Çevre, İnsan ve GelecekÇevre, İnsan ve Gelecek

Doç.Dr. OKAN KÜLKÖYLÜOĞLU Doç.Dr. OKAN KÜLKÖYLÜOĞLU ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ

FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ BİYOLOJİ BÖLÜMÜBİYOLOJİ BÖLÜMÜ

HİDROBİYOLOJİ ANABİLİM DALIHİDROBİYOLOJİ ANABİLİM DALI

TEMA Aladağlar (Bolu) Doğa ve Erozyon Eğitim Kampı 04Temmuz2006TEMA Aladağlar (Bolu) Doğa ve Erozyon Eğitim Kampı 04Temmuz2006

TEŞEKKÜR.....TEŞEKKÜR.....gönlü ve aklı emekten yana gönlü ve aklı emekten yana olan herkese.....olan herkese.....

: : 5 Haziran 20065 Haziran 2006

Dünya Çevre GünüDünya Çevre Günü

• 1972 yılında İsveç’in Stockholm kentinde yapılan Birleşmiş Milletler Çevre Konferansında alınan bir kararla,

5 Haziran Dünya Çevre Günü olarak kutlanmaktadır.

1982 Anayasasının 56. Maddesi1982 Anayasasının 56. Maddesi::

''Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama ''Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir''.vatandaşların ödevidir''.

O halde nedir Çevre ...??O halde nedir Çevre ...?? --İçinde yaşanılan ortam....:???--İçinde yaşanılan ortam....:???

--içimizin dışı...???--içimizin dışı...???

Tarihçe..10-15milyon sene önce...Ankara’da ilk kuyruksuz maymun Tarihçe..10-15milyon sene önce...Ankara’da ilk kuyruksuz maymun fosili....fosili....

Ankarapithecus meteai

(Alpagut 2004)

Tarihçe devam:...Tarihçe devam:...

-Çatalhöyük (Konya)....8-10K sene önce ilk -Çatalhöyük (Konya)....8-10K sene önce ilk evcilleştirilmiş bitki ve hayvanlar...evcilleştirilmiş bitki ve hayvanlar...-5k sene önce ...Sumerliler...-5k sene önce ...Sumerliler...EriduEridu da egzotik da egzotik bitki ve hayvan bakıcıları...bitki ve hayvan bakıcıları...-MÖ. 750 yıllarında...Anadolu’nun çoğu -MÖ. 750 yıllarında...Anadolu’nun çoğu ormanlıktı....ormanlıktı....-Avrupa’da (1200sene önce)..İlk fil..Harun el--Avrupa’da (1200sene önce)..İlk fil..Harun el-Raşid tarafından hediyeRaşid tarafından hediye-Çin imparatoru’nun Zürafa -Çin imparatoru’nun Zürafa merakı..............1415merakı..............1415-Avrupa’da (İtalya-Venedik)...İlk -Avrupa’da (İtalya-Venedik)...İlk gergedan...1751gergedan...1751-Avrupa’da (Fransa-Paris)...İlk -Avrupa’da (Fransa-Paris)...İlk kangru..........1799kangru..........1799

Tür Nedir?...Tür Nedir?... Örn Örn......İki kafalı Planaria yeni bir tür İki kafalı Planaria yeni bir tür

mü?mü?

• ““tür, aslen ve potensiyel olarak kendi tür, aslen ve potensiyel olarak kendi aralarında üreyebilen ve üreme özellikleri aralarında üreyebilen ve üreme özellikleri bakımından diğer benzeri gruplardan ayrılmış bakımından diğer benzeri gruplardan ayrılmış (izole olmuş) populasyon gruplarıdır”. (izole olmuş) populasyon gruplarıdır”.

• Çevrenin en küçük birlikleri ...türlerdir...Çevrenin en küçük birlikleri ...türlerdir...

Dünyada Tahmini kaç tür Dünyada Tahmini kaç tür vardır??vardır??

• A) 1000A) 1000

• B) 100000B) 100000

• C) 1000000C) 1000000

• D)100000000D)100000000

• E) Ne bileyim ya bu da soru mu E) Ne bileyim ya bu da soru mu şimdi?şimdi?

