა რი ა. ქვა დარ ტყ მას ეწი ნაღ მ დე გე ბა. თუ მი სი გამ ძ ლე ო-ბა დარ ტყ მის ძა ლა ზე მე ტი ა, ის უც ვ ლე ლი რჩე ბა; წი ნა აღ მ დეგ შემ თხ ვე ვა ში კი ნამ ს ხ ვ რე ვე ბად იქ ცე ვა. ქვა არ ცდი ლობს პა სუ ხად ისე მო იქ ცეს, რომ თა-ვი შე ი ნარ ჩუ ნოს, მით უმე ტეს არ შე უძ ლია მის კენ მი მარ თუ ლი ძა ლა მი სი-ვე არ სე ბო ბის თ ვის ხელ საყ რელ ფაქ ტო რად გარ დაქ მ ნას. ცოცხა ლი არ სე ბა შე იძ ლე ბა გა რე შე ძა ლის ზე მოქ მე დე ბის შე დე გად გა ნად გურ დეს, თუმ ცა ის ცდი ლობს, ეს ძა ლა თა ვი სი არ სე ბო ბის გაგ რ ძე ლე ბის მიზ ნით გა მო ი ყე ნოს. თუ ამას ვერ ახერ ხებს, მა შინ ის მომ ც რო ნა წი ლე ბად კი არ იშ ლე ბა (ყოველ შემ თხ ვე ვა ში სი ცოცხ ლის უმაღ ლე სი ფორ მე ბის შემ თხ ვე ვა ში), არა მედ კარ-გავს სა კუ თარ იდენ ტო ბას, რო გორც სუ ლი ე რი არ სე ბა.

ცოცხა ლი არ სე ბას, სა ნამ შე უძ ლია მის გარ შე მო არ სე ბულ ენერ გი ებს გა უძ ლოს, იბ რ ძ ვის მათ თა ვის სა სარ გებ ლოდ გა მო ყე ნე ბის თ ვის. ის იყე-ნებს სი ნათ ლეს, ჟან გ ბადს, სითხე ებს, ნი ა დაგ ში არ სე ბულ ნივ თი ე რე ბებს. „გამოყენება“ გუ ლის ხ მობს მათ გარ დაქ მ ნას სა კუ თა რი თა ვის შე ნარ ჩუ ნე-ბის თ ვის სა ჭი რო ფაქ ტო რე ბად. ზრდის პრო ცეს ში მის მი ერ გა რე მოს გარ-დაქ მ ნა ზე და ხარ ჯუ ლი ენერ გია გა ცი ლე ბით ნაკ ლე ბი ა, ვიდ რე ამის შე დე-გად მი ღე ბუ ლი ენერ გი ა. შე დე გად ის იზ რ დე ბა. თუ სიტყ ვა „კონტროლს“ ამ თვალ საზ რი სით ვიხ მართ, შეგ ვიძ ლია ვთქვათ, რომ ცოცხა ლი არ სე ბა ისა ა, რაც სა კუ თა რი მიზ ნე ბის თ ვის იმორ ჩი ლებს და აკონ ტ რო ლებს იმ ენერ გი ას, რო მე ლიც წი ნა აღ მ დეგ შემ თხ ვე ვა ში თა ვად გა მო ი ყე ნებ და მას. სი ცოცხ ლე თვით გა ნახ ლე ბა დი პრო ცე სი ა, რო მე ლიც გა რე მო ზე ზე მოქ მე დე ბის თან ხ ლე-ბით მიმ დი ნა რე ობს.

მა ღალ გან ვი თა რე ბულ არ სე ბებ ში ეს პრო ცე სი გა ნუ საზღ ვ რე ლად არ შე იძ ლე ბა გაგ რ ძელ დეს. გარ კ ვე უ ლი ხნის შემ დეგ ეს არ სე ბე ბი ზე მოქ მე დე-

6 დემოკრატიადაგანათლება განათლება,როგორცაუცილებლობასიცოცხლისთვის

ბას ემორ ჩი ლე ბი ან და კვდე ბი ან. ცალ კე უ ლი არ სე ბა არ ახორ ცი ე ლებს მუდ-მივ თვით გა ნახ ლე ბას. მაგ რამ სა სი ცოცხ ლო პრო ცე სის უწყ ვე ტო ბა არ არის და მო კი დე ბუ ლი ერ თი ცალ კე უ ლი ინ დი ვი დის არ სე ბო ბის გა ხან გ რ ძ ლი ვე ბა-ზე. სი ცოცხ ლის სხვა ფორ მე ბის თან მიმ დევ რუ ლი რეპ რო დუქ ცია უწყ ვე ტი პრო ცე სი ა. და თუმ ცა, რო გორც გე ო ლო გი უ რი კვლე ვე ბი გვიჩ ვე ნებს, გა და-შენ და არა მხო ლოდ ცალ კე უ ლი ინ დი ვი დე ბი, არა მედ მთე ლი სა ხე ო ბე ბი, სა სი ცოცხ ლო პრო ცე სი მა ინც გრძელ დე ბა და სულ უფ რო რთულ ფორ მებს იღებს. რო დე საც სა ხე ო ბე ბი ქრე ბა, ჩნდე ბა ახ ლე ბი, რომ ლე ბიც უკეთ ეგუ ე-ბი ან იმ წი ნა ღო ბებს, რო მელ თა წი ნა აღ მ დე გაც ისი ნი უიმე დოდ იბ რ ძოდ ნენ. სი ცოცხ ლის უწყ ვე ტო ბა ნიშ ნავს გა რე მოს გა მუდ მე ბულ მორ გე ბას ცოცხა ლი ორ გა ნიზ მე ბის თ ვის მოთხოვ ნი ლე ბებ ზე.

აქამ დე ვლა პა რა კობ დით სი ცოცხ ლის ყვე ლა ზე მი ნი მა ლურ გა მოვ-ლი ნე ბა ზე – ფი ზი კურ არ სე ბო ბა ზე. მაგ რამ სიტყ ვა „სიცოცხლე“ გა მო ი ყე-ნე ბა უფ რო ფარ თო, რო გორც ინ დი ვი დუ ა ლუ რი, ისე რა სობ რი ვი გა მოც-დი ლე ბის მნიშ ვ ნე ლო ბი თაც. რო დე საც ხელ ში ვი ღებთ წიგნს, რო მელ საც ქვია „ლინკოლნის სი ცოცხ ლე“, სუ ლაც არ ვფიქ რობთ, რომ მას ში ვნა ხავთ ტრაქ ტატს ფი ზი ო ლო გი ის შე სა ხებ. ჩვენ მო ვე ლით კონ კ რე ტუ ლი ადა მი ა ნის ცხოვ რე ბის აღ წე რას: რა გა რე მო ში გა ი ზარ და, რას საქ მი ა ნობ დ ნენ ოჯა ხის წევ რე ბი, რა მოვ ლე ნებ მა იმოქ მე და ამ ადა მი ა ნის პი როვ ნე ბის ჩა მო ყა ლი ბე-ბა ზე, რის თ ვის იბ რ ძო და და რას მი აღ წი ა, რო გო რი იყო მი სი იმე დე ბი, გე მოვ-ნე ბა, რა უყ ვარ და და რა აწუ ხებ და. ზუს ტად ასე ვე აღ ვ წერთ ვე ლუ რი ტო მის, ათე ნის მო სახ ლე ო ბი სა თუ ამე რი კე ლი ერის ცხოვ რე ბას. „სიცოცხლე“ მო ი-ცავს ადათ - წე სებს, ინ ს ტი ტუ ტებს, რწმე ნებს, გა მარ ჯ ვე ბებ სა და და მარ ცხე-ბებს, გარ თო ბა სა და საქ მი ა ნო ბას.

ხში რად ამა ვე აზ რით ვხმა რობთ სიტყ ვას „გამოცდილება“. ისე ვე, რო-გორც წმინ დად ფი ზი ო ლო გი უ რი მნიშ ვ ნე ლო ბის „სიცოცხლის“ მი მართ, ამ ტერ მი ნის მი მარ თაც შეგ ვიძ ლია გა მო ვი ყე ნოთ გა ნახ ლე ბით გა მო ხა ტუ ლი უწყ ვე ტო ბის პრინ ცი პი. ადა მი ა ნე ბის შემ თხ ვე ვა ში, ფი ზი კუ რი არ სე ბო ბის გა ნახ ლე ბას თან ერ თად ხდე ბა რწმე ნე ბის, იდე ა ლე ბის, იმე დე ბის, ბედ ნი ე-რე ბის, უბე დუ რე ბის, საქ მი ა ნო ბის ხე ლა ხა ლი შექ მ ნა. ნე ბის მი ე რი გა მოც დი-ლე ბის უწყ ვე ტო ბა, სო ცი ა ლუ რი ჯგუ ფის მუდ მი ვი გა ნახ ლე ბის გზით, უდა ვო ფაქ ტი ა. გა ნათ ლე ბა, ამ სიტყ ვის ყვე ლა ყვე ლა ზე ფარ თო მნიშ ვ ნე ლო ბით, სი ცოცხ ლის ამ სო ცი ა ლუ რი უწყ ვე ტო ბის ერ თ -ერ თი სა შუ ა ლე ბა ა. ნე ბის-მი ე რი სო ცი ა ლუ რი ჯგუ ფის თი თო ე უ ლი წევ რი, თა ნა მედ რო ვე ქა ლაქ შიც და ვე ლურ ტომ შიც, მო უმ წი ფე ბე ლი, უსუ სუ რი იბა დე ბა, ენის, რწმე ნის, იდე-ე ბი სა და სო ცი ა ლუ რი სტან დარ ტე ბის გა რე შე. თი თო ე უ ლი ინ დი ვი დი, თი-თო ე უ ლი ერ თე უ ლი, რო მე ლიც თა ვი სი ჯგუ ფის ცხოვ რე ბი სე უ ლი გა მოც დი-ლე ბის მა ტა რე ბე ლი ა, თა ვის დრო ზე ამ ქვეყ ნი დან მი დის. ჯგუ ფის სი ცოცხ ლე კი გრძელ დე ბა.

