Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan ...

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri

İnstitutu

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ UumlMUMTƏHSİL

MƏKTƏBLƏRİ UumlCcedilUumlN COĞRAFİYA FƏNNİ UumlZRƏ TƏHSİL

PROQRAMI ( KURİKULUMU)

(VI-XI siniflər)

Bakı ndash 2013

2

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramı (kurikulumu) aşağıdakı tərkibdə

yaradılmış işccedili qrupu tərəfindən hazırlanmışdır

Sədr Muumlseyib Muumlseyibov - BDU-nun coğrafiya fakultəsinin dekanı fiziki

coğrafiya kafedrasının mudiri cooumlrafiya uumlzrə elmlər doktoru professor Uumlzvlər

Təranə İsmayılova - layihənin koordinatoru ARTPİ-nin boumlyuumlk elmi işccedilisi Elburus

Əlizadə - AMEA-nın Coğrafiya İnstitutunun şoumlbə muumldiri coğrafiya uumlzrə elmlər

doktoru professor Nərminə Seyfullayeva - BDU-nun və 190 -li orta məktəbin

muumləllimi pedaqoji elmlər uumlzrə fəlsəfə doktoru İsrafil İsmayılov - BDU-nun baş

muumləllimi Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin baş muumltəxəssisi Mərifət

Eyyibova - Bakı şəhəri 126 -li məktəbin muumləllimi Lətifə Bayramova - Bakı

şəhəri 246 -li məktəbin muumləllimi Qabil Səmədov - Bakı şəhəri HƏliyev adına

liseyin muumləllimi Sevil Quliyeva - Bakı şəhəri 167 -li məktəbin muumləllimi Şəfiqə

Huumlmbətova - Bakı şəhəri 258 -li məktəbin muumləllimi Məhbubə Babayeva - Bakı

şəhəri 239 -li məktəbin muumləllimi Ayguumln Əliyeva - Bakı şəhəri 175 -li

məktəbin muumləllimi Yelena Əlyeva - BPKİA və YHİ-nun metodisti Şahsənəm

İsgəndərova - Bakı şəhəri 3-li məktəbin muumləllimi

3

Təhsil proqramının (kurikulumun) internet uumlccediluumln hazırlanmasına

məsul olanlar

Akif Əliyev ARTPİ-nin Uumlmumi orta və tam

orta təhsilin kurikulumu şoumlbəsinin muumldiri

pedaqogika uumlzrə fəlsəfə doktoru

Əlişah Gərayev ARTPİ-nin Uumlmumi orta və

tam orta təhsilin kurikulumu şoumlbəsinin

Təbiət-riyaziyyat fənlərinin təlimi

boumllməsinin muumldiri pedaqogika uumlzrə fəlsəfə

doktoru

Təranə İsmayılova ARTPİ-nin Uumlmumi orta

və tam orta təhsilin kurikulumu şoumlbəsinin


boumllməsinin boumlyuumlk elmi işccedilisi

4

Muumlndəricat

Giriş

I Coğrafiya təliminin məzmunu

11 Uumlmumi təlim nəticələri

12 Məzmun xətləri

13 Məzmun xətləri uumlzrə təlim nəticələri

14 Fəaliyyət xətləri

15 Məzmun standartları

VI Sinif

VII Sinif

VIII Sinif

IX Sinif

X sinif

XI sinif

16 Fəndaxili və fənlərarasi inteqrasiya

II Təlim strategiyaları

21 Cografiya təliminin təşkilinə verilən əsas tələblər

22 Coğrafiya təliminin təşkilində istifadə olunan forma və uumlsullar

23 Muumləllimin təlimin planlaşdırılmasına dair nuumlmunələr

24 Coğrafiya fənninin məzmun standartlarının şərhi

III Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi

Tezaurus

Resurslar

Ədəbiyyat olunmuş siyahisı

Giriş

5

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsi proqramı (kurikulumu) və onun xarakterik

cəhətləri Azərbaycan xalqının uumlmummilli lideri Heydər Əliyevin 15 iyun 1999-cu

il tarixli 168 noumlmrəli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş ldquoAzərbaycan Respublikasının

təhsil sahəsində İslahat Proqramırdquo oumllkəmizdə təhsil islahatlarının həyata

keccedilirilməsi uumlccediluumln ilkin təkan oldu Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin

2006-cı il tarixli 233 noumlmrəli qərarı ilə ldquoAzərbaycan Respublikasında uumlmumi

təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulumu)rdquo kimi doumlvlət əhəmiyyətli muumlhuumlm sənəd

qəbul edildi Bu sənədə əsasən fənlər uumlzrə təhsil proqramlarının (kurikulumların)

hazırlanmasına başlanıldı və bu iş muumlvəffəqiyyətlə davam etdirilməkdədır

ldquoTəhsil haqqındardquo Azərbaycan Respublikasının Qanununun quumlvvəyə

minməsi ilə əlaqədar olaraq Milli Kurikulum sənədinə əlavə və dəyişikliklər

edilməklə ldquoUumlmumi təhsil pilləsinin doumlvlət standartı və proqramları

(kurikulumları)rdquo qəbul edildiBuumltuumln fənlər kimi Coğrafiyadan da hazırlanmış yeni

təhsil proqramı (kurikulumu) bit daha nəzərdən kecirildi

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramının (kurikulumun) xarakterik cəhəti

ondan ibarətdir ki təlim prosesində şagirdlərin yaddaşının təkcə yeni elmi

biliklərlə zənginləşdirilməsinə deyil həm də təfəkkuumlruumlnuumln şəxsi keyfiyyət və

qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsinə həyat uumlccediluumln zəruri olan bacarıqların

qazanılmasına imkan yaranır şagirdyoumlnuumlmluumlluumlyə nəticəyoumlnuumlmluumlluumlyə

şəxsiyyətyoumlnuumlmluumlluumlyə tələbyoumlnuumlmluumlluumlyə istinad olunur

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramının (kurikulumun) nəticəyoumlnuumlmluuml

şagirdlərin meyil maraq və qabiliyyətlərinə əsaslanan onların potensial

imkanlarını nəzərə alan fənnin xarakterik xuumlsusiyyətlərini məqsəd və vəzifələrini

fənnin məzmununu təlim strategiyalarını və şagird nailiyyətlərinin

qiymətləndirilməsini oumlzuumlndə əks etdirən konseptual bir sənəddir

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramının (kurikulumun) ən muumlhuumlm xarakterik

cəhəti onun nəticəyoumlnuumlmluuml olmasıdır Bu sənədin hazırlanması zamanı bir qayda

olaraq buumltuumln təlim prosesində əldə edilməsi nəzərdə tutulan nəticələr əvvəlcədən

muumləyyənləşdirilir və məzmuna gətirilir Bu nəticələr həm məzmunu ifadə edir

həm də qiymətləndirmə standartlarının hazırlanmasına şərait yaradır Nəticələrin

əvvəlcədən muumləyyən olunması onları əldə etməyə youmlnəlmiş fəaliyyətlərin

inkişafını izləmək və istiqamətləndirmək uumlccediluumln imkan yaradır

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramındakı (kurikulumdakı) təlim nəticələri

ətrafda baş verən təbii hadisə və proseslərin yaranma səbəblərinin inkişaf

xuumlsusiyyətlərinin onların ərazi uumlzrə paylanma qanunauyğunluqlarının Yer kuumlrəsi

əhalisinin və oumllkələrin sosial-iqtisadi inkişafına və qlobal problemlərə dair bilik və

bacarıqların mənimsənilməsinə youmlnəlmişdir

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramının (kurikulumun) oumlzuumlnuumln daha

muumlrəkkəb strukturu məzmunu və əhatə etdiyi sahələrin miqyası ilə seccedililir

Şagirdlərin duumlnyada baş verən təbii ictimai-siyasi proses və hadisələri dərk

etməsinə təbiət-cəmiyyət əlaqələrini insanların muumlxtəlif xarakterli fəaliyyətlərini

coğrafi muumlhitin məskunlaşma və təsərruumlfat fəaliyyəti uumlccediluumln əlverişlilik səviyyəsini

qiymətləndirməsinə və məntiqi muumllahizələr irəli suumlrməsinə imkan verir

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramı (kurikulumu) hazırlanarkən fənnin

spesifik xuumlsusiyyətləri əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Nəzərə alınmışdır ki bu fənnin

6

vasitəsilə şagirdlərdə Yer planetinin Guumlnəş sistemində moumlvqeyi və onun fiziki-

coğrafi nəticələrinə coğrafi təbəqədə ərazi dəyişmələrinin əsas

qanunauyğunluqları və bununla əlaqədar Yer səthi təbiətinin qlobal muumlasir

ekoloji sistemlərinin yaranması xuumlsusiyyətlərinə təbiətdə baş verən təbii hadisə və

proseslərin meydana gəlmə səbəblərinin inkişaf mexanizminə onların ərazi uumlzrə

paylanma qanunauyğunluqlarına cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafını təmin etmək

uumlccediluumln təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadənin və ətraf muumlhitin muumlhafizəsinin

muumlmkuumln yollarına dair bilik və bacarıqlar formalaşdırılır Coğrafiya fənni

kurikulumu əsasında insanın məkanda fəaliyyətinin təşkili ona təsir edən təbii

sosial-iqtisadi və siyasi amillərin təhlili və ərazidə formalaşan muumlxtəlif miqyaslı

sosial-iqtisadi sistemlərin fərqləndirici cəhətləri muumlqayisə olunur Bunun əsasında

şagird duumlnyada cərəyan edən qlobal təbii və sosial-iqtisadi proseslərin insan

fəaliyyətinə nə dərəcədə təsir etməsini kompleks şəkildə təhlil edərək

proqnozlaşdırır

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramı iqtisadi və fiziki coğrafiyanı kompleks

şəkildə oumlyrənməyə imkan verir və şagirdlərdə məlumatları təhlil etmək statistik

iqtisadi goumlstəriciləri muumlqayisə etmək muumlvafiq nəticələr ccedilıxarmaq texniki-iqtisadi

hesablamalar aparmaq diaqramlar və qrafiklər qurmaq xəritə oxumaq

bacarıqlarının formalaşdırılmasını ətraf muumlhitə həssas və qayğıkeş muumlnasibətin

hissi-emosional keyfiyyətlərin yaranmasını təmin edir

Coğrafiya fənni kurikulumunda təbiət-cəmiyyət əlaqələrinə dair biliklər

əsasında şagirdlərdə məntiqi və yaradıcı təfəkkuumlruumln inkişaf etdirilməsi nəzərdə

tutulur Onlarda tədqiqatccedilılıq bacarığı fikirlərini uumlmumiləşdirərək təqdimatlar

etmək proqnoz və referatlar hazırlamaq təbiətdə və cəmiyyətdə baş verən hadisə

və prosesləri təhlil edib qiymətləndirmək bacarıqlarının formalaşdırılması muumlhuumlm

istiqamətlər kimi diqqət mərkəzində saxlanılır

Fənnə aid nəticələr 3 məzmun xətti uumlzrə muumləyyən edilir coğrafi məkan

təbiət cəmiyyət Muumləyyən olunmuş məzmun xətlərinin koumlməyi ilə şagirdlərin

şuumlurunda əhatə olunduqları təbiətin vahid buumltoumlv və boumlluumlnməz obrazı yaradılır

Şagird əvvəlcə yaşadığı Yer kuumlrəsini bir planet kimi oumlyrənir onun Guumlnəş və oumlz

oxu ətrafında hərəkətinin coğrafi nəticələrini araşdırır Sonra Yer kuumlrəsinin

quruluşu relyefi coğrafi təbəqəsi təbiəti iqtisadiyyatı əhalisi sərhədləri haqqında

muumləyyən biliklər alır və bu bilikləri kontur xəritə atlas qlobus və digər məzmunlu

xəritələr uumlzərində tətbiq edir diaqramlar qurur statistik goumlstəricilərdən istifadə

edir cədvəllər ccediləkir

Şagirddə tolerantlıq ekoloji mədəniyyət iqtisadi goumlstəricilərdən istifadə edə

bilmək nəticə ccedilıxarmaq layihələr irəli suumlrə bilmək bacarıqlarının formalaşmasına

imkan yaranır

Fənnin əhəmiyyəti məqsəd və vəzifələri Coğrafiya fənni şagirdlərin coğrafi

təbəqənin əmələ gəlməsi və fəaliyyət mexanizmini təbəqədə moumlvcud olan inkişaf

qanunauyğunluqlarını dərk etməsinə Yer kuumlrəsində təbii komplekslərin əmələ

gəlməsini təbiətdə baş verən coğrafi hadisələrin və təbii proseslərin başvermə

səbəblərini izah etməsinə imkan verir Guumlnəş sistemində Yer planetinin moumlvqeyini

və bununla bağlı hadisələri muumlşahidə etməyə şərait yaradır Bu fənn Yerin təbii

imkanlarının iqtisadiyyatın inkişafına təsirinin onlardan səmərəli istifadə

7

olunmasının təbii resurslarla təminat sahəsində yaranan problemlər və onların həlli

yollarının təsərruumlfatın inkişafı nəticəsində təbii komplekslərdəki qlobal ekoloji

problemlərin nəticələrinin oumlyrənilməsində əhəmiyyətli rol oynayır

Coğrafiya fənninin uumlmumtəhsil məktəblərində tədris olunmasının başlıca

məqsədi şagirdlərdə Azərbaycanın təbii şəraiti təbii ehtiyatları əhalisi və

demoqrafik vəziyyəti duumlnya oumllkələri ilə muumlqayisədə Azərbaycanın iqtisadi və

sosial-coğrafi xuumlsusiyyətləri qloballaşma prosesində iştirakı barədə təsəvvuumlrlər

yaratmaqla duumlnyanın səbəb-nəticə əlaqələri zəminində kompleks şəkildə

qavranılması ətraf muumlhitin antropogen dəyişilməsinin bəşəriyyətin inkişafına təsiri

ilə bağlı biliklər ekoloji problemlərə həssas muumlnasibət vətəndaşlıq moumlvqeyi

formalaşdırmaqdan onların idrak qabiliyyətini iqtisadi təfəkkuumlruumlnuuml və ekoloji

mədəniyyətini inkişaf etdirməkdən ibarətdir

Uumlmumiyyətlə coğrafiyanın tədrisi vasitəsilə şagirdin

uumlmumi orta təhsil səviyyədə coğrafi təbəqənin əhəmiyyətini və onun

muumlhafizəsinin həyat uumlccediluumln vacibliyini təbii muumlhiti təşkil edən komponentlərin əsas

xuumlsusiyyətlərini təbiətdəki coğrafi hadisələrin başvermə səbəblərini və yerləşmə

qanunauyğunluqlarını bilməsi xəritə və plan uumlzrə təhlillər aparması xəritədən

coğrafi məlumatlardan statistikadan istifadə etməklə alınmış nəticələrə dair

diaqramlar cədvəllər qurması

tam orta təhsil səviyyədə uumlmumi orta təhsil səviyyəsindəki fəaliyyət

istiqamətləri dərinləşdirilməklə coğrafi təbəqənin tərkib hissələrinin inkişaf

qanunauyğunluqlarını insan və təbiətin qarşılıqlı əlaqəsini təbii kompleksləri

muumlqayisəli təhlil etməsi onlarda baş verən dəyişikliklərin səbəblərini nuumlmunələr

əsasında şərh edərək gələcək uumlccediluumln proqnozlar verməsi ətraf muumlhitdə baş verən

dəyişiklikləri muumlşahidə etmək uumlccediluumln təcruumlbələr qoyması sınaqlar keccedilirməsi onların

nəticələrini uumlmumiləşdirib təqdim etməsi geosiyasi dəyişiklikləri təhlil etməsi bu

dəyişikliklərin Azərbaycana təsiri barədə muumllahizələr irəli suumlrməsi duumlnya

oumllkələrinin təbiəti təbii ehtiyatları əhalisi iqtisadi inkişaf meyilləri haqqında əlavə

məlumatlar toplaması və sistemləşdirməsi təmin olunur



Uumlmumi orta təhsil səviyyəsi (VI-IX siniflər) uumlzrə şagird

təbii muumlhiti təşkil edən komponentlərin əsas xuumlsusiyyətlərini təbiətdəki

coğrafi hadisələrin başvermə səbəblərini və yerləşmə

qanunauyğunluqlarını izah edir onların əsasında muumlqayisələr aparır

nəticələri uumlmumiləşdirir yazılı və şifahi təqdim edir

coğrafi təbəqənin əhəmiyyətini və onun muumlhafizəsinin həyat uumlccediluumln

vacibliyini muumlvafiq dəlillər əsasında şərh edir

muumlxtəlif şərait və vəziyyətlərdə ətraf muumlhitin oumlyrənilməsində coğrafi

cihazlardan istifadə edir

8

muumləyyən ərazinin kartoqrafik təsvirini verir xəritə və plan uumlzrə təhlillər

aparır xəritədən coğrafi məlumatlardan statistikadan istifadə edərək

muumlvafiq hesablamalar aparır və nəticələrə dair diaqramlar cədvəllər

qurur

Azərbaycanın eləcə də muumlxtəlif oumllkələrin təbiəti təbii ehtiyatları əhalisi

iqtisadi inkişaf meyilləri haqqında əlavə məlumatlar toplayır

sistemləşdirir onların əsasında təqdimatlar edir

Tam orta təhsil səviyyəsi (X-XI siniflər) uumlzrə şagird

coğrafi təbəqənin tərkib hissələrinin inkişaf qanunauyğunluqlarını

onların qarşılıqlı əlaqəsini ətraf muumlhitə təsirinin nəticələrini izah edir

təbii komplekslərin muumlqayisəli təhlilini aparır onlarda baş verən

dəyişikliklərin səbəblərini nuumlmunələr əsasında şərh edir

ətraf muumlhitin dəyişilməsi prosesini muumlşahidə etmək uumlccediluumln təcruumlbələr

aparır sınaqlar keccedilirir onların nəticələrini uumlmumiləşdirib təqdim edir

muumlvafiq nəzəri biliklər əsasında iqtisadi səmərəliliyin təmin olunması ilə

bağlı fərdi qaydada habelə qrup daxilində kiccedilik layihələr hazırlayır

hesablamalar aparır nəticələrin tətbiqi uumlzrə muumllahizələr irəli suumlruumlr

muumlxtəlif məzmunlu plan və xəritələr hazırlayır ayrı-ayrı sahələr uumlzrə

coğrafi hesablamalar aparır və muumlvafiq diaqramlar sxem və cədvəllər

tərtib edir

geosiyasi dəyişiklikləri təhlil edir və uumlmumiləşdirmələr aparır bu

dəyişikliklərin oumllkəmizə təsiri barədə muumllahizələr irəli suumlruumlr

oumlz biliyini və məlumat dairəsini genişləndirmək uumlccediluumln əlavə materiallar

toplayır onları sistemləşdirib yazılı və şifahi təqdim edir


Coğrafiya fənni uumlzrə uumlmumi təlim nəticələrinin reallaşdırılmasını təmin

etmək uumlccediluumln məzmun xətləri aşağıdakı kimi muumləyyən edilmişdir

Coğrafi məkan

Təbiət

Cəmiyyət

Coğrafi məkan

Coğrafiyanın tədrisində laquoCoğrafi məkanraquo məzmun xətti şagirdlərdə qlobal

regional və lokal miqyasda məkan anlayışını formalaşdırır Guumlnəş sistemində Yer

planetinin tutduğu vəziyyətin və bununla bağlı baş verən hadisələrin təhlilini

aparmağa imkan yaradır Yer kuumlrəsində coğrafi obyektlərin yerləşməsinə dair

əhatəli və dəqiq məlumat almağa ayrı-ayrı əraziləri təsvir etmək qabiliyyətinə

yiyələnməyə koumlmək edir Coğrafi məkana dair qazanılan biliklər məhəldə cəhətləri

təyin etmək istənilən məntəqəyə qədər olan məsafələri oumllccedilmək onları kartoqrafik

təsvirlər vasitəsilə təqdim etmək tələb olunan ərazilərin səth quruluşunu coğrafi

9

xuumlsusiyyətlərini muumlqayisəli təhlil etmək hər hansı əraziyə dair əlavə məlumat

toplamaq bacarığını formalaşdıraraq şagirdlərdə idrak fəaliyyətinin inkişafına

nəzəri bilikləri praktik olaraq tətbiq etmək vərdişinin yaranmasına səbəb olur

Təbiət

Orta məktəblərdə ldquoTəbiətrdquo məzmun xətti şagirdlərdə Yer kuumlrəsini vahid təbii

sistem kimi qavramağa təbii hadisələrin inkişaf qanunauyğunluğunu dərk etməyə

imkan yaradır onlar təbii proseslərin səbəblərini təhlil edir nəticələrini

aydınlaşdırır gələcək inkişafının proqnozunu verirlər Yer təbəqələrinə aid biliklər

şagirdlərdə ekstremal təbii dağıdıcı hadisələr zamanı davranış qaydalarına

yiyələnməyə koumlmək edir Təbii komplekslərin yaranması mexanizminin dərk

edilməsinə muumlxtəlif coğrafi amillərdən asılı olaraq ayrı-ayrı materik və okeanların

daxilində coğrafi paylanma qanunauyğunluğunun izah olunmasına şərait yaradır

Şagirdlər Yer kuumlrəsini təşkil edən iri təbii komplekslərin (materik və okeanların)

oumlzuumlnəməxsus coğrafi xuumlsusiyyətlərini mənimsəməklə muumlasir qloballaşma

şəraitində gərginləşən ekoloji problemlərin səbəb və nəticələrini şərh edir onların

həlli yollarına dair təkliflər verir respublikada eləcə də onu əhatə edən ətraf

muumlhitdə yaranmış ekoloji vəziyyəti qiymətləndirirlər

Cəmiyyət

Orta məktəblərdə Yer kuumlrəsində cəmiyyətə dair biliklər şagirdlərə duumlnya

əhalisinin irqi milli dini etnik tərkibinin muumlxtəlifliyini dərk etməyə digər

xalqların həyat tərzi və maraq dairəsi ilə tanış olmağa imkan yaradır Bu biliklər

onlarda xalqların adət-ənənələrinə oumlzuumlnəməxsus xuumlsusiyyətlərinə tolerant yanaşma

hissini yaradır və onun əsasında milli şuumluru formalaşdırır

Şagirdlərə əhalinin təbii amillərlə yerləşməsi və sosial-iqtisadi fəaliyyəti

arasındakı qanunauyğunluqları başa duumlşməyə təbii və sosial amillərin

iqtisadiyyatın inkişafında rolunu təhlil etməyə elmi nailiyyətlərin tətbiqi

nəticəsində insanın təbiətdən asılılığının azalma dinamikasını dərk etməyə imkan

yaradır

Onlar oumllkədaxili və beynəlxalq siyasi-iqtisadi muumlnasibətlərin insanların

həyat səviyyəsinə təsirini başa duumlşuumlr iqtisadi inkişafın yaratdığı ekoloji

problemlərin başvermə səbəblərini muumləyyən edərək təbii tarazlığın

saxlanılmasında qlobal layihələrin tətbiqini hər bir fərdin iştirakının vacibliyini

duumlnyada muumlnaqişə zonalarının yaranma səbəblərini və onların həllində beynəlxalq

təşkilatların rolunu qiymətləndirir

Yer kuumlrəsində cəmiyyətə dair biliklər şagirdləri gələcəkdə əməkdaşlıq

etmək mədəni və iqtisadi əlaqələr qurmaq bacarığına istiqamətləndirir

13Məzmun xətləri uumlzrə təlim nəticələri

Uumlmumi orta təhsil səviyyəsində məzmun xətləri uumlzrə təlim nəticələri

1 Coğrafi məkan

Şagird

10

səma cisimlərini muumlqayisə edir onların hərəkətlərinin qarşılıqlı təsirini

əsaslandırır və həyatın inkişafındakı rolunu izah edir

yaşadığı ərazidə muumlşahidələr hesablamalar apararaq nəticələrini muumlqayisə

edir məhəlin kartoqrafik təsvirini verir ondan istifadə bacarıqlarını nuumlmayiş

etdirir

kartoqrafik təsvirlər əsasında hər hansı ərazinin fiziki-iqtisadi geosiyasi

moumlvqeyini muumləyyən edir

2 Təbiət

Şagird

coğrafi təbəqənin oumlzuumlnəməxsusluğu və inkişafını onlarda baş verən təbii

hadisə və proseslərin səbəblərini təhlil edir insanların həyat və fəaliyyətinə

təsirini izah edir

təbii şərait və ehtiyatların yerləşməsinin muumlxtəlifliyini muumləyyən edir və

onlardan istifadə imkanlarını təhlil edir

təbii hadisə və proseslərin muumlşahidəsi uumlccediluumln muumlvafiq cihaz və alətlərdən

istifadə edir nəticələrini təqdim edir

3 Cəmiyyət

Şagird

duumlnya əhalisinin muumlxtəlif xuumlsusiyyətlərini təhlil edir regionlar uumlzrə

paylanmasının səbəblərini izah edir

duumlnyada təbii və sosial amillər ilə iqtisadiyyatın inkişafı arasındakı əlaqəni

izah edir əmək ehtiyatlarından və təbiətdən istifadəyə dair muumllahizələr

soumlyləyir

insan fəaliyyətinin ətraf muumlhitə təsirini izah edir ekoloji tarazlığın

qorunmasını dəyərləndirir

Tam orta təhsil səviyyəsində məzmun xətləri uumlzrə təlim nəticələri

1 Coğrafi məkan

Şagird

səma cisimlərinin moumlvqeyini hərəkətlərini bununla bağlı yaranan coğrafi

hadisələrin nəticələrini riyazi uumlsullarla əsaslandırır

coğrafi elementlər əsasında kartoqrafik təsvirləri təhlil edir təbiət və

təsərruumlfatın yerləşməsi qanunauyğunluqlarına və anomaliyalarına dair

referatlar hazırlayır

muumlxtəlif məzmunlu xəritələrdən istifadə etməklə hər hansı ərazinin təbii

şərait və ehtiyatlarını qiymətləndirir ona muumlvafiq olaraq iqtisadiyyat

sahələrinin yerləşdirilmə imkanlarına dair təkliflərini verir bunları yazılı və

ya şifahi təqdim edir

2 Təbiət

Şagird

11

coğrafi təbəqənin inkişafında baş verən dəyişikliklərin yaratdığı problemləri

təhlil edir proqnozlar verir

təbii coğrafi şərait və ehtiyatların yerləşmə qanunauyğunluğunu izah edir və

insanların təbiətdən istifadəsində ekoloji tarazlığın saxlanılmasının yollarını

qiymətləndirir

mənbələrdən topladığı məlumatlar əsasında ərazini fiziki-iqtisadi cəhətdən

səciyyələndirir nəticələrini təqdim edir

3 Cəmiyyət

Şagird

duumlnya oumllkələrinin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsi ilə demoqrafik vəziyyətin