Dünya Doğayı Koruma Birliği'nin (IUCN) 2006 raporu, doğal yaşam ortamlarının zarar görmesi nedeniyle 16 bin 119 hayvan türünün tükenmekte olduğunu gösterdi.

Dodo kuşu..Dodo kuşu.. Caretta caretta (deniz kaplumbağası)

Geronticus eremita (Kelaynak)

Malpolon  monspessulanus

(Çukurbaşlı Yılan)

Sırtlan

Salep..

bu tür artık yok..

Ve diğerleri Ve diğerleri .... Salep..

bu tür artık yok..

Yarasalar.. Tükenmek üzere

Datça hurması..

Toy kuşları..

sadece 500 tane kaldı...Anadolu Parsı..artık yok

Çevre ve Tür....Çevre ve Tür.... a)a)  Çevrenin faydacıl (kullanım, aletsel) Çevrenin faydacıl (kullanım, aletsel) değeri,değeri,--bir şeyin sonu bir diğerinin başlangıcıbir şeyin sonu bir diğerinin başlangıcıdır -3 Türlü faydacıl dır -3 Türlü faydacıl değer vardır::..değer vardır::..

i) eşyai) eşya:...Madagaskar menekşesi...Lösemi...:...Madagaskar menekşesi...Lösemi...ii) hizmetii) hizmet:...Fotosentez...:...Fotosentez...   Örn...  Örn...Uzunca bir MEŞE ağacının yaprakları, 1000 m2 lik Uzunca bir MEŞE ağacının yaprakları, 1000 m2 lik

bir panele eşdeğer 250 bin civarında mini enerji merkezi bir panele eşdeğer 250 bin civarında mini enerji merkezi konumundadır... konumundadır...

Örn...Örn...toprak solucanı senede..2.2 – 69 ton toprak toprak solucanı senede..2.2 – 69 ton toprak havalandırır... havalandırır... Örn...Örn...kök (kök (RhizobialRhizobial) azot fikse eden bakteriler...) azot fikse eden bakteriler...iii) bilgiiii) bilgi:...doğal :...doğal

kütüphaneler...Uçak...Denizaltı....DNA..kütüphaneler...Uçak...Denizaltı....DNA..

b) Çb) Çevrenin esasi (içsel, doğal) değeri.evrenin esasi (içsel, doğal) değeri. - -bir şeyin sonu bir şeyin sonu

kendiliğinden olur.kendiliğinden olur.

•Çevre-Tür-İnsan İlişkimiz değişmeli...

Çünkü dünya değişiyor...Çünkü dünya değişiyor...

Fakat Fakat Bu Bu ŞekildŞekilde e Değil.Değil.....

• Bolu BölgesiBolu Bölgesi• Bolu Bolu 8.294 kmkm22 --Türkiye yüzölçümünün %1Türkiye yüzölçümünün %1.06 kadarını kapsar.06 kadarını kapsar• KKuzey-güney doğrultusunda 111km uzey-güney doğrultusunda 111km • DDoğu-batı doğrultusunda 186km oğu-batı doğrultusunda 186km • Yıllık yağış miktarı 500-800mmYıllık yağış miktarı 500-800mm

ABANT GÖLÜ TABİAT PARKIABANT GÖLÜ TABİAT PARKI• Statü: 21 Ekim1988 tarihinde 1150 ha iken 07 Şubat 1991 de 1196,5 ha alan koruma altında (Çevre Atlası 2003).• Coğrafi bilgi: Heyelan gölü, 1350m. 125 ha, su hacmi 7.25x106 m3 • Coğrafya ve Oluşum : 10000 sene önce bölgede bozkır iklim hakim----geç-buzul dönemi

– (Örn., Ephedra distachya (Denizüzümü) ve Artemisia herba-alba (Yavşan)) (WOLDRING ve ark.,1986). – Bozkır iklimin sona ermesiyle, göl çevresindeki dağlarda Abies (Köknar) gibi dikenimsi yapraklı ağaç ve

bitkiler baskın haldeyken, hemen göl çevresinde bitki yapısı çoğunlukla Betula (Huş) ve Salix (Söğüt) (ve daha sonrada Acer (Akçaağaç ) ve Ulmus (Karaağaç) ) ağaç populasyonları ağırlıklı hale geçiş göstermekteydi.