სო ცი ა ლუ რი ჯგუ ფის შე მად გე ნე ლი თი თო ე უ ლი წევ რის და ბა დე ბი სა და სიკ ვ დი ლის გარ და უ ვა ლო ბა გან საზღ ვ რავს გა ნათ ლე ბის აუცი ლებ ლო-

7განათლება,როგორცაუცილებლობასიცოცხლისთვის

ბას. ერ თი მხრივ, არ სე ბობს კონ ტ რას ტი ჯგუ ფის ახალ და ბა დე ბუ ლი წევ-რე ბის – მის მო მავ ლის – მო უმ წი ფებ ლო ბა სა და ზრდას რუ ლი წევ რე ბის სიმ წი ფეს შო რის, რომ ლე ბიც ჯგუ ფის ცოდ ნა სა და ადათ - წე სებს ფლო ბენ. მე ო რე მხრივ, არ სე ბობს იმის აუცი ლებ ლო ბა, რომ ამ მო უმ წი ფე ბელ მა წევ-რებ მა არა მხო ლოდ ჯგუ ფის რიცხობ რი ვი მა ხა სი ა თებ ლე ბი შე ი ნარ ჩუ ნონ, არა მედ გა და ი ღონ ზრდას რუ ლი წევ რე ბის ინ ტე რე სე ბი, მიზ ნე ბი, ინ ფორ მა-ცი ა, ცოდ ნა და საქ მი ა ნო ბა, რა თა მხო ლოდ ამ ჯგუ ფის თ ვის და მა ხა სი ა თე ბე-ლი სი ცოცხ ლე არ შეწყ დეს. ვე ლურ ტო მებ შიც კი ზრდას რულ თა მიღ წე ვე ბი გა ცი ლე ბით მე ტი ა, ვიდ რე ის, რა საც ახა ლი წევ რე ბი მი აღ წევ დ ნენ, უფ რო-სე ბის გა რე შე რომ იზ რ დე ბოდ ნენ. ცი ვი ლი ზა ცი ის გან ვი თა რე ბას თან ერ თად იზ რ დე ბა სხვა ო ბა მო უმ წი ფე ბელ თა საწყის შე საძ ლებ ლო ბებ სა და უფ როს-თა სტან დარ ტებ სა თუ ადათ - წე სებს შო რის. მხო ლოდ ფი ზი კუ რი ზრდა, მხო ლოდ სი ცოცხ ლის თ ვის აუცი ლე ბე ლი ქმე დე ბე ბი ვერ იქ ნე ბა საკ მა რი სი ჯგუ ფის სი ცოცხ ლის რეპ რო დუქ ცი ის თ ვის. ამის თ ვის დი დი ძა ლის ხ მე ვა და თავ და უ ზო გა ვი შრო მაა სა ჭი რო. ისი ნი, ვინც არა მხო ლოდ უცო დი ნა რი იბა-დე ბა, არა მედ ვი საც სო ცი ა ლუ რი ჯგუ ფის ცოდ ნა არც აინ ტე რე სებს, აუცი-ლებ ლად უნ და შე იც ვა ლონ და აქ ტი უ რად და ინ ტე რეს დ ნენ. გა ნათ ლე ბას და მხო ლოდ გა ნათ ლე ბას შე უძ ლია არ სე ბუ ლი დის ტან ცი ის აღ მოფხ ვ რა.

სა ზო გა დო ე ბა იმ დე ნად ვე არ სე ბობს გა და ცე მის გზით, რამ დე ნა დაც ბი-ო ლო გი უ რი სი ცოცხ ლის ფორ მე ბი. ეს გა და ცე მა უფ რო სე ბის მი ერ უმ ც რო-სე ბის თ ვის საქ მი ა ნო ბის, აზ როვ ნე ბის წე სის, შეგ რ ძ ნე ბე ბის შე სა ხებ ცოდ ნის გზით ხორ ცი ელ დე ბა. ჯგუ ფი დან მი მა ვა ლი წევ რე ბი დან ჯგუფ ში მო მა ვალ წევ რებ ზე იდე ა ლე ბის, იმე დე ბის, სტან დარ ტე ბის, შე ხე დუ ლე ბე ბის გა დას-ვ ლის გა რე შე სო ცი ა ლუ რი ცხოვ რე ბა ვერ გა დარ ჩე ბო და. სა ზო გა დო ე ბის შე მად გე ნე ლი წევ რე ბი რომ უკ ვ და ვე ბი იყ ვ ნენ, შე იძ ლე ბა ახალ და ბა დე ბუ-ლი წევ რე ბის თ ვის ცოდ ნა მა ინც გა და ე ცათ, მაგ რამ ასე თი გა და ცე მა პი რა დი ინ ტე რე სე ბის სამ სა ხურ ში უფ რო იქ ნე ბო და, ვიდ რე ჯგუ ფის ინ ტე რე სე ბი სა. ახ ლა კი ის აუცი ლებ ლო ბა ა.

სა ზო გა დო ე ბის ყვე ლა წევ რი რომ შა ვი ჭი რის ეპი დე მი ამ იმ ს ხ ვერ პ ლოს, ცხა დი ა, რომ ჯგუ ფი სა მუ და მოდ შეწყ ვეტს არ სე ბო ბას. ჯგუ ფის თი თო ე უ ლი წევ რის სიკ ვ დი ლი ისე თი ვე გარ და უ ვა ლო ბა ა, რო გორც მთე ლი ჯგუ ფი ეპი დე-მი ას რომ აღე გა ვა პი რი სა გან მი წი სა. მაგ რამ ასა კობ რი ვი გან ს ხ ვა ვე ბე ბი, ის ფაქ ტი, რომ ერ თი კვდე ბა და, ამა ვე დროს, სხვა იბა დე ბა, იდე ე ბი სა და საქ მი-ა ნო ბის გა და ცე მის სა შუ ა ლე ბით შე საძ ლე ბელს ხდის სო ცი ა ლუ რი ქსო ვი ლის მუდ მივ გა ნახ ლე ბას. თუმ ცა ეს გა ნახ ლე ბა ავ ტო მა ტუ რი რო დი ა. თუ ჯგუფ მა არ იზ რუ ნა ცოდ ნის გულ მოდ გი ნე და კარ გად გა აზ რე ბულ გა და ცე მა ზე, ყვე-ლა ზე ცი ვი ლი ზე ბუ ლი ჯგუ ფიც კი მა ლე ბარ ბა რო სე ბის, შემ დეგ კი ვე ლუ რე-ბის ჯგუ ფად გა და იქ ცე ვა. ასა კით პა ტა რა ადა მი ა ნე ბი იმ დე ნად უცო დინ რე ბი და მო უმ წი ფებ ლე ბი არი ან, რომ თუ სხვე ბის ზე დამ ხედ ვე ლო ბის გა რე შე გა-იზ რ დე ბი ან, შე იძ ლე ბა ფი ზი კუ რი არ სე ბო ბის თ ვის აუცი ლე ბე ლი ელე მენ ტა-რუ ლი უნა რე ბიც კი ვერ შე ი ძი ნონ. ახალ გაზ რ და ადა მი ა ნე ბი იმ დე ნად უმ წე-

8 დემოკრატიადაგანათლება განათლება,როგორცაუცილებლობასიცოცხლისთვის

ო ე ბი არი ან უფ რო და ბალ გან ვი თა რე ბუ ლი ცხო ვე ლე ბის ბევრ ახალ გაზ რ და წარ მო მად გე ნელ თან შე და რე ბით, რომ ფი ზი კუ რი სი ცოცხ ლის შე მარ ჩუ ნე-ბის თ ვის სა ჭი რო უნარ - ჩ ვე ვე ბიც კი მხო ლოდ სწავ ლის შე დე გად უნ და შე ი ძი-ნოს. კა ცობ რი ო ბის ტექ ნო ლო გი ურ, შე მოქ მე დე ბით, მეც ნი ე რულ და მო რა-ლურ მიღ წე ვებ თან მი მარ თე ბა ში, ეს ხომ კი დევ უფ რო ცხა დი ა!

