კონსტიტუციონალიზმის განვითარების...

24
კკკკკკკკკკკკკკკკკკკ კკკკკკკკკკკკ კკკკკკკ კკკკკკ: კკკკ კკკკკკკკ; კკკკკკკ - 2015 1

Transcript of კონსტიტუციონალიზმის განვითარების...

Page 1: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

1

კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები

ავტორი: თედო სანიკიძე; თბილისი - 2015

Page 2: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

2

საპრეზენტაციო პროგრამა: კონსტიტუციის განმარტება ძველად და დღეს კონსტიტუციის ძირითადი ფუნქციები მისი სახეები კონსტიტუციონალიზმის ჩასახვა, ძირითადი ფუძემდებლური აქტები კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები საქართველოს კონსტიტუციური ისტორია, რა ეტაპებზე და რა გარემოებებში

განვითარდა. დღეს სად ვართ შეჯამება.

Page 3: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

3

კონსტიტუციის განმარტება ძველად და დღეს

„ “ - , ტერმინი კონსტიტუცია ლათინური სიტყვაა და დაწესებას .დადგენას ნიშნავს

დღევანდელი გაგებით, კონსტიტუცია არის სახელმწიფოს , , ძირითადი კანონი რომელიც მოიცავს ქვეყნის პოლიტიკური– , სოციალურ ეკონომიკური საზოგადოებრივი მოწყობის

, , საფუძვლებს მოქალაქეთა უფლებებსა და თავისუფლებებს განათლებისა და სახელმწიფოებრივი ორგანოების

, , ფუნქციონირების სისტემას პრინციპებსა და მექანიზმს . საარჩევნო სისტემის საფუძვლებსა და სხვ

Page 4: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

4

კონსტიტუციის ძირითადი ფუნქციები

კონსტიტუცია არის ქვეყნის მთლიანი კანონმდებლობის . საფუძველი და მას უმაღლესი იურიდიული ძალა აქვს

, , ჩვეულებრივ იგი შემუშავებულია პარლამენტის ან სპეციალური , ორგანოს მიერ და მტკიცდება პარლამენტის დამფუძნებელი

. კრების მიერ ან რეფერენდუმის საშუალებით ზოგიერთ . შემთხვევაში მას ადგენენ მონარქები პრეზიდენტები და ისინივე

. .ამტკიცებენ ასეთ კონსტიტუციებს ოქტრირებულს უწოდებენ

Page 5: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

5

მისი სახეები

შეცვლის საშუალების მიხედვით განასხვავებენ რბილ და . , მყარ კონსტიტუციებს მეორე პირველისაგან

, განსხვავებით ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის , . უფრო მკაცრ განსაკუთრებულ წესებს ითვალისწინებს

, ზოგიერთ ქვეყანას საერთოდ არა აქვს კონსტიტუცია ( ., როგორც განსაკუთრებული დოკუმენტი მაგ დიდ

, ), ბრიტანეთს ისრაელსა და ახალ ზელანდიას თუმცა რეალური კონსტიტუციური მოწყობა გამყარებულია სხვა.კანონებით

Page 6: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

6

კონსტიტუციონალიზმის ჩასახვა, ძირითადი ფუძემდებლური აქტები , , მიუხედავად იმისა რომ სახელმწიფოს როგორც ინსტიტუტის ისტორია არაერთ

, ათასწლეულს ითვლის თანამედროვე გაგებით პირველი კონსტიტუციები თუ -18 -19 . კონსტიტუციური აქტები მე მე საუკუნეებიდან იღებს სათავეს

, - თუმცა გვერდს ვერ ავუვლით ისტორიულ სამართლებრივ დოქტრინაში , გავრცელებულ მოსაზრებას რომ ფეოდალური ტიპის პირველი კონსტიტუცია

1215 15 , გაჩნდა ინგლისში ჯერ კიდევ წლის ივნისს როდესაც ხელი მოეწერა„ “, თავისუფლების დიდ ქარტიას რომელიც განსაზღვრავდა მონარქისა და მისი

. ქვეშევრდომების ურთიერთობას - 1679ჰაბეას კორპუს აქტი - 1689უფლებათა ბილი

Page 7: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

7

კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები

, პირობითად ხსენებულ კონსტიტუციურ პროცესს ოთხ ძირითად :ეტაპად ყოფენ

პირველი ეტაპი - -18 მე საუკუნის მიწურულიდან პირველი ;მსოფლიო ომის დასრულებამდე

მეორე ეტაპი - პერიოდს პირველ და მეორე მსოფლიო ომებს;შორის

მესამე ეტაპი - -20 მეორე მსოფლიო ომის დასრულებიდან მე 80- ;საუკუნის იანი წლების ბოლომდე