əlaqəsini təhlil edir və dəyişmə dinamikasını proqnozlaşdırır

iqtisadiyyatın inkişafının və siyasi-iqtisadi muumlnasibətlərin insanların həyat

səviyyəsinə təsiri ilə bağlı tədqiqatlar aparır nəticələrini təqdim edir

ətraf muumlhitin dəyişməsində antropogen təsirin rolunu qiymətləndirir

cəmiyyətin dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafını təmin etmək uumlccediluumln proqnozlar

verir


Fəaliyyət xətti məzmun xətlərində əks olunan biliklərin əldə edilməsində

şagirdə praktik imkan yaradır Fənnin məzmun standartları bu fəaliyyət xətləri ilə

əlaqəlilik əsasında tətbiq olunur

Coğrafiya fənninin tədrisində 8 fəaliyyət xətti əsas goumltuumlruumlluumlr

Problemin həlli - duumlnyanın siyasi xəritəsində moumlvcud olan ldquoqaynar

noumlqtələrirdquo onların yaranma səbəblərini və həlli yollarını təhlil edir duumlnyada və

respublikada antropogen landşaftların yayıldığı ərazilərdə yaranan ekoloji

problemlərin həlli yollarına dair layihələr hazırlayır duumlnyada və respublikada

miqrasiya problemlərini həllinə dair apardıqları araşdırmaların nəticələrini təqdim

edir

Muumlhakimə yuumlruumltmə - Azərbaycanın duumlnyada və tuumlrk doumlvlətləri arasında

moumlvqeyinin uumlstuumln cəhətlərini əsaslandırır qeyrindashənənəvi (iqlim kosmik

geotermal rekreasiya alternativ və s) enerji resurslarının istifadə edilməsinə artan

marağın səbəblərini izah edir ekoloji problemlərin qloballaşması təhluumlkəsinin

reallığını əsaslandırır

Əməkdaşlıqictimaiyyətlə əlaqə - duumlnya miqyasında Azərbaycan

respublikasının moumlvqeyini muumləyyənləşdirir oumllkələrlə əməkdaşlıga dair məlumatlar

toplayır onların əhəmiyyətini izah edir yaşadığı ərazidə ekoloji tarazlığı pozan

mənbələri muumləyyən edir qruplarda işləyərək ekoloji monitorinq keccedilirir hər hansı

muumləssisənin fəaliyyətinə dair oumlzuumlnuumln sərbəst topladığı məlumatı təqdim edir

12

Muumlqayisə və təhliletmə - xəritə uumlzərində təbii vilayətlərin muumlqayisəli təhlilini

verir statistik məlumatlar əsasında oumllkələrin təbii ehtiyatlarla təminatını hesablayır

və muumlqayisə edir duumlnya əhalisini muumlxtəlif xuumlsusiyyətlərinə goumlrə (din dil irq)

təhlil edir

Tətbiqetmə- Xəritə uumlzərində yaşadığı ərazinin moumlvqeyini muumləyyən edir

onun iri yaşayış məntəqələrdən olan məsafəsini hesablayır litosfer tavaları

anlayışını onların uumlfuumlqi yer dəyişməsini və bunun coğrafi nəticələrini təhlil edib

sxematik təsvir edir problemlərin həll edilməsi uumlccediluumln birgə fəaliyyət proqramı

hazırlayır onu houmlkuumlmət və ya qeyri-houmlkuumlmət təşkilatlarnın işi ilə əlaqələndirir

layihəni nuumlmayiş etdirir

Proqnozlaşdırma- Respublikanın Avropa və Asiya qitələri arasında

yerləşməsinin muumlxtəlif sahələrə təsirini proqnozlaşdırır dağəmələgəlmə

mərhələlərində materiklərin relyefindəki dəyişikliklərin ardıcıllığını izah edir

materiklərin relyefinin gələcək təsvirinə dair proqnozlar verir respublikanın

iqtisadiyyatının inkişaf perspektivlərinə dair proqnozlar verir

Sistemləşdirmə və təsnifetmə- duumlnyanın muumlasir siyasi xəritəsindəki

doumlvlətləri muumlxtəlif xuumlsusiyyətlərinə goumlrə qruplaşdırır materiklərdə yerləşən dağları

və duumlzənlikləri mənşəyinə və yaşına goumlrə qruplaşdırır muumlxtəlif mənbələrdən

istifadə edərək ən muumlhuumlm xammal və məhsulu idxalndashixrac edən oumllkələri

qruplaşdırır

Təqdimetmə - Oumllkəmizin elm muumləssisələrində aparılın tətqiqatların

əhəmiyyətinə və əhatə dairəsinə dair topladığı məlumatı təqdim edir materik və

okeanlarının ekoloji vəziyyətini təhlil edir ekoloji problemlərin həllinə dair

təqdimatlar hazırlayır informasiya mənbələri əsasında regionların iqtisadi-sosial

inkişafına dair topladığı məlumatları təqdim edir


VI sinif

VI sinfin sonunda şagird

coğrafi kəşflər nəticəsində xəritədə və cəmiyyətdə baş verən dəyişiklikləri izah

edir

məhəldə cəhətlərin təyin edilməsində alət və cihazlardan istifadə edir və

ərazinin planını tərtib edir

kainatda Yerin moumlvqeyini hərəkətinin coğrafi nəticələrini təsvir edir

coğrafi təbəqədə baş verən hadisələri və onların cəmiyyətdə yaratdığı

problemləri təsvir edir

duumlnyanın siyasi xəritəsində respublikamızın moumlvqeyini təyin edir muumlxtəlif

xalqlar haqqında məlumat toplayır

13

insanların təsərruumlfat fəaliyyətlərinin ətraf muumlhitə təsirinin tarixən dəyişməsini

şərh edir

Məzmun xətləri uumlzrə əsas və alt-standartlar

1 Coğrafi məkan

Şagird

11 Coğrafi kəşflər nəticəsində cəmiyyətdə və xəritədə baş verən dəyişikliklərə aid

bilik və bacarıqlar nuumlmayiş etdirir

111 Qədim insanların Yer haqqında təsəvvuumlrlərini şərh edir

12 Yerin Guumlnəş sistemində moumlvqeyi və hərəkətlərinə dair bilik və bacarıqlar

nuumlmayiş etdirir

121 Kainatdakı səma cisimlərinin hərəkətini fərqləndirir

122 Yerin oumlz oxu və Guumlnəş ətrafında hərəkətini təsvir edir və onun coğrafi

nəticələrini təqdim edir

13 Kartoqrafik təsvirlər uumlzərində bilik və bacarıqlar nuumlmayiş etdirir

131 Kartoqrafik təsvirlərdə istifadə olunan elementləri şərh edir

132 Yaşadığı ərazinin planını tərtib edir

2 Təbiət

Şagird

21 Coğrafi təbəqədə baş verən hadisə və proseslərin ekocoğrafi nəticələrini

mənimsədiyini nuumlmayiş etdirir

211 Yerin daxili quruluşunu relyefini və orada baş verən hadisə və prosesləri

təsvir edir

212 İri relyef formalarını kontur xəritədə qeyd edir

213 Yerin hava qatını şərh edir

214 Hava uumlzərində muumlşahidələr aparır nəticələrini təqdim edir

215 Yer səthində suyun paylanmasını şərh edir

216 Təbiətdə su doumlvranının sxemini tərtib edir

217 Canlı aləmin muumlxtəlifliyinin səbəblərini şərh edir

218 Ekskursiyalarda topladığı kolleksiyanı təqdim edir

3 Cəmiyyət

Şagird

31 Duumlnya əhalisinin muumlxtəlifliyinin səbəblərinə dair bilik və bacarıqlar nuumlmayiş

etdirir

311 Duumlnya xalqlarının fərqli xuumlsusiyyətlərini təsvir edir

312 Kontur xəritədə ilk yaşayış məntəqələrini qeyd edir

32 Cəmiyyətlə iqtisadiyyatın qarşılıqlı əlaqəsinə aid bilik və bacarıqlar nuumlmayiş

etdirir

321 Oumllkələri muumlxtəlif əlamətlərinə goumlrə muumlqayisə edir

322 Kontur xəritədə Azərbaycanla həmsərhəd oumllkələri qeyd edir

14

323 İnsanların təsərruumlfat fəaliyyətini şərh edir

324 Mənimsəmə iqtisadiyyatından istehsal iqtisadiyyatına keccedilidi sxematik təsvir

edir

325 Ətraf muumlhitdə ccedilirklənməyə məruz qalmış ərazilərin fotoalbomunu hazırlayır

VII sinif

VII sinfin sonunda şagird

duumlnyada baş verən yeni kəşflərə dair məlumatlar toplayır onun coğrafiya

elminin inkişafındakı rolunu təhlil edir

kartoqrafik təsvirlər uumlzərində muumlxtəlif hesablama işləri aparır

məlumatlar toplayır onları praktik tətbiq edir

səma cisimlərinin qarşılıqlı təsirini və coğrafi nəticələrini əlaqələndirir

coğrafi təbəqədə baş verən hadisə və prosesləri əlaqələndirir

duumlnya əhalisinin paylanmasını və oumllkələri muumlxtəlifliyinə goumlrə

qruplaşdırır

duumlnya təsərruumlfatının muumlasir modelini oumllkələr uumlzrə fərqləndirir


1 Coğrafi məkan

Şagird



111 Kəşf və tədqiqatlar nəticəsində xəritədə baş verən dəyişiklikləri muumlqayisə

edir


nuumlmayiş etdirir

121 Səma cisimlərinin bir-birinə təsirini və onun coğrafi nəticələrini

əlaqələndirir

122 Yerin hərəkətinin nəticələrinə dair sadə hesablamalar aparır


131 Kartoqrafik elementləri fərqləndirir

132 Kartoqrafik elementlərə əsasən sadə hesablamalar aparır

2 Təbiət

Şagird



211 Yer səthində relyefin muumlxtəlifliyinin yaranma səbəblərini şərh edir

212 Fiziki xəritələri təhlil edir

213 Atmosferdə baş verən hadisə və proseslərin materik və okeanlara təsirini

şərh edir

214 Hava elementlərinə dair sadə hesablamalar aparır

15

215 Duumlnya okeanı və quru sularının fiziki-coğrafi xuumlsusiyyətlərini şərh edir

216 Kontur xəritədə duumlnya okeanının hissələrini qeyd edir

217 Biosferin daxili komponentlərinin qarşılıqlı əlaqəsini izah edir

218 Torpaq tiplərini kontur xəritədə qeyd edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir

311 Əhalinin regionlar uumlzrə paylanmasını şərh edir

312 Kontur xəritədə əhalinin sıx məskunlaşdığı əraziləri qeyd edir


etdirir

321 Oumllkələri tipoloji xuumlsusiyyətlərinə goumlrə təhlil edir

322 Xəritə uumlzərində oumllkələri tipoloji xuumlsusiyyətlərinə goumlrə qruplaşdırır

323 Duumlnya təsərruumlfatının quruluşuna təsir edən təbii və iqtisadi amilləri şərh edir

324 Duumlnya təsərruumlfatının muumlasir modelinin sxemini tərtib edir

325 Təbiətdən istifadə zamanı ekoloji gərginlik zonalarının nomenklaturasını

(siyahısını) tərtib edir

VIII sinif

VIII sinfin sonunda şagird

coğrafiya elminin inkişafının muumlasir istiqamətlərini təhlil edir

kartoqrafik təsvirləri muumlqayisə edərək muumləyyən ərazilərin təsvirini verir

Yerin sutkalıq və illik hərəkəti ilə Yerdə həyatın moumlvcudluğunu

əlaqələndirir

coğrafi təbəqənin tərkib hissələrinin qarşılıqlı əlaqəsini muumləyyənləşdirir

əhalinin təbii artımını miqrasiyaların səbəblərini izah edir

təsərruumlfatın inkişafında təbii ehtiyatların rolunu qiymətləndirir ekoloji

problemlərin insan həyatına təsirini izah edir


1 Coğrafi məkan

Şagird



111 Yeni elm sahələrinin yaranmasını izah edir


nuumlmayiş etdirir

121 Guumlnəş şuumlalarının Yer kuumlrəsinə duumlşmə bucağının dəyişməsini hesablayır

122 Yerin hərəkətinin coğrafi nəticələri ilə həyatın inkişafı arasındakı əlaqəni

izah edir


131 Kartoqrafik təsvirlərin muumlxtəlifliyini əhəmiyyətini izah edir

16

132 Kartoqrafik təsvirlər uumlzərində hesablamalar aparır

2 Təbiət

Şagird



211 Litosfer tavalarının hərəkətini muumlasir relyef formalarının yaranması ilə

əlaqələndirir

212 Tektonik xəritələrdə litosfer tavalarının hərəkətinin nəticələrini oxuyur

213 İqliməmələgətirən amilləri və duumlnyanın iqlimində baş verən dəyişiklikləri

izah edir

214 Atmosfer hadisələrinə dair sxem və diaqramlar tərtib edir

215 Duumlnya okeanında baş verən fiziki-kimyəvi və dinamik prosesləri təhlil edir

216 Okean sularının xuumlsusiyyətləri ilə bağlı hesablamalar aparır

217 Biosferin digər təbəqələr ilə əlaqəsini şərh edir

218 Təbii zonalar xəritəsini oxuyur

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir

311 Əhalinin təbii və mexaniki hərəkətinin səbəblərini izah edir

312 Əhalinin təbii artımına goumlrə hesablamalar aparır


etdirir

321 Oumllkələri inkişaf səviyyəsinə goumlrə təhlil edir

322 Xəritə uumlzərində oumllkələri inkişaf səviyyəsinə goumlrə qruplaşdırır

323 Təsərruumlfatın inkişafında təbii ehtiyatların rolunu qiymətləndirir

324 Təbii ehtiyatların təsnifatı sxemini qurur

325 Ekoloji problemlərin insan həyatına təsirini izah edir

IX sinif

IX sinfin sonunda şagird

yeni coğrafi kəşf və tədqiqatları cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqələndirir

kartoqrafik təsvirlərin cəmiyyətin inkişafında əhəmiyyətini izah edir

il ərzində Guumlnəşin duumlşmə bucağının dəyişməsini hesablayır

coğrafi təbəqədə baş verən hadisə və proseslərin oumllkələrin iqtisadi həyatına

təsirini izah edir

əhalinin dinamikasını oumllkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsi ilə əlaqələndirir

təsərruumlfat sahələrinin yaratdığı ekoloji dəyişkənliyi muumləyyən edir


1 Coğrafi məkan

17

Şagird



111 Sivilizasiyaları coğrafi baxımdan təhlil edir


nuumlmayiş etdirir

121 Yerin hərəkətinin cəmiyyətin inkişafındakı rolunu əsaslandırır

122 Vaxt və fəsil dəyişkənliyinə aid hesablamalar aparır


131 Kartoqrafik təsvirlərin cəmiyyətin inkişafında əhəmiyyətini izah edir

132 Kartoqrafik elementlər əsasında topoqrafik xəritələri oxuyur

2 Təbiət

Şagird



211 Yer qabığında baş verən hadisə və proseslərin iqtisadi həyata təsirini

dəyərləndirir

212 Geoloji xarakterli tematik xəritələri oxuyur

213 Atmosferdə baş verən hadisə və proseslərin iqtisadi həyata təsirini təhlil edir

214 İqlim xəritələrini oxuyur nəticələrini təqdim edir

215 Hidrosferin iqtisadi həyata təsirini izah edir

216 Kontur xəritədə hidroehtiyatların yerləşməsini qeyd edir

217 İqtisadiyyatın inkişafında bioehtiyatların və alternativ enerji ehtiyatlarının

rolunu qiymətləndirir

218 Yaşadığı ərazinin təbii komponentlərinə dair topladığı məlumatları təqdim

edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir

311 Əhalinin artım dinamikasını oumllkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsi ilə

əlaqələndirir

312 Topladığı məlumatlar əsasında hesablamalar aparır


etdirir

321 Oumllkələrin inkişafını tarixi-coğrafi baxımdan təhlil edir

322 Tarixi-coğrafi regionları kontur xəritədə qeyd edir

323 Təsərruumlfat sahələrinin səciyyəsini verir

324 Təsərruumlfat sahələrinin yerləşməsinin əlaqə prinsiplərinin sxemlərini qurur

325 Ətraf muumlhitdə yaranmış ekoloji vəziyyəti qiymətləndirir

X sinif

18

X sinfin sonunda şagird

təbiət və cəmiyyətin oumlyrənilməsində təbiət elmlərinin rolunu

muumləyyənləşdirir

Yerin hərəkətinin təbiətə təsirini riyazi uumlsullarla əsaslandırır

kartoqrafik proyeksiyalar zamanı yaranan təhriflərin səbəblərini əsaslandırır

xəritə uumlzərində hesablamalardan istifadə edə bildiyini nuumlmayiş etdirir

coğrafi təbəqənin inkişaf mərhələlərini izah edir

muumlasir doumlvrdə duumlnya əhalisini muumlxtəlif xuumlsusiyyətlərinə goumlrə təhlil edir

siyasi və iqtisadi inteqrasiyaların duumlnyanın idarə edilməsindəki rolunu

əsaslandırır

duumlnya oumllkələrini muumlxtəlif xuumlsusiyyətlərinə goumlrə qruplaşdırır


1 Coğrafi məkan

Şagird



111 Coğrafi hadisə və proseslərin oumlyrənilməsində təbiət elmlərinin qarşılıqlı

əlaqəsini əsaslandırır


nuumlmayiş etdirir

121 Yerin və digər səma cisimlərinin əmələ gəlməsinə dair məlumatlar təqdim

edir

122 Yerin hərəkətinin təbiətə olan təsirini riyazi uumlsullarla əsaslandırır


131 Kartoqrafik proyeksiyalar zamanı yaranan təhrifləri əsaslandırır

132 Kartoqrafik təsvirlər zamanı yaranan təhriflərə aid hesablamalar aparır

2 Təbiət

Şagird



211 Yer qabığında dəyişikliklərə dair proqnozlar verir

212 Geoxronoloji cədvəli oxuyur

213 İqlim dəyişmələrinə və iqlim ehtiyatlarından istifadəyə dair təqdimatlar edir

214 İqlim goumlstəricilərinə əsasən hesablamalar aparır

215 Quru sularının xuumlsusiyyətlərinə dair layihələr hazırlayır təqdim edir

216 Quru sularının xuumlsusiyyətlərinə dair hesablamalar aparır

217 Coğrafi təbəqənin qanunauyğunluqlarını izah edir

218 Coğrafi təbəqənin sxemini qurur

3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir

311 Əhalinin təbii artımının yaratdığı problemləri təhlil edir

312 Əhalinin sıxlığını hesablayır nəticələrini təqdim edir


etdirir

321 Oumllkələrin geosiyasi moumlvqeyini qiymətləndirir

322 Siyasi muumlnaqişələrin xəritədə yaratdığı dəyişiklikləri qeyd edir

323 ETİ-nin təsərruumlfatların ərazi və sahəvi strukturuna təsirini qiymətləndirir

324 ETİ-nin təsərruumlfat sahələrinə təsiri sxemini qurur

325 Qlobal ekoloji problemlərin yaranmasında antropogen təsirin rolunu

qiymətləndirir

XI sinif

XI sinfin sonunda şagird

coğrafi tədqiqatların nəticələrinin tətbiqinin iqtisadi əhəmiyyətini izah edir

xəritələrdən istifadə edərək təbiət və təsərruumlfatın yerləşmə

qanunauyğunluqlarını təhlil edir

Yer kuumlrəsində işıq və istiliyin paylanmasının insanın təsərruumlfat fəaliyyətinə

təsirini əlaqələndirir

coğrafi təbəqənin cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafına təsirini

qiymətləndirir

oumllkələrin həyat səviyyəsini əhalinin həyat səviyyəsi ilə əlaqələndirir

təbiət və insanın qarşılıqlı əlaqəsindən yaranan problemləri izah edir və

proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird



111 Coğrafi hadisə və proseslərin cəmiyyətin həyatına təsiri ilə bağlı tədqiqatlar

aparır və nəticələrini təqdim edir


nuumlmayiş etdirir

121 Yerin hərəkətinin coğrafi nəticələrinin regionlar uumlzrə iqtisadiyyata təsirini

əsaslandırır

122 Yerin hərəkətinin coğrafi nəticələrini xəritə uumlzərində iqtisadi cəhətdən

qiymətləndirir


131Xəritələrdə təsərruumlfatın yerləşməsi qanunauyğunluqları və anomaliyalarına

dair məruzə və referatlar hazırlayır

132 Kartoqrafik təsvirlər əsasında hər hansı ərazinin fiziki-iqtisadi təsvirini verir

20

2 Təbiət

Şagird



211 Ərazilərin tektonik quruluşunun və təbii proseslərin oumllkələrin

iqtisadiyyatında rolunu izah edir

212 Mineral ehtiyatların istifadəsinin proqnozlarına dair hesablamalar aparır

213 Atmosfer hadisələrinin yaratdığı ekoloji problemlərə dair məlumat və

təqdimatlar hazırlayır

214 İqlim xəritəsinə əsasən hər hansı ərazinin iqlim şəraitini təhlil edir

215 Hidrosferdəki təbii sərvətləri iqtisadi və ekocoğrafi cəhətdən qiymətləndirir

216 Hidrosferin ekoloji cəhətdən gərgin ərazilərini kontur xəritədə qeyd edir

217 Bioloji ehtiyatlardan istifadəyə dair proqnozlar verir

218 Bioloji ehtiyatlara dair hesablamalar aparır

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir

311 Əhalinin tərkibini təhlil edir

312 Əhalinin tərkibinə aid sxemlər diaqramlar hazırlayır


etdirir

321 Beynəlxalq inteqrasiyanın oumllkələrin siyasi həyatında rolunu qiymətləndirir

322 Xəritə uumlzərində inteqrasiyaya aid olan oumllkələri qruplaşdırır

323 Beynəlxalq iqtisadi muumlnasibətlərin oumllkələrin inkişafındakı roluna dair

təqdimatlar edir

324 İqtisadi goumlstəricilərə əsasən hesablamalar aparır sxem və diaqramlar qurur