2. გა ნათ ლე ბა და კო მუ ნი კა ცი ა. სწავ ლი სა და სწავ ლე ბის აუცი ლებ-ლო ბა სა ზო გა დო ე ბის უწყ ვე ტი არ სე ბო ბის თ ვის მარ თ ლაც ისე აშ კა რა ა, რომ ამა ზე ლა პა რა კი ზოგს შე იძ ლე ბა ზედ მე ტა დაც მო ეჩ ვე ნოს. თუმ ცა ჩვენს გა-სა მარ თ ლებ ლად ის მო საზ რე ბა გა მოდ გე ბა, რომ ასე თი ხაზ გას მა გა ნათ ლე-ბის ფორ მა ლუ რი და სას კო ლო გა გე ბის გან გვიხ ს ნის. სკო ლა ნამ დ ვი ლად ძა ლი ან მნიშ ვ ნე ლო ვა ნია მო უმ წი ფებ ლე ბის თ ვის გან წყო ბე ბის გა და ცე მის თვალსაზრისით, მაგ რამ ის ამის მხო ლოდ ერ თი, სხვა ინ ს ტ რუ მენ ტებ თან შე-და რე ბით, საკ მა ოდ ზე და პი რუ ლი სა შუ ა ლე ბა ა. მხო ლოდ მა შინ შევ ძ ლებთ ინ ს ტი ტუ ცი ო ნა ლი ზე ბუ ლი გა ნათ ლე ბის მე თო დე ბის სრუ ლად და სა თა ნა-დოდ გა მო ყე ნე ბას, რო ცა სწავ ლე ბის უფ რო ფუნ და მენ ტუ რი და ხან გ რ ძ ლივ-მოქ მე დი ხერ ხე ბის აუცი ლებ ლო ბას გა ვი აზ რებთ.

ცოდ ნის გა და ცე მა და კო მუ ნი კა ცია მხო ლოდ ხელს კი არ უწყო ბენ სა-ზო გა დო ე ბის არ სე ბო ბას, არა მედ თა მა მად შეგ ვიძ ლია ვთქვათ, რომ სა ზო გა-დო ე ბა სწო რედ გა და ცე მა ში, კო მუ ნი კა ცი ა ში არ სე ბობს. სა ერ თო სიტყ ვებს, თემ სა და კო მუ ნი კა ცი ას შო რის არა მხო ლოდ ვერ ბა ლუ რი კავ ში რი ახა სი ა-თებთ. ადა მი ა ნე ბი ერთ სა ზო გა დო ე ბა ში ცხოვ რო ბენ იმის სა ფუძ ველ ზე, რაც სა ერ თო აქვთ. კო მუ ნი კა ცია კი ის ხერ ხი ა, რომ ლი თაც ისი ნი ამ სა ერ თო სა-კუთ რე ბას ეუფ ლე ბი ან. იმის თ ვის, რომ ადა მი ა ნებ მა თე მი ან სა ზო გა დო ე ბა შექ მ ნან, სა ჭი როა ჰქონ დეთ სა ერ თო მიზ ნე ბი, შე ხე დუ ლე ბე ბი, მის წ რა ფე ბე-ბი, ცოდ ნა – ანუ უნ და იყ ვ ნენ თა ნა მო აზ რე ე ბი, რო გორც ამას სო ცი ო ლო გე-ბი უწო დე ბენ. ეს ერ თი ადა მი ა ნი დან მე ო რე ზე ფი ზი კუ რად ვერ გა და ე ცე მა ისე, რო გორც აგუ რებს გა დას ცე მენ ხოლ მე. ეს ვერც გა ზი ა რე ბით მოხ დე ბა, ისე, რო გორც ეს ტორ ტის გა ყო ფი სას ხდე ბა. კო მუ ნი კა ცი ა, რო მე ლიც უზ-რუნ ველ ყოფს თა ნა მო ნა წი ლე ო ბას სა ერ თო გა გე ბის ჩა მო ყა ლი ბე ბა ში, ამით უზ რუნ ველ ყოფს მსგავს ემო ცი ურ და ინ ტე ლექ ტუ ა ლურ გან წყო ბებს – მა გა-ლი თად, მო ლო დი ნებ ზე და მოთხოვ ნებ ზე რე ა გი რე ბის უნარს.

ადა მი ა ნე ბის ერ თო ბა სა ზო გა დო ე ბად არ ყა ლიბ დე ბა ერ თ მა ნეთ თან ფი-ზი კუ რად ახ ლოს ცხოვ რე ბის შე დე გად ისე ვე, რო გორც დი დი მან ძი ლით და-შო რე ბუ ლი ადა მი ა ნიც არ გა ნიც დის სა ზო გა დო ე ბის გავ ლე ნის ნაკ ლე ბო ბას. ერ თ მა ნე თის გან ათა სო ბით კი ლო მეტ რით მყოფ ადა მი ა ნებს შო რის წიგ ნით ან წე რი ლით გა ჩე ნი ლი კავ ში რი შე იძ ლე ბა გა ცი ლე ბით უფ რო ძლი ე რი იყოს, ვიდ რე ერთ ჭერ ქ ვეშ მცხოვ რებ ადა მი ა ნებს შო რის. ადა მი ა ნე ბი სო ცი ა ლურ ჯგუფს არ ქმნი ან მხო ლოდ იმი ტომ, რომ სა ერ თო ამო ცა ნე ბის შეს რუ ლე ბა ზე მუ შა ო ბენ. მან ქა ნის ნა წი ლე ბის ურ თი ერ თ თა ნამ შ რომ ლო ბა მაქ სი მა ლუ რია რო დე საც ისი ნი ერთ ამო ცა ნას ას რუ ლე ბენ, მაგ რამ სა ზო გა დო ე ბას მა ინც არ ქმნი ან. თუმ ცა, მათ რომ ამ ამო ცა ნის შე სა ხებ ინ ფორ მა ცია ჰქონ დეთ და და-

9განათლება,როგორცაუცილებლობასიცოცხლისთვის

ინ ტე რე სე ბუ ლე ბი იყ ვ ნენ მის შეს რუ ლე ბა ში, ისე, რომ თა ვი ან თი საქ მი ა ნო ბა ამ სა ერ თო მიზ ნის შე სა ბა მი სად წარ მარ თონ, მა შინ ეს უკ ვე სა ზო გა დო ე ბა იქ ნე ბო და. მაგ რამ ამას კო მუ ნი კა ცია დას ჭირ დე ბო და. თი თო ე ულ ნა წილს უნ და სცოდ ნო და, რას აკე თე ბენ სხვე ბი, და რა ი მე სა ხით უნ და შეძ ლე ბო და სხვე ბის თ ვის ინ ფორ მა ცი ის მი წო დე ბა სა კუ თა რი საქ მი ა ნო ბის შე სა ხებ. კონ-სენ სუსს კო მუ ნი კა ცია სჭირ დე ბა.

ამ გ ვა რად, უნ და გა ვაც ნო ბი ე როთ, რომ ყვე ლა ზე სო ცი ა ლუ რი ჯგუ ფის ფარ გ ლებ შიც კი არ სე ბობს ურ თი ერ თო ბე ბი, რომ ლე ბიც ჯერ კი დევ არ არის სო ცი ა ლუ რი. ბევრ სო ცი ა ლურ ჯგუფ ში ადა მი ა ნუ რი ურ თი ერ თო ბე ბის დი-დი ნა წი ლი მან ქა ნის მსგავ სი ა. ინ დი ვი დე ბი ერ თ მა ნეთს იყე ნე ბენ სა სურ ვე ლი შე დე გე ბის მი საღ წე ვად და სა ერ თოდ არ აინ ტე რე სებთ ასე თი ქცე ვის ემო ცი-უ რი და ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ რი მხა რე ე ბი და არც გა მო ყე ნე ბუ ლი ინ დი ვი დე ბის თან ხ მო ბას ეძე ბენ. ასე თი გა მო ყე ნე ბა გა მო ხა ტავს ფი ზი კურ უპი რა ტე სო ბას ან პო ზი ცი ის უპი რა ტე სო ბას, მე ქა ნი კუ რი თუ ფის კა ლუ რი ინ ს ტ რუ მენ ტე-ბის ხმა რე ბის უნარს. სა ნამ მშობ ლი სა და შვი ლის, მას წავ ლებ ლი სა და მოს-წავ ლის, დამ ქი რა ვებ ლი სა და და ქი რა ვე ბუ ლის, მმარ თ ვე ლი სა და მარ თუ-ლის ურ თი ერ თო ბე ბი ამ დო ნე ზე ა, ეს ხალ ხი ნამ დ ვილ სო ცი ა ლურ ჯგუფს არ ქმნის, რაც არ უნ და ახ ლოს იყოს მა თი საქ მი ა ნო ბე ბი ერ თ მა ნეთ თან. ბრძა ნე-ბე ბის გა ცე მა და მი ღე ბა ქმე დე ბებ სა და შე დე გებს ცვლის, მაგ რამ ნამ დ ვი ლად არ იწ ვევს თა ვის თა ვად მიზ ნე ბი სა და ინ ტე რე სე ბის გა ზი ა რე ბას.