მეოთხე ეაპი - , -20 თანამედროვე პერიოდი მოყოლებული მე 90- , საუკუნის იანი წლების დასაწყისიდან რაც განპირობებული

- .იყო კომუნისტურ ტოტალიტარული რეჟიმის კრახით

Page 8: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

8

კონსტიტუციური განვითარების პირველი ეტაპი

ის უკვშირდება ევროპისა და ამერიკის წამყვან სახელმწიფოებში . ბურჟუაზიული საზოგადოების ჩამოყალიბებას

, სწორედ ამ დროს ჩნდება მსოფლიოში პირველი დაწერილი , -1787 , სისტემატიზებული კონსტიტუციები აშშ წელს პოლონეთსა და

- 1791 . საფრანგეთში წელს სწორედ ამ კონსტიტუციებმა განაპირობეს .მსოფლიო კონსტიტუციური პროცესის შეუქცევადი ხასიათი

Page 9: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

9

ამერიკის შეერთებული შტატების 1787 წლის კონსტიტუცია , მსოფლიოში პირველი დაწერილი სისტემატიზირებული

.ძირითადი კანონი მან დაადგინა ისტორიაში პირველად

, რესპუბლიკანიზმის ფედერალიზმისა და პრეზიდენტის. ინსტიტუტები სწორედ ამ კონსტიტუციის მიღებით

შეიქმნა სუვერენული შტატების ფედერალური გაერთიანება და ამ გაერთიანების მმართველი

.ფედერალური მთავრობა პრეზიდენტით სათავეში მან აგრეთვე დააწესა დღეისათვის კარგად ცნობილი

ხელისუფლების დანაწილებისა და გაწონასწორების. - , სისტემა აშშ ს კონსტიტუცია რომელიც შვიდი მუხლისა

, და ოცდაშვიდი შესწორებისაგან შედგება უძველესია .დღემდე მოქმედ დაწერილ კონსტიტუციებს შორის

Page 10: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

10

პოლონეთისა და საფრანგეთის პირველი კონსტიტუციები

• , , მსოფლიოში როგით მეორე ხოლო ევროპაში პირველი 1791 დაწერილი კონსტიტუცია მიიღეს პოლონეთში წლის

3 მაისს მან მმართველობის ფორმად მემკვიდრეობითი . , მონარქია დაამკვიდრა თუმცა მიუხედავად

, დემოკრატიული არსებობისა ეს კონსტიტუცია არ .აღიარებდა მოქალაქეთა თანასწორობას

• საფრანგეთის პირველი კონტიტუცია მიღებული იქნა1791 3 წლის სექტემბერს და წარმოადგენდა

, მსოფლიოში მესამე ხოლო ევროპაში მეორე დაწერილ. კონსტიტუციას მან შეზღუდა მონარქის აბსოლუტური . ხელისუფლება და შექმნა საკანონმდებლო ორგანო

Page 11: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

11

პირველი ტალღის კონსტიტუციები - 1809შვედეთი - 1812ესპანეთი - 1847ლიბერია - 1849დანია - 1848იტალიის სამეფო - 1811ვენესუელა

. - 1909სამხრ აფრიკის კავშირი - 1824 1857მექსიკა და - 1889იაპონია - 1906ირანი - 1912ჩინეთი

Page 12: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

12

კონსტიტუციური განვითარების მეორე ეტაპი ამ ეტაპის კონსტიტუციები რამდენიმე ძირითადი

. , განმსაზღვრელი ფაქტორით ხასიათდება უპირველესად ეს იყო კონსტიტუციური სამართალშემოქმედების აქტივობის

, , ზრდა რაც თავის მხრივ განაპირობა ევროპაში რუსეთისა და- , - ავსტრია უნგრეთის იმპერიების დაშლამ ხოლო აზიაში

კოლონიალური კრიზისის შედეგად ახალი სახელმწიფოების.შექმნამ

ამ პერიოდის კონსტიტუციებში შედარებით წინა პლანზეა , წამოწეული ადამიანის ძირითადი უფლებები თუმცა ძირითადი .ყურადღება კვლავაც სახელმწიფო მოწყობის თემას ეხება

Page 13: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

13

მეორე ტალღის კონსტიტუციები

- 1917მექსიკის . - 1919გერმ ვაიმარის რესპუბლიკის - 1920ჩეხოსლოვაკიის და ავსტრიის - 1921საქართველოს - 1921იუგოსლავიის