325 Cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafında ekoloji tarazlığın qorunmasını

proqnozlaşdırır

16 Fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya

Təhsilin məzmununa xuumlsusi konstruksiya verən fənlərarası və fəndaxili

əlaqələr Təhsil Sektorunun inkişaf layihəsi ccedilərccedilivəsində inteqrativ kurrikulumun

mahiyyətini təşkil edir

Təcruumlbəli muumləllimlərin fikrincə inteqrativ təlim bacarığı olmadan hər-hansı

bir fənnin tədrisində muumlvəffəqiyyət əldə etmək muumlmkuumln deyil Şagirdlərə

dayanaqlı və kompleks şəkildə biliklər vermək onların duumlnyagoumlruumlşuumlnuuml

genişləndirmək şagird təfəkkuumlruumlnuumln inkişafında tədiqatccedilılığa meyl yaratmaq

qazanılan nəzəri bilikləri praktik olaraq həyata tətbiq etmək və s bacarıqların

formalaşdırılmasında interaktiv kurikulumun əhəmiyyəti əvəzedilməzdir

21

Cəmiyyətdə və təbiətdə daima inteqrasiya moumlvcud olmuşdur Məsələn hər

hansı peşə sahibi muumləyyən işin həyata keccedilirilməsində muumlxtəlif bacarıqlardan

istifadə edir və ya goumlrəcəyi işin digər məsələlərə təsirini muumləyyən edə bilir

Təbiət və cəmiyyətin birgə dərk edilməsində aparıcı rola malik olan

coğrafiya fənni şagirdlərdə təbiət hadisələrinin qarşılıqlı və cəmiyyətdə baş verən

hadisələrin tarixi reallığa malik olmasına dair duumlnyagoumlruumlşuumlnuuml formalaşdırır

Coğrafiya fənninin mahiyyət etibarı ilə məkan məvhumunda dərk edilməsi bu

fənnin tədrisində inteqrasiyanın tətbiq edilməsinə olan zərurətin daha yuumlksək

olmasına əsas verir Coğrafiya fənninin tədrisində yalnız təbiət fənləri deyil eləcə

də ictimai və texniki fənlərin tətbiq edilməsi inteqrativlik baxımından coğrafiyanın

rolunu yuumlksəldir onu mərkəzi moumlvqeyə gətirir fənnin didaktik əhəmiyyətini

artırır muumlxtəlif təlim metodlarının tətbiqinə imkan verir və eləcə də digər fənn

sahələri ilə birgə kombinasiyalar yaratmağı tələb edir

İnteqrativ təlimdə coğrafiya fənni şagirdlərdə

sərbəst duumlşuumlnməyə

qruplarda işləməyə

muumlzakirələrdə oumlz moumlvqeyini bildirməyə

layihələr hazırlamağa

moumlvzunun aktuallığını əsaslandırmağa

moumlvzunun əhəmiyyətinə digər sahələrə tətbiq edilməsini və s kimi

xuumlsusiyyətlərinə imkan yaradır

İnteqrativ kurrikulumda coğrafiya muumləlliminin də fəaliyyəti mahiyyət etibarı

ilə dəyişir

Muumləllim coğrafiya təlimində aşağıdakı xuumlsusiyətləri yuumlksək dərəcədə

mənimsəməlidir

məsələlərin həllinə kompleks yanaşmaq

moumlvzular arası əlaqələri yaratmaq

şagird bacarığının inkişafına diqqət yetirmək

şagirdlərə hər hansı moumlvzuya dair biliklərin sistemli şəkildə artan sırasını

muumlşahidə etmək

təlim prosesini qiymətləndirmək və s

Duumlnya oumllkələrinin əksəriyyəti uumlccediluumln qəbul edilmiş tədris fənlərinin məzmunu

belə bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki tədris olunan fənlər maksimum şəkildə

əlaqələndirilməli təlim prosesi təcruumlbə və inteqrativ əsasa malik olmalıdır

Muumlasir duumlnya təcruumlbəsində inteqrasiyanın fəndaxili və fənlərarası modelləri

moumlvcuddur Xuumlsusilə qərb oumllkələrində bu modellərdən fənlərin məzmununun

şagirdlərə ccedilatdırılması oumlyrənmə prosesinə maraq yaradılması şagird

duumlnyagoumlruumlşuumlnuumln inkişaf etdirilməsi və onların dərsdə daha fəal olması məqsədi ilə

istifadə olunur

Fəndaxili inteqrasiya coğrafiya təlimində muumlhuumlm didaktik əhəmiyyətə

malikdirBu inteqrasiya modeli fənni tədris edən muumləllimdə bilik və bacarığı

əlaqəli və eləcə də ayrılıqda goumlrə bilmək qabilliyətini tələb edir Tədris olunan

moumlvzuda fənnin məzmun xəttinə uyğun olaraq tələb olunan bilik və bacarıqlar

diqqət mərkəzində saxlanılır

22

Fəndaxili inteqrasiya fənnin məzmun xəttinə aid təlim nəticələrinin siniflər

uumlzrə dinamik ardıcıllıqla təmin edirHər hansı məzmun xəttinin tərkibində sərbəst

şəkildə fəaliyyət goumlstərən təlim nəticələri vahidlik yaradır Siniflər uumlzrə bir-birini

tamamlayan təlim nəticələri fənn daxilində inteqrasiyanın moumlhkəmlənməsinə səbəb

olur

Fəndaxili (ccedilox vaxt şaquli inteqrasiya adlandırılır) inteqrasiya təlimin əsas

və orta təhsil pilləsi uumlccediluumln nəzərdə tutulan məzmun xətlərini əhatə edir Məzmun

xətlərinin inteqrasiyası əsasında təqdim olunan uumlmumiləşdirilmiş bilik və

bacarıqlar hər bir təhsil səviyyəsi uumlccediluumln goumlzlənilən uumlmumi təlim nəticələrinin

tərkib hissəsidir

Fənlərarası inteqrasiya hər hansı bir fənnin səmərəli təşkili baxımından

uyğun fənlərlə əlaqəli təlimini nəzərdə tutur Bu baxımdan coğrafiya təliminin

geniş imkanları vardır Xuumlsusi ilə onun tarix biologiya riyaziyyat və sair fənlərlə

inteqrativ oumlyrədilməsi xuumlsusi ilə əhəmiyyət daşıyır

Biliklərin inteqrasiyası şagirdlərin canlı və cansız təbiət hadisələri həmccedilinin

təbiət və cəmiyyət hadisələrinin uumlmumi əlaqələrini dərk etməyə xidmət edir eləcə

də oumlyrəndikləri problemləri bir yerdə nəzərdən keccedilirərkən səmərəli konsepsiyaların

formalaşmasına və onların təqimatına diqqət yetirir Bu baxımdan coğrafiya fənni

uumlzrə biliklərin inteqrasiyası şagird marağının formalaşması və təlim keyfiyyətinin

yuumlksəldilməsi baxımından əhəmiyyətli hesab edilir

Coğrafiya fənni uumlzrə fənlərarası interqasiya uumlfuqi və şaquli olur Uumlfuumlqi

fənlərarası inteqrasiya dedikdə coğrafiyanın təlimi prosesində onunla paralel tədris

olunan uyğun fənlər uumlzrə anlayışlara bacarıqlara istinad etmək nəzərdə tutulur

Şaqulu fənlər arası inteqrasiya isə coğrafiyanın ona uyğun fənlər uumlzrə əvvəlcədən

oumlyrədilmiş bilik və bacarıqları əhatə edir

Muumləllimin paralel (qonşu) fənlərin məzmunundan xəbərsiz olması

moumlvzunun tədrisində istifadə edəcəyi məlumata və ona dair goumlstərişlərə

yiyələnməməsi fənlərarası inteqrasiya modelinin tətbiq edilməsində uğursuzluqlar

yaradır Ona goumlrə də buumltuumln hallarda muumləllim coğrafiya fənni uumlzrə dərs dediyi

siniflərdə starategiyaları muumləyyənləşdirərkən uyğun fənlərin məzmununu da

nəzərdən keccedilirməli muumlvafiq olan bilik və fəaliyyətləri oumlz işində nəzərə almağa

ccedilalışmalıdır O ilk noumlvbədə hazırladığı planlarda bu məsələləri əhatə etməlidir

Coğrafiya uumlzrə fənlərarası inteqrasiya zamanı aşağıdakı metodik tələblərin

nəzərə alınması didaktik cəhətdən nəzərə alınmasını tələb edir

parallel xətlərə uyğun olan boumllmələrin kəsişməsinin təmin edilməsi

hər moumlvzunun (təlim nəticəsinin) təqvim tematik planında yeri

şagirdlərin bilik bacarıq və duumlnya goumlruumlşuumlnuumln inkişafının təmin edilməsi

23

Fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya

TƏBİƏT

VI sinif VII sinif VIII sinif IXsinif X sinif XI sinif

21 Coğrafi təbəqədə baş verən hadisə və proseslərin ekocoğrafi nəticələrini mənimsədiyini nuumlmayiş etdirir

211 Yerin daxili

quruluşunu relyefini və

orada baş verən hadisə və

prosesləri təsvir edir

F-111211

H-b-111

211 Yer səthində

relyefin muumlxtəlifliyinin

yaranma səbələrini şərh

edir

B-112

H-b111

211 Litosfer tavalarının

hərəkətinin muumlasir relyef

formalarının yaranmasını

ilə əlaqələndirir

211Yer qabığında baş

verən hadısə və

proseslərin iqtisadi

həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında

dəyişikliklərər dair

proqnozlar verir

B-111421

211Əraziləri tektonik

quruluşunun və təbii

proseslərin oumllkələrin

iqtisadiyyatında rolunu

izah edir

212İri relyef

formalarını kontur

xəritədə qeyd edir

İnf-212213

212Fiziki xəritələri

təhlil edir

212Tektonik xəritələrdə

litosfer tavalarının

hərəkətinin nəticələrini

oxuyur

212Geoloji xarakterli

tematik xəritələri oxuyur

212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair

hesablamalar aparır

213Yerin hava qatını

şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və

proseslərin materik və

okeanlara təsirini şərh

edir

F-114 213221

B-411

213İqliməmələgətirən

amilləri və duumlnyanın

iqlimində baş verən

dəyişiklikləri izah edir

B-411

213 Atmosferdə baş

verən hadisə və


həyatına təsirini təhlil

edir

B-421422

213İqlim

dəyişmələrinə və iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer

hadisələrinin yaratdığı

ekoloji problemlərə

dair məlumat və


B-421422

214Hava uumlzərində

muumlşahidələr aparır


F-111

İnf-121122123

214Hava elementlərinə

dair sadə hesablamalar

aparır

F-112321

B-214

İnf-221222

214Atmosfer hadisələrinə

dair sxem və dioqramlar

tərtib edir

214İqlim xəritələrini

oxuyur nəticələrini

təqdim edir

214İqlim

goumlstəricilərinə əsasən

hesablamalr aparır

214İqlim xəritəsinə

əsasən hər hansı

ərazinin iqlim şəraitini

təhlil edir

215 Yer səthində suyun

paylanmasını şərh edir

F-211

215Duumlnya okeanı və

quru sularının fiziki-

coğrafi xuumlsusiyyətlərini

215Duumlnya okeanında baş

verən fiziki-kimyəvi və

dinamik prosesləri təhlil

215Hidrosferin iqtisadi

həyata təsirini izah edir

215Quru sularının

xuumlsusiyyətlərinə dair

layihələr hazırlayır

215Hidrosferdəki

təbii sərvətləri iqtisadi

və ekocoğrafi cəhətdən

24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su

doumlvranının sxemini tərtib

edir

F-112113

216 Kontur xəritədə

duumlnya okeanının

hissələrini qeyd edir

216 Okean suaların

xuumlsusiyyətlərinə ilə bağlı



hidroehtiyatların

yerləşməsini qeyd edir

A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən

gərgin ərazilərini

kontur xəritədə qeyd

edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin

səbəblərini şərh edir

B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin

qarşılıqlı əlaqəsini izah

edir

B-111411421

217 Biosferin digər

təbəqələr ilə əlaqəsini şərh

edir

217 İqtisadiyyatın

inkişafında

bioehtiyatların və

alternativ enerji

ehtiyatlarının rolunu

qiymətləndirir

217 Coğrafi təbəqənin

qanunauyğunluqlarını

izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda

topladığı kolleksiyanı

təqdim edir

F-213214

218Torpaq tiplərini

kontur xəritədə qeyd edir

B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur

218Yaşadığı ərazinin

təbii komponentlərə dair

topladığı məlumatları

təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT


31 Duumlnya əhalisinin muumlxtəlifliyinə səbəblərinə dair bilik və bacarıqlar nuumlmayiş etdirir

25

311Duumlnya xalqlarının fərqli

xuumlsusiyyətlərni təsvir edir

İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212

311 Əhalinin təbii və

mexaniki hərəkətinin

səbəblərini izah edir

Uuml-t212

311 Əhalinin artım

dinamikası oumllkələrin

iqtisadi inkişaf səviyyəsi


Uuml-t212

311 Əhalinin təbii

artımının yaratdığı

problemləri təhlil edir

Uuml-t312

311 Əhalinin tərkibini

təhlil edir

312Kontur xəritədə ilk

yaşayış məntəqələrini qeyd edir

A-t212

312Kontur xəritədə

əhalinin sıx

məskunlaşdığı

əraziləri qeyd edir

A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı

məlumatlar əsasında


R 512

312 Əhalinin

sıxlığını hesablayır

nəticələrini təqdim

edir

B422

312Əhalinin tərkibinə aid

sxemlər diaqramlar

hazırlayır

32 Cəmiyyətlə iqtisadiyyatın qarşılıqlı əlaqəsinə aid bilik və bacarıqlarını nuumlmayiş etdirir

321 Oumllkələri muumlxtəlif

əlamətlərinə goumlrə muumlqayisə

edir

A-t311

H-b211

İnf331

321Oumllkələri tipoloji

xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

təhlil edir1

H-b211 212

321 Oumllkələri inkişaf

səviyyəsinə goumlrə təhlil

edir

A-t311

321 Oumllkələrin inkişafını

tarixi-coğrafi baxımdan

təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini

geosiyasi moumlvqeyini

qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq

inteqrasiyanın oumllkələrin

siyasi həyatında rolunu

qiymətləndirir

A-t212


Azərbaycanla həmsərhəd

oumllkələri qeyd edir

322Xəritə uumlzərində

oumllkələri tipoloji


qruplaşdırır A-t312


oumllkələri inkişaf

səviyyəsinə goumlrə

qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi

regionları kontur xəritədə

qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin

xəritədə yaratdığı

dəyişiklikləri qeyd

edir


inteqrasiyaya aid olan

oumllkələri qruplaşdırır

Uuml-t211

323 İnsanların təsərruumlfat

fəaliyyətini şərh edir

B411 T211

323 Duumlnya

təsərruumlfatının

quruluşuna təsir edən

təbii və iqtisadi

amilləri şərh edir

A-t211

323Təsərruumlfatın

inkişafında təbii

ehtiyatların rolunu

qiymətləndirir

A-t211

323Təsərruumlfat sahələrin

səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin

təsəruumlfatların ərazi və

sahəvi strukturuna

təsirini qiymətləndirir

323Beynəlxalq iqtisadi

muumlnasibətlərin oumllkələrin

inkişafındakı roluna dair

təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə

iqtisadiyyatından istehsal

324 Duumlnya

təsərruumlfatının muumlasir

324Təbii ehtiyatların

təsnifatı sxemini qurur

324Təsəruumlfat sahələrinin

yerləşməsinin əlaqə

324ETİ-nin

324 İqtisadi goumlstəricilərə

əsasən hesablamalar aparır

26

iqtisadiyyatına keccedilidi sxematik

təsvir edir

H-b231

modelini sxeini tərtib

edir

A-t212

prinsiplərinin sxemlərini

qurur

təsəruumlfat sahələrinə

təsiri sxemini qurur

sxem və diaqramlar qurur

325 Ətraf muumlhitdə

ccedilirklənməyə məruz qalmış

ərazilərin fotoalbomunu

hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən

istifadə zamanı ekoloji

gərginlik zonalarının

nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan

həyatına təsirini izah

edir

B421422

K421

H-b112


yaranmış ekoloji vəziyyəti

qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513

325 Cəmiyyətin sosial-

iqtisadi inkişafında ekoloji

tarazlığın qorunmasını

proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312

Qeyd İnteqrasiya cədvəlində həm fəndaxili həm də fənlərarası inteqrasiya goumlstərilmişdir Bunun uumlccediluumln aşağıdakı

ixtisarlardan istifadə edilmişdir

B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya

A-t-Azərbaycan tarixi

Uuml-tUumlmumi tarix

Riy-Riyaziyyat

Ccedil-h-Ccedilağrışaqədərki hazırlıq

İnf-İnformatika

27


Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramında (kurikulumunda) təlim strategiyaları

4 məsələni oumlzuumlndə əhatə edir

1 Coğrafiya təlimin təşkilinə verilən əsas tələblər

2 Coğrafiya təliminin təşkilində istifadə olunan forma və uumlsullar barədə

3 Muumləllimin təlimin fəaliyyətinin planlaşdırılmasına dair nuumlmunələr


21Coğrafiya təliminin təşkilinə verilən əsas tələblər

Varislik ndash Eyni coğrafi anlayışların siniflər uumlzrə sadədən muumlrəkkəbə doğru

inkişaf ardıcıllığının izlənməsi

Muumlasirlik- Təbiət və cəmiyyətdə baş verən yeniliklərin oumlyrənilməsi

Əyanilik ndash Nəzəri materialların oumlyrənilməsində əyani illuumlstrativ vəsait və

İKT-dən istifadə

Tədqiqatyoumlnuumlmluuml ndash şagirdlər oumlzlərinə lazım olan məlumatları muumlxtəlif

mənbələrdən sxem diaqram cədvəl və xəritələrdən əldə edir onları

uumlmumiləşdirir muumlqayisə edireləcə də yaşadığı muumlhitə dair məlumatlar əlavə edir

Şagirdyoumlnuumlmluuml ndashPotensial imkanlarından asılı olaraq şagirdin imkanları

nəzərə alınır dərs şagirdlərin maraq və tələbatlarına uyğunlaşdırılır dərsin

məzmununda şagirdi həvəsləndirən ştrixlər maraqlı coğrafi məlumatlar verməklə

mərkəz moumlvqeyə gətirilir

İnkişafyoumlnuumlmluuml- Buumltuumln coğrafi kompetensiyaların sadədən muumlrəkkəbə

doğru VI sinifdən XI sinifə qədər şagirdin oumlzuumlnuumln muumlstəqil olaraq əldə etməsinə

təcuumlrbə qoymasına ccedilayın havanın torpağın və s komponentlərin inkişafını

muumlşahidə etməsinə alınan materialı sərbəst şəkildə təqdim edə bilməsinə əsaslanır

Muumlşahidəyoumlnuumlmluuml- Şagirdlərin nəzəri biliklərini həyatda apardığı

muumlşahidələrlə əsaslandırması

Proqnozvericilik ndash şagirdlərin dərsin məzmununa dair əldə etdiyi

məlumatlar əsasında gələcək uumlccediluumln fəaliyyət proqramı verə bilməsinə coğrafi

məlumatlar əsasında ekoloji və iqtisadi proqnozlar verməsinə əsaslanır

Xəritə uumlzərində iş ndash Xəritə uumlzərində aparılan işin təşkil edilməsi (bilmək

oxumaq başa duumlşmək)

Yaradıcı tətbiqetmə - Coğrafi biliklərin yaradıcı suumlrətdə sərbəst olaraq təşkil

olunması (layihə diaqram sxem təqdimat təhlil və s)


Muumlasir doumlvrdə ən demokratik metod hesab edilən fəal təlim nədir nə uumlccediluumln

onun həyata keccedilirilməsinə tələb vardır fəal təlimi həyata keccedilirmək uumlccediluumln hansı

mexanizmilər moumlvcuddur fəal təlimin hansı uumlstuumlnluumlkləri vardır və nəhayət fəal

təlimə əsaslanan dərsin quruluşu nəticələri nə ola bilər

28

Fəal təlimin mahiyyətinin izah edilməsindən oumlncə məktəbdə və eləcə də

sinifdə bu təlim metodlarının həyata keccedilirilməsi uumlccediluumln tələb olunan demokratik

muumlhuumlti qiymətləndirmək lazımdır Demokratik muumlhuumlt muumləllim və şagirdlər uumlccediluumln

eyni səviyyədə tələb qoyur

Fəal təlim uumlccediluumln demokratik muumlhuumlt tələbləri

Coğrafiya muumləllimi

Şagirdlər

Fikirlərin şifahi yazılı ifadə etmək

disskussiya aparmaq oumlz rəyini muumldafiyə

etmək

Nəzərdə tutulduğu ideya təklif və

yeniliyi həyata keccedilirmək bunların

şagirdlərin əqli psixoloji durumuna muumlsbət

təsirinin olacağını əsaslandırmaq

Hər hansı qərarın qəbul edilməsində

məktəb rəhbərliyindən məsləhət almaq

Digər fənn muumləllimlərin fəaliyyətinə

houmlrmətlə yanaşmaq

Oumlzlərini şəxsiyyət saymaq onların

fikirlərinin diqqətlə dinlənilməsini tələb

etmək

Qrup halında birləşərək hər hansı

məsələnin həllində birgə qərar

ccedilıxarmaq onu muumldafiə etmək və təqdim

etmək

İnsan (uşaq) huumlquqları haqqında

təlimatları əldə etmək və oumlz huumlquqlarını

qorumaq

Muumlstəqil və yaradıcı fəaliyyətlərini

inkişaf etdirmək

Fəal təlimə əsaslanan dərsi təşkil etmək uumlccediluumln hansı vasitələr tələb olunur

Muumləllim dərs prosesində hansı fəaliyyət sahələrinə diqqət yetirməlidir

İlk noumlvbədə moumlvzunun aktuallığını uumlzə ccedilıxarmaq oumlyrənilməsi zərurətini

mərkəz moumlvqeyə gətirmək uumlccediluumln problemli vəziyyətin yaradılması əsasdır

Problemli vəziyyətin gərginlik dərəcəsi muumləllimin fantaziyasından şagirdlərlə

uumlnsiyyət qurmaq bacarığından vəziyyətdən ccedilıxmaq uumlccediluumln manevr etmə cəhdlərinin

ccedilevikliyindən sərbəstliyindən işguumlzarlığından və s şəxsi amillərdən asılıdır

Problemli vəziyyəti yaratmaqda muumləllimin məqsədi şagirdlərin idrakı fəallığını

artırmaq tədris olunan fənnə və oumlyrəniləcək dərsin məzmununa maraq yaratmaq

şagirdin muumlstəqil tədqiqat və axtarış aparmaq uumlccediluumln accedilılan imkanı qiymətləndirmək

həvəsini oyatmaqdır Problemli vəziyyətin duumlzguumln həyata keccedililməsinin əhəmiyyəti

şagirdin a) təyinetmə ndash (yəni oumlyrəniləcək moumlvzunun həyati əhəmiyyətinin

muumləyyən edilməsi b) oumlyrənmə (yeni moumlvzunu izah edilməsi uumlccediluumln aparılacaq

tədqiqatların təhlil edilməsi) c) duumlşuumlnmə (oumlyrənilən moumlvzunun tətbiq etməsi

uumlmumiləşdirilməsi və muumlqayisə edilməsi) qabiliyyətini muumlşahidə etməyə və

qiymətləndirməyə imkan verir

Əməkdaşlıq və qarşılıqlı dialoqun həyata keccedilirilməsi əsasən problemin

qoyulması -ndash muumlzakirəsi ndash nəticənin cıxarılması- tətbiq edilməsi mərhələlərini

əhatə edir Bu anlayış ldquooumlyrənən və oumlyrədənrdquo arasında qarşılıqlı dialoqun

moumlvcudluğu zəruriliyini tələb edir İndiyədək moumlvcud olmuş ldquomonolojirdquo təlimdə

şagirdlərin moumlvqeyi nəzərə alınmadığından muumlzakirə edilən məsələyə dair onların

29

fərziyyə və baxışları diqqətdən kənarda qalmışdır ldquoDialoji təlimrdquo isə problemin

həlli uumlccediluumln optimal uumlsulların tapılmasını dərs prosesində muumləllim və şagirdin eyni

səviyyədə fəallığını tələb edir

Fəal təlimin əsas şərtlərindən biri şagirdin ndash tədqiqatccedilı (axtarış aparan)

muumləllimin isə ndash istiqamətləndirici fasilitator moumlvqeyinə malik olmasıdır Qarşılıqlı

dialoqa əsaslanan dərs prosesi muumləllimə şagirdi bərabər huumlquqlu oumlyrənən subyekt

kimi qəbul etməyə əsas verir Bu prosesdə şagirdin məntiqi duumlşuumlnmə qabiliyyəti

(nəzəri bilikləri) konkret məntiqi fəaliyyətə muumlnasibəti yeni ideyaları qəbul

etməsi (yaradıcı) başqa insanlarla uumlnsiyyət yaratmaq qabiliyyəti biliklərin

mənimsənilməsidə əvvəlki nuumlmunələrdən istifadə etmək bacarığı (reproduktiv)

muumlstəqil qərar ccedilıxarmaq bacarığı və s fasiltator- muumləllimin diqqətindən kənarda

qalmamalıdır

Bu prosesdə şagirdin moumlvqeyi laquoaxtarış aparanraquo laquotədqiqatccedilıraquo moumlvqeyidir