ამ გ ვა რად, სო ცი ა ლუ რი ცხოვ რე ბა კო მუ ნი კა ცი ის იდენ ტუ რია და, ამა ვე დროს, ყვე ლა ნა ი რი კო მუ ნი კა ცია (და, შე სა ბა მი სად, ყვე ლა სა ხის სო ცი ა ლუ-რი ცხოვ რე ბა) სა გან მა ნათ ლებ ლო ა. კო მუ ნი კა ცი ის ად რე სა ტო ბა გაზ რ დილ და შეც ვ ლილ გა მოც დი ლე ბას გუ ლის ხ მობს. ადა მი ა ნი იზი ა რებს იმას, რაც სხვამ იფიქ რა და იგ რ ძ ნო, და ამით, მე ტად ან ნაკ ლე ბად, თა ვის და მო კი დე-ბუ ლე ბა საც იც ვ ლის. მაგ რამ უც ვ ლე ლი არც კო მუ ნი კა ცი ის წყა რო რჩე ბა. სცა დეთ სხვის თ ვის სა კუ თა რი აზ რის გა ზი ა რე ბა რო მე ლი მე მოვ ლე ნას თან და კავ ში რე ბით და და ი ნა ხავთ, რომ თქვე ნი მიდ გო მა ამ მოვ ლე ნი სად მი შე იც-ვ ლე ბა. წი ნა აღ მ დეგ შემ თხ ვე ვა ში ეს მხო ლოდ ცა რი ე ლი სიტყ ვე ბის ფრქვე ვა იქ ნე ბა. გა მოც დი ლე ბას ფორ მუ ლი რე ბა სჭირ დე ბა, რა თა მი სი კო მუ ნი კა ცია შე საძ ლე ბე ლი იყოს. ფორ მუ ლი რე ბის თ ვის კი სა ჭი როა ამ გა მოც დი ლე ბი დან გა მოს ვ ლა, მი სი სხვი სი თვა ლით და ნახ ვა, იმის გა აზ რე ბა, რა შე ხე ბის წერ ტი-ლე ბი აქვს ამ გა მოც დი ლე ბას სხვის ცხოვ რე ბას თან, რა თა ისე თი ფორ მა მივ-ცეთ, რო მელ საც სხვა უკეთ გა ი გებს. სა ჭი როა გო ნე ბა ში სხვი სი გა მოც დი ლე-ბის რო მე ლი მე ნა წილ თან ასი მი ლი რე ბა მის თ ვის სა კუ თა რი გა მოც დი ლე ბის გა სა გე ბად გა და ცე მის მიზ ნით. ყვე ლა ნა ი რი კო მუ ნი კა ცია ხე ლოვ ნე ბას ჰგავს. ამი ტომ შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ ნე ბის მი ე რი სო ცი ა ლუ რი ქმე დე ბა, რო მე ლიც ნამ დ ვი ლად სო ცი ა ლუ რი ანუ გა ზი ა რე ბუ ლი ა, სა გან მა ნათ ლებ ლოა მათ თ-ვის, ვინც მას ში მო ნა წი ლე ობს. თა ვის სა გან მა ნათ ლებ ლო ძა ლას ის მა შინ კარ გავს, რო ცა მყარ ყა ლიბ ში მოქ ცე ულ რა მედ და რუ ტი ნად იქ ცე ვა.

10 დემოკრატიადაგანათლება განათლება,როგორცაუცილებლობასიცოცხლისთვის

ამ გ ვა რად, სო ცი ა ლუ რი ცხოვ რე ბა თა ვი სი უწყ ვე ტი არ სე ბო ბის თ ვის სწავ ლე ბას და სწავ ლას მო ითხოვს და თვით ერ თად ცხოვ რე ბის პრო ცეს საც გა ნათ ლე ბა მო აქვს. ის ზრდის და ამ რა ვალ ფე როვ ნებს გა მოც დი ლე ბას; ას-ტი მუ ლი რებს და ამ დიდ რებს წარ მო სახ ვას; ხელს უწყობს სი ზუს ტი სად მი და მეტყ ვე ლე ბი სა თუ აზ როვ ნე ბის სიცხა დი სად მი მიდ რე კი ლე ბის გა ჩე ნას. მას, ვინც მარ ტო ო ბა ში ცხოვ რობს (ფიზიკურად თუ გო ნებ რი ვად), თით ქ მის არა ნა ი რი შე საძ ლებ ლო ბა არა აქვს, გა და ხე დოს თა ვის წარ სულ გა მოც დი-ლე ბას და მი სი ნამ დ ვი ლი მნიშ ვ ნე ლო ბა აღიქ ვას. სა ზო გა დო ე ბის უფ რო სი და უმ ც რო სი წევ რე ბის მიღ წე ვა თა უთა ნაბ რო ბა არა მხო ლოდ ახალ გაზ რ-დე ბის სწავ ლე ბის აუცი ლებ ლო ბას იწ ვევს. სწავ ლე ბის ეს აუცი ლებ ლო ბა კი უზარ მა ზარ სტი მულს აძ ლევს გა მოც დი ლე ბის იმ სა ხით ჩა მო ყა ლი ბე ბას, რო მე ლიც ყვე ლა ზე ად ვი ლად გად მო სა ცე მი და, აქე დან გა მომ დი ნა რე, ყვე ლა-ზე გა მო ყე ნე ბა დი ა.

3. ფორ მა ლუ რი გა ნათ ლე ბის ად გი ლი. მაშ ასე, რო გორც და ვად გი ნეთ, არ სე ბობს შე სამ ჩ ნე ვი გან ს ხ ვა ვე ბა, ერ თი მხრივ, იმ გა ნათ ლე ბას, რო მელ საც ადა მი ა ნი სხვებ თან თა ნაცხოვ რე ბით იღებს იმ პი რო ბით, თუ მარ თ ლა ცხოვ-რობს და არა უბ რა ლოდ არ სე ბობს, და, მე ო რე მხრივ, ახალ გაზ რ დის კარ გად და გეგ მილ გა ნათ ლე ბას შო რის. პირ ველ შემ თხ ვე ვა ში გა ნათ ლე ბა შემ თხ ვე-ვი თი ა. ის ბუ ნებ რი ვია და მნიშ ვ ნე ლო ვა ნიც, მაგ რამ სხვებ თან ერ თად ცხოვ-რე ბის ერ თა დერ თი მი ზა ნი არ არის. გაზ ვი ა დე ბის გა რე შე შე იძ ლე ბა ით ქ ვას, რომ ნე ბის მი ე რი სო ცი ა ლუ რი ინ ს ტი ტუ ტის, ეკო ნო მი კუ რის, პო ლი ტი კუ-რი, სა მარ თ ლებ რი ვი სა თუ რე ლი გი უ რის, ღი რე ბუ ლე ბის სა ზო მი ისა ა, თუ რო გორ უწყობს ის ხელს გა მოც დი ლე ბის ზრდას და გა უმ ჯო ბე სე ბას. თუმ ცა ეს ხელ შეწყო ბა მი სი საწყი სი მო ტი ვის ნა წი ლი არ არის, რო მე ლიც შეზღუ-დუ ლი და უფ რო მე ტად პრაქ ტი კუ ლი ა. მა გა ლი თად, რე ლი გი უ რი გა ერ თი-ა ნე ბე ბი თავ და პირ ვე ლად იქ მ ნე ბო და მმარ თ ვე ლი ძა ლე ბის კე თილ გან წყო-ბის მო პო ვე ბი სა და მავ ნე გავ ლე ნე ბის თა ვი დან აცი ლე ბის მიზ ნით; ოჯა ხუ რი ცხოვ რე ბა – მოთხოვ ნე ბის დაკ მა ყო ფი ლე ბი სა და ოჯა ხის უწყ ვე ტი არ სე ბო-ბის უზ რუნ ველ ყო ფის მიზ ნით; სის ტე მა ტუ რი შრო მა – უმე ტეს შემ თხ ვე ვა ში სხვე ბის და მო ნე ბის მიზ ნით და ა.შ. მხო ლოდ დი დი ხნის შემ დეგ გახ და შე-სამ ჩ ნე ვი ინ ს ტი ტუ ტის თა ნამ დე ვი პრო დუქ ტი, მი სი ზე მოქ მე დე ბა ცნო ბი ე რი ცხოვ რე ბის ხა რის ხ ზე და მო ცუ ლო ბა ზე, და კი დევ უფ რო მოგ ვი ა ნე ბით აღიქ-მე ბო და ეს ზე მოქ მე დე ბა ინ ს ტი ტუ ტის საქ მი ა ნო ბის წარ მ მარ თ ველ ფაქ ტო-რად. დღე საც კი, ჩვენს ინ დუს ტ რი ულ ეპო ქა ში, ადა მი ან თა გა ერ თი ა ნე ბის ინ ტე ლექ ტუ ა ლურ და ემო ცი ურ შე დე გებს, რო მელ თა თან ხ ლე ბი თაც მსოფ-ლიო არ სე ბო ბას გა ნაგ რ ძობს, ნაკ ლე ბი ყუ რადღე ბა ექ ცე ვა ფი ზი კურ შე დე-გებ თან შე და რე ბით.

