EVRE VE NSANYard. Do. Dr. Nalan Ak

ITAI- ITAI BYOwww.physiology.be/.../SandyThijssen.asp

ITAI- ITAI

iddetli eklem ars, kemiklerde krk, bbrek yetmezlii1912 Jintsu nehri tai tai1950lere kadar blgesel hastalk ??1955 bulac hastalk???1956 kt beslenme ???SINIRLI BLGEDEwww.tusak.saglik.gov.tr/pdf/kitaplar/css23.pdf

ITAI- ITAI

1961 konsey1963 Salk Bakanl- Eitim Bakanl aratrma1968 kronik kadmiyum zehirlenmesi

Kaynak:Kamioka Maden letmecilii Ltd in atklarNehirden sulanan pirin tarlalar

ITAI- ITAI

1968 mahkeme1971 irket suluSalk tazminat, tarmsal tazminat, nehrin kirliliinin nlenmesi iin tazminat

AMA

Bu dersin sonunda 1. snf rencileri evre ve insan sal arasndaki iliki konusunda bilgi sahibi olacaklardr.

RENM HEDEFLERBu dersin sonunda renciler;evreyi tanmlayabilecek,nsan salna etki eden evresel etmenleri sayabilecek,evre hastalk ilikisini tanmlayabilecekevre sal hizmetleri ve bu hizmetlerde salk personelinin roln syleyebilecekKresel evre sal sorunlarn sayabileceklerdir.

EVRE

Kii zerindeki d etkilerin btn

HASTALIK NEDENLER

BNYESEL NEDENLER (Metabolik, genetik, hormonal..)

2. EVRESEL NEDENLER

EVRESEL NEDENLER

FZKSEL NEDENLER (scaklk, n, sular, atklar, grlt, konut sal)KMYASAL NEDENLER (toksik maddeler)BYOLOJK NEDENLER (mikroorganizmalar, asalaklar)TEMEL MADDE EKSKLKLER (vitaminler, aminoasitler, ya asitleri) PSKOLOJK ETKENLER (stres)SOSYAL, KLTREL, EKONOMK NEDENLER (TB)

EVRE SALIK LKS

nsan d evrenin etkilerine genetik yaps ile cevap verir. shalli hastalklarSolunum sistemi hastalklar (sigara, hava kirlilii)Kanserler (genetik yap+ evre)Tm kanserlerin %5i evresel kimyasallar bal.

EVRE SALIK LKSHastalklar iin zemin hazrlayabilir (hava kirlilii- astm)Dorudan hastalk nedeni olabilir (asbest- mezotelyoma)Baz hastalklarn yaylmasn kolaylatrr (k- solunum sistemi hastalklar)Hastalklarn seyrini ve sonucunu etkiler (hava kirlilii-astm,KVH)

SUYLA BALANTILI HASTALIKLAR

Kirli sulardan kaynaklanan hastalklarSu yetersizlii veya su bulunmayndan kaynaklanan hastalklarGeliimi suyla ilgili etkenlerin oluturduu hastalklarSu ile balantl vektrlerle oluan hastalklarhttp://www.who.int/water_sanitation_health/en/

Kirli sulardan kaynaklanan hastalklar

Tifo, kolera, viral hepatit, basilli dizanteri, amipli dizanteri

Su yetersizlii veya su bulunmayndan kaynaklanan hastalklar

Trahom, basilli dizanteri, amipli dizanteri, scabies, impetigo, konjunktivit

Geliimi suyla ilgili etkenlerin oluturduu hastalklar

iztozomiazis

Su ile balantl vektrlerle oluan hastalklar: Stma

Dnyadan baz saylar...

2,2 milyon kii diyareye bal hastalklar nedeniyle lyor% 88i temiz su olmamasna bal

http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/diarrhoea/en/

500 milyon kii trahom riski altnda6 milyon kiide trahom nedeniyle grme bozukluu varTemiz su salama ve hijyen kurallarna uyma ile %27 azaltlabilir

http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/trachoma/en/www.saglik.im/trahom/

133 milyon kiide intestinal parazit var (ascars, kancal kurt)Her yl 1.5 milyon kiide hepatit A grlyor

http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/hepatitis/en/http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/ascariasis/en/

Bangladete 35-77 milyon kii arsenikli su imek zorunda1.5 milyon kiide arsenie bal deri lezyonlar var

http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/arsenicosis/en/

inde 26 milyon kii floru yksek su iiyor; 1.5 milyon kiide florozise bal iskelet bozukluklar var

http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/fluorosis/en/http://2.bp.blogspot.com/_oIowsJflyGQ/S7QY35CAqUI/AAAAAAAABOs/TBZY0_LLTEQ/s1600/florosis-3.jpg

EVRE SALII

evre koullarnn korunmas, insan ve toplum salna zarar vermeyecek duruma getirilmesi abalarnn tm

EVRE SALIININ KONULARI

me ve kullanma suyuHava kirliliiAtklarGrltRadyasyonAydnlatmaHavalandrma

EVRE SALIININ KONULARI

Vektr ve kemirici kontrolBesin salKonutMezarlklarSala az ya da ok zararl olabilecek kurulularalma koullarKazalar ve nlenmesi

