AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI HESABLAMA...

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI HESABLAMA PALATASI

"Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında"

Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinə

Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının

R Ə Y İ

BAKI- 2017

2

MÜNDƏRİCAT

Mündəricat

2

Abbreviatura və akronimlər

3

Ümumi müddəalar 4

I Bölmə. 2018-ci ilin icmal büdcə layihəsinin təhlili 6 1.1. İcmal büdcə layihəsinin əsas parametrlərini şərtləndirən makroiqtisadi şərait 6

1.1.1. Dünya üzrə makroiqtisadi meyllər 6

1.1.2. Azərbaycan iqtisadiyyatının əsas makroiqtisadi göstəriciləri 11

1.2. Dövlət büdcəsi layihəsinin əsas göstəriciləri 20

1.2.1. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun layihəsi

20

1.2.2. Dövlət büdcəsinin layihəsi ilə birlikdə hazırlanan və təqdim olunan sənədlər 23

1.2.3. 2018-ci il dövlət büdcəsi gəlirlərinin əsas xüsusiyyətləri 25

1.2.4. Dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin icmal təhlili

31

1.2.5. Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il üçün büdcə - vergi siyasətinin əsas istiqamətləri

48

1.3. İcmal büdcənin əsas göstəriciləri 53

1.4. Azərbaycan Respublikasının ərazisi üzrə toplu maliyyə balansının təhlili 55

II Bölmə. Dövlət büdcəsinin gəlirləri 57

2.1. Vergi gəlirləri 57

2.2. Digər gəlirlər 102

III Bölmə. Dövlət büdcəsinin xərcləri 121

3.1. Ümumi dövlət xidməti sahəsində xərclərin strukturu və əsas istiqamətləri

121

3.2. Sosialyönümlü sahələrdə xərclərin strukturu və əsas istiqamətləri 135

3.2.1. Elm, təhsil, səhiyyə və mədəniyyət xərcləri 135

3.2.2. Sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri 168

3.3. Müdafiə və hüquq-mühafizə ilə bağlı xərclər 183

3.3.1. Müdafiə xərcləri 183

3.3.2. Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq xərcləri 186

3.4. İqtisadiyyatın real sektorunda və iqtisadi fəaliyyətin digər sahələrlə bağlı xərclər 191

3.4.1. Mənzil-kommunal xərcləri 192

3.4.2. Yanacaq və enerji xərcləri 204

3.4.3. Kənd təsərrüfatı xərcləri 207

3.4.4. İnvestisiya xərcləri 221

3.4.5. Nəqliyyat və rabitə xərcləri 230

3.4.6. İqtisadi fəaliyyət xərcləri 236

3.4.7. Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlərlə bağlı xərclər 241

3.5. Büdcədənkənar gəlir və xərclərin proqnozu 252

3.6. Birdəfəlik təyinatlı xərclər 258

IVBölmə. Dövlət borcunun və büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi 265

4.1. Dövlət borcunun və dövlət borclanma limitinin strukturu 265

4.2. Dövlət büdcəsi kəsirinin maliyyələşdirilməsi mənbələrinin əsas istiqamətləri 275 V Bölmə. Nəticələr və tövsiyələr 279

3

ABREVİATURA və AKRONİMLƏR

AB Avropa Birliyi BMT Birləşmiş Millətlər Təşkilatı BP British Petrolium BRICS B (Brazil), R (Russia), I (India), C (China), S (South African Republic) BVF Beynəlxalq Valyuta Fondu CQD Cənub Qaz Dəhliz DB Dünya Bankı DGK Dövlət Gömrük Komitəsi DİP Dövlət İnvestisiya Proqramı DMS Dövlət Maliyyə Statistikası OMXÇ Orta Müddətli Xərclər Çərçivəsi OMFÇ Orta Müddətli Fiskal Çərçivə OMBÇ Orta Müddətli Büdcə Çərçivəsi OMSÇ Orta Müddətli Səmərəlilik (Fəaliyyət) Çərçivəsi OPEC Organization of the Petrolium Exporting Countries PIIGS P (Portugal), I (Ireland), I (Italy), G (Greece), S (Spain) İƏİT İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı ÜDM ÜSY

Ümumi Daxili Məhsul Ünvanlı Sosial Yardım

GFS Government Finance Statistics

4

Ümumi müddəalar

“Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan

Respublikasının Qanun layihəsinə Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının

Rəyi “Hesablama Palatası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 2-ci və

Hesablama Palatasının Daxili Nizamnaməsinin 12-ci maddələrinin tələblərinə, həmçinin

“Dövlət büdcəsi və büdcədənkənar dövlət fondlarının büdcələri haqqında Azərbaycan

Respublikasının Qanun layihələrinə Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının

rəyinin hazırlanması, baxılması və təsdiq edilməsi Qaydaları”na uyğun hazırlanmışdır.

Rəyin hazırlanmasında Azərbaycan Respublikasının 2016-2018-ci illər üçün

“Büdcə zərfi”nə daxil olan materiallardan, bir sıra mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının,

o cümlədən Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin və Dövlət Statistika

Komitəsinin hesabat və statistik məlumatlarından, Hesablama Palatası tərəfindən

həyata keçirilən nəzarət tədbirlərinin, eləcə də Hesablama Palatasına daxil olan maliyyə

və digər hesabatlar əsasında aparılmış təhlillərin nəticələrindən, eyni zamanda, nüfuzlu

beynəlxalq təşkilatların hesabat və tədqiqatlarından istifadə edilmişdir.

Rəyin hazırlanması zamanı “Büdcə zərfi”nə daxil olan sənəd və materialların,

habelə, təqdim edilmiş ümumi büdcə layihəsinin “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan

Respublikası Qanununun tələblərinə uyğun tərtib olunmasına, dövlət büdcəsinin əsas

parametrlərini şərtləndirən makroiqtisadi mühitin araşdırılmasına, layihədə nəzərdə

tutulan dövlət büdcəsinin gəlir və xərc göstəricilərinin strateji sənədlərə və prioritet

vəzifələrə uyğunluğunun təhlilinə, habelə ölkənin iqtisadi və sosial inkişaf

konsepsiyasında müəyyən olunmuş məqsəd və hədəflər nəzərə alınmaqla büdcənin

strukturunun, eləcə də, kəsirin maliyyələşmə mənbələrinin təhlilinə diqqət yetirilmişdir.

Rəyin hazırlanması zamanı yuxarıda qeyd edilmiş mənbələr üzrə məlumatlardan

istifadə etməklə statistik təhlil metodları, o cümlədən, müqayisəli təhlil, meyllərin təhlili,

retrospektiv yanaşma və s. tətbiq edilmişdir. Müqayisələrin aparılması zamanı 2018-ci il

dövlət büdcəsinin göstəriciləri müvafiq dövrlər üzrə göstəricilərə faiz nisbətində ifadə

edilmişdir.

Hesablama Palatası tərəfindən məlumatların təhlili və həyata keçirilmiş nəzarət

tədbirləri əsasında hazırlanmış təkliflər Rəyin müvafiq bölmələrində fərqli (maili-kursiv)

şriftlə təqdim edilmişdir.

Rəy aşağıdakı bölmələr üzrə tərtib edilmişdir:

5

“Ümumi müddəalar” bölməsində Rəyin hazırlanması zamanı istifadə edilən

məlumat mənbələri, habelə, Rəyin strukturu, istifadə edilən metodiki yanaşmalar barədə

icmal məlumat verilmişdir.

I Bölmədə 2018-ci ildə makroiqtisadi göstəricilər, respublikanın sosial-iqtisadi

göstəricilərinin təhlili, dünya üzrə makroiqtisadi meyllər, o cümlədən dövlət büdcəsinə

təsir edən əsas ixrac məhsullarının dünya bazarlarında qiymətləri, icmal büdcənin, o

cümlədən dövlət büdcəsinin əsas parametrləri, makro-fiskal çərçivədə dövlət büdcəsinin

əsas göstəriciləri, dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin ümumi təhlili aparılmış, vergi-

büdcə siyasətinin prioritet istiqamətləri araşdırılmış, toplu maliyyə balansının təhlili əks

etdirilmişdir.

II Bölmədə dövlət büdcəsi gəlirlərinin növbəti il üçün müəyyən edilmiş proqnoz

göstəriciləri vergi və digər gəlir mənbələri, tədiyyə və mülkiyyət növləri üzrə təhlil

edilmişdir.

III Bölmədə dövlət büdcəsi xərclərinin funksional və iqtisadi təsnifatının bölmələri,

köməkçi bölmələri və bəzi hallarda isə paraqrafları səviyyəsində dövlət idarəetmə

orqanları və güc strukturları, sosialyönümlü sahələr, iqtisadiyyatın real sektoru və

iqtisadi fəaliyyətin digər sahələrinin, habelə təsdiq edilmiş proqram, tədbirlər və layihələr

üzrə xərclərin strukturu və əsas istiqamətlərinin təhlili aparılmışdır.

IV Bölmədə dövlət borcunun və büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi, o cümlədən,

dövlət borcunun və dövlət borclanma limitinin strukturu, dövlət büdcəsi kəsirinin

maliyyələşdirilməsi mənbələrinin əsas istiqamətləri təhlil olunmuşdur.

V Bölmədə makroiqtisadi şərait, dövlət büdcəsinin gəlir və xərcləri, dövlət borcu,

həmçinin, icmal büdcə üzrə aparılmış təhlillər əsasında Palatanın nəticə və tövsiyələri

ümumiləşdirilmişdir.

“Büdcə zərfi”nə daxil olan sənədlərin təhlili 2018-ci il büdcə layihəsinin

hazırlanması zamanı müxtəlif illərdə Hesablama Palatasının dövlət büdcəsinin layihəsi

və icrası ilə bağlı Rəylərində irəli sürülmüş təklif və tövsiyələrin nəzərə alındığını göstərir

ki, bu da Hesablama Palatası tərəfindən müsbət dəyərləndirilir.

6

I BÖLMƏ. 2018-Cİ İL İCMAL BÜDCƏ LAYİHƏSİNİN TƏHLİLİ

1.1. İcmal büdcə layihəsinin əsas parametrlərini şərtləndirən

makroiqtisadi şərait

1.1.1. Dünya üzrə makroiqtisadi meyllər

Son illərdə dünyada iqtisadi proseslərin xüsusiyyətləri kifayət qədər dinamik

formada dəyişir. Bu şəraitdə müşahidə edilən əsas meyllər kimi enerji daşıyıcılarının

qiymətindəki nisbi sabitlik, dünya üzrə iqtisadi artım templərinə təsir edəcək iqtisadi

risklərin spektrinin genişlənməsi, geosiyasi proseslərin yaratdığı təlatümlər və s. qeyd

edilməlidir.

Real sektor

Dünya üzrə ÜDM. BVF Dünya İqtisadi İcmalının oktyabr nəşrində cari ildə

gözlənilən artımın 3,6%, növbəti ilə 3,7% olmasını proqnozlaşdırır, bu isə ötən ilki

artımdan müvafiq olaraq 0,4 və 0,5 faiz bəndi çoxdur (Cədvəl 1). Göründüyü kimi,

dünya üzrə artımda əsas pay daha çox inkişaf etməkdə olan ölkələr üzrə gözlənilir.

BVF tərəfindən hazırlanan icmalda dünya üzrə müşahidə edilən risklər aşağıdakı

kimi qruplaşdırılmışdır.

✓ Siyasi qərarlarla bağlı qeyri-müəyyənlik: “Brexit” və ABŞ-da iqtisadi

tənzimlənmə metodlarının dəyişməsi;

✓ Maliyyə gərginliyi: Çində kreditləşmənin həcminin artımı, ABŞ-ın monetar

siyasəti, maliyyə tənzimlənməsinin məhdudlaşdırılması və Avrozonada bankların

vəziyyəti;

✓ Geosiyasi gərginlik;

✓ “Məhdudlaşdırıcı siyasət”: kifayət etməyən bazar islahatları.

Cədvəl 1. 2013-2018-ci illərdə dünya üzrə real artım templəri, əvvəlki illə müqayisədə, %-lə 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Fakt fakt fakt fakt

oktyabr proqnozu

Dünya üzrə 3,3 3,4 3,2 3,2 3,6 3,7

İnkişaf etmiş ölkələr 1,2 1,8 2,1 1,7 2,2 2,0

İnkişaf etməkdə olan ölkələr 5,0 4,6 4,1 4,3 4,6 4,9

Avrozona -0,3 0,9 2,0 1,8 2,1 1,9

G-7

ABŞ 1,5 2,4 2,6 1,5 2,2 2,3

Fransa 0,7 0,2 1,3 1,2 1,6 1,8

Almaniya 0,4 1,6 1,5 1,9 2,0 1,8

Yaponiya 1,4 0,0 1,2 1,0 1,5 0,7

Birləşmiş Krallıq 2,2 2,9 2,2 1,8 1,7 1,5

Kanada 2,2 2,5 0,9 1,5 3,0 2,1

İtaliya -1,7 -0,3 0,7 0,9 1,5 1,1

7

MDB 2,1 1,1 -2,8 0,4 2,1 2,1

BRICS

Braziliya 3,0 0,1 -3,8 -3,6 0,7 1,5

Rusiya Federasiyası 1,3 0,7 -3,7 -0,2 1,8 1,6

Hindistan 6,6 7,2 7,6 7,1 6,1 7,4

Çin Xalq Respublikası 7,7 7,3 6,9 6,7 6,8 6,5

CAR 2,2 1,5 1,3 0,3 0,7 1,1

Mənbə: BVF-nin Dünya İqtisadi icmalları, 2017-ci ilin yanvar, aprel, iyul və oktyabr buraxılışları

Neftin qiyməti və proqnoz göstəriciləri. Cari ildə neftin qiymətinə təsir edən amillər

sırasına aşağıdakıları aid etmək olar:

✓ OPEK-in cari ilin yanvarından başlayaraq neft hasilatının azaldılması ilə bağlı

qərara uyğun hərəkət etməsi:

✓ OPEK-ə üzv olan və olmayan ölkələrin 25 may tarixində neft hasilatının

azaldılması ilə bağlı qərarının müddətinin 9 ay – 2018-ci ilin aprelinə qədər uzadılması;

✓ Lakin OPEK-ə üzv olan və illik hasilatın 30%-nə sahib olan 4 dövlətin Liviya,

Nigeriya, İran və İraqın əvvəlki dövrlə (2016-cı ilin 6 ayı ilə) müqayisədə neft hasilatını

artırması;

✓ ABŞ-ın Beynəlxalq Enerji İnformasiya Administrasiyasının neft ehtiyatlarının

həcminin dəyişməsi ilə bağlı müntəzəm bəyanatları. Qeyd edək ki, mart ayında edilən

bəyanat neftin 55-56 ABŞ dollarından 51 ABŞ dollarınadək azalmasına səbəb

olmuşdur;

✓ Neftin qiymətinin 50 ABŞ dollarından yüksək olması qaya (şist) nefti hasil edən

şirkətlər üçün imkanların genişlənməsi və hasilatı artırması. Bu isə qısa müddətli dövrdə

neftin qiymətinin 50 ABŞ dollarından aşağı düşməsi ilə nəticələnmişdir;

✓ Körfəz ölkələrində (Səudiyyə Ərəbistanı, Bəhreyn və Omanın Qatara qarşı

siyasi iradları) baş verən siyasi gərginlik;

✓ İraqın hasilatı artıraraq Hindistanın əsas neft təminatçısına çevrilməsi;

✓ ABŞ-da neft ehtiyatlarının bir hissəsinin satışa çıxarılması ehtimalı;

✓ ABŞ Federal Ehtiyatlar Sisteminin cari ildə bir neçə dəfə uçot dərəcəsini

artırması.

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin verdiyi məlumatlara görə 2022-ci ilədək dünya üzrə

neftə olan tələb təklifi üstələyəcək. Bu, ilk növbədə, enerji sektoruna investisiyaların

azaldılması ilə əlaqələndirilir. Proqnozlara görə qarşıdakı 5 ildə orta hesabla hər il üzrə

artım 1,2% təşkil edəcəkdir. Qarşıdakı ildə beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən neftin 1

barelinin orta qiymətinin 48-62,5 ABŞ dolları aralığında olması ehtimal olunur (Cədvəl

2).

8

Cədvəl 2. 2017-2018-ci illərdə “Brent” markalı neftin dünya bazarlarında qiymətinin proqnozu, ABŞ dolları ilə Təşkilat, proqnozun verildiyi tarix 2017 2018

1 Dünya Bankı, 2017 aprel 55,0 60,0

2 Beynəlxalq Valyuta Fondu, 2017 aprel 55,2 55,1

3 ABŞ Enerji İnformasiya Administrasiyası, 2017 iyul 50,8 51,6

4 “Goldman Sachs” şirkəti, 2017 mart 55,0 55,0

5 “JP Morgan” şirkəti, 2017 iyun 55,4 45,0

6 “Barclays” şirkəti, 2017 iyun 51,0 54,0

7 “Bank of America”, 2017 iyun 52,0 53,0

8 “ABN Amro”, 2017 iyun 54,0 60,0

9 “Societe Generale”, 2017 iyun 49,4 51,5

10 “Credit Suisse”, 2017 iyun 56,7 62,5

11 “Citigroup”, 2017 iyun 56,0 57,0

12 “Deutsche Bank”, 2017 iyun 49,8 51,3

13 “Commerzbank”, 2017 iyun 49,0 51,0

14 “BNP Paribas”, 2017 iyun 57,0 61,0

15 “Banco Santander” 2017 iyun 49,0 50,0

16 “UBS”, 2017 iyun 53,0 57,0

17 “Standarted Chartered”, 2017 iyun 53,0 58,0

OPEK-in müntəzəm olaraq dərc etdirdiyi nəşrlərdən göründüyü kimi, cari ilin

sentyabr ayında Brent markalı neftin qiyməti 56,0 ABŞ dolları təşkil etmişdir. Ötən ilin

eyni dövründə eyni markalı neftin qiyməti 46,7; 2015-ci ildə 47,6 ABŞ dolları olmuşdur.

Cari ilin sentyabr ayında WTI markalı neftin qiyməti 49,7; OPEK səbəti 53,4 ABŞ

dollarına bərabər olmuşdur (Şəkil 1).

Şəkil 1. Brent markalı neftin 2015-2017-cı illərdə aylar üzrə qiyməti, ABŞ

Mənbə: OPEK

54.6 55.151.6 52.6

50.546.4

48.551.7

56

30.8 32.5

38.541.5

46.8 48.345.0 45.9 46.747.9

58.155.9

59.5

64.361.7

56.5

46.747.6

0

10

20

30

40

50

60

70

yanvar fevral mart aprel may iyun iyul avqust sentyabr

2017 2016 2015

9

Qızılın qiyməti. Dünya Bankı tərəfindən cari ilin aprel ayında dərc edilən “Əmtəə

bazarlarının icmalı”nda 2017-ci ildə qızılın gözlənilən orta qiyməti 1 unsiyaya görə 1225

ABŞ dolları, 2018-ci ilə isə 1206 ABŞ dolları nəzərdə tutulur.

Pambığın qiyməti. Dünya Bankı tərəfindən dərc edilən eyni nəşrdə (“Əmtəə

bazarlarının icmalı”nda) qarşıdakı ildə pambığın 1 kiloqramının 1,87 ABŞ dolları təşkil

edəcəyi proqnozlaşdırılmışdır.

Fiskal sektor.

Son illərdə fiskal sektorda müşahidə edilən əsas meyllərdən biri büdcə kəsirinin

həcminin artmasıdır. Bu özünü qeyd edilən indikatorun həcminin dünya üzrə, o

cümlədən, həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə artmasında

göstərir (Cədvəl 3).

BVF-nin “Fiskal monitor” icmalına əsasən qarşıdakı illərdə büdcə balansının həcmi

fiskal intizamın təmin edilməsi məqsədilə azaldılacaqdır. Ümumiyyətlə, bu beynəlxalq

təşkilatın ekspertləri gəlirlərin mobilizasiyasını həm siyasət tədbirləri, həm də vergi

inzibatçılığının gücləndirilməsi hesabına artırılmasını məsləhət görürlər.

Son bir neçə ildə dövlət xərclərinin həcminin artımı bir sıra ölkələrdə sosial

xarakterli xərclərin artması ilə bağlıdır. Almaniya Federativ Respublikasında (AFR) ilkin

xərclərin artımı daha çox pensiya, qaçqınlar üzrə xərclərin maliyyələşdırilməsi,

Yaponiyada isə aşağı pensiya alan vətəndaşların pensiya xərclərinə kompensasiya

olaraq ödənilməsi məqsədini daşıyır. Avstraliya, Kanada və Yeni Zelandiya kimi ölkələr

isə investisiya xərclərinin həcminin artırılmasına hədəflənmişdir.

Cədvəl 3. İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan dövlətlərdə məcmu fiskal balansın ÜDM-ə nisbəti, %-lə 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Avrozona -6,1 -4,1 -3,7 -3,0 -2,6 -2,1 -1,7 -1,5 -1,2

ABŞ -11,3 -9,9 -7,9 -4,4 -4,2 -3,5 -4,4 -4,0 -4,5

Fransa -6,8 -5,1 -4,8 -4,0 -4,0 -3,5 -3,3 -3,2 -2,8

AFR -4,0 -0,8 0,0 -0,2 0,3 0,7 0,8 0,6 0,6

Yaponiya -9,3 -9,8 -8,8 -8,5 -6,2 -3,5 -4,2 -4,0 -3,3

Birləşmiş Krallıq -9,7 -7,6 -7,7 -5,7 -5,6 -4,4 -3,1 -2,8 -2,1

Kanada -4,9 -3,7 -2,5 -1,9 -0,5 -1,1 -1,9 -2,4 -2,2

PIIGS

Yunanıstan -11,1 -10,1 -6,5 -3,5 -4,1 -3,4 0,0 -1,5 -1,0

İrlandiya -32,4 -12,6 -8,0 -5,7 -3,7 -1,9 -0,9 -0,5 -0,3

İtaliya -4,2 -3,5 -2,9 -2,9 -3,0 -2,7 -2,4 -2,4 -1,4

Portuqaliya -11,2 -7,4 -5,7 -4,8 -7,2 -4,4 -2,3 -1,9 -2,2

İspaniya -9,4 -9,4 -10,4 -6,9 -5,9 -5,1 -4,6 -3,3 -2,7

BRICS

Çin Xalq Respublikası -1,2 0,6 -0,7 -0,8 -0,9 -2,8 -3,7 -3,7 -3,4

10

Hindistan -8,4 -8,1 -7,5 -7,6 -7,3 -7,1 -6,6 -6,4 -6,3

Rusiya Federasiyası -3,4 1,5 0,4 -1,2 -1,1 -3,4 -3,7 -2,6 -1,9

Braziliya -2,7 -2,5 -2,5 -3,0 -6,0 -10,3 -9,0 -9,1 -7,5

Cənubi Afrika Respublikası

-4,8 -3,9 -4,0 -3,9 -3,7 -3,6 -3,5 -3,5 -3,4

Mənbə: BVF, Fiskal icmal bülleteni 2017, oktyabr

Dövlət borcunun ÜDM-ə faiz nisbətinin artması Avrozona üzrə azalma meylli olsa

da, inkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələr üzrə bu göstəricinin həcmi əksinə, artmışdır

(Cədvəl 4). Avrozona üzrə qazanılan fiskal uğurlar son illərdə qəbul edilmiş fiskal

institutların faydalılığı ilə bağlıdır. Məhz yeni fiskal qaydaların yaradılması və tətbiqi

fiskal intizamı artırmış, bu isə son nəticədə həm dövlət borcunun ÜDM-ə faiz nisbəti,

həm də büdcə kəsirinin ÜDM-ə faiz nisbətinin azalması ilə nəticələnmişdir.

Cədvəl 4. İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan dövlətlərdə məcmu dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Avrozona 91,3 93,3 94,3 92,6 91,3 90,1 88,6

ABŞ 102,5 104,6 104,6 105,6 107,4 108,3 108,9

Fransa 89,6 92,4 95,3 96,2 96,6 97,4 97,4

AFR 79,5 77,1 74,5 71,2 67,6 64,7 62,0

Yaponiya 238,0 244,5 249,1 238,0 239,2 239,2 239,4

Birləşmiş Krallıq 84,8 86,0 87,9 89,0 89,2 89,0 88,7

Kanada 84,8 86,1 86,2 91,6 92,3 91,2 89,8

PIIGS 122,8 129,8 129,5 123,8 124,0 123,1 122,3

Yunanıstan 159,6 177,7 180,1 179,4 181,3 180,7 181,5

İrlandiya 119,5 119,5 105,2 78,7 76,4 74,8 73,4

İtaliya 123,3 129,0 132,5 132,0 132,6 132,8 131,6

Portuqaliya 126,2 129,0 130,2 129,0 130,3 128,6 127,1

İspaniya 85,4 93,7 99,3 99,8 99,3 98,5 97,9

BRICS 43,6 44,5 46,8 50,1 52,3 53,6 54,4

Çin Xalq Respublikası 34,0 36,9 39,8 42,6 46,2 49,3 52,0

Hindistan 69,1 68,0 68,3 69,6 69,5 67,8 66,1

Rusiya Federasiyası 11,8 13,1 15,9 15,9 17,0 17,1 17,3

Braziliya 62,3 60,4 63,3 72,5 78,3 81,2 82,7

Cənubi Afrika Respublikası

41,0 44,0 46,9 49,8 50,5 52,4 54,0

Mənbə: BVF, Fiskal icmal bülleteni 2017, oktyabr

Neftin dünya bazarlarında qiymətinin son illərdə dəyişkənliyini diqqətdə saxlayaraq

iqtisadiyyatı və dövlət maliyyəsi bu resursdan asılı olan ölkələr tərəfindən büdcə

proqnozlarının tərtibi zamanı neftin qiyməti daha konservativ formada

müəyyənləşdirilmişdir (Cədvəl 5).

11

Cədvəl 5. Təbii resursla zəngin bəzi dövlətlərdə 2017-2018-ci illər üzrə dövlət büdcəsi layihəsində neftin 1 barel qiyməti üzrə proqnozlar 2017 2018

Azərbaycan 40,0 45,0

Rusiya Federasiyası 40,0 40,0

Qazaxıstan 35,0 (yanvar-mart) 50,0 (apreldən)

45,0

2018-ci ildə Körfəz ölkələrində fiskal gəlir və xərclərin balanslaşdırılması üçün

tələb olunan neftin qiymətinin Küveytdə - 48, Qatar – 55, BƏƏ – 52, Oman – 76,

Səudiyyə Ərəbistanı – 76, Bəhreyn – 86 ABŞ dolları nisbətində olması zəruridir1.

Monetar sektor.

Uçot dərəcəsi. ABŞ-ın Mərkəzi Bankı (Federal Ehtiyat Sistemi) 2017-ci ilin mart

ayında keçirtdiyi iclasda uçot dərəcəsini 0,50-0,75%-dən 0,75-1,0%-dək, iyunda

keçirilən iclasda isə 1,0-1,25%-dək yüksəltmək, sentyabrdakı iclasda isə dərəcənin

dəyişdirilməməsi qərarına gəldi (Cədvəl 6). Rusiya Federasiyasının Mərkəzi Bankı cari

ilin 28 aprel tarixində uçot dərəcəsini 9,25%-dək, 16 iyun tarixində 9,0%-lik, 15

sentyabrda isə 8,5%-lik nisbətədək azaltdı. Həmçinin, Qazaxıstan, Belarus, Ukrayna

monetar siyasətin yumşaldılmasına gedərək uçot dərəcəsini azaltmışlar.

Cədvəl 6. Bir sıra dövlətlərdə Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsi, %-lə Cari dərəcə Sonuncu dəyişiklik

ABŞ 1,0-1,25 14.03.2017

Birləşmiş Krallıq 0,25 04.08.2016

Avrozona 0,00 10.03.2016

İsveçrə -1,25 15.01.2015

Avstraliya 1,50 02.08.2016

Yeni Zelandiya 2,00 11.08.2016

Norveç 0,50 17.03.2016

Çin Xalq Respublikası 4,35 24.10.2015

Rusiya Federasiyası 8,5 15.09.2017

Türkiyə Cümhuriyyəti 8,00 24.11.2016

Qazaxıstan Respublikası 10,25 21.08.2017

Belarus Respublikası 12,0 19.07.2017

Gürcüstan Respublikası 7,00 02.05.2017

Ukrayna Respublikası 12,5 25.05.2017

1.1.2. Azərbaycan iqtisadiyyatının əsas makroiqtisadi göstəriciləri

Real sektor.

Milli Hesablar Sistemi. Dövlət (ictimai) maliyyəsinin əsas parametrlərinin təhlili bir

qayda olaraq büdcənin gəlir və xərclərinə təsir edən əsas makroiqtisadi göstəricilərdən

1http://gulfnews.com/business/economy/falling-fiscal-break-even-oil-prices-bring-relief-to-gcc-1.2047328

http://gulfnews.com/business/economy/falling-fiscal-break-even-oil-prices-bring-relief-to-gcc-1.2047328

12

başlanır. Məhz makro parametrlərin dürüst tərtibi büdcə göstəricilərinin

proqnozlaşdırılması və planlaşdırılmasının rasionallığını artırır. Bu əsasda ilkin mərhələ

dövlət maliyyəsinin makroiqtisadi çərçivədə digər göstəricilərlə mümkün əlaqəsini

aşkarlamaq və bu əlaqənin büdcəyə təsirini təhlil etməkdən ibarətdir. Qeyd edilənlər isə

mаkrоiqtisаdi prоsesləri özündə əks etdirən bir-biri ilə qаrşılıqlı əlаqəli оlаn Milli

Hesablar Sistemi (MHS) müstəvisində parametrlərin təhlilini zəruri edir.

MHS-də istehsаl, ilkin və təkrаr bölgü və sоn istifаdə prоsesləri bir-biri ilə qаrşılıqlı

əlаqəsi оlаn аyrı-аyrı hesаblаrdа (sаhələr və institusiоnаl bölmələr üzrə) qruplаşdırır.

ÜDM-in bu cür bir neçə (xərclər, istehsal və gəlir) üsulla tərtibi makro-fiskal göstəricilərin

yerini müəyyən etmək imkanı verir.

ÜDM-in xərclər metodu. Dövlət Statistika Komitəsinin təqdim etdiyi metodologiyaya

görə dövlətin son istehlakı fərdi xidmətlər göstərən dövlət idarələrinin xərclərindən və

kollektiv xidmətlər göstərən dövlət idarələrinin faktiki son istehlak xərclərindən

formalaşır. Dövlət idarəetmə orqanlarının fərdi əmtəə və xidmətlərə çəkdikləri

xərclər dövlət idarəetmə sektoruna aid edilən təşkilatların fərdi istehlakı üçün nəzərdə

tutulmuş əmtəələrin alınmasına və xidmətlərin ödənilməsinə çəkdikləri xərclərdən

ibаrətdir.

DSK funksional təsnifat üzrə bu sıraya (0400) təhsil, (0500) səhiyyə, (0600) sosial

müdafiə və sosial təminat, (0700) mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi

və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət bölmələri aid edir.

Dövlət idarəetmə orqanlarının kollektiv xidmətlərə çəkdikləri xərclərə büdcə

təşkilatları tərəfindən dövlət büdcəsinin hesаbınа göstərilən və аyrı-аyrı ev

təsərrüfatlarının deyil, bütövlükdə cəmiyyətin tələbatını ödəyən xidmətlərə çəkilən

xərclər dахildir. DSK funksional təsnifat üzrə (0100) ümumi dövlət xidmətləri, (0200)

müdafiə, (0300) məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə orqanları və prokurorluq, (0800)

mənzil və kommunal təsərrüfatı, (0900) yanacaq və enerji, (1000) kənd təsərrüfatı,

meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi, (1100) sənaye, tikinti

və faydalı qazıntılar, (1200) nəqliyyat və rabitə, (1300) iqtisadi fəaliyyət bölmələrini aid

edir.

Göründüyü kimi, ÜDM-in xərclər üsulu əsasında tərtibi büdcənin funksional

təsnifatına uyğundur. Funksional təsnifat üzrə qruplaşdırma eyni zamanda, iqtisadi

təsnifat üzrə tərkibi də ehtiva edir. Başqa sözlə desək, fərdi və kollektiv xidmətlər üzrə

dövlət idarələrinin istehlakı yuxarıda sadalanan funksional təsnifatın bölmələrində

iqtisadi təsnifatın tərkibinə uyğun əməyin ödənişi (210000), malların (işlərin və

xidmətlərin) alınması (220000), icarə və muzdlu xidmətlərin (281400) ödənilməsi ilə

13

bağlı xərcləri, sair xərcləri (282100), bank xərclərini (282300) özündə əks etdirir. Başqa

sözlə desək, bu yanaşmada funksional bölgünün iqtisadi təsnifat üzrə tərkibi də əsas

götürülür.

Bununla yanaşı, bu tərkibdə bir metodoloji fərq mövcuddur. Göründüyü kimi,

funksional təsnifat üzrə 14 bölmədən 13-ü üzrə iqtisadi təsnifatın 5 komponenti dövlət

idarələrinin istehlakına aid edilir və “Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər”

bölməsinin istehlak komponentləri bu sırada yer almır. Bu onunla izah edilir ki, qeyd

olunan bölmənin tərkibində “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondu”,

“Dövlət Büdcəsinin Ehtiyat Fondu”, həmçinin “Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fondu

və “Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondu”nun eyni iqtisadi təsnifat

komponentləri dövlət idarələrinin istehlakı olaraq götürülür. Nəticədə 14-cü bölmə üzrə

iki ehtiyat fondunun və iki məqsədli büdcə fondunun istehlak komponentləri kollektiv

xidmətlərdə iqtisadiyyatla bağlı xərc elementi olaraq dövlət büdcəsinin istehlakına aid

edilir.

Qeyd edək ki, ictimai maliyyə kateqoriyasında nəzəri baxımdan dövlət istehlakına

əməyin ödənişi və malların satın alınması aid edilir. Bu halda, Azərbaycan

Respublikasının Vahid Büdcə Təsnifatına (VBT) görə dövlət istehlakına büdcə

xərclərində əməyin ödənişi (210000) və malların (işlərin və xidmətlərin) alınması

(220000) bölmələri daxildir.

Beynəlxalq təcrübədə dövlət sektorunun gəlir və xərclərinin təsnifləşdirilməsi

metodologiyasının əsasını təşkil edən Beynəlxalq Valyuta Fondunun “Dövlət Maliyyə

Statistikası Təlimatı”na (International Monetary Fund, Government Finance Statitistics

Manual (GFS), 2014) görə dövlətin son istehlak xərcləri dövlət büdcəsi xərclərində

əməyin ödənişi (210000), malların (işlərin və xidmətlərin) alınması (220000), köhnəlmə

(230000), sair müxtəlif xərclərin (282100) cəmi ilə dövlət büdcəsinin gəlirlərində mal və

xidmətlərin satışından daxilolmalar (142000) arasındakı fərqdən formalaşır.

Hesablama Palatası son illərdə dövlət büdcəsi xərclərinin şəffaflaşdırılması

istiqamətində işlərin davam etdirilməsi ilə “sair müxtəlif xərclərin” daha detallı

istiqamətlər üzrə proqnozlaşdırılmasını təklif edir ki, bu da son nəticədə dövlət

istehlakının dövlət büdcəsi xərclərində payına da təsir göstərəcəkdir.

Dövlət Statistika Komitəsinin verdiyi məlumatlara əsasən ÜDM-in xərclər üsulunun

tərtibi zamanı Beynəlxalq Valyuta Fondunun metodologiyası əsas götürülmüşdür

(Cədvəl 7).

14

Cədvəl 7. 2012-2016-cı illərdə ÜDM-in xərclər üsulu ilə strukturu, mln.manatla (DSK) 2012 2013 2014 2015 2016

Ümumi daxili məhsul 54743,7 58182,0 59014,1 54380,0 60393,6

Ev təsərrüfatlarının istehlakı 21607,9 24380,0 26814,6 30828 34919,0

Dövlət idarələrinin istehlakı 5762,3 5983,0 6424,2 6747,6 7934,0

fərdi istehlak 2289,5 2339,4 2520,6 2573,4 2973,8

kollektiv istehlak 3472,8 3643,6 3903,6 4174,2 4960,2

Əsas fondların ümumi yığımı 12292,8 15007,4 16187,8 15131 14992,0

Əsas dövriyyə vəsaitlərinin dəyişməsi

-75,8 -79,1 47,0 48,0 64,0

Xalis ixrac 15156,5 12891 10070,1 1624,9 1678,6

Mal və xidmətlərin ixracı 29000,3 28169,3 25537,5 20553 28054,0

Mal və xidmətlərin idxalı 13843,8 15278,6 15467,4 18928 26375

Statistik fərq 0,0 0,0 -529,6 0,0 806,0

Yuxarıdakı metodoloji məlumatlardan göründüyü kimi ÜDM-in xərclər üsulu ev

təsərrüfatlarının və dövlət idarələrinin istehlak, əsas fondların ümumi yığımı və xalis

ixrac (mal və xidmətlərin ixracı ilə mal və xidmətlərin idxalı arasında fərq)

göstəricilərindən ibarətdir.

ÜDM-in xərclər üsulu üzrə təhlilindən göründüyü kimi son 5 ildə dövlət istehlakının

ÜDM-də payı 10,5%-dən 13,1%-dək yüksəlmişdir. Dövlət idarələrinin istehlakının son 5

ildə orta artım tempi 8,6%, ötən il isə əvvəlki illə müqayisədə 17,6% artmışdır. Nəticədə

bu rəqəm 2012-ci ildə 5762,3 mln.manatdan 2016-cı ildə 7934,0 mln.manata çatmışdır.

Birinci metodologiyaya görə dövlət büdcəsi istehlakının həcmi 2016-cı ildə 6815,4

mln. manat və ya əvvəlki illə müqayisədə 11% artmış, dövlət istehlakının 86%-i dövlət

büdcəsinin istehlakının (əmək haqqı və malların (işlərin və xidmətlərin) alınması xərcləri

üzrə) payına düşmüşdür (Cədvəl 8). “Büdcə zərfi”nə daxil edilmiş məlumatlara

əsaslanaraq aparılmış hesablamalara görə, 2018-ci il üçün dövlət istehlakının həcmi

7680,3 mln.manat olmaqla 36,7% artımla nəzərdə tutulmuşdur.

Cədvəl 8. Dövlət büdcəsinin istehlakı

Xərclərin məzmunu

2016-cı il 2017-cı il 2018-cı il

icra

ümumi xərclərdə bölmənin

xüsusi çəkisi, %-lə

gözlənilən icra

ümumi xərc də

bölmənin xüsusi çəkisi, %-lə

proqnoz

ümumi xərclərdə bölmənin


1 Əməyin ödənişi 3640,7 20,5 4097,9 23,0 4236,9 20,3

2 Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması

3174,7 17,9 3160,3 17,7 3443,4 16,4

1+2 Dövlət büdcəsinin istehlakı

6815,4 38,4 7258,2 40,7 7680,3 36,7

CƏMİ: 17751,3 100 17842,9 100 20905,7 100

15

BVF metodologiyası üzrə aparılan təhlildən görünür ki, dövlət büdcəsinin son

istehlak xərclərinin həcmi 2016-cı ildə 9083,9 mln. manat məbləğində olmaqla büdcə

xərclərinin 51,2%-nə çatmış, 2015-ci illə müqayisədə 25,7% artmışdır (Cədvəl 9).

2018-ci il üzrə büdcə göstəricilərinin təhlili bu rəqəmin 8539,7 mln.manat olmaqla

2016-cı il icra göstəricisi ilə müqayisədə 6,0% azalacağını göstərir. Azalmanın əsas

səbəbi sair müxtəlif xərclərin həcminin 2018-ci ildə 2016-cı illə müqayisədə 47,2% az

proqnozlaşdırılması ilə bağlıdır. Həmçinin, mal və xidmətlərin satışından daxilolmalar

28,4% artımla nəzərdə tutulmuşdur.

Cədvəl 9. BVF-nin DMS metodologiyasına görə dövlət büdcəsinin son istehlak xərcləri

2016-ci il 2017-cı il 2018-cı il*

icra

ümumi xərcdə bölmənin xüsusi çəkisi, %-lə

gözlənilən icra

ümumi xərcdə


proqnoz

ümumi xərcdə


1 Əməyin ödənişi 3640,7 20,5 4097,9 23,0 4236,9 20,3

2 Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması

3174,7 17,9 3160,3 17,7 3443,4 16,4

3 Sair müxtəlif xərclər

2718,5 15,3 1375,5 7,7 1437,3 7,0

4 Mal və xidmətlərin satışından daxilolmalar

450,0

539,0

577,9

1+2+3-4

Dövlət (büdcəsi) istehlakı

9083,9

8094,7

8539,7

CƏMİ: 17751,3 100 17842,9 100 20905,7 100

Hesablama Palatası Milli Hesablar Sisteminin ÜDM-in xərclər üsulu əsasında

tərtibini nəzərdə tutmasına əsaslanaraq MHS ilə VBT arasında müqayisəli təhlil etməklə

dövlətin son istehlak xərclərinin uyğunluğunu müəyyən etməyə çalışmışdır. Qeyd edək

ki, hazırda Milli Hesablar Sisteminin Dövlət Maliyyə Statistikası ilə uzlaşdırılmasının

əsasını təmin edən mühüm sənəd Vahid Büdcə Təsnifatı ilə uyğunluq təşkil etməməsi

büdcənin təhlilini çətinləşdirir. DSK apardığı hesablamalarda dövlət istehlakı yalnız

dövlət büdcəsi üzrə deyil, Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsi, Dövlət Sosial

Müdafiə Fondunun və Dövlət Neft Fondunun büdcə məlumatları əsasında

qruplaşdırıldığını qeyd edir. Bu əsasda, Hesablama Palatası tərəfindən həm MHS, həm

də BVF-nin DMS metodologiyasına əsasən müqayisəli təhlil aparılmışdır (Cədvəl 10).

16

Cədvəl 10. Milli Hesablar Sistemi və Dövlət Maliyyə Statistikası metodologiyasına görə dövlət büdcəsinin son istehlak xərclərinin müqayisəsi

2016 2017 2018

Dövlət idarələrinin istehlakı 7934,0 * *

1 + 2 + 3 + 4 + 5 – 6 + 7 +

8

DSK-nın MHS metodologiyası əsasında dövlət büdcəsinin istehlakı

9205,2 8365,7 8917,1

1 Əməyin ödənişi 3640,7 4097,9 4236,9

2 Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması 3174,7 3160,3 3443,4

3 İcarə və muzdlu xidmətlər 43,1 44,9 49,9

4 Sair xərclər 2547,3 958,2 978,3

5 Bank xərcləri 20,8 29,1 31,8

6 14-cü bölmə (Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər) üzrə iqtisadi təsnifatın eyni xərc maddələri

1592,9 520,2 456,2

7

14-cü bölməsinin (Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər) tərkibində iki ehtiyat fonduna aid olan iqtisadi təsnifat üzrə eyni xərc komponentləri

1110,5 300,0 300,0

8

14-cü bölməsinin (Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər) tərkibində iki məqsədli büdcə fonduna aid olan iqtisadi təsnifat üzrə eyni xərc komponentləri

261,0 295,5 333,0

1 + 2 + 3 - 4 BVF-nin DMS metodologiyası əsasında dövlət büdcəsinin istehlakı

9083,9 8094,7 8539,7

1 Əməyin ödənişi 3640,7 4097,9 4236,9

2 Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması 3174,7 3160,3 3443,4

3 Sair müxtəlif xərclər 2718,5 1375,5 1437,3

4 Mal və xidmətlərin satışından daxilolmalar 450,0 539,0 577,9

* Növbəti illər üçün təqdim edilən “Büdcə zərf”lərində ÜDM-in xərclər üsulu ilə proqnoz göstəriciləri əks etdirilmədiyindən 2017-2018-ci illər üzrə məlumatlar cədvələ daxil edilməmişdir.

Aparılmış təhlillərdən də göründüyü kimi dövlətin istehlak xərcləri ilə dövlət

büdcəsinin son istehlak xərcləri arasında metodoloji uyğunsuzluqlar mövcuddur. DSK-

nın metodologiyası üzrə ÜDM-in tərkibində verilən dövlət idarələrinin istehlakı dövlət

büdcəsinin istehlakına uyğun olsa da, BVF-nin DMS metodologiyası ilə fərqlənir. Belə

ki, BVF-nin metodologiyası zamanı sair müxtəlif xərclər tam olaraq hesablanır və

dövlətin son istehlak xərclərinin tapılması üçün təkrar hesablanmanın aparılmaması

məqsədilə gəlirlərdən mal və xidmətlərin satışından daxilolmalar çıxılır. DSK isə birinci

halda yalnız 3 komponenti nəzərə alır və dövlətin son istehlak xərclərinin tapılması

zamanı gəlirlərdən mal və xidmətlərin satışından daxilolmaları çıxmır.

Nəzərə almaq lazımdır ki, DSK hesablama zamanı haqlı olaraq dövlət büdcəsi ilə

yanaşı, Naxçıvan Muxtar Respublikası, DSMF və ARDNF-nin də istehlak

komponentlərini bu sıraya aid edir. Bununla belə, dövlət büdcəsinin istehlakı dövlət

idarələrinin istehlakı ilə müqayisədə çoxdur.

Bu səbəbdən, ölkədə Dövlət Maliyyəsinin İdarə Edilməsinin beynəlxalq normalara

uyğunlaşdırılması və hazırda aparılan fiskal islahatlara töhfə baxımından Avropa Birliyi

və ümumən dünyanın bir çox dövlətlərində olduğu kimi Statistikanın Milli Hesablar

17

Sistemi ilə Vahid Büdcə Təsnifatının uzlaşmasının təmin edilməsi zəruridir. Azərbaycan

Respublikasının Hesablama Palatası MHS ilə VBT arasında əlaqənin təmin edilməsi,

büdcə təhlilinin və proqnozlaşdırılması işinin asanlaşdırılması məqsədilə hər iki sənədin

uzlaşdırılmasını təklif edir.

ÜDM-in istehsal metodu. Cari ilin ilk 8 ayında makro çərçivənin ümumiləşmiş

göstəricisi olan ÜDM-in həcmi 43713,2 mln.manat olmuşdur və bu real ifadədə əvvəlki

ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1,1% azdır.

“Büdcə zərfi”nə daxil olan məlumatlardan göründüyü kimi, qarşıdakı ildə ÜDM-in

həcmi 69395,4 mln.manat olmaqla 1,5% real artım tempilə proqnozlaşdırılmışdır

(Cədvəl 11).

Dünya Bankının cari ilin iyun ayında dərc etdiyi Qlobal İqtisadi Perspektivlər adlı

nəşrində Azərbaycan üzrə cari ildə gözlənilən real artım tempinin olmaması (-1,4%),

2018-ci ildə isə artıq 0,6%-lik artıma çatması proqnozlaşdırılır.

BVF-nin cari ilin oktyabr ayında dərc etdiyi “Dünya İqtisadi İcmalı”nda cari ildə

ÜDM-in real artım tempinin (-1,0) olması, 2018-ci il üçün isə 1,3% nisbətində

proqnozlaşdırılması öz əksini tapır.

Cədvəl 11. ÜDM-in əsas parametrləri

№ Göstəricilər Ölçü

vahidi

Fakt Gözlənilən Proqnoz

2016 2017 2018

1. ÜDM bazar qiymətləri ilə mln AZN 60393,6 68164,7 69395,4

real artım tempi % -3,1 0,3 1,5

2. Özəl sektorun ÜDM-də payı % 83,7 84,0 83,0

3. Neft sektoru, ÜDM, bazar qiymətləri ilə

mln AZN 20605,1 24280,4 21764,9

real artım tempi % 0,0 -4,3 -1,0

payı (ÜDM-də) % 34,1 35,6 31,4

4. Qeyri-neft sektoru, ÜDM, bazar qiymətləri ilə

mln AZN 39788,5 43884,3 47630,5

real artım tempi % -4,5 2,6 2,9

payı (ÜDM-də) % 65,9 64,4 68,6

Neft sektorunda yaranan əlavə dəyərin həcmi qarşıdakı ildə 1,0% azalma, qeyri-

neft sektoru üzrə 2,9% real artım tempi ilə proqnozlaşdırılmışdır. Nəticədə 2018-ci ildə

də qeyri-neft sektorunun ÜDM-də payı son illərdə müşahidə edilən yüksəlmə meylini

qoruyaraq 68,6%-ə çatacaqdır.

İqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələri üzrə götürdükdə daha böyük artım templəri kənd

təsərrüfatı, turizm sektoru, informasiya və rabitə sektoru üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

18

Monetar sektor.

Strateji valyuta ehtiyatları. Cari ilin 9 ayında strateji valyuta ehtiyatlarının həcmi

41,2 mlrd.ABŞ dolları təşkil etmişdir (Cədvəl 12).

Cədvəl 12. Strateji valyuta ehtiyatları, mln.ABŞ dolları 2016 2017 Əvvəlki ilə nisbətən,

%-lə

Yanvar-sentyabr Yanvar-sentyabr

DNF-nin aktivləri 35822,1 36020,0 100,6

MB-nin valyuta ehtiyatları 4132,7 5167,5 125,0

Cəmi 39954,8 41187,5 103,1

Cənab Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2017-ci ilin

doqquz ayının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə

həsr olunmuş iclasda giriş nitqində ölkə başçısı bildirmişdir ki: “Baxmayaraq,

dünya bazarlarında neftin qiyməti hələ də aşağı səviyyədədir, bu il biz qarşıya

məqsəd qoymuşduq ki, valyuta ehtiyatlarımızı artıraq. Çünki bu, bizim iqtisadi və

siyasi müstəqilliyimizin əsas şərtlərindən biridir. Xərclərimizin də artmasına və

ölkə qarşısında duran vəzifələrin də çoxalmasına baxmayaraq, biz çalışırıq ki,

bütün vəzifələri icra edək. Bunu etmək üçün əlbəttə ki, maliyyə resursları lazımdır.

Valyuta ehtiyatlarımızdan qənaətlə istifadə etməyimiz, eyni zamanda, düzgün

investisiya proqramımızın uğuru, əlbəttə, imkan verib ki, biz valyuta

ehtiyatlarımızı artıraq. İlin 9 ayında Azərbaycanın valyuta ehtiyatları artıb, hazırda

bu rəqəm 42 milyard dollar səviyyəsindədir. İlin əvvəlindən valyuta ehtiyatlarımız

4,5 milyard dollar artıb.”

Mərkəzi Bankın verdiyi məlumatlara əsasən 2017-ci ilin 6 ayının sonuna ölkənin

strateji valyuta ehtiyatları 40,5 mlrd. ABŞ dolları təşkil etmişdir. Bu, xarici dövlət

borcundan 3,6 dəfə çoxdur. Strateji valyuta ehtiyatları 33 aylıq mal və xidmət idxalına

kifayət edəcək həcmə malikdir ki, bu da qəbul edilmiş minimum həddi dəfələrlə

üstələyir.

İnflyasiya. DSK-nin məlumatlarına görə, cari ilin 8 ayında istehlak qiymətləri

indeksi 14% təşkil etmişdir. “Büdcə zərfi”nə daxil olan məlumatlardan göründüyü kimi,

2018-ci ildə inflyasiyanın 6,1%, orta müddətli dövrdə (sonrakı 3 ildə) isə azalaraq 2021-

ci ildə 3,1% olacağı proqnozlaşdırılır.

Valyuta kursu. 2017-ci ildə valyuta bazarının kiçilməsi müşahidə edilmişdir.

Mərkəzi Bankın verdiyi məlumatlarda bu halın nağd xarici valyuta bazarı seqmentində

də müşahidə edildiyi göstərilmişdir. Banklar tərəfindən 2016-cı ilin 6 ayı ərzində 151

mln. ABŞ dolları xalis valyuta satışı həyata keçirildiyi halda, cari ilin ötən dövründə

19

bunun, 91 mln. ABŞ dolları təşkil etməsi manatın sabitliyi ilə əlaqədardır. ARDNF-in

Mərkəzi Bank vasitəsilə həyata keçirtdiyi xarici valyuta satışları da ötən illə müqayisədə

31%-dək azalmışdır.

Uçot dərəcəsi. Mərkəzi Bank neftin əlverişli qiymətinin, o cümlədən qeyri-neft

ixracının artması, habelə rüblük idxalın azalması tədiyə balansında cari hesabına

müsbət təsir göstərməsi səbəbindən 2017-ci ilin sonuna xarici balansında və cari

əməliyyatlar hesabında müsbət saldonun yaranacağını gözləyir.

Mövcud situasiyanı və yaranmış yeni makroiqtisadi meylləri nəzərə alsaq pul

proqramının həyata keçirilməsində çeviklik müşahidə olunur. Yaranmış vəziyyət

makroiqtisadi sabitliyə xələl gətirmədən pul təklifini nisbətən artırmağa imkan vermişdir.

Həyata keçirilən sabitləşdirmə tədbirlərinin inflyasiyanın azalmasına ötürülməsi

xüsusiyyətlərini və vaxtını, makroiqtisadi risklər xəritəsində baş verən dəyişiklikləri

nəzərə alaraq Mərkəzi Bankın İdarə Heyəti faiz dəhlizinin parametrlərinin, o cümlədən

uçot dərəcəsinin dəyişməz saxlanması barədə qərar qəbul etmişdir.

22 iyun 2017-ci il tarixdən Mərkəzi Bankın qərarı ilə faiz dəhlizinin aşağı həddinin

12%-dən 10%-dək azaldılması qərara alınmışdır. Buna əsas isə, əvvəlki dövrlərdə də

qeyd olunduğu kimi, tədiyə balansında müsbət saldonun yaranması, ixracın artımı və

idxalın azalması əsas şərt hesab olunmuşdur.

Mərkəzi Bankın İdarə Heyəti cari ilin sentyabr ayında keçirdiyi iclasında uçot

dərəcəsinin və faiz dəhlizinin parametrlərinin dəyişməz saxlanılması ilə bağlı qərar

qəbul etmişdir.

Xarici sektor.

Xarici ticarət əlaqələri. Dövlət Gömrük Komitəsinin verdiyi məlumatlarda cari ilin ilk

8 ayında xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi 12523,8 mln.ABŞ dolları təşkil etmişdir. Bu

məbləğin 7223,0 mln.ABŞ dolları ixrac, 5300,8 mln.ABŞ dolları isə idxal təşkil etmişdir.

İxrac göstəriciləri ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 12,6% azalmışdır. Azalmanı

şərtləndirən əsas səbəb xam neft üzrə satışın dəyər ifadəsində 22,0% azalmasıdır. Cari

ilin 8 ayında ixracın 13,1% qeyri-neft ixracının payına düşmüşdür.

Büdcə zərfinə daxil olan məlumatlardan göründüyü kimi, malların ixracının həcmi

2018-ci ildə 13410,9 mln.ABŞ dolları (2017-ci illə müqayisədə 8,0% azalma), malların

idxalı isə 7965,4 mln.ABŞ dolları (2017-ci illə müqayisədə 0,5% artımla)

proqnozlaşdırılmışdır. Həmçinin, qarşıdakı ildə cari əməliyyatlar balansında 1430,4

milyon ABŞ dolları həcmində müsbət saldonun olacağı qeyd edilmişdir.

20

1.2. Dövlət büdcəsi layihəsinin əsas göstəriciləri

1.2.1. Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan

Respublikası Qanununun layihəsi

Növbəti büdcə ili üzrə dövlət büdcəsi haqqında qanunla təsdiq olunan əsas

göstəricilər “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 16-cı

maddəsi ilə müəyyən olunur. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi

haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun bu tələblərə uyğunluğu barədə

aşağıdakıları qeyd etmək olar:

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 16.1.1-ci

maddəsində gəlirlərin və xərclərin ümumi məbləğinin göstərilməsi qeyd edilmişdir.


Respublikasının Qanun layihəsinin 1-ci maddəsində 2018-ci il üçün dövlət büdcəsinin

gəlirləri 20127000,0 min manat, xərcləri isə 20905700,0 min manat məbləğində

müəyyən edilmişdir.


maddəsində vergilərin dərəcələrinin göstərilməsi qeyd olunmuşdur. Təqdim edilmiş

Qanun layihəsinin mərkəzləşdirilmiş və yerli gəlirlərlərə aid edilən daxilolmalar

göstərilmiş, həmçinin 4-cü maddədə Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət

büdcəsinə vergi daxilolmalarının Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi ilə

müəyyən olunmuş vergi dərəcələrinə uyğun olaraq hesablanması əks edilmişdir.

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 16.1.3-cü

maddəsində mədaxil mənbələri üzrə gəlirlərin məbləğinin əks etdirilməsi nəzərdə

tutulmuşdur. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinin 2-ci maddəsində mədaxil mənbələri

üzrə nəzərdə tutulmuş gəlirlərin məbləği göstərilmişdir.


maddəsində mənbələr üzrə qrantlar və transfertlərin göstərilməsi qeyd edilmişdir.


Respublikasının Qanun layihəsinin 2-ci maddəsində Azərbaycan Respublikasının

Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar (transfert) 9216 ,0 mln. manat məbləğində, 15-ci

maddəsində isə dövlət büdcəsinin kəsirinin maliyyələşmə mənbələrindən biri kimi

Avropa Birliyinin qrantından daxilolmalar 29,0 mln. manat məbləğində nəzərdə

tutulmuşdur.

21


maddəsində ayrı-ayrı gəlirlərin büdcələr arasında bölgüsü və ayırma normalarının əks

etdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi

haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsində ayrı-ayrı gəlirlərin büdcələr

arasında bölgüsü və ayırma normaları nəzərdə tutulmamışdır. Eyni zamanda, qeyd

olunmalıdır ki, Qanun layihəsində dövlət büdcəsi gəlirlərinin cəmi məbləğinin, həmçinin

rayonların (şəhərlər) mərkəzləşdirilmiş və yerli gəlirlərə bölgüsü müəyyən edilmiş,

həmçinin “Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fonduna ayırmaların proqnoz göstəriciləri

əks olunmuşdur.

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 16.1.6-cı

maddəsində funksional və iqtisadi təsnifata uyğun olaraq paraqraflar səviyyəsində

xərclərin məbləğinin göstərilməsi qeyd edilmişdir. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci

il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinin 8-ci

maddəsində dövlət büdcəsinin xərcləri funksional təsnifatın yalnız bölmə və köməkçi

bölmə səviyyəsində əks olunmuşdur. Qanun layihəsinin 9-cu maddəsində Azərbaycan

Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsinin xərclərinin funksional və iqtisadi təsnifatın

paraqrafları səviyyəsində bu Qanunun əlavəsində verilmiş məbləğlərdə təsdiq

edilməsinin nəzərdə tutulduğu göstərilmişdir.


maddəsində Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsinə və yerli büdcələrə verilən

qrantların, dotasiyaların, subsidiyaların və subvensiyaların məbləğinin əks etdirilməsi

müəyyən olunmuşdur.“Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinin 8-ci maddəsində Naxçıvan Muxtar

Respublikasının büdcəsinə 281900,0 min manat və yerli büdcələrə 5200,0 min manat

dotasiya nəzərdə tutulmuşdur.


maddəsində büdcə ssudalarının ümumi məbləği və istiqamətlərinin göstərilməsi qeyd

olunmuşdur. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsindən və “Büdcə zərfi” ilə birgə təqdim

edilmiş məlumatlardan növbəti ildə bu istiqamətdə xərc nəzərdə tutulmadığı görünür.

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 16.1.9-cu

maddəsində daxili və xarici dövlət borclarının faizləri və əsas məbləğləri üzrə

ödənişlərin göstərilməsi qeyd olunmuşdur. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il

dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinin 12-ci

maddəsinə əsasən, daxili dövlət borcu üzrə əsas borc üzrə ödənişlərə 23007,0 min

22

manat, faiz ödənişlərinə isə 80173,4 min manat, xarici dövlət borcu üzrə əsas borca

görə 1626005,7 min manat, faiz ödənişlərinə 533591,4 min manat

proqnozlaşdırılmışdır.

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 16.1.10-cu

maddəsində dövlətin üçüncü tərəf qarşısında öhdəliyinin yuxarı həddinin göstərilməsi

qeyd edilmişdir. Qanun layihəsində bu istiqamət üzrə müvafiq yuxarı həddin nəzərdə

tutulduğu görünmür.


maddəsində sair beynəlxalq öhdəliklərin məbləğinin göstərilməsi qeyd edilmişdir.


Respublikasının Qanun layihəsində beynəlxalq fəaliyyət və beynəlxalq təşkilatlara

üzvlük haqqı xərcləri kimi 215100,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur.


maddəsində ehtiyat fondların məbləğinin əks etdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.


Respublikasının Qanun layihəsinin 8.14.2-ci maddəsində ehtiyat fondların məbləği

300,0 mln. manat, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin Ehtiyat Fondu

200,0 mln. manat, Dövlət büdcəsinin Ehtiyat Fondu 100,0 mln. manat məbləğində

müəyyən edilmişdir.


maddəsində daxili və xarici dövlət borcunun, dövlət zəmanətinin, o cümlədən büdcə ili

ərzində cəlb edilən və əvvəlki illərdə alınmış və növbəti büdcə ilinin sonunadək

qaytarılması nəzərdə tutulan daxili və xarici dövlət borcunun yuxarı hədlərinin (limitləri)

göstərilməsi nəzərdə tutulmuşdur. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət

büdcəsi haqqında” qanun layihəsinin 13-cü maddəsində Azərbaycan Respublikasının

2018-ci il üzrə daxili dövlət borclanmasının yuxarı həddi (limiti) 700000,0 min manat,

xarici dövlət borclanmasının yuxarı həddi (limiti) 1000000,0 min manat, il ərzində

veriləcək dövlət zəmanətlərinin məbləğinin yuxarı həddi (limiti) 4000000,0 min manat

məbləğində müəyyən edilmişdir.

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 16.1.14-cü və

16.1.15-ci maddələrində müvafiq olaraq qeyd edilmiş xərclərin maliyyələşdirilmə

ardıcıllığının və dövlət büdcəsinin müdafiə olunan xərc maddələrinin əks etdirilməsi

müəyyən edilmişdir. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinin 14-cü maddəsinə əsasən “Büdcə

23

sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 7-ci maddəsi ilə müəyyən

olunduğu kimi müdafiə olunan xərc maddələrinin ilk növbədə, digər xərc maddələrinin

isə dövlət büdcəsinin gəlirləri və kəsirinin maliyyələşdirilməsi mənbələri üzrə

daxilolmaların vəziyyətindən asılı olaraq maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 16.1.16-cı

maddəsində dövlət büdcəsi kəsirinin yuxarı həddinin məbləğinin əks etdirilməsi

göstərilmişdir. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinin 15-ci maddəsində dövlət büdcəsi

kəsirinin yuxarı həddi 778,7 mln. manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur.


maddəsində Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun gəlirləri nəzərə alınmadan

icmal büdcə kəsirinin yuxarı həddinin məbləğinin göstərilməsi qeyd edilmişdir.

“Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsinin 17-

ci maddəsində Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun gəlirləri nəzərə

alınmadan, Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il icmal büdcəsinin kəsiri 14127300,0

min manat məbləğində müəyyən edilmişdir.


maddəsində icmal büdcənin xərclərinin yuxarı həddinin məbləğinin əks etdirilməsi

göstərilmişdir. Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında” qanun

layihəsinin 16-cı maddəsində Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il icmal büdcəsinin

xərclərinin yuxarı həddinin məbləği 26674102,7 min manat məbləğində müəyyən

edilmişdir.

1.2.2. Dövlət büdcəsinin layihəsi ilə birlikdə hazırlanan və təqdim olunan sənədlər

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 12-ci maddəsi

dövlət büdcəsinin layihəsi ilə birlikdə hazırlanan və təqdim olunan sənədləri müəyyən

edir.

Qanunun 12.1.1.-ci maddəsində növbəti büdcə ili üzrə dövlət büdcəsi haqqında

qanun layihəsi və qanun layihəsinə dair izahatın, 12.1.2.-ci maddəsi ilə Azərbaycan

Respublikasının növbəti büdcə ili və gələn üç il üzrə iqtisadi və sosial inkişaf

konsepsiyası və proqnoz göstəricilərinin, 12.1.3.-cü maddəsi ilə büdcə-vergi siyasətinin

əsas istiqamətlərinin dövlət büdcəsinin layihəsi ilə birlikdə Azərbaycan Respublikasının

Milli Məclisinə təqdim edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Mövcud qanunvericiliyin tələblərinə

24

uyğun olaraq müvafiq rəyin tərtib edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası

Hesablama Palatasına təqdim edilmiş “Büdcə zərfi”nə qeyd olunan sənədlər və

məlumatlar daxil edilmişdir.

Qanunun 12.1.4.-cü maddəsində dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına

maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulan məqsədli proqramların təqdim edilməsi nəzərdə

tutulmuşdur. “Büdcə zərfi”ndə proqramlar ayrıca əks etdirilməmiş, qanun layihəsinə dair

izahatda bununla bağlı məlumatlar verilmişdir.

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 12.1.5.-ci

maddəsi ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə büdcə gəlirləri təsnifatının,

funksional, iqtisadi və inzibati təsnifatların paraqrafları səviyyəsində gəlirlərin və

xərclərin layihəsinin təqdim edilməsi qeyd olunmuşdur. Həmin məlumatlar dövlət

büdcəsinin layihəsi ilə birlikdə müvafiq qaydada təqdim edilmişdir.

Qanunun 12.1.6.-cı maddəsi ilə dövlət borcları və dövlət zəmanəti ilə digər

öhdəliklərə dair məlumatın təqdim edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Azərbaycan

Respublikası Hesablama Palatasına rəy tərtib edilməsi üçün göndərilmiş “Büdcə

zərfi”nə bu məlumatlar daxil edilmişdir.

Növbəti ilin dövlət büdcəsinin layihəsi ilə birlikdə təqdim edilməli olan sənədlərə

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 12.1.7.-ci maddəsi ilə

növbəti il üzrə icmal büdcənin funksional və iqtisadi təsnifata uyğun olaraq paraqraflar

səviyyəsində layihəsinin daxil edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. 2018-ci ilin dövlət

büdcəsinin layihəsi ilə birlikdə həmin məlumatlar təqdim olunmuşdur.

Qanunun 12.1.8.-ci maddəsində növbəti il üzrə dövlət büdcəsinin və icmal

büdcənin, habelə sonrakı üç il üzrə icmal büdcənin layihələrinə uyğun olaraq mühüm

investisiya layihələrini özündə əks etdirən dövlət investisiya proqramının layihəsinin

təqdim edilməsi tələbi müəyyən edilmiş, bu məlumatlar “Büdcə zərfi”nə daxil edilmişdir.

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunun 12.1.9.-ci maddəsi

ilə Azərbaycan Respublikasının ərazisi üzrə toplu maliyyə balansı, 12.1.10.-ci maddəsi

ilə qanunvericiliyə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən

təsdiq olunması nəzərdə tutulduğu hallarda növbəti büdcə ili üzrə büdcədənkənar dövlət

fondlarının büdcələri haqqında qanun layihələri, 12.1.11.-ci maddəsi ilə növbəti büdcə ili

üzrə gəlirlərin və xərclərin ötən ilin faktiki və cari ilin gözlənilən nəticələri ilə (gəlirlərin

təsnifatı üzrə, xərclərin funksional, iqtisadi və təşkilati təsnifatının paraqrafları

səviyyəsində) müqayisəsi, 12.1.12.-ci maddəsi ilə cari ilin icmal büdcəsinin gözlənilən

icrasına dair məlumat, 12.1.13.-cü maddəsi ilə büdcədənkənar əməliyyatlara dair icmal

25

hesabat Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim olunmalıdır. Qeyd olunan

məlumatlar müvafiq sənəd və məlumatlar şəklində “Büdcə zərfi”nə daxil edilmişdir.

Qanunun 12.1.14.-cü maddəsi ilə dövlət büdcəsi kəsirinin keçən büdcə ilində

faktiki və cari büdcə ilində gözlənilən maliyyələşdirmə mənbələri barədə hesabat

növbəti ilin dövlət büdcəsinin layihəsi ilə birlikdə təqdim edilməlidir. Bu hesabat “Büdcə

sərfi”nə daxil edilmişdir.

1.2.3. 2018-ci il dövlət büdcəsi gəlirlərinin əsas xüsusiyyətləri

Növbəti ilə dövlət büdcəsinin gəlirləri 20127,0 milyon manat məbləğində

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da Ümumi Daxili Məhsulun 29,0%-i həcmində olmaqla,

2017-ci ilin təsdiq olunmuş proqnozu ilə müqayisədə 3361,0 milyon manat və ya 20,0%,

2016-cı ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə 2621,2 milyon manat və ya 15,0%

çoxdur.

2018-ci il dövlət büdcəsinin proqnozlaşdırılan xərcləri 20905,7 milyon manat

məbləğində nəzərdə tutulmuşdur. Bu məbləğ ÜDM-in 30,1% nisbətindədir (Cədvəl 13).

Qarşıdakı il üzrə proqnozlaşdırılan büdcə xərclərinin həcmi 2017-ci illə müqayisədə

2964,7 milyon manat və ya 16,5%, 2016-cı ilin faktiki icrası ilə müqayisədə 3154,4

milyon manat və ya 17,8% çoxdur.

Cədvəl 13. Dövlət büdcəsinin əsas göstəriciləri

2016 icra 2017

dürüst 2018

proqnoz

Dövlət büdcəsi gəlirləri, mln.manatla 17505,7 16766,0 20127,0

Əvvəlki ilə nisbətən, %-lə 100,0 95,8 120,0

1.Dövlət büdcəsi gəlirlərinin ÜDM-ə faiz nisbəti 29,0 24,7 29,0

Dövlət büdcəsi xərcləri, mln.manatla 17751,3 17941,0 20905,7


2.Dövlət büdcəsi xərclərinin ÜDM-ə faiz nisbəti 29,4 26,3 30,1

Hesablama Palatası tərəfindən əvvəlki rəylərdə də qeyd edildiyi kimi, son illərdə

dövlət maliyyəsi müstəvisində makro-fiskal çərçivənin möhkəmləndirilməsi və büdcə

risklərinin azaldılması istiqamətində atılan mühüm addım fiskal dayanıqlılığın

gücləndirilməsi və büdcə göstəricilərinin uzun müddətli dövrə balanslaşdırılmasıdır. Bu

istiqamətdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Möhtərəm İlham Əliyev

tərəfindən 2017-ci ilin dövlət büdcəsinin tətbiq edilməsi haqqında fərmanla dövlət

(ictimai) maliyyə sistemində institusional bazanın (Orta Müddətli Xərclər Çərçivəsi,

Nəticə əsaslı büdcə, Neft gəlirlərinin dövlət büdcəsinə köçürülməsi üçün “qızıl qayda”nın

hazırlanması) təkmilləşdirilməsi ilə bağlı müvafiq tapşırıqlar verilmişdir.

26

Bu tapşırıqların icrası icmal, o cümlədən dövlət büdcəsinin uzunmüddətli dövrdə

balanslaşdırılması ilə yanaşı büdcə parametrlərinin proqnoz göstəricilərinin

etibarlılığının artırılmasına və büdcə vergi siyasətinin əsas məqsədi olaraq müəyyən

edilmiş makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsinə xidmət edəcəkdir.

2018-ci ilin dövlət büdcəsində neftin qiyməti 45 ABŞ dolları götürülmüşdür. Neft

sektoru üzrə büdcə gəlirlərinin 83,1% və ya 9216,0 milyon manatını Azərbaycan

Respublikası Dövlət Neft Fondunda (ARDNF) transfertlər, 16,9% və ya 1880,0 milyon

manatını Vergilər Nazirliyinin xətti ilə neft sektorundan daxilolmalar təşkil edir (Cədvəl

14).

Cədvəl 14-dən göründüyü kimi, Dövlət Neft Fondunun transfertinin həcmi əvvəlki

illə müqayisədə 51,1% artımla proqnozlaşdırılmışdır. Bu isə dövlət büdcəsi gəlirlərinin

45,8%-nə, Dövlət Neft Fondunun proqnozlaşdırılan gəlirlərinin isə 86,3%-nə bərabərdir.

Cədvəl 14. Neft sektoru ilə bağlı dayanıqlıq göstəriciləri 2015

icra 2016 icra

2017 proqnoz

2018 proqnoz

Neft sektorundan daxilolmalar, mln. manatla 10220,0 9225,0 7940,0 11096

O cümlədən:

Dövlət Neft Fondunun transferti, mln. manatla 8130,0 7615,0 6100,0 9216,0

Əvvəlki ilə nisbətən, %-lə 87,1 93,7 80,1 151,1

ARDNŞ-in vergi ödənişləri, mln. manatla 1409,5 1252,0 1365,0 1380,0


Hasilatın pay bölgüsü üzrə mənfəət vergisi, mln. manatla

680,4 358,0 475,0 500,0


1.Dövlət büdcəsində neft sektorunun payı, %-lə 58,4 52,7 47,4 55,1

Meyar: Təbii resursla zəngin ölkələrdə aşağı nisbət 20-40%

2.Dövlət Neft Fondunun transfertinin dövlət büdcəsi gəlirlərinə nisbəti, %-lə

46,5 43,5 36,4 45,8

Tələb: Dəyişməz real xərclər prinsipinə uyğun istifadə edilməlidir

3.Qeyri-neft büdcə balansı (bütün neft komponentləri nəzərə alınmaqla hesablanan), %-lə

-32,9 -29,5 -40,9 -33,6

Tələb: Davamlı olaraq azalması şərtdir

4.Qeyri-neft büdcə balansı (DNF-nin gəlirləri çıxılmaqla hesablanan), %-lə

-27,4 -25,5 -36,7 -29,7


5. Qeyri-neft ilkin büdcə balansı (bütün neft komponentləri nəzərə alınmaqla hesablanan), %-lə

-34,8 -34,0 -44,6 -38,4


6.BVF-nin metodikası əsasında qeyri-neft ilkin büdcə balansı, %-lə

-34,4 -36,0 -32,6 -31,6


Mənbə: Büdcə zərfinə daxil olan məlumatlar əsasında hesablanmışdır

Qeyd edək ki, qeyri-neft büdcə balansının hesablanması zamanı “Büdcə

zərfi”ndə təqdim edilən qeyri-neft büdcə balansının ÜDM-ə faiz nisbəti göstəricisindən

istifadə edilməmişdir. Bu göstəricinin iqtisadi mahiyyətini nəzərə alaraq qeyri-neft büdcə

27

balansının ÜDM-ə deyil, qeyri-neft ÜDM-nə faiz nisbətinin hesablanması

məqsədəmüvafiqdir.

Vergilər Nazirliyinin xətti ilə neft sektoru üzrə daxilolmalarda Azərbaycan

Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (ADRNŞ - SOCAR) üzrə büdcə ödənişləri 1380,0

milyon manat və ABƏŞ üzrə mənfəət vergisi 500,0 milyon manat nəzərdə tutulmuşdur

ki, , bu da cari ilin proqnozu ilə müqayisədə ARDNŞ üzrə 15,0 mln. manat, ABƏŞ üzrə

isə 25,0 mln. manat çoxdur.

Yalnız DNF-nin gəlirləri nəzərə alınmadan hesablanan qeyri-neft büdcə kəsirinin

qeyri-neft ÜDM-ə faiz nisbəti 29,7%, neft və qaz gəlirlərinin “Neft və qaz gəlirlərinin

idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya”dagöstərilmiş bütün komponentləri nəzərə

alınmaqla hesablanan qeyri-neft büdcə kəsirinin qeyri-neft ÜDM-nə faiz nisbəti isə

33,6% təşkil etmişdir.

BVF-nin verdiyi məlumatlarda qeyri-neft ilkin büdcə kəsirinin həcminin 31,6%

təşkil edəcəyi vurğulanmışdır.

Qeyri-neft ilkin büdcə kəsirinin hesablanmasının əhəmiyyətliliyi dövlət borcuna

xidmətlə bağlı xərclərin icmal büdcə xərclərində nəzərə alınmaması ilə bağlıdır. Bu

halda əsas məqsəd büdcənin borc yükü nəzərə alınmadan fiskal kəsirin

hesablanmasıdır.

Bütün komponentlər nəzərə alınmaqla hesablanan qeyri-neft ilkin büdcə

balansının qeyri-neft ÜDM-nə faiz nisbəti 38,4% olmuşdur.

Borc dayanıqlılığı. 01.07.2017 tarixinə beynəlxalq maliyyə-bank qurumları və

digər kredit təşkilatları ilə 11,3 milyard ABŞ dolları məbləğində kredit sazişləri

imzalanmışdır. “Büdcə zərfi”nə daxil olan məlumatlardan göründüyü kimi hazırda xarici

dövlət borcunun həcmi 7172,6 mln. ABŞ dolları və ya 12208,5 milyon manat, daxili

borcun həcmi isə 798,0 mln. manatdır.


Respublikasının Qanun layihəsinə Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının

Rəyində göstərildiyi kimi, beynəlxalq təcrübə və nəzəriyyədə borc göstəricilərinə bir sıra

indikatorlar aid edilir (Cədvəl 15). Bu göstəricilər dövlət (ictimai) maliyyəsinin ən yaxşı

təcrübəsi olaraq müəyyən edilən nümunələr əsasında qruplaşdırılmış, həmçinin təhlili

aparılmışdır.

28

Haşiyə 1.Fiskal Dayanıqlıq

Beynəlxalq Valyuta Fondunun ekspertləri fiskal dayanıqlığımakroiqtisadi

siyasətin öz cari vəziyyətini böhranın yaranması təhlükəsindən qoruması

qabiliyyəti kimi xarakterizə edir.Bir qrup alimlərin fikrinə görə fiskal dayanıqlıq

dedikdə hazırkı nəslin ehtiyaclarının ödənilməsinin gələcək nəsillərin

ehtiyaclarının ödənilməsinə neqativ təsir göstərməməsi başa düşülür. Hər iki

fikrin dürüstlüyünü nəzərə alaraq qeyd edək ki, fiskal dayanıqlıq dövlətin gəlir

və xərcləri arasında uzun müddətli dövrə disbalansın yaranmamasına xidmət

edir. Bu halda, əsas göstərici uzun müddətli dövrə fiskal boşluğun həcminin

hesablanmasıdır.

Fiskal dayanıqlılığın 6 forması mövcuddur. Bu sıraya

1) Borc dayanıqlılığı,

2) Pensiya sisteminin dayanıqlılığı,

3) Səhiyyə sisteminin dayanıqlılığı,

4) Büdcə sisteminin dayanıqlılığı,

5) Vergi sisteminin dayanıqlılığı,

6) Təbii resursla zəngin dövlətlərdə fiskal dayanıqlılıq aid edilir.

Lakin, bütün bu formalar borc dayanıqlılığı ilə bilavasitə bağlıdır.

Hər bir ölkənin iqtisadi sisteminin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq fiskal

dayanıqlılığın bir, iki və ya bir neçə forması aktual ola bilər. Hazırda, təbii

resursla zəngin 47 dövlətdə fiskal dayanıqlılığın təbii resursdan (neft, qaz, mis

və s.) rasional istifadə edilməsi baxımından dayanıqlıq, Avropa Birliyi

ölkələrində pensiya, səhiyyə və ən son borc dayanıqlılığı aktualdır.İstənilən

iqtisadiyyatın maliyyə müstəvisində fiskal gəlirlərdən səmərəli istifadə etməsi –

büdcə sisteminin və icmal büdcənin effektivliyi həmçinin, dövlət

borclanmasının və büdcə kəsirinin optimal həddinin qorunmasına, orta və

uzun müddətli dövrdə fiskal sabitliyin pozulmasının və mümkün risklərin

azaldılmasına hədəflənmişdir. Məhz bu səbəbdən, fiskal dayanıqlıq fiskal risk,

fiskal fəza konsepsiyası ilə sığ bağlıdır.

Qeyd.BVF-nin metodologiyasına görə ÜDM-in, dövlət büdcəsi gəlirlərinin və

ixracın ən azı 20% təbii resurs hesabına formalaşırsa həmin ölkə təbii resursla

zəngin hesab edilir.

29

1. Strateji valyuta ehtiyatları/ÜDM, %-lə

Cari ilin müvafiq göstəricilərinə görə strateji valyuta ehtiyatlarının məbləği ÜDM-in

həcminə demək olar ki, bərabərdir.

2. Strateji valyuta ehtiyatları/bir aylıq idxal

Mərkəzi Bankın 2017-cı ilin yanvar-iyun yekunlarına görə dərc etdiyi “Pul

siyasətinin icmalı”na görə strateji valyuta ehtiyatları 33 aylıq mal və xidmətlərin idxalını

əvəz etmək imkanına malikdir.

3. Strateji valyuta ehtiyatlarının ÜDM-ə nisbəti ‒ Məcmu dövlət borcunun ÜDM-ə

nisbəti

Dövlətin fiskal mövqeyini əks etdirən strateji valyuta ehtiyatlarının

proqnozlaşdırılan ÜDM-ə nisbəti ilə məcmu dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti arasındakı

fərq ötən illə müqayisədə yüksəlmiş və 79,8 faiz bəndinə çatmışdır. Bu isə məqbul

haldır.

4. Məcmu dövlət borcu/ÜDM

Hazırda dövlət borcunun proqnozlaşdırılan ÜDM-ə faiz nisbəti 18,7% təşkil edir.

Bu isə Azərbaycan kimi ölkələr üçün məqbul hesab edilən normadır.

5. Daxili borc/ÜDM.

ISSAI 5411 “Borc göstəriciləri” Standartının tələblərinə görə daxili borcun ÜDM-ə

faiz nisbəti iki müxtəlif (“Borc dayanıqlılığının əsas tərəfləri” və BVF-nin “Həssaslıq

göstəriciləri” adlı) metodika üzrə 20-30% nisbəti aşmamalıdır. Cədvəl 15-dən göründüyü

kimi daxili borcun ÜDM-ə faiz nisbəti 1,1% təşkil etməklə qoyulan nisbətdən aşağı

həddədir.

6. Dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclər/Dövlət büdcəsinin gəlirləri.

BVF-nin “Dövlət sektoru borcunun Statistikası” Qaydalarına görə əgər dövlət

borcuna xidmətlə bağlı xərclər qoyulan minimal tələbdən aşağıdırsa bu borc yükü ilə

bağlı aşağı riskin olmasından xəbər verir.

Beynəlxalq Valyuta Fondunun “Xarici borcun Statistikası” Qaydaları (2013),

Beynəlxalq Valyuta Fondunun “Dövlət sektoru borcunun Statistikası” Qaydaları (2014)

və INTOSAI-ın “Borc göstəriciləri” adlı ISSAI 5411 standartında verilən

metodologiyalara əsasən dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin dövlət büdcəsinin

gəlirlərinə nisbəti aşağı orta və yüksək dərəcələri ilə müvafiq olaraq 25%, 30% və 35%

ölçülür. Bu göstərici proqnozlaşdırılan il üzrə 11,2% təşkil edəcəkdir.

7. Dövlət büdcəsinin balansı/ÜDM.

Dövlət büdcəsi balansının ÜDM-ə faiz nisbəti 1,1% proqnozlaşdırılmışdır. Bu

göstərici son illərdə olduğu kimi daha aşağı səviyyədə olacaqdır.

30

Cədvəl 15. Borc dayanıqlılığının qiymətləndirilməsi ilə bağlı analitik göstəricilər

2013 2014 2015 2016 2018

Strateji valyuta ehtiyatları/bir aylıq idxal 30,2 31,0 26,0 28,0 33,0

Tələb: Ən azı 3 aylıq idxalı əvəz etməlidir

Strateji valyuta ehtiyatlarının ÜDM-ə nisbəti ‒ Məcmu dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti, %-lə

53,5 56,4 51,3 76,0 79,8

Tələb: Müsbət olması

Məcmu dövlət borcu/ÜDM, %-lə 12,6 11,2 28,3 22,3 18,7

Tələb: inkişaf etmiş ölkələrdə ÜDM-in 60%-dən, inkişaf etməkdə olan və aşağı gəlirli ölkələrdə 40%-dən yüksək olmamalıdır*

Daxili borc/ÜDM, %-lə 4,5 2,6 8,5 2,0 1,1

Tələb: 20-30

Dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclər/Dövlət büdcəsinin gəlirləri

3,7 2,1 4,0 10,1 11,2

Tələb: 25% (aşağı), 30% (orta), 35% (yuxarı)**

Dövlət büdcəsinin balansı/ÜDM, %-lə****

0,6 -0,5 -0,5 -0,4 -1,1

Tələb: 3%-dən yüksək olmamalıdır

Qeyri-neft ÜDM-lə büdcənin qeyri-neft gəlirləri arasında əlaqə. Büdcə

risklərinin təhlili və makro-fiskal proqnozlaşdırma baxımından cari xərclərin artım

tempinin qeyri-neft ÜDM-nin nominal artım tempi ilə uzlaşdırılması zəruridir.

Şəkil 2. Qeyri-neft ÜDM-in nominal artım tempi ilə cari xərclərin artım tempi, %-lə

Şəkil 2-dən göründüyü kimi qarşıdakı ildə qeyri-neft sektorunun nominal artım

tempinin cari xərclərin artım tempini üstələməsi proqnozlaşdırılır. “Büdcə zərfi”nə daxil

olan məlumatlara görə, mütləq ifadədə cari xərclərin məbləğinin qeyri-neft

daxilolmalarından çox olması, qeyri-vergi daxilolmaları hesabına cari xərclərin

maliyyələşdirilməsi imkanlarını daha da genişləndirilməsi məqsədilə zəruri addımların

atılmasını tələb edir (Şəkil 3).

112 113.5109

104.8 104.9110.3 108.5

130.4

99.1107.7

98.6

119.8

93.298.7

0

20

40

60

80

100

120

140

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Qeyri-neft UDM nominal Cari xərclər, %-lə

31

Şəkil 3. Qeyri-neft daxilolmaları ilə cari xərcləri xərclərin həcmi, mln.manatla

1.2.4. Dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin icmal təhlili

Növbəti ildə büdcə gəlirlərinin nəzərəçarpacaq dərəcədə artırılması nəzərdə

tutulmuşdur. Belə ki, “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsində (Maddə 1) dövlət büdcəsinin gəlirləri

20127,0 mln. manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə

müqayisədə 2621,3 mln. manat və ya 15,0%, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisi ilə

müqayisədə isə 3361,0 mln. manat və ya 20,0% çoxdur.

2018-ci ildə dövlət büdcəsi gəlirlərinin ÜDM-ə nisbətinin 29,0% təşkil edəcəyi

proqnozlaşdırmışdır. Qeyd edək ki, 2019-2021-ci illərdə dövlət büdcəsinin gəlirlərinin

ÜDM-ə nisbətinin müvafiq olaraq 25,8%, 24,7% və 22,8% səviyyəsində azalması

nəzərdə tutulmuşdur ki, ÜDM-in daha sürətli artım tempi ilə proqnozlaşdırılması

hesabınadır.

2017-ci illə müqayisədə 2018-ci ildə dövlət büdcəsinin mədaxil mənbələri (Maddə

2) üzrə mütləq ifadədə əsas artımlar Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar üzrə

3116000,0 min manat, hüquqi şəxslərin mənfəət (gəlir) vergisi üzrə 141000,0 min manat,

aksizlər üzrə 118000,0 min manat, gömrük rüsumları üzrə 66000,0 min manat,

sadələşdirilmiş vergi üzrə 36000,0 min manat, ƏDV və büdcə təşkilatlarının ödənişli

xidmətlərindən daxilolmalar üzrə 31000,0 min manat, fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə

28000,0 min manat, faiz ifadəsində isə Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar üzrə 51,1%,

xarici dövlətlərə verilmiş kreditlər üzrə daxilolmalar üzrə 34,9%, aksiz markalarının

satışından 26,0%, mədən vergisi üzrə 22,5%, aksizlər üzrə 19,4% nəzərdə tutulmuşdur.

91939898 9763

1169810920 10770

52296257

72788281

8826 9031

37644307

5028 5406 5805 6027

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Cari xərclərDövlət büdcəsinin qeyri-neft daxilolmalarıQeyri-neft vergi daxilolmaları

32

Gəlirlərdə azalmalar yalnız iki mənbə üzrə- Azərbaycan Respublikasında istehsal

edilən və qiymətləri tənzimlənən məhsulların kontrakt (satış) qiyməti ilə (ixrac xərcləri

çıxılmaqla) ölkədaxili topdansatış qiyməti arasındakı fərqdən yığımlar üzrə 12000,0 min

manat və ya 6,3% və səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdən alınan dividendlər

üzrə 2770,0 min manat və ya 46,6% proqnozlaşdırılmışdır (Cədvəl 16).

Cədvəl 16. 2016-2018-ci illər üzrə dövlət büdcəsi gəlirlərinin strukturu, min manatla

№ Bölmələr

2016-cı il icra 2017-ci il proqnoz (gözlənilən icra)

2018-ci il proqnoz

müqayisə

2016-cı ilin icrası ilə

2017-ci ili proqnozu ilə

məbləğ xüsusi çəkisi

% məbləğ

xüsusi çəkisi

% məbləğ

xüsusi çəkisi

% fərq faiz fərq faiz

1 Fiziki şəxslərin gəlir vergisi

1145715,3 6,5 1168000,0 7,0 1196000,0 5,9 50284,7 104,4 28000,0 102,4

2 Hüquqi şəxslərin mənfəət (gəlir) vergisi

1983245,9 11,3 2179000,0 13,0 2320000,0 11,5 336754,1 117,0 141000,0 106,5

3 Hüquqi şəxslərin torpaq vergisi

50275,1 0,3 50000,0 0,3 50000,0 0,2 -275,1 99,5 0,0 100,0

4 Hüquqi şəxslərin əmlak vergisi

174661,4 1,0 178000,0 1,1 182000,0 0,9 7338,6 104,2 4000,0 102,2

5 Əlavə dəyər vergisi

3623517,1 20,7 4257000,0 25,4 4288000,0 21,3 664483,0 118,3 31000,0 100,7

5.1.

Azərbaycan Respublikasının ərazisinə malların idxalına görə əlavə dəyər vergisi

1515252,7 8,7 1674000,0 10,0 1705000,0 8,5 189747,3 112,5 31000,0 101,9

6 Sadələşdirilmiş vergi

303768,4 1,7 344000,0 2,1 380000,0 1,9 76231,6 125,1 36000,0 110,5

7 Aksizlər 625109,8 3,6 608000,0 3,6 726000,0 3,6 100890,2 116,1 118000,0 119,4

7.1.

Azərbaycan Respublikasının ərazisinə malların idxalına görə aksizlər

92894,4 0,5 90000,0 0,5 172000,0 0,9 79105,6 185,2 82000,0 191,1

8 Yol vergisi 153263,6 0,9 89000,0 0,5 91000,0 0,5 -62263,6 59,4 2000,0 102,2

8.1.

Xarici dövlətlərin avtonəqliyyat vasitələri sahibləri tərəfindən ödənilən yol vergisi

83242,1 0,5 17000,0 0,1 18000,0 0,1 -65242,1 21,6 1000,0 105,9

9 Mədən vergisi 110277,8 0,6 111000,0 0,7 136000,0 0,7 25722,2 123,3 25000,0 122,5

10 Gömrük rüsumları 600208,3 3,4 469000,0 2,8 535000,0 2,7 -63394,7 89,1 66000,0 114,1

11

Azərbaycan Respublikasında istehsal edilən və qiymətləri tənzimlənən məhsulların kontrakt (satış)

qiyməti ilə (ixrac xərcləri çıxılmaqla) ölkədaxili topdansatış qiyməti arasındakı fərqdən yığımlar

114064,6 0,7 189000,0 1,1 177000,0 0,9 62730,7 155,2 -12000,0 93,7

12 Xarici dövlətlərə verilmiş kreditlər üzrə daxilolmalar

54199,2 0,3 50815,0 0,3 68529,0 0,3 51699,3 126,4 17714,0 134,9

13

Səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdən alınan dividendlər

617,0 0,0 5950,0 0,0 3180,0 0,0 2563,0 515,4 -2770,0 53,4

33

14

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar

7615000,0 43,5 6100000,0 36,4 9216000,0 45,8 1601000,0 121,0 3116000,0 151,1

15

Dövlət əmlakının, özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı torpaqların icarəyə verilməsindən daxilolmalar

7599,3 0,0 8000,0 0,0 8000,0 0,0 400,7 105,3 0,0 100,0

16

Dövlət mülkiyyətində olan torpaqların icarəyə verilməsindən daxilolmalar

5809,5 0,0 8000,0 0,0 8000,0 0,0 2190,5 137,7 0,0 100,0

17

Aksiz markalarının satışından daxilolmalar

6314,4 0,0 5000,0 0,0 6300,0 0,0 -14,4 99,8 1300,0 126,0

18 Dövlət rüsumu 105668,0 0,6 105000,0 0,6 108000,0 0,5 2332,0 102,2 3000,0 102,9

19

Büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar

239059,3 1,4 429000,0 2,6 460000,0 2,3 228032,7 192,4 31000,0 107,2

20 Vergi orqanlarının xətti ilə toplanan sair daxilolmalar

311582,2 1,8 140000,0 0,8 140000,0 0,7 -158317,2 44,9 0,0 100,0

21 Sair daxilolmalar 275723,4 1,6 22235,0 0,1 27991,0 0,1 -307068,0 10,2 5756,0 125,9

22 Mərkəzi Bankın mənfəətindən ayırmalar

0,0 250000,0 1,5

Cəmi 17505679,6 100,0 16766000,0 100,0 20127000,0 100,0 2621320,3 115,0 3361000,0 120,0

Qeyd edək ki, təqdim edilmiş məlumatlara görə cari ilin sonuna büdcə gəlirlərinin

tədiyyə növləri üzrə gözlənilən icrasının 2017-ci il üçün təsdiq edilmiş dövlət büdcəsinin

göstəriciləri ilə eyni səviyyədə olması nəzərdə tutulmuşdur.

Cari ildə olduğu kimi növbəti ildə də dövlət büdcəsinin gəlirlərinin tərkibində

xüsusi çəkisinə görə əsas mənbələrin Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar üzrə 45,8%,

ƏDV üzrə 21,3%, hüquqi şəxslərin mənfəət (gəlir) vergisi üzrə 11,5%, fiziki şəxslərin

gəlir vergisi üzrə 5,9% təşkil edəcəyi gözlənilir ki, bu da 2017-ci il üçün həmin

göstəricilərdən müvafiq olaraq 9,4 faiz bəndi çox, 4,1 faiz bəndi, 1,5 faiz bəndi və 1,1

faiz bəndi azdır. Qeyd edilən gəlir mənbələri (xüsusi çəkiləri azalan) üzrə proqnoz

məbləğlərinin cari ilin müvafiq göstəricilərindən çox olmasına baxmayaraq əsasən

Dövlət Neft Fondundan daxilolmaların 3116,0 mln. manat çox nəzərdə tutulması

hesabına büdcə gəlirlərinin 20,0% artması həmin mədaxil mənbələrinin büdcə

gəlirlərində xüsusi çəkisinin azalmasına gətirib çıxarır.

2018-ci ilin Qanun layihəsində “Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fondu üzrə

333000,0 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da cari illə müqayisədə 36000,0

min manat və ya 12,1% çoxdur (Maddə 3). 2017-ci ilin büdcəsindən fərqli olaraq növbəti

ildə Fondun mədaxil mənbələrindən “iriqabaritli və ya ağırçəkili nəqliyyat vasitələrinin

34

icazə verilən qabarit, çəki və yüklə birlikdə oxa düşən kütlə parametrlərinə dair tələblərin

pozulmasına görə tətbiq edilmiş inzibati cərimələr” üzrə daxilolma nəzərdə

tutulmamışdır.

Fondun mədaxil mənbələrində mülkiyyətində və ya istifadəsində olan

avtonəqliyyat vasitələri ilə sərnişin və yük daşımalarını həyata keçirən şəxslər tərəfindən

ödənilən sadələşdirilmiş vergi üzrə vəsait cari illə müqayisədə dəyişməz saxlanılmaqla

digər bütün mənbələr üzrə artım nəzərdə tutulmuşdur. Ən çox artım isə 29700,0 min

manat və ya 28,8% olmaqla dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş gəlirlərindən ayrılan

vəsait üzrədir (Cədvəl 17).

Cədvəl 17. 2017-2018-ci illər üzrə “Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fondunun mədaxil mənbələri, min manatla

Mənbələr

2017-ci il proqnoz 2018-ci il layihə Müqayisə

məbləğ xüsusi

çəki məbləğ

xüsusi çəki

fərq faiz xüsusi

çəki

Yol vergisi 89 000,0 30,0 91 000,0 27,3 2000,0 102,2 -2,6

Mülkiyyətində və ya istifadəsində olan avtonəqliyyat vasitələri ilə sərnişin və yük daşımalarını həyata keçirən şəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi

7 000,0 2,4 7 000,0 2,1 0,0 100,0 -0,3

İdxal olunan minik avtomobillərinə tətbiq edilən aksizlər

28 000,0 9,4 30 000,0 9,0 2000,0 107,1 -0,4

İdxal olunan avtonəqliyyat vasitələrinə tətbiq edilən gömrük rüsumu

40 700,0 13,7 41 000,0 12,3 300,0 100,7 -1,4

Azərbaycan Respublikasının ərazisində beynəlxalq avtomobil daşımalarını tənzimləyən icazənin verilməsi üçün tutulan dövlət rüsumu

12 500,0 4,2 15 000,0 4,5 2500,0 120,0 0,3

Nəqliyyat vasitələrinin, o cümlədən motonəqliyyat vasitələrinin, qoşquların və yarımqoşquların texniki baxışdan keçirilməsi üçün tutulan dövlət rüsumu

15 500,0 5,2 16 000,0 4,8 500,0 103,2 -0,4

İriqabaritli və ya ağırçəkili nəqliyyat vasitələrinin icazə verilən qabarit, çəki və yüklə birlikdə oxa düşən kütlə parametrlərinə dair tələblərin pozulmasına görə tətbiq edilmiş inzibati cərimələr

1 000,0 0,3

Dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş gəlirlərindən ayrılan vəsait

103 300,0 34,8 133 000,0 39,9 29700,0 128,8 5,2

YEKUN 297 000,0 333 000,0 36000,0 112,1

Əvvəlki illərdə olduğu kimi növbəti ildə də Fondun mədaxil mənbələrində xüsusi

çəkisinə görə dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş gəlirlərindən ayrılan vəsait cari illə

müqayisədə 5,2 faiz bəndi artaraq 39,9% səviyyəsində olmaqla ən yüksək çəkiyə

malikdir.

Qanun layihəsində Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsinə vergi

daxilolmalarının Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş vergi

dərəcələrinə uyğun olaraq hesablanılması (Maddə 4), Azərbaycan Respublikasında

35

istehsal edilən və qiymətləri tənzimlənən məhsulların ixracı zamanı məhsulların kontrakt

(satış) qiyməti ilə (ixracla bağlı xərclər çıxılmaqla) ölkədaxili topdansatış qiyməti

arasındakı fərqdən dövlət büdcəsinə 30 faiz həcmində yığım tutulduğu və bu yığımların

vergi ödəyicisinin vergilər, faizlər, maliyyə sanksiyaları və inzibati cərimələr üzrə digər

borclarının ödənilməsinə aid edilmədiyi (Maddə 5) qeyd olunmuşdur.

Cari ilin büdcəsindən fərqli olaraq 2018-ci ilin Qanun layihəsində dövlət

büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş gəlirlərinin formalaşma mənbələrinə Mərkəzi Bankın

mənfəətindən ayırmalar daxil edilməmişdir. Digər bütün mənbələr (Maddə 6) və yerli

gəlirlərin formalaşma mənbələri eyni qaydada nəzərdə tutulmuşdur (Maddə 7).


Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsinin xərcləri 20905,7 mln. manat

məbləğində olmaqla (Maddə 1) 2016-ci ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 3154,4 mln.

manat və ya 17,8%, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə isə 2964,7 mln.

manat və ya 16,5%, gözlənilən icra göstəricisi ilə isə 3062,8 mln. manat və ya 17,2%

çox proqnozlaşdırılmışdır.

Növbəti il üçün dövlət büdcəsinin xərclərinin ÜDM-də xüsusi çəkisinin 30,1%

olması proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci ilin gözlənilən göstəricisi ilə müqayisədə

3,9 faiz bəndi çoxdur. 2019-2021-ci illərdə dövlət büdcəsi xərclərinin ÜDM-ə nisbətinin

müvafiq olaraq 26,0%, 24,9% və 22,9% səviyyəsində azalması nəzərdə tutulmuşdur.

Dövlət büdcəsinin gəlirlərində olduğu kimi, xərclərinin də ÜDM-ə nisbət göstəricinin

azalması ÜDM-in daha sürətli artım tempi ilə proqnozlaşdırılması ilə bağlıdır.

Büdcə xərclərinin funksional təsnifatı üzrə (Maddə 8) dövlət büdcəsi xərclərinin

2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə ÜDM-ə faiz nisbəti üzrə ən böyük artım 3,1 faiz

bəndi olmaqla “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsinin, ən çox azalma isə 0,8

faiz bəndi olmaqla “İqtisadi fəaliyyət” bölməsinin payına düşür.

Növbəti ildə 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə dövlət büdcəsinin ümumi

xərclərində funksional təsnifatın 6 bölmə üzrə xüsusi çəkisinin artımı, 8 bölməsi üzrə

azalması gözlənilir. Əsas artımlar “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsində 8,5

faiz bəndi, “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsində 1,1 faiz bəndi, əsas azalmalar isə

“İqtisadi fəaliyyət” bölməsində 3,2 faiz bəndi, “Sosial müdafiə və sosial təminat”

bölməsində 2,6 faiz bəndi, “Müdafiə” bölməsində 1,6 faiz bəndi “Əsas bölmələrə aid

edilməyən xidmətlər” bölməsində 1,5 faiz bəndi,təşkil edəcəkdir.

2017-ci ildən fərqli olaraq 2018-ci ildə də dövlət büdcəsi xərclərində xüsusi çəkisi

ən yüksək olan bölmə 23,7% olmaqla “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsinin

36

payına düşür ki, bu da əsasən bölmə üzrə xərclərin 2017-ci ilin proqnozu ilə

müqayisədə 2232,3 mln. manat artırılması ilə bağlıdır.

Dövlət büdcəsi xərclərinin funksional təsnifatı üzrə (Maddə 8) 2017-ci ilin proqnoz

göstəriciləri ilə müqayisədə 10 bölmə üzrə artım, 4 bölmə üzrə isə azalma nəzərdə

tutulur. Mütləq ifadədə ən böyük artımlar “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar”

bölməsində 2232,3 mln. manat, “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsində 703,9 mln.

manat, “Təhsil” bölməsində 210,3 mln. manat, faiz ifadəsində isə “Yanacaq və enerji”

bölməsində 2,3 dəfə, “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsində 82,3%, “Nəqliyyat

və rabitə” bölməsində 63,8% gözlənilir. Ən çox azalmalar isə “İqtisadi fəaliyyət” bölməsi

üzrə 547,5 mln. manat və ya 69,0%, “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsində

154,8 mln. manat və ya 6,6%, “Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsi üzrə

59,1 mln. manat və ya 3,8% və “Səhiyyə” bölməsində 6,1 mln. manat və ya 0,8%

nəzərdə tutulur (Cədvəl 18).

Cədvəl 18. 2016-2018-ci illərdə funksional təsnifat üzrə dövlət büdcəsi xərclərinin strukturu, min manat

Bölmələrin adı

2016-cı il icra

2017-ci il proqnoz

2017-ci il gözlənilən

icra

2018-ci il proqnoz

Müqayisə

2016-cı illə 2017-ci ilin

proqnozu ilə 2017-ci ilin

gözlənilən icrası ilə

fərq faiz fərq faiz fərq faiz

Ümumi dövlət xidmətləri, o cümlədən

2904413,8 2916330,5 2905003,8 3620257,0 715843,2 124,6 703926,5 124,1 715253,2 124,6

dövlət borcuna

və öhdəliklərinə xidmət edilməsi ilə bağlı xərclər

1769063,5 1641799,7 1641799,7 2262777,5 493714,0 127,9 620977,8 137,8 620977,8 137,8

Müdafiə 2192730,2 2642092,7 2628882,2 2738721,8 545991,6 124,9 96629,1 103,7 109839,6 104,2

Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq

1117133,7 1223770,5 1217651,6 1329535,1 212401,4 119,0 105764,6 108,6 111883,5 109,2

Təhsil 1754389,2 1791194,9 1773282,9 2001498,0 247108,8 114,1 210303,1 111,7 228215,1 112,9

Səhiyyə 702503,2 746713,8 739246,6 740661,3 38158,1 105,4 -6052,5 99,2 1414,7 100,2

Sosial müdafiə və sosial təminat, o cümlədən

2645241,8 2351992,3 2340222,9 2197182,1 -448059,7 83,1 -154810,2 93,4 -143040,8 93,9

Azərbaycan Respublikasını

n Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna dövlət büdcəsindən ayırmalar (transfert)

1246000,0 1270000,0 1263650,0 1300000,0 54000,0 104,3 30000,0 102,4 36350,0 102,9

37

Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət

687390,9 282494,2 276844,4 304289,2 -383101,7 44,3 21795,0 107,7 27444,8 109,9

Mənzil və kommunal təsərrüfatı

416922,6 304210,7 298126,5 457398,6 40476,0 109,7 153187,9 150,4 159272,1 153,4

Yanacaq və enerji

5738,0 3515,0 3462,3 8016,6 2278,6 139,7 4501,6 228,1 4554,3 231,5

Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi

585398,3 517434,2 512259,9 656259,9 70861,6 112,1 138825,7 126,8 144000,0 128,1

Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar, o cümlədən

2707078,4 2712126,0 2712126,0 4944376,0 2237297,6 182,6 2232250,0 182,3 2232250,0 182,3

dövlət əsaslı vəsait

qoyuluşu

2685749,5 2692000,0 2692000,0 4924200,0 2238450,5 183,3 2232200,0 182,9 2232200,0 182,9

Nəqliyyat və rabitə

89128,5 101838,1 100208,7 166790,7 77662,2 187,1 64952,6 163,8 66582,0 166,4

İqtisadi fəaliyyət

319799,8 793007,8 789042,7 245511,0 -74288,8 76,8 -547496,8 31,0 -543531,7 31,1

Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər, o cümlədən

1623415,2 1554279,4 1546508,0 1495202,7 -128212,5 92,1 -59076,7 96,2 -51305,3 96,7

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondu

281480,8 200000,0 199000,0 200000,0 -81480,8 71,1 0,0 100,0 1000,0 100,5

Dövlət büdcəsinin ehtiyat fondu

828972,8 101500,0 100992,5 100000,0 -728972,8 12,1 -1500,0 98,5 -992,5 99,0

YEKUN 17751283,7 17941000,0 17842868,4 20905700,0 3154416,3 117,8 2964700,0 116,5 3062831,6 117,2

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində xərclərin iqtisadi təsnifat üzrə

strukturunda ən böyük xüsusi çəki “Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması” bölməsi üzrə

2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə 8,7 faiz bəndi çox olmaqla 29,6% səviyyəsində

nəzərdə tutulmuşdur. Ən kiçik pay (0,5%) isə qrantlar və digər ödənişlərin

maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclər üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

38

Cədvəl 19. 2016-2018-ci illərdə iqtisadi təsnifat üzrə dövlət büdcəsi xərclərinin strukturu, min manatla

Bölmələr

2016-cı il icra

2017-ci il proqnoz


icra 2018-ci il proqnoz

müqayisə


2017-ci ilin proqnozu ilə

2017-ci ilin gözlənilən icrası

ilə

məbləğ məbləğ məbləğ məbləğ xüsusi çəkisi

% fərq faiz fərq faiz fərq faiz

Əməyin ödənişi

3640662,3 4132665,8 4097946,8 4236961,0 20,3 596298,7 116,4 104295,2 102,5 139014,2 103,4

Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması

3174675,0 3184103,4 3160264,0 3443396,8 16,5 268721,8 108,5 259293,4 108,1 283132,8 109,0

Faizlər üzrə ödənişlər

375350,5 380905,3 380905,3 612088,7 2,9 236738,2 163,1 231183,4 160,7 231183,4 160,7

Subsidiyalar və cari transfertlər

737787,6 960522,0 954121,5 978787,2 4,7 240999,6 132,7 18265,2 101,9 24665,7 102,6

Qrantlar və digər ödənişlər

177736,9 621714,1 618230,4 100724,5 0,5 -77012,4 56,7 -520989,6 16,2 -517505,9 16,3

Təqaüdlər və sosial müavinətlər

2065269,6 2174566,3 2163273,5 2211193,7 10,6 145924,1 107,1 36627,4 101,7 47920,2 102,2

Digər xərclər 2761665,1 1431869,7 1420427,0 1487220,1 7,1 -1274445,0 53,9 55350,4 103,9 66793,1 104,7

Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması

3322442,4 3746547,8 3740114,3 6191201,7 29,6 2868759,3 186,3 2444653,9 165,3 2451087,4 165,5

Maliyyə aktivləri üzrə əməliyyatlar

106594,5 52000,0 51480,0 0,0 0,0 -106594,5 0,0 -52000,0 0,0 -51480,0 0,0

Öhdəliklər üzrə maliyyə əməliyyatları

1389099,8 1256105,6 1256105,6 1644126,3 7,9 255026,5 118,4 388020,7 130,9 388020,7 130,9

YEKUN 17751283,7 17941000,0 17842868,4 20905700,0 3154416,3 117,8 2964700,0 116,5 3062831,6 117,2

Cari ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə iqtisadi təsnifat üzrə əsas artımlar

“Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması” bölməsində 2444,7 mln. manat və ya 65,3%,

“Öhdəliklər üzrə maliyyə əməliyyatları” bölməsində 388,0 mln. manat və ya 30,9%,

“Faizlər üzrə ödənişlər” bölməsində 231,2 mln. manat və ya 60,7%, “Malların (işlərin və

xidmətlərin) satın alınması” bölməsində 259,3 mln. manat və ya 8,1%, “Əməyin ödənişi”

bölməsində 104,3 mln. manat və ya 2,5%, azalma isə “Qrantlar və digər ödənişlər”

bölməsində 521,0 mln. manat və ya 83,8% nəzərdə tutulur. Qeyd edək ki, son 10 ildə ilk

dəfə olaraq “Maliyyə aktivləri üzrə əməliyyatlar” bölməsi üzrə vəsait

proqnozlaşdırılmamışdır.

Göründüyü kimi, cari illə müqayisədə növbəti ildə mütləq ifadədə ən böyük artım

2444,7 mln. manat və ya 65,3%, olmaqla “Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması”

39

bölməsindədir ki, bunu da əsasən dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinin 2232,2 mln.

manat artım ilə əlaqələndirmək olar.

“Büdcə zərfi”nə görə növbəti ildə dövlət büdcəsinin xərclərinin 51,5%-i və ya

10769,5 mln. manatının cari xərclərə (cari illə müqayisədə 137,4 mln. manat və ya

1,3% az), 37,7 %-i və ya 7873,4 mln. manatının əsaslı xərclərə (cari illə müqayisədə

2481,1 mln. manat və ya 46,0% çox), 10,8%-i və ya 2262,8 mln. manatının dövlət

borcuna xidmətlə bağlı xərclərə (cari illə müqayisədə 621,0 mln. manat və ya 37,8%

çox) yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Cari illə müqayisədə növbəti ildə cari xərclərin xüsusi çəkisi 9,3 faiz bəndi

azalmış, əsaslı xərclərin xüsusi çəkisi 7,6 faiz bəndi və dövlət borcuna xidmətlə bağlı

xərclərin xüsusi çəkisi isə 1,7 faiz bəndi artmışdır.

İqtisadi təsnifatın ayrı-ayrı bölmələri üzrə aşağıdakıları qeyd etmək olar:

Əməyin ödənişi ilə bağlı xərclərə 2017-ci ilin sonuna gözlənilən icra göstəricisi

ilə müqayisədə 3,4% çox və ya 4236961,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə

tutulmuşdur. Bu, cəmi büdcə xərclərinin 20,3%-nə bərabərdir. Təhlil göstərir ki, növbəti

ildə “Mənzil və kommunal təsərrüfatı”, “Yanacaq və enerji”, “Sənaye, tikinti və faydalı

qazıntılar” və “İqtisadi fəaliyyət” bölmələrində bu istiqamətdə vəsait

proqnozlaşdırılmamışdır. Ümumilikdə növbəti ildə əməyin ödənişi ilə bağlı nəzərdə

tutulmuş vəsaitin 95,5%-i funksional təsnifatın 5 bölməsinin payına düşür. Ən böyük

xüsusi çəki isə “Təhsil” bölməsinə aid olacaq – 32,9%.

Malların (işlərin və xidmətlərin) alınması məqsədilə büdcə layihəsində

bölməsində 3443396,8 min manat və ya büdcə xərclərinin 16,5%-i səviyyəsində vəsait

nəzərdə tutulmuşdur. Növbəti ilə proqnozlaşdırılmış bu vəsait cari ilin gözlənilən icrası

ilə müqayisədə 8,9% çoxdur.

“Büdcə zərfi“nə daxil edilmiş məlumatların təhlili göstərir ki, malların (işlərin və

xidmətlərin) alınması ilə bağlı vəsaitlərdə mütləq ifadədə ən böyük artım abadlaşdırma

xidmətlərinin haqqının ödənilməsi ilə bağlı xərclərdə nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, bu

xərclərə 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 87679,1 min manat çox olmaqla

253752,1 min manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Nisbi ifadədə isə qaz

haqlarının ödənilməsi ilə bağlı xərclər ən yüksək artım tempinə malikdir – 2,1 dəfə. Ən

böyük azalma isə digər kommunal xidmətləri haqqlarının ödənilməsi üzrə

proqnozlaşdırılmışdır. Bu xərclərə 2017-ci ildə gözlənilən 157751,4 min manata qarşı

növbəti ildə 94870,0 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Azalma “Əsas bölmələrə

aid edilməyən xidmətlər” bölməsində kommunal, kommunikasiya xidmətləri və digər

40

tədbirlərlə bağlı birdəfəlik təyinatlı xərclərdə bu istiqamətdə azalmanın nəzərdə

tutulması ilə bağlıdır.

Faizlər üzrə ödənişlərə növbəti ilə 612088,7 min manat məbləğində və ənənəvi

olaraq ümumi dövlət xidmətləri ilə bağlı xərclərdə nəzərdə tutulmuşdur. 2018-ci ilə

proqnozlaşdırılmış vəsait cari ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 60,7% çoxdur. Təhlil

göstərir ki, artım məbləğinin 82,7%-i xarici təşkilatlara faizlər üzrə ödənişlərin, 17,2%-i

kommersiya bankları üzrə ödənişlərin payına düşür. Faizlər üzrə ödənişlərə cəmi

xərclərin 3,0%-i səviyyəsində vəsait proqnozlaşdırlmışdır.

Subsidiya və cari transfertlər üzrə xərclərə növbəti ildə 978787,2 min manat

vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu, cəmi xərclərin 4,7%-nə bərabərdir. 2018-ci il üçün

proqnozlaşdırılmış vəsaitin məbləği cari ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 2,6%

çoxdur.

Təhlil göstərir ki, 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin tərkibində funksional təsnifatın

“Yanacaq və enerji” bölməsində ilk dəfə olaraq subsidiya və cari transfertlərin

ödənilməsi üçün vəsait proqnozlaşdırlmışdır. Bu istiqamətdə nəzərdə tutulmuş vəsaitin

30,0%-i “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsinin payına düşür. Təhlil göstərir ki,

ümumilikdə bu xərclərin artımı əsasən “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq,

ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi” bölməsində nəzərdə tutulmuş artımla izah olunur.

Bu bölmənin subsidiya və cari transfertlər üzrə xərclərdə xüsusi çəkisi 29,8%-dir. 2017-

ci ilin sonuna gözlənilən icra göstəricisi ilə müqayisədə “Sosial müdafiə və sosial

təminat” bölməsi üzrə bu xərclər 248750,0 min manat azalma ilə nəzərdə tutulmuşdur.

Bu isə, cari ildə həmin bölmədən Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinə nəzərdə tutulmuş

vəsaitin növbəti ildə proqnozlaşdırılmaması ilə bağlıdır.

Növbəti ildə cəmi büdcə xərclərinin 0,5%-ni təşkil edəcək qrantlar və digər

ödənişlərlə bağlı xərclərə 100724,5 min manat məbləğində vəsait nəzərdə

tutulmuşdur və 2018-ci ildə iqtisadi təsnifat üzrə azalma ilə proqnozlaşdırılmış yeganə

bölmədir. 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisi ilə müqayisədə növbəti ilə nəzərdə

tutulmuş vəsaitin məbləği 6,1 dəfə azdır. Təhlil göstərir ki, bu bölmə üzrə xərclərin

tərkibində dövlət idarəetmə sektoruna cari ödənişlər üçün 2017-ci ilin sonuna 543270,0

min manat vəsaitin icra ediləcəyi gözlənilir və növbəti ildə bununla bağlı xərc nəzərdə

tutulmamışdır. Beynəlxalq üzvlük haqları üzrə ödənişlərin məbləği isə 15542,1 min

manat artırılaraq 70204,5 min manat müəyyən edilmişdir.

Təqaüdlər və sosial müavinətlərə 2018-ci ildə 2211193,7 min manat

məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da cəmi xərclərin 10,6%-nə bərabərdir.

Cari ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə bu xərclərdə 47920,2 min manat və ya 2,2%

41

artım proqnozlaşdırılmış və ənənəvi olaraq “Sosial müdafiə və sosial təminat”

bölməsinin xüsusi çəkisi nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəkdir – 96,1%.

Təqaüdlər və sosial müavinətlərə nəzərdə tutulmuş xərclərin tərkibində işsizlərin

hazırlığı və ixtisasının artırılması ilə bağlı transfertlərin məbləğində 10,3 dəfə artım

nəzərdə tutulmuşdur. Bu istiqamətə 16942,6 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır və

artımın əsas səbəbi işsizik sığortası ilə bağlı mexanizmin tətbiqinə növbəti ildən

başlanılmasıdır. Həmçinin qaçqınlara və məcburi köçkünlərə verilən müavinətlərin

məbləğində də nəzərəçarpacaq artım gözlənilir. Belə ki, bu istiqamətdə cari ilin

gözlənilən icrası ilə müqayisədə 14075,4 min manat çox və ya 201495,6 min manat

məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır.