მაგ რამ ახალ გაზ რ დებ თან მუ შა ო ბი სას გან სა კუთ რე ბით იზ რ დე ბა მნიშ-ვ ნე ლო ბა თვით ერ თი ა ნო ბის, ერ თად ცხოვ რე ბის ფაქ ტი სა, რო გორც წმინ-დად ადა მი ა ნუ რი მოვ ლე ნი სა. ახალ გაზ რ დებ თან ჩვე ნი კონ ტაქ ტის დროს ად ვი ლად შეგ ვიძ ლია უგუ ლე ბელ ვ ყოთ მათ ქცე ვა ზე ჩვე ნი გავ ლე ნა ან ეს

11განათლება,როგორცაუცილებლობასიცოცხლისთვის

გან მა ნათ ლე ბე ლი გავ ლე ნა რო მე ლი მე გა რე გან, ხელ შე სა ხებ შე დეგს და ვუქ-ვემ დე ბა როთ, რაც ასე ად ვი ლი არ არის უფ რო სებ თან ურ თი ერ თო ბი სას. სწავ ლე ბის, გაწ ვ რ თ ნის სა ჭი რო ე ბა აშ კა რა ა. მა თი მიდ გო მე ბი სა და ჩვე ვე ბის შეც ვ ლა აუცი ლე ბე ლი ა, რის გა მოც ამ შე დე გე ბის გა უთ ვა ლის წი ნებ ლო ბა არ შე იძ ლე ბა. იმის გა მო, რომ ჩვე ნი მთა ვა რი მი ზა ნი მათ თ ვის სა ზო გა დო ე-ბა ში ცხოვ რე ბის უნა რის ჩა მო ყა ლი ბე ბა ა, ვე რაფ რით ვერ ავი რი დებთ იმა-ზე ფიქრს, ვაძ ლევთ თუ არა მათ იმის ძა ლას, რომ ეს უნა რი ჰქონ დეთ. თუ კა ცობ რი ო ბამ მი აღ წია გარ კ ვე ულ პროგ რესს იმის გაც ნო ბი ე რე ბა ში, რომ ყვე ლა ინ ს ტი ტუ ტის მთა ვა რი ღი რე ბუ ლე ბა ადა მი ა ნებ ზე, მათ ცნო ბი ერ გა-მოც დი ლე ბა ზე მი სი ზე მოქ მე დე ბა ა, შეგ ვიძ ლია დარ წ მუ ნე ბით ვთქვათ, რომ ამ პროგ რე სის უდი დე სი წი ლი ახალ გაზ რ დებ თან მუ შა ო ბის შე დე გი ა.

ამ გ ვა რად, შეგ ვიძ ლია გა მო ვარ ჩი ოთ, გა ნათ ლე ბის ზო გა დი პრო ცე სი-დან, რო მელ საც აქამ დე გან ვი ხი ლავ დით, გა ნათ ლე ბის უფ რო ფორ მა ლუ რი ნა ირ სა ხე ო ბა – პირ და პი რი სწავ ლე ბა ანუ სას კო ლო გა ნათ ლე ბა. ჩა მო უ ყა-ლი ბე ბელ სო ცი ა ლურ ჯგუ ფებ ში ძა ლი ან მცი რე მო ცუ ლო ბის ფორ მა ლუ რი გა ნათ ლე ბა და წვრთნა არ სე ბობს. ვე ლუ რი ჯგუ ფე ბი ძი რი თა დად ზრუ ნა ვენ ახალ გაზ რ დე ბის თ ვის სა ჭი რო ჩვე ვე ბის გა და ცე მა ზე ისე თი ვე ურ თი ერ თ ქ-მე დე ბის სა შუ ა ლე ბით, რომ ლის შე დე გად უფ რო სე ბი თა ვი ან თი ჯგუ ფე ბის ერ თ გუ ლე ბი რჩე ბი ან. სწავ ლე ბის თ ვის მათ არც ინ ს ტ რუ მენ ტე ბი აქვთ, არც მა სა ლე ბი და არც ინ ს ტი ტუ ტე ბი, მხო ლოდ სპე ცი ა ლუ რი ცე რე მო ნი ა, რომ-ლი თაც ახალ გაზ რ დე ბი სა ზო გა დო ე ბის სრულ ყო ფი ლი წევ რე ბი ხდე ბი ან. ასე თი ჯგუ ფე ბი უმე ტეს წი ლად იმის იმე დად არი ან, რომ ბავ შ ვე ბი თა ვად შე-ის წავ ლი ან უფ რო სე ბის ჩვე ვებს, გა და ი ღე ბენ მა თი ემო ცი ე ბი სა და იდე ე ბის მა რაგს. ასე თი გა ზი ა რე ბა, ნა წი ლობ რივ, პირ და პი რია და გუ ლის ხ მობს უფ-რო სე ბის საქ მე ებ ში მო ნა წი ლე ო ბას, შე გირ დო ბა სა და ამ გზით გა ნათ ლე ბის მი ღე ბას; ნა წი ლობ რივ კი ის არა პირ და პი რია და გუ ლის ხ მობს თე ატ რა ლურ წარ მოდ გე ნებს, რომ ლებ შიც ბავ შ ვე ბი დი დე ბის ქმე დე ბებს იმე ო რე ბენ და ამ გზით სწავ ლო ბენ უფ რო სე ბის ხა სი ათ სა და ჩვე ვებს. ვე ლუ რებს აბ სურ დუ-ლად მო ეჩ ვე ნე ბო დათ ისე თი ად გი ლის შექ მ ნა, სა დაც სწავ ლის გარ და არა ფე-რი ხდე ბა, მხო ლოდ იმის თ ვის, რომ ვინ მემ რა მე ის წავ ლოს.

მაგ რამ ცი ვი ლი ზა ცი ის გან ვი თა რე ბას თან ერ თად ახალ გაზ რ დე ბის შე-საძ ლებ ლო ბებ სა და უფ რო სე ბის საზ რუ ნა ვებს შო რის ნაპ რა ლი ფარ თოვ დე-ბა. უფ რო სე ბის საქ მი ა ნო ბა ში უშუ ა ლო მო ნა წი ლე ო ბის გზით სწავ ლა სულ უფ რო ძნელ დე ბა, იმ შემ თხ ვე ვე ბის გარ და, რო ცა ეს საქ მი ა ნო ბა შე და რე ბით მარ ტი ვი ა. ის, რა საც უფ რო სე ბი აკე თე ბენ, უკ ვე იმ დე ნად შორ საა ბავ შ ვე ბის-გან, რომ სა თა მა შო იმი ტა ცი ე ბით სულ უფ რო ნაკ ლე ბად არის შე საძ ლე ბე ლი ადეკ ვა ტუ რად გად მოვ ცეთ ამ საქ მი ა ნო ბის არ სი. ამი ტომ, უფ რო სე ბის საქ-მი ა ნო ბა ში ეფექ ტი ა ნი თა ნა მო ნა წი ლე ო ბის უნა რი და მო კი დე ბუ ლი ხდე ბა წი ნას წარ წვრთნა ზე, რო მე ლიც ამ ნაპ რა ლის ამოვ სე ბის თ ვი საა გა მიზ ნუ ლი. იქ მ ნე ბა სპე ცი ა ლუ რი და წე სე ბუ ლე ბე ბი – სკო ლე ბი, და თვალ სა ჩი ნო მა სა ლა

12 დემოკრატიადაგანათლება განათლება,როგორცაუცილებლობასიცოცხლისთვის

– გაკ ვე თი ლე ბი. ბავ შ ვე ბის სწავ ლე ბის ამო ცა ნა დე ლე გი რე ბუ ლია ადა მი ან თა სპე ცი ა ლურ ჯგუფ ზე.

ასე თი ფორ მა ლუ რი გა ნათ ლე ბის გა რე შე შე უძ ლე ბე ლია ახალ გაზ რ-დე ბის თ ვის კომ პ ლექ სუ რი სა ზო გა დო ე ბის ყვე ლა რე სურ სი სა და მიღ წე ვის გა და ცე მა. ამას გარ და, ჩნდე ბა წიგ ნე ბი და ცოდ ნის სხვა სიმ ბო ლო ე ბი, რაც ახალ გაზ რ დებს იმ გა მოც დი ლე ბის მი ღე ბის სა შუ ა ლე ბას აძ ლევს, რო მელ საც ვერ მი ი ღებ დ ნენ, თუ ცოდ ნის შე ძე ნის წყა რო მხო ლოდ სხვებ თან არა ფორ მა-ლუ რი ურ თი ერ თ ქ მე დე ბა იქ ნე ბო და.