Belə ki şagird qarşılaşdığı problemləri sərbəst və muumlstəqil şəkildə tədqiqat yolu

ilə həll edir verilən sual əsasında rəqəmləri muumlqayisə edir nəticə ccedilıxarır təsvir

olunmuş kəsmə yuumlksəkliklər və horizontollar əsasında səthin relyefinin təsvirini

ccediləkir ərazidə axan ccedilayların xarakterini təhlil edir rəqəm materialları əsasında

iqlim diaqramını temperaturun sutqalıq aylıq illik gedişinin təsvirini verir ccedilayın

hidroqrafını quraraq ərazinin iqlimini xarakterizə edir

Muumləllimin moumlvqeyi isə istiqamət verən ndash bələdccedili (fasilitator) rolundadır

Şagirdin tədqiqatı muumlstəqil oumlyrənməsi uumlccediluumln optimal şərait yaradan əslində yeni ən

muumlasir tipli lider rolunda ccedilıxış edir Əslində şagirdi muumlşahidə edərək onunla birgə

fəaliyyət goumlstərir avtoritar rejimdən uzaqlaşaraq oumlzuumlnuuml şagirddən yuumlksəkdə

tutmur diqtə etmir əksinə şagirdlə məqsədyoumlnluuml şəkildə əməkdaşlıq edir

biliklərin mənimsənilməsi uumlccediluumln istiqamət verir şagirdin axtarıcılıq fəaliyyətini

duumlzguumln istiqamətə youmlnəldir biliklərin tətbiq edilməsi uumlccediluumln şagirdə praktik olaraq

koumlmək edir bir soumlzlə şagirdə oumlyrənməyi oumlyrədir Muumləllimin dərsin məzmununa

dair biliklərin qazanılması yolunda bələdccedili şagirdin isə bilikləri əldə etmək uumlccediluumln

tədqiqatccedilı rolunda ccedilıxış etməsi mexanizmi fəal təlim prosesində muumləllim işinin

mahiyyətinə yeni istiqamət verir

Fasilitator kimi muumləllim

1 Problem şəkilində suallar qoymaqla şagirdləri fəallaşdırır diskusiya

yaradır

2 Biliklərin muumləllim tərəfindən hazır şəkildə oumltuumlruumllməsinə deyil şagirdlər

tərəfindən aşkar edilməsinə şərait yaradır

3 Şagirdin problemə dair duumlşuumlncəsini lazımı məcraya youmlnəldir və inkişaf

etdirir

4 Şagird ehtiyaclarını oumlyrənir və onun potensial imkanını uumlzə ccedilıxarmağa

nail olur

5 Fəal təlim uumlccediluumln tələb olunan şərtlərdən biri psixoloji muumlhitin lazımı

səviyyədə saxlanılmasıdır Dərs prosesində muumləllim və şagird arasında qarşılıqlı

houmlrmət bir-birinə goumlstərdikləri etibar inamın zəruriliyi vacib şərtlərdən biridir

Bunun uumlccediluumln muumləllimdən hər bir şagirdi oumlzuumlnə yaxın dost houmlrmətli şəxsiyyət kimi

qəbul etmək sinifdə moumlvcud olan muumlhuumltuuml həssaslıqla duymaq qabiliyyəti tələb

olunur Şagirdlər dərs prosesində muumlzakirə zamanı irəli suumlrduumlkləri fikirlərin

30

houmlrmətlə qarşılanacağına ciddi qəbul ediləcəyinə inanmalı uğursuzluğun

qorxusundan xilas olmalıdır Muumləllim sinifdə psixoloji muumlhiti elə yaratmalıdır ki

şagirdlər muumlstəqil şəkildə oumlz fikirlərini irəli suumlrsuumlnlər ideyalarını əsaslandırsınlar

onların əhəmiyyətini tətbiq edilməsi yollarını təyin etməkdə və eləcə də muumlxtəlif

xəritə-sxem dioqram və kartoqrafik təsvirlər uumlzərində işləməkdə sərbəst olsunlar

Coğrafiya fənnin təlimində 4 iş forması nəzərdə tutulmuşdur kollektiv

qruplarla iş cuumltlərlə iş və fərdi iş Hər bir təlim forması dərsin məqsədindən asılı

olaraq seccedililir və şagirdlərin fəaliyyətləri bu forma uumlzərində qurulur

Kollektivdə işləmək kollektiv fəaliyyətə alışmaq bacarığının buumlnoumlvrəsi

qoyulur şagirdlərdə uumlnsiyyətyaratma bacarığının təşəkkuumlluuml və inkişafı təmin

edilir

Qruplarla iş - Şagirdlər muumləyyən problemi həll etmək uumlccediluumln qrupda

birləşirlər Bu prosesdə onların muumlzakirə etmək fikir muumlbadiləsi aparmaq

muumlhakimə yuumlruumltmək və birgəfəaliyyət bacarıqları inkişaf edir

Cuumltlərlə iş - Şagirdlər təlim tapşırıqlarını birgə yerinə yetirirlər Bu dərs

forması şagirdlərə daha yaxından əməkdaşlıq etməyə və uumlnsiyyət qurmağa

məsuliyyəti boumlluumlşməyə optimal imkan yaradır

Fərdi iş - Şagirdin fəaliyyətini izləmək potensial imkanlarını

muumləyyənləşdirmək və inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır Bu təlim forması şagirdin

sərbəst duumlşuumlnməsi uumlccediluumln real imkanlar yaradır

Tədris prosesini aktiv şəkildə həyata keccedilirmək şagirdlərin fəallığına nail

olmaq onların duumlşuumlnmə qabiliyyətini inkişaf etdirmək yaradıcılığa

həvəsləndirmək coğrafiya fənninin oumlyrənilməsi əhəmiyyətini dərk etdirmək

biliklərin mənimsənilməsinə və onların praktik olaraq tətbiq edilməsinə maraq

yaratmaq hər bir coğrafiya muumləlliminin əsas məqsədidir Sadalanan məqsədləri

həyata keccedilirməyi qarşıya qoyan hər hansı bir muumləllim şagirdləri fəal təlimə cəlb

edə bilən metod texnika və uumlsullarla yaxından tanış olmalı iş prosesində qarşıya

ccedilıxan ccedilətinlik və ccedilatışmazlıqları aradan qaldırmaq yollarını bilməli habelə tətbiq

olunan metodların əhəmiyyətini başa duumlşməlidir

Metod geniş bir anlayışdır Hər bir metod oumlzuuml bir neccedilə uumlsula ayrılır

Aşağıdakı cədvəl bu baxımdan ccedilox maraqlıdır

METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi

o laquoBeyin həmləsiraquo və ya laquoƏqli huumlcumraquo

(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)

o Аuksion (Auction)

o Klaster (Cluster)

o Suallar (Questioning)

o Anlayışın ccedilıxarılması

o Soumlz assosiasiyaları

o Sinektika

2 Muumlzakirələr

o Diskussiya (Discussion)

o Ccedilarpaz muumlzakirə (Debate)

31

o Muumlzakirə xəritələri (Discussion map)

o Klassik dialoq

o ldquoAkvariumrdquo

o Аccedilıq iclas (Forums)

o Dairəvi muumlzakirə

3 Rollu oyunlar

o Rollu oyun (Role play)

o Modelləşdirmə (Simulation)

o İşkuumlzar oyunlar (Business play)

o Səhnələşdirmə (Dramatize)

4 Prezentasiyalar

o Təqdimatlar (Demonstration)

o Ekspert qrupu (Panels)

o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması

o Problemin həlli (Problem solving)

o Kublaşdırma (The cube)

o Konkret hadisənin tədqiqi (Case study)

o Venn diaqramı (Venn diagram)

o Layihələrin hazırlanması (Projects)

o Sosioloji sorğu (Sorğu vərəqləri )

o Muumlsahibə (Interview)

o ldquoQərarlar ağacırdquo

o ldquoİdeyalar xalısırdquo

o Refleksiya (Reflection)

o Komitələr (Committees or Task Force)

6 Məntiqi təfəkkuumlr

proseslərinin

inkişafına youmlnəldilmiş

metodlar

o laquoАlqoritmin ccedilıxarılması ndash analizdən sintezəraquo

o laquoƏn muumlhuumlmuumlraquo

o laquoTapşırıqlar qrupu uumlccediluumln suumljet əsasının

yaradılmasıraquo

o Qaydalara əsasən oyunlar oyun-tapmaca

oyun-yarış

o Аlqoritm uumlzrə təsvir (zəncirlər)

7 Tənqidi təfəkkuumlr

proseslərinin


metodlar

o Meyar uumlzrə qiymətləndirmə

o Аmbivalent qiymətləndirmə

o Cisim və ya hadisəyə muumlxtəlif noumlqteyi-

nəzərdən baxılması (Viewpoint)

8 Yaradıcılığa

youmlnəldilmiş metodlar

o Yaradıcı əsərlərin yaradılması

o Əşyaların qeyri-adi istifadəsi

o Proqnozlaşdırma (Prognosis)

o Аtalar soumlzləri uumlzrə iş

o Fantaziyanın binomu

o Sərbəst prefiks (oumln şəkilccedili)

o Fantaziyanın polinomları

o Fokal obyektlərin metodu

o Morfoloji analiz (Morfoloji qutu

təkmilləşdirmə )

32

o Sinektika

9 Təşkilati metodlar

o Ziqzaq və ya Mozaika (Jigsaw Puzzle)

o Karusel (Carousel)

10 Qruplara boumlluumlnmə o laquoSayraquo

o laquoАd guumlnləri sırası uumlzrə sayraquo

o laquoUumlmumi xuumlsusiyyətraquo

o laquoPuumlşkatmaraquo

o laquoMozaikaraquo

o Sosiometrik uumlsul

o laquoMahnı axtarışındaraquo

11 Fəallaşdırma

o Muumlsbət iş iqliminin yaranmasına imkan

yaradan oyunlar (Climate setters)

o Buz əridən oyunlar (Ice breakers)

o Fəallaşdırma oyunları (Energizers)

Fəal təlim uumlsulları ilə işləmək uumlccediluumln muumləllimin şəxsi keyfiyyətləri təşkilatccedilılıq

qabiliyyətləri coğrafi bilik (bu zaman həm də digər fənnlərə dair biliklər də

nəzərdə tutulur) səviyyəsi və s əsas şərtlərdir Ccediluumlnki fəal dərs qarşılıqlı əlaqədə

olan muumlxtəlif amillər sisteminin birliyidir Fəal təlim uumlsullarının uğurlu

alınmasının başlıca amillərindən biri ndash uumlsulun dərsin məzmununa və dərsin

mərhələsinə uyğun seccedililməsidir

Fəal təlim uumlsullarının aşağıda təqdim olunan nuumlmunələrini dərs prosesinə

tətbiq etmək uumlccediluumln muumləllimdən ustalıq vəziyyətdən asılı olaraq yeni ccedilalarlar əlavə

etmək və ya ixtisar etmək moumlvzuya uyğynlaşdırmaq və s tələb olunur

1 Muumlzakirələr (disskussiyalar) şagirdlərdə məlumat və ideyaların təşkil

olunması fərqli və oxşar cəhətlərin muumlqayisə edilməsi anlayış və ideyaların

aydınlaşdırılması yoxlanılması problemlərin həlli yollarına dair alternativ

fikirlərin əsaslandırılması proqnozların verilməsi informasiyanın həyati

əhəmiyyətinin uumlzə ccedilıxarılması təklif və tətbiq edilməsi imkanlarının araşdırılması

və s məqsədi ilə həyata keccedilirilən ndash muumlbadilə ndash muumlzakirə metodunun tərkib

hissəsidir

Muumlzakirələr və ya disskussiyalar şagirdlərin dərs prosesində a) bir- biri və

muumləllim ilə qarşılıqlı uumlnsiyyətinə yardım goumlstərir b) informasiyanın təhlili uumlccediluumln

accedilıq muumlhuumlt yaradır c) məsələnin oumlyrənilməsində alternativ fikirlər soumlyləməyə

təkan verir d) informasiyaların goumlruumlnməyən tərəfləri barədə duumlşuumlnməyə məcbur

edir e) şagirdlərin huumlquq bərabərliyini təmin edərək demoktarik muumlhuumlt yaradır p)

şagirdləri passiv dinləyicilərdən aktiv iştirakccedilıya ccedilevirir Muumlzakirəni tətbiq etməyə

hazırlaşan muumləllim ilk noumlvbədə muumlzakirə qaydalarını şagirdlərə xatırlatmalıdır

Şagirdlər disskusiya mədəniyyətinin vacib və geniş bir məsələ olduğunu dərk

etməli başqalarının fikirlərinə doumlzuumlmluuml yanaşmanın demokratik ənənələrin əsas

suumltunu olmasını başa duumlşməlidirlər Muumlzakirənin təşkil edilməsində aşağıdakıları

nəzərdən qaccedilırmaq olmaz

1İlk noumlvbədə muumlzakirə (disskusiya) qaydaları tərtib edilməlidir Bu qaydalar

dərs ilinin əvvəlində sinif şagirdlərinin uumlmumi razılığı ilə qəbul edilməlidir

ndasheyni vaxda yalnız bir nəfər danışmalıdır

33

ndash danışanı diqqətlə dinləmək ona cavabı yalnız nitqi tamamladıqdan sonra

vermək olar

ndash tənqid yalnız danışanın fikirinə youmlnəlməlidir

ndashvaxt nəzərə alınmalıdır

ndashsoumlz uumlccediluumln icazə istənilməlidir

Qaydalar iri vərəqdə yazılmalı və divarda goumlruumlnən yerdə asılmaldır

2 Sinifdə şagirdlərin muumlzakirə uumlccediluumln muumlnasib formada oturmasına (dairəvi

yarımdairəvi uumlz-uumlzə və s ) nail olunmalıdır

3 Muumlzakirə uumlccediluumln moumlvzunun adı ilk baxışdan sadə şagirdin başa duumlşəcəyi

şəkildə təqdim edilməlidir

4Muumlzakirə ldquonə baş verdi ldquonə uumlccediluumln baş verdirdquo ldquoBu haqda siz nə

duumlşuumlnuumlrsuumlnuumlzrdquo ldquobaşqa cuumlr ola bilərmirdquo və s kimi inkşafetdirici suallar verməklə

başlayır Disskusiyanı davam etdirmək uumlccediluumln şagirdlərin verdiyi cavablar diqqətlə

dinlənilməlidir Aşağıdakı nuumlmunədə ldquoCcedilaylarrdquo moumlvzusunun tədrisində verilən

suallar ənənəvi və fəal təlimə uyğun qruplaşdırılmışdır

(cədvəl)

Ənənəvi təlim Fəal təlim

1 Ccedilayın mənbəyi nə ola bilər

1 Nə uumlccediluumln okean və onun hissələri

ccedilaylara mənbə ola bilməz

2 Ccedilay dərələrinin hansı formaları var 2 Dağ ccedilaylarının dərələri ilə duumlzənlik

ccedilaylarınınkının fərqli olmasına səbəb

nədir

3 Ccedilayın houmlvzəsi nəyə deyilir 3 Nə uumlccediluumln ccedilay və onun qolları yalnız

muumləyyən sərhəd daxilində ola bilər

4 Ccedilayın suayrıcısı nədir 4 Sıra dağların muumlxtəlif yamacları eyni

ccedilay houmlvzəsinə aid ola bilərmi

5 Ccedilaylar rejiminə goumlrə hansı qruplara

ayrılır

5 Ərazinin iqlimi və duumlşən yağıntı ilə

ccedilayların rejimi arasında hansı əlaqələr

moumlvcuddur

6 Ccedilaylardan hansı məqsədlərlə istifadə

etmək olar

6 Nə uumlccediluumln dağ ccedilaylarından daha ccedilox

enerji duumlzən ccedilaylarından isə nəqliyyat

uumlccediluumln istifadə edilir

7 Hansı ccedilayların suvarma əhəmiyyəti

boumlyuumlkduumlr

7 Ccedilayların suvarma əhəmiyyəti ccedilayın

hansı xuumlsusiyyətindən asılıdır

8Ccedilayların ccedilirklənməsi hansı səbəblərlə

əlaqədardır

8Yaşayış məntəqələrinin əksəriyyətinin

ccedilay kənarlarında salınmasının nəticəsi

nə olur

Diskussiyanın gedişinin duumlzguumln qiymətləndirilməsi də onun muumlvəffəqiyyətlə

həyata keccedilirilməsinə təsir edən amillərdən biridir

Muumləllim şagirdlərin

ndash duumlzguumln əsaslandırılmış fikirlərinə sanballı dəlillərinə diqqət yetirməlidir

34

ndash fikirləri uumlmumiləşdirərkən yekun vurarkən muumlzakirələrdə iştirak edən

şagirdlərin fikirindən nuumlmunələr gətirməli onlara qarşı diqqətli olmaldır

- soumlylənilən fikirlərə səbirlə qulaq asmalı fikirlər səhv olduqda belə şagirdin

soumlzuumlnuuml kəsməməli digər şagirdlərdən həmin fikrə qarşı hansı muumlnasibətdə

olduqlarını soruşmalı və sonda oumlzuumlnuumln duumlzguumln muumllahizələrini soumlyləməlidir

laquo Əqli huumlcumraquo

Şagirdlərin fəallığını artırmaq uumlccediluumln tətbiq olunan ən optimal metodlardan

biridir Şagirdlərin hər hansı konkret problemin həlli və ya suala cavab tapmaq

uumlccediluumln yaradıcı təfəkkuumlruumlnuuml uumlzə ccedilıxarmağa təkan verir onların muumlxtəlif

vəziyyətlərdən ccedilıxış yolu tapmaq qərar qəbul etmək səviyyəsini və eləcə də

fikirlərini konkret ifadələrlə soumlyləmək bacarığını uumlzə ccedilxarır

laquoƏqli huumlcumraquoun şagirdlər arasındakı uumlnsiyyətin yaranmasında da rolu boumlyuumlkduumlr

Lakin bu metodun tətbiq edilməsində əsas məqsəd verilən problemin həlli yollarını

muumləyyən etməkdir

Əqli huumlcumu həyata keccedilirmək uumlccediluumln aşağıdakılara diqqət yetirmək lazımdır

- Şagirdlər nisbətən boumlyuumlk qruplarda ( 8-10 nəfərlik ) birləşdirilməlidir

- Qrupun lideri qoyulmuş problemə dair qrup uumlzvuumllərinin soumlylədikləri ən bəsit

ifadələri qeyd etməlidir

- İrəli suumlruumllmuumlş şərhləri uumlmumiləşdirmək və yeni nəticə ccedilıxarmaq uumlccediluumln muumləllim

quruplara vaxt ayırır (10-15 dəq) Verilmiş ideyaları muumlzakirə etmək onları inkişaf

etdirmək və təqdim etmədə sistem yaratmaq uumlccediluumln qrupların iccedilərisində

yarımqruplar ayrılır Hər bir yarımqrup oumlz ideyalarını ( bu təsvirsəhnəcik mahnı

rollu oyunlar və s şəkilində ola bilər) tam qrupun tərkib hissəsi kimi nuumlmayiş

etdirir

Əqli huumlcumun aşağı siniflərdə təşkil edilməsi daha sadə ola bilər Belə ki

muumləllim sualı loumlvhədə yazır və sinif şagirdlərinə həmən sualın cavabına dair

ideyalarını soumlyləməyi təklif edir Şagirdlərin verdiyi (duumlşuumlnuumllmuumlş təsaduumlfuuml və s)

cavablar heccedil bir şərh verilmədən loumlvhəyə yazılır Yalnız bundan sonra yazıya

alınmış ideyalar təhlil edilir qruplaşdırılır muumlbahisə doğuran yaxud orjinal

fikirlər ayrılır və sualın cavabını əks etdirən ideyaların şərhi və muumlzakirəsi aparılır

BİBOuml ( bilirəm istəyirəm biləm oumlyrəndim)

Hər hansı moumlvzunun tədris edilməsində bu keyfiyyətlərlə yanaşı şagirdlərin

həmin moumlvzuya aid sərbəst biliklərinin səviyyəsini muumləyyən etmək ccedilox

əhəmiyyətlidir Bu muumləllimə şagirdlərdə keccedilmiş və yeni biliklər arasında əlaqə

yaratmağa imkan verir BİBOuml metodu şagirdlərin dərs boyu fəallığını təmin edir

birgə oumlyrənmənin yuumlksək mərhələsini yaradır Metodun birinci ldquoBilirikrdquo

mərhələsində şagirdlərin duumlnyagoumlruumlşuuml onların muumlstəqil oumlyrənmə qabiliyyəti

moumlvzuları əlaqələndirmə imkanları və hafizəsi təyin olunur İkinci ldquoİstəyirik

biləkrdquo mərhələsində isə artıq şagirdlərin təfəkkuumlr tərzi onların coğrafi duumlşuumlncə

səviyyəsi elmi fantaziyaları əqli qabiliyyəti və arzu istəklərinin əhatə dairəsi uumlzə

ccedilıxır Muumləllim şagird ehtiyaclarını nəzərə almaqla onları passiv dinləyicidən aktiv

iştirakccedilıya sadəcə oumlyrənən obyektdən oumlyrənmək istəyən subyektə ccedilevirir

Şagirdlərin oumlyrənmək istədikləri muumləllim və şagirdlərin iştrakı ilə tədqiqat

nəticəsində birgə oumlyrənilir Bu metodun sonuncu daha vacib ldquoOumlyrəndikrdquo

mərhələsinin həyata keccedilirilməsinə imkan yaradır Biliklərin moumlhkəmləndirilməsi

35

qoyulmuş sualların cavablandırılması yeni biliklərin uumlzə ccedilıxması moumlvzunun

oumlyrənilməsində nəzərdə tutulmuş məqsədə xidmət edir

BİBOuml- nun tətbiq edilməsi aşağıdakı mərhələləri həyata keccedilirməyi tələb edir

-Şagirdlər kiccedilik qruplar və ya cuumltlər formasında boumlluumlnuumlr və onlar tədris olunan

moumlvzuya dair bilikləri siyahiləşdirirlər

- Muumləllim loumlvhədə və ya vatman kağızında uumlccedil suumltundan ibarət cədvəl ccediləkir

Bilirəm İstəyirəm biləm Oumlyrəndim

- qruplar və ya cuumltlərin yazdığı məlumatlar sadalanır və muumləllim onları cədvəlin

sol qrafasında yazır( təkrar olanları ccedilıxmaq şərti ilə)

- cuumltlər və ya qruplar moumlvzuya dair nələri bilmək istədiklərini muumlzakirə edir və

siyahiləşdirir

Eyni qayda ilə muumləllim yenə qeyd edir

- moumlvzuya aid mətn (dərslikdə və ya əvvəlcədən hazırlanmış) hissə-hissə oxunur

birgə muumlzakirə edilir qoyulmuş sualların cavablarına xuumlsusi diqqət yetirilir

- şagirdlərin moumlvzu ilə bağlı suallara cavabları və eləcə də digər yeni biliklər

cədvəlin uumlccediluumlncuuml qrafasında əvvəlki qayda ilə siyahiləşdirir və muumləllim tərəfindən

loumlvhədə qeyd olunur

- şagirdlər moumlvzuya dair əvvəlki bilikləri ilə yeni oumlyrəndiklərini muumlqayisə edir

uumlmumiləşdirirlər

- şagirdlərin ikinci qrafada verdikləri sualların bəziləri cavabsız qala bilər yəni

onların cavabları mətndə olmaya bilər bu şagirdlərdə laquohələ nələri oumlyrənməkraquo

lazımdır sualını yaradıronların şəxsi tədqiqat aparması uumlccediluumln stimul verir

Coğrafiya fənni uumlzrə laquoPlatforma və geosinklinalarraquo moumlvzusunun tədrisində

BİBOuml metodu aşağıdakı nuumlmunədə goumlstərilə bilər (ldquoGeosinklinal və platformardquo-

nın şəkil -sxemi əsasında)