- 1927საბერძნეთის - 1923ეგვიპტის - 1931ესპანეთისა და ეთიოპიის - 1932ტაილანდის - 1933პორტუგალიის -1937ირლანდიის

Page 14: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

14

კონსტიტუციური განვითარების მესამე ეტაპი

ეს ეტაპი ხასიათდება კონსტიტუციური პროცესის მასშტაბების ზრდითა და განხორციელებული კონსტიტუციების

. ცვლილებებით , დემოკრატიულმა პროცესებმა ადამიანის უფლებების წინა

, პლანზე წამოწევამ და ადამიანის როგორც უზენაესი ღირებულების აღიარებამ მნიშვნელოვნად განაპირობა ამ

, ეტაპის კონსტიტუციების სამართლებრივი არქიტექტურა კონსტიტუციებში აისახა მეოცე საუკუნის უმნიშვნელოვანესი , , საერთაშორისო აქტები და კონვენციები მათ შორი გაეროს

, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის . .კონვენცია და ა შ

Page 15: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

15

კონსტიტუციური განვითარების მესამე ეტაპი

სწორედ ამ პერიოდში მიიღო კონსტიტუციურმა პროცესმა ჭეშმარიტად .მსოფლიო ხასიათი და გავრცელდა ქვეყნების აბსოლუტურ უმრავლესობაში

, : ჩამოყალიბდა რამოდენიმე ძირითადი კონსტიტუციური მოდელი კერძოდ „ “ დასავლური სოციალისტური და .განვითარებადი ქვეყნების კონსტიტუციური მოდელები

Page 16: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

16

კონსტიტუციური განვითარების მესამე ეტაპი

დასავლური კონსტიტუციური „ მოდელისათვის დამახასიათებელი იყო ახალი“ , , თაობის კონსტიტუციების შემოღება რაც უპირველესად ფაშისტური რეჟიმის

. დამარცხებამ განაპირობა ამ ტიპის კონსტიტუციების ამოსავალ წერტილს , სახელმწოფოთა მშვიდობიანი თანაარსებობა მსოფლიო ინტეგრაციული

პროცესების გაღრმავება და ადამიანის უფლებების დაცვის ხარისხის ზრდა.წარმოადგენდა

1946 1958საფრანგეთის და - 1949გფრ ს -1952 1975საბერძნეთის და

პორტუგალიის - 1976 ესპანეთის - 1978 - 1947იტალიის

Page 17: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

17

კონსტიტუციური განვითარების მესამე ეტაპი

„სოციალისტური“ ტიპის კონსტიტუციებს , მიეკუთვნებოდა საბჭითა კავშირის მასში შემავალი

, მოკავშირე რესპუბლიკების ასევე აღმოსავლეთ ევროპის სოციალისტური ორიენტაციის სახელმწიფოთა

.კონსტიტუციები თუმცა იგი ტოტალიტარულ მმართველობასთან იყო

, გაიგივებული და შესაბამისად ხსენებული ტიპის სახელმწიფოების კონსტიტუციებიც ავტორიტარული

.დასიათის აქტებს წარმოადგენდნენ

Page 18: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

18

კონსტიტუციური განვითარების მეოთხე ეტაპი

იგი უკავშირდება სოციალისტურ, სახელმწიფოებში უპირველესად კი საბჭოთა

კავშირში ავტორიტარული და ტოტალიტარული , რეჟიმების მსხვრევას და ახალი დამოუკიდებელი

.სახელმწიფოების ჩამოყალიბების პროცესს

1989-1995 100- წლებში მსოფლიოში მდე . კონსტიტუცია იქნა მიღებული მხოლოდ აფრიკის 53 2000 კონტინენტზე არსებული ქვეყნიდან

40- წლამდე მდე სახელმწიფომ ახალი .კონსტიტუცია მიიღო

Page 19: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

19

საქართველოს კონსტიტუციური ისტორია

, საქართველოს ისტორიაში ბევრია სამართლის ძეგლი რომელიც თავისი ბუნებითა და შინაარსით შეიძლება ( ) მივიჩნიოთ სახელმწიფო კონსტიტუციური სამართლის

, წყაროდ მაგრამ საკუთრივ კონსტიტუციური ისტორია . საქართველოში იწყება მეოცე საუკუნეში ამ პერიოდის

პირველ კონსტიტუციური ხასიათის დოკუმენტად 1918 26 მიიჩნევა საქართველოს წლის მაისის

.დამოუკიდებლობის აქტი მიუხედავად საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტის

, დიდი მნიშვნელობისა იგი ვერ უზრუნველყოფდა საზოგადოების პოლიტიკური ორგანიზების

.   .სრულყოფილებას საჭირო იყო კონსტიტუციის მიღება

Page 20: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

20

საქართველოს 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუცია

1921 საქართველოს პირველი კონსტიტუცია მიღებულ იქნა 21 .წლის თებერვალს დამფუძნებელი კრების მიერ

საქართველომ პირველი კონსტიტუცია კონსტიტუციონალიზმის განვითარების მეორე ეტაპზე

.მიიღო მასში გონივრულად იყო შეჯერებული მსოფლიოს

-კონსტიტუციონალიზმის გამოცდილება და საერთო . ეროვნული საწყისები

მისი უდიდესი დამსახურებაა იმის გაცნობიერება და მაღალ , დონეზე განმტკიცება რომ ადამიანი არის ძირითადი

.სოციალური ღირებულება - ამით ის ერთ ერთი პროგრესული და მოწინავე იყო

.იმდროინდელ ევროპაში

Page 21: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

21

საბჭოთა პერიოდი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კონსტიტუციამ

  მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საქართველოს კონსტიტუციონალიზმის . ისტორიისა და საქართველოს სახეწლმწიფოებრიობის განვითარებაში, , მართალია მას რეალურად არც ერთი დღე არ უმოქმედია თუმცა იგი

. მნიშვნელოვან დოკუმენტს წარმოადგენს

- გასაბჭოებულ საქარართველოში მიღებულ იქნა ოთხი კონსტიტუცია1922, 1927, 1937 1978 .და წლებში

, 1921 25 მისი მიღებიდან მეოთხე დღეს წლის თებერვალს საბჭოთა რუსეთის–11 . მე წითელმა არმიამ დაიპყრო საქართველო ამით საქართველოს

70 კონსტიტუციურ ისტორიაში დაიწყო საბჭოთა კონსტიტუციების წლიანი.პერიოდი

25 1921 . " - , . თებერვალი წელი ორჯონიკიძე ლენინს სტალინს ტფილისზე . !" წითელი დროშა ფრიალებს გაუმარჯოს საბჭოთა საქართველოს

Page 22: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

22

საქართველოს 1995 წლის 24 აგვისტოს

1995 საქართველოში მოქმედი დღევადელი კონსტიტუცია მიღებულ იქნა წლის24 . . აგვისტოს იგი განეკუთვნება მეოთხე ტალღის კონსტიტუციას

Page 23: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

23

შეჯამება კონსტიტუციონალიზმმა საკმაოდ გრძელი და რთული გზა განვლო მსოფლიო

, , მასშტაბით მისი საბოლოო შედეგი კი მონარქიების შეზღუდვა აბსოლუტისმის , , დამხობა და ადამიანის როგორც მთავარი ღირებულების წინ წამოწევა იყო რაც . სავსებით კარგად განხორციელდა

, როგორც ისტორია გვაჩვენებს კონსტიტუციონალიზმის იდეის გაჩენა და მისი , , რამდენიმე ეტაპად განვითარებაც საზოგადოების აზროვნების

, , მოთხოვნილებების მენტალობისა და შეხედულებების ცვლილებით ასევე . გარემო პოლიტიკური პროცესების ცვლილებების გამოისობით ხდებოდა

, , შესაბამისად ვერ ვიტყვით რომ კონსიტუციონალიზმმა და მისმა განვითარებამ , ( ) თავი ამოწურა სავსებით შესაძლებელია და ლოგიკურიც რომ გარკვეული

დროის შემდეგ საერთოდ ახალი მიმდინარეობები გაჩნდეს ამ კუთხით და . მსოფლიო კონსტიტუციებიც განვითარების შემდეგ საფეხურებზე გადავიდნენ

Page 24: კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ეტაპები, დემოკრატია და მოქალაქეობა,

24

გამოყენებული მასალა:

, , - 2011კონსტიტუციური სამართალი დემეტრაშვილი კობაიძე თბილისი , . . - 2013საქართველოს საკონსტიტუციო სამართალი დ გეგენავა და სხვ თბილისი , . . – 2011დემოკრატია და მოქალაქეობა გ ბროუსი და სხვ 1921 21 ;საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის წლის თებერვლის კონსტიტუცია 1918 26 ;საქართველოს წლის მაისის დამოუკიდებლობის აქტი 1921 21 - საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის წლის თებერვლის კონსტიტუცია

( - 2009);გიორგი პაპუაშვილი ბათუმი - : საქართველოს სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისიის ვებ გვერდი

http://constcommission.ge/ - : საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის ვებ გვერდი

http://www.nplg.gov.ge/