თუმ ცა არა პირ და პი რი გა ნათ ლე ბი დან ფორ მა ლურ ზე გა დას ვ ლა ფა-რულ საფ რ თხე ებ საც შე ი ცავს. რე ა ლურ საქ მი ა ნო ბა ში თა ნა მო ნა წი ლე ო ბა, უშუ ა ლოდ იქ ნე ბა ეს თუ თა მა შით, სხვა თუ არა ფე რი, პერ სო ნა ლუ რია და ცოცხა ლი. ეს თვი სე ბე ბი, გარ კ ვე ულ წი ლად, არ სე ბუ ლი შე საძ ლებ ლო ბე ბის სიმ წი რეს ანაზღა უ რებს. ფორ მა ლუ რი სწავ ლე ბა კი, პი რი ქით, ად ვი ლად ხდე ბა შო რე უ ლი და მკვდა რი – ანუ, გავ რ ცე ლე ბუ ლი ტერ მი ნე ბით რომ ვთქვათ უფ რო აბ ს ტ რაქ ტუ ლი და წიგ ნის მი ე რი. ის ცოდ ნა, რაც და ბალ გან-ვი თა რე ბულ სა ზო გა დო ე ბებ ში არ სე ბობს, სულ ცო ტა, პრაქ ტი კუ ლი ა. ის არ სე ბობს იმ ღრმა მნიშ ვ ნე ლო ბით, რო მე ლიც აუცი ლე ბელ ყო ველ დღი ურ ინ ტე რე სებს უკავ შირ დე ბა.

გან ვი თა რე ბულ სა ზო გა დო ე ბა ში იმის უმე ტე სო ბა, რაც შეს წავ ლილ უნ და იქ ნას, სიმ ბო ლო ებ ში ინა ხე ბა. ის შორ საა ნაც ნო ბი ქმე დე ბე ბი სა და საგ ნე ბი სა გან. ასე თი მა სა ლა შე და რე ბით ტექ ნი კუ რი და ზე და პი რუ ლი ა. თუ რე ა ლო ბას სა ზო მად ავი ღებთ, ასე თი ცოდ ნა ხე ლოვ ნუ რი ა. ეს სა ზო მი კი პრაქ ტი კულ საზ რუ ნა ვებს უკავ შირ დე ბა. ასე თი მა სა ლა თა ვის თა ვად არ-სე ბობს მსოფ ლი ო ში, აზ როვ ნე ბი სა და გა მო ხატ ვის ჩვე უ ლებ რი ვი ჩვე ვებ ში ასი მი ლა ცი ის გა რე შე. არ სე ბობს იმის საფ რ თხე, რომ ფორ მა ლუ რი ინ ს ტ-რუქ ტა ჟის მა სა ლა მხო ლოდ სკო ლე ბის გან ხილ ვის სა გა ნი იქ ნე ბა და იზო ლი-რე ბუ ლი იქ ნე ბა ცხოვ რე ბი სე უ ლი გა მოც დი ლე ბის გან. მუდ მი ვი სო ცი ა ლუ რი ინ ტე რე სე ბი და კარ გ ვის საფ რ თხის წი ნა შე დგე ბა. ის ინ ტე რე სე ბი, რომ ლე ბიც სო ცი ა ლუ რი ცხოვ რე ბის სტრუქ ტუ რას არ შე ერ წყა და სიმ ბო ლო ე ბით გა მო-ხა ტუ ლი ტექ ნი კუ რი ინ ფორ მა ცი ის ნა წი ლად იქ ცა, სკო ლე ბის ყუ რადღე ბის საგ ნად იქ ცე ვა. ამ გ ვა რად ვაღ წევთ გა ნათ ლე ბის ჩვე უ ლებ რივ გა გე ბას – გა გე-ბას, რო მე ლიც უგუ ლე ბელ ჰ ყოფს მის სო ცი ა ლურ სა ჭი რო ე ბას და მის მი მარ-თე ბას ყვე ლა ნა ირ ადა მი ა ნურ გა ერ თი ა ნე ბებ თან, რომ ლე ბიც ჩვენს ცნო ბი ერ ცხოვ რე ბა ზე მოქ მე დებს, გა გე ბას, რო მე ლიც გა ნათ ლე ბას აიგი ვებს შო რე უ-ლი მოვ ლე ნე ბის შე სა ხებ ინ ფორ მა ცი ის გა და ცე მას თან და ვერ ბა ლუ რი ნიშ-ნე ბის მეშ ვე ო ბით სწავ ლე ბას თან – წიგ ნი ე რე ბის შე ძე ნას თან.

აქე დან გა მომ დი ნა რე, ერ თ -ერ თი უდი დე სი პრობ ლე მა, რო მელ თა ნაც გა ნათ ლე ბის ფი ლო სო ფი ას უწევს გამ კ ლა ვე ბა, გა ნათ ლე ბის არა ფორ მა-ლურ სა და ფორ მა ლურ, შემ თხ ვე ვით სა და და გეგ მილ ნა ირ სა ხე ო ბებს შო რის სა თა ნა დო ბა ლან სის შე ნარ ჩუ ნე ბის მე თო დე ბის მო ძებ ნა ა. რო ცა ინ ფორ-მა ცი ი სა და ტექ ნი კუ რი ინ ტე ლექ ტუ ა ლუ რი ცოდ ნის შეძენა სო ცი ა ლუ რი

13განათლება,როგორცაუცილებლობასიცოცხლისთვის

დის პო ზი ცი ე ბის ფორ მი რე ბა ზე გავ ლე ნას არ ახ დენს, ჩვე უ ლებ რი ვი ცხოვ რე-ბი სე უ ლი გა მოც დი ლე ბა თა ვი სი მნიშ ვ ნე ლო ბის შე ძე ნას ვერ ახერ ხებს, სას-კო ლო გა ნათ ლე ბა მხო ლოდ ეგო ის ტურ, ვიწ რო სპე ცი ა ლის ტებს ქმნის. იმ გან ს ხ ვა ვე ბის თა ვი დან აცი ლე ბა, რო მე ლიც არ სე ბობს, ერ თი მხრივ, იმას შო-რის, რაც ადა მი ა ნებ მა ცნო ბი ე რად იცი ან, იმი ტომ, რომ მათ თ ვის ცნო ბი ლი ა, რო გორ შე ი ძი ნეს ეს ცოდ ნა სწავ ლე ბის სპე ცი ა ლუ რი პრო ცე სის ფარ გ ლებ-ში, და, მე ო რე მხრივ, იმას შო რის, რაც იცი ან არაც ნო ბი ე რად, იმი ტომ, რომ ეს ცოდ ნა თა ვი ან თი ხა სი ა თის ჩა მო ყა ლი ბე ბი სას შე ი ძი ნეს სხვა ადა მი ა ნებ-თან ურ თი ერ თო ბის პრო ცეს ში, სულ უფ რო დე ლი კა ტუ რი სა კითხი ხდე ბა სპე ცი ა ლუ რი სას კო ლო გა ნათ ლე ბის ნე ბის მი ე რი ნა ირ სა ხე ო ბის თ ვის.

შე ჯა მე ბა. არ სე ბო ბის გაგ რ ძე ლე ბის თ ვის სწრაფ ვა სი ცოცხ ლის ბუ ნებ-რი ვი მა ხა სი ა თე ბე ლი ა. იმის გა მო, რომ გაგ რ ძე ლე ბის უზ რუნ ველ ყო ფა მხო-ლოდ მუდ მი ვი გა ნახ ლე ბით შე იძ ლე ბა, სი ცოცხ ლე თვით გა ნახ ლე ბა დი პრო-ცე სი ა. რაც ფი ზი ო ლო გი უ რი ცხოვ რე ბის თ ვის კვე ბა და გამ რავ ლე ბა ა, იგი ვეა სო ცი ა ლუ რი ცხოვ რე ბის თ ვის გა ნათ ლე ბა. ეს გა ნათ ლე ბა ძი რი თა დად კო მუ-ნი კა ცი ის გზით გა და ცე მას გუ ლის ხ მობს. კო მუ ნი კა ცია გა მოც დი ლე ბის გა ზი-ა რე ბის პრო ცე სი ა, ვიდ რე ეს გა მოც დი ლე ბა სა ერ თო სა კუთ რე ბად არ იქ ცე ვა. ის კო მუ ნი კა ცი ის პრო ცეს ში მო ნა წი ლე ორი ვე მხა რის და მო კი დე ბუ ლე ბას ცვლის. ახალ გაზ რ დებ თან მუ შა ო ბი სას ყვე ლა ზე ად ვი ლად აღ საქ მე ლი ფაქ-ტია ის, რომ ადა მი ა ნე ბის ნე ბის მი ე რი ერ თო ბის უდი დე სი მნიშ ვ ნე ლო ბა იმ წვლი ლით გა მო ი ხა ტე ბა, რო მე ლის მას შე აქვს ცხოვ რე ბი სე უ ლი გა მოც დი-ლე ბის ხა რის ხის გა უმ ჯო ბე სე ბა ში. სხვაგ ვა რად რომ ვთქვათ, ყვე ლა ნა ირ სო-ცი ა ლურ ღო ნის ძი ე ბას სა გან მა ნათ ლებ ლო შე დე გი აქვს, მაგ რამ ეს შე დე გი ადა მი ან თა გა ერ თი ა ნე ბის მიზ ნის მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ნა წი ლი ხდე ბა ახალ გაზ რ-დე ბი სა და უფ რო სე ბის და კავ ში რე ბის თვალ საზ რი სით. რო ცა სა ზო გა დო ე-ბა სტრუქ ტუ რე ბი სა და რე სურ სე ბის თვალ საზ რი სით კომ პ ლექ სუ რი ხდე ბა, იზ რ დე ბა ფორ მა ლუ რი ანუ და გეგ მი ლი სწავ ლე ბი სა და სწავ ლის სა ჭი რო ე-ბაც. რამ დე ნა დაც ფორ მა ლუ რი სწავ ლე ბი სა და სწავ ლის მო ცუ ლო ბა იზ რ-დე ბა, ჩნდე ბა იმის საფ რ თხე, რომ უფ რო პირ და პირ ურ თი ერ თ ქ მე დე ბებ სა და სკო ლა ში შე ძე ნილ ცოდ ნას შო რის არა სა სურ ვე ლი ნაპ რა ლი წარ მო იქ მ-ნე ბა. ეს საფ რ თხე დღეს გან სა კუთ რე ბით დი დი ა, ბო ლო რა მო დე ნი მე სა უ კუ-ნე ში ცოდ ნი სა და ტექ ნი კუ რი უნა რე ბის სწრა ფი ზრდის გათ ვა ლის წი ნე ბით.