Bildiklərim İstəyirəm biləm Oumlyrəndiklərim

Platforma

-moumlhkəm qranit qata

malikdir

-Səthi hamar olur

- uumlzəri ccediloumlkmə suxur qatı

ilə oumlrtuumlluuml olur

- filiz faydalı qazıntıları

vardır

Geosinklinal

Platformalar

-nə uumlccediluumln səthi hamar olur

-uumlzəri hansı relyef

formalarına uyğun gəlir

- platformanın seysmik

cəhəttdən sabit olmasının

səbəbi nədir

-metomarfik mənşəli

faydalı qazıntılar ola

Platformalar

-endogen quumlvvələr

zəiflədirekzogen

quumlvvələr səthi hamarlayır

-hamar səth duumlzənliklərə

uyğun gəlir

-qalın qranit qat uumlst

mantiya ilə yer səthi

arasında əlaqəni kəsir və

36

-səthi nahamardır

-dərin ccediloumlkmə və

qalxmalar arasında ccedilatlar

vardır

-seysmik cəhətdən sabit

deyil

- muumlasir dağlıq ərazilərə

uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar

-xəritələrdə hansı

ərazilərə uyğun gəlir

-geosinklinalin yaranma

səbəbi nədir

- nə uumlccediluumln geosinklinal

platformaya ccedilevrilir və s

seysmik sabitlik houmlkm

suumlruumlr

Geosinklinallar

-Litosfer tavalarının

toqquşduğu ərazilərdə

seysmik cəhətdən sabit

olmayan zonalardır

-toqquşma davam etdikcə

sıxılma guumlclənir endogen

quumlvvələr zəifləyir və s

BİBOuml metodu fəal təlim metodu kimi muumlasir doumlvruumln tələblərinə cavab verir

laquoşagird-şagirdraquo laquomuumləllim- şagirdraquo uumlnsiyyətinin moumlhkəmlənməsinə xidmət edir

Kublaşdırma

Şagirdlərin hər hansı problemə inteqrativ və muumlrəkkəb yanaşma

bacarıqlarını inkişaf etdirmək məqsədinə xidmət edən kub metodu əslində BBluumlm

taksanomomiyasına əsaslanırBu metoddan tədqiqiqat xarakterli moumlvzuların tədris

edilməsində istifadə etmək məqsədəuyğundur Kub metodu aşağıdakı mərhələləri

oumlzuumlndə birləşdirir

1Kartondan kubun həndəsi formasına uyğun maketi yaradılır

2 Kubun tərəfləri uumlzərində şagirdlərin fəaliyyətini istiqamətləndirmək uumlccediluumln-

təsvir et muumlqayisə et təhlil et assosiyiya yarat tətbiq et mubahisə et soumlzləri

yazılır

3 Dərs prosesində muumlzakirə olunacaq moumlvzunun adı bu və ya digər şəkildə

elan edilir (konkret şəkildə və ya hər hansı metod vasitəsi ilə)

4 Sinif altı qrupa ayrılırQrupların liderləri (puumlsk atmaq yolu ilə) arasında

kubun hansı tərəfini seccedilməklə (rəqəmlər və ya muumlxtəlif rənglərə əsasən deməklə)

qeyd olunan tapşırığı alır

5 Moumlvzunun və ya situasiyanın qruplarda təhlili onlara duumlşən tapşrıq əsasında

aparılmalıdır

a) təsvir et ndash moumlvzunun oumllccediluumlləri forması yerləşməsinə dair məlumat verir

b) muumlqayisə et ndash problemin oxşar və fərqli cəhətlərinin uumlzə ccedilıxarılması onların

təhlili

c) assosasiya yarat- hansı moumlvzular ilə əlaqəlidir və ya bu sizi nə haqda

duumlşuumlnduumlrməyə soumlvq edir

d) təhlil et - onun tərkibini mahiyyətini izah etmək tələb olunur

e) tətbiq et- moumlvzunun həyati əhəmiyyəti nədirondan harada və nə məqsədlə

istifadə etməyin muumlmkuumlnluumlyuumlnuuml muumləyyən edirlər

k) muumlbahisə et- moumlvzuya dair alternativ (əks) fikirlərə dair dəlillər gətir oumlz

moumlvqeyinizi (lehinə və əlehinə) əsaslandırın

6 Şagirdlərin işinin yekunu plakat şəkilində və ya hazırlanmış iri laquokubunraquo

uumlzərində yazıla və sinifdə (eləcə də məktəbdə) nuumlmayiş etdirilə bilər

Şagirdlərin yuxarı yaş həddində kublaşdırma metodu daha yuumlksək (BBluumlm

taksanomiyasına uyğun) səviyyədə təşkil olunurBurada əsas məqsəd şagirdlərin

bilik səviyyəsinin aşağı səviyyədən yuxarıya doğru yuumlksəldilməsini təmin

37

etməkdir Bu məqsədlə ccedilox cəhətli sorğu tətbiq edilir ki onlar aşağıdakılardan

ibarətdir

1 Formal səviyyəli suallar şagirdlərin faktik biliklərinin yada salınmasına

xidmət edən hafizəyə əsaslanan suallardır Belə sualların cavabına adətən mətində

rast gəlinir Əzbərccedililiyə meyilli zəif xarakterli və yalnız yuumlksək qiymət almaq

həvəsində olan şagirdlər formal sualları xoşlayır Nəzərə almaq lazımdır ki adətən

yaradıcı təfəkkuumlrə malik olan istedadlı şagirdlər belə suallara qarşı etinasız olur

Məsələn laquo Avstraliyanın təbii zonalarıraquo moumlvzusunda laquo Savannalar materikin

hansı hissəsində yerləşirraquo sualının cavabına (şimal hissədə) dərslik mətinində rast

gəlmək muumlmkuumlnduumlr

2 Ccedilevirmə suallarının koumlməyi ilə şagird moumlvzunun təsvirini verir məlumat

ccedilatdırmağın fərqli olmasına ccedilalışır muumltaliə zamanı rast gəldiyi informasiyaları

canlandırır Məsələn eyni moumlvzu daxilində (laquoAvstraliyanın təbii zonalarıraquo)

laquoMaterikin hansı hissəsində koumllgəsi olmayan huumlnduumlr ağaclar bu ağacların

yarpaqları ilə oumlzuumlnuumln suya olan təlabatını oumldəyən koala ayısı başqa materiklərdə

rast gəlinməyən kisəli heyvanlar yaşayırraquoGoumlruumlnduumlyuuml kimi bu sualın cavabını

tapmaq uumlccediluumln şagirdin idraki fəaliyyəti aktivləşməli bir neccedilə variantda cavabları

araşdırmalıdır

İnterpretasiya sualları əslində ccedilevirmə suallarının daha muumlrəkkəb forması

olub yeni ideyalar arasında qarşılıqlı əlaqə yaratmağa istiqamətlənmişdir

Məntiqi duumlşuumlncənin ən yuumlksək səviyyəsinə əsaslanan interpretasiya suallarında

şagirdlər ideyaların mənalarını dərk edərək onların uzlaşdırılmasına nail

olmalıdırlar

Məsələn nuumlmunə uumlccediluumln seccedililmiş moumlvzuda laquosizcə nə uumlccediluumln savannada huumlnduumlr

ağacların (evkalipt nəzərdə tutulur) koumllgəsi olmurraquo və ya laquoNə uumlccediluumln Avstraliya

materikində moumlvcud olan kisəlilərə başqa materiklərdə rast gəlinmirraquo və s

3 Tətbiq sualları şagirdlərə problemlərin həllində muumlstəqil tədqiq etmək

imkanı yaradır İnformasiyaları uumlmumiləşdirmək onun həyatı əhəmiyyətini dərk

edərək nəticələr ccedilıxarmağı tələb edir Məsələn laquoAvstraliyanın şimalında yağıntının

illik rejimində olan fərqlilik ərazinin bitki və canlı aləminə necə təsir goumlstərirraquo və

ya laquoAvstraliyanın Qondvana qurusandan ccedilox uzaq keccedilmişdə (570 milyon il əvvəl)

ayrılması materikin təbiətində hansı xuumlsusiyyətləri yaratmışdırraquo- sualına cavab

vermək uumlccediluumln şagird muumlxtəlif mənbələrdən istifadə etməli alternativ fikirlərə oumlz

muumlnasibətini bildirməlidir

4 Təhlil sualları məlumatın nə dərəcədə doğru olduğunu muumləyyən etmək

səbəb- nəticə əlaqələrinə əsasən tədqiqə youmlnəlir Moumlvzunun uumlmumi başa

duumlşuumlnuumllməsinə əsasən onun daha kiccedilik hissələrə ayrılmasını təmin edir

5 Sintez sualları oumlzuumlnəməxsus formaların yaradılması bilik və

bacarıqlardan istifadə etməklə problemə yaradıcı yanaşma uumlccediluumln imkan yaradır

Sintez sualları vasitəsi ilə şagirdlərdə alternativ fikirlər yaratmaq məsələnin

həllinə tamamilə əks tərəfdən yanaşmaq muumlmkuumlnduumlr Məsələn təqdim etdiyimiz

dərs nuumlmunəsində laquoEvkalipt ağacları Avstraliyanın cənubunda guumlnəş şuumlalarının

daha aşağı bucaqda goumlruumlnduumlyuuml ərazilərdə yayılmış olsaydı yenə də koumllgəsi

olmazdımıraquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi sual şagirdə tamamilə goumlzlənilməz əks variantda

verilir

38

6Qiymətləndirici suallar Şagirdlərin qərara gəldiyi fikirlərin duumlzguumln və

ya səhv olmasını muumləyyən etmək nəticə ccedilıxarmasına youmlnəlmiş suallardır

Qiymətləndirici suallar şagirdləri oumlyrəndikləri informasiyanın keyfiyyətinə goumlrə

fərqləndirməyə məcbur edir Onlar problemə aid irəli suumlrduumlkləri fikirləri

əsaslandırır təcruumlbə və statistik rəqəmlərə əsasən onun doğru olub- olmadığını uumlzə

ccedilıxarır Qiymətləndirici suallara nuumlmunə olaraq laquoTropsferdə havanın

temperaturunun artması hansı dəyişikliyə səbəb olurraquo probleminə şagird

muumlnasibətini goumltuumlrmək olar Şagirdlər havanın temperaturunun artması ilə 1

kubm havada ola biləcək su buxarının miqdarının artması fikrini əsaslandırmaq

uumlccediluumln təcruumlbələr aparır Və yaxud laquoQuru subtropik iqlim şəraitində becərilən

pambığın məhsuldarlığının tropiklərə nisbətən aşağı olmasınıraquo subut etmək uumlccediluumln

təkcə pambığın guumlnəş istiliyinə tələbkar olması fikri ilə əsaslandırmaq kifayət

deyil Şagirdlər muumlstəqil olaraq tədqiqat aparır statistikanı araşdırır 1 hektar

sahədən yığılan pambıq lifinin subtropik enliklərdə tropiklərə nisbətən ccedilox aşağı

olduğunu uumlmumiləşdirir və bunun oumllkədə bitkiccedililiyin ekstensiv inkşafından asılı

olduğunu əsaslandırır

Şaxələndirmə

Hər hansı moumlvzuya dair şagirdləri accedilıq və muumlstəqil duumlşuumlncəyə

istiqamətləndirən metoddur Beyin həmləsinin qeyri -səlis xətt uumlzrə işləmə

vəziyyətidir Şaxələndirmə əsasən fərdi cuumltlər və kiccedilik qruplar formasında

aparılmalıdır Moumlvzunun oumlyrənilməsindən əvvəl şagird təfəkkuumlruumlnə təkan vermək

onu duumlşuumlnməyə cəlb etmək onlarda moumlvzuya dair maraq yaratmaq digər fənnlər

və ya şagirdin duumlnyagoumlruumlşuumlnuumln huumldudlarını uumlzə ccedilıxarmaq biliklər arasında əlaqə

yaratmaq və s fəaliyyətlərə xidmət edir Şaxələndirmə metodunun koumlməyi ilə

şagird təfəkkuumlruumlnuuml də inkişaf etdirmək muumlmkuumlnduumlr

Şaxələndirmə tətbiq etmək uumlccediluumln ilk noumlvbədə aşağıdakılar tələb olunur

- şaxələndirmə uumlccediluumln uyğun gələn muumlnasib moumlvzu seccedililməldir

- şagirdlərə şaxələndirmə prosesi aydın şəkildə təsvir edilməldir

- moumlvzunu accedilmaq uumlccediluumln onun daxilində ikinci dərəcəli moumlvzuları qrup

daxilində fərdlərə paylanması təmin edilməlidir

- iştirakccedilıların qrup daxilində hazırladığı şaxələndirmələri qrupda

birləşdirilməsinə nəzarət edilməlidir

Şaxələndirmə prosesinin mərhələləri sadə və asan yadda qalır

1 Moumlvzunun adı mərkəzdə (yazı muumlstəvisinin ortasında) yazılır

2 Moumlvzu ilə əlaqəli fikirinizə duumlşən ağıla gələn buumltuumln soumlzlər mərkəz soumlzuumln

ətrafında yazılır

3 Bir-biri ilə əlaqəli olan fikirlər arasında xətt ccediləkilərək birləşdirilir

4 Buumltuumln fikirlərin yazıya koumlccediluumlruumllməsi və ideyalar axını uumlccediluumln vaxt qoyulur (5-

10 dəqiqə)

5 Şagirdlər muumlmkuumln qədər daha və ccedilox fikirlər və əlaqəli ifadələr yazmağa

həvəsləndirilir (bu onların duumlnyagoumlruumlşuumlnuuml moumlvzuya dair biliklərinin səviyyəsini

goumlstərən meyardır)

Şaxələndirmə uumlccediluumln coğrafiya fənninin son dərəcə geniş imkanları vardır

Ccediluumlnki coğrafi moumlvzuların əksəriyyəti şagirdlərin real həyatda goumlrduumlyuuml hadisə və

proseslərlə əlaqədardır

39

laquoXəzər dəniziraquo moumlvzusu nuumlmuunəsində şaxələndirmə aşağıdakı kimi ola bilər

(nəzərə alın ki soumlz və ifadələrə heccedil bir məhdudiyyət qoyulmur)

Şaxələndirmə fərdi olaraq tətbiq edilə bilər Şagirdlərin oumlzlərinin sevdikləri

moumlvzu olduqda onlar bu problemin yerinə yetirilməsinə daha ccedilox cəlb olunurlar

Şaxaləndirmə dərs prosesi uumlccediluumln muumlhuumlm mərhələlərdən biri kimi son dərəcə

cevikdir şagird aktivliyə youmlnəldilmişdirdir Qrup şaxələndirməsindən sonra

aparılan fərdi şaxələndirmələr əslində şagirdlər uumlccediluumln istirahətdir

İNSERT

Fəal təlim metodlarından biri kimi coğrafiya fənninin tədrisində laquoSəmərəli

Muumltaliə və yazı uumlccediluumln interaktiv Qeydetmə Sistemiraquo - dən ( İNSERT) geniş istifadə

olunma imkanları vardır

Bu metod dərslikdəki mətnin aktiv fəaliyyətlə yəni şagirdin oumlz muumlnasibətini

bildirərək oxunmasıdır Şagird moumlvzudakı fikirlərə olan muumlnasibətlərini qəbul

olunmuş işarələrlə (laquoVraquo - bu məlumat mənə tanış idi laquo- laquo-bu informasiya mənim

əvvəllər bildiyimi rədd edir laquo+raquo -bu informasiya mənim uumlccediluumln yenidir laquoraquo -bu

məsələyə dair əlavə məlumat almaq istərdim) bildirir Dərslik mətni oxunduqdan

sonra uumlmumiləşmələr aparılır və qeyd olunur

laquoVraquo laquo- laquo laquo+raquo laquoraquo

İlk noumlvbədə məlum biliklər təsdiq edilir yeni bilik və informasiyaları

oumlyrənmək uumlccediluumln gələcək fəaliyyət planlaşdırılır

Venn diaqramı

Hər hansı iki moumlvzunun (informasiyanın coğrafi məlumatın anlayışın

obyektin və s) muumlqayisəli səciyyəsini əks etdirən laquoVenn diaqramıraquo-nın tətbiq

edilməsi tədris baxımından ccedilox maraqlıdır İki moumlvzunun oxşar və fərqli

XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız

qalası Azəri Guumlnəşli

Ccedilıraq

İran Tuumlrkmənistan

Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40

cəhətlərinin uumlzə ccedilıxarılmasına həsr olunan bu metod şagirdləri alternativ duumlşuumlncəyə

cəlb edir -onlarda qoyulmuş məsələnin daha ccedilox cəhətli muumlzakirəsini tələb edir

Coğrafiya fənni uumlzrə təlimin təşkili formaları tədris prosesi uumlccediluumln seccedililmiş

uumlsulların sayını artırmaq olar Nəzərə almaq lazımdır ki muumləllimlər hər hansı fəal

təlim uumlsulunu dərs prosesinə tətbiq edərkən yaradıcı şəkildə onu zənginləşdirmək

və ya sinfin səviyyəsindən asılı olaraq sadələşdirmək və eləcə də moumlvzu

seccedilimində tam sərbəst olmaq huumlququna malikdirlər

23 Muumləllimin təlim fəaliyyətinin planlaşdırılmasına dair nuumlmunələr

Uğurlu və nəticəyoumlnuumlmluuml təlim prosesinin təşkili əvvəlcədən muumlkəmməl

hazırlanmış planlaşdırmadan asılıdır Planlaşdırma oumlzuuml isə iki cuumlrduumlr illik

(perespektiv) planlaşdırma guumlndəlik (cari) planlaşdırma

İllik (perespektiv) planlaşdırma

İllik planlaşdırma mahiyyət etibarı ilə perespektiv planlaşdırmadır Bu noumlv

planlaşdırma oumlzuumlndə muumləllimin hər hansı fənnə aid nəzərdə tutulmuş sinif uumlzrə

illik fəaliyyətini əhatə edir Orada konkret sinif uumlzrə məzmun standartları təlim

məqsədləri tədris vahidləri və moumlvzular inteqrasiya qiymətləndirmə və sair

məsələlər əhatı olunur Bu noumlv planlaşdırmada yalnız məsələlərin adları ccediləkilir və

muumlvafiq qaydada qısa və konkret qeydlər aparılır Illik planlara uyğun tarixlər

artırıldıqda bu sənəd oumlzuumlnuumln xarakterini qismən dəyişir Ona konkret olaraq

təqvim-tematik plan da deyilir Bu noumlv planları hazırlamaq uumlccediluumln coğrafiya

muumləllimi əvvəlcədən ciddi şəkildə hazırlıq işi aparmalı olur Bu isə ondan bir sıra

bacarıqların olmasını tələb edir

Perespektiv planlaşdırma hazırlamaq uumlccediluumln muumləllimdə bir neccedilə bacarığın

olması vacibdir Tədris vahidi və moumlvzuların ardıcıllığının duumlzguumln

muumləyyənləşdirilməsi muumlhuumlm bacarıqlardan biridir Muumləllim bu ardıcıllığı

muumləyyənləşdirərkən bir neccedilə prinsiri nəzərə almalıdırTəbii ki birinci prinsip

məzmun ardıcıllığı baxımından sadədən muumlrəkkəbə və asandan ccedilətinə

istiqamətində fəaliyyətin nəzərə alınmasıdırMəsələn VI sinifdə əvvəlcə Yerin

quruluşu sonra onun qabığını yaradan suxurlar və menirallar orada baş verən

daxili və xarici proseslər və s uyğun ardıcıllıqla planlaşdırılmalıdır Bu isə o

deməkdir ki əvvəlcə zəruri anlayışlar oumlyrədilməlidir və bununla sonrakı

oumlyrəniləcək məsələlərə zəmin yaradılmalıdır

Məzmun standartlarının təlim prosesinə gətirilməsində onun təhsil

proqramında (kurikulumda) verilmiş ardıcıllığının buumltuumln hallarda olduğu kimi

saxlanılması muumltləq deyil Muumləllim sinif uumlzrə fəaliyyətini planlaşdırarkən bu

nəticələrə yanaşmada muumlstəqildir Zəruri olan hallarda onları muumlxtəlif səviyyələrdə

inteqrasiya etməkdə sərbəstdir

Muumləllim tədris vahidlərini (dərslər bloku) və moumlvzuların ardıcıllığını

planlaşdırarkən aşağıdakıları nəzərə almalıdır

fəndaxili inteqrasiyanı

41

fənlərarası inteqrasiyanı (bəzi tədris vahidləri digər fənlər uumlccediluumln ilkin şərt ola

bilər bəzi nəticələr iki fənnin tədris vahidləri ilə əlaqəli inteqrasiya etdirilə

bilər)

ardıcıllığın qurulması prinsiplərini

1)məntiqi ardıcıllıq

2)psixoloji ardıcıllıq (sadədən muumlrəkkəbə doğru istiqamət tətbiq etmə

layihələrin tərtibi yaxından uzağa prinsipi)

3)xronoloji ardıcıllıq (tarixi-coğrafi ardıcıllıq)

4)tematik ardıcıllıq-səbəb-nəticə əlaqələri)

hər sinif uumlzrə tədris vahidlərinin (dərslər blokunun) uumlmumi təlim

nəticələrinin əsasında tərtib edilməsini

Tədris və təlim prinsiplərini

1)şagirdyoumlnuumlmluumlluumlk

2)aktiv muumlstəqil və birgə təlim uumlccediluumln imkanların yaradılması

3)məqsədyoumlnuumlmluumlluumlk

4)məktəbdən sonrakı və ictimaiyyətlə bağlı fəaliyyətlərlə əlaqəlilik

il ərzində keccediliriləcək kiccedilik və boumlyuumlk summativ qiymətləndirmələrin vaxtını

Planlaşdırma aparmaq uumlccediluumln muumləllimə lazım olan bacarıqlardan ikincisi

moumlvzuların tədrisi zamanı inteqrasiya imkanlarını muumləyyən etməkdirCoğrafiya

fənninin bir ccedilox fənlərlə inteqrasiyası muumlmkuumlnduumlr Fizika təbiətdə baş verən təbii

proseslərin fiziki qanunauyğunluqlarını riyaziyyat Yer kuumlrəsində oumllccediluuml və

hesablama işlərinin aparılması kimya təbii ehtiyatların yerləşmə

qanunauyğunluqlarını biologiya Yerin canlı aləmini ədəbiyyat şair və yazıccedilıların

əsərlərindəki təbiət təsvirlərini tarix yer kuumlrəsində baş verən hadisə və proseslərin

tarixini oumlyrəndiyindən coğrafiya muumləllimi planlaşdırma hazırlayarkən inteqrasiyanı

nəzərə almağa imkan verəcəkdir Coğrafiya muumləllimi planlaşdırma apararkən tədris

etdiyi moumlvzunun digər fənlərdəki bu və ya digər moumlvzu ilə inteqrasiya imkanlarını

muumləyyən etməlidir Məsələn ldquoPlanda miqyasın və məsafələrin oumllccediluumllməsirdquo

moumlvzusu riyaziyyatla ldquoAtmosferrdquo bəhsi kimya biologiya fizika ldquoYer kuumlrəsində

əhalinin muumlxtəlifliyirdquo moumlvzusu biologiya ldquoTəzyiq qurşaqları və onların yaranma

səbəblərirdquo bəhsi fizika ilə əlaqə yaradaraq tədris edilməsi daha muumlsbət nəticələr

verir

Perespektiv planlaşdırma aparmaq uumlccediluumln muumləllimə lazım olan bacarıqlardan

biri də moumlvzuya uyğun resursların seccedililməsidir Coğrafiya fənni şagirdləri heccedil bir

zaman goumlrmədikləri və bəlkə də gələcəkdə də goumlrməyəcəkləri bir sıra hadisələrlə

tanış edir məsələn buzlaqlı huumlnduumlr dağlarla aysberqli quumltb dənizləri ilə tropik

bitkilərlə zəngin meşələrlə və sairə Şagirdlərə goumlrmədikləri hadisələri yalnız quru

soumlzlərlə aydın və duumlzguumln təsəvvuumlr etdirmək olduqca ccedilətindir Muumlxtəlif herbarilər

coğrafi şəkillər suxurlar planşet kompas termometr fluger və digər əyani

vəsaitlər coğrafiyanın tədrisində muumlhuumlmduumlr Coğrafiya fənnin tədrisində ən

muumlhuumlm əyani vəsait isə muumlxtəlif məzmunlu xəritələr atlaslar və qlobuslardır

Muumlhuumlm bacarıqlardan biri də moumlvzulara goumlrə məqsədyoumlnluuml vaxt boumllguumlsuuml

aparmaqdır Muumləllim kursun uumlmumi məqsədlərinə məzmun etibarı ilə daha

muumlvafiq olan moumlvzu və məsələlərə ccedilox quru faktların və ya coğrafi adların