Ünvanlı dövlət sosial yardımlarının ödənilməsinə bu ilin sonuna 234820,0 min

manat vəsaitin icra ediləcəyi gözlənilir və növbəti ilə 28620,0 min manat məbləğində az

vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Azalma ilə proqnozlaşdırılmış istiqamətlərdən biri də

tələbələrə verilən təqaüdlərlə bağlıdır. Belə ki, 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisi ilə

müqayisədə 2,4 dəfə az olmaqla 23775,7 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

Digər xərclərə növbəti ildə cəmi xərclərin 7,1%-i qədər və ya 1487220,1 min

manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2017-ci ilin sonuna gözlənilən icra

göstəricisinə nisbətdə 4,7% çoxdur.

Təhlil göstərir ki, digər xərclərin tərkibində nəzərəçarpacaq artım əsaslı xərclərin,

o cümlədən yolların əsaslı təmiri ilə bağlı xərclərin ödənilməsində nəzərdə tutulmuşdur.

“Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsinin “Digər xərclər”də xüsusi

çəkisi 48,4% təşkil edəcək.

Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınmasına 2018-ci ildə 6191201,7 min manat

məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu, büdcə xərclərinin 29,6%-ə bərabərdir.

Növbəti ilə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 79,5%-i “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar”

bölməsinin payına düşür.

2017-ci ilin sonuna gözlənilən icra ilə müqayisədə növbəti ilə proqnozlaşdırılmış

məbləğ 65,5% çoxdur. Bölmə üzrə artım tikililərin inşası üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Öhdəliklər üzrə maliyyə əməliyyatlarına 2018-ci ildə 1644126,3 min manat və

ya cari ilin gözlənilən icra göstəricisi ilə müqayisədə 30,9% çox vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Bu, cəmi büdcə xərclərinin 7,9%-i qədərdir. Öhdəliklər üzrə

maliyyə əməliyyatlarına vəsait tam məbləğdə “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsində

nəzərdə tutulmuşdur.

Bu xərclərdə növbəti ilə proqnozlaşdırılmış artım məbləğinin 99,5%-i il ərzində

qaytarılmalı uzunmüddətli xarici ssudalarının payına düşür.

42

“Büdcə zərfi”nə görə, 2018-ci ilin dövlət büdcəsində sosialyönlü xərclərə (iqtisadi

təsnifatın əməyin ödənişi, təqaüdlər və sosial müavinətlər, dərman, sarğı ləvazimatları

və materiallarının, ərzaq məhsullarının alınması üzrə xərclərin cəmi) 7004,8 mln. manat

vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icra göstəriciləri ilə müqayisədə 767,8

mln. manat və ya 12,3%, 2017-ci ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə isə 147,9 mln.

manat və ya 2,2% çoxdur. 2018-ci ilin dövlət büdcəsində sosialyönlü xərclərin 2017-ci

ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə artımla nəzərdə tutulmasına baxmayaraq,

xüsusi çəkisi 4,7 faiz bəndi azalaraq 33,5% səviyyəsində olması gözlənilir. 2018-ci ilin

büdcə layihəsində 2017-ci illə müqayisədə sosialyönlü xərclərin bütün

komponentlərində artım nəzərdə tutulmuşdur.

Sosial xərcləri ayrı-ayrı komponentlər üzrə götürdükdə “Əməyin ödənişi” bölməsi

üzrə 4237,0 mln. manat olmaqla növbəti ildə 2,5% (2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə

16,3%), “Dərman, sarğı ləvazimatları və materiallarının alınması” üzrə 212,9 mln. manat

olmaqla 2,9% (2016-cı illə müqayisədə 7,8%), “Ərzaq məhsullarının alınması” üzrə 343,8

mln. manat olmaqla 0,3% (2016-cı illə müqayisədə 3,0%) və “Təqaüdlər və sosial

müavinətlər” üzrə üzrə 2211,2 mln. manat olmaqla müvafiq olaraq 1,7% (2016-cı illə

müqayisədə 7,1%) artım nəzərdə tutulmuşdur.

2017-ci ildə olduğu kimi növbəti ilin büdcə layihəsində də bu xərclərin tərkibində

daha yüksək xüsusi çəki (60,5%) əməyin ödənişi üzrə, daha kiçik xüsusi çəki (3,0%) isə

dərman, sarğı ləvazimatları və materiallarının alınması üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Dərman, sarğı ləvazimatları və materiallarının alınması üzrə vəsaitin 88,3%-i

“Səhiyyə” bölməsi, ərzaq məhsullarının alınmasının 52,2%-i “Müdafiə” və 22,4%-i

“Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq” bölmələrinə, təqaüdlər və sosial

müavinətlərin 96,1%-i “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan

Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərcləri

20181,6 mln. manat olmaqla (Maddə 1) 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə

3920,8 mln. manat və ya 24,1%, 2017-ci ilin təsdiq edilmiş proqnoz göstəricisi ilə

müqayisədə isə 2961,9 mln. manat və ya 17,2% çox proqnozlaşdırılmışdır (Cədvəl 20).

Mərkəzləşdirilmiş xərclər dövlət büdcəsinin bütün funksional bölmələri üzrə nəzərdə

tutulmuşdur ki, burada da ən böyük xüsusi çəki 24,5% olmaqla “Sənaye, tikinti və

faydalı qazıntılar” bölməsinə aiddir.

43

Cədvəl 20. 2016-2018-ci illərdə funksional təsnifat üzrə dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərinin strukturu, min manat

Bölmələr 2016-cı il

icra

2017-ci il

proqnoz

2017-ci il

gözlənilən icra

2018-ci il

layihə

2016-cı il icra ilə

müqayisə

2017-ci il proqnoz

ilə müqayisə


icra ilə müqayisə


Ümumi dövlət

xidmətləri 2795891,0 2817409,2 2807080,1 3519309,3 723418,3 125,9 701900,1 124,9 712229,2 125,4

Müdafiə 2192730,2 2642092,7 2628882,2 2738721,8 545991,6 124,9 96629,1 103,7 109839,6 104,2

Məhkəmə

hakimiyyəti,

hüquq-

mühafizə və

prokurorluq

1117133,7 1223770,5 1217651,6 1329535,1 212401,4 119,0 105764,6 108,6 111883,5 109,2

Təhsil 841356,8 1616778,1 1600610,4 1822067,1 980710,3 216,6 205289,0 112,7 221456,8 113,8

Səhiyyə 499851,4 524037,6 518797,3 528860,7 29009,3 105,8 4823,1 100,9 10063,4 101,9

Sosial

müdafiə və

sosial təminat

2643242,2 2349906,6 2338147,6 2194982,4 -448259,8 83,0 -154924,2 93,4 -143165,2 93,9

Mədəniyyət,

incəsənət,

informasiya,

bədən

tərbiyəsi və

digər

kateqoriyalara

aid edilməyən

sahədə

fəaliyyət

617686,6 274812,7 269316,5 296495,6 -321191,0 48,0 21682,9 107,9 27179,1 110,1

Mənzil və

kommunal

təsərrüfatı

237012,5 105140,0 103037,2 252325,4 15312,9 106,5 147185,4 240,0 149288,3 244,9

Yanacaq və

enerji 5738,0 3515,0 3462,3 8016,6 2278,6 139,7 4501,6 228,1 4554,3 231,5

Kənd

təsərrüfatı,

meşə

təsərrüfatı,

balıqçılıq,

ovçuluq və

ətraf mühitin

mühafizəsi

585398,3 517434,2 512259,9 656259,9 70861,6 112,1 138825,7 126,8 144000,0 128,1

Sənaye, tikinti

və faydalı

qazıntılar

2707078,4 2712126,0 2712126,0 4944376,0 2237297,6 182,6 2232250,0 182,3 2232250,0 182,3

Nəqliyyat və

rabitə 89128,5 101338,1 99716,7 166290,7 77162,2 186,6 64952,6 164,1 66574,0 166,8

İqtisadi

fəaliyyət 319799,8 793007,8 789042,7 245511,0 -74288,8 76,8 -547496,8 31,0 -543531,7 31,1

Əsas

bölmələrə aid

edilməyən

xidmətlər

1608711,0 1538389,5 1530697,5 1478856,4 -129854,6 91,9 -59533,1 96,1 -51841,1 96,6

XƏRCLƏRİN

CƏMİ 16260758,6 17219758,0 17130827,9 20181608,0 3920849,4 124,1 2961850,0 117,2 3050780,1 117,8

Qeyd edək ki, ayrı-ayrı funksional bölmələr üzrə mərkəzləşdirilmiş xərclərin

müvafiq bölmələr üzrə dövlət büdcəsinin xərclərində payı 55,2-100,0% arasında dəyişir.

Belə ki, “Mənzil və kommunal təsərrüfatı” bölməsi üzrə mərkəzləşdirilmiş xərclərin payı

daha az olmaqla 55,2% səviyyəsində nəzərdə tutulmuş, 6 bölmə (“Müdafiə”, “Məhkəmə

hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq”,“Yanacaq və enerji”, “Kənd təsərrüfatı,

meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi”, “Sənaye, tikinti və

44

faydalı qazıntılar”, “İqtisadi fəaliyyət” bölmələri) üzrə isə xərclər tam olaraq

mərkəzləşdirilmiş xərclər üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

2017-ci ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə növbəti ildə funksional təsnifat

üzrə mərkəzləşdirilmiş xərclərdə ən yüksək artım “Mənzil və kommunal təsərrüfatı”

bölməsində nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, müvafiq xərclər 147,2 mln. manat və ya 2,4

dəfə çox olmaqla 252,3 mln. manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır. Məlumatların

təhlili göstərir ki, müvafiq bölmə üzrə mərkəzləşdirilmiş xərclərdə artımın əsas səbəbi

“Kommunal, kommunikasiya xidmətlərinin ödənilməsi” üzrə birdəfəlik təyinatlı vəsaitlər

üzrə 30,0 mln. manat (2017-ci ildə müvafiq istiqamət üzrə xərc nəzərdə tutulmamışdır),

“Yaşayış məntəqələrinə aid olan kommunal təyinatlı infrastrukturların bərpa və

yenidənqurulması, abadlaşdırılması xərcləri”üzrə 95,2 mln. manat (2017-ci illə

müqayisədə 93,2 mln. manat çox), Azərsu ASC üzrə 29,4 mln. manat məbləğində

vəsaitin (2017-ci illə müqayisədə 22,0 mln. manat çox) nəzərdə tutulması ilə bağlıdır.

Ən çox azalma isə 547,5 mln. manat və ya 69,0% olmaqla “İqtisadi fəaliyyət”

bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır. Azalmaya əsasən 2018-ci ildə müvafiq bölmədə

“Əmanətlərin sığortalanması Fondu və “Maliyyə sağlamlaşdırılması tədbirləri, o

cümlədən nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan müəssisələrin nizamnamə kapitalının

artırılması, həmin müəssisələrin fəaliyyəti ilə əlaqədar zərərin ödənilməsi də daxil

olmaqla bəzi öhdəliklərin tənzimlənməsi” üzrə xərclərin nəzərdə tutulmaması təsir

etmişdir.

Mərkəzləşdirilmiş xərclər iqtisadi təsnifatın 10 bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Növbəti ilin büdcə layihəsində mərkəzləşdirilmiş xərclərin 2961,9 mln. manat və ya

17,2% çox nəzərdə tutulması iqtisadi təsnifatın 2 bölməsi istisna olmaqla digər bölmələr

üzrə xərclərin çox proqnozlaşdırılması hesabınadır. Belə ki, növbəti ilin büdcə

layihəsində maliyyə aktivləri üzrə əməliyyatlara vəsaitin yönəldilməsi nəzərdə

tutulmamış, qrantlar və digər ödənişlər 521,0 mln. manat və ya 6,2 dəfə azaldılmış,

digər 8 bölmə üzrə isə xərclər (əməyin ödənişi, malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınması, faizlər üzrə ödənişlər, subsidiyalar və cari transfertlər, təqaüdlər və sosial

müavinətlər digər xərclər, qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması, öhdəliklər üzrə maliyyə

əməliyyatları) 3534,8 mln. manat çox proqnozlaşdırılmışdır. Artımda əsas pay 69,2%-lə

qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması xərclərinə aiddir.


Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsinin yerli xərcləri 724,1 mln. manat

olmaqla (Maddə 1) 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 766,4 mln. manat və ya

51,4% az, 2017-ci ilin təsdiq edilmiş proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə 2,9 mln. manat

45

və ya 0,4% çox proqnozlaşdırılmışdır (Cədvəl 21). 2016-cı ilin icra göstəricilərindən

kəskin fərqlənmə, Hesablama Palatasının 2017-ci il dövlət büdcəsinin layihəsinə verdiyi

Rəydə qeyd edildiyi kimi, təhsil xərclərinin(məktəbəqədər uşaq müəssisələrinin

maliyyələşdirilməsi xərcləri istisna olmaqla) və mədəniyyət, incəsənət, informasiya,

bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyətin xərclərinin yerli

xərclərdən çıxarılaraq mərkəzləşdirilmiş xərclərə aid edilməsi ilə bağlı olmuşdur.

Təqdim edilmiş məlumatlara əsasən yerli xərclərin artımının əsas səbəbi qaz və

elektrik enerjisi xərcləri tarifinin artımı, həmçinin 2017-ci ildə Azərbaycan

Respublikasının şəhər və rayonlarında yeni tikilmiş uşaq bağçalarının (14 rayon və

şəhər üzrə 20 yeni tikilmiş uşaq bağçaları) istismara verilməsi ilə bağlı onların

xərclərinin maliyyələşdirilməsi ilə əlaqələndirilir.

Yerli xərclər dövlət büdcəsinin 14 funksional bölməsindən 8-i üzrə nəzərdə

tutulmuşdur ki, burada da ən böyük xüsusi çəki 29,3% olmaqla “Səhiyyə” bölməsinə

aiddir.

Cədvəl 21. 2016-2018-ci illərdə funksional təsnifat üzrə dövlət büdcəsinin yerli xərclərinin strukturu, min manat


icra

2017-ci il

proqnoz

2017-ci il

gözlənilən

icra

2018-ci il

layihə

2016-cı il icra ilə

müqayisə

2017-ci il

proqnoz ilə

müqayisə

2017-ci il

gözlənilən icra

ilə müqayisə


Ümumi dövlət

xidmətləri 108522,8 98921,3 97923,6 100947,7 -7575,1 93,0 2026,4 102,0 3024,1 103,1

Təhsil 913032,4 174416,7 172672,6 179430,9 -733601,5 19,7 5014,2 102,9 6758,3 103,9

Səhiyyə 202651,8 222676,1 220449,3 211800,6 9148,8 104,5 -10875,5 95,1 -8648,7 96,1

Sosial müdafiə

və sosial

təminat

1999,5 2085,7 2075,3 2199,7 200,2 110,0 114,0 105,5 124,4 106,0

Mədəniyyət,

incəsənət,

informasiya,

bədən tərbiyəsi

və digər

kateqoriyalara

aid edilməyən

sahədə

fəaliyyət

69704,3 7681,5 7527,9 7793,6 -61910,7 11,2 112,1 101,5 265,8 103,5

Mənzil və

kommunal

təsərrüfatı

179910,1 199070,7 195089,3 205073,1 25163,0 114,0 6002,4 103,0 9983,8 105,1

Nəqliyyat və

rabitə 0,0 500,0 492,0 500,0 500,0

0,0 100,0 8,0 101,6

Əsas bölmələrə

aid edilməyən

xidmətlər

14704,2 15889,9 15810,5 16346,3 1642,1 111,2 456,4 102,9 535,8 103,4

XƏRCLƏRİN

CƏMİ 1490525,0 721242,0 712040,5 724092,0 -766433,0 48,6 2850,0 100,4 12051,5 101,7

46

2017-ci ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə 6 bölmə üzrə artım, 1 bölmə

(“Səhiyyə) üzrə isə azalma proqnozlaşdırılmışdır. “Nəqliyyat və rabitə” bölməsi üzrə

2018-ci ildə nəzərdə tutulmuş xərclər 2017-ci ilin təsdiq edilmiş xərclərinə bərabərdir.

Mütləq ifadədə ən böyük artım 6,0 mln. manat olmaqla “Mənzil və kommunal

təsərrüfatı” bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır ki, bu xərclər də yalnız Yerli İcra

Hakimiyyəti orqanları üzrə nəzərdə tutulmuşdur. “Səhiyyə” bölməsinin yerli xərclərinin

azalması tam olaraq Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi üzrə nəzərdə

tutulmuşdur.

Yerli xərclər iqtisadi təsnifatın 6 bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır. 2017-ci illə

müqayisədə 2018-ci ilin büdcə layihəsində yerli xərclərin 2,9 mln. manat artması iqtisadi

təsnifatın 2 bölməsi üzrə (əməyin ödənişi, qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması)

ümumilikdə 10,4 mln. manat azalması, 4 bölməsi (malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınması, təqaüdlər və sosial müavinətlər, digər xərclər,subsidiyalar və cari transfertlər)

üzrə isə 13,3 mln. manat artması hesabına nəzərdə tutulur. Azalmada əsas pay (98,3%)

əməyin ödənişi xərclərinə, artımda isə əsas pay (79,6%) malların (işlərin və xidmətlərin)

satın alınması xərclərinə aiddir. Əməyin ödənişi xərclərinin azalmasına baxmayaraq bu

xərclərin dövlət büdcəsinin yerli xərclərində növbəti ildə də ən yüksək paya (45,4%)

malik olacağı gözlənilir.

Yerli xərclərin 179,4 mln. manatının və ya 24,8%-nin təhsil xərclərinə

(məktəbəqədər uşaq müəssisələrinin maliyyələşdirilməsi xərcləri), 211,8 mln. manatının

və ya 29,3%-nin səhiyyə xərclərinə, 205,1 mln. manatının və ya 28,3%-nin mənzil və

kommunal təsərrüfatı xərclərinə, 100,2 mln. manatının və ya 13,8%-nin icra hakimiyyəti

orqanlarının saxlanılması xərclərinə, 7,8 mln. manatının və ya 1,1%-nin mədəniyyət,

incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən xərclərə,

19,8 mln. manatının və ya 2,7%-nin isə digər xərclərə yönəldilməsi nəzərdə tutulur.

2018-ci ilin dövlət büdcəsində şəhər və rayonlar üzrə gəlirlər 7907,0 mln. manat,

xərclər 724,1 mln. manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur (Maddə 10) ki, bu da 2017-cı

ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 262,0 mln. manat çox və 2,9 mln. manat çoxdur.

Gəlirlərin yerli xərclərdən artıq olan və mərkəzləşdirilmiş gəlirlərə aid edilən hissəsinin

məbləğində isə artım nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə

müqayisədə növbəti ildə 255,3 mln. manat çox olmaqla 7145,3 mln. manat məbləğində

proqnozlaşdırılmışdır (Maddə 10).

Növbəti ildə yerli xərcləri tənzimləmək üçün dövlət büdcəsinin

mərkəzləşdirilmiş xərclərindən ayrılan maliyyə yardımının (dotasiyanın)

məbləğinin yuxarı həddi cari illə müqayisədə 836,0 min. manat az olmaqla 73421,0

47

min manat proqnozlaşdırılmışdır (Maddə 10). Həmin məbləğin yerli xərclərin tərkibində

xüsusi çəkisi 10,1% təşkil edəcəkdir ki, bu da cari illə müqayisədə 0,2 faiz bəndi azdır.

Növbəti ildə xərclərini öz gəlirləri hesabına təmin edəcək şəhər və rayonların sayı

cari ildə olduğu kimi 33-ə bərabərdir.

2017-ci illə müqayisədə 2018-ci ilin büdcə layihəsində dotasiyanın ayrılmasında

12 şəhər və rayon üzrə artım, 19 şəhər və rayon üzrə isə azalma nəzərdə tutulur. Əsas

artımlar Füzuli rayonu üzrə 450,0 min manat və 17,9%, Gədəbəy rayonu üzrə 263,0 min

manat və ya 6,8%, Samux rayonu üzrə 136,0 min manat və ya 7,4%, Laçın rayonu üzrə

136,0 min manat və ya 3,7%, əsas azalmalar isə Kəlbəcər rayonu üzrə 583,0 min

manat və ya 21,5%, Cəbrayıl rayonu üzrə 292,0 min manat və ya 17,6%, Tovuz rayonu

üzrə 276,0 min manat və ya 9,3%, Ağstafa rayonu üzrə 191,0 min manat və ya 6,4%

nəzərdə tutulur

Qanun layihəsində şəhər və rayonların dövlət büdcəsinin yerli xərclərindən

maliyyələşdirilən büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətləri üzrə gəlirləri və xərcləri ayrıca

verilməmişdir.

Əvvəlki illərin dövlət büdcəsi haqqında qanunlarında olduğu kimi növbəti ildə də

yerli xərclərin maliyyələşdirilməsi məqsədi ilə şəhər və rayonların gəlirləri, həmçinin yerli

gəlir və xərcləri tənzimləmək üçün ayrılan vəsaitin yuxarı həddi yerli xərcləri təmin

etmədikdə, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı həmin şəhər və rayonlara, onların xərclərinin

10 faizindən çox olmayan hissəsi qədər dövlət büdcəsindən vəsaitin ayrılması nəzərdə

tutulur (Maddə 11).

Növbəti ilin büdcə layihəsində daxili və xarici dövlət borclanmasının yuxarı hədləri

2017-ci ilin müvafiq göstəriciləri ilə müqayisədə nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldılmışdır.

Belə ki, daxili dövlət borclanmasının yuxarı həddi (limiti) 700,0 mln. manat, xarici dövlət

borclanmasının yuxarı həddi (limiti) 1000,0 mln. manat məbləğində (Maddə 13) nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu da 2017-ci ilin göstəricilərindən müvafiq olaraq 300,0 mln. manat və

30,0% və 3500,0 mln. manat və ya 77,8% azdır. İl ərzində veriləcək dövlət

zəmanətlərinin məbləğinin yuxarı həddi (limiti) isə 4000,0 mln. manat məbləğində

nəzərdə tutulur ki, bu da cari ilin müvafiq göstəricisindən 6000,0 mln. manat və ya

60,0% azdır.

Layihədə həmçinin, dövlət büdcəsinin icrası prosesində “Büdcə sistemi haqqında”

Azərbaycan Respublikası Qanununun 7-ci maddəsinə əsasən əmək haqqı, əmək

haqqına üstəlik, pensiya, başqa sosial müavinətlər və ödənişlər, dövlətin daxili və xarici

borclarına xidmətlə bağlı xərclərin ilk növbədə, digər xərc maddələrinin isə dövlət

48

büdcəsinin gəlirləri və kəsirinin maliyyələşdirilməsi mənbələri üzrə daxilolmaların

vəziyyətindən asılı olaraq maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur (Maddə 14).

Qanun layihəsində dövlət büdcəsi kəsirinin yuxarı həddi 778700,0 min manat

məbləğində təsdiq edilmişdir (Maddə 15). Bu, cari ilin müvafiq göstəricisindən 33,7%

azdır. Büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsinin özəlləşdirmədən, digər mənbələrdən

daxilolmalar (daxili və xarici borclanma, 2018-ci ilin 1 yanvar tarixinə dövlət büdcəsinin

vahid xəzinə hesabının qalığı) cəmi 749700,0 min manat və Avropa Birliyinin qrantından

daxilolmalar 29000,0 min manat hesabına həyata keçiriləcəyi proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ilin büdcə kəsirinin ÜDM-ə nisbəti 1,1% səviyyəsində gözlənilir ki, bu da qəbul

edilmiş minimum (3,0%) normadan dəfələrlə azdır.

Növbəti il üçün Azərbaycan Respublikasının icmal büdcə xərclərinin yuxarı həddi

26674,1 mln. manat nəzərdə tutulmuşdur (Maddə 16).

Layihədə Dövlət Neft Fondunun gəlirləri nəzərə alınmadan, 2018-ci il icmal

büdcəsinin kəsiri 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 3527,6 mln. manat və

ya 20,0% az olmaqla 14127,3 mln. manat (Maddə 17) nəzərdə tutulmuşdur.

1.2.5. Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il üçün büdcə - vergi siyasətinin əsas

istiqamətləri

İlk olaraq qeyd etməliyik ki, 2018-ci il üzrə büdcə - vergi siyasətinin əsas

istiqamətlərinin formalaşdırılması cari il üçün müəyyən edilmiş beş prinsipdən dördü

eynilə saxlanılmaqla hazırlanmışdır. Belə ki, 2017-ci ildə əsas istiqamətlərdə

“Büdcənin sabitliyi və uzunmüddətli dayanıqlılığı”, “Ortamüddətli maliyyə planlaşması”,

“Səmərəli maliyyə nəzarəti, hesabatlılıq və monitorinq” və “Fiskal şəffaflıq” prinsipləri ilə

yanaşı “Büdcə münasibətlərinin səmərəli və bərabərhüquqlu sistem üzərində təşkili”

prinsipi də yer alırdı.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan Respublikasının 2017-ci il

dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi barədə

Fərmanının 3.7.2., 3.7.3. və 3.7.4.-cü bəndlərində Azərbaycan Respublikası Dövlət

Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfertin yuxarı həddinin tənzimlənməsinə və fiskal

dayanıqlılığın gücləndirilməsi məqsədilə yeni fiskal qaydaların, müəyyən edilmiş

iqtisadi və sosial siyasət kursunun qısa və ortamüddətli dövrdə hədəfləri, habelə

investisiya layihələrinin həmin hədəflərə uyğun əsas istiqamətlərini özündə aydın

şəkildə ehtiva edən, dövlət maliyyə resurslarının nəticə əsaslı bölgüsünü

(sektorlararası və sektor daxilində), nəticələrin proqnozlaşdırıla bilmə imkanlarını, fiskal

49

intizamın gücləndirilməsini, o cümlədən nəticələrə görə məsuliyyət nəzərdə tutan daha

təkmil ortamüddətli xərclər çərçivəsinin və nəticə əsaslı büdcə mexanizminin, həmçinin

dövlət borcunun idarəolunması üzrə orta və uzunmüddətli strategiyanın hazırlanması

ilə bağlı tapşırıqlar verilmişdir.

Hesablama Palatası yuxarıda qeyd edilən büdcə qaydaları və müvafiq sənədlərin

qəbulunun orta müddətli büdcə planlaşdırılmasının təkmilləşdirilməsinə, o cümlədən bu

prinsipin reallaşdırılmasına xidmət edəcəyini qeyd edir.

2018-ci il üçün büdcə - vergi siyasətinin əsas istiqamətlərində Azərbaycan

Respublikasının iqtisadi siyasətinin əsas məqsədlərindən biri kimi qısa və ortamüddətli

perspektivdə dünya iqtisadiyyatında baş verən qlobal iqtisadi proseslərin və iqtisadi

meyllərin yaratdığı risklərin ölkə iqtisadiyyatına mövcud təsirləri, həmçinin ölkənin

uzunmüddətli sosial-iqtisadi inkişafının prioritet istiqamətləri nəzərə alınmaqla

makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsi göstərilmişdir. Həmin məqsədlərə nail olunması

üçün orta və uzunmüddətli dövr üçün büdcə-vergi siyasətinin qarşısında duran əsas

vəzifələrdən biri məcmu fiskal dayanıqlılığın təmin olunması qeyd edilmişdir.

Eyni zamanda, büdcə-vergi siyasətinin qarşısında duran digər mühüm vəzifə

kimi strateji inkişaf məqsədlərinə uyğun olaraq müəyyən olunmuş milli xərc prioritetləri

üzrə ortamüddətli büdcə planlaşdırılmasının daha da təkmilləşdirilməsi və nəticəəsaslı

(proqraməsaslı) büdcə tərtibi mexanizminə keçid üçün hazırlıq işlərinin həyata

keçirilməsi göstərilmişdir.

Qeyd edək ki, fiskal intizamın təmin edilməsi fiskal qaydaların tətbiqini zəruri edir.

Hesablama Palatası tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının 2013-cü ilin dövlət

büdcəsinin icrası haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinə və dövlət

büdcəsinin icrasına dair illik hesabatda göstərildiyi kimi orta və uzun müddətli dövrdə

büdcə çərçivəsinin optimallaşdırılması baxımından neftin qiymətlərinin müəyyən

edilməsi və ümumən büdcə daxilolmalarının strukturunda qeyri-neft sektorundan vergi

gəlirlərinin artırılması üçün fiskal dayanıqlılıq məsələlərinin ümumi makroiqtisadi çərçivə

müstəvisində, həmçinin, “Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli

strategiya”da müəyyən edilən dəyişməz real xərclər prinsipi nəzərə alınmaqla

qiymətləndirilməsi məqsədəmüvafiqdir.

Ölkənin ortamüddətli iqtisadi və sosial inkişaf proqnozuna uyğun olaraq, maliyyə

siyasətinin həyata keçirilməsi üçün 2018-ci ildə büdcə-vergi siyasəti üzrə aşağıdakı

tədbirlərin reallaşdırılması nəzərdə tutulur:

50

Gəlirlər üzrə

Həyata keçirilməyə başlandığı dövr və görülən işlər

1 Dövlət büdcəsinin qeyri-neft gəlirlərinin ortamüddətli dövrdə davamlı şəkildə artırılması

2003-cü ildən qeyri-neft gəlirlərinin büdcə gəlirlərində, 2017-ci ildən isə ÜDM-də payının artırılması hədəf kimi götürülmüşdür. Qeyri-neft sektoru üzrə büdcə daxilolmalarının payı 2016-cı ildə əvvəlki ilə nisbətən 13,8% artmışdır. Vergilər Nazirliyi tərəfindən təmin edilən daxilolmaların 77,1% qeyri-neft sektorunun payına düşmüşdür. 2018-ci ildə qeyri-neft sektoru üzrə büdcə gəlirlərinin dövlət büdcəsi gəlirlərində xüsusi çəkisi 44,9% və ya 9031,0 milyon manat nəzərdə tutulur ki, bu da 2017-ci ilin təsdiq olunmuş proqnozu ilə müqayisədə 205,0 milyon manat və ya 2,3 faiz çoxdur.

2

Vergitutma bazasının genişləndirilməsi, dövlət büdcəsinə hesablanmış vergilərin və sair daxilolmaların yığım faizinin artırılması;

2007-ci ildən bu və ya digər formada fiskal siyasətin hədəflərində yer alır. Daha konkret olaraq bu formada qarşıdakı ildən nəzərdə tutulur.

3 Azad rəqabət mühitinin inkişaf etdirilməsi, istehsalın və investisiyanın təşviq edilməsi istiqamətində işlərin davam etdirilməsi

İlk dəfə olaraq 2018-ci ildə nəzərdə tutulur.

4

Səmərəli vergi-gömrük sisteminin təşviq edilməsi, kiçik və orta sahibkarlıq sahəsində stimullaşdırıcı vergi islahatlarının davam etdirilməsi

İlk dəfə olaraq 2018-ci ildə nəzərdə tutulur. Lakin, kiçik və orta sahibkarlıq sahəsində stimullaşdırıcı vergi islahatlarının aparılması tədbirləri 2003-cü ildən fiskal siyasət hədəfləri arasında bu və ya digər formada yer alır. Vergi Məcəlləsinə edilən əlavə və dəyişiklərdə öz əksini tapır. Misal üçün, Vergi Məcəlləsinə 2016-cı ilin 16 dekabr tarixindən edilən əlavə və dəyişikliklərə görə ƏDV-nin məqsədləri ucun ərizə vermə öhdəliyini yaradan vergi tutulan əməliyyatların həcmi 120000 manatdan 200000 manatadək artırılmış, həmçinin ticarət və ictimai iaşə fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərə satış dövriyyəsi 200000 manatdan artıq olduğu halda ticarət fəaliyyəti üzrə 6%, ictimai iaşə fəaliyyəti üzrə 8% dərəcə ilə sadələşdirilmiş verginin ödəyicisi olmaq hüququ verilmişdir.

5

Nizamnamə fondunda və yaxud səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdə dövlət büdcəsinə dividendlərin alınması istiqamətində işlərin davam etdirilməsi

2016-cı ildən hədəf kimi müəyyən edilmişdir.

Qeyd edilən istiqamət üzrə 2016-cı ildə 617 min

manat (2015-ci ildə 608 min manat) vəsait daxil

olmuşdur. Lakin, proqnoz göstəricisi ilə

müqayisədə bu mədaxil mənbəyi üzrə

daxilolmaların 8,6 dəfə az icra edilməsi müəyyən

edilən vəzifənin reallaşdırılmaması ilə

nəticələnmişdir.

2018-ci ildə səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdən alınan dividendlər üzrə daxilolmalar 3,2 milyon manat nəzərdə tutulur ki, bu da 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə 2,8 milyon manat və ya 46,6% azdır.

51

6 Hesablanmış məcburi dövlət sosial sığorta haqları üzrə yığım faizinin artırılması istiqamətində işlərin davam etdirilməsi

2016-cı ildən hədəf kimi müəyyən edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il üzrə fəaliyyəti haqqında hesabatında göstərildiyi kimi məcburi dövlət sosial sığorta haqları dürüstləşdirilmiş büdcə üzrə proqnozu 2054,9 mln. manat nəzərdə tutulmasına baxmayaraq icra 1920,9 mln. manat təşkil etmişdir. Bu proqnozlaşdırılan göstəricinin 93,5%-nə bərabərdir. Əvvəlki ilin rəqəmindən 6,4% çox olsa da göründüyü kimi yığım əmsalı proqnozla müqayisədə aşağıdır.

7

Ölkənin şəhər və rayonları üzrə yerli gəlir və xərclərin tarazlaşdırılması üçün həmin ərazilərdə faktiki fəaliyyət göstərən ödəyicilərin vergiləri hesabına maliyyə yardımının (dotasiyanın) azaldılması istiqamətində işlərin davam etdirilməsi

2016-cı ildən hədəf kimi müəyyən edilmişdir. Son 10 ildə yerli xərclərin 2,1 dəfə (702,1-1490,5 mln. manat) artmasına baxmayaraq, dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərindən yerli xərcləri tənzimləmək üçün verilən maliyyə yardımının yerli xərclərin tərkibində xüsusi çəkisi 73,3%-dən 50,7% düşərək 22,6 faiz bəndi azalmışdır. 2018-ci ildə yerli xərcləri tənzimləmək üçün dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərindən ayrılan maliyyə yardımının (dotasiyanın) yerli xərclərin tərkibində xüsusi çəkisi 10,1% təşkil edəcəkdir ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 0,2% azdır. Növbəti ildə 33 rayon və şəhər, o cümlədən Gəncə, Lənkəran, Mingəçevir, Naftalan, Sumqayıt, Şəki, Şirvan, Yevlax şəhərləri, Abşeron, Ağcabədi, Astara, Beyləqan, Bərdə, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, Xaçmaz, İmişli, İsmayıllı, Kürdəmir, Qazax, Qəbələ, Quba, Qubadlı, Qusar, Masallı, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Siyəzən, Şabran və Şamaxı rayonları xərclərini öz gəlirləri hesabına təmin edəcəkdir.

Xərclər üzrə

1 Makroiqtisadi sabitliyin qorunması məqsədilə büdcə xərclərinin pul proqramının parametrlərinə uyğun həddə tənzimlənməsi

2017-ci ildən hədəf kimi müəyyən edilmişdir.

2

Strateji inkişaf məqsədlərinə uyğun olaraq müəyyən olunmuş xərc prioritetləri üzrə ortamüddətli büdcə planlaşdırılmasının təkmilləşdirilməsi istiqamətində işlərin davam etdirilməsi

2013-cü ildən hədəf kimi qoyulsa da yalnız ötən ildə müvafiq strateji hədəflərin müəyyən edilməsi qeyd edilən hədəfin hüquqi-normativ bazasının formalaşdırılması istiqamətində ciddi addım hesab edilir.

3 Fiskal yığcamlaşdırma siyasətinin və dövlət sektorunda xərclərin səmərəliliyinin artırılması istiqamətində işlərin davam etdirilməsi

2017-ci ildən hədəf kimi müəyyən edilmişdir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri”nin təsdiqi və bundan irəli gələn məsələlər haqqında” 2016-cı il 16 mart tarixli Sərəncamına müvafiq olaraq ötən ilin 6 dekabr tarixində imzalanmış “Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi”n də dövlət büdcəsinin əsas parametrlərinin müəyyən edilməsi üçün zəruri institusional bazanın formalaşdırılması və fiskal intizamın təmin edilməsi mühüm şərt kimi qəbul edilmişdir. Müəyyən edilmiş hədəflərin reallaşdırılması məqsədilə bir neçə fiskal institutun tətbiqi nəzərdə tutulur. Bu sıraya nəticəyə əsaslanan büdcənin hazırlanması aid edilir. Nəticə əsaslı və ya fəaliyyət büdcəsi dövlət sektorunda xərclərin səmərəliliyinin artırılmasına və fiskal menecmentin

52

yeni mərhələyə keçməsini şərtləndirəcəkdir.

4

Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, əhalinin əsas ərzaq məhsulları ilə özünütəminin həlli üçün kənd təsərrüfatının aparıcı sahələrinin inkişaf etdirilməsi və bu sahələrə dövlət maliyyə dəstəyinin verilməsinin davam etdirilməsi

2015-ci ildən hədəf kimi müəyyən edilmişdir. 2018-ci ildə “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi xərcləri” üzrə ayrılmış vəsaitin 199,2 milyon manatı Azərbaycan Respublikasında ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə bağlı xərclərə yönəldiləcəkdir.

5

Sosial siyasəti davam etdirməklə, dövlət büdcəsində nəzərdə tutulan bütün sosial öhdəliklər, təhsil, səhiyyə, sosial, mədəniyyət, idman və sosial tədbirlər üçün maliyyə təminatının yaradılması

2013-cü ildən hədəf kimi müəyyən edilmişdir. Lakin, səhiyyə, təhsil, mədəniyyət, idman və digər sosial sahədə tədbirlərin davamlı olaraq maliyyələşdirilməsi 2006-cı ildən fiskal siyasətin hədəfləri sırasında yer alır. Əsas tədbirlər müvafiq dövlət proqramları və strategiyalarının qəbul edilməsi və müvafiq büdcə maliyyələşməsinin təmin edilməsidir.

6 Ölkənin müdafiə qabiliyyətinin və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün maliyyə təminatının yaradılması

2006-cı ildən hədəf kimi müəyyən edilmişdir.

7

Dövlət borclarının idarə olunmasında səmərəliliyin daha da artırılması, dövlət zəmanəti ilə kredit alan təşkilatların maliyyə fəaliyyətinə nəzarətin gücləndirilməsi;

2003-cü ildən fiskal siyasətin əsas hədəfləri sırasında yer alsa da əsas institusional islahatlar 2007-ci ildə Dövlət borcu haqqında Qanunun və “Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondu”ndan istifadə Qaydalarının qəbul edilməsi göstərilə bilər. Həmçinin, 28 dekabr 2016-cı il tarixdə “Dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərin daxili və xarici borcalması Qaydası” təsdiq edilmişdir. Qayda paylarının (səhmlərinin) 51 və daha artıq faizi birbaşa və ya dolayısı ilə dövlətə məxsus olan bankların, bank olmayan kredit təşkilatlarının və sığorta şirkətlərinin borcalmasına şamil olunmur. Qeyd edilən normativ-hüquqi akt dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərin borcalmasının tənzimlənməsi və yuxarı həddinin müəyyən edilməsi, dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslər tərəfindən razılığın alınması qaydaların müəyyən edir. Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 06 iyul 2017-ci il tarixli 276 nömrəli qərarı ilə "Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondunun vəsaitlərinin idarə olunması, uçotunun aparılması və istifadəsi Qaydalarında" edilmiş dəyişikliyə əsasən, əsas borcalandan alınan və Maliyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyənləşdirilən haqqın miqdarı üçün ümumi zəmanət məbləğinin yuxarı həddi (5,0%) ilə yanaşı 0,5% aşağı həddi də təyin edilmişdir.

8

Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın başlıca sektorları üzrə Strateji Yol Xəritələrinin, dövlət proqram və tədbirlərin ortamüddətli büdcə xərcləri ilə uzlaşdırılması, dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuş yeni dövlət proqramlarının və tədbirlərinin maliyyələşdirilməsinin təmin edilməsi

2018-ci ildən ilk dəfə olaraq hədəf kimi qoyulmuşdur.

9

Ölkədə infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi üçün beynəlxalq maliyyə təşkilatları ilə birgə maliyyələşdirmənin davam etdirilməsi

2017-ci ildən hədəf kimi müəyyən edilmişdir

53

Büdcə kəsiri üzrə

1

Dövlət və icmal büdcə kəsirlərinin idarə olunan səviyyədə saxlanılmasına nail olunması, ortamüddətli perspektivdə qeyri-neft icmal büdcə kəsirinin qeyri-neft ümumi daxili məhsula nisbətinin makroiqtisadi sabitlik məqsədlərinə cavab verən həddə çatdırılması

2017-dən, qeyri-neft büdcə kəsirinin azaldılması və zəruri həddə çatdırılması hədəfi 2009-cu ildən qoyulur. İlk olaraq hesablanmasında metodoloji uyğunsuzluq olduğu üçün qeyri-neft büdcə kəsirinin ilk növbədə dürüst hesablanma qaydası müəyyən edilməlidir. Bu göstərici yeni qaydalar çərçivəsində “Neft və qaz gəlirlərinin uzun müddətli dövrə idarə edilmə Strategiya”sında müəyyən edilən neft komponentləri nəzər alınmaqla hesablanmalıdır. Bütün mümkün metodikalar üzrə hesablanan hazırkı nisbət bu indikatorun azaldığını göstərir.

2

Daxili maliyyə bazarlarının inkişaf etdirilməsi, maliyyə dərinliyinin artırılması, bazar əsaslı faiz dərəcələrinin formalaşdırılması məqsədilə dövlət qiymətli kağızları üzrə təkrar bazarın inkişafının dəstəklənməsi, bu sahədə fəaliyyət göstərən müvafiq dövlət orqanları ilə koordinasiyanın gücləndirilməsi


3 Büdcə kəsirinin inflyasiya yaratmayan mənbələr hesabına maliyyələşdirilməsi

2003-cü ildən hazırkı dövrədək yalnız 2007-2008-ci illərdə bu hədəfin təmin edilməsində ciddi təhdid yaranmış və bu tədbirin qarşısının alınması üçün 2007-ci ildə “Dövlət büdcəsi gəlirlərinin xarici valyutada daxil olan hissəsinin xarici valyuta ilə ödəniləcək dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən xərclərinin konvertasiya edilmədən xarici valyutada icrası Qaydaları” qəbul edilmişdir.

4

Dövlət və icmal büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi sahəsində pul proqramının parametrlərinə riayət etməklə pul-kredit və büdcə-vergi siyasətləri arasında koordinasiyanın daha da gücləndirilməsi


1.3. İcmal büdcənin əsas göstəriciləri

İcmal büdcə göstəriciləri. “Büdcə zərfi”nə daxil edilmiş məlumatlara əsasən

Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il icmal büdcəsinin gəlirləri 23223,2 mln. manat və

ya əvvəlki ilə nisbətən 2060,9 mln. manat və ya 8,2% az, xərcləri 26674,1 mln. manat

və ya əvvəlki ilə nisbətən 3903,7 mln. manat 12,8% az nəzərdə tutulmuşdur. İcmal

büdcə gəlirlərinin ÜDM-ə faiz nisbəti 33,5%, xərclərin isə 38,4% həddində

proqnozlaşdırılır (Cədvəl 22).

Cədvəl 22. İcmal büdcənin əsas göstəriciləri 2016 2017 2018

İcmal büdcənin gəlirləri, mln.manatla 20697,2 25284,1 23223,2


İcmal büdcə gəlirlərinin ÜDM-ə faiz nisbəti 34,3 37,1 33,5

İcmal büdcənin xərcləri, mln.manatla 21429,6 30577,3 26674,1


İcmal büdcə xərclərinin ÜDM-nə faiz nisbəti 35,5 44,9 38,4

İcmal büdcənin kəsiri, mln.manatla 732,4 -5293,2 -3450,9

İcmal büdcənin balansının ÜDM-ə faiz nisbəti -1,2 -7,8 -5,0

54

2018-ci ildə icmal büdcə 3450,9 mln. manat məbləğində kəsirlə

proqnozlaşdırılmışdır (Cədvəl 23).

Cədvəl 23. 2018-ci ildə icmal büdcə göstəriciləri

Göstəricilər Proqnoz

1 İcmal büdcənin gəlirləri: 23223,2

1.1 Dövlət büdcəsinin gəlirləri 20127,0

1.2 Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsinin gəlirləri 355,3

1.3 Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun gəlirləri 3 578,7

1.4 Dövlət Neft Fondunun gəlirləri 10676,4

2 İcmal büdcənin xərcləri: 26674,1

2.1 Dövlət büdcəsinin xərcləri 20905,7

2.2 Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsinin xərcləri 355,3

2.3 Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun xərcləri 3 578,7

2.4 Dövlət Neft Fondunun xərcləri 11 986,5

2.5 Xarici kreditlər hesabına maliyyələşən layihələr üzrə xərclər 1 362,1

3 İcmal büdcənin kəsiri (artıqlığı): 3 450,9

Dövlət Neft Fondu. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun 2018-ci il

üçün büdcəsinin gəlirləri 10676,4 mln. manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2017-ci illə

müqayisədə 137,5 mln. manat və ya 1,3% azdır.

Dövlət Neft Fondunun 2018-ci il üçün büdcəsinin xərcləri 11986,5 milyon manat

təşkil edəcəkdir. Bu isə 2017-ci illə müqayisədə 3256,4 mln. manat və ya 21,4% azdır.

Dövlət Sosial Müdafiə Fondu. Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin

Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun büdcəsinin gəlir və

xərcləri 3578,8 mln. manat proqnozlaşdırılır ki, bu da əvvəlki ilə nisbətən 178,8 mln.

manat və ya 5,3% çoxdur.

Fondun xərclərinin 36,3%-i və ya 1300,0 mln. manatı DSMF-in büdcəsinin

balanslaşdırılması məqsədilə dövlət büdcəsinin öhdəliklərinin maliyyələşdirilməsi üçün

ayrılan vəsait, 63,7%-i və ya 2278,8 mln. manatı məcburi dövlət sosial sığorta haqları və

sair daxilolmalar hesabına örtülməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsi. Naxçıvan Muxtar Respublikasının

büdcəsinin gəlir və xərcləri bərabər olaraq 355,3 mln. manat proqnozlaşdırılır ki, bu

rəqəm 2017-ci illə müqayisədə 4,8 mln. manat və ya 1,3% çoxdur.

Xərclərin 20,7% və ya 73,4 mln. manatı Naxçıvan Muxtar Respublikasının öz

gəlirləri, 79,3% və ya 281,9 mln. manatı dövlət büdcəsindən ayrılan dotasiya hesabına

formalaşdırılmışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikasına dövlət büdcəsindən ayrılan

dotasiyanın məbləği əvvəlki ilə nisbətən 3,0 mln. manat və ya 1,1% çoxdur.

Xarici kreditlər hesabına maliyyələşdirilən layihələr üzrə xərclər. İcmal büdcə

xərclərinin tərkib komponentlərindən biri olan xarici kreditlər (Azərbaycan Hökuməti

tərəfindən xaricdən cəlb olunmuş kreditlər) hesabına maliyyələşdirilən layihələr üzrə

xərclərin həcmi 2018-ci ildə 1362,1 mln. manat təşkil edəcək.

55

1.4. Azərbaycan Respublikasının ərazisi üzrə toplu maliyyə balansının

təhlili

Toplu maliyyə balansına görə 2018-ci il üçün ölkə üzrə cəmi gəlirlər 52399,4

milyon manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2017-ci ilin gözlənilən icra

göstəricisi ilə müqayisədə cəmi 235,5 milyon manat və ya 0,5% çoxdur.

Digər tərəfdən, xarici kreditlər üzrə xərclərin əvvəlki ildən fərqli olaraq azalma ilə

nəzərdə tutulması və sonrakı illər (2019-2021-ci illər) üçün də bu müsbət tendensiyanın

davam etdirilməsinin proqnozlaşdırılması hazırki məqamda ehtiyatlı yanaşmanın tətbiq

olunacağını göstərir.

Bundan əlavə, ayrı-ayrılıqda dövlət büdcəsinin resurslarının, Əmək və Əhalinin

Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun gəlirlərinin

nəzərəçarpacaq dərəcədə artımı proqnozlaşdırılmış, bununla yanaşı icmal formada,

yəni cəmi gəlirlərdən Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə, dövlət büdcəsindən

Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna və s. transfertlərin çıxılması toplu maliyyə balansında öz

əksini tapması məcmu olaraq real mənzərəni qiymətləndirməyə imkan verir.

2018-ci ildə ölkədə ÜDM-in real iqtisadi artımının 1,5% olmaqla 69,4 milyard

manat təşkil edəcəyi, o cümlədən dövlət dəstəyi hesabına qeyri-neft sektorunun bütün

sahələri üzrə artım nəzərdə tutulmuş, toplu maliyyə balansına görə müəssisə və

təşkilatların cəmi resursları 2018-ci ildə 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisinə nisbətən

10,5 milyon manat və ya 0,03% azalma ilə proqnozlaşdırlmışdır.

2018-ci ildə ölkə üzrə cəmi xərclər 55850,3 mln. manat məbləğində

proqnozlaşdırlmışdır ki, bu da 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə müqayisədə

3905,9 mln. manat və ya 6,5% azdır.

Dövlət büdcəsi xərclərinin, xüsusilə əsaslı xərclərin ÜDM-in və büdcə gəlirlərinin

formalaşmasında və iqtisadi aktivliyin gücləndirilməsində rolu əhəmiyyətlidir. Bu

baxımdan, 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin ümumi xərclərinin 7873,4 milyon manatının və

ya 37,7%-nin (əvvəlki ilə nisbətən 2481,1 milyon manat və ya 46,0% çox) əsaslı

xərclərin maliyyələşdirilməsinə yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Əsaslı xərclərin bu

səviyyədə artırılması fonunda dövlət büdcəsinin, eləcə də icmal büdcənin və toplu

maliyyə balansının gəlirlərində artım nisbətən ehtiyatlı yanaşma ilə


Toplu maliyyə balansının tərkibində müəssisə və təşkilatların sərəncamında

qalan mənfəəti və amortizasiya hesabına xərclərinin həmin mənbə üzrə gəlirlərinə

bərabər səviyyədə proqnozlaşdırılmışdır. Müəssisə və təşkilatların davamlı fəaliyyətinin

56

təmin edilməsi məqsədilə əsas fəaliyyəti və daxilolmaları nəzərə alınmadan kredit

borcları (xüsusilə dövlət zəmanəti ilə alınan kreditlər), bu sahədə mövcud risklər nəzərə

alınmalı, nəzarət mexanizmləri effektiv olaraq təşkil edilməli, hər bir qurum üzrə konkret

fəaliyyət planının tam icra olunması ilə bağlı fəaliyyət gücləndirilməlidir.

Ölkə üzrə resursların maliyyə balansının 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə 2018-ci il üçün 4141,4 milyon manat və ya 2,2 dəfə azaldılması təqdirəlayiq

hal kimi qiymətləndirilir. Bu azalmanın dövlət büdcəsinin kəsirinin, Dövlət Neft Fondunun

ehtiyatlarından və xarici kreditlərdən istifadənin azaldılması hesabına təmin olunacağı

nəzərdə tutulmuşdur. Bütövlükdə, ölkədə resursların maliyyə balansının

proqnozlaşdırılan məbləğinin azaldılmasına vəsaitlərin xərclənməsində qənaət və

xərclərin səmərəliliyinin artırılması prinsipləri də öz təsirini göstərir.

Nəticə olaraq, həm icmal büdcənin, həm toplu maliyyə balansının proqnozunun

əsaslandırılmasına dair ayrıca məlumatların büdcə zərfinə daxil edilməsini, toplu

maliyyə balansını icmal büdcənin parametrlərindən fərqləndirən respublikada müəssisə

və təşkilatlar üzrə daxil olacaq resursların, o cümlədən dövlət və qeyri-dövlət

müəssisələri, neft və qeyri-neft sektoru üzrə ayrıca verilməsini və bu məsələlərin real

büdcə daxilolmaları və xərcləri ilə uzlaşdırılmasını təklif edirik.

57

II BÖLMƏ. DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN GƏLİRLƏRİ

2.1. Vergi gəlirləri

Dövlətin qarşısında duran vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün maliyyə resurslarının

cəlb olunmasına xidmət edən dövlət büdcəsinin gəlirlərinin proqnozlaşdırılması

prosesinin optimallaşdırılması milli iqtisadiyyatın qeyri-neft prioritetlərinə adaptasiyası

mərhələsində daha aktual xarakter daşıyır.

Dayanıqlılığın təmin edilməsi məqsədilə gəlirlərin bölgüsü və təkrar bölgüsü ilə

bağlı qəbul edilən idarəetmə qərarlarının makroiqtisadi sabitliyin gücləndirilməsi və milli

iqtisadiyyatın perspektivi üzrə strateji yol xəritəsi ilə uzlaşması hədəf kimi müəyyən

edilməlidir. Bu baxımdan dövlət büdcəsinin gəlirlərinin proqnozlaşdırılması prosesi vergi

(eləcə də digər icbari ödənişlərin) dərəcələrinin artırılmaması şəraitində real sektorun

qeyri-neft (qeyri-xammal) seqmentinin qısamüddətli perspektivdə dinamikliyinin əldə

olunmasını təmin etməli, eyni zamanda tətbiq edilən vergi güzəştlərinin də

səmərəliliyinin qiymətləndirilməsini nəzərdə tutulmalıdır.

Mövcud iqtisadi şəraitdə dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin tərkibində birbaşa

vergilərin universallıq səviyyəsinin yüksəldilməsi, son istehlakın stimullaşdırılması və

qeyri-xammal ixracının təşviqi üçün dolayı vergilərin tətbiqi ilə bağlı islahatların

aparılması, eləcə də inzibatçılıqdakı boşluqların aradan qaldırılması və zəruri

istiqamətlər üzrə qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi vergi gəlirlərinin proqnozlaşdırılması

prosesinin mühüm tərkib elementləridir. Dövlət mülkiyyətinə aid edilən təsərrüfat hesablı

qurumların fəaliyyətində dövlət büdcəsi vəsaitlərinin iştirakının optimallaşdırılması,

əsaslı vəsait qoyuluşlarından başqa dövlət büdcəsindən zərərin bağlanması

istiqamətində əvəzsiz əsaslarla ayrılan vəsaitlərin tam və ya qismən

məhdudlaşdırılması, həmçinin alternativ maliyyələşdirmə mexanizmlərinin işlənməsi də

prioritet məsələlərdəndir.

Vergi sahəsində aparılan islahatların istiqamətlərini müəyyən edən Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 4 avqust tarixli, 2257 nömrəli Sərəncamı ilə digər

zəruri tədbirlərlə yanaşı vergi ödəyicilərinin optimal gəlirliliyini təmin etmək və investisiya

mühitini daha da yaxşılaşdırmaq məqsədilə vergi yükünün azaldılması və inzibatçılığın

yüngülləşdirilməsi, eləcə də beynəlxalq təcrübə nəzərə alınmaqla, differensiallaşdırılmış

əlavə dəyər vergisi dərəcələri tətbiq edilməli olan malların (işlərin, xidmətlərin)

siyahısının və həmin mallar (işlər, xidmətlər) üzrə əlavə dəyər vergisinin dərəcələrinin

müəyyən edilməsi kimi konseptual yanaşmalar nəzərdə tutulmuşdur.

Eyni zamanda, “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il və sonrakı üç il üzrə

iqtisadi və sosial inkişaf konsepsiyası”na uyğun olaraq vergi siyasətinin 2018-2021-ci

58

illəri əhatə edən prioritet istiqamətlərində digər tədbirlərlə yanaşı vergi güzəştlərinin və

azadolmaların monitorinqinin aparılması, səmərəliliyinin müəyyən edilməsi, regionlarda

ixrac yönümlü məhsulların istehsalı fəaliyyəti ilə məşğul olan ixracatçılara əlavə vergi

güzəştlərinin tətbiqi mexanizminin işlənib hazırlanması, vergi nəzarəti tədbirləri

nəticəsində vergi ödəyicilərinə hesablanmış vergi və maliyyə sanksiyalarının ödəmə

müddətindən tez ödənilməsinə görə maliyyə sanksiyaları üzrə güzəştlərin tətbiq

olunması, xronometraj metodu ilə müşahidə aparılan kiçik sahibkarlıq subyektlərində

səyyar vergi yoxlamalarının məhdudlaşdırılması və xronometraj metodu ilə müşahidənin

aparılması qaydalarının, o cümlədən məcburi xronometraj metodu ilə müşahidə

aparılmalı olan obyektlərin kriteriyalarının müəyyən edilməsi kimi praktiki əhəmiyyəti

yüksək olan tədbirlər öz əksini tapmışdır.

“Büdcə zərfi”nə əsasən ölkənin ortamüddətli iqtisadi və sosial inkişaf proqnozuna

uyğun olaraq maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsi üçün dövlət büdcəsinin gəlirləri

istiqamətində 2018-ci ildə büdcə-vergi siyasəti üzrə reallaşdırılması nəzərdə tutulan

tədbirlər dövlət büdcəsinin qeyri-neft gəlirlərinin ortamüddətli dövrdə davamlı şəkildə

artırılması, səmərəli vergi-gömrük sisteminin təşviq edilməsi, kiçik və orta sahibkarlıq

sahəsində stimullaşdırıcı vergi islahatlarının davam etdirilməsi, vergitutma bazasının

genişləndirilməsi, dövlət büdcəsinə hesablanmış vergilərin və sair daxilolmaların yığım

faizinin artırılması, azad rəqabət mühitinin inkişaf etdirilməsi, istehsalın və investisiyanın

təşviq edilməsi istiqamətində işlərin davam etdirilməsi, nizamnamə fondunda və yaxud

səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdə dövlət büdcəsinə dividendlərin alınması

istiqamətində işlərin davam etdirilməsi, hesablanmış məcburi dövlət sosial sığorta

haqları üzrə yığım faizinin artırılması istiqamətində işlərin davam etdirilməsi, ölkənin

şəhər və rayonları üzrə yerli gəlir və xərclərin tarazlaşdırılması üçün həmin ərazilərdə

faktiki fəaliyyət göstərən ödəyicilərin vergiləri hesabına maliyyə yardımının (dotasiyanın)

azaldılması istiqamətində işlərin davam etdirilməsini nəzərdə tutur.

Növbəti ildə reallaşdırılmalı olan tədbirlər əsasən bu və ya digər formada carı və

əvvəlki illər üzrə də nəzərdə tutulmuşdur.2018-ci ilin büdcə-vergi siyasətinə həmçinin,

səmərəli vergi-gömrük sisteminin təşviq edilməsi, kiçik və orta sahibkarlıq sahəsində

stimullaşdırıcı vergi islahatlarının davam etdirilməsi və vergitutma bazasının

genişləndirilməsi kimi tədbirlərdə daxil edilmişdir ki, bu tədbirlərin reallaşdırılmasıbirbaşa

və ya dolayısı ilə vergitutma məsələlərinə qanunvericilik müstəvisində yenidən

baxılması zərurətini yaratsa da vergi qanunvericiliyinə əlavə və dəyişikliklərin edilməsi

ilə əlaqədar normativ sənədlərin layihələri növbəti ilin büdcə zərfinə daxil edilməmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin tələblərini nəzərə alsaq (2.8-ci maddə)

59

qeyd etmək lazımdır ki, növbəti ilin dövlət büdcəsinin layihəsi çərçivəsində vergi

siyasəti, vergi inzibatçılığı və vergi dərəcələrinin müəyyən edilməsi ilə bağlı Azərbaycan

Respublikasının Vergi Məcəlləsinə dəyişikliklər edilməsi zərurəti yarandıqda həmin

qanun layihələri Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə cari ilin may ayının 15-dən

gec olmayaraq təqdim edilməlidir.

Yuxarıda göstərilənlərin ümumiləşdirilməsi növbəti ilin büdcə-vergi siyasətinə

vergi güzəştlərinin və azadolmaların səmərəliliyinin diaqnostikasının aparılması,

vergitutmada qeyri-xammal ixracının təşviqini təmin edən islahatların layihəsinin

hazırlanması, dövlət mülkiyyətinə aid edilən təsərrüfat hesablı qurumların fəaliyyətində

dövlət büdcəsi vəsaitlərinin iştirakının optimallaşdırılması, differensiallaşdırılmış əlavə

dəyər vergisi dərəcələri tətbiq edilməli olan malların (işlərin, xidmətlərin) siyahısının

hazırlanması və tətbiqi müddətinin müəyyənləşdirilməsi, eləcə də xronometraj metodu

ilə müşahidə aparılan kiçik sahibkarlıq subyektlərində səyyar vergi yoxlamalarının

məhdudlaşdırılması istiqamətlərində də tədbirlərin əlavə olunmasını deməyə əsas verir.

Eyni zamanda, növbəti ilin büdcə-vergi siyasətində nəzərdə tutulan tədbirlərin

sırasına daxili bazarın qorunmasını daha çevik təmin edəcək gömrük-vergi siyasətinin

təkmilləşdirlməsinin də daxil edilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir ki, bu tədbirin də icra

olunması üçün uzun müddətdir qüvvədə olan "Gömrük tarifi haqqında" və "Antidempinq,

kompensasiya və mühafizə tədbirləri haqqında" Azərbaycan Respublikasının qanunları

ilə müəyyənləşdirilmiş səlahiyyətlərdən səmərəli istifadə olunmalıdır.

Nəzərə alınmalıdır ki, Azərbaycan Respublikasının “Antidempinq, kompensasiya

və mühafizə tədbirləri haqqında” 2016-cı il 31 may tarixli № 261-VQ nömrəli Qanunu

dərc edildiyi gündən 90 gün sonra qüvvəyə minmiş, həmin qanunun tətbiqi ilə bağlı

Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 2016-cı il 13 iyul tarixli, N987 nömrəli

Fərman imzalanmışdır. Qanun Azərbaycan Respublikasında iqtisadi maraqların

müdafiəsi məqsədi ilə yerli istehsal sahəsinə zərər vuran və ya zərər vurma təhlükəsi

yaradan dempinqli, subsidiyalaşdırılmış və ya artmış idxala qarşı antidempinq,

kompensasiya və mühafizə tədbirlərinin tətbiqi qaydalarını tənzimləyir. Qanuna əsasən

idxalda əlavə rüsumların tətbiqi barədə qərar qəbul edən icra hakimiyyəti orqanı kimi

Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti, araşdırma aparan orqan kimi isə

Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi müəyyən edilmişdir.

Dövlət vəsaitlərindən səmərəli istifadə olunması məsələsinin təkcə dövlət

büdcəsinin xərclərinin timsalında deyil, həmçinin dövlət müəssisələrinin də timsalında

reallaşdırılmasına nail olunmalıdır. Bu baxımdan dövlət büdcəsinin vəsaitləri ilə yanaşı

dövlət müəssisələrinin vəsaitlərindən də daha qənaətlə istifadə olunması istiqamətində

60

görülməli tədbirlər çərçivəsində dövlət satınalmalarını tənzimləyən qanunvericilik

aktlarının təkmilləşdirilməsi və tətbiqi dairəsinin genişləndirilməsi, eyni zamanda dövlət

müəssisələri tərəfindən həyata keçirilmiş satınalmalar barədə ümumi məlumatların veb

səhifələrində yerləşdirilməsini nəzərdə tutan hesabatlılığın formalaşdırılması

hədəflərdən biri kimi qəbul edilə bilər.


Respublikasının Qanun layihəsinə əsasən dövlət büdcəsinin gəlirləri 20127000,0 min

manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən

2621320,5 min manat və ya 15,0%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə

3361000,0 min manat və ya 20,0% çoxdur (Cədvəl 24).

Cədvəl 24. Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin proqnoz və icra göstəricilərinin əsas tədiyyə növləri üzrə dinamikası, min manatla

Tədiyyə növləri

2016-cı il üzrə 2017-ci il

üzrə proqnoz

və gözlənilən

icra

2018-ci il üzrə

proqnoz icra icra faizi

proqnoz layihəsi

2016-cı ilin icrası ilə müqayisə

2017-ci ilin proqnozu

(gözlənilən icrası) ilə müqayisə

məbləğlə %-lə məbləğlə %-lə

Dövlət büdcəsinin gəlirləri,o cümlədən:

16 822 000,0 17 505 679,5 104,1 16 766 000,0 20 127 000,0 2 621 320,5 115,0 3 361 000,0 120,0

fiziki şəxslərin gəlir vergisi 1 080 000,0 1 145 715,3 106,1 1 168 000,0 1 196 000,0 50 284,7 104,4 28 000,0 102,4

hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi 1 914 600,0 1 983 245,9 103,6 2 179 000,0 2 320 000,0 336 754,1 117,0 141 000,0 106,5

hüquqi şəxslərin torpaq vergisi 50 000,0 50 275,1 100,6 50 000,0 50 000,0 -275,1 99,5 0,0 100,0

hüquqi şəxslərin əmlak vergisi 174 200,0 174 661,4 100,3 178 000,0 182 000,0 7 338,6 104,2 4 000,0 102,2

əlavə dəyər vergisi 3 643 000,0 3 623 517,1 99,5 4 257 000,0 4 288 000,0 664 483,0 118,3 31 000,0 100,7

sadələşdirilmiş vergi 300 000,0 303 768,4 101,3 344 000,0 380 000,0 76 231,6 125,1 36 000,0 110,5

aksiz vergisi 637 000,0 625 109,8 98,1 608 000,0 726 000,0 100 890,2 116,1 118 000,0 119,4

yol vergisi 87 000,0 153 263,6 176,2 89 000,0 91 000,0 -62 263,6 59,4 2 000,0 102,2

mədən vergisi 110 200,0 110 277,8 100,1 111 000,0 136 000,0 25 722,2 123,3 25 000,0 122,5

gömrük rüsumları 388 000,0 600 208,3 154,7 469 000,0 535 000,0 -65 208,3 89,1 66 000,0 114,1

Azərbaycan Respublikasında istehsal edilən və qiymətləri tənzimlənən məhsulların kontrakt (satış) qiyməti ilə (ixrac xərcləri çıxılmaqla) ölkədaxili topdansatış qiyməti arasındakı fərqdən yığımlar

145 000,0 114 064,6 78,7 189 000,0 177 000,0 62 935,4 155,2 -12 000,0 93,7

dövlət rüsumu 105 000,0 105 668,0 100,6 105 000,0 108 000,0 2 332,0 102,2 3 000,0 102,9

Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar 7 615 000,0 7 615 000,0 100,0 6 100 000,0 9 216 000,0 1 601 000,0 121,0 3 116 000,0 151,1

büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar

305 000,0 239 059,3 78,4 429 000,0 460 000,0 220 940,7 192,4 31 000,0 107,2

vergi qanunvericiliyinin pozulması ilə bağlı tətbiq edilən cərimə və sanksiyalardan daxilolmalar

180 000,0 311 582,2 173,1 140 000,0 140 000,0 -171 582,2 44,9 0,0 100,0

digər gəlirlər 88 000,0 350 262,7 4,0 dəfə 350 000,0 122 000,0 -228 262,7 34,8 -228 000,0 34,9

2017-ci il üzrə gözlənilən icra göstəriciləri ilə müqayisədə Azərbaycan

Respublikasında istehsal edilən və qiymətləri tənzimlənən məhsulların kontrakt (satış)

qiyməti ilə (ixrac xərcləri çıxılmaqla) ölkədaxili topdansatış qiyməti arasındakı fərqdən

yığımlardan başqa dövlət büdcəsinin digər əsas gəlir mənbələri artımla, vergi

orqanlarının xətti ilə toplanan sair daxilolmalar isə eyni səviyyədə nəzərdə tutulmuşdur.

61

Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin növbəti il üzrə artırılmasının əsasən Dövlət Neft

Fondundan transfertin hesabına həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, Dövlət

Neft Fondundan daxilolmalar 2018-ci il üçün 9216000,0 min manat məbləğində

proqnozlaşdırılır ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 1601000,0 min manat (21,0%), 2017-ci

ilin gözlənilən icrasından isə 3116000,0 min manat (51,1%) çoxdur. Növbəti ilə dövlət

büdcəsinin gəlirlərində nəzərdə tutulmuş artımın 92,7%-i Dövlət Neft Fondundan

transfertin payına düşür.

Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar nəzərə alınmadan dövlət büdcəsinin

gəlirlərinin proqnozu növbəti il üçün 10911000,0 min manat məbləğində nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu isə 2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən,

müvafiq olaraq 1020320,5 min manat (10,3%) və 245000,0 min manat (2,3%) çoxdur.

2018-ci il üzrə proqnozlaşdırılan dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 11096000,0 min

manatı və ya 55,1%-i neft sektorunun, 9031000,0 min manatı və ya 44,9%-i qeyri-neft

sektorunun payına düşür. Neft sektorunun payının 2016-cı ilin icrasına nisbətən

1870967,3 min manat və ya 20,3%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 3156000,0

min manat və ya 39,7% artması, qeyri-neft sektorun payının isə, müvafiq olaraq

750353,2 min manat və ya 9,1% və 205000,0 min manat və ya 2,3% artması nəzərdə

tutulmuşdur.

Proqnoz göstəricilər dövlət büdcəsinin ümumi gəlirlərinin ÜDM-ə qarşı faiz

nisbətində əhəmiyyətli artımın müşahidə olunmasını, analoji qeyri-neft indikatorlarının

isə nisbətən səngiməsini göstərir (Şəkil 4).

Şəkil 4. Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin ÜDM-ə nisbəti, %-lə

31.2 32.229.0

24.6

29.0

10.613.4 13.7 12.9 13.0

17.319.2

20.8 20.1 19.0

2014-cü il 2015-ci il 2016-cı il 2017-cı il (gözlənilən icra)

2018-ci il (proqnoz layihəsi)

dövlət büdcəsi gəlirlərinin ÜDM-ə nisbəti dövlət büdcəsinin qeyri-neft gəlirlərinin ÜDM-ə nisbəti

dövlət büdcəsinin qeyri-neft gəlirlərinin qeyri-neft ÜDM-ə nisbəti

62

Dövlət büdcəsinin ümumi gəlirləri və dövlət büdcəsinin qeyri-neft sektorundan

gəlirləri üzrə proqnoz hədəflərin ÜDM-ə qarşı faiz nisbəti, müvafiq olaraq 29,0% və

13,0%, eyni zamanda dövlət büdcəsinin qeyri-neft sektorundan gəlirlərinin qeyri-neft

ÜDM-ə qarşı faiz nisbəti isə 19,0% təşkil edir. 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisə

proqnoz göstəricilər dövlət büdcəsinin ümumi gəlirlərinin ÜDM-ə qarşı xüsusi çəkisinin

4,4 faiz bəndi artmasını (24,6%-dən 29,0%-dək), dövlət büdcəsinin qeyri-neft

sektorundan gəlirlərinin ÜDM-ə və qeyri-neft ÜDM-ə qarşı xüsusi çəkisinin isə, müvafiq

olaraq 0,1 faiz bəndi artmasını (12,9%-dən 13,0%-dək) və 1,1 faiz bəndi azalmasını

(20,1%-dən 19,0%-dək) göstərir.

Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin neft və qeyri-neft, eləcə də vergi və qeyri-vergi

sahələri üzrə bölgüsü aşağıdakı dinamikanı müşahidə etməyə imkan verir (Cədvəl 25).

Cədvəl 25. Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin neft və qeyri-neft, eyni zamanda vergi və qeyri-vergi mənbələrinin dinamikası, min manatla

Sır

a n

öm

rələ

ri

Göstəricilər

2016-cı il

2017-ci il proqnoz və gözlənilən

icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

2016-cı ilin icrasına nisbətən

2017-ci ilin gözlənilən icrasına

nisbətən


1. DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN NEFT SAHƏLƏRİNDƏN GƏLİRLƏRİ

9 225 000,0 9 225 032,7 100,0 7 940 000,0 11 096 000,0 1 870 967,3 120,3 3 156 000,0 139,7

1.1.

neft-qaz sahəsində hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı tərəflərin mənfəət vergisi

370 000,0 357 640,1 96,7 475 000,0 500 000,0 142 359,9 139,8 25 000,0 105,3

1.2.

Dövlət Neft Şirkətinin xətti ilə konsolidə edilmiş vergilər və digər ödənişlər (Azəriqaz və

Azərkimya dövlət müəssisələri ilə birlikdə, fiziki şəxslərin gəlir vergisi istisna olmaqla)

1 240 000,0 1 252 392,6 101,0 1 365 000,0 1 380 000,0 127 607,4 110,2 15 000,0 101,1

1.3. Dövlət Neft Fondndan daxilolmalar

7 615 000,0 7 615 000,0 100,0 6 100 000,0 9 216 000,0 1 601 000,0 121,0 3 116 000,0 151,1

və ya

1.1. vergi gəlirləri 1 610 000,0 1 610 032,7 100,0 1 840 000,0 1 880 000,0 269 967,3 116,8 40 000,0 102,2

1.2. qeyri-vergi gəlirləri 7 615 000,0 7 615 000,0 100,0 6 100 000,0 9 216 000,0 1 601 000,0 121,0 3 116 000,0 151,1

2.

DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN QEYRİ-NEFT SAHƏLƏRİNDƏN GƏLİRLƏRİ

7 597 000,0 8 280 646,8 109,0 8 826 000,0 9 031 000,0 750 353,2 109,1 205 000,0 102,3

2.1. Vergilən Nazirliyi xətti ilə təmin olunan gəlirlər

5 400 000,0 5 405 536,8 100,1 5 805 000,0 6 027 000,0 621 463,2 111,5 222 000,0 103,8

2.2. Gömrük Komitəsi xətti ilə təmin olunan gəlirlər

1 810 000,0 2 291 597,5 126,6 2 250 000,0 2 430 000,0 138 402,5 106,0 180 000,0 108,0

2.3. Büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən

daxilolmalar

305 000,0 239 059,3 78,4 429 000,0 460 000,0 220 940,7 192,4 31 000,0 107,2

2.4. digər daxilolmalar 82 000,0 344 453,2 420,1 342 000,0 114 000,0 -230 453,2 33,1 -228 000,0 33,3

və ya

2.1. vergi gəlirləri 6 385 999,9 6 559 801,7 102,7 7 144 000,0 7 489 000,0 929 198,3 114,2 345 000,0 104,8

2.2. qeyri-vergi gəlirləri 1 211 000,1 1 720 845,2 142,1 1 682 000,0 1 542 000,0 -178 845,2 89,6 -140 000,0 91,7

63

2018-ci il üçün 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 20,3% (1870967,3 min manat),

2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə isə 39,7% (3156000,0 min manat) artımla

nəzərdə tutulan dövlət büdcəsinin neft sahələrindən gəlirlərinə təsir edən əsas

göstəricilər kimi əvvəlki ilin eyni dövrünə nisbətən 2017-ci ilin yanvar-avqust aylarında

ÜDM-in neft strukturunun 16281,7 mln. manat təşkil etməklə 7,6% azalmasını, əmtəəlik

xam neftin 25,5 mln. ton, təbii qazın 12,1 mlrd. kub metr hasil edilərək, müvafiq olaraq

9,3% və 4,1% azalmasını, xam neftin dünya bazarlarında orta satış qiymətinin cari ilin

sonunadək 50,0 ABŞ dolları, yəni nəzərdə tutulduğundan 10,0 ABŞ dolları artıq

səviyyədə gözlənilməsini, cari il üçün gözlənilən göstəricilərlə müqayisədə növbəti il

üçün ÜDM-in neft tərkibinin 1,0% (24280,4 mln. manata qarşı 21764,9 mln. manat),

xam neftin dünya bazarlarında orta satış qiymətinin isə 5,0 ABŞ dolları azalma ilə (50,0

ABŞ dollarına qarşı 45,0 ABŞ dolları) proqnozlaşdırılmasını qeyd etmək olar.

Göstərilənləri nəzərə alaraq, növbəti il üçün dövlət büdcəsinin neft sahələrindən

gəlirlərinin cari və əvvəlki illərlə müqayisədə Dövlət Neft Fondundan transfertin

hesabına əhəmiyyətli artımla proqnozlaşdırılmasını cari il üzrə dünya bazarlarında xam

neftin faktiki orta satış qiymətinin büdcə zərfində nəzərdə tutulmuş 40,0 ABŞ dolları

məbləğində orta satış qiymətindən artıq olması ilə əlaqələndirmək olar.

Dövlət Neft Fondundan daxilolmalardan başqa dövlət büdcəsinin neft

sahələrindən gəlirlərinin tərkibində 2018-ci il üçün proqnozlar neft-qaz sahəsində

hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı tərəflərin mənfəət vergisi üzrə 500000,0

min manat məbləğində və ya 2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə, müvafiq olaraq 39,8% (142359,9 min manat) və 5,3% (25000,0 min

manat), Dövlət Neft Şirkətinin xətti ilə konsolidə edilmiş vergilər və digər ödənişlər

(Azəriqaz və Azərkimya dövlət müəssisələri ilə birlikdə, fiziki şəxslərin gəlir vergisi

istisna olmaqla) üzrə 1380000,0 min manat məbləğində və ya 2016-cı ilin icrası və

2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə, müvafiq olaraq 10,2% (127607,4 min

manat) və 1,1% (15000,0 min manat) artımla nəzərdə tutulmuşdur.

Cari ilin yanvar-avqust ayları üzrə makroiqtisadi şərait dövlət büdcəsinin qeyri-

neft sahələrindən gəlirlərinin 2016-cı ilin icrasına nisbətən 9,1% (750353,2 min manat),

2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 2,3% (205000,0 min manat) artımla

proqnozlaşdırılmasını şərtləndirmişdir. Belə ki, əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə

cari ilin səkkiz ayı ərzində qeyri-neft ÜDM-in həcmi 27431,5 mln. manata yüksəlməklə

2,4%, qeyri-neft sənayesi məhsulunun istehsal həcmi 5953,9 mln. manata yüksələrək

4,3%, əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitlər 9868,5 mln. manat təşkil etməklə 0,1%, o

cümlədən tikinti-quraşdırma işlərinə 7191,3 mln. manat təşkil etməklə 2,2% artmış,

64

istehlak qiymətləri indeksi 114,0%-ə bərabər olmuş, 2017-ci il 01 avqust vəziyyətinə

kredit qoyuluşlarının həcmi isə 12860,8 mln. manat təşkil edərək 23,1% azalmış, eləcə

də vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi 1812,8 mln. manat təşkil edərək 20,5% artmışdır.

“2018-2021-ci illər üzrə Azərbaycan Respublikasının əsas makroiqtisadi proqnoz

göstəriciləri”nə əsasən cari ilin gözlənilən göstəriciləri ilə müqayisədə qeyri-neft ÜDM-in

2,9% (43884,3 mln. manata qarşı 47630,5 mln. manat), əhalinin xərclərinin 2,3%

(43271,6 mln. manata qarşı 46966,1 mln. manat) artımla, qeyri-neft ixracının 6038,4

mln. ABŞ dollarına qarşı 6640,1 mln. ABŞ dolları məbləğində və ya 10,0%, qeyri-neft

sektoru üzrə əsas kapitala investisiyaların 8326,7 mln. manata qarşı 9486,5 mln.manat

məbləğində və ya 13,9% nominal artımla proqnozlaşdırılması, orta illik inflyasiyanın

6,1% səviyyəsində nəzərdə tutulması da dövlət büdcəsinin qeyri-neft gəlirləri üzrə

proqnozların icrasında pessimist ssenarilərin istisna olunacağına müəyyən əminlik

yaradır. Həmçinin, istehlak mallarının, eləcə də istehsalda istifadə edilən avadanlıqların

və xammalın əsasən xaricdən idxal edilməsi şəraitində sərbəst dönərli valyutaların

manata qarşı dəyər qazanması riskləri növbəti il ərzində də aktual olacaqdır ki, bu

risklər barədə “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanununun layihəsinə dair izahatda da qeyd edilmişdir.

Sərbəst dönərli valyutalara qarşı manatın dəyərinin dəyişməsi, növbəti il üzrə təklif

olunan dövlət büdcəsinin layihəsində, müvafiq olaraq müsbət məzənnə fərqindən

yaranan gəlirlər və ya mənfi məzənnə fərqinin qarşılanması üçün ehtiyat xərclər

qismində əks etdirilməmişdir.

2017-ci ilin yanvar-avqust ayları ərzində dövlət büdcəsinin gəlirləri 10788766,8

min manat təşkil etməklə illik (16766000,0 min manat) və 8 aylıq (10689261,6 min

manat) proqnozlar, müvafiq olaraq 64,3% və 100,9% səviyyəsində yerinə yetirilmişdir. O

cümlədən, hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı tərəflərin mənfəət vergisi

462274,4 min manat məbləğində və ya illik (475000,0 min manat) və 8 aylıq (290017,9

min manat) proqnozların, müvafiq olaraq 97,3%-i və 159,4%-i səviyyəsində, Dövlət Neft

Fondundan daxilolmalar isə 3884000,0 min manat məbləğində və ya illik (6100000,0

min manat) və 8 aylıq (4066000,0 min manat) proqnozların, müvafiq olaraq 63,7%-i və

95,5%-i səviyyəsində icra olunmuşdur. Əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dövlət

büdcəsinin gəlirləri 2507384,0 min manat və ya 30,3%, hasilatın pay bölgüsü sazişləri

üzrə podratçı tərəflərin mənfəət vergisi 14026,4 min manat və ya 7,2%, Dövlət Neft

Fondundan daxilolmalar isə 1624000,0 min manat və ya 71,9% artmışdır.


Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş gəlirlərinin

65

həcmi 19476329,0 min manata, yerli gəlirlərinin həcmi isə 650671,0 min manata

bərabərdir. 2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə,

mərkəzləşdirilmiş gəlirlər, müvafiq olaraq 2747978,6 min manat və ya 16,4% və

3357314,0 min manat və ya 20,8% artımla, yerli gəlirlər isə 126658,1 min manat və ya

16,3% azalma ilə və 3686,0 min manat və ya 0,6% artımla nəzərdə tutulmuşdur.

Mərkəzləşdirilmiş gəlirlərin əhəmiyyətli artımla proqnozlaşdırılması Dövlət Neft

Fondundan transfertin hesabına mümkün olur.

Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar nəzərə alınmadan dövlət büdcəsinin

mərkəzləşdirilmiş gəlirlərinin növbəti il üzrə proqnozu 10257972,0 min manat təşkil edir

ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 1144621,6 min manat və ya 12,6%, 2017-ci ilin

gözlənilən icrasından isə 238957,0 min manat və ya 2,4% çoxdur.


Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş gəlirlərinin hər

bir şəhər və rayon üzrə müəyyən edilmiş gəlirlərin müvafiq şəhər və rayonların yerli

xərclərindən artıq olan hissəsinin (“Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fonduna aid

edilənlərdən başqa), gömrük rüsumlarının, Azərbaycan Respublikasının ərazisinə

malların idxalına görə əlavə dəyər vergisinin və aksizlərin (Naxçıvan Muxtar

Respublikasının gömrük orqanları tərəfindən toplanılanlardan başqa), dövlət əmlakının,

özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı torpaqların icarəyə

verilməsindən daxilolmaların,xarici dövlətlərə verilmiş kreditlər üzrə daxilolmaların,

səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdən alınan dividendlərin, Azərbaycan

Respublikasının Dövlət Neft Fondundan daxilolmaların, aksiz markalarının satışından

daxilolmaların, sair daxilolmaların, dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərindən

maliyyələşdirilən büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmaların və

“Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fondunun gəlirlərinin hesabına formalaşdırılması

nəzərdə tutulur.

Qanun layihəsinə əsasən hər bir şəhər və rayon üzrə müəyyən edilmiş gəlirlərin

müvafiq şəhər və rayonların yerli xərclərindən artıq olmayan hissəsi həmin şəhər və

rayonların yerli gəlirlərinə aid edilir.

2018-ci il üzrə Bakı şəhəri istisna olmaqla yerli gəlir və xərcləri tənzimləmək üçün

mərkəzləşdirilmiş xərclərdən vəsaitlərin ayrılması nəzərdə tutulmayan, yəni gəlirləri yerli

xərclərini ödəyən inzibati ərazi vahidləri 33 sayda, o cümlədən gəlirləri yerli xərclərini

üstələyən və artıq olan hissəsi mərkəzləşdirilmiş gəlirlərə aid edilən inzibati ərazi

vahidləri 27 sayda proqnozlaşdırılır ki, bu da şəhər və rayonların 2017-ci ilin gözlənilən

göstəriciləri ilə təxminən eyni səviyyədədir.

66

Növbəti il üçün regionların (Bakı şəhəri istisna olmaqla) gəlirləri “Avtomobil

Yolları” Məqsədli Büdcə Fonduna aid olan məbləğ nəzərə alınmadan 2016-cı ilin icrası

və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə, müvafiq olaraq 37808,9 min manat və

ya 6,7% və 20969,0 min manat və ya 3,6% artımla nəzərdə tutulur. Cari ilin sonuna

gözlənilən icra göstəricilərinə nisbətən yüksək artım faizləri kimi İsmayıllı rayonu üzrə

14,8%-lik (6748,0 min manata qarşı 7746,0 min manat), Qəbələ rayonu üzrə 12,1%-lik

(13282,0 min manata qarşı 14895,0 min manat), Şamaxı rayonu üzrə 6,3%-lik (7572,0

min manata qarşı 8049,0 min manat), İmişli və Ağstafa rayonları üzrə 6,2%-lik (müvafiq

olaraq, 20374,0 min manata qarşı 21641,0 min manat və 4439,0 min manata qarşı

4713,0 min manat), eləcə də Gəncə şəhəri üzrə 5,7%-lik (43057,0 min manata qarşı

45516,0 min manat) artımların proqnozlaşdırılmasını göstərmək olar. Eyni zamanda,

işğal altında olan rayonlar nəzərə alınmadan Astara rayonu üzrə gəlirlərin 8,4%

səviyyəsində (6301,0 min manata qarşı 5769,0 min manat) azalması nəzərdə tutulur.


Respublikasının Qanun layihəsinə və büdcə zərfinə daxil edilmiş müvafiq sənədlərə

əsasən dövlət büdcəsinin proqnozlaşdırılan gəlirlərinin 45,8%-i Dövlət Neft Fondundan

daxilolmaların, 39,3%-i Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinin, 12,1%-i

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinin, 2,8%-i isə digər mənbələrin

payına düşür (Şəkil 5).

Şəkil 5. Dövlət büdcəsinin gəlirlərini təmin edən orqanlar üzrə daxilolmaların

xüsusi çəkiləri, %-lə

Göründüyü kimi, Vergilər Nazirliyinin və Dövlət Gömrük Komitəsinin xətti ilə

dövlət büdcəsinə təmin edilən gəlirlərin dövlət büdcəsinin ümumi gəlirlərinin tərkibində

xüsusi çəkilərinin azalması bilavasitə Dövlət Neft Fondundan daxilolmaların payının

artması ilə əlaqədardır.

2014-cü il 2015-ci il 2016-cı il 2017-ci il gözlənilən

2018-cı il proqnoz layihəsi

38.7 40.7 40.145.6

39.3

8.2 9.113.1 13.4 12.1

50.746.5

43.5

36.4

45.8

2.4 3.7 3.3 4.6 2.8

Vergilər Nazirliyi Dövlət Gömrük Komitəsi Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar Digər mənbələr

67

Növbəti il üçün təklif olunan büdcə layihəsində proqnoz hədəflər Vergilər Nazirliyi

üzrə 7907000,0 min manat, Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə 2430000,0 min manat təşkil

edir. Nazirlik üçün müəyyən edilmiş proqnoz 2016-cı ilin icrasından 12,7% (891430,5

min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasından 3,4% (262000,0 min manat), komitə üçün

müəyyən edilmiş proqnoz isə 2016-cı ilin icrasından 6,0% (138402,5 min manat), 2017-

ci ilin gözlənilən icrasından 8,0% (180000,0 min manat) çoxdur.

Cari ilin yanvar-avqust ayları ərzində dövlət büdcəsinə Vergilər Nazirliyi xətti ilə

4671371,3 min manat məbləğində və ya illik (7645000,0 min manat) və 8 aylıq

(4667761,0 min manat) proqnozların, müvafiq olaraq 61,1%-i və 100,1%-i səviyyəsində,

Gömrük Komitəsi xətti ilə 1707948,6 min manat məbləğində və ya illik (2250000,0 min

manat) və 8 aylıq (1445000,0 min manat) proqnozların, müvafiq olaraq 75,9%-i və

118,2%-i səviyyəsində vəsait daxil olmuşdur.

Vergilər Nazirliyi xətti ilə təmin olunan gəlirlər üzrə 01 iyul 2017-ci il tarixə vergi

ödəyicilərinin dövlət büdcəsinə olan borcları ümumilikdə 1172347,3 min manat (o

cümlədən, verginin əsas məbləği üzrə 961191,5 min manat, maliyyə sanksiyaları üzrə

168422,4 min manat, faizlər üzrə 42733,4 min manat), artıqödəmələri isə 2141340,6

min manat təşkil etmişdir (Şəkil 6).

Şəkil 6. Vergilər Nazirliyi xətti ilə təmin edilən gəlirlər üzrə dövlət büdcəsinə olan

ümumi borcun və artıqödəmənin dinamikası, mln. manatla

Son illərin dinamikası borcun həcmindən fərqli olaraq artıqödəmə məbləğinin

davamlı şəkildə artmasını müşahidə etməyə imkan verir. 01 iyul 2017-ci il tarixə vergi

ödəyiciləri üzrə ümumilikdə dövlət büdcəsinə olan 2141340,6 min manat məbləğində

2,3

75

.7

2,1

49

.5

2,4

13

.8

1,4

34

.4

1,1

72

.3

1,2

12

.2

1,7

45

.6 2,0

62

.5 2,4

38

.4

2,1

41

.3

-8.8 -9.5

12.3

-40.6

-18.3

23.5

44.0

18.2 18.2

-12.2

-50.0

-40.0

-30.0

-20.0

-10.0

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

0.0

500.0

1,000.0

1,500.0

2,000.0

2,500.0

3,000.0

01 yanvar 2014 01 yanvar 2015 01 yanvar 2016 01 yanvar 2017 01 iyul 2017

%

mily

on

man

at

dövlət büdcəsinə olan borclar dövlət büdcəsinə olan artıqödəmə

borcların artım tempi artıqödəmənin artım tempi

68

artıqödəmənin faiz nisbətləri dövlət büdcəsinə olan borclara (1172347,3 min manat)

qarşı 182,7%, Nazirlik xətti ilə cari ilin yanvar-iyun ayları ərzində dövlət büdcəsinə təmin

olunan ümumi gəlirlərə (3352375,6 min manat) qarşı 63,9%, vergi gəlirlərinə

(3119186,6 min manat) qarşı 68,7%, növbəti il üzrə nəzərdə tutulan proqnoza qarşı isə

27,1% təşkil etmişdir.

01 iyul 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə olan ümumi borcun 66,1%-i (774667,5

min manatı) xüsusi mülkiyyətə, 20,7%-i (242350,5 min manatı) dövlət mülkiyyətinə,

11,2%-i (131790,9 min manatı) xarici mülkiyyətə, 2,0%-i (23286,9 min manatı) isə birgə

mülkiyyət növlərinə aid edilən vergi ödəyiciləri üzrə yaranmışdır. 1172347,3 min manat

məbləğində ümumi borcun 3,0%-i (34661,1 min manatı) neft sektorunda, 97,0%-i

(1137686,2 min manatı) isə qeyri-neft sektorunda fəaliyyət göstərən vergi ödəyicilərinin

hesabınadır.

Eyni zamanda, 01 iyul 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə olan artıqödəmə

məbləğinin 53,6%-i (1147707,5 min manatı) xüsusi mülkiyyətə, 19,6%-i (419630,8 min

manatı) dövlət mülkiyyətinə, 16,3%-i (348403,1 min manatı) xarici mülkiyyətə, 10,5%-i

(225115,9 min manatı) isə birgə (xarici qarışıq) mülkiyyət növlərinə aid edilən vergi

ödəyicilərinin payına düşmüşdür. 2141340,6 min manat məbləğində artıqödəmənin

9,4%-i (200960,7 min manatı) neft sektorunda, 90,6%-i (1940379,9 min manatı) isə

qeyri-neft sektorunda fəaliyyət göstərən vergi ödəyicilərinin hesabına yaranmışdır.

Qeyri-neft sektoruna aid edilən vergi ödəyiciləri üzrə 01 iyul 2017-ci il tarixə dövlət

büdcəsinə yaranmış artıqödəmənin (1940379,9 min manat) ümumi borcun məbləğinə

(1137686,2 min manat) qarşı faiz nisbəti 170,6%, nazirlik xətti ilə cari ilin yanvar-iyun

ayları ərzində qeyri-neft sahələrindən dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərə

(2380341,2 min manat) qarşı faiz nisbəti isə 81,5% təşkil etmişdir.

Dövlət büdcəsinə olan artıqödəmə məbləğinin 2014-cü ildən etibarən əhəmiyyətli

artımı əsas kapitala investisiyaların, o cümlədən tikinti-quraşdırma işlərinə yönəldilmiş

vəsaitlərin, ölkə üzrə ümumi ixracın, o cümlədən qeyri-neft ixracının, eləcə də kredit

qoyuluşlarının həcminin azalması şəraitində baş vermişdir. Azərbaycan Respublikasının

Hesablama Palatası tərəfindən aparılan nəzarət tədbirlərinin nəticələri də nəzərə

alınaraq dövlət büdcəsinə olan artıqödəmə məbləğinin əhəmiyyətli artmasını bir

tərəfdən vergi inzibatçılığının proqnoz göstəricilərin icra olunması üzərindəki

təzyiqlərinin güclənməsi ilə, digər tərəfdən isə vergi ödəyiciləri üzrə vergilərin könüllü

bəyanetmə səviyyəsinin yüksək olmaması ilə əlaqələndirilməsinə imkan verir.


Respublikasının Qanun layihəsinə və büdcə zərfinə daxil edilmiş müvafiq sənədlərə

69

əsasən nazirlik xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlər üzrə 2018-ci il üçün

nəzərdə tutulan 7907000,0 min manat məbləğində proqnozun 1880000,0 min manatı və

ya 23,8%-i neft sektorunun, 6027000,0 min manatı və ya 76,2%-i qeyri-neft sektorunun

payına düşür. 2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə neft

sektorundan gəlirlər, müvafiq olaraq 16,8% (269967,3 min manat) və 2,2% (40000,0

min manat), qeyri-neft sektorundan gəlirlər isə, müvafiq olaraq 11,5% (621463,2 min

manat) və 3,8% (222000,0 min manat) səviyyəsində artımla proqnozlaşdırılır (Şəkil 7).

Şəkil 7. Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin edilən gəlirlərin neft və qeyri-neft tərkibi

Qeyri-neft sektoru üzrə gəlirlərin 3,8% səviyyəsində (222000,0 min manat

məbləğində) artımla proqnozlaşdırılması “2018-2021-ci illər üzrə Azərbaycan

Respublikasının əsas makroiqtisadi proqnoz göstəriciləri”ndə göstərildiyi kimi cari ilin

gözlənilən göstəricilərinə nisbətən növbəti il üçün qeyri-neft ÜDM-in real artım tempinin

2,9% (43884,3 mln. manata qarşı 47630,5 mln. manat), qeyri-neft sektoru üzrə

investisiya qoyuluşlarının nominal artımının 13,9% (8326,7 min manata qarşı 9486,5

min manat), orta illik inflyasiyanın isə 6,1% səviyyəsində nəzərdə tutulması ilə müşayiət

olunur.

Cari ilin yanvar-avqust ayları ərzində nazirlik xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin

olunan ümumilikdə 4671,4 mln. manat məbləğində vəsaitin 72,1 faizi və ya 3368,8 mln.

manatı qeyri-neft sektorundan daxilolmaların payına düşür ki, bu da keçən ilin eyni

dövrü ilə müqayisədə 11,5 mln. manat və ya 0,3 faiz çoxdur. Eyni zamanda, 01 iyul

2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə olan borcun və artıqödəmə məbləğinin 2018-ci il üçün

nəzərdə tutulan proqnoza qarşı faiz nisbətləri neft sektoru üzrə, müvafiq olaraq 1,8%

(1880000,0 min manata qarşı 34661,1 min manat) və 10,7% (1880000,0 min manata

4,3

06

.6

5,0

28

.5

5,4

05

.6

5,8

05

.0

6,0

27

.0

2,8

07

.1

2,0

89

.8

1,6

10

.0

1,8

40

.0

1,8

80

.0

14.5 16.8

7.5 7.43.8

-3.3

-25.6-23.0

14.3

2.2

-35.0

-30.0

-25.0

-20.0

-15.0

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

0.0

1,000.0

2,000.0

3,000.0

4,000.0

5,000.0

6,000.0

7,000.0

2014-cü il 2015-ci il 2016-cı il 2017-ci il gözlənilən

2018-ci il proqnoz layihəsi

%

mily

on

man

at

qeyri-neft sahələrindən daxilolmalar neft sahələrindən daxilolmalar

qeyri-neft daxilolmalarının artım tempi neft daxilolmalarının artım tempi

70

qarşı 200960,7 min manat), qeyri-neft sektoru üzrə, müvafiq olaraq 18,9% (6027000,0

min manata qarşı 1137686,2 min manat) və 32,2% (6027000,0 min manata qarşı

1940379,9 min manat) təşkil etmişdir.

Qeyd olunduğu kimi, 2017-ci illə müqayisədə 2018-ci il üçün neft-qaz sahəsində

hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı tərəflərin mənfəət vergisi və Dövlət Neft

Şirkətinin xətti ilə konsolidə edilmiş vergilər və digər ödənişlər (Azəriqaz və Azərkimya

dövlət müəssisələri ilə birlikdə, fiziki şəxslərin gəlir vergisi istisna olmaqla) cüzi artım

faizləri ilə (müvafiq olaraq 5,3% və 1,1%) proqnozlaşdırılır. Cari ilin sonuna gözlənilən

göstəricilərə nisbətən növbəti il üçün neft hasilatının 837,9 min ton və ya 2,2%

azaldılaraq 37534,8 min ton, qaz hasilatının 1438,3 mln. kubmetr və ya 5,0% artırılaraq

30498,3 mln. kubmetr, xam neftin dünya bazarlarındakı orta satış qiymətinin 5,0 ABŞ

dolları və ya 10,0% azaldılaraq 45,0 ABŞ dolları məbləğində, neft sektoru üzrə əsas

kapitala investisiyaların 965,1 mln. manat və ya 13,1% azaldılaraq 6425,9 mln.manat

məbləğində, neft sektoru üzrə malların ixracının 1597,0 mln. ABŞ dolları və ya 12,2%

azaldılaraq 11496,4 mln. ABŞ dolları məbləğində nəzərdə tutulması ilə yanaşı sərbəst

dönərli valyutaların manata qarşı dəyər qazanması risklərinin də nəzərə alınması

Vergilər Nazirliyi xətti ilə neft sahələrindən dövlət büdcəsinə təmin edilən gəlirlər üzrə

müəyyən edilmiş proqnozun real olmasını deməyə əsas verir.

Rəydə artıq qeyd edildiyi kimi milli iqtisadiyyatın qeyri-neft seqmentini

səciyyələndirən makroiqtisadi göstəricilərin cari ildəki faktiki və növbəti il üçün nəzərdə

tutulan dinamikasının dövlət büdcəsinin qeyri-neft sahələrindən gəlirləri üzrə proqnozun

reallaşdırılacağına müəyyən əminlik yaratmasını Vergilər Nazirliyinin xətti ilə qeyri-neft

sahələrindən dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlər üzrə proqnozun icra olunacağına

da aid etmək olar. Lakin mikroiqtisadi müstəvidə likvidsizlik risklərini yaradan amillər, o

cümlədən real sektor üzrə kredit qoyuluşlarının azalması, vaxtı keçmiş kreditlərin

həcminin artması, 01 iyul 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə yaranan artıqödəmənin

yüksək həcmi, fəaliyyət göstərən vergi ödəyicilərinin sayının son hesabat dövrlərindəki

azalma meyli, qeyri-neft sektoruna aid edilən dövlət müəssisələrinin kreditor borclarının

artması və rentabellik səviyyəsinin aşağı düşməsi şəraitində cari ilin yanvar-iyun

aylarında əvvəlki ilin eyni göstəricisi ilə müqayisədə büdcə ödənişlərinin (vergi və digər

icbari ödənişlər üzrə) 42,7% azalması da (334706,0 min manata qarşı 191851,0 min

manat) nəzərə alınmalıdır.

Eyni zamanda, cari və əvvəlki illərin təcrübəsi dövlət büdcəsinin vəsaitlərinin

dövlət mülkiyyətində olan təsərrüfat hesablı qurumların fəaliyyətində iştirakının

optimallaşdırılması, əsaslı vəsait qoyuluşlarından başqa dövlət büdcəsindən zərərin

71

bağlanması istiqamətində əvəzsiz əsaslarla vəsaitlərin ayrılmasının məhdudlaşdırılması

və rentabelli dövlət qurumlarının vəsaitləri hesabına alternativ maliyyələşdirmə

mexanizmlərinin tətbiq olunması zərurətini yaradır.

Gömrük Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin növbəti il üçün

artımla nəzərdə tutulan proqnozu (2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrasına

nisbətən, müvafiq olaraq 6,0% və 8,0% artımla) cari ilin yanvar-avqust ayları ərzində

əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə malların ümumi idxalının 5300784,4 min ABŞ

dolları təşkil etməklə 4,2% azalması, əlavə dəyər vergisinə və idxal rüsumlarına cəlb

olunan malların idxalının isə artması və komitə üzrə büdcə daxilolmalarının 1707948,6

min manat (8 aylıq proqnoza qarşı 118,2%) təşkil etməklə 19,8% artması, eləcə də

növbəti il üzrə malların idxal həcminin cari ilin sonuna gözlənilən səviyyədə (7965,4 mln.

ABŞ dolları məbləğində olmaqla cəmi 0,5% artımla) nəzərdə tutulması şəraitində

hesablanmışdır. 2017-ci ilin yanvar-iyul ayları ərzində əvvəlki ilin eyni dövrünə nisbətən

xam şəkər və şəkər idxalı 15,7%, təzə meyvə 9,6%, kərə yağı, digər süd yağları və

pastaları 1,8%, çay 3,6%, mal əti 2,3 dəfə, minik avtomobilləri 53,2%, polad prokatı

7,3%, hesablama maşınları, blok və qurğuları 71,6%, qara metallardan çubuqlar 23,8%,

rezin şinlər 40,6%, məişət kondisionerləri 25,9%, qara metallardan künclüklər 35,6%,

paltaryuyan maşınlar 93,2%, yük avtomobilləri 73,0%, avtobuslar 2,5 dəfə artmışdır.

Milli iqtisadiyyatın qeyri-neft sektoru ilə əlaqədar yuxarıda göstərilənlərin

ümumiləşdirilməsi, o cümlədən “2018-2021-ci illər üzrə Azərbaycan Respublikasının

əsas makroiqtisadi proqnoz göstəriciləri”ndə növbəti il üçün nəzərdə tutulan

makroiqtisadi hədəflər nəzərə alınmaqla Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə

təmin olunan gəlirlərin proqnozlaşdırılmasına real sektorun qeyri-neft seqmentində

dinamikliyin qısamüddətli perspektivdə artırılması baxımından daha ehtiyatla

yanaşılması təklif olunur. Eyni zamanda mövcud makroiqtisadi şəraitdə sərbəst dönərli

valyutaların manata qarşı dəyər qazanması riskləri də nəzərə alınmaqla Gömrük

Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin edilən gəlirlər üzrə proqnozun icra olunacağı

real görünür.

Dövlət büdcəsinin proqnozlaşdırılması və icrası mərhələlərində dövlət sektoru

üzrə hesabatlılığın genişləndirilməsini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan

Respublikasının Vergilər Nazirliyi ilə 9 aprel 2010-cu ildə razılaşdırmaqla Azərbaycan

Respublikasının Maliyyə Nazirliyinin 22 aprel 2010-cu il tarixli İ-65 №-li Əmri ilə təsdiq

edilmiş “Vergi orqanları tərəfindən təmin edilən büdcə gəlirləri barədə aylıq və rüblük

hesabat forması”nda (Forma № 3ARV) 9 iri dövlət vergi ödəyicisi ilə (Dövlət Neft Şirkəti,

"Azəriqaz" İstehsalat Birliyi, "Azərkimya" Dövlət Şirkəti, Rabitə və Yüksək

72

Texnologiyalar Nazirliyi sisteminə daxil olan müəssisələr, “Azərenerji”, “Azərbaycan

Dəmir Yolları”, “Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi”, “Azərbaycan Hava Yolları” və “Azərsu”

səhmdar cəmiyyətləri) yanaşı digər iri dövlət vergi ödəyicilərinin ayrı-ayrılıqda müvafiq

göstəricilərinin də əks etdirilməsi məqsədəmüvafiq hesab edilir.


Respublikasının Qanun layihəsinə və büdcə zərfinə əlavə olunmuş müvafiq sənədlərə

uyğun olaraq Vergilər Nazirliyi və Dövlət Gömrük Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinin

vergi gəlirləri (büdcə gəlirlərinin təsnifatının 1.1.1-ci, 1.1.2-ci, 1.1.3-cü, 1.1.4-cü

köməkçi bölmələri səviyyəsində daxilolmalar nəzərdə tutulur) üzrə proqnoz 2016-cı ilin

icrasından 1199165,6 min manat və ya 14,7%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından isə

385000,0 min manat və ya 4,3% artımla 9369000,0 min manat məbləğində nəzərdə

tutulur.

Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin tərkibində vergi gəlirlərinin xüsusi çəkisinin 2018-ci

ilin proqnoz göstəricilərinə əsasən 46,5% təşkil etməklə 2017-ci ilin gözlənilən

icrasından 7,0 faiz bəndi, 2016-cı ilin icrasından isə 0,2 faiz bəndi az olması dövlət

büdcəsinin qeyri-vergi gəlirlərinə aid edilən Dövlət Neft Fondundan transfertin Rəydə

qeyd edildiyi kimi, növbəti il üçün əhəmiyyətli artımla nəzərdə tutulması hesabınadır.

Növbəti il üçün proqnozlaşdırılan vergi gəlirlərinin tərkibində Vergilər Nazirliyinin

payı 7474000,0 min manat və ya 79,8%, Dövlət Gömrük Komitəsinin payı isə

1895000,0 min manat və ya 20,2% təşkil edir. 2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin

gözlənilən icrası ilə müqayisədə növbəti il üçün nəzərdə tutulan proqnozlar Vergilər

Nazirliyinin xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan vergi gəlirləri üzrə, müvafiq olaraq

995554,8 min manat və ya 15,4% və 271000,0 min manat və ya 3,8%, Dövlət Gömrük

Komitəsinin xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan vergi gəlirləri üzrə isə, müvafiq

olaraq 203610,8 min manat və ya 12,0% və 114000,0 min manat və ya 6,4% çoxdur.

Dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin ÜDM-ə qarşı faiz nisbəti növbəti ilin

proqnozlarında 13,5% təşkil edir ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə eyni

səviyyədə olmaqla, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 0,3 faiz bəndi yüksəkdir.

2017-ci ilin yanvar-avqust ayları ərzində dövlət büdcəsinin vergi gəlirləri illik və 8

aylıq proqnozlara qarşı, müvafiq olaraq 62,6% və 101,4% səviyyəsində 5621351,3 min

manat məbləğində icra olunmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin eyni göstəricisini 595094,6 min

manat və ya 11,8% üstələyir. Cari ilin 8 ayının nəticələrinə görə dövlət büdcəsinin vergi

gəlirlərinin ÜDM-ə (43713,2 mln. manat) qarşı faiz nisbəti 12,9% təşkil etmişdir ki, bu da

əvvəlki ilin müvafiq göstəricisindən (38027,8 mln. manata qarşı 5026,3 mln. manat) 0,3

faiz bəndi azdır.

73

Vergi gəlirlərinin ÜDM-ə qarşı faiz nisbətinin tam həcmdə müəyyənləşdirilməsi

baxımından vergi güzəştlərinin və azadolmalarının da nəzərə alınması zəruridir. Vergilər

Nazirliyinin növbəti büdcə ili üçün dövlət büdcəsinin layihəsinin hazırlanması ilə

əlaqədar Maliyyə Nazirliyinə təqdim olunmuş məlumatlarına əsasən hüquqi şəxslərin

mənfəət vergisindən azad olunan fəaliyyətdən gəlirlər 2015-ci il üzrə 25712901,6 min

manat, 2016-cı il üzrə 8387018,6 min manat, xərclər 2015-ci il üzrə 1453212,7 min

manat, 2016-cı il üzrə 1889321,4 min manat, əlavə dəyər vergisindən azad olunmuş

dövriyyə 2015-ci il üzrə 6537133,9 min manat, 2016-cı il üzrə 8208175,2 min manat,

əlavə dəyər vergisinə sıfır (0) faiz dərəcə ilə cəlb olunmuş dövriyyə 2015-ci il üzrə

12173870,6 min manat, 2016-cı il üzrə 16674218,3 min manat, fiziki şəxslərin gəlir

vergisindən azad olunmuş gəlirlər 2015-ci il üzrə 1009851,9 min manat, 2016-cı il üzrə

2019460,9 min manat, hüquqi şəxslərin əmlak vergisindən azad olunmuş əmlakın qalıq

dəyəri isə 2015-ci il üzrə 7977827,8 min manat, 2016-cı il üzrə 11774776,9 min manat

təşkil etmişdir.

Vergi güzəştlərinin və azadolmalarının monitorinqinin aparılması, eləcə də

səmərəliliyinin müəyyən edilməsi, Rəydə artıq qeyd olunduğu kimi, “Azərbaycan

Respublikasının 2018-ci il və sonrakı üç il üzrə iqtisadi və sosial inkişaf konsepsiyası”na

daxil edilmiş vergi siyasətinin 2018-2021-ci illəri əhatə edən prioritet istiqamətlərində

əks etdirilmişdir.

Dövlət büdcəsinə hesablanmış vergilərin və sair daxilolmaların yığım faizinin

artırılması bir qayda olaraq hər il üçün, o cümlədən 2018-ci il üçün müəyyən edilən

büdcə-vergi siyasətinin əsas hədəflərinə aid edilmişdir. Eyni zamanda, Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin “2016-cı ildə vergi sahəsində aparılacaq islahatların

istiqamətləri”nin təsdiqi və vergi inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi haqqında 2016-cı il 4

avqust tarixli, 2257 nömrəli Sərəncamı ilə üç ay müddətində Azərbaycan

Respublikasının Vergilər Nazirliyi ilə birlikdə Vergilər Nazirliyinin fəaliyyətində

səmərəliliyin artırılması və dövlət büdcəsindən yayındırılmış vergi borclarının alınması

ilə bağlı icra olunmayan məhkəmə qərarlarının icrası məqsədilə qanunvericiliyin bu

sahədə tələbini pozan şəxslər barəsində tədbirlərin daha operativ şəkildə həyata

keçirilməsini, bununla bağlı icraat prosesinin sadələşdirilməsi istiqamətində

qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsinə dair təkliflərin verilməsi və icra olunmamış

məhkəmə qərarlarının sayının azaldılması üçün daha çevik mexanizmlərin müəyyən

edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinə tapşırıq verilmişdir.

Qeyd olunanları nəzərə alaraq, məhkəmə qərarları ilə təmin olunan borclar üzrə

büdcə ödənişlərinin operativ uçotunun daxilolma mənbələri üzrə aparılması məqsədilə

74

büdcə gəlirlərinin təsnifatının 142191 (məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qərarı

əsasında dövlət mülkiyyətinə keçməklə müsadirə edilmiş əmlakın satışından

daxilolmalar) nömrəli təsnifat kodunun genişləndirilməsi, o cümlədən məhkəmə qərarları

ilə təmin olunan vergi borcları üzrə dövlət büdcəsinə ödənilən vəsaitlərin büdcə

gəlirlərinin təsnifatında ayrıca göstərilməsi məqsədəmüvafiq hesab edilir.

Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin tərkibində fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə proqnoz

1196000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına

nisbətən 50284,7 min manat və ya 4,4%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə

28000,0 min manat və ya 2,4% çoxdur. 2018-ci il üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət

büdcəsi gəlirlərinin 5,9%-i, dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin 12,8%-i, Vergilər Nazirliyi

xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin isə 15,1%-i səviyyəsindədir (Cədvəl

26).

Cədvəl 26. Fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə proqnoz və icra göstəriciləri, min manatla

Fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə 01 aprel 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə olan

borcun (verginin əsas məbləği üzrə) məbləği 45625,0 min manat təşkil etmişdir ki, bu da

növbəti il üzrə nəzərdə tutulan proqnozun 3,8%-nəbərabərdir.

Bu vergi növü üzrə növbəti il üçün nəzərdə tutulan artımın əsasən yeni iş

yerlərinin açılması və orta aylıq əmək haqqının artımı hesabına təmin edilməsi nəzərdə

tutulur. Belə ki, “2018-2021-ci illər üzrə Azərbaycan Respublikasının əsas makroiqtisadi

proqnoz göstəriciləri”nə uyğun olaraq cari illə müqayisədə növbəti ildə orta aylıq əmək

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı

Büdcə gəlirlərinin təsnifat

adları

2016-ci il

2017-cı il

proqnoz və

gözlənilən

icra

2018-ci il

proqnoz Icra icra

faizi

proqnoz

layihəsi

müqayisə

2016-cı ilin icrasına

nisbətən

2017-ci ilin

gözlənilən icrasına

nisbətən


111 100 fiziki şəxslərin gəlir vergisi 1,080,000.0 1,145,715.3 106.1 1,168,000.0 1,196,000.0 50,284.7 104.4 28,000.0 102.4

111 110 muzdlu işlə əlaqədar gəlirdən 1,050,207.0 1,088,079.4 103.6 1,114,080.0 1,123,726.0 35,646.6 103.3 9,646.0 100.9

111 111 muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən

gəlirlər üzrə 472,999.6 547,034.5 115.7 589,348.0 558,935.0 11,900.5 102.2 -30,413.0 94.8

111 112

hasilatın pay bölgüsü sazişləri

üzrə podratçı və xarici

subpodratçı təşkilatlarda muzdlu

işlə əlaqədar əldə edilən gəlirlər

üzrə

270,892.9 315,782.2 116.6 307,587.0 329,642.0 13,859.8 104.4 22,055.0 107.2

111 113

büdcə təşkilatlarında işləyənlərin

muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən

gəlirləri üzrə

306,314.5 225,262.7 73.5 217,145.0 235,149.0 9,886.3 104.4 18,004.0 108.3

111 120 muzdlu işə aid olmayan fəaliyyət

üzrə gəlirdən 15,156.0 44,654.7 294.6 42,279.0 58,723.0 14,068.3 131.5 16,444.0 138.9

111 121

muzdlu işə aid olmayan

fəaliyyətdən əldə edilən gəlirlər

üzrə

10,000.0 36,298.4 363.0 33,505.0 50,000.0 13,701.6 137.7 16,495.0 149.2

111 122

hasilatın pay bölgüsü sazişləri

üzrə podratçı və xarici

subpodratçı təşkilatlarda muzdlu

işlə əlaqədar olmayan gəlirlər

üzrə

5,156.0 8,356.3 162.1 8,774.0 8,723.0 366.7 104.4 -51.0 99.4

111 130 fiziki şəxslərin digər gəlirlərindən 14,637.0 12,981.2 88.7 11,641.0 13,551.0 569.8 104.4 1,910.0 116.4

75

haqqının real artım tempinin 0,5% təşkil etməklə 519,6 manat, eləcə də dövlət

büdcəsinin əməyin ödənişi ilə bağlı xərclərinin 2,6% (108,5 mln. manat) artımla

4241146,6 min manat məbləğində nəzərdə tutulması fiziki şəxslərin gəlir vergisinin

vergitutma bazasının artacağını göstərən əsas amillərdir.

2016-cı ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə cari ilin yanvar-avqust aylarında ölkə

əhalisinin nominal gəlirlərinin 7,6% artaraq 31770,8 mln. manata, əhalinin hər nəfərinə

düşən nominal gəlirlərin 6,5% artaraq 3269,1 manata çatması, yanvar-iyul aylarında

ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əmək haqqı məbləğinin

isə 6,9% artaraq 523,1 manat təşkil etməsi də dövlət büdcəsinin bu tədiyyə növünün

artımla proqnozlaşdırılmasına zəmin yaradır.

Fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə proqnozun 94,0%-ni təşkil edən muzdlu işlə

əlaqədar gəlirlərdən gəlir vergisinin (büdcə gəlirlərinin təsnifat kodu111110) proqnozu

2016-cı ilin icrasına nisbətən 3,3% (35646,6 min manat) və 2017-ci ilin gözlənilən

icrasına nisbətən 0,9% (9646,0min manat) artımla, 1123726,0 min manat məbləğində

nəzərdə tutulur. 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə artım, hasilatın pay bölgüsü

sazişləri üzrə podratçı və xarici subpodratçı təşkilatlarda muzdlu işlə əlaqədar əldə

edilən gəlirlərdən (büdcə gəlirlərinin təsnifat kodu 111112) və büdcə təşkilatlarında

işləyənlərin muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlirlərindən (büdcə gəlirlərinin təsnifat

kodu 111113) gəlir vergisinin hesabınadır.

Belə ki, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə növbəti il üçün hesablanmış

proqnozlar muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlirlərdən (büdcə gəlirlərinin təsnifat kodu

111111) gəlir vergisi üzrə 30413,0 min manat və ya 5,2% az, hasilatın pay bölgüsü

sazişləri üzrə podratçı və xarici subpodratçı təşkilatlarda muzdlu işlə əlaqədar əldə

edilən gəlirlərdən (büdcə gəlirlərinin təsnifat kodu 111112) gəlir vergisi üzrə 22055,0

min manat və ya 7,2%, büdcə təşkilatlarında işləyənlərin muzdlu işlə əlaqədar əldə

edilən gəlirlərindən (büdcə gəlirlərinin təsnifat kodu 111113) gəlir vergisi üzrə isə

18004,0 min manat və ya 8,3% çoxdur.

Əvvəlki ilin eyni göstəriciləri ilə müqayisədə cari ilin yanvar-avqust aylarında

dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə ümumilikdə

7,5% (58225,8 min manat) azalaraq 719256,0 min manat təşkil etmişdir. O cümlədən,

qeyd olunan təsnifat kodları səviyyəsində icra vəziyyəti hasilatın pay bölgüsü sazişləri

üzrə podratçı və xarici subpodratçı təşkilatlarda muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən

gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə 13,7% (28258,0 min manat) artaraq 234836,1 min manat,

büdcə təşkilatlarında işləyənlərin muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlirlərdən gəlir

vergisi üzrə 3,9% (5578,8 min manat) azalaraq 138399,4 min manat, muzdlu işlə

76

əlaqədar əldə edilən digər gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə 32,3% (127155,3 min manat)

azalaraq 266001,8 min manat təşkil etmişdir.