EVRE SALII EKP HZMET SUNULMASINI GEREKTRR

EVRE VE HEKM

evre anamnezi almalMesleksel ve evresel tehlikeleri bilmeliDanmanlk yapabilmeli

EVRE ANAMNEZ

Kiinin yaad toplumEvHobilerMeslekKiisel alkanlklarBeslenme anamnezi

Asbestli Toprak Kanser Yapyor, Kyller Tedbir Alnmasn stiyor

Konyann Yasskaya kynde nedeni bilinen lmlerin yzde 23.5i, Eskihisar kynde ise yzde 66.7si kanserdenhttp://www.kenthaber.com/ic-anadolu/konya/halkapinar/Haber/Genel/Normal/asbestli-toprak-iki-koyu-tehdit-ediyor-/a9dd4539-c416-4d48-ad8d-beef12761ecf

ASBEST

MineralYaltm maddesi, dayanklAk toprak, orak toprak, Gk toprak, elpek, Hllk veya Ceren topra

ASBEST

Kesin kanserojen Uluslararas Kanser Aratrmalar Ajans (IARC) (Internatonal Agency For Research On Cancer)

Pulmoner fibrozis (asbestozis)Mezotelyoma (plevra-periton)Akcier ca http://www.iarc.fr/en/education-training/index.php

evre anamnezievresel hastaln tan ve tedavisievresel tehlikelerin belirlenmesi, hastalklarn nlenmesiDanmanlk (korunma)Etkilenim- hastalk arasnda yeni ilikiler

http://www.nationalgeographic.com.tr/ngm/0409/images/konu1_b.jpg

EVRE KRLL

Dnyann herhangi bir katmannda belli bir maddenin (kirleticinin) birikerek, doal younluundan daha st dzeye kmas

KRESEL EVRE SALII SORUNLARI

Asit yamurlarSera etkisiOzon tabakasnn delinmesitrifikasyonErozyon

AST YAMURLARI

SO2, HF (hafnium), HNO3 (nitrik asit)H2SO4, H2SO3 (slfroz asit)

SERA ETKSSERA GAZLARI (GREEN HAUSE GASSES (GHGS)CO2, azot oksit (N2O), metan (CH4), hidroflorokarbon (HFC), perflorokarbon (PFC), Kkrthegzaflorid (SF6)DNYA ISINIYOR

OZON TABAKASI DELND

Klorofloro karbonlarGen mutasyonuDeri kanserinde artmmun sistem depresyonu

TRFKASYON

Yerst sularnn azot ve fosfordan zenginlemesi

EROZYON

Topraklarn st tabakasnn zellikle yamur sular ile derelere, oradan da denizlere akmas

1912de Jintsu nehrinin etrafndaki insanlarda ortaya kan garip hastalk blge halk tarafndan Itai tai byo diye adlandrlm. Itai Japonlarn canlar yandnda syledikleri bir nlem kelimesi. Byo da hastalk demek. Byle isimlendirilmesinin nedeni hastalarn iddetli arlar nedeniyle itai diye barmalar. iddetli kemik arlar var, krklar mg. 1950lere kadar hst. blgeye zg sanld iin hakknda ciddi bir aratrma yaplmam. 1955de bir doktor hst.a bir m.o.nn neden olduu ve Japonyada yeni grlen bir hst olduunu syleyince hst. tm lkede konuulmaya balam. 1956da baka bir doktor bunun kt beslenmeden kaynaklanan bir kemik hastal olduunu sylemi.Ama sonrada hastaln ok snrl bir blgede olduu gerei, onun aklamasn deitirmesine neden olmu.

Hst nedenlerini ve olas nleme yollarn bulmak iin 1961de konsey kurulmu. 1968de salk bakanl aklama yapm: Kr. Kadmiyum zehirlenmesi ( Ar metal. Solunum zorluu, bb. ilev boz, kc. hasar, kanserojen. Ak, pil yapmnda kullanlyor)Kaynak: nehire atklarn brakan maden iletmesi. Madurlar salk tazminatlarn aldlar. Bu nehrin sular ile sulanan pirinci yemelerine bal hast. mg.

nsann dndaki her ey evrenin esi. Bu eler fiziksel olabilir; scaklk, nem, souk, k gibi; kimyasal olabilir. Dier canllar olabilir. Tm kiiyle iletiim iindedir. Tm insanla etkileim iinde. Kii daha dllenme anndan balayarak birok evresel etmenden etkilenir. Bu etkilenme doumdan lme kadar eitli ekillerde devam eder. Kii daha anne karnnda iken bir mikro evre ierisindedir ve bu zel evre koullar insan yavrusunun geliimi iin zorunlu koullar salamaktadr. Bu evrede meydana gelebilecek olumsuzluk nemli geliim sorunlar yaratacaktr. Hastalk nedenleri kabaca 2ye ayrlr: Bnyesel ve evresel nedenler.Bnyesel nedenler; gen, hormon ve metabolik kaynakl nedenlerdir. Baz bnyesel nedenler baz hastalklara daha byk oranda yakalanmaya yol aar. Sosyal kltrel ekonomik nedenler: nemli bir evre esidir. nsan saln nemli boyutlarda etkiler. Birok hastalk sosyal ve ekonomik nedenlerle yakndan ilikilidir. TB gibi. TB sosyoekonomik dzeyi dk kiilerde daha ok grlr. Gelimi lkeler dier evre sorunlarn zmlerdir. Ancak sosyal evre sorunlar var. Toplumsal dayanmann z