– 4000-5000 sene önce İnsanlık belirtisi: Tahıl bitkileri, Sinirliotu, Zeytin, Kestane, Ceviz vb. ---ekonomik önem!!

Kış aylarında büyük bir bölümü donan gölün üzeri kar ile kaplanır

Fakat yaşam devam eder.....

Grup AdıGrup Adı Tür Sayı Tür Sayı• BitkilerBitkiler 664 (664 (en az 50 tanesi endemiken az 50 tanesi endemik))• FitoplanktonFitoplankton 285 (285 (en az 5 yeni türen az 5 yeni tür))• Liken Liken >150 (>150 (16 tanesi Türkiye için yeni kayıt16 tanesi Türkiye için yeni kayıt))• Memeli(fare, sıçan)Memeli(fare, sıçan) 1 122 ( (Muscardinus avellanarius abanticusMuscardinus avellanarius abanticus) )

Fındıkfaresi Fındıkfaresi (endemik)(endemik)• Uçan Memeliler(Yarasa)Uçan Memeliler(Yarasa) 2 2• BalıkBalık 7 ( 7 (Salmo trutta abanticusSalmo trutta abanticus) Abant alası ) Abant alası

(endemik)(endemik)• Kuyruklu kurbağaKuyruklu kurbağa 3 ( 3 (Triturus vulgaris koswigiiTriturus vulgaris koswigii) ) (tip tür)(tip tür)• Kuyruksuz kurbağaKuyruksuz kurbağa 7 7• SürüngenlerSürüngenler 6 6• YengeçYengeç 1 1• İnsekta (Orthoptera)İnsekta (Orthoptera) 40 ( 40 (Zerynthia caucasica abantiZerynthia caucasica abanti) )

(endemik)(endemik)• Sinekgiller(Asilidae)Sinekgiller(Asilidae) 9 ( 9 (7 tanesi sadece Abant’tan biliniyor7 tanesi sadece Abant’tan biliniyor))• OmurgasızlarOmurgasızlar• OstrakodaOstrakoda 13 ( 13 (1 tür Türkiye için yeni1 tür Türkiye için yeni))• RotiferaRotifera 22 (22 (4 tür Türkiye için yeni4 tür Türkiye için yeni))• Toplam Toplam 1221 1221

Stetophyma grossumStetophyma grossum

Zerynthia (Allancastria) caucasica abantiZerynthia (Allancastria) caucasica abanti

Şeritli semender (Triturus vittatus) Abant Gölü’nün kıyı kesiminde görülür. Bu türden farklı olarak Triturus vulgaris kosswigi (küçük semender) alt türü İlk olarak Abant da tespit edilmiştir (terra typica’sı Abant Gölü’dür). Bu alttür bugün Trakya ve Batı Karadeniz bölgesi içinde bulunmaktadır

Yeşilbaş ördek (Anas plathyrnhos) göl kıyılarında özellikle tesislerin bulunduğu

kıyılarda görünmektedir.

Abant Fındık Faresi Abant Fındık Faresi (Kakırca) (Kakırca) Muscardinus avellanarius abanticusMuscardinus avellanarius abanticus (KIVANÇ 1983) (KIVANÇ 1983)2003 Kırmızı Listede (Red List) 2003 Kırmızı Listede (Red List) Nesli tehlike altında olabilecek korunmasız türler Nesli tehlike altında olabilecek korunmasız türler arasına giriyor.arasına giriyor.

FLORAFLORA• 664 bitki türü (Türker & Güner 2003) 664 bitki türü (Türker & Güner 2003) • 150 den fazla Liken, 16 tür Türkiye için yeni kayıt 150 den fazla Liken, 16 tür Türkiye için yeni kayıt

(Çobanoğlu 1999)(Çobanoğlu 1999)

• ASTARACEA ASTARACEA (Papatyagiller)(Papatyagiller)• Circium boluenseCircium boluense• CAMPANULACEAE CAMPANULACEAE (Çançiçeğigiller)(Çançiçeğigiller)• Jasoine supina sieber supsp. Jasoine supina sieber supsp. • IRIDACEAIRIDACEA• Crocus abantensis (Abant Çiğdemi)Crocus abantensis (Abant Çiğdemi)