Eyni zamanda, cari il üzrə illik və 8 aylıq proqnozların icrası səviyyəsi, müvafiq

olaraq fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə ümumilikdə 61,6% və 100,9% təşkil etdiyi halda

hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı və xarici subpodratçı təşkilatlarda muzdlu

işlə əlaqədar əldə edilən gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə 76,3%-ə və 125,0%-ə, büdcə

təşkilatlarında işləyənlərin muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə

63,7%-ə və 104,4%-ə, muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən digər gəlirlərdən gəlir vergisi

üzrə isə 45,1%-ə və 73,9%-ə bərabərdir.

Muzdlu işlə əlaqədar gəlir vergisinin əsas hissəsini təşkil edən qeyri-neft

sektorunda işləyənlərin muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlirlərdən gəlir vergisi

vergitutma bazasını formalaşdıran müvafiq makroiqtisadi göstəricilərin münbitliyi

şəraitində cari ilin yanvar-avqust ayları ərzində kəsirlə icra olunması ilə yanaşı növbəti il

üçün də azalma ilə nəzərdə tutulur. Əhalinin nominal gəlirlərinin, real sektor üzrə orta

aylıq əməkhaqqının və muzdla işləyənlərin sayının istər ilin sonuna gözlənilən, istərsə

də növbəti il üçün proqnozlaşdırılan göstəricilərinin artımla nəzərdə tutulması, eyni

zamanda vergi dərəcələrinin sabit qalması bu mənbədən büdcə daxilolmalarının

proqnozunun azalması ilə uyğunsuzluq təşkil edir ki, bunun da mümkün səbəbləri büdcə

zərfində açıqlanmamışdır.

Fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə 2018-ci ilin proqnozunun 4,9%-ni təşkil edən

muzdlu işə aid olmayan fəaliyyət üzrə gəlirdən gəlir vergisi (büdcə gəlirlərinin təsnifat

kodu 111120) 2016-cı ilin icrasına və 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən, müvafiq

olaraq 31,5% (14068,3 min manat) və 38,9% (16444,0 min manat) çox olmaqla 58723,0

min manat məbləğində, o cümlədən hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı və

xarici subpodratçı təşkilatlarda muzdlu işlə əlaqədar olmayan gəlirlər üzrə gəlir vergisi

(büdcə gəlirlərinin təsnifat kodu 111121) 2016-cı ilin icrasına və 2017-ci ilin gözlənilən

icrasına nisbətən, müvafiq olaraq 4,4% (366,7 min manat) çox və 0,6% (51,0 min

manat) az olmaqla 8723,0 min manat, muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən əldə edilən

gəlirlər üzrə gəlir vergisi (büdcə gəlirlərinin təsnifat kodu 111122) 2016-cı ilin icrasına və

2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən, müvafiq olaraq 37,7% (13701,6 min manat) və

49,2% (16495,0 min manat) çox olmaqla 50000,0 min manat məbləğində nəzərdə

tutulur. Eyni zamanda, növbəti il üzrə nəzərdə tutulan fiziki şəxslərin gəlir vergisi

proqnozunun 1,1%-ni təşkil edən fiziki şəxslərin digər gəlirlərindən gəlir vergisinin

(büdcə gəlirlərinin təsnifat kodu 111130) proqnozu 2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin

77

gözlənilən icrası ilə müqayisədə, müvafiq olaraq 4,4% (569,8 min manat) və 16,4%

(1910,0 min manat) çoxdur.


dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən əldə

olunan gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə 2,8 dəfə (46 414,5 min manat) artaraq 72102,2 min

manata, o cümlədən hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı və xarici subpodratçı

təşkilatlarda muzdlu işlə əlaqədar olmayan gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə 4,5 dəfə

(18824,7 min manat) artaraq 24185,5 min manata, muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən

əldə edilən gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə 2,4 dəfə (27589,8 min manat) artaraq 47916,7

min manata, eləcə də fiziki şəxslərin digər gəlirlərindən gəlir vergisi üzrə 2,0% (164,2

min manat) azalaraq 7916,5 min manata bərabər olmuşdur.

Cari ilin illik və 8 aylıq proqnozların icrasının səviyyəsi muzdlu işə aid olmayan

fəaliyyətdən əldə olunan gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə, müvafiq olaraq 170,5% və 2,8

dəfə, o cümlədən hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı və xarici subpodratçı

təşkilatlarda muzdlu işlə əlaqədar olmayan gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə, müvafiq olaraq

2,8 dəfə və 4,5 dəfə, muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən əldə edilən gəlirlərdən gəlir

vergisi üzrə, müvafiq olaraq 143,0% və 2,3 dəfə, eləcə də fiziki şəxslərin digər

gəlirlərindən gəlir vergisi üzrə 68,0% və 111,4% təşkil etmişdir.

Göstərilənlər, eyni zamanda 2017-ci ilin yanvar-avqust ayları ərzində muzdlu işə

aid olmayan fəaliyyətdən əldə olunan gəlirlərdən gəlir vergisi üzrə dövlət büdcəsinə

daxil olmuş vəsaitin 2018-ci il üçün nəzərdə tutulan proqnozu əhəmiyyətli dərəcədə

(22,8%) üstələməsi növbəti ildə proqnozun artıqlaması ilə icra olunmasına əminlik

yaratsa da muzdlu işlə əlaqədar gəlirlərdən gəlir vergisi barədə bunu demək olmur.

Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi üzrə proqnoz 2320000,0 min manat məbləğində

nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 336754,1 min manat və ya 17%,

2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 141000,0 min manat və ya 6,5% çoxdur. 2018-

ci il üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 11,5%-i, dövlət

büdcəsinin vergi gəlirlərinin 24,8%-i, Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin

olunan gəlirlərin isə 29,3%-i səviyyəsindədir (Cədvəl 27).

78

Cədvəl 27. Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi üzrə proqnoz və icra göstəriciləri, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı

Büdcə gəlirlərinin təsnifat adları

2016-ci il


icra

2018-ci il

proqnoz Icra icra faizi

proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


111 200 hüquqi şəxslərin mənfəət (gəlir) vergisi

1,914,600.0 1,983,245.9 103.6 2,179,000.0 2,320,000.0 336,754.1 117.0 141,000.0 106.5

111 210 rezidentlər üzrə 847,693.3 746,479.2 88.1 795,548.0 776,695.0 30,215.8 104.0 -18,853.0 97.6

111 220 qeyri-rezidentlər üzrə 210,706.4 263,125.1 124.9 293,794.0 399,425.0 136,299.9 151.8 105,631.0 136.0

111 230 hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı tərəflər üzrə

370,000.0 383,890.5 103.8 475,000.0 500,000.0 116,109.5 130.2 25,000.0 105.3

111 240 hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə xarici subpodratçı tərəflər üzrə

200,000.0 302,190.4 151.1 312,977.0 343,880.0 41,689.6 113.8 30,903.0 109.9

111 250

dividentlərdən, faizlərdən, icarədən və royaltidən əldə olunan gəlir və mənbəyi Az.Resp.ərazisində olan digər gəlirlər üzrə

286,200.3 287,560.7 100.5 301,681.0 300,000.0 12,439.3 104.3 -1,681.0 99.4

Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi üzrə 01 aprel 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə

olan borcun (verginin əsas məbləği üzrə) məbləği 307946,7 min manat təşkil etmişdir ki,

bu da növbəti il üzrə proqnozun 13,3%-nə bərabərdir.

Bu tədiyyə növü üzrə proqnozun 33,5%-ni təşkil edən rezidentlərin mənfəət

vergisi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 4,0% (30215,8 min manat) artımla, 2017-ci ilin

gözlənilən icrasına nisbətən isə 2,4% (18853,0 min manat) azalma ilə 776695,0 min

manat məbləğində, 17,2%-ni təşkil edən qeyri-rezidentlərin mənfəət vergisi 2016-cı ilin

icrasına və 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən, müvafiq olaraq 51,8%

(136299,9min manat) və 36,0% (105631,0 min manat) artımla 399425,0 min manat

məbləğində, 21,6%-ni təşkil edən hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı tərəflərin

mənfəət vergisi 2016-cı ilin icrasına və 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən, müvafiq

olaraq 30,2% (116109,5 min manat) və 5,3% (25000,0 min manat) artımla 500000,0

min manat məbləğində, 14,8%-ni təşkil edən hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə xarici

subpodratçı tərəflərin mənfəət vergisi 2016-cı ilin icrasına və 2017-ci ilin gözlənilən

icrasına nisbətən müvafiq olaraq 13,8% (41689,6 min manat) və 9,9% (30903,0 min

manat) artımla 343880,0 min manat məbləğində, 12,9%-ni təşkil edən dividentlərdən,

faizlərdən, icarədən və royaltidən əldə olunan gəlir və mənbəyi Azərbaycan

Respublikasının ərazisində olan digər gəlirlərdən mənfəət vergisi 2016-cı ilin icrasına

nisbətən 4,3% (12439,3 min manat) artımla və 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən

0,6% (1681,0 min manat) azalma ilə 300000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur.

Qeyd etmək lazımdır ki, əvvəlki ilin eyni göstəriciləri ilə müqayisədə cari ilin

yanvar-avqust aylarında dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi hüquqi şəxslərin

mənfəət vergisi üzrə ümumilikdə 36,1% (431071,0 min manat) artaraq 1624997,8 min

manat, o cümlədən rezidentlərin mənfəət vergisi üzrə 15,5% (70359,0 min manat)

79

azalaraq 384288,4 min manat, qeyri-rezidentlərin mənfəət vergisi üzrə 85,8% (173963,5

min manat) artaraq 376646,4 min manat, hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı

tərəflərin mənfəət vergisi üzrə 2,6 dəfə (281924,6 min manat) artaraq 462274,4 min

manat, hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə xarici subpodratçı tərəflərin mənfəət vergisi

üzrə7,2% (14026,4 min manat) artaraq 209863,8 min manat, dividentlərdən, faizlərdən,

icarədən və royaltidən əldə olunan gəlir və mənbəyi Azərbaycan Respublikasının

ərazisində olan digər gəlirlərdən mənfəət vergisi üzrə 19,6% (31515,5 min manat)

artaraq 191925,0 min manat təşkil etmişdir.


olaraq hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi üzrə ümumilikdə 74,6% və 122,1%, o cümlədən

rezidentlərin mənfəət vergisi üzrə 48,3% və 79,1%, qeyri-rezidentlərin mənfəət vergisi

üzrə 128,2% və 2,1 dəfə, hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı tərəflərin mənfəət

vergisi üzrə 97,3% və 159,4%, hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə xarici subpodratçı

tərəflərin mənfəət vergisi üzrə 67,1% və 109,8%, dividentlərdən, faizlərdən, icarədən və

royaltidən əldə olunan gəlir və mənbəyi Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan

digər gəlirlərdən mənfəət vergisi üzrə 63,6% və 104,2% olmuşdur.

Göründüyü kimi, rezidentlərin mənfəət vergisindən başqa digər mənbələrdən

mənfəət vergisi üzrə göstəricilərin artımı müşahidə olunur. Belə vəziyyət kreditor

borclarının artması və rentabellik səviyyəsinin aşağı düşməsi kimi maliyyə-təsərrüfat

fəaliyyətinin nəticə göstəricilərinə mənfi təsir edən amillərin dövlət müəssisələri ilə

yanaşı özəl sektor üzrə də müşahidə olunmasını göstərir. Nəzərə alınmalıdır ki,

rezidentlər üzrə mənfəət vergisinin proqnozu cari ilin yanvar-avqust aylarında olduğu

kimi 2016-cı ildə də kəsirlə (847693,3 min manata qarşı 746479,2 min manat və ya

88,1% səviyyəsində) yerinə yetirilmişdir.

Hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə podratçı tərəflərin mənfəət vergisinin növbəti

il üçün proqnozu cari illə müqayisədə cəmi 5,3% artımla (475000,0 min manat qarşı

500000,0 min manat) nəzərdə tutulur ki, bu da növbəti il üçün proqnozlaşdırılan

makroiqtisadi şəraitlə müqayisədə daha ehtiyatlı yanaşma kimi qiymətləndirilir. Belə ki,

növbəti ildə cari il üçün gözlənilən göstəricilərə nisbətən neft hasilatı cəmi 2,2%

(38372,7 min tona qarşı 37534,8 min ton) azalma ilə, qaz hasilatı isə 5,0% (29060,0

mln. kub metrə qarşı 30498,3 mln. kub metr) artımla, xam neftin dünya bazarlarında

orta satış qiymətinin 2017-ci ilin proqnozundan (40,0 ABŞ dolları) 5,0 ABŞ dolları və ya

12,5% artımla proqnozlaşdırılır. Eyni zamanda xarici valyutaların manata qarşı dəyər

qazanması risklərinin mövcudluğu da proqnozların tərtibi zamanı nəzərə alınmalıdır.

80

Vergi Məcəlləsinə edilmiş dəyişikliklərə əsasən 2017-ci ildən etibarən dövlət

müəssisələrinə dövlət büdcəsinin investisiya xərclərindən ayrılmış vəsaitlər hesabına

alınan və ya quraşdırılan aktivlərin vergi qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada illik

amortizasiya normalarına uyğun hesablanmış amortizasiyanın yalnız 40 faizinin gəlirdən

çıxılmasına yol verilir. Hesablama Palatası tərəfindən aparılan monitorinqlər son illər

ərzində dövlət büdcəsindən ayrılan dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinin azalması

şəraitində dövlət əhəmiyyətli layihələrin dövlət zəmanəti ilə alınan borcların hesabına

maliyyələşdirilməsini göstərir. Eyni zamanda, cari və əvvəlki illərdə dövlət zəmanəti ilə

cəlb olunmuş borc resursları həmin müəssisələr tərəfindən deyil, dövlət büdcəsinin

vəsaitləri hesabına ödənilir. Göstərilənləri nəzərə alaraq, 2017-ci ildən qüvvəyə minən

qeyd olunan məhdudiyyətin dövlət zəmanəti ilə alınmış borclar hesabına əldə olunan

aktivlərin amortizasiya ayırmaları üzrə gəlirdən çıxılan xərclərə də tətbiq olunması üçün

vergi qanunvericiliyinə müvafiq əlavənin edilməsini məqsədəmüvafiq hesab edirik.

Hüquqi şəxslərin torpaq vergisi üzrə proqnoz 50000,0 min manat məbləğində

nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 275,1 min manat və ya 0,5% az,

2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə eyni səviyyədədir. 2018-ci il üzrə nəzərdə

tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 0,2%-ni, dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin

0,5%-ni, Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin isə 0,6%-ni

təşkil edir (Cədvəl 28).

Cədvəl 28. Hüquqi şəxslərin torpaq vergisi üzrə proqnoz və icra göstəricilərinin dinamikası, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı


2016-cı il

2017-ci il proqnoz

və gözlənilən

icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


113 100 torpaq vergisi 50,000.0 50,275.1 100.6 50,000.0 50,000.0 -275.1 99.5 0.0 100.0

113 110

sənaye, tikinti, nəqliyyat, rabitə, ticarət, məişət xidməti və digər xüsusi təyinatlı torpaqlara görə rezident və qeyri-rezident müəssisələr üzrə

49,800.0 50,005.0 100.4 49,789.0 49,731.0 -274.0 99.5 -58.0 99.9

113 120 kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlara görə rezident və qeyri-rezident müəssisələr üzrə

200.0 269.6 134.8 211.0 269.0 -0.6 99.8 58.0 127.5

113 150 yaşayış fondlarının, həyətyanı sahələrin və bağ sahələrinin torpaqlarına görə

0.0 0.4 0.0 -0.4 0.0

Hüquqi şəxslərin torpaq vergisi üzrə 1 aprel 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə

olan borcun (verginin əsas məbləği üzrə) məbləği 13017,1 min manat təşkil etmişdir ki,

bu da növbəti il üzrə proqnozun 26,03%-nə bərabərdir.

Bu tədiyyə növü üzrə proqnozun 99,5%-ni təşkil edən sənaye, tikinti, nəqliyyat,

rabitə, ticarət, məişət xidməti və digər xüsusi təyinatlı torpaqlara görə rezident və qeyri-

81

rezident müəssisələr üzrə torpaq vergisi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 0,5% (274,0 min

manat) azalma, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə təxminən eyni səviyyədə

49731,0 min manat məbləğində, 0,5%-ni təşkil edən kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlara

görə rezident və qeyri-rezident müəssisələr üzrə torpaq vergisi isə 2016-cı ilin icrasına

və 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən, müvafiq olaraq 0,7% (0,6 min manat) az və

27,5% (58,0 min manat) çox olmaqla 269,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur.


dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi hüquqi şəxslərin torpaq vergisi üzrə

ümumilikdə 0,1% (42,6 min manat) azalaraq 31741,6 min manat, o cümlədən sənaye,

tikinti, nəqliyyat, rabitə, ticarət, məişət xidməti və digər xüsusi təyinatlı torpaqlara görə

rezident və qeyri-rezident müəssisələr üzrə torpaq vergisi 0,05% və ya 15,7 min manat

artaraq 31635,3 min manat, kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlara görə rezident və qeyri-

rezident müəssisələr üzrə torpaq vergisi isə 35,4% və ya 58,1 min manat azalaraq

106,1 min manat təşkil etmişdir. Hüquqi şəxslərin torpaq vergisi üzrə 1 aprel 2017-ci il

tarixə dövlət büdcəsinə olan borcun məbləğinin (13017,1 min manat) 2016-cı ilin eyni

dövrünə nisbətən (11862,4 min manat) 1154,7 min manat məbləğində artması cari ilin 8

ayı ərzində dövlət büdcəsinə ödənilmiş torpaq vergisinin azalmasına da təsir etmişdir.


olaraq hüquqi şəxslərin torpaq vergisi üzrə ümumilikdə 63,5% və 104,0%, sənaye,

tikinti, nəqliyyat, rabitə, ticarət, məişət xidməti və digər xüsusi təyinatlı torpaqlara görə

rezident və qeyri-rezident müəssisələrin torpaq vergisi üzrə 63,5% və 104,1%, kənd

təsərrüfatı təyinatlı torpaqlara görə rezident və qeyri-rezident müəssisələrin torpaq

vergisi üzrə 50,3% və 82,4% olmuşdur.

Məlum olduğu kimi, Vergi Məcəlləsinə edilmiş əlavə və dəyişikliklərə əsasən

2017-ci ildən etibarən təyinatı üzrə istifadə edilməyən (irriqasiya, meliorasiya və digər

aqrotexniki səbəblərdən təyinatı üzrə istifadə edilməsi mümkün olmayanlar istisna

olmaqla) kənd təsərrüfatı torpaqlarının hər 100 m2 üzrə torpaq vergisi 2 manat, yəni hər

1 hektarı üzrə 200,0 manat (torpaq vergisinin hesablanması üçün əkin, dinc və çoxillik

əkmələrin altındakı torpaqların 1 hektarının “Kadastr qiymət rayonları və ora daxil olan

inzibati rayonlar üzrə kənd təsərrüfatı torpaqlarının təyinatı, coğrafi yerləşməsi və

keyfiyyəti nəzərə alınmaqla şərti balların müəyyənləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan

Respublikası Nazirlər Kabinetinin 29.12.2000-ci il tarixli Qərarı ilə müəyyən edilmiş şərti

ballara əsasən 1 hektara hesablanan ən yüksək vergi məbləğindən (12,0 manat) 16,7

dəfə çox) məbləğində müəyyən edilmiş və fiziki şəxslərin həmin mənbədən vergilərinin

dövlət vergilərinə aid edilməklə dövlət büdcəsinə ödənilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

82

Torpaq vergisi üzrə vergitutma bazasının əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilməsi

və fiziki şəxslərin mülkiyyətində və ya istifadəsində olan kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaq

sahələrinin təyinatı üzrə istifadə olunmaması hallarının mütəmadi olaraq

ictimailəşdirilməsi şəraitində 2018-ci il üçün nəzərdə tutulan proqnoz Rəydə qeyd

olunduğu kimi 2016-cı ilin icrasından (50275,1 min manat) 0,5% az olmaqla 2017-ci ilin

gözlənilən icrası səviyyəsində hesablanmışdır.

Vergi Məcəlləsinə edilmiş qeyd olunan dəyişiklikdən sonra dövlət büdcəsinin

gəlirlərinə yalnız hüquqi şəxslər tərəfindən ödənilən torpaq vergisinin deyil, eyni

zamanda təyinatı üzrə istifadə olunmayan torpaq sahələri üzrə fiziki şəxslərin də torpaq

vergisi ödənişlərinin aid edilməsini nəzərə alaraq “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci

il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinin 2-ci

maddəsində “Hüquqi şəxslərin torpaq vergisi” sözləri “Torpaq vergisi” sözləri ilə əvəz

olunmalıdır ki, bu barədə “Azərbaycan Respublikasının 2017-ci il dövlət büdcəsi

haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsinə Hesablama Palatasının

Rəyində də qeyd edilmişdir.

Bu sahə üzrə hesabatlılığın gücləndirilməsi məqsədilə isə təyinatı üzrə istifadə

edilməyən kənd təsərrüfatı torpaqları üzrə torpaq vergisi ödənişlərinin büdcə gəlirlərinin

təsnifatında ayrıca göstərilməsi üçün Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin

2004-cü il 6 oktyabr tarixli “Azərbaycan Respublikası vahid büdcə təsnifatının təsdiq

edilməsi barədə” Qərarında müvafiq dəyişikliklərin edilməsi təklif edilir.

Hüquqi şəxslərin əmlak vergisi üzrə proqnoz 182000,0 min manat məbləğində

nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 7338,6 min manat və ya 4,2%,

2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 4000,0 min manat və ya 2,2% çoxdur. 2018-

ci il üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 0,9%-i, dövlət büdcəsinin

vergi gəlirlərinin 1,9%-i, Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan

gəlirlərin isə 2,3%-i səviyyəsindədir (Cədvəl 29).

Cədvəl 29. Hüquqi şəxslərin əmlak vergisi üzrə proqnoz və icra göstəricilərinin dinamikası, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

du

Büdcə gəlirlərinin təsnifat adı

2016-cı il


icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


113 200 əmlak vergisi 174,200.0 174,661.4 100.3 178,000.0 182,000.0 7,338.6 104.2 4,000.0 102.2

83

Hüquqi şəxslərin əmlak vergisi üzrə 1 aprel 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə olan

borcun (verginin əsas məbləği üzrə) məbləği 24025,1 min manat təşkil etmişdir ki, bu da

növbəti il üzrə proqnozun 13,2%-nə bərabərdir.

Əvvəlki ilin eyni göstəricisi ilə müqayisədə cari ilin yanvar-avqust aylarında

hüquqi şəxslərin əmlak vergisi üzrə dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi 2,0%

(2221,8 min manat) artaraq 112001,2 min manat təşkil etmişdir. Eyni zamanda, cari il

üzrə illik və 8 aylıq proqnozların icrası səviyyəsi, müvafiq olaraq 62,9% və 103,1%

olmuşdur.

Qeyd etmək lazımdır ki, cari ilin yanvar-avqust ayları ərzində əvvəlki ilin eyni

göstəricisinə nisbətən ölkə üzrə əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitlərin həcmi 9868,5 mln.

manat təşkil etməklə 0,1%, o cümlədən tikinti-quraşdırma işlərinə vəsait qoyuluşu

7191,3 mln. manat təşkil etməklə 2,2% artmış, növbəti il üzrə proqnozlaşdırılan əsas

kapitala investisiyaların həcmi isə cari ilin gözlənilən göstəricisinə nisbətən real artım

tempinin 2,5% azalma ilə, nominal artım tempinin 1,2% artımla 15912,5 mln. manat

məbləğində nəzərdə tutulur.

Kommersiya fəaliyyəti çərçivəsində hüquqi və fiziki şəxslərə münasibətdə əmlak

vergisinin universallığının təmin olunması dövlət büdcəsinə əlavə vəsaitlərin cəlb

olunması baxımından da əhəmiyyətlidir. Belə ki, məlum olduğu kimi, Vergi Məcəlləsinin

198.1-ci maddəsinə əsasən fiziki şəxslərin xüsusi mülkiyyətində olan yaşayış və qeyri-

yaşayış sahələri üzrə vergi dərəcələri müvafiq əmsallar tətbiq olunmaqla hər kvadrat

metrinə görə eyni qaydada hesablanır (yaşayış sahələrinə münasibətdə əmlak vergisi

onların 30 kvadratmetrdən artıq olan hissəsinə hesablanır). Vergi Məcəlləsinin 198.2-ci

maddəsinə əsasən müəssisələr isə əsas vəsaitlərin orta illik qalıq dəyərindən 1 faiz

dərəcəsi ilə əmlak vergisi ödəyirlər.

Kommersiya fəaliyyətinin həyata keçirilməsində istifadə olunan daşınmaz

əmlaka münasibətdə əmlak vergisinin müxtəlif yanaşmalarla müəyyənləşdirilməsi

şəraitində ölkə üzrə kommersiya obyektlərinin (şadlıq saraylarının, restoranların, otel

komplekslərinin, habelə emal və istehsal komplekslərinin və s.) fiziki şəxslərin adına

rəsmiləşdirilməsi prosesi hallarına rast gəlinməkdədir.

Kommersiya fəaliyyəti üzrə daşınmaz əmlakın vergitutmasında vahid

yanaşmanın təmin olunması, eyni zamanda sui-istifadə hallarının aradan qaldırılması

məqsədilə fiziki şəxslərin kommersiya təyinatlı obyektləri üzrə əmlak vergisinin orta illik

qalıq dəyəri əsasında müəssisələr üçün mövcud olan faiz dərəcəsi ilə (yəni, 1%) tətbiq

olunmasını təklif edirik. Eyni zamanda, fiziki şəxslərin kommersiya təyinatlı (və ya

konkret fəaliyyət növləri üzrə kommersiya təyinatlı) obyektləri üzrə əmlak vergisinin

84

dövlət vergilərinə aid edilməklə dövlət büdcəsinə ödənilməsi də məqsədəmüvafiq hesab

edilir.

Fiziki şəxslərin kommersiya təyinatlı obyektləri üzrə əmlak vergisinin orta illik

qalıq dəyər əsasında müəyyənləşdirilməsi əmlak vergisinin hesablanmasında

universallığın təmin olunması ilə yanaşı ölkədə uçot intizamının gücləndirilməsinə, o

cümlədən gəlirlərin və xərclərin könüllü bəyanetmə səviyyəsinin artmasına da xidmət

edəcəkdir.

Əmlak vergisi üzrə reallaşdırılmamış digər potensial mənbə isə avtomobil

nəqliyyatı vasitələrinin təkmil beynəlxaq təcrübələr əsasında vergiyə cəlb olunması ilə

əlaqədardır. Bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə uyğun inkişaf edən ölkələrin təkmil

təcrübələri avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin sahiblərindən nəqliyyat vergisi və ya ekoloji

vergi adı ilə tutulan verginin dərəcələrinin əsasən ətraf mühitin çirkləndirilməsi

səviyyəsindən, mühərriklərin həcmindən və “lux” kateqoriyasına aid edilməsindən asılı

olaraq müəyyənləşdirilməsini göstərir.

Eyni zamanda bəzi ölkələrdə analoji verginin yol vergisi adı ilə yanacağın

qiymətinə advalor qaydada əhəmiyyətli faiz dərəcəsinin daxil edilməsi ilə tutulması

təcrübəsi mövcud olsa da ekoloji standartlar baxımından bu üsul təkmil hesab edilmir.

Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin qüvvədə olan müddəalarına

əsasən ölkə ərazisində istehsal edilərək daxili istehlaka yönəldilən və ölkəyə idxal edilən

avtomobil benzini, dizel yanacağı və maye qaz hər litrinə cəmi 0,02 manat olmaqla yol

vergisinin vergitutma obyekti kimi, ölkə ərazisində avtomobil benzininin, dizel

yanacağının və maye qazın istehsalı ilə məşğul olan şəxslər isə yol vergisinin ödəyiciləri

kimi müəyyən edilmişdir. Nəzərə alınmalıdır ki, “Qiymətləri (tarifləri) dövlət tərəfindən

tənzimlənən malların (işlərin, xidmətlərin) Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2005-ci il 28 sentyabr tarixli 178 nömrəli

qərarında dəyişiklik edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin

2014-cü il 31 mart tarixli 90 nömrəli qərarına əsasən idxal olunan ekoloji norması avro-5

tələblərinə uyğun, oktan ədədi 95 və daha yüksək olan avtomobil benzinləri 2014-cü ilin

mart ayının 27-dən etibarən qiymətləri dövlət tərəfindən tənzimlənən malların

siyahısından çıxarılmışdır.

İnvestisiya qoyuluşları hesabına hər il yeni istehsal və xidmət obyektlərinin

istifadəyə verilməsi nəticəsində hüquqi şəxslərin əmlak vergisinin vergitutma bazasının

genişləndirilməsi növbəti il üçün nəzərdə tutulan proqnozun artıqlaması ilə yerinə

yetirilməsinə şərait yaratmaqla qanunvericiliyin qeyd olunan istiqamətlərdə

85

təkmilləşdirilməsi dövlət büdcəsinin bu mənbədən daxilolmaları üzrə növbəti illərdə

əhəmiyyətli artımın əldə olunmasına da zəmin yaradar.

2018-ci il üçün əlavə dəyər vergisi üzrə ümumi proqnoz 4288000,0 min manat

məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-ci ilin icrasına nisbətən 664483,0 min manat

və ya 18,3%, 2017-ci ilin proqnoz göstəricilərinə nisbətən isə 31000,0 min manat və ya

0,7% çoxdur. Nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 21,3%-i, dövlət

büdcəsinin vergi gəlirlərinin isə 45,8%-i səviyyəsindədir. Əlavə dəyər vergisinin ÜDM-ə

qarşı faiz nisbəti növbəti il üçün 6,2% təşkil edir ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 0,2 faiz bəndi yüksək, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə eyni səviyyədədir.

Növbəti il üzrə proqnozun 60,2%-i Vergilər Nazirliyi, 39,8%-i isə Dövlət Gömrük

Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin payına düşür.

Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan Azərbaycan

Respublikasında mal, iş və xidmətlərə görə əlavə dəyər vergisi üzrə proqnoz 2583000,0

min manat məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 474735,7 min

manat və ya 22,5% çox olmaqla 2017-ci ilin gözlənilən icrası səviyyəsindədir. Nəzərdə

tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 12,8%-ni, dövlət büdcəsinin vergi

gəlirlərinin 27,6%-ni, Vergilər Nazirliyi xətti ilə təmin olunan gəlirlərin isə 32,7%-ni təşkil

edir (Cədvəl 30).

Cədvəl 30. Azərbaycan Respublikasında mal, iş və xidmətlərə görə əlavə dəyər vergisi üzrə proqnoz və icra göstəriciləri, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı


2016-cı il

2017-ci il proqnoz

və gözlənilən

icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


114 110

Azərbaycan Respublikasında mal, iş və xidmətlərə görə əlavə dəyər vergisi

2,343,000.0 2,108,264.3 90.0 2,583,000.0 2,583,000.0 474,735.7 122.5 0.0 100.0

114 111

Azərbaycan Respublikasında iş və xidmətlərə görə ödənilən rezidentin əlavə dəyər vergisi

2,188,878.0 1,931,431.4 88.2 2,289,707.0 2,366,348.0 434,916.6 122.5 76,641.0 103.3

114 112

Azərbaycan

Respublikasında iş və xidmətlərə görə ödənilən qeyri rezidentin əlavə dəyər vergisi

154,122.0 176,832.9 114.7 293,293.0 216,652.0 39,819.1 122.5 -76,641.0 73.9

Azərbaycan Respublikasında mal, iş və xidmətlərə görə əlavə dəyər vergisi üzrə

01 aprel 2017-cı il tarixə dövlət büdcəsinə olan borcun (verginin əsas məbləği üzrə)

məbləği 402408.2 min manat təşkil etmişdir ki, bu da növbəti il üzrə proqnozun 15,6%-

nə bərabərdir.

86

2018-ci il üzrə proqnozun tərkibində xüsusi çəkisi 91,6% olan rezidentin əlavə

dəyər vergisi 2366348,0 min manat, xüsusi çəkisi 8,4% olan qeyri-rezidentin əlavə

dəyər vergisi 216652,0 min manat təşkil edir ki, bu da 2016-cı ilin icrasından, müvafiq

olaraq 434916,6 min manat və ya 22,5% və 39819,1 min manat və ya 22,5% çox, 2017-

ci ilin gözlənilən icrasından isə, müvafiq olaraq 76641,0 min manat və ya 3,3% çox və

76641,0 min manat və ya 26,1% azdır.


dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi Azərbaycan Respublikasında mal, iş və

xidmətlərə görə əlavə dəyər vergisi üzrə ümumilikdə 8,7% (105268,8 min manat)

azalaraq 1106116,7 min manat, o cümlədən rezidentlərin əlavə dəyər vergisi üzrə 9,9%

(108889,2 min manat) azalaraq 996260,8 min manat, qeyri-rezidentlərin əlavə dəyər

vergisi üzrə 3,4% (3620,4 min manat) artaraq 109855,9 min manat təşkil etmişdir.


olaraq Azərbaycan Respublikasında mal, iş və xidmətlərə görə əlavə dəyər vergisi üzrə

ümumilikdə 42,8% və 70,1%, o cümlədən rezidentlərin əlavə dəyər vergisi üzrə 43,5%

və 71,3%, qeyri-rezidentlərin əlavə dəyər vergisi üzrə 37,5% və 61,3% olmuşdur. Qeyd

etmək lazımdır ki, rezidentlərin əlavə dəyər vergisi üzrə proqnoz 2016-cı ilin nəticələrinə

görə də kəsirlə icra olunmuşdur (2188878,0 min manat proqnoza qarşı 1931431,4 min

manat və ya 88,2% səviyyəsində).

Azərbaycan Respublikasında mal, iş və xidmətlərə görə əlavə dəyər vergisinin

vergitutma bazasını formalaşdıran makroiqtisadi şərait cari ilin yanvar-avqust aylarında

əvvəlki ilin eyni göstəricisi ilə müqayisədə istehlak qiymətləri indeksinin 114,0% təşkil

etməsi şəraitində ÜDM-in ümumilikdə 1,1% azalması, o cümlədən qeyri-neft ÜDM-in

2,4% artması, eyni zamanda pərakəndə ticarət dövriyyəsinin və əhaliyə göstərilən

ödənişli xidmətlərin, müvafiq olaraq 21723,0 mln. manat təşkil etməklə 2,0% və 5164,1

mln. manat təşkil etməklə 0,6% artması, cari ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə

növbəti ilin proqnozlarının ÜDM üzrə 69395,4 mln. manat təşkil etməklə 1,5%, o

cümlədən qeyri-neft ÜDM üzrə 47630,5 mln. manat təşkil etməklə 2,9% artımla, orta illik

inflyasiyanın isə 6,1% səviyyəsində nəzərdə tutulması kimi əsas amillərlə səciyyələnir.

Rezidentlərin əlavə dəyər vergisi ilə yanaşı mənfəət vergisinin də rəydə qeyd

olunduğu kimi, cari ilin yanvar-avqust aylarında əvvəlki ilə nisbətən azalaraq kəsirlə

yerinə yetirilməsi, eyni zamanda rezidentlərin mənfəət vergisinin növbəti il üçün

proqnozunun cari ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə azalması şəraitində rezidentlərin

əlavə dəyər vergisi üzrə proqnoz cari ilin gözlənilən icrasına nisbətən artımla nəzərdə

tutulur. Azərbaycan Respublikasında mal, iş və xidmətlərə görə əlavə dəyər vergisinin

87

və mənfəət vergisinin artım templərində müəyyən korrellyasiya asılılıqlarının mövcud

olmasını nəzərə alaraq rezidentlərin əlavə dəyər vergisi və mənfəət vergisi üzrə növbəti

il üçün nəzərdə tutulan proqnozların fərqli hesablanmasının əsasları barədə büdcə

zərfində əlavə məlumat verilməlidir.

Gömrük Komitəsinin xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin edilən Azərbaycan

Respublikasının ərazisinə malların idxalına əlavə dəyər vergisi üzrə proqnoz 1705000,0

min manat məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-ci ilin icrasına nisbətən 189747,3

min manat və ya 12,5%, 2017-cı ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 31000,0 min manat

və ya 1,9% çoxdur. 2018-ci il üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin

8,5%-i, dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin 18,2%-i,Gömrük Komitəsi xətti ilə dövlət

büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin isə 70,2%-i səviyyəsindədir (Cədvəl 31).

Cədvəl 31. Azərbaycan Respublikasının ərazisinə malların idxalına əlavə dəyər vergisi üzrə proqnoz və icra göstəriciləri, min manat

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

tə

sn

ifat

ko

du


2016-cı il

2017-ci il proqnoz

və gözlənilən

icra

2018-ci il

Proqnoz Icra icra faizi

proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


114 120

Azərbaycan Respublikasının ərazisinə malların idxalına əlavə dəyər vergisi

1,300,000.0 1,515,252.7 116.6 1,674,000.0 1,705,000.0 189,747.3 112.5 31,000.0 101.9

Əvvəlki ilin eyni göstəricisi ilə müqayisədə cari ilin yanvar-avqust aylarında

malların idxalına əlavə dəyər vergisi üzrə dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi

27,2% (252881,9 min manat) artaraq 1183284,8 min manat təşkil etmişdir. Eyni

zamanda, cari il üzrə illik və 8 aylıq proqnozların icrası səviyyəsi, müvafiq olaraq 70,7%

və 110,1% olmuşdur.

Dövlət büdcəsinin bu mənbədən daxilolmalarının bazasını təşkil edən ƏDV

tutulan idxalın həcmi 2017-ci ilin yanvar-iyul ayları ərzində əvvəlki ilin eyni dövrünə

nisbətən xam şəkər və şəkər üzrə 15,7%, təzə meyvə üzrə 9,6%, kərə yağı, digər süd

yağları və pastaları üzrə 1,8%, çay üzrə 3,6%, mal əti üzrə 2,3 dəfə, minik avtomobilləri

üzrə 53,2%, polad prokatı üzrə 7,3%, hesablama maşınları, blok və qurğuları üzrə

71,6%, qara metallardan çubuqlar üzrə 23,8%, rezin şinlər üzrə 40,6%, məişət

kondisionerləri üzrə 25,9%, qara metallardan künclüklər üzrə 35,6%, paltaryuyan

maşınlar üzrə 93,2%, yük avtomobilləri üzrə 73,0%, avtobuslar üzrə isə 2,5 dəfə

artmışdır.


göstəriciləri”ndə malların idxalının 0,5% artımla 7965,4 mln. ABŞ dolları məbləğində

88

nəzərdə tutulması Azərbaycan Respublikasının ərazisinə malların idxalına əlavə dəyər

vergisi üzrə proqnozun artıqlaması ilə icra olunacağına əminlik yaradır.

Makroiqtisadi təhlillər son istehlakın stimullaşdırılmasında və qeyri-xammal

ixracının təşviqində dolayı vergilərin, xüsusilə də əlavə dəyər vergisinin əhəmiyyətinin

yüksək olduğunu göstərir. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

“2016-cı ildə vergi sahəsində aparılacaq islahatların istiqamətləri”nin təsdiqi və vergi

inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi haqqında 2016-cı il 4 avqust tarixli, 2257 nömrəli

Sərəncamına əsasən beynəlxalq təcrübə nəzərə alınmaqla, differensiallaşdırılmış əlavə

dəyər vergisi dərəcələri tətbiq edilməli olan malların (işlərin, xidmətlərin) siyahısı və

həmin mallar (işlər, xidmətlər) üzrə əlavə dəyər vergisinin dərəcələrinin müəyyən

edilməsi vergi islahatlarının istiqamətlərinə artıq daxil edilmişdir.

Xarici ölkələrin ƏDV-nin tutulması sahəsində təkmil təcrübələrinin araşdırılması

iqtisadiyyatın emal və istehsal seqmentlərinin daha da stimullaşdırılmasını təmin etmək

məqsədilə ƏDV-nin dövlət büdcəsinə hesablanması və ödənilməsi ilə əlaqədar müvafiq

islahatın aparılması zərurətinin olduğunu da göstərir. Belə ki, vergi qanunvericiliyinə

əsasən sıfır (0) dərəcə ilə ƏDV tutulan əməliyyatlardan fərqli olaraq ƏDV-dən azad

edilən əməliyyatlar aparan vergi ödəyiciləri üçün ƏDV-nin əvəzləşdirilməsində

məhdudiyyətlərin tətbiq olunmasını nəzərə alaraq xammal ixracı əməliyyatlarının ƏDV-

dən azad olunan əməliyyatlara aid edilməsi məqsədəmüvafiq hesab edilir ki, bu barədə

Hesablama Palatasının 2016-cı ilin dövlət büdcəsinin icrasına dair Rəyində də qeyd

edilmişdir.

Xammal ixracı əməliyyatlarının sıfır (0) dərəcə ilə ƏDV tutulmalı olan

əməliyyatların sırasından çıxarılaraq ƏDV-dən azad olunan əməliyyatlara aid edilməsi

xammal ixracatçıları üzrə ƏDV-nin əvəzləşdirilməsində məhdudiyyətlərin tətbiq

olunmasını şərtləndirəcək ki, bu da həmin vergi ödəyicilərinin fəaliyyətinin emal və

istehsal prosesinə istiqamətlənməsində iqtisadi aktivliyini artıracaqdır.

Təklif olunan islahatın reallaşdırılması çərçivəsində qanunvericilik müstəvisində

“xammal” anlayışına vahid yanaşmanın təmin olunması üçün Azərbaycan

Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən müvafiq siyahının təsdiq olunması da

məqsədəmüvafiq hesab edilir.

Göstərilənlərdən əlavə, ƏDV qeydiyyatında olan, eyni zamanda qanunvericiliklə

fəaliyyəti ƏDV-dən azad olunan fəaliyyət növlərinə aid edilməyən hüquqi şəxslərə

kommersiya fəaliyyətindən yaranan zərərin bağlanması (subsidiya) məzmununda dövlət

büdcəsindən köçürülən vəsaitlər üzrə əsas məbləğin bir qayda olaraq hesablaşma

hesabına, ƏDV məbləğinin isə ƏDV-nin depozit hesabına köçürülməsi də təklif edilir.

89

Nəzərə alınmalıdır ki, Hesablama Palatası tərəfindən aparılan nəzarət tədbirlərinin

nəticələri fəaliyyəti ƏDV-dən azad olunmayan və ƏDV-yə 18% dərəcəsi ilə cəlb olunan

dövlət müəssisələrinə zərərin tam və ya qismən bağlanması məqsədilə köçürmə

əməliyyatları üzrə dövriyyələrin ƏDV-dən yayındırılması hallarını aşkar etmişdir.

Sadələşdirilmiş vergi üzrə proqnoz 380000,0 min manat məbləğində nəzərdə

tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 76231,6 min manat və ya 25,1%, 2017-ci

ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 36000,0 min manat və ya 10,5% çoxdur. 2018-ci il

üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 1,9%-i, dövlət büdcəsinin



Cədvəl 32. Sadələşdirilmiş vergi üzrə proqnoz və icra göstəriciləri, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı


2016-cı il

2017-ci il proqnoz

və gözlənilən

icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


114 300 sadələşdirilmiş vergi 300,000.0 303,768.4 101.3 344,000.0 380,000.0 76,231.6 125.1 36,000.0 110.5

114 310 hüquqi şəxslər tərəfindən ödənilən

152,500.0 179,962.1 118.0 205,069.0 225,654.0 45,691.9 125.4 20,585.0 110.0

114 311

mülkiyyətdə və ya istifadədə olan avtonəqliyyat vasitələri ilə sərnişin və yük daşıyan hüquqi şəxslər üzrə

5,500.0 2,752.9 50.1 4,186.0 3,311.0 558.1 120.3 -875.0 79.1

114 312 bina tikintisi fəaliyyəti üzrə hüquqi şəxslər üzrə

35,000.0 77,720.6 222.1 80,071.0 88,625.0 10,904.4 114.0 8,554.0 110.7

114 313

mülkiyyətində olan yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsini həyata keçirən hüquqi şəxslər üzrə

588.0 651.0 651.0 63.0 110.7

114 314

idman mərc oyunlarının operatoru və satıcıları olan hüquqi şəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi

383.0 424.0 424.0 41.0 110.7

114 315

ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi şəxslər tərəfindən 6 faiz dərəcə ilə ödənilən sadələşdirilmiş vergi

7,890.0 8,733.0 8,733.0 843.0 110.7

114 316

ictimai iaşə fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi şəxslər tərəfindən 8 faiz dərəcə ilə ödənilən sadələşdirilmiş vergi

619.0 685.0 685.0 66.0 110.7

114 317 digər hüquqi şəxsər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi

112,000.0 99,488.6 88.8 111,332.0 123,225.0 23,736.4 123.9 11,893.0 110.7

114 320 fiziki şəxslər tərəfindən ödənilən 147,500.0 123,806.3 83.9 138,931.0 154,346.0 30,539.7 124.7 15,415.0 111.1

114 321

mülkiyyətdə və ya istifadədə olan avtonəqliyyat vasitələri ilə sərnişin və yük daşıyan fiziki şəxslər üzrə

4,500.0 2,238.9 49.8 2,814.0 3,689.0 1,450.1 164.8 875.0 131.1

114 322 bina tikintisi fəaliyyəti üzrə fiziki şəxslər üzrə

1,170.0 876.5 74.9 969.0 1,073.0 196.5 122.4 104.0 110.7

114 323

mülkiyyətində olan yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsini həyata keçirən fiziki şəxslər üzrə

8,228.0 19,107.0 19,107.0 10,879.0 232.2

114 324

idman mərc oyunlarının satıcıları olan fiziki şəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi

446.0 494.0 494.0 48.0 110.8

114 325

ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslər tərəfindən 6 faiz dərəcə ilə ödənilən sadələşdirilmiş vergi

589.0 652.0 652.0 63.0 110.7

114 326

ictimai iaşə fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslər tərəfindən 6 faiz dərəcə ilə ödənilən sadələşdirilmiş vergi

380.0 421.0 421.0 41.0 110.8

114 327 digər fiziki şəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi

141,830.0 120,691.0 85.1 125,505.0 128,910.0 8,219.0 106.8 3,405.0 102.7

90

Sadələşdirilmiş vergi üzrə 1 aprel 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə olan borcun

(verginin əsas məbləği üzrə) məbləği 25677,9 min manat təşkil etmişdir ki, bu da

növbəti il üzrə proqnozun 6,8%-nə bərabərdir.

Bu tədiyyə növü üzrə növbəti ilin proqnozunun 1,8%-ni təşkil edən mülkiyyətdə

və ya istifadədə olan avtonəqliyyat vasitələri ilə sərnişin və yük daşıyan şəxslər üzrə

sadələşdirilmiş vergi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 40,2% (2008,3 min manat) artımla,

2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə eyni səviyyədə 7000,0 min manat məbləğində, 23,6%-ni

təşkil edən bina tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olanşəxslər üzrə sadələşdirilmiş vergi 2016-

cı ilin icrasına nisbətən 14,1% (11100,9 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına

nisbətən 10,7% (8658,0 min manat) artımla 89698,0 min manat məbləğində,5,2%-ni

təşkil edən mülkiyyətində olan yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsini

həyata keçirən şəxslər üzrə sadələşdirilmiş vergi 2017-ci ilin gözlənilən icrasına

nisbətən 2,2 dəfə (10942,0 min manat) artımla 19758,0 min manat məbləğində, 2,5%-ni

təşkil edən ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən 6 faiz dərəcə ilə ödənilən

sadələşdirilmiş vergi 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 10,7% (906,0 min manat)

artımla 9385,0 min manat məbləğində, 0,3%-ni təşkil edən ictimai iaşə fəaliyyəti ilə

məşğul olan şəxslər tərəfindən 8 faiz dərəcə ilə ödənilən sadələşdirilmiş vergi 2017-ci

ilin icrasına nisbətən 10,7% (107,0 min manat) artımla 1106,0 min manat

məbləğində,0,2%-ni təşkil edən idman mərc oyunlarının operatoru və satıcıları

olanşəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi 2017-ci ilin icrasına nisbətən 10,7

% (89,0 min manat) artımla 918,0 min manat məbləğində və 66,4%-ni təşkil edən digər

hüquqi və fiziki şəxslər üzrə sadələşdirilmiş vergi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 14,5%

(31955,4 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 6,5% (15298,0 min

manat) artımla 252135,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur.


dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi sadələşdirilmiş vergi üzrə ümumilikdə

26,8% (51666,2 min manat) artaraq 244165,6 min manat, o cümlədən mülkiyyətdə və

ya istifadədə olan avtonəqliyyat vasitələri ilə sərnişin və yük daşıyan şəxslərdən

sadələşdirilmiş vergi üzrə 36,1% (1078,5 min manat) artaraq 4067,2 min manat, bina

tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərdən sadələşdirilmiş vergi üzrə 23,6% (11321,0

min manat) artaraq 59219,9 min manat, digər hüquqi və fiziki şəxslərdən sadələşdirilmiş

vergi üzrə11,8% (16757,1 min manat) artaraq 158368,9 min manat təşkil etmişdir.


olaraq sadələşdirilmiş vergi üzrə ümumilikdə 71,0% və 116,3%,o cümlədən mülkiyyətdə

və ya istifadədə olan avtonəqliyyat vasitələri ilə sərnişin və yük daşıyan şəxslərdən

91

sadələşdirilmiş vergi üzrə 58,1% və 95,2%, bina tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi

və fiziki şəxslərdən sadələşdirilmiş vergi üzrə 73,1% və 119,7%, mülkiyyətində olan

yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsini həyata keçirən şəxslərdən

sadələşdirilmiş vergi üzrə 2,0 dəfə və 3,3 dəfə, idman mərc oyunlarının operatoru və

satıcıları olan şəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi üzrə 66,3% və 108,5%,

ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən 6 faiz dərəcə ilə ödənilən

sadələşdirilmiş vergi üzrə 42,5% və 69,6%, ictimai iaşə fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər

tərəfindən 8 faiz dərəcə ilə ödənilən sadələşdirilmiş vergi üzrə 81,9% və 134,1%,digər

hüquqi və fiziki şəxslərdən sadələşdirilmiş vergi üzrə isə 66,9% və 109,5% olmuşdur.

Nəzərə alınmalıdır ki, Vergi Məcəlləsinə edilmiş əlavə və dəyişikliklərə əsasən

mülkiyyətindəki torpaq sahələrinin təqdim edilməsini həyata keçirən şəxslərdən

sadələşdirilmiş verginin, qanunvericilikdə nəzərdə tutulan fəaliyyət növləri ilə fərdi

qaydada məşğul olan fiziki şəxslər üçün sadələşdirilmiş verginin sabit məbləğinin, eləcə

də pul vəsaitlərinin nağd qaydada bank hesablarından çıxarılmasına görə

sadələşdirilmiş verginin tutulmasının 2017-ci il 1 yanvar tarixdən qüvvəyə minməsi

sadələşdirilmiş verginin vergitutma bazasının genişləndirilməsinə səbəb olmuşdur.

Sadələşdirilmiş verginin vergitutma bazasının genişləndirilməsi ilə yanaşı

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2017-ci il12 sentyabr tarixli 365 nömrəli

qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Vahid Büdcə Təsnifatında dəyişiklik edilərək

sadələşdirilmiş verginin qeyd edilən növləri üzrə yeni təsnifat kodlarının (114317

Mülkiyyətindəki torpaq sahələrinin təqdim edilməsini həyata keçirən hüquqi şəxslər

tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi, 114327 Mülkiyyətindəki torpaq sahələrinin

təqdim edilməsini həyata keçirən fiziki şəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi,

114328 Sabit məbləğ üzrə sadələşdirilmiş vergi, 114331 Hüquqi şəxslər tərəfindən pul

vəsaitlərinin nağd qaydada bank hesablarından çıxarılmasına görə ödənilən

sadələşdirilmiş vergi, 114332 Fərdi sahibkarlar tərəfindən pul vəsaitlərinin nağd

qaydada bank hesablarından çıxarılmasına görə ödənilən sadələşdirilmiş vergi) da

müəyyən edilməsi uçot intizamının gücləndirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir.

Sadələşdirilmiş verginin formalaşmasını təmin edən makroiqtisadi şərait,

qanunvericiliyə edilmiş dəyişikliklər nəticəsində vergitutma bazasının genişləndirilməsi,

eyni zamanda cari il üzrə göstəricilərin dinamikası növbəti il üçün nəzərdə tutulan

proqnozun artıqlaması ilə reallaşdırılacağını deməyə əsas verir.

Aksizlər üzrə proqnoz 726000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da

2016-ci ilin icrasına nisbətən 100890,2 min manat və ya 16,1%, 2017-ci ilin gözlənilən

icrasına nisbətən isə 118000,0 min manat və ya 19,4% çoxdur. 2018-ci il üzrə nəzərdə

92

tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin 7,7 %-i səviyyəsindədir. Aksizlər üzrə

proqnozun 76,3 %-i Vergilər Nazirliyinin xətti ilə təmin olunan gəlirlərin, 23,7 %-i isə

Dövlət Gömrük Komitəsinin xətti ilə təmin olunan gəlirlərin payına aid edilmişdir.

Vergilər Nazirliyinin xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin edilən Azərbaycan

Respublikasında istehsal olunan məhsullara aksizlər üzrə proqnoz 554000,0 min manat

məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 21784,6 min manat

və ya 4,1%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 36000,0 min manat və ya 6,9%

çoxdur. 2018-ci il üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 2,8%-i,

dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin 5,9%-i, Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə

təmin olunan gəlirlərin isə 7,0%-i səviyyəsindədir (Cədvəl 33).

Cədvəl 33. Azərbaycan Respublikasında istehsal olunan məhsullar üzrə aksiz üzrə proqnoz və icra göstəriciləri, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı


2016-cı il


icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


114 510

Azərbaycan Respublikasında istehsal olunan məhsullar üzrə aksiz

532,000.0 532,215.4 100.0 518,000.0 554,000.0 21,784.6 104.1 36,000.0 106.9

114 511 neft məhsulları üzrə 488,000.0 505,130.8 103.5 474,000.0 508,000.0 2,869.2 100.6 34,000.0 107.2

114 512 etil (yeyinti) spirti üzrə 2,400.0 1,054.0 43.9 1,700.0 2,904.0 1,850.0 2.8

dəfə 1,204.0 170.8

114 513 pivə üzrə 9,500.0 10,065.5 106.0 10,800.0 11,477.0 1,411.5 114.0 677.0 106.3

114 514 spirtli içkilərin bütün digər növləri üzrə

18,900.0 9,539.0 50.5 16,500.0 19,929.0 10,390.0 2.1

dəfə 3,429.0 120.8

114 515 tütün məmulatları üzrə 13,200.0 4,871.4 36.9 13,400.0 10,071.0 5,199.6 2.1

dəfə -3,329.0 75.2

114 516 sair məhsullar üzrə 1,554.8 1,600.0 1,619.0 64.2 104.1 19.0 101.2

Aksizlər üzrə 01 aprel 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə olan borcun (verginin

əsas məbləği üzrə) məbləği cəmi 1282,7 min manat təşkil etmişdir ki, bu da növbəti il

üzrə proqnozun 0,2%-nə bərabərdir.

Bu tədiyyə növü üzrə proqnozun 91,7%-ni təşkil edən neft məhsulları üzrə

aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən 0,6% (2869,2 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən

icrasına nisbətən 7,2% (34000,0 min manat) artımla 508000,0 min manat məbləğində,

0,5%-ni təşkil edən etil (yeyinti) spirti üzrə aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən 2,8 dəfə

(1850,0 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 70,8% (1204,0 min manat)

artımla 2904,0 min manat məbləğində, 2,1%-ni təşkil edən pivə üzrə aksizlər 2016-cı ilin

icrasına nisbətən 14,0% (1411,5 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən

6,3% (677,0 min manat) artımla 11477,0 min manat məbləğində, 3,6%-ni təşkil edən

spirtli içkilərin bütün digər növləri üzrə aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən 2,1 dəfə

(10390,0 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 20,8% (3429,0 min

manat) artımla 19929,0 min manat məbləğində, 1,8%-ni təşkil edən tütün məmulatları

93

üzrə aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən 2,1 dəfə (5199,6 min manat) artımla, 2017-ci

ilin gözlənilən icrasına nisbətən 24,8% (3329,0 min manat) azalma ilə 10071,0 min

manat məbləğində, 0,3%-ni təşkil edən sair məhsullar üzrə aksizlər isə 2016-cı ilin

icrasına nisbətən 4,1% (64,2 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 1,2%

(19,0 min manat) artımla 1619,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur.


dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi Azərbaycan Respublikasında istehsal

olunan məhsullara aksizlər üzrə ümumilikdə 2,3% (8059,5 min manat) artaraq 353597,9

min manat, o cümlədən neft məhsullarına aksizlər üzrə 4,0% (13181,4 min manat)

artaraq 339627,5 min manat, etil (yeyinti) spirtinə aksizlər üzrə 43,9% (294,0 min

manat) azalaraq 375,4 min manat, pivəyə aksizlər üzrə 32,0%(2279,4 min manat)

azalaraq 4853,2 min manat, spirtli içkilərin bütün digər növlərinə aksizlər üzrə 28,6%

(1929,8 min manat) azalaraq 4812,2 min manat, tütün məmulatlarına aksizlər üzrə 5,8%

(201,3 min manat) azalaraq 3277,4 min manat, sair məhsullara aksizlər üzrə 39,0%

(417,4 min manat) azalaraq 652,2 min manat təşkil etmişdir.


olaraq Azərbaycan Respublikasında istehsal olunan məhsullara aksizlər üzrə

ümumilikdə 68,3% və 111,8%, o cümlədən neft məhsullarına aksizlər üzrə 71,7% və

117,4%, etil (yeyinti) spirtinə aksizlər üzrə 22,1% və 36,2%, pivəyə aksizlər üzrə 44,9%

və 73,6%, spirtli içkilərin bütün digər növlərinə aksizlər üzrə 29,2% və 47,8%, tütün

məmulatlarına aksizlər üzrə isə 24,5% və 40,1%, sair məhsullara aksizlər üzrə 40,8%

və 66,8% olmuşdur.

2017-ci ilin yanvar-avqust ayları ərzində əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən

araq istehsalının 9,2% azalaraq 357,4 min dkl., brendi (konyak) istehsalının 48,8%

azalaraq 2,1 min dkl., likör istehsalının 37,7% azalaraq 60,0 min dkl, tütün

məmulatlarının (papiros və siqaretlər) istehsalının 55,1% azalaraq 535,4 mln. ədəd

təşkil etməsi bu məhsullar üzrə cari il ərzindəki aksiz ödənişlərinin azalmasını

şərtləndirmişdir. Eyni zamanda, əvvəlki ilin yanvar-avqust ayları ilə müqayisədə cari ilin

eyni dövründə istehsal həcmləri avtomobil benzini üzrə 7,0% artaraq 783,8 min ton,

neft-kimya sənayesində istifadə üçün benzin üzrə 3,8% artaraq 124,5 min ton, ağ neft

üzrə 5,9% azalaraq 392,5 min ton, dizel yanacağı üzrə 18,5% azalaraq 1215,9 min ton,

yanacaq mazutu üzrə 39,5% azalaraq 252,0 min ton, sürtgü yağları üzrə 3,0 dəfə

artaraq 22,8 min ton, neft bitumu üzrə 16,1% artaraq 130,8 min ton və neft koksu üzrə

13,3% artaraq 137,2 min ton təşkil etmişdir ki, bu da neft məhsullarına aksizlər üzrə

94

daxilolmaların artmasına və proqnozun artıqlaması ilə yerinə yetirilməsinə şərait

yaratmışdır.


göstəriciləri”ndə növbəti il üçün cari ilin gözlənilən göstəricilərinə nisbətən şampan

istehsalının 16,7% (1,2 min dkl qarşı 1,4 min dkl), araq istehsalının 1,0% (576,3 min dkl

qarşı 582,1 min dkl), şərab istehsalının 5,0% (1128,4 min dkl qarşı 1184,8 min dkl), pivə

istehsalının 10,0% (3895,4 min dkl qarşı 4284,9 min dkl), brendi (konyak) istehsalının

33,3% (3,0 min dkl qarşı 4,0 min dkl), tütün məmulatlarının (papiros və siqaretlər)

istehsalının 15,0% (842,3 mln. ədədə qarşı 968,7 min ədəd) artması, neft məhsullarının

isə ümumilikdə 1,2% (5441,2 min tona qarşı 5374,8 min ton) azalması, o cümlədən

avtomobil benzini üzrə 4,9% (1275,0 min tona qarşı 1337,3 min ton) artması nəzərdə

tutulur.

Gömrük Komitəsinin xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin edilən Azərbaycan

Respublikasına malların idxalına aksizlər üzrə proqnoz 172000,0 min manat

məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 79105,6 min manat

və ya 85,2%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 82000,0 min manat və ya 91,1%

çoxdur. 2018-ci il üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 0,9%-i,

dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin 1,8%-i, Gömrük Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinə

təmin olunan gəlirlərin isə 7,1%-i səviyyəsindədir (Cədvəl 34).

Cədvəl 34. Azərbaycan Respublikasına malların idxalına görə aksiz üzrə proqnoz və icra göstəriciləri, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

tə

sn

ifat

ko

dla

rı


2016-cı il

2017-ci il proqnoz

və gözlənilən

icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


114 520 malların idxalına aksiz 105,000.0 92,894.4 88.5 90,000.0 172,000.0 79,105.6 185.2 82,000.0 191.1

114 521 neft məhsulları üzrə 6,527.0 5,187.1 79.5 6,260.0 8,000.0 2,812.9 154.2 1,740.0 127.8

114 522 etil (yeyinti) spirti üzrə 973.0 3,099.5 3.2 dəfə 1,132.0 10,185.0 7,085.5 3.3 dəfə 9,053.0 9.0 dəfə

114 523 pivə üzrə 4,000.0 3,998.6 100.0 4,000.0 12,720.0 8,721.4 3.2 dəfə 8,720.0 3.2 dəfə

114 524 spirtli içkilərin bütün digər növləri üzrə

9,000.0 6,743.2 74.9 9,389.0 20,462.0 13,718.8 3.0 dəfə 11,073.0 2.2 dəfə

114 525 tütün məmulatları üzrə 32,000.0 31,092.9 97.2 39,219.0 90,000.0 58,907.1 2.9 dəfə 50,781.0 2.3 dəfə

114 526 minik avtomobilləri üzrə 45,000.0 42,548.8 94.6 28,000.0 30,000.0 -12,548.8 70.5 2,000.0 107.1

114 527

idxal edilən qızıla, ondan hazırlanmış zərgərlik və digər məişət məmulatlarına tətbiq olunan aksizlər

1,500.0 43.5 2.9 1,500.0 123.0 79.5 2.8 dəfə -1,377.0 8.2

114 528

idxal edilən emal olunmuş, çeşidlənmiş, çərçivəyə salınmış və bərkidilmiş almaza tətbiq olunan aksizlər

6,000.0 180.4 3.0 500.0 509.0 328.6 2.8 dəfə 9.0 101.8

114 529 sair məhsullar üzrə 0.4 0.0 1.0 0.6 2.5 dəfə 1.0

95

Bu tədiyyə növü üzrə proqnozun 4,7%-ni təşkil edən neft məhsullarının idxalına

aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən 54,2% (2812,9 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən


5,9%-ni təşkil edən etil (yeyinti) spirtinin idxalına aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən

3,3 dəfə (7085,5 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 9,0 dəfə (9053,0

min manat) artımla 10185,0 min manat məbləğində, 7,4%-ni təşkil edən pivənin idxalına

aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən 3,2 dəfə (8721,4 min manat), 2017-ci ilin

gözlənilən icrasına nisbətən 3,2 dəfə (8720,0 min manat) artımla 12720,0 min manat

məbləğində, 11,9%-ni təşkil edən spirtli içkilərin bütün digər növlərinin idxalına aksizlər

2016-cı ilin icrasına nisbətən 3,0 dəfə (13718,8 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən

icrasına nisbətən 2,2 dəfə (11073,0 min manat) artımla 20462,0 min manat məbləğində,

52,3%-ni təşkil edən tütün məmulatlarının idxalına aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən

2,9 dəfə (58907,1 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 2,3 dəfə

(50781,0 min manat) artımla 90000,0 min manat məbləğində, 17,4%-ni təşkil edən

minik avtomobillərinin idxalına aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən 29,5% (12548,8

min manat) azalma ilə, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 7,1% (2000,0 min

manat) artımla 30000,0 min manat məbləğində, 0,1%-ni təşkil edən idxal edilən qızıla,

ondan hazırlanmış zərgərlik və digər məişət məmulatlarına aksizlər 2016-cı ilin icrasına

nisbətən 2,8 dəfə (79,5 min manat) artımla, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən

91,8% (1377,0 min manat) azalma ilə 123,0 min manat məbləğində, 0,3%-ni təşkil edən

idxal edilən emal olunmuş, çeşidlənmiş, çərçivəyə salınmış və bərkidilmiş almaza

aksizlər 2016-cı ilin icrasına nisbətən 2,8 dəfə (328,6 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən

icrasına nisbətən 1,8% (9,0 min manat) artımla 509,0 min manat məbləğində nəzərdə

tutulur.


dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi Azərbaycan Respublikasına malların

idxalına görə aksizlər üzrə ümumilikdə 20,2% (13698,0 min manat) azalaraq 53986,1

min manat, o cümlədən neft məhsulları üzrə 40,8% (1343,2 min manat) artaraq 4635,7

min manat, etil (yeyinti) spirti üzrə 4,0% (73,9 min manat) azalaraq 1784,2 min manat,

pivə üzrə 15,8% (414,3 min manat) artaraq 3033,9 min manat, spirtli içkilərin bütün

digər növləri üzrə 2,5 dəfə (4581,4 min manat) artaraq 7737,1 min manat, tütün

məmulatları üzrə 33,1% (6348,5 min manat) artaraq 25543,4 min manat, minik

avtomobilləri üzrə 70,3% (26336,4 min manat) azalaraq 11127,4 min manat, qızıl,

ondan hazırlanmış zərgərlik və digər məişət məmulatları üzrə 5,3 dəfə (81,7 min manat)

96

artaraq 100,6 min manat, emal olunmuş, çeşidlənmiş, çərçivəyə salınmış və bərkidilmiş

almaz üzrə 96,8% (77,8 min manat) azalaraq 2,6 min manat təşkil etmişdir.


olaraq Azərbaycan Respublikasına malların idxalına görə aksizlər üzrə ümumilikdə

60,0% və 93,4%,o cümlədən neft məhsulları üzrə 74,1% və 115,3%, etil (yeyinti) spirti

üzrə 157,6% və 2,5 dəfə, pivə üzrə 75,8% və 118,1%, spirtli içkilərin bütün digər növləri

üzrə 82,4% və 128,3%, tütün məmulatları üzrə 65,1% və 101,4%, minik avtomobilləri

üzrə 39,7% və 61,9%, qızıl, ondan hazırlanmış zərgərlik və digər məişət məmulatları

üzrə 6,7% və 10,4%, emal olunmuş, çeşidlənmiş, çərçivəyə salınmış və bərkidilmiş

almaz üzrə isə 0,5% və 0,8% olmuşdur.

Cari ilin yanvar-iyul ayları ərzində əvvəlki illə müqayisədə idxal həcmləri etil

(yeyinti) spirti üzrə 17,1% azalaraq 69,21 min dkl., pivə üzrə 24,0% artaraq 261,35 min

dkl., spirtli içkilərin bütün digər növləri üzrə 2,6 dəfə artaraq 67,11 min dkl., tütün

məmulatları üzrə 3,0% artaraq 5426,05 mln. ədəd və minik avtomobilləri üzrə 53,2%

artaraq 3791 ədəd təşkil etmişdir. Minik avtomobilləri istisna olunmaqla digər malların

idxal həcmləri büdcə daxilolmaları ilə əsasən uyğunluq təşkil edir. Minik avtomobillərinin

idxalının yanvar-iyul aylarında bütün mühərrik həcmləri səviyyəsində olmaqla

ümumilikdə 53,2% (1316 ədəd) artması şəraitində yanvar-avqust aylarında aksizlərdən

dövlət büdcəsinə daxil olan vəsaitin həcmi 70,3% (26336,4 min manat) azalmışdır.

Nəzərə alınmalıdır ki, vergi qanunvericiliyinə əsasən idxalda minik avtomobillərinə

aksizlərin məbləği mühərrik həcmlərinə uyğun olaraq hesablanmalıdır.

Aksizlərə cəlb olunan malların növbəti il üçün idxal həcmlərinin natural ifadədə

proqnoz göstəricilərinin “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi

haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun layihəsinə dair izahatda və “2018-

2021-ci illər üzrə Azərbaycan Respublikasının əsas makroiqtisadi proqnoz

göstəriciləri”ndə ayrılıqda əks etdirilməsi təklif olunur.

Hesablama Palatası tərəfindən aparılmış qiymətləndirmələr Avropa ölkələri və

Rusiya üzrə yeni qanunvericilik təşəbbüsləri nəzərə alınmaqla maye tütünün, eləcə də

nikotinin elektron qəbulu vasitələrinin (elektron siqaretlərə) də aksizli malların siyahısına

daxil edilməklə aksizlərə cəlb olunması təklifini irəli sürməyə imkan verir.

Yol vergisi üzrə proqnoz ümumilikdə 91000,0 min manat məbləğində nəzərdə

tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 62263,5 min manat və ya 40,6% az, 2017-

ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 2000,0 min manat və ya 2,2% çoxdur. 2018-ci il


vergi gəlirlərinin 1,0%-i səviyyəsindədir. Yol vergisi üzrə proqnozlaşdırılan

97

daxilolmaların 80,2%-i Vergilər Nazirliyinin xətti ilə təmin olunan gəlirlərin, 19,8%-i isə

Dövlət Gömrük Komitəsinin xətti ilə təmin olunan gəlirlərin payına aid edilmişdir.

Vergilər Nazirliyinin xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin edilən Azərbaycan

Respublikasının ərazisində istehsal edilərək, daxili istehlaka yönəldilən (topdan satılan)

yanacağa yol vergisi üzrə proqnoz 73000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur

ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 2978,6 min manat və ya 4,3%, 2017-ci ilin

gözlənilən icrasına nisbətən 1000,0 min manat və ya 1,4% çoxdur. 2018-ci il üzrə

nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin 0,8%-i, Vergilər Nazirliyi

xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin isə 0,9%-i səviyyəsindədir (Cədvəl 35).

Cədvəl 35. Vergilər Nazirliyi xətti ilə təmin edilən yol vergisi üzrə proqnoz və icra göstəricilərinin dinamikası, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı


2016-cı il


icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


114 710

Azərbaycan Respublikasının ərazisində istehsal edilərək, daxili istehlaka yönəldilən (topdan satılan) yanacağa yol vergisi

70,000.0 70,021.4 100.0 72,000.0 73,000.0 2,978.6 104.3 1,000.0 101.4

114 711 avtomobil benzininə yol vergisi 35,215.0 34,277.9 97.3 36,000.0 37,000.0 2,722.1 107.9 1,000.0 102.8

114 712 dizel yanacağına yol vergisi 30,940.0 29,684.2 95.9 31,000.0 30,400.0 715.8 102.4 -600.0 98.1

114 713 maye qaza yol vergisi 3,845.0 6,059.3 157.6 5,000.0 5,600.0 -459.3 92.4 600.0 112.0

Yol vergisi üzrə 01 aprel 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə olan borcun (verginin

əsas məbləği üzrə) məbləği 1377,3 min manat təşkil etmişdir ki, bu da növbəti il üzrə

proqnozun 1,5%-nə bərabərdir.

Bu tədiyyə növü üzrə proqnozun 50,7%-ni təşkil edən avtomobil benzininə yol

vergisi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 7,9% (2722,1 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən


41,6%-ni təşkil edən dizel yanacağına yol vergisi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 2,4 %

(715,8 min manat) artımla, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 1,9% (600,0 min

manat) azalma ilə 30400,0 min manat məbləğində, 7,7%-ni təşkil edən maye qaza yol

vergisi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 7,6% (459,3 min manat) azalma ilə, 2017-ci ilin

gözlənilən icrasına nisbətən 12% (600,0 min manat) artımla 5600,0 min manat



Azərbaycan Respublikasının ərazisində istehsal edilərək, daxili istehlaka yönəldilən

(topdan satılan) yanacağa yol vergisi üzrə dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi

ümumilikdə 2,1 dəfə (48453,6 min manat) artaraq 93878,2 min manat, o cümlədən

98

avtomobil benzininə yol vergisi üzrə 2,9 dəfə (41371,9 min manat) artaraq 62690,1 min

manat, dizel yanacağına yol vergisi üzrə 36,7% (7272,6 min manat) artaraq 27073,3

min manat, maye qaza yol vergisi üzrə 4,4% (190,9 min manat) azalaraq 4114,8 min

manat təşkil etmişdir.


olaraq Azərbaycan Respublikasının ərazisində istehsal edilərək, daxili istehlaka

yönəldilən (topdan satılan) yanacağa yol vergisi üzrə ümumilikdə 130,4% və 2,1 dəfə, o

cümlədən avtomobil benzininə yol vergisi üzrə 174,1% və 2,9 dəfə, dizel yanacağına

yol vergisi üzrə87,3% və 143,0%, maye qaza yol vergisi üzrə isə 82,3% və 134,8%

olmuşdur.

Göründüyü kimi, cari ilin yanvar-avqust aylarında dövlət büdcəsinə daxil olan

vəsaitin həcmi növbəti il üçün nəzərdə tutulan proqnozun ümumilikdə yol vergisi üzrə

128,6%-ni (73000,0 min manat proqnoza qarşı 93878,2 min manat), o cümlədən

avtomobil benzininə yol vergisi üzrə 169,4%-ni (37000,0 min manat proqnoza qarşı

62690,1 min manat) təşkil edir.

2017-ci ilin yanvar-avqust ayları ərzində ölkə ərazisində 783,8 min ton avtomobil

benzini istehsal edilmişdir ki, bu da vergi qanunvericiliyi ilə hər litrinə müəyyən edilmiş

0,02 manat hesabı ilə şərti olaraq (tonun litrə çevrilmə artım əmsalları nəzərə

alınmadan) 15676,0 min manat məbləğində yol vergisinə bərabərdir. Eyni zamanda,

2018-ci il ərzində 1337,3 min ton avtomobil benzininin istehsal olunacağı nəzərdə

tutulur ki, bu da şərti olaraq (tonun litrə çevrilmə artım əmsalları nəzərə alınmadan)

26746,0 min manat məbləğində yol vergisi deməkdir.

Belə olan halda, Azərbaycan Respublikasının ərazisində istehsal edilərək, daxili

istehlaka yönəldilən (topdan satılan) avtomobil benzininə görə yol vergisi üzrə cari ilin

yanvar-avqust aylarında dövlət büdcəsinə 62690,1 min manat (o cümlədən, yanvar

ayında 2812,2 min manat, fevral ayında 2487,4 min manat, mart ayında 2247,1 min

manat, aprel ayında 19280,6 min manat, may ayında 0,2 min manat, iyun ayında

45000,0 min manat, iyul ayında -1867,2 min manat və avqust ayında -7270,2 min

manat) məbləğində vəsait daxil olmuşdur.

Nəzərə alınmalıdır ki, cari ilin yanvar-avqust ayları üzrə qeyd olunan mənbədən

daxilolmanın həcmi vergitutma bazasını (yəni, 783,8 min ton təşkil edən avtomobil

benzininin istehsal həcmindən) dəfələrlə üstələmişdir. Hər növbəti il üçün qəbul edilən

dövlət büdcəsi haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunlarına əsasən yol vergisi bir

qayda olaraq “Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fondunun mədaxil mənbələrinə aid

99

edilərək “Azəravtoyol” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin kommersiya fəaliyyətinin maliyyə

təminatı rolunu oynayır.


göstəriciləri”ndə növbəti ildə 1337,3 min ton avtomobil benzininin, 2075,2 min ton dizel

yanacağının, 190,3 min ton maye qazın istehsal olunacağı nəzərdə tutulur ki, bu

göstəricilər də növbəti ilin yol vergisi proqnozlarının icrasını təmin edə bilər.

Gömrük Komitəsinin xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin edilən yol vergisi üzrə

ümumi proqnoz 18000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin

icrasına nisbətən 65242,1 min manat və ya 78,4% az, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə isə 1000,0 min manat və ya 5,9% çoxdur. 2018-ci il üzrə nəzərdə tutulan

proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 0,1%-i, dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin 0,2%-i,

Gömrük Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin isə 0,7%-i

səviyyəsindədir (Cədvəl 36).

Cədvəl 36. Dövlət Gömrük Komitəsinin xətti ilə təmin edilən yol vergisi üzrə proqnoz və icra göstəricilərinin dinamikası, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

du


2016-cı il

2017-ci il proqnoz

və gözlənilən

icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


114 720 Azərbaycan Respublikasının ərazisinə idxal olunan yanacağa yol vergisi

971.1 56,138.3 57.8 dəfə

1,000.0 5862,0 -50276,3 10,4 4862,0 6,0 dəfə

114 721 avtomobil benzininə yol vergisi

926.7 56,134.2 60.6 dəfə

1,000.0 5861,0 -50273,2 10,4 4861,0 6,0 dəfə

114 722 dizel yanacağına yol vergisi 44.4 4.1 9.2 0.0 1.0 -3.1 24.4 1.0

114 723 maye qaza yol vergisi 0.0 0.0 0.0

114 730 Xarici dövlətlərin avtonəqliyyat vasitələri sahibləri tərəfindən ödənilən yol vergisi

16,028.9 27,103.8 169.1 16,000.0 12138,0 -14965,8 44,8 -3862,0 75,9

Bu tədiyyə növü üzrə proqnozun 32,6%-ni təşkil edən Azərbaycan

Respublikasının ərazisinə idxal olunan yanacağa (avtomobil benzininə) yol vergisi 2016-

cı ilin icrasına nisbətən 89,6% (50276,3 min manat) azalma ilə, 2017-ci ilin gözlənilən

icrasına nisbətən isə 6,0 dəfə (4862,0 min manat) artımla 5862,0 min manat, 67,4%-ni

təşkil edən xarici dövlətlərin avtonəqliyyat vasitələri sahibləri tərəfindən ödənilən yol

vergisi isə 2016-cı ilin icrasına nisbətən 55,2% (14965,8 min manat) və 2017-ci ilin

gözlənilən icrasına nisbətən 24,1% (3862,0 min manat) azalma ilə 12138,0 min manat



dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi komitə xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin

edilən yol vergisi üzrə ümumilikdə 53,7% (26291,0 min manat) azalaraq 22655,3 min

100

manat, o cümlədən idxal olunan yanacağa (avtomobil benzininə) yol vergisi üzrə 93,0%

(29439,8 min manat) azalaraq 2217,5 min manat (dizel yanacağı üzrə 3,3 min manat

yol vergisi daxil olmaqla) və xarici dövlətlərin avtonəqliyyat vasitələri sahibləri tərəfindən

ödənilən yol vergisi üzrə 18,2% (3148,8 min manat) artaraq 20437,8 min manat təşkil

etmişdir.


olaraq yol vergisi üzrə ümumilikdə 133,3% və 2,1 dəfə, o cümlədən idxal olunan

yanacağa (avtomobil benzininə) yol vergisi üzrə 2,2 dəfə və 3,5 dəfə, xarici dövlətlərin

avtonəqliyyat vasitələri sahibləri tərəfindən ödənilən yol vergisi üzrə isə 127,7% və

198,9% olmuşdur.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına əsasən cari ilin yanvar-iyul ayları

ərzində cəmi 34336,68 ton avtomobil benzini idxal edilmişdir. Həmin idxal həcminə

uyğun tonun litrə çevrilmə artım əmsalları nəzərə alınmadan yol vergisinin məbləği

təxminən 700,0 min manat təşkil edir ki, bu da yol vergisi üzrə müəyyən edilmiş illik

(1000,0 min manat) və 8 aylıq (642,2 min manat) proqnoz göstəricilərə adekvat olduğu

halda 2214,2 min manat məbləğində (o cümlədən, yanvar-iyun aylarında 727,7 min

manat, iyul ayında 112,3 min manat, avqust ayında isə 1374,2 min manat) faktiki

daxilolmanın həcmindən əhəmiyyətli dərəcədə aşağıdır. Cari ilin yanvar-iyun ayları

ərzində Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatlarına əsasən 36387200,0 litr həcmində

avtomobil benzini idxal edilmişdir ki, bu da 727,7 min manat yol vergisi təşkil etməklə

Maliyyə Nazirliyinin hesabatları ilə uyğunluq təşkil edir.

Göstərilənlərin ümumiləşdirilməsi 2017-ci ilin avqust ayında 68715,0 min litr

avtomobil benzininin idxal olunması ilə izah oluna bilər ki, bu da qeyri realdır. Rəydə

qeyd olunduğu kimi, qanunvericiliyə uyğun olaraq yol vergisi “Avtomobil Yolları”

Məqsədli Büdcə Fondunun mədaxil mənbələrinə aid edilir.


göstəriciləri”ndə göstərildiyi kimi neft sektoruna aid edilən malların idxalının artacağı

halda növbəti ilin proqnoz hədəflərinin yerinə yetirilməsi real görünür.

Qeyd etmək lazımdır ki, xarici dövlətlərin avtonəqliyyat vasitələri sahibləri

tərəfindən ödənilən yol vergisi üzrə 2018-ci il üçün nəzərdə tutulan proqnoz (12138,0

min manat) 2017-ci ilin 8 ayının daxilolmasından (20437,8 min manat) 8299,8 min

manat və ya 40,6% azdır. Proqnozun azalması Vergi Məcəlləsinə edilmiş əlavə və

dəyişikliklərə əsasən 2016-cı ilin iyun ayının 1-dən etibarən 3 (üç) il müddətinə xarici

dövlətlərin yük avtomobillərinin, qoşqulu və yarımqoşqulu avtonəqliyyat vasitələrinin

101

qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hallarda yol vergisindən azad edilməsi ilə

əlaqələndirilə bilər.

Mədən vergisi üzrə proqnoz 136000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur ki,

bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 25722,2 min manat və ya 23,3% və 2017-ci ilin

gözlənilən icrasına nisbətən 25000,0 min manat və ya 22,5% çoxdur. 2018-ci il

üzrənəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 0,7%-i, dövlət büdcəsinin



Cədvəl 37. Mədən vergisi üzrə proqnoz və icra göstəricilərinin dinamikası, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı


2016-cı il

2017-ci il proqnoz

və gözlənilən

icra

2018-ci il


proqnoz layihəsi

müqayisə



nisbətən


114 900 mədən vergisi 110,200.0 110,277.8 100.1 111,000.0 136,000.0 25,722.2 123.3 25,000.0 122.5

114 910 xam neft üzrə 74,900.0 80,374.2 107.3 70,800.0 68,000.0 -12,374.2 84.6 -2,800.0 96.0

114 920 təbii qaz üzrə 28,300.0 28,318.5 100.1 33,200.0 60,700.0 32,381.5 2.1 dəfə 27,500.0 182.8

114 930 filiz faydalı qazıntıları üzrə

10.0 5.7 56.9 34.0 7.0 1.3 123.0 -27.0 20.6

114 940 qeyri-filiz faydalı qazıntıları üzrə

1,200.0 677.1 56.4 3,127.0 2,980.0 2,302.9 4.4 dəfə -147.0 95.3

114 950 mineral sular üzrə 300.0 153.8 51.3 678.0 190.0 36.2 123.5 -488.0 28.0

114 960 yerli əhəmiyyətli tikinti materialları

0.0 0.0 0.0 0.0

114 970 sair məhsullar üzrə 5,490.0 401.1 7.3 3,161.0 3,695.0 3,293.9 9.2 dəfə 534.0 116.9

114 980 digər 0.0 347.5 0.0 428.0 80.5 123.2 428.0

Mədən vergisi üzrə 01 aprel 2016-cı il tarixə dövlət büdcəsinə olan borcun

(verginin əsas məbləği üzrə) məbləği 431,6 min manat təşkil etmişdir ki, bu da növbəti il

üzrə proqnozun 0,3%-nə bərabərdir.

Bu tədiyyə növü üzrə proqnozun 50,0%-ni təşkil edən xam neft üzrə mədən

vergisi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 15,4% (12374,2 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən

icrasına nisbətən 4,0% (2800,0 min manat) azalma ilə 68000,0 min manat

məbləğində,44,6%-ni təşkil edən təbii qaz üzrə mədən vergisi 2016-cı ilin icrasına

nisbətən 2,1dəfə (32381,5 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 82,8%

(27500,0 min manat) artımla 60700,0 min manat məbləğində, 2,2%-ni təşkil edən qeyri-

filiz faydalı qazıntıları üzrə mədən vergisi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 4,4 dəfə (2302,9

min manat) artımla, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 4,7% (147,0 min manat)

azalma ilə2980,0 min manat məbləğində, 3,2%-ni təşkil edən digər məhsullar üzrə

mədən vergisi 2016-cı ilin icrasına nisbətən 4,8 dəfə (3412,0 min manat),2017-ci ilin

102

gözlənilən icrasına nisbətən 11,5% (447,0 min manat) artımla 4320,0 min manat



dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi mədən vergisi üzrə ümumilikdə 6,0%

(4266,8 min manat) artaraq 75670,1 min manat, o cümlədən xam neft üzrə 9,4%

(4979,9 min manat) azalaraq 47728,1 min manat, təbii qaz üzrə 52,7% (9352,0 min

manat) artaraq 27107,5 min manat, qeyri-filiz faydalı qazıntılar üzrə 18,4% (76,8 min

manat) artaraq 494,9 min manat, digər məhsullar üzrə isə 34,9% (182,1 min manat)

azalaraq 339,6 min manat təşkil etmişdir.


olaraq mədən vergisi üzrə ümumilikdə 68,2% və 111,7%, o cümlədən xam neft üzrə

67,4% və 110,4%, təbii qaz üzrə 81,6% və 133,7%, qeyri-filiz faydalı qazıntılar üzrə

15,8% və 25,9%, digər məhsullar üzrə 8,8% və 14,4% olmuşdur.

Dövlət Neft Şirkəti üzrə əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə cari ilin yanvar-iyul

ayları ərzində neft hasilatının həcmi 4336,9 min ton təşkil etməklə 1,9% (83,8 min ton),

qaz hasilatının həcmi isə 3458,2 mln. kub metr təşkil etməklə 6,4% (234,8 mln. kub

metr) azalmışdır. Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikasının Tarif (qiymət) Şurasının

“Təbii qazın ölkədaxili tariflərinin tənzimlənməsi barədə” 2016-cı il 28 noyabr tarixli 18

nömrəli qərarına əsasən 2016-cı ilin 1 dekabr tarixindən təbii qazın ölkədaxili

topdansatış qiyməti hər 1000 kub metr üçün 42,0 manatdan (ƏDV ilə) 75,0 manatadək

(ƏDV ilə) artırılmışdır. Göstərilənlər cari il ərzində mədən vergisi üzrə büdcə

daxilolmalarının həcminə təsir göstərmişdir.


Respublikasının Qanununun layihəsinə dair izahatda və “2018-2021-ci illər üzrə

Azərbaycan Respublikasının əsas makroiqtisadi proqnoz göstəriciləri”ndə Dövlət Neft

Şirkəti üzrə növbəti il üçün nəzərdə tutulan neft və qaz hasilatı həcmlərinin

göstərilməməsi mədən vergisi üzrə proqnozların qiymətləndirilməsinə imkan vermir.

2.2. Digər gəlirlər


Respublikasının Qanun layihəsinə əsasən dövlət büdcəsinin ümumi gəlirlərinin 53,5%-ni

təşkil edən digər gəlirlər (büdcə gəlirlərinin təsnifatının 1.1.1-ci, 1.1.2-ci, 1.1.3-cü və

1.1.4-cü köməkçi bölmələri səviyyəsində gəlirlərdən başqa bütün digər gəlirlər - gömrük

rüsumları, Azərbaycan Respublikasında istehsal edilən və qiymətləri tənzimlənən

103

məhsulların kontrakt (satış) qiyməti ilə (ixrac xərcləri çıxılmaqla) ölkədaxili topdansatış

qiyməti arasındakı fərqdən daxilolmalar, xarici dövlətlərə verilmiş kreditlər üzrə

daxilolmalar, səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdən alınan dividendlər,

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar (transfert),dövlət

əmlakının, özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı torpaqların icarəyə

verilməsindən daxilolmalar, dövlət mülkiyyətində olan torpaqların icarəyə verilməsindən

daxilolmalar, aksiz markaların satışından daxilolmalar, dövlət rüsumu, büdcə

təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar, vergi orqanlarının xətti ilə toplanan

sair daxilolmalar və sair daxilolmalar) üzrə proqnoz 10758000,0 min manat məbləğində

nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə, müvafiq olaraq 1422154,8 min manat və ya 15,2% və 2976000,0 min


Digər gəlirlər üzrə artımın əsas səbəbi Rəydə qeyd edildiyi kimi, növbəti il üçün

Dövlət Neft Fondundan transfertin 2016-cı ilin icrasına nisbətən 21,0% (1601000,0 min

manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 51,1% (3116000,0 min manat)

artımla nəzərdə tutulması ilə əlaqədardır.

Vergi gəlirləri və Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar nəzərə alınmadan dövlət

büdcəsinin digər gəlirləri üzrə növbəti ilin proqnozu 1542000,0 min manat təşkil etməklə

2016-cı ilin icrasından 10,4% (178845,2 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasından

isə 8,3% (140000,0 min manat) azdır. Bu gəlirlər üzrə nəzərdə tutulan proqnozun

34,7%-i gömrük rüsumlarının, 11,5%-i Azərbaycan Respublikasında istehsal edilən və

qiymətləri tənzimlənən məhsulların kontrakt (satış) qiyməti ilə (ixrac xərcləri çıxılmaqla)

ölkədaxili topdansatış qiyməti arasındakı fərqdən yığımların, 7,0%-i dövlət rüsumlarının,

29,8%-i büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmaların, 9,1%-i vergi

orqanlarının xətti ilə toplanan sair daxilolmaların, 0,5%-i dövlət mülkiyyətində olan

torpaqların icarəyə verilməsindən icarə haqqının, 7,4%-i isə sair mənbələrdən

daxilolmaların payına düşür.

Gömrük rüsumları üzrə proqnoz 535000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur

ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 65208,3 min manat və ya 10,9% az, 2017-ci ilin

gözlənilən icrasına nisbətən isə 66000,0 min manat və ya 14,1% çoxdur. 2018-ci il üzrə

nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 2,7%-i, dövlət büdcəsinin digər

gəlirlərinin 5,0%-i, Gömrük Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin isə

22,0%-i səviyyəsindədir(Cədvəl 38).

104

Cədvəl 38. Gömrük rüsumu üzrə proqnoz və icra göstəricilərinin dinamikası, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı

Büdcə gəlirlərinin təsnifat

adları

2016-cı il

2017-ci il

proqnoz və

gözlənilən

icra

2018-ci il

proqnoz icra icra

faizi

proqnoz

layihəsi

2016-cı ilin

icrasına nisbətən

2017-ci ilin

gözlənilən


məbləğlə %-lə məbləğ

lə %-lə

gömrük rüsumları, o cümlədən 388 000,0 600 208,3 154,7 469 000,0 535 000,0 -65 208,3 89,1 66 000,0 114,1

115 110 hüquqi şəxslər tərəfindən ödənilən

idxal rüsumu 270 550,0 540 155,2 199,7 393 419,0 452 141,0 -88 014,2 83,7 58 722,0 114,9

115 111 15 faiz idxal rüsumu 189 550,0 503 564,4 265,7 371 401,0 410 293,0 -93 271,4 81,5 38 892,0 110,5



115 114 3 faiz idxal rüsumu 6 000,0 1 631,5 27,2 950,0 1 366,0 -265,5 83,7 416,0 143,8

115 115 1 faiz idxal rüsumu 0,4 1,0 0,0 -0,4 0,0 -1,0 0,0

115 116 0,5 faiz idxal rüsumu 10 000,0 1 467,4 14,7 794,0 1 228,0 -239,4 83,7 434,0 154,7

115 117 spesifik dərəcə ilə rüsum tutulan

idxal rüsumu 32 000,0 10 489,8 32,8 5 908,0 20 000,0 9 510,2 190,7 14 092,0 338,5

115 120 fiziki şəxslər tərəfindən ödənilən

idxal rüsumu 52 750,0 50 007,7 94,8 34 881,0 41 859,0 -8 148,7 83,7 6 978,0 120,0


115 122 10 faiz idxal rüsumu 16 023,6 1 589,0 9,9 1 118,0 1 330,0 -259,0 83,7 212,0 119,0

115 123 5 faiz idxal rüsumu 9 000,0 1 132,4 12,6 606,0 948,0 -184,4 83,7 342,0 156,4

115 124 3 faiz idxal rüsumu 2 350,0 155,6 6,6 91,0 130,0 -25,6 83,5 39,0 142,9

115 125 1 faiz idxal rüsumu 0,1 1,0 0,0 -0,1 0,0 -1,0 0,0

115 126 0,5 faiz idxal rüsumu 2 500,0 135,9 5,4 80,0 114,0 -21,9 83,9 34,0 142,5

115 127 spesifik dərəcə ilə rüsum tutulan

idxal rüsumu 700,0 3 906,6 558,1 3 109,0 3 270,0 -636,6 83,7 161,0 105,2

115 130

idxal olunan avtonəqliyyat

vasitələrinə tətbiq olunan gömrük

rüsumu

64 700,0 8 231,8 12,7 40 700,0 41 000,0 32 768,2 498,1 300,0 100,7

115 200 ixrac rüsumları 1 608,9 -1 608,9 0,0 0,0

115 610 gömrük rəsmiləşdirilməsinə görə

gömrük yığımları 204,7

-204,7 0,0 0,0

115 630 digər vergilər

Bu mənbə üzrə proqnozun 83,4%-ni təşkil edən hüquqi və fiziki şəxslər

tərəfindən ödənilən 15 faiz dərəcəsi ilə idxal rüsumu2016-cı ilin icrasına nisbətən 18,3%

(100292,5 min manat) azalma ilə, 2017-cı ilin gözlənilən icrasına nisbətən 11,2%

(45083,0 min manat) artımla 446360,0 min manat məbləğində, 2,7%-ni təşkil edən

hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən ödənilən 10 faiz dərəcəsi ilə idxal rüsumu 2016-cı ilin

icrasına nisbətən 16,3% (2777,9 min manat) azalma ilə,2017-ci ilin gözlənilən icrasına

nisbətən 16,8%(2055,0 min manat) artımla 14272,0 min manat məbləğində, 4,3%-ni

təşkil edən hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən ödənilən spesifik dərəcə ilə idxal rüsumu

2016-cı ilin icrasına nisbətən 61,6% (8873,7 min manat), 2016-cı ilin gözlənilən icrasına

nisbətən 2,6 dəfə (14253,0 min manat) artımla 23270,0 min manat məbləğində, 7,7%-ni

təşkil edən idxal olunan avtonəqliyyat vasitələrinə tətbiq olunan gömrük rüsumu 2016-cı

ilin icrasına nisbətən 5,0 dəfə (32768,2 min manat), 2016-cı ilin gözlənilən icrasına

nisbətən 0,7% (300,0 min manat) artımla 41000,0 min manat məbləğində, 1,9%-ni təşkil

edən digər mənbələr üzrə gömrük rüsumu 2016-cı ilin icrasına nisbətən 16,3% (1966,2

min manat) azalma ilə, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 74,4%(4309,0 min

manat) artımla 10098,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur.

105


dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi gömrük rüsumu üzrə ümumilikdə 18,1%

(68796,1 min manat) artaraq 448022,4 min manat, o cümlədən idxalda hüquqi və fiziki

şəxslər tərəfindən ödənilən 15 faiz dərəcəsi ilə idxal rüsumu üzrə 13,9%(48525,7 min

manat) artaraq 396609,9 min manat,10 faiz dərəcəsi ilə idxal rüsumu üzrə 14,0%

(1468,0 min manat) azalaraq 8984,6 min manat, spesifik dərəcə ilə idxal rüsumu üzrə

2,5 dəfə (12863,2 min manat) artaraq 21376,5 min manat, idxal olunan avtonəqliyyat

vasitələrinə tətbiq olunan gömrük rüsumu üzrə 87,5% (4241,0 min manat) artaraq

9090,2 min manat, digər mənbələrdən gömrük rüsumu üzrə27,1% (1658,7) artaraq

7784,1 min manat, ixrac gömrük rüsumu üzrə isə 3,9 dəfə (3056,5 min manat) artaraq

4117,6 min manat təşkil etmişdir.


olaraq gömrük rüsumu üzrə ümumilikdə 94,6% və 147,4%, o cümlədən hüquqi və fiziki

şəxslər tərəfindən ödənilən 15 faiz dərəcəsi ilə idxal rüsumu üzrə 98,8% və 153,9%, 10

faiz dərəcəsi ilə idxal rüsumu üzrə 73,5% və 114,5%, spesifik dərəcə ilə idxal rüsumu

üzrə 2,4 dəfə və 3,7 dəfə artıq, idxal olunan avtonəqliyyat vasitələrinə tətbiq olunan

gömrük rüsumu üzrə 22,3% və 34,8%,digər mənbələrdən gömrük rüsumu üzrə

isə134,5% və 2,1 dəfə artıq olmuşdur.

Dövlət büdcəsinin bu mənbədən gəlirlərinin bazasını formalaşdıran idxal

rüsumlarına cəlb olunan idxalın həcmi 2017-ci ilin yanvar-iyul ayları ərzində əvvəlki ilin

eyni dövrünə nisbətən xam şəkər və şəkər üzrə 15,7%, təzə meyvə üzrə 9,6%, kərə

yağı, digər süd yağları və pastaları üzrə 1,8%, çay üzrə 3,6%, mal əti üzrə 2,3 dəfə,

polad prokatı üzrə 7,3%, minik avtomobilləri üzrə 53,2%,hesablama maşınları, blok və

qurğuları üzrə 71,6%, qara metallardan çubuqlar üzrə 23,8%, rezin şinlər üzrə 40,6%,

məişət kondisionerləri üzrə 25,9%, qara metallardan künclüklər üzrə 35,6%, paltaryuyan

maşınlar üzrə 93,2%, yük avtomobilləri üzrə 73,0%, avtobuslar üzrə isə 2,5 dəfə

artmışdır ki, bu da göründüyü kimi daxilolmaların artımını şərtləndirmişdir. Eyni

zamanda nəzərə alınmalıdır ki, idxal olunan avtonəqliyyat vasitələrinə tətbiq olunan

gömrük rüsumu üzrə dövlət büdcəsinə daxil olan vəsaitlər əvvəlki illə müqayisədə artsa

da 8 aylıq proqnoz yüksək (65,2%) kəsirlə icra olunmuşdur ki, bu da 2018-ci il üçün

nəzərdə tutulan proqnozun yenidən hesablanması zərurətinin olduğunu deməyə əsas

verir.

Qeyd etmək lazımdır ki, malların ixracından rüsumların tutulması hallarının

qanunvericiliklə müəyyən edilməsinə, eyni zamanda daxilolmaların həcminin xüsusilə

son hesabat dövrləri ərzində artmasına (2015-ci ildə 1079,7 min manat, 2016-cı ildə

106

1608,9 min manat, 2017-ci ilin yanvar-avqust aylarında 4117,6 min manat) baxmayaraq

büdcə zərfində dövlət büdcəsinin bu mənbədən gəlirlərinin proqnozu ayrıca

hesablanmamışdır.

Cari ilin yanvar-avqust aylarında dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin növbəti il

üçün nəzərdə tutulan proqnoza qarşı faiz nisbəti gömrük rüsumu üzrə ümumilikdə

83,7%-ni, o cümlədən hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən ödənilən 15 faiz dərəcəsi ilə

idxal rüsumu üzrə 88,9% və spesifik dərəcə ilə idxal rüsumu üzrə 91,9% təşkil edir.

Göstərilənləri, eləcə də növbəti il ərzində sərbəst dönərli valyutaların manata qarşı

dəyər qazanması risklərinin mövcud olmasını, eyni zamanda “2018-2021-ci illər üzrə

Azərbaycan Respublikasının əsas makroiqtisadi proqnoz göstəriciləri”ndə göstərildiyi

kimi malların idxal həcminin cari ilin sonuna gözlənilən səviyyəyə uyğun sabit qalacağını

nəzərə alaraq növbəti il üçün malların idxalına əlavə dəyər vergisi üzrə nəzərdə tutulan

proqnozla yanaşı gömrük rüsumu proqnozunun ümumilikdə artıqlaması ilə icra

olunması real görünür.

Azərbaycan Respublikasında istehsal edilən və qiymətləri tənzimlənən


qiyməti arasındakı fərqdən yığımlar üzrə proqnoz 177000,0 min manat məbləğində

nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 62935,4 min manat və ya 55,2%

çox, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 12000,0 min manat və ya 6,3% azdır.

2018-ci il üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 0,9%-i, dövlət

büdcəsinin digər gəlirlərinin 1,6%-i, Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin

olunan gəlirlərin isə 2,2%-i səviyyəsindədir(Cədvəl 39).

Cədvəl 39. Qiymətləri tənzimlənən məhsulların kontrakt (satış) qiyməti ilə (ixrac xərcləri çıxılmaqla) ölkədaxili topdansatış qiyməti arasındakı fərqdən yığımların və xam neftin dünya bazarlarında orta satış qiymətinin dinamikası, min manatla

Bü

dcə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

du

Büdcə gəlirlərinin

təsnifat adı

2016-cı il

2017-ci il

proqnoz və

gözlənilən

icra

2018-ci il

proqnoz icra icra

faizi

proqnoz

layihəsi

2016-cı ilin


2017-cı ilin

gözlənilən icrasına

nisbətən


115 620

Azərbaycan Respublikasında

istehsal edilən və qiymətləri

tənzimlənən məhsulların

kontrakt (satış) qiyməti ilə (ixrac

xərcləri çıxılmaqla) ölkədaxili

topdansatış qiyməti arasındakı

fərqdən yığımlar

145 000,0 114 064,6 78,7 189 000,0 177 000,0 62 935,4 155,2 12 000,0 93,7

Neftin orta bazar qiyməti, ABŞ dolları ilə 40,0 44,0 X ilkin 40,0;

gözlənilən 50,0 45,0 1,0 90,9 X 80,0


dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi 49,3% (45654,4 min manat) artaraq

107

138343,9 min manat, illik və 8 aylıq proqnozların icrası səviyyəsi isə, müvafiq olaraq

73,2% və 119,9% təşkil etmişdir.

Azərbaycan Respublikasında istehsal edilən və qiymətləri tənzimlənən


qiyməti arasındakı fərqdən yığımlar üzrə proqnozun əsasən Dövlət Neft Şirkəti

tərəfindən yerinə yetirilməsi şəraitində cari ilin yanvar-avqust ayları ərzində əvvəlki ilin

eyni göstəricisinə nisbətən büdcə daxilolmalarının artmasının şirkət üzrə neft hasilatının

4963,5 min ton olmaqla 1,9% (eyni zamanda, qaz hasilatının 3959,1 mln.kub metr

olmaqla 6,3%) azalmasına baxmayaraq dünya bazarlarında xam neftin orta bazar

qiymətinin cari il üçün nəzərdə tutulduğundan daha yüksək olması və ilin sonuna

proqnozdan 10,0 ABŞ dolları çox olmaqla 50,0 ABŞ dolları səviyyəsində gözlənilməsi ilə

əlaqədardır.

Göründüyü kimi, xam neftin dünya bazarlarında orta satış qiymətinin cari il üçün

40,0 ABŞ dolları qəbul edilməklə təsdiq edilmiş proqnoz 189000,0 min manat, növbəti il

üçün isə 45,0 ABŞ dolları qəbul edilməklə nəzərdə tutulan proqnoz cəmi 177000,0 min

manat təşkil edir. Növbəti il ərzində Dövlət Neft Şirkəti üzrə hasilat həcmlərinin azalması

şəraitində belə dünya bazarlarında enerji daşıyıcılarının qiymətlərində kəskin

azalmaların baş verməməsi, əksinə müsbət meyllərin proqnozlaşdırılması 2018-ci il

üçün qeyd olunan mənbədən nəzərdə tutulan proqnozun artıqlaması ilə yerinə

yetiriləcəyini deməyə əsas verir.

Rəydə qeyd olunduğu kimi, “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət

büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun layihəsinə dair izahatda və


göstəriciləri”ndə Dövlət Neft Şirkəti üzrə növbəti il üçün nəzərdə tutulan neft və qaz

hasilatı həcmləri göstərilməmişdir.

Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan dövlət rüsumu üzrə

proqnoz 108000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına

nisbətən 2332,0 min manat və ya 2,2%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 3000,0

min manat və ya 2,9% çoxdur.2018-ci il üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin

gəlirlərinin 0,5%-i, dövlət büdcəsinin digər gəlirlərinin 1,0%-i, Vergilər Nazirliyi xətti ilə

dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin isə 1,4%-i səviyyəsindədir (Cədvəl 40).

108

Cədvəl 40. Dövlət rüsumu üzrə proqnoz və icra göstəricilərinin dinamikası, min manatla B

üd

cə g

əlirl

əri

nin

təs

nif

at

ko

dla

rı


2016-cı il

2017-ci il

proqnoz

və

gözlənilən

icra

2018-ci il

proqnoz icra icra

faizi

proqnoz

layihəsi

müqayisə

2016-cı ilin

icrasına

nisbətən

2017-ci ilin

gözlənilən

icrasına

nisbətən


142 200 dövlət rüsumu 105 000,0 105 668,0 100,6 105 000,0 108 000,0 2 332,0 102,2 3 000,0 102,9

142 210

Məhkəməyə verilən iddiа ərizələrinin və

şikayətlərin, hüquqi əhəmiyyət kəsb edən

faktların müəyyən edilməsi barədə ərizələrin və

məhkəmə qərarları barəsində şikayətlərin

verilməsinə görə, məhkəmə tərəfindən

sənədlərin surətinin təkrar verilməsinə görə,

vətəndаşlıq vəziyyəti аktlаrının qeydiyyаtınа

görə, hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyаtı və

yenidən qeydiyyаtınа görə

5 896,6 9 010,5 152,8 6 169,0 8 827,0 -183,5 98,0 2 658,0 143,1

142 220

Notariat kontorları və dövlət orqanları tərəfindən

notariat hərəkətlərinin aparılmasına, notariat

fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün

şəhadətnamənin verilməsi və onun müddətinin

uzadılmasına görə

6 869,7 2 393,8 34,8 6 466,0 2 345,0 -48,8 98,0 -4 121,0 36,3

142 230

Şəxsiyyət və icazə vəsiqələrinin, habelə qaçqın

statusu almış şəxslərə qaçqın vəsiqələrinin və

yol sənədlərinin verilməsi, Azərbaycan

Respublikası vətəndaşlığına qəbul, bərpa və ya

vətəndaşlığından çıxmağa görə

21 718,8 24 289,1 111,8 23 471,0 23 793,0 -496,1 98,0 322,0 101,4

142 240

Аzərbаycаn Respublikasındа və yа Azərbаycаn

Respublikаsının xаrici ölkələrdəki diplomаtik

nümаyəndəliklərində konsul əməliyyаtlаrının

аpаrılmаsınа görə

7 459,0 18 596,2 249,3 7 955,0 18 215,0 -381,2 98,0 10 260,0 229,0

142 250

Xüsusi rаzılıq (lisenziyа) аlınmаsı tələb olunаn

sаhibkаrlıq fəаliyyəti növlərinə xüsusi rаzılıq

(lisenziyа) verilməsinə görə

2 278,9 670,7 29,4 2 100,0 657,0 -13,7 98,0 -1 443,0 31,3

142 260

Аzərbаycаn Respublikаsının ərаzisində

beynəlxаlq аvtomobil dаşımаlаrını tənzimləyən

icаzənin verilməsinə və nəqliyyat vasitələrinin,

qoşquların və yarımqoşquların texniki baxışdan

keçirilməsinə görə

28 000,0 27 061,6 96,6 28 000,0 31 000,0 3 938,4 114,6 3 000,0 110,7

142 270

Qiymətli kаğızlаrın qeydiyyаtа аlınmаsı və

dövlət reyestrinə dаxil edilməsi, ixtiranın, faydalı

modelin, sənaye nümunəsinin, əmtəə nişanının,

coğrafi göstəricinin, əsərin, əlaqəli hüquqlar

obyektinin, inteqral sxem topologiyasının və

məlumat toplularının qeydə alınması, müvafiq

mühafizə sənədlərinin verilməsi və onlarla bağlı

digər hüquqi hərəkətlər, habelə icazələrin bəzi

növlərinin verilməsi, nəqliyyat vasitələrinə və

onların idarə edilməsi ilə bağlı hüquqi və fiziki

şəxslərə xidmətlərin göstərilməsinə görə

15 577,2 12 002,1 77,0 13 817,0 11 757,0 -245,1 98,0 -2 060,0 85,1

142 280

Daşınmaz əmlaka mülkiyyət və digər əşya

hüquqlarının dövlət qeydiyyatına alınması ilə

bağlı sənədlərin verilməsi, həmçinin girovun

dövlət qeydiyyatına görə

14 000,0 9 546,1 68,2 13 196,0 9 349,0 -197,1 97,9 -3 847,0 70,8

142 290 Digər hüquqi hərəkətlərə görə 3 199,8 2 098,0 65,6 3 826,0 2 057,0 -41,0 98,0 -1 769,0 53,8

Dövlət rüsumu üzrə 01 aprel 2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə olan borcun

məbləği 14224,0 min manat təşkil etmişdir ki, bu da növbəti il üzrə proqnozun 13,6%-nə

bərabərdir.


dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi dövlət rüsumu üzrə ümumilikdə 2,3%

(1660,2 min manat) azalaraq 71177,7 min manat, illik və 8 aylıq proqnozların icrası

səviyyəsi, müvafiq olaraq 67,8% və 111,0% təşkil etmişdir.

Dövlət rüsumlarının hesablanması və ödənilməsi ilə bağlı sənədlərin təhlili büdcə

daxilolmalarının həcminin azalmasının dövlət rüsumu tutulan əməliyyatların sayının

artması, eyni zamanda “Dövlət rüsumu haqqında” Azərbaycan Respublikasının

Qanununa edilmiş dəyişikliklərə uyğun olaraq 2016-cı ilin sonundan etibarən

109

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial

İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən tutulan dövlət rüsumlarının 50%-nin

işçilərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə və maddi təminatının yaxşılaşdırılmasına

yönəldilməsi şəraitində baş vermişdir.

Cari il ərzində dövlət rüsumları üzrə proqnozların icrası vəziyyətini, eyni zamanda

“Dövlət rüsumu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa edilmiş

dəyişikliklərlə dövlət rüsumu tutulan əməliyyatların genişləndirilməsini, o cümlədən

daşınar əşyanın ipotekasının dövlət qeydiyyatına alınmasının dövlət rüsumu tutulan

əməliyyatlara aid edilməsini, lisenziyalaşdırılan sahibkarlıq fəaliyyəti növlərinə

lisenziyaların verilməsinə görə dövlət rüsumlarının ayrı-ayrı əməliyyatlar üzrə daha

yüksək dərəcələrlə tətbiq olunmasını və reklam yerləşdirilməsinə görə dövlət

rüsumlarının yuxarı həddinin 100,0 manatadək artırılmasını nəzərə alaraq dövlət

rüsumu üzrə növbəti il üçün müəyyən edilən proqnozun yerinə yetiriləcəyini demək olar.

Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan vergi orqanlarının xətti ilə

toplanan sair daxilolmalar üzrə proqnoz 140000,0 min manat məbləğində nəzərdə

tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 171582,3 min manat və ya 55,1% az

olmaqla 2017-ci ilin gözlənilən icrası səviyyəsindədir. 2018-ci il üzrə nəzərdə tutulan

proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 0,7%-nə, dövlət büdcəsinin digər gəlirlərinin 1,3%-

nə, Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin isə 1,8%-nə

bərabərdir.

Əvvəlki ilin eyni göstəricisi ilə müqayisədə cari ilin yanvar-avqust aylarında vergi

qanunvericiliyinin pozulması ilə bağlı tətbiq edilən cərimə və sanksiyalardan ibarət olan

dövlət büdcəsinin qeyd olunan mənbədən gəlirləri 97117,3 min manat təşkil etməklə

52,2% (106100,9 min manat) azalmışdır. Eyni zamanda, cari il üzrə illik və 8 aylıq

proqnozların icrası səviyyəsi, müvafiq olaraq 69,4% və 113,6% təşkil etmişdir. 2017-ci

ilin yanvar-iyun ayları ərzində maliyyə sanksiyaları üzrə dövlət büdcəsinə olan borcların

həcmi 24624,8 min manat və ya 12,8% azalaraq 168422,4 min manatadək azalmışdır

ki, bu da növbəti il üzrə proqnozun 120,3%-ni təşkil edir.

Göstərilənlər vergilərin könüllü bəyanetmə səviyyəsinin cari illə müqayisədə

müsbətə doğru dəyişəcəyi halda belə növbəti il üçün müəyyən edilən proqnozun

artıqlaması ilə reallaşdırılacağını demək olar.

Büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar üzrə proqnoz 460000,0

min manat məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 220940,7

min manat və ya 92,4%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 31000,0 min manat

və ya 7,2% çoxdur.

110

Bu mənbədən büdcə daxilolmalarının həcmi cari ilin yanvar-avqust aylarında

əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 20,8% (25904,1 min manat) artaraq 150399,2 min

manat, cari il üzrə illik və 8 aylıq proqnozlara qarşı icrası səviyyəsi isə 35,1% və 99,9%

təşkil etmişdir.

Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan dövlət mülkiyyətində olan

torpaqların icarəyə verilməsindən daxilolmalar üzrə proqnoz 8000,0 min manat

məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 2190,5 min manat və

ya 37,7% çox olmaqla 2017-ci ilin gözlənilən icrası səviyyəsindədir.

“Büdcə zərfi”nə daxil edilmiş “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci ildə büdcə -

vergi siyasətinin əsas istiqamətləri”ndə 2016-2017-ci illərə dair olduğu kimi, maliyyə

siyasətinin həyata keçirilməsi üçün 2018-ci ildə də gəlirlər üzrə dövlət torpaqlarının

icarəyə verilməsindən əldə olunan gəlirlərin büdcəyə daxilolma əmsalının artırılması ilə

bağlı tədbir nəzərdə tutulsa da, 2018-ci ildə dövlət mülkiyyətində olan torpaqların

icarəyə verilməsindən daxilolmalar proqnozu cari ilin səviyyəsində saxlanılmışdır.

Əvvəlki ilin eyni göstəriciləri ilə müqayisədə cari ilin yanvar-avqust aylarında bu

mənbədən dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitin həcmi 17,3% (693,7 min manat)

azalaraq 3307,3 min manat, cari il üzrə illik və 8 aylıq proqnozların icrası səviyyəsi isə,

müvafiq olaraq 41,3% və 67,7% təşkil etmişdir.

“Azərbaycan Respublikasında torpaq münasibətlərinin tənzimlənməsi sahəsində

əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 7 mart tarixli

818 nömrəli Fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasında torpaqların elektron kadastr

uçotu informasiya sisteminin yaradılması və rəqəmsal kadastr xəritəsinin tərtib olunması

Qaydaları” təsdiq edilmiş, Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə torpaqdan istifadəyə və

onun mühafizəsinə dövlət nəzarəti tədbirlərinin gücləndirilməsini, aidiyyəti mərkəzi və

yerli icra hakimiyyəti orqanlarının bu sahədə fəaliyyətinin əlaqələndirilməsini təmin

edilməsi tapşırılmışdır. Bu Fərmana əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

2016-cı il 13 iyul tarixli 2197 nömrəli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında

daşınmaz əmlakın kadastrı sisteminin inkişafı, torpaqdan istifadənin və onun

mühafizəsinin səmərəliliyinin artırılmasına dair 2016-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı”

təsdiq edilmiş, həmin Proqramın həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər planında digər

tədbirlərlə yanaşı 2016-2017-ci illərdə müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarına dövlət

mülkiyyətində olan torpaqların özəlləşdirilməsinə və icarəyə verilməsinə dair normativ

hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi və beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması barədə

təkliflərin hazırlanması tapşırılmışdır. Fikrimizcə, ölkə başçısının bu istiqamətdə

111

müəyyən etdiyi tapşırıqların icrası son nəticədə yığım səviyyəsinin yüksəldilməsinə

xidmət edəcəkdir.

Hesablama Palatası tərəfindən aparılan nəzarət tədbirlərinin nəticələri və

bilavasitə yerli icra hakimiyyəti orqanları ilə aparılan yazışmalar dövlət büdcəsinin dövlət

mülkiyyətində olan torpaqların icarəyə verilməsindən gəlirlərinin qanunvericiliklə

müəyyən edilmiş qaydada tam həcmdə hesablanmadığını və dövlət büdcəsinə daxil

olmadığını göstərmişdir. Belə vəziyyət dövlət mülkiyyətində olan torpaqları icarəyə

götürən hüquqi və fiziki şəxslərlə bağlanmış müqavilələrdə icarə haqlarının miqdarının

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin “Dövlət və bələdiyyə mülkiyyətində olan

torpaqların icarə haqqının aşağı həddinin müəyyən edilməsi barədə” müvafiq Qərarı ilə

müəyyən edilmiş minimum normadan (torpaq vergisinin iki mislindən) əhəmiyyətli

dərəcədə aşağı göstərilməsi ilə əlaqədardır.

Göstərilənləri, eyni zamanda dövlət mülkiyyətində olan torpaqların icarəyə

verilməsindən daxilolmalar üzrə proqnozların 2016-cı ildə 96,8%, 2017-ci ilin yanvar-

avqust aylarında isə 67,7% səviyyəsində icra olunmasını nəzərə alaraq dövlət

büdcəsinin bu mənbədən gəlirlərinin hesablanması üzərində inzibatçılığın

gücləndirilməsinə və növbəti il üçün proqnozun yenidən hesablanmasına ehtiyac var.

Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi gəlirlərinin bəzi digər

istiqamətlər üzrə mədaxil mənbələri ilə bağlı məlumat aşağıdakı cədvəldə verilmişdir

(Cədvəl 41).

Cədvəl 41. 2016-2018-ci illərdə dövlət büdcəsi daxilolmalarının tərkibində fəaliyyət istiqaməti üzrə bəzi digər gəlirlərin strukturu, min manatla

Sıra

№si Göstəricilər

2016-cı il

icra

2017-cı il

proqnoz

2018-ci il

layihə

2018-ci il üzrə müqayisə

2016-cı ilin icrası

ilə

2017-ci ilin proqnozu

ilə

fərq faiz fərq faiz

1 Xarici dövlətlərə verilmiş

kreditlər üzrə

daxilolmalar

54199,2 50815,0 68529,0 14329,8 126,4 17714,0 134,9

2 Səhmlərində dövlətin

payı olan

müəssisələrdən alınan

dividendlər

617,0 5950,0 3180,0 2563,0 515,4 -2770,0 53,4

3 Dövlət əmlakının,

özəlləşdirilən dövlət

müəssisə və

obyektlərinin altındakı

torpaqların icarəyə

verilməsindən

daxilolmalar

7599,3 8 000,0 8000,0 400,7 105,3 0,0 100,0

5 Aksiz markalarının

satışından daxilolmalar 6314,4 5 000,0 6300,0 -14,4 99,8 1300,0 126,0

6 Mərkəzi Bankın

mənfəətindən ayırmalar 0,0 250000,0 0,0 -250000,0 - -250000,0 0,0

112

Xarici dövlətlərə verilmiş kreditlər üzrə daxilolmalar 2018-ci ilin dövlət büdcəsi

layihəsində 68529,0 min manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu 2016-ci ilin icra

göstəricisindən 14329,8 min manat və ya 26,4%, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisindən

isə 17714,0 min manat və ya 34,9% çoxdur. Qeyd olunan mənbə üzrə 2018-ci ildə

nəzərdə tutulmuş ödəniş məbləğləri Gürcüstan Respublikası (2264,0 min manat) və

Serbiya Respublikası (66265,0 min manat) üzrə müəyyən edilmişdir.

Xarici dövlətlərə verilmiş kreditlər üzrə daxilolmalar üzrə artımını Dövlət zəmanəti

ilə alınan borcların Təminat Fondundan verilmiş müvafiq kreditlər üzrə daxilolmaların

Fondun daxilomalarına deyil, bu mənbə üzrə daxilolmalara aid edilməsi, habelə manatın

xarici valyutalara nisbətən ucuzlaşması ilə əlaqələndirmək olar.

“Büdcə gəlirlərinin Təsnifatı”nda “Digər gəlirlər” köməkçi bölməsi üzrə yalnız

“Xarici hökumətlərdən alınan faizlər” maddəsi nəzərdə tutulduğundan, bu mənbə üzrə

daxilolmalar üzrə yalnız müvafiq faiz ödənişləri əks edilir. Qeyd olunanları nəzərə

alaraq, təsnifata müvafiq dəyişikliklər etməklə, büdcə gəlirlərində xarici dövlətlərə

verilmiş kreditlər üzrə daxilolmalarda xarici hökumətlərdən alınan əsas borc

ödənişlərinin (qaytarılmaların) da nəzərə alınmasını, sair daxilolmalarda isə təyinatına

uyğun vəsaitlərin nəzərdə tutulmasının təklif edirik.

Təqdim olunmuş məlumatlara əsasən bu mənbə üzrə cari ilin 8 aylıq icrası

10463,9 min manat və ya müəyyən olunmuş illik proqnozun 20,6%-ni təşkil etmişdir.

Dövlət büdcəsi xərclərinin “Beynəlxalq fəaliyyət və beynəlxalq təşkilatlara üzvlük

haqqı” köməkçi bölməsinin “Digər beynəlxalq fəaliyyət paraqrafı” üzrə 2016-cı ildə

106600,0 min manat, 2017-ci ildə isə 52000,0 min manat həcmində xarici dövlətlərə

verilən kreditlər proqnozlaşdırılmışdır ki, həmin kreditlərin Serbiya Respublikasına

verilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu paraqrafın müvafiq maddəsi üzrə faktiki xərclər 2016-

cı ildə 106594,5 min manat, 2017-ci ilin 8 ayında isə 43082,5 min manat təşkil etmiş,

2017-ci ildə isə 51480,0 min manat məbləğində icrası gözlənilir.

Səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdən alınan dividendlər dövlət maliyyə

və qeyri-maliyyə təşkilatlarından alınan dividendlər üzrə daxilolmalardan ibarətdir.

Bu mənbə üzrə daxilolmalar 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində 3180,0 min

manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu 2016-cı ilin müvafiq icra göstəricisindən 2563,0 min

manat və ya 5,1 dəfə, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisindən isə 2770,0 min manat və ya

1,9 dəfə azdır (Cədvəl 42).

113

Cədvəl 42. Səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdən alınan dividendlər üzrə dövlət büdcəsi gəlirləri ilə bağlı məlumat, min manatla

Sıra №- si

Dövlət büdcəsi gəlirlərinin mədaxil mənbələri

2016-cı il fakt

2017-ci il

proqnoz

2018-ci il layihə

2016-cı ilin faktı ilə müqayisəsi


müqayisə


1

Səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdəalınan dividendlər cəmi,o cümlədən

617,0

5950,0

3180,0

2563,0

515,4

-2770,0

53,4

1.1

“Aqrarkredit” QSC BoKT

117,0

150,0

160,0

43,0

136,8

10,0

106,7

1.2

“Azər-Türk Bank” ASC

0,0

4118,0

1690,0

1690,0

-

-2428,0

41,0

1.3

“Azərlotereya” ASC

500,0

1682,0

1287,0

787,0

257,4

-395,0

75,5

1.4

“İstehlak Mallarının Ekspertizası Mərkəzi” MMC

0,0

0,0

43,0

43,0

-

53,0

-

Səhmlərində dövlətin payı olan müəssisələrdən alınan dividendlərdən

daxilolmaların 2018-ci il üçün nəzərdə tutulmuş məbləğ 2017-ci ilin müvafiq proqnozu

ilə müqayisədə “Aqrarkredit” QSC Bank olmayan Kredit Təşkilatı üzrə 10,0 min manat

və ya 6,7% çox, “Azər-Türk Bank” ASC üzrə 2428,0 min manat və ya 2,4 dəfə az

olmaqla proqnozlaşdırılmış, “Azərlotereya” ASC üzrə isə 2018-ci il üçün nəzərdə

tutulmuş dividendlərin məbləği (1287,0 min manat) 2017-ci ilin müvafiq proqnozundan

(1682,0 min manat) 395,0 min manat və ya 24,5% az nəzərdə tutulmuşdur. İlk dəfə

olaraq, 2018-ci ildə İqtisadiyyat Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan, lakin Nazirliyin

tabeliyində olan “”İstehlak Mallarının Ekspertizası Mərkəzi” MMC üzrə dövlət büdcəsinə

43,0 min manat dividend ödənilməsi proqnozlaşdırılmışdır.

Göründüyü kimi, bu mənbə üzrə 2018-ci ildə nəzərdə tutulmuş daxilolmaların

azalması əsasən “Azər-Türk Bank” ASC tərəfindən dövlət büdcəsinə ödəniləcək

dividend məbləğinin proqnozlaşdırılmış azalması ilə bağlıdır.

Qeyd etmək olar ki, “Azerlotereya” ASC-nin mənfəət və zərərlər hesabatına

əsasən Cəmiyyətin xalis mənfəəti 2015-ci ildə 1655,1 min manat, 31 dekabr 2015-ci il

tarixinə bitən il üzrə pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabata əsasən bank

hesablarında qalıqlar 3036,9 min manat təşkil etmiş, 2016-cı ildə ödənilmiş 500,0 min

manat 2015-ci ildəki fəaliyyətinin maliyyə nəticələri üzrə olmuşdur. “Azerlotereya” ASC-

nin xalis mənfəəti 2016-cı ildə 2691,8 min manat, bank hesablarında 31 dekabr 2016-cı

il tarixə qalıqlar 2058,8 min manat olmuşdur ki bundan 2017-ci ilin 8 ayı ərzində dövlət

büdcəsinə 500,0 min manat ödənilmişdir. Beləliklə, “Azerlotereya” ASC-nin maliyyə

imkanlarının yetərli olmasına baxmayaraq, son üç il ərzində Cəmiyyətin dövlət

büdcəsinə ödəniləcək dividend məbləğləri azalma ilə proqnozlaşdırılmış (2016-cı ildə

114

1860,0 min manat, 2017-ci ildə 1682,0 min manat, 2018-ci ildə 1287,0 min manat), eyni

zamanda icra səviyyəsi aşağı olmuşdur.

Ümumiyyətlə 2017-ci ilin 8 aylıq icra göstəricilərinə əsasən səhmlərində dövlətin

payı olan müəssisələrdən alınan dividendlər üzrə dövlət büdcəsinə 1925,0 min manat

daxil olmuşdur ki, bundan 1425,0 min manat “Azər-Türk Bank” ASC, 500,0 min manat

isə “Azerlotereya” ASC tərəfindən 2016-cı ildəki fəaliyyətinin nəticələri üzrə ödənilmişdir.

“Büdcə zərfi”nə daxil olan məlumatlara görə, 2018-ci il üçün büdcə - vergi

siyasətinin əsas istiqamətlərində nizamnamə fondunda və yaxud səhmlərində dövlətin

payı olan müəssisələrdə həmin paylara görə dövlət büdcəsinə dividendlərin alınması

istiqamətində işlərin davam etdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bununla belə,

mənfəətindən dövlət büdcəsinə dividendlərin ödənilməsinə cəlb edilmiş müəssisələr

üzrə əlavə ehtiyat potensialın olduğu halda, bu mənbə üzrə 2018-ci ilin dövlət büdcəsi

layihəsində nəzərdə tutulan məbləğ 2017-ci ilin müvafiq proqnozu ilə müqayisədə

2770,0 min manat və ya 1,9 dəfə azdır.

Hesablama Palatasına daxil olan məlumatlara əsasən nizamnamə fondunda

(kapitalında) dövlətin payı olan 2699 kommersiya hüquqi şəxslər mövcuddur ki,

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il 30 dekabr tarixli 534 nömrəli

qərarı ilə bunlardan 14-ü gəlirlər və xərclər smetaları hazırlanmalı, təsdiq edilməli və

icrası üzrə monitorinq aparılmalı olan iri dövlət şirkətlərinə aid edilmişdir. Bu şirkətlərin

(“Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC və “Bakı Telefon Rabitəsi” İB istisna

olmaqla) 01.01.2017-ci il tarixə bəyan edilmiş nizamnamə fondunun (kapitalı)

ümumilikdə 22064281,8 min manat təşkil etdiyi, onlara dövlət büdcəsindən (əsasən

investisiya xərclərindən və ehtiyat fondlarından) və eyni zamanda dövlət zəmanətli

kreditlərdən böyük məbləğlərdə vəsaitlər ayrıldığı halda, həmin müəssisələr üzrə dövlət

büdcəsinə dividendlər hesablanmır və ödənilmir.

Dövlət əmlakının, özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı

torpaqların icarəyə verilməsindən daxilolmalar 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində

8000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur ki, bu, 2016-cı ilin müvafiq icra

göstəricisindən 400,7 min manat və ya 5,3%, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisinə isə

bərabərdir.

Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi gəlirlərinin layihəsinə

əsasən dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən müəssisə və təşkilatlarda 106,0 min

manat, kommersiya prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlarda

daşınmaz dövlət əmlakının icarəyə verilməsindən 2738,0 min manat, özəlləşdirilən

dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı torpaqların icarəyə verilməsindən icarə haqqı

115

5156,0 min manat nəzərdə tutulmuşdur. Bu proqnozlar 2016-cı il üzrə müvafiq icra

göstəriciləri ilə müqayisədə uyğun olaraq 5,7 min manat və ya 5,7%, 136,9 min manat

və ya 5,3% və 258,1 min manat və ya 5,3% çoxdur. Həmin proqnozlar 2017-ci il üçün

nəzərdə tutulmuş müvafiq göstəricilərlə müqayisədə dövlət büdcəsindən

maliyyələşdirilən müəssisə və təşkilatlarda daşınmaz dövlət əmlakının icarəyə

verilməsindən icarə haqqı üzrə 7,0 min manat və ya 6,2% az, kommersiya prinsipləri

əsasında fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlarda 170,0 min manat və ya 6,6% çox

və özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı torpaqların icarəyə

verilməsindən icarə haqqı üzrə isə 163,0 min manat və ya 3,1% azdır.

Qeyd etmək olar ki, 2017-ci ilin 8 aylıq icra göstəricilərinə əsasən dövlət


verilməsindən daxilolmalar 5674,3 min manat və ya müəyyən olunmuş illik proqnozun

70,9%-nı təşkil etmişdir ki, bundan dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən müəssisə və

təşkilatlarda daşınmaz dövlət əmlakının icarəyə verilməsindən icarə haqqı 62,4 min

manat, kommersiya prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlarda

1258,5 min manat, özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı torpaqların

icarəyə verilməsindən icarə haqqı 4353,4 min manat olmuşdur.

Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsindən daxil olan məlumatlara əsasən

01.07.2017-ci il tarixinə Komitənin sərəncamında ümumi sahəsi 3338,2 min kv.m. olan

7752 ədəd qeyri-yaşayış təyinatlı bina və bina hissələri mövcud olmuşdur ki, bundan

ümumi sahəsi 286,3 min kv.m. olan 1541-i icarəyə verilmişdir. Eyni zamanda,

01.07.2017-ci il tarixə Komitənin sərəncamında icarə müqaviləsi olan 624 ədəd, sahəsi

9958,2 min kv.m. təşkil edən torpaq sahələri mövcud olmuşdur.


Respublikası Qanununun tətbiqi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27

dekabr 2016-cı il tarixli 1180 nömrəli Fərmanı ilə Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə

2015-2016-cı illərdə dövlət mülkiyyətinin və torpaqlarının icarəyə verilməsi ilə bağlı

hesablanmış və dövlət büdcəsinə daxil olmuş vəsaitlərə dair məlumatların İqtisadiyyat

Nazirliyinə və Maliyyə Nazirliyinə təqdim edilməsi tapşırılmışdır. Hesablama Palatasına

daxil olan məlumatlara əsasən, dövlət əmlakının, özəlləşdirilən dövlət müəssisə və

obyektlərinin altındakı torpaqların icarəyə verilməsindən daxilolmalar üzrə qalıq borcları

2017-ci ilin əvvəlinə 2636,4 min manat, 01.07.2017-ci il tarixə 2783,8 min manat təşkil

edir ki, bunun 2056,7 min manatı qeyri-yaşayış sahələrinin, 727,1 min manatı isə

özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı torpaqların icarəyə

verilməsindən dövlət büdcəsinə çatacaq vəsaitlər üzrədir. Cari ilin 6 ayı ərzində icarə

116

haqqı üzrə qalıq borcların 147,4 min manat artması əsasən, kommersiya prinsipləri

əsasında fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlarda daşınmaz dövlət əmlakının

icarəyə verilməsindən icarə haqqı və özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin

altındakı torpaqların icarəyə verilməsindən əldə edilən icarə haqqı üzrə olmuşdur.

Tərəfimizdən aparılmış təhlillər ötən illərdə olduğu kimi, hal-hazırda da dövlət


verilməsindən dövlət büdcəsinə daxilolmalar üzrə müəyyən ehtiyat potensialının

mövcudluğunu göstərir. Bu potensialın reallaşdırılması məqsədilə Əmlak Məsələləri

Dövlət Komitəsinin sərəncamında olan torpaq sahələri (ayrıca yerləşən və tam

özəlləşdirilmiş kiçik müəssisə və obyektlərin, yarımçıq tikililərin, hüquqi və fiziki şəxslər

tərəfindən inşa edilmiş müəssisə və obyektlərin yerləşdiyi özəlləşdirilməmiş dövlət

torpaq sahələri, tam özəlləşdirilmiş və ya nizamnamə kapitalında səhmlərin 80,0%-dən

az olmayan hissəsi xüsusi mülkiyyətdə olan səhmdar cəmiyyətlərin yerləşdiyi

özəlləşdirilməmiş torpaq sahələri, habelə dövlət müəssisə, idarə və təşkilatlarının

istifadəsində olan və ya dövlət obyektlərinin tikintisi layihələşdirilmiş və s. torpaq

sahələri) haqqında məlumatların tam dəqiqləşdirilməsi, uçotu və hərəkətinin aparılması,

Komitə tərəfindən inzibati-təşkilati tədbirlərin davam etdirilməsi ilə yanaşı, ölkə

iqtisadiyyatının canlanması şəraitində istifadəsiz qeyri-yaşayış sahələrinin və

özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı torpaq sahələrinin icarə

bazarına sonradan özəlləşdirilməsi şərti ilə çıxarılması, icarə prosedurlarının və digər

icarə şərtlərinin real iqtisadi şəraitə uyğunlaşdırılması məqsədəmüvafiqdir.

Hesablama Palatası tərəfindən aparılan qiymətləndirmələr daşınmaz əmlakın

icarəyə verilməsi prosesində dövlət mülkiyyətində və özəl (xüsusi) mülkiyyətdə olan

aktivlərə qanunvericilik müstəvisində fərqli yanaşmaların mövcud olmasını göstərmişdir.

Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun 2012-

ci il 12 mart tarixli Qərarına əsasən Vergi Məcəlləsinin 14-cü maddəsi ilə nəzərdə

tutulmuş bazar qiyməti icarə münasibətlərindən əldə olunmuş gəlirlərdən vergitutma

məqsədləri üçün istifadə edilə bilər.

Dövlət mülkiyyətində olan daşınmaz əmlakın icarəyə verilməsi isə “Dövlət

əmlakının (mənzil fondundan başqa) icarəyə verilməsi üçün icarə haqqının minimum

məbləği”nin təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin

2007-ci il 29 noyabr tarixli 191 nömrəli qərarı ilə tənzimlənməklə icarə münasibətlərini

əks etdirən müqavilə icarəyə götürənlə Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi arasında

bağlanılır, icarə haqqları isə balanssaxlayıcının təsis formasından (səhmdar cəmiyyəti

117

və ya məhdud məsuliyyətli cəmiyyət və s.) asılı olaraq tam və ya qismən dövlət

büdcəsinə köçürülür.

Hesablama Palatasının nəzarət tədbirlərinin nəticələri bir qayda olaraq daşınmaz

əmlakın yerləşməsinin, iqtisadi cəlbediciliyinin və istifadə olunduğu kommersiya

fəaliyyətinin növünün nəzərə alınmaması səbəbindən Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi

tərəfindən sahələrin icarə haqlarının qanunvericilikdə göstərilən və əksər hallarda real

bazar qiymətlərindən əhəmiyyətli dərəcədə aşağı olan minimum məbləğlərlə

rəsmiləşdirilməsini, eyni zamanda icarə haqlarının müəyyənləşdirilməsi zamanı

daşınmaz əmlakın amortizasiyası və təmir xərclərinin də nəzərə alınmamasını,

daşınmaz əmlakın balanssaxlayıcısı olan hər-hansı dövlət müəssisəsinin isə müvafiq

sahələrin icarəsinin bazar qiyməti ilə rəsmiləşdirilməsində iqtisadi maraqlarının təmin

olunmamasını müəyyən etmişdir.

Göstərilənləri nəzərə alaraq, dövlət mülkiyyətində olan daşınmaz əmlakın icarəyə

verilməsi prosesinin digər mülkiyyət növlərində olduğu kimi bazar iqtisadiyyatı

prinsiplərinə uyğunlaşdırılması istiqamətində zəruri tədbirlərin görülməsi

məqsədəmüvafiq hesab edilir ki, bu da son nəticədə dövlət büdcəsinin gəlirlərinin

artmasına şərait yaratmalıdır.

Aksiz markalarının satışından daxilolmalar üzrə növbəti il üçün proqnoz məbləği

6300,0 min manat təşkil edir ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 14,4 min manat

və ya 0,2% az, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisindən isə 1300,0 min manat və ya 26,0%

çoxdur. Bu mənbə üzrə daxilolmaların artımla proqnozlaşdırması aksiz markaları ilə

markalanmalı olan malların natural ifadədə artımı ilə bağlıdır.

Təqdim olunmuş məlumatlara əsasən aksiz markalarının satışından cari ilin 8 ayı

ərzində 1291,8 min manat və ya müəyyən olunmuş illik proqnozun 25,8%-ni təşkil

etmişdir.

2018-ci il üçün dövlət büdcəsi ilə bağlı Qanun layihəsində ayrıca mədaxil

mənbəyi kimi göstərilməyərək büdcədən verilmiş kreditlər üzrə daxilolmalar,

Azərbaycan Respublikasının dövlət zəmanəti ilə kredit təşkilatlarından alınmış kreditlər

üzrə daxilolmalar “Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondu”nun daxilolmaları

sair daxilolmalara, habelə vahid xəzinə hesabının qalığının (sərbəst qalıq vəsaitlərinin)

idarəetməyə verilməsindən daxilolmalar isə sair vergi daxilolmalarına aid edilmişdir.

Büdcədən verilmiş kreditlər üzrə daxilolmalar 2018-ci il dövlət büdcəsinin

layihəsində “Mülkiyyətdən gəlirlər” köməkçi bölməsinin “Dövlət qeyri-maliyyə

təşkilatlarından alınmış büdcə ssudaları üzrə alınan faizlər” yarımmaddəsində verilərək

2018-ci ildə 5249,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur. Bu isə 2016-cı ilin

118

müvafiq icra göstəricisindən 3906,3 min manat və ya 2,9 dəfə çox, 2017-ci ilin proqnoz

göstəricisindən isə 699,0 min manat və ya 11,8% azdır. Bu vəsaitin ödənilməsi

Azərbaycan Dövlət Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi tərəfindən əsas məbləğ və faiz ödənişləri

üzrə həyata keçirilir. Təqdim olunmuş məlumatlara əsasən, bu mənbə üzrə cari ilin 8

aylıq icrası müəyyən olunmuş illik proqnozun cəmi 10,2%-ni (605,8 min manat) təşkil

etmişdir.

Əvvəlki illərin və cari ilin 8 aylıq icra göstəricilərinə, habelə tərəfimizdən aparılan

təhlil nəticələrinə əsasən bu mənbə üzrə proqnozlaşdırılan daxilolmaların məbləğindən

asılı olmayaraq aşağı səviyyədə icra olunduğunu qeyd etməliyik. Belə ki, 2014-2016-cı

illərdə bu, müvafiq olaraq 49,5%, 27,0% və 11,1% təşkil etmişdir. Ötən illərin

hesabatlarına verilmiş müvafiq rəylərdə qeyd edildiyi kimi, adı çəkilən mənbə üzrə

vəsaitlərin formalaşması konkret kredit və ssuda müqavilələrinin ödəniş qrafiklərinə

əsasən həyata keçirildiyindən, dövlət büdcəsində ayrıca mədaxil mənbəyi kimi

göstərilməsi məqsədəuyğundur.

Azərbaycan Respublikasının dövlət zəmanəti ilə kredit təşkilatlarından alınmış

kreditlər üzrə daxilolmalar 2018-ci il dövlət büdcəsinin layihəsində “Dövlət maliyyə

təşkilatlarından kreditlərin istifadəsinə görə təkrar borc sazişləri əsasında alınan faizlər”

yarımmaddəsində verilərək 2018-ci ildə 2623,0 min manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu,

2016-cı ilin müvafiq icra göstəricisindən 2347,2 min manat və ya 9,5 dəfə, 2017-ci ilin

proqnoz göstəricisindən isə 410,0 min manat və ya 18,5% çoxdur. Qeyd etmək olar ki,

müvafiq daxilolmaların mənbəyi əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2018-ci ildə də əsasən

Mərkəzi Bank, “Kapital Bank” ASC, İcraçı kredit təşkilatı/Kənd Təsərrüfatı Layihələri və

Kreditlərinin İdarə Edilməsi üzrə Dövlət Xidməti və “Azəriqaz” İB üzrə nəzərdə

tutulmuşdur. 2017-ci ilin 8 aylıq icra göstəricilərinə əsasən, bu mənbə üzrə cəmi 148,8

min manat daxil olmuşdur ki, bu da illik proqnozun 6,7%-ni təşkil etmişdir.

Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında Qanun

layihəsində, 2015-2017-ci illərdə olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasının dövlət

zəmanəti ilə kredit təşkilatlarından alınmış kreditlər üzrə daxilolmalar dövlət büdcəsi

gəlirlərinin sair daxilolmalarına daxil edildiyindən “Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların

Təminat Fondu”nun formalaşmasının mədaxil mənbələrində göstərilməmişdir.

“Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondu”nun daxilolmaları 2018-ci il

dövlət büdcəsinin layihəsində eyni adlı yarımmaddə üzrə verilərək 2018-ci ildə 3619,0

min manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu, 2016-cı ilin müvafiq icra göstəricisindən 3458,9

min manat və ya 2,0 dəfə azdır. Bu vəsait “Azərkosmos” ASC tərəfindən əsas məbləğ

və faiz ödənişləri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

119

Qeyd etmək olar ki, sair daxilolmalara aid edilən bu mənbə üzrə 2015-2017-ci

illərdən fərqli olaraq, 2018-ci il dövlət büdcəsi gəlirlərinin yarımmaddə səviyyəsində

proqnozlaşdırılan məbləğinin göstərilməsini təqdirəlayiq hal hesab edirik. 2017-ci il

dövlət büdcəsinin 8 aylıq icra göstəricilərinə əsasən, “Dövlət zəmanəti ilə alınan

borcların Təminat Fondu”nun daxilolmaları ilin əvvəlindən 2361,0 min manat təşkil

etmişdir.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 6 iyul 2017-ci il tarixli 276 nömrəli

qərarı ilə edilmiş dəyişikliyə əsasən, “Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat

Fondunun vəsaitinin idarə olunması, uçotunun aparılması və istifadəsi Qaydaları”nda

edilmiş dəyişikliyə əsasən, əsas borcalandan alınan və Maliyyə Nazirliyi tərəfindən

müəyyənləşdirilən haqqın miqdarı üçün ümumi zəmanət məbləğinin yuxarı həddi ilə

(5,0%) yanaşı 0,5% aşağı hədd də təyin edilmişdir. Qeyd olunan Qərarın icrası

baxımından təsdiq olunacaq limit çərçivəsində veriləcək dövlət zəmanətləri üzrə 0,5%

minimum məbləğin Təminat Fondunun daxilolmalarında nəzərə alınmasını

məqsədəuyğun hesab edirik.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 30 dekabr 2016-cı il tarixli 760s

nömrəli sərəncamı ilə dövlət mülkiyyətində olan səhmdar cəmiyyətlərin və müəssisələrin

dövlət zəmanəti ilə Mərkəzi Bankdan cəlb etdikləri kreditlərin bağlanması məqsədi ilə

2016-cı il dövlət büdcəsinin müxtəlif xərc istiqamətləri üzrə qənaət edilmiş və istifadə

olunmamış 1250300,0 Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fonduna, Təminat

Fondundan isə 2290300,0 min manat Mərkəzi Banka yönəldilmişdir.

Aparılan nəzarət tədbirləri və təhlil işlərinin nəticələri göstərir ki, dövlət zəmanəti

ilə kredit alan bir sıra icraçı təşkilatların qeyri-qənaətbəxş maliyyə vəziyyətləri ilə bağlı

dövlət zəmanəti ilə cəlb etdiyi borclara xidmət xərclərini ödəyə bilməməsi ilə əlaqədar

olaraq Təminat Fondunun vəsaitlərinin beynəlxalq və daxili öhdəliklərin yerinə

yetirilməsi məqsədlərinə yönəldilməsinə baxmayaraq, qeyd olunan mənbə üzrə icra

səviyyəsi aşağı olaraq qalmaqdadır.

Bütün bunlar isə öz növbəsində Təminat Fonduna vəsaitlərin bərpa olunması

məqsədi ilə icraçı təşkilatlarla təkrar müqavilələrin vaxtında bağlanmasını, həmin

təşkilatların maliyyə vəziyyətlərinin geniş təhlil edilməsini və təkrar müqavilələrin

icrasına ciddi nəzarət mexanizminin tətbiqini zəruri edir.

Eyni zamanda bir daha qeyd etmək istərdik ki, Təminat Fondundan qeyd olunan

məqsədə kifayət qədər iri həcmli vəsaitlərin ayrılmasını və həmin mənbə üzrə

daxilolmaların təkrar müqavilələr əsasında formalaşdığını nəzərə alaraq, habelə “Dövlət

zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondunun vəsaitinin idarə olunması, uçotunun

120

aparılması və istifadəsi Qaydaları”nın 2.6-cı bəndinə uyğun olaraq bu mənbənin dövlət

büdcəsi gəlirlərinin sair daxilolmalarına deyil, bilavasitə Təminat Fondunun

formalaşması mənbəyinə aid edilməsini məqsədəuyğun hesab edirik.

Vahid xəzinə hesabının qalığının (sərbəst qalıq vəsaitlərinin) idarəetməyə

verilməsindən daxilolmalar 2018-ci il dövlət büdcəsinin gəlirlərinin layihəsində 4000,0

min manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu 2016-cı ilin müvafiq icra göstəricisindən 13136,0

min manat və ya 4,3 dəfə az, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisindən isə 926,0 min manat

və ya 30,1% çoxdur (Cədvəl 43).

Cədvəl 43. Vahid xəzinə hesabının qalığı və onun idarəetməyə verilməsindən daxilolmaların dinamikası, min manatla

№ Göstəricilər Tarix (cari il)

01.01.2015 01.01.2016 01.01.2017 01.01.2018

1 Vahid xəzinə hesabının ilin əvvəlinə qalığı (sərbəst qalıq)

1722622,3 1433928,0 2307200,0 0,0

2 Sərbəst qalığın növbəti il ərzində idarəetməyə verilməsindən daxilolmalar:

- proqnoz 3343,0 2678,0 3074,0 4000,0

- fakt 4546,1 17136,0 4257,6* -

3 Sərbəst qalığın idarəetməyə verilməsindən daxilolmaların ilin əvvəlinə həmin qalığa nisbəti, faizlə:

- proqnozlaşdırılan daxilolmaların nisbəti 0,19 0,19 0,13 -

- faktiki daxilolmaların nisbəti 0,26 1,20 0,19* -

* Faktiki daxilolmaların qalığa nisbətinin hesablanmasında 2017-ci il üçün 8 aylıq daxilolma

götürülmüşdür.

Cari ilin 8 ayında vahid xəzinə hesabının qalığının (sərbəst qalıq vəsaitlərinin)

idarəetməyə verilməsindən dövlət büdcəsinə 4257,6 min manat vəsait daxil olmuşdur ki,

bu da 2017-ci il üçün nəzərdə tutulmuş məbləğdən (3074,0 min manat) 38,5% çoxdur.

2018-ci il dövlət büdcəsinin gəlirlərinin təsnifatının yarımmaddə səviyyəsində

layihəsində xarici valyutalar üzrə məzənnə mənfəəti (2016-cı ildə 129752,0 min manat

təşkil edib) və Mərkəzi Bankın mənfəətindən ayırmalar (2017-ci ildə 250000,0 min

manat nəzərdə tutulub) nəzərdə tutulmamışdır.

121

III BÖLMƏ. DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN XƏRCLƏRİ

3.1. Ümumi dövlət xidməti sahəsində xərclərin strukturu və əsas

istiqamətləri

Büdcə xərclərinin funksional təsnifatının “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsi

üzrə 2018-ci ilə 3620257,0 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da dövlət

büdcəsinin ümumi xərclərinin 17,3%-ni təşkil edəcəkdir. Bu məbləğ 2016-cı ilin icra

göstəricisi ilə müqayisədə 715843,2 min manat və ya 24,6%, 2017-ci ilin təyinatı ilə

müqayisədə 703926,5 min manat və ya 24,1%, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə isə 715253,3 min. manat və ya 24,6% çoxdur (Cədvəl 44).

Cədvəl 44. 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsi üzrə vəsaitlərin bölgüsünün 2016-2017-ci illərlə müqayisəsi.

Funksional təsnifat üzrə bölmə və köməkçi bölmələrin adları

2016-ci il (icra)

2017-cı il

2017-cı il 2018-ci il (layihə) Müqayisə

(Gözlənilən icra)

Təyinat

Məbləğ

Dövlət büdcəsində xüsusi çəkisi

Məbləğ


Məbləğ


Məbləğ


2016-ci il (icra) ilə 2017-cı il

(gözlənilən icra ilə)

Məbləğ Faiz Məbləğ Faiz

“Ümumi dövlət xidmətləri” böl-məsi, o cümlədən köməkçi bölmələr üzrə

2904413,8 16,4 2905003,7 16.3 2916330,5 16,3 3620257,0 17,3 715843,2 124,6 715253,3 124,6

Qanunvericilik və icra hakimiyyəti, yerli özünüidarəetmə orqanlarının saxlanılması xərcləri

470063,3 2,6 616370,7 3,5 622596,5 3,5 654946,4 3,1 184883,1 139,3 38575,7 106,3

o cümlədən

Qanunvericilik orqanları

23469,7 0,1 23701,4 0,1 23940,8 0,1 24232,1 0,1 762,4 103,2 530,7 102,2

Ali və yuxarı icra hakimiyyəti orqanları

85894,4 0,5 88852,0 0,5 89749,4 0,5 103508,1 0,5 17613,7 120,5 14656,1 116,5

Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları

252463,5 1,4 406343,1 2,3 410447,5 2,3 426733,4 2,0 174269,9 169,0 20390,3 105,0

Digər mərkəzi təşkilatların saxlanılması

60,0

0,0 248,2 0,0 250,8 0,0 250,0 0,0 190,0 4,2

dəfə 1,8 100,7

Yerli icra hakimiyyəti orqanları

108175,7 0,6 97226,0 0,5 98208,0 0,5 100222,8 0,5 -7952,9 92,6 2996,8 103,1

Beynəlxalq fəaliyyət və beynəlxalq təşkilatlara üzvlük haqqı

253062,9 1,4 231902,9 1,3 234245,4 1,3 215100,0 1,0 -37962,9 85,0 -16802,9 92,8

122

AR xaricdə olan səfirlik, konsulluq və başqa diplomatik nümayəndəlikləri

98018,9 0,6 106172,9 0,6 107245,4 0,6 115100,0 0,6 17081,1 117,4 8927,1 108,4

Beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatlarına

26279,4 0,1 31185,0 0,2 31500,0 0,2 48000,0 0,2 21720,6 182,7 16815,0 153,9

Beynəlxalq ictimai-siyasi təşkilatlarına

16555,2 0,1 23265,0 0,1 23500,0 0,1 22000,0 0,1 5444,8 132,9 -1265,0 94,6

Digər beynəlxalq fəaliyyət

5614,9 0,0 19800,0 0,1 72000,0 0,4 30000,0 0,1 24385,1 5,3

dəfə 10200,0 151,5

Xarici dövlətlərə

verilən kreditlər

106594,5 0,6 51480, 0,3 -

Elm xərcləri 110248,2 0,6 115937,5 0,6 118545,4 0,7 128060,2 0,6 17812,0 116,2 12122,7 110,5

Fundamental elm

103226,5 0,6 107242,1 0,6 109654,4 0,6 119034,2 0,6 15807,7 115.3 11792,1 111,0

Ümumdövlət xidmətləri üzrə tətbiqi tədqiqatlar

7021,7 0,0 8695,4 0,0 8891,0 0,0 9025,9 0,0 2004,2 128,5 330,5 103,8

Başqa kateqoriyalara aid edilməyən ümumi dövlət xidmətləri

14437,5 0,1 14893,0 0,1 15043,4 0,1 72272,9 0,3 57835,4 5,0

dəfə 57379,9

4,8 dəfə

Müxtəlif siyahıyaalınma tədbirlərinin keçirilməsi

99,0 1474,0 0,0

Statistika sistemində islahatların aparılması

2187,9 0,0 1336,9 0,0 1251,4 0,0 1854,5 0,0 -333,4 84,8 517,6 138,7

AR Prezidentinin seçkilərin

keçirilməsi

55136,4 0,3 55136,4 55136,4

Seçici siyahılarının dəqiqləşdirilməsi ilə bağlı xərclər

4956,5 0,0 6077,4 0,0 6160,5 0,0 124,3 83,1 101,4

Dairə seçki komissiyalarının və katibliyin saxlanılması xərcləri

7293,1 0,0 7478,7 0,0 13693,0 0,1 7647,5 0,0 104,9 168,8 102,3

Dövlət borcu üzrə xidmətlər

1769063,5 10,0 1641799,7 9,2 1641799,7 9,2 2262777,5 10,8 493714,0 127,9 620977,8 137,8

Büdcələr arasında transfertlər

287538,3 1,6 284100,0 1,6 284100,0 1,6 287100,0 1,4 -438,3 99,8 3000,0 101,1

Naxçıvan Muxtar Respublikasına ayrılan dotasiya

282350,0 1,6 278900,0 1,6 278900,0 1,6 281900,0 1,3 -450,0 99,8 3000,0 101,1

Yerli büdcələrə (bələdiyyələrə)

ayrılan dotasiya

5188,3 0,0 5200,0 0,0 5200,0 0,0 5200,0 0,0 11,7 100,2 0,0 100,0

123

Son illərdə olduğu kimi, növbəti ildə də Azərbaycan Respublikasının dövlət

idarəetmə sistemində aparılacaq islahatlar idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi ilə

onun səmərəliliyinin artırılması, yeni idarəetmə formalarının tətbiq edilməsi və iqtisadi

fəaliyyət üçün beynəlxalq standartlara cavab verən hüquqi bazanın yaradılması, eyni

zamanda idarəetmə xərclərinin optimallaşdırılması prioritet istiqamətlər kimi müəyyən

edilmişdir. 2018-ci ilin büdcə layihəsində “Qanunvericilik və icra hakimiyyəti, yerli

özünüidarəetmə orqanlarının saxlanılması” köməkçi bölməsinin dövlət büdcəsində

xüsusi çəkisinin 3,1% və ya 654946,4 min manat olacağı proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da

2017-ci ilin təyinatı və gözlənilən icrası ilə müqayisədə hər iki halda 0,4 faiz bəndi az

olsa da, mütləq rəqəmlə təyinatdan 32349,9 min manat, gözlənilən icradan isə 38575,7

min manat çoxdur.

“Qanunvericilik və icra hakimiyyəti, yerli özünüidarəetmə orqanlarının

saxlanılması” köməkçi bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmış xərclərin inzibati təsnifat üzrə

strukturu aşağıda verilmişdir (Cədvəl 45).

Cədvəl 45. 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində "Qanunvericilik və icra hakimiyyəti, yerli özünüidarəetmə orqanları" köməkçi bölməsində dövlət orqanları, fəsillər və büdcədənkənar xərclər üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 2016-2017-ci illərlə müqayisəsi, min manatla

Təşkilatın adı 2016-ci il

icra

2017-cı il gözlənilən

icra

2018-ci il layihə

Fərq (2017-ci ilin gözlənilən

icrası ilə müqayisədə)

məbləğ Məbləğ Faiz

Qanunvericilik orqanları

1 Milli Məclis 22582.6 23701.4 24232.1 530.7 102.2

Maddi texniki təminatın təkmilləşdirilməsi 577.5

Qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının təşkilati strukturunun təkmilləşdirilməsi

309.6

Cəmi 23469.7 23701.4 24232.1 530.7 102.2

Ali və yuxarı icra hakimiyyəti orqanları. o cümlədən

0

1 Prezident Administrasiyası 66606.7 75597.5 91600.5 16003.0 121.2

2 Nazirlər Kabineti 9395.5 9923.7 8380.6 -1543.1 84.5

3 AR Prezidentinin Xüsusi Tibbi Xidməti 2639.1 3330.8 3527.0 196.2 105.9

Maddi texniki təminatın təkmilləşdirilməsi 7253 0 0 0 0.0

Cəmi 85894.3 88852.0 103508.1 14656.1 116.5

Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları. o cümlədən

0

Nazirliklər

0

1 Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi 6385.9 7578.2 7806.7 228.5 103.0

2 Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi 3070.7 4336.7 4482.5 145.8 103.4

3 Gənclər və İdman Nazirliyi 2629.4 2694.1 2737.2 43.1 101.6

4 Xarici İşlər Nazirliyi 12336.4 12657.5 10048 -2609.5 79.4

5 İqtisadiyyat Nazirliyi 6347.1 7102.6 7313.8 211.2 103.0

6 Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi 5991.8 12027.1 13137.0 1109.9 109.2

124

7 Maliyyə Nazirliyi 14957.2 16910.5 18308.6 1398.1 108.3

8 Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi 2578.2 5030.1 5130.8 100.7 102.0

9 Nəqliyyat Nazirliyi 2045.6 1272.8 0 -1272.8 0.0

10 Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi

1772.5 3477.4 3782.0 304.6 108.8

11 Səhiyyə Nazirliyi 1591.3 1926.8 1966.9 40.1 102.1

12 Energetika Nazirliyi 3488.5 3661.6 4080.4 418.8 111.4

13 Təhsil Nazirliyi 3631.2 4134.6 4345.9 211.3 105.1

14 Vergilər Nazirliyi 23376.1 21200.3 21749.3 549.0 102.6

Cəmi 90201.9 104010.3 104889.1 878.8 100.8

Komitələr

0

1 Ailə. Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi

1276.9 1274.3 1409.0 134.7 110.6

2 Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi 1319.9 1328.2 1347.6 19.4 101.5

3 Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi 2100.8 2381.5 2428.8 47.3 102.0

4 Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi 1419 1655.6 1856.7 201.1 112.1

5 Dövlət Statistika Komitəsi 13727.6 14721.7 15106.5 384.8 102.6

6 Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi 6808.4 7840.5 8102.5 262 103.3

7 Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin işləri üzrə Dövlət Komitəsi

2042.9 2176.9 2233.8 56.9 102.6

8 Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi 223.9

0 0.0

9 Standartlaşdırma. Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi

1658.3 1815.9 1912.4 96.5 105.3

Cəmi 30577.7 33194.6 34397.3 1202.7 103.6

Komissiyalar

0

1 AR Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası

814.9 941.5 952.9 11.4 101.2

Cəmi 814.9 941.5 952.9 11.4 101.2

Agentliklər

0

1

AR Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi

16450.9 20953.7 24553.4 3599.7 117.2

2 Satınalmalar üzrə Dövlət Agentliyi 77.9

0 0 0.0

3 Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Borcunun İdarə Edilməsi Agentliyi

272.2 415.6 448.5 32.9 107.9

4 Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Xəzinədarlığı Agentliyi

2640.6 3096.9 3121.4 24.5 100.8

5 Əmlak Komitəsi yanında Torpaqların Dövlət İdarəetməsinin Təşkili Dövlət Agentliyi

543.7 696.2 689.7 -6.5 99.1

6

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Yanında Geodeziya və Kartoqrafiya üzrə Dövlət Agentliyi

573.0 545.5 -27.5 95.2

7 Təhsil Nazirliyi yanında Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyi

639.2 655.8 16.6 102.6

8 AR-nın Qida təhlükəsizliyi Agentliyi

1535.9 1535.9 0.0

Cəmi 19985.3 26374.6 31550.2 5175.6 119.6

Administrasiyalar

0

1 Dövlət Dəniz Administrasiyası 2006.2 2496.8 2646.0 149.2 106.0

2 Dövlət Mülki Aviasiya Administrasiyası 799.6 981.8 967.6 -14.2 98.6

Cəmi 2805.8 3478.6 3613.6 135.0 103.9

İdarələr

0

1 Milli Arxiv İdarəsi 478.2 500.4 513.6 13.2 102.6

Cəmi 478.2 500.4 513.6 13.2 102.6

Xidmətlər

0

125

1 Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Maliyyə Nəzarəti Xidməti

1320.5 1476.1 1520.8 44.7 103.0

2 Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Sığorta Nəzarəti Xidməti

39.6

0 0.0

3 Maliyyə Nazirliyinin Qiymətli Metallara və Qiymətli Daşlara Nəzarət Dövlət Xidməti

512.7 704.2 693.9 -10.3 98.5

4 Nəqliyyat Nazirliyinin Dövlət Avtomobil Nəqliyyatı Xidməti

1564.7 1693.9 1726.3 32.4 101.9

5

İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti

1602.5 2271.4 2333.6 62.2 102.7

6 Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Əmək Müfəttişliyi

2911 3018.2 2892.4 -125.8 95.8

7 Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Məşğulluq Xidməti

3797.6 8044.8 0 -8044.8 0.0

8 Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Sosial Təminat Xidməti

332.4 0 0 0 0.0

9 Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Baytarlıq Nəzarəti Xidməti

416.1 528.6 542.2 13.6 102.6

10 Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti

239.8 367.2 371.7 4.5 101.2

11

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Layihələrin və Kreditlərin İdarəedilməsi Xidməti

410.3 578.4 602.5 24.1 104.2

12

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidməti

203.4 416.8 408.1 -8.7 97.9

13 Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi yanında Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidməti

948.2 1140.7 1189.7 49.0 104.3

14

Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi yanında Daşınmaz Əmlakın Kadastrı və Ünvan Reyestri Xidməti

549.2 875.0 892.7 17.7 102.0

15

Standartlaşdırma. Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi yanında Dövlət Metrologiya Xidməti

482.7 562.0 0 -562 0.0

16

Standartlaşdırma. Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi yanında Dövlət Akkreditasiya Xidməti

239.1 277.7 0 -277.7 0.0

17

Standartlaşdırma. Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi yanında Texniki Tənzimləmə və Standartlaşdırma üzrə Dövlət Nəzarəti Xidməti

1273.5 1673.1 0 -1673.1 0.0

18

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Tibbi-Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya Xidməti

282.8 468.5 450.8 -17.7 96.2

19

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması. İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin

379.4 456.4 500.9 44.5 109.8

Cəmi 17505.5 24553.0 14125.6 -10427.4 57.5

Katibliklər

0

1 Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiyanın Katibliyi

83.1 142.4 144.1 1.7 101.2

2 Tarif (qiymət) Şurasının Katibliyi 392.7 505.8 521.6 15.8 103.1

Cəmi 475.8 648.2 665.7 17.5 102.7

Fondlar

0 0.0

126

1 Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu 626.0 689.8 689.9 0.1 100.0

2

Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin Tabeliyində İnformasiya Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondu

210.2 325.3 326.9 1.6 100.5

Cəmi 836.2 1015.1 1016.8 1.7 100.2

Digər mərkəzi təşkilatlar

0

1 Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə müvəkkili (Ombudsman)

1874.8 1879.4 1909.8 30.4 101.6

2 Azərbaycan Respublikasının Hesablama Palatası

3322.6 3774.7 3852 77.3 102.0

3 Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Seçki Komissiyası

2203 2315.2 2395.9 80.7 103.5

4 Məhkəmə-Hüquq Şurası 559.1 640.5 649.5 9 101.4

5 Azərbaycan Respublikasının Milli Televiziya və Radio Şurası

781.6 800.9 819.4 18.5 102.3

Cəmi 8741.1 9410.7 9626.6 215.9 102.3

Publik hüquqi şəxslər

0

1 Bakı Nəqliyyat Agentliyi 0 2071.2

-2071.2 0.0

2 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi

0 1298.8 0 -1298.8 0.0

3 AR Prezidenti yanında Dövlət Qulluğu Məsələləri üzrə Dövlət Komissiyası

819.8 0 0 0 0.0

4 Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası 2082.1 0 0 0 0.0

5 Müəllif Hüquqları Agentliyi 607.6 622.9 0 -622.9 0.0

6 Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi

1060.3 1724.4 0 -1724.4 0.0

7 Nazirlər Kabineti yanında "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi

990.1 1191.6

-1191.6 0.0

8 Nazirlər Kabineti yanında Dənizkənarı Bulvar İdarəsi

462.9 766.6 0 -766.6 0.0

Cəmi 6022.8 7675.5 0 -7675.5 0.0

Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları üzrə cəmi

178445.2 211802.5 201351.4 -

10451.1 95.1

1 Maddi texniki təminatın möhkəmləndirilməsi ilə bağlı xərclər. o cümlədən

0

2 Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları üzrə 46.0 969.2 3359.3 2390.1 234.3

Cəmi 46.0 969.2 3359.3 2390.1 234.3

Qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının təşkilati strukturunun təkmilləşdirilməsi xərcləri. o cümlədən

2740.7 13087.8 20355.9 7268.1 155.5


CƏMİ 181231.9 225859.5 225066.6 -792.9 99.6

Büdcədənkənar xərclər. o cümlədən

0


YEKUN 252463.5 406343.0 426733.4 20390.4 105.0

Digər mərkəzi təşkilatların saxlanılması 60.0 248.2 250.0 1.8 100.7

Yerli icra hakimiyyəti orqanları. o cümlədən

81917.0 86667.7 89462.6 2794.9 103.2

Şəhər və rayon icra hakimiyyəti orqanları (cümlədən bu orqanların yanında yaradılan təşkilatlar)

0.0 238.0 236.2 -1.8 99.2

1 Sumqayıt Avtomobil Nəqliyyatı ilə Sərnişindaşıma İdarəsi

0 121.5 114.8 -6.7 94.5

127

2 Gəncə Avtomobil Nəqliyyatı ilə Sərnişindaşıma İdarəsi

0 116.5 121.4 4.9 104.2

Bakı şəhəri İcra hakimiyyətinin tabeliyində olan təşkilatlar

1334.3 1477.9 1508.2 30.3 102.1

o cümlədən

0

1 İqtisadiyyat Komitəsi 120.3 146.8 155.8 9 106.1

2 Memarlıq və Şəhərsalma Baş İdarəsi 255.4 300 311.7 11.7 103.9

3 Xarici Əlaqələr və İnvestisiya Proqramları Departamenti

185 212.2 205.8 -6.4 97.0

4 Kino Xidməti İdarəsi 129.1 130.9 130.1 -0.8 99.4

5 Mənzil Kooperativ Təsərrüfat İdarəsi 94.6 116.9 119.8 2.9 102.5

6 Ticarət və Xidmət Departamenti 446.5 468 476.7 8.7 101.9

7 Ekspertiza Mərkəzi 103.4 103.1 108.3 5.2 105.0

Nazirliklərin yerli qurumları 24084.0 8842.4 9015.9 173.6 102.0

Qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının təşkilati strukturunun təkmilləşdirilməsi xərcləri. o cümlədən

190.7 0 0 0 0.0

Yerli 190.7 0 0 0 0.0

Büdcədənkənar xərclər. o cümlədən

0

1 Yerli icra hakimiyyəti orqanları üzrə 649.7 0 0 0 0.0

Cəmi Yerli icra hakimiyyəti orqanları 108175,7 97226,0 100222,9 2997,0 103,1

“Qanunvericilik orqanları” paraqrafı üzrə Azərbaycan Respublikasının Milli

Məclisin saxlanılması xərcləri üzrə 24232,1 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır.

Bu da, 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 1649,5 min manat və ya 7,3%, 2017-

ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 530,7 min manat və ya 2,2% çoxdur.

“Ali və yuxarı icra hakimiyyəti orqanları” paraqrafı üzrə Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının saxlanılması xərclərinə 2018-ci ilin

büdcə layihəsində 91600,5 min manat (2016-cı ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə

24993,8 min manat və ya 37,5%, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 16002,9

min manat və ya 21,2% çox) vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bunun da 45,9%-i və ya

42013,2 min manatı əməyin ödənişinə (2016-cı ilin faktiki icrası ilə müqayisədə 6669,9

min manat və ya 18,9%,2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 2028,7 min manat

və ya 5,1% çox) yönəldiləcəkdir.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aparatın saxlanılmasına 8380,6

min manat (2016-cı ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə 1014,9 min manat və ya

10,8%, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 1543,0 min manat və ya 14,5% az)

vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu vəsaitin 79,5%-i əməyin ödənişi ilə bağlıdır. Bu da

2016-cı ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə 1115,3 min manat və ya 14,3%, 2017-

ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 1711,8 min manat və ya 20,4% azdır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Xüsusi Tibb Xidmətinin saxlanılması

xərclərinə 2018-ci ilin büdcə layihəsində 3527,0 min manat (2016-cı ilin faktiki icra

göstəricisi ilə müqayisədə 887,9 min manat və ya 33,6%, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

128

müqayisədə 196,2 min manat və ya 5,9% çox) vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bunun da

87,0%-i və ya 3068,5 min manatı əməyin ödənişinə (2016-cı ilin faktiki icrası ilə

müqayisədə 803,2 min manat və ya 35,5%, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə

148,8 min manat və ya 5,1% çox) yönəldiləcəkdir.

“Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları” paraqrafı üzrə dövlət büdcəsi layihəsində

426733,4 min manat və ya köməkçi bölmənin 65,2%-i həcmində vəsait nəzərdə

tutulmuşdur. Bu da 2016-cı ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə 174269,9 min

manat və ya 69,0%, 2017-cı ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə isə 20390,3 min manat

və ya 5,0% çoxdur. Proqnozlaşdırılmış vəsaitin 58,4%-i və ya 249312,0 min manatı

əməyin ödənişinə, 0,7%-i və ya 2949,4 min manatı təqaüdlər və sosial müavinətlərə,

14,4%-i və ya 61540,3 min manatı malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınmasına,

8,1%-i və ya 34477,8 min manatı isə digər xərclərə, 18,4%-i və ya 78453,9 min manatı

qeyri-maliyyə aktivlərinin alınmasına yönəldiləcəkdir.

Növbəti ildə mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının aparatının saxlanılması

xərclərinə nəzərdə tutulmuş vəsaitin icrasının 54 kredit sərəncamçısı (2017-ci ildə 64

kredit sərəncamçısı), o cümlədən 104889,1 min manatının 13 nazirlik (2017-ci ildə 14

nazirlik üzrə 104010,3 min manat), 34397,3 min manatının 8 komitə (2017-ci ildə 8

komitə üzrə 33194,6 min manat), 31550,2 min manatının 7 agentlik (2017-ci ildə 6

agentlik üzrə 26374,6 min manat), 14125,6 min manatının 13 xidmət (2017-ci ildə 17

xidmət üzrə 24553,0 min manat), 9626,6 min manatının 5 digər mərkəzi təşkilatlar

(2017-ci ildə 5 digər mərkəzi təşkilatlar üzrə 9410,7 min manat), 6762,6 min manatının

isə 8 digər (2017-ci ildə 14 təşkilat) tərəfindən həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Qeyd edək ki, 2017-ci ildə “Bakı Nəqliyyat Agentliyi” 2071,2 min manat, Azərbaycan

Respublikasının Prezidenti yanında Mənzil İnşaat Dövlət Agentliyi 1298,8 min manat,

“Müəllif Huquqları Agentliyi” 622,9 min manat, “Alternativ və Bərpa Olunan Enerji

Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi” 1724,4 min manat, “Nazirlər Kabineti yanında

“İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi 1191,6 min manat, “Nazirlər Kabineti

yanında Dənizkənarı Bulvar İdarəsi 766,6 min manat vəsait proqnozlaşdırılmış, həmin

qurumların publik hüquqi şəxs kimi fəaliyyətə başlaması ilə əlaqədar növbəti ildə

“Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsində vəsait nəzərdə tutulmamışdır.

Təqdim olunmuş büdcə layihəsində bu paraqraf üzrə nəzərdə tutulmuş 426733,4

min manat məbləğində vəsaitin 201351,4 min manatının mərkəzi icra hakimiyyəti

orqanlarının aparatının saxlanılması xərclərinə, 23715,2 min manatının birdəfəlik

təyinatlı xərclərə, 201666,8 min manatının dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların

büdcədənkənar xərclərinə yönəldilməsi proqnozlaşdırılmışdır.

129

Növbəti ildə dövlət xərclərində yeni yaradılmış Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi

üçün 1535,9 min manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Proqnozlaşdırılmış

vəsaitin xərclərin iqtisadi təsnifat üzrə 65,1%-i və ya 1000,6 min manatı əməyin

ödənişinə, 0,5%-i və ya 7,1 min manatı təqaüdlər və sosial müavinətlərə, 19,0%-i və ya

291,2 min manatı malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınmasına, 0,4%-i və ya 6,0 min

manatı isə digər xərclərə, 15,0%-i və ya 231,0 min manatı qeyri-maliyyə aktivlərinin

alınmasına yönəldiləcəkdir.

İslahatların davamı olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham

Əliyevin dövlət idarəetmə strukturunu təkmilləşdirmək, habelə nəqliyyat, rabitə və

yüksək texnologiyalar sahələrində dövlət siyasətini və tənzimlənməsini müasir dövrün

tələblərinə uyğunlaşdırmaq və səmərəliliyi artırmaq məqsədi ilə 13 fevral 2017-ci il tarixli

Sərəncamına əsasən Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat Nazirliyi və Azərbaycan

Respublikasının Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi birləşdirilərək, onların

əsasında Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar

Nazirliyi yaradılmış, bəzi büdcədən maliyyələşən təşkilatların (Azərbaycan

Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Bakı Nəqliyyat Agentliyi, Azərbaycan

Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Dənizkənarı Bulvar İdarəsi, Azərbaycan

Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında "İçərişəhər" Dövlət Tarix Memarlıq Qoruğu

İdarəsi, Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə

Dövlət Agentliyi, Azərbaycan Respublikasının Müəllif Hüquqları Agentliyi, Azərbaycan

Respublikasının Prezidenti yanında Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi, Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi yanında Dövlət Metrologiya Xidməti,

Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi yanında Dövlət

Akkreditasiya Xidməti, Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi

yanında Texniki Tənzimləmə və Standartlaşdırma üzrə Dövlət Nəzarəti Xidməti) cari

ildən etibarən publik hüquqi şəxs kimi fəaliyyətini davam etdirməsi bu təşkilatlar üzrə

“Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsində vəsaitin proqnozlaşdırılmamasına səbəb olmuş

və onlara qismən maliyyə yardımının ayrılması (subsidiya) üçün 2018-ci ilin dövlət

büdcəsinin aidiyyəti funksional bölmələrində vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

“Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları” paraqrafı üzrə xərclərin strukturunda bir sıra

mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitlər nəzərəçarpacaq

dərəcədə xüsusi çəkiyə malikdir. Belə ki, bu, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının

aparatının saxlanılması xərcləri üzrə vəsaitlərin 21749,3 min manatı və ya 10,8%-nin

(2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 549,0 min manat və ya 2,6% çox) Vergilər

Nazirliyinə, 18308,6 min manatı və ya 9,1%-nin (2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

130

müqayisədə 1398,1 min manat və ya 8,3% çox) Maliyyə Nazirliyinə, 13137,0 min

manatı və ya 6,5%-nin (2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 1109,8 min manat

və ya 9,2% çox) Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə, 10048,0 min manatı və ya 5,0%-nin

(2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 2609,5 min manat və ya 20,6% az) Xarici

İşlər Nazirliyinə, 7806,7 min manatı və ya 3,9%-nin (2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə 228,5 min manat və ya 3,0% çox) Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə,

7313,8 min manatı və ya 3,6%-nin (2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 211,2

min manat və ya 3,0% çox) İqtisadiyyat Nazirliyinə, 15106,5 min manatı və ya 7,5%-nin

(2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 384,8 min manat və ya 2,6% çox) Dövlət

Statistika Komitəsinə, 8102,5 min manatı və ya 4,0%-nin (2017-ci ilin gözlənilən icrası

ilə müqayisədə 262,0 min manat və ya 3,3% çox) Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə,

24553,5 min manatı və ya 12,2%-nin (2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə

3599,7 min manat və ya 17,2% çox) Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında

Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinə ayrılması nəzərdə

tutulmuşdur.

2018-ci ilin büdcə layihəsində “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsində bir neçə

istiqamət üzrə konkret icraçıları büdcə layihəsində göstərilməyən birdəfəlik təyinatlı

xərclər də nəzərdə tutulmuşdur. Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının maddi-texniki

təminatının möhkəmləndirilməsi üçün 3359,3 min manat (2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 3313,3 min manat çox, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə isə

2390,1 min manat çox) vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bunun da 96,3%-i və ya 3236,2

min manatı iqtisadi təsnifatın qeyri-maliyyə aktivlərinin (o cümlədən 2212,8 min manatı

nəqliyyat vasitələrinin) alınması xərclərinə (2016-cı ildə icra edilmiş xərclə müqayisədə

3190,2 min manat, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 2280,2 min manat çox)

yönəldiləcək.

Birdəfəlik təyinatlı xərc olaraq qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının

təşkilati strukturunun təkmilləşdirilməsinə 20355,9 min manat (2016-cı ilin faktiki

icrası ilə müqayisədə 17615,2 min manat, 2017-ci ilin təyinatı ilə müqayisədə 7268,1

min manat çox) vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Həmin vəsait xərclərin iqtisadı təsnifatının

“Digər xərclər”ində sair xərclər (2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 20348,1 min manat,

2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə isə 7399,9 min manat çox) üzrə


2018-ci ilin büdcə layihəsində yalnız mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları üzrə

büdcədənkənar xərclərə 201666,7 min manat (2016-cı ilin icra göstəricisi ilə

müqayisədə 130435,2 min manat, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 21183,3

131

min manat çox) vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Həmin vəsaitin 53,5%-nin və ya 107924,5

min manatının əməyin ödənişinə, 0,5 %-nin və ya 1044,2 min manatının təqaüdlər və

sosial müavinətlərin ödənişinə, 1,9%-nin və ya 3807,5 min manatının digər xərclərə,

35,1 %-nin və ya 70836,2 min manatının qeyri-maliyyə aktivlərinin alınmasına (bu

bölmə üzrə xərcin 96,5%-in və ya 68377,5 min manatı qeyri-yaşayış binalarının tikintisi

xərc maddəsi üzrə nəzərdə tutulub), 9,0%-i və ya 18054,3 min manatı (2016-cı ilin icrası

ilə müqayisədə 53177,3 min manat az, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə

3712,8 min manat çox) malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması məqsədilə


Əvvəlki illərdə olduğu kimi büdcədənkənar xərclərin tərkibində (Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Administrasiyası – 37242,5 min manat, Vergilər Nazirliyi -

135000,0 min. manat, Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi - 2800,0 min manat,

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial

İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi – 20000,0 min manat, Ekologiya və Təbii Sərvətlər

Nazirliyi - 170,0 min manat, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi – 82,0 min

manat və s.) ən böyük xüsusi çəki Vergilər Nazirliyinə, Azərbaycan Respublikası

Prezidentinin Administrasiyasına və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında

Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinə məxsusdur. Belə

ki, büdcədənkənar xərclərdə bu üç qurumun payı müvafiq olaraq 66,9%, 18,5% və 9,9%

səviyyəsində proqnozlaşdırılmışdır.

“Yerli icra hakimiyyəti orqanları” paraqrafına ümumilikdə köməkçi bölmə üzrə

vəsaitin 15,3%-i və ya 100222,8 min manatı həcmində vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki,

bu da 2016-cı ilin faktiki icrası ilə müqayisədə 7952,9 min manat və ya 7,4%, 2017-ci ilin

gözlənilən icrası ilə müqayisədə 2996,8 min manat və ya 3,1%, 2017-ci ilin təyinatı ilə

müqayisədə isə 2014,8 min manat və ya 2,0% çoxdur.

Bu paraqraf üzrə nəzərdə tutulmuş xərclərin strukturunda əməyin ödənişi xərcləri

üstünlük təşkil edir. Belə ki, proqnozlaşdırılmış vəsaitin 83,3%-i və ya 83536,7 min

manatı əməyin ödənişinə, 1,3%-i və ya 1313,9 min manatı təqaüdlər və sosial

müavinətlərə, 14,2%-i və ya 14221,2 min manatı malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınmasına, 0,5%-i və ya 445,4 min manatı iqtisadi təsnifatın digər xərclərinə, 0,7%-i və

ya 705,6 min manatı qeyri-maliyyə aktivlərinin alınmasına yönəldiləcəkdir.

Yerli xərclərin tərkibində Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin tabeliyində olan

təşkilatlara ümumilikdə1508,2 min manat həcmində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu

da 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 30,3 min manat və ya 2,1% çoxdur. Bu

xərclərin tərkibində İqtisadiyyat Komitəsinə 155,8 min manat və ya 2017-ci ilin

132

gözlənilən icrası ilə müqayisədə 6,1%, Memarlıq və Şəhərsalma Baş İdarəsinə 311,7

min manat və ya 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 3,9%, Mənzil Kooperativ

Təsərrüfat İdarəsinə 119,8 min manat və ya 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə

2,5%, Ticarət və Xidmət Departamentinə 476,7 min manat və ya 2017-ci ilin gözlənilən

icrası ilə müqayisədə 1,9%, Ekspertiza Mərkəzinə 108,3 min manat və ya 2017-ci ilin

gözlənilən icrası ilə müqayisədə 5,0% çox, Xarici Əlaqələr və İnvestisiya Proqramları

Departamentinə 205,8 min manat və ya 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə

3,0%, Kino Xidməti İdarəsinə 130,1 min manat və ya 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə 0,6% az vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Xərclərin iqtisadi təsnifat üzrə təhlili

ilə müəyyən edildi ki, nəzərdə tutulmuş vəsaitin 86,5% əməyin ödənişi ilə bağlı xərclər

təşkil edəcək.

“Digər mərkəzi təşkilatların saxlanılması” paraqrafından maliyyələşən Mükafat

Komissiyasına dövlət mükafatlarının və təltiflərinin təminatı xərcləri üzrə, ötən illərdə

olduğu kimi növbəti ilin büdcə layihəsində də iqtisadi təsnifatın “Digər xərclər” bölməsi

üzrə 2017-ci il üçün təsdiq edilmiş vəsaitin məbləğinə bərabər olmaqla 250,0 min manat

vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Qeyd edək ki, son illərdə bu qurum üzrə nəzərdə tutulan

vəsaitin məbləği sabit saxlanılsa da, ilin sonunda icra səviyyəsi aşağı olur. Bu paraqraf

üzrə icra 2015-ci ildə 250,8 min manat təyinata qarşı 50,0 min manat və ya 19,9%,

2016-cı ildə 250,8 min manat təyinata qarşı 60,0 min manat və ya 23,9% təşkil etmiş,

2017-ci ildə isə 250,8 min manat dürüstləşdirilmiş təyinata qarşı 248,2 min manat və ya

98,9% icra gözlənilir. 2018-ci il üçün nəzərdə tutulmuş vəsait 2016-cı ilin faktiki icrası ilə

müqayisədə 190,0 min manat və ya 4,2 dəfə, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından 1,7 min


“Qanunvericilik və icra hakimiyyəti, yerli özünüidarəetmə orqanlarının

saxlanılması” köməkçi bölməsi üzrə xərclərin iqtisadi təsnifat üzrə təhlili əməyin ödənişi

ilə bağlı xərclərin üstünlük təşkil etdiyini göstərir.

İqtisadi təsnifata uyğun olaraq 2018-ci ilin büdcə layihəsində köməkçi bölmə üzrə

nəzərdə tutulmuş vəsaitin tərkibi əsasən əmək tutumlu olmaqla bu istiqamətə köməkçi

bölmə xərclərində xüsusi çəkisi 2016-2017-ci illərin müvafiq göstəriciləri ilə müqayisədə

0,5 faiz bəndi çox və 2,6 faiz bəndi az olmaqla 61,3% səviyyəsində

proqnozlaşdırılmışdır. Əməyin ödənişi ilə bağlı 401270,9 min manat məbləğdə vəsaitin

ayrılması nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da müvafiq illərlə müqayisədə 115318,6 min manat

və 7205,9 min manat çoxdur.

Köməkçi bölmə üzrə nəzərdə tutulmuş xərclərin 127848,2 min manatının və ya

19,5%-nin malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınmasına yönəldilməsi nəzərdə

133

tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin faktiki icra göstəricisindən 10810,1 min manat az,

2017-ci ilin gözlənilən icrasından 22418,8 min manat çoxdur.

“Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsi üzrə 5005,1 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin faktiki icra göstəricisindən 2161,6 min manat,

2017-ci ilin gözlənilən icrasından 1541,0 min manat çoxdur. Artım işsizlərin hazırlığı və

ixtisasının artırılması ilə bağlı müvafiq illərdən fərqli olaraq cari ildə 1617,0 min manat

vəsaitin nəzərdə tutulması ilə bağlıdır.

Köməkçi bölmədə “Digər xərclər”ə 40597,9 min manat həcmində vəsait nəzərdə

tutulmuşdur. Bu məbləğ 2016-cı ilin faktiki icra göstəricisindən 3058,3 min manat çox,

2017-ci ilin gözlənilən icrasından 41372,8 min manat azdır. 2018-ci ilin büdcə

layihəsində bu xərclərin azalmasının əsas səbəblərindən biri bölmə üzrə xərclərin

72,1%-i və ya 29289,1 min manat həcmində nəzərdə tutulmuş sair xərclərin 2017-ci illə

müqayisədə 41416,7 min manat azalmasıdır.

Növbəti ildə “Qanunvericilik və icra hakimiyyəti, yerli özünüidarəetmə orqanlarının

saxlanılması” köməkçi bölməsində “Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması” bölməsi üzrə

80224,3 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin faktiki icra

göstəricisindən 75154,7 min manat, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından 48782,8 min

manat çoxdur. Büdcə layihəsində bu xərclərin artmasının əsas səbəblərindən biri qeyri-

yaşayış binalarının tikintisi ilə bağlı xərclərə müvafiq illərlə müqayisədə 68377,5 min

manat (2016-cı ildə bu məqsədə vəsait nəzərdə tutulmamış) və 45112,6 min manat

(2017-ci ildə 31759,0 min manat dürüstləşdirilmiş təyinat təsdiq edilmişdir) çox vəsaitin

proqnozlaşdırılmasıdır.

2018-ci ilin büdcə layihəsində qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması ilə bağlı

xərclərin çox proqnozlaşdırılması əsasən Vergilər Nazirliyi üzrə nəzərdə tutulmuş

xərclərlə bağlıdır. Qeyd edək ki, Nazirliyə bu istiqamətdə proqnozlaşdırılmış 68377,6

min manat vəsaiti bu qurumun büdcədənkənar xərclərin 50,7%-i səviyyəsindədir.

“Beynəlxalq fəaliyyət və beynəlxalq təşkilatlara üzvlük haqqı” köməkçi bölməsi

üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin dövlət büdcəsində xüsusi çəkisi 1,0%, “Ümumi dövlət

xidmətləri” bölməsi xərclərində isə 5,9% təşkil edəcəkdir. Köməkçi bölmə üzrə 2018-ci

ildə 215100,0 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin faktiki icrası

ilə müqayisədə 37962,9 min manat və ya 15,0%, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə 16802,9 min manat və ya 7,2% azdır. Köməkçi bölmə üzrə əvvəlki illərə

nisbətən az vəsaitin proqnozlaşdırılmasına səbəb növbəti büdcə ilində xarici dövlətlərə

kredit verilməsi üçün vəsaitin nəzərdə tutulmamasıdır.

134

Köməkçi bölmə üzrə proqnozlaşdırılmış vəsaitin 112000,0 min manatı və ya

52,1%-i Azərbaycan Respublikasının xaricdə olan diplomatik nümayəndəlik və

konsulluqlarının saxlanılması xərcləri üzrə nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin

faktiki icrası ilə müqayisədə 13981,1 min manat və ya 14,3%, 2017-ci ilin müvafiq

göstəricisi ilə müqayisədə isə 9490,1 min manat və ya 9,3% çoxdur.

İqtisadi təsnifata uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının xaricdə olan

diplomatik nümayəndəlik və konsulluqlarının saxlanılması xərclərinin 56250,5 min

manatı və ya 50,22%-i əməyin ödənişinə, 16164,3 min manatı və ya 14,43%-i malların

(işlərin və xidmətlərin) satın alınmasına, 39552,2 min manatı və ya 35,32%-i digər

xərclərə, 33,0 min manatı və ya 0,03%-i qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması ilə bağlı


Qeyd edilənlərlə yanaşı köməkçi bölmədə “Azərbaycan Respublikasının xarici

ölkələrdə fəaliyyət göstərən səfirlik və konsulluqlarında ticarət nümayəndələrinin təyin

edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 yanvar 2017-ci il tarixli

1217 nömrəli Fərmanının icrası ilə əlaqədar ticarət nümayəndələrinin fəaliyyətinin dövlət

büdcəsindən maliyyələşdirilməsi üçün Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat

Nazirliyinə növbəti il üçün digər xərclərdən 3100,0 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Bu məqsəd üçün proqnozlaşdırılmış vəsait 2017-ci illə

müqayisədə təsdiq edilmiş təyinatdan 600,0 min manat və ya 16,2%, gözlənilən icradan

isə 563,0 min manat və ya 15,4 % azdır.

Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyinə ümumilikdə 100000,0 min

manat (2016-cı ilin faktiki icrası ilə müqayisədə 51550,4 min manat və ya 2,1 dəfə,

2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 25750,0 min manat və ya 34,7% çox), o

cümlədən beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatlarının səhm kapitalında iştirak üçün

48000,0 min manat (2016-cı ilin faktiki icrası ilə müqayisədə 21720,6 min manat və ya

82,7%, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 16815,0 min manat və ya 53,9%

çox), beynəlxalq fəaliyyət və bu qəbildən olan digər tədbirlər üçün 22000,0 min manat

(2016-cı ilin faktiki icrası ilə müqayisədə 5444,8 min manat və ya 32,9% çox, 2017-ci ilin

gözlənilən icrası ilə müqayisədə 1265,0 min manat və ya 5,4% az), digər beynəlxalq

fəaliyyət üçün 30000,0 min manat (2016-cı ilin faktiki icrası ilə müqayisədə 24385,1 min

manat və ya 5,3 dəfə, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 10200,0 min manat

və ya 51,5% çox) vəsait proqnozlaşdırılmışdır.

“Başqa kateqoriyalara aid edilməyən ümumi dövlət xidmətləri” köməkçi

bölməsində müxtəlif siyahıyaalınma tədbirlərinin keçirilməsi, statistika sistemində

islahatların aparılması, seçici siyahılarının dəqiqləşdirilməsi və dairə seçki

135

komissiyalarının və katibliyin saxlanılmasına növbəti ildə 72272,9 min manat və ya

bölmə xərclərinin 2,0%-i həcmində vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

“Büdcələr arasında transfertlər” köməkçi bölməsinin xərclərinə 287100,0 min

manat və ya “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsi xərclərinin 7,9%-i həcmində vəsait

nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin faktiki icrası ilə müqayisədə 438,3 min manat

və ya 0,2% az, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından isə 3000,0 min manat və ya 1,1%

çoxdur. Bu köməkçi bölmə üzrə nəzərdə tutulan vəsaitin növbəti ildə icmal büdcənin

tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikasına dövlət büdcəsindən ayrılan

dotasiyanın məbləği 281900,0 min manatı proqnozlaşdırılmışdır. Bu isə 2017-ci illə

müqayisədə 3000,0 min manat və ya 1,1% çoxdur.

Yerli büdcələrə ayrılan dotasiyanın məbləği isə cari ilin müvafiq göstəricisinə

bərabər 5200,0 min manat həcmində saxlanılmışdır.

“Elm” köməkçi bölməsində 128060,2 min manat və ya bölmə xərclərinin 3,5%-i

həcmində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin faktiki icrası ilə müqayisədə

17812,0 min manat və ya 16,2% və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə


“Dövlət borcu üzrə xidmətlər” köməkçi bölməsində dövlətin daxili və xarici

borclarının idarə edilməsi, cəlb edilmiş kreditlər üzrə borc öhdəliklərinin vaxtında yerinə

yetirilməsi məqsədilə 2262777,5 min manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin

faktiki icrası ilə müqayisədə 493714,0 min manat və ya 27,9%, 2017-ci ilin

proqnozlaşdırılan məbləği və gözlənilən icrası isə müqayisədə isə 620977,8 min manat


Bu xərclərin xüsusi çəkisinin “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsinin xərclərinin

62,5%-i qədər olacağı proqnozlaşdırılmışdır. 2017-ci ilin 8 ayı ərzində dövlət borcuna və

öhdəliklərinə xidmət edilməsi ilə bağlı xərclər 861583,8 min manat məbləğində icra

olunmuşdur ki, bu 2017-ci illik proqnozun 52,5%-ni təşkil edir.

3.2. Sosialyönümlü sahələrdə xərclərin strukturu və əsas istiqamətləri

3.2.1. Elm, təhsil, səhiyyə və mədəniyyət xərcləri

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Elm” köməkçi bölməsi üzrə 128060,2 min

manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icra göstəricisindən 17812,0

min manat və ya 16,2%, 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 9514,7 min

136

manat və ya 8,0% çoxdur. 2018-ci il dövlət büdcəsi xərclərində elmlə bağlı xərclərin

xüsusi çəkisi 2016-cı ilin müvafiq göstəricisinə bərabər və 2017-ci ilin müvafiq

göstəricisindən 0,1% bəndi az olmaqla 0,6% səviyyəsində nəzərdə tutulmuşdur.

Elm xərclərinin 119034,2 min manatının və ya 93,0%-nin “Fundamental elm”ə,

9025,9 min manatının və ya 7,0%-nin isə “Ümumdövlət xidmətləri üzrə tətbiqi

tədqiqatlar”a yönəldilməsi proqnozlaşdırılmışdır (Cədvəl 46). Qeyd etmək lazımdır ki,

cari ilin büdcəsində elmə ayrılmış vəsaitin bu istiqamətlər üzrə bölgüsü müvafiq olaraq

92,5% və 7,5%-dir.

Cədvəl 46. 2016-2018-ci illərdə elm xərclərinin müqayisəsi, min manat

Sahələrin adları 2016-cı il

(icra)

2017-ci il (dürüstləşmiş

təyinat)

2017-ci il (gözlənilən

icra)

2018-ci il (layihə)


2017-ci ilin dürüstləşmiş təyinatı

ilə müqayisə


Elm 110248,2 118545,4 115937,5 128060,2 17812,0 116,2 9514,7 108,0

Fundamental elm 103226,5 109654,5 107 242,1 119034,2 15807,8 115,3 9379,8 108,6

Ümumdövlət xidmətləri üzrə tətbiqi tədqiqatlar

7021,7 8891,0 8695,4 9025,9 2004,2 128,5 135,0 101,5

Cədvəl 46-dan göründüyü kimi, köməkçi bölmə üzrə artımın 9379,8 min manatı

və ya 98,6%-i “Fundamental elm”, 135,0 min manatı və ya 1,4%-i “Ümumdövlət

xidmətləri üzrə tətbiqi tədqiqatlar” paraqraflarının payına düşür.

Növbəti ilin büdcə layihəsində “Elm” köməkçi bölməsi üzrə xərclərin

“Fundamental elm” paraqrafında 12, “Ümumdövlət xidmətləri üzrə tətbiqi tədqiqatlar”

paraqrafında 3 olmaqla 15 baş kredit sərəncamçısı tərəfindən icra ediləcəyi nəzərdə

tutulmuşdur (Cədvəl 47).

Cədvəl 47. 2016-2018-ci illərdə “Elm” köməkçi bölmə xərclərinin inzibati təsnifat üzrə strukturu, min manatla

№ Köməkçi bölmə / təşkilat 2016 (icra)

2017 (dürüstləş

miş təyinat)

2017(gözlənilən icra)

2018 layihə

xüsusi çəki


2017-ci ilin dürüstləşmiş təyinatı ilə müqayisə


“Elm”köməkçi bölməsi

110248,2 118545,4 115937,5 128060,2 - 17812,0 116,2 9514,7 108,0

1 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

77130,9 79816,4 78060,4 81444,4 63,6 4313,5 105,6 1628,1 102,0

2 Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi

9967,8 12131,5 11864,6 12349,8 9,6 2382,0 123,9 218,3 101,8

3 Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv İdarəsi

3183,1 4765,8 4661,1 4846,9 3,8 1663,8 152,3 81,0 101,7

137

4 Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Sənayesi Nazirliyi

3930,7 4341,2 4245,7 4230,9 3,3 300,2 107,6 -110,3 97,5

5 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu

555,9 500,0 489,0 4011,2 3,1 3455,2 721,6 3511,2 802,2

6 Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi

3524,9 4202,6 4110,1 3979,1 3,1 454,3 112,9 -223,4 94,7

7 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzi

1918,2 2171,2 2123,5 2182,5 1,7 264,3 113,8 11,3 100,5

8 "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elm Mərkəzi

1790,1 1953,9 1910,9 1996,5 1,6 206,5 111,5 42,7 102,2

9 Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi

522,6 704,9 689,4 1007,7 0,8 485,0 192,8 302,7 143,0

10 Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi

722,0 809,0 791,2 812,0 0,6 90,0 112,5 3,0 100,4

11 Digər təşkilatlar və tədbirlər

7002,0 7148,9 6991,6 11199,1 8,7 4197,1 159,9 4050,3 156,7

Büdcə layihəsində cari ilin göstəricisi ilə müqayisədə artım əsasən Azərbaycan

Milli Elmlər Akademiyası (1628,1 min manat), Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

yanında Elmin İnkişafı Fondu (3511,2 min manat) və “Maddi-texniki təminatın

möhkəmləndirilməsi və əsaslı təmir”lə bağlı birdəfəlik təyinatlı (3611,5 min manat)

vəsaitlər üzrə olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, əvvəlki illərdən fərqli olaraq növbəti

ildə Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət

Komitəsinə vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulmamışdır. Bu da Azərbaycan

Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinin

tabeliyində olan Azərbaycan Standartlaşdırma və Sertifikatlaşdırma İnstitutunun ləğv

edilərək həmin İnstitutun bazasında publik hüquqi şəxslərin yaradılması ilə əlaqədardır.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası üzrə 2018-ci il üçün 81444,4 min manat

və ya 2016-2017-ci illərin müvafiq göstəriciləri ilə müqayisədə 5,6% və 4,3% çox vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Vəsaitin 55498,0 min manatı və ya 68,1%-i “Əməyin ödənişi” ilə

bağlı xərclər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Layihədə Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə 2018-ci ildə

12349,8 min manat vəsaitin ayrılması proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası

138

ilə müqayisədə 2382,0 min manat və ya 23,9%, 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə


Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsinə 2018-ci ildə 4846,9 min manat

vəsaitin ayrılması proqnozlaşdırılmışdır. Bu vəsait 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə

1663,8 min manat və ya 52,3%, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə isə 81,0

min manat və ya 1,7% çoxdur. Büdcə layihəsində ümumilikdə “Elm” köməkçi

bölməsində əməyin ödənişi xərcləri köməkçi bölmə üzrə ümumi xərclərin 59,8%-ni təşkil

etdiyi halda bu göstərici Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsi üzrə 35,5% təşkil

edəcəkdir. Digər müəssisələrdən fərqli olaraq Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv

İdarəsi üzrə, hər il olduğu kimi, malların, işlərin və xidmətlərin satın alınmasına və qeyri-

maliyyə aktivlərinin alınması xərclərinə üstünlük verilmişdir.

“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzinə 2018-ci ildə 1996,5 min

manat vəsaitin ayrılması proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 206,5 min manat və ya 11,5%, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisi ilə


Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinə 2018-ci ildə 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 454,3 min manat və ya 12,9% çox, 2017-cı ilin proqnoz göstəricisi ilə

müqayisədə isə 223,4 min manat və ya 5,3% az olmaqla 3979,1 min manat məbləğində

vəsaitin ayrılması proqnozlaşdırılmışdır. Bu vəsaitin 2981,5 min manatı və ya 74,9%-i

əməyin ödənişi ilə bağlıdır.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinə

2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 0,5 min manat və ya 0,3% çox, 2017-ci ilin

göstəricisinə bərabər olmaqla 170,5 min manat və Azərbaycan Respublikasının

Prezidenti yanında Bilik Fonduna 2016-cı ilin icrasından 20,2 min manat və ya 2,6%

çox, 2017-ci ilin proqnozuna bərabər olmaqla 803,0 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Növbəti il üçün hər iki qurum üzrə vəsait iqtisadi təsnifatın “Digər

xərclər” bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu üzrə

2018-ci ildə 4011,2 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu isə 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 3455,2 min manat və ya 7,2 dəfə, 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə

3511,2 min manat və ya 8,0 dəfə çoxdur. Növbəti ilə “Digər xərclər” və “Subsidiyalar və

cari transfertlər” bölmələri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

2017-ci ildə maliyyə ekspertizasından keçirilmiş yeni qrant layihələrinin 2018-ci

ildə Fond tərəfindən maliyyələşdirilməsinə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 2,5 milyon manatı

“Elm-Təhsil İnteqrasiyası” məqsədli qrant müsabiqəsində, 1,0 milyon manatı 2-ci

139

“Azərbaycan-Belarus” birgə beynəlxalq qrant müsabiqəsində qalib gəlmiş qrant

layihələrin maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir.

01.01.2017-ci ilə Elmin İnkişafı Fondu üzrə qalıq 12970,2 min manat olmuşdur.

2017-ci ildə yalnız Fondun idarə aparatının saxlanılması üçün vəsait ayrılmış və 9 aylıq

icra 500,0 min manata qarşı 339,2 min manat və ya 67,8% təşkil etmişdir. İlin əvvəlinə

olan qalıqdan müxtəlif qrant layihələrinin maliyyələşdirilməsinə 9 ay ərzində 3466,7 min

manat vəsait xərc edilmiş, 01.09.2017-ci ilə qalıq 9503,5 min manat təşkil etmişdir.

Məlumat üçün qeyd edək ki, qrant layihələrinin maliyyələşdirilməsinə 2015-ci ildə

4865,5 min manat, 2016-cı ildə isə 4756,7 min manat vəsait yönəldilmişdir ki, bunun da

müvafiq olaraq 127,6 min manatı və 49,2 min manatı layihə rəhbərləri tərəfindən istifadə

edilməyərək dövlət büdcəsinə qaytarılmışdır. Ümumiyyətlə 2010-cu ildən başlayaraq

Elmin İnkişafı Fondu tərəfindən qrant layihələrinin maliyyələşdirilməsinə 34412,3 min

manat vəsait xərc edilmişdir. Göstərilənləri və 01.09.2017-ci ilə qalığın 9503,5 min

manat olduğunu nəzərə alsaq, Fond üzrə vəsaitin cari amillər nəzərə alınmadan

proqnozlaşdırıldığını və azalma potensialı olduğunu qeyd edə bilərik.

Büdcə layihəsində “Elm” köməkçi bölməsində iki istiqamət üzrə konkret icraçı

qurumlar müəyyən edilmədən birdəfəlik təyinatlı xərclər nəzərdə tutulmuşdur. Köməkçi

bölmənin tərkibində elm müəssisələrinin maddi-texniki təminatının

möhkəmləndirilməsi və əsaslı təmir üzrə xərclərə 4113,1 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. 2018-ci ildə ayrılacaq məbləğin 4100,0 min manatının və ya

99,7%-nin sair xərclər paraqrafı üzrə icrası nəzərdə tutulmuşdur.

“Elm” köməkçi bölməsində “Əmək haqqı sisteminin təkmilləşdirilməsi və

digər sosial tədbirlər” üzrə birdəfəlik təyinatlı xərclərə 1003,2 min manat məbləğində

vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Həmin vəsaitin 99,7%-i maliyyə təşkilatları üzrə ödənişlərə

proqnozlaşdırlmışdır.

İqtisadi təsnifat üzrə isə malların, işlərin və xidmətlərin satın alınması,

subsidiyalar və cari transfertlər, digər xərclər artımla, əməyin ödənişi xərcləri və qeyri-

maliyyə aktivlərinin alınması ilə bağlı xərclər isə azalma ilə proqnozlaşdırılmışdır

(Cədvəl 48).

İqtisadi təsnifat üzrə xərclərin təhlili göstərir ki, ümumilikdə “Elm” köməkçi

bölməsi üzrə 2018-ci il üçün xərclərin 2017-cı ilə nisbətən artımla proqnozlaşdırılması

fonunda əməyin ödənişi xərclərinin azalma ilə nəzərdə tutulması bu xərclərin köməkçi

bölmədə payına təsir etmişdir. Belə ki, büdcə layihəsində əməyin ödənişi xərcləri

köməkçi bölmə üzrə ümumi xərclərin 59,8%-ni təşkil etməklə 2017-ci ilin müvafiq

göstəricisindən 5,1 faiz bəndi azdır.

140

Cədvəl 48. “Elm” köməkçi bölməsinin iqtisadi təsnifat üzrə xərclərinin 2016-2018-ci illər üzrə müqayisəsi, min manat

Xərc bölməsi 2016-cı il (icra)

2017-ci il (dürüstləşmiş

təyinat)


icra)

2018-ci il

(layihə)

2016-nın icrası ilə müqayisə



Əməyin ödənişi 69824,2 76971,0 75277,7 76533,7 6709,5 109,6 -437,4 99,4


23805,2 24965,1 24415,9 26687,7 2882,5 112,1 1722,5 106,9

Subsidiyalar və cari transfertlər

1432,8 1428,4 1397,0 6210,0 4777,2 433,4 4781,6 434,8


1136,6 1598,7 1563,5 1857,8 721,2 163,5 259,1 116,2

Digər xərclər 7497,5 8945,3 8748,5 12401,9 4904,3 165,4 3456,6 138,6


6551,9 4636,9 4534,9 4369,2 -2182,7 66,7 -267,7 94,2

Layihə sənədində əməyin ödənişi xərclərində ştatda olan işçilərin əmək haqqının

(443,8 min manat az) və ştatdankənar işçilərin əmək haqqının (1291,1 min manat az)

azalma ilə nəzərdə tutulmasına baxmayaraq “əməyin ödənişi ilə bağlı sair pul ödənişi”

üzrə xərcin məbləği 1376,0 min manat və ya 16,5% artımla proqnozlaşdırılmışdır. Bu

artım əvvəlki illərdən fərqli olaraq dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların

büdcədənkənar xərclərinin strukturunda əməyin ödənişi ilə bağlı sair pul ödənişləri

xərclərinə 1430,8 min manat vəsaitin ayrılması ilə əlaqədardır. Ştatdankənar işçilərin

əmək haqqı xərcinin məbləğinin növbəti ilə 69,6% azalma ilə nəzərdə tutulması dövlət

büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar vəsaitindən ştatdankənar

işçilərin əmək haqqının ödənilməsinə ayrılacaq vəsaitin növbəti ildə 1285,0 min manat

və ya 89,9% azalma ilə nəzərdə tutulması ilə əlaqədardır.

Növbəti ilin büdcə layihəsində elm xərcləri üzrə nəzərdə tutulan vəsaitin 26687,7

min manatı malların, iş və xidmətlərin satın alınması məqsədilə proqnozlaşdırılmışdır.

“Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsinin xərclərinin elm xərclərində

xüsusi çəkisinin 20,8%-ni təşkil etməsi nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icra

göstəricisi ilə müqayisədə 1,4 faiz bəndi, 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə isə 0,2

faiz bəndi azdır. Bu xərclərin də 23,1%-i və ya 6160,3 min manatı istehlak mallarının və

materiallarının alınmasına nəzərdə tutulmuşdur. Bu da 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə

müqayisədə 1840,5 min manat və ya 23,0% az, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisi ilə

müqayisədə 185,1 min manat və ya 3,1% azdır.

141

2018-ci ilin yanvar ayında qüvvəyə minəcək “İşsizlikdən sığorta haqqında”

Azərbaycan Respublikasının 30 iyun 2017-ci il tarixli Qanununun maliyyə təminatı ilə

əlaqədar ilk dəfə olaraq 2018-ci ilin dövlət büdcəsində işsizlik üzrə sığorta haqlarının

ödənilməsi üçün köməkçi bölmə üzrə 302,9 min manat vəsaitin ayrılması nəzərdə

tutulmuşdur.

Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri nəzərə

alınmadan “Elm” köməkçi bölməsi üzrə xərclərin tərkibində “Malların (işlərin və

xidmətlərin) satın alınması” bölməsinin xərclərinin 2018-ci il üzrə proqnozu 25360,9 min

manat və ya büdcədənkənar xərclər nəzərə alınmadan köməkçi bölmə üzrə xərclərin

20,5%-ni təşkil edəcəkdir. Bu da büdcədənkənar xərclər nəzərə alınmadan 2016-ci ilin

icra göstəricisi ilə müqayisədə 3152,5 min manat və ya 14,2%, 2017-ci ilin proqnozu ilə

müqayisədə 1489,7 min manat və ya 6,2% azdır.

Malların, iş və xidmətlərin satın alınması məqsədilə proqnozlaşdırılmış xərclərin

tərkibində “Elmi-tədqiqat xidmətləri haqqının ödənilməsi” paraqrafı üzrə 1880,5 min

manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da köməkçi bölmə üzrə xərclərin 7,0%-i səviyyəsində

olmaqla 2016-cı ilin icrasından 424,2 min manat və ya 29,1% çox, 2017-ci ilin

proqnozundan isə 28,7 min manat və ya 1,5% azdır.

Elm-tədqiqat xidmətləri haqqının ödənilməsi xərclərinin təşkilatlar üzrə

strukturunda iki qurumun payı daha yüksək olacaq (Cədvəl 49).

Cədvəl 49. "Elmi-tədqiqat xidmətləri haqqının ödənilməsi" paraqrafı üzrə xərclərin təşkilatlar üzrə bölgüsü, min manatla

№ Təşkilatlar 2016 icra

2017dürüst-ləşmiş proqnoz

2017 gözlənilən icra

2018 layihə

xüsusi çəki




Cəmi 1456,3 1909,2 1867,1 1880,5 1,5 424,2 129,1 -28,7 98,5

1

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

1018,9 1180,0 1154,0 1180,0 62,7 161,1 115,8 0,0 100,0

2

Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi

305,4 380,0 371,6 380,0 20,2 74,6 124,4 0,0 100,0

3

Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri

0,0 99,2 97,0 118,5 6,3 118,5

19,4 119,5

4

Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi

0,0 80,0 78,2 80,0 4,3 80,0

0,0 100,0

5

Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Sənayesi Nazirliyi

79,8 80,0 78,2 80,0 4,3 0,2 100,3 0,0 100,0

142

6

Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi

26,6 27,0 26,4 27,0 1,4 0,4 101,5 0,0 100,0

7

Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi

14,7 25,0 24,5 0,0 0,0 -14,7 0,0 -25,0 0,0

8

Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv İdarəsi

0,0 23,0 22,5 0,0 0,0 0,0

-23,0 0,0

9

Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi

6,0 8,0 7,8 8,0 0,4 2,0 133,3 0,0 100,0

10

Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi

4,9 7,0 6,8 7,0 0,4 2,1 142,9 0,0 100,0

Göründüyü kimi, “Elmi-tədqiqat xidmətləri haqqının ödənilməsi” paraqrafı üzrə

proqnozlaşdırılmış vəsaitin 1180,0 min manatı və ya 62,7%-i Azərbaycan Milli Elmlər

Akademiyası, 380,0 min manatı və ya 20,2%-i Azərbaycan Respublikasının Kənd

Təsərrüfatı Nazirliyi üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Elmin maliyyələşdirilməsinə ayrılacaq vəsaitin iqtisadi təsnifat üzrə təhlili göstərir

növbəti ilə “Sair xərclər” paraqrafı üzrə xərclər 3259,0 min manat və ya 43,3% çox

proqnozlaşdırılmışdır. Bu, əsasən elm müəssisələrində birdəfəlik təyinatlı maddi-texniki

təminatın möhkəmləndirilməsi və əsaslı təmir üzrə xərclərə proqnozlaşdırılmış 4113,1

min manat vəsaitin 99,7%-nin məhz “sair xərclər” paraqrafında nəzərdə tutulması ilə

bağlıdır.

Hesablama Palatası 2017-ci ilin büdcə layihəsi üzrə elm xərcləri ilə bağlı təqdim

etdiyi rəydə elm müəssisələrində aparılan audit tədbirlərinin nəticələrinə əsaslanaraq

qeyd etmişdir ki, “Sair xərclər” paraqrafı üzrə ayrılmış vəsaitdən elm müəssisələrində

müxtəlif elmi proqramların maliyyələşməsi həyata keçirilir ki, bu da icra prosesində xərc

paraqrafında nəzərdə tutulmuş vəsaitin digər xərclərə yönəldilməsi ilə müşayiət olunur.

Qeyd edilən amillər isə, öz növbəsində, büdcə ilində istifadə olunacaq vəsaitin

nəticəliliyinin qiymətləndirilməsinə mane olur.

Növbəti ildə “Elmi tədqiqat xidmətləri haqqının ödənilməsi” paraqrafı üzrə

ayrılacaq vəsaitin 118,5 min manatı və ya 6,3%-i dövlət büdcəsindən maliyyələşən

təşkilatların büdcədənkənar xərclərinin strukturunda nəzərdə tutulmuşdur. 2017-ci ilin

proqnozunda bu məbləğ 99,2 min manat təşkil etmişdir. Dövlət büdcəsindən

maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərclərindən ayrılacaq vəsaiti nəzərə

143

alınmadan “Elm” köməkçi bölməsi üzrə xərclərin tərkibində “Elmi tədqiqat xidmətləri

haqqının ödənilməsi” paraqrafı üzrə xərclərin məbləğinin 2018-ci ilə proqnozu 1762,0

min manat və ya elm xərclərinin 1,5%-ni təşkil edəcəkdir.

2018-ci il “Büdcə zərfi”nə daxil edilmiş məlumatların təhlili elm müəssisələri üzrə

nəzərdə tutulmuş büdcədənkənar vəsaitlərin məbləğində artım nəzərdə tutulduğunu

göstərir. Belə ki, layihədə elm müəssisələri üzrə büdcədənkənar xərclər 4105,1 min

manat məbləğində və ya köməkçi bölmə üzrə xərclərin 3,2%-i həcmində

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 2508,3 min manat və

ya 2,6 dəfə, 2017-cı ilin göstəricisindən isə 355,8 min manat və ya 9,5% çoxdur. Bu

vəsaitin 1921,3 min manatı və ya 46,8%-i əməyin ödənişi, 1326,8 min manatı və ya

32,3%-i malların, işlərin və xidmətlərin satın alınması, 399,2 min manatı və ya 9,7%-i

digər xərclər, 457,8 min manatı və ya 11,2%-i qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması üçün


Büdcədənkənar xərclər üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 2000,0 min manatı və ya

48,7%-i Azərbaycan Respublikası Milli Elmlər Akademiyası, 1475,1 min manatı və ya

35,9%-i Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, 250,0 min manatı və ya

6,1%-i Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi, 130,0 min manatı və ya 3,2%-i

Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Sənayesi Nazirliyi, 50,0 min manatı və ya 1,2%-i

“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi, 200,0 min manatı və ya 4,9%-i isə

digər büdcə təşkilatları üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

“Büdcə zərfi”nə əlavə edilmiş sənədlərin təhlili növbəti ildə də təhsilin maliyyə

təminatına xüsusi diqqət yetirildiyini göstərir. Belə ki,2018-ci ilin dövlət büdcəsi

layihəsində “Təhsil” bölməsinə 2001498,0 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu

da 2016-cı ilin icrasından 247108,8 min manat və ya 14,1%, 2017-ci ilin müvafiq

göstəricisindən isə 210303,1 min manat və ya 11,7% çoxdur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev 2017-ci il

sentyabrın 15-də Arif Hüseynzadə adına 20 nömrəli məktəb-liseyin yeni binasının

açılışında çıxışında qeyd etmişdir: “Gələcək inkişafı təbii resurslar yox, bilik

müəyyən edəcək. Biz görürük ki, iqtisadi sahədə, sənaye sahəsində, hərbi sahədə

texnologiyalar nə qədər inkişaf edir. O texnologiyaların sahibləri bu gün dünyada

da söz sahibləridir. Biz Azərbaycanda elmə, təhsilə, texnoloji inkişafa çox böyük

əhəmiyyət veririk ki, gənclərimiz, cəmiyyətimiz bilikli olsun və Azərbaycan da

texnoloji inkişaf baxımından geridə qalmasın. Maddi-texniki baza möhkəmlənir,

144

təhsilin keyfiyyəti yaxşılaşır. Bu sahəyə investisiyalar qoyulur, insan kapitalına

investisiyalar qoyulur.”

Bölmə üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin məbləği dövlət büdcəsi xərclərinin 9,7%-ni

təşkil edəcəkdir ki, bu da 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 0,2 faiz bəndi, 2017-

ci ilin proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə isə 0,3 faiz bəndi azdır (Cədvəl 50). Dövlət

büdcəsi xərclərinin artım tempinin bölmə üzrə xərclərin artım tempini üstələməsi “Təhsil”

bölməsinin xərclərdə xüsusi çəkisinin azalmasına səbəb olmuşdur.

Cədvəl 50. 2016-2018-ci illərdə “Təhsil” bölməsi üzrə xərclərin müqayisəsi, min manatla

Sahələrin adları 2016-cı il (icra)

2017-ci il (dürüstləş

miş proqnoz)

2017-ci il (gözlənilə

n icra)


xüsusi çəki

(dövlət büdcə-

sində və bölmədə)




Təhsil 1754389,2 1791194,9 1773282,9 2001498,0 9,7 247108,8 114,1 210303,1 111,7

Məktəbəqədər təhsil 160553,5 170404,3 168700,2 175314,1 8,8 14760,5 109,2 4909,8 102,9

Ümumi təhsil 1022581,5 933517,3 924182,1 1082159,6 54,1 59578,1 105,8 148642,3 115,9

İbtidai təhsil 6524,7 6087,5 6026,6 7154,9 0,7 630,2 109,7 1067,4 117,5

Ümumi orta təhsil 81472,5 73157,9 72426,3 89676,8 8,3 8204,3 110,1 16518,9 122,6

Tam orta təhsil 891897,9 808732,0 800644,7 938619,7 86,7 46721,8 105,2 129887,7 116,1

İnternatlar 18249,7 19768,6 19571,0 20779,4 1,9 2529,7 113,9 1010,8 105,1

Xüsusi rejimli internatlar 10911,0 11827,2 11708,9 12136,7 1,1 1225,7 111,2 309,5 102,6

Xüsusi məktəblər 13525,7 13944,2 13804,7 13792,2 1,3 266,5 102,0 -152,0 98,9

İlk peşə-ixtisas təhsili 27840,8 28991,7 28701,8 27977,6 1,4 136,8 100,5 -1014,1 96,5

Texniki-peşə məktəbləri 9068,0 9406,9 9312,9 8819,5 31,5 -248,5 97,3 -587,4 93,8

Peşə liseyləri 18262,7 18994,2 18804,3 18584,8 66,4 322,1 101,8 -409,4 97,8

Xüsusi texniki-peşə məktəbləri

və liseylər 510,1 590,6 584,7 573,4 2,0 63,3 112,4 -17,2 97,1

Orta ixtisas təhsili 38269,9 42887,8 42458,9 41302,3 2,1 3032,4 107,9 -1585,5 96,3

Ali təhsil 188400,1 41383,9 40970,1 42716,9 2,1 -145683,2 22,7 1333,0 103,2

Əlavə təhsil 3354,9 3779,2 3741,4 3743,1 0,2 388,1 111,6 -36,1 99,0

Təhsil sahəsində digər

müəssisə və tədbirlər

313388,4 570230,7 564528,4 628284,5 31,4 314896,1 200,5 58053,8 110,2

Məktəbdənkənar təhsil

müəssisələri 105209,3 91901,9 90982,9 91980,5 14,6 -13228,8 87,4 78,6 100,1

Uşaq evləri 3016,0 3222,7 3190,5 3305,1 0,5 289,1 109,6 82,4 102,6

Mərkəzləşdirilmiş mühasibatlıq

6266,9 6310,4 6247,3 6409,2 1,0 142,3 102,3 98,8 101,6

Digər müəssisə və tədbirlər 198896,1 468795,7 464107,8 526589,6 83,8 327693,5 264,8 57793,9 112,3

145

Büdcə layihəsində “Təhsil” bölməsi xərclərinin strukturunda “Ali təhsil

müəssisələrində təhsilin adambaşına maliyyələşdirməsi” üzrə xərclər əvvəlki illərdən

fərqli olaraq “Ali təhsil” köməkçi bölməsində deyil, “Təhsil sahəsində digər müəssisə və

tədbirlər” köməkçi bölməsinin “Digər müəssisə və tədbirlər” paraqrafında verilmişdir.

2015-ci ilin dövlət büdcəsi xərclərində “Ali təhsil” köməkçi bölməsi üzrə xərclərə 39215,7

min manat nəzərdə tutulmuş, il ərzində isə dəyişikliklər edilərək 135820,6 min manat

çox olmaqla 175036,3 min manat müəyyən edilmişdir. 2016-cı ilin dövlət büdcəsində isə

bu göstəricilər müvafiq olaraq 37190,1 min manat, 152912,7 min manat və 190102,9

min manat təşkil etmişdir. Təhlil göstərir ki, köməkçi bölmə üzrə müəyyən edilmiş və icra

olunmuş məbləğlər arasında kəskin fərqin səbəbi “Dövlət sifarişi ilə ali təhsilin

maliyyələşdirilməsi və təhsil sahəsində digər tədbirlərlə bağlı xərclər”in ilkin olaraq

“Təhsil sahəsində digər müəssisə və tədbirlər” köməkçi bölməsində

proqnozlaşdırılması, il ərzində isə bu xərclərin müəyyən hissəsinin “Ali təhsil” köməkçi

bölməsinə aid edilməsidir. Qeyd edilənlərə əsaslanaraq “Ali təhsil” köməkçi bölməsi

üzrə vəsaitlərin proqnozlaşdırılması zamanı xərclərin icra göstəriciləri və büdcə

təsnifatının tələblərinin nəzərə alınmasını məqsədəmüvafiq hesab edirik.

Qeyd edək ki, dövlət sifarişi ilə təhsil alan tələbələrin sayında ilbəil artım

müşahidə olunmuş, 2014-cü ildə 12959 tələbə, 2015-ci ildə 13437 tələbə, 2016-cı ildə

14514 tələbə, 2017-ci ildə 15220 tələbə dövlət sifarişi ilə təhsilə cəlb olunmuşlar.

2018-ci il üçün proqnozlaşdırılmış təhsil xərcləri üzrə vəsaitin 71,3%-i funksional

fəaliyyətə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən icra

edilməsi təklif edilmişdir. (Cədvəl 51).

Cədvəl 51. 2016-2018-cı illərdə “Təhsil” bölməsinin inzibati təsnifat üzrə xərclərinin müqayisəsi, min manatla

№

Təşkilat / tədbir 2016-cı il

(icra)

2017-ci il (dürüstləş

miş proqnoz)

2017-ci il (gözlənilə

n icra)


xüsusi çəki


2017-ci ilin dürüstləşmiş

təyinatı ilə müqayisə


TƏHSİL 1754389,2 1791194,9 1773282,9 2001498,0

247108,8 114,1 210303,1 111,7

1 Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi

1138465,2 1172278,0 1160555,3 1426194,0 71,3 287728,8 125,3 253916,0 121,7

2 Yerli icra hakimiyyəti orqanları

157421,7 174416,7 172672,6 179430,9 9,0 22009,2 114,0 5014,2 102,9

3 Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi

71259,2 72290,8 71567,8 72701,8 3,6 1442,6 102,0 411,1 100,6

4 "ADA" Universiteti 17531,3 17556,0 17380,4 17556,0 0,9 24,8 100,1 0,0 100,0

5 Azərbaycan Respublikasının

Daxili İşlər Nazirliyi

9429,6 11504,0 11388,9 11631,6 0,6 2202,1 123,4 127,7 101,1

146

6 M.V.Lomonosov adına Moskva

Dövlət Universitetinin

Bakı Filialı

8014,6 11035,2 10924,8 11512,3 0,6 3497,7 143,6 477,1 104,3

7 Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi

7016,7 7913,8 7834,7 8500,0 0,4 1483,3 121,1 586,1 107,4

8 Azərbaycan Respublikasının Dövlət İmtahan Mərkəzi publik hüquqi şəxs

0,0 0,0 0,0 5016,0 0,3 5016,0

5016,0


Gənclər və İdman Nazirliyi

4039,6 4742,7 4695,3 4816,2 0,2 776,6 119,2 73,5 101,5

10 Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar

Nazirliyi

3991,4 4620,5 4574,3 4777,8 0,2 786,3 119,7 157,2 103,4

11 İ.M.Seçenov adına Moskva

Dövlət Tibb Universitetinin

Bakı filialı

4005,9 4012,8 3972,7 4038,6 0,2 32,7 100,8 25,8 100,6

12 Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər

Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının Baş

İdarəsi

3192,5 3798,4 3760,4 3757,4 0,2 564,8 117,7 -41,1 98,9


Xarici İşlər Nazirliyi

1430,4 2438,1 2413,7 2438,1 0,1 1007,8 170,4 0,0 100,0

14 Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi

1196,8 1608,3 1592,3 1625,0 0,1 428,2 135,8 16,7 101,0

15 Dövlət sifarişi ilə ali təhsilin

maliyyələşdirilməsi və təhsil

sahəsində digər tədbirlər

301601,1 275276,8 272524,0 194025,3 9,7 -107575,8 64,3 -81251,5 70,5

16 Əməyin ödənişi xərclərinin

tənzimlənməsi və digər sosial

tədbirlər

0,0 0,0 0,0 25196,8 1,3 25196,8

25196,8

17 Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların

büdcədənkənar xərcləri

14882,2 21700,0 21483,0 22118,8 1,1 7236,6 148,6 418,8 101,9

18 Digər müəssisə və tədbirlər

10911,0 6002,8 5942,7 6161,4 0,3 -4749,6 56,5 158,6 102,6

Cədvəl 51-dən göründüyü kimi 2018-ci ilə Azərbaycan Respublikasının Təhsil

Nazirliyi üzrə 1426194,0 min manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da

2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 25,3% və ya 287728,8 min manat, 2017-ci ilin

proqnozu ilə müqayisədə isə 21,7% və ya 253916,0 min manat çoxdur.

Təhsil Nazirliyi üzrə nəzərdə tutulmuş xərcin 1080872,2 min manatı və ya 75,8%-

i “Ümumi təhsil” (2017-ci illə müqayisədə 148939,3 min manat və ya 15,9% çox),

24578,4 min manatı və ya 1,7%-i “İlk peşə ixtisas təhsili” (1116,8 min manat və ya 4,3%

az), 31284,4 min manatı və ya 2,2%-i “Orta-ixtisas təhsili” (2290,9 min manat və ya

147

6,8% az), 431,7 min manatı və ya 0,03%-i “Ali təhsil” (23,1 min manat və ya 5,6% çox),

1931,8 min manatı və ya 0,1%-i “Əlavə təhsil” (71,5 min manat və ya 3,6% az),

287095,5 min manatı və ya 20,0%-i “Təhsil sahəsində digər müəssisə və tədbirlər”

(108432,8 min manat və ya 60,7% çox) köməkçi bölmələrindən maliyyələşdirilməsi təklif

olunmuşdur.

İqtisadi təsnifat üzrə Nazirliyə ayrılacaq vəsaitin 1198327,1 min manatının və ya

84,0%-nin əməyin ödənişi (2017-ci illə müqayisədə 224921,3 min manat və ya 23,1%

çox), 147356,8 min manatının və ya 10,3%-nin malların (iş və xidmətlərin) satın

alınması (11619,5 min manat və ya 8,6% çox), 29680,9 min manatının və ya 2,1%-nin

təqaüdlər və sosial müavinətlər (6733,3 min manat və ya 29,3% çox), 39157,7 min

manatının və ya 2,7%-nin digər xərclər (9296,7 min manat və ya 31,1% çox) və 11671,5

min manatının və ya 0,8%-nin qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması (1345,1 min manat və

ya 13,0% çox) bölmələri üzrə xərc edilməsi proqnozlaşdırılmışdır.

Göründüyü kimi, Nazirlik üzrə proqnozlaşdırılmış vəsaitin artımı əsasən əməyin

ödənişi ilə bağlı xərclərin artımı ilə bağlıdır. Əməyin ödənişi üzrə nəzərdə tutulan artımın

138314,3 min manatı “Ümumi təhsil” köməkçi bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuşdur ki, bu

da cari ildə diaqnostik qiymətləndirmədən keçmiş müəllimlərin əmək haqlarının artması

nəticəsində növbəti ildə əlavə ödəniləcək vəsaitdən ibarətdir.

Artımın 92785,2 min manatı “Təhsil sahəsində digər müəssisə və tədbirlər”

köməkçi bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır. Həmin vəsaitin 23180,0 min manatı dövlət

ümumtəhsil məktəblərində məktəbəhazırlıq qruplarının açılması, 70137,7 min manatı

2018-ci ildə Respublikanın 26 şəhər və rayonunda ümumi təhsil müəssisələrində

çalışanların bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsinin maliyyə təminatı

üçün nəzərdə tutulmuş vəsaitdən ibarətdir.

“Təhsil” bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 9,0%-i və ya 179430,9 min

manatı Yerli icra hakimiyyəti orqanları üzrə proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin

icrası ilə müqayisədə 14,0% və ya 22009,2 min manat, 2017-cı ilin proqnozu ilə

müqayisədə isə 2,9% və ya 5014,2 min manat çoxdur.

Vəsaitin 175314,1 min manatı və ya 97,7%-i “Məktəbəqədər təhsil” köməkçi

bölməsi üzrə, 4116,8 min manatı və ya 2,3%-i “Təhsil sahəsində digər müəssisə və

tədbirlər” köməkçi bölməsində “Uşaq evləri” paraqrafı üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

“Təhsil” bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 3,6%-i və ya 72701,8 min manatı

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin 5 təşkilatı üzrə

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 2,0% və ya 1442,6 min

manat, 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə isə 0,6% və ya 411,1 min manat çoxdur.

148

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi üzrə vəsaitin 997,4 min manatı və ya 1,4%-i

“Ümumi təhsil” (2017-cı ilin proqnozu ilə müqayisədə 22,9% və ya 297,0 min manat az),

832,2 min manatı və ya 1,1%-i “İlk peşə-ixtisas təhsili” (6,5% və ya 50,6 min manat

çox), 1252,1 min manatı və ya 1,7%-i “Orta–ixtisas təhsili” (9,8% və ya 111,4 min manat

çox), 2905,5 min manatı və ya 4,0%-i “Ali təhsil” (36,5% və ya 776,7 min manat çox),

234,3 min manatı və ya 0,3%-i “Əlavə təhsil” (17,8% və ya 35,4 min manat çox),

66480,2 min manatı və ya 91,4%-i “Təhsil sahəsində digər müəssisə və tədbirlər”

köməkçi bölmələri (0,4% və ya 266,0 min manat az) üzrə proqnozlaşdırılmışdır.


“ADA” Universiteti üzrə proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə

0,1% və ya 24,8 min manat çox, 2017-ci ilin müvafiq göstəricisinə bərabərdir.

M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı Filialı üzrə

“Təhsil” bölməsində nəzərdə tutulmuş vəsaitin 0,6%-i və ya 11512,3 min manatı

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 3497,7 min manat və

ya 43,6%, 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə 4,3% və ya 477,1 min manat çoxdur.

Nəzərdə tutulmuş vəsaitin 0,2%-i və ya 4038,6 min manatı İ.M.Seçenov adına

Moskva Dövlət Tibb Universitetinin Bakı Filialı üzrə proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2016-

cı ilin icrası ilə müqayisədə 32,7 min manat və ya 0,8%, 2017-ci ilin proqnozu ilə



Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyi üzrə proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da

2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 2202,1 min manat və ya 23,4%, 2017-ci ilin proqnozu

ilə müqayisədə isə 127,7 min manat və ya 1,1% çoxdur.


Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 11 təşkilatı üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Bu, 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 21,1% və ya 1483,3 min manat, 2017-ci ilin

proqnozu ilə müqayisədə 7,4% və ya 586,1 min manat çoxdur. Səhiyyə Nazirliyi üzrə

artımın 67,9%-i və ya 397,8 min manatı “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsində


Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyi üzrə “Təhsil” bölməsi

xərclərinin 0,2%-i və ya 4816,2 min manatı proqnozlaşdırılmışdır. Bu məbləğ 2016-cı ilin

icrası ilə müqayisədə 19,2% və ya 776,6 min manat, 2017-ci ilin proqnozu ilə

müqayisədə isə 1,6% və ya 73,5 min manat çoxdur.

Gənclər və İdman Nazirliyindən tam orta təhsil verən Respublika Olimpiya İdman

Litseyi və məktəbdənkənar müəssisə statusu ilə 8 idman məktəbinin

149

maliyyələşdirildiyini, lakin həmin müəssisələrin xərclərinin “Ümumi təhsil” və “Təhsil

sahəsində digər müəssisə və tədbirlər” köməkçi bölmələri əvəzinə, müvafiq olaraq “İlk

peşə-ixtisas təhsili” və “Orta-ixtisas təhsili” köməkçi bölmələri üzrə proqnozlaşdırıldığını,

göstərilən müəssisələrin statusunu və Vahid Büdcə Təsnifatının tələblərini nəzərə

alaraq büdcə layihəsində müvafiq dəyişikliklərin aparılmasını məqsədəmüvafiq hesab

edirik.


Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi üzrə proqnozlaşdırılmışdır

ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 19,7% və ya 786,3 min manat, 2017-cı ilin

proqnozu ilə müqayisədə isə 3,4% və ya 157,0 min manat çoxdur.

Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının Baş

İdarəsi üzrə 3757,4 min manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2016-cı ilin

icrası ilə müqayisədə 564,8 min manat və ya 17,7% çox, 2017-cı ilin proqnozu ilə

müqayisədə isə 41,1 min manat və ya 1,1% azdır.

2018-ci ilin büdcə zərfində Azərbaycan Respublikasının Dövlət İmtahan

Mərkəzi publik hüquqi şəxsə 5016,0 min manat vəsaitin ayrılması nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu vəsaitin 5000,0 min manatı “sair xərclər” paraqrafında

proqnozlaşdırılmışdır. Növbəti ilə bu publik şəxsə ayrılacaq vəsait 9-cu və 11-ci siniflər

üzrə buraxılış imtahanının təşkili, həmçinin ali təhsil müəssisələrinə ilk dəfə imtahan

verən vətəndaşlar üçün ödənişlərin maliyyələşdirilməsi məqsədini daşıyır.

“Təhsil” bölməsində “Dövlət sifarişi ilə ali təhsilin maliyyələşdirilməsi və

təhsil sahəsində digər tədbirlərlə bağlı xərclər” üzrə 2016-ci ilin icrası ilə

müqayisədə 107575,8 min manat və ya 35,7%, 2017-cı ilin proqnozu ilə müqayisədə

81251,5 min manat və ya 29,5% az olmaqla 194025,3 min manat məbləğində vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Bu xərclər “Təhsil” bölməsi xərclərinin 9,7%-ni təşkil edəcəkdir.