42

oumlyrənilməsindən ibarət olan moumlvzulara isə təbii ki az vaxt ayırmalıdır Təhsil

nazirliyi tərəfindən təsdiq olunmuş vaxtı artırıb azaltmamaq şərti ilə muumləllim

moumlvzuların ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə onlara verilən vaxtı oumlzuuml muumləyyənləşdirmə

bacarığına malik olmalıdır

VI sinifdən perespektiv planlaşdırma nuumlmunəsi

Standartlar Tədris

vahidi Məzmun İnteqrasiya Resurslar

Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer

1Yerin daxili quruluşu

Litosfer anlayışı

Fiz111211

H-b111

dərslik iş vərəqləri

muumlxtəlif şəkillər

1

2 Yer qabığında baş

verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1

3 Zəlzələlər Kompyuter

proyektor Dərslik iş

vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti

bulaqlar qeyzerlər və

palccedilıq vulkanları

Dərslik iş vərəqləri 1

5 Yer qabığını təşkil

edən suxurlar

Fiziki xəritə

Dərslik iş vərəqləri

1

6 Faydalı

qazıntılarAzərbaycanın

faydalı qazıntılırıneft

onun hasilatı

Fiziki xəritə


1

7 Relyef anlayışı relyef

əmələgəlmədə ekzogen

proseslər

Fiziki xəritə


1

8 Dağlar Fiziki xəritə


1

9 Duumlzənliklər Fiziki xəritə


1

10 Okean dibinin

relyefi


11 Uumlmumiləşdirici dərs 1

X sinifdən perespektiv planlaşdırma nuumlmunəsi Standartlar Tədris

vahidi

Məzmun İnteqrasiya Resurslar Saat

213 İqlim

dəyişmələrinə və

iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er

1Atmosferin mənşəyi

tərkibi quruluşu və

əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43

goumlstəricilərinə

əsasən

hesablamalar

aparır

2 Havanın tempraturu

Guumlnəş radiasiyası

dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi

Təzyiq qurşaqları və

onların təsiri nəticəsində

yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1

4 Atmosferdə suNisbi

və muumltləq ruumltubətlik

Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1

5 İqlim və hava İqlim xəritəsi

Dərslik iş

vərəqləri

1 s

Guumlndəlik planlaşdırma

Muumləllim guumlndəlik dərs planı hazırlayarkən dərsin mərhələlərinə diqqət

yetirməlidir Dərs aşağıda goumlstərilən istiqamətlər uumlzrə planlaşdırılmalıdır

bull Moumlvzu

bull Standart

bull Dərsin məqsədi

bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

bull Dərsin mərhələləri

ndash motivasiya problemin qoyuluşu

ndash tədqiqatın aparılması

ndash məlumat muumlbadiləsi

ndash məlumatların muumlzakirəsi

ndash nəticələrin ccedilıxarılması

ndash yaradıcı tətbiqetmə

ndash qiymətləndirmə

Guumlndəlik planlaşdırma hazırlayarkən muumləllimin birinci işi moumlvzunun

standarta uyğunluğunu muumləyyənləşdirməkdir Standart muumləyyənləşəndən sonra

ona uyğun dərsin məqsədləri ccedilıxarılır Artıq standarta və oumlyrənilən moumlvzuya uyğun

məqsəd yazılarkən məqsəd muumləllimə deyil şagirdə youmlnəlməlidir Əgər muumləllim

dərsin məqsədini şagirdin maraqları uumlzərində qurarsa uğurlu və nəticəyoumlnuumlmluuml

təlim təşkil edə bilər

Şagirdi təlimə cəlb etməyin bir yolu moumlvzuya və məqsədə uyğun fəal təlim

forma və uumlsullarından yerində istifadə edilməsidir

44

Muumləllim dərsin birinci və ən muumlhuumlm mərhələsi olan motivasiyanı elə

qurmalıdır ki şagirdi təlimə cəlb edə bilsin Bu mərhələdə muumləllim məsələdəki

ziddiyyətləri qabartmaqla muumlxtəlif baxışların və variantların toqquşmasından

yaranan vəziyyət əsasında sual qoyaraq şagirdləri duumlşuumlnməyə hazırlayır

Motivasiya ilk noumlvbədə tədqiqat uumlccediluumln həm muumlmkuumln həm də şagirdin oumlz bacarığını

və qabiliyyətini həyata keccedilirilməsinə imkan verən onun inkişaf xuumlsusiyyətlərinə

muumlvafiq olmalıdır

İkinci mərhələdə motivasiyadan ccedilıxan fərziyyələr dəqiqləşdirildikdən sonra

artıq tədqiqat işinə başlamaq olar Tədqiqat muumlxtəlif formalarda ndash buumltuumln siniflə

birlikdə kiccedilik qruplarda cuumltluumlklər şəklində və ya fərdi şəkildə aparıla bilər İrəli

suumlruumllmuumlş problemin həlli uumlccediluumln muumlxtəlif variantlardan həm də oumlzuumlndə yeni suallar

və yeni informasiyalar daşıyan iş vərəqlərindən istifadə olunur İş vərəqlərində

verilən tapşırıqlar birbaşa problemin həlli uumlccediluumln ldquoaccedilarrdquo rolunu oynayır

Məlumat muumlbadiləsi uumlccediluumlncuuml mərhələdə aparılır Qoyulmuş tədqiqat

sualının cavabını tapmaq istiqamətində goumlruumllən işlər tədqiqat iştirakccedilılarını bir-

birinin dəlillərini dinləmək zərurəti qarşısında qoyur

Dərsin doumlrduumlncuuml mərhələsində məlumatın muumlzakirəsi prosesi başlayır Bu

ən muumlrəkkəb mərhələdir Belə ki bu mərhələdə təfəkkuumlruumln muumlxtəlif noumlvlərinin

səfərbərliyə alınması baş verir Muumləllim bu mərhələdə fasilitasiya funksiyasını

yerinə yetirir Əldə olunmuş faktlar sistemləşdirilir və əlaqələr aşkara ccedilıxarılır

Beşinci mərhələ nəticələrin ccedilıxarılması mərhələsidir Muumləllim qazanılmış

biliklərin uumlmumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi məqsədilə suallar qoyur və bu

suallar əsasında biliklər və informasiyalar sistemləşdirilir Şagird əldə etdiyi

bilikləri gəldiyi nəticəni irəli suumlruumllmuumlş fərziyyələrlə tutuşdurur

Dərsin altıncı mərhələsində qiymətləndirmə və ya refleksiya prosesi

başlayır

Bir neccedilə dərs nuumlmunəsinə baxaq

VI sinif

Moumlvzu Kuumllək

Standart 213Yerin hava qatını şərh edir

Məqsəd Kuumllək haqqında bildiklərini izah edir

Kuumllək noumlvlərini qruplaşdırır

Kuumlləkdən enerji alınmağın yollarını izah edir

Təlim uumlsulu Anlayışların ccedilıxarılması BİBOuml

Təlim forması Kollektiv fərdi iş

Resurslar Dərslik ldquoAynardquo uşaq ensiklopediyası şəkil sxem

Dərsin gedişi Muumləllim sinifə daxil olub salamlaşır loumlvhədən bir sxem asıb

anlayışların ccedilıxarılması uumlsulundan istifadə edərək sualın cavabını tapmağı

tapşırır

45

Muumlzakirələrdən sonra məlum olur ki sxemdə gizlənən soumlz kuumlləkdir

Tədqiqat sualı Kuumllək nədir

Muumləllim loumlvhəyə BİBOuml cədvəlini ccediləkib şagirdlərə kuumllək haqqında

bildiklərini soruşur Kuumlləyi necə hiss edirik Uşaqların cavabları ldquoBildiklərimizrdquo

suumltununa yazılır Sonra muumləllim ldquoKuumllək haqqında daha nəyi bilmək istərdinizrdquo

Cavablar İstəyirik bilək suumltununa yazılır Sonra muumləllim şagirdlərə dərslikləri accedilıb

ldquoKuumlləkrdquo moumlvzusunu oxumağı tapşırır Əlavə olaraq onlara ldquoAyna uşaq

ensiklopediyasırdquo toplusundan ldquoOkean bəşərin beşiyidirrdquo kitabına da verir və kuumllək

barədə məlumatlar tapmağı tapşırır Muumləllim şagirdlərə oxuduqca

ldquooumlyrəndiklərimizrdquo sualına cavab axtarmağı olduqlarını nəzərlərinə ccedilatdırır

Nəticədə aşagıdakı BİBOuml cədvəli doldurulur

Cavabı tapılmayan sualları evdə araşırmaq tapşırılır

Bildiklərimiz İstəyirik bilək Oumlyrəndiklərimiz

Kənd yerlərində evlərin

bacasından ccedilıxan tuumlstuuml

muumləyyən istiqamətdə

əyilir

Kuumllək vasitəsilə

enerji necə alınır

Kuumlləyin suumlrəti msan guumlcuuml isə Bofort

cədvəli uumlzrə 0-12 balla goumlstərilir

Yayda insana xoş gəlir Elə bir aparat varmı Kuumlləyin istiqaməti və suumlrəti fluumlgerlə

Guumlcuuml muumlxtəlif olur Goumlzlə goumlruumlnmuumlr

lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir

Bəzən təsərruumlfata

zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla

oumllccediluumlluumlr

Atmosfer ccedilirkini

dağıdır

46

Dərsin sonunda muumləllim aşagıdakı meyarlarla şagirdləri qiymətləndirir

Qiymətləndirmə meyarları

1İzah etmə

2Noumlvlərini aydınlaşdırma

3Enerji alınması yollarını şərh etmə

4Muumlzakirələrdə fəal iştirak etmə

VII sinif

Moumlvzu Kontur xəritədə uumlzərində iş

Standart 216Kontur xəritədə duumlnya okeanının hissələrinin qeyd edir

Məqsəd Duumlnya okeanının hissələrini sadalayır

Okeanları xuumlsusiyyətlərinə goumlrə fərqləndirir

Okeanları kontur xəritədə qeyd edir

Təlim forması Kollektiv fərdi

Təlim uumlsulu Beyin həmləsi muumlzakirə

Resurslar Xəritə kontur xəritə rəngli karandaşlar dərslik

Dərsin gedişi Motivasiya

sərin olur amma qışda

soyuq olur

ki kuumlləyin guumlcuumlnuuml və

istiqamətini oumllccedilə

bilsin


Kuumllək əsməyəndə hava

sakit olur amma kuumllək

olanda havanın

tərpəndiyini hiss edirik

Azərbaycanda əsasən

hansı kuumlləklər var

Moumlvsuumlmi kuumlləklər də olur Belə

kuumlləklər mussonlar adlanır

Mussonlar ccedilox iri dəniz və quru

sahələr arasında yaranan tempratur

və atmosfer təzyiqi fərqi nəticəsində

yaranır Musson kuumlləkləri oumlz

istiqamətlərini ildə 2 dəfə dəyişir

yayda və qışda

Kuumllək əsərkən ağacların

budaqları tərpənir

İstiqamətlərini

dəyişən və ya

dəyişməyən kuumlləklər

varmı

Kuumlləklər uumlmumiyyətlə uumlccedil qrupa

boumlluumlnuumlrlər sutkalıq moumlvsuumlmi və

daimi Dənizlərin okeanların boumlyuumlk

goumlllərin sahillərində kuumllək

istiqamətini sutkada 2 dəfə dəyişir

gecə və guumlnduumlz Belə kuumlləklər briz

adlanır Gecə briz kuumlləyi qurudan

dənizə guumlnduumlz isə dənizdən quruya

doumlğru əsir Passat kuumlləkləri də var

Bu kuumlləklər daimi kuumlləkləri adlanır

Passatlar istiqamətlərini dəyişmir

Sahəsi 180mlnkm2

Ən dərin yeri 110022m

Orta dərinliyi 3957m

Sahəsi ona bitişik

dənizlərlə birgə

106mlnkm2

47

Muumləllim şagirdlərə yuxarıda goumlstərilən sxemlərdə verlmiş anlayışların

koumlməyi ilə sualın altında gizlədilimiş okenların adlarını tapmağı tapşırır

Muumlzakirələrdən sonra okeanların adları muumləyyənləşdirilir

Məlumatın muumlbadiləsi

Sonra muumləllim şagirdlərə fərdi olaraq kontur xəritədə duumlnya okenanın

hissələrinin qeyd etmələrini tapşırır

Nəticə və uumlmumiləşdirmə

Duumlnya okeanı 4 hissədən ibarətdir

Ən boumlyuumlk okean Sakit okeandır ikinci Atlantik uumlcuumlncuuml Hind okeanı və

doumlrduumlncuuml okean Şimali Buzlu okenıdır

Bu okenaların hər birini kontur xəritədə işləmək muumlmkuumlnduumlr

Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə

ldquo1rdquo səviyyə ldquo2rdquo səviyyə ldquo3rdquo səviyyə ldquo4rdquo səviyyə

Səliqəli

işləməyib

rənglərdən

duumlzguumln istifadə

etməyib

sərhədləri

Az səliqəli işləyib

rəngləri qarışdırıb

sərhədləri duumlzguumln

goumlstərməyib

Səliqəli işləyib

rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb


rənglərdən duumlzguumln

istifadə edib


goumlstərib

Yer səthinin təqribən 20-

ni tutur Sahəsi Qırmızı

dəniz və Fars koumlrfəzi ilə

birlikdə 73 556 000 km2

Həcmi 292 131000 km2-dir

Sahəsi 14 mlnkm2 ndashdir

Buumltuumln coğrafi

uzunluqları oumlzuumlndə

birləşdirir

ən dərin yeri 5449 m

Nansen ccediloumlkəkiyi

48

VIII sinif

Moumlvzu Canlılar və ekoloji problemlər

Standart 325 Ekoloji problemlərin insan həyatına təsirini izah edir

Məqsəd Ekoloji problemləri yaradan amilləri nuumlmunələrlə şərh edir

Ekoloji problemlərin insan həyatına və təbiətə təsirini izah edir

Təlim forması Kollektiv qruplarla

Təlim uumlsulu Muumlzakirə beyin həmləsi

Resurslar Dərslik iş vərəqələri ensiklopediya kompyuter proyektor disk

internet saytı YouTube

Dərsin gedişi

Motivasiya Muumləllim kopyuter və proyektorun vasitəsi ilə şagirdlərə əvvəlcə ccedilox

goumlzəl mənzərəli təbiət və heyvanat aləmindən kadrlar goumlstərir Bu goumlruumlntuumllərdən

sonra ekoloji problemlər nəticəsində məhf olmuş təbiət suumlruuml ilə tələf olmuş

heyvanlar neftlə zibilliklərlə ccedilirklənmiş ərazilər xəstəliklərə tutulmuş insanların

goumlruumlntuumlləri ekrana gəlir Film bitdikdən sonra muumləllimə şagirdlərə goumlrduumlklərini

muumlzakirə etməyi tapşırır Şagirdlər goumlruumlntuumlləri muumlzakirə edirlərMuumləllim youmlnəldici

suallardan istifadə edərək fərziyyələri ekoloji problem fikrinə youmlnəldir

Sonra muumləllimə şagirdləri qruplara boumllərək tədqiqat sualını elan edir

Tədqiqat sualı Ekoloji problemlər hansılardır və bunların insan həyatına və

təbiətə təsiri necədir

Məlumat muumlbadiləsi

I Qrup Sənaye tullantıları hansılardır və bu tullantılar ekologiyanın

ccedilirklənməsinə və insana təbiətə necə təsir etməsinə muumlnasibət bildirin

Sənaye tullantıları Insana təsiri Təbiətə təsiri

II Qrup Nəqliyyat vasitələrinin havaya buraxdığı tullantılar atmosfer havasının

ccedilirklənməsinə bu da insana və təbiətə necə təsir etməsini araşdırın Problemin

aradan qaldırılması uumlccediluumln hansı təklifiniz var

Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin

muumlmkuumln həlli yolları

goumlstərməyib

49

III Qrup Ekoloji problemlərin canlılara təsirinin qarşısını almaq uumlccediluumln bir

təşkilat yaradın Təşkilatın adını emblemini fəaliyyət proqramını və nəticələrini

muumləyyənləşdirin

Təşkilatın adı Emblemi Fəaliyyət

proqramı

Nəticələri

IV Qrup Məişət tullantılarının ekologiyanın ccedilirklənməsinə bu da insana və

təbiətə necə təsir etməsini və muumlmkuumln həlli yollarını araşdırın

Məişət

tullantıları

Insana təsiri Təbiətə təsiri Muumlmkuumln

həlli yolları

Məlumat muumlzakirəsi

Qrup nuumlmayəndələri hazırladıqları cavabları təqdim edirlər


Sənaye məhsullarının istehsalı guumlndən guumlnə artır bu da metallurgiya kimya

neft qaz və koumlmuumlr istehsalı sənayelərinin atmosferə atılan tullantılarının

miqdarının artmasına gətirib ccedilıxarır Həmccedilinin qaz koumlmuumlr və mazutla

işləyən istilik energetikasının tullantılarının həcmi də artıb İri şəhərlərdə

havanın yuumlksək ccedilirklənmə dərəcəsi qeydə alınmışdır ki bu da uumlmumi ekoloji

vəziyyətin gərgin olmasını təyin edir

Atmosferin uumlmumi ccedilirklənməsi buumltoumlvluumlkdə iqlimin dəyişməsinə bu isə

qlobal istiləşməyə gətirib ccedilıxarır

Hal-hazırda Azərbaycan ekoloji vəziyyətin yaxşılaşması uumlzrə

istiqamətlənmiş regional tədbirlərdə iştirak edir belə ki atmosferə atılan

sənaye tullantılarının azalması uumlzrə və iri şəhərlərin qazla işləyən nəqliyyat

vasitələri tərəfindən ccedilirklənməsinə qarşı işlər aparılır


Qruplar

Meyarlar I qrup II qrup III qrup IV qrup

Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51

24 Coğrafiya fənninin məzmun standartlarının şərhi1

STANDART MƏZMUN ACcedilAR SOumlZLƏR

TƏBİƏT

VI SİNİF

1 Məzmun standartalrının şərhinə aid verilmiş izahlar və aşar soumlzlər ancaq toumlvsiyə xarakteri daşıyır Siniflər uumlzrə şagirdlərin inkişaf səviyyəsinə və marağına uyğun olaraq

muumlvafiq dəyişikliklər və əlavələr etməklə onlara yaradıcı yanaşmaq məqsədəuyğun hesab edilir


COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF

111Qədim insanların Yer haqqında

təsəvvuumlrlərini şərh edir

Yer haqqında ilkin coğrafi biliklər Səyahətlər mərhələlər

121 Kainatdakı səma cisimlərinin hərəkətini

fərqləndirir

Səma cisimlərinin əsas xuumlsusiyyətləri

Yer planetinin digər səma cisimlərindən fərqli

cəhətləri

Kainat kosmos ulduz guumlnəş planet peyk

ritmik proseslər

122 Yerin oumlz oxu və Guumlnəş ətrafında

hərəkətini təsvir edir və onun coğrafi nəticələrini

təqdim edir

Yerin Guumlnəş ətrafında hərəkəti və onun coğrafi

nəticələri

Yerin oumlz oxu ətrafında hərəkəti və onun

coğrafi nəticələri

Gecə-guumlnduumlz sutka fəsilləril

131 Kartoqrafik təsvirlərdə istifadə olunan

elementləri şərh edir

Məhəlin planı və xəritə anlayışı qlobus

Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə

Planda istifadə olunan şərti işarələr

Plandan istifadənin əhəmiyyəti

Uumlfuumlq məhəl miqyas azimut şərti işarə

planxəritəekvator meridian paralel cografi

quumltblər

132 Yaşadıqları ərazinin planını tərtib edir Miqyasa və cəhətlərə əsasən planının tərtibi Kompas qlobal moumlvqe etmə sistemi (ccedilps)

planşet pərgar

52

211 Yerin daxili quruluşunun relyefini və

orada baş verən hadisə və prosesləri təsvir edir

Yerin daxili qurluşu

Litosfer anlayışı Relyef

Yerin daxilində gedən proseslər zəlzələ və

vulkanların sxematik təsviri

Palccedilıq vulkanları isti bulaqlar qeyzerlər

Yer səthini təşkil edən suxurlar Aşınma

Litosfer Yer qabıgı suxur nuumlvə mantiya

zəlzələ episentr hiposentr vulkan krater

boğaz maqma lava vulkan ocağı qeyzer fəal

və soumlnmuumlş vulkan aşınma relyef dağ (zirvə

ətək suayrıcı) alccedilaq orta yuumlksək dağlar

duumlzənlik (ovalıq yayla yuumlksək duumlzənlik)

212İri relyef formalarını kontur xəritədə qeyd

edir

Fiziki xəritədə dağ və duumlzənliklərin muumləyyən

edilməsi

huumlnduumlrluumlk şkalası aşrım sıra dağ

213Yerin hava qatını şərh edir

Atmosfer anlayışı

Atmosferin quruluşu

Atmosferin əhəmiyyəti

Tempratur anlayışı

Kuumllək

Bulud və yağıntı

Atmosfer troposfer strotosfer briz musson

tornado bulud qar yağış dolu qırov şeh

214Hava uumlzərində muumlşahidələr aparır


Havanın guumln ərzində dəyişməsinin muumlşahidəsi

Havanın element və hadisələrinin muumlqayisəsi

Havanın sutkalıq tempraturunun hesablanması

Atmosferin ccedilirklənmə mənbələri

Sutkalıq tempratur hava ruumltubətlilik yağıntı

termometr fluumlger


Hidrosfer anlayışı

Suyun doumlvranı

Duumlnya okeanı anlayışı

Dərinlik şkalasına əsasən dərin və dayaz

əraziləri muumləyyən edilməsi

Sudan istifadə

Hidrosfer duumlnya okeanıdənizlər materik ada

yarımada dərinlik şkalası

216 Təbiətdə su doumlvranının sxemini tərtib edir Suyun boumlyuumlk doumlvranı ilə quru sularını

əlaqələndirir

Ccedilaylar goumlllər yeraltı sular buumlzlaqlar

217 Canlı aləmin muumlxtəlifliyinin səbəblərini

şərh edir

Biosfer anlayışı

Canlı aləmin muumlxtəlifyi

Yer uumlzrəində canlı aləmin yayılması

Biosfer torpaq

bitki oumlrtuumlyuuml heyvanat aləmi meşələr səhralar

53

Biosferin muumlhafizəsi

218 Ekskursiyalarda topladığı kolleksiyanı

təqdim edir

Guumlndəlik həyat tərzi və biosfer

Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF

311Duumlnya xalqlarının fərqli xuumlsusiyyətlərni

təsvir edir

Duumlnya xalqlarının say artımının muumlqayiyəsi

Duumlnya xalqlarının irq dil və dini baxımından

fərqləndirilməsi

Xalq irqlər dini coğrafiya əhali artımı

312Kontur xəritədə ilk yaşayış məntəqələrini

qeyd edir

Yaşayış məskənlərininin genişlənməsi Əhalinin yerdəyişməsi məskunlaşma kənd

şəhər

321 Oumllkələri muumlxtəlif əlamətlərinə goumlrə

muumlqayisə edir

Duumlnya oumllkələrinin qruplaşdırılması

Varlı və kasıb oumllkələrnəhəng doumlvlətlər kiccedilik

oumllkələr

322 Kontur xəritədə Azərbaycanla həmsərhəd


Azərbaycan və ona qonşu doumlvlətlərin qısa

səciyyəsi

Şərq və qərb arasında koumlrpuuml

323 İnsanların təsərruumlfat fəaliyyətini şərh edir İqtisadiyyat anlayışı

Mənimsəmə iqtisadiyyatından istehsal

iqtisadiyyatına keccedilid

Yığıcılıq ovccediluluq istehsal mənimsəmə

iqtisadiyyatı istehsal iqtisadiyyatı

324Mənimsəmə iqtisadiyyatından istehsal

iqtisadiyyatına keccedilidi sxematik təsvir edir

Əmək boumllguumlsuumlnə dair sxemlərin qurulması Sadə əmək qadın əməyi kişi əməyi xammal və