Crocus abantensisCrocus abantensis(Abant Çiğdemi)(Abant Çiğdemi)

Galanthus plicatus subsp. byzantinus Bu kardelen türü Türkiye için endemiktir. Bolu dan Başka

Bursa, İstanbul ve Kırklareli’nde bulunmaktadır

Nymphoides peltata(Küçük nilüfer)

Nymphaea alba(Beyaz nilüfer)

Nasturtium officinale(Suteresi)

Lemna minor(Su mercimeği)

Göl Göl bitkileribitkileri

285 fitoplankton

Ceratinium hirundinellaCeratinium hirundinella :::: :::: Asterionella Asterionella formosaformosa

Omurgasızlar:Omurgasızlar:• 13 Ostrakot türü13 Ostrakot türü

– 8 tür kozmopolitan8 tür kozmopolitan

• Rotifera: Toplam 22 türRotifera: Toplam 22 tür– 18 tür Abant için yeni18 tür Abant için yeni– 4 tanesi Türkiye için yeni4 tanesi Türkiye için yeni

•Colletheca pelagicaColletheca pelagica

•Gastropus styliferGastropus stylifer

•Conochilus hippocrepisConochilus hippocrepis

•Ascomorpha ecuadisAscomorpha ecuadis

Cylops sp.Cylops sp.

ABANT BALIKLARIABANT BALIKLARI

Yukarıda görülen göle özgü bir balık olan Abant Göl Alabalığı (Salmo trutta abanticus Tontonese, 1954) dışında gölde tespit edilen diğer altı balık türü şunlardır:

Oncorhynchus mykiss W. 1792 (Gökkuşağı Alabalığı), Barbus plebejus (Bon 1832) (Bıyıklı Balık), Alburnoides bipunctatus Bloch, 1782 (Noktalı İnci Balığı), Tinca tinca (Linnaeus, 1758) (Kadife Balığı), Gobio gobio (Linnaeus, 1758) (Dere Kayası), Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758) (Tatlısu Kefali).

Kadife

Gökkuşağı alabalığı

Bıyıklı

Abant alası

Bıyıklı balık (Barbus plebejusBarbus plebejus) ve) ve Dere Kayası (Gobio gobio)

Tatlısu kefali Tatlısu kefali Leuciscus cephalus Leuciscus cephalus

Kadife balığının (Tinca tinca) iç organlarına yerleşmiş parazitleri.

Abant alası’nın melezi olduğu düşünülen alabalıklara bir örnek.

Kuyruk Yüzgecindeki farklılığa dikkat !

Abant alası’nın diğer bir örneği. Burada desen ve yapı farklılıklarına dikkat edin.

Üreme döneminde erkek Abant alasında görülen morfolojik değişiklikler. Alt çene yapısına dikkat !

Üreme döneminde Abant alası örnekleri

Tüplü dalış: Ağustos 2002 Tüplü dalış: Ağustos 2002

Gölün batı kıyısında taban yapısında yoğun bitki örtüsü ve balık görüntüsü

MetodolojiMetodoloji• Farklı Örnekleme yerlerinde 2001-2006 seneleri arasında 5 senelik Farklı Örnekleme yerlerinde 2001-2006 seneleri arasında 5 senelik

çalışma çalışma

Göldeki çalışmalar dıştan takmalı motorlu Zodiac şişme botlarla ve tekne ile gerçekleştirilmiştir.

Göl batimetrisi Skipper 603 Echosounder ile çıkarılmıştır

BulgularBulgular• Monomiktik gölMonomiktik göl Su sıcaklığı: 14.2 Su sıcaklığı: 14.2°°C; pH: 7.80; Çözünmüş C; pH: 7.80; Çözünmüş

Oksijen: 8.26; Max.Derinlik: 18m, Oksijen: 8.26; Max.Derinlik: 18m,

• 13 Ostrakoda türü, 8’i kozmopolitan (13 Ostrakoda türü, 8’i kozmopolitan (Cypridopsis vidua, Cypridopsis vidua, Ilyocypris bradyi, Cypria ophthalmica, Heterocypris Ilyocypris bradyi, Cypria ophthalmica, Heterocypris incongruens, Physocypria kraepelini, Darwinula stevensoni, incongruens, Physocypria kraepelini, Darwinula stevensoni, Candona neglecta, Candona candida)Candona neglecta, Candona candida) – kirli sularda yaygın olarak görülen kozmopolitan türler!kirli sularda yaygın olarak görülen kozmopolitan türler!