Proqnozlaşdırılmış vəsaitin 193025,3 min manatı və ya 99,5%-i “Digər xərclər” və

1000,0 min manatı və ya 0,5%-i isə “Qeyri- maliyyə aktivlərinin alınması” bölməsi üzrə


Növbəti il üzrə büdcə sənədində “Dövlət sifarişi ilə ali təhsilin maliyyələşdirilməsi

və təhsil sahəsində digər tədbirlər”lə bağlı xərclərə ayrılacaq vəsaitin 160913,3 min

manatı və ya 82,9%-i “Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il 25 iyun

tarixli 120 nömrəli “Ali təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq

edilməsi haqqında” Qərarına əsasən bakalavriat və magistratura pilləsi üzrə dövlət

sifarişi ilə təhsil alanlara düşən xərclərə yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

150

Hesablama Palatasının əvvəlki illərin büdcə layihələrinə təklifləri nəzərə alınaraq

cari ilin büdcəsində Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il 25 iyun

tarixli 120 nömrəli “Ali təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq

edilməsi haqqında” Qərarına uyğun olaraq dövlət sifarişi ilə təhsil alan tələbələrə verilən

təqaüdlərin məbləğləri ayrı sətirdə proqnozlaşdırılmışdır. 2018-cı ilin dövlət büdcəsi

layihəsində isə qeyd olunan xərclər “Dövlət sifarişi ilə ali təhsilin maliyyələşdirilməsi və

təhsil sahəsində digər tədbirlərlə bağlı xərclər”lə bağlı birdəfəlik təyinatlı xərcin

tərkibində nəzərdə tutulmuşdur. Büdcə təsnifatının prinsipləri və proqnozlaşdırmanın

şəffaflığı baxımından büdcə layihələrində bu sahədə Hesablama Palatası tərəfindən

təqdim olunmuş rəylərdə təkliflərin nəzərə alınmasını məqsədəuyğun hesab edirik.

Layihədə dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar

xərcləri 22118,8 min manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır ki, bu vəsait “Təhsil”

bölməsi xərclərinin 1,1%-ni təşkil etmişdir. Bu, 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 7236,6

min manat və ya 48,6%, 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə isə 418,8 min manat və

ya 1,9% çoxdur.

Büdcədənkənar xərclərin 18183,8, 0 min manatı və ya 82,2%-i Azərbaycan

Respublikası Təhsil Nazirliyi (2017-ci ilin 6 ayında büdcədənkənar xərclərin icrası

17622,1 min manata qarşı 7011,6 min manat və ya 39,8-% olmuşdur), 2570,0 min

manatı və ya 11,6%-i Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi (2017-ci ilin 6 ayında

büdcədənkənar xərclərin icrası 2470,0 min manata qarşı 531,7 min manat və ya 21,5%

olmuşdur), 965,0 min manatı və ya 4,4%-i Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və

Turizm Nazirliyi (2017-ci ilin 6 ayında büdcədənkənar xərclərin icrası 475,1 min manata

qarşı 191,7 min manat və ya 40,3% olmuşdur), 400,0 min manatı və ya 1,8%-i isə digər

büdcə təşkilatları üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Qeyd edək ki, 2018-ci il dövlət büdcəsində də dövlət büdcəsindən maliyyələşən

təşkilatların büdcədənkənar xərcləri iqtisadi təsnifatın bölmələri üzrə daha detallı təqdim

edilmiş, “Təhsil” bölməsi üzrə bu xərclərin 14326,0 min manatı və ya 64,8%-i “Əməyin

ödənişi”, 5085,8 min manatı və ya 23,0%-i “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınması”, 3,8 min manatı və ya 0,02%-i “Təqaüdlər və sosial müavinətlər”, 1900,0 min

manatı və ya 8,6%-i “Digər xərclər”, 803,3 min manatı və ya 3,6%-i “Qeyri-maliyyə

aktivlərinin alınması” üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Bölmə üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 0,8%-i və ya 15240,5 min manatı digər

təşkilatlar və tədbirlər üzrə proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 12,6% və ya 1702,3 min manat, 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə isə

51,7% və ya 5191, 4 min manat çoxdur.

151

Büdcə layihəsində “Təhsil” bölməsində nəzərdə tutulmuş digər birdəfəlik təyinatlı

xərc “Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial tədbirlər”ə

proqnozlaşdırılmışdır. Bu istiqamət üzrə 25196,8min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur

ki, bu da bölmə xərclərinin 1,3%-ni təşkil edəcək. Eyni zamanda qeyd edək ki, vəsaitin

15000,0 min manatı və ya 59,5%-i əmək haqqı və sosial ödənişlər üzrə deyil, subsidiya

və cari transfertləri üzrə proqnozlaşdırılmışdır. Göstərilənlər bu istiqamət üzrə

proqnozlaşdırılmış vəsaitin məbləğinə qənaətli yanaşmanın tətbiq edilməsinin zəruri

olduğunu qeyd etmək imkanı verir.

“Təhsil” bölməsi xərclərinin iqtisadi təsnifat üzrə bölgüsü əməyin ödənişi ilə bağlı

xərclərin ən böyük xüsusi çəkiyə malik olduğunu göstərir. “Əməyin ödənişi” xərclərinə

bölmə üzrə xərclərin 69,6%-i səviyyəsində olmaqla 1393906,5 min manat məbləğində

vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2017-cı ilin proqnoz göstəricisinə nisbətən


“Subsidiyalar və cari transfertlər” bölməsi üzrə 44917,7 min manat və ya “Təhsil”

bölməsi üzrə xərclərin 2,2%-i həcmində vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da

cari ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 2,2 dəfə və ya 25162,1 min manat çoxdur.



əlaqədar 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin “Təhsil” bölməsində iqtisadi təsnifatın “Təqaüdlər

və sosial müavinətlər” xərc bölməsi üzrə ilk dəfə olararq işsizlik üzrə sığorta haqlarının

ödənilməsi üçün 5639,1 min manat vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulmuşdur ki, bunun da

317,0 min manatı “Məktəbəqədər təhsil”, 4234,4 min manatı “Ümumi təhsil”, 71,4 min

manatı “İlk peşə ixtisas təhsili”, 117,7 min manatı “Orta-ixtisas təhsili”, 22,0 min manatı

“Ali təhsil”, 7,3 min manatı “Əlavə təhsil”, 869,3 min manatı isə “Təhsil sahəsində digər

müəssisə və tədbirlər” köməkçi bölmələri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

“Digər xərclər” bölməsi üzrə 257019,1 min manat və ya “Təhsil” bölməsi üzrə

xərclərin 12,8%-i həcmində vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulmuşdur. Bu isə 2016-cı ilin

icra göstəricisi ilə müqayisədə 35050,9 min manat və ya 15,8%, 2017-ci ilin proqnoz

göstəricisi ilə müqayisədə 199163,9 min manat və ya 4,4 dəfə çoxdur. Digər xərclərin

255266,4 min manatı və ya 99,3%-i “Sair müxtəlif xərclər” köməkçi bölməsində


“Qeyri-maliyyə aktivlərin alınması” bölməsi üzrə 17109 min manat və ya bölmə

üzrə xərclərin 0,9%-i həcmində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da cari ilin müvafiq

göstəricisi ilə müqayisədə 87,7% və ya 122470,2 min manat azdır. Azalma əsasən

növbəti ilin büdcə layihəsinə “Maddi-istehsal ehtiyatları” köməkçi bölməsi üzrə 123800,0

152

min manat vəsaitin az nəzərdə tutulması hesabına baş vermişdir. Azalma “Dövlət sifarişi

ilə ali təhsilin maliyyələşdirilməsi və təhsil sahəsində digər tədbirlərlə bağlı xərclər”in

tərkibində bu xərclərin azalma ilə proqnozlaşdırılması ilə bağlıdır.

Təqdim olunmuş məlumatlarda “Təhsil” bölməsi üzrə 14 tədbirə bölmə üzrə

xərclərin 7,2%-ni təşkil etməklə, ümumilikdə, 144274,5 min manat məbləğində vəsaitin

nəzərdə tutulduğu qeyd olunmuşdur ki, bu da 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə

müqayisədə 117605,min manat və ya 5,4 dəfə çoxdur. Cari illə müqayisədə artma

əsasən yeni tədbirlər üzrə vəsaitin nəzərdə tutulması hesabına baş vermişdir (Cədvəl

52).

Cədvəl 52. 2017-2018-ci illərdə “Təhsil” bölməsi üzrə icrası nəzərdə tutulan dövlət tədbirlər barədə məlumat, min manatla

Tədbirlər

2017 proqnoz

2017

gözlənilən icra

2018 layihə

xüsusi çəki

2017-ci ilin dürüstləşmiş təyinatı ilə

müqayisə

fərq faiz

Cəmi 26668,6 26402,0 144274,5

117605,8 541,0

Respublikanın ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərinin

pulsuz dərsliklərlə təmin olunması və metodiki vəsaitlərin alınması ilə bağlı xərclər*

7675,8 7599,1 20064,0 0,1 12388,2 261,4

Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin

informasiyalaşdırılması ilə bağlı xərclər 14411,7 14267,6 20064,0 0,1 5652,3 139,2

Azərbaycan Respublikasında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan (sağlamlıq imkanları məhdud) uşaqların

təhsilinin təşkili üzrə tədbirlərin maliyyə təminatı ilə

bağlı xərclər

232,0 229,7 232,0 0,0 0,0 100,0

Azərbaycan Respublikasında dövlət uşaq müəssisələrindən uşaqların ailələrə verilməsi (De-

institusionalizasiya) və alternativ qayğı üzrə

tədbirlərin maliyyə təminatı ilə bağlı xərclər

776,5 768,7 776,5 0,0 0,0 100,0

"SOS Uşaq Kəndləri - Azərbaycan" Assosiasiyası

üzrə tədbirlərin maliyyələşdirilməsi 1234,2 1221,8 1354,3 0,0 120,2 109,7

Gənc istedadlar üçün xüsusi təqaüdlərin ödənilməsi ilə bağlı xərclər

220,3 218,1 220,3 0,0 0,0 100,0

Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə qrant layihələrinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar xərclər

1003,2 993,2 1003,2 0,0 0,0 100,0

Ümumtəhsil məktəblərinə tədris laboratoriya (fizika, kimya, biologiya) avadanlıqların alınması üçün

844,1 835,6 0,0

-844,1 0,0

Kitab alınması ilə bağlı xərclər 270,9 268,2 501,6 0,0 230,7 185,2

Azərbaycan Respublikasının bəzi xarici ölkələrdəki səfirliklərində təhsil məsələləri üzrə müşavirlərin

fəaliyyəti ilə bağlı xərclər

0,0 0,0 301,0 0,0 301,0 -

Dövlət ümumtəhsil məktəblərində məktəbəhazırlıq qruplarının açılması ilə bağlı xərclər

0,0 0,0 24352,7 0,2 24352,7 -

"Birgə Azərbaycan-Fransız Universiteti "UFAZ""

layihəsinin həyata keçirilməsi ilə bağlı xərclər 0,0 0,0 4754,9 0,0 4754,9 -

2018-ci ildə Respublikanın 26 şəhər və rayonunda ümumi təhsil müəssisələrində çalışan bilik və

bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirmənin maliyyə

təminatı ilə bağlı xərclər

0,0 0,0 70650,0 0,5 70650,0 -

Qeyd: * - “Büdcə zərfi”ndə göstərilmiş məlumatlara əsasən

153

2018-ci ildə “Təhsil” bölməsinin xərclərində Azərbaycan Respublikası Təhsil

Nazirliyi tərəfindən ayrı-ayrı sahələrə dair ənənəvi tədbirlərlə yanaşı, bəzi yeni xərclər

də nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 2 iyun tarixli Sərəncamı ilə

təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında biznes mühitinin əlverişliliyinin artırılması

və beynəlxalq reytinqlərdə ölkəmizin mövqeyinin daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı

əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 13 iyul tarixli

2199 nömrəli Sərəncamının həyata keçirilməsinə dair “Tədbirlər Planı”nda 2017-2024-

cü illərdə ölkənin siyası, iqtisadi və sosial inkişafının real tələbatına əsaslanaraq,

prioritet sahələr üzrə kadr hazırlığını əhatə edən dövlət sifarişinin formalaşdırılmasının

yeni mexanizminin hazırlanması və tətbiq edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Ölkə başçısı

tərəfindən təhsil xərclərinin ÜDM-ə nisbətinin mərhələlərlə artırılması, tam orta təhsildə

bir şagirdə düşən illik xərcin artırılması və təhsil sistemində elmi-tədqiqatların yeni

maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı verdiyi tapşırıqlar həmin plana daxil

edilmişdir. Növbəti illərdə nəticə əsaslı büdcə prinsiplərinin reallaşdırılması məqsədilə

adambaşına maliyyələşmə prinsipinin ali təhsil müəssisələri ilə yanaşı orta ümumtəhsil

məktəblərinə də şamil olunması və dövlət büdcəsi xərclərinin ölkə başçısının

tapşırıqlarının icrasına uyğun olaraq tərtibi zəruridir.

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Səhiyyə” bölməsinə 740661,3 min manat

vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 38158,1 min

manat və ya 5,4% çox, 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə isə 6052,4 min

manat və ya 0,8% azdır (Cədvəl 53).

Səhiyyə xərclərinin dövlət büdcəsi xərclərindəki xüsusi çəkisi 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 0,4 faiz bəndi, 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə isə 0,6 faiz

bəndi az olmaqla 4,0% bəndi təşkil edəcəkdir.

Cədvəl 53. 2016-2018-ci illərdə funksional təsnifat üzrə “Səhiyyə” bölməsində nəzərdə tutulmuş xərclərin müqayisəsi, min manat

Sahələrin adları 2016-cı il (icra)

2017-ci il 2017-ci il 2018-ci

il (layihə)

xüsusi çəki

(bölmə və

köməkçi bölmədə)


2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisə

(dürüstləşmiş proqnoz)

(gözlənilən icra)


Səhiyyə 702503,2 746713,8 739246,6 740661,3 3,6 38158,1 105,4 -6052,5 99,2

Poliklinikalar

və

ambulatoriyalar

107294,3 113698,0 112561,0 109709.7 14,9 2415,4 102,3 -3988,3 96,5

Ümumi təyinatlı

tibbi xidmət 71246,6 74092,4 73351,5 72758,7 66,5 1512,1 102,1 -1333,7 98,2

154

Xüsusiləşdirilmiş

tibbi xidmət

730,8 894,7 885,8 917,7 0,8 186,9 125,6 23,0 102,6

Stomatoloji

xidmət 1066,9 1402,9 1388,8 1413,6 1,3 346,7 132,5 10,7 100,8

Paratibbi xidmət 34250,0 37308,0 36934,9 34619,6 31,3 369,6 101,1 -2688,4 92,8

Xəstəxanalar 342362,9 341463,1 338048,5 348654,9 47,2 6292 101,8 7191,8 102,1

Ümumi təyinatlı

xəstəxanalar 173043,1 164472,5 162827,7 161776,8 46,7 -11266,3 93,5 -2695,7 98,4

Xüsusiləşdirilmiş

xəstəxanalar 45729,2 51523,5 51008,2 49533.4 14,2 3804,2 108,3 -1990.1 96.1

Tibb mərkəzləri 98587,1 98681,1 97694,3 110142,4 31,6 11555,4 111,7 11461.4 111,6

Bərpa-müalicə

sanatoriyaları 3413,7 3969,1 3929,4 3802,9 1,1 389,3 111,4 -166,2 95,8

Sanitar

epidemioloji

stansiyalar

21589,7 22816,9 22588,8 23399,4 6,7 1809,7 108,4 582,4 102,6

Səhiyyə

sahəsində

digər xidmətlər

6041,5 5285,2 5232,3 6608,2 0,9 566,6 109,4 1323,0 125,0

Qanköçürmə 1123,3 1231,3 1218,9 1246,8 18,9 123,5 111,0 15,6 101,3

Diaqnostika və

profilaktika

tədbirləri

8,5 0,0 0,0 0,0 0,0 -8,5 0,0 0,0 -

Digər tədbirlər 4909,7 4053,9 4013,4 5361,4 81,1 451,7 109,2 1307,4 132,3

Səhiyyə

sahəsində

tətbiqi

tədqiqatlar

4385,5 5065,5 5014,8 5112,2 0,7 726,7 116,6 46,7 100,9

Səhiyyə

sahəsinə aid

edilən digər

xidmətlər

242418,9 281201,9 278389,9 270576,4 36,5 28157,4 111,6 -10625,6 96,2

Cədvəl 53-dən göründüyü kimi, bölmə üzrə xərclərin strukturunda “Xəstəxanalar”

(7191,8 min manat), “Səhiyyə sahəsində digər xidmətlər” (1323,0 min manat), “Səhiyyə

sahəsində tətbiqi tədqiqatlar” (46,7 min manat) köməkçi bölmələrində artım,

“Poliklinikalar və ambulatoriyalar” (3988,3 min manat), “Səhiyyə sahəsinə aid edilən

digər xidmətlər” (10625,6 min manat) köməkçi bölmələrində azalma təklif edilmişdir.

“Səhiyyə” bölməsi üzrə növbəti ilə proqnozlaşdırılmış vəsaitin çox hissəsi

funksional təsnifata uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən

icra ediləcəkdir (Cədvəl 54).

155

Cədvəl 54. 2016-2018-ci illərdə “Səhiyyə” bölməsinin inzibati təsnifat üzrə xərclərinin müqayisəsi, min manat

№ Təşkilat / tədbir

2016-cı il (icra)

2017-ci il 2017-ci il


xüsusi çəki



müqayisə

(dürüstləşmiş proqnoz)

(gözlənilən icra)


- SƏHİYYƏ 702503,2 746713,8 739246,6 740661,3 38158,1 105,4 -6052,5 99,2

1 Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi 568622,7 617870,5 611691,8 605110,2 81,7 36487,6 106,4

-12760.3

97,9

2 Azərbaycan Respublikası

Səhiyyə Nazirliyinin

Onkoloji Elmi mərkəzi

39123,1 40093,5 39692,5 41066,9 5,5 1943,8 105,0 973,4 102,4

3 “İcbari Tibbi Sığorta üzrə

Dövlət Agentliyi” publik hüquqi

şəxs

0,0 24012,8 23772,7 16051,2 2,2 16051,2

-7961,6 66,8

4 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Xüsusi Tibb

Xidməti

10917,0 17386,4 17212,5 14455,2 2,0 3538,2 132,4 -2931,1 83,1


Daxili İşlər Nazirliyi

9153,6 11611,7 11495,5 11795,0 1,6 2641,4 128,9 183,3 101,6


Səhiyyə Nazirliyinin Respublika

Talassemiya Mərkəzi

0,0 0,0 0,0 10557,5 1,4 10557,5

10557,5


Ədliyyə Nazirliyinin Penitensiar

xidməti

7696,0 7906,6 7827,5 7818,4 1,1 122,4 101,6 -88,2 98,9


Səhiyyə Nazirliyinin

Akademik Zərifə Əliyeva adına

Milli Oftalmologiya

Mərkəzi

4415,7 5326,1 5272,8 5631,1 0,8 1215,4 127,5 305,0 105,7

9 "Azərbaycan Dəmir Yolları"

Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti

13729,5 3000,0 2970,0 4500,0 0,6 -9229,5 32,8 1500,0 150,0

10 Digər müəssisə və tədbirlər 48845,7 19506,3 19311,2 23675,8 3,2

-25169,9

48,5 4169,5 121,4

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Səhiyyə” bölməsi üzrə xərclərin tərkibində

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi və onun tabeliyində olan tibb

156

müəssisələri üzrə ümumilikdə 605110,2 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da

“Səhiyyə” bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmış vəsaitin 81,7%-i həcmində olmaqla, 2016-cı

ilin icrası ilə müqayisədə 36487,6 min manat və ya 6,4% çox, 2017-ci ilin müvafiq

göstəricisi ilə müqayisədə 12760,3 min manat və ya 2,1% azdır. Səhiyyə Nazirliyi üzrə

cari ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə növbəti ildə xərclərin azalmasına təsir edən

başlıca amillərdən biri büdcə sənədində Azərbaycan Respublikasının Nazirlər

Kabinetinin 2017-ci il 15 avqust tarixli 330 nömrəli Qərarına əsasən Azərbaycan

Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin Respublika Talassemiya Mərkəzinin

maliyyələşməsinə xərclərin Nazirliyin xərclərindən azaldılaraq layihədə ayrıca sətirdə

verilməsidir.

Növbəti ildə Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin və onun tabeliyində

olan tibb müəssisələrinin xərclərinin 109709,7 min manatı və ya 18,1%-i “Poliklinikalar

və ambulatoriyalar” köməkçi bölməsində (2017-cı ilin proqnozu ilə müqayisədə 3988,4

min manat və ya 3,5% az), 285055,0 min manatı və ya 47,1%-i “Xəstəxanalar” köməkçi

bölməsində (4952,3 min manat və ya 1,7% az), 2108,2 min manatı və ya 0,3%-i

“Səhiyyə sahəsində digər xidmətlər” köməkçi bölməsində (177,0 min manat və ya 7,7%

az), 3698,2 min manat və ya 0,6%-i “Səhiyyə sahəsində tətbiqi tədqiqatlar” köməkçi

bölməsində (24,7 min manat və ya 0,7% çox), 204539,2 min manat və ya 33,8%-i isə

“Səhiyyə sahəsinə aid edilən digər xidmətlər” köməkçi bölməsində (3667,3 min manat

və ya 1,8% az) nəzərdə tutulmuşdur. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi və

onun tabeliyində olan tibb müəssisələri üzrə xərclərin 393309,6 min manatı və ya

65,0%-i dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərcləri, 211800,6 min manatı və ya 35,0%-

i isə yerli xərcləri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının 2017-ci ildə səhiyyə

müəssisələrində apardığı audit tədbirləri nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, bir çox xərc

maddələri üzrə ayrılmış vəsaitlərin bir hissəsi istifadə olunmayaraq büdcəyə qaytarıldığı

halda, növbəti büdcə ilində həmin xərc maddələrinə ayrılmış vəsait, əvvəlki illərdə

ayrılmış vəsait həcmində və ya bəzi hallarda daha da artıq həcmdə olur ki, bu da

vəsaitlərin yenidən istifadəsiz qalmasına və ya tələbatdan artıq avadanlıq və mal-

material alınaraq anbarda istifadəsiz saxlanmaqla vəsaitin səmərəsiz xərclənməsinə

gətirib çıxarır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Xüsusi Tibb Xidməti üzrə xərclər

ümumilikdə 14455,2 min manat və ya bölmə üzrə xərclərin 2,0%-i həcmində

proqnozlaşdırılmaqla 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 3538,2 min manat və ya 32,4%

çox, 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə isə 2931,1 min manat və ya 16,9%

157

azdır. Xərclərin 6064,3 min manatı və ya 42,0%-i “Xəstəxanalar” köməkçi bölməsində

(2017-cı ilin proqnozu ilə müqayisədə 248,8 min manat və ya 4,3% çox), 8390,9 min

manatı və ya 58,0%-i “Səhiyyə sahəsinə aid edilən digər xidmətlər” (3179,9 min manat

və ya 27,5% az) köməkçi bölməsində nəzərdə tutulmuşdur.

“Səhiyyə” bölməsi üzrə xərclərin tərkibində Azərbaycan Respublikası Səhiyyə

Nazirliyinin Onkoloji Elmi Mərkəzinin xərcləri 41066,9 min manat və ya 5,5% təşkil

edəcəkdir. Bu göstərici 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 1943,8 min manat və ya 5,0%,

2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə isə 973,4 min manat və ya 2,4% çoxdur.

Onkoloji Elmi Mərkəzə ayrılmış vəsaitin 40244,7 min manatı və ya 98,0%-i

“Xəstəxanalar” (2017-cı ilin proqnozu ilə müqayisədə 970,3 min manat və ya 2,5% çox),

822,2 min manatı və ya 2,0%-i “Səhiyyə sahəsində tətbiqi tədqiqatlar” (3,1 min manat

və ya 0,4% çox) paraqrafı üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin Onkoloji Elmi Mərkəzi üzrə

xərclərin tərkibində, əsasən dövlət proqram və tədbirləri çərçivəsində dərman, sarğı

ləvazimatları və materiallarının alınması xərcləri üstünlük təşkil edəcəkdir.

Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi üzrə xərclər ümumilikdə

11795,0 min manat və ya bölmə üzrə xərclərin 1,6%-i həcmində proqnozlaşdırılmaqla

2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 2641,4 min manat və ya 28,9%, 2017-ci ilin müvafiq

göstəricisi ilə müqayisədə i 183,3 min manat və ya 1,6% çoxdur və bütünlüklə “Səhiyyə

sahəsinə aid edilən digər xidmətlər” köməkçi bölməsində nəzərdə tutulmuşdur.

Büdcə layihəsində “Səhiyyə” bölməsi üzrə xərclərin tərkibində 7818,4 min manat

və ya bölmə üzrə xərclərin 1,1%-i həcmində vəsait Azərbaycan Respublikası Ədliyyə

Nazirliyinin Penitensiar Xidməti üzrə proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası

ilə müqayisədə 122,4 min manat və ya 1,6% çox, 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə

müqayisədə isə 88,2 min manat və ya 1,1% azdır. Həmin vəsait tam məbləğdə “Səhiyyə

sahəsinə aid edilən digər xidmətlər” köməkçi bölməsində nəzərdə tutulmuşdur.

“İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi” publik hüquqi şəxs üçün 16051,2

min manat və ya bölmə üzrə xərclərin 2,2% həcmində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu

da 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisi ilə müqayisədə 7721,5 min manat və ya 32,5%

azdır. Azalmanın əsas səbəbi 2017-ci ildə ayrılmış vəsaitin 10000,0 min manatının

proqram təminatı üçün nəzərdə tutulması, 2018-ci ildə bu məqsədə vəsaitin

proqnozlaşdırılmamasıdır. 2018-ci ildə nəzərdə tutulmuş 16051,2 min manatın 12000,0

min manatı Mingəçevir şəhərinin və Yevlax rayonunun inzibati ərazilərində icbari tibbi

sığortanın tətbiqi ilə bağlı xərclər, 4051,2 min manatını isə İcbari Tibbi Sığorta

Agentliyinin aparatının saxlanılması xərci təşkil edəcək.

158

Bölmənin tərkibində bölüşdürülməmiş birdəfəlik təyinatlı xərc olaraq əməyin

ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial tədbirlər üçün 8037,9 min manat

vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da bölmə xərclərinin 1,1%-ni təşkil edəcək. Eyni

zamanda qeyd edək ki, vəsaitin 5000,0 min manatı və ya 62,2%-i əmək haqqı və sosial

ödənişlər üzrə deyil, subsidiya və cari transfertləri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri üzrə

2018-ci ildə 5890,0 min manat və ya bölmə üzrə xərclərin 0,8%-i həcmində vəsait

nəzərdə tutulmuşdur. Səhiyyə müəssisələrinin büdcədənkənar xərcləri 2017-cı ilin

müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 280,0 min manat və ya 4,5% azdır.

2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə “Səhiyyə” bölməsinin

büdcədənkənar xərclərində azalma cari ildən fərqli olaraq 2018-ci ildə bu xərclərin

tərkibində digər büdcə təşkilatları üzrə gözlənilən daxilolmalar üzrə daha az vəsaitin

proqnozlaşdırılması ilə bağlıdır.

Xərclərin 3183,7 min manatı və ya 54,1%-i “Əməyin ödənişi”, 2119,0 min manatı

və ya 36,0%-i “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması”, 257,5 min manatı və ya

4,4%-i “Digər xərclər”, 329,8 min manatı və ya 5,6%-i isə “Qeyri-maliyyə aktivlərinin

alınması” bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

İqtisadi təsnifat üzrə təhlil göstərir ki, 2018-ci ildə “Səhiyyə” bölməsi xərclərinin

369519.,2 min manatı və ya 49,9%-i əməyin ödənişi üzrə proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da

2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 9945,2 min manat və ya 2,8% çox, 2017-ci ilin müvafiq

göstəricisi ilə müqayisədə isə 13845,0 min manat və ya 3,6% azdır.

Növbəti büdcə ilində bölmədə malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması üzrə

xərclərə 296836,3 min manat və ya 40,1% vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı

ilin icrası ilə müqayisədə 20560,8 min manat və ya 7,0%, 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi

ilə müqayisədə isə 8648,6 min manat və ya 3,0% çoxdur.

Ərzaq məhsullarının alınması üzrə “Səhiyyə” bölməsində 21690,9 min manat və

ya bölmə xərclərinin 2,9%-i həcmində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin

icrası ilə müqayisədə 821,6 min manat və ya 3,9% çox, 2017-cı ilin müvafiq göstəricisi

ilə müqayisədə 456,9 min manat və ya 2,1% azdır. Ərzaq xərclərinin 9533,2 min manatı

və ya 44,0%-i “Xəstəxanalar” köməkçi bölməsi, 12140,7 min manatı və ya 56,0%-i isə

“Səhiyyə sahəsinə aid edilən digər xidmətlər” köməkçi bölməsi üzrə


2018-ci ildə səhiyyə xərclərinin tərkibində dərman, sarğı ləvazimatları və

materiallarının alınması xərclərinin 187894,4 min manat və ya bölmə üzrə xərclərdə

xüsusi çəkisinin 25,4% təşkil edəcəyi nəzərdə tutulmuşdur. Həmin məbləğin 39807,8

159

min manatı və ya 21,2%-i “Xəstəxanalar” köməkçi bölməsinin, 148086,6 min manatı və

ya 78,8%-i isə “Səhiyyə sahəsinə aid edilən digər xidmətlər” köməkçi bölməsinin payına

düşəcəkdir. Dərman, sarğı ləvazimatları və materiallarının alınması xərclərinin 128448,6

min manatı və ya 68,4%-i dövlət proqram və tədbirləri üzrə istifadə olunacaqdır.



əlaqədar 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin “Səhiyyə” bölməsində iqtisadi təsnifatın

“Təqaüdlər və sosial müavinətlər” xərc bölməsi üzrə ilk dəfə olaraq işsizlik üzrə sığorta

haqlarının ödənilməsi üçün 1497,4 min manat vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulmuşdur ki,

bunun da 398,8 min manatı “Poliklinikalar və ambulatoriyalar”, 939,5 min manatı

“Xəstəxanalar”, 7,6 min manatı “Səhiyyə sahəsinə aid olan digər tədbirləri”, 18,4 min

manatı “Səhiyyə sahəsində tətbiqi tədqiqatlar”, 134,0 min manatı “Səhiyyə sahəsinə aid

edilən digər xidmətlər” köməkçi bölmələri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ilin büdcə layihəsində “Səhiyyə” bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuş proqram

və tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üçün ümumilikdə 153198,1 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 7029,2

min manat və ya 4,8% çoxdur (Cədvəl 55).

Cədvəl 55. 2017-2018-ci illərdə “Səhiyyə” bölməsi üzrə icrası nəzərdə tutulan dövlət proqramları və tədbirlərə dair məlumat, min manat

Səhiyyə sahəsində proqram və tədbirlər 2017 təyinat

2017 gözlənilən

icra

2018 Xüsusi çəki


layihə Mütləq Nisbi

Cəmi 146169,0 144707,3 153198,1 7029,2 104,8

Azərbaycan Respublikasında xərçəng xəstəliyi ilə

milli mübarizə tədbirlərinin maliyyə təminatı ilə bağlı xərclər

39274,4 38881,7 40244,7 0,3 970,3 102,5

“Talassemiya ilə mübarizəyə dair 2015-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nın maliyyə təminatı ilə

bağlı xərclər

0,0 0,0 10557,5 0,1 10557,5 -

“2016-2020-ci illər üçün hemofiliya xəstəliyi üzrə

Tədbirlər Proqramı”nın maliyyə təminatı ilə bağlı

xərclər

18488,5 18303,6 12165,3 0,1 -6323,3 65,8

Şəkərli diabet üzrə tədbirlərin maliyyə təminatı ilə

bağlı xərclər

36080,0 35719,2 36320,0 0,2 240,0 100,7

Qanın, qan komponentlərinin donorluğu və qan

xidmətinin inkişafına dair tədbirlərin maliyyə

təminatı ilə bağlı xərclər

1354,9 1341,3 1351,0 0,0 -3,9 99,7

Xroniki böyrək çatışmazlığı üzrə tədbirlərin maliyyə təminatı ilə bağlı xərclər

22244,0 22021,5 23125,0 0,2 881,0 104,0

Yoluxucu xəstəliklərin immunoprofilaktikasına

dair tədbirlərin maliyyə təminatı ilə bağlı xərclər

6508,6 6443,6 6508,6 0,0 0,0 100,0

Ana və uşaqların sağlamlığının yaxşılaşdırılımasına

dair Dövlət Proqramının maliyyə təminatı ilə bağlı

xərclər

2981,2 2951,4 2973,0 0,0 -8,2 99,7

160

Azərbaycan Respublikasında HİV/AİDS-in

qarşısının alınması və onunla mübarizə xərcləri

2325,0 2301,7 2528,7 0,0 203,7 108,8

Vərəmlə mübarizə üzrə tədbirlərin maliyyə təminatı

ilə bağlı xərclər

1083,5 1072,6 2128,7 0,0 1045,2 196,5

Dağınıq skleroz xəstəliyinin müalicəsi,

profilaktikası və onunla mübarizə tədbirlərin maliyyə təminatı ilə bağlı xərclər

2687,0 2660,1 1805,8 0,0 -881,2 67,2

Sosial-mədəni və məişət təyinatlı obyektlərin əsaslı

təmirlə əlaqədar xərclər

2608,2 2582,2 2371,7 0,0 -236,6 90,9

Uşaqların icbari dispanserizasiyası ilə bağlı xərclər 4514,4 4469,3 4504,0 0,0 -10,4 99,8

Qanın bədxassəli xəstəlikləri ilə mübarizə xərcləri 6019,2 5959,0 6614,2 0,0 595,0 109,9

Bu istiqamətlər üzrə ayrılacaq xərclərin “Səhiyyə” bölməsi üzrə xərclərdə xüsusi

çəkisi 20,6% və ya cari ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 1,0 faiz bəndi çoxdur. Bu

sahə üzrə tədbirlərə ayrılan vəsaitlərin iqtisadi təsnifat üzrə əməyin ödənişinə 4281,9

min manat, malların (iş və xidmətlərin) satın alınmasına 133702,9 min manat (o

cümlədən, dərman, sarğı ləvazimatları və materialların alınmasına 128448,6 min

manat), təqaüdlər və sosial müavinətlər üzrə xərclərə 540,2 min manat, digər xərclərə

7442,6 min manat və qeyri-maliyyə aktivlərinin alınmasına (digər maşın və

avadanlıqların alınmasına) 7273,8 min manat məbləğində vəsaitin istifadəsi nəzərdə

tutulmuşdur.

2018-ci ilin büdcə layihəsində “Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən

tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət” bölməsində

304289,2 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 383101,7 min manat və ya 55,7% az, 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə

isə 21795,0 min manat və ya 7,7% çoxdur (Cədvəl 56). Bölmə üzrə xərclərin 2018-ci il

dövlət büdcəsinin xərclərində xüsusi çəkisi 1,5% təşkil edir ki, bu da 2016-cı ilin icra

göstəricisindən 2,4 faiz bəndi, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisindən 0,1 faiz bəndi azdır.

Cədvəl 56. 2016-2018-ci illərdə “Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət” bölməsi xərclərinin funksional təsnifat üzrə müqayisəsi, min manat

Sahələrin adları

2016-cı il (icra)

2017-ci il (proqnoz)


icra) 2018-ci il (layihə)

xüsu-si

çəki





Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriya-lara aid edilməyən sahədə fəaliyyət

687390,9 282494,2 276844,4 304289,2 1,5 -383101,7 44,3 21795,0 107,7

161

Mədəniyyət və incəsənət sahəsində fəaliyyət

137147,7 121566,3 119134,9 127810,3 42,0 -9337,3 93,2 6244,0 105,1

Kitabxanalar 33438,0 31991,4 31351,6 33128,7 25,9 -309,3 99,1 1137,3 103,6

Muzey və sərgilər 18031,1 20938,4 20519,6 22884,0 17,9 4852,9 126,9 1945,6 109,3

Saraylar və mədəniyyət evləri, klublar və başqa tədbirlər

28125,4 25764,3 25249,0 26329,8 20,6 -1795,6 93,6 565,5 102,2

Teatr, filarmoniya, musiqi kollektivləri, ansambllar və incəsənət üzrə sair tədbirlər

30139,4 20553,0 20141,9 22527,1 17,6 -7612,3 74,7 1974,1 109,6

Mədəniyyət və incəsənət sahəsində digər müəssisələr və mədəni tədbirlər

27413,9 22319,2 21872,8 22940,7 17,9 -4473,2 83,7 621,5 102,8

Radio, televiziya və nəşriyyat

67261,1 57081,3 55939,7 57721,2 19,0 -9539,9 85,8 639,9 101,1

Radio və televiziya 54798,8 43811,3 42935,1 43996,3 76,2 -10802,5 80,3 185,0 100,4

Nəşriyyatlar 12462,3 13270,0 13004,6 13724,9 23,8 1262,6 110,1 454,9 103,4

Bədən tərbiyəsi, gənclər siyasəti və turizm

447282,7 38645,2 37872,3 44590,9 14,6 -402691,8 10,0 5945,7 115,4

Bədən tərbiyəsi və idmanın təşkili

429041,1 22885,5 22427,8 23449,2 52,6 -405591,9 5,5 563,7 102,5

Gənclər siyasəti 11142,2 11524,9 11294,4 12598,3 28,3 1456,1 113,1 1073,4 109,3

Bədən tərbiyəsi, gənclər siyasəti və turizm üzrə digər tədbirlər

7099,4 4234,9 4150,2 8543,5 19,2 1444,1 120,3 4308,6 201,7

Digər kateqoriyalara aid edilməyən fəaliyyət

35699,4 65201,4 63897,4 74166,8 24,4 38467,4 207,7 8965,4 113,7

Yaradıcı ittifaqlar və cəmiyyətlər

306,6 198,5 194,5 199,3 0,3 -107,3 65,0 0,9 100,4

Dini tədbirlər 187,6 343,4 336,6 343,4 0,5 155,8 183,0 0,0 100,0

Sair tədbirlər 35205,2 64659,5 63366,3 72620,9 99,3 37415,7 206,3 7961,4 112,3

Cədvəl 56-dan göründüyü kimi, 2018-ci ilin büdcə layihəsində bölmə üzrə bütün

köməkçi bölmələrdə artım nəzərdə tutulmuşdur.

162

Bölmə xərclərinin inzibati təsnifat üzrə 30 baş kredit sərəncamçısı və digər

tədbirlər üzrə bölünməsi təklif olunmuşdur (Cədvəl 57).

Cədvəl 57. 2016-2018-ci illərdə “Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət” bölməsinin inzibati təsnifat üzrə xərclərinin müqayisəsi, min manat

№ Bölmə / təşkilat

2016 icra

2017 dürüstləşmiş

proqnoz

2017 gözlənilən

icra

2018 layihə xüsusi

çəkisi






687390,9 282494,2 276844,4 304289,2 -

383101,7 44,3 21795,0 107,7

1

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi

126512,7 110121,9 107919,4 119016,0 39,1 -7496,7 94,1 8894,1 108,1

2

Azərbaycan Respublikasının

Gənclər və İdman Nazirliyi

26443,4 34121,6 33439,1 35732,3 11,7 9288,9 135,1 1610,7 104,7

3

"Azərbaycan Televiziya və

Radio Verilişləri" Qapalı Səhmdar

Cəmiyyəti

37632,1 31720,3 31085,9 31822,5 10,5 -5809,6 84,6 102,2 100,3

4

Azərbaycan Respublikasının İctimai Televiziya

və Radio Yayımları Şirkəti

16514,6 11546,4 11315,5 11618,1 3,8 -4896,5 70,4 71,7 100,6

5 Heydər Əliyev

Mərkəzi 3504,3 8025,6 7865,1 8463,6 2,8 4959,4 241,5 438,0 105,5

6

“Azərbaycan Dövlət İnformasiya

Agentliyi (AZƏRTAC)”

publik hüquqi şəxs

7460,0 7769,9 7614,5 7995,5 2,6 535,5 107,2 225,6 102,9

7

Azərbaycan Respublikası

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin

M.F.Axundov adına Milli

Kitabxanası

4700,1 5117,8 5015,5 6255,9 2,1 1555,8 133,1 1138,1 122,2

8

“İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi”

publik hüquqi şəxs

4641,5 5260,8 5155,6 5277,9 1,7 636,4 113,7 17,1 100,3

163

9


Prezidenti yanında Qeyri-hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi

6186,0 5016,0 4915,7 5025,2 1,7 -1160,8 81,2 9,2 100,2

10


Prezidenti yanında Kütləvi

İnformasiya Vasitələrinin

İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu

4002,1 4012,8 3932,5 4042,1 1,3 40,0 101,0 29,3 100,7

11

"Bakı Kristal Zalı" Məhdud

Məsuliyyətli Cəmiyyəti

2000,0 2000,0 1960,0 2500,0 0,8 500,0 125,0 500,0 125,0

12

Siyasi partiyaların fəaliyyətinin

maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclər

2151,8 2500,0 2450,0 2500,0 0,8 348,2 116,2 0,0 100,0

13 Digər müəssisə və

tədbirlər 445642,4 55281,2 54175,6 64040,1 21,0

-381602,3

14,3 8758,9 115,8

2018-ci ilin büdcə layihəsində Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və

Turizm Nazirliyinə ayrılacaq vəsaitin 108196,5 min manatı və ya 90,9%-i “Mədəniyyət

və incəsənət sahəsində fəaliyyət” (2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə 4466,8 min

manat və ya 4,3% çox), 183,1 min manatı və ya 0,2%-i “Radio və televiziya və

nəşriyyat” (2017-ci ilin proqnozuna bərabər), 8543,5 min manatı və ya 7,2%-i “Bədən

tərbiyəsi, gənclər siyasəti və turizm” (4308,6 min manat və ya 2,0 dəfə çox), 2092,8 min

manatı və ya 1,8%-i “Digər kateqoriyalara aid edilməyən fəaliyyət” (118,6 min manat və

ya 6,0% çox) köməkçi bölməsində nəzərdə tutulmuşdur.

2018-ci ildə bölmə xərclərinin 35732,3 min manatının və ya 11,7%-nin

Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyi tərəfindən icra edilməsi

nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da bütövlükdə “Bədən tərbiyəsi, gənclər siyasəti və turizm”

köməkçi bölməsi üzrədir. Gənclər və İdman Nazirliyinə ayrılacaq vəsaitin 29482,4 min

manatı və ya 82,5%-inin dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş, 6249,9 min manatı və ya

17,5%-inin isə dövlət büdcəsinin yerli xərclərinə aid olması nəzərdə tutulmuşdur.

Bunlarla yanaşı, bölmə xərclərinin 31822,5 min manatı və ya 10,5%-nin

Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri QSC-yə ayrılması proqnozlaşdırılmışdır.

Həmin vəsait tam məbləğdə “Radio, televiziya və nəşriyyat” köməkçi bölməsində


164

2017-ci ildən fərqli olaraq növbəti ildə Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri

QSC üzrə vəsait əsasən “Subsidiyalar və cari transfertlər” və “Digər xərclər”

bölmələrində proqnozlaşdırılmışdır.

“Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid

edilməyən sahədə fəaliyyət” bölməsi xərclərinin 11618,1 min manatı və ya 3,8%-i

Azərbaycan İctimai Televiziya və Radio Yayımları Şirkəti üzrə proqnozlaşdırılmışdır

ki, bu da bütövlükdə “Radio, televiziya və nəşriyyat” köməkçi bölməsində nəzərdə

tutulmuşdur.

2017-ci ildən fərqli olaraq Şirkət üzrə xərclərin 11581,2 min manatı və ya 99,7-i

”Subsidiyalar və cari transfertlər” və 37,0 min manatı və ya 0,3%-i “Digər xərclər”

bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Növbəti ildə Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi (AzərTac) publik

hüquqi şəxsə 7995,5 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da bölmə üzrə

xərclərin 2,6%-ni təşkil etməklə 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 535,5 min manat və ya

7,2% çox, 2017-cı ilin proqnozundan isə 225,6 min manat və ya 2,9% çox olmuşdur.

Büdcə layihəsində bölmədə iki istiqamət üzrə bölüşdürülməmiş vəsaitlər nəzərdə

tutulmuşdur. 2018-ci ilin büdcə layihəsində “Maddi-texniki təminatın

möhkəmləndirilməsi və əsaslı təmir” üzrə birdəfəlik təyinatlı xərclərə 35112,0 min

manat və ya bölmə üzrə xərclərin 11,6%-i həcmində vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial tədbirlər üzrə

birdəfəlik təyinatlı xərclərə növbəti il üçün 6023,3 min manat məbləğində vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Həmin vəsaitin 1000,0 min manatı əməyin ödənişi, 5000,0 manatı

isə subsidiyaların ödənişi üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Layihədə bölmənin “Digər kateqoriyalara aid edilməyən fəaliyyət” köməkçi

bölməsində Heydər Əliyev Mərkəzinə 8463,6 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

Qeyd edək ki, Mərkəz üzrə xərclər, əvvəlki ildə olduğu kimi, tam məbləğdə “Digər

xərclər” bölməsində deyil, 2036,5 min manatı və ya 24,1%-i “Əməyin ödənişi”, 6391,9

min manatı və ya 75,5% ”Subsidiyalar və cari transfertlər” və 26,9 min manatı və ya

0,3%-i “Digər xərclər” bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Bölmə xərclərinin 5277,9 min manatı və ya 1,7%-i “İçərişəhər” Dövlət Tarix

Memarlıq Qoruğu İdarəsi publik hüquqi şəxsə nəzərdə tutulmuş və həmin vəsait

bütünlüklə “Mədəniyyət və incəsənət sahəsində fəaliyyət” köməkçi bölməsi üzrədir.

2018-ci ilin büdcə layihəsində “İçərişəhər” Dövlət Tarix Memarlıq Qoruğu İdarəsi publik

hüquqi şəxsə nəzərdə tutulmuş 5277,9 min manat vəsaitin 2355,1 min manatı muzey

və sərgilər paraqrafı, 228,4 min manatı “Teatr, filarmoniya, musiqi kollektivləri,

165

ansambllar və incəsənət üzrə sair tədbirlər” paraqrafı, 2694,4 min manatı isə

Mədəniyyət və incəsənət sahəsində digər müəssisələr və mədəni tədbirlər” paraqrafı

üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Növbəti ildə M.F.Axundov adına Milli Kitabxanaya 6255,9 min manat və ya

bölmə üzrə xərclərin 2,1%-i həcmində vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulmuşdur ki, bu

vəsait tamamilə “Mədəniyyət və incəsənət sahəsində fəaliyyət” köməkçi bölməsi üzrədir

Büdcə layihəsində 5025,2 min manat və ya bölmə xərclərinin 1,7%-i Azərbaycan

Respublikası Prezidenti yanında Qeyri-hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi

Şurasına nəzərdə tutulmuşdur. Həmin vəsait funksional təsnifat üzrə “Digər

kateqoriyalara aid edilməyən fəaliyyət” köməkçi bölməsində və iqtisadi təsnifat üzrə isə

5009,0 min manat və ya 99,7%-i “Subsidiyalar və cari transfertlər” bölməsində və 16,0

min manat və 0,3%-i bank xərclərinin ödənilməsi məqsədilə “Digər xərclər” bölməsində


Növbəti büdcə ilində “Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və

digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət” bölməsində iqtisadi təsnifat üzrə

cari illə müqayisədə “Əməyin ödənişi” bölməsi üzrə 28502,8 min manat və ya 27,0%,

“Malların (işlərin və xidmətlərin) alınması” bölməsi üzrə 2036,2 min manat və ya 5,5%,

“Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması” bölməsi üzrə 1132,8 min manat və ya 26,1%

azalma, “Subsidiyalar və cari transfertlər” bölməsi üzrə 45816,0 min manat və ya

99,0%, “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsi üzrə 228,4 min manat və ya 17,5%,

“Digər xərclər” bölməsi üzrə 7431,5 min manat və ya 8,5% artım nəzərdə tutulmuşdur.

“Subsidiyalar və cari transfertlər”, “Digər xərclər” və “Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması”

bölmələri üzrə kəskin azalma funksional təsnifatın “Bədən tərbiyəsi, gənclər siyasəti və

turizm” köməkçi bölməsində “Beynəlxalq idman tədbirlərinin keçirilməsi, hazırlıq və digər

təşkilati işlər” üzrə xərclərin və eləcə də “Mədəniyyət və incəsənət sahəsində fəaliyyət”

və “Radio, televiziya və nəşriyyat” köməkçi bölmələri üzrə subsidiyalar və cari transfert

xərclərinin azaldılması ilə əlaqədardır.


Azərbaycan Respublikasının 30 iyun 2017-ci il tarixli 2018-ci il tarixli Qanununun

maliyyə təminatı ilə əlaqədar 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin “Mədəniyyət, incəsənət,

informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət”

bölməsində iqtisadi təsnifatın “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” xərc bölməsi üzrə ilk

dəfə olaraq işsizlik üzrə sığorta haqlarının ödənilməsi üçün 305,9 min manat vəsaitin

ayrılması nəzərdə tutulmuşdur ki, bunun da 227,7 min manatı “Mədəniyyət və incəsənət

sahəsində fəaliyyət”, 1,9 min manatı “Radio, televiziya və nəşriyyat”, 12,0 min manatı

166

“Bədən tərbiyəsi, gənclər siyasəti və turizm”, 14,3 min manatı “Digər kateqoriyalara aid

edilməyən fəaliyyət” köməkçi bölmələri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

İqtisadi təsnifatın “Subsidiyalar və cari transfertlər” bölməsi üzrə vəsaitin 4000,0

min manatı və ya 4,3%-i qeyri-maliyyə dövlət təşkilatları üzrə ödənişlər, 88098,7 min

manatı və ya 95,7%-i maliyyə təşkilatları üzrə ödənişlər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Cari

illə müqayisədə “Subsidiyalar və cari transfertlər” bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuş artımın

700,0 min manatı və ya 1,5% “qeyri-maliyyə dövlət təşkilatları üzrə ödənişlər” maddəsi,

45116,0 min manatı və ya 98,5%-i isə “maliyyə təşkilatları üzrə ödənişlər” paraqrafı üzrə


“Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid

edilməyən sahədə fəaliyyət” bölməsində dövlət büdcəsindən maliyyələşən

təşkilatların büdcədənkənar xərclərinə 3786,8 min manat və ya bölmə xərclərinin

1,2%-i səviyyəsində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 408,7 min manat və ya 12,1% çox, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisi ilə

müqayisədə isə 1183,2 min manat və ya 23,8% azdır. 2017-ci illə müqayisədə azalma

növbəti ildə “İçərişəhər” Dövlət Tarix Memarlıq Qoruğu İdarəsi publik hüquqi şəxs üzrə

daxilolmaların dövlət büdcəsinə daxil edilməməsi ilə əlaqədardır.

Nəzərdə tutulmuş vəsaitin 1860,6 min manatının və ya 49,1%-nin əməyin

ödənişi, 541,5 min manatının və ya 14,3%-nin malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınması, 1313,5 min manatının və ya 34,7%-nin digər xərclər, 71,3 min manatının və

ya 1,9%-nin qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması xərclərinə yönəldilməsi

proqnozlaşdırılır.Növbəti il üçün proqnozlaşdırılmış xərclərin 2508,0 min manatı və ya

66,2%-nin Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, 952,4 min manatı və ya 25,2%-nin Heydər

Əliyev Mərkəzinin, 60,0 min manatı və ya 1,6%-nin Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin və

266,4 min manatı və ya 7,0%-nin digər büdcə təşkilatları üzrə gözlənilən daxilolmalar

hesabına formalaşması proqnozlaşdırılmışdır. Qeyd edək ki, dövlət büdcəsindən

maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri bütünlüklə “Digər kateqoriyalara aid

edilməyən fəaliyyət” köməkçi bölməsində nəzərdə tutulmuşdur.

Bölmə üzrə 2 dövlət proqramı və 10 tədbirin maliyyə təminatına 2018-ci ilin dövlət

büdcəsi layihəsində 36713,1 min manat və ya bölmə xərclərinin 12,1%-i həcmində

vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci ilin dürüstləşdirilmiş proqnoz göstəricisi ilə

müqayisədə 4773,7 min manat və ya 14,9% çoxdur (Cədvəl 58).

167

Cədvəl 58. 2017-2018-ci illərdə “Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət” bölməsi üzrə icrası nəzərdə tutulan dövlət proqramları və tədbirlər barədə məlumat, min manat

Proqram və tədbirlər 2017 2018 xüsusi çəki 2017-ci ilin dürüstləşmiş proqnozu

ilə müqayisə proqnoz gözlənilən

icra layihə

fərq faiz

Cəmi 31939,4 31620,0 36713,1 4773,7 114,9

Teatr, konsert müəssisələrində yaranmış zərərlərin ödənilməsi üzrə xərclər

15333,6 15180,3 16757,7 0,5 1424,1 109,3

"Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ci illər üzrə inkişafına dair dövlət proqramı"nın maliyyə təminatı ilə bağlı xərclər

1003,2 993,2 1503,2 0,0 500,0 149,8

"Azərbaycan teatrı 2009-2019-cü illərdə" dövlət proqramının tətbiqi ilə bağlı xərclər

1003,2 993,2 1003,2 0,0 0,0 100,0

Yaşlı və gənc nəsil yazıçılarının, rəssamlarının və bəstəkarlarının xüsusi təqaüd fondu

589,9 584,0 589,9 0,0 0,0 100,0

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin xarici ölkələrdə mədəniyyət mərkəzlərinin saxlanılması xərcləri

3362,6 3329,0 3363,7 0,1 1,1 100,0

Xarici populyar televiziya şirkətləri vasitəsi ilə Respublikamızın turizm imkanlarının təbliği

2508,0 2482,9 3511,2 0,1 1003,2 140,0

“Azərbaycan Respublikasında turizmin inkişafı ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 01 sentyabr tarixli 2295 nömrəli Sərəncamından irəli gələn məsələlərin maliyyə təminatı ilə bağlı xərclər

501,6 496,6 501,6 0,0 0,0 100,0

İncəsənət xadimlərinə verilən mükafat 782,5 774,7 902,9 0,0 120,4 115,4

Olimpiya İdman Komplekslərinin və digər idman qurğularının qismən saxlanılması ilə bağlı xərclər

6520,8 6455,6 7022,4 0,2 501,6 107,7

"Gənclər evi" sosial xidmət müəssisələrinin saxlanılması ilə bağlı xərclər

0,0 0,0 1003,2 0,0 1003,2

Əqli mülkiyyət hüquqlarının təminatı ilə bağlı tədbirlərin görülməsi xərcləri

0,0 0,0 220,1 0,0 220,1

Tərcümə işinin mərkəzləşdirilmiş qaydada və məqsədyönlü aparılmasının təmin edilməsi, təkmilləşdirilməsi və tənzimlənməsi, habelə digər tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün

334,0 330,6 334,0 0,0 0,0 100,0

Bu sahə üzrə proqram və tədbirlərə ayrılan vəsaitlərdən iqtisadi təsnifat üzrə

“Əməyin ödənişi” bölməsi üzrə 16636,3 min manat və ya 59,1%, “Təqaüdlər və sosial

müavinətlər” bölməsi üzrə 656,2 min manat və ya 2,3% və “Digər xərclər” bölməsi üzrə

9840,9 min manat və ya 35,0% vəsaitin istifadəsi nəzərdə tutulmuşdur. Qeyd edək ki,

ötən illərdə olduğu kimi, proqram və tədbirlər üzrə növbəti il üçün nəzərdə tutulmuş

konkret hədəflər barədə “Büdcə zərfi”nə müvafiq məlumatlar daxil edilməmişdir

168

“Teatr, filarmoniya, musiqi kollektivləri, ansambllar və incəsənət kollektivləri”

paraqrafı üzrə “Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ci illər üzrə inkişafına dair Dövlət

Proqramı”nın maliyyələşdirilməsinə 2018-cı ildə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 1500,0

manatı “Sair xərclər” paraqrafı və 3,2 min manatı isə “Bank xərcləri” paraqrafı üzrə


Göstərilən dövlət proqram və tədbirlərindən başqa, xarici populyar televiziya

şirkətləri vasitəsi ilə respublikamızın turizm imkanlarının təbliği ilə bağlı xərclərə3511,2

min manat vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulmuşdur.

Eyni zamanda, 2018-ci ilin büdcə layihəsində ilk dəfə olaraq “Gənclər evi” sosial

xidmət müəssisələrinin saxlanılması ilə bağlı 1003,2 min manat, əqli mülkiyyət

hüquqlarının təminatı ilə bağlı tədbirlərin görülməsi ilə bağlı xərclər üçün 220,1 min

manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

3.2.2. Sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri

2018-ci il üçün dövlət büdcəsi layihəsində “Sosial müdafiə və sosial təminat”

bölməsi üzrə 2197182,1 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bölmə üzrə

proqnozlaşdırılmış vəsait 2016-cı ilin müvafiq icra göstəricisindən 448059,6 min manat

və ya 16,9%, 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisindən isə 143040,8 min manat və ya

6,1% azdır.

“Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsi üzrə xərclər 2018-ci ildə dövlət

büdcəsi xərclərinin 10,7%-ni təşkil edəcək ki, bu da 2016-cı ilin icra, 2017-ci ilin

gözlənilən icra göstəricilərindən, müvafiq olaraq, 4,2 və 2,4 faiz bəndi azdır.

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsi

üzrə xərclərin 98,5%-i və ya 2163420,3 min manatı “Sosial müdafiə”, 1,5%-i və ya

33701,8 min manatı “Sosial təminat”, 60,0 min manatı isə “Sosial müdafiə və sosial

təminat sahələri üzrə tətbiqi tədqiqatlar” köməkçi bölmələri üzrə proqnozlaşdırılmışdır

(Cədvəl 59).

Cədvəl 59-dan də göründüyü kimi, bölmə üzrə 2017-ci ilin gözlənilən icra

göstəricisindən ümumilikdə 6,1% səviyyəsində azalma əsasən “Sosial təminat”

köməkçi bölməsində inzibati təsnifatın Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti üzrə

248735,6 min manat vəsaitin 2018-ci ildə nəzərdə tutulmaması ilə bağlı olmuşdur.

169

Cədvəl 59. 2016-2018-ci illərdə “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsinin xərcləri, min manatla

İstiqamətlər 2016 icra

2017-ci il 2018-ci il 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə fərq

2017-ci ilin gözlənilən

icrası ilə müqayisədə

fərq

Proqnoz Gözlənilən

icra layihə

xüsusi

çəki məbləğ faiz məbləğ faiz

“Sosial müdafiə və sosial

təminat” bölməsi 2645241,8 2351992,3 2340222,9 2197182,1 100,0 -448059,7 83,1 -143040,8 93,9

“Sosial müdafiə” köməkçi

bölməsi 2612788,9 2068029,2 2057689,1 2163420,3 98,5 -449368,6 82,8 105731,2 105,1

Əmək qabiliyyətinin itirilməsi 3214,1 2558,2 2545,4 2551,0

-663,1 79,4 5,6 100,2

Qocalıq 19,1 23,5 23,4 23,5

4,3 122,7 0,1 100,6

Qəyyumluq 319,7 319,2 317,6 285,6

-34,0 89,4 -31,9 89,9

Ailə və uşaqların sosial

müdafiəsi 239367,5 258750,5 257456,7 228892,0

-10475,5 95,6 -28564,7 88,9

Digər sosial müdafiə tədbirləri 2369868,5 1806377,9 1797346,1 1931668,2

-438200,3 81,5 134322,1 107,5

“Sosial təminat” köməkçi

bölməsi 32452,8 283863,1 282443,8 33701,8 1,5 1249,0 103,8 -248742,0 11,9

işsizlik 1642,0 1655,3 1647,0 0,0

-1642,0 0,0 -1647,0 0,0

Digər sosial təminat tədbirləri 6112,5 252812,5 251548,5 2812,9

-3299,6 46,0 -248735,6 1,1

Əlillər ilə bağlı sosial təminat

tədbirləri 24023,4 28622,6 28479,4 30106,0

6082,6 125,3 1626,5 105,7

Əmək və əhalinin sosial

müdafiəsi tədbirləri 675,0 772,7 768,9 782,9

108,0 116,0 14,1 101,8

Sosial müdafiə və sosial

təminat sahələri üzrə tətbiqi

tədqiqatlar

0,0 100,0 90,0 60,0 0,0 60,0 0,0 -40,0 66,7

Dövlət büdcəsindən

maliyyələşən təşkilatların

büdcədənkənar xərcləri

0,0 100,0 90,0 60,0

60,0

-40,0 66,7

“Azərbaycan Respublikasının 2017-ci il dövlət büdcəsi haqqında" Azərbaycan

Respublikası Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikasının

Qanun layihəsinə Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının Rəyi”ndə 2016-cı il

ərzində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən istehsal olunan təbii

qazın daxili bazarda maya dəyərindən aşağı qiymətə satışına görə yaranmış zərərin

örtülməsi üçün dövlət büdcəsindən kompensasiyanın maliyyələşməsi ilə bağlı 250000,0

min manat vəsaitin büdcə xərclərinin “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsində

deyil, müvafiq funksional təsnifat bölməsində nəzərdə tutularaq icrasının

məqsədəmüvafiq hesab edildiyi göstərilmişdir.

2018-ci il dövlət büdcəsi layihəsində “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsi

üzrə nəzərdə tutulmuş xərclərdə ən böyük xüsusi çəkiyə Azərbaycan Respublikasının

170

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Sosial Müdafiə Fondu

(59,2%) malikdir (Cədvəl 60 ).

Cədvəl 60.“Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsində xərclərin inzibati təsnifat üzrə strukturu, min manatla

İstiqamətlər 2016 icra

2017-ci il 2018-ci il 2016-ci illə

müqayisədə fərq


icrası ilə müqayisədə

fərq

Proqnoz Gözlənilən

icra layihə

xüsusi

çəki məbləğ faiz məbləğ faiz

“Sosial müdafiə və sosial

təminat” bölməsi 2645241,8 2351992,3 2340222,9 2197182,1 100,0 -448059,7 83,1 -143040,8 93,9

Azərbaycan Respublikasının Əmək

və Əhalinin Sosial Müdafiəsi

Nazirliyi (ƏƏSMN) 539397,2 612715,1 609651,5 613718,4 27,9 74321,2 113,8 4066,8 100,7

Azərbaycan Respublikası Dövlət

Neft Şirkəti (SOCAR) 0,0 0,0 248750,0 0,0 0,0 0,0 -248750,0 0,0


Qaçqınların və Məcburi

Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət

Komitəsi (QMKİDK) 223608,5 194452,9 193480,7 244990,3 11,2 21381,8 109,6 51509,6 126,6

Azərbaycan Respublikasının Ailə,

Qadın və Uşaq Problemləri üzrə

Dövlət Komitəsi ( AQUPDK) 1675,0 1751,4 1742,6 1842,4 0,1 167,4 110,0 99,8 105,7

ƏƏSMN yanında Dövlət Tibbi-

Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya

Xidməti (DTSERX) 12308,0 15495,5 15418,0 15700,6 0,7 3392,6 127,6 282,6 101,8

ƏƏSMN yanında Dövlət Məşğulluq

Xidməti (DMX) 1642,0 1655,3 1647,0 0,0 0,0 -1642,0 0,0 -1647,0 0,0

AR ƏƏSMN yanında DSMF-yə

transfert 1246000,0 1270000,0 1263650,0 1300000,0 59,2 54000,0 104,3 36350,0 102,9

AR keçmiş Prezidentinin və onun

ailə üzvlərinin təminatı xərcləri 284,0 304,5 303,0 304,9 0,0 20,9 107,3 1,9 100,6

Sosial müdafiə, pensiya və digər

sosial müdafiə tədbirləri 615859,2 5016,0 4990,9 20064,0 0,9 -595795,2 3,3 15073,1 402,0

Beynəlxalq idman tədbirlərinin

keçirilməsi, hazırlıq və digər

təşkilati işlər 667,9 501,6 499,1 501,6 0,0 -166,3 75,1 2,5 100,5

Maddi-texniki təminatın

möhkəmləndirilməsi və əsaslı təmir 3800,0 0,0 0,0 0,0 0,0 -3800,0 0,0 0,0

Bir sıra dövlət müəssisələərində

maliyyə sağlamlaşdırma tdbirləri 0,0 250000,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Sosial müdafiə və sosial təminat

sahələri üzrə tətbiqi tədqiqatlar 0,0 100,0 90,0 60,0 0,0 60,0 -30,0 66,7

Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi

(Nazirlik) üzrə bölmə xərclərinin 613718,4 min manatı və ya 27,9%-i

proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2016-cı ildə icra edilmiş məbləğdən 74321,2 min manat və ya

13,8%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından 4066,8 min manat və ya 0,7% çoxdur.

Nazirliyin xərclərində ən böyük xüsusi çəkiyə (97,2%) malik olan təqaüdlər və

sosial müavinətlərin ödənilməsi üçün nəzərdə tutulmuş vəsait 2016-cı ilin icra və 2017-

ci ilin gözlənilən icra göstəricilərindən müvafiq olaraq 13,5% və 0,4% çoxdur ki, bu da

son illər bölmə üzrə xərclərin azalması fonunda əhalinin maddi rifahının qorunmasının

prioritet məsələ kimi diqqətdə saxlanıldığını bir daha təsdiq edir.

171

Təqaüdlər və sosial müavinətlər üzrə xərclərdə nəzərəçarpacaq paya (37,5%)

malik olan yaşa, ailə başçısını itirməyə, əlilliyə və sağlamlıq imkanlarının məhdudluğuna

görə aylıq sosial müavinət və dəfn xərclərinə 223500,0 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2016-cı ilin icra və 2017-ci ilin gözlənilən icra

göstəricilərindən müvafiq olaraq 44393,7 min manat və ya 24,8% və 24366,2 min manat

və ya 12,2 % çoxdur.

Təqdim edilmiş məlumatlara görə həmin aylıq müavinətləri alan kontingentin sayı

01.01.2016-cı il tarixə 263582 nəfər, 01.01.2017-ci il tarixə 285783 nəfər, 01.07.2017-ci

il tarixə isə 294835 nəfər təşkil etmiş, artım dinamikası nəzərə alınmaqla 2018-ci ildə

327447 nəfərə həmin növ müavinətlərin ödənişi proqnozlaşdırılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatası tərəfindən həyata keçirilmiş təhlil

nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, “Əmək pensiyaları haqqında” Azərbaycan

Respublikası Qanununa 01 iyul 2017-ci il tarixdən edilmiş dəyişikliklər ailə başçısını

itirməyə, yaşa və əlilliyə görə sosial müavinət alan şəxslərin sayında artıma səbəb

olacaqdır. Belə ki, 01.07.2017-ci il tarixdən ailə başçısını itirməyə görə təyin olunan

əmək pensiyasının məbləği pensiya almaq hüququ olan ailə üzvlərinin sayından asılı

olmayaraq müəyyən edilir. Lakin qüvvədə olan müvafiq qanunvericiliyə əsasən ailə

başçısını itirməyə görə sosial müavinətin məbləği hər bir ailə üzvü üçün ayda 61,0

manat olmaqla hesablanır. Nəticədə 2 və daha çox ailə üzvü pensiya almaq hüquq olan

ailələrin sosial müavinətlər üçün müraciət etməsi hallarının artacağını ehtimal etmək

olar. Eyni zamanda pensiya qanunvericiliyində aparılmış dəyişikliklər nəticəsində yaşa

və əlilliyə görə əmək pensiyası hüququ qazana bilməyən bir çox şəxslərin də sosial

müavinət təyin edilməsi üçün müraciət edəcəyi gözləniləndir.

Nazirlik üzrə nəzərdə tutulmuş təqaüdlər və sosial müavinət xərcinin 100518,8

min manatı və ya 16,9%-i Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqaüdlərinin

ödənilməsi üçün proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə

20449,1 min manat və ya 25,5%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nəzərən 6241,0 və ya

6,6% çoxdur. Bu xərclər üzrə kontingentin sayı 2016-cı ildə 54623 nəfər, 2017-ci ilin I

yarısında 58815 nəfər olmuş, növbəti ildə kontingentin sayı 61824 nəfər

proqnozlaşdırılmışdır. Xərclərdə nəzərdə tutulmuş artımın kontingentin sayında

gözlənilən artıma və 2016-cı ildən təqaüd xərclərinin artımına uyğun olduğunu qeyd

etmək olar.

Təqaüdlər və sosial müavinətlər üzrə xərclərin 31420,7 min manatı və ya 5,3%-i

kommunal, nəqliyyat və digər xidmətlər üzrə güzəştlərin əvəzinə aylıq müavinətlərin

ödənilməsi məqsədi ilə proqnozlaşdırılmışdır. Həmin vəsait 2016-cı ilin icrasından

172

14,3% çox, 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisindən isə 1,3% azdır. Statistik hesabat

məlumatlarına görə bu müavinətləri alan şəxslərin sayı 2016-cı ilin əvvəlinə nisbətən

sonunda 491 nəfər, 2017-ci ilin yanvar-iyun aylarında isə 439 nəfər və ya orta hesabla

hər il 0,9% azalır ki, bu da həmin müavinəti alan şəxslərin əlilliklə və ya qanunvericiliklə

müəyyən edilən yaş həddinə çatmaqla əlaqədar əmək pensiyası hüququ qazanaraq

sosial müavinət almaq hüququnun itirilməsi ilə izah edilir. Göründüyü kimi,

proqnozlaşdırılan məbləğin əvvəlki ilin göstəricisi ilə müqayisədə azalması kontingentin

sayında olan azalma səviyyəsinə uyğundur.

Növbəti ildə digər müavinət və transfertlərin ödənilməsi ilə bağlı xərclərdə

14750,7 min manat və ya təqaüdlər və sosial müavinətlər üzrə xərclərin 2,5%-i radiasiya

qəzasının ləğvində iştirak etmiş və həmin qəza nəticəsində zərər çəkərək əlil olmuş

şəxslərə hər il müalicə üçün müavinətlərin, istehsalat qəzası və ya peşə xəstəliyi

nəticəsində sağlamlığı pozulmuş şəxslərə aylıq müavinətlərin, habelə, penitensiar

müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərə verilən birdəfəlik pul

müavinətlərinin ödənilməsinə, habelə Ermənistan Respublikasının müəssisələrində,

kolxoz və sovxozlarda əmək xəsarəti və ya peşə xəstəliyi nəticəsində zərərçəkənlərə

aylıq kompensasiyaların ödənilməsi (6412,2 min manat), əlillərin müalicəsi üçün

yollayışların alınması (3504,0 min manat), “Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud

uşaqların sosial müdafiəsi və reabilitasiyası Proqramı”na əsasən müəyyən edilmiş

tədbirlərin təşkili (2550,0 min manat), müharibə əlilləri üçün minik avtomobillərinin

alınması (2000,0 min manat) və yetim və valideyn himayəsindən məhrum olmuş

uşaqların qəyyumlarına müavinətlərin verilməsi (284,5 min manat) üçün nəzərdə

tutulmuşdur. Bu vəsait 2016-cı ilin icrasından 3,3%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından

isə 7,3% çoxdur.

Məlumatlara əsasən radiasiya qəzası nəticəsində zərər çəkən, əmək zədəsi

almış, penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş, habelə Ermənistan

Respublikasının müəssisələrində əmək xəsarəti almış şəxslərə ödənilən müavinətlər

üzrə müvafiq kontingentin sayı 01.01.16 tarixə 11794 nəfər, 01.01.17 tarixə 14047

nəfər, 01.07.17 tarixə 8082 nəfər olmuş, növbəti 2018-ci il üçün isə 15423 nəfər olması

proqnozlaşdırılır. 2018-ci il üçün nəzərdə tutulmuş vəsaitin artımının əsasən penitensiar

müəssisələrdən azad edilmiş şəxslərin sayında gözlənilən artım və 2017-ci ildə

minimum aylıq əmək haqqının 10,4% artırılması ilə əlaqədar həmin şəxslərə verilən

birdəfəlik müavinətin məbləğinin (minimum aylıq əmək haqqının 4 misli) artması ilə bağlı

olduğunu qeyd etmək olar.

173

Əlillərlə bağlı sosial təminat tədbirləri çərçivəsində əlillərin müalicəsi üçün

sanatoriya-kurort putyovkaları (yollayışlar) ilə təmin edilməsi məqsədi ilə 2018-ci ildə

3504,4 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ildə icra edilmiş və

2017-ci ilin proqnozu ilə eynidir.

Nazirlik tərəfindən “Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial

müdafiəsi və reabilitasiyası Proqramı”na əsasən müəyyən edilmiş tədbirlərin təşkilinə

2018-ci ildə 2550,0 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu məbləğ cari ilin müvafiq

göstəricisinə bərabərdir. Həmin vəsaitlər əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud

uşaqların xarici ölkələrdə reabilitasiyasına, respublika daxilində müalicəsinə, asudə

vaxtın təşkili məqsədilə onların istirahət zonalarına göndərilməsinə, idman tədbirlərinin

keçirilməsinə və onların beynəlxalq yarışlarda iştirakına şərait yaradılmasına, bayram və

əlamətdar günlərlə əlaqədar tədbirlərin keçirilməsinə, onların cəmiyyətə inteqrasiya

olunması və bərabər imkanların yaradılması ilə bağlı layihələrin təşkilinə xərclənəcəkdir.

Məlumata görə 2017-ci ilin 6 ayında həmin xərclərə 1560,6 min manat məbləğində və

ya illik məbləğin 61,2%-i səviyyəsində vəsait icra edilmişdir.

Növbəti ildə müharibə əlilləri üçün minik avtomobillərinin alınmasına 2017-ci il

üzrə müvafiq göstəricisinə bərabər olmaqla 2000,0 min manat məbləğində vəsait

nəzərdə tutulmuşdur. Təqdim edilmiş məlumatlara görə cari ilin 8 ayında bu istiqamət

üzrə xərc həyata keçirilməmişdir.

Valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların

qəyyumlarına verilən aylıq müavinətlərin ödənilməsi üçün 285,6 min manat təyinat

nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 10,6%, 2017-ci ilin

gözlənilən icra göstəriciləri ilə müqayisədə isə 10,1% azdır. Təqdim edilmiş məlumatlara

əsasən 2017-ci ilin 8 ayında bu xərc üzrə icra 184,9 min manat və ya təyinatla

müqayisədə 58,1% təşkil etmişdir. Hesablamalara əsasən 2017-ci ilin sonuna icranın

319,2 min manata qarşı 277,3 min manat olacağı nəzərə alınmaqla 2018-ci il üçün

göstəricinin ehtiyatla proqnozlaşdırıldığını qeyd etmək olar.

2018-ci ildə təqaüdlər və sosial müavinətlər istiqaməti üzrə uşağın doğulması ilə

bağlı birdəfəlik müavinətlərin verilməsinə 10000,0 min manat xərc nəzərdə tutulmuşdur.

Bu məbləğ 2016-cı ilin icrasından 19,2% çox, 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisinə

demək olar ki, bərabərdir. Məlumata görə 2016-cı ildə 100261 uşağın doğulmasına görə

müavinət verilmiş, 2017-ci ildə bu göstəricinin 88900 uşağa görə ödənilməsi gözlənilir,

2018-ci ildə isə 103000 uşağın doğulmasına görə müavinət verilməsi nəzərdə

tutulmuşdur.

174

Təqaüdlər və sosial müavinətlər istiqaməti üzrə növbəti ildə 206200,0 min manat

vəsait ünvanlı dövlət sosial yardımlarının (ÜSY) ödənişi üçün proqnozlaşdırılmışdır ki,

bu da 2016-cı ilin icrasına bərabər, 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisindən isə

28620,0 min manat və ya 12,2% azdır.

“Büdcə zərfi”nə daxil edilmiş məlumatlara əsasən növbəti ildə ÜSY verilməsi

üçün ehtiyac meyarının 01 iyul tarixədək hazırkı həddə saxlanılması,ilin ikinci yarısından

isə 130,0 manat olması nəzərdə tutulmuşdur.

Hesablama Palatası tərəfindən Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin

Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin yerli orqanlarında həyata keçirilmiş audit tədbirləri

nəticəsində qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu halda ÜSY üzrə bütün təyinatların

ailənin maddi-məişət şəraitinin müayinəsi həyata keçirilmədən, yalnız müraciət edən

şəxsin Vahid Elektron Müraciət və Təyinat Alt Sisteminə (VEMTAS) daxil etdiyi

məlumatlar əsasında VEMTAS tərəfindən aparıldığı, ailənin istifadəsində olan əmlak,

ailənin gəlirləri və ailənin tərkibində dəyişikliklər haqqında düzgün olmayan

məlumatların verilməsi hallarının mövcud olduğu və qeyd olunan nöqsanlar səbəbindən

ünvanlı dövlət sosial yardımı üzrə artıq ödəmələrin yarandığı müəyyən edilmişdir.

Statistik məlumatlara görə 2017-ci ilin I yarısında 449146 nəfəri əhatə edən

120332 ailəyə ÜSY təyin olunmuşdur. Ailəyə düşən yardımın orta aylıq məbləği 148,46

manat olmaqla 1 nəfərə düşən ÜSY məbləği 34,84 manat təşkil etmişdir. Müqayisə

üçün 2016-cı ildə 163300 ailəyə və ya 684200 ailə üzvünə ÜSY təyin edilmiş, orta aylıq

ÜSY məbləği ailə üzrə 150,68 manat, ailə üzvünə isə 37,39 manat təşkil etmişdir.

Aztəminatlı ailələrin uşaqlarına verilən müavinət növü müharibə və Çernobıl

əlillərinin, habelə müddətli hərbi qulluqçularının ailələrinin uşaqlarını, 5-dən çox uşağı

olan qadınların 18 yaşına çatmamış uşaqlarını, eləcə də ÜSY alan ailələrin 1

yaşınadək uşaqlarını əhatə edir. Bu istiqamətdə 2018-ci ildə nəzərdə tutulmuş 9880,8

min manat məbləğində xərclər 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 2,5% çox,

2017-ci ilin təyinatı ilə demək olar ki, eyni məbləğdə proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da

müavinət ödənilən kontingentin sayına uyğundur. Belə ki, statistik məlumatlara görə

01.01.2016-cı il tarixə bu qəbildən olan aztəminatlı ailələrin 33056 uşağına, 01.01.17-ci

il tarixə 29682 uşağına, 01.07.17 tarixə isə 29326 uşağına həmin müavinət növləri üzrə

ödəniş aparılmışdır.

Növbəti ildə 2016-cı ilin icra göstəricisindən 0,1% çox və 2017-ci ilin

dürüstləşmiş təyinatı ilə eyni olmaqla 23,4 min manat vəsaitin pensiya yaşına çatmasına

görə könüllü işdən çıxmış və dövlət qulluğunda xidmət illərinin minimum həddinə malik

175

olmayan dövlət qulluqçularına ömürlük müavinətlərin ödənilməsinə xərc edilməsi


Təqdim edilmiş məlumatlara görə 2017-ci ildə yeni Baxımsız, kimsəsiz və sosial

təhlükəli vəziyyətdə olan yetkinlik yaşına çatmayanlar üçün sosial sığınacaq və

reabilitasiya müəssisəsi, Yaşayış yeri olmayan 18 yaşından yuxarı şəxslər üçün Sosial

Sığınacaq, Yetkinlik yaşına çatmamış görmə imkanları məhdud şəxslər üçün bərpa

Mərkəzi, Penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslər üçün sosial

adaptasiya Mərkəzi, habelə Məzun Evinin 2-ci korpusu tikilib istifadəyə verilmiş və

2018-ci ildə həmin xidmət müəssisələrinin saxlanılması üçün xərclərin də nəzərə

alınması müvafiq proqnoz göstəricilərinin artımına səbəb olmuşdur. Belə ki, növbəti ildə

2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə idarənin saxlanılması xərcləri (4109,4 min

manat) üzrə 4,1%, kommunal və kommunikasiya xidmətlərinin ödənilməsi xərcləri

(2847,9 min manat) üzrə 14,9%, istehlak mallarının alınması xərcləri üzrə (2978,8 min

manat) 5,0% artım proqnozlaşdırılmışdır.

Əməyin ödənişi üzrə 2018-ci ildə nəzərdə tutulmuş 2334,2 min manat xərc 2016-

cı ilin icra göstəricisindən 37,6%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından isə 0,8% çoxdur.

Həmin vəsait Nazirliyin tabeliyində olan 15 sosial xidmət müəssisələrinin işçilərinin

əmək haqqı və digər müvafiq xərclərinə yönəldiləcəkdir.

Əvvəlki illərdə olduğu kimi Qeyri-Hökumət Təşkilatları (QHT) tərəfindən sosial-

reabilitasiya xidmətlərinin göstərilməsi üzrə sosial sifariş əsasında layihələrin həyata

keçirilməsi üçün 2018-ci ildə 1700,0 min manat məbləğində vəsait iqtisadi təsnifat üzrə

"Subsidiyalar və cari transfertlər" bölməsində nəzərdə tutulmuşdur ki, həmin xərclər

2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 5,7% çox, 2017-ci ilin dürüstləşdirilmiş proqnozu ilə

eynidir. Məlumata əsasən 2018-ci ildə 8 istiqamət üzrə Bakı şəhəri və respublikanın 35

şəhər və rayonunda 40-a yaxın layihənin təşkili nəzərdə tutulmuşdur.

Nazirlik üzrə digər xərclər istiqamətində 2018-ci il üçün 3046,3 min manat

məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bunun da 2505,7 manatını və ya 82,25%-ni

bank xərcləri, 500,0 min manatını və ya 16,4%-ni tabelikdə olan sosial xidmət

müəssisələrində əsaslı təmir işləri üzrə xərclər təşkil edir.

Bank xərclərində 2016-cı ilin icrasına nəzərən 10,5%, 2017-ci ilin gözlənilən

icrası ilə müqayisədə isə 9,5% artım proqnozlaşdırılmışdır.

Nazirlik tərəfindən qeyri-maliyyə aktivlərinin alınmasına 2018-ci ildə 208,5 min

manat vəsaitin xərclənməsi proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icra və 2017-ci

ilin gözlənilən icra göstəricilərindən müvafiq olaraq, 26,2% və 41,1% çoxdur. Məlumata

176

əsasən həmin vəsaitin yeni yaradılmış sosial xidmət müəssisələri üçün zəruri tibbi

avadanlıqların alınmasına xərclənməsi nəzərdə tutulur.

Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi (QMKİDK)

tərəfindən “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsi üzrə xərclərdə 2018-ci ildə

244990,3 min manat vəsaitin xərclənməsi nəzərdə tutulur ki, bu da bölmə üzrə təyinatın

11,2%-i qədərdir. Həmin vəsait 2016-cı ildə icra edilmiş məbləğdən 21381,8 min manat

və ya 9,6%, 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisindən 51509,6 min manat və ya 26,6%

çoxdur.

Növbəti ildə bu vəsaitin 201495,6 min manat məbləğinin və ya QMKİDK üzrə

xərclərin 82,2%-nin iqtisadi təsnifat üzrə “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsi üzrə

məcburi köçkünlərə vahid aylıq müavinətlərinverilməsinə, 41258,3 min manat

məbləğinin və ya 16,8%-nin “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsi,

1481,4 min manat məbləğinin və ya 0,6%-nin “Digər xərclər” bölməsi, 755,0 min manat

məbləğinin və ya 0,3%-nin isə “Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması” bölməsi üzrə xərc

edilməsi nəzərdə tutulur.

2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə növbəti il üzrə nəzərdə tutulmuş

təyinat məbləği “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsi üzrə 37262,7

min manat və ya 10,3 dəfə, “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsi üzrə 14075,4 min

manat və ya 7,5%, “Digər xərclər” bölməsi üzrə isə 167,7 min manat və ya 12,8%

çoxdur. “Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması” bölməsi üzrə növbəti ilin proqnozu isə

2017-ci ilin müvafiq göstəricinə demək olar ki, bərabər nəzərdə tutulmuşdur.

Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması istiqaməti üzrə 10,3 dəfə artım

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 23 yanvar tarixli 1206 nömrəli

“Məcburi köçkünlər və onlara bərabər tutulan şəxslər üçün vahid aylıq müavinətin

müəyyən edilməsi haqqında” Fərmanına əsasən 01.01.2017-ci il tarixdən məcburi

köçkünlərin sosial müdafiəsi üçün ünvanlılığın təmin edilməsi və çatdırılma

mexanizminin sadələşdirilməsi məqsədi ilə yemək xərci müavinəti, habelə kommunal və

digər xidmətlər üzrə dövlət büdcəsindən ödənişlər əvəzinə 36,0 manat məbləğində

vahid aylıq müavinətin müəyyən edilməsi ilə bağlı olmuşdur. Belə ki, həmin Fərmanın

icrası olaraq artımın əsas hissəsini təşkil edən 37216,2 min manat məbləğində

kommunal və kommunikasiya xidmətlərinin ödənilməsi xərcləri (423,5 min manat

məbləğində istilik enerjisi haqqının ödənilməsi xərcləri istisna olmaqla) 2017-ci ilin

dürüstləşmiş təyinatından çıxarılmış, 2018-ci ilin dövlət büdcəsində isə yenidən nəzərə

alınmışdır.

177

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 14 fevral tarixli 1243 nömrəli

“Məcburi köçkünlər və onlara bərabər tutulan şəxslər üçün vahid aylıq müavinətin

müəyyən edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 23

yanvar tarixli 1206 nömrəli Fərmanında dəyişikliklər edilməsi barədə” Fərmanı ilə fərdi

qaydada sayğacların quraşdırılması mümkün olmayan sıx məskunlaşma yerlərində

yaşayan məcburi köçkünlərin istifadə etdikləri elektrik enerjisi, təbii qaz, su və məişət

tullantılarının daşınmasına görə xidmət haqlarının müvəqqəti olaraq əvvəlki normalar

həddində mərkəzləşdirilmiş qaydada ödənilməsi təsbit edilmiş, həmin kateqoriyadan

olan məcburi köçkünlərə yemək xərci üçün aylıq müavinətin məbləği 20,0 manat

müəyyən olunmuşdur. Həmin Fərmana, həmçinin Azərbaycan Respublikası Nazirlər

Kabinetinin 2017-ci il 17 fevral tarixli 55 nömrəli Qərarına əsasən fərdi qaydada təbii

qazla təmin olunmayan sıx məskunlaşma yerlərində yaşayan məcburi köçkünlərin

istifadə etdikləri elektrik enerjisi üzrə limit 01.02.2017-ci il tarixdən 2 dəfə artırılaraq 300

kvt.saat müəyyənləşdirilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 23 yanvar tarixli 1206 nömrəli

Fərmanının icrası olaraq Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2017-ci il 24

yanvar tarixli 11 nömrəli Qərarı ilə “Məcburi köçkünlər və onlara bərabər tutulan şəxslər

üçün yemək xərci müavinəti, habelə kommunal və digər xidmətlər üzrə dövlət

büdcəsindən ödənişlər əvəzinə vahid aylıq müavinətin ödənilməsi Qaydası” təsdiq

edilmişdir.

Məlumatların təhlili göstərir ki, qanunvericilikdə aparılmış dəyişikliklərdən sonra

2017-ci ilin 8 ayında vahid aylıq müavinət verilən məcburi köçkünlərin sayında 1,23%

azalma olmuşdur. Belə ki, 2017-ci ilin yanvar ayında 518681 nəfər məcburi köçkünün

hər birinə 36,0 manat olmaqla 18722,5 min manat məbləğində vahid aylıq müavinət

xərci icra olunmuş, avqust ayında isə həmin xərclər 512364 nəfər üçün 16730,7 min

manat təşkil etmişdir. Bu azalma fərdi qaydada sayğacların quraşdırılması mümkün

olmayan, habelə təbii qazla təmin olunmayan sıx məskunlaşma yerlərində yaşayan

məcburi köçkünlərin siyahılarının dəqiqləşdirilməsi və vahid aylıq müavinətin şamil

edildiyi kontingentin əvvəlki qanunvericiliklə müəyyən edilmiş əhatə dairəsinin azalması

ilə bağlı olmuşdur.

Yuxarıda qeyd olunan Fərmanın icrası ilə əlaqədar fərdi qaydada sayğacların

quraşdırılması mümkün olmayan sıx məskunlaşma yerlərində yaşayan məcburi

köçkünlərin istifadə etdikləri elektrik enerjisi, təbii qaz, su və məişət tullantılarının

daşınmasına görə xidmət haqlarının mərkəzləşdirilmiş qaydada ödənilməsi üçün tələb

olunan xərclər “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsi xərclərindən çıxarıldığı üçün

178

2017-ci ilin fevral ayından başlayaraq Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin

28.03.2017-ci il tarixli İ-38 nömrəli əmrinə əsasən dövlət büdcəsinin “Əsas bölmələrə

aid edilməyən xidmətlər” bölməsinin “İslahatlarla bağlı xərclər” (14.3.3) istiqaməti üzrə

xərclər hesabına həyata keçirilir. Belə ki, QMKDK tərəfindən təsdiq olunmuş 2017-ci ildə

vəsaitlərin illik dürüstləşmiş bölgüsünə görə elektrik enerjisi haqqı üzrə 30195,9 min

manat, qaz haqqı üzrə 2520,0 min manat, su haqqı üzrə 2893,8 min manat,

kanalizasiya xidmətləri haqqı üzrə 1240,2 min manat, digər kommunal xidmətləri haqqı

üzrə isə 498,0 min manat, ümumilikdə 37348,0 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

2017-ci ilin 9 ayında məcburi köçkünlərin elektrik və təbii qaz xidməti üzrə xərcləri

və müvafiq kontingentin sayları, həmçinin qeyd olunan qanunvericilik aktlarına əsasən

təbii qazla təmin olunmayan məcburi köçkünə istifadə edilən elektrik enerjisi sərfiyyatı

normalarına əsaslanaraq aparılmış hesabalamalar və təhlillər əsasında 2017-ci ilin

sonuna elektrik enerjisi üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin icra səviyyəsinin aşağı olacağını

qeyd edə bilərik.

QMKDK üzrə 2018-ci ilin büdcə proqnozu layihəsində isə kommunal və

kommunikasiya xidmətlərinin ödənilməsi xərcləri (istilik enerjisi haqqının ödənilməsi

xərcləri istisna olmaqla) 37214,0 min manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2017-ci il

üzrə təsdiq edilmiş 37348,0 min manat məbləğində təyinatdan cəmi 134,0 min manat və

ya 0,4 faiz azdır. 2018-ci il üçün nəzərdə tutulmuş proqnozda təkcə su haqqı xərcləri

cüzi azaldılmış, digər kommunal xidmətləri üzrə xərclər isə demək olar ki, eyni

saxlanılmışdır.

Yuxarıda qeyd edilənləri, habelə növbəti ildə sayğaclaşma və qazlaşma işlərinin

genişləndirilməsi, məcburi köçkünlərin sıx məskunlaşma yerlərindən bütün kommunal

şəraiti olan müasir şəhərciklərə köçürülməsi işlərinin davam etdirilməsi nəticəsində

kommunal və kommunikasiya xidmətləri üzrə mərkəzləşdirilmiş qaydada ödənişlər

aparılan kontingentin sayının getdikcə azalması, eyni zamanda vahid aylıq müavinət

ödənilən məcburi köçkünlərin əhətə dairəsinin daralması faktorlarını nəzərə alaraq

2018-ci il üçün vahid aylıq müavinətlər və kommunal xərclər üzrə müəyyən ehtiyatların

nəzərdə tutulduğunu qeyd edə bilərik.

Digər xərclər üzrə 2018-ci il üçün Komitənin xərcləri 1481,4 min manat olmaqla

2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 32,0%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə

12,8% artımla nəzərdə tutulmuşdur. Artım əsasən bank xərcləri üzrə (2016-cı və 2017-

ci illərin göstəriciləri ilə müqayisədə, müvafiq olaraq, 60,1% və 26,6%) olmuşdur ki, bu

da QMKDK üzrə xərclərin gözlənilən artımına uyğundur.

179

Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması xərcləri növbəti ildə 755,0 min manat və ya

2016-cı ilin icra göstəricisindən 55,0 min manat (7,9%) çox proqnozlaşdırılmış, 2017-ci

ilin dürüstləşmiş təyinatı ilə eyni səviyyədə saxlanılmışdır. Təqdim edilmiş məlumata

görə növbəti ildə bu istiqamətdə xərclərin 700,0 min manatı məcburi köçkünlərin zəruri

ehtiyaclarının təmin edilməsi məqsədi ilə mal-materialların alınmasına, 55,0 min manatı

isə məcburi köçkünlərin adlı siyahılarının vahid informasiya bazasının yaradılması

işlərinin davam etdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət

Komitəsi (AQUPDK) üzrə 2018-ci ildə 1842,4 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır

ki, bu da 2016-cı ildə icra məbləğindən 167,4 min manat və ya 10,0%, 2017-ci ilin

gözlənilən icra göstəricisindən isə 99,8 min manat və ya 5,7% çoxdur.

2018-ci il üçün AQUPDK üzrə proqnozlaşdırılmış vəsait inzibati təsnifatın

“Əməyin ödənişi” bölməsi üzrə 360,3 min manat, “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınması” bölməsi üzrə 315,3 min manat, “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsi

üzrə 4,9 min manat, “Digər xərclər” bölməsi üzrə 1106,9 min manat və “Qeyri-maliyyə

aktivlərinin alınması” bölməsi üzrə isə 55,0 min manat olmaqla nəzərdə tutulur.

2018-ci il üzrə nəzərdə tutulmuş təyinat məbləği 2017-ci ilin gözlənilən icra

göstəricisi ilə müqayisədə “Əməyin ödənişi” bölməsi üzrə 0,9 min manat və ya 0,2%,

“Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsiüzrə 58,5 min manat və ya

22,8%, “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsi üzrə 1,2 min manat, “Digər xərclər”

bölməsi üzrə 38,9 min manat və ya 3,6%, “Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması” bölməsi

üzrə isə 0,3 min manat çoxdur.

Təqdim edilmiş məlumata görə 2018-ci ildə malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınması istiqaməti üzrə xərclərdə əvvəlki illə müqayisədə proqnozlaşdırılan 58,5 min

manat məbləğində artımın 2017-ci ildə elektrik enerjisi, təbii qaz və yanacaq xərcləri

üzrə tariflərin artırılması, habelə bəzi Mərkəzlərdə cari təmir işlərinin nəzərdə tutulması

ilə bağlı olduğunu qeyd etmək olar.

Digər xərclər istiqamətində 2018-ci ildə nəzərdə tutulmuş 1106,9 min manat

məbləğində təyinatın əsas hissəsi və ya 1025,0 min manatı əvvəlki illərdə olduğu kimi

sair xərclərdə proqnozlaşdırılmışdır. Məlumata görə həmin xərclər AQUPDK-nın

fəaliyyət istiqamətlərinə uyğun olaraq şəhər və rayonlarda keçirilən müxtəlif tədbirlərin

maliyyələşməsinə yönəldiləcəkdir.

Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi

yanında Dövlət Tibbi-Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya Xidmətinə (DTSERX)

növbəti 2018-ci ildə 15700,6 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu

180

məbləğ 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 3392,6 min manat və ya 27,6%, 2017-ci ilin


2018-ci il üçün DTSERX üzrə nəzərdə tutulmuş vəsait iqtisadi təsnifatın “Əməyin

ödənişi” bölməsi üzrə 2701,6 min manat, “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınması” bölməsi üzrə 3747,6 min manat, “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsi

üzrə 7822,6 min manat, “Digər xərclər” bölməsi üzrə 76,8 min manat və “Qeyri-maliyyə

aktivlərinin alınması” bölməsi üzrə isə 1343,0 min manat olmaqla proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci il üzrə təyinat məbləğində 2017-ci ilin dürüstləşmiş proqnozu ilə

müqayisədə “Əməyin ödənişi” və “Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması” bölmələri üzrə

dəyişiklik olmamış, “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsiüzrə 187,3

min manat və ya 5,3%, “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsi üzrə 0,1%, “Digər

xərclər” bölməsi üzrə 9,6% çox xərc nəzərdə tutulmuşdur.

Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması istiqamətində artım yalnız yanacaq

və sürtgü mallarının alınması, elektrik enerjisi və təbii qaz haqlarının ödənilməsi xərcləri

üzrə proqnozlaşdırılır ki, bu da benzinin və enerji daşıyıcılarının tariflərinin artırılması ilə

bağlıdır.

Qeyd edək ki, DTSERX üzrə xərclərin 14917,6 min manatı və ya 95,0%-i Xidmətin

tabeliyində olan 14 Bərpa Mərkəzinin, qalan 783,0 min manatı isə Tibbi-Sosial

Ekspertiza Komissiyalarının saxlanılması üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Təqdim edilmiş məlumata görə 2018-ci ildə digər təqaüdlər və sosial müavinətlər

bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmış təyinatın 5830,0 min manatı Bakı Protez Ortopedik

Mərkəzi və onun Gəncə Filialında əlillər üçün protez-ortopedik məhsullarının

istehsalının təmin edilməsi, 1760,0 min manatı əlil arabalarının, 210,0 min manatı isə

eşitmə aparatlarının alınması xərclərinə yönəldiləcəkdir.

Hesabat məlumatlarına əsasən cari ilin 8 ayında əlilliyi olan şəxslərə 411 ədəd

əlil arabası, 254 ədəd eşitmə aparatı,789 aşağı və yuxarı ətraf protezləri, 868 ədəd

dirsəkaltı ağac, 429 ədəd dördayaqlı dayaq vasitəsi, 389 ədəd bel və boyun nahiyəsi

üçün korset, 3173 cüt ortopedik ayaqqabı, 1710 cüt protez ayaqqabı, 5985 ədəd

müxtəlif reabilitasiya vasitəsi, 540 cüt qoltuqaltı ağac, 1241 ədəd əsa verilmiş,onlara

məxsus 511 ədəd reabilitasiya vasitəsi və protez-ortopedik məmulatın təmiri işləri

aparılmışdır.

Məlumata görə qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması istiqaməti üzrə nəzərdə

tutulmuş vəsaitin 990,0 min manatı bərpa mərkəzləri üçün müasir tibbi avadanlıqların

alınması, 300,0 min manatı isə bərpa mərkəzlərində müalicə və reabilitasiya olunan

181

xəstələrin reyestrinin aparılması üzrə yeni proqram təminatının yaradılması məqsədləri

üçün proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ildə dövlət büdcəsindən “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsi üzrə

xərclərdə ən böyük çəkiyə (59,2%) malik olan Azərbaycan Respublikasının Əmək və

Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna

1300000,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Həmin xərclər 2016-cı

ildə icra edilmiş məbləğdən 54000,0 min manat və ya 4,3%, 2017-ci ilin gözlənilən icra

göstəricisindən 36350,0 min manat və ya 2,9% çoxdur.

Qeyd edilməlidir ki, Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial

Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun 2018-ci il büdcə

layihəsində həmin xərclər Fondun büdcəsinin balanslaşdırılması məqsədilə dövlət

büdcəsinin öhdəliklərinin maliyyələşdirilməsi üçün dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlər

kimi göstərilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2014-cü il 04 noyabr tarixli Sərəncamı ilə

təsdiq edilmiş “2014-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında pensiya təminatı

sisteminin islahatı Konsepsiyası”ndan irəli gələn vəzifələrin icrası olaraq pensiya

təminatı sistemində sığorta prinsiplərinin gücləndirilməsi və qazanılan pensiya hüquqları

ilə toplanılan sığorta vəsaitləri arasında balanslaşdırma mexanizmlərinin

formalaşdırılması, pensiya təminatı sistemində təyin olunan pensiya məbləğinin

ödənilən sığorta haqqına mütənasibliyinin təmin edilməsi və bir sıra öhdəliklərin dövlət

öhdəliyi kimi fərqləndirilməsi məqsədi ilə “Əmək pensiyaları haqqında” Azərbaycan

Respublikasının Qanununa müvafiq dəyişikliklər edilmiş və 2017-ci ilin 01 iyul tarixindən

qüvvəyə minmişdir.

Həmin dəyişikliklərə əsasən əmək pensiyasının sığorta hissəsinin 1992-ci ilədək

qazanılmış pensiya kapitalına əsasən formalaşan məbləği, habelə pensiya məbləğinə

nəzərdə tutulan müvafiq əlavələr dövlət büdcəsinin, digər bütün məbləğlərin isə məcburi

dövlət sosial sığortası vəsaitləri hesabına maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulur. 2018-ci

ildən başlayaraq dövlət büdcəsindən Fonda transfertlər Fondun büdcəsinin

balanslaşdırılması və pensiya ödənişləri üzrə dövlət büdcəsinin öhdəliklərinin

maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir.

Növbəti ildə Azərbaycan Respublikasının keçmiş Prezidentinin və onun ailə

üzvlərinin təminatı xərclərinə 304,9 min manat məbləğində nəzərdə tutulmuş vəsait

2016-cı ildə icra edilmiş məbləğdən 20,9 min manat və ya 7,3% çox, 2017-ci ilin

dürüstləşmiş təyinat göstəricisi ilə demək olar ki, eynidir.

182

Qanunvericiliyə əsasən Azərbaycan Respublikasının keçmiş Prezidentinə

fəaliyyətdə olan Prezidentin aylıq vəzifə maaşının 50%-i məbləğində aylıq pensiya,

nəqliyyat vasitəsi, sürücü, təhlükəsizlik heyəti təminatları və fəaliyyətdə olan Prezidentin

aylıq vəzifə maaşının 20%-i məbləğində təmsilçilik xərcləri, vəfat etmiş keçmiş

Prezidentin ailə üzvünə isə həmin aylıq pensiya məbləğinin 50%-i məbləğində müavinət

nəzərdə tutulur.

Qeyd edək ki, bu istiqamətdə 2016-cı ildən başlayaraq proqnozlaşdırılmış bütün

vəsait iqtisadi təsnifatın yalnız “Digər xərclər” bölməsi üzrə nəzərdə tutulur.

Növbəti ildə konkret icraçısı müəyyən edilməyən birdəfəlik təyinatlı “Sosial

müdafiə, pensiya və digər sosial təminat xərcləri” üzrə 20064,0 min manat

məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bunun da əsas hissəsi – 20000,0 min

manatı və ya 99,7%-i “Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin ödənilməsi” bölməsi, 64,0

min manatı isə bank xərcləri üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

“Beynəlxalq idman tədbirlərinin keçirilməsi, hazırlıq və digər təşkilati işlər”

üzrə 2018-ci ildə nəzərdə tutulmuş 501,6 min manat məbləğində təyinat 2016-cı ildə

icra edilmiş məbləğdən 166,3 min manat və ya 24,9% az, 2017-ci ilin dürüstləşmiş

göstəricisi ilə isə tam eynidir.

“Sosial müdafiə və sosial təminat sahələri üzrə tətbiqi tədqiqatlar” köməkçi

bölməsi üzrə 2017-ci ildə 100,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuş, ilin

sonuna 90,0 min manat vəsaitin xərc edilməsi gözlənilir. Növbəti ildə isə bu istiqamətdə

xərclər 60,0 min manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır. Həmin məbləğin dövlət

büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri paraqrafı üzrə əməyin

ödənişi üzrə 54,9 min manat, digər xərclər üzrə isə 5,1 min manat olmaqla istifadə

edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Büdcə layihəsi ilə bağlı təqdim edilmiş məlumatlara görə

bölmə üzrə büdcədənkənar xərclər yalnız Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və

Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında

Dövlət Məşğulluq Xidməti üzrə əvvəlki illərdə dövlət büdcəsinin “Sosial müdafiə və

sosial təminat” bölməsində “İşsizlərin hazırlığı və ixtisasının artırılması ilə bağlı

Transfertlər” xərc maddəsi üzrə nəzərdə tutulmuş xərclər 2018-ci ildən İşsizlikdən

sığorta fondunun büdcəsində proqnozlaşdırılmışdır.

183

3.3. Müdafiə və hüquq-mühafizə ilə bağlı xərclər

3.3.1. Müdafiə xərcləri

Silahlı qüvvələrimizin dünyanın güclü orduları sırasında yer tutması dövlətimizin

iqtisadi sahədə siyasətinin bəhrəsidir. Bir vaxtlar yalnız xarici dövlətlərin hərbi

istehsalından idxal edilən silah və hərbi texnikalar hesabına formalaşan ordumuzun

təminatında artıq milli hərbi sənayemizin məhsullarının yer alması bunun bariz

sübutudur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev 12 iyul 2017-ci il

tarixdə Nazirlər Kabinetinin 2017-ci ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi inkişafının

yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunan iclasında aşağıdakıları qeyd

etmişdir: “Həmişə olduğu kimi, biz bu il də hərbi potensialımızın

gücləndirilməsinə böyük diqqət göstərmişik. Yeni silahlar, ən müasir texnika

alınır. Özü də biz texnikanı, silahları, ən müasir avadanlığı müxtəlif ölkələrdən

alırıq və onların bir hissəsi artıq gəlir, bir hissəsi isə gələcəkdir. Bu, bizim hərbi

potensialımızı daha da artıracaq. Bu günün özündə biz işğal edilmiş torpaqlarda

istənilən hədəfi məhv edə bilərik. Amma biz öz hərbi potensialımızı daha da

gücləndirməliyik. Buna ehtiyac var və buna bizim imkanlarımız çatır. Yoxsul

Ermənistandan fərqli olaraq, biz bütün hərbi texnikanı öz hesabımıza alırıq və

Azərbaycanda da bu texnikanı istehsal edirik. Bu il Azərbaycanda iki yeni hərbi

zavod fəaliyyətə başlamışdır. Bu gün Azərbaycan həm özünü böyük dərəcədə

silah-sursatlarla təmin edir, eyni zamanda, xarici ölkələrə də ixrac edir”.

2018-ci ildə “Müdafiə” bölməsi üzrə 2738721,8 min manat həcmində vəsait

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da nəzərdə tutulmuş dövlət büdcəsi xərclərinin 13,3%-ə

bərabərdir. Müdafiə xərclərinin dövlət büdcəsi xərclərində xüsusi çəkisi 2016-cı ilin

icrasında 12,4% təşkil etmiş, 2017-ci ilin gözlənilən icrasında isə 14,7% olması

gözlənilir.

Cədvəl 61-dən göründüyü kimi növbəti ildə “Müdafiə” bölməsi üzrə xərclər

proqnozlaşdırılarkən 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 24,9% (və ya 545991,6

min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə isə 4,2% (və ya 109839,6 min

manat)artımla nəzərdə tutulmuşdur (Cədvəl 61).

184

Cədvəl 61. 2016-2018-ci illərdə “Müdafiə” bölməsinin funksional təsnifat üzrə xərcləri, min manatla

Funksional bölmə və köməkçi bölmələr

2016-ci ilin icrası

2017-cı ilin proqnozu

2017-cı ilin gözlənilən

icrası

2018-ci ilin təyinatı (layihə)

2018-ci ilin layihəsi ilə müqayisə

2016-cı il 2017-ci il

icra ilə müqayisədə gözlənilən icra ilə

müqayisədə


Dövlət büdcəsi

17751283,7 17941000,0 17842868,4 20600000,0 2848716,3 116,0 2757131,6 115,5

Müdafiə 2192730,2 2642092,7 2628882,2 2738721,8 545991,6 124,9 109839,6 104,2


12,4 14,7 14,7 13,3

Müdafiə qüvvələri

2077233,4 1269905,1 1263555,6 1366267,9 -710965,5 65,8 102712,3 108,1

Milli təhlükəsizlik

110366,2 111929,1 111369,5 111658,8 1292,6 101,2 289,4 100,3

Müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində tətbiqi tədqiqatlar

2364,8 2642,1 2628,9 2663,3 298,6 112,6 34,4 101,3

Digər kateqoriyalara aid edilməyən xərclər

2765,8 1257616,3 1251328,2 1258131,8 1255366,0 45488,9 6803,6 100,5

Qanun layihəsində “Müdafiə” bölməsi üzrə xərclərin funksional təsnifatında

“Müdafiə qüvvələri” köməkçi bölməsi üzrə 1366267,9 min manat vəsait nəzərdə

tutulmuşdur ki, bunun da bölmədə xüsusi çəkisi 49,9%, “Milli təhlükəsizlik” köməkçi

bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmış 111658,8 min manat vəsaitin bölmədə xüsusi çəkisi

4,1% təşkil edəcək. “Müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində tətbiqi tədqiqatlar” köməkçi

bölməsi üzrə 2663,3 min manat (bölmədə xüsusi çəkisi 0,1%) və “Digər kateqoriyalara

aid edilməyənlər” köməkçi bölməsi (bölmədə xüsusi çəkisi 45,9%) üzrə 1258131,8 min

manat (o cümlədən Xüsusi müdafiə təyinatlı layihələr və tədbirlər üzrə xərclərə

1255000,0 min manat) vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

Ordu quruculuğuna dövlət büdcəsi layihəsində “Müdafiə” bölməsinin təsnifatı

strukturunda “Müdafiə qüvvələri” köməkçi bölməsinin xərclərinə 1366267,9 min manat

və ya dövlət büdcəsi xərclərinin 6,6% və bölmə üzrə xərclərin 49,9%-i həcmində vəsait


Ölkənin milli təhlükəsizliyinin təmin olunması üzrə müəyyən olunmuş vəzifələrin

həyata keçirilməsi üçün növbəti ildə bu sahə üzrə xərclər əvvəlki illərə nisbətən artımla

proqnozlaşdırılmışdır. 2018-ci ilə “Milli təhlükəsizlik” köməkçi bölməsi üzrə

proqnozlaşdırılan vəsait 111658,8 min manat təşkil edir ki, bu da 2016-cı ilin faktiki icra

və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə müvafiq olaraq 1292,6 min manat (1,2%)

və 289,4 min manat (0,3%) çoxdur.

2018-ci ildə “Müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində tətbiqi tədqiqatlar” köməkçi

bölməsi üzrə xərclər də, həmçinin əvvəlki illərə nisbətən artımla proqnozlaşdırılmışdır.

185

Növbəti ildə köməkçi bölmə üzrə 2663,3 min manat məbləğ nəzərdə tutulmuşdur ki, bu

da 2016-cı ilin faktiki icra və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə müvafiq olaraq

298,6 min manat (12,6%) və 34,4 min manat (1,3%) çoxdur.

“Digər kateqoriyalara aid edilməyənlər” köməkçi bölməsi üzrə də növbəti büdcə

ilində xərclər 1258131,8 min manat artımla proqnozlaşdırılmışdır. Bu isə 2016-cı ilin

faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə 1255366,0 min manat (455,0 dəfə), 2017-ci ilin

gözlənilən icra göstəricisi ilə müqayisədə 6803,6 min manat (0,5%) artım deməkdir.

2016-cı ilin büdcə layihəsində “Müdafiə” bölməsinin xərclərinin iqtisadi təsnifat

üzrə aparılan təhlili göstərir ki, ümumilikdə iqtisadi təsnifatın “Əməyin ödənişi”

bölməsində azalma olsa da, digər bölmələrdə vəsait artımla müşahidə olunmuşdur.

(Cədvəl 62).

Cədvəl 62. 2016-2018-ci illərdə “Müdafiə” bölməsinin iqtisadı təsnifatı üzrə xərcləri, min manatla

Funksional və Iqtisadi təsnifatın göstəriciləri


2017-ci ilin

gözlənilən icrası





ilə


Müdafiə 2192730,2 2628882,2 2738721,8 545991,6 124,9 109839,6 104,2

Əməyin ödənişi 792979,0 894761,2 880353,7 87374,7 111,0 -14407,5 98,4


1140165,6 1675796,3 1717800,0 577634,4 150,7 42003,7 102,5

Qrantlar və digər ödənişlər

0,0 14,5 15,5 15,5 1,0 106,9


6529,9 9750,0 12844,9 6315,0 196,7 3094,9 131,7

Digər xərclər 30747,9 35249,7 68328,7 37580,8 222,2 33079,0 193,8


222307,9 13310,5 59379,1 -162928,7 26,7 46068,6 446,1

Cədvəl 62-dən göründüyü kimi, “Əməyin ödənişi” bölməsində 2018-ci ilin

layihəsində 2016-cı ilin icra və 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricilərinə nisbətən

müvafiq olaraq 87 374,7 min manat (11,0%) çox, 14407,5 min manat (1,6%) az,

“Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsi üzrə 577634,4 min manat və ya

50,7%, 42003,7 min manat və ya 2,5% artımla, “Qrantlar və digər ödənişlər” bölməsi

üzrə 2016-cı ildə icra olmamış və 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricilərinə nisbətən 1,0

min manat və ya 6,7% çox, “Təqaüdlər və sosial müavinətlər” bölməsi üzrə 6315,0 min

manat və ya 96,7%,3094,9 min manat və ya 31,7% çox, “Digər xərclər” üzrə 37580,8

min manat və ya 2,2 dəfə,33079,0 min manat və ya 93,8% çox, “Qeyri-maliyyə

186

aktivlərinin alınması” bölməsi üzrə 162928,7 min manat və ya73,3% azalma, 46068,6

min manat və ya 4,5 dəfə artımla olmuşdur.

3.3.2. Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq xərcləri

Ölkənin məhkəmə və hüquq-mühafizə sisteminin saxlanılması, maddi-texniki

təminatının gücləndirilməsi, bu sahələrdə çalışan işçilərin sosial müdafiəsinin və həyat

şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsinin maliyyə

mənbəyi kimi 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-

mühafizə və prokurorluq” bölməsinin xərcləri üçün 1329535,1 min manat və ya dövlət

büdcəsi xərclərinin 6,5%-i səviyyəsində vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu məbləğ 2016-cı

ilin faktiki icra göstəricisindən 212401,4 min manat və ya 19,0%, 2017-ci ilin

təyinatından 105764,6 min manat və ya 8,6%, gözlənilən icra göstəricisindən isə

111883,5 min manat və ya 9,2% çoxdur (Cədvəl 63).

Cədvəl 63. 2016-2018-ci illərdə “Məhkəmə, hüquq-mühafizə və prokurorluq”bölməsinin funksional təsnifat üzrə xərcləri, min manatla

Bölmənin adı


2017-ci ilin

təyinatı

2017-ci ilin


2018-ci ilin proqnozu (layihə)


2016-ci ilin icrası 2017-cı ilin gözlənilən

icrası ilə

Fərq Faiz Fərq Faiz

Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq bölməsi

1117133,7 1223770,5 1217651,6 1329535,1 212401,4 119,0 111883,5 109,2


6,3 6,8 6,8 6,5 0,2 -0,3

Məhkəmə hakimiyyəti

48220,8 51858,8 51599,5 54346,6 6125,8 112,7 2747,1 105,3

Bölmədə xüsusi çəkisi

4,3 4,2 4,2 4,1 -0,2 95,3 -0,1 97,6

Hüquq-mühafizə

883496,9 927537,8 922900,2 974751,9 91255,0 110,3 51851,7 105,6


79,1 75,8 75,8 73,3 -5,8 92,7 -2,5 96,7

Prokurorluq 56865,8 58096,9 57806,4 58270,3 1404,5 102,5 463,9 100,8


5,1 4,7 4,7 4,4 -0,7 86,3 -0,3 93,6

Digər kateqoriyalara aid edilməyən xərclər

128550,3 186276,9 185345,6 242166,3 113616,0 188,4 56820,7 130,7


11,5 15,2 15,2 18,2 6,7 158,3 3,0 119,7

“Büdcə zərfi”nə daxil olan məlumatların təhlili bölmə xərclərin növbəti ildə

aşağıdakı qurumlar tərəfindən icra ediləcəyini göstərir (Cədvəl 64).