məhsul

325 Ətraf muumlhitdə ccedilirklənməyə məruz qalmış

ərazilərin fotoalbomunu hazırlayır

Ətraf muumlhitin ccedilirklənməsi

Ccedilirklənmə mənbələri

Neftlə ccedilirklənmiş ərazilərməişət zavod və

fabrik tullantıları


Coğrafi məkan

VII SİNİF

111 Kəşf və tədqiqatlar nəticəsində xəritədə

baş verən dəyişiklikləri muumlqayisə edir

Boumlyuumlk kəşflər nəticəsində xəritədə baş verən

dəyişikliklər

Yeni duumlnya koumlhnə duumlnya səyahət marşurutları

kəşflər səyyahlar

54

Yeni və koumlhnə duumlnyanın muumlqayisəsi

Xəritə-sxem uumlzrə səyyahların marşurutları

121 Səma cisimlərinin bir-birinə təsirini və

onun coğrafi nəticələrini əlaqələndirir

Daxili və xarici planetlərin muumlqayisəsi

Guumlnəş şuumlalarının duumlşmə bucağından asılı olaraq

fəsillərin yaranması

Sutkalıq ritmlər prosesində yaranan vaxt fərqləri

Orbit xətti yerin meyilliyi quumltb ulduzu zenit

bucağı illik ritmlərsutkalıq ritmlər

122 Yerin hərəkətinin nəticələrinə dair sadə


Guumlnəş şuumlalarının duumlşmə bucağına aid sadə

hesablamalar

Yerli vaxt fərqinin təyin olunmasına aid sadə

ccedilalışmalar

guumlnəş şuumlalarının duumlşmə bucağı yerli vaxt

131 Kartoqrafik elementləri fərqləndirir Miqyasın noumlvləri

Planaalmanın noumlvləri Relyefin planda təsviri

Yer səthinin muumlstəvi uumlzərində təsviri Dərəcə

torunun elementlərinin xuumlsusiyyəyləri

Coğrafi koordinatlar

ədədi izahlı və xətti miqyas planaalma quumltb

və marşurut planalması horizontal berqştrix

kəsmə yuumlksəklik nisbi və muumltləq

huumlduumlrluumlknivelir

coğrafi enlik coğrafi uzunluq

132 Kartoqrafik elementlərə əsasən sadə


Miqyasa əsasən məsafələrin təyini

Kartoqrafik təsvirlərdə horizontallara əsasən

huumlnduumlrluumlyuumln təyininə aid sadə ccedilalışmalar

Coğrafi koordinatlarının təyininə aid ccedilalışmalar

Xəritə uumlzərində məsafə həqiqi məsafə coğrafi

koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF

211 Yer səthində relyefin muumlxtəlifliyinin

yaranma səbəblərini şərh edir

Relyefin əmələ gəlməsində endogen və ekzogen

quumlvvələrin rolu

Relyef formalarının muumlxtəlif əlamətlərinə goumlrə

təsnifatı

Okean dibinin relyefi

Morfostruktur morfoskluptur dağların yaşı

mənşəyi akkumlyativ və denudasion

duumlzənliklər şelf materik yamacı materik ətəyi

abissal duumlzənlik okean ccediloumlkəkliyi


Fiziki xəritələrdə faydalı qazıntıların yayılma

qanunauyğunluqlarının relyeflə əlaqəsinin təhlili

Filiz qeyri-filiz yanar faydalı qazıntılar

213 Atmosferdə baş verən hadisə və

proseslərin materik və okeanlara təsirini izah

edir

Havanın tempraturunun uumlfiqi istiqamətdə

dəyişməsi

İqlim qurşaqlarının yaranması

Izoterm izobar izogiyet əsas və keccedilid iqlim

qurşaqlarıyerli kuumlləklər kuumllək guumlluuml doymuş

və doymamış hava

55

Atmosfer təzyiqi alccedilaq və yuumlksək təzyiq

sahələri

Atmosferdə ruumltubətin paylanması

214 Hava elementlərinə dair sadə


Tempratur və təzyiqin huumlnduumlrluumlyə doğru

dəyişməsi

Orta tempratur muumltləq maksimum və minimum

temperatur temperatur amplitudası

215 Duumlnya okeanı və quru sularının fiziki-

coğrafi xuumlsusiyyətlərini şərh edir

Duumlnya okeanı tərkib hissələrinin fiziki coğrafi

xuumlsusiyyətləri

Quru sularının yaranması yayılması

qanunauyğunluqları

Koumlrfəz boğaz bərzəx materik vulkanik və

mərcan mənşəli adalar arxepelaq ccedilay dərəsi

yataq subasar delta estuari astana şəlalə

terras kanyon meandr goumll ccediluxurları axarlı və

axarsız goumlllər

216 Kontur xəritədə duumlnya okeanının


Duumlnya okeanının tərkib hissələrinin

fərqləndirilməsi

Daxili kənar və adalararası dənizlərbuxta sahil

xətləri ucqar noumlqtələr

217 Biosferin daxili komponentlərinin

qarşılıqlı əlaqəsini izah edir

Bitki canlı və mikroorqanizmlərin yayılması


Biosenoz

218 Torpaq tiplərini kontur xəritədə qeyd edir Torpaqəmələgəlmə və

torpaq tipləri

Torpaq humus torpaq tipləri


Cəmiyyət

VII SİNİF

311 Əhalinin regionlar uumlzrə paylanmasını şərh

edir

Region anlayışı Qafqaz regionu doumlvlət anlayışı

və dili

Əhalinin lingivistik əlamətlərinə goumlrə

qruplaşdırılması

Region dil ailələri doumlvlət

312 Kontur xəritədə əhalinin sıx

məskunlaşdığı əraziləri qeyd edir

Təbii komponentlərin məskunlaşmaya təsiri

Qeyri-bərabər məskunlaşma

Məskunlaşma modelləri xətti radiuslu

sahilboyu orta sıxlıq

321 Oumllkələri tipoloji xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

təhlil edir

Oumllkələrin inzibati ərazi quruluşu və idarə etmə

formaları

Respublika monarxiya unitar federativ

322 Xəritə uumlzərində oumllkələri tipoloji

xuumlsusiyyətlərinə goumlrə qruplaşdırır

Oumllkələrin tipoloji xuumlsusiyyətinə goumlrə materik və

qitələr uumlzrə paylanması

Tuumlrk duumlnyası birliyi Avropa İttifaqı İslam

oumllkələri

323 Duumlnya təsərruumlfatının quruluşuna təsir edən Duumlnya təsərruumlfatının quruluşu Doumlvlət və oumlzəl Sənaye kənd təsərruumlfatı nəqliyyat məşğullluq

56

təbii və iqtisadi amilləri şərh edir sektorlar İqtisadiyyatın məzmunu İstehsal

resursları və istehsal amilləri

təbii resurslar insan resursları kapital resursları

sərmayə sahibkarlıq

324 Duumlnya təsərruumlfatının muumlasir modelinin

sxemini tərtib edir

Regional və sahəvi iqtisadi inteqrasiyalarnn

formalaşması

Oumllkələrin tranzit moumlvqeyinin iqtisadiyyatın

inkişafına təsirinin qiymətlənditilməsi

Qara dəniz houmlvzəsi birliyi GUAM

İKTMDBTOumlC Trans-QafqazBakı-Ceyhan

325 Təbiətdən istifadə zamanı ekoloji

gərginlik zonalarının nomenklaturasını


Təbii və antropogen təsirlərdən yaranan ekoloji

gərginlik zonaları

Terrikon təpələr sənaye tullantıları məişət

tullantıları təbii yanğınlar daşqın quraqlıq

səhralaşma ozon deşiyi


Coğrafi məkan

VIII SİNİF

111 Yeni elm sahələrinin yaranmasını izah

edir

Kəşf və tədqiqatlar nəticəsində səyyahların

topladıqları biliklərin sistemləşdirilməsi

Qitələrarası coğrafi muumlbadilənin ilkin

mərhələlərinin formalaşması

Fəth tədqiqat muumlbadilə iqtisadi coğrafiya əhali

coğrafiyası sosial coğrafiya regionİpək yolu

121 Guumlnəş şuumlalarının Yer kuumlrəsinə duumlşmə

bucağının dəyişməsini hesablayır

Guumlnəş şuumlalarının duumlşmə bucağının hesablanması

Muumlxtəlif coğrafi enilklərdə guumlnəş şuumlalarının

duumlşmə bucağının dəyişməsinə aid ccedilalışmalar

Qurşaq vaxtına aid hesablamalar

maksimum və minimum duumlşmə bucağı

qurşaq vaxtı

122 Yerin hərəkətinin coğrafi nəticələri ilə

həyatın inkişafı arasındakı əlaqəni izah edir

Guumlnəş şuumlalarının Yer kuumlrəsində duumlşmə

bucağının dəyişməsi səbəbləri

Guumlnəş şuumlalarının duumlşmə bucağının təsiri ilə

yaranan işıqlanma qurşaqları

21 mart 22 iyun23 sentyabr 22 dekabr şimal

və cənub tropik xətləri şimal və cənub quumltb

dairələri quumltb gecə və guumlnduumlzləri tropik

muumllayim quumltb qurşaqları

131 Kartoqrafik təsvirlərin muumlxtəlifliyini

əhəmiyyətini izah edir

Kartoqrafik təsvirlərin qruplaşdırılması

Topoqrafik planın tərtibi

Coğrafi obyektlərin xəritələr uumlzərində təsviri

Kartoqrafik təsvirlərdən istifadə imkanları

Miqyasına və məzmununa ərazi əhatə etməsinə

goumlrə xəritələrin muumlqayisəsi coğrafi imla areal

izoxətlər keyfiyyət fonu hərəkət xətləri

noumlqtələr uumlsulu tematik və uumlmumcoğrafi xəritə

132 Kartoqrafik təsvirlər uumlzərində


Kartoqrafik təsvirlər uumlzərində miqyasa və dərəcə

toruna əsasən məsafə və sahələrin hesablanması

Həqiqi sahə xəritə uumlzərindəki sahə

57


Təbiət

VIII SİNİF

211 Litosfer tavalarının hərəkətini muumlasir

relyef formalarının yaranması ilə əlaqələndirir

Litosfer tavaları nəzəriyyəsi

Tava sərhədlərində yaranan muumlasir relyef

formaları

AVegener nəzəriyyəsi Muumlasir nəzəriyyələr

konvergent diverqent rift dərəsi qoumlvsvari

adalar novlar orta okean dağ silsilələri

212 Tektonik xəritələrdə litosfer tavalarının

hərəkətinin nəticələrini oxuyur

Tektonuk xəritələrə əsasən tavaların hərəkət

istiqamətini muumləyyən edilməsi

Pantalas Pangeya Lavraziya Qondvana Tetis

213 İqliməmələgətirən amilləri və duumlnyanın

iqlimində baş verən dəyişiklikləri izah edir

Təzyiq qurşaqlarının coğrafi nəticələri Atmosfer

sirkulyasiyası

İqlimə təsir edən amillər

Daimi kuumlləklər moumlvsuumlmuuml kuumlləklər siklon

antisklon atmosfer cəbhəsi

214 Atmosfer hadisələrinə dair sxem və

diaqramlar tərtib edir

Tempratur və yağıntının gedişi İqlim diaqramları

215 Duumlnya okeanında baş verən fiziki-kimyəvi

və dinamik prosesləri təhlil edir

Duumlnya okeanının əmələ gəlməsi

Duumlnya okeanında suyun əsas xuumlsusiyyətləri

Duzluluqizoqalin şəffaflıq dinamik proseslər

dalğa qabarma ccediləkilmə cərəyan

216 Okean sularının xuumlsusiyyətləri ilə bağlı


Duzluluğa və dərinliyin oumllccediluumllməsinə aid aid

hesablamalar

Promill exalot

217 Biosferin digər təbəqələr ilə əlaqəsini şərh

edir

Biosferin digər təbəqələrlə qarşılıqlı əlaqəsini

əks etdirən sxemin qurulması

Uumlzvi aşınma coğrafi təbəqə

218 Təbii zonalar xəritəsini oxuyur Təbii zonaların paylanması Təbii zona

58


Coğrafi məkan

IX SİNİF

111 Sivilizasiyaları coğrafi baxımdan təhlil

edir

Yeni coğrafi kəşflər (XVIII-XX əsr) və

tədqiqatların cəmiyyətin inkişafı ilə

əlaqələndirilməsi

Sivilizasiyaların tarixi coğrafi inkişafının fərqli

olması səbəbləri

Koumlhnə və yeni duumlnyada moumlvcud olan

sivilizasiyalar

Azərbaycan səyyahlarının regionlararsı ticarət

muumlbadiləsində iştirakı

Sivilizasiya cəmiyyət mədəniyyətlərarası

muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF

311 Əhalinin təbii və mexaniki hərəkətinin


Demoqrafiya anlayışı

Əhali sayının dəyişməsi

Təbii artımın birinci və ikinci tipi

Demoqrafik siyasət təbii hərəkət mexaniki

hərəkət emiqrasiya imiqrasiya

312 Əhalinin təbii artımına goumlrə hesablamalar

aparır

Əhalinin uumlmumi və təbii artımının hesablanması Artım dinamikası illik muumltləq artım

321 Oumllkələri inkişaf səviyyəsinə goumlrə təhlil

edir

Oumllkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin meyarları

(insan inkişafı indeksi)

təhsil goumlstəriciləri sağlamlıq goumlstəriciləri

iqtisadi goumlstəricilər ekoloji goumlstəricilər

322 Xəritə uumlzərində oumllkələri inkişaf

səviyyəsinə goumlrə qruplaşdırır

Oumllkələrin inkişaf səviyyəsinə goumlrə


İEOuml İOOuml

323 Təsərruumlfatın inkişafında təbii ehtiyatların


Təsərruumlfatın inkişafında təbii ehtiyatlardan

istifadə və onların təsərruumlfat baxımından

qiymətləndirilməsi

Ixtisaslaşma kooperativləşmə təmərguumlzləşmə

kombinatlaşma alternativ dəyər alternativ

seccedilim son hədd fayda son hədd xərclər


Təbii ehtiyatların tiplərinin və noumlvlərinin

sxeminin qurulması

Tuumlkənən ehtiyatlar tuumlkənməyən təbii ehtiyatlar

potensial ehtiyatlar

325 Ekoloji problemlərin insan həyatına

təsirini izah edir

Ekoloji cəhətdən sağlam ərazilərin

muumləyyənləşdirilməsi

Sağlamlıq ocaqları turizmin inkişafında ekoloji

tələblər

Kurort-turiz ehtiyatları milli adət-ənənələr

mənzərə tarixi abidələr asudə vaxtın təşkili

İccedilməli suların ccedilirklənməsi torpaqların

ccedilirklənməsi

59

121 Yerin hərəkətinin cəmiyyətin

inkişafındakı rolunu əsaslandırır

Guumlnəş enerjisinin insanın iqtisadi həyat tərzinə

təsiri

Guumlnəş enerjisindən istifadə imkanları

Guumlnduumlz saatlarından istifadə

əlverişli şəraitə malik ərazilər ekstermal

ərazilər aqroiqlim ehtiyatları

122 Vaxt və fəsil dəyişkənliyinə aid


Muumlxtəlif coğrafi enliklərdə ilin ayrı-ayrı guumlnləri

uumlccediluumln guumlnəş şuumlalarının hesablanması

Saat qurşaqlarının hesablanmasına aid ccedilalışma

həlli

yaz və payız bərabərliyi yay guumlndoumlnuumlmuuml qış

guumlndoumlnuumlmuuml yay və qış vaxtı

131 Kartoqrafik təsvirlərin cəmiyyətin

inkişafında əhəmiyyətini izah edir

Cəmiyyətin inkişafı prosesində kartoqrafik

təsvirlərin təkmilləşdirilməsi

İqtisadi xəritələr və onların oxunması

Əhali və təsərruumlfatın yerləşdirilməsində

kartoqrafik təsvirlərdən istifadə imkanları

Aerofoto planalma iqtisadi xəritələr tibbi

xəritələr kartoqram kartodiaqram işarələr

uumlsulu punson

132 Kartoqrafik elementlər əsasında

topoqrafik xəritələri oxuyur

Topoqrafik xəritələrin oxunması Topoqrafik xəritə


Təbiət

IX SİNİF

211 Yer qabığında baş verən hadisə və

proseslərin iqtisadi həyata təsirini dəyərləndirir

Tektonik hadisə və proseslərin nəticələrinin

iqtisadi cəhətdən qiymətləndirilməsi

Sunami qar uccedilqunu daş uccedilqunu suumlruumlşmə

212 Geoloji xarakterli tematik xəritələri

oxuyur

Geoloji tematik xəritələrə əsasən litosfer

tavalarının hərəkəti nəticəsində yaranan relyef

dəyişməsinin muumləyyən edilməsi

Enmə və qalxmalarhorst qraben antiklinal

sinklinal fay


proseslərin iqtisadi həyata təsirini təhlil edir

Təsərruumlfatın yerləşməsində iqlim amillərinin

rolu

İqlim proqnozları

Guumlnəş radiasiyası duman şaxta sırsıra quraqlıq

214 İqlim xəritələrini oxuyur nəticələrini Hər hansı ərazinin iqlim xuumlsusiyyətlərinin İqlim xəritələri sinoptik xəritə