• E. coliE. coli bakteri miktarı—İnsan kaynaklı atıkların göstergesi! bakteri miktarı—İnsan kaynaklı atıkların göstergesi! – Abant deresinde 250-160000 Abant deresinde 250-160000 – Gölde (2.istasyon) bu sayı 120-10000 arasında bulunmuştur. Gölde (2.istasyon) bu sayı 120-10000 arasında bulunmuştur.

• Fitoplankton: Fitoplankton: Gomphonema olivaceum, Cytocella Gomphonema olivaceum, Cytocella meneghiniana, Diatoma elongatum, Synedra ulna, Oocytis meneghiniana, Diatoma elongatum, Synedra ulna, Oocytis borgei, Scenedesmus quadricaudaborgei, Scenedesmus quadricauda– Kirlilik göstergesi türler! (Obalı ve ark.2002).Kirlilik göstergesi türler! (Obalı ve ark.2002).

• Rotifera: Rotifera: Euclanis dilatataEuclanis dilatata, , Filinia longisetosaFilinia longisetosa, , Cephalodeila Cephalodeila catellinacatellina – Kozmopolitan türler! (Altındağ 1999)Kozmopolitan türler! (Altındağ 1999)

Atık su kanalı...Nereden geliyor ve nereye gidiyor acaba?

Kıyı vejetasyonu. Baskın olarak Kamışlar (Phragmittes australis) görülmektedir

Her seviyede Eğitim şart..

Çevre Etkinlikleri Neler Yapılabilir??....... Çevre Etkinlikleri Neler Yapılabilir??....... 1.1.            Çevre dersleri eğitim programı içeriğine her alanda dahil Çevre dersleri eğitim programı içeriğine her alanda dahil edilip eğitim süresi boyunca sürdürülmelidir. edilip eğitim süresi boyunca sürdürülmelidir. 2.2.            Çeşitli çevre grupları ve kolları oluşturulabilirÇeşitli çevre grupları ve kolları oluşturulabilir3.3.            Çevre problemleri veya ilgili diğer konularda günlük veya Çevre problemleri veya ilgili diğer konularda günlük veya haftalık konferanslar yapılabilirhaftalık konferanslar yapılabilir4.4.            Çevre eğitiminde medya ve topluma hitap eden araçlar Çevre eğitiminde medya ve topluma hitap eden araçlar kullanılmalıdır.kullanılmalıdır.5.5.            Çevre gazeteleri ve/veya dergiler çıkartılabilirÇevre gazeteleri ve/veya dergiler çıkartılabilir6.6.            Anketler hazırlanıp, bunların düzenli uygulamaları Anketler hazırlanıp, bunların düzenli uygulamaları yapılabiliryapılabilir7.7.            Çeşitli, örneğin, geri dönüşüm projeleri uygulanabilirÇeşitli, örneğin, geri dönüşüm projeleri uygulanabilir8.8.            Başta Cumhurbaşkanı olmak üzere Başbakan veya Çevre Başta Cumhurbaşkanı olmak üzere Başbakan veya Çevre Bakanlığına mektup kampanyası yapılabilirBakanlığına mektup kampanyası yapılabilir9.9.            Çevre konusunda çeşitli müzik, şiir, slogan, resim ve Çevre konusunda çeşitli müzik, şiir, slogan, resim ve benzeri yarışmalar düzenlenebilirbenzeri yarışmalar düzenlenebilir10. 10. Doğayı daha yakından tanımak ve anlamak için yaz Doğayı daha yakından tanımak ve anlamak için yaz kampları veya doğa gezileri yapılabilirkampları veya doğa gezileri yapılabilir

Kendimize ve çevremize saygı Kendimize ve çevremize saygı duymalıyız...duymalıyız...Kendisine saygısı olan, çevresine de Kendisine saygısı olan, çevresine de

saygılıdır...saygılıdır...

TEŞEKKÜRLER