187

Cədvəl 64. 2016-2018-ci illər üzrə “Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq” bölməsindən maliyyələşən təşkilat üzrə məlumat, min manatla

Dövlət təşkilatlarının adı 2016-cı ilin

icrası


icrası



2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə

2017-ci ilin gözlənilən icra ilə

müqayisədə

mütləq ifadədə

nisbi ifadədə

mütləq ifadədə

nisbi ifadədə

Dövlət büdcəsi 17751283,7 17842868,4 20600000,0 2848716,3 116,0 2757131,6 115,5

Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq bölməsi 1117133,7 1217651,6 1329535,1 212401,4 119,0 111883,5 109,2

Dövlət büdcəsində xüsusi çəkisi 6,3 6,8 6,5 0,2 103,2 -0,3 95,6

Məhkəmə hakimiyyəti 48220,8 51599,5 54346,6 6125,8 112,7 2747,1 105,3

Bölmədə xüsusi çəkisi 4,3 4,2 4,1 -0,2 95,3 -0,1 97,6

Konstitusiya Məhkəməsi 3904,0 4067,9 4135,7 231,7 105,9 67,8 101,7

Köməkçi bölmədə xüsusi çəkisi 8,1 7,9 7,6 -0,5 93,8 -0,3 96,2

Ali Məhkəmə 6535,6 7038,0 8172,3 1636,7 125,0 1134,3 116,1

Köməkçi bölmədə xüsusi çəkisi 13,6 13,6 15,0 1,4 110,3 1,4 110,3

Bakı Apellyasiya Məhkəməsi 4451,8 4968,8 5040,7 588,9 113,2 71,9 101,4

Gəncə Apellyasiya Məhkəməsi 1377,3 1456,3 1472,7 95,4 106,9 16,4 101,1

Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsi 1834,3 1933,9 1956,9 122,6 106,7 23,0 101,2

Şirvan Apellyasiya Məhkəməsi 1282,8 1522,3 1549,1 266,3 120,8 26,8 101,8

Şəki Apellyasiya Məhkəməsi 1010,9 1172,1 1179,0 168,1 116,6 6,9 100,6

Cəmi Apellyasiya məhkəmələri 9957,1 11053,4 11198,4 1241,3 112,5 145,0 101,3

Köməkçi bölmədə xüsusi çəkisi 20,6 21,4 20,6 0,0 100,0 -0,8 96,3

Maliyyə təminatı ARƏN-yi tərəfindən həyata keçirilən məhkəmələr 27603,9 29440,2 30840,2 3236,3 111,7 1400,0 104,8


Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial tədbirlər 220,1 0,0 0,0 0,0

Köməkçi bölmədə xüsusi çəkisi 0,5 0,0

Hüquq-mühafizə 883496,9 922900,2 974751,9 91255,0 110,3 51851,7 105,6


Daxili Işlər Nazirliyi 361495,8 410444,6 443165,3 81669,5 122,6 32720,7 108,0

Köməkçi bölmədə xüsusi çəkisi 40,9 44,5 45,5 4,5 111,2 1,0 102,2

Ədliyyə Nazirliyi 22786,9 24734,8 26867,4 4080,5 117,9 2132,6 108,6

Dövlət Gömrük Komitəsi 16475,1 17074,1 17225,6 750,5 104,6 151,5 100,9

Dövlət Feldyeger Xidməti (XDMX-nin nəzdindədir) 2585,1 0,0 0,0 -2585,1 0,0 0,0

Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti 71379,6 87969,9 90836,8 19457,2 127,3 2866,9 103,3

DIN yanında Daxili Qoşunların Baş Idarəsi 144852,4 151802,1 149506,9 4654,5 103,2 -2295,2 98,5

Ədliyyə Nazirliyinin Penitensiar xidməti 80839,2 80317,9 89049,8 8210,6 110,2 8731,9 110,9

Fövqəladə Hallar Nazirliyi 137130,3 140623,3 146251,0 9120,7 106,7 5627,7 104,0

Dövlət Miqrasiya Xidməti 9489,4 9933,4 11849,1 2359,7 124,9 1915,7 119,3

Maddi-texniki təminatın möhkəmləndirilməsi 450,0 0,0 0,0 -450,0 0,0 0,0

Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial tədbirlər 36013,1 0,0 0,0 -36013,1 0,0 0,0

Prokurorluq 56865,8 57806,4 58270,3 1404,5 102,5 463,9 100,8


Azərbaycan Respublikasiının Baş Prokurorluğu 46124,4 47822,5 48098,0 1973,6 104,3 275,5 100,6

188

Azərbaycan Respublikasının Hərbi Prokurorluğu 10539,8 9983,9 10172,2 -367,6 96,5 188,3 101,9

Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial tədbirlər 201,7 -201,7 0,0 0,0

Digər kateqoriyalara aid edilməyən xidmətlər 128550,3 185345,6 242166,3 113616,0 188,4 56820,7 130,7

Bölmədə xüsusi çəkisi 11,5 15,2 18,2 6,7 158,3 3,0 119,7

AR Prezidenti yanında Dövlət Sirrinin Mühafizəsi üzrə Idarələrarası Komissiyanın Işçi Qrupu 110,9 124,5 127,5 16,6 115,0 3,0 102,4

AR Əsir və Itkin Düşmüş, Girov götürülmüş Vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının Işçi Qrupu 243,7 284,5 286,6 42,9 117,6 2,1 100,7

Dövlət Büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri 128195,6 183726,6 200478,6 72283,0 156,4 16752,0 109,1


Maddi-texniki təminatın möhkəmləndirilməsi ilə bağlı xərclər 0,0 0,0 37191,9 37191,9 37191,9

Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial tədbirlər 0,0 1209,9 4081,8 4081,8 2871,9 337,4

2018-ci ilin büdcə layihəsində “Məhkəmə hakimiyyəti” köməkçi bölməsinə

54346,6 min manat, bölmə üzrə xərclərin 4,1%-i həcmində vəsait proqnozlaşdırılmışdır

ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 6125,8 min manat və ya 12,7%, 2017-ci ilin

gözlənilən icrası ilə müqayisədə isə 2747,1 min manat və ya 5,3% çoxdur.

2018-ci ildə məhkəmə hakimiyyəti orqanları üzrə nəzərdə tutulmuş ümumi

vəsaitin 4135,7 min manatı və ya 7,6%-i Azərbaycan Respublikası Konstitusiya

Məhkəməsinin, 8172,3 min manatı və ya 15,0%-i Azərbaycan Respublikası Ali

Məhkəməsinin, 11198,4 min manatı və ya 20,6%-i Azərbaycan Respublikası

Apellyasiya məhkəmələrinin, 30840,2 min manatı və ya 56,9%-i Maliyyə təminatı

Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən məhkəmələrin

saxlanılması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qeyd olunan məhkəmələr üzrə 2017-ci ilin

gözlənilən icrasına nisbətən 2018-ci ilin proqnoz göstəriciləri müvafiq olaraq 1,7%,

14,7%, 1,2% və 4,8% artımla proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ilin büdcə layihəsində “Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və

prokurorluq” bölməsinin “Hüquq-mühafizə” köməkçi bölməsi üzrə 974751,9 min manat

və ya bölmə üzrə xərclərin 73,3%-ni təşkil etməklə proqnozlaşdırılmışdır. Bu da 2016-cı

ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə 91255,0 min manat və ya 10,3% çox və 2017-

ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə isə 51851,7 min manat və ya 5,6% çoxdur.

Bölmə üzrə 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 2018-ci ildə vəsaitin

artımla nəzərdə tutulmasının əsas səbəbləri növbəti ildə Azərbaycan Respublikasının

Daxili İşlər Nazirliyi üzrə 32720,7 min manat (8,0%), Azərbaycan Respublikası Ədliyyə

189

Nazirliyi üzrə 2132,6 min manat (8,6%), Azərbaycan Respublikasının Xüsusi Dövlət

Mühafizə Xidməti üzrə 2866,9 min manat (3,3%), Azərbaycan Respublikası Ədliyyə

Nazirliyinin Penitensiar Xidməti üzrə 8731,9 min manat (10,9%), Azərbaycan

Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyi üzrə 5627,7 min manat (4,0%), Azərbaycan

Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidməti üzrə 1915,7 min manat (19,3%) və digər hüquq-

mühafizə orqanları üzrə də büdcə vəsaitinin çox nəzərdə tutulmasıdır. Azərbaycan

Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyi yanında Daxili Qoşunların Baş İdarəsi üzrə isə

2018-ci ildə 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən büdcə vəsaiti 2295,2 min manat

(1,5%) az proqnozlaşdırılır.

Növbəti ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Prokurorluq” köməkçi bölməsi üzrə

58270,3 min manat və ya bölmə üzrə nəzərdə tutulmuş xərclərin 4,4%-i həcmində

vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu xərclər büdcə xərclərinin inzibati təsnifatına uyğun

olaraq Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğu və Azərbaycan Respublikasının

Hərbi Prokurorluğu tərəfindən icra olunacaqdır. “Prokurorluq” köməkçi bölməsi üzrə

proqnozlaşdırılmış vəsaitin məbləği 2016-cı ilin faktiki icra göstəricisindən 1404,5 min

manat və ya 2,5%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından isə 463,9 min manat və ya 0,8%

çoxdur. Proqnozlaşdırılan vəsaitin 48098,0 min manatı (82,5%) Azərbaycan

Respublikasının Baş Prokurorluğunun və 10172,2 min manatı (17,5%) Azərbaycan

Respublikasının Hərbi Prokurorluğunun payına düşür.

Büdcə layihəsində “Digər kateqoriyalara aid edilməyən xidmətlər” köməkçi bölməsi

xərclərinə 242166,3 min manat və ya bölmə üzrə xərclərin 18,2%-i həcmində vəsait

nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 113616,0 min manat və ya

88,4% çox, 2017-ci ilin təyinatı ilə müqayisədə 55889,4 min manat və ya 30,0% və

gözlənilən icrası ilə müqayisədə isə 56820,7 min manat və ya 30,7% çoxdur.

Köməkçi bölmə üzrə xərclərin 414,1 min manatı və ya 0,2%-i İşçi Qrupları üzrə, o

cümlədən, 127,5 min manatı (0,1%-i) Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında

Dövlət Sirrinin Mühafizəsi üzrə İdarələrarası Komissiyanın İşçi Qrupu üzrə (2016-cı ilin

icrasına nisbətən 16,6 min manat və ya 15,0%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından 3,0

min manat və ya 2,4% çox), 286,6 min manatı (0,1%-i) Azərbaycan Respublikasının

Əsir və İtkin Düşmüş, Girov Götürülmüş Vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının

İşçi Qrupu üzrə (2016-cı ilin icrasına nisbətən 42,9 min manat və ya 17,6%, 2017-ci

ilin gözlənilən icrasından 2,1 min manat və ya 0,7% çox) nəzərdə tutulmuşdur.


200478,6 min manat (köməkçi bölmə üzrə xərclərin 82,8%-i) həcmində vəsait

190

proqnozlaşdırılmışdır. Bu 2016-cı ilin icrasına nisbətən 72283,0 min manat və ya

56,4%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından isə 16752,0 min manat və ya 9,1% çoxdur.

2018-ci ilin layihəsində proqnozlaşdırılmış büdcədənkənar vəsaitlərin 2017-cı ilin

müvafiq göstəricisindən çox olmasına səbəb bir neçə dövlət qurumu üzrə bu xərclərin

nəzərəçarpacaq artımının təsiri olmuşdur. Belə ki, müvafiq dövrlərə nisbətən

yüksəlməsi Azərbaycan Respublikasının Daxili Işlər Nazirliyi üzrə 117339,3 min manat,

o cümlədən növbəti ildə yol hərəkəti qaydalarının pozulmasına görə İnzibati Xətalar

Məcəlləsinin müvafiq maddələrinə əsasən tutulan cərimələrdən daxilolmaların

proqnozunun 98000,0 min manat; Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi

üzrə gömrük yığımından daxilolmaların proqnozunun 70000,0 min manat; Azərbaycan

Respublikasının Dövlət Miqrasiya Xidməti üzrə müvafiq cərimələrin proqnozunun

3800,0 min manat və Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi üzrə

radioaktiv mənbələrin və tullantıların qəbulu, zərərsizləşdirilməsi, uzunmüddətli

saxlanılması və basdırılması, aviasiya xidmətlərinə görə proqnozunun 545,8 min manat

nəzərdə tutulması ilə əlaqəlidir.

Bölmə daxilində iki istiqamət üzrə bölüşdürülməmiş birdəfəlik təyinatlı xərclər

nəzərdə tutulmuşdur. “Maddi-texniki təminatın möhkəmləndirilməsi” ilə bağlı

xərclərə 2018-ci ilin büdcə layihəsində 37191,9 min manat (köməkçi bölmə üzrə

xərclərin 15,4%-i) vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Həmin vəsait əsaslı sair xərclərin

ödənilməsinə nəzərdə tutulmuşdur.

Birdəfəlik təyinatlı “Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial

tədbirlər” üzrə 4081,8 min manat (köməkçi bölmə üzrə xərclərin 1,7%-i) vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Həmin vəsaitin 44,9%-i dəftərxana və təsərrüfat xərclərinə, qalan

hissəsi isə sair xərclərin ödənilməsinə nəzərdə tutulmuşdur.

Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq bölməsi üzrə xərclərin

iqtisadi təsnifatı səviyyəsində 2018-ci ilin proqnozunun 2016-cı və 2017-ci illər üzrə

təyinat və icra göstəriciləri ilə müqayisəsi Cədvəl 65- də göstərilmişdir.

“Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq” bölməsi üzrə xərclərin

iqtisadi təsnifatı səviyyəsində aparılan təhlili göstərir ki, 2018-ci il üçün büdcə

layihəsində bölmə üzrə xərclərin 63,3%-i (2016-cı ilin icrasına nisbətən 1,1 faiz bəndi

çox, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 3,4 faiz bəndi az) və ya 841930,7 min

manatı “Əməyin ödənişi” bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuşdur (Cədvəl 65).

191

Cədvəl 65. 2016-2018-ci illərdə “Məhkəmə, hüquq-mühafizə və prokurorluq” bölməsinin iqtisadi təsnifat üzrə xərcləri, min manatla

Bölmənin adı 2016-cı ilin

icrası


icrası

2018-ci ilin proqnozu (layihə)


2016-ci ilin icrası

2017-cı ilin gözlənilən icrası

ilə

mütləq ifadədə

nisbi ifadədə

mütləq ifadədə

nisbi ifadədə

Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq bölməsi 1117133,7 1217651,6 1329535,1 212401,4 119,0 111883,5 109,2

Əməyin ödənişi 694426,5 812177,8 841930,7 147504,2 121,2 29752,9 103,7

Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması 357932,6 269991,0 295523,8 -62408,8 82,6 25532,8 109,5

Təqaüdlər və sosial müavinətlər 12539,9 17495,0 20962,8 8422,9 167,2 3467,8 119,8

Digər xərclər 15738,9 26947,3 48679,1 32940,2 309,3 21731,8 180,6

Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması 36495,9 90980,9 122369,8 85873,9 335,3 31388,9 134,5

Göründüyü kimi, mütləq ifadədə ən böyük artım “Qeyri-maliyyə aktivlərinin

alınması” ilə bağı xərclərdə nəzərdə tutulmuşdur. Təhlil göstərir ki, xərclərdə artım

əsasən maşın və avadanlıqların alınması üzrə proqnozlaşdırlmışdır. Belə ki, bu

istiqamətdə növbəti ilə 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 27622,3 min manat və

ya 34,3% çox vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

3.4. İqtisadiyyatın real sektorunda və iqtisadi fəaliyyətin digər sahələri ilə

bağlı xərclər

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 16 mart tarixli 1897 nömrəli

Sərəncamı ilə milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol

xəritəsinin başlıca istiqamətləri təsdiq edilmiş və bundan irəli gələn məsələlərin həlli

istiqamətində yerli və xarici mütəxəssislər cəlb olunmaqla strateji yol xəritələri

hazırlanmışdır. “Azərbaycan Respublikasında kommunal xidmətlərin (elektrik və istilik

enerjisi, su və qaz) inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsi” 2020-ci ilədək strateji baxışı,

2025-ci ilədək olan dövr üçün uzunmüddətli baxışı və 2025-ci ildən sonrakı dövr üçün

hədəf baxışı əhatə edir. Sənəddə sahə üzrə fəaliyyət səmərəliliyinə və yüksək xidmət

səviyyəsinə nail olmaq üçün genişmiqyaslı tədbirlərin həyata keçirilməsi üzrə təkliflər

verilmişdir. Həmçinin Strateji Yol Xəritəsi həyata keçiriləcək tədbirlər üzrə “dövlət-özəl

tərəfdaşlığı” mexanizmlərinin hazırlanmasını da nəzərdə tutur. hər bir layihə üzrə texniki

iqtisadi əsaslandırılmalar aparılması və aidiyyəti qurumlarla müzakirə olunması strateji

hədəflərə nail olunmasına xidmət edəcək. Azərbaycan Respublikasında sahə üzrə

192

mövcud vəziyyət, habelə beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq, təhlükəsiz və

diversifikasiya olunmuş davamlı təchizat, dəyər zənciri boyu yüksək səmərəlilik və

keyfiyyət səviyyələri, tənzimləyici mexanizmlər, istifadə olunan idarəetmə prinsipləri,

formalaşdırılmış tarif siyasəti və digər istiqamətlər üzrə aparılmış təhlillər və ölkədə

dayanıqlı inkişafın təmin olunması üçün dünyanın qabaqcıl ölkələrinin analoji

təcrübələrinə əsaslanaraq müəyyənləşdirilmiş strateji məqsədlər tam şaxələndirilmiş və

fasiləsiz ekoloji təmiz elektrik enerjisi istehsalının təmin edilməsini, beynəlxalq

göstəricilərə uyğun səmərəlilik və keyfiyyət standartlarının yaradılmasını, elektrik

enerjisi sahəsində məqsədləri reallaşdırmaq üçün əsas hərəkətverici mexanizmlərin işə

salınmasını, səmərəli və effektiv qazpaylama infrastrukturunun, həmçinin yüksək

səviyyəli su idarəetmə strukturunun yaradılmasını və suyun istehlakında səmərəliliyin

təmin edilməsini, istilik təchizatı sistemində mövcud problemlərin aradan qaldırılmasını

və sistemin səmərəliliyinin təmin edilməsini nəzərdə tutur.

Strateji Yol Xəritəsi çərçivəsində həyata keçiriləcək tədbirlər nəticəsində

kommunal sahədə fəaliyyət səmərəliliyinin və xidmət səviyyəsinin yüksəldilməsi, eyni

zamanda, ölkənin enerji resurslarının ixrac potensialının artırılması, resurslardan

qənaətlə istifadənin genişləndirilməsi, ətraf mühitə atılan zərərli maddələrin həcminin

azaldılması ilə yanaşı, ölkənin əksər bölgələrində çoxsaylı yeni iş yerlərinin açılması

imkanları yaranacaqdır. Qeyd edilən strateji hədəflərə çatmaq üzün dövlət büdcəsindən

ayrılan vəsaitlər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

3.4.1. Mənzil-kommunal xərcləri

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Mənzil və kommunal təsərrüfatı”

bölməsinə 457398,6 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-

cı ilin icrasına nisbətən 40476,0 min manat və ya 9,7%, 2017-ci ilin təyinatına nisbətən

153187,9 min manat və ya 50,4%, gözlənilən icrasına nisbətən isə 159272,1 min manat

və ya 53,4% çoxdur (Cədvəl 66). Bölmənin dövlət büdcəsinin ümumi xərclərində xüsusi

çəkisinin cari ildəki 1,7%-dən növbəti ildə 0,5 faiz bəndi artaraq 2,2% təşkil edəcəyi


Bölmə üzrə xərclərin 2017-ci ilə nisbətən artımı 50,4% təşkil etməklə dövlət

büdcəsinin 14,8% artımına nisbətən 35,6 faiz bəndi çoxdur.

193

Cədvəl 66. Mənzil və kommunal təsərrüfatı xərclərinin köməkçi bölmə və paraqraflar üzrə tərkibi, min manat

№

Bölmə və köməkçi bölmələr

paraqrafların adları

2016-cı ilin

icrası

2017-ci ilin

təyinatı

2017-ci ilin


2018-ci ilin

dövlət büdcə

layihəsi

2018-ci ilin dövlət büdcə layihəsinin müqayisəsi

2016-ci ilin icrasına nisbətən

2017-cı ilin təyinatına nisbətən

2017-cı ilin gözlənilən


mütləq nisbi %-lə



8.

Mənzil və kommunal təsərrüfatı xərcləri

416922,6 304210,7 298126,5 457398,6 40476,0 109,7 153187,9 150,4 159272,1 153,4

Dövlət büdcəsinə nisbətən %-lə

2,4 1,8 1,7 2,2

8.1.

8.1.Mənzil təsərrüfatı

112904,3 31306,6 30680,5 61206,3 -51698,0 54,2 29899,7 195,5 30525,8 199,5

bölməyə nisbətən %-lə

27,1 10,3 10,3 13,4

§.8.1.2.Mənzillə bağlı digər tədbirlər

112904,3 31306,6 30680,5 61206,3 -51698,0 54,2 29899,7 195,5 30525,8 199,5

8.2

8.2.Kommunal təsərrüfatı

293996,7 260392,1 255184,2 343896,1 49899,4 117,0 83504,0 132,1 88711,9 134,8


70,5 85,6 85,6 75,2

§.8.2.2.Abadlaşdırma, tullantıların yığılması və təmizlənməsi

260162,8 224654 220160,9 292935,8 32773,0 112,6 68281,8 130,4 72774,9 133,1

§.8.2.3.İstilik 18588 18895,9 18517,9 33000 14412,0 177,5 14104,1 174,6 14482,1 178,2

§.8.2.5.Küçələrin işıqlandırılması

15245,9 16842,3 16505,4 17960,3 2714,4 117,8 1118,0 106,6 1454,9 108,8

8.3

8.3.“Su təsərrüfatı”

6923,5 11961 11721,8 33961 27037,5 4,9

dəfə 22000,0

2,8 dəfə

22239,2 2,9

dəfə


1,7 3,9 3,9 7,4

8.5

8.5.Mənzil və kommunal təsərrüfatı ilə bağlı digər xidmətlər

3098,1 551 539,9 18335,1 15237,0 5,9

dəfə 17784,1

33,3 dəfə

17795,2 34,0 dəfə


0,7 0,2 0,2 4,0

Cədvəl 66-dan göründüyü kimi, bölmənin bütün köməkçi bölmələr üzrə vəsaitləri

artımla proqnozlaşdırılmışdır.

Büdcə layihəsində bölmə üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 13,4%-i “Mənzil

təsərrüfatı”, 75,2%-i “Kommunal təsərrüfatı”, 7,4%-i “Su təsərrüfatı və 4,0%-i isə “Mənzil

və kommunal təsərrüfatı ilə bağlı digər xidmətlər” köməkçi bölmələri üzrə


194

Qeyd edək ki, vəsaitlərin müxtəlif istiqamətlər üzrə artması köməkçi bölmələrin

pay göstəricinə də təsir göstərmişdir. Belə ki, “Mənzil və kommunal təsərrüfatı”

bölməsinin tərkibində köməkçi bölmələrin xüsusi çəkisinin 2017-ci illə müqayisədə

“Mənzil təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrə 3,1 faiz bəndi, “Su təsərrüfatı” köməkçi

bölməsi üzrə 3,5 faiz bəndi, “Mənzil və kommunal təsərrüfatı ilə bağlı digər xidmətlər”

köməkçi bölməsi üzrə 3,8 faiz bəndi artması, “Kommunal təsərrüfatı” köməkçi bölməsi

üzrə isə 10,4 faiz bəndi azalması ilə nəzərdə tutulmuşdur.

Layihədə bölmənin xərcləri inzibati təsnifat üzrə əsasən 15 istiqamətdə olmaqla

qurum və tədbirlər üzrə nəzərdə tutulmuşdur. “Mənzil və kommunal təsərrüfatı”

bölməsinin inzibati və iqtisadi təsnifatı üzrə xərcləri Cədvəl 67-də verilmişdir.

Cədvəl 67. “Mənzil və kommunal təsərrüfatı” bölməsinin inzibatı və iqtisadi təsnifatı üzrə xərcləri, min manatla

№ Bölmə üzrə

xərclərin inzibati bölgüsü


2017-ci ilin

təyinatı

2017-ci il gözlənilə

n icra

2018-ci ilin

dövlət büdcə

layihəsi

2018-ci ilin dövlət büdcə layihəsinin müqayisəsi


2017-ci ilin təyinatına nisbətən

2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən




8.


416922,6 304210,7 298126,5 457398,6 40476,0 109,7 153187,9 150,4 159272,1 153,4

8.1


Qaçqınların və Məcburi

Köçkünlərin İçləri üzrə Dövlət

Komitəsi

3439,6 4065,9 3984,7 4080,3 640,7 118,6 14,4 100,4 95,6 102,4

8.1.1 Digər xərclər 600,0 900,0 882,0 900,0 300,0 150,0 0,0 100,0 18,0 102,0

8.1.1.1 Mənzil fondunun

əsaslı təmiri 400,0 600,0 588,0 600,0 200,0 150,0 0,0 100,0 12,0 102,0

8.1.1.2 Yolların əsaslı

təmiri 200,0 300,0 294,0 300,0 100,0 150,0 0,0 100,0 6,0 102,0

8.1.2


2839,6 3165,9 3102,7 3180,3 340,7 112,0 14,4 100,5 77,6 102,5

8.1.2.1 Küçələrin

işıqlandırılması 44,8 60,0 58,8 60,0 15,2 133,9 0,0 100,0 1,2 102,0

8.2

Yerli İcra Hakimiyyəti

orqanları 179910,1 199070,7 195089,3

205073,1

25163,0 114,0 6002,4 103,0 9983,8 105,1

8.2.1 Subsidiya və

cari transferlər 12104,9 13662,6 13389,4 13955,1 1850,2 115,3 292,5 102,1 565,7 104,2

8.2.1.1. Məhsula görə

ödənişlər 12104,9 13662,6 13389,4 13955,1 1850,2 115,3 292,5 102,1 565,7 104,2

8.2.2 Digər xərclər 46168,6 56068,2 54946,8 57222,2 11053,6 123,9 1154,0 102,1 2275,4 104,1


əsaslı təmiri 7429,6 16651,2 16318,1 16651,2 9221,6

2,2 dəfə

0,0 100,0 333,1 102,0


təmiri 38739,0 38866,0 38088,7 40020,0 1281,0 103,3 1154,0 103,0 1931,3 105,1

8.2.2.3 Sair xərclər 498,9 551,0 540,0 551,0 52,1 110,4 0,0 100,0 11,0 102,0

8.2.3


121137,7 129339,9 126753,1 133895,

9 12758,2 110,5 4556,0 103,5 7142,8 105,6

195


işıqlandırılması 13727,0 15739,4 15424,6 17900,4 4173,4 130,4 2161,0 113,7 2475,8 116,1

8.2.3.1.1

Abadlaşdırma xidmətləri haqqının

ödənilməsi

13727,0 15739,4 15424,6 17900,4 4173,4 130,4 2161,0 113,7 2475,8 116,1

8.3. "İçərişəhər"

DTMQİ 2472,2 3140,8 3078,0 5046,0 2573,8

2,0 dəfə

1905,2 160,7 1968,0 163,9

8.3.1 Subsidiya və

cari transferlər 74,4 81,9 80,2 0,0 -74,4 0,0 -81,9 0,0 -80,2 0,0

8.3.1.1 Məhsula görə

ödənişlər 74,4 81,9 80,2 0,0 -74,4 0,0 -81,9 0,0 -80,2 0,0

8.3.1.2

Maliyyə təşkilatları üzrə

ödənişlər

0,0 0,0 0,0 5046,0 5046,0 0,0 5046,0 0,0 5046,0 0,0

8.3.2 Digər xərclər 525,5 524,6 514,2 0,0 -525,5 0,0 -524,6 0,0 -514,2 0,0


əsaslı təmiri 311,0 311,0 304,8 0,0 -311,0 0,0 -311,0 0,0 -304,8 0,0


təmiri 213,6 213,6 209,4 0,0 -213,6 0,0 -213,6 0,0 -209,4 0,0

8.3.3 Əməyin ödənişi 212,0 191,4 187,6 0,0 -212,0 0,0 -191,4 0,0 -187,6 0,0

8.3.4


1660,3 2342,9 2296,0 0,0 -1660,3 0,0 -2342,9 0,0 -2296,0 0,0


işıqlandırılması 283,9 342,9 336,0 0,0 -283,9 0,0 -342,9 0,0 -336,0 0,0

8.3.4.2

Abadlaşdırma xidmətləri

haqqının ödənilməsi

1376,4 2000,0 1960,0 0,0 -1376,4 0,0 -2000,0 0,0 -1960,0 0,0

8.4.

Yaş.mən.aid.olan kom.təy.inf. bər və yen. və

abad.

104005,3 2000,0 1960,0 95200,0 -8805,3 91,5 93200,0 47,6 dəfə

93240,0 48,6 dəfə

8.4.1 Məhsula görə

ödənişlər 1705,7 0,0 0,0 0,0 -1705,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.4.2 Digər xərclər 27224,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0


əsaslı təmiri 24901,5 0,0 0,0 0,0 -24901,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.4.2.2 Sair xərclər 2172,6 0,0 0,0 0,0 -2172,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.4.2.3

istehsalat obyektlərinin əsaslı təmiri

150,2 0,0 0,0 0,0 -150,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.4.3 Əməyin ödənişi 428,4 0,0 0,0 0,0 -428,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.4.4


ödənilməsi

38197,1 2000,0 1960,0 95200,0 57002,9 2,5

dəfə 93200,0

4,8 dəfə

93240,0 4,9 dəfə

8.4.5

Qeyri-maliyyə

aktivlərinin

alınması

36449,7 0,0 0,0 0,0 -36449,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.4.5.1 Digər tikililərin

inşaası 36449,7 0,0 0,0 0,0 -36449,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.5.

Kommunal, kommunikasiya

xidmətləri və digər tədbirlər

66798,4 0,0 0,0 30000,0 -36798,4 44,9 30000,0 0,0 30000,0 0,0

8.5.1

Digər kommunal xidmətləri

haqqının ödənilməsi

47800,0 0,0 0,0 30000,0 -17800,0 62,8 30000,0 0,0 30000,0 0,0

8.5.2 Sair xərclər 2300,0 0,0 0,0 0,0 -2300,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

196

8.5.3

Yaşayış binalarının alınması

2146,7 0,0 0,0 0,0 -2146,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.5.4 Digər tikililərin

inşaası 14551,7 0,0 0,0 0,0 -14551,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.6 Azər.Res. ETSN 7208,0 0,0 0,0 0,0 -7208,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.6.1 Əməyin ödənişi 4527,9 0,0 0,0 0,0 -4527,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.6.2


ödənilməsi

2666,1 0,0 0,0 0,0 -2666,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.6.3 Bank xərci 14,0 0,0 0,0 0,0 -14,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.7 Azər.Res. ƏMDK 759,4 0,0 0,0 0,0 -759,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.7.1 Sair xərclər 759,4 0,0 0,0 0,0 -759,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.8

Azər. Res. NK yanında

Dənizkənarı Bulvar İdarəsi

7913,4 11700,0 11466,0 12738,1 4824,7 161,0 1038,1 108,9 1272,1 111,1

8.8.1


ödənilməsi

7250,9 11000,0 10780,0 0,0 -7250,9 0,0 -11000,0 0,0 -10780,0 0,0

8.8.2 Küçələrin

işıqlandırılması 662,5 700,0 686,0 0,0 -662,5 0,0 -700,0 0,0 -686,0 0,0

8.8.2.1


ödənilməsi

662,5 700,0 686,0 0,0 -662,5 0,0 -700,0 0,0 -686,0 0,0

8.8.3

Maliyyə təşkilatları üzrə

ödənişlər 0,0 0,0 0,0 12738,1 12738,1 0,0 12738,1 0,0 12738,1 0,0

8.9 "Təmiz şəhər"

ASC 19876,1 53376,4 52308,8 37800,0 17923,9 190,2 -15576,4 70,8 -14508,8 72,3

8.9.1

Digər kommunal

xidmətləri haqqının

ödənilməsi

12923,7 45176,4 44272,8 29000,0 16076,3 2,2

dəfə -16176,4 64,2 -15272,8 65,5

8.9.2


ödənilməsi

6952,4 8200,0 8036,0 8800,0 1847,6 126,6 600,0 107,3 764,0 109,5

8.10 "Azəristiliktəchi

zat" ASC 17766,8 18895,9 18517,9 33000,0 15233,2 185,7 14104,1 174,6 14482,1 178,2


ödənişlər 17766,8 18895,9 18517,9 33000,0 15233,2 185,7 14104,1 174,6 14482,1 178,2

8.11

Su təc.qurğu.istis.

və xid-i üzrə bələdiy-rə gös-n

mal. yar. ilə bağlı xərclər

1250,0 0,0 0,0 0,0 -1250,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0


ödənişlər 1250,0 0,0 0,0 0,0 -1250,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.12 “Azərsu” ASC 5053,8 7400,0 7252,0 29400,0 24346,2 5,8

dəfə 22000,0

4,0 dəfə

22148,0 4,1

dəfə


ödənişlər 7400,0 7252,0 7400,0 7400,0 0,0 0,0 100,0 148,0 102,0

8.12.2 İst. Obyekt. əsaslı

təmiri 5053,8 0,0 -5053,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.12.3 Maddi istehsal

ehtiyatları 0,0 0,0 0,0 22000,0 22000,0 0,0 22000,0 0,0 22000,0 0,0

8.13 Fövqəladə Hallar

Nazirliyi 0,0 4561,0 4469,8 4561,0 4561,0 0,0 0,0 100,0 91,2 102,0

197

8.13.1 Sair xərclər 0,0 4561,0 4469,8 4561,0 4561,0 0,0 0,0 100,0 91,2 102,0

8.14

Çirkab suların təmizləyici qurğularının istismarı və xidməti ilə bağlı xərclər

469,5 0,0 0,0 0,0 -469,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.14.1 Məhsula görə ödənişlər

469,5 0,0 0,0 0,0 -469,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

8.15

Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi

0,0 0,0 0,0 500,0 500,0 0,0 500,0 0,0 500,0 0,0

“Mənzil və kommunal təsərrüfatı” xərclərində Azərbaycan Respublikası

Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi üzrə

proqnozlaşdırılmış 4080,3 min manat məbləğində vəsait 2017-ci ilin müvafiq göstəricinə

nisbətən 14,4 min manat və ya 0,4%, gözlənilən icrasına nisbətən isə 95,6 min manat


Komitə üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 600,0 min manatı və ya 14,7%-i “Mənzil

təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrədir ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 200,0 min

manat və ya 50,0%, 2017-ci ilin təyinatı ilə müqayisədə eyni olmaqla, gözlənilən

icrasına nisbətən 12,0 min manat və ya 2,0% çoxdur. Bu vəsait iqtisadi təsnifat üzrə

“Digər xərclər” bölməsində mənzil fondunun əsaslı təmiri məqsədilə


Azərbaycan Respublikası Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət

Komitəsinə növbəti ilin büdcə layihəsində nəzərdə tutulmuş vəsaitin 3480,3 min manatı

və ya 85,3%-i “Kommunal təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrədir ki, bu da 2016-cı ilin

icrasına nisbətən 440,7 min manat və ya 14,5%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına

nisbətən isə 83,6 min manat və ya 2,5% çoxdur. Həmin vəsaitin 3180,3 min manatı

iqtisadi təsnifatın “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsinin

abadlaşdırma xidmətləri haqqının ödənilməsinə (o cümlədən 3120,3 min manatı

abadlaşdırma işlərinə, 60,0 min manatı isə küçələrin işıqlandırılmasına), 300,0 min

manatı isə “Digər xərclər” bölməsinin yolların əsaslı təmiri xərclərinə nəzərdə

tutulmuşdur. Qeyd edək ki, iqtisadi təsnifatın “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınması” bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmış vəsaitlər 2017-ci ilin təyinatından 14,4 min

manat və ya 0,5%, gözlənilən icrasından isə 77,6 min manat və ya 2,5% çoxdur.

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “İçərişəhər”Dövlət Tarix-Memarlıq

Qoruğu İdarəsi publik hüquqi şəxs (DTMQİ) üzrə 5046,0 min manat vəsait nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icra göstəricisinə nisbətən 2573,8 min manat və ya 2,0

198

dəfə, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 1968,0 min manat və ya 63,9%

çoxdur.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 24 noyabr tarixli 1125 nömrəli

Fərmanına əsasən Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında “İçərişəhər”

Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi əsasında yaradılmış “İçərişəhər” Dövlət Tarix-

Memarlıq Qoruğu İdarəsi” publik hüquqi şəxs üzrə 2016-2017-ci illərdə “Ümumi dövlət

xidmətləri” bölməsində nəzərdə tutulan İdarənin saxlanılması və tədbirləri üzrə xərclər

2018-ci il dövlət büdcəsinin layihəsində birbaşa “Mənzil və kommunal təsərrüfatı”

bölməsində proqnozlaşdırılmışdır.

Təqdim edilmiş məlumatlara görə, 5046,0 min manat məbləğində vəsaitin

“Mənzil təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrə mənzil fondunun əsaslı təmiri və məhsula

görə ödəniş xərclərinə, “Kommunal təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrə isə küçələrin

işıqlandırılması xərclərinə icra ediləcəyi nəzərdə tutulmuşdur.

Eyni zamanda, qeyd edək ki, Hesablama Palatası tərəfindən DTMQİ-də

aparılmış audit tədbiri ilə mənzil fondunun zərərinin ayrılmış büdcə təxsisatından az

olduğu, təsərrüfat gəlirləri hesabına maliyyələşdirilməli xərclərin büdcə vəsaiti hesabına

həyata keçirildiyi müəyyən edilmişdir.

Nəzarət tədbirləri ilə DTMQİ-də dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin qənaət

edilməsi imkanlarının olduğunu və İdarənin publik hüquqi şəxsə çevrildiyini nəzərə

alaraq onun özünümaliyyələşdirmə prinsipinə uyğun şəkildə gəlir əldə etmə imkanlarının

genişləndirilməsi və vəsaitlərin səmərəli istifadəsinin təmin edilməsi məqsədilə

fəaliyyətinin gücləndirilməsi məqsədəmüvafiqdir.

Ötən illərin büdcələrindən fərqli olaraq 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində

“Kommunal təsərrüfatı” köməkçi bölməsinin abadlaşdırma xidmətləri haqqının

ödənilməsi paraqrafından Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyinə 500,0

min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da Bakı şəhərində göllərin

mühafizəsi və ətrafının abadlaşdırılması ilə bağlı xərclərin maliyyələşdirilməsinə

yönəldiləcəkdir.

Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Dənizkənarı Bulvar

İdarəsi publik hüquqi şəxsə 2018-ci ilin büdcə layihəsində 12738,1 min manat vəsait

nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icra göstəricisinə nisbətən 4824,7 min manat

və ya 61,0%, 2017-ci ilin təyinatına nisbətən 1038,1 min manat və ya 8,9%, gözlənilən

icrasına nisbətən isə 1272,1 min manat və ya 11,1% çoxdur.


Fərmanına əsasən Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Dənizkənarı

199

Bulvar İdarəsi əsasında yaradılmış “Dənizkənarı Bulvar İdarəsi” publik hüquqi şəxs üzrə

2016-2017-ci illərdə “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsində nəzərdə tutulan İdarənin

aparatının saxlanılması və tədbirlər üzrə digər xərcləri 2018-ci il dövlət büdcəsinin

layihəsində birbaşa “Mənzil və kommunal təsərrüfatı” bölməsində proqnozlaşdırılmışdır.

İdarədən alınan məlumata görə, İdarənin Kommunal Xidmət, Təmir və

Dənizkənarı Bulvar Ərazisinin Mühafizəsi Müəssisəsi üzrə 2018-ci il üçün 11700,0

manat məbləğində vəsaitin 94,0%-i abadlaşdırma, tullantıların yığılması və

təmizlənməsi, 6,0%-i isə küçələrin işıqlandırılması ilə bağlı xərclərə yönəldiləcək.

“Dənizkənarı Bulvar İdarəsi” publik hüquqi şəxsin təsərrüfat gəlirləri sahəsində

potensialının mövcud olduğunu nəzərə alaraq növbəti il üçün proqnozlaşdırılmış

vəsaitin məbləğində qənaət imkanlarından istifadənin mümkün olduğunu qeyd edə

bilərik.

“Təmiz şəhər” ASC-yə 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsinin “Kommunal

təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrə 37800,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 17923,9 min manat və ya 90,2% çox,

2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 14508,8 min manat və ya 27,7% azdır.

Köməkçi bölmə daxilində ASC üzrə proqnozlaşdırılmış vəsaitdən 29000,0 min

manatı(2017-ci ilin təyinatına nisbətən 16176,4 min manat və ya 35,8% az) Bakı Bərk

Məişət Tullantılarının Yandırılması Zavodunun əməliyyat və texniki xidmət xərcinin

ödənilməsi, 8800,0 min manatı isə (2017-ci ilin təyinatına nisbətən 600,0 min manat və

ya 7,3% çox) abadlaşdırma xidmətləri haqqının ödənilməsi məqsədilə nəzərdə

tutulmuşdur.

Bakı Bərk Məişət Tullantılarının Yandırılması Zavodu il ərzində 500 min ton

tullantı yandırmaq və 231 milyon kilovat-saat və ya 20790,0 min manat dəyərində

elektrik enerjisi hasil etmək gücünə malikdir. İl ərzində zavodda əldə edilən enerji ilə 300

min nəfər əhalisi olan şəhəri elektrik enerjisi ilə tam təmin etmək mümkündür. Digər

tərəfdən “Təmiz Şəhər” ASC-yə təhvil verilən məişət tullantılarının zərərsizləşdirilməsinə

görə kommunal və digər təşkilatlar tərəfindən “Bərk məişət tullantılarının yığılması,

daşınması və zərərsizləşdirilməsi xidmətlərinin tariflərinin tənzimlənməsi barədə” Tarif

Şurasının 24 noyabr 2011-ci il tarixli Qərarı əsasında 1 kub metr üçün 1,2 manat, 1 ton

üçün isə 5,5 manat məbləğində vəsait ödənilir. Təsərrüfat fəaliyyətindən əldə olunan

gəlirlərin artırılması, həmçinin xərclərin səmərəli və qənaətli icrası istiqamətində müvafiq

tədbirlərin görülməsi, fikrimizcə, ASC-yə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitin məbləğinin

optimallaşdırılması və büdcə vəsaitlərin səmərəli istifadəsinə xidmət etmiş olar.

200

“Azəristiliktəchizat” ASC-yə büdcə layihəsinin “Kommunal təsərrüfatı” köməkçi

bölməsi üzrə 33000,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da

2016-cı ilin icrasına nisbətən 15233,2 min manat və ya 85,7%, 2017-ci ilin təyinatına

nisbətən 14104,1 min manat və ya 74,6%, gözlənilən icrasına nisbətən isə 14482,1 min

manat və ya 78,2% çoxdur. Xərclər köməkçi bölmə daxilində bütövlükdə “Subsidiyalar

və cari transferlər” bölməsinin məhsula görə ödəniş xərc maddəsi üzrə nəzərdə

tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2017-ci il 31 mart tarixli 236s

nömrəli Sərəncamı ilə kommunal xidmət tariflərinin artımı ilə əlaqədar Cəmiyyətə cari

ildə əlavə olaraq 14,1 milyon manat ayrılmışdır ki, həmin artım 2018-ci il ilin dövlət

büdcəsi layihəsində nəzərə alınmışdır. Göstərilənləri nəzərə alaraq 2018-ci ilin dövlət

büdcəsinin layihəsində Cəmiyyətə vəsait cari il səviyyəsində proqnozlaşdırılmışdır.

Təqdim edilmiş arayışa əsasən ASC-yə nəzərdə tutulmuş subsidiyanın 70,0%

artırılmasının səbəbi kimi son illərdə istilik enerjisi istehsalının əsas komponentlərindən

olan qaz, su və elektrik enerjisi tariflərinin bir neçə dəfə artırılmasına baxmayaraq istilik

tarifinin əvvəlki illərin tarifi həddində saxlanılması və bunun da nəticəsində məhsulun

maya dəyərinin cari qiymətdən baha qiymətə başa gəlməsi göstərilmişdir. Bununla belə,

ASC üzrə debitor borcların olduğunu və zərərin yalnız əhali qrupuna aid hissəsinin

büdcə vəsaitləri hesabına bağlanılmalı olduğunu nəzərə alaraq 2018-ci il üçün

proqnozlaşdırılmış vəsaitin azaldılma imkanlarını qeyd etmək olar.

“Azərsu” ASC-yə büdcə layihəsində “Su təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrə

29400,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin

icrasına nisbətən 24346,2 min manat və ya 5,8 dəfə, 2017-ci ilin təyinatına nisbətən

22000,0 min manat və ya 4,0 dəfə, gözlənilən icrasına nisbətən isə 22148,0 min manat

və ya 4,1 dəfə çoxdur.

Xərclərin 7400,0 min manatı və ya 25,2%-i “Subsidiyalar və cari transfertlər”

bölməsinin məhsula görə ödəniş xərc maddəsi üzrə, 22000,0 min manatı və ya 74,8%-i

isə əvvəlki illərin büdcələrində nəzərdə tutulmayan iqtisadi təsnifatın “Maddi-istehsal

ehtiyatları” köməkçi bölməsi üzrə su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin inkişafı və

yenidənqurulması üçün beynəlxalq qurumlardan dövlət zəmanəti ilə alınmış kreditlər

üzrə borcların ödənilməsi məqsədi ilə proqnozlaşdırılmışdır.

Qeyd olunanları və Azərbaycan Respublikası Tarif (qiymət) Şurasının 2016-cı il

13 may tarixli 6 nömrəli Qərarı ilə içməli suyun (tullantı suların axıdılması ilə birlikdə) 1

kub metrinin qiymətinin 0,5 manat və ya əvvəlki tariflə müqayisədə 42,9% artırıldığını

nəzərə alaraq ASC üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitlərin gəlir potensialı tam nəzərə

201

alınmaqla və Vahid Büdcə Təsnifatının tələblərinə uyğun proqnozlaşdırılması


Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinə (Su Ehtiyatları Dövlət

Agentliyi üzrə) layihədə “Su təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrə4561,0 min manat

məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2017-ci ilin təyinatı ilə eyni səviyyədə,

gözlənilən icrasına nisbətən isə 91,2 min manat və ya 2,0% çoxdur. Xərclər köməkçi

bölmə daxilində bütövlükdə “Digər xərclər” bölməsinin sair xərclər paraqrafı üzrə


Yerli İcra Hakimiyyətləri Orqanlarına 2018-ci ilin büdcə layihəsində “Mənzil və

kommunal təsərrüfatı” xərclərində 205073,1 min manat məbləğində vəsait nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icra göstəricisinə nisbətən 25163,0 min manat və ya

14,0%, 2017-ci ilin təyinatına nisbətən 6002,4 min manat və ya 3,0%, gözlənilən

icrasına nisbətən isə 9983,8 min manat və ya 5,1% çoxdur.

Yerli İcra Hakimiyyətləri Orqanları üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 30606,3 min

manatı və ya 14,9%-i “Mənzil təsərrüfatı”, 173915,8 min manatı və ya 84,8%-i

“Kommunal təsərrüfatı” və 551,0 min manatı və ya 0,3%-i “Mənzil və kommunal

təsərrüfatı ilə bağlı digər xidmətlər” köməkçi bölmələri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Layihədə Yerli İcra Hakimiyyətləri Orqanları xərclərində 16651,2 min manat

“Mənzil təsərrüfatı” köməkçi bölməsindən mənzil fondunun əsaslı təmiri xərclərinə

(2017-ci ilin təyinatı ilə eyni səviyyədə), 40020,0 min manat “Kommunal təsərrüfatı”

köməkçi bölməsindən əsaslı təmiri xərclərinə (2017-cı ilin təyinatına nisbətən 1154,0

min manat və ya 3,0% çox), 551,0 min manat isə “Mənzil və kommunal təsərrüfatı ilə

bağlı digər xidmətlər” köməkçi bölməsinin sair xərclərinə proqnozlaşdırılmışdır.

“Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuş

133895,9 min manat (2017-ci ilin təyinatından 4556,0 min manat və ya 3,5% çox)

məbləğində vəsait bütövlükdə “Kommunal təsərrüfatı” xərclərindən olmaqla

abadlaşdırma xidmətləri haqqının ödənilməsi məqsədilə proqnozlaşdırılmışdır ki, həmin

məbləğin 115995,9 min manatı və ya 86,6%-i abadlaşdırma və sanitar təmizlik işləri,

17900,0 min manatı və ya 13,4%-i isə küçələrin işıqlandırılması xərcləri üzrədir.

“Büdcə zərfi”ndə Yerli İcra Hakimiyyəti Orqanlarına “Mənzil və kommunal

təsərrüfatı” bölməsində nəzərdə tutulmuş vəsaitdən 200,0 min manatı “Təmiz Şəhər”

ASC-yə, 1500,0 min manatı Sumqayıt şəhərindəki Dənizkənarı bulvarın fəaliyyəti ilə

bağlı xərclərin, 410,0 min manatı isə yerli icra hakimiyyəti orqanlarında sahibsiz

heyvanlarla mübarizə tədbirləri ilə bağlı xərclərin maliyyələşdirilməsinə


202

Layihədə Yerli İcra Hakimiyyəti Orqanlarına “Mənzil və kommunal təsərrüfatı”

bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuş 205073,1 min manat məbləğində vəsaitin 123953,2 min

manatı və ya 60,4%-i respublikanın 4 iri şəhəri üzrə, o cümlədən 94895,2 min manatı və

ya 46,3%-i Bakı şəhəri üzrə (70987,2 min manatı və ya 74,8%-i abadlaşdırma xidmətləri

haqqının ödənilməsi, 9657,0 min manatı və ya 10,2%-i məhsula görə ödənişlər, 14051,1

min manatı və ya 14,8%-i “Digər xərclər” bölməsi üzrə), 12123,0 min manatı və ya

5,9%-i Sumqayıt şəhəri üzrə (6523,0 min manatı və ya 53,8%-i abadlaşdırma xidmətləri

haqqının ödənilməsi, 2450,0 min manatı və ya 20,2%-i məhsula görə ödənişlər, 3150,0

min manatı və ya 26,0%-i “Digər xərclər” bölməsi üzrə), 9685,5 min manatı və ya 4,7%-i

Gəncə şəhəri üzrə ( 6750,0 min manatı və ya 69,7%-i abadlaşdırma xidmətləri haqqının

ödənilməsi, 2935,5 min manatı və ya 30,3%-i “Digər xərclər” bölməsi üzrə), 7249,2 min

manatı və ya 3,5%-i Mingəçevir şəhəri üzrə ( 4437,5 min manatı və ya 61,2%-i

abadlaşdırma xidmətləri haqqının ödənilməsi, 215,0 min manatı və ya 3,0%-i “məhsula

görə ödənişlər, 2596,7 min manatı və ya 35,8%-i “Digər xərclər” bölməsi üzrə), 81119,9

min manatı və ya 39,6%-i respublikanın digər şəhər və rayonları üzrə (45198,2 min

manatı və ya 55,7%-i abadlaşdırma xidmətləri haqqının ödənilməsi, 1633,1 min manatı

və ya 2,0%-i məhsula görə ödənişlər, 34489,0 min manatı və ya 42,3%-i “Digər xərclər”

bölməsi üzrə) proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ilin büdcə layihəsində Yerli İcra Hakimiyyəti Orqanlarına “Digər xərclər”

bölməsinin yolların əsaslı təmiri xərclərinə nəzərdə tutulmuş 40020,0 min manat vəsaitin

10826,5 min manatı və ya 27,1%-i respublikanın 4 iri şəhərinin (Bakı, Gəncə, Sumqayıt,

Mingəçevir), 29193,5 min manatı və ya 72,9%-i isə respublikanın digər şəhər və

rayonlarının daxili yollarının əsaslı təmirinə yönəldiləcəkdir.

Hesablama Palatası tərəfindən aparılan audit tədbirlərində yerli xərclərin “Mənzil

və kommunal təsərrüfatı” bölməsindən Yerli İcra Hakimiyyətləri və onların tabeliyində

olan idarə, müəssisə və təşkilatlara ayrılan vəsaitlərin icrası zamanı “Abadlaşdırma

xidmətləri haqqının ödənilməsi” paraqrafı üzrə ayrılmış vəsait hesabına normadan artıq

ştatların saxlanılması, Vahid Tarif Cədvəli ilə müəyyənləşdirilmiş həddən yuxarı əmək

haqqının verilməsi, xidmət göstərilən ərazilərin faktiki göstəricidən çox göstərilməsi,

fərdi yaşayış evlərindən bərk məişət tullantılarının daşınması xərclərinin büdcə vəsaiti

hesabına ödənilməsi, normadan artıq mal-material, inventar, xüsusi geyim və nəqliyyat

vasitələrinə ehtiyat hissələrinin silindiyi müəyyən edilmişdir. Bununla yanaşı icra

hakimiyyətlərinin müvafiq sərəncamları ilə mənzil fondu üzrə yaşayış sahələrinin qeyri-

yaşayış sahəsinə dəyişdirilməsinə baxmayaraq bu sahəyə qeyri-yaşayış sahəsinin

tarifinin tətbiq edilməməsi və hesablamanın mənzil haqqının tarifi ilə aparılması, yaşayış

203

sahəsinin faktiki göstəricilərinin az göstərilməsi, debitor borcların ildən-ilə artması və

tam yığılması üçün lazımi tədbirlərin görülməməsi, mənzil fondunun əsaslı təmirinə

ayrılmış vəsaitdən səmərəli istifadə olunmaması və s. hallar aşkar edilmişdir. Qeyd

edilən məsələlər Yerli İcra Hakimiyyətləri Orqanları tərəfindən büdcə vəsaitlərindən

səmərəli və qənaətlə, həmçinin rayonların sosial-iqtisadi inkişafına yönəldilən

vəsaitlərin təyinatı üzrə istifadə edilməsi ilə bağlı nəzarətin gücləndirilməsi, həmçinin

büdcə proqnozlaşdırılması işini təkmilləşdirməklə, vəsaitə tələbatı müəyyənləşdirərkən

hüquqi, texniki və iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış, həyata keçirilməsi mümkün olan,

hökumətin müəyyən etdiyi prioritetlərə uyğun real hesablamalara əsaslanan və nəticə

əldə edilə bilən proqnozların tərtibini zəruri edir.

Növbəti ilin büdcə layihəsində Yerli İcra Hakimiyyəti Orqanlarına küçələrin

işıqlandırılması məqsədi ilə ayrılması nəzərdə tutulmuş 17900,0 min manat vəsaitin

12477,5 min manatı və ya 69,7%-i respublikanın 4 iri şəhərinin (Bakı, Gəncə, Sumqayıt,

Mingəçevir), 5422,5 min manatı və ya 30,3%-i isə respublikanın digər rayon və şəhər

küçələrinin işıqlandırılmasına yönəldiləcəkdir.

Rayon İcra Hakimiyyətləri tərəfindən təqdim edilmiş hesabat və məlumatlar

əsasında təhlillə müəyyən edilmişdir ki, bəzi şəhər və rayonlar üzrə işıqlandırılan

küçələrdə işıq nöqtələrinin sayının müxtəlif olmasına baxmayaraq (Göygöl-4301 ədəd,

Gəncə-27709 ədəd, İmişli-1136 ədəd, Yevlax-2089 ədəd, Lerik-753 ədəd, Astara-2554

ədəd, Saatlı-1123 ədəd, Qəbələ-9286 ədəd, Ucar-385 ədəd və s), Yerli İcra Hakimiyyəti

Orqanlarına küçələrin işıqlandırılması məqsədi ilə proqnozlaşdırılmış vəsaitə nisbətən

təxminən eyni məbləğdə və ya az fərqlə (0,4%-0,9%) vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

Büdcə vəsaitlərinin səmərəli və qənaətli istifadəsi baxımından işıqlandırma

sahəsində iqtisadi cəhətdən sərfəli yeni texnoloji avadanlıq və işıqlandırıcıların tətbiq

olunması, artıq xərclərin qarşısının alınması, vəsaitlərin normativlərə uyğun real

proqnozlaşdırılması ilə bağlı fəaliyyətin gücləndirilməsi zəruridir.

Bundan başqa bəzi Yerli İcra Hakimiyyəti Orqanları tərəfindən 2016-cı il üzrə

təqdim olunmuş hesabat və məlumatlara əsasən rayon və şəhərlərdə büdcədən ayrılan

vəsaitlə xidmət göstərilən mənzil fondu, süpürülən sahə və yaşıllıq sahəsi göstəriciləri

arasında müəyyən uyğunsuzluqlar vardır. Belə ki, büdcə təxsisatı bir sıra rayon və

şəhərlər üzrə mənzil fondu (Balakən-19585m2, Saatlı-23552 m2, Yasamal-891633,3

m2, Yevlax-133446 m2, və s) göstəricilərinə, süpürüntü (Tovuz-52450 m2, Ucar-108760

m2, Saatlı-167389 m2, Bərdə-371000 m2 və s) və yaşıllıq ( İmişli-100000 m2, Şamaxı-

251000 m2, Astara-270000 m2, Bərdə-1050000 m2 və s) sahələrinə uyğun mənzil-

kommunal sahəsində “Müvəqqəti Normalar”a istinadən (mənzil fondu istisna olmaqla)

204

proqnozlaşdırılmalı olduğu halda, bu xərclər üzrə də proporsiya gözlənilmədən 1 kv.m

mənzil fonduna düşən xərclər (0,6 manatdan-18,6 manatadək), süpürüntü (0,43

manatdan-6,0 manatadək) və yaşıllıq (0,6 manatdan-8,5 manatadək) sahələrinə düşən

xərclər müxtəlif rayon və şəhərlər üzrə müxtəlif məbləğlərdə nəzərdə tutulmuşdur. Bu

göstəricilər digər rayon və şəhərlər üzrə də müxtəlifdir.

Bölmə daxilində bir neçə istiqamət üzrə bölüşdürülməmiş və ehtiyat qismində

vəsait proqnozlaşdırlmışdır. “Yaşayış məntəqələrinə aid olan kommunal təyinatlı

infrastrukturların bərpa, yenidənqurulması və abadlaşdırılması” xərcləri üzrə

layihədə yalnız “Kommunal təsərrüfatı” köməkçi bölməsindən iqtisadi təsnifat üzrə

“Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsinin abadlaşdırma xidmətləri

haqqının ödənilməsi məqsədilə 95200,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə

tutulmuşdur.

Növbəti ilin büdcə zərfində “Mənzil təsərrüfatı” köməkçi bölməsi xərclərinin

tərkibində “Kommunal, kommunikasiya xidmətləri və digər tədbirlər” üzrə birdəfəlik

təyinatlı xərclərə 30000,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu xərclər

tam olaraq iqtisadi təsnifatın “Digər kommunal xidmətləri haqqının ödənilməsi” paraqrafı

üzrə proqnozlaşdırılmışdır. Əvvəlki illərin təcrübəsi göstərir ki, bu xərclərin bölgüsü və

istiqamətləri il ərzində aparılır.

Kommunal təsərrüfatı ilə bağlı xərclərdə kifayət qədər yüksək xüsusi çəkiyə malik

olmasını, bir xərc paraqrafı ilə proqnozlaşdırıldığını, həmçinin icra prosesində bu

vəsaitlərin müxtəlif funksional bölmələr üzrə qurumların ayrı-ayrı xərclərinin

maliyyələşdirilməsinə yönəldildiyini nəzərə alaraq həmin xərclərin optimallaşdırılması

məqsədəuyğundur.

3.4.2. Yanacaq və enerji xərcləri

“Yanacaq və enerji” bölməsi üzrə 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində

8016,6 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən

2278,6 min manat və ya 39,7%, 2017-ci ilin təyinatı ilə müqayisədə 4501,6 min manat

və ya 2,3 dəfə, gözlənilən icrasına nisbətən 4554,3 min manat və ya 2,3 dəfə çoxdur

(Cədvəl 68).

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Yanacaq və enerji” bölməsi xərclərinin

dövlət büdcəsinin ümumi xərclərində xüsusi çəkisi 0,04% nəzərdə tutulmuşdur. Bu

göstərici 2017-ci ilin analoji göstəricisi ilə müqayisədə 0,02 faiz bəndi çoxdur.

205

Cədvəl 68. “Yanacaq və enerji” bölməsi üzrə xərclərin funksional təsnifat üzrə bölgüsü, min manat

Bölmə və köməkçi

bölmələrin adları

2016-cı il icra

2017-ci il təyinat

2017-ci il gözləni-lən icra

2018-ci ilin büdcə layihə-si

2018-ci ilin büdcə layihəsinin əvvəlki illərlə müqayisəsi


2017-ci ilin təyinatı ilə

2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

mütləq nisbi mütləq nisbi mütləq nisbi

Yanacaq və enerji

5738,0 3515,0 3462,3 8016,6 2278,6 139,7 4501,6 2,3 dəfə 4554,3 2,3 dəfə

büdcənin ümumi xərclərində xüsusi çəkisi, %-lə

0,03 0,02 0,02 0,04

Yanacaq kompleksi

1015,0

bölmədə xüsusi çəkisi, %-lə

17,7

Nüvə yanacağı paraqrafı

1015,0

Enerji kompleksi 4723,0 2500,0 2462,5 6995,0 2272,0 148,1 4495,0 2,8 dəfə 4532,5 2,8 dəfə


82,3 71,1 71,1 87,3

Elektrik enerjisi paraqrafı

4723,0 2500,0 2462,5 6995,0 2272,0 148,1

4495,0 2,8 dəfə

4532,5

2,8 dəfə

Yanacaq və enerji kompleksi sahəsi üzrə təcrübə və tətbiqi tədqiqatlar

1015,0 999,8 1021,6 1021,6 6,6 100,7 21,8 102,2


28,9 28,9 12,7

Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyinin tabeliyində

“Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə

Dövlət Agentliyi” publik hüquqi şəxs üzrə 6995,0 min manat və ya bölmə xərclərinin

87,3%-i səviyyəsində vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 4122,0 min manat və ya 2,4 dəfə, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə 4532,5 min manat və ya 2,8 dəfə çoxdur.


Fərmanına əsasən Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa Olunan Enerji

Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi əsasında Azərbaycan Respublikasının Energetika

Nazirliyinin tabeliyində “Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa Olunan Enerji

Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi publik hüquqi şəxs yaradıllmış və “Ümumi dövlət

xidmətləri” bölməsində nəzərdə tutulan İdarənin saxlanılması və tədbirlər üzrə digər

xərclər 2018-ci il dövlət büdcəsinin layihəsində birbaşa “Yanacaq və enerji” bölməsində


Əvvəlki illərdən fərqli olaraq publik hüquqi şəxsin aparatının saxlanılması xərcləri

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsinin “Yanacaq və enerji” bölməsinin “Enerji kompleksi”

köməkçi bölməsindən maliyyələşən xərclərə daxil edilmişdir. Bütövlükdə, “Ümumi dövlət

xidmətləri” və “Yanacaq və enerji” bölmələrindən 2016-cı ildə ayrılmış vəsaitlər üzrə

kassa xərci 3933,3 min manata, 2017-ci ilin təyinatı 4241,9 min manata bərabər

olmuşdur. 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində bu publik hüquqi şəxs üçün “bölmədə

206

proqnozlaşdırılmış 6995,0 min manat vəsait 2016-cı ilin icra məbləğindən 3061,7 min

manat və ya 77,8%, 2017-ci ilin təyinatından isə 2753,1 min manat və ya 64,9% çoxdur.

“Büdcə zərfi”nə daxil edilmiş sənədlərin təhlili Azərbaycan Respublikasının

Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi publik hüquqi şəxs

üzrə proqnozlaşdırılmış vəsaitin əvvəlki illərdən fərqli olaraq tam məbləğdə (6995,0 min

manat) “Maliyyə təşkilatları üzrə ödənişlər” paraqrafında nəzərdə tutulduğunu göstərir.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan

Respublikasında dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında”

2016-cı il 24 noyabr tarixli 1125 nömrəli Fərmanı ilə yaradılmış “Azərbaycan

Respublikasının Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi”

publik hüquqi şəxs hazırki vaxtadək dövlət qeydiyyatına alınmadığına görə Alternativ və

Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi öz fəaliyyətini əvvəlki qaydada

davam etdirir.

Təhlil göstərir ki, ötən illərdə dövlət büdcəsinin “Yanacaq və enerji” bölməsinin

“Enerji kompleksi” köməkçi bölməsindən icra edilmiş vəsaitlər əsasən Alternativ və

Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyinin tabeliyindəki “Azalternativenerji”

MMC-nin saxlanılmasına yönəldilmişdir.

Dövlət büdcəsinin “Yanacaq və enerji” bölməsinin “Enerji kompleksi” köməkçi

bölməsindən saxlanılmasına vəsait xərclənmiş “Azalternativenerji” MMC-nin 2016-cı il

üzrə “Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat (Forma №2)”ına görə MMC-nin

fəaliyyəti əvvəlki ildə 68,0 min manat zərərlə nəticələndiyi halda, 2016-cı il üzrə 39,6

min manat məbləğində mənfəətlə yekunlaşmışdır.

Agentlik tərəfindən 2018-ci il üçün proqnozlaşdırılan xərclərlə bağlı təqdim

edilmiş məlumatlara görə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2017-ci il 9

avqust tarixli 592s nömrəli Sərəncamı əsasında tikinti-quraşdırma işləri tamamlanmamış

20 ədəd külək enerjili elektrik qurğularından ibarət Külək Elektrik Parkı və 2 ədəd külək

enerjili elektrik qurğularından, külək ölçmələri və təlim mərkəzindən və 16 ədəd külək

turbinlərinin quraşdırılması üçün monolit beton oturacaqlardan ibarət Külək Elektrik

Parkı Dövlət Agentliyinin balansına verilmişdir. Hal-hazırda külək parklarının Dövlət

Agentliyinin balansına verilməsi ilə əlaqədar təhvil-təslim işləri həyata keçirilir. Həmin

qurğuların saxlanma xərcləri də Dövlət Agentliyi üzrə 2018-ci il üçün proqnozlaşdırılan

xərclərə daxil edilmişdir.

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Yanacaq və enerji” bölməsinin “Yanacaq

və enerji kompleksi sahəsi üzrə təcrübə və tətbiqi tədqiqatlar” köməkçi bölməsi üzrə

2017-ci ilin təyinatında olduğu kimi “Sair xərclər” paraqrafında 1021,6 min manat

207

məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Həmin vəsait tam məbləğdə “Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin 8 may 2014-cü il tarixli 442 nömrəli Sərəncamının icrası

olaraq Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar

Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərən “Milli Nüvə Tədqiqatları Mərkəzi” QSC

üçün proqnozlaşdırılmışdır. Belə ki, “Milli Nüvə Tədqiqatları Mərkəzi” QSC üzrə vəsait

2016-cı ildə “Yanacaq kompleksi”, 2017-cı ildə isə “Yanacaq və enerji kompleksi sahəsi

üzrə təcrübə və tətbiqi tədqiqatlar” köməkçi bölmələrində təsdiq edilmişdir. Növbəti ilə

proqnozlaşdırılan bu xərc 2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin təyinatı ilə müqayisədə 6,6

min manat və ya 0,7%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 21,8 min manat və ya

2,2% çoxdur. 2016-cı ildə bu vəsait qurumun saxlanılması xərclərinin

maliyyələşdirilməsinə yönəldilmişdir.

Kommersiya prinsipi əsasında fəaliyyət göstərən “Azalternativenerji” MMC-nin

işinin səmərəliliyinin artırılması, o cümlədən istismara verilən obyektlərin istehsal

gücündən tam istifadə olunması, quraşdırılmış və balansına verilmiş alternativ enerji

mənbələri obyektlərinin istismara verilməsi ilə bağlı işlərin sürətləndirilməsi, istismara

hazır obyektlərin istifadəyə verilməsi ilə bağlı Dövlət Agentliyi ilə “Azərenerji” ASC

arasında münasibətlərə yenidən baxılması, maya dəyərinin aşağı salınması üçün

tədbirlərin görülməsi, dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin nəticəliliyinin yüksəldilməsi,

daxili istehlakın və itkinin azaldılması, alternativ enerji mənbələrinin coğrafiyasının və

elektrik enerjisinin satışı üzrə kommersiya fəaliyyətinin daha da genişləndirilməsi, dövlət

büdcəsinin “Yanacaq və enerji” bölməsindən Agentliyin tabeliyindəki “Azalternativenerji”

MMC-yə ayrılmış vəsaitlərin xərclənməsi üzrə debitor və kreditor borcların uçotunun

ayrıca aparılması, bu qurumun fəaliyyəti üzrə cəmi debitor borcların (01.01.2017-ci il

tarixə 298,6 min manat) ləğvi istiqamətində zəruri tədbirlərin görülməsi və maliyyə

hesabatları ilə büdcə hesabatları arasında uyğunsuzluqların aradan qaldırılması

məqsədəmüvafiq hesab olunur.

3.4.3. Kənd təsərrüfatı xərcləri

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı,

balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi” bölməsi üzrə 656259,9 min manat

və yaxud 2016-cı ilin icrasının müvafiq xərcindən 70861,6 min manat və ya 12,1%,

2017-ci ilin təyinatından 138825,7 min manat və ya 26,8%, gözlənilən icrasından

144000,0 min manat və ya 28,1% çox vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bölmə üzrə xərclərin

208

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin ümumi xərclərində xüsusi çəkisi 3,1% səviyyəsində


2017-ci ilin yanvar-avqust ayları üzrə dövlət büdcəsinin icrası ilə bağlı hesabata

görə dövlət büdcəsinin “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf

mühitin mühafizəsi” bölməsi üzrə 319950,8 min manat icra olunmuşdur. Bu məbləğ

2017-ci il üzrə bölmə üçün nəzərdə tutulmuş illik təyinatın cəmi 61,84%-nə bərabərdir.

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin proqnozlaşdırılmış cəmi xərclərinin 2017-ci ilin

müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 16,5%, gözlənilən icrasına nisbətən 17,2% artırıldığı

şəraitdə “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin

mühafizəsi” bölməsi üzrə xərclərin müvafiq olaraq 26,8% və 28,1% artırılması, eləcə də

bölmə üzrə xərclərin büdcə xərclərində xüsusi çəkisinin 0,2 faiz bəndi çoxalması qeyri-

neft sektorunun aparıcı həlqələrindən biri olan bu sahənin inkişafı, ərzaq

təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi və kənd təsərrüfatı məhsullarının ixrac potensialının

artırılması baxımından ölkə rəhbərinin müəyyən etdiyi prioritetlərin icrasını təmin

etməyə zəmin yaradacaqdır.

İqtisadiyyatın real sektoruna, o cümlədən aqrar bölməyə dövlət büdcəsindən

yönəldilən resursların artırılması nəticə baxımından ölkə üzrə istehsal olunan Ümumi

Daxili Məhsulun, məcmu tələbin, ixracın həcminin, məşğulluğun və əhalinin həyat

səviyyəsinin yüksəldilməsi ilə nəticələnir.

Məhz bu əsasda dövlət büdcəsinin “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq,

ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi” bölməsi üzrə xərclərin davamlı olaraq illər üzrə

artırılması ölkə üzrə istehsal edilən Ümumi Daxili Məhsulun bazar qiymətləri ilə

proqnozlaşdırılmış həcminin 2018-ci ildə 2017-ci ilə nisbətən 1230,7 milyon manat

artımla proqnozlaşdırıldığı şəraitdə kənd, meşə və balıqçılıq təsərrüfatı sahəsinin ÜDM-

də payının 2017-ci ildəki 5,5%-dən 2018-ci ilə 6,0%-dək yüksələcəyi gözlənilir.

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı,

balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi” bölməsi üzrə xərclərin əsas hissəsi

funksional təsnifat üzrə “Kənd təsərrüfatı” köməkçi bölməsində nəzərdə tutulmuşdur

(Cədvəl 69).

209

Cədvəl 69. “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi” bölməsi üzrə xərclərin funksional təsnifat üzrə bölgüsü, min manatla

Bölmə və köməkçi bölmələrin adları

2016-cı il icra

2017-ci il təyinat

2017-ci ilin


2018-ci ilin

büdcə layihəsi





ilə



585398,3 517434,2 512259,9 656259,9 70861,6 112,1 138825,7 126,8 144000 128,1

büdcənin ümumi xərclərində xüsusi çəkisi, %-lə

3,3 2,9 2,9 3,1

Kənd təsərrüfatı 559432,6 479181,2 474389,4 616598 57165,5 110,2 137416,8 128,7 142208,7 130


95,6 92,6 92,6 94

Kənd təsərrüfatı tədbirləri paraqrafı

245593,5 232159,3 229837,7 322460,6 76867,1 131,3 90301,3 138,9 92622,9 140,3

Kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətlərinin sabitləşdirilməsi paraqrafı

4745,1 8555,3 8469,7 8555,3 3810,2 180,3 0 100 85,6 101

Meliorasiya paraqrafı

277938,7 201315,3 199302,2 248922,7 -29016 89,6 47607,4 123,6 49620,5 124,9

Baytarlıq paraqrafı

22580,7 25346,3 25092,8 25408,4 2827,7 112,5 62,1 100,3 315,6 101,3

Kənd təsərrüfatı ilə bağlı digər tədbirlər paraqrafı

8574,5 11805 11687 11251 2676,5 131,2 -554 95,3 -436 96,3

Meşə təsərrüfatı 12040,8 12659,3 12532,7 13068,7 1028 108,5 409,4 103,2 536 104,3


2,1 2,4 2,5 2

Meşələrin bərpası paraqrafı

11475,5 12659,3 12532,7 13068,7 1593,2 113,9 409,4 103,2 536 104,3

Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin

mühafizəsi sahəsində islahatlar

565,2 0 0 0 -565,2 0 0 0 0 0

Balıqçılıq və ovçuluq

2593,4 2786 2758,2 2888,8 295,4 111,4 102,8 161,8 130,6 104,7


0,4 0,5 0,5 0,4

210

Balıqartırma və balıq mühafizəsi paraqrafı

2473,5 2786 2758,2 2888,8 415,3 116,8 102,8 161,8 130,6 104,7

Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində islahatlar

119,9 0 0 0 -119,9 0 0 0 0 0

Ətraf mühitin mühafizəsi

4369,8 14950,6 14801,1 15924,9 11555,1 3,6

dəfə 974,3 106,5 1123,8 107,6


0,8 3 2,9 2,4

Ətraf mühitin və təbiətin çirkləndirilməsi ilə mübarizə paraqrafı

2231,7 2209,4 2627,7 2627,7 396 117,7 418,3 118,9

Bioloji zənginliyin qorunması və landşaftın mühafizəsi paraqrafı

4369,8 12718,9 12591,7 13297,2 8927,4 3,0

dəfə 578,3 104,6 705,5 105,6

Hidrometeoro-logiya tədbirləri

6961,8 7857,1 7778,5 7779,4 817,6 111,7 -77,7 99 0,9 100


1,2 1,5 1,5 1,2

Bölmə üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 94,0%-i “Kənd təsərrüfatı”, 2,0%-i “Meşə

təsərrüfatı”, 0,4%-i “Balıqçılıq və ovçuluq”, 2,4%-i “Ətraf mühitin mühafizəsi”, 1,2%-i

“Hidrometeorologiya tədbirləri” köməkçi bölmələri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Cədvəl 69-dan göründüyü kimi, bölmənin bütün köməkçi bölmələri üzrə növbəti

ilə proqnozlaşdırılmış vəsait 2017-ci ilin təyinatı və gözlənilən icrası ilə müqayisədə

“Hidrometeorologiya tədbirləri” köməkçi bölməsi istisna olmaqla, qalan köməkçi

bölmələr üzrə artımla nəzərdə tutulmuşdur.

Bölmə üzrə 2018-ci il üçün proqnozlaşdırılan vəsaitin 2017-ci ilin təyinatı ilə

müqayisədə 138825,7 min manat, gözlənilən icrasına nisbətən 144000,0 min manat

artırılması əsasən “Kənd təsərrüfatı” köməkçi bölməsinin artırılması hesabına nəzərdə

tutulur. Belə ki, bu köməkçi bölmə üzrə proqnozlaşdırılmış artım bölmə üzrə cəmi

artımın 2017-ci ilin təyinatına nisbətən 99,0%-ini, gözlənilən icrası ilə müqayisədə isə

98,8%-ini təşkil edir.

“Büdcə zərfi”nə daxil olan məlumatların təhlili 2018-ci ilin dövlət büdcəsi

layihəsində kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin

211

mühafizəsi üzrə xərclərin aşağıdakı qurumlar tərəfindən icra ediləcəyini göstərir (Cədvəl

70).

Cədvəl 70. Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi üzrə xərclərin inzibati bölgüsü, min manat

Sıra sayı

Təşkilatların adları

2016-cı il icra

2017-ci il təyinat


icra

2018-ci ilin büdcə

layihəsi





ilə


10


585398,3 517434,2 512259,9 656259,9 70861,6 112,1 138825,7 126,8 144000,0 128,1

10.1

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyası

0 2980,0 2950,2 4280,0 4280,0 0 1300,0 143,6 1329,8 145,1

10.2 Maliyyə Nazirliyi 0 1000,0 990,0 1000,0 1000,0 0 0 100,0 10,0 101,0

10.3 Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi

6282,2 10819,6 10711,4 10853,6 4571,4 172,8 34,0 100,3 142,1 101,3

10.4

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti

3310,1 4262,4 4219,7 4280,6 970,6 129,3 18,2 100,4 60,9 101,4

10.5 Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi

15227,9 29836,0 29537,6 29836,0 14608,1 195,9 0 100,0 298,4 101,0

10.6

Azərbaycan Respublikasında ərzaq təhlükəsiz-liyinin təmin edilməsi ilə bağlı tədbirlər

184230,5 190200,0 188298,0 199200,0 14969,5 108,1 9000,0 104,7 10902,0 105,8

10.7

Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində islahatlar, o cümlədən

40565,6 0 0 80000,0 39434,4 197,2 80000,0 0 80000,0 0

10.7.1

dövlət vəsaiti hesabına idxal olunan damazlıq heyvanlara güzəşt-lərin tətbiqi ilə bağlı xərclər

0 0 0 50000,0 50000,0 0 50000,0 0 50000,0 0

10.7.2

Azərbaycan Respublikasında pambıqçılığın və tütünçülüyün inkişafına dair Dövlət

Proqramlarının həyata keçirilməsi ilə bağlı xərclər

0 0 0 20000,0 20000,0 0 20000,0 0 20000,0 0

10.7.3

pambıq istehsalçılarına subsidiya verilməsi ilə bağlı xərclər

0 0 0 10000,0 10000,0 0 10000,0 0 10000,0 0

10.8

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidməti

722,3 1616,5 1600,4 1565,7 843,4 2,2 dəfə -50,8 96,9 -34,7 97,8

10.9 “Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC

277938,7 201315,3 199302,2 248922,7 -29016,0 89,6 47607,4 123,6 49620,5 124,9

212

10.10

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Baytarlıq Nəzarəti Xidməti

22580,7 25346,3 25092,8 25408,4 2827,7 112,5 62,1 100,3 315,6 101,3

10.11

Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri

8574,5 11805,0 11687,0 11251,0 2676,5 131,2 -554,0 95,3 -436,0 96,3

10.12 Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi

25965,8 36599,1 36233,1 37611,9 11646,1 144,9 1012,8 102,8 1378,8 103,8

10.13

Su təchizatı qurğularının istismarı və xidməti üzrə bələdiyyələrə göstərilən maliyyə yardımı ilə bağlı xərclər

0 1654,0 1637,5 2050,0 2050,0 0 396,0 123,9 412,5 125,2

Bölmə üzrə inzibati təsnifata və tədbirlərə görə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 0,7%-

nin Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasına, 0,2%-nin Maliyyə

Nazirliyinə, 1,7%-nin Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə, 0,7%-nin Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi

yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidmətinə, 4,5%-nin Əmlak Məsələləri Dövlət

Komitəsinə, 30,3%-nin “Azərbaycan Respublikasında ərzaq təhlükəsizliyinin təmin

edilməsi ilə bağlı tədbirlər” üzrə xərclərə, 12,2%-nin “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı,

balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində islahatlar” üzrə xərclərə, 0,2%-

nin Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti

üzrə Dövlət Xidmətinə, 37,9%-nin “Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC-yə,

3,9%-nin Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Baytarlıq Nəzarəti Xidmətinə, 1,7%-

nin bölmə üzrə dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərclərinə,

5,7%-nin Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin müvafiq qurumları üzrə xərclərə və

0,3%-nin “Su təchizatı qurğularının istismarı və xidməti üzrə bələdiyyələrə göstərilən

maliyyə yardımı ilə bağlı xərclər”ə yönəldiləcəyi proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində bölmə çərçivəsində Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Administrasiyasına 2017-ci ilin təyinatından 1300,0 min

manat və ya 43,6%, gözlənilən icrasından 1329,8 min manat və ya 45,1% çox olmaqla

4280,0 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Həmin vəsait tam məbləğdə “Kənd

təsərrüfatı” köməkçi bölməsində “Sair xərclər” paraqrafı (282100) üzrə


Bölmənin “Kənd təsərrüfatı” köməkçi bölməsində Azərbaycan Respublikası

Nazirlər Kabinetinin “Sığortalanmasına maliyyə yardımı göstərilən kənd təsərrüfatı

əmlakının və sığorta hadisələrinin növlərinin və sığorta haqqının büdcə vəsaiti hesabına

ödənilən hissəsinin müəyyən edilməsi haqqında” 04 mart 2004-cü il tarixli 22 nömrəli

Qərarı ilə müəyyən edilmiş hissəsinin (sığorta haqqının 50 faizi həcmində) ödənilməsi

məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyinə 1000,0 min manat

213

məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu vəsait tam məbləğdə “Subsidiyalar və cari

transfertlər” bölməsində proqnozlaşdırılmaqla 2017-ci ilin təyinat məbləğinə bərabər,

gözlənilən icrasından isə 10,0 min manat və ya 1,0% çoxdur.

İnzibati bölgü üzrə Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə

10853,6 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Həmin vəsait yalnız “Kənd təsərrüfatı”

köməkçi bölməsində nəzərdə tutulmaqla 2016-cı ilin icrasının müvafiq xərci ilə

müqayisədə 4571,4 min manat və ya 72,8%, 2017-ci ilin təyinatına nisbətən 34,0 min

manat və ya 0,3%, gözlənilən icrası ilə müqayisədə 142,1 min manat və ya 1,3%

çoxdur.

Subsidiyalar və cari transfertlərlə bağlı xərclərin tərkibində məhsula görə

ödənişlər üzrə nəzərdə tutulmuş vəsait respublikamızda toxumçuluq və tingçilik

təsərrüfatlarının fəaliyyətinin genişləndirilməsi, yerli yüksək reproduksiyalı toxumların

istehsalının stimullaşdırılması, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının yüksək

məhsuldar toxumlarla təmin olunma səviyyəsinin yüksəldilməsinə yönələcəkdir. Qeyd

olunan istiqamətlərdə tədbirlərin görülməsi, eləcə də büdcə vəsaitlərindən qənaətlə

istifadə olunması müsbət qiymətləndirilməklə yanaşı, bu sahədə subsidiyanın

ödənilməsi mexanizmini tənzimləyən Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin

2007-ci il 25 iyun tarixli 103 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Toxumçuluq və tinglik

təsərrüfatlarından satılan 1-ci və 2-ci reproduksiya toxumlara və tinglərə görə dövlət

büdcəsindən təsərrüfatlara subsidiyanın ödənilməsi Qaydası"nın təkmilləşdirilməsi

məqsədəuyğun hesab olunur.

2018-ci ildə “Kənd təsərrüfatı” köməkçi bölməsi çərçivəsində Kənd Təsərrüfatı

Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti üzrə proqnozlaşdırılmış 4280,6

min manat vəsait 2016-cı ilin icrasının müvafiq xərci ilə müqayisədə 970,6 min manat və

ya 29,3%, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 60,9 min manat və ya 1,4%

çoxdur.

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsi ilə birgə təqdim edilmiş “2018-ci il dövlət

büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar gəlir və xərclərinin istiqamətlər

və təşkilatlar üzrə bölgüsü”nə əsasən Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı

Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidmətinin büdcədənkənar gəlirləri və

xərcləri 2017-ci ilin təyinatı ilə (3000,0 min manat) müqayisədə 455,0 min manat və ya

15,2% artaraq 3455,0 min manat proqnozlaşdırılmışdır. Məhz bu mənbə hesabına

Xidmətin bəzi artan xərclərinin, o cümlədən əməyin ödənişi xərclərinin

maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulur. Belə ki, Xidmətin büdcədənkənar vəsaitləri üzrə

214

2018-ci il üçün əməyin ödənişi xərclərinə 852,3 min manat (2016-cı ilin faktiki icrasında

analoji xərc 305,2 min manat təşkil etmişdir)vəsaitin yönəldiləcəyi proqnozlaşdırılmışdır.

Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət

Fitosanitar Nəzarəti Xidmətinin büdcədənkənar daxilolmalarının artırılmasını

təqdirəlayiq hesab etməklə yanaşı, Xidmətin 2016-cı il maliyyə hesabatlarının təhlilinə

əsaslanaraq 2018-ci il üçün büdcə xərclərinin proqnoz məbləğlərində tabeliyində olan

qurumların büdcə və büdcədənkənar vəsaitlər üzrə debitor borclarının nəzərə

alınmasını, büdcədən ayrılması proqnozlaşdırılan vəsaitlər ilə büdcədənkənar

daxilolmalar üzrə xərclərin daha sıx surətdə əlaqələndirilərək qənaət meyllərinin

gücləndirilməsini məqsədəmüvafiq hesab edirik.

Bölmə çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət

Komitəsinə 2016-cı ilin icrasının müvafiq göstəricisindən 14608,1 min manat və ya

95,9%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından 298,4 min manat və ya 1,0% çox, 2017-ci ilin

təyinat məbləği ilə eyni səviyyədə olmaqla 29836,0 min manat vəsait nəzərdə

tutulmuşdur.

Bölmədə “Kənd təsərrüfatı” köməkçi bölməsi daxilində “Azərbaycan

Respublikasında ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə bağlı tədbirlər” üzrə

199200,0 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu vəsait 2016-cı ilin icra

məbləğindən 14969,5 min manat və ya 8,1%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından 10902,0

min manat və ya 5,8% çoxdur.

Təqdim edilmiş məlumatlara görə büdcə layihəsində nəzərdə tutulmuş bu

vəsaitin kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının məhsul istehsalı üçün istifadə

etdikləri yanacağın və motor yağlarının güzəştli dəyərinin, buğda və çəltik istehsalının

stimullaşdırılması məqsədi ilə hər hektar əkin sahəsinə görə yardımın, kənd təsərrüfatı

məhsulları istehsalçılarının məhsul istehsalı üçün istifadə etdikləri mineral gübrələrin

dəyərinə tətbiq edilən güzəştin, istehsal ediləcək pambıq, tütün, barama istehsalçılarına

ödəniləcək subsidiyanın, lizinqə verilən və lizinq yolu ilə satılan texnikalara, suvarma

sistemləri dəstinə və avadanlığına güzəştlərə, damazlıq heyvanların alınmasına və

güzəştlərin tətbiqi ilə əlaqədar xərclərin, həmçinin “Elektron kənd təsərrüfatı”

informasiya sisteminin qurulması və avadanlıqlarla təminatı xərclərinin ödənilməsinə və

digər istiqamətlərə yönəldiləcəyi proqnozlaşdırılmışdır.

Büdcə layihəsində bölmədə “Kənd təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrə nəzərdə

tutulmuş “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin

mühafizəsi sahəsində islahatlar” üzrə bölüşdürülməmiş birdəfəlik təyinatlı xərclərə

215

80000,0 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu, 2016-cı ildə bu məqsədlə icra

edilmiş vəsaitdən 39434,4 min manat və ya 97,2% çoxdur.

2018-ci ilin büdcə layihəsində “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq,

ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində islahatlar” üzrə proqnozlaşdırılan

80000,0 min manat xərclərin 50000,0 min manatının və ya 62,5%-nin dövlət vəsaiti

hesabına idxal olunan damazlıq heyvanlara güzəştlərin tətbiqi ilə bağlı xərclərə,

20000,0 min manatının və ya 25,0%-inin Azərbaycan Respublikasında pambıqçılığın və

tütünçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramlarının həyata keçirilməsi ilə bağlı xərclərə,

10000,0 min manatının və ya 12,5%-inin pambıq istehsalçılarına subsidiya verilməsi ilə

bağlı xərclərə yönəldiləcəyi nəzərdə tutulmuşdur.

2018-ci ilin büdcə layihəsində “Kənd təsərrüfatı” köməkçi bölməsində Kənd

Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə

Dövlət Xidməti üçün 1565,7 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, həmin vəsait

2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 843,4 min manat və ya 2,2 dəfə çox, 2017-ci ilin

gözlənilən icrası ilə müqayisədə 34,7 min manat və ya 2,2% azdır.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti

üzrə Dövlət Xidmətinin 2018-ci il üçün proqnozlaşdırılan büdcədənkənar

daxilolmalarının 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə 71,0 min manat və ya 56,8%, 2017-ci

il üçün nəzərdə tutulan müvafiq daxilolmalara nisbətən 91,0 min manat və ya 86,7%

artaraq 196,0 min manata çatdırılması Xidmətin dövlət büdcəsindən birbaşa

maliyyələşdirilən xərclərinin qismən büdcədənkənar vəsaitlər hesabına

maliyyələşdirilməsinə imkan yaradacaqdır. Belə ki, Xidmətin büdcədənkənar vəsaitləri

hesabına 2016-cı ildə əməyin ödənişinə 84,7 min manat vəsait yönəldilmişdirsə, 2018-ci

il üçün proqnozlaşdırılan analoji xərc 136,6 min manat nəzərdə tutulmuşdur.

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsinin “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı,

balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi” bölməsinin “Kənd təsərrüfatı” köməkçi

bölməsində “Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC üzrə 248922,7 min

manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 29016,0 min

manat və ya 10,4% az, 2017-ci ilin təyinatı ilə müqayisədə 47607,4 min manat və ya

23,6%, gözlənilən icrasına nisbətən 49620,5 min manat və ya 24,9% çoxdur.

Cəmiyyət üzrə 2018-ci il üçün proqnozlaşdırılmış xərclərin strukturunun təhlili

göstərir ki, iqtisadi təsnifat üzrə “Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması”

bölməsinin tərkibində “Cari təmir” xərc maddəsi (221320) üzrə 50106,0 min manat

(proqnozlaşdırılan ümumi xərcin 20,1%-i) vəsait proqnozlaşdırılmaqla 2017-ci ilin

216

təyinatının müvafiq xərcinə nisbətən 18480,0 min manat və ya 58,4%, gözlənilən

icrasının analoji xərci ilə müqayisədə 18796,3 min manat və ya 60,0% çoxdur.

Bundan əlavə, Cəmiyyət üzrə 2018-ci il üçün proqnozlaşdırılmış xərclərin iqtisadi

təsnifatına görə “Elektrik enerjisi haqqının ödənilməsi” xərci 95164,0 min manat

(proqnozlaşdırılan ümumi xərcin 38,2%-i) nəzərdə tutulmaqla 2017-ci ilin təyinatı ilə

müqayisədə 21164,0 min manat və ya 28,6%, gözlənilən icrasına nisbətən 21904,0 min

manat və ya 29,9% çoxdur. Artım kənd təsərrüfatının inkişafı ilə bağlı görülən tədbirlərə

uyğun olaraq əkinə yararlı yeni torpaq sahələrinin dövriyyəyə cəlb edilməsi, suvarma

suyuna tələbatı çox olan pambıq, çəltik və s. növ əkin sahələrinin artırılması ilə izah

oluna bilər.

Hesablama Palatası tərəfindən aparılmış nəzarət tədbirləri ilə müəyyən edilmişdir

ki, Cəmiyyətin suvarma şəbəkəsində ardıcıl olaraq cari və əsaslı təmir işlərinin

görülməsinə və büdcə vəsaitlərinin xərclənməsinə baxmayaraq, suvarma suyunda

rəsmiləşdirilmiş itkilərin səviyyəsi əvvəlki illə müqayisədə bəzi idarələr üzrə artmışdır

ki,bu da bir tərəfdən su resurslarından qənaətlə istifadə edilməməsi, digər tərəfdən isə

suvarma suyunun satışı üzrə büdcədənkənar vəsaitlərin azalmasına səbəb olur.

Yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq, Cəmiyyətin suvarma sahəsindəki

idarələrinin saxlanılmasına dövlət büdcəsinin “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı,

balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi” bölməsinin “Meliorasiya” paraqrafından

ayrılan vəsaitlərin qənaətinə və büdcədənkənar vəsaitlərin artırılmasına imkan verən

suvarma suyu üzrə itkilərin (torpaq kanalları və beton kanalları üzrə ayrı-ayrılıqda)

normasının müəyyənləşdirilməsini, bu sahədə SİB-lərlə münasibətlərin

konkretləşdirilməsini və suvarma suyu üzrə uçotun təkmilləşdirilməsini zəruri hesab

edirik.

“Büdcə zərfi”nə aid sənədlərlə birlikdə təqdim olunmuş məlumatlara görə

“Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC üzrə 2018-ci il üçün 3500,0 min manat

(bundan 3411,0 min manatı və ya 97,5%-i suyun satışından) daxilolmalar

proqnozlaşdırılmışdır. Bu daxilolmalar 2016-cı ilin müvafiq icra göstəricisinə (3356,5 min

manat) nisbətən cəmi 143,5 min manat və ya 4,3% çox olmaqla 2017-ci il üçün təsdiq

edilmiş müvafiq göstəriciyə bərabərdir. Dövlət dəstəyi hesabına respublikada kənd

təsərrüfatı məhsulları istehsalının və ixracının son illər ərzində əhəmiyyətli dərəcədə

çoxaldığı, yeni əkin sahələrinin dövriyyəyə cəlb edildiyi, suvarma suyuna tələbatı çox

olan pambıq, çəltik və s. əkin sahələrinin davamlı olaraq artırıldığı, Cəmiyyət üzrə

istismar xərclərinin 2017-ci ilin təyinatına və gözlənilən icrasına nisbətən artırılmasının

(xüsusilə cari təmir və elektrik enerjisinin haqqının ödənilməsi xərclərinin)

217

proqnozlaşdırıldığı şəraitdə suyun satışından daxilolmaların artım potensialının

mövcudluğunu qeyd etmək olar. Hesablama Palatası bu məqsədlə Cəmiyyətin tabeli

idarələrinin vasitəsilə satılan suyun uçotunun və yığımının təkmilləşdirilməsini təklif edir.

Həmçinin, Hesablama Palatası tərəfindən aparılmış nəzarət tədbirlərinin

nəticələrini nəzərə alaraq, eləcə də “Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” Açıq

Səhmdar Cəmiyyətinin 2016-cı il maliyyə hesabatlarının təhlilinə əsaslanaraq

“Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC-nin rayon idarələrinin balansında olan

təsərrüfatlararası və təsərrüfatdaxili suvarma kanallarının xidmət ərazisi üzrə Sudan

İstifadəedənlər Birliklərinin istifadəsinə verilməsi işlərinin sürətləndirilməsini, Sudan

İstifadəedənlər Birliklərinin müəyyən etdikləri Suvarma Xidmət Haqlarının əsaslılığına və

yığım səviyyəsinin artırılmasına nəzarətin gücləndirilməsini, Cəmiyyətin ƏDV

qeydiyyatında olmayan tabeli idarələrinin suyun satış qiymətinə tətbiq etdikləri ƏDV-nin

büdcəyə alınması mexanizminin yaradılması üçün tədbirlərin görülməsini,

büdcədənkənar vəsaitlərin proqnozunun və icrasının əhəmiyyətli dərəcədə artırılmasını,

cari təmir xərclərinin və elektrik enerjisi sərfiyyatının optimallaşdırılmasını, alternativ və

bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə edilməklə elektrik enerjisinə olan tələbatın

təchiz edilməsi istiqamətində tədbirlərin görülməsini, respublikanın rayonları üzrə əkin

növlərinə görə suvarma rejimlərinə yenidən baxılmasını, Cəmiyyət tərəfindən

mərkəzləşdirilmiş qaydada büdcə vəsaitləri hesabına maşın və mexanizmlərin alınaraq

tabeli idarələrə əvəzsiz verilməsi prosesində tələbin ciddi əsaslandırılmasını, büdcə

vəsaitləri hesabına alınmış mövcud maşın və mexanizmlərdən istifadənin səmərəliliyinin

artırılmasını, boş dayanma hallarının aradan qaldırılmasını, büdcə vəsaitlərinə qənaət

edilməsi baxımından inzibati ərazilər üzrə eyni funksiyanı icra edən müxtəlif tabeli

idarələrin birləşdirilməsi üçün struktur dəyişikliklərinin aparılması sahəsində tədbirlərin

görülməsini təklif edirik.

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində bölmənin “Kənd təsərrüfatı” köməkçi

bölməsi üzrə Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında

Dövlət Baytarlıq Nəzarəti Xidməti üzrə 25408,4 min manat vəsait nəzərdə

tutulmuşdur. Proqnozlaşdırılmış bu xərc 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə

2827,7 min manat və ya 12,5%, 2017-ci ilin təyinatına nisbətən 62,1 min manat və ya

0,3%, gözlənilən icrası ilə müqayisədə 315,6 min manat və ya 1,3% çoxdur.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Baytarlıq Nəzarəti Xidməti üzrə 2018-ci

il üçün nəzərdə tutulmuş xərclərin tərkibində əməyin ödənişi bölməsi üzrə xərclər 2017-

ci ilin təyinatına nisbətən azaldılaraq 13051,9 min manat nəzərdə tutulsa da,

büdcədənkənar vəsaitlərindən bu istiqamətdə yönəldilməsi proqnozlaşdırılan xərcləri də

218

nəzərə almaqla Xidmət üzrə növbəti ilə proqnozlaşdırılmış məbləğ 2016-cı ilin analoji

xərcinin kassa icrasına uyğundur. Belə ki, Xidmət üzrə 2016-ci ildə bölmə çərçivəsində

əməyin ödənişi üzrə kassa xərci ümumilikdə 13998,8 min manat (bundan 13327,4 min

manat büdcə, 671,4 min manat büdcədənkənar vəsaiti) təşkil etmiş, buna uyğun olaraq

2018-ci il üzrə analoji xərc 13887,3 min manat (bundan 13051,9 min manat büdcə,

835,4 min manat büdcədənkənar vəsaiti) proqnozlaşdırılmışdır.

Eyni zamanda qeyd edilməlidir ki, Xidmətin kənd təsərrüfatı sahəsində funksional

fəaliyyəti üzrə büdcədənkənar daxilolmaları 2018-ci ilə 2970,0 min manat

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin analoji daxilolmalarından 589,1 min manat və

ya 24,7%, 2017-ci il üçün təsdiq edilmiş müvafiq daxilolmalarından 470,0 min manat və

ya 18,8% çoxdur.

2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində bölmə çərçivəsində “Kənd təsərrüfatı”

köməkçi bölməsində dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar

xərcləri üzrə 11251,0 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Qeyd olunan vəsait

2016-cı ilin analoji xərci ilə müqayisədə 2676,5 min manat və ya 31,2% çox, 2017-ci ilin

təyinatına nisbətən 554,0 min manat və ya 4,7%, gözlənilən icrası ilə müqayisədə 436,0

min manat və ya 3,7% azdır.

Növbəti il üçün proqnozlaşdırılan bu vəsaitin 630,0 min manatı və ya 5,6%-i

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi üzrə, 196,0 min manatı və ya 1,7%-i Kənd

Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət

Xidməti üzrə, 3500,0 min manatı və ya 31,1%-i “Azərbaycan Meliorasiya və Su

Təsərrüfatı” ASC üzrə, 2970,0 min manatı və ya 26,4%-i Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi

yanında Dövlət Baytarlıq Nəzarəti Xidməti üzrə, 3455,0 min manatı və ya 30,7%-i Kənd

Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti üzrə, qalan 500,0 min

manatı və ya 4,4%-i konkret təşkilatlar üzrə bölgüsü aparılmadan digər büdcə

təşkilatları üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

2017-ci il üçün təsdiq edilmiş müvafiq xərclərlə müqayisədə növbəti ildə

büdcədənkənar xərclərin Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı

və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidməti üzrə 91,0 min manat və ya 86,7%, Kənd

Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Baytarlıq Nəzarəti Xidməti üzrə 470,0 min manat və

ya 18,8%, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti üzrə

455,0 min manat və ya 15,2% artım, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi üzrə 70,0 min

manat və ya 10,0% azalma, “Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC üzrə eyni

səviyyədə (3500,0 min manat) saxlanılması proqnozlaşdırılmışdır. Təhlil göstərir ki,

219

bölmə üzrə büdcədənkənar xərclərin azalmasının əsas səbəbi digər büdcə təşkilatları

üzrə gözlənilən daxilolmaların azalma ilə nəzərdə tutulması ilə bağlıdır.

2017-ci ildə olduğu kimi növbəti ilə də dövlət büdcəsindən maliyyələşən

təşkilatların büdcədənkənar xərcləri iqtisadi təsnifatın müxtəlif xərc bölmələri üzrə

proqnozlaşdırılmışdır. Belə ki, 2018-ci ilin büdcə layihəsində müvafiq xərclərin 2017-ci

ilin təyinatı ilə müqayisədə əməyin ödənişi üzrə 69,3 min manat və ya 27,0%

azaldılmaqla 2461,8 min manatın (21,9%-i), malların (işlərin və xidmətlərin) satın

alınması üzrə 149,4 min manat və ya 2,8% artırılmaqla 5519,3 min manatın (49,1%-i),

təqaüdlər və sosial müavinətlər üzrə eyni səviyyədə saxlanılmaqla 5,0 min manatın

(0,1%-i), digər xərclər üzrə 1195,6 min manat və ya 48,8% azaldılmaqla 1256,0 min

manatın (11,2%-i), qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması üzrə 561,4 min manat və ya

38,8% artırılmaqla 2008,9 min manatın (17,8%-i) yönəldiləcəyi nəzərdə tutulmuşdur.

Qeyd olunmalıdır ki, aqrar bölmənin kompleks inkişaf etdirilməsi məqsədilə dövlət

dəstəyi tədbirləri həyata keçirilmiş, son illər ərzində müvafiq dəstək tədbirləri

gücləndirilmiş və müxtəlif formalarda genişləndirilmişdir. Belə şəraitdə növbəti ilin büdcə

layihəsində aqrar bölmənin biri-birilə sıx əlaqəsi olan müxtəlif sahələri üzrə fəaliyyətdən

büdcədənkənar daxilolmalar bir çox qurumlar üzrə artımla, bəziləri üzrə isə azalma ilə

nəzərdə tutulmuş və yaxud eyni səviyyədə saxlanılmışdır. Qeyd edilənlər

büdcədənkənar daxilolmalar üzrə potensialın müəyyən edilməsi və proqnozların daha

əsaslı şəkildə hazırlanması zərurətini göstərir.

Qeyd olunanlar baxımından, eləcə də həyata keçirilmiş nəzarət tədbirlərinin

nəticələrinə əsaslanaraq Hesablama Palatası büdcədənkənar gəlirlərin artırılması

məqsədilə “Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC üzrə 2018-ci il üçün

büdcədənkənar daxilolmalar üzrə əlavə potensialın nəzərə alınmasını, eləcə də

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi üzrə meşə təsərrüfatı sahəsində ödənişi

gecikdirilmiş ziyan və itkilərə görə debitor borcların uçota alınmaqla həmin borcların

bağlanılmasını, meşə əkinlərinin məhv olması və bu səbəbdən dövlət büdcəsindən

ayrılan vəsaitlərin səmərəsiz istifadəsi hallarının qarşısının alınması, “Torpaq icarəsi

haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tələblərinə ciddi əməl edilməklə

hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən meşə fondu torpaqlarından istifadənin müvafiq

qaydada rəsmiləşdirilməsi və s. istiqamətində tədbirlərin görülməsini, həmçinin

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1999-cu il 9 iyul tarixli 115 nömrəli Qərarı

ilə təsdiq edilmiş “Hidrometeorologiya və təbii mühitin monitorinqi üzrə məlumatlardan

istifadəyə görə ödəmə dərəcələri və qaydaları”nın müasir dövrün tələblərinə uyğun

təkmilləşdirilərək faktiki göstərilən bütün növ hidrometeoroloji xidmətlərin və onların

220

tariflərinin konkret olaraq (toplu halında deyil) bu Qaydalarla müəyyənləşdirililməsini,

hidrometeoroloji xidmətlərin tariflərinə yenidən baxılmaqla potensial büdcədənkənar

daxilolmaların büdcəyə cəlb olunması istiqamətində fəaliyyətin gücləndirilməsini təklif

edir.

2018-ci ilin büdcə layihəsində Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii

Sərvətlər Nazirliyinə ümumilikdə 37611,9 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu

da 2016-cı ilin icrasının müvafiq xərcindən 11646,1 min manat və ya 44,9%, 2017-ci ilin

təyinatından 1012,8 min manat və ya 2,8%, gözlənilən icrasından 1378,8 min manat və

ya 3,8% çoxdur.

Bölmə çərçivəsində Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi üzrə proqnozlaşdırılmış

vəsaitin 13068,7 min manatı və ya 34,7%-i “Meşə təsərrüfatı” köməkçi bölməsi üzrə

Nazirliyin Meşələrin İnkişafı Departamentinin qurumlarının saxlanılmasına, 2888,8 min

manatı və ya 7,7%-i “Balıqçılıq və ovçuluq” köməkçi bölməsi üzrə Nazirliyin balıqçılıq və

ovçuluq fəaliyyəti ilə məşğul olan qurumlarının saxlanılmasına, 13874,9 min manatı və

ya 36,9%-i “Ətraf mühitin mühafizəsi” köməkçi bölməsi üzrə Nazirliyin bioloji zənginliyin

qorunması və landşaftın mühafizəsi sahəsində qurumlarının fəaliyyətinə, eləcə də Xəzər

Kompleks Ekoloji Monitorinq İdarəsinin saxlanılması üçün subsidiyaların ayrılmasına və

“Azərbaycan yaşıllaşdırma və landşaft quruluşu” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə müvafiq

sahədə dövlət xidmətlərinin göstərilməsinə, 7779,4 min manatı və ya 20,7%-i

“Hidrometeorologiya tədbirləri” köməkçi bölməsi üzrə Nazirliyin Milli Hidrometeorologiya

Departamentinin tərkibinə daxil olan aidiyyəti qurumların saxlanılması xərclərinə

yönəldiləcəyi nəzərdə tutulmuşdur.

2017-ci ilin dövlət büdcəsində olduğu kimi su təchizatı qurğularının istismarı

və xidməti üzrə bələdiyyələrə göstərilən maliyyə yardımı ilə bağlı xərclər büdcə

layihəsində “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin

mühafizəsi” bölməsinin “Ətraf mühitin mühafizəsi” köməkçi bölməsi çərçivəsində

“Subsidiyalar və cari transfertlər” bölməsi üzrə 2050,0 min manat proqnozlaşdırılmışdır.

Həmin vəsait 2017-ci ilin təyinatına nisbətən 396,0 min manat və ya 23,9%, gözlənilən

icrası ilə müqayisədə isə 412,5 min manat və ya 25,2% çoxdur. Bu xərc əsasən Kür və

Araz çayları boyu yaşayış məntəqələrində quraşdırılmış modul tipli su təmizləyici

qurğularına xidmət üçün müvafiq bələdiyyələrə maliyyə yardımı formasında ayrılır.

Bələdiyyələr isə həmin vəsaiti modul tipli su təmizləyici qurğulara xidməti həyata keçirən

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin “Azərbaycan yaşıllaşdırma və landşaft

quruluşu” ASC-nin tabeliyində fəaliyyət göstərən Kür-Araz Boyu və digər Yaşayış

Məntəqələrində İstifadə Olunan İçməli Suyun Ekoloji Standartlarına Nəzarət və Təminat

221

Mərkəzinə ödəyirlər. 2016-cı il ərzində Mərkəz 22 rayon və 378 kənd üzrə 370 modul

tipli su təmizləyici qurğuya xidmət göstərmiş, bu dövrdə qurğulardan istifadə edən

əhalinin sayı 609980 nəfər təşkil etmiş, xidmət üçün bələdiyyələr tərəfindən həmin ili

Mərkəzə 1250,8 min manat vəsait ödənilmişdir. Növbəti ilə nəzərdə tutulmuş artım 100-

dək yeni qurğunun istismara verilməsi ilə izah edilmişdir.

Bununla yanaşı, Hesablama Palatası tərəfindən həyata keçirilmiş nəzarət

tədbirlərinin nəticələrinə və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin 2016-cı il maliyyə

hesabatlarının təhlilinə əsaslanaraq büdcədən birbaşa asılılığın azaldılması məqsədilə

Nazirliyin müvafiq büdcə fondları üzrə mədaxil mənbələri üzrə potensial gəlirlərin

artırılmasını, gəlir və xərc smetası tərtib edilərkən debitor borcların nəzərə alınmasını,

fondların vəsaitlərinin istifadəsinin təkmilləşdirilməsini və nəticəliliyinin artırılmasını,

bunun müqabilində müvafiq sahələr üzrə büdcə vəsaitlərinə birbaşa tələbin

azaldılmasını, analoji fondlar üzrə vəsaitlərin istifadəsi mexanizminin

təkmilləşdirilməsini, o cümlədən xərclərin müəyyən hədd çərçivəsində

prioritetləşdirilməsini, fondların vəsaitlərindən ilk növbədə yığımı təmin edən qurumlara

birbaşa stimullaşdırılma tədbirlərinin maliyyələşdirilməsinə yönəldilməsini təklif edirik.

Eləcə də, büdcə vəsaitlərinə proqnozlar verilərkən Ekologiya və Təbii Sərvətlər

Nazirliyinin “Azərbaycan yaşıllaşdırma və landşaft quruluşu” ASC üzrə funksional

fəaliyyətinə görə faktiki qulluq göstərilən yaşıllıq sahələrinin nəzərə alınmasını,

səmərəsiz xərclərə yol verilməməsini, bir sıra yaşıllıq sahələrinin içməli su ilə

suvarılmasının qarşısının alınması ilə büdcə vəsaitlərinə qənaət edilməsini, artıq

vəsaitlərə tələb yaradılmamasını, infrastrukturun formalaşdırılması nəzərə alınaraq

potensial imkanlarından tam istifadə edilməklə kommersiya fəaliyyətinin

genişləndirilməsini, eyni funksiyanı icra edən Cəmiyyətin idarə aparatı ilə tabeli

qurumlarının statusundakı müxtəlifliyin aradan qaldırılması sahəsində tədbirlərin

görülməsini məqsədəuyğun hesab edirik.

3.4.4. İnvestisiya xərcləri

Təqdim olunan “Büdcə zərfi”ndə respublikamızda investisiya qoyuluşlarının

həcminin və strukturunun iqtisadi inkişafa və əhalinin sosial vəziyyətinə, məşğulluğun və

gəlirlərin səviyyəsinin artırılmasına, dövlətin iqtisadi fəaliyyətinə böyük təsir göstərməsi

nəzərə alınaraq, bu sahədə səmərəli dövlət siyasətinin formalaşdırılması qarşıda duran

əsas vəzifələrdən biri kimi müəyyən edilmişdir.

222

Ortamüddətli dövrdə ölkənin dayanıqlı və tarazlı inkişafının təmin olunmasında

iqtisadiyyata investisiyaların cəlb edilməsi xüsusi rol oynayacaqdır. İnvestisiyaların tələb

olunan həcm və keyfiyyətinin təmin edilməsi məqsədilə əlverişli investisiya mühitinin

yaxşılaşdırılması üçün əhəmiyyətli addımlar atılmaqdadır.

Qeyd olunanprioritet istiqamətlərin həyata keçirilməsi məqsədi ilə “Büdcə zərfi”nə

daxil edilmiş “2018-2021-ci illər üzrə Dövlət investisiya proqramının istiqamətlər üzrə

bölgüsü” layihəsində 2018-ci ildə dövlət əsaslı vəsait qoyuluşundan 4924,2 mln.manat,

xarici kreditlər hesabına 1362,2 mln.manat və Dövlət Neft Fondunun vəsaiti hesabına

2754,2 mln.manat olmaqla ümumilikdə 9040,6 mln.manat vəsaitin ayrılması müəyyən

edilmişdir (Şəkil 8).

Şəkil 8. 2018-ci ildə Dövlət İnvestisiya Proqramına daxil olan investisiya layihələri üzrə proqnozlaşdırılan vəsaitlərin xüsusi çəkisi və mənbəyi, mln. manatla

Dövlət investisiya siyasətində müəyyən olunan prioritet istiqamətlərə 2018-ci ildə

dövlət büdcəsindən əsaslı vəsait qoyuluşlarına 4924,2 mln. manat və ya ümumi büdcə

xərclərinin 23,6%-i qədər vəsaitin yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Dövlət büdcəsi

üzrə əsaslı xərclərin nəzərəçarpacaq hissəsi dövlət büdcəsi xərclərinin “Sənaye, tikinti

və faydalı qazıntılar”bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

İnvestisiya qoyuluşlarının 2018-ci ildə də ilk növbədə tamamlanması nəzərdə

tutulmuş infrastruktur layihələrin, sosial-mədəni təyinatlı müəssisələrin tikintisinə və

yenidən qurulmasına, bərpasına, əsas vəsaitlərin alınmasına, ölkənin müdafiə, milli

təhlükəsizlik və digər tədbirləri üzrə əsaslı işlərin görülməsinə, bir sıra sosial proqramlar

üzrə nəzərdə tutulmuş layihələrin maliyyələşdirilməsinə yönəldilməsi nəzərdə

tutulmuşdur.

54,4%

15.1%

30.5%

Dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu hesabına

Xarici kreditlər hesabına

Dövlət Neft Fondunun vəsaiti hesabına

223

“Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsində nəzərdə tutulmuş vəsaitlər

ölkənin sosial-iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayır və bu baxımdan, rəyə təqdim

edilmiş sənədlərdə göstərildiyi kimi, vəsaitlərin zəruri sahələrə yönəldilərək daha

səmərəli istifadə olunması dövlət investisiya siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri

hesab olunur.

Təqdim olunmuş qanun layihəsinin “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar”

bölməsində 4944,4 mln. manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da proqnozlaşdırılmış

ÜDM-in 7,1%-nə, dövlət büdcəsi xərclərinin isə 23,7%-nə bərabərdir. Bu bölmə üzrə

2018-ci il üçün nəzərdə tutulmuş vəsaitin əsas hissəsi, ötən illərdə olduğu kimi, “Tikinti”

köməkçi bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır (Cədvəl 71).

Cədvəl 71. Dövlət büdcəsindən “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsinə yönəldilən xərclər haqqında məlumat, min manat

Sahələrin adı (funksional təsnifata əsasən)

2016-cı il 2017-ci il 2018-c il 2016-cı illə müqayisə

2017-ci il proqnoz ilə müqayisə

İcra Proqnoz Layihə fərq faiz fərq faiz

Sənaye, Tikinti və Faydalı qazıntılar xərclərin-cəmi

2707078,4 2712126,0 4944376,0 2237297,6 182,6 2232250,0 182,3

Sənaye 1340,3

Kommunal, kommunikasiya xidmətlərin ödənilməsi

1340,3

Tikinti 2688646,7 2695276,0 4927476,0 2238829,3 183,3 2232200,0 182,8

Dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu

2685749,5 2692000,0 4924200,0 2238450,5 183,3 2232200,0 182,9

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi

1397,2 1776,0 1776,0 378,8 127,1 0,0 100,0

Müfəssəl ərazi planlaşdırılması sənədlərinin hazırlanması

1500,0 1500,0 1500,0 0,0 100,0 0,0 100,0

Faydalı qazıntılar 13591,5 12350,0 12900,0 -691,5 94,9 550,0 104,5

Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi

6060,7 5600,0 6100,0 39,3 100,6 500,0 108,9

Azərbaycan Respublikası Ərazilərin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli Agentliyi

6930,8 6750,0 6800,0 -130,8 98,1 50,0 100,7

Kommunal, kommunikasiya xidmətlərin ödənilməsi

600,0 -600,0

Geodeziya və xəritəçəkmə

3500,0 4500,0 4000,0 500,0 114,3 -500,0 88,9

kommunal, kommunikasiya xidmətləri və digər tədbirlər

3500,0 -3500,0

Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi yanında Geodeziya və Kartoqrafiya üzrə Dövlət Agentliyi

4500,0 4000,0 4000,0 -500,0 88,9

224

Cədvəldən göründüyü kimi, 2018-ci il üçün “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar”

bölməsində nəzərdə tutulmuş vəsaitin 4927476,0 min manatının “Tikinti”, 12900 min

manatının “Faydalı qazıntılar”, 4000,0 min manatının “Geodeziya və xəritəçəkmə”

köməkçi bölmələrinin xərcləri üzrə istifadə olunması proqnozlaşdırılır.

Təqdim edilmiş məlumatlara görə “Tikinti” köməkçi bölməsi üzrə 2018-ci il üçün

proqnozlaşdırılmış vəsaitin 1776,0 min manatı Azərbaycan Respublikasının Dövlət

Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi tərəfindən, “Azərbaycan Respublikası

regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”na,

Azərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinə, “Standartlaşdırma

haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa, şəhərsalma fəaliyyətini tənzimləyən

norma və qaydaların təkmilləşdirilməsi haqqında və Azərbaycan Respublikasının dövlət

şəhərsalma kadastrı və şəhərsalma fəaliyyəti obyektlərinin monitorinqinin vahid sistemlə

aparılması və kadastr xidmətinin təşkili qaydası barədə Azərbaycan Respublikası

Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarlarına uyğun olaraq dövlət sifarişi əsasında

şəhərsalma və tikintiyə dair normativ sənədlərin tərtibi, şəhərlərin Baş planının

(Biləsuvar, Quba, Tovuz, Daşkəsən, Şabran, Tərtər, Gədəbəy, Goranboy, Qovlar,

Sabirabad, Saatlı) tərtib edilməsi, dövlət şəhərsalma kadastrının yaradılması

istiqamətində işlərin yerinə yetirilməsinə yönəldiləcəkdir.

Azərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinə uyğun olaraq

“Tikinti” köməkçi bölməsi üzrə yerli icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən müfəssəl ərazi

planlaşdırılması sənədlərinin hazırlanması məqsədi ilə 1500,0 min manat vəsait


Hesablama Palatası Azərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti

Məcəlləsinin tələblərinə uyğun ölkənin təbii-iqlim şəraiti, mütərəqqi texnologiyalar və

yerli tikinti materiallarının istifadəsi nəzərə alınmaqla tikinti normaları və qaydalarının

(əsasən tikinti obyektlərinin qiymətləndirilməsi üzrə) təkmilləşdirilməsi üzrə işlərin

sürətləndirilməsini zəruri hesab edir.

“Faydalı qazıntılar” köməkçi bölməsi üzrə 2018-ci il üçün proqnozlaşdırılmış

12900,0 min manat vəsaitin 6100 min manatı Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və

Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən, 6800,0 min manatı Azərbaycan Respublikası

Ərazilərin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli Agentliyi tərəfindən istifadə olunması

üçün nəzərdə tutulmuşdur.

“Geodeziya və xəritəçəkmə” köməkçi bölməsiüzrə növbəti ilə proqnozlaşdırlmış

4000,0 mln. manat məbləğində vəsait tam məbləğdə Azərbaycan Respublikasının

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi yanında Geodeziya və Kartoqrafiya üzrə

225

Dövlət Agentliyi tərəfindən icra ediləcəyi nəzərdə tutulmuşdur. Bu vəsait 2016-cı ilin

icra göstəricindən 500,0 min manat və ya 14,3% çox, 2017-ci ilin müvafiq

göstəricisindən isə 500,0 min manat və ya 11,1% azdır. Təqdim edilmiş məlumatlara

vəsaitin, ötən illərdə olduğu kimi, bir sıra topoqrafiya işlərinin yerinə yetirilməsi, xəritə və

planların hazırlanması, qravimetrik şəbəkələrin yaradılması və bir sıra aidiyyəti

fəaliyyətin icraedilməsinə yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə növbəti

il üçün nəzərdə tutulmuş 6100 min manat vəsait hesabına dövlət sifarişində müəyyən

edilən regional geoloji, geofiziki, hidrogeoloji və mühəndis-geoloji planaalma, qara,

əlvan, nəcib və radioaktiv metallara geoloji axtarışı, qeyri-filiz xammalı və tikinti

materiallarına geoloji axtarış və axtarış-qiymətləndirmə, hidrogeoloji, mühəndis-geoloji

və geoekoloji işlər üzrə ekzogen geoloji proseslərin öyrənilməsi, yeraltı şirin, termal və

sənaye suların axtarışı işlərinə, zəlzələlərin proqnozlaşdırılması üzrə Azərbaycan

Respublikası ərazisinin seysmohidro-geodeformasiya sahələrində kompleks monitorinq

işlərinin davam etdirilməsinə, mərkəzləşdirilmiş qaydada xüsusi geoloji təyinatlı əsas

vəsaitlərin komplektləşdirilmə məmulatlarının və xüsusi materialların alınması,

saxlanılması, yerin təkinin geoloji quruluşu, orada olan faydalı qazıntılar, dağ-mədən

şəraiti, xəritələrdə və digər materiallarda olan informasiyanın toplanması, saxlanılması

və sistemləşdirilməsi işlərinə yönəldilməsi nəzərdə tutulur.