განათლება,როგორცსოციალურიფუნქცია

14

თავი II

განათლება, როგორც სოციალური ფუნქცია

1. გა რე მოს ბუ ნე ბა და მნიშ ვ ნე ლო ბა. ჩვენ უკ ვე ვნა ხეთ, რომ სა ზო გა დო ე ბა ან სო ცი ა ლუ რი ჯგუ ფი არ სე ბო ბას უწყ ვე ტი თვით გა ნახ ლე ბის გზით გა ნაგ რ-ძობს და ეს თვით გა ნახ ლე ბა ჯგუ ფის ახალ გაზ რ და წევ რე ბის სა გან მა ნათ ლებ-ლო ზრდის სა შუ ა ლე ბით ხორ ცი ელ დე ბა. სხვა დას ხ ვა, გან ზ რახ ამ მიზ ნით შექ მ ნი ლი თუ თა ვი სით წარ მოქ მ ნი ლი სა შუ ა ლე ბე ბის დახ მა რე ბით სა ზო-გა დო ე ბა ჯერ არა ი ნი ცი რე ბულ და, ერ თი შე ხედ ვით, უცხო არ სე ბებს სა კუ-თა რი რე სურ სე ბი სა და იდე ა ლე ბის მკაცრ დამ ც ვე ლე ბად აქ ცევს. ამ გ ვა რად, გა ნათ ლე ბა კულ ტი ვი რე ბის, აღ ზ რ დის, სუ ლი ე რად გა მოკ ვე ბის, გან ვი თა რე-ბის პრო ცე სი ა. ყვე ლა ეს სიტყ ვა ზრდი სად მი გან სა კუთ რე ბულ ყუ რადღე ბას გუ ლის ხ მობს. ამას გარ და, ჩვენ ვსა უბ რობთ აღ ზ რ და ზე, მომ წი ფე ბა ზე, გაზ-რ და ზე, – ცნე ბებ ზე, იმ სხვა ო ბას რომ გუ ლის ხ მობს, რომ ლის და ფარ ვა საც გა ნათ ლე ბა ცდი ლობს. ეტი მო ლო გი უ რად სიტყ ვა „განათლება“ მხო ლოდ აღ ზ რ დი სა და გაძღო ლის პრო ცესს აღ ნიშ ნავს. რო დე საც ვლა პა რა კობთ ამ პრო ცე სის შე დე გებ ზე, ვგუ ლის მობთ გა ნათ ლე ბას, რო გორც ჩა მო ყა ლი ბე-ბის, ფორ მი რე ბის, გა მო ძერ წ ვის მიზ ნით წარ მო ე ბულ საქ მი ა ნო ბას, ანუ საქ-მი ა ნო ბას, რო მე ლიც სო ცი ა ლუ რი ქმე დე ბე ბის სტან დარ ტუ ლი ფორ მის თ ვის მორ გე ბას გუ ლის ხ მობს. ამ თავ ში შე ვე ხე ბით იმ მე თო დე ბის ზო გად თვი სე-ბებს, რომ ლე ბი თაც სო ცი ა ლუ რი ჯგუ ფი თა ვის ახალ გაზ რ და წევ რებს სა კუ-თარ სო ცი ა ლურ ყა ლიბ ში სვამს.

იმის გა მო, რომ სა ჭი როა გა მოც დი ლე ბის ხა რის ხობ რი ვი ტრან ს ფორ მა-ცი ა, სა ნამ ის სო ცი ა ლუ რი ჯგუ ფის ამ ჟა მინ დელ ინ ტე რე სე ბი სა და იდე ე ბის შე სა ბა მი სი არ გახ დე ბა, ეს აშ კა რად არ არის მხო ლოდ უბ რა ლო ფი ზი კუ რი ფორ მი რე ბის ამო ცა ნა. ნივ თე ბი შეგ ვიძ ლია ფი ზი კუ რად გა და ვი ტა ნოთ ერ თი ად გი ლი დან მე ო რე ში. შეგ ვიძ ლია სხვა ადა მი ა ნებს გა დავ ცეთ. რწმე ნე ბი და შე ხე დუ ლე ბე ბი ფი ზი კუ რად არ ვრცელ დე ბა და არ გა და ე ცე მა. მაშ რო გორ

15განათლება,როგორცსოციალურიფუნქცია

ხდე ბა მა თი გა და ცე მა? რა კი პირ და პი რი გა და ცე მა და სიტყ ვა- სიტყ ვით ჩა-ნერ გ ვა შე უძ ლე ბე ლი ა, ჩვე ნი ამო ცა ნაა იმ მე თო დის მო ძებ ნა, რომ ლის სა შუ-ა ლე ბი თან ახალ გაზ რ დე ბი შე ი სის ხ ლ ხორ ცე ბენ უფ რო სე ბის თვალ საზ რისს, ან უფ რო სე ბი ახალ გაზ რ დებს თა ვი ანთ მსგავ სად აზ როვ ნე ბად ას წავ ლი ან. პა სუ ხი, ზო გა დი ფორ მუ ლი რე ბით, ასე თი ა: ეს მე თო დია გა რე მოს მოქ მე დე ბა კონ კ რე ტუ ლი რე აქ ცი ე ბის გა მოვ ლე ნის თვალ საზ რი სით. სა ჭი რო შე ხე დუ-ლე ბე ბი ტვი ნებ ში ძა ლით არ ჩა ი ჭე დე ბა, არც სა ჭი რო მიდ გო მე ბის ჩა წე ბე ბა შე იძ ლე ბა. მაგ რამ კონ რე ტუ ლი გა რე მო, რო მელ შიც ინ დი ვიდს არ სე ბობს, მას ამ და არა სხვა რა მის და ნახ ვის კენ და აღ ქ მის კენ უბიძ გებს; აიძუ ლებს ჰქონ დეს კონ კ რე ტუ ლი გეგ მე ბი, რა თა სხვებ თან წარ მა ტე ბუ ლი ურ თი ერ თ-ქ მე დე ბა და ამ ყა როს; აძ ლი ე რებს ერ თი სა ხის შე ხე დუ ლე ბებს და ასუს ტებს სხვებს, რაც და ნარ ჩე ნი სა ზო გა დო ე ბის მი ერ ინ დი ვი დის მო წო ნე ბის წი ნა პი-რო ბა ა. ამ გზით გა რე მო ინ დი ვიდს თან და თან უყა ლი ბებს ქცე ვის კონ კ რე-ტულ სის ტე მას, ქმე დე ბე ბის კონ კ რე ტულ ნა ხაზს. სიტყ ვა „გარემო“ მხო ლოდ უშუ ა ლოდ ინ დი ვი დის გარ შე მო არ სე ბულ რე ა ლო ბას კი არ აღ ნიშ ნავს. ის აღ ნიშ ნავს გარ შე მო არ სე ბულ რე ა ლო ბა თა კონ კ რე ტულ უწყ ვე ტო ბას ამ ინ დი ვი დის აქ ტი უ რი ტენ დენ ცი ებ თან კავ შირ ში. რა თქმა უნ და, უსუ ლო სა გა ნი თა ვის გა რე მოს თან უწყ ვეტ კავ შირ ში ა; მაგ რამ გა რე მო მოვ ლე ნე ბი თა ვის თა ვად გა რე მოს არ შე ად გენს. არა ორ გა ნულ არ სე ბას ხომ არ აინ ტე რე-სებს, რა მოქ მე დებს მას ზე. მე ო რე მხრივ, საგ ნე ბი, რომ ლე ბიც სივ რ ცე ში ან დრო ში შორს არი ან ცოცხა ლი არ სე ბის გან, გან სა კუთ რე ბით ადა მი ა ნის გან, ზოგ ჯერ მის გა რე მოს უფ რო კარ გად ქმნი ან, ვიდ რე მის მახ ლობ ლად მყო ფი ზო გი ერ თი სა გა ნი. ნივ თე ბი, რომ ლე ბი თაც ადა მი ა ნი იც ვ ლე ბა, მი სი ჭეშ მა-რი ტი გა რე მო ა. მა გა ლი თად, ას ტ რო ნო მის ქმე დე ბე ბი იც ვ ლე ბა იმის მი ხედ-ვით, რო მელ ვარ ს კ ვ ლავს უყუ რებს ან რომ ლის მოძ რა ო ბის ტრა ექ ტო რი ის გა მოთ ვ ლებს აწარ მო ებს. მის გარ შე მო მყო ფი ნივ თე ბი დან მის ნამ დ ვილ გა-რე მოს ტე ლეს კო პი შე ად გენს. ან ტიკ ვა რის გა რე მო შედ გე ბა კა ცობ რი ო ბის ის ტო რი ის შო რე უ ლი ეპო ქის გან, რო მელ თა ნაც ის მუ შა ობს, და იმ რე ლიქ-ვი ე ბი სა თუ წარ წე რე ბის გან, რო მელ თა დახ მა რე ბი თაც ის ამ პე რი ოდ თან ამ-ყა რებს კავ შირს.