Azərbaycan Respublikası Ərazilərin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli

Agentliyi üzrə 2018-ci il üçün proqnozlaşdırılmış vəsaitin 1400,0 min manatı

“Azərbaycan Respublikası Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi” layihəsində

Azərbaycan tərəfinin payına, 4700,0 min manatı Azərbaycan Respublikası ərazisində

əməliyyatların aparılmasına, 100,0 min manatı Bakı şəhəri Qaradağ rayonu Güzdək

qəsəbəsinin 3 km-də yerləşmiş keçmiş SSRİ Silahlı Qüvvələrinin sursat anbarının

partladılmasında çirklənmiş ərazilərin təmizlənməsinə, 600,0min manatı Azərbaycan

hökumətinin NATO/NAMSA ilə birgə əməkdaşlığı çərçivəsində həyata keçirilən Ağstafa

rayonu Saloğlu Ceyrançöl layihəsində partlamamış hərbi sursatların məhv olunmasına

istifadə olunması nəzərdə tutulmuşdur.

“2018-2021-ci illər üçün Dövlət İnvestisiya Proqramının istiqamətlər üzrə

bölgüsü”nə dair layihə sənədinə əsasən bütün mənbələr hesabına 2018-ci ildə

infrastruktur layihələrə 7439,0 mln. manat, sosialyönümlü layihələrə 1199,9 mln. manat,

müdafiə və hüquq-mühafizə orqanlarının maddi-texniki bazasının gücləndirilməsinə

303,3 mln. manat, ərazilərin bərpası, yenidənqurulması və fövqəladə halların aradan

226

qaldırılması məqsədilə layihələrə 12,2 mln. manat, digər layihələrə 86,2 mln. manat

vəsaitin yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur(Cədvəl 72).

Cədvəl 72. 2018-ci ildə Dövlət İnvestisiya Proqramına daxil olan investisiya layihələrinin sahələr üzrə proqnozlaşdırılan vəsaitlərin həcmi və mənbəyi, mln. manatla

İstiqamətlər Dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu

Xarici kreditlər Dövlət Neft Fondu

həcmi xüsusi çəkisi həcmi xüsusi çəkisi

həcmi xüsusi çəkisi

İnfrastruktur layihələri 3650,9 74,1 1233,9 90,6 2554,2 92,7

Nəqliyyat 1080,2 21,9 621,1 45,6 176,1 6,4

Kommunal infrastruktur 635,1 12,9 554,6 40,7 0,0 0,0

Su ehtiyatları və irriqasiya 231,9 4,7 0,0 0,0 90,0 3,3

Energetika və Sənaye 1614,1 32,8 0,0 0,0 2288,1 83,0

Ekologiya 37,2 0,8 0,0 0,0 0,0 0,0

Kənd təsərrüfatı 52,5 1,1 58,2 4,3 0,0 0,0

Sosial yönümlü layihələr 936,2 18,9 63,7 4,7 200,0 7,3

Ümumtəhsil məktəblərinin və peşə liseylərinin təmiri və tikintisi 216,4 4,4 21,6 1,6 0,0 0,0

Respublikanın ali təhsil müəssisələrinin təmiri və tikintisi, eləcə də digər elm xərcləri 45,5 0,9 0,0 0,0 0,0 0,0

Respublikanın rayon və şəhərlərində səhiyyə obyektlərinin təmiri və tikintisi

194,1 3,9 0,0 0,0 0,0 0,0

Respublikanın rayon və şəhərlərində əlil və şəhid ailələri üçün yaşayış evlərinin tikintisi 27,5 0,6 0,0 0,0 0,0 0,0

Mədəniyyət obyektlərinin tikintisi, bərpası və yenidən qurulması 68,1 1,4 0,0 0,0 0,0 0,0

İdman obyektlərinin tikintisi 244,0 4.9 0,0 0,0 0,0 0,0

Qaçqınların və məcburi köçkünlərin sosial-yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılmasına dair tədbirlərin 2,0 0,0 42,1 3,1 200,0 7,3

Digər sosial 138,6 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0

Müdafiə və hüquq-mühafizə orqanları 238,7 4,9 64,6 4,7 0,0 0,0

Ərazilərin bərpası, yenidən qurulması və fövqəladə halların aradan qaldırılması yönümlü layihələr 12,2 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0

Digər layihələr 86,2 1,8 0,0 0,0 0,0 0,0

Ehtiyat 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

CƏMİ 4924,2 100,0 1362,2 100,0 2754,2 100

Dövlət büdcəsi 20905,7

Dövlət büdcəsində xüsusi çəkisi 23,6

227

Cədvəl 72-dən göründüyü kimi, Dövlət İnvestisiya Proqramının icrası məqsədilə

proqnozlaşdırılmış vəsaitin 82,5%-nin infrastruktur təyinatlı layihələrin

maliyyələşdirilməsinə yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Hal-hazırda formalaşan

infrastruktur əhalinin maddi rifah halının yaxşılaşdırılmasına, Azərbaycanda

sahibkarlığın inkişafına xidmət etməklə yanaşı, son nəticədə, istehsal olunan məhsulun

maya dəyərinin aşağı düşməsinə də müsbət təsir edir.

Dövlət İnvestisiya Proqramının məlumatlarına əsasən, bütün mənbələr hesabına

infrastruktur təyinatlı layihələr üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin nəzərəçarpacaq

hissəsinin energetika və sənaye sektorunun inkişafına yönəldilməsi nəzərdə

tutulmuşdur (Şəkil 9).

Şəkil 9. 2018-ci ildə infrastruktur təyinatlı layihələrə yönəldilən vəsaitlərin xüsusi çəkisi

2018-ci ildə sosial yönümlü layihələrə dövlət əsaslı vəsait qoyuluşundan 936,2

mln.manat, xarici kreditlər hesabına 63,7 mln.manat və Dövlət Neft Fondunun vəsaiti

hesabına 200,0 mln.manat olmaqla ümumilikdə 1199,9 mln.manat vəsaitin yönəldilməsi

“2018-2021-ci illər üzrə Dövlət investisiya proqramının istiqamətlər üzrə bölgüsü”ndə öz

əksini tapmışdır. Sosial yönümlü layihələrin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclərdə dövlət

büdcəsindən nəzərdə tutulmuş vəsaitlərin xüsusi çəkisinin (77,5%) yüksək olması bu

sahənin dövlət xüsusi diqqət yetirdiyi prioritet sahə olduğunun bariz sübutudur.

Bütün mənbələr hesabına sosial yönümlü layihələrə yönəldilən vəsaitin 283,5

mln.manatı ümumtəhsil məktəblərinin, peşə liseylərinin və ali təhsil müəssisələrinin

təmiri və tikintisinə, 194,1 mln.manatı səhiyyə obyektlərinin təmiri və tikintisinə, 27,5

mln.manatı əlil və şəhid ailələri üçün yaşayış evlərinin tikintisinə, 68,1 mln.manatı

mədəniyyət obyektlərinin tikintisi, bərpası və yenidənqurulmasına, 244,0 mln.manatı

25.2%

16.0%

4.3%

52.5%

0.5% 1.5%

Nəqliyyat Kommunalinfrastruktur

Su ehtiyatları və irriqasiya

Energetika və Sənaye

Ekologiya Kənd təsərrüfatı

228

idman obyektlərinin tikintisinə, 244,1 mln.manatı qaçqınlar və məcburi köçkünlərin

sosial-yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılmasına dair tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə, 138,6

mln.manatının isə digər sosial layihələrin icrasına yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

“Müdafiə və hüquq-mühafizə orqanları”istiqaməti üzrə bütün mənbələr

hesabına proqnozlaşdırılmış 303,3 mln. manat məbləğində vəsaitin bu sahənin maddi-

texniki bazasının gücləndirilməsinə, mütərəqqi ədliyyə xidmətləri və müasir məhkəmə

infrastrukturunun dəstəklənməsi, rayon məhkəmələri üçün inzibati binaların tikintisi

işlərinin aparılmasının maliyyələşdirilməsinə yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

2018-ci ildə Dövlət İnvestisiya Proqramının istiqamətlər üzrə bölgüsünə dair

layihə sənədinə əsasən dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu hesabına ərazilərin bərpası,

yenidənqurulması və fövqəladə halların aradan qaldırılması yönümlü layihələr

üzrə 12,2 mln. manat vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulmuşdur. Həmçinin, 2018-ci ilin

büdcə layihəsində digər təyinatlı layihələr üzrə 86,2 mln.manat vəsait


Ümumiyyətlə, Dövlət İnvestisiya Proqramı üzrə proqnozlaşdırılmış layihələrə dair

təqdim olunan məlumatlara əsasən 2018-ci ildə dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu üçün

nəzərdə tutulmuş vəsait hesabına 286 keçid və 8 yeni layihənin maliyyələşdirilməsi

nəzərdə tutulur. İnfrastruktur təyinatlı layihələr üzrə 8 obyekt, sosial təyinatlı layihələr

üzrə 70 obyekt, müdafiə və hüquq-mühafizə orqanları ilə bağlı layihələr üzrə 6 obyekt

və digər təyinatlı layihələr üzrə 4 obyekt olmaqla 88 obyektin təhvil veriləcəyi nəzərdə

tutulur. Növbəti ildə proqram təyinatlı investisiya layihələrinə 4874,2 mln. manat vəsaitin

yönəldilməsi proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ildə dövlət zəmanətli kreditlər cəlb olunmaqla icra olunan layihələr üçün

nəzərdə tutulmuş vəsait hesabına 19 keçid layihənin maliyyələşdirilməsi nəzərdə

tutulur. İnfrastruktur təyinatlı layihələr üzrə 5 obyekt və hüquq-mühafizə orqanları ilə

bağlı layihələr üzrə 1 obyekt olmaqla 6 obyektin təhvil veriləcəyi nəzərdə tutulur.

Növbəti ildə proqram təyinatlı investisiya layihələrinə 1362,2 mln. manat vəsaitin

yönəldilməsi proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ildə Dövlət Neft Fondunun vəsaiti hesabına icra olunan layihələr üçün

nəzərdə tutulmuş vəsait hesabına 4 keçid və 1 yeni layihənin maliyyələşdirilməsi

nəzərdə tutulur. Növbəti ildə İnfrastruktur təyinatlı layihələr üzrə 1 obyektin təhvil

veriləcəyi, proqram təyinatlı investisiya layihələrinə 875,5 mln. manat vəsaitin

yönəldiləcəyi proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ildə xarici kreditlər hesabına icra olunacaq layihələrə yönəldiləcək 1362,2

mln. manat vəsaitin infrastruktur təyinatlı layihələr üzrə 1233,9 mln. manat (90,6%),

229

sosial təyinatlı layihələr üzrə 63,7 mln. manat (4,7%) və müdafiə və hüquq-mühafizə

orqanları ilə bağlı layihələr üzrə 64,6 mln.manat (4,7%) maliyyələşdirilmənin aparılması

nəzərdə tutulmuşdur. Bununla yanaşı, Dövlət Neft Fondunun vəsaiti hesabına Dövlət

İnvestisiya Proqramında nəzərdə tutulan infrastruktur təyinatlı layihələrə 2554,2 mln.

manat (92,7%) və sosial təyinatlı layihələrə 200,0 mln. manat (7,3%) olmaqla,

ümumilikdə 2754,2 mln .manat vəsaitin yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Bütün mənbələr üzrə investisiyaların ölkə iqtisadiyyatına cəlb edilməsi

ortamüddətli dövr üçün Azərbaycan dövlətinin müəyyən etdiyi iqtisadi inkişaf

strategiyasının tərkib hissəsidir. İnvestisiya fəaliyyəti sahəsində 2018-2021-ci illərdə

xarici investorlar üçün hüquqi təminatın daha da genişləndirilməsi, investisiyaların qeyri-

neft sektoru, elm tutumlu və innovativ sahələrə cəlb edilməsinin təşviqi, xarici

investisiyaların cəlb edilməsi məqsədilə stimullaşdırıcı tədbirlərin daha da

sürətləndirilməsi və ixracyönümlü sahələrə yönləndirilməsi gözlənilir.

Dövlət İnvestisiya Proqramının (DİP) tərtib olunmasının tənzimlənməsi üzrə

mövcud normativ-hüquqi aktların, beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatlarının məlumat və

hesabatlarının, ötən illər üzrə ayrılmış vəsaitlərin ölkənin regionlarının inkişafına və

makroiqtisadi təsirlərin araşdırılması, həmçinin investisiya yönəldilən layihələr üzrə

aparılan maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının mühasibat uçotunda əks olunması

vəziyyətinin təhlilinin nəticələrinə istinad edərək aşağıdakıların nəzərə alınmasını

məqsədəuyğun hesab edirik:

-layihələrin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi və ekspertizasının aparılması

məqsədilə iri layihələr üzrə xərc-gəlir təhlilinin aparılması üzrə meyarların müəyyən

edilməsini, xərc-gəlir təhlilinin aparılması qaydalarını özündə əks etdirən təlimatın

hazırlanmasını, hər il müvafiq layihələrin xərc-gəlir təhlilinin aparılması, investisiya

layihələrinin qiymətləndirilmə aparıldıqdan sonra seçilməsinə üstünlük verilməsini və

layihələrin icrası başa çatdıqdan sonra təsir qiymətləndirməsinin aparılmasını;

-beynəlxalq maliyyə qurumlarının dəstəyindən istifadə etməklə hal-hazırda

mövcud olan Dövlət İnvestisiya Proqramının (DİP) tərtibi sisteminin yenidən nəzərdən

keçirilməsi və ölkənin spesifik əhəmiyyətli sahələrinin növbəti illərin investisiya

proqramlarında nəzərə alınmasını;

- dövlət investisiyalarından səmərəli istifadə etmək, həmçinin kapital bazarlarının

inkişafı məqsədilə dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu hesabına hər il nizamnamə kapitalı

artırılan dövlət şirkətlərinin özəlləşdirilməsinin nəzərdən keçirilməsini və ilkin ictimai

yerləşdirmə (IPO) vasitəsilə kapitalın müəyyən hissəsinin özəl şirkətlərə satılmasını və

yeni vəsaitlərin cəlb edilməsini;

230

-investisiyaların sənayenin (xüsusən yerli istehsalın), faydalı qazıntılar hasilatının

və sahibkarlığın inkişafına yönəldilməsi məqsədilə bu sahələr üzrə növbəti illərdə kapital

qoyuluşlarının daha da artırılmasını;

-qeyri-neft sektorunun davamlı inkişafı, həmçinin Respublikanın ərzaq

təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə kənd və meşə təsərrüfatlarının inkişafına

kapital qoyuluşlarının artırılmasını;

-regionlar arasında mövcud olan differensiasiyanın minimuma endirilməsi məqsədilə

kənd və qəsəbələrdə infrastrukturun yaxşılaşdırılmasının davam etdirilməsi və regionlar

arasında investisiyaların bölüşdürülməsinin optimallaşdırılmasının təmin edilməsini;

-əsaslı kapitala yönəldilən büdcə vəsaitləri üzrə aparılan maliyyə-təsərrüfat

əməliyyatlarının nəticələrinin maliyyə və statistik hesabatlarda düzgün əks olunmasını.

Bununla yanaşı, qeyd edək ki, dövlət əsaslı vəsait qoyuluşundan sifarişçi təşkilat

kimi yerli icra hakimiyyətlərinə ayrılan vəsaitlərin istifadəsi zamanı aparılan maliyyə-

təsərrüfat əməliyyatlarının nəticələri üzrə yaranan aktivlər və öhdəliklər, eləcə də debitor

və kreditorlar barədə məlumatların maliyyə hesabatlarında əks etdirilmədiyini,

ümumiyyətlə uçotun aparılmadığını nəzərə alaraq növbəti illərdə bu istiqamətdə zəruri

tədbirlərin görülməsini də məqsədəuyğun hesab edirik.

Növbəti illərdə həyata keçirilən investisiya siyasəti və nəzərdə tutulmuş digər

tədbirlər Respublikanın iqtisadi potensialının gücləndirilməsinə, regionların sosial-

iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə regionlar arasında mövcud olan differensiasiyanın

minimuma endirilməsinə, əhalinin həyat səviyyəsinin və infrastruktur təminatının daha

da yaxşılaşdırılmasına, o cümlədən əhalinin keyfiyyətli kommunal xidmətlərlə təminatı

səviyyəsinin yüksəldilməsinə, yoxsulluğun və işsizliyin azaldılmasına, ölkədə orta

təbəqənin xüsusi çəkisinin artmasına, milli iqtisadiyyatın intellektual-texnoloji

səviyyəsinin daha da inkişaf etdirilməsinə müsbət təsir göstərəcəkdir.

3.4.5. Nəqliyyat və rabitə xərcləri

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində “Nəqliyyat və rabitə” bölməsi üzrə

xərclərin ödənilməsinə 2016-cı ilin icrasına nisbətən 77662,1 min manat və ya 87,1%,

cari ilin təyinatına nisbətən 64952,6 min manat və ya 63,8% çox olmaqla 166790,7 min

manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur (Cədvəl 73).

231

Cədvəl 73. Nəqliyyat və rabitə xərclərinin funksional təsnifat üzrə müqayisəsi, min manatla

Bölmə xərclərinin dövlət büdcəsi xərclərində xüsusi çəkisinin 0,8% (2017-ci ilin

müvafiq göstəricisinə nisbətən 0,2 faiz bəndi çox), ÜDM-ə nisbəti isə 0,2% (cari ilin

müvafiq göstəricisindən 0,1 bəndi çox) təşkil etməsi proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ilin “Nəqliyyat və rabitə” bölməsi üzrə nəzərdə tutulan 166790,7 min

manat vəsaitin 110286,7 min manatı və ya 66,1%-i “Nəqliyyat” köməkçi bölməsi və

56504,0 min manatı və ya 33,9 %-i “Rabitə” köməkçi bölməsi üzrə xərclərə


Layihə üzrə nəqliyyat və rabitə xərclərinin cari ilin müvafiq göstəricisinə nisbətən

64952,6 min manat və ya 63,8% artımının əsas səbəbi “Nəqliyyat” köməkçi bölməsində

Bakı Metropoliteni QSC-nə 2017-ci ilin təyinatına nisbətən 15000,0 min manat və ya

50% çox və “Rabitə” köməkçi bölməsi üzrə “Azərkosmos ASC”-yə cari ildən fərqli olaraq

layihədə 55000,0 min manat vəsaitin nəzərdə tutulmasıdır. Bu səbəbdən 2017-ci ilin

dövlət büdcəsinin layihəsində nəqliyyat və rabitə xərclərinin tərkibində rabitə xərclərinin

xüsusi çəkisi cari ilin təyinatına nisbətən 30,3% bəndi artaraq 33,9 %, nəqliyyat

xərclərinin xüsusi çəkisi isə 30,3 % bəndi azalaraq 66,1 % təşkil etmişdir.

Sıra sayı

Bölmə, köməkçi bölmə və paraqrafların adları


2017-ci ilin təyinatı


2018-ci ilin büdcə layihəsi

2018-ci ilin büdcə layihəsinin əvvəlki illərin icrası ilə müqayisəsi

2016-cı ilin icrası ilə 2017-ci ilin təyinatına

nisbətən 2017-ci ilin gözlənilən

icrası ilə

mütləq nisbi %-lə mütləq nisbi %-lə mütləq nisbi

%-lə

12 “Nəqliyyat və rabitə” bölməsi

89128,5 101838,1 100208,7 166790,7 77662,1 187,1 64952,6 163,8 66582 166,4

12.1 “Nəqliyyat” köməkçi bölməsi

85554 98155,1 96584,6 110286,7 24732,6 128,9 12131,6 112,4 13702,1 114,2

bölmədə xüsusi çəkisi,%-lə

96 96,4 96,4 66,1

12.1.1

“Avtomobil yolları və avtomobil nəqliyyatı” paraqrafı

33347,5 53685 52826,1 50805 17457,5 152,4 -2880 94,6 2021,1 96,2

12.1.2 “Su nəqliyyatı” paraqrafı

4198,3 4460,1 4388,7 4471,7 273,4 106,5 11,6 100,3 83 101,9

12.1.3 “Dəmiryolu nəqliyyatı” paraqrafı

37998,2 30000 29520 45000 7001,8 118,4 15000 150 15480 152,4

12.1.4 “Hava nəqliyyatı” paraqrafı

10010 10010 9849,8 10010 0 100 0 100 160,2 101,6

12.2 “Rabitə” köməkçi bölməsi

3574,5 3683 3624,1 56504 52929,5 15,8 dəfə

çox 52821 1534 52879,9

15,6 dəfə çox

bölmədə xüsusi çəkisi,%-lə

4 3,6 3,6 33,9

232

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsi üzrə nəqliyyat və rabitə xərclərinin 9 qurum

və 2 tədbir üzrə icra edilməsi nəzərdə tutulmuşdur (Cədvəl 74).

Cədvəl 74. 2018-ci ilin büdcə layihəsi üzrə inzibati təsnifatın paraqrafları səviyyəsində nəqliyyat və rabitə xərclərinin 2016-cı ilin faktiki icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisəsi, min manatla

N Baş kredit

sərəncamçılarının (təşkilatların) adları

2016-cı ilin

icrası

2017-ci ilin təyinatı


icrası


layihəsi






mütləq nisbi %-lə mütləq nisbi %-

lə

12 Nəqliyyat və rabitə

xərcləri, cəmi 89128,5 101838,1 100208,7 166790,7 77662,1 187,1 64952,6 163,8 66582 166,4

12.1

Nəqliyyat, Ra-bitə və Yüksək

Texnologiyalar Nazirliyi

6019,9 3468 3412,5 3689 -2330,9 61,3 221 106,373 276,5 108,1

12.2 “Azəravtoyol” 25021 5000 4920 0 -25021 - -5000 0 -4920 -

12.3 “Bakı Nəqliyyat

Agentliyi” public hüquqi şəxs

0 46000 45264 48120 48120 - 2120 104,6 2856 106,3

12,1,7

Yerli icra hakimiyyəti

orqanları (Sumqayıt və Gəncə şəhərləri

üzrə avtomobil nəqliyyatı

fəaliyyətinin tənzimlənməsi)

0 500 492 500 500 - 0 100 8 101,6

12,1,4 Dövlət Dəniz

Administrasiyası 4198,3 4460,1 4388,7 4471,7 273,4 106,5 11,6 100,3 83 101,9

12,1,3 “Bakı

Metropoliteni” QSC 37998,2 30000 29520 45000 7001,8 118,4 15000 150,0 15480 152,4

12,1,2 “Azərbaycan Hava

Yolları” QSC 10010 10010 9849,8 10010 0 100 0 100,0 160,2 101,6

12.1

Nəqliyyat sahəsi üzrə islahatların

aparılması və digər tədbirlər

5881,1 0 0 0 -5881,1 0 0 0 0 0

12.2 “Azərkosmos”ASC 0 0 0 55000 55000 0 55000 0 55000 0

12,2,2

Rabitə, informasiya, kommunikasiya

sahə-lərində islahatların

aparılması və digər tədbirlər ilə bağlı

xərclər

0 2400,0 2361,6 0 0 0 -2400 0 -2361,6 0

“Nəqliyyat və rabitə” bölməsi üzrə 3689,0 min manat məbləğində vəsaitin

Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi

tərəfindən xərclənməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu vəsaitin 2185,0 min manatı “Nəqliyyat”,

1504,0 min manatı isə “Rabitə” köməkçi bölmələri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

“Nəqliyyat” köməkçi bölməsində avtomobil yolları və avtomobil nəqliyyatı xərcləri

üzrə Nazirliyə nəzərdə tutulmuş 2185,0 min manat vəsait cari ilin təyinat göstəricisinə

233

bərabər, gözlənilən icrasından isə 1086,0 min manat və ya 98,8% çoxdur. Nəqliyyat,

Rabitə və Yüksək Texnologiyaları Nazirliyinə nəzərdə tutulmuş vəsaitin 105,0 min

manatı və ya 4,8%-i “Azərbaycan Respublikasında rəqəmsal taxoqrafların tətbiqinə dair

Tədbirlər Planı”nda nəzərdə tutulan tədbirlərin icrası ilə bağlı xərclərə, 2080,0 min

manatı və ya 95,2%-i isə avtomobil nəqliyyatı fəaliyyətinin tənzimlənməsi ilə bağlı

xərclərə yönəldiləcəkdir. Qeyd etmək lazımdır ki, hər iki tədbir üzrə xərclər cari ilin

təyinatı səviyyəsində proqnozlaşdırılmışdır.

Xüsusi yayım avadanlıqlarının istismarı üçün 2018-ci ilə 420,0 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Bu isə 2017-ci ilin təyinatına nisbətən 220,0 min manat və ya 2,1

dəfə gözlənilən icrasına nisbətən isə 223,2 min manat və ya 2,1 dəfə çoxdur. Təqdim

edilmiş məlumatlara görə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2017-ci il 31

mart tarixli 236s nömrəli Sərəncamı ilə bir sıra kommunal xidmətlər üzrə tariflərin

maliyyə təminatı üçün bu məqsədə əlavə olaraq ayrılmış 42,9 min manat 2018-ci il ilin

dövlət büdcəsi layihəsində də nəzərə alınmışdır.

Nəqliyyat və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə “Rabitə” köməkçi bölməsi üzrə

ayrılacaq 1504,0 min manat vəsaitin 1000,0 min manatı və ya 66,5%-i universal poçt

rabitəsi xidmətlərinin göstərilməsi ilə əlaqədar yaranan zərərin ödənilməsi üçün

“Azərpoçt” MMC-yə, 420,0 min manatı və ya 27,9%-i xüsusi yayım avadanlıqlarının

istismarı üçün Azərbaycan Teleradio Şirkətinə və 84,0 min manatı və ya 5,6%-i

İnformasiya Ehtiyatlarının və Fərdi Məlumatların İnformasiya Sisteminin Dövlət

Reyestrinin aparılması üçün Məlumat Hesablama Mərkəzinə nəzərdə tutulmuşdur.

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində əvvəlki illərdən fərqli olaraq

“Azərkosmos” ASC-yə “Rabitə” köməkçi bölməsində 55000,0 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. “Azərkosmos” ASC-dən alınan məlumata görə “Azərspace” və

“Azərsky” peyk layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün dövlət zəmanəti ilə alınmış xarici

kredit borclarının ümumi məbləği (faizlərlə birlikdə) 102910,8 min manat təşkil edir.

ASC-nin 2018-ci ildə əldə edəcəyi gəlirlərinin borcun bağlanmasına kifayət etməməsi

səbəbindən növbəti ilin dövlət büdcəsində bu məqsədlə vəsait nəzərdə tutulmuşdur.Bu

vəsait qeyd edilən kredit borclarının qaytarılması üçün nəzərdə tutulsa da, iqtisadi

təsnifatın “Maddi istehsal ehtiyatları” köməkçi bölməsində göstərilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Bakı Nəqliyyat

Agentliyinə 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində Bakı şəhəri üzrə nəqliyyat

sahəsində avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişindaşımanın təkmilləşdirilməsi və islahatların

keçirilməsi üçün 48120,0 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da “Nəqliyyat və

rabitə” bölməsi üzrə vəsaitlərin 28,9%-ni “Nəqliyyat ” köməkçi bölməsi üzrə vəsaitlərin

234

isə 43,6%-ni təşkil edir. Həmin vəsait 2017-ci ildə iqtisadi təsnifatın "Digər xərclər"

bölməsinin "Sair xərclər" paraqrafında, 2018-ci ilin layihəsində isə “Maliyyə təşkilatları

üzrə ödənişlər” paraqrafında nəzərdə tutulmuşdur. Bakı Nəqliyyat Agentliyinə

proqnozlaşdırılmış 48120,0 min manat vəsaitin 46000,0 min manatı və ya 95,6%-i Bakı

şəhərində nəqliyyat əməliyyatlarının intellektual idarə edilməsi, nəqliyyat sahəsində

idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi və Məsləhət xidmətlərinin haqqının ödənilməsi

ilə bağlı xərclərə yönəldiləcəkdir.

Sumqayıt Avtomobil Nəqliyyatı ilə Sərnişindaşıma İdarəsinə və Gəncə

Avtomobil Nəqliyyatı ilə Sərnişindaşıma İdarəsinə 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin

layihəsində cari ildə olduğu kimi ayrı-ayrılıqda 250,0 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Bu vəsait həmin şəhərlərdə avtomobil nəqliyyatı fəaliyyətinin

təmzimlənməsi ilə bağlı xərclərə yönəldiləcəkdir. Bu vəsaitlər hər iki qurum üzrə iqtisadi

təsnifatın "Digər xərclər" bölməsinin "Sair xərclər" paraqrafında nəzərdə tutulmuşdur.

2018-ci ildə “Bakı Metropoliteni” QSC-yə sərnişindaşımadan yaranacaq zərərin

ödənilməsi üçün 2017-ci ilin müvafiq göstəricilərindən 15000,0 min manat və ya 50,0%

çox olmaqla 45000,0 min manat vəsait (subsidiya) proqnozlaşdırılmışdır. Həmin vəsait

əvvəlki illərdə olduğu kimi tam məbləğdə "Subsidiyalar və cari transfertlər" bölməsində


2017-ci il üçün “Nəqliyyat və rabitə” köməkçi bölməsində “Bakı Metropoliteni”ndə

yaranmış zərərin ödənilməsi üçün dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait 30000,0 min manat

təsdiq edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2017-ci il 31 mart tarixli

236s və 19 aprel tarixli 269s nömrəli sərəncamları ilə bir sıra kommunal xidmətlərin

tarifinin artırılması səbəbindən əlavə maliyyə təminatının, habelə zərərin bağlanması

məqsədi ilə həmin məbləğ 15000,0 min manat artırılaraq 45000,0 min manata

çatdırılmışdır. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 19 aprel 2017-ci il

tarixli 269s nömrəli sərəncamı ilə “İri dövlət şirkətlərinin gəlirlər və xərclər smetaları

haqqında” Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il 30 dekabr tarixli 534

nömrəli qərarına uyğun olaraq təsdiq edilmiş “Bakı Metropoliteni” Qapalı Səhmdar

Cəmiyyətinin 2017-ci il üzrə gəlirlər və xərclər smetası ilə müəyyən edilmiş dövlət

büdcəsindən ayrılan subsidiya məbləğinin tam ödənilməsi üçün “Azərbaycan

Respublikasının 2017-ci il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası

Qanununun tətbiqi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 27 dekabr

tarixli 1180 nömrəli Fərmanının 1.12.2.2-ci yarımbəndində “Rabitə, informasiya

kommunikasiya sahələrində tədbirlər” üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitdən 2300,0 min

manat və 1.13.2.4-cü yarımbəndində “Maliyyə sağlamlaşdırılması tədbirləri, o cümlədən

235

paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərin nizamnamə

kapitalının artırılması, həmin müəssisələrin fəaliyyəti ilə əlaqədar zərərin ödənilməsi də

daxil olmaqla bəzi öhdəliklərin tənzimlənməsi, təcrübə və tətbiqi tədqiqatlar və

ekspertlərin cəlb edilməsi” üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitdən 9200,0 min manat

məbləğində vəsait, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 31 mart 2017-ci il

tarixli 236s nömrəli sərəncamına əsasən “Azərbaycan Respublikasının 2017-ci il dövlət

büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi barədə” Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin 2016-ci il 27 dekabr tarixli 1180 nömrəli Fərmanının

1.14.3.3.6-cı yarımbəndində əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər sahəsi üzrə

kommunal kommunikasiya xidmətləri və digər tədbirlər üçün nəzərdə tutulmuş

vəsaitdən 3500,0 min manat (o cümlədən 2400,0 min manat subsidiya, 1100,0 min

manat “Kanazlizasiya xidmətləri haqqının ödənilməsi”nə) əlavə vəsait ayrılmışdır. Qeyd

edilənləri nəzərə alaraq, “Bakı Metropoliteni”ndə yaranmış zərərin ödənilməsi üçün

vəsaitin ayrılması büdcə xərclərinin Vahid Büdcə Təsnifatına uyğunlaşdırılması


Hesablama Palatası apardığı nəzarət tədbirinə əsaslanaraq metropolitenlə

sərnişindaşıma xidmətlərinin maya dəyərinin artırılmasının qarşısının alınması,

Cəmiyyətin strukturunda olan qeyri-kommersiya təyinatlı obyektlərin (metropolitenlə

sərnişindaşıma xidmətinə aid olmayan) fəaliyyəti ilə bağlı müxtəlif xərclərin azaldılması,

maliyyə-uçot intizamının gücləndirilməsi istiqamətində zəruri tədbirlərin görülməsi ilə

Bakı Metropoliteninə ayrılan subsidiyaların optimallaşdırılmasını təklif edir.

“Azərbaycan Hava Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinə Böyük Vətən

Müharibəsi əlillərinin və iştirakçılarının, habelə onlara bərabər tutulan şəxslərin MDB

ölkələrinə gedişi və Naxçıvan Muxtar Respublikasına həyata keçirilən aviareyslər üzrə

aviabiletlərin güzəştli qiymətlərlə satışından hava nəqliyyatının sərnişin daşımalarında

yaranan zərərin ödənilməsi üçün 10010,0 min manat subsidiya ayrılacağı

nəzərdətutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin büdcəsinin icrasına və cari ilin təsdiq edilmiş

büdcəsinin müvafiq göstəricisinə bərabərdir.

Azərbaycan Respublikası Dövlət Dəniz Administrasiyasının tabeliyində olan

Nəqliyyat və Texniki Təminat İdarəsinə 2018-ci ildə 4471,7 min manat məbləğində

vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 273,4 min manat və ya 6,5

%, cari ilin təyinatından isə 11,6 min manat və ya 0,3% çoxdur.

236

3.4.6. İqtisadi fəaliyyət xərcləri

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində “İqtisadi fəaliyyət” bölməsi üzrə

245511,0 min manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin

icrasından 74288,8 min manat və ya 23,2%, cari ilin təyinatından 547496,8 min manat

və ya 69,0%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından isə 543531,7 min manat və ya 68,9 %

azdır (Cədvəl 75). 2018-ci ilin büdcə layihəsində “İqtisadi fəaliyyət” bölməsinin

xərclərinin ÜDM-ə faiz nisbəti 0,4% və dövlət büdcəsinin ümumi xərclərində xüsusi

çəkisi 1,2% təşkil edəcəkdir.

Cədvəl 75.“İqtisadi fəaliyyət” bölməsi xərclərinin funksional təsnifat üzrə bölgüsü, min manat

№

Bölmə, köməkçi bölmə və


2016-cı ilin Icrası

2017-ci ilin

təyinatı


icrası

2018-ci ilin

büdcə layihəsi





mütləq nisbi, %-lə

mütləq nisbi, %-lə

mütləq nisbi, %-

lə

13

“İqtisadi fəaliyyət” bölməsi

319799,8 793007,8 789042,7 245511 -74288,8 76,8 -547496,8 31,0 -543531,7 31,1

13.1

“İqtisadi və kommersiya fəaliyyəti” köməkçi bölməsi

205979,3 185000 184075 196481 9498,3 95,4 11481 106,2 12406 106,7

Bölmədə


64,4 23,3 23,3 80

13.1.1

“Digər fəaliyyət” paraqrafı

205979,3 185000 184075 196481 9498,3 95,4 11481 106,2 12406 106,7

13.2

“İqtisadi fəaliyyətin

digər sahələri” köməkçi bölməsi

113820,5 606668,4 603635 49030 64790,5 43,1 -557638,4 8,1 -554605 8,1

Bölmədə


35,6 76,5 76,5 20,0

13.2.1 “İctimai iaşə”

paraqrafı - 18000 17910 12000 12000 - -6000 66,7 -5910 67

13.2.2

“Digər iqtisadi

fəaliyyət” paraqrafı

113820,5 588668,3 585725 37030 -76790,5 32,5 -551638,3 6,3 -548695 6,3

13.3

“İqtisadi fəaliyyət

sahələri üzrə təcrü bə və

tətbiqi tədqiqatlar”

köməkçi bölməsi

- 1339,4 1332,7 0 - - -1339,4 0 -1332,7 -

Bölmədə


- 0,2 0,2 -

237

2017-ci ilin yanvar-avqust ayları üzrə dövlət büdcəsinin icrası üzrə hesabata

əsasən “İqtisadi fəaliyyət” bölməsi üzrə xərclər 692196,8 min manat və ya bölmə üçün

illik nəzərdə tutulmuş təyinatın 87,3%-i icra olunmuşdur. Vəsait əsasən “İqtisadi

fəaliyyətin digər sahələri” köməkçi bölməsi üzrə icra edilmişdir.

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində “İqtisadi fəaliyyət” bölməsi üzrə

ayrılacaq 245511,0 min manat məbləğində vəsaitin 80%-i (2017-ci ildə 23,3%) “İqtisadi

və kommersiya fəaliyyəti” köməkçi bölməsi, 20%-i (2017-ci ildə 76,5%-i) “İqtisadi

fəaliyyətin digər sahələri” köməkçi bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuş, “İqtisadi fəaliyyət

sahələri üzrə təcrübə və tətbiqi tədqiqatlar” köməkçi bölməsi üzrə isə vəsait

proqnozlaşdırılmamışdır.

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsi üzrə bölmə üzrə proqnozlaşdırılmış

vəsaitləri icra edəcək qurumlar, həmçinin bölməyə daxil edilmiş tədbirlərlə bağlı

məlumat aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (Cədvəl 76) .

Cədvəl 76. 2018-ci ilin büdcə layihəsi üzrə inzibati təsnifatın paraqrafları səviyyəsində “İqtisadi fəaliyyət” bölməsi üzrə xərclərin 2016-cı ilin faktiki icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisəsi, min manat

№

Baş kredit sərəncamçıları

nın (təşkilatların)

adları

2016-cı ilin Icrası

2017-ci il üzrə

təyinat


icrası


layihəsi





nisbətən

mütləq Nisbi, %-lə

mütləq Nisbi, %-

lə mütləq

Nisbi, %-lə

13

“İqtisadi fəaliyyət” bölməsi

xərcləri, cəmi

319799,8 793007,8 789042,7 245511 -74288,8 76,8 -547496,8 31,0 -543531,7 31,1

13.1 İqtisadiyyat

Nazirliyi 0 0 0

-

0 -

13.2

Maddi-texniki təminatın

möhkəmləndirilməsi

0 0 0 6481 6481 - 6481

6481 -

13.3

Əmlak Məsələləri

Dövlət Komitəsi

5766,4 26125,5 25994,9 26150 20383,6 4,5 dəfə

çox 24,5 100,1 155,1 100,6

13.4 “Aqrolizinq”

ASC 32000 0 0 0 -32000 - 0 0 0 -

13.5 “ İpoteka

Fondu” ASC 50000 0 0 0

- 0 0 0 -

13.6

Nəqliyyat, Rabitə və

Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi,cəmi

3887,8 500 497,5 500 -3387,8

12,9

0

100

2,5

100,5

O cümlədən:

13.6.1 Yüksək

Texnologiyalar Parkı

- 500 497,5 500 500 - 0 100 2,5 100,5

238

13.6.2

İnformasiya Texnologiyaları

nın İnkişafı Dövlət Fondu

3887,8 0 0 0

- 0 0 0 -

13.7

Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı

tədbirlər

- 10000 9950 15000 15000 - 5000 150 5050 150,8

13.8

Sosial mənzillərin tikintisi və

ipoteka ilə bağlı xərclər

- 150000 149250 150000 150000 - 0 100 750 100,5

13.9

Mədəniyyət və Turizm

Nazirliyi (“Şahdağ

Turizm Mərkəzi” QSC)

- 18000 17910 15000 12000 - -6000 66,7 -5910 67

13.10

Azərbaycan Respublikası“

Prezidenti yanında Mənzil İnşaat Dövlət

Agentliyi”Publik H/Ş

- - - 1380 1380 -

1380 -

13.11


Prezidenti yanında

Vətəndaşlara Xidmət və

Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət

Agentliyi

- 6042,8 6012,6 0

-

-6012,6 -

13.12

Maliyyə sağlamlaş-dırılması

tədbirləri, o cüml.

nizamnamə kapitalının

artırılması və zərərin

ödənilməsi, təcrübə və

tətbiqi tədqiqatlar və ekspertlərin cəlb edilmsi

151301,6 10000 9950 - -151301,6 -

-9950 -

13.13

Xarici qrantlar hesabına

həyata keçirilən layihələr ilə bağlı xərclər

6854 20000 19900 29000

4,2 dəfə çox

9000 145 9100 145,7

13.14

Bir sıra dövlət müəs-

sisələrində islahatlar

aparılması ilə bağlı texniki-

iqtisadi əsaslandırmala

rın hazırlanması

xərcləri

- 5000 4975 5000 5000 - 0 100 25 100,5

239

13.15 Əmanətlərin

Sığortalanması Fondu

- 546000 543270 - - -

-543270 -

13.16

"İqtisadi İslahatların Təhlili və

Kommuni-kasıya Mərkəzi" publik hüquqi

şəxs

- 1339,4 1332,7 0

-

1332,7 -

2018-ci ilin büdcə layihəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında

“Mənzil İnşaat Dövlət Agentliyi” publik hüquqi şəxsə “İqtisadi fəaliyyətin digər

sahələri” köməkçi bölməsinin “Maliyyə təşkilatları üzrə ödənişlər” xərc maddəsi üzrə

1380,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da publik hüquqi

şəxsin saxlanılmasına sərf ediləcəkdir.

2018-ci ilin dövlət büdcəsindən Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri

Dövlət Komitəsinə 26150,0 min manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulmuşdur ki, bunun

da 25000,0 min manatı və ya 95,6%-i dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin təşkili və

mülkiyyət hüquqlarının qorunması, 500,0 min manatı və ya 1,9%-i Azərbaycan

Respublikasında Ünvan Reyestri İnformasiya Sisteminin yaradılması və 650,0 min

manatı və ya 2,5%-i “Qəbələ Radiolokasiya Stansiyasının İnzibati Təsərrüfat Zonası və

Texniki Mövqe” MMC-nin əmlak kompleksinin mühafizəsi və saxlanması məqsədilə

proqnozlaşdırılmışdır. Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin təşkili və mülkiyyət

hüquqlarının qorunması məqsədilə Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə nəzərdə

tutulmuş 25000,0 min manat vəsait 2017-ci ilin təyinatı ilə eyni olmaqla iqtisadi təsnifatın

“Maliyyə təşkilatları üzrə ödənişlər” paraqrafı üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

“Özəlləşdirmədən əldə olunan vəsaitin Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsinə

daxil edilməsi və ondan istifadə olunması Qaydaları”na uyğun olaraq, dövlət əmlakının

özəlləşdirilməsi prosesində müstəqil maliyyə məsləhətçilərinin cəlb edilməsi,

özəlləşdirmə ilə bağlı informasiya təminatının təşkili, müəssisələrin özəlləşdirməqabağı

sağlamlaşdırılması və Azərbaycan Respublikasının mülkiyyət hüquqlarının qorunması

ilə bağlı xərclərin ödənilməsi məqsədi ilə Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin

hesabına bu vəsaitin 25%-i həcmində ayırmalar nəzərdə tutulur.

Qeyd etmək olar ki, bölmənin “Digər fəaliyyət” paraqraf üzrə 2016-cı ildə Əmlak

Məsələləri Dövlət Komitəsi tərəfindən özəlləşdirmədən daxilolmalar üzrə icra 100000,0

min manat proqnoza qarşı 31231,6 min manat təşkil etdiyindən Dövlət əmlakının

özəlləşdirilməsinin təşkili və mülkiyyət hüquqlarının qorunması ilə bağlı xərclər üzrə

240

4993,5 min manat icra edilmiş, 2017-ci ildə bu məqsədlə 25000,0 min manat nəzərdə

tutulmuşdur. Həmin vəsaitlərin istifadə istiqamətləri Azərbaycan Respublikası Nazirlər

Kabinetinin müvafiq sərəncamları ilə təsdiq olunmuş bölgüyə əsasən müəyyən edilir.

Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə Azərbaycan Respublikasında Ünvan

Reyestrinin fəaliyyətini təmin edən informasiya sisteminin yaradılması və Radiolokasiya

Stansiyasının Əmlak Kompleksinin mühafizəsi və saxlanılması üçün proqnozlaşdırılmış

1150,0 min manat məbləğində vəsait 2017-ci ilin təyinatından 25,0 min manat və ya

2,2% çox olmaqla tamamilə iqtisadi təsnifatın “Digər xərclər” bölməsi üzrə nəzərdə

tutulmuşdur.

2018-ci ilin büdcə layihəsində qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan

şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi ilə bağlı xərclərə15000,0 min manat

məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci ilin müvafiq xərcinə nisbətən

5000,0 min manat və ya 50% çoxdur.

Bölmənin “İqtisadi və kommersiya fəaliyyəti” köməkçi bölməsinin “Digər fəaliyyət”

paraqrafı üzrə sosial mənzillərin tikintisi və ipoteka ilə bağlı xərclərə Azərbaycan

Respublikasında əhalinin mənzilə olan tələbatının ödənilməsi və vətəndaşların güzəştli

şərtlərlə mənzil əldə etməsi üçün növbəti ilin dövlət büdcəsində 150000,0 min manat

nəzərdə tutulmuşdur ki, bu 2017-ci il üçün proqnozlaşdırılmış məbləğlə eynidir.

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə 2018-ci ilin

dövlət büdcəsində 12000,0 min manat (köməkçi bölmədə xüsusi çəkisi 24,5%)

məbləğində vəsaitin ayrılacağı proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da “Şahdağ Turizm Mərkəzi”

QSC-nin fəaliyyəti ilə bağlı yaranmış zərərin ödənilməsinə “Məhsula görə ödənişlər”

xərci üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

Hesablama Palatası tərəfindən həyata keçirilmiş nəzarət tədbiri nəticəsində

Turizm Kompleksinin gəlir əldə edilməsi istiqamətində potensialının tam istifadə

olunmadığı, həmçinin vəsaitlərin qənəatli və səmərəli istifadəsində nöqsanlara yol

verildiyi müəyyən edilmişdir. “Şahdağ Turizm Mərkəzi”-nin dövlət vəsaitləri hesabına

yaradıldığını, turizm fəaliyyəti üçün dövlət tərəfindən kifayət qədər əlverişli şəraitin

formalaşldığını və Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin fəaliyyətinin təsərrüfat hesablı prinsipi

əsasında həyata keçirilməli olduğunu nəzərə alaraq 2018-ci ilin dövlət büdcəsində

nəzərdə tutulmuş vəsaitin optimallaşdırılmasını, həmçinin büdcə vəsaitlərinin

nəticəliliyinin yüksəldilməsi məqsədilə Turizm Kompleksinin gəlir əldə edilməsi ilə bağlı

fəaliyyətinin gücləndirilməsi, həmçinin vəsaitlərin qənəatli və səmərəli istifadəsi

istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsini məqsədəmüvafiq hesab edirik.

241

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində Azərbaycan Respublikasının

Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə 500,0 min manat

məbləğində vəsaitin ayrılacağı nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2017-ci ilin təyinatı ilə

eynidir. Ayrılacaq vəsait Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 noyabr 2012-ci il

tarixli Fərmanı ilə yaradılmış Yüksək Texnologiyalar Parkının fəaliyyəti üçün nəzərdə

tutulmuş və iqtisadi təsnifatın “Digər xərclər” bölməsinin "Sair xərclər" paraqrafı üzrə


2018-ci ilin büdcə xərcləri layihəsində bölmə üzrə konkret icraçı qurumları

müəyyən edilməyən birdəfəlik təyinatlı xərclər proqnozlaşdırlmışdır. “Maddi-texniki

təminatın möhkəmləndirilməsi” ilə bağlı birdəfəlik təyinatlı xərclərə iqtisadi təsnifatın

“Maddi istehsal ehtiyatları” paraqrafı üzrə 6481,0 min manat vəsait nəzərdə

tutulmuşdur.

“İqtisadi fəaliyyət” bölməsinin “İqtisadi fəaliyyətin digər sahələri” köməkçi

bölməsində bir sıra dövlət müəssisələrində islahatların aparılması ilə bağlı texniki-

iqtisadi əsaslandırmanın hazırlanması xərcləri üzrə birdəfəlik təyinatlı xərclərə

iqtisadi təsnifatın “Maliyyə təşkilatları üzrə ödənişlər” paraqrafında 5000,0 min manat

vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2017-ci ilin təyinatı ilə eyni, gözlənilən icraya

nisbətən 25,0 min manat və ya 0,5% çoxdur.

Hesablama Palatası dövlət büdcəsinin icrası prosesində bölmədə ehtiyat

qismində nəzərdə tutulmuş birdəfəlik təyinatlı xərclərin büdcəsnin ayrı-ayrı funskional

bölməsindən maliyyələşən qurumların xərclərinə yönəldilidyini, beləliklə də, təsdiq

edilmiş büdcə xərclərinin dolayısı olaraq dürüstləşdirildiyini nəzərə alaraq bu xərcərin

oprimallaşdırılmasını təklif edir.

2018-ci ilin büdcə layihəsindəxarici qrantlar hesabına həyata keçirilən layihələrlə

bağlı İqtisadiyyat Nazirliyinin əlaqələndiriciliyi ilə müxtəlif istiqamətlər üzrə nazirliklərə

Avropa Birliyi qrantı hesabına aparılan xərclərin maliyyələşdirilməsinə 29000,0

manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 22146,0

min manat və ya 4,2 dəfə, 2017-cı ilin təyinatına nisbətən isə 9000,0 min manat və ya

45% çoxdur.

3.4.7. Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlərlə bağlı xərclər

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində “Əsas bölmələrə aid edilməyən

xidmətlər” bölməsi üzrə 1495202,7 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur

ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 128212,5 min manat və ya 7,9 %, cari ilin təyinatından

242

59076,7 min manat və ya 3,9%, cari ilin gözlənilən icrasından 51305,4 min manat və ya

3,3% azdır. (Cədvəl 77).

Cədvəl 77. “Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsi xərclərinin funksional təsnifat üzrə bölgüsü, min manatla

Sıra sayı

Bölmə, köməkçi bölmə və


2016-ci ilin 2017-ci il

üzrə təyinat


icra


layihəsi




2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisə

mütləq Nisbi%-

lə mütləq

Nisbi%-lə

mütləq Nisbi, %-

lə

14

“Əsas bölmələrə aid edilməyən

xidmətlər” bölməsi, cəmi

1623415,2 1554279,4 1546508 1495202,7 -128212,5 92,1 -59076,7 96,1 -51305,4 96,7

14.1 “Ehtiyat fondları” köməkçi bölməsi

1110453,6 301500 299992,5 300000 -810453,6 27 -1500 99,5 7,5 100

Bölmədə xüsusi

çəkisi,% 68,4 19,4 19,4 20,1 - - 0,7 103,6 - -

14.1.1

“Azərbaycan Res-publikası

Prezidentinin Ehtiyat Fondu”

paraqrafı

281480,8 200000 199000 200000 -81480,8 71,1 0 100,0 1000 100,5

14.1.2

“Dövlət büdcəsinin

ehtiyat fondu” paraqrafı

828972,8 101500 100992,5 100000 -728972,8 12,1 -1500 98,5 -992,5 99

14.2 “Məqsədli büdcə fondları” köməkçi

bölməsi 261000 297000 295515 333000 72000 127,6 36000 112,1 37485 112,7

Bölmədə xüsusi

çəkisi,% 16,1 19,1 19,1 22,3 - - 3,2 116,8 - -

14.2.1

“Avtomobil Yolları” Məqsədli

Büdcə Fondu” paraqrafı

261000 297000 295515 333000 72000 127,6 36000 112,1 37485 112,7

14.3

“Əsas bölmələrə aid olmayan sair xərclər” köməkçi

bölməsi

251961,6 955779,4 951000,5 862202,7 610241,1 3,4 dəfə

çox -93576,7 90,2 -887979,9 90,7

Bölmədə xüsusi

çəkisi,% 15,5 61,5 61,5 57,7 - - 3,8 93,8 - -

14,3,1

“Məhkəmənin qərarına əsasən fiziki şəxslərə

dəymiş maddi və mənəvi ziyanın

ödənilməsi” paraqrafı

3212,3 10000 9950 10000 6787,7 3,1 dəfə

çox 0 100,0 50 100,5

14,3,2

“Aztəminatlı şəxslərə,

müttəhimlərə, digər bu cür

şəxslərə hüquqi yardım gös tərilməsi,

zərərçəkmiş, tərcüməçi, ekspert,müfəttiş,

şahid haqqının ödənilməsi ilə bağlı xərclər”

paraqrafı

1150,9 1301,7 1295,1 1457,2 306,3 126,6 155,5 111,9 162,1 112,5

243

14,3.3 "Müxtəlif xərclər"

paraqrafı 247190,2 939977,2 935277,4 846245 599054,8

3,4 dəfə çox

-93732,2 90,0 -89032,4 90.5

14.3.4

"Valyuta konvertasiyası üzrə xərclər"

paraqrafı

195,6 4000 3980 4000 3804,4 20,4 dəfə çox

0 100,0 20 100,5

14.3.5

"Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq kredit

reytinqinin müəyyən

olunması ilə bağlı xərclər" paraqrafı

212,6 500,5 498 500,5 287,9 2,4 dəfə

çox 0 100,0 2,5 100,5

2017-cı ilin yanvar-avqust ayları üzrə dövlət büdcəsinin icrası üzrə hesabatda

“Əsas bölmələr aid edilməyən xidmətlər” bölməsi üzrə xərclər 632979,1 min manat və

ya illik xərclərin cəmi 40,7%-i səviyyəsində icra olunmuşdur.

“Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsi üzrə layihədə nəzərdə

tutulmuş vəsaitin 2017-ci ilin təyinatı ilə müqayisədə 59076,7 min manat azalması 2018-

ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində “Məqsədli büdcə fondları” köməkçi bölməsi üzrə

ayrılacaq vəsaitin 36000,0 min manat və ya 12,1% artması fonunda “Əsas bölmələrə aid

olunmayan sair xərclər” köməkçi bölməsi üzrə ayrılacaq vəsaitin 93576,7 min manat və

ya 9,8% və “Ehtiyat fondları” köməkçi bölməsi üzrə ayrılacaq vəsaitin 1500,0 manat və

ya 0,5% azalması hesabınadır. Bu xərclərin əvvəlki illərə nisbətən azalması 2018-ci ilin

dövlət büdcəsinin layihəsində bölmənin xüsusi çəkisinin cari ilin təsdiq olunmuş büdcəsi üzrə

müvafiq göstəriciyə nisbətən 1,5 faiz bəndi azalaraq 7,2% və ÜDM-də xüsusi çəkisi isə 0,1

faiz bəndi azalaraq 2,3 % təşkil etməsi ilə nəticələnmişdir.

“Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsi üzrə layihədə nəzərdə tutulmuş

vəsaitin 20,1%-i “Ehtiyat Fondları” (2017-ci ilin büdcəsində 19,4%), 22,3 %-i “Məqsədli Büdcə

Fondları” (2017-ci ilin büdcəsində 19,1%) və 57,7 %-i “Əsas bölmələrə aid olmayan sair

xərclər” (2017-ci ilin büdcəsində 61,5%) köməkçi bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuşdur.

İnzibati təsnifatın paraqrafları səviyyəsində 2018-ci ilin büdcə layihəsində “Əsas

bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsi üzrə xərclərin 2016-2017-ci illərlə

müqayisəsi aşağıdakı cədvəl 78-də əks etdirilmişdir.

Cədvəl 78. 2018-ci ilin büdcə layihəsi üzrə inzibati təsnifatın paraqrafları səviyyəsində “Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsi xərclərinin 2016-cı ilin faktiki icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisəsi, min manatla

Sıra

sayı

Baş kredit sərəncamçıları və ya təşkilatlarının adları

2016-cı ilin

icrası

2017-ci il üzrə

təyinat


icrası


layihəsi


2016-ci ilin icrası ilə müqayisə


2017-ci il gözlənilən icrası ilə müqayisəsi

mütləq Nisbi, %-

lə mütləq

Nisbi, %-lə

mütləq Nisbi, %

14 Əsas bölmələrə aid

edilməyən xidmətlər üzrə xərclər, cəmi

1623415,2 1554279 1546508 1495202,7 -128212,5 92,1 -59076,7 96,1 -51305,4 96,7

244

1


Prezidentinin Administrasiyası

281481 201003 199000 202006,4 -79474,4 71,8 1003,2 100,5 2008,2 101

2 Nazirlər Kabineti 828973 101500 100992,5 100000 -728972,8 12,1 -1500 98,5 -992,5 99

3 “Azəravtoyol”Açıq Səhmdar Cəmiyyəti

261000 297000 295515 333000 72000 127,6 36000 112,1 37485 112,7

4 Azərbaycan

Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi

38453 7725 7686,4 20525 -17927,9 53,4 12800 265,7 12838,6 2,7 dəfə

çox

5 Azərbaycan

Respublikasının Maliyyə Nazirliyi

7831 37554,3 37366,5 39842,6 32011,6 5,1 dəfə

çox 2288,3 106,1 2476,1 106,6

O cümlədən:

6.1 Fiziki şəxslərə dəymiş

maddi və mənəvi ziyanın ödənilməsi xərci

3212,3 10000 9950 10000 6787,7 3,1 dəfə

çox 0 100 100,5 100,5

6.2.

“Aztəminatlı şəxslərə hüquqi yardım

göstərilməsi, zərərçəkmiş, tərcüməçi, ekspert,

müfəttiş, şahid haqqının ödənilməsi xərcləri

1150,9 1301,7 1295,1 1457,2 306,3 126,6 155,5 111,9

112,5

6.3

Müxtəlif xərclər (ekspertlərin cəb edilməsi, ciddi hesabat blanklarının hazırlanması, mühasibat uçotu standartlarının və

Dövlət Xəzinədarl. informasiya idarə etmə

sisteminin tətbiqi xərcləri)

3467,7 26252,6 21643,4 23884,9 20417,2 6,9 dəfə

çox -2367,7 91,0 2241,5 110,4

6.4 Valyuta konvertasiyası üzə

xərclər - 4000,0 3980,0 4000 4000 - 0 100,0 20,0 100,5

6.5 AR-nın beynəlxalq kredit

reytinqinin müəyyən edilməsi ilə bağlı xərclər

- 500,5 498,0 500,5 500,5 - 0 100,0 2,5 100,5

7 Yerli İcra Hakimiyyəti

Orqanları 1445,9 2270,1 2258,8 2566,2 1120,3 177,5 296,1 113,0 307,4 113,6

245

8

Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin tabeliyində

olan Xarici Əlaqələr və İnvestisiya Proqramları

Departamenti

456,9 497,9 495,4 497,9 41 109 0 100

100,5

9 Səfərbərlik ehtiyatları

anbarları 100,8 124,9 124,3 128,7 27,8 127,6 3,8 103,0 4,4 103,5

10 Ehtiyat idarəetmə

məntəqələri 28,4 38,5 38,3 38,5 10,1 135,7 0 100 0,2 100,5

11 Dövlət büdcəsindən

maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri

2437,4 6608,6 6575,5 3850 1412,6 158 -2758,6 58,3 -2725,5 58,6

12 Fövqəladə Hallar Nazirliyi 24974 20000 19900 20000 -4973,7 80,1 0 100,0 100 100,5

13 Beynəlxalq və respublika

səviyyəli tədbirlərin keçirilməsi ilə bağlı xərclər

15551 20000 19900 20000 4448,8 128,6

100 100,5

14

Yerli xərclərdə nəzərdə tutulmayan zəruri sosial- iqtisadi və digər təyinatlı tədbirlər ilə bağlı xərclər

11521 11656,9 11598,6 11657,8 136,6 101,2 0,9 100,0 59,2 100,5

15 Kommunal,kommunikasiy

a xidmətləri və digər tədbirlər

2794,9 125000 124375 20800,0 18005,1 7,4 dəfə

çox -104200,0 16,6 -103575,0 16,7

16 Dövlət maddi və material ehtiyatlarının yaradılması

ilə bağlı xərclər - 5600 5572 5000 5000 - -600 89,3 -572 89,7

17

Aztəminatlı ailələrin əmlakının, dövlətə məxsus

əmlak və nəqliyyat vasitələrinin icbari

sığortası ilə bağlı xərclər

2000 11000 10945 11000 9000 5,5 dəfə

çox 0 100,0 55 100,5

18

Sosial-iqtisadi və digər tədbirlərin

maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclər

63374 9700 9651,5

-63374,1 - -9700 - -9651,5 -

19 Valyuta konvertasiyası üzə

xərclər 195,6 4000,0 0 0 -195,6 - -4000,0

-

20 AR-nın beynəlxalq kredit

reytinqinin müəyyən edilməsi ilə bağlı xərclər

212,6 500,5 0 0 -212,6 - -500,5

-

21 Əməyin ödənişi xərclərinin

tənzimlənməsi və digər sosial tədbirlər

0 0 0 3189,5 3189,5 - 3189,5

-

22 Xarici valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsi

80585 0 0 0 -80584,8 - 0

-

23 İslahatlarla bağlı xərclər - 697000 693515 701100 701100 - -700,4 100,6 -7585 101,1

246

Büdcə layihəsində “Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsindən

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasına 202006,4 min manat

vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 79474,4 min manat və ya

28,2% az, cari ilin təyinatından 1003,2 min manat və ya 0,5% və gözlənilən icradan

2008,2 min manat və ya 1,0% çoxdur. Proqnozlaşdırılmış vəsait tam məbləğdə iqtisadi

təsnifatın "Digər xərclər" bölməsi üzrə nəzərdə tutulmaqla bu vəsaitin 200000,0 min

manatı və ya 99,0 %-i “Ehtiyat Fondları” köməkçi bölməsindən Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondu üzrə dövlət büdcəsində və yerli

büdcələrdə nəzərdə tutulmayan xərclərə, habelə dövlət və yerli əhəmiyyətli tədbirlərin

həyata keçirilməsinə (2017-cı ilin səviyyəsində), qalan 2006,4 min manatı və ya 1,0%-i

isə “Əsas bölmələrə aid olmayan sair xərclər” köməkçi bölməsindən (2017-ci ilə

nisbətən 2 dəfə çox) sair müxtəlif zəruri tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin (dövlət büdcəsinin) Ehtiyat

Fondu üçün büdcə layihəsində 100000,0 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu

da 2016-cı ilin icrasından 728972,8 min manat və ya 8,3 dəfə, cari ilin təyinatından

1500,0 min manat və ya 1,5%, gözlənilən icradan 992,5 min manat və ya 1% azdır.

“Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsinin “Azəravtoyol” ASC-

yə“Avtomobil yolları” Məqsədli Büdcə Fondu üzrə tam məbləğdə “Məqsədli Büdcə

Fondları” köməkçi bölməsindən olmaqla 333000,0 min manat vəsait nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 72000,0 min manat və ya 27,6%, cari ilin

təyinatından 36000,0 min manat və ya 12,1%, gözlənilən icradan 37485,0 min manat və

ya 12,7% çoxdur. Vəsaitlər 2017-ci ildə olduğu kimi “Digər xərclər” bölməsi ("Əsaslı

xərclər" paraqrafı) üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, 2016-cı ildə “Avtomobil yolları” Məqsədli Büdcə

Fondunun vəsaitləri "İdarənin digər xərcləri" (221300) xərc paraqrafının “Cari təmir”

(221320) xərc maddəsi üzrə, 2018-ci ilin layihəsində (2017-ci ildə olduğu kimi) bu

xərclər iqtisadi təsnifatın "Əsaslı xərclər" paraqrafının “Yolların əsaslı təmiri” (282250)

xərc maddəsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2007-ci il 25 yanvar tarixli 13

nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Avtomobil yolları Məqsədli Büdcə Fondunun vəsaitinin

ölkə ərazisində ümumi istifadədə olan respublika və yerli əhəmiyyətli avtomobil

yollarının saxlanması və istismarı üçün xərclənməsi qaydalar”ında fondun vəsaitlərinin

avtomobil yollarının saxlanması və istismarı xərclərinə yönəldilməsi təsbit olunmuşdur

ki, bu da fondun vəsaitlərinin “Cari təmir” (221320) xərc maddəsi ilə

proqnozlaşdırılmasını zəruri edir. “Avtomobil yolları Məqsədli Büdcə Fondunun

247

vəsaitinin respublika və yerli əhəmiyyətli avtomobil yollarının əsaslı təmirınnə

yönəldilməsi imkanının yaradılması üçün Hesablama Palatası Azərbaycan Respublikası

Nazirlər Kabinetinin 2007-ci il 25 yanvar tarixli 13 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş

“Avtomobil yolları Məqsədli Büdcə Fondunun vəsaitinin ölkə ərazisində ümumi

istifadədə olan respublika və yerli əhəmiyyətli avtomobil yollarının saxlanması və

istismarı üçün xərclənməsi qaydalar”ında müvafiq dəyişikliyin edilməsi barədə

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinə təkliflər təqdim etmişdir.

Hesablama Palatasının 2017-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsinə dair hazırladığı

rəydə göstərildiyi kimi, “Cari təmir” maddəsi üzrə nəzərdə tutulan cari təmir xərclərinin

“Yolların əsaslı təmiri” maddəsində planlaşdırılması cari təmir məsrəflərinin bütünlüklə

əsas fondların kapitallaşmasına aid edilməsinə yönəldiləcəkdir ki, bu da əsas fondların

dəyərinin artmasına səbəb olacaqdır. Nazirlər Kabinetinin adıçəkilən qaydalarında

“Avtomobil yolları” Məqsədli Büdcə Fondunun vəsaitinin ölkə ərazisində ümumi

istifadədə olan respublika və yerli əhəmiyyətli avtomobil yollarının saxlanması və

istismarı üçün nəzərdə tutulan vəsaitin layihədə yolların əsaslı təmirə yönəldilməsi əlavə

büdcə vəsaitlərinə təlabat yaradacaqdır.

2018-ci ildə ayrılacaq 333000,0 min manat vəsaitin 133000,0 min manatı və ya

40,0%-inin (2017-ci il üzrə 25,8%-i) Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət

büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş gəlirlərindən ayrılan vəsait hesabına ödəniləcəyi nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu da 2017-ci ilin dövlət büdcəsinin müvafiq göstəricisindən 14,2 faiz

bəndi yüksəkdir.

“Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fondu paraqrafı üzrə ayrılacaq 333000,0 min

manat vəsaitin qalan 200000,0 min manatı və ya 60,0%-nin dövlət büdcəsinin mədaxil

mənbələri, o cümlədən 91000,0 min manatı və ya 27,3%-nin yol vergisi, 7000,0 min

manatı və ya 2,1%-nin mülkiyyətində və ya istifadəsində olan avtonəqliyyat vasitələri ilə

sərnişin və yük daşımaları həyata keçirən şəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş

vergi, 30000,0 min manatı və ya 9,0%-nin İdxal olunan minik avtomobillərə tətbiq edilən

aksizlər, 41000,0 min manatı və ya 12,3%-nin İdxal olunan avtonəqliyyat vasitələrinə

tətbiq edilən gömrük rüsumu, 15000,0 min manatı və ya 4,5%-nin Azərbaycan

Respublikasının ərazisində beynəlxalq avtomobil daşımalarını tənzimləyən icazənin

verilməsi üçün tutulan dövlət rüsumu, 16000,0 min manatı və ya 4,8%-nin nəqliyyat

vasitələrinin, o cümlədən motonəqliyyat vasitələrinin, qoşqularının və yarımqoşquların

texniki baxışdan keçirilməsi üçün tutulan dövlət rüsumu hesabına formalaşdırılması


248

“Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fondunun gəlir və xərcləri 2016-2017-ci

illərin dövlət büdcəsi layihəsində 261000,0 min manat olmaqla dəyişmədiyi halda 2018-

ci ilin layihəsində Fondun mədaxil mənbələrində əhəmiyyətli dəyişiklik baş vermiş, o

cümlədən dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş gəlirlərindən ayrılan vəsait 2016-cı ildəki

26300,0 min manata qarşı 106700, manat və ya 4 dəfə, 2017-ci ildəki 67300,0 min

manata qarşı 65700,0 manat və ya 2 dəfə çox proqnozlaşdırılmışdır.

“Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsindən Azərbaycan

Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyinə 20525,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 17927,9 min manat və ya 46,6% az, cari ilin

təyinatından 12800,0 min manat və ya 2,7 dəfə çox, gözlənilən icraya nisbətən 12838,6

min manat və ya 2,7 dəfə çoxdur. Həmin vəsait iqtisadi təsnifatın “Malların (işlərin və

xidmətlərin) satın alınması” bölməsi üzrə biometrik pasportların hazırlanması (20000,0

min manat) lisenziya blanklarının çap edilməsi (25,0 min manat) habelə orden və

medalların hazırlanması ilə bağlı (500,0 min manat) mətbəə xərclərinin ödənilməsinə


2018-ci ilin büdcə layihəsində bu bölmə üzrə Azərbaycan Respublikasının

Maliyyə Nazirliyinə 39842,6 min manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu

da 2016-cı ilin icrasından 32011,6 min manat və ya 5,1 dəfə, cari ilin təyinatından

2288,3 min manat və ya 6,1% və gözlənilən icradan 2476,1 min manat və ya 6,6%

çoxdur.

Layihədə Maliyyə Nazirliyi üzrə məhkəmələrin qərarlarına əsasən fiziki şəxslərə

dəymiş maddi və mənəvi ziyanın ödənilməsi məqsədilə 10000,0 min manat məbləğində

vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 6787,7 min manat və ya 3,1

dəfə, cari ilin gözlənilən icrasından 50,0 min manat və ya 0,5% çox olmaqla cari ilin

təyinatı səviyyəsindədir.

Büdcə layihəsində Nazirlik üzrə aztəminatlı şəxslərə, cinayət işi üzrə və inzibati

qaydada tutulmuş şəxslərə hüquqi yardım göstərilməsi, cinayət prosesində iştirak edən

şəxslər, habelə icraatında inzibati xəta haqqında iş olan hakimin yanına, səlahiyyətli

orqana (vəzifəli şəxsin yanına) gəlməklə əlaqədar zərərçəkmiş, tərcüməçi, ekspert,

mütəxəssis, şahid və hal şahidlərinə görülən işin haqqının ödənilməsi ilə bağlı xərclərə

1457,2 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin

icrasından 306,3 min manat və ya 26,6%, cari ilin təyinatından 162,1 min manat və ya

12,5%, gözlənilən icradan 162,1 min manat və ya 12,5% çoxdur.

Maliyyə Nazirliyi üzrə dövlət büdcəsinin iqtisadi təsnifatının digər ayrı-ayrı

bölmələri üzrə Layihədə nəzərdə tutulan 23884,9 min manat vəsaitin 14270,0 min

249

manatı iqtisadi təsnifatın "Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması" bölməsi üzrə,

5928,9 min manatı "Digər xərclər" bölməsi üzrə, 3686,0 min manatı "Qeyri-maliyyə

aktivlərinin alınması" bölməsi üzrə müxtəlif xərclərin ödənilməsinə nəzərdə tutulmuşdur.

Layihədə Maliyyə Nazirliyi üzrə dövlət büdcəsinin iqtisadi təsnifatının "Malların

(işlərin və xidmətlərin) satınalınması" bölməsi üzrə 14270,0 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 13025,6 min manat və ya 11,5

dəfə çox və cari ilin gözlənilən icrasından 139,8 min manat və ya 1% azdır. 2018-ci ildə

layihə üzrə həmin vəsaitin 14200,0 min manatı və ya 99,5%-i iqtisadi təsnifatın

"İdarənin saxlanılması" köməkçi bölməsi üzrə ciddi hesabat blanklarının hazırlanması

üçün mətbəə xərclərinə və 70,0 min manatı və ya 0,5%-i xarici ezamiyyə xərclərinə


Maliyyə Nazirliyi üzrə iqtisadi təsnifatın "Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması"

bölməsi üzrə layihədə Dövlət Xəzinədarlığı informasiya idarəetmə sisteminin tətbiqi

üçün 3686,0 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da cari ilin gözlənilən

icrasından 2293,0 min manat və ya 2,6 dəfə çoxdur. Proqnozlaşdırılan vəsaitin 1530,0

min manatı və ya 41,5%-i "Əsas vəsaitlər" köməkçi bölməsi üzrə maşın və

avadanlıqların alınmasına və 2156,0 min manatı və ya 58,5%-i "Qeyri-istehsal aktivləri"

köməkçi bölməsi üzrə istehsalatda istifadə olunmayan qeyri-maddi aktivlərin alınmasına


Büdcə layihəsində Nazirlik üzrə proqnozlaşdırılmış vəsaitin 4000,0 min manatı

iqtisadi təsnifatın "Digər xərclər" bölməsinin "Sair müxtəlif xərclər" köməkçi bölməsi üzrə

valyuta konvertasiyası üzrə xərclərin ödənilməsinə nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2017-

ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 20,0 min manat və ya 0,5% çoxdur.

“Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq kredit reytinqinin müəyyən olunması ilə

bağlı xərclər”ə Nazirlik üzrə büdcə layihəsində 500,5 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci ilin gözlənilən icrasından 2,5 min manat və ya

0,5 % çoxdur.

Bu bölmənin “Əsas bölmələrə aid olmayan sair xərclər” köməkçi bölməsində

Yerli İcra Hakimiyyəti Orqanları üzrə 2566,2 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki,

bu da 2016-cı ilin müvafiq xərci ilə müqayisədə 1120,3 min manat və ya 77,5%, 2017-ci

ilin təyinatına nisbətən 296,1 min manat və ya 13,0%, gözlənilən təyinata nisbətən


Bölmənin Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin tabeliyində olan Xarici Əlaqələr və

İnvestisiya Proqramları Departamenti üzrə 497,9 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır. Bu vəsait 2016-cı ilin icrasının müvafiq xərci ilə müqayisədə 41,0

250

min manat və ya 9,0%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 2,5 min manat və ya

0,5% çox, 2017-ci ilin təyinatı ilə eyni səviyyədə olmuşdur. Proqnozlaşdırılmış vəsaitin

388,3 min manatı və ya 78,0%-i mühafizə xərclərinə, 50,9 min manatı və ya 10,2%-i

elektrik və istilik enerjisi, su haqqı və kanalizasiya haqqı xərclərinə, 58,2 min manatı və

ya 11,7%-i inventar və avadanlıqların alınması və bank xərclərinə yönəldiləcəkdir.

Büdcə layihəsində bölmənin “Əsas bölmələrə aid olmayan sair xərclər” köməkçi

bölməsi çərçivəsində “Səfərbərlik ehtiyatları anbarları” üzrə 128,7 min manat vəsait

nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasının müvafiq xərci ilə müqayisədə 27,8

min manat və ya 27,6%, 2017-ci ilin təyinatına nisbətən 3,8 min manat və ya 3,0%,

gözlənilən icraya nisbətən 4,4 min manat və ya 3,5% çoxdur.

Bölmənin “Əsas bölmələrə aid olmayan sair xərclər” köməkçi bölməsi daxilində

“Ehtiyat idarəetmə məntəqələri” üzrə 2018-ci il üçün proqnozlaşdırılmış 38,5 min

manat vəsait 2016-cı ilin icrasından 10,1 min manat və ya 35,7%, 2017-ci ilin təyinatı

ilə eyni, gözlənilən icradan 0,2 min manat və ya 0,5% çoxdur.


3850,0 min manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bunun da 1050,0 min manatı və ya

27,3%-i Meşələrin Qorunub Saxlanılması və Təkrar İstehsalı Fondu (cari ilin müvafiq

göstəricisi ilə eyni), 2000,0 min manatı və ya 51,9 %-i Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə

Dövlət Fondu (cari ilin müvafiq göstəricisi ilə eyni), 100,0 min manatı və ya 2,6%-i

Mineral-Xammal Bazasının Bərpası üzrə Dövlət Fondu (cari ilin müvafiq göstəricisi ilə

eyni), 400,0 min manatı və ya 10,4 %-i Xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin idarə

edilməsi və mühafizəsi üçün yaradılan xüsusi Fondu (cari ilin müvafiq göstəricisinə

nisbətən 120,0 min manat və ya 42,9% çox), 100,0 min manatı və ya 2,6%-i Su

bioresurslarının artırılması, bərpası və mühafizəsi Fondu (cari ilin müvafiq

göstəricisindən 50,0 min manat və ya 2 dəfə çox), qalan 200,0 manatı və ya 5,2%-i isə

digər büdcə təşkilatları üzrə gözlənilən daxilolmalar kimi göstərilmişdir. Digər büdcə

təşkilatları üzrə gözlənilən daxilolmalar kimi göstərilmiş 200,0 min manat vəsaitin

konkret təşkilatlar üzrə bölgüsünün layihədə nəzərdə tutulması məqsədəuyğundur.

Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri 2016-cı ilin icrası

ilə müqayisədə 1412,6 min manat və ya 58% çox, 2017-ci ilin təyinatına nisbətən

2758,6 min manat və ya 41,7% və gözlənilən icra ilə müqayisədə 2725,5 min manat və

ya 41,4% azdır. Bu xərclərin 2017-ci ilin təyinatına və gözlənilən icrasına nisbətən az

proqnozlaşdırılması qeyd edilən sahələrdə büdcədənkənar vəsaitlər üzrə mövcud olan

potensialın tam istifadə edilməsi istiqamətində fəaliyyətin gücləndirilməsinin zəruri

olduğunu qeyd etmək imkanı verir.

251

Büdcə layihəsində “Fövqəladə halların nəticələrinin aradan qaldırılması ilə

bağlı xərclər”ə 20000,0 min manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da

2016-cı ilin icrasından 4973,7 min manat və ya 19,9% az, 2017-ci ilin təyinatı ilə eyni,

gözlənilən icra ilə müqayisədə 0,1 min manat və ya 0,5% çoxdur.

Beynəlxalq və respublika səviyyəli tədbirlərin keçirilməsi ilə bağlı xərclərə

2018-ci ildə 20000,0 min manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Həmin məbləğ

2016-cı ilin müvafiq icra göstəricisindən 4448,8 min manat və ya 28,6% çox, 2017-ci ilin

təyinatı ilə eyni, gözlənilən icradan 0,1 min manat və ya 0,5% çoxdur.

Büdcə layihəsində 5000,0 min manat vəsait “Dövlət maddi və material

ehtiyatlarının yaradılması ilə bağlı xərclər” üzrə alışlar və xidmətlərin alınmasına

nəzərdə tutulmuşdur. Bu məbləğ 2017-ci ilin təyinatından 600,0 min manat və ya 10,7%

və gözlənilən icradan 572,0 min manat və ya 10,3% azdır

“Dövlətdən sosial yardım alan aztəminatlı ailələrin əmlakının, dövlətə

məxsus əmlakın və dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlara məxsus

nəqliyyat vasitələrinin icbari sığortası ilə bağlı xərclər”in ödənilməsi üçün büdcə

layihəsində bu bölmədən iqtisadi təsnifatın “Sair müxtəlif xərclər” paraqrafı üzrə

11000,0 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 9000,0

min manat və ya 5,5 dəfə çox, 2017-ci ilin təyinatı ilə eyni, gözlənilən xərcindən isə 55,0

min manat və ya 0.5% çoxdur. Hesablama Palatası, əvvəlki rəylərdə qeyd edildiyi kimi,

bu məqsədlə ayrılmış vəsaitin səmərəli istifadəsini təmin etmək məqsədilə daha çox

riskə məruz qalma ehtimalı olan dövlət əhəmiyyətli bina və tikililərin ilk növbədə

sığortalanması məqsədəmüvafiqdir ki, bu da lisenziyaları olan yerli şirkətlərin cəlb

olunması və mövcud satınalma metodları tətbiq edilməklə həyata keçirilməsini

məqsədəmüvafiq hesab edir.

“Yerli xərclərdə nəzərdə tutulmayan zəruri sosial-iqtisadi və digər təyinatlı

tədbirlərin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclər”ə iqtisadi təsnifatın “Digər xərclər”

bölməsinin "Sair xərclər" paraqrafı üzrə layihədə 11657,9 min manat və ya 2016-cı ilin

icrasının müvafiq xərcindən 136,6 min manat və ya 1,2% çox, 2017-ci ilin təyinatı ilə

eyni və gözlənilən icraya nisbətən 59,3 min manat və ya 0,5% çoxdur.

“Kommunal, kommunikasiya xidmətləri və digər tədbirlər”ə iqtisadi təsnifatın

digər kommunal xidmətləri haqqının ödənilməsi paraqrafı üzrə 20800,0min manat vəsait

nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icra göstəricisindən 18005,1 min manat və ya

7,4 dəfə çox, 2017-ci ilin təyinatından isə 104200,0 min manat və ya 83,4% və

gözlənilən icradan 103575,0 min manat və ya 5,9 dəfə azdır.

252

Əvvəlki illərdən fərqli olaraq 2018-ci ilin büdcə layihəsində 3189,5 min manat

məbləğində vəsait "Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial

tədbirlər" üzrə birdəfəlik təyinatlı xərclərin maliyyələşdirilməsinə iqtisadi təsnifatın

“Dəftərxana və təsərrüfat xərcləri ” paraqrafı üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

2018-ci ilin büdcə layihəsində iqtisadi təsnifatın “Maddi istehsal ehtiyatları”

köməkçi bölməsi üzrə islahatlarla bağlı xərclərə 701100 min manat vəsait

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci ilin müvafiq göstəricisinə nisbətən 700,4 min

manat və ya 0,6 %, gözlənilən icradan 7585,0 min manat və ya 1,1 % çoxdur.

Beləliklə, dövlət büdcəsində 7,3% səviyyəsində proqnozlaşdırılmış “Əsas

bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsi üzrə xərclərin 49,3%-ni yerli xərclərdə nəzərdə

tutulmayan zəruri sosial-iqtisadi və digər təyinatlı tədbirlərin, kommunal, kommunikasiya

xidmətləri və digər tədbirlərin, əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial

tədbirlərin maliyyələşdirilməsi və islahatlarla bağlı xərclərə nəzərdə tutulmuşdur.

Hesablama Palatası qurumların xərclərinin dövlət büdcəsinin aidiyyəti bölmələri üzrə

maliyyələşdirildiyini, həmçinin kommunal, kommunikasiya xidmətləri və digər tədbirlərlə

bağlı xərclərin “Mənzil və kommunal təsərrüfat” bölməsində eyni adla

proqnozlaşdırldığını, ümumiyyətlə bu bölmə üzrə bölüşdürülməmiş vəsaitlərin icra

prosesində ayrı-ayrı funksional bölmələrdə qurumların xərclərinə yönəldliyini nəzərə

alaraq büdcə layihsəində müvafiq dəyişikliklərin aparılmasını, bu xərclərin məbləğinə

yenidən baxılmaqla optimallaşdırılmasını təklif edir.

3.5. Büdcədənkənar gəlir və xərclərin proqnozu

Büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar üzrə 2018-ci il üçün

nəzərdə tutulan proqnoz 460000,0 min manat məbləğində təşkil edir ki,buda 2016-cı ilin

icrasına nisbətən 220940,7 min manat və ya 92,4%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına

nisbətən isə 31000,0 min manat və ya 7,2% çoxdur.

Bu mənbədən büdcə daxlolmalarının həcmi cari ilin yanvar-avqust aylarında

əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 20,8% (25904,1 min manat) artaraq 150399,2 min

manat, cari il üzrə illik və 8 aylıq proqnozlara qarşı icrası səviyyəsi 35,1% və 99,9%

təşkil etmişdir.

Büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar üzrə növbəti il üçün

proqnozun 87,6%-i (403155,6 min manatı) yeddi dövlət qurumu üzrə, o cümlədən 8,1%-

i (37242,5 min manatı) Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyası üzrə,

29,3%-i (135000,0 min manatı) Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi üzrə,

4,3%-i (20000,0 min manatı) Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti yanında

253

Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi üzrə, 25,5%-i

(117339,3 min manatı) Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyi üzrə, 15,2%-i

(70000,0 min manat) Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Кomitəsi üzrə, 4,0%-i

(18183,8 min manatı) Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi üzrə, 1,2%-i (5390,0

min manatı) Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi üzrə nəzərdə tutulur.

2018-ci il dövlət büdcəsinin layihəsində büdcə təşkilatlarının iş və xidmətlərin

göstərilməsindən, məhsul satışından və digər fəaliyyətlərindən əldə etdikləri gəlirlərdən

formalaşan büdcədənkənar vəsaitləri üzrə xərcləri 460000,0 min manat nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu 2016-cı ilin icra göstəricisindən 220987,0 min manat və ya 92,5%,

2017-cı ilin proqnoz göstəricisindən 31000,0 min manat və ya 7,2%, 2017-ci ilin


Funksional təsnifatın ayrı-ayrı bölmələri üzrə dövlət büdcəsindən maliyyələşən

təşkilatların büdcədənkənar xərclərinə nəzər saldıqda, qeyd etmək olar ki, ümumilikdə 9

bölmə üzrə vəsait proqnozlaşdırılmış, 2017-ci illə müqayisədə bu bölmələrin 6-sı üzrə

azalma, 3-ü üzrə isə artım gözlənilir. 2017-ci illə müqayisədə “Ümumi dövlət xidmətləri”

bölməsi üzrə 21715,2 min manat və ya 11,8% olmaqla ən çox artım, “Əsas bölmələrə

aid edilməyən xidmətlər” bölməsi üzrə 2758,6 min manat və ya 41,7% olmaqla ən çox

azalma nəzərdə tutulmuşdur (Cədvəl 79).

Cədvəl 79. Funksional təsnifat üzrə dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri,min manat


icra

2017-ci il təsdiq edilmiş proqnoz


icra

2018-ci il layihə

2016-cı il icra ilə müqayisə

2017-ci ilin təsdiq edilmiş proqnozu ilə

müqayisə

2017-ci il gözlənilən icra ilə müqayisə


Ümumi dövlət xidmətləri 73478.1 184056.6 184151.0 205771.8 132293.7 280.0 21715.2 111.8 21620.7 111.7

Müdafiə 3929.0 6940.0 6905.3 6793.0 2864.0 172.9 -147.0 97.9 -112.3 98.4

Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq

128195.6 186649.8 183726.6 200478.6 72282.9 156.4 13828.8 107.4 16752.0 109.1

Təhsil 14882.2 21700.0 21483.0 22118.8 7236.6 148.6 418.8 101.9 635.8 103.0

Səhiyyə 4137.9 6170.0 6108.3 5890.0 1752.1 142.3 -280.0 95.5 -218.3 96.4

Sosial müdafiə və sosial təminat 0.0 100.0 90.0 60.0 60.0

-40.0 60.0 -30.0 66.7


3378.2 4970.0 4870.6 3786.8 408.7 112.1 -1183.2 76.2 -1083.8 77.7


8574.5 11805.0 11687.0 11251.0 2676.5 131.2 -554.0 95.3 -436.0 96.3

Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər 2437.4 6608.6 6575.5 3850.0 1412.6 158.0 -2758.6 58.3 -2725.5 58.6

Cəmi 239013.0 429000.0 425597.3 460000.0 220987.0 192.5 31000.0 107.2 34402.7 108.1

254

2014-2016-cı illər üzrə məlumatların təhlili göstərir ki, proqnozlaşdırılmış

büdcədənkənar gəlir və xərclərin icra səviyyəsi artmaqdadır. Belə ki, müvafiq xərclər

2014-cü ildə 400,0 mln. manat olmaqla proqnozlaşdırılmış və ilin sonuna 206,2 mln.

manat məbləğində (proqnozlaşdırılmış xərclərin 51,5% -i səviyyəsində), 2015-ci ildə

300, mln manata qarşı 201,8 mln. manat məbləğində (proqnozlaşdırılmış xərclərin

67,3%-i səviyyəsində), 2016-cı ildə 305,0 mln. manata qarşı 239,0 mln. manat

(proqnozlaşdırılmış xərclərin 78,4% -i səviyyəsində) icra edilmişdir. 2017-ci ilin icra

göstəricisinin isə 425,6 mln. manat və ya təsdiq edilmiş proqnozun 99,2% səviyyəsində

olması gözlənilir. Qeyd edək ki, 2017-ci ilin 6 ayı üzrə büdcə təşkilatlarından alınmış

məlumatların təhlili göstərir ki, büdcədənkənar xərclərin icrası 116,3 mln. manat təşkil

etmişdir ki, bu da illik proqnozun 27,1%-ni, gözlənilən icra göstəricisinin 27,3%-ni, 6 ay

üzrə müəyyən edilmiş 146,2 mln. manat məbləğində planın isə 79,4%-ni təşkil edir.

2016-cı ilin icra göstəriciləri ilə müqayisədə 2018-ci ilin büdcə layihəsində

büdcədənkənar xərclər üzrə nəzərəçarpacaq artım 130,4 mln. manat və ya 2,8 dəfə

olmaqla “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsinin “Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları”

paraqrafı üzrə nəzərdə tutulmuşdur. Başqa sözlə, büdcədənkənar xərclər üzrə nəzərdə

tutulmuş ümumi artımın 59,0%-i bu paraqrafın payına düşür. Paraqraf üzrə

proqnozlaşdırılmış artımın 95,1%-i və ya 124,0 mln. manatının 3 qurum üzrə müvafiq

xərclərin artımı hesabına formalaşması gözlənilir. Belə ki, 2016-cı ilin icra göstəriciləri ilə

müqayisədə Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi üzrə büdcədənkənar

xərclərin 78,8 mln. manat və ya 2,4 dəfə artaraq 135,0 mln. manat, Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Administrasiyası üzə 33,7 mln. manat və ya 10,6 dəfə

artaraq 37,2 mln. manat, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara

Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi üzrə 11,5 mln. manat və ya 2,4

dəfə artaraq 20,0 mln. manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır.

Qeyd edək ki, 2018-ci ilin büdcə layihəsində büdcədənkənar xərclərin artımla

nəzərdə tutulması əsasən institusional dəyişikliklərlə bağlı olmuşdur. Belə ki, bəzi

qurumlar üzrə xidmətlərə görə ödənilən dövlət rüsumlarından, həmçinin tətbiq edilən

maliyyə sanksiyalarından qurumların hesabına daxil olan vəsaitin məbləği artırılmışdır.

“ASAN xidmət” tərəfindən yığılan dövlət rüsumunun 50%-nin Agentliyin xəzinə

hesabına daxil edilməsi və həmin vəsaitin bölgüsü ilə bağlı qərar qəbul edilmiş,

həmçinin vergi orqanları tərəfindən tətbiq edilən və dövlət büdcəsinə daxil olan maliyyə

sanksiyaları məbləğinin 50%-nin müvafiq icra hakimiyyəti orqanının hesabına

köçürülməsi ilə bağlı Vergi Məcəlləsinin 22-ci maddəsində dəyişiklik edilmişdir ki, bu da

255

həmin qurumlar üzrə 2018-ci ildə büdcədənkənar gəlir və bu gəlirlərdən formalaşan

xərclərin artımla nəzərdə tutulmasınə səbəb olmuşdur.

İqtisadi təsnifat üzrə 2017-ci ilin büdcə layihəsində olduğu kimi 2018-ci ildə də

büdcədənkənar xərclərdə malların (işlərin və xidmətlərin) alınması və digər xərclərlə

yanaşı, əməyin ödənişi, qrantlar və digər ödənişlər, təqaüdlər və sosial müavinətlər,

qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması üzrə də vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Hesablama

Palatasının əvvəlki Rəylərində göstərildiyi kimi, büdcədənkənar xərclərin iqtisadi

təsnifatın ayrı-ayrı bölmələri üzrə proqnozlaşdırılması şəffaflıq və hesabatlılığın təmin

olunması istiqamətində atılan addım kimi qiymətləndirilməlidir.

2018-ci il dövlət büdcəsində büdcədənkənar xərclər üzrə nəzərdə tutulmuş 460,0

mln. manat vəsaitin 220,4 mln. manatını və ya 47,9%-ni əməyin ödənişi (2017-ci illə

müqayisədə 13,1% çox olmaqla), 77,4 mln. manatını və ya 16,8%-ni malların (işlərin və

xidmətlərin) alınması (2017-ci illə müqayisədə 11,8% çox olmaqla), 1,6 mln. manatını və

ya 0,3%-ni təqaüdlər və sosial müavinətlər (2017-ci illə müqayisədə 2,2 dəfə çox

olmaqla), 209,0 min manatını və ya 0,05%-ni qrantlar və digər ödənişlər (2017-ci illə

müqayisədə 9,7% çox olmaqla), 15,4 mln. manatını və ya 3,4%-ni digər xərclər (2017-ci

illə müqayisədə 5 dəfə az olmaqla), 145,0 mln. manatını və ya 31,5%-ni qeyri-maliyyə

aktivlərinin alınması xərcləri (2017-ci illə müqayisədə 66,4% çox olmaqla) təşkil edir.

İnzibati təsnifat üzrə təhlil göstərir ki, 2018-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə

tutulmuş müvafiq xərclər 45 qurum və 8 funksional bölmə üzrə digər büdcə təşkilatları

üzrə gözlənilən xərcləri (əvvəlcədən proqnozlaşdırıla bilməyən) əhatə edir.

Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi üzrə büdcədənkənar xərclərin proqnozu

135,0 mln. manat təşkil etməklə dövlət büdcəsinin ümumi büdcədənkənar xərclərində

ən yüksək (29,3%) xüsusi çəkiyə malikdir (Cədvəl 80). Bu qurum üzrə 2017-ci ilin 6

ayında büdcədənkənar xərclər 34,7 mln. manat məbləğində və ya 6 ay üçün müəyyən

edilmiş planın 90,2%-i səviyyəsində icra edilmişdir.

Büdcədənkənar xərclərdə nəzərəçarpacaq paya malik olan digər qurumlar

sırasında isə Azərbaycan Respublikasının Dахili İşlər Nazirliyi (25,5%), Azərbaycan

Respublikasının Dövlət Gömrük Кomitəsi (15,2%) kimi qurumları qeyd edə bilərik

(Cədvəl 80).

Qeyd etmək lazımdır ki, 2018-ci ilin büdcə layihəsində bəzi qurumlar üzrə

büdcədənkənar xərclərin artmasına baxmayaraq həmin qurumlar üzrə büdcədən

maliyyələşdirilən xərclərin də məbləği 2017-ci ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə

çox nəzərdə tutulmuşdur. Bu isə büdcə təşkilatlarının büdcədən maliyyələşən xərcləri

müəyyən edilərkən onların büdcədənkənar vəsaitlərinin nəzərə alınmaması ilə bağlıdır.

256

Hesablama Palatasının əvvəlki Rəylərində bildirildiyi kimi, büdcə təşkilatlarının

büdcədən maliyyələşən xərcləri müəyyən edilərkən onların büdcədənkənar vəsaitlərinin

nəzərə alınmasına dair konkret mexanizmin hazırlanması zəruridir.

Funksional təsnifatın ayrı-ayrı bölmələrində qurumların xüsusi çəki göstəricisi ilə

bağlı qeyd etmək olar ki, burada bəzi qurumlar əhəmiyyətli paya malikdir. Belə ki,

“Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsi üzrə nəzərdə tutulmuş büdcədənkənar vəsait

tam olaraq Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət

Komitəsi üzrə, “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsi üzrə büdcədənkənar xərclərin 65,6%-i

Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi, “Müdafiə” bölməsi üzrə 61,8%-i

Azərbaycan Respublikasının Müdаfiə Nazirliyi, “Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə

və prokurorluq” bölməsi üzrə büdcədənkənar xərclərin 58,5%-i Azərbaycan

Respublikasının Dахili İşlər Nazirliyi, “Təhsil” bölməsi üzrə büdcədənkənar xərclərin

82,2%-i Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi, Səhiyyə bölməsi üzrə

büdcədənkənar xərclərin 50,9%-i Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Xüsusi Tibb

Хidməti və 45,7%-i Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi, “Mədəniyyət,

incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə

fəaliyyət” bölməsi üzrə büdcədənkənar xərclərin 66,2%-i Azərbaycan Respublikasının

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq

və ətraf mühitin mühafizəsi” bölməsi üzrə büdcədənkənar xərclərin 31,1%-i Azərbaycan

Mеliоrasiya və Su təsərrüfatı Аçıq Səhmdar Cəmiyyəti üzrə, “Əsas bölmələrə aid

edilməyən xidmətlər” bölməsi üzrə büdcədənkənar xərclərin 51,9%-i Ətrаf Mühitinin

Mühаfizəsi üzrə Dövlət Fondu üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, cari ildə bəzi dövlət qurumlarının publik hüquqi şəxsə

çevrilməsi bu təşkilatlar üzrə növbəti ildə büdcədənkənar xərclərin nəzərdə

tutulmamasına səbəb olmuşdur. Belə ki, qanunvericiliyə əsasən 2018-ci ilin dövlət

büdcəsininin layihəsində publik hüquqi şəxslər üzrə iş və xidmətlərin göstərilməsindən,

məhsul satışından və digər fəaliyyətlərindən əldə edilən gəlirlər və bu gəlirlərdən

formalaşan vəsaitlər üzrə xərclər nəzərdə tutulmamışdır.

Bununla belə, funksional təsnifatın ayrı-ayrı bölmələrində publik hüquqi şəxs kimi

fəaliyyətini davam etdirən təşkilatlara qismən maliyyə yardımının ayrılması (subsidiya)

üçün vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

257

Cədvəl 80. Inzibati təsnifat üzrə büdcədənkənar xərclər, min manatla

Funksional bölmələr üzrə qurumlar 2018-ci il layihə

Ümumi dövlət xidmətləri 205771,8

O cümlədən Qanunvericilik və icrа hаkimmiyyəti оrqаnlаrı üzrə 201666,7

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyası 37242,5

Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi 135000,0

Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi 130,0

Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi 82,0

Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi 170,0

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial

İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi 20000,0

Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi 2800,0

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mülki Aviasiya Administrasiyası 400,0

Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Qiymətli Metallara və Qiymətli Daşlara

Nəzarət Dövlət Xidməti 40,0

Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi 2900,0

Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi 20,0

Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti

Xidməti 20,0

Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və

İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti 110,0

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dəniz Administrasiyası 79,5

Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı

və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidməti 16,0

Azərbaycan Respublikasının şəhər (rayon) icra hakimiyyəti orqanları 1156,8

Digər büdcə təşkilatları üzrə gözlənilən xərclər 1500,0

elm xərcləri 4105,1

Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi 1475,1

Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi 250,0

Azərbaycan Respublikasının Müdаfiə Sənаyеsi Nazirliyi 130,0

Azərbaycan Milli Еlmlər Акаdеmiyаsı 2000,0

"Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Еlmi Mərkəzi 50,0


Müdafiə 6793,0

Azərbaycan Respublikasının Müdаfiə Nazirliyi 4200,0

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Təhlükəsizlik Xidməti 1453,0

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sərhəd Xidməti 940,0


Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq 200478,6

Azərbaycan Respublikasının Dахili İşlər Nazirliyi 117339,3

Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi 3125,0

Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi 545,8

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Кomitəsi 70000,0

Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyinin Dахili Qoşunların Baş İdarəsi 65,0

Azərbaycan Respublikasının Хüsusi Dövlət Mühаfizə Хidməti 3400,0

Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin Penitensiar Xidməti 1200,0

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Xidməti 3800,0


Təhsil 22118,8

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi 965,0



Mаliyyə Nazirliyinin Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzi 100,0


258

Səhiyyə 5890,0


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Xüsusi Tibb Хidməti 3000,0


Sosial müdafiə və sosial təminat 60,0

Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi 60,0

Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid

edilməyən sahədə fəaliyyət 3786,8

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi 2508,0


Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Mirzə Fətəli Axundov аdınа

Azərbaycan Milli Kitabxanası 15,0

Beynəlxalq Muğam Mərkəzi 60,0

Heydər Əliyev Mərkəzi 952,4


Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi 11251,0

Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi 630,0

Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı

və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidməti 196,0

Azərbaycan Mеliоrasiya və Su təsərrüfatı Аçıq Səhmdar Cəmiyyəti 3500,0

Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yаnındа dövlət Baytarlıq Nəzarəti

Хidməti 2970,0

Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yаnındа Dövlət Fitosanitar Nəzarəti

Xidməti 3455,0


Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər 3850,0

Meşələrin Qorunub Saxlanılması və Təkrar İstifadəsi Fondu 1050,0

Ətrаf Mühitinin Mühаfizəsi üzrə Dövlət Fondu 2000,0

Minеrаl-Хаmmаl Bazasının Bərpası üzrə Dövlət Fondu 100,0

Хüsusi Mühafizə olunan təbiət ərazilərinin idarə edilməsi və mühafizəsi üçün yaradılan

müvafiq idarələrin xüsusi Fondları 400,0

Su bioresurslarının artırılması, bərpası və mühafizəsi Fondu 100,0


Cəmi 460000,0

3.6.Birdəfəlik təyinatlı xərclər

“Büdcə zərfi”nə daxil edilən məlumatların təhlili əsasında Hesablama Palatasının

hesablamalarına görə 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində birdəfəlik təyinatlı

vəsaitlər üzrə 1611,8 mln. manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da

2016-cı ilin icra göstəricisindən 410,8 mln. manat və ya 20,2% az, 2017-ci ilin gözlənilən

icra göstəricisindən 224,6 mln. manat və ya 16,2%çoxdur.

2018-ci ilin büdcə layihəsində funksional təsnifatın 2 bölməsi (“Yanacaq və

Enerji” bölməsi və “Nəqliyyat və Rabitə” bölməsi) istisna olmaqla qalan 12 bölməsində

birdəfəlik təyinatlı vəsaitlər nəzərdə tutulmuşdur.

Növbəti ilin dövlət büdcəsinin layihəsi ilə bağlı məlumatların təhlili göstərir ki,

funksional təsnifatın 1 bölməsi üzrə nəzərdə tutulan birdəfəlik təyinatlı vəsaitlərin dövlət

259

büdcəsinin birdəfəlik təyinatlı vəsaitlərində xüsusi çəkisi daha yüksəkdir. Belə ki, dövlət

büdcəsində birdəfəlik təyinatlı vəsaitlərin 46,7%-i “Əsas bölmələrə aid edilməyən

xidmətlər” bölməsinin payına düşür. “Sənaye, tikinti və faydalıq qazıntılar” bölməsi üzrə

isə birdəfəlik təyinatlı vəsaitlərin dövlət büdcəsinin müvafiq xərclərində payı ən az

olmaqla 0,1%-səviyyəsində nəzərdə tutulmuşdur.

Məlumatların təhlili göstərir ki, funksional təsnifatın bəzi bölmələri üzrə birdəfəlik

təyinatlı vəsaitlərin proqnozu 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisi ilə müqayisədə

nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlənir. Belə ki, büdcə layihəsində “Məhkəmə hakimiyyəti,

hüquq mühafizə və prokurorluq”, “Sosial müdafiə və sosial təminat”, “Mənzil və

kommunal təsərrüfatı” bölmələri üzrə nəzərdə tutulmuş birdəfəlik təyinatlı vəsaitlər

2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisindən müvafiq olaraq 34,1 dəfə, 4,0 dəfə və 63,9

dəfə çoxdur (Cədvəl 81).

Cədvəl 81. Funksional təsnifat üzrə birdəfəlik təyinatlı vəsaitlər, min manatla

Xərclərin istiqamətləri 2016-cı il

icra


icra

2018-ci il layihə


2017-ci il gözlənilən icra ilə

müqayisə


Ümumi dövlət xidmətləri

Maddi-texniki təminatın möhkəmləndirilməsi

7876,5 969,2 3359,3 -4517,2 42,6 2390,1 346,6

Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər sosial tədbirlər

3351,1 490,6 1003,2 -2347,9 29,9 512,6 204,5

Maddi-texniki təminatın möhkəmləndirilməsi və əsaslı təmir

0,0 490,6 4113,1 4113,1 3622,5 838,4

Qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının təşkilatı strukturunun təkmilləşdirilməsi

3241,0 13087,8 20355,9 17114,9 628,1 7268,1 155,5

Cəmi 14468,6 15038,2 28831,5 14362,9 199,3 13793,3 191,7

Müdafiə


335243,1 0,0 73331,3 -261911,8 21,9 73331,3


63683,8 0,0 14774,1 -48909,7 23,2 14774,1

Cəmi 398926,9 0,0 88105,4 -310821,5 22,1 88105,4

Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq mühafizə və prokurorluq


450,0 0,0 37191,9 36741,9 8264,9 37191,9


36434,9 1209,9 4081,8 -32353,1 11,2 2871,9 337,4

Cəmi 36884,9 1209,9 41273,7 4388,8 111,9 40063,8 3411,3

Təhsil

Dövlət sifarişi ilə ali təhsilin maliyyələşdirilməsi və təhsil sahəsində digər tədbirlər

301601,1 272524,0 194025,3 -107575,8 64,3 -78498,7 71,2

260


0,0 0,0 25196,8 25196,8 25196,8

Cəmi 301601,1 272524,0 219222,1 -82379,0 72,7 -53301,9 80,4

Səhiyyə

Səhiyyə sahəsinə aid olan digər tədbirlər

32146,0 0,0 0,0 -32146,0 0,0 0,0


996,7 0,0 0,0 -996,7 0,0 0,0


0,0 5013,4 8037,9 8037,9 3024,5 160,3

Cəmi 33142,7 5013,4 8037,9 -25104,8 24,3 3024,5 160,3

Sosial müdafiə və sosial təminat

0,0 0,0

Sosial müdafiə,pensiya və digər sosial təminat xərcləri

615859,2 4990,9 20064,0 -595795,2 3,3 15073,1 402,0


3800,0 0,0 0,0 -3800,0 0,0 0,0

Cəmi 619659,2 4990,9 20064,0 -599595,2 3,2 15073,1 402,0


Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə tədbirlər

5669,3 0,0 0,0 -5669,3 0,0 0,0


17069,9 27797,7 35112,0 18042,1 205,7 7314,3 126,3


0,0 4915,7 6023,3 6023,3 1107,6 122,5

Cəmi 22739,2 32713,4 41135,3 18396,1 180,9 8421,9 125,7


Yaşayış məntəqələrinə aid olan kommunal təyinatlı infrastrukturların bərpa və yenidənqurulması, abadlaşdırılması

104005,3 1960,0 95200,0 -8805,3 91,5 93240,0 4857,1

Kommunal, kommunikasiya xidmətlərinin ödənilməsi

66798,4 0,0 30000,0 -36798,4 44,9 30000,0

Cəmi 170803,7 1960,0 125200,0 -45603,7 73,3 123240,0 6387,8

Yanacaq və Enerji 0,0 0,0


2865,0 0,0 0,0 -2865,0 0,0 0,0

Cəmi 2865,0 0,0 0,0 -2865,0 0,0 0,0


261


47301,0 0,0 80000,0 32699,0 169,1 80000,0


42807,9 0,0 0,0 -42807,9 0,0 0,0

Cəmi 90108,9 0,0 80000,0 -10108,9 88,8 80000,0

Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar


1500,0 1500,0 1500,0 0,0 100,0 0,0 100,0


5440,3 0,0 0,0 -5440,3 0,0 0,0

Cəmi 6940,3 1500,0 1500,0 -5440,3 21,6 0,0 100,0

Nəqliyyat və rabitə 0,0 0,0

Nəqliyyat sahəsi üzrə islahatların aparılması və digər tədbirlər

5881,1 0,0 0,0 -5881,1 0,0 0,0

Nəqliyyat, rabitə, informasiya, kommunikasiya sahələrində islahatların aparılması və digər tədbirlər

0,0 2361,6 0,0 0,0 -2361,6 0,0

Cəmi 5881,1 2361,6 0,0 -5881,1 0,0 -2361,6 0,0

İqtisadi fəaliyyət

Maliyyə sağlamlaşdırılması tədbirləri, o cümlədən nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan müəssisələrin nizamnamə kapitalının artırılması ,həmin müəssisələrin fəaliyyəti ilə əlaqədar zərərin ödənilməsi də daxil olmaqla bəzi öhdəliklərin tənzimlənməsi.

151301,6 9950,0 0,0 -151301,6 0,0 -9950,0 0,0

Xarici qrantlar hesabına həyata keçirilən layihələr ilə bağlı xərclər

6854,0 19900,0 29000,0 22146,0 423,1 9100,0 145,7


0,0 0,0 6481,0 6481,0 6481,0

Bir sıra dövlət müəssisələrində islahatların aparılması ilə bağlı texniki iqtisadi

0,0 4975,0 5000,0 5000,0 25,0 100,5

Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlər

0,0 9950,0 15000,0 15000,0 5050,0 150,8

Sosial mənzillərin tikintisi və ipoteka ilə bağlı xərclər

0,0 149250,0 150000,0 150000,0 750,0 100,5

Cəmi 158155,6 194025,0 205481,0 47325,4 129,9 11456,0 105,9

Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər

Səfərbərlik ehtiyatları anbarları

100,8 124,3 128,7 27,9 127,7 4,4 103,5

Ehtiyat idarəetmə məntəqələri

28,4 38,3 38,5 10,1 135,6 0,2 100,5

262

Yerli xərclərdə nəzərdə tutulmayan zəruri sosial-iqtisadi və digər təyinatlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclər

11521,3 11598,6 11657,9 136,6 101,2 59,3 100,5


2794,9 124375,0 20800,0 18005,1 744,2 -103575,0 16,7

Dövlət maddi və material ehtiyatlarının yaradılması ilə bağlı xərclər

0,0 5572,0 5000,0 5000,0 -572,0 89,7

Ünvanlı sosial yardım alan aztəminatlı ailələrin əmlakının, dövlətə məxsus əmlakın və dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlara məxsus nəqliyyat vasitələrinin icbari sığortası

2000,0 10945,0 11000,0 9000,0 550,0 55,0 100,5

Sosial-iqtisadi və digər zəruri tədbirlərin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclər

63374,1 9651,5 0,0 -63374,1 0,0 -9651,5 0,0

Valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsi

80584,8 0,0 0,0 -80584,8 0,0 0,0


0,0 0,0 3189,5 3189,5 3189,5

İslahatlarla bağlı xərclər 0,0 693515,0 701100,0 701100,0 7585,0 101,1

Cəmi 160404,3 855819,7 752914,6 592510,3 469,4 -102905,1 88,0

Yekun 2022581,5 1387156,1 1611765,5 -410816,0 79,7 224609,4 116,2

Birdəfəlik təyinatlı vəsaitlərin funksional təsnifatın ayrı-ayrı bölmələrində xüsusi

çəkisinə gəldikdə isə (ümumiyyətlə birdəfəlik təyinatlı vəsaitlər nəzərdə tutulmayan

bölmələr istisna olmaqla) bu göstərici 0,03%-83,7% arasında dəyişir. Belə ki, birdəfəlik

təyinatlı vəsaitlərin “İqtisadi fəaliyyət” bölməsində payı 83,7%, “Əsas bölmələrə aid

edilməyən xidmətlər” bölməsində 50,3%, “Mənzil və kommunal təsərrüfatı”

bölməsində27,4% təşkil etməklə ən yüksək, “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar”

bölməsində 0,03%, təşkil etməklə ən aşağı göstərici olmuşdur.

Birdəfəlik təyinatlı vəsaitlər üzrə növbəti ilin proqnoz göstəricilərinin 2017-ci ilin

gözlənilən icra göstəriciləri iləmüqayisəsi bəzi əhəmiyyətli dəyişikliklərin nəzərdə

tutulduğunu göstərir. Belə ki, “Maddi texniki təminatın möhkəmləndirilməsi” xərcləri

120,4 mln. manat olmaqla 124,2 dəfə çox, “Yaşayış məntəqələrinə aid olan kommunal

təyinatlı infrastrukturların bərpa və yenidənqurulması, abadlaşdırılması” xərcləri 95,2

mln. manat olmaqla 48,6 dəfə çox, “Əməyin ödənişi xərclərinin tənzimlənməsi və digər

sosial tədbirlər”üzrə xərclər 62,3 mln. manat olmaqla 5,4 dəfə çox, “Sosial

müdafiə,pensiya və digər sosial təminat xərcləri” 20,1 mln. manat olmaqla 4,0 dəfə çox,

263

“Kommunal, kommunikasiya xidmətlərinin ödənilməsi” üzrə xərclər isə 2,4 dəfə az

olmaqla 50,8 mln. manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır (Cədvəl 82).

Eyni zamanda qeyd olunmalıdır ki, 2018-ci ilin büdcə layihəsində “Maliyyə

sağlamlaşdırılması tədbirləri, o cümlədən nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan

müəssisələrin nizamnamə kapitalının artırılması,həmin müəssisələrin fəaliyyəti ilə

əlaqədar zərərin ödənilməsi də daxil olmaqla bəzi öhdəliklərin tənzimlənməsi”,

“Nəqliyyat, rabitə, informasiya, kommunikasiya sahələrində islahatların aparılması və

digər tədbirlər” və “Sosial-iqtisadi və digər zəruri tədbirlərin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı

xərclər” üzrəvəsait 2017-ci ildən fərqli olaraq proqnozlaşdırılmamışdır.

Cədvəl 82. İnzibati təsnifat üzrə birdəfəlik təyinatlı vəsaitlərin təyinatı və icrası, min manat

Xərclərin istiqamətləri 2016-cı il

icra


icra

2018-ci il layihə


2017-ci il gözlənilən icra ilə müqayisə


Bir sıra dövlət müəssisələrində islahatların aparılması ilə bağlı texniki iqtisadi

0,0 4975,0 5000,0 5000,0 25,0 100,5

Dövlət maddi və material ehtiyatlarının yaradılması ilə bağlı xərclər

0,0 5572,0 5000,0 5000,0 -572,0 89,7

Dövlət sifarişi ilə ali təhsilin maliyyələşdirilməsi və təhsil sahəsində digər tədbirlər

301601,1 272524,0 194025,3 -107575,8 64,3 -78498,7 71,2

Ehtiyat idarəetmə məntəqələri 28,4 38,3 38,5 10,1 135,6 0,2 100,5


103469,8 11629,6 62306,6 -41163,2 60,2 50677,0 535,8

İslahatlarla bağlı xərclər 0,0 693515,0 701100,0 701100,0 7585,0 101,1


47301,0 0,0 80000,0 32699,0 169,1 80000,0


77898,6 124375,0 50800,0 -27098,6 65,2 -73575,0 40,8


386377,5 969,2 120363,5 -266014,0 31,2 119394,3 12418,9


21866,6 28288,3 39225,1 17358,5 179,4 10936,8 138,7

Maliyyə sağlamlaşdırılması tədbirləri, o cümlədən nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan müəssisələrin nizamnamə kapitalının artırılması ,həmin müəssisələrin fəaliyyəti ilə əlaqədar zərərin ödənilməsi də daxil olmaqla bəzi öhdəliklərin tənzimlənməsi.

151301,6 9950,0 0,0 -151301,6 0,0 -9950,0 0,0

Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə tədbirlər

5669,3 0,0 0,0 -5669,3 0,0 0,0


1500,0 1500,0 1500,0 0,0 100,0 0,0 100,0

Nəqliyyat sahəsi üzrə islahatların aparılması və digər tədbirlər

5881,1 0,0 0,0 -5881,1 0,0 0,0

Nəqliyyat, rabitə, informasiya, kommunikasiya sahələrində islahatların aparılması və digər tədbirlər

0,0 2361,6 0,0 0,0 -2361,6 0,0

264

Qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının təşkilatı strukturunun təkmilləşdirilməsi

3241,0 13087,8 20355,9 17114,9 628,1 7268,1 155,5

Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlər

0,0 9950,0 15000,0 15000,0 5050,0 150,8

Səfərbərlik ehtiyatları anbarları 100,8 124,3 128,7 27,9 127,7 4,4 103,5

Səhiyyə sahəsinə aid olan digər tədbirlər

32146,0 0,0 0,0 -32146,0 0,0 0,0

Sosial mənzillərin tikintisi və ipoteka ilə bağlı xərclər

0,0 149250,0 150000,0 150000,0 750,0 100,5

Sosial müdafiə,pensiya və digər sosial təminat xərcləri

615859,2 4990,9 20064,0 -595795,2 3,3 15073,1 402,0

Sosial-iqtisadi və digər zəruri tədbirlərin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclər

63374,1 9651,5 0,0 -63374,1 0,0 -9651,5 0,0

Ünvanlı sosial yardım alan aztəminatlı ailələrin əmlakının, dövlətə məxsus əmlakın və dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlara məxsus nəqliyyat vasitələrinin icbari sığortası

2000,0 10945,0 11000,0 9000,0 550,0 55,0 100,5

Valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsi 80584,8 0,0 0,0 -80584,8 0,0 0,0

Xarici qrantlar hesabına həyata keçirilən layihələr ilə bağlı xərclər

6854,0 19900,0 29000,0 22146,0 423,1 9100,0 145,7

Yaşayış məntəqələrinə aid olan kommunal təyinatlı infrastrukturların bərpa və yenidənqurulması, abadlaşdırılması

104005,3 1960,0 95200,0 -8805,3 91,5 93240,0 4857,1

Yerli xərclərdə nəzərdə tutulmayan zəruri sosial-iqtisadi və digər təyinatlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclər

11521,3 11598,6 11657,9 136,6 101,2 59,3 100,5

Yekun 2022581,5 1387156,1 1611765,5 -410816,0 79,7 224609,4 116,2

265

IV BÖLMƏ. DÖVLƏT BORCUNUN VƏ BÜDCƏ KƏSİRİNİN MALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİ

4.1. Dövlət borcunun və dövlət borclanma limitinin strukturu

Dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmət edilməsi ilə bağlı xərclər 2018-ci ilin

dövlət büdcəsi layihəsində 2262777,5 min manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur.

Həmin məbləğin 2018-ci il dövlət büdcəsinin gəlirlərinin təqribən 11,2%-ni, xərclərinin

isə 10,8%-ni təşkil edəcəyi proqnozlaşdırılır (Cədvəl 83).

Cədvəl 83. Dövlət büdcəsində dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmət edilməsi ilə bağlı xərclərin tərkibi, milyon manatla

Dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmət

edilməsi ilə bağlı xərclərin tərkibi

2018-ci ilin Dövlət

büdcəsinin

Layihəsi

2017-cı ilin Dövlət

büdcəsinin göstəriciləri

ilə fərq

milyon manat milyon

manatla %

Daxili dövlət borcu üzrə 103,2 42,0 68,7%

faiz ödənişləri 80,2 40,0 99,6%

əsas borc üzrə ödənişlər 23,0 2,0 9,5%

Xarici dövlət borcu üzrə 2 159,6 579,0 36,6%

faiz ödənişləri 533,6 191,8 56,1%

əsas borc üzrə ödənişlər 1 626,0 387,2 31,3%

Cəmi 2 262,8 621,0 37,8%

2018-ci il üçün xarici dövlət borcu üzrə ödənişlər 2159597,1 min manat

məbləğində proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin

ümumi məbləğinin 95,4%-inə, dövlət büdcəsi gəlirlərinin 10,7%-inə, dövlət büdcəsi

xərclərinin 10,3%-inə bərabərdir. Xarici dövlət borcu üzrə ödənişlər 2016-cı ildə

1472453,8 min manat (həmin ilin dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərdə xüsusi çəkisi

83,2%) məbləğində olmuş, 2017-ci ilə isə 1580636,3 min manat (həmin ilin dövlət

borcuna xidmətlə bağlı xərclərdə xüsusi çəkisi 96,3%) məbləğində


Daxili dövlət borcu üzrə ödənişlər 2018-ci il üçün 103180,4 min manat

məbləğində nəzərdə tutulmuşdur ki, bu, dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin ümumi

məbləğinin 4,6%-inə, dövlət büdcəsi gəlirlərinin 0,51%-inə, dövlət büdcəsi xərclərinin

0,5%-inə bərabərdir. Həmin ödənişlər üzrə icra 2016-cı ildə 296609,7 min manat (dövlət

borcuna xidmətlə bağlı xərclərin ümumi məbləğində xüsusi çəkisi 16,8%) təşkil etmiş,

2017-ci ilə 61163,4 min manat (dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin ümumi

məbləğində xüsusi çəkisi 3,7%) məbləğində proqnozlaşdırılmışdır.

266

Beləliklə, dövlət borcunun 2017-2018-ci illərdə proqnozlaşdırılmış xidmət

xərclərinin təhlilinə əsasən qeyd etmək olar ki, bu istiqamətə yönəldilən vəsaitin həcmi

2017-ci ilin proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə 620977,8 min manat artmışdır. Müvafiq

artım daxili borca xidmət xərci üzrə 68,7% (42017,0 min manat) və xarici borca xidmət

xərci üzrə 36,6% (578960,8 min manat) təşkil etmişdir.

Qeyd olunduğu kimi, xarici dövlət borcu üzrə ödənişlər 2018-ci ilin dövlət büdcəsi

gəlirlərinin 10,7%-ini, dövlət büdcəsi xərclərinin 10,3%-ini təşkil edəcək.

Dövlət büdcəsinin layihəsi üzrə təqdim edilən məlumatlara əsasən, 2018-ci ildə

xarici dövlət borcu üzrə ödənişlərin 533591,4 min manat məbləğini (xüsusi çəkisi

24,7%) faiz ödənişləri, 1626005,7 min manat məbləğini (xüsusi çəkisi 75,3%) əsas borc

üzrə ödənişlər təşkil edəcək. 2017-ci ilin dövlət büdcəsi üzrə xarici dövlət borcu üzrə

proqnozlaşdırılmış ödənişlərin ümumi məbləğində faiz ödənişləri 341809,4 min manat

(xüsusi çəkisi 21,6%), əsas borc üzrə ödənişlər isə 1238827,0 min manat (xüsusi çəkisi

78,4%) nəzərdə tutulmuşdur (Cədvəl 84).

Cədvəl 84. Xarici dövlət borcu üzrə ödənişlərin ödəniş növləri üzrə 2017-ci və 2018-ci illərdə proqnozlaşdırılan strukturu, min manatla

Sıra

№-si İllər

Faiz ödənişləri Əsas borc üzrə

ödənişlər

Cəmi

məbləğ xüsusi

çəkisi, %

məbləğ xüsusi

çəkisi, %

məbləğ %

1 2017-ci il proqnoz 341809,4 21,6 1238827,0 78,6 158036,3 100,0

2 2018-ci il proqnoz 533591,4 24,7 1626005,7 75,3 2159597,1 100,0

“Büdcə zərfi”nə daxil edilmiş məlumatlara görə, 2018-ci ilin dövlət büdcəsi

layihəsində xarici dövlət borcuna xidmət xərclərində əsas borc və faizlər üzrə

ödənişlərin artımını əsasən xarici valyutada ifadə olunmuş öhdəliklərin yerinə yetirilməsi

ilə bağlı müəyyən ehtiyatın nəzərə alınması, bir sıra dövlət müəssisələri əvəzinə

ödəniləcək borcun həcminin artıma meylli olması və “Azərbaycan Beynəlxalq Bankı”

ASC-dən dövlət büdcəsi üzərinə keçmiş xarici borc öhdəliyinin qarşılanması ilə

əlaqələndirmək olar.

Ümumilikdə isə qeyd etmək olar ki, xarici borc portfelinin əsas hissəsinin 10 ilə

qədər olması (müddət həssaslığı) və dövlət zəmanəti ilə bir sıra dövlət müəssisələrinə

cəlb edilmiş kredit vəsaitlərinin büdcə vəsaiti hesabına qaytarılmasının ilbəil artımı

növbəti illərdə də xarici borca xidmət xərcinin artımla müşahidə olunmasına səbəb olan

əsas amillərdir.

267

Hesablama Palatası təqdim olunmuş layihədə xarici dövlət borcuna xidmət

xərcində nəzərdə tutulmuş bir sıra dövlət müəssisələri əvəzinə ödəniləcək vəsaitin ilk

növbədə ciddi nəzarət mexanizmi tətbiq etməklə Təminat Fondu vəsaitləri hesabına

ödənilməsini (müvafiq müqavilələr bağlanmaqla), Fondun vəsaitinin kifayət etmədiyi

təqdirdə isə büdcədən ayrılmış vəsaitin geri qaytarılması istiqamətində müvafiq

tədbirlərin görülməsini məqsədəmüvafiq hesab edir. Belə ki, dövlət zəmanəti ilə alınmış

borclar üzrə bir sıra dövlət müəssisələrinin əvəzinə ümumilikdə 292556,6 min manat

məbləğində vəsaitin dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmət edilməsi ilə bağlı xərcindən

ödənilməsi həmin vəsaitin gələcəkdə geri qaytarılmaması riskini yüksəldir.

Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, xarici dövlət borcuna xidmətlə əlaqədar

2017-ci ilin II rübü ərzində dövlət büdcəsindən 409,3 milyon ABŞ dolları, o cümlədən

əsas borc üzrə 323,2 milyon ABŞ dolları və faizlər üzrə isə 86,1 milyon ABŞ dolları xərc

edilmişdir.

2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsi üzrə daxili dövlət borcu üzrə ödənişlər

103180,4 min manat məbləğində, başqa sözlə 2017-ci ilin müvafiq proqnoz

göstəricisindən 42017,0 min manat və ya 68,7% çox olmaqla proqnozlaşdırılmışdır.

Yaranma mənbəyi üzrə daxili dövlət borcu üzrə ödənişlər dövlət istiqrazlarının

yerləşdirilməsi və Mərkəzi Bankdan alınmış kreditlər üzrə xərclərdən ibarətdir.

Təqdim olunmuş məlumatlara əsasən daxili dövlət borcu üzrə xidmət xərclərində

əhəmiyyətli artım müşahidə olunmuşdur ki, bu da özünü əsasən faiz borcu

ödənişlərində büruzə vermişdir.

2018-ci il dövlət büdcəsinin layihəsində daxili dövlət borcu üzrə faiz ödənişləri

2017-ci ilin müvafiq proqnoz göstəricisindən 40015,0 min manat və ya 99,6%, əsas borc

üzrə ödənişlər isə 2002,0 min manat və ya 9,5% çox olmaqla proqnozlaşdırılmışdır

(Cədvəl 85).

Cədvəl 85. Daxili dövlət borcu üzrə ödənişlərin ödəniş növləri üzrə 2017-ci və 2018-ci illərdə proqnozlaşdırılan strukturu, min manatla

Sıra

№-si İllər

Faiz ödənişləri Əsas borc üzrə ödənişlər Cəmi

məbləğ xüsusi çəkisi,

%

məbləğ xüsusi çəkisi, % məbləğ %

1 2017-ci il

proqnoz

40158,4 65,7 21005,0 34,3 61163,4 100,0

2 2018-ci il

proqnoz

80173,4 77,7 23007,0 22,3 103180,4 100.0

Belə ki, 2018-ci ildə daxili dövlət borcu ilə bağlı ödənişlər üzrə məbləğin 80173,4

min manatı (xüsusi çəkisi 77,7%) faiz ödənişləri, 23007,0 min manatı (xüsusi çəkisi

268

22,3%) isə əsas borc üzrə ödənişlər kimi nəzərdə tutulmuşdur. 2017-ci ilin dövlət

büdcəsində isə daxili dövlət borcu üzrə proqnozlaşdırılmış ödənişlərin ümumi

məbləğində faiz ödənişləri 40158,4 min manat (xüsusi çəkisi 65,7%), əsas borc üzrə

ödənişləri isə 21005,0 min manat (xüsusi çəkisi 34,3%) proqnozlaşdırılmışdır.

Təqdim olunmuş məlumatlara əsasən, 2018-ci ilin daxili dövlət borcuna xidmət

xərclərinin tərkibində 90090,0 min manat məbləğində vəsait dövlət istiqrazlarının ödənişi

və yerləşdirilməsi ilə bağlı xərclər (xüsusi çəkisi 87,3%), 6132,8 min manat məbləğində

vəsait Mərkəzləşdirilmiş kredit resursları üzrə Milli Bankın silinmiş əsas borcunu

bağlamaq məqsədilə buraxılan istiqraz vərəqələri üzrə xərclər (xüsusi çəkisi 5,9%) və

6957,6 min manat məbləğində vəsait 1992-1996-cı illərdə dövlət büdcəsi kəsirinin

örtülməsi üçün Milli Bankdan istifadə edilmiş 69,04 mln. manat məbləğində

mərkəzləşdirilmiş kredit resursunu qaytarmaq məqsədilə buraxılan istiqraz vərəqələrinin

dövriyyəyə buraxılması üzrə xərclər (xüsusi çəkisi 6,7%) ilə bağlı proqnozlaşdırılmışdır.

Nəticə etibarı ilə aparılmış təhlillərə əsasən qeyd etmək olar ki, daxili dövlət borcu

üzrə xidmət xərclərində kifayət qədər ehtiyat məbləğ nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, daxili

dövlət borcuna xidmət xərclərinin açıqlamasında əsas borc üzrə ödənişlərdə yalnız

Mərkəzi Bankdan alınmış kreditlər üzrə (ödəniş qrafikinə əsasən) ödənişlər 13090,4 min

manat olmalı olduğu halda təqdim olunmuş layihədə daxili dövlət borcuna xidmət

xərcində əsas borc ödənişi 23007,0 min manat nəzərdə tutulmuşdur. Nəzərdə tutulmuş

faiz xərclərində isə ehtiyat məbləğ daha qabarıq şəkildə özünü büruzə vermişdir. Belə

ki, təqdim olunmuş məlumatlara əsasən 01.07.2017-ci il tarixə əvvəlki illərdə və cari ildə

emissiya edilmiş dövlət istiqrazlarına görə ödənilmiş faiz və diskont məbləği 15250,5

min manat təşkil etmişdir. Lakin qeyd olunan tarixə 2018-ci il üzrə yaranmış borc

məbləğinin həcmi 217,3 mln. manat olmasına baxmayaraq təqdim olunmuş layihədə

daxili dövlət borcu üzrə faiz xərcləri 80,0 mln. manat həcmində nəzərdə tutulmuşdur.

Daxili maliyyə bazarlarının və investor şəbəkəsinin əhatə dairəsinin geniş

olmadığı, azad rəqabət mühitinin və azad rəqabətli bazar əsaslı faiz dərəcələrinin tam

formalaşmadığı bir şəraitdə cari ilin sonunadək yeni emissiyaların olacağını nəzərə

alsaq belə, hesablanmış faiz xərclərinin təqribi hesablamalara görə 50%-nin icrası

müşahidə oluna bilər. Bu isə həmin istiqamət üzrə proqnozlaşdırılmış vəsaitin

məbləğinin azaldılması imkanlarının olduğunu göstərir.

Qeyd olunanları nəzərə alaraq yenidən borclanma riskinin və mövcud vəziyyətin

dəyişilməsi üçün daxili borc portfelinin müddətinin uzadılması, müddət profilinin düzgün

tərtib edilməsi, investor şəbəkəsinin genişləndirilməsi, azad rəqabətli bazar əsaslı faiz

269

dərəcələrinin formalaşması, təkrar bazarın funksiyalarının təkmilləşdirilməsi

istiqamətində zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədəmüvafiqdir.

Dövlət büdcəsinin layihəsində 2018-ci il üçün Azərbaycan Respublikasının daxili

dövlət borclanmasının yuxarı həddi (limiti) 700,0 milyon manat, xarici dövlət

borclanmasının yuxarı həddi 1000,0 milyon manat müəyyən edilmişdir (Cədvəl 86).

Cədvəl 86. 2016-2018-ci illər üzrə daxili və xarici dövlət borclanma limitlərinin yuxarı hədləri, milyon manatla

Göstəricilər 2016 2017 2018

məbləğ məbləğ fərq dəyişmə

faizi

məbləğ fərq dəyişmə faizi

Daxili borclanma limiti 3500 1000 -2500 -71,4% 700 -300 -30,0%

Xarici borclanma limiti 5000 4500 -500 -10,0% 1000 -3500 -77,8%

2018-ci il üçün proqnozlaşdırılan daxili və xarici dövlət borclanma limitinin yuxarı

həddinin əvvəlki illərin təsdiq olunmuş göstəriciləri ilə müqayisəsindən görünür ki, daxili

borclanma limitinin yuxarı həddi 2016-cı illə müqayisədə 2800,0 mln. manat və 2017-ci

illə müqayisədə 300,0 mln. manat azalma, xarici dövlət borcunun yuxarı həddi 2016-cı

illə müqayisədə 4000,0 mln. manat və 2017-ci illə müqayisədə 3500,0 mln. manat

azalma ilə proqnozlaşdırılmışdır.

Eyni zamanda Qanun layihəsində il ərzində veriləcək dövlət zəmanətlərinin

məbləğinin yuxarı həddi (limiti) 2017-ci illə müqayisədə 6,0 mlrd. manat azalma ilə 4,0

mlrd manat həcmində ayrıca olaraq nəzərdə tutulmuşdur.

Cari ilin və əvvəlki illərin büdcə layihələrinə Hesablama Palatası tərəfindən

hazırlanmış rəylərdə qeyd edildiyi kimi, dövlət borclanmasının yuxarı hədləri özündə çox

saylı iqtisadi göstəricilər dəstini əhatə etməklə təqdim edilməsi təklif olunur. Eyni

zamanda, mürəkkəb makroiqtisadi vəziyyəti nəzərə alaraq il ərzində alınacaq borcu,

təxmin edilən büdcə kəsirini, təxmin edilən maliyyə aktivlərinin ilkin dəyərini və şərti

öhdəlikləri özündə birləşdirən borclanma ehtiyacını mərhələli tənzimləyən mexanizmin

hazırlanması məqsədəuyğundur.

Xarici dövlət borcunun 01.07.2017-ci il tarixə kredit sazişləri üzrə cəlb olunması

nəzərdə tutulan məbləği 11217,1 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir ki, bu da cari ilin

əvvəli ilə müqayisədə 285,3 milyon ABŞ dolları və ya 2,6% çoxdur (Cədvəl 87).

270

Cədvəl 87. Xarici dövlət borcu haqqında məlumat, mln. ABŞ dolları ilə

Sıra

№-si Növü

01.07.17 tarixə 01.01.17 tarixinə olan göstəricilərlə fərq

Cəlb

olunması

nəzərdə

tutulan

İstifadə

olunmuş

məbləğ

Əsas

borc

ödənişi

Faktiki

xarici

borc

Cəlb

olunması

nəzərdə

tutulan

İstifadə olunmuş

məbləğ

Əsas borc

ödənişi

Faktiki xarici

borc

1

Hökumət

tərəfindən

cəlb edilmiş

kreditlər

11 217,1 8 768,3 2 201,9 6 566,5 285,3 2,6% 360,9 4,3% 301,5 15,9% 59,5 0,9%

2

Xarici dövlət

borcu hesab

edilən şərti

öhdəliklər

606,1

199,9 49,2%

CƏMİ 11 217,1 8 768,3 2 201,9 7 172,6 285,3 2,6% 360,9 4,3% 301,5 15,9% 259,4 3,8%

2017-ci ilin 01 iyul tarixinə imzalanmış sazişlər əsasında istifadə olunmuş

kreditlər üzrə Azərbaycan Respublikasının xarici dövlət borcunun ümumi məbləği

7172,6 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir ki, bu da cari ilin əvvəli ilə müqayisədə 259,4

milyon ABŞ dolları və ya 3,8% çoxdur.

Qeyd etmək lazımdır ki, xarici dövlət borcunun tərkibi, əsasən, beynəlxalq

investorların qiymətli kağızları (1250,0 milyon ABŞ dolları) və digər beynəlxalq maliyyə-

kredit təşkilatları üzrə kreditlərdən (5922,6 milyon ABŞ dolları) formalaşdırılmışdır.

Xarici dövlət borcunun icraçıları isə, əsasən, Azərbaycan Respublikasının Maliyyə

Nazirliyi və bir sıra Komitələr, Agentliklər və ASC-lər müəyyən edilmişdir.

Həmin tarixə imzalanmış sazişlər üzrə istifadə edilmiş kreditlərə görə xarici dövlət

borcu 2017-ci il üçün proqnozlaşdırılmış ÜDM-in 18,3% səviyyəsində gözlənilir,

adambaşına düşən xarici dövlət borcunun həcmi isə 728,2 ABŞ dolları olmuşdur ki, bu

da cari ilin əvvəlinə olan müvafiq göstərici ilə müqayisədə 3,3% çoxdur.

Təqdim olunmuş məlumatlara əsasən, faktiki xarici borcun 6566,5 milyon ABŞ

dolları hökumət tərəfindən cəlb edilmiş kreditlər üzrə, 606,1 milyon ABŞ dolları isə xarici

dövlət borcu hesab edilən şərti öhdəliklər üzrə olmuşdur. Həmçinin qeyd olunmalıdır ki,

şərti öhdəliklərin həcmi cari ilin 6 ayı ərzində ilin əvvəlinə nisbətən 199,9 milyon ABŞ

dolları və ya 49,2% artmışdır.

Həmçinin 01.07.2017-ci il tarixinə borc portfelinin 01.01.2017-ci il tarixinə olan

müvafiq göstəriciləri ilə müqayisədə valyuta üzrə bölgüsündə ABŞ dolları ilə cəlb

olunması nəzərdə tutulan məbləğ dəyişilməz qalaraq 8214,3 mln. ABŞ dolları (xüsusi

çəkisi 73,2%) və faktiki xarici borcun məbləği 102,0 mln. ABŞ dolları və ya 1,9% artaraq

5365,2 mln. ABŞ dolları (xüsusi çəkisi 74,8%) təşkil etmişdir. Avro ilə isə cəlb olunması

271

nəzərdə tutulan məbləğ ABŞ dolları ifadəsində 231,1 mln. ABŞ dolları və ya 19,5%

artaraq 1413,8 mln. ABŞ dolları (xüsusi çəkisi 12,6%) və faktiki xarici borcun məbləği

121,3 mln. ABŞ dolları və ya 14,1% azalaraq 982,2 mln. ABŞ dolları (xüsusi çəkisi

13,7%) təşkil edir (Cədvəl 88).

Cədvəl 88. Xarici dövlət borcunun valyutalar üzrə bölgüsü, mln. ABŞ dolları ilə

Sıra №-si

Valyuta

01.07.17 tarixə 01.01.17 tarixinə olan göstəricilərlə

fərq

Cəlb olunması nəzərdə tutulan

Faktiki xarici borc


Faktiki xarici borc

mln ABŞ dolları ilə

% mln ABŞ dolları ilə

%

1 ABŞ dolları 8 214,3 5 365,2 0,0 0,0% 102,0 1,9%

2 Avro 1 413,8 982,2 231,1 19,5% 121,3 14,1%

3 XBH (Xüsusi borclanma

hüququ) 1 074,5 539,4 39,0 3,8% 14,1 2,7%

4 Yapon yeni 293,6 180,4 12,2 4,3% 24,8 15,9%

5 Digər 221,0 105,4 221,0

105,4

CƏMİ 11 217,1 7 172,6 285,3 2,6% 259,4 3,8%

Kredit sazişlərinin müddət üzrə bölgüsündə 10 ilə qədər və 10 ildən 20 ilə qədər

olan dövrlərdə borc məbləğinin həcmi müvafiq olaraq 6,1% və 0,4% artımla müşahidə

olunmuşdur(Cədvəl 89).

Cədvəl 89. Xarici dövlət borcu üzrə kredit sazişlərinin müddət üzrə bölgüsü, mln. ABŞ dolları ilə

Sıra №-si

Müddət

01.07.17 tarixə 01.01.17 tarixinə olan göstəricilərlə fərq


Faktiki xarici borc


Faktiki xarici borc

mln ABŞ dolları

ilə %

mln ABŞ dolları ilə

%

1 10 ilə qədər 5 729,6 4 116,7 326,9 6,1% 234,0 6,0%

2 10 ildən 20 ilə qədər 5 061,0 2 759,4 18,5 0,4% -11,2 -0,4%

3 20 ildən artıq 426,5 296,5 -60,1 -12,4% 36,6 14,1%

CƏMİ 11 217,1 7 172,6 285,3 2,6% 259,4 3,8%

Xarici dövlət borcunun uçotunda ilbəil artmaqda olan bir sıra borc öhdəliklərinin

şərti öhdəlik kimi qəbul edilməsi fiskal dayanıqlılığa mühüm təsiri nəzərə alınmaqla

borcun davamlılıq təhlilinin stress testlərlə birlikdə qarşılıqlı olaraq həyata keçirilməsini

zəruri edir.

Beynəlxalq təcrübədə və bir sıra ölkələrin Dövlət borcunun idarə edilməsi ilə bağlı

strategiyalarında şərti öhdəliklərin uçotda əks olunmaması halı hər hansı hüquq və

272

öhdəlik tələbi yarandığı halda ölkənin maliyyə və iqtisadi vəziyyətinə ciddi təsir göstərən

amil kimi nəzərə alınır.

Qeyd olunanları və beynəlxalq təcrübəni əsas götürərək təqdim olunmuş

məlumatlarda şərti öhdəliklərin anlayışı, onun qanunvericilik bazasında əks olunması,

şərti öhdəliklərin daim nəzarətdə saxlanılması və səmərəli idarə olunması məqsədilə

tənzimləyici qaydaların hazırlanmasını məqsədəuyğun hesab edilir.

Həmçinin qeyd olunmalıdır ki, maliyyə böhranları zamanı şərti öhdəliklər birbaşa

borclar kateqoriyasına aid edilir. Bu baxımdan potensial risklərin müəyyənləşməsi,

səmərəli monitorinqin aparılması və borcun idarə edilməsində riskli proseslərin aşkar

edilib aradan qaldırılması məsələlərinin daima diqqətdə saxlanılması zəruridir.

Hesablama Palatası ilk növbədə borc dayanıqlılığının təhlil edilməsi və portfelin

risk dərəcələri nəzərə alınmaqla şərti öhdəliklərin təsnifləşdirilməsini məqsədəuyğun

hesab edir.

Müvafiq tənzimləyici qaydalara uyğun olaraq şərti öhdəliklərin təsnifləşdirilməsi

aparıldıqdan sonra ümumi dövlət borcunda şərti öhdəliklərin bir qisminin qeyd edilməsi

məsələsi aktuallaşır. Eyni zamanda müvafiq təsnifləşdirmə aparılan zaman dövlət

borcundan qaynaqlanan riskləri ölçən, Hökumətin gözlənilməyən hallarda şərti

öhdəliklərlə qarşılanma risklərini qiymətləndirən və öhdəlik bazarının fəaliyyətini əks

etdirən maliyyə göstəricilərini özündə birləşdirən meyarların nəzərə alınması təklif

olunur.

Təqdim olunmuş məlumatlarda xarici dövlət borcunun 75,5%-i hökumət

tərəfindən birbaşa cəlb edilmiş kreditlər, 17,4%-i isə xarici valyuta nominallı dövlət

qiymətli kağızlarından, qalan hissəsi isə dövlət zəmanəti ilə cəlb edilmiş xarici

kreditlərdən ibarət olmuşdur. Həmçinin xarici dövlət borcunun 57,3%-i hesabat

dövründən sonra 10 ilə qədər olan müddətdə geri qaytarılmalı olan borclardan ibarətdir.

Bu isə, öz növbəsində əvvəlki illərdə olduğu kimi dövlət borcuna xidmət xərclərinin ilbəil

artımı ilə müşahidə olunması ilə nəticələnəcəkdir.

Qeyd olunmalıdır ki, dövlət zəmanətli kreditlərin də böyük əksəriyyəti son dövrlər

büdcə vəsaiti hesabına qaytarılır ki, bu da nəticə etibarı ilə borca xidmət olunan

xərclərin artımına səbəb olur. Bütün bunlar borc portfelinin dəyərləndirilməsinin

vacibliyini göstərir və dövlət borcunun idarə edilməsi ilə bağlı şəffaflığın və dəqiqliyin

artırılmasına xüsusi diqqət tələb edir.

Müasir dövrdə borclanma ehtiyacının ölkənin maliyyə vəziyyətinə uyğun olaraq

dəqiq və düzgün müəyyən olunması çox vacibdir. Borclanma ehtiyacının şəffaf təxmin

edilməsi ölkəni artıq dərəcədə borclanmadan qurtarır, əks təqdirdə isə bu, ölkənin

273

maliyyə vəziyyətinin pisləşməsinə səbəb ola bilər. Borclanma ehtiyacı və likvidlik

göstəriciləri arasında qarşılıqlı əlaqə də diqqətdə saxlanılmalıdır.

Beynəlxalq təcrübədə borclanma ehtiyacının müəyyən edilməsi zamanı bir sıra

amillər nəzərə alınır. Həmin amillərə əsas borc məbləği, təxmin edilən büdcə kəsiri,

maliyyə aktivlərinin ilkin dəyəri və şərti öhdəlikləri aid edilir. Ümumilikdə qeyd etmək

lazımdır ki, inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə əsaslanaraq dövlət borcu siyasətində

maliyyə tənzimləyicilərinin, xüsusilə vergilərin təsiri mexanizmləri, dövlət zəmanətilə

istehsal və xidmət sahələrinə ayrılan kreditlərin geri qaytarılmasında yarana biləcək və

yaranan risklərin aradan qaldırılması istiqamətində alternativ ssenarilərin hazırlanması,

inflyasiya və digər makroiqtisadi qeyri-tarazlığın dövlət borclarının idarə edilməsinə

göstərə biləcək mənfi təsirlərinin nəzarətə alınması, xarici borc portfelində olan

valyutaların ölkənin valyuta ehtiyatlarına və ixraca təsirinə görə formalaşması, borc yükü

göstəriciləri üzrə risklərin dəyərləndirilməsi (bazar riskləri, borc dəyişmə riski, bazar

likvidliyi, xarici və maliyyə həssaslığı) və sair kimi məsələlərin diqqətdə saxlanılması

vacibdir.

2017-ci ilin 01 iyul tarixinə dövlətin daxili borcu 798,0 milyon manat təşkil etmişdir

ki, bu da cari ilin əvvəli ilə müqayisədə 432,1 milyon manat və ya 35,1% azdır. Qeyd

etmək lazımdır ki, daxili dövlət borcu dövlət istiqrazlarından (xüsusi çəkisi 55,5%),

dövlət büdcəsindən xidmət edilən kreditlərdən (xüsusi çəkisi 6,6%) və daxili dövlət

borcu sayılan şərti öhdəliklərdən (xüsusi çəkisi 37,9%) formalaşdırılmışdır (Cədvəl 90).

Cədvəl 90. Daxili dövlət borcu haqqında məlumat

Sıra №-si

Borc öhdəlikləri

01.07.17 tarixə

01.01.17 tarixinə olan göstəricilərlə fərq

milyon manat

milyon manat

%

1 Dövlət istiqraz vərəqələri üzrə borcun ümumi məbləği 442,7 106,0 31,5%

2

Mərkəzləşdirilmiş kredit resursları üzrə Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankının silinmiş əsas borcu məbləğində yerləşdirilmiş 60,8 milyon manat məbləğində qiymətli kağızların və ona hesablanmış faizlərin ödənilməsi üzrə

18,2 -6,1 -25,1%

3

1992-1996-cı illərdə dövlət büdcəsi kəsirinin örtülməsi üçün Mərkəzi Bankdan istifadə edilmiş 69,04 milyon manat məbləğində mərkəzləşdirilmiş kredit resursunu qaytarmaq məqsədilə həmin məbləğdə yerləşdirilmiş qiymətli kağızların və ona hesablanmış faizlərin ödənilməsi üzrə

34,5 -6,9 -16,7%

4

Mərkəzi Bankın 245,4 milyon manat məbləğində yaranmış kapital çatışmazlığının aradan qaldırılması və qanunvericiliklə müəyyən edilmiş 10,0 milyon manat məbləğində nizamnamə kapitalının bərpa edilməsi məqsədilə buraxılmış cəmi 255,4 milyon manat məbləğində sadə vekselin ödənilməsi üzrə

0,0 -255,4 -100,0%

274

5 Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı tərəfindən "Azərbaycan Hava Yolları" QSC-yə təyyarənin alınması üçün 210,0 milyon ABŞ dolları məbləğində vəsaitin ödənilməsi üzrə

0,0 -272,7 -100,0%

6 Daxili dövlət borcu sayılan şərti öhdəliklər 302,6 3,0 1,0%

CƏMİ: 798,0 -432,1 -35,1%

Təqdim olunmuş məlumatlara əsasən daxili borc öhdəlikləri siyahısında

01.01.2017-ci il tarixə mövcud olan Mərkəzi Bankın 245,4 milyon manat məbləğində

yaranmış kapital çatışmazlığının aradan qaldırılması və qanunvericiliklə müəyyən

edilmiş 10,0 milyon manat məbləğində nizamnamə kapitalının bərpa edilməsi məqsədilə

buraxılmış cəmi 255,4 milyon manat məbləğində sadə veksel məbləğinin və

Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı tərəfindən "Azərbaycan Hava Yolları" QSC-

yə təyyarənin alınması üçün 210,0 milyon ABŞ dolları məbləğinin, ümumilikdə 528,1

mln. manat təşkil edən vəsaitlərin 2017-ci ilin II rübü ərzində qaytarılması daxili borc

yükünün azalmasına səbəb olmuşdur.

2017-ci ilin 6 ayı ərzində dövlət istiqrazları emissiyasından dövlət büdcəsinə

301,3 mln. manat daxil olmuşdur. Bu məbləğin tərkibində əvvəlki illərdə buraxılmış

istiqrazlar üzrə 230,2 mln. manat vəsait geri ödənmişdir. Beləliklə 01.07.2017-ci il tarixə

büdcə kəsirinin maliyyələşməsinə 71,1 mln. manat vəsait yönəldilmişdir. Bununla da

01.07.2017-ci il tarixə dövlət istiqrazları üzrə borcun məbləği 456,3 mln. manat, o

cümlədən 13,6 mln. manat borcun faiz məbləği təşkil etmişdir.

Milli Depozit Mərkəzinin məlumatına əsasən isə 2017-ci ilin 6 ayı ərzində Maliyyə

Nazirliyi tərəfindən emissiya edilən istiqrazların 258,7 mln. manat məbləği Dövlət

Qısamüddətli İstiqrazlarda (DQİ) və 42,6 mln. manat məbləği Dövlət Ortamüddətli

İstiqrazlarda (DOİ) yerləşdirilmişdir.

Həmçinin qeyd olunmalıdır ki, 01.07.2017-ci il tarixə dövlət zəmanəti ilə cəlb

edilmiş daxili kreditlər üzrə borc məbləğinin həcminin böyük olmasına baxmayaraq

təqdim olunmuş məlumatlarda 302,9 mln. manat şərti öhdəlik kimi nəzərdə tutulmuşdur.

Xarici dövlət borcu üzrə isə 487,9 mln. ABŞ dolları şərti öhdəlik kimi qəbul edilmişdir.

Son illərin təcrübəsinə əsaslansaq qeyd qeyd etmək olar ki, dövlət zəmanətilə təmin

edilmiş və bir sıra dövlət təşkilatlarına (“Baku Bus” MMC, “Azərkosmos” ASC, “Azərsu”

ASC, “Azərenerji” ASC və sair) ötürülmüş kredit vəsaitlərinin əksər hissəsi büdcə vəsaiti

hesabına qaytarılır ki, bu da gələcəkdə dövlət büdcəsi üçün ağır yükə çevrilir.

275

Qeyd olunanları nəzərə alaraq həm daxili, həm də xarici dövlət borcu üzrə dövlət

zəmanətli kreditlərin tərkib risklərini özündə birləşdirən borca xidmət göstərilməsi ilə

bağlı gələcək xərclərin dayanıqlı olmasını təmin edən sistemin qurulmasını və dövlət

zəmanətilə cəlb edilən kreditlərin bir hissəsinin şərti öhdəlik kimi təsnifləşdirilməklə

borcun uçotunda əks edilməsini məqsədəmüvafiq hesab edirik.

4.2. Dövlət büdcəsi kəsirinin maliyyələşdirilməsi mənbələrinin əsas

istiqamətləri


Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsi kəsirinin yuxarı həddi 778,7 mln.

manat məbləğində müəyyən edilmişdir ki, bu 2016-cı ilin dövlət büdcəsinin faktiki

kəsirindən 533,1 milyon manat və ya 3,2 dəfə çox, 2017-ci il dövlət büdcəsinin

gözlənilən kəsirindən 298,2 milyon manat və ya 27,7% azdır. Qeyd edək ki, Qanun

layihəsində dövlət büdcəsi kəsirinin maliyyələşdirilməsi mənbəyi olaraq

özəlləşdirmədən, digər mənbələrdən daxilolmalar (daxili və xarici borclanma, 2018-ci ilin

1 yanvar tarixinə dövlət büdcəsinin vahid xəzinə hesabının qalığı) cəmi 749,7 mln.

manat və Avropa Birliyinin qrantından daxilolmalar 29,0 mln. manat göstərilmişdir.

Dövlət büdcəsi kəsirinin ÜDM-ə nisbəti 2016-cı ildə 2,9% proqnozlaşdırılmış, ilin

sonuna 0,4% təşkil etmişdir. Bu göstəricinin 2017-ci ildə 1,7%, 2018-ci ildə isə 1,1%

təşkil edəcəyi nəzərdə tutulmuşdur.

“Büdcə zərfi”nə daxil edilmiş “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci ildə büdcə -

vergi siyasətinin əsas istiqamətləri”ndə maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsi üçün

2018-ci ildə büdcə kəsirinin inflyasiya yaratmayan mənbələr hesabına

maliyyələşdirilməsi, eyni zamanda, 2017-ci ildə olduğu kimi, dövlət və icmal büdcə

kəsirinin maliyyələşdirilməsi sahəsində pul proqramının parametrlərinə riayət etməklə

pul-kredit və büdcə-vergi siyasətləri arasında koordinasiyanın daha da gücləndirilməsi

tədbirləri nəzərdə tutulmuşdur.

Özəlləşdirmədən daxilolmalar. Büdcə layihəsində 2018-ci il dövlət büdcəsi

kəsirinin maliyyələşdirilməsi mənbələrindən biri kimi dövlət əmlakının

özəlləşdirilməsindən daxil olan vəsait 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində 100000,0

min manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin müvafiq icra

göstəricisindən 68768,4 min manat və ya 3,2 dəfə çox, 2017-ci ilin proqnoz

göstəricisindən isə 100000,0 min manat və ya 2,0 dəfə azdır. Əmlak Məsələləri Dövlət

Komitəsinin hesabat məlumatlarına və Maliyyə Nazirliyinin 2016-cı il dövlət büdcəsi

276

kəsirinin faktiki və 2017-ci il üzrə gözlənilən maliyyələşdirmə mənbələri barədə

hesabatına əsasən, 2017-ci ilin 6 ayı ərzində dövlət əmlakının özəlləşdirilməsindən

dövlət büdcəsinə 52324,4 min manat daxil olmuşdur. Bu isə 2017-ci il üçün illik

proqnozun (200000,0 min manat) 26,2%-ni təşkil edir. 6 ay üçün müəyyən edilmiş

tapşırıq (95380,0 min manat) 43055,6 min manat və ya 1,8 dəfə az icra olunmuşdur.

“Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin sürətləndirilməsi və idarə edilməsinin

səmərəliliyinin artırılması ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası

Prezidentinin 19 iyul 2016-cı il tarixli 1003 nömrəli Fərmanına əsasən Azərbaycan

Respublikası Nazirlər Kabinetinin 21 oktyabr 2016-clı il tarixli 550s nömrəli Sərəncamı

ilə orta müddətli dövr ərzində dövlət mülkiyyətində saxlanılacaq dövlət müəssisələrinin

tabeliyindən çıxarılaraq özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulan qeyri-profil müəssisə və

obyektlərin siyahısı təsdiq edilmişdir. Bununla yanaşı, Azərbaycan Respublikası Əmlak

Məsələləri Dövlət Komitəsi tərəfindən həmin Fərmanın 1.1.1-ci bəndi ilə müəyyən

olunan siyahıya daxil olmayan, yerdə qalan və Fərmanın 4.2-ci bəndinə əsasən

özəlləşdirilməyə açıq elan olunan dövlət müəssisə və obyektlərinin özəlləşdirməyə açıq

elan olunduğu bəyan edilmişdir.

01.07.2017-ci il tarixə özəlləşdirmə prosesində müxtəlif sahələr üzrə Azərbaycan

Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin sərəncamına verilmiş və hazırda

özəlləşdirilməmiş 620 dövlət müəssisə və obyektlərinin balans üzrə əsas vəsaitlərinin

dəyəri 21194,3 min manat, özəlləşdirilməsinə məhdudiyyətlər qoyulmamış və tam

özəlləşdirilməmiş 152 səhmdar cəmiyyətləri üzrə nizamnamə kapitalında dövlətə

məxsus payın (səhmlərin) həcmi 130982,8 min manat təşkil etmişdir. Eyni zamanda,

həmin tarixə dövlət müəssisələrinin iştirakı ilə yaradılmış, nizamnamə kapitalında

dövlətin payı olan və özəlləşdirməyə açıq elan edilmiş birgə müəssisələrdə dövlətə

məxsus payın həcmi 2068,4 min manat olmuşdur. Bununla yanaşı, qeyd olunduğu kimi,

01.07.2017-ci il tarixə ƏMDK-nın sərəncamında sayı 624 ədəd olmaqla sahəsi 9958,2

min kv.m. təşkil edən icarə müqaviləsi olan torpaq sahələri mövcud olmuşdur.

Özəlləşdirmədən daxilolmalar üzrə borc qalığının məbləği 2016-cı ilin əvvəlinə

2068,5 min manat, 2017-ci ilin əvvəlinə 8387,1 min manat, 2017-ci ilin 01 iyul tarixinə

isə 8389,3 min manat təşkil etmişdir. Həmin qalıqların əksər hissəsi kiçik dövlət

müəssisə və obyektlərinin, icarəyə verilmiş qeyri-yaşayış sahələrinin, yarımçıq tikililərin

və daşınar dövlət əmlakının özəlləşdirilməsindən əldə edilən vəsaitlər üzrə olmuşdur.

Qeyd edək ki, 01.07.2017-ci il tarixə özəlləşdirmə prosesində yaradılmış və

hazırda səhmləri bütövlükdə yaxud qismən dövlətə məxsus 153 səhmdar cəmiyyəti

mövcud olmuşdur. Onların ümumilikdə nizamnamə kapitalı 173,1 milyon manat, dövlətə

277

məxsus payların (səhmləri) həcmi 135,4 milyon manat təşkil etmişdir. Həmin

cəmiyyətlər tərəfindən dövlət büdcəsinə 2016-cı ildə cəmi 41,7 min manat, 2017-ci ilin 6

ayı ərzində 0,9 min manat dividend ödənilmiş, bu vəsaitlər özəlləşdirmədən əldə edilən

vəsaitlərə daxil edilmişdir. Eyni zamanda, 01.07.2017-ci il tarixə dövlət müəssisələrinin

iştirakı ilə yaradılmış və nizamnamə kapitalında dövlətin payı olan 28 birgə müəssisə

mövcud olmuşdur ki, onların ümumilikdə 34,6 milyon manat həcmində nizamnamə

kapitalında dövlətin payı 9,6 milyon manat təşkil etmişdir. Hesablama Palatası qeyd

olunan paylara görə dövlət büdcəsinə dividendlərin alınması imkanlarını müəyyən

etməklə müvafiq daxilolmalar üzrə potensial imkanların nəzərə alınmasını

məqsədəmüvafiq hesab edir.

Beləliklə, dövlət əmlakının özəlləşdirilməsindən daxilolmalar üzrə 2017-ci ilin

dövlət büdcəsi layihəsində 200000,0 min manat məbləğində və 2018-ci ilin təqdim

olunmuş dövlət büdcəsində 100000,0 min manat məbləğində nəzərdə tutulmuş

tapşırıqların yerinə yetirilməsi üçün dövlət mülkiyyətində saxlanılan müəssisələrin

tabeliyindən çıxarılaraq özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulan qeyri-profil müəssisə və

obyektlərin, habelə özəlləşdirilməyə açıq elan olunduğu yeni bəyan edilmiş dövlət

müəssisə və obyektlərinin satışının, özəlləşdirilməsinə məhdudiyyətlər qoyulmamış

digər müəssisə və obyektlərin, müəssisələrin, onların nizamnamə kapitalında dövlətə

məxsus payların (səhmlərin) özəlləşdirilməsinin başa çatdırılmasının sürətləndirilməsi,

özəlləşdirmədən daxilolmalar üzrə borc qalıqlarının ödənilməsinin təmin edilməsi

istiqamətində müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədəuyğun olardı.

2018-ci il dövlət büdcəsi kəsirinin 649700,0 min manat məbləğinin digər

mənbələr (daxili və xarici borclanma, 2018-ci ilin 1 yanvar tarixinə dövlət büdcəsinin

vahid xəzinə hesabının qalığı) hesabına maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu

istiqamətə 2016-cı ildə 202047,0 min manat məbləğində vəsait yönəldilmiş, 2017-ci ilə

isə 955000,0 min manat müəyyən edilmişdir.

Eyni zamanda qeyd etmək olar ki, 01.07.2017-ci il tarixə istiqrazlar üzrə Maliyyə

Nazirliyi tərəfindən dövlət büdcəsinə 301272,8 min manat daxil olmuşdur ki, bundan da

əvvəlki illərdə və cari ildə buraxılmış istiqrazlar üzrə 230185,3 min manat geri

ödənilmişdir. Beləliklə, 01.07.2017-ci il tarixə 2017-ci il dövlət büdcəsi kəsirinin

maliyyələşdirilməsinə 71087,5 min manat vəsait yönəldilmişdir. Bütün bunlar isə öz

növbəsində yerləşdirilmiş istiqrazların daha çox qısamüddətli dövrə verilməsi ilə

əlaqədar olmuşdur.

Cari ilin 6 ayı ərzində ümumi yerləşmənin 258,7 mln. manatı qısamüddətli, 42,6

mln. manatı isə ortamüddətli dövrü əhatə etmişdir. Qeyd olunan proseslərin davam

278

etməsi daxili borca xidmət xərclərinin faiz xərclərinə birbaşa təsir etdiyini nəzərə alaraq

yenidən borclanma riskinin və mövcud vəziyyətin dəyişməsi üçün daxili borc portfelinin

müddətinin uzadılması və dövlət qiymətli kağızlarının alqı-satqısı üçün ikinci dərəcəli

bazarların təkmilləşdirilməsi təklif olunur.

2017-ci il 01 yanvar tarixinə dövlət büdcəsinin vahid xəzinə hesabının qalığı

2307,2 mln. manat olmuşdur.

Avropa Birliyinin qrantından daxilolmalar. 2018-ci ildə dövlət büdcəsi kəsirinin

maliyyələşdirilməsi mənbələrindən biri kimi 29000,0 min manat məbləğində Avropa

Birliyinin qrantı nəzərdə tutulmuşdur ki, bu 2016-cı və 2017-ci illərin müvafiq proqnoz

göstəricisindən 9000,0 min manat və ya 45,0% çoxdur. Ötən illərdə olduğu kimi, 2017-ci

il dövlət büdcəsi layihəsində də Avropa Birliyinin qrantı hesabına həyata keçirilən

layihələrlə bağlı xərclər “İqtisadi fəaliyyət” bölməsinin “İqtisadi fəaliyyətin digər sahələri”

köməkçi bölməsində əks olunmuş, təyinatı sair xərclər kimi müəyyənləşdirilmişdir.

Qeyd etmək olar ki, bu mənbə üzrə 2016-cı ildə əvvəlki illərdən olan daxilolmalar

nəzərə alınmaqla kəsirin bağlanmasına 12325,5 min manat yönəldilmişdir, 2017-ci ildə

tam həcmdə, yəni 20000,0 min manat məbləğində icra olunması gözlənilir.

279

V BÖLMƏ. NƏTİCƏLƏR VƏ TÖVSİYƏLƏR

Azərbaycan Respublikasının Hesablama Palatası 2018-ci ilin dövlət büdcəsi ilə

bağlı qanun layihəsi, həmin layihə ilə birgə təqdim edilən məlumatları təhlil edərək,

həmçinin Hesablama Palatasının həyata keçirdiyi nəzarət tədbirlərinin nəticələrinə

əsaslanaraq aşağıdakı nəticələri qeyd edir:

1. 2018-ci ilin dövlət büdcəsi ilə bağlı Qanun layihəsi, həmçinin həmin layihə ilə

birgə təqdim edilən sənədlər “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası

Qanununun 12-ci və 16-cı maddələrinin tələblərinə uyğun tərtib edilmişdir.

2. Neftin dünya bazarlarında qiymətinin son illərdə dəyişkənliyini diqqətdə

saxlayaraq büdcə proqnozlarının tərtibi zamanı 2018-ci ilin dövlət büdcəsi gəlirlərinin

tərkibində neft gəlirlərinin hesablanılması üçün neftin ixrac qiyməti bir barrel üçün 45,0

ABŞ dolları səviyyəsində olmaqla konservativ formada müəyyənləşdirilmişdir.

3. Qarşıdakı ildə ÜDM-in həcmi 69395,4 mln.manat olmaqla 1,5% real artım

tempilə proqnozlaşdırılmışdır, neft sektorunda yaranan əlavə dəyərin həcminin

qarşıdakı ildə 1,0% azalması, qeyri-neft sektoru üzrə 2,9% real artım tempi nəzərdə

tutulmuşdur.

4. Son 5 ildə dövlət istehlakının ÜDM-də payı 10,5%-dən 13,1%-ə yüksəlmiş,

dövlət idarələrinin istehlakının orta artım tempi 8,6% təşkil etmişdir. Dövlət istehlakı

2012-ci ildə 5762,3 mln.manatdan 2016-cı ildə 7934,0 mln.manata çatmışdır.

5. Növbəti ilə dövlət büdcəsinin gəlirləri 20127,0 milyon manat məbləğində

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da Ümümi Daxili Məhsulun 29,0%-i həcmində olmaqla,

2017-ci ilin təsdiq olunmuş proqnozu ilə müqayisədə 3361,0 milyon manat və ya 20,0%,

2016-cı ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə 2621,2 milyon manat və ya 15,0% çox

proqnozlaşdırlmışdır.

6. 2018-ci il üzrə proqnozlaşdırılan dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 11096000,0 min

manatı və ya 55,1%-i neft sektorunun, 9031000,0 min manatı və ya 44,9%-i qeyri-neft

sektorunun payına düşür. Neft sektorunun payının 2016-cı ilin icrasına nisbətən

1870967,3 min manat və ya 20,3%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən 3156000,0

min manat və ya 39,7% artması, qeyri-neft sektorunun payının isə, müvafiq olaraq

750353,2 min manat və ya 9,1% və 205000,0 min manat və ya 2,3% artması nəzərdə

tutulmuşdur.

7. Növbəti ildə dövlət büdcəsinin qeyri-neft sektorundan gəlirlərinin qeyri-neft

ÜDM-ə qarşı faiz nisbəti 19,0% nəzərdə tutulmuşdur. Qeyri-neft ÜDM-in həcminin daha

sürətli artım tempinə malik olması 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə qeyri-neft

280

sektorundan gəlirlərin qeyri-neft ÜDM-ə nisbətinin 1,1 faiz bəndi azalmasına səbəb

olmuşdur.

8. Neft sektorunda 2018-ci ilə əlavə dəyərin həcmi 21764,9 mln. manat və ya

ÜDM-in 31,4%-i səviyyəsində proqnozlaşdırılmış, bu sektor üzrə məşğul əhalinin payı

isə 0,7%-i səviyyəsində nəzərdə tutulmuşdur.

9. “Büdcə zərfi”nə əsasən, real sektorun qeyri-neft (qeyri-xammal) seqmentinin

qısamüddətli perspektivdə dinamikliyinə nail olunması məqsədilə 2018-ci il dövlət

büdcəsi gəlirləri vergi dərəcələrinin (eləcə də, digər icbari ödənişlərin) artırılmaması ilə


10. Cari ilin sonuna gözlənilən və növbəti il üçün nəzərdə tutulan makroiqtisadi

şərait və vergilərin könüllü bəyan olunmasının mövcud səviyyəsi dövlət büdcəsinin

qeyri-neft sahələrindən gəlirləri üzrə proqnoz hədəflərin reallaşdırılması prosesi

üzərində inzibatçılıq təzyiqlərinin azalmayacağını deməyə əsas verir

11. 2019-2021-ci illərdə ÜDM-in daha sürətli artım tempinə malik olması

nəticəsində dövlət büdcəsinin gəlirlərinin ÜDM-ə nisbətinin müvafiq olaraq 25,8%,

24,7% və 22,8% səviyyəsində azalması nəzərdə tutulmuşdur.

12. Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsinin proqnozlaşdırılan

gəlirlərinin 45,8%-i Dövlət Neft Fondunun, 39,3%-i Azərbaycan Respublikasının Vergilər

Nazirliyinin, 12,1%-i Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinin, 2,8%-i

isə digər mənbələrin payına düşür.

13. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondudan daxilolmalar 2018-ci il üçün

9216000,0 min manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2016-cı ilin icrasından

1601000,0 min manat (21,0%), 2017-ci ilin gözlənilən icrasından isə 3116000,0 min

manat (51,1%) çoxdur. 2018-ci il üçün nəzərdə tutulmuş həmin məbləğ Dövlət Neft

Fondunun proqnozlaşdırılan gəlirlərinin 86,3%-nə bərabərdir.

14. Növbəti il üçün Vergilər Nazirliyi üzrə 7907000,0 min manat daxilolma

nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 12,7% (891430,5 min manat), 2017-ci

ilin gözlənilən icrasından 3,4% (262000,0 min manat) çoxdur.

15. 01 iyul 2017-ci il tarixə vergi ödəyiciləri üzrə ümumilikdə dövlət büdcəsinə

olan 2141340,6 min manat məbləğində artıqödəmənin məbləği dövlət büdcəsinə olan

borclara (1172347,3 min manat) qarşı 182,7%, nazirlik xətti ilə cari ilin yanvar-iyun

ayları ərzində dövlət büdcəsinə təmin olunan ümumi gəlirlərə (3352375,6 min manat)

qarşı 63,9%, vergi gəlirlərinə (3119186,6 min manat) qarşı 68,7%, növbəti il üzrə

nəzərdə tutulan proqnoza qarşı isə 27,1% təşkil etmişdir.

281

16. 2017-ci ilin altı ayı üzrə qeyd edilmiş artıqödəmə məbləğinin 9,4%-i

(200960,7 min manatı) neft sektorunun, 90,6%-i (1940379,9 min manatı) isə qeyri-neft

sektorunun payına düşür. Qeyri-neft sektoruna aid edilən vergi ödəyiciləri üzrə 01 iyul

2017-ci il tarixə dövlət büdcəsinə yaranmış artıqödəmənin ümumi borcun məbləğinə

(1137686,2 min manat) qarşı nisbəti 170,6%, Vergilər Nazirliyinin xətti ilə cari ilin

yanvar-iyun ayları ərzində qeyri-neft sahələrindən dövlət büdcəsinə təmin olunan

gəlirlərə (2380341,2 min manat) qarşı faiz nisbəti isə 81,5% təşkil etmişdir.

17. 2018-ci il üçün Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə proqnozlaşdırılmış məbləğ

2430000,0 min manat təşkil edir. Komitə üçün müəyyən edilmiş proqnoz isə 2016-cı ilin

icrasından 6,0% (138402,5 min manat), 2017-ci ilin gözlənilən icrasından 8,0%

(180000,0 min manat) çoxdur.

18. Dövlət Gömrük Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin

növbəti il üçün artımla nəzərdə tutulması cari ilin yanvar-avqust ayları ərzində əvvəlki

ilin eyni dövrü ilə müqayisədə malların ümumi idxalının 5300784,4 min ABŞ dolları təşkil

etməklə 4,2% azalması, əlavə dəyər vergisinə və idxal rüsumlarına cəlb olunan malların

idxalının isə artması və komitə üzrə büdcə daxilolmalarının 1707948,6 min manat təşkil

etməklə 19,8% artması, eləcə də növbəti il üzrə malların idxal həcminin cari ilin sonuna

gözlənilən səviyyədə (7965,4 mln. ABŞ dolları məbləğində olmaqla cəmi 0,5% artımla)

nəzərdə tutulması şəraitində hesablanmışdır.

19. 2017-ci illə müqayisədə 2018-ci ildə dövlət büdcəsinin mədaxil mənbələri

üzrə mütləq ifadədə əsas artımlar Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar üzrə 3116000,0

min manat, hüquqi şəxslərin mənfəət (gəlir) vergisi üzrə 141000,0 min manat, aksizlər

üzrə 118000,0 min manat, gömrük rüsumları üzrə 66000,0 min manat, sadələşdirilmiş

vergi üzrə 36000,0 min manat, ƏDV və büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən

daxilolmalar üzrə 31000,0 min manat, fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə 28000,0 min

manat, faiz ifadəsində isə Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar üzrə 51,1%, xarici

dövlətlərə verilmiş kreditlər üzrə daxilolmalar üzrə 34,9%, aksiz markalarının satışından

26,0%, mədən vergisi üzrə 22,5%, aksizlər üzrə 19,4% nəzərdə tutulmuşdur.

20. Növbəti ilə Dövlət Neft Fondundan daxilolmaların 3116,0 mln. manat çox

nəzərdə tutulması mədaxil mənbələrinin büdcə gəlirlərində xüsusi çəkisinin azalmasına

səbəb olmuş, o cümlədən pay göstəriciləri növbəti ildə 2017-ci illə müqayisədə ƏDV

üzrə 4,1 faiz bəndi, fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə 1,5 faiz bəndi və hüquqi şəxslərin

mənfəət (gəlir) vergisi üzrə 1,1 faiz bəndi az proqnozlaşdırılmışdır.

21. 2017-ci illə müqayisədə növbəti il üçün gəlirlərdə azalmalar Azərbaycan

Respublikasında istehsal edilən və qiymətləri tənzimlənən məhsulların kontrakt (satış)

282

qiyməti ilə (ixrac xərcləri çıxılmaqla) ölkədaxili topdansatış qiyməti arasındakı fərqdən

yığımlar üzrə 12000,0 min manat və ya 6,3%, səhmlərində dövlətin payı olan

müəssisələrdən alınan dividendlər üzrə 2770,0 min manat və ya 46,6%


22. Yalnız DNF-nin gəlirləri nəzərə alınmadan hesablanan qeyri-neft büdcə

kəsirinin qeyri-neft ÜDM-ə faiz nisbəti 29,7%, neft və qaz gəlirlərinin “Neft və qaz

gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya”da göstərilmiş bütün

komponentləri nəzərə alınmaqla hesablanan qeyri-neft büdcə kəsirinin qeyri-neft ÜDM-

nə faiz nisbəti isə 33,6% təşkil edəcək. 2017-ci illə müqayisədə bu, müvafiq olaraq, 7,0

faiz bəndi və 7,3 faiz bəndi azdır.

23. Cari ilin büdcəsindən fərqli olaraq 2018-ci ilin Qanun layihəsində dövlət

büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş gəlirlərinin formalaşma mənbələrinə Mərkəzi Bankın

mənfəətindən ayırmalar daxil edilməmişdir.

24. Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin tərkibində vergi gəlirlərinin xüsusi çəkisi 2018-

ci ilin proqnoz göstəricilərinə əsasən 46,5% təşkil etməklə 2017-ci ilin gözlənilən

icrasından 7,0 faiz bəndi, 2016-cı ilin icrasından isə 0,2 faiz bəndi azdır. Dövlət

büdcəsinin vergi gəlirlərinin ÜDM-ə qarşı faiz nisbəti növbəti ilin proqnozlarında 13,5%

təşkil edir ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə müqayisədə eyni səviyyədə olmaqla, 2017-ci ilin

gözlənilən icrasına nisbətən 0,3 faiz bəndi çoxdur.

25. Dövlət büdcəsinin vergi gəlirləri və Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar

nəzərə alınmadan digər gəlirləri üzrə növbəti ilin proqnozu 1542000,0 min manat təşkil

etməklə 2016-cı ilin icrasından 10,4%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasından isə 8,3% azdır.

26. Növbəti ilin dövlət büdcəsinin gəlirlərinin layihəsində istər neft, istərsə də

qeyri-neft sahələrindən gəlirlərin artırılması Dövlət Neft Fondunun vəsaitləri hesabına

investisiya qoyuluşlarının artımla proqnozlaşdırılması ilə müşayiət olunur.

27. Rezidentlərin əlavə dəyər vergisi ilə yanaşı mənfəət vergisinin də cari ilin

yanvar-avqust aylarında əvvəlki ilə nisbətən azalaraq kəsirlə yerinə yetirilməsi, eyni

zamanda rezidentlərin mənfəət vergisinin növbəti il üçün proqnozunun cari ilin

gözlənilən icrası ilə müqayisədə azalması şəraitində rezidentlərin əlavə dəyər vergisi

üzrə proqnozu cari ilin gözlənilən icrasına nisbətən artımla nəzərdə tutulmuşdur.

28. Əhali gəlirləri ilə fiziki şəxslərin gəlir vergisi arasında asılılığı müəyyən etmək

üçün Hesablama Palatası tərəfindən aparılmış təhlillərə əsaslanaraq bu göstəricilər

arasında elastiklik əmsalının təqribən 1-ə bərabər olduğunu qeyd etmək olar. Bu isə

əhali gəlirlərinin 1,0% artımının fiziki şəxslərin gəlir vergisi məbləğinin təqribən 1,0%

(0,95%) artımına səbəb olduğunu göstərir.

283

29. 2018-ci il üçün əlavə dəyər vergisi üzrə umumi proqnoz 4288000,0 min

manat məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 664483,0 min

manat və ya 18,3%,2017-ci ilin proqnoz göstəricilərinə nisbətən isə 31000,0 min manat

və ya 0,7% coxdur. Nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 21,3%-i,

dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin isə 45,8%-i səviyyəsindədir. Əlavə dəyər vergisinin

ÜDM-ə qarşı faiz nisbəti növbəti il üçün 6,2% təşkil edir ki, bu da 2016-cı ilin icrası ilə

müqayisədə 0,2 faiz bəndi yüksək, 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə eyni səviyyədədir.

Növbəti il üzrə proqnozun 60,2%-i Vergilər Nazirliyi, 39,8%-i isə Dövlət Gömrük

Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin payına düşür.

30. Vergilər Nazirliyi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan Azərbaycan

Respublikasında mal, iş və xidmətlərə görə əlavə dəyər vergisi üzrə proqnoz 2583000,0

min manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin icrasından 474735,7

min manat və ya 22,5% çox olmaqla 2017-ci ilin gözlənilən icrası səviyyəsindədir.

Nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 12,8%-ni, dövlət büdcəsinin vergi

gəlirlərinin 27,6%-ni, Vergilər Nazirliyi xətti ilə təmin olunan gəlirlərin isə 32,7%-ni təşkil

edir.

31. Gömrük Komitəsinin xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin edilən Azərbaycan

Respublikasının ərazisinə malların idxalına əlavə dəyər vergisi üzrə proqnoz 1705000,0

min manat məbləğində nəzərdə tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 189747,3

min manat və ya 12,5%, 2017-ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 31000,0 min manat

və ya 1,9% çoxdur. 2018-ci il üzrə nəzərdə tutulan proqnoz dövlət büdcəsinin gəlirlərinin

8,5%-i, dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin18,2%-i,Gömrük Komitəsi xətti ilə dövlət

büdcəsinə təmin olunan gəlirlərin isə 70,2%-i səviyyəsindədir

32. Azərbaycan Respublikasında mal, iş və xidmətlərə görə əlavə dəyər

vergisinin vergitutma bazasını formalaşdıran makroiqtisadi şərait cari ilin yanvar-avqust

aylarında əvvəlki ilin eyni göstəricisi ilə müqayisədə istehlak qiymətləri indeksinin

114,0% təşkil etməsi şəraitində ÜDM-in ümumilikdə 1,1% azalması, o cümlədən qeyri-

neft ÜDM-in 2,4% artması, eyni zamanda pərakəndə ticarət dövriyyəsinin və əhaliyə

göstərilən ödənişli xidmətlərin, müvafiq olaraq 21723,0 mln. manat təşkil etməklə 2,0%

və 5164,1 mln. manat təşkil etməklə 0,6% artması, cari ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə növbəti ilin proqnozlarının ÜDM üzrə 69395,4 mln. manat təşkil etməklə

1,5%, o cümlədən, qeyri-neft ÜDM üzrə 47630,5 mln. manat təşkil etməklə 2,9%

artımla, orta illik inflyasiyanın isə 6,1% səviyyəsində nəzərdə tutulması kimi əsas

amillərlə səciyyələnir.

284

33. Sadələşdirilmiş vergi üzrə proqnoz 380000,0 min manat məbləğində nəzərdə

tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 76231,6 min manat və ya 25,1%, 2017-ci

ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 36000,0 min manat və ya 10,5% çoxdur. 2018-ci il



gəlirlərin isə 4,8%-i səviyyəsindədir

34. Gömrük rüsumları üzrə proqnoz 535000,0 min manat məbləğində nəzərdə

tutulur ki, bu da 2016-cı ilin icrasına nisbətən 65208,3 min manat və ya 10,9% az, 2017-

ci ilin gözlənilən icrasına nisbətən isə 66000,0 min manat və ya 14,1% çoxdur. 2018-ci il


digər gəlirlərinin 5,0%-i, Gömrük Komitəsi xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin olunan

gəlirlərin isə 22,0%-i səviyyəsindədir.

35. Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondundan verilmiş müvafiq

kreditlər üzrə daxilolmaların Fondun daxilomalarına deyil, bu mənbə üzrə daxilolmalara

aid edilməsi, habelə manatın xarici valyutalara nisbətən ucuzlaşması 2018-ci ilin dövlət

büdcəsi layihəsində xarici dövlətlərə verilmiş kreditlər üzrə daxilolmaların 2017-ci ilin

proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə 17714,0 min manat və ya 34,9% çox olması ilə

nəticələnmişdir.

36. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il 30 dekabr tarixli 534

nömrəli qərarı nizamnamə fondunda (kapitalında) dövlətin payı olan 2699 kommersiya

hüquqi şəxsdən 14-ü gəlirlər və xərclər smetaları hazırlanmalı, təsdiq edilməli və icrası

üzrə monitorinq aparılmalı olan iri dövlət şirkətlərinə aid edilmişdir. Bu şirkətlərin

01.01.2017-ci il tarixə bəyan edilmiş nizamnamə fondunun (kapitalı) ümumilikdə

22064281,8 min manat təşkil etdiyi, onlara dövlət büdcəsindən (əsasən investisiya

xərclərindən və ehtiyat fondlarından) və eyni zamanda dövlət zəmanətli kreditlərdən

böyük məbləğlərdə vəsaitlər ayrıldığı halda, həmin müəssisələr üzrə dövlət büdcəsinə

dividendlər hesablanmır və ödənilmir.

37. Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında Qanun

layihəsində, 2015-2017-ci illərdə olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasının dövlət

zəmanəti ilə kredit təşkilatlarından alınmış kreditlər üzrə daxilolmalar dövlət büdcəsi

gəlirlərinin sair daxilolmalarına daxil edildiyindən “Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların

Təminat Fondu”nun formalaşmasının mədaxil mənbələrində göstərilməmişdir.

38. “Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondu”nun daxilolmaları 2018-

ci il dövlət büdcəsinin layihəsində eyni adlı yarımmaddə üzrə verilərək 2018-ci ildə

3619,0 min manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu, 2016-cı ilin müvafiq icra göstəricisindən

285

3458,9 min manat və ya 2,0 dəfə azdır. Bu vəsait “Azərkosmos” ASC tərəfindən əsas

məbləğ və faiz ödənişləri üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

39. 2017-ci il dövlət büdcəsinin 8 aylıq icra göstəricilərinə əsasən, “Dövlət

zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondu”nun daxilolmaları ilin əvvəlindən 2361,0

min manat təşkil etmişdir.

40. Aparılan nəzarət tədbirləri və təhlil işlərinin nəticələri göstərir ki, dövlət

zəmanəti ilə kredit alan bir sıra icraçı təşkilatların qeyri-qənaətbəxş maliyyə

vəziyyətlərinə görə dövlət zəmanəti ilə cəlb etdiyi borclara xidmət xərclərini ödəyə

bilməməsi ilə əlaqədar olaraq Təminat Fondunun vəsaitlərinin beynəlxalq və daxili

öhdəliklərin yerinə yetirilməsi məqsədlərinə yönəldilməsinə baxmayaraq, qeyd olunan

mənbə üzrə icra səviyyəsi aşağı olaraq qalmaqdadır.

41. “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş

gəlirlərinin həcmi 19476329,0 min manata, yerli gəlirlərinin həcmi isə 650671,0 min

manata bərabərdir. 2016-cı ilin icrası və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə,

mərkəzləşdirilmiş gəlirlər, müvafiq olaraq 2747978,6 min manat və ya 16,4% və

3357314,0 min manat və ya 20,8% artımla, yerli gəlirlər isə 126658,1 min manat və ya

16,3% azalma ilə və 3686,0 min manat və ya 0,6% artımla nəzərdə tutulmuşdur.

42. Növbəti il üçün regionların (Bakı şəhəri istisna olmaqla) gəlirləri “Avtomobil

Yolları” Məqsədli Büdcə Fonduna aid olan məbləğ nəzərə alınmadan 2016-cı ilin icrası

və 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə, müvafiq olaraq 37808,9 min manat və

ya 6,7% və 20969,0 min manat və ya 3,6% artımla nəzərdə tutulur.

43. Cari ilin sonuna gözlənilən icra göstəricilərinə nisbətən İsmayıllı rayonu üzrə

14,8%-lik (6748,0 min manata qarşı 7746,0 min. manat), Qəbələ rayonu üzrə 12,1%-lik

(13282,0 min manata qarşı 14895,0 min manat), Şamaxı rayonu üzrə 6,3%-lik (7572,0

min manata qarşı 8049,0 min manat), İmişli və Ağstafa rayonları üzrə 6,2%-lik (müvafiq

olaraq, 20374,0 min manata qarşı 21641,0 min manat və 4439,0 min manata qarşı

4713,0 min manat), eləcə də Gəncə şəhəri üzrə 5,7%-lik (43057,0 min manata qarşı

45516,0 min manat) artım proqnozlaşdırlmışdır. Eyni zamanda, işğal altında olan

rayonlar nəzərə alınmadan Astara rayonu üzrə gəlirlərin 8,4% səviyyəsində (6301,0 min

manata qarşı 5769,0 min manat) azalması proqnozlaşdırılmışdır.

44. 2018-ci il üzrə Bakı şəhəri istisna olmaqla yerli gəlir və xərcləri

tənzimləmək üçün mərkəzləşdirilmiş xərclərdən vəsaitlərin ayrılması nəzərdə

tutulmayan, yəni gəlirləri yerli xərclərini ödəyən inzibati ərazi vahidləri 33 sayda, o

cümlədən gəlirləri yerli xərclərini üstələyən və artıq olan hissəsi mərkəzləşdirilmiş

286

gəlirlərə aid edilən inzibati ərazi vahidləri 27 sayda proqnozlaşdırılır ki, bu da şəhər və

rayonların 2017-ci ilin gözlənilən göstəriciləri ilə təxminən eyni səviyyədədir.

45. 2017-ci ilin büdcəsindən fərqli olaraq növbəti ildə “Avtomobil Yolları”

Məqsədli Büdcə Fondunun mədaxil mənbələrindən “iriqabaritli və ya ağırçəkili nəqliyyat

vasitələrinin icazə verilən qabarit, çəki və yüklə birlikdə oxa düşən kütlə parametrlərinə

dair tələblərin pozulmasına görə tətbiq edilmiş inzibati cərimələr” üzrə daxilolma

nəzərdə tutulmamışdır.

46. “Avtomobil Yolları” Məqsədli Büdcə Fondunun mədaxil mənbələrində

mülkiyyətində və ya istifadəsində olan avtonəqliyyat vasitələri ilə sərnişin və yük

daşımalarını həyata keçirən şəxslər tərəfindən ödənilən sadələşdirilmiş vergi üzrə vəsait

cari illə müqayisədə dəyişməz saxlanılmaqla digər bütün mənbələr üzrə artım nəzərdə

tutulmuş, ən çox artım isə 29700,0 min manat və ya 28,8% olmaqla dövlət büdcəsinin

mərkəzləşdirilmiş gəlirlərindən ayrılan vəsait üzrədir.


Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsinin xərcləri 20905,7 mln.

manat məbləğində olmaqla 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 3154,4 mln.

manat və ya 17,8%, 2017-ci ilin proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə isə 2964,7 mln.

manat və ya 16,5%, gözlənilən icra göstəricisi ilə isə 3062,8 mln. manat və ya 17,2%

çox proqnozlaşdırılmışdır.

48. Növbəti il üçün dövlət büdcəsinin xərclərinin ÜDM-ə nisbətinin 30,1%

olması proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 3,9

faiz bəndi çoxdur.

49. 2019-2021-ci illərdə dövlət büdcəsi xərclərinin ÜDM-ə nisbətinin müvafiq

olaraq 26,0%, 24,9% və 22,9% səviyyəsində azalması nəzərdə tutulmuşdur. Dövlət

büdcəsinin gəlirlərində olduğu kimi, xərclərinin də ÜDM-ə nisbət göstəricinin azalması

ÜDM-in daha sürətli artım tempi ilə proqnozlaşdırılması ilə bağlıdır.

50. Dövlət büdcəsi xərclərinin funksional təsnifatı üzrə 2017-ci ilin proqnoz

göstəriciləri ilə müqayisədə 10 bölmə üzrə artım, 4 bölmə üzrə isə azalma nəzərdə

tutulmuşdur. Mütləq ifadədə ən böyük artımlar “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar”

bölməsində 2232,3 mln. manat, “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsində 703,9 mln.

manat, “Təhsil” bölməsində 210,3 mln. manat, faiz ifadəsində “Yanacaq və enerji”

bölməsində 2,3 dəfə, “Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar” bölməsində 82,3%, “Nəqliyyat

və rabitə” bölməsində 63,8% gözlənilir. Ən çox azalmalar isə “İqtisadi fəaliyyət” bölməsi

üzrə 547,5 mln. manat və ya 69,0%, “Sosial müdafiə və sosial təminat” bölməsində

154,8 mln. manat və ya 6,6%, “Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsi üzrə

287

59,1 mln. manat və ya 3,8% və “Səhiyyə” bölməsində 6,1 mln. manat və ya 0,8%


51. Dövlət büdcəsi xərclərinin 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə ÜDM-ə

nisbəti üzrə ən böyük artım 3,1 faiz bəndi olmaqla funksional təsnifatın “Sənaye, tikinti

və faydalı qazıntılar” bölməsinin, ən çox azalma isə 0,8 faiz bəndi olmaqla “İqtisadi

fəaliyyət” bölməsinin payına düşür.

52. Dövlət idarəetmə strukturunu təkmilləşdirmək, habelə nəqliyyat, rabitə və

yüksək texnologiyalar sahələrində dövlət siyasətini və tənzimlənməsini müasir dövrün

tələblərinə uyğunlaşdırmaq və səmərəliliyi artırmaq məqsədi ilə yaradılmış publik hüquqi

şəxs kimi fəaliyyət göstərən bir sıra təşkilatlar üzrə növbəti ildən “Ümumi dövlət

xidmətləri” bölməsində vəsait proqnozlaşdırılmamış, onlara qismən maliyyə yardımının

ayrılması (subsidiya) üçün 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin aidiyyəti funksional

bölmələrində vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

53. Növbəti ilin dövlət büdcəsində publik hüquqi şəxs kimi fəaliyyət göstərən bir

sıra təşkilatlar üzrə nəzərdə tutulmuş vəsaitin məbləği müvafiq təşkilatlara 2016-cı ilin

icra edilmiş dövlət büdcəsinin və 2017-ci ilin sonuna gözlənilən icra göstəricilərini

nəzərəçarpacaq dərəcədə üstələyir.

54. 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin

saxlanma xərclərinin ödənilməsi məqsədilə ilk dəfə olaraq vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

55. Cari ilin büdcəsindən fərqli olaraq 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində

dövlət sifarişi ilə təhsil alan tələbələrə verilən təqaüdlərin məbləği ayrı sətirdə deyil,

“Dövlət sifarişi ilə ali təhsilin maliyyələşdirilməsi və təhsil sahəsində digər tədbirlərlə

bağlı xərclər”lə bağlı birdəfəlik təyinatlı xərcin tərkibində göstərilmişdir.

56. Növbəti ildə sayğaclaşma və qazlaşma işlərinin genişləndirilməsi, məcburi

köçkünlərin sıx məskunlaşma yerlərindən bütün kommunal şəraiti olan müasir

şəhərciklərə köçürülməsi işlərinin davam etdirilməsi nəticəsində kommunal və

kommunikasiya xidmətləri üzrə mərkəzləşdirilmiş qaydada ödənişlər aparılan

kontingentin sayının getdikcə azalması və əksinə vahid aylıq müavinət alan kontingentin

sayının artması faktorlarını nəzərə alaraq 2018-ci il üçün müavinətlər və kommunal

xərclər üzrə müəyyən ehtiyatların nəzərdə tutulduğunu qeyd etmək olar.

57. “2018-2021-ci illər üzrə Dövlət investisiya proqramının istiqamətlər üzrə

bölgüsü” layihəsində 2018-ci ildə dövlət əsaslı vəsait qoyuluşundan 4924,2 mln.manat,

xarici kreditlər hesabına 1362,2 mln.manat və Dövlət Neft Fondunun vəsaiti hesabına

2754,2 mln.manat olmaqla ümumilikdə 9040,6 mln.manat vəsaitin ayrılması müəyyən

edilmişdir.

288

58. Dövlət İnvestisiya Proqramı üzrə proqnozlaşdırılmış layihələrə dair təqdim

olunan məlumatlara əsasən 2018-ci ildə dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu hesabına 286

keçid və 8 yeni layihənin maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. İnfrastruktur təyinatlı

layihələr üzrə 8 obyekt, sosial təyinatlı layihələr üzrə 70 obyekt, müdafiə və hüquq-

mühafizə orqanları ilə bağlı layihələr üzrə 6 obyekt və digər təyinatlı layihələr üzrə 4

obyekt olmaqla 88 obyektin təhvil veriləcəyi nəzərdə tutulur. Növbəti ildə proqram

təyinatlı investisiya layihələrinə 4874,2 mln. manat vəsaitin yönəldilməsi


59. Dövlət İnvestisiya Proqramında bütün mənbələr hesabına infrastruktur

təyinatlı layihələr üzrə 2018-ci ilə nəzərdə tutulmuş vəsaitin nəzərəçarpacaq hissəsinin

energetika və sənaye sektorunun inkişafına yönəldilməsi proqnozlaşdırılmışdır.

60. Qarşıdakı ildə əsas kapitala qoyulan investisiyaların həcmi 15912,5

mln.manat həcmində proqnozlaşdırılmışdır ki, həmin investisiyaların 51,5%-nin daxili

investisiyalar təşkil etməsi nəzərdə tutulmuşdur. Daxili investisiyaların 59,4%-ni dövlət

büdcəsi vasitəsilə iqtisadiyyata qoyulan investisiyalar təşkil edəcəkdir.

61. 2018-ci ilin layihəsində, 2017-ci ildə olduğu kimi, “Avtomobil yolları” Məqsədli

Büdcə Fondunun vəsaitləri iqtisadi təsnifatın "Əsaslı xərclər" paraqrafının “Yolların

əsaslı təmiri” xərc maddəsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da cari təmir məsrəflərinin

bütünlüklə əsas fondların kapitallaşmasına aid edilməsinə yönəldiləcəkdir və nəticədə

əsas fondların dəyərinin artmasına səbəb olacaqdır.

62. 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində ehtiyat fondların vəsaitləri ilə

yanaşı, funksional təsnifatın müxtəlif bölmələri üzrə birdəfəlik təyinatlı xərclər qismində

əlavə ehtiyat məbləğləri də proqnozlaşdırılmışdır.

63. Növbəti ilin dövlət büdcəsinin layihəsində dövlət büdcəsində birdəfəlik

təyinatlı vəsaitlərin funksional təsnifat üzrə strukturunda “Əsas bölmələrə aid edilməyən

xidmətlər” bölməsi nəzərəçarpacaq paya malikdir.

64. 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində ayrı-ayrı qurumlar üzrə vəsaitlərin

müəyyən hissəsi həmin qurumlar tərəfindən beynəlxalq qurumlardan dövlət zəmanəti ilə

alınmış kreditlərlə bağlı borcların ödənilməsi məqsədi ilə proqnozlaşdırılmışdır.

65. 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində xərclərin iqtisadi təsnifat üzrə

strukturunda 2017-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə büdcə xərclərində ən böyük paya

(29,6%) qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması, ən kiçik paya (0,5%) isə qrantlar və digər

ödənişlərin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı xərclər malik olacaq.

66. Cari ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə iqtisadi təsnifat üzrə əsas

artımlar “Qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması” bölməsində 2444,7 mln. manat və ya

289

65,3%, “Öhdəliklər üzrə maliyyə əməliyyatları” bölməsində 388,0 mln. manat və ya

30,9%, “Faizlər üzrə ödənişlər” bölməsində 231,2 mln. manat və ya 60,7%, “Malların

(işlərin və xidmətlərin) satın alınması” bölməsində 259,3 mln. manat və ya 8,1%,

“Əməyin ödənişi” bölməsində 104,3 mln. manat və ya 2,5%, azalma isə “Qrantlar və

digər ödənişlər” bölməsində 521,0 mln. manat və ya 83,8% nəzərdə tutulur.

67. 2018-ci ildə əvvəlki illərdən fərqli olaraq xarici dövlətlərə kreditlərin verilməsi

ilə bağlı vəsait proqnozlaşdırılmamış, bu səbəbdən də növbəti ilin dövlət büdcəsinin

layihəsində ilk dəfə olaraq iqtisadi təsnifat üzrə maliyyə aktivləri üzrə əməliyyatların

maliyyələşdirilməsinə vəsait proqnozlaşdırılmamışdır.

68. Növbəti ilin dövlət büdcəsinin layihəsində ilk dəfə olaraq işsizik sığortası ilə

bağlı mexanizmin tətbiqi ilə bağlı vəsait nəzərdə tutulmuşdur. “İşsizlikdən sığorta

fondunun 2018-ci il büdcəsi haqqında” Qanun layihəsinə görə büdcədən maliyyələşən

təşkilatlar və orada işləyənlər üzrə 35452,4 min manat vəsaitin icra ediləcəyi


69. Növbəti ildə “Tələbələrə verilən təqaüdlər” paraqrafında 23775,7 min manat

və ya 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisi ilə müqayisədə 2,4 dəfə az vəsait nəzərdə

tutulmuşdur.

70. “Büdcə zərfi”nə görə növbəti ildə dövlət büdcəsinin xərclərinin 51,5%-i və ya

10769,5 mln. manatının cari xərclərə (cari illə müqayisədə 1,3% az), 37,7 %-i və ya

7873,4 mln. manatının əsaslı xərclərə (46,0% çox ), 10,8%-i və ya 2262,8 mln.

manatının dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərə (cari illə müqayisədə 37,8% çox)

yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Cari illə müqayisədə növbəti ildə cari xərclərin xüsusi

çəkisi 9,3 faiz bəndi azalmış, əsaslı xərclərin xüsusi çəkisi 7,6 faiz bəndi və dövlət

borcuna xidmətlə bağlı xərclərin xüsusi çəkisi isə 1,7 faiz bəndi artmışdır

71. Növbəti ildə cari xərclərin məbləğinin qeyri-neft daxilolmalarından çox olması,

qeyri-neft ÜDM-in artım tempinin isə cari xərclərin artım tempini üstələməsi gözlənilir.

72. 2018-ci ildə əməyin ödənişi ilə bağlı nəzərdə tutulmuş vəsaitin 95,5%-i

funksional təsnifatın 5 bölməsinin payına düşür. Ən böyük xüsusi çəki isə “Təhsil”

bölməsinə aid olacaq – 32,9%.

73. Malların (işlərin və xidmətlərin) alınması ilə bağlı vəsaitlərdə mütləq ifadədə

ən böyük artım abadlaşdırma xidmətləri haqqının ödənilməsi ilə bağlı xərclərdə nəzərdə

tutulmuşdur. Belə ki, bu xərclərə 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 87679,1

min manat çox olmaqla 253752,1 min manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmışdır

74. 2018-ci ilə iqtisadi təsnifat üzrə borc vəsaitlərindən istifadəyə görə faiz

ödənişlərinə proqnozlaşdırılmış vəsait cari ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 60,7%

290

çoxdur. Təhlil göstərir ki, artım məbləğinin 82,7%-i xarici təşkilatlara faizlər üzrə

ödənişlərin, 17,2%-i kommersiya bankları üzrə ödənişlərin payına düşür. Faizlər üzrə

ödənişlərə cəmi büdcə xərclərinin 3,0%-i səviyyəsində vəsait proqnozlaşdırılmışdır.

75. Digər xərclərə növbəti ildə cəmi büdcə xərclərin 7,1%-i qədər və ya

1487220,1 min manat məbləğində vəsait proqnozlaşdırılmış, bu, 2017-ci ilin sonuna

gözlənilən icra göstəricisinə nisbətdə 4,7% çoxdur. Bu xərclərin tərkibində

nəzərəçarpacaq artım əsaslı xərclərin ödənilməsində nəzərdə tutulmuşdur.“Əsas

bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsinin “Digər xərclər”də xüsusi çəkisi 48,4%

təşkil edəcək.


Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş

xərcləri 20181,6 mln. manat olmaqla 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 3920,8

mln. manat və ya 24,1%, 2017-ci ilin təsdiq edilmiş proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə

isə 2961,9 mln. manat və ya 17,2% çox proqnozlaşdırılmışdır.

77. “Mənzil və kommunal təsərrüfatı” bölməsi üzrə mərkəzləşdirilmiş xərclərin

payı 55,2% səviyyəsində nəzərədə tutulmuş, 6 bölmə üzrə isə xərclər tam olaraq

mərkəzləşdirilmiş xərclər üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

78. 2017-ci ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə növbəti ildə funksional

təsnifat üzrə mərkəzləşdirilmiş xərclərdə ən yüksək artım “Mənzil və kommunal

təsərrüfatı” bölməsində, ən çox azalma isə 547,5 mln. manat və ya 69,0% olmaqla

“İqtisadi fəaliyyət” bölməsi üzrə proqnozlaşdırılmışdır.


Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsində dövlət büdcəsinin yerli xərcləri 724,1

mln. manat olmaqla 2016-cı ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 766,4 mln. manat və ya

51,4% az, 2017-ci ilin təsdiq edilmiş proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə 2,9 mln. manat

və ya 0,4% çox proqnozlaşdırılmışdır.

80. Yerli xərclər dövlət büdcəsinin 14 funksional bölməsindən 8-i üzrə nəzərdə

tutulmuşdur ki, burada da ən böyük xüsusi çəki 29,5% olmaqla “Səhiyyə” bölməsinə

aiddir. 2017-ci ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə 6 bölmə üzrə artım, 1 bölmə

(“Səhiyyə) üzrə azalma proqnozlaşdırılmış, “Nəqliyyat və rabitə” bölməsi üzrə isə

məbləğ sabit saxlanılmışdır.

81. 2018-ci ilin dövlət büdcəsində dövlət büdcəsində şəhər və rayonlar üzrə

gəlirlər 7907,0 mln. manat, xərclər 724,1 mln. manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur

ki, bu da 2017-cı ilin müvafiq göstəriciləri ilə müqayisədə 262,0 mln. manat və 2,9 mln.

manat çoxdur. Gəlirlərin yerli xərclərdən artıq olan və mərkəzləşdirilmiş gəlirlərə aid

291

edilən hissəsinin məbləğində isə 255,3 mln. manat çox olmaqla 7145,3 mln. manat

vəsait proqnozlaşdırılmışdır.

82. Növbəti ildə yerli xərcləri tənzimləmək üçün dövlət büdcəsinin

mərkəzləşdirilmiş xərclərindən ayrılan maliyyə yardımının (dotasiyanın) məbləğinin

yuxarı həddi cari illə müqayisədə 836,0 min. manat az olmaqla 73421,0 min manat

proqnozlaşdırılmışdır. Həmin məbləğin yerli xərclərin tərkibində xüsusi çəkisi 10,1%

təşkil edəcəkdir ki, bu da cari illə müqayisədə 0,2 faiz bəndi azdır.

83. 2017-ci illə müqayisədə 2018-ci ilin büdcə layihəsində dotasiyanın

ayrılmasında 12 şəhər və rayon üzrə artım, 19 şəhər və rayon üzrə isə azalma nəzərdə

tutulur. Əsas artımlar Füzuli rayonu üzrə 450,0 min manat və 17,9%, Gədəbəy rayonu

üzrə 263,0 min manat və ya 6,8%, Samux rayonu üzrə 136,0 min manat və ya 7,4%,

Laçın rayonu üzrə 136,0 min manat və ya 3,7%, əsas azalmalar isə Kəlbəcər rayonu

üzrə 583,0 min manat və ya 21,5%, Cəbrayıl rayonu üzrə 292,0 min manat və ya

17,6%, Tovuz rayonu üzrə 276,0 min manat və ya 9,3%, Ağstafa rayonu üzrə 191,0 min

manat və ya 6,4% nəzərdə tutulur.

84. 2018-ci il dövlət büdcəsinin layihəsində büdcə təşkilatlarının iş və

xidmətlərin göstərilməsindən, məhsul satışından və digər fəaliyyətlərindən əldə etdikləri

gəlirlərdən formalaşan büdcədənkənar vəsaitləri üzrə xərcləri 460,0 mln. manat nəzərdə

tutulmuşdur ki, bu 2016-cı ilin icra göstəricisindən 221,0 mln. manat və ya 92,5%, 2017-

cı ilin proqnoz göstəricisindən 31,0 mln. manat və ya 7,2%, 2017-ci ilin gözlənilən icra

göstəricisindən isə 34,4 mln. manat və ya 8,1% çoxdur.

85. Funksional təsnifatın ayrı-ayrı bölmələri üzrə dövlət büdcəsindən

maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri ümumilikdə 9 bölmə üzrə

proqnozlaşdırılmış, 2017-ci illə müqayisədə bu bölmələrin 6-sı üzrə azalma, 3-ü üzrə isə

artım gözlənilir. 2017-ci illə müqayisədə “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsi üzrə 21,7

mln. manat və ya 11,8% olmaqla ən çox artım, “Əsas bölmələrə aid edilməyən

xidmətlər” bölməsi üzrə 2,8 mln. manat və ya 41,7% olmaqla ən çox azalma nəzərdə

tutulmuşdur.

86. 2016-cı ilin icra göstəriciləri ilə müqayisədə 2018-ci ilin büdcə layihəsində

büdcədənkənar xərclər üzrə nəzərəçarpacaq artım 130,4 mln. manat və ya 2,8 dəfə

olmaqla “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsinin “Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları”

paraqrafı üzrə nəzərdə tutulmuş, başqa sözlə büdcədənkənar xərclər üzrə nəzərdə

tutulmuş ümumi artımın 59,0%-i bu paraqraf üzrə proqnozlaşdırılmışdır.

87. 2018-ci ilin büdcə layihəsində büdcədənkənar xərclərin artımla nəzərdə

tutulması əsasən institusional dəyişikliklərlə bağlı olmuş, bəzi qurumlar üzrə xidmətlərə

292

görə ödənilən dövlət rüsumlarından, həmçinin tətbiq edilən maliyyə sanksiyalarından

qurumların hesabına daxil olan vəsaitin məbləği artırılmışdır. “ASAN xidmət” tərəfindən

yığılan dövlət rüsumunun 50%-nin Agentliyin xəzinə hesabına daxil edilməsi, həmçinin

vergi orqanları tərəfindən tətbiq edilən və dövlət büdcəsinə daxil olan maliyyə

sanksiyaları məbləğinin 50%-nin müvafiq icra hakimiyyəti orqanının hesabına

köçürülməsi ilə bağlı Vergi Məcəlləsinin 22-ci maddəsində dəyişiklik edilmişdir ki, bu da

həmin qurumlar üzrə 2018-ci ildə büdcədənkənar gəlir və bu gəlirlərdən formalaşan

xərclərin artımla nəzərdə tutulmasına səbəb olmuşdur.

88. 2018-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş büdcədənkənar xərclər 45

qurum üzrə, həmçinin 8 funksional bölmə üzrə “digər büdcə təşkilatları” üzrə

proqnozlaşdırılmış xərcləri (əvvəlcədən proqnozlaşdırıla bilməyən) əhatə edəcək.

89. Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi üzrə büdcədənkənar xərclərin

proqnozu 135,0 mln. manat təşkil etməklə dövlət büdcəsinin ümumi büdcədənkənar

xərclərində ən yüksək (29,3%) xüsusi çəki ilə nəzərdə tutulmuşdur. Büdcədənkənar

xərclərdə həmçinin Azərbaycan Respublikasının Dахili İşlər Nazirliyi (25,5%),

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Кomitəsi (15,2%) nəzərəçarpacaq paya

malikdir.

90. 2018-ci ilin büdcə layihəsində iş və xidmətlərin göstərilməsindən, məhsul

satışından və digər fəaliyyətlərindən gəlir əldə edilən bir çox qurumlarda büdcədənkənar

gəlir və xərclərin artımla nəzərdə tutulmasına baxmayaraq büdcə təşkilatlarının

büdcədən maliyyələşən xərcləri müəyyən edilərkən bu faktorun tam nəzərə alınmaması

həmin qurumlar üzrə büdcədən maliyyələşdirilən xərclərin də məbləğinin 2017-ci ilin

proqnoz göstəriciləri ilə müqayisədə çox proqnozlaşdırlması ilə nəticələnmişdir.

91. Cari ildə bəzi dövlət qurumlarının publik hüquqi şəxsə çevrilməsi bu

təşkilatlar üzrə növbəti ildə publik hüquqi şəxslər üzrə iş və xidmətlərin

göstərilməsindən, məhsul satışından və digər fəaliyyətlərindən əldə edilən gəlirlər və bu

gəlirlərdən formalaşan vəsaitlər üzrə xərclər proqnozlaşdırılmamışdır.

92. Qanun layihəsində dövlət büdcəsi kəsirinin yuxarı həddi 778,7 mln. manat

məbləğində müəyyən edilmişdir ki, bu 2016-cı ilin dövlət büdcəsinin faktiki kəsirindən

533,1 milyon manat və ya 3,2 dəfə çox, 2017-ci il dövlət büdcəsinin gözlənilən

kəsirindən 298,2 milyon manat və ya 27,7% azdır. Dövlət büdcəsi kəsirinin ÜDM-ə

nisbəti 2016-cı ildə 2,9% proqnozlaşdırılmış, ilin sonuna 0,4% təşkil etmişdir. Bu

göstəricinin 2017-ci ildə 1,7%, 2018-ci ildə isə 1,1% təşkil edəcəyi nəzərdə tutulmuşdur.

93. Növbəti ilin büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsinin özəlləşdirmədən, digər

mənbələrdən daxilolmalar (daxili və xarici borclanma, 2018-ci ilin 1 yanvar tarixinə

293

dövlət büdcəsinin vahid xəzinə hesabının qalığı) cəmi 749,7 mln. manat və Avropa

Birliyinin qrantından daxilolmalar 29,0 mln. manat hesabına həyata keçiriləcəyi


94. Növbəti ilin büdcə layihəsində daxili dövlət borclanmasının yuxarı həddi

(limiti) 700,0 mln. manat, xarici dövlət borclanmasının yuxarı həddi (limiti) 1000,0 mln.

manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2017-ci ilin göstəricilərindən müvafiq

olaraq 300,0 mln. manat və 30,0% və 3500,0 mln. manat və ya 77,8% azdır.

95. 2018-ci il ərzində veriləcək dövlət zəmanətlərinin məbləğinin yuxarı həddi

(limiti) isə qanun layihəsində 4000,0 mln. manat məbləğində nəzərdə tutulmuşdur. Bu

cari ilin müvafiq göstəricisindən 6000,0 mln. manat və ya 60,0% azdır.

96. 2018-ci ildə dövlət borcu və öhdəliklərinə xidmətlərlə bağlı 2262777,5 min

manat və ya 2017-ci ilin proqnoz göstəricisi ilə müqayisədə 620977,8 min manat çox

vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu məbləğin dövlət büdcəsinin cəmi xərclərində payı 10,8%

təşkil edəcəkdir.

97. Dövlət borcuna xidmət xərclərinin nəzərdə tutulmuş artım məbləğində daxili

borca xidmət xərci 42017,0 min manat və xarici borca xidmət xərci isə 578960,8 min

manat proqnozlaşdırılmışdır.

98. 2018-ci il üçün xarici dövlət borcu üzrə ödənişlər 2159597,1 min manat

məbləğində proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin

ümumi məbləğinin 95,4%-inə, dövlət büdcəsi gəlirlərinin 10,7%-inə, dövlət büdcəsi

xərclərinin 10,3%-inə bərabərdir.

99. Daxili dövlət borcu üzrə ödənişlər 2018-ci il üçün 103180,4 min manat

məbləğində nəzərdə tutulmuşdur ki, bu, dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin ümumi

məbləğinin 4,6%-ə, dövlət büdcəsi gəlirlərinin 0,51%-inə, dövlət büdcəsi xərclərinin

0,5%-inə bərabərdir.

100. 2017-ci ilin 9 ayının sonuna ölkənin strateji valyuta ehtiyatları 40,5 mlrd.

ABŞ dolları təşkil etmişdir ki, bu da xarici dövlət borcundan 3,6 dəfə çox, ÜDM-in

həcminə demək olar ki, bərabərdir. Strateji valiyuta ehtiyatları 33 aylıq mal və xidmət

idxalına kifayət edəcək həcmə malikdir və bu da beynəlxalq təcrübədə qəbul edilmiş

minimum həddən dəfələrlə (ən azı 3 ay) çoxdur.

101. Hazırda dövlət borcunun proqnozlaşdırılan ÜDM-ə faiz nisbəti 18,7%, daxili

borcun ÜDM-ə nisbəti 1,1%, növbəti ildə dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin

malların ixracına nisbəti 9,8%, malların və xidmətlərin ixracına nisbətinin isə 7,2%,

dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin dövlət büdcəsinin gəlirlərinə nisbəti 11,2%,

xərclərinə nisbəti 10,8%, dövlət büdcəsi balansının ÜDM-ə faiz nisbəti isə 1,1% təşkil

294

edəcəkdir ki, bu göstəricilər də müəyyən edilmiş normalarla müqayisədə məqbul

səviyyədədir.

102. Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il icmal büdcəsinin gəlirləri 23223,2

mln. manat və ya əvvəlki ilə nisbətən 2060,9 mln. manat və ya 8,2% az, xərcləri

26674,1 mln. manat və ya əvvəlki ilə nisbətən 3903,7 mln. manat 12,8% az nəzərdə

tutulmuşdur. İcmal büdcə gəlirlərinin ÜDM-ə faiz nisbəti 33,5%, xərclərinin isə 38,4%

həddində proqnozlaşdırılır.

103. 2018-ci ildə icmal büdcə balansı 3450,9 mln. manat məbləğində kəsirlə

proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci illə müqayisədə 1842,3 mln. manat və ya 34,1%

azdır. 2018-ci il üçün icmal büdcə balansının ÜDM-ə nisbəti 5,0% olması nəzərdə

tutulmuşdur.

104. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun 2018-ci il üçün büdcəsinin

gəlirləri 10676,4 mln. manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2017-ci illə müqayisədə

137,5 mln. manat və ya 1,3% azdır, xərcləri isə 11986,5 milyon manat təşkil edəcəkdir.

Bu isə 2017-ci illə müqayisədə 3256,4 mln. manat və ya 21,4% azdır.

105. Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi

yanında Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun büdcəsinin gəlir və xərcləri 3578,8 mln. manat

proqnozlaşdırılır ki, bu da əvvəlki ilə nisbətən 178,8 mln. manat və ya 5,3% çoxdur.

Fondun xərclərinin 36,3% və ya 1300,0 mln. manatı DSMF-in büdcəsinin

balanslaşdırılması məqsədilə dövlət büdcəsinin öhdəliklərinin maliyyələşdirilməsi üçün

ayrılan vəsait, 63,7% və ya 2278,8 mln. manatı məcburi dövlət sosial sığorta haqları və

sair daxilolmalar hesabına örtülməsi nəzərdə tutulmuşdur.

106. İcmal büdcə xərclərinin tərkib komponentlərindən biri olan xarici kreditlər

(Azərbaycan hökuməti tərəfindən xaricdən cəlb olunmuş kreditlər) hesabına

maliyyələşdirilən layihələr üzrə xərclərin həcmi 2018-ci ildə 1362,1 mln. manat təşkil

edəcək.

107. İcmal büdcənin tərkibində Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsinin

gəlir və xərcləri əvvəlki illərdə olduğu kimi, bərabər olmaqla 355,3 mln. manat

məbləğində proqnozlaşdırılmışdır. Bu isə 2017-ci illə müqayisədə 4,8 mln.manat və ya

1,3% çoxdur.

108. 2018-ci ildə xərclərin 73,4 mln. manatının və ya 20,7%-nin Naxçıvan Muxtar

Respublikasının öz gəlirləri, 281,9 mln. manatının və ya 79,3%-nin dövlət büdcəsindən

ayrılan dotasiya hesabına formalaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur. Naxçıvan Muxtar

Respublikasına dövlət büdcəsindən ayrılan dotasiyanın məbləği əvvəlki ilə nisbətən 3,0

mln. manat və ya 1,1% çoxdur.

295

109. Toplu maliyyə balansına görə 2018-ci il üçün ölkə üzrə cəmi gəlirlər

52399,4 milyon manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci ilin gözlənilən

icra göstəricisi ilə müqayisədə cəmi 235,5 milyon manat və ya 0,5% çoxdur.

110. 2018-ci ildə ölkədə ÜDM-in real iqtisadi artımının 1,5% olmaqla 69,4 milyard

manat təşkil etməsi, o cümlədən dövlət dəstəyi hesabına qeyri-neft sektorunun bütün

sahələri üzrə artımı fonunda toplu maliyyə balansında müəssisə və təşkilatların cəmi

resursları 2018-ci ildə 2017-ci ilin gözlənilən icra göstəricisinə nisbətən 10,5 milyon

manat və ya 0,03% azalma ilə proqnozlaşdırılmışdır.

111. 2018-ci ildə toplu maliyyə balansına görə ölkə üzrə cəmi xərclər 55850,3

mln. manat məbləğində proqnozlaşdırılmışdır ki, bu da 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə

müqayisədə 3905,9 mln. manat və ya 6,5% azdır.

112. 2018-ci il üçün dövlət büdcəsinin kəsirinin, Dövlət Neft Fondunun

ehtiyatlarından və xarici kreditlərdən istifadənin azaldılması hesabına ölkə üzrə

resursların balansı 2017-ci ilin gözlənilən icrası ilə müqayisədə 4141,4 milyon manat və

ya 2,2 dəfə az proqnozlaşdırılmışdır.

Azərbaycan Respublikasının Hesablama Palatası aparılmış təhlillər əsasında

aşağıdakıları tövsiyyə edir:

1. Ətraflı təhlillərin aparılması, həmçinin ayrılmış büdcə vəsaitlərinin icrasının

nəticəliliyinin qiymətləndirilməsinə şərait yaradılması məqsədilə “Büdcə zərfi”nə daxil

edilmiş sənədlərin, o cümlədən təqdim edilmiş müvafiq izahatların məlumatlılıq

səviyyəsinin artırılmasını, həmçinin yığım əmsalının, bir sətirlə verilən xərclərin (əsaslı

vəsait qoyuluşu, beynəlxalq və respublika səviyyəli tədbirlər və s.) ilkin bölgüsünün,

yeni, kəskin azalma və kəskin artımla nəzərdə tutulmuş xərclərlə bağlı məlumatların,

vahid xəzinə hesabının ilin əvvəlinə qalığının (sərbəst qalıq) istifadəsi, o cümlədən,

banklarda yerləşdirilmiş depozitlər üzrə məlumatların, Dövlət Zəmanəti ilə Alınan

Borcların Təminat Fondunun vəsaitlərinin istifadəsi ilə bağlı məlumatların, icra edilən və

qəbul edilməsi gözlənilən dövlət proqramları üzrə müvafiq məlumatların növbəti illərin

“Büdcə zərf”nə daxil edilməsini;

2. Ölkədə Dövlət Maliyyəsinin İdarə Edilməsinin beynəlxalq normalara

uyğunlaşdırılması və hazırda aparılan fiskal islahatlara töhfə baxımından Avropa Birliyi

və ümumən dünyanın bir çox dövlətlərində olduğu kimi Statistikanın Milli Hesablar

Sistemi ilə Vahid Büdcə Təsnifatının uzlaşmasının təmin edilməsini;

3. Orta və uzun müddətli dövrdə büdcə çərçivəsinin optimallaşdırılması

baxımından neftin qiymətlərinin müəyyən edilməsi və ümumən büdcə daxilolmalarının

296

strukturunda qeyri-neft sektorundan vergi gəlirlərinin artırılması üçün fiskal dayanıqlılıq

məsələlərinin ümumi makroiqtisadi çərçivə müstəvisində, həmçinin, “Neft və qaz

gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya”da müəyyən edilən dəyişməz

real xərclər prinsipi nəzərə alınmaqla qiymətləndirilməsini;

4. Növbəti ilin büdcə-vergi siyasətinə vergi güzəştlərinin və azadolmaların

səmərəliliyinin diaqnostikasının aparılması, vergitutmada qeyri-xammal ixracının

təşviqini təmin edən islahatların layihəsinin hazırlanması, dövlət mülkiyyətinə aid edilən

təsərrüfat hesablı qurumların fəaliyyətində dövlət büdcəsi vəsaitlərinin iniştirakının

optimallaşdırılması, differensiallaşdırılmış əlavə dəyər vergisi dərəcələri tətbiq edilməli

olan malların (işlərin, xidmətlərin) siyahısının hazırlanması və tətbiqi müddətinin

müəyyənləşdirilməsi, eləcə də xronometraj metodu ilə müşahidə aparılan kiçik

sahibkarlıq subyektlərində səyyar vergi yoxlamalarının məhdudlaşdırılması

istiqamətlərində də tədbirlərin əlavə olunmasını;

5. Büdcə-vergi siyasətinə daxil edilmiş daxili bazarın qorunmasını təmin edən

çevik gömrük-vergi siyasətinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirin icrasında nəticəliliyin

yüksəldilməsi məqsədilə qüvvədə olan "Gömrük tarifi haqqında" və "Antidempinq,

kompensasiya və mühafizə tədbirləri haqqında" Azərbaycan Respublikasının qanunları

ilə müəyyənləşdirilmiş səlahiyyətlərdən səmərəli istifadə olunmasını;

6. Dövlət büdcəsinin proqnozlaşdırılması zamanı vergi güzəştlərinin və

azadolmalarının səmərəliliyinin diaqnostikasının aparılması və nəticələrindən asılı

olaraq vergi qanunvericiliyinə yenidən baxılması üçün əsaslandırılmış təkliflərin

hazırlanması istiqamətində müvafiq işlərin həyata keçirilməsini;

7. ƏDV qeydiyyatında olan, eyni zamanda qanunvericiliklə fəaliyyəti ƏDV-dən

azad olunan fəaliyyət növlərinə aid edilməyən hüquqi şəxslərə kommersiya

fəaliyyətindən yaranan zərərin bağlanması (subsidiya) məzmununda dövlət

büdcəsindən köçürülən vəsaitlər üzrə əsas məbləğin bir qayda olaraq hesablaşma

hesabına, ƏDV məbləğinin isə ƏDV-nin depozit hesabına köçürülməsini,

8. Vergi qanunvericiliyinə əsasən sıfır (0) dərəcə ilə ƏDV tutulan əməliyyatlardan

fərqli olaraq ƏDV-dən azad edilən əməliyyatlar aparan vergi ödəyiciləri üçün ƏDV-nin

əvəzləşdirilməsində məhdudiyyətlərin tətbiq olunmasını nəzərə alaraq xammal ixracı

əməliyyatlarının ƏDV-dən azad olunan əməliyyatlara aid edilməsini və “xammal”

anlayışına vahid yanaşmanın təmin olunması üçün Azərbaycan Respublikasının

Nazirlər Kabineti tərəfindən müvafiq siyahının təsdiq olunmasını;

9. Dövlət büdcəsinin dövlət mülkiyyətində olan torpaqların icarəyə verilməsindən

gəlirlərinin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada tam həcmdə hesablanmadığını və

297

dövlət büdcəsinə daxil olmadığını, həmçinin dövlət mülkiyyətində olan torpaqları

icarəyə götürən hüquqi və fiziki şəxslərlə bağlanmış müqavilələrdə icarə haqlarının

miqdarının Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin “Dövlət və bələdiyyə

mülkiyyətində olan torpaqların icarə haqqının aşağı həddinin müəyyən edilməsi barədə”

müvafiq Qərarı ilə müəyyən edilmiş minimum normadan (torpaq vergisinin iki mislindən)

əhəmiyyətli dərəcədə aşağı göstərilməsi ilə əlaqədar olduğunu nəzərə alaraq bu sahədə

tənzimləyici bazanın yaradılmasını və bu mənbədən gəlirlərinin hesablanması üzərində

inzibatçılığın gücləndirilməsini;

10. Fiziki şəxslərin kommersiya təyinatlı (və ya konkret fəaliyyət növləri üzrə

kommersiya təyinatlı) obyektləri üzrə əmlak vergisinin dövlət vergilərinə aid edilməklə

dövlət büdcəsinə ödənilməsini;

11. Bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə uyğun inkişaf edən ölkələrin təkmil

təcrübələrinə əsaslanmaqla avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin sahiblərindən nəqliyyat

vergisi və ya ekoloji vergi adı ilə tutulan verginin dərəcələrinin əsasən ətraf mühitin

çirkləndirilməsi səviyyəsindən, mühərriklərin həcmindən və “lux” kateqoriyasına aid

edilməsindən asılı olaraq müəyyənləşdirilməsini;

12. Dövlət mülkiyyətində olan daşınmaz əmlakın icarəyə verilməsi prosesinin

digər mülkiyyət növlərində olduğu kimi bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə uyğunlaşdırılması

istiqamətində zəruri tədbirlərin görülməsini;

13. Vahid Büdcə Təsnifatına müvafiq dəyişikliklər etməklə, büdcə gəlirlərində

xarici dövlətlərə verilmiş kreditlər üzrə daxilolmalarda xarici hökumətlərdən alınan əsas

borc ödənişlərinin (qaytarılmaların) da nəzərə alınmasını, sair daxilolmalarda isə

təyinatına uyğun vəsaitlərin nəzərdə tutulmasını;

14. Dövlət əmlakının, özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı

torpaqların icarəyə verilməsindən dövlət büdcəsinə daxilolmalar üzrə potensialın

reallaşdırılması məqsədilə Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin sərəncamında olan

torpaq sahələri haqqında məlumatların tam dəqiqləşdirilməsi, mövcudluğu və

hərəkətinin uçotunun aparılması, Komitə tərəfindən inzibati-təşkilati tədbirlərin davam

etdirilməsi ilə yanaşı, ölkə iqtisadiyyatının canlanması şəraitində istifadəsiz qeyri-

yaşayış sahələrinin və özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin altındakı torpaq

sahələrinin icarə bazarına sonradan özəlləşdirilməsi şərti ilə çıxarılması, icarə

prosedurlarının və digər icarə şərtlərinin real iqtisadi şəraitə uyğunlaşdırılmasını;

15. Büdcədən verilmiş kreditlər üzrə daxilolmaların konkret kredit və ssuda

müqavilələrinin ödəniş qrafiklərinə əsasən formalaşdığını nəzərə alaraq dövlət

büdcəsində ayrıca mədaxil mənbəyi kimi göstərilməsini;

298

16. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 06 iyul 2017-ci il tarixli 276

nömrəli qərarı ilə "Dövlət zəmanəti ilə alınan borcların Təminat Fondunun vəsaitlərinin

idarə olunması, uçotunun aparılması və istifadəsi Qaydalarında" edilmiş dəyişikliyə

əsasən, əsas borcalandan alınan və Maliyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyənləşdirilən

haqqın miqdarı üçün ümumi zəmanət məbləğinin yuxarı həddi (5,0%) ilə yanaşı 0,5%

aşağı həddinin də təyin edildiyini, Qərarın icrası baxımından təqdim olunmuş layihədə

nəzərdə tutulmuş limit çərçivəsində veriləcək dövlət zəmanətlərinin 0,5% minimum

məbləğinin Təminat Fondunun daxilolmalarında nəzərə alınmasını;

17. Dövlət büdcəsi xərclərinin qənaətli və nəticəli istiqadəsinin təmin edilməsi və

büdcə xərclərinin prioritet istiqamətlərə yönəldilməsi imkanlarının genişləndirilməsi

məqsədilə Respublikada müəssisə və təşkilatların fəaliyyətinin nəticələlilik prinsipləri

əsasında təşkil edilməsini, dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların

büdcədənkənar gəlirlərinin artırılması imkanlarından tam istifadə olunmasını;

18. Büdcə vəsaitlərindən istifadənin səmərəliliyinin yüksəldilməsi məqsədilə

publik hüquqi şəxslərə ayrılan büdcə təxsisatlarının yerinə yetiriləcək dövlət sifarişlərinə

uyğunlaşdırılmasını və bu istiqamətdə müvafiq xərcnormativlərinin hazırlanmasını;

19. Həm icmal büdcənin, həm toplu maliyyə balansının proqnozunun

əsaslandırılmasına dair ayrıca məlumatların büdcə zərfinə daxil edilməsini, toplu

maliyyə balansını icmal büdcənin parametrlərindən fərqləndirən, Respublikada

müəssisə və təşkilatlar üzrə daxil olacaq resursların, o cümlədən dövlət və qeyri-dövlət

müəssisələri, neft və qeyri-neft sektoru üzrə ayrıca verilməsini və bu məsələlərin real

büdcə daxilolmaları və xərcləri ilə uzlaşdırılmasını;

20. Elm müəssisələrində aparılan audit tədbirlərinin nəticələrinə əsaslanaraq icra

prosesində nəzərdə tutulmuş vəsaitin digər xərclərə yönəldilməsinin qarşısını almaq

məqsədilə müxtəlif elmi proqramların maliyyələşməsi üçün tələb olunan vəsaitlərin “Sair

xərclər” paraqrafı üzrə deyil, iqtisadi təsnifatın müvafiq bölmələrində daha detallı olaraq

nəzərdə tutulmasını;

21. Dövlət sifarişi əsasında təhsil alanların təhsil xərclərinin bir kredit üçün təhsil

haqqına əsasən hesablanmasını, həmçinin büdcə təsnifatının prinsipləri və

proqnozlaşdırmanın şəffaflığı baxımından büdcə layihələrində dövlət sifarişi ilə təhsil

alan tələbələrə verilən təqaüdlərin məbləğinin ayrı sətirdə nəzərdə tutulmasını;

22. Səhiyyə müəssisələrinə bir çox xərc maddələri üzrə ayrılmış vəsaitlərin bir

hissəsinin istifadə olunmayaraq büdcəyə qaytarıldığı halda, növbəti büdcə ilində həmin

xərc maddələrinə əvvəlki illərdə ayrılmış vəsait həcmində və ya bəzi hallarda daha da

artıq həcmdə vəsait nəzərdə tutulduğunu, bu vəsaitlərin yenidən istifadəsiz qalmasına

299

və ya tələbatdan artıq avadanlıq və mal-material alınaraq anbarda istifadəsiz

saxlanmaqla vəsaitin səmərəsiz xərclənməsinə gətirib çıxardığını nəzərə alaraq

tələbatların dəqiq müəyyən edilməsi istiqamətində zəruri normativ bazanın

genişləndirilməsini və bu sahədə fəaliyyətin gücləndirilməsini;

23. Sosial müdafiə və sosial təminat xərclərinin proqnozlaşdırılması zamanı

müvafiq xərc normalarına əsaslanılmasını, kommunal xidmətlərin ödənilməsi üçün

ayrılan vəsaitlərin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə kontingentin çoğrafi yerdəyişmə

perspektivlərinin diqqətdə saxlanılmasını, sosial yardımların təyin edilməsi zamanı

qanunvericiliklə müəyyən edilmiş prosedurlara tam riayət edilməsini;

24. İnvestisiya layihələrinin xərc-gəlir təhlili əsasında tərtibi məqsədilə

meyarların və qaydaların müəyyən edilməsini, qeyri-neft sektorunun davamlı inkişafına

kapital qoyuluşlarının artırılmasını;

25. Müxtəlif istiqamətlər üzrə qəbul olunmuş Dövlət Proqramları üzrə nəzərdə

tutulmuş tədbirlərin uzlaşmasının təmin edilməsi məqsədilə müvafiq məlumat bazasının

yaradılması və həmin tədbirlərin maliyyələşdirilməsinin nəticə göstəriciləri əsasında

həyata keçirilməsini;

26. Kommersiya prinsipi ilə fəaliyyət göstərən dövlət müəssisələrinə ayrılan

subsidiyaların həmin müəssisələrin gəlirlərinin genişləndirilməsi imkanları nəzərə

alınmaqla optimallaşdırılmasını;

27. Büdcə təşkilatları və büdcədən maliyyə yardımı alan təşkilatların dövlət

büdcəsinin funksional təsnifatının 1-13-cü bölmələrində təmsil olunduğunu nəzərə

alaraq “Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər” bölməsində “İslahatlarla bağlı xərclər”ə

proqnozlaşdırılmış vəsaitin proqram, tədbir, islahat və ya digər istiqamətlər üzrə müvafiq

bölmələrdə əks etdirilməsini;

28. 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində bir sıra qurumlar tərəfindən dövlət

zəmanəti ilə alınmış xarici kredit borclarının qaytarılması üçün nəzərdə tutulmuş

vəsaitlərin dövlət büdcəsinin müvafiq bölməsində proqnozlaşdırılmasını;

29. Xarici dövlət borcuna xidmət xərcində nəzərdə tutulmuş bir sıra dövlət

müəssisələri əvəzinə ödəniləcək vəsaitin ilk növbədə ciddi nəzarət mexanizmi tətbiq

etməklə Təminat Fondu vəsaitləri hesabına ödənilməsini, Fondun vəsaitinin kifayət

etmədiyi təqdirdə isə büdcədən ayrılmış vəsaitin geri qaytarılması istiqamətində müvafiq

tədbirlərin görülməsini;

30. Makroiqtisadi vəziyyəti nəzərə alaraq il ərzində alınacaq borcu, təxmin edilən

büdcə kəsirini, təxmin edilən maliyyə aktivlərinin ilkin dəyərini və şərti öhdəlikləri özündə

birləşdirən borclanma ehtiyacını mərhələli tənzimləyən mexanizmin hazırlanmasını;

300

31. Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsindən daxilolmalar üzrə dövlət büdcəsində

nəzərdə tutulmuş tapşırıqların yerinə yetirilməsi üçün dövlət mülkiyyətində saxlanılan

müəssisələrin tabelikdən çıxarılaraq özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulan qeyri-profil

müəssisə və obyektlərin, habelə özəlləşdirilməyə açıq elan olunduğu yeni bəyan edilmiş

dövlət müəssisə və obyektlərinin satışının, özəlləşdirilməsinə məhdudiyyətlər

qoyulmamış digər müəssisə və obyektlərin, müəssisələrin, onların nizamnamə

kapitalında dövlətə məxsus payların (səhmlərin) özəlləşdirilməsinin başa çatdırılmasının

sürətləndirilməsini, özəlləşdirmədən daxilolmalar üzrə borc qalıqlarının ödənilməsinin

təmin edilməsi istiqamətində müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsini;

32. Daxili borca xidmət xərclərinin faiz xərclərinə birbaşa təsir etdiyini nəzərə

alaraq yenidən borclanma riskinin və mövcud vəziyyətin dəyişməsi üçün daxili borc

portfelinin müddətinin uzadılmasının və dövlət qiymətli kağızlarının alqı-satqısı üçün

ikinci dərəcəli bazarların təkmilləşdirilməsini.

Rəy Hesablama Palatası Kollegiyasının 27 oktyabr 2017-ci il tarixli Q-118

nömrəli Qərarı ilə təsdiq olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Möhtərəm cənab İlham Əliyev

tərəfindən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edilmiş


Respublikasının Qanun layihəsinin “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan

Respublikasının Qanununa və digər qanunvericilik aktlarının tələblərinə uyğun

hazırlanması və təqdim edilməsi nəzərə alınaraq Azərbaycan Respublikasının

Hesablama Palatası tərəfindən Qanun layihəsinin Azərbaycan Respublikasının

Milli Məclisində müzakirə edilməsi tövsiyə edilmişdir.

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI

HESABLAMA PALATASININ

SƏDRİ VÜQAR GÜLMƏMMƏDOV

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI HESABLAMA...

Documents

Transcript of AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI HESABLAMA...