მოკ ლედ რომ ვთქვათ, გა რე მო შედ გე ბა იმ პი რო ბე ბის გან, რომ ლე ბიც ხელს უწყობს ან აბ რ კო ლებს, სტი მუ ლი რებს ან აფერ ხებს ცოცხა ლი არ სე-ბის მა ხა სი ა თე ბელ ქმე დე ბებს. წყა ლი თევ ზის თ ვის გა რე მო ა, ვი ნა ი დან მი სი ქმე დე ბე ბის თ ვის – და მი სი სი ცოცხ ლის თ ვის – აუცი ლე ბე ლი ა. ჩრდი ლო ე-თის პო ლუ სი პო ლა რუ ლი მკვლე ვა რის გა რე მოს მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ელე მენ ტი ა, იმის გან და მო უ კი დებ ლად, მო ა ხერ ხებს თუ არა მკვლე ვა რი მას თან მიღ წე ვას, იმი ტომ, რომ პო ლუ სი გან საზღ ვ რავს მკვლე ვა რის ქმე დე ბე ბებს და მათ აქ-ცევს იმად, რა საც სი ნამ დ ვი ლე ში წარ მო ად გე ნენ. იმის გა მო, რომ სი ცოცხ ლე ნიშ ნავს არა მხო ლოს პა სი ურ არ სე ბო ბას (თუ და ვუშ ვებთ, რომ ასე თი რამ არ სე ბობს), არა მედ მოქ მე დე ბის წესს, გა რე მო ნიშ ნავს იმას, რაც შე დის ამ მოქ მე დე ბა ში, რო გორც ხელ შემ წყო ბი ან ხე ლის შემ შ ლე ლი პი რო ბა.

16 დემოკრატიადაგანათლება განათლება,როგორცსოციალურიფუნქცია

2. სო ცი ა ლუ რი გა რე მო. არ სე ბას, რომ ლის ქმე დე ბე ბი სხვებს უკავ შირ-დე ბა, სო ცი ა ლუ რი გა რე მო აქვს. თუ რას აკე თებს და რის გა კე თე ბა შე უძ ლი ა, და მო კი დე ბუ ლია სხვე ბის მო ლო დინ ზე, მოთხოვ ნებ ზე, მო წო ნე ბა სა და არ-მო წო ნე ბა ზე. არ სე ბა, რო მე ლიც და კავ ში რე ბუ ლია სხვა არ სე ბებ თან, თა ვის ქმე დე ბებს ისე ვერ გა ნა ხორ ცი ე ლებს, თუ სხვე ბის ქმე დე ბებს არ გა ით ვა ლის-წი ნებს. სხვე ბის ქმე დე ბე ბი მი სი მის წ რა ფე ბე ბის რე ა ლი ზე ბის აუცი ლე ბე ლი ნა წი ლი ა. მოძ რა ო ბი სას ის მათ გა აქ ტი უ რე ბას იწ ვევს და პი რი ქით. შეგ ვიძ-ლია ვცა დოთ და წარ მო ვიდ გი ნოთ ბიზ ნეს მე ნი, რო მე ლიც მარ ტო აკე თებს თა ვის საქ მეს, ყი დუ ლობს და ყი დის, და ამით შე საძ ლე ბე ლი გავ ხა დოთ ინ-დი ვი დის ქმე დე ბე ბის გან საზღ ვ რა მი სი იზო ლი რე ბუ ლი მოქ მე დე ბის თვალ-საზ რი სით. უფ რო მე ტიც, მწარ მო ე ბე ლი მა ში ნაც ისე ექ ვემ დე ბა რე ბა სო ცი-ა ლურ მოთხოვ ნებს, რო ცა თა ვის კა ბი ნეტ ში საქ მი ა ნო ბის გეგ მებს ად გენს, რო გორც მა შინ, რო ცა ნედლს მა სა ლას ყი დუ ლობს ან თა ვის წარ მო ე ბულ პრო დუქ ცი ას ყი დის. ფიქ რე ბი და შეგ რ ძ ნე ბე ბი, რომ ლე ბიც სხვებ თან და კავ-ში რე ბულ ქმე დე ბებს შე ე ხე ბა, ისე ვეა ქცე ვის სო ცი ა ლუ რი წე სის გა მო ხა ტუ-ლე ბა, რო გორც ყვე ლა ზე აშ კა რა თა ნამ შ რომ ლო ბი სა თუ მტრო ბის აქ ტი.

გან სა კუთ რე ბით გვინ და ხა ზი გა ვუს ვათ იმას, თუ რო გორ აყა ლი ბებს სო ცი ა ლუ რი ურ თი ერ თო ბე ბის სა შუ ა ლე ბე ბი სა ზო გა დო ე ბის ახალ გაზ რ და წევ რებს. სუ ლაც არაა ძნე ლი იმის და ნახ ვა, თუ რო გორ ახ დენს ის ქმე დე ბის გა რე დან მო სუ ლი ჩვე ვე ბის ფორ მი რე ბას. ძაღ ლე ბი სა და ცხე ნე ბის ქმე დე ბე-ბიც კი ფორ მირ დე ბა ადა მი ა ნებ თან ურ თი ერ თო ბის შე დე გად. მათ უყა ლიბ-დე ბათ სხვა დას ხ ვა ჩვე ვე ბი, ვი ნა ი დან ადა მი ა ნე ბი ყუ რადღე ბას აქ ცე ვენ იმას, რა საც აკე თე ბენ. ადა მი ა ნე ბის ცხო ვე ლებს აკონ ტ რო ლე ბენ იმ ბუ ნებ რი ვი სტი მუ ლე ბის კონ ტ რო ლის გზით, რომ ლე ბიც მათ ზე გავ ლე ნას ახ დენს, ანუ კონ კ რე ტუ ლი გა რე მოს შექ მ ნის გზით. საკ ვე ბი, ლა გა მი, უნა გი რი, ხმა უ რი, ეტ ლი – ეს ყვე ლა ფე რი იმ გზის საჩ ვე ნებ ლად გა მო ი ყე ნე ბა, რო მე ლიც ცხე ნის ბუ ნებ რივ თუ ინ ს ტიქ ტურ რე აქ ცი ებს შე ე სა ბა მე ბა. კონ კ რე ტუ ლი მოქ მე დე-ბე ბის მკაც რი და ხში რი გა მე ო რე ბით ყა ლიბ დე ბა ჩვე ვე ბი, რომ ლე ბიც ისე ვე ერ თ გ ვა როვ ნად ფუნ ქ ცი ო ნი რებს, რო გორც საწყი სი სტი მუ ლე ბი. რო ცა ლა-ბი რინ თ ში ჩას მუ ლი ვირ თხა საჭ მელს მხო ლოდ კონ კ რე ტუ ლი თან მიმ დევ-რო ბით კონ რე ტუ ლი რა ო დე ნო ბის მო სახ ვე ვე ბის გავ ლის შემ დეგ პო უ ლობს, მი სი ქცე ვა თან და თან იც ვ ლე ბა, სა ნამ თვი თონ არ იწყებს ამ გზის გავ ლას, რო დე საც მო შივ დე ბა.

ადა მი ა ნე ბის ქცე ვაც მსგავ სად იც ვ ლე ბა. ბავშვს, რო მელ საც ხე ლი და ეწ-ვა, ცეცხ ლის ეში ნი ა. თუ მშო ბე ლი ისეთ პი რო ბებს შექ მ ნის, რომ ბავშვს სა-თა მა შოს თან ყო ვე ლი შე ხე ბი სას ხე ლი და ეწ ვას, ბავ შ ვი ის წავ ლის სა თა მა შოს შე ხე ბის გან თა ვის ავ ტო მა ტუ რად არი დე ბას, ისე ვე, რო გორც ცეცხლს არი-დებს თავ ს . თუმ ცა, ჩვენ აქამ დე ვლა პა რა კობ დით იმა ზე, რა საც შეგ ვიძ ლია გაწ ვ რ თ ნა ვუ წო დოთ, გა ნათ ლე ბის მომ ცე მი