60

təqdim edir muumləyyənləşdirilməsi

215 Hidrosferin iqtisadi həyata təsirini izah

edir

Duumlnya okeanın təsərruumlfat əhəmiyyəti

Enerji əhəmiyyəti nəqliyyat əhəmiyyəti

mineral ehtiyatları bioloji ehtiyatlar gəmiccedililik

kanalları aysberqlər şirin su

216 Kontur xəritədə hidroehtiyatların


Ccedilayların hidroenerji və suvarma

xuumlsusiyyətlərinə goumlrə iqtisadi əhəmiyyəti

Dağ ccedilayları duumlzən ccedilaylarısu anbarları SES-

lərsuvarma kanalları bəndlər

217 İqtisadiyyatın inkişafında bioehtiyatların

və alternativ enerji ehtiyatlarının rolunu

qiymətləndirir

Təssəruumlfatın bəzi sahələrinin bioehtiyatlardan

asılılığı

Bioehtiyatların qorunması

Bioenerji bioehtiyat qida mənbəyi mədəni

bitkilər meşə resursları qoruq yasaqlıq milli

parklar

218 Yaşadığı ərazinin təbii komponentlərinə

dair topladığı məlumatları təqdim edir

Təbii ərazi kompleksinin muumlxtəliflıyi

Landşafıtın təsnifatı

TƏK-lər landşaft sinifləri zonal azonal və

intrazonal landşaftlar antropogen təbii mədəni

landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF

311 Əhalinin artım dinamikasını oumllkələrin

iqtisadi inkişaf səviyyəsi ilə əlaqələndirir

Təbii artımın muumlxtəlifliyi Demoqrafiik siyasət

konsepsiyası

Əhalinin yaş və cinsi tərkibi

Demoqrafik partlayış demoqrafik inqilab

demoqrafik boumlhran əmək ehtiyatları fəal əhali

işsizlik

312 Topladığı məlumatlar əsasında


Əmək ehtiyatlarına aid hesablamaların

aparılması və sxemlərin qurulması

Yaş-cins piramidaları

321 Oumllkələrin inkişafını tarixi-coğrafi

baxımdan təhlil edir

Tarixi-coğrafi region anlayışı

Muumlhuumlm sivilizasiya regionları

Cənub Qərbi Asiya Cənubi Avropa Şimali

Afrika Yaxın və orta şərq regionları

322 Tarixi-coğrafi regionları kontur xəritədə

qeyd edir

Regionların iqtisadi inkişafının guumlcuumlnuumln tarixən

dəyişməsinin qruplaşdırılması

Tənəzuumlllə uğramış geridə qalmış zəif guumlcluuml və

yeni mənimsənilən ərazilər

323 Təsərruumlfat sahələrinin səciyyəsini verir Təsərruumlfat sahlərinin səciyyəsi

Maddi və xidmət sahələri və onların yerləşmə

prinsipləri

Bazar iqtisadiyyatı xuumlsusi şəxsi qarışıq

formaları qiymətlər sistemi maya dəyəri əmək

haqqı vergi

324 Təsərruumlfat sahələrinin yerləşməsinin əlaqə

prinsiplərinin sxemlərini qurur

Təsərruumlfat sahələrinin yerləşmə

qanunauyğuluqları

Muumllkiyyət formalarının muumlxtəlifliyi

Muumllkiyyət formaları doumlvlət bələdiyyəxuumlsusi

rəqabət birja marketinq tələb təklif auksion

sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF

111 Coğrafi hadisə və proseslərin

oumlyrənilməsində təbiət elmlərinin qarşılıqlı


Coğrafiya elminin ənənəvi və yeni metodları

onları tətbiq edərək coğrafi hadisə və prosesləri

təhlili Coğrafiya ixtisasları

Kartoqrafik riyazi-statistik muumlqayisə

modelləşdirmə aerokosmik coğrafi proqnoz

geoinformatika tarixi metod

121 Yerin və digər səma cisimlərinin əmələ

gəlməsinə dair məlumatlar təqdim edir

Kainatın və guumlnəş sisteminin yaranmasına aid

fərziyyələr

Yerin yaranmasının dini əsaslandırılması

Yerin bir planet kimi inkişafı

Guumlnəşdə baş verən dəyişikliklərin yerin təbiətinə

və insanların sağlamlığına təsiri

Nəzəriyyə və fərziyyələr planetar

inkişafmaqnit quumltblərimaqnit meyl bucağı

yerin maqnit sahəsi maqnit qasırğaları

122 Yerin hərəkətinin təbiətə təsirini riyazi

uumlsullarla əsaslandırır

Guumlnəş şuumlalarının duumlşmə bucağına əsasən coğrafi

enliklərin təyini

Vaxt fərqinə əsasən coğrafi uzunluqlarının saat

qurşaqlarının təyini

Saat qurşaqları tarixin dəyişmə vaxtı

131 Kartoqrafik proyeksiyalar zamanı yaranan

təhrifləri əsaslandırır

Kuumlrə səthinin muumlstəviyə keccedilirilməsi uumlccediluumln

istifadə olunan kartoqrafik proyeksiyalar

Təhriflərə əsasən kartoqrafik proyeksiyaların

noumlvləri

Sahə forma uzunluq (məsafə) bucaq təhrifləri

silindirik konus azimutal ccediloxuumlzluuml

proyeksiyalar

132 Kartoqrafik təsvirlər zamanı yaranan

təhriflərə aid hesablamalar aparır

Xuumlsusi miqyasın təyini

Baş və xuumlsusi miqyasın muumlqayisəsi əsasında

Baş və xuumlsusi miqyas kartoqrafik generalizasiya

325 Ətraf muumlhitdə yaranmış ekoloji vəziyyəti

qiymətləndirir

Ekoloji qiymətləndirmə meyarları Regionlarda

ekoloji vəziyyətin muumlqayisəsi

Ekoloji problemlərin həllində doumlvlətlərin

strategiyaları

Duumlnyanın turizm sənayesində ekoloji

meyarların nəzərə alınması

Muumlhuumlm turizm bazaları

Təbii vəziyyətmuumlvazinət vəziyyəti boumlhran

vəziyyətifaciəli vəziyyət kollaps vəziyyəti

ekoloji siyasət rekreasiya ehtiyatları

62

təhriflərin hesablanması


Təbiət

X SİNİF

211 Yer qabığında dəyişikliklərə dair

proqnozlar verir

Litosfer tavalarının toqquşması səbəbləri və

nəticələri

Konvergent sərhəd divirgend sərhəd geoloji

proqnozlar


Geoxronoloji cədvəl ilə geoloji xəritələrin


Ay erası geoloji yaş eon era və doumlvrlər nisbi

və muumltləq yaş hesablama dəniz və quru

mərhələsi dağəmələgəlmə mərhələləri

213 İqlim dəyişmələrinə və iqlim

ehtiyatlarından istifadəyə dair təqdimatlar edir

İqlim tiplərinin muumlxtəlifliyinin səbəbləri

Ccediloxillik iqlim dəyişmələri

Aqroiqlim anlayışı

Guumlnəşli saatların miqdarı fəal tempraturlar

cəmi iqlim tərədduumldləri

iqlim tipləri

214 İqlim goumlstəricilərinə əsasən hesablamalar

aparır

Havanın muumltləq və nisbi ruumltubətinin

hesablanması

Ruumltubətlilik əmsalının təyini

Arid humid muumlmkuumln buxarlanma illik

yağıntıhiqrometr izoqamin

215 Quru sularının xuumlsusiyyətlərinə dair

layihələr hazırlayır təqdim edir

Quru sularının yerləşməsinin iqlim və relyefdən

asılılığı

Ccedilay sistemi ccedilay houmlvzəsi ccedilay şəbəkəsi qar

xətti dağ və oumlrtuumlk buzlaqları bataqlıqlar



Hidrometeroloji hesablamaların aparılması

Quru sularının iqtisadi cəhətdən


Su sərfi ccedilayın duumlşməsi ccedilayın sıxlığı ccedilayın

meylliyi hidroqraf

217 Coğrafi təbəqənin qanunauyğunluqlarını

izah edir

Coğrafi təbəqənin inkişaf mərhələləri və


Biogenə qədər biogen və antrpogen buumltoumlvluumlk

ritimlik zonallıq maddələr doumlvranı


Coğrafi təbəqinin sxemi Doumlvran bioloji doumlvran

63


Cəmiyyət

X SİNİF

311 Əhalinin təbii artımının yaratdığı


Əhalinin təbii artımı ilə təbii şərait və

ehtiyatların əlaqələndirilməsi

Oumllkə daxilində təbii artım səviyyəsinin

fərqləndirilməsi

Kənd və şəhər həyat tərzi peyk şəhərlər

şəhərlərin quruluşu urbanizasiya

suburbanizasiya aqlomerasiya meqapolis

texnopolis

312 Əhalinin sıxlığını hesablayır nəticələrini

təqdim edir

Əhali sıxlığının hesablanması və ərazi

fərqlərinin təbii şəraitlə əlaqələndirilməsi

Əlverişli və ekstremal ərazilər talassakratiya

tellurekratiya

321 Oumllkələrin geosiyasi moumlvqeyini

qiymətləndirir

Geosiyasi moumlvqeyin oumllkənin iqtisadi inkişafına

təsirinin qiymətləndirilməsi

Geosyasi moumlvqe coğrafi determinizm

322 Siyasi muumlnaqişələrin xəritədə yaratdığı

dəyişiklikləri qeyd edir

Sivilizasiyalararası əlaqə mərkəzlərinin

muumləyyən edilməsi

siyasi muumlnaqişə rayonları qaynar noumlqtələr

siyasi cəhətdən sabit oumllkələr

323 ETİ-nin təsərruumlfatların ərazi və sahəvi

strukturuna təsirini qiymətləndirir

ETT və ETİ -nin fərqləndirilməsi

ETİ -nin istehsala biznes fəaliyyətinə və

idarəetməyə təsirinin qiymətləndirilməsi

Təsərruumlfat sahələrinin inkişaf dinamikasını

muumlqayisəsi

Hasilat emaledici sənaye modernizasiya yaşıl

inqilab biotexnologiya avtomatlaşma

kosmikləşmə kompyuterləşmə

324 ETİ-nin təsərruumlfat sahələrinə təsiri

sxemini qurur

ETİ- nin təsiri ilə təsərruumlfatın ərazi strukturunun

dəyişilməsinin əlaqəndirilməsi

Ərazi sahəvi aqrar sənaye postsənaye

325 Qlobal ekoloji problemlərin yaranmasında

antropogen təsirin rolunu qiymətləndirir

İqtisadiyyatın inkişafı ilə ekoloji problemləri


Lokal regional qlobal ekoloji norma anlayışı

tibbi coğrafiya qida rasionu


Coğrafi məkan

XI SİNİF

111 Coğrafi hadisə və proseslərin cəmiyyətin

həyatına təsiri ilə bağlı tədqiqatlar aparır və


Kartoqrafik modelləşdirmə və geoinformasiya

anlayışları coğrafi məlumatların araşdırlması

coğrafi və ictimai hadisə və prosesləri

Kartoqrafik kompyuter proqramları ststistik

məlumatlar məlumatların kompleks təhlili

məlumatların təhlili uumlccediluumln meyarların seccedililməsi

64

geoinformasiyadan istifadə edərək təhlili

Muumlasir problemlərin həllində coğrafiya elminin

əhəmiyyəti

uumlccedil oumllccediluumlluuml miqyas

121 Yerin hərəkətinin coğrafi nəticələrinin

regionlar uumlzrə iqtisadiyyata təsirini əsaslandırır

Guumlnəş enerjisinin muumlasir energetikanın struktura

təsiri

Regionlar uumlzrə guumlnəş şuumlalarının duumlşmə

bucaqlarından asılı olaraq kənd təsərruumlfatının

ixtisaslaşması

tarazlı inkişaf konsepsiyası ixracat xarakterli

kənd təsərruumlfatı məhsuları

122 Yerin hərəkətinin coğrafi nəticələrini

xəritə uumlzərində iqtisadi cəhətdən qiymətləndirir

Ritmik hadisələrin təsiri ilə yaranan enerji

mənbələri

Yerin hərəkəti nəticələrinin kənd təsərruumlfatının

inkişafina və yerləşdirilməsinə təsiri

Guumlnəş enerjisi guumlnəşli saatların miqdarı

qabarma və ccediləkilmə

131Xəritələrdə təsərruumlfatın yerləşməsi

qanunauyğunluqları və anomaliyalarına dair

məruzə və referatlar hazırlayır

Kartoqrafik tədqiqat metodları

Təsəruumlffatın yerləşmə qanunauyğunluğu və

anomaliyalar

Qrafik təsvir (qrafik) dioqram (sahəvi xətti

həcmli) anomaliya anamorfoz

132 Kartoqrafik təsvirlər əsasında hər hansı

ərazinin fiziki-iqtisadi təsvirini verir

Kartoqrafik təhlil metodlarından istifadə edərək

hər hansı bir ərazinin fiziki-iqtisadi təsviri

riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF

211 Ərazilərin tektonik quruluşunun və təbii

proseslərin oumllkələrin iqtisadiyyatında rolunu izah

edir

Geoloji-tektonik və geoloji-geomorfoloji

fəlakətli təbiət hadisələrinin yaylmasının coğrafi

qanunauyğunluğu

İqtisadi və sosial noumlqteyi nəzərdən fəlakətli

təbiət hadisələri ilə bağlı statistik məlumatları

təhlil edilməsi

neotektonika kataklizma

212 Mineral ehtiyatların istifadəsinin

proqnozlarına dair hesablamalar aparır

Davamlı inkişaf prinsiplərinə goumlrə xammal

ehtiyatlarının istifadəsinin yolları

Xammal ehtiyatlarının ccedilatacağı illərin

proqnozlaşdıması

Alternativ enerji mənbələri aztullantılı və ccedilox

tullantılı texnologiyalar kənd təsərruumlfatı məişət

və sənaye tullantıları ikinci dəfə emal edilən

tullantılar

65

Mineral ehtiyatlardan istifadə

213 Atmosfer hadisələrinin yaratdığı ekoloji

problemlərə dair məlumat və təqdimatlar

hazırlayır

Meteoroloji-iqlim hadisələrinin yayılmasında

coğrafi qanunauyğunluqlar

Atmosfer ccedilirklənmələri və muumlhafizə tədbirləri

Atmosfer ccedilirklənməsinin insan sağlamlığına

təsiri

Istixana effekti ozon deşiyi turşulu yağışlar

tayfun toz burulganı qasırğa ayaz ətraf

muumlhitin qorunması haqqında beynəlxalq

muumlqavilələr

214 İqlim xəritəsinə əsasən hər hansı ərazinin

iqlim şəraitini təhlil edir

İqtisadi baxımdan iqlim hadisələrinin statistik

təhlili

Iqlim xəritələri

215 Hidrosferdəki təbii sərvətləri iqtisadi və

ekocoğrafi cəhətdən qiymətləndirir

Hidrometeoroloji hadisələrin coğrafi yayılması


Hidrosfer hadisələrinin yaratdığı ekoloji

problemlər

Ekosistem sel daşqın qrunt sularının səviyyəsi

kollektor-drenaj

216 Hidrosferin ekoloji cəhətdən gərgin

ərazilərini kontur xəritədə qeyd edir

Su houmlvzələrini ccedilirkləndirən əsas mənbələr və

onların muumlhafizəsi

Nuumlvə silahları neft tullantıları ccedilirkab suları

məişət tullantıları suyun keyfiyyəti və

təmizlənməsi

217 Bioloji ehtiyatlardan istifadəyə dair

proqnozlar verir

Duumlnyanın torpaq fondu

Duumlnyanın meşə fondu

Tarazlı inkişaf baxımından bioehtiyatların


Torpaq kadastrı meşə yanğınları meşə

massivlərinin tənəzzuumlluuml və kəsilməsi torpaqların

tənəzzuumlluuml

218 Bioloji ehtiyatlara dair hesablamalar

aparır

Ərzaq problemi

Bioloji resursların ərzaq problemi ilə əlaqəsini

statistik məlumatlar əsasında təhlili

Biokuumltlə bioenergetika ərzaq qıtlığı ərzağın

keyfiyyəti qida rasionu


Cəmiyyət

XI SİNİF

311 Əhalinin tərkibini təhlil edir Əhalinin etnik milli tərkibi Etnogeniz

nəzəriyyəsi Əhalinin məşğullugu Əhalinin

həyat səviyyəsi Əmək ehtiyatlarının


Etnos passianarlıq sağlamlıq və təhsil səviyyəsi

goumlstəriciləri doumlvruuml struktur friksion işsizlik

66

312 Əhalinin tərkibinə aid sxemlər diaqramlar

hazırlayır

Statistik rəqəmlər əsasında demoqrafik

goumlstəricilərə aid sxem diaqram və

kartoqramlarının qurulması

Demoqrafik keccedilid fazaları

Miqrasiya axınları

ldquoƏyalət-mərkəzrdquo modeli

Məşğulluq həyat səviyyəsi yaş-cins tərkibi

321 Beynəlxalq inteqrasiyanın oumllkələrin siyasi

həyatında rolunu qiymətləndirir

İnteqrasiyanın formalaşmasında beynəlxalq

iqtisadiyyatın rolunun qiymətləndirilməsi

Inteqrasiya sahəvi və regional qruplaşdırma

oumllkələrarası hərbi siyasi iqtisadi təşkilatlar

322 Xəritə uumlzərində inteqrasiyaya aid olan


Beynəlxalq birliklərin qruplaşdırılması Hərbi-siyasi təhsil mədəniyyət idman

diniturizm

323 Beynəlxalq iqtisadi muumlnasibətlərin

oumllkələrin inkişafındakı roluna dair təqdimatlar

edir

İqtisadi muumlnasibətlərin tarixən dəyişməsinin

əsaslandırılması

İqtisadi muumlnasibətlərin əsas formaları

fərqləndirilməsi

Oumllkələrarası muumlqavilələrin iqtisadi inkişafa

təsirinin qiymətləndirilməsi Trans-milli

korporasiyalar ilə oumllkənin iqtisadi inkişafının


Korparasiya holdinq investisiya lizinq kredit

maliyyə-pul UumlDM və UumlMM azad iqtisadi

zonalar iqtisadi boumlhran istiqraz səhmlər

səhimdar cəmiyyətlər risk sığorta bank-vergi

buumldcə goumlmruumlk

324 İqtisadi goumlstəricilərə əsasən hesablamalar

aparır sxem və diaqramlar qurur

İqtisadi goumlstəricilər ilə iqtisadi muumlnasibətlərin

inkişafının əlaqələndirilməsi

Məşğulluq iqtisadi sabitlik milli gəlir

məhsuldarlıq alıcılıq qabiliyyəti

325 Cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafında

ekoloji tarazlığın qorunmasını proqnozlaşdırır

Ekoloji tarazlığn pozulması və qorunması

tədbirlərinin qiymətləndirilməsi

Təsərruumlfat sahələrinin inkişaf prosesində

yaranan ekoloji problemlərin araşdırılması

Tarazlı inkişaf konsepsiyasının qiymətləndiriləsi

Ekoloji problemlərin həlli yollarına aid

layihələrin hazırlanması

Ekoloji tarazlıq ekoloji qiymətləndirməekoloji

təcavuumlz davamlı inkişafekoloji

maarifləndirməekoloji mədəniyyətvalyontarizm

67

TESAURUS

Kurrikulum- təhsilin məzmunu təşkili və qiymətləndirilməsi ilə bağlı buumltuumln

məsələləri oumlzuumlndə əks etdirən konseptual sənəddir

Milli kurrikulum- oumllkə miqyasında təhsilin hər bir pilləsindəki fəaliyyətlərin

həyata keccedilirilməsinə imkan yaradan və onları istiqamətləndirən konseptual

sənəddir

Coğrafiya fənn kurrikulumu- fənn uumlzrə fəaliyyətləri istiqamətləndirən

konseptual sənəddir

Coğrafiya təliminin məzmunu- şəxsiyyətin formalaşmasına youmlnəlmiş

bacarıqlar şəklində ifadə edilən təlim nəticələrinin (təlim standartlarının)

məcmusudur

Təlim nəticəsi- muumləyyən bir mərhələdə mənimsənilməsi nəzərdə tutlan və

əvvəlcədən muumləyyənləşdirilmiş təlim nailiyyətlərinin konkret bir səviyyəsidir

Məzmun xətti- coğrafiya fənnin xarakterinə uyğun uumlmumi təlim

nəticələrinin reallaşmasını təmin etmək uumlccediluumln muumləyyən olunan məzmununun zəruri

hissəsidir

Məzmun standartı- təhsil alanların bilik və bacarıq səviyyəsinə qoyulmuş

doumlvlət tələbdir

Qiymətləndirmə standartı- təhsil alanların nailiyyət səviyyəsinə qoyulan

doumlvlət tələbidir

Təlim strategiyası- təhsil prosesində istifadə olunan forma metod uumlsul və

vasitələrin məcmusudur

Coğrafiya dərsliyi- doumlvlət təhsil standartları əsasında hazırlanmış

kurrikulumlara uyğun olan şagirdlərdə muumlstəqil tədqiqatccedilılıq və yaradıcılıq

vərdişlərinin aşılanmasına demakratik duumlnyagoumlruumlşuumlnuumln formalaşmasına imkan

yaradan onları duumlşuumlnməyə soumlvq edən məntiqi təfəkuumlruuml inkişaf etdirən tətbiqi

xarakter daşıyan inteqrativ xuumlsusiyyətə malik əsas dərs vəsaitidir

Inteqrasiya -muumləyyən təhsil sistemi ccedilərcivəsində şagirdlərin təfəkkuumlruumlndə

duumlnyanın buumltoumlv və boumlluumlnməz obrazını formalaşdırmaq onları inkişaf və

oumlzuumlnuumlinkişafa istiqamətləndirmək məqsədilə təlimin buumltuumln məzmun komponentləri

arasında struktur əlaqələri qurmağı və onları sistemləşdirməyi tələb edən didaktik

prinsipdir Duumlnyanın təhsil təcruumlbəsində şaquli və uumlfuumlqi olmaqla onun iki

noumlvuumlndən istifadə edilir

Fəndaxili inteqrasiya - təlim prosesinə istiqamət verən aparıcı rola malikdir

Bu inteqrasiya modeli fənni tədris edən muumləllimdə bilik və bacarığı əlaqəli və

eləcə də ayrılıqda goumlrə bilmək qabilliyətini tələb edir Tədris olunan moumlvzuda

fənnin məzmun xəttinə uyğun olaraq tələb olunan bilik və bacarıqlar diqqət

mərkəzində olmalıdır əsasən muumləyyən etmək olar ki bu model şagirdyoumlnuumlmluuml

təlim prosesinin tərkib hissəsi kimi onları dərk etmə və sosial bacarıqlarını

(ccedilalışma həlli muumlstəqil qərar ccedilıxarma tənqidi və yaradıcı duumlşuumlnmə bacarıqları

eləcə də biliklərin həyata tətbiqi qabilliyətini inkişaf etdirmək imkanına malikdir

Fənlərarası inteqrasiya ndash hər hansı moumlvzunun tədris edilməsində iki və ya

daha artıq fənn sahəsindən əldə edilən məzmunun oumlyrədilməsidir İnteraktiv

68

kurrikulumda fənlərarası əlaqənin tətbiqi biliyin sistemli şəkildə oumlyrədilməsinin

accedilarıdır ccediluumlnki muumlxtəlif istiqamətlərdə inkişaf edən elmlər arasında əlaqə başqa

soumlzlə deyilərsə assosiasiya yaratmaq idraki fəaliyyətin əsas proseslərindən biridir

Biliklərin inteqrasiyası şagirdlərin canlı və cansız təbiət hadisələri həmccedilinin təbiət

və cəmiyyət hadisələrinin uumlmumi əlaqələrini dərk etməyə xidmət edir eləcə də

oumlyrəndikləri problemləri bir yerdə nəzərdən keccedilirərkən səmərəli konsepsiyaların

formalaşmasına və onların təqimatına diqqət yetirir

Pedaqoji innovasiya- təhsil muumləssisələrində pedaqoji nəzəriyyələrdə

muumləllim və şagirdlərin fəaliyyətlərində təlim-tərbiyənin məzmununda forma uumlsul

və vasitələrində idarəetmədə məqsəd və nəticələrdə uumlmumən pedaqoji sistemdə

baş verən yeniliklərdir Onlar muumləyyən doumlvr ərzində sabit qalaraq ənənəvi qaydada

davam etdirilir həmin doumlvruumln səciyyəvi pedaqoji hadisəsinə cevrilir

Nəticəyoumlnuumlmluumlluumlk- yeni kurrikulumların hazırlanmasında nəzərə alınmış

əsas prinsiplərindən biridir Bu pirinsipin tələbinə goumlrə muumləyyən olunmuş

bacarıqlardan ibarət zəruri məzmun nəticələr formasında verilir

Taksonomiya- yanan soumlzduumlr (taxus-qayda ilə yerləşmə+qanun deməkdir)

təlim məqsədlərinin şəbəkəli və ya sistemli təsnifatıdır Elmi termin kimi ilk dəfə

botanika və zoologiyada əmələ gəlmiş heyvanların və bitgi orqanizmilərinin

qruplara goumlrə boumllguumlsuuml anlamında işlənmişdir 30-cu illərdə psixologiyada istifadə

olunmağa başlanmışdır

Şəxsiyyətyoumlnuumlmluumlluumlk ndash Milli Kurrikulumun hazırlanması zamanı nəzərə

alınmış didaktik prinsiplərdən biridir Onun tələbinə goumlrə kurrikulumların

tərkibində olan təlim standartları strategiyaları və qiymətləndirmə mexanizmləri

şagird şəxsiyyətində idraki hissi və psixomotor bacarıqlar əsasında yaranan

keyfiyyətlərin formalaşmasına youmlnəlir Ccedilox vaxt bu keyfiyyətlər kompetensiyalar

(səriştələr qabiliyyətlər) dəyərlər və ya mədəniyyətlər terminləri ilə ifadə edilir

Şəxsiyyətyoumlnuumlmluuml təhsilin keyfiyyət goumlstəricisi sadəcə bilik və ya bacarıqlar deyil

milli səviyyədə muumləyyən olunmuş uumlmumi nəticələrə uyğun səviyyənin

(kompetensiya keyfiyyət və ya mədəniyyət goumlstəricilərinə uyğun səviyyənin) əldə

edilməsidir

Təhsildə qiymətləndirmə sistemi- beynəlxalq milli və məktəb səviyyələrində

aparılan qiymətləndirməni əhatə edir Orada zəruri məzmunun (qiymətləndirmə

standartlarının) vasitələrin (test sual və s) formaların uumlsulların muumləyyənləşdiril-

məsini və onların reallaşdırılmasına aid prosedurları oumlzuumlndə birləşdirir

Fəal (interaktiv) təlim- şagirdlərin idrak fəallığına əsaslanır təhsil

prosesinin digər iştirakccedilıları ilə əməkdaşlıq şəraitinin yaradılmasını tələb edir

İdrak fəaliyyəti- idrak prosesində həyata keccedilirilən fəaliyyətdir Psixoloqların

fikrincə idrak fəaliyyətində bilmək anlamaq tətbiq etmək sintez etmək və

dəyərləndirmək əsas mərhələlər hesab olunur Muumlasir təhsil konsepsiyasına goumlrə

şagirdin təlim fəaliyyətinin psixopedaqoji əsasını məhz həmin parametrlər təşkil

edir Ona goumlrə də ldquohafizə məktəbirdquondən fərqli olaraq ldquotəfəkkuumlr məktəbirdquondə təlim

stanadartları hazırlanarkən onlar əsas goumltuumlruumlluumlr

Mifologiya - duumlnya haqqında ibtidai icma cəmiyyəti insanına məxsus

fantastik təsəvvuumlr və mifləri oumlyrənən elm İbtidai icma doumlvruumlndə insan oumlzuumlnə yaxın

və doğma olan icma-tayfa muumlnasibətlərini onu əhatə edən buumltuumln əşya və hadisələr

69

uumlzərinə keccedilirirdi Torpaq səma bitki və heyvanlar aləmi universal tayfa icması

şəklində təsəvvuumlr olunur və bu icmada buumltuumln əşyalar təkcə canlılar kimi yox həm

də şuumlurlu və muumltləq bir biri ilə qohum olan məxluqlar kimi anlaşılırdı Bu

təsəvvuumlrlər mifologiyada uumlmumiləşirdi Buna goumlrə də Allah-sənətkar allah-maldar

allah-doumlyuumlşccediluuml allah-əkinccedili və s mifoloji obrazlar yaranırdı

Şumer - eramızdan əvvəl 6-cı minillikdən başlayaraq cənubi İkiccedilayarasında

( yəni Mesapotomiyada) moumlvcud olmuş ən qədim insan sivilizasiyası Sakinləri

Şumer dilində danışmışlar Şumerlərin prototuumlrklər olmasını iddia edən bir ccedilox

alimlər var Onlar səbəb kimi şumerlərin dilindəki bir ccedilox soumlzlərin bu guumln də

olduğu kimi tuumlrkdilli xalqların dilində işlənməsi və ya qədim (uumlmumi) tuumlrk dilinin

luumlğətinə daxil olmasıdır

Babil- (Akkad dilindəki Allahın qapısı mənasını verən bab-İllu

soumlzlərindən) - Eə II minilliyin əvvələrində Mesopotamiyada moumlvcud olmuş şəhər

doumlvlət Qədim duumlnyanın ən boumlyuumlk şəhərlərindən biri Babil şəhər doumlvləti eə XIX

əsrdə Babilistan doumlvlətinə ccedilevrildi[1]

Babilin qalıqları Dəclə və Fərat ccedilaylarının

qovuşduğu ərazidə indiki Bağdad şəhərindən 85 km cənubdakı Əl-Hillə şəhərinin

yerində tapılmışdır Tarixi mənbələr goumlstərir ki əvvəllər kiccedilik şəhər olan Babil eə

III minilliyin əvvəllərindən başlayaraq inkişaf etməyə başlamışdır Şəhər I Babil

ccedilarlığının zamanında ccediliccediləklənmə doumlvruumlnuuml yaşamış və siyasi mərkəz halına

gəlmişdi Eə 2300-cuuml ilədək Babilistanın muumlqəddəs şəhəri və eə 612-ci ildən

Yeni Babil ccedilarlığının mərkəzi olmuşdur Babilin Asma bağları qədim duumlnyanın 7

moumlcuumlzəsindən biri hesab olunurdu

Azımut - Şimala olan istiqamətlə verilən istiqamət arasında qalan və saat

əqrəbinin hərəkəti uumlzrə oumllccediluumllən bucaqlara deyilir

Akkumulyasiya ndash yumşaq ccediloumlkuumlntuumllərin yer səthində toplanma-ccediloumlkmə

prosesləridir Bu prosesləri əmələ gətirən amillərdən asılı olaraq akkumilasiya

kuumllək buzlaq vulkan akkumulasiyalarına ayrılır

Orbit ndash Goumly cisiminin mərkəzi cisim ərtafinda hərəkət etdiyi yoldur

İzoterm - iqlim xəritələrində muumləyyən vaxt ərzində orta temperaturu eyni

olan muumlxtəlif yerləri birləşdirən izoxət İlk dəfə xəritədə izotermləri 1817-ci ildə

AHumboltd istifadə etmişdir

Terrikon təpələr - İqtisadi inkişaf səviyyəsinin yuumlksək olduğu bəzi

regionlarda uzun muumlddət istismarda olan mədənlər artıq əhəmiyyətini itirmişdir

Həm də istehsal prosesində mədənlərin kənarlarına xeyli miqdarda ldquotullantılarrdquo

toumlkuumlluumlr Bu ldquotullantılarrdquo ın istifadəsi iqtisadi cəhətdən səmərəli deyil ccediluumlnki

suumlxurdakı filizin tərkibi ldquokasıbdırrdquo Sənayenin tullantılarının litosferdə

toplanmasına və onu ccedilirkləndirilməsinə ən tipik misal terrikon təpələrdir

Terrikon təpələr oumlzləri ekoloji gərginlik yaratmaqla yanaccedilı-adətən məhsuldar

torpaqlardan istifadəni muumlmkuumlnsuumlz edir

Atmosferdə ixtixana effekti- son illər hava qatı qlobal ccedilirklənməyə məruz

qalmışdır XIX əsrin sonunda amerikalı fizik Vud adi şuumlşədən hazırlanan ilk

parnikin modelini yaratmış və goumlstərmişdir ki istiliyin udulması və əks olunması

arasındakı balansı pozmaqla əlavə istilik almaq muumlmkuumlnduumlr

Hidrosferin ekologiyası - Təbiətdə suyun əhəmiyyəti onun bitki və

canlıların həyatında rolu (bitkilərin 90 canli və insanların 75 sudan ibarətdir)

70

haqqında məlumatınız var Suyun ən qədimdən məişətdə yuumlksək qiymətləndiril-

məsi hamıya aydındır Hesablamalar goumlstərir ki şəhər əhalisi hər guumln 150 litr kənd

əhalisi isə 55 litr su istifadə edir Moskva Sankt-Peterburq Daşkənd Bakı kimi iri

şəhərlərdə təsərruumlfatsızlıq uumlzuumlndən bu rəqəm daha boumlyuumlkduumlr (600-700lsutka)

Sudan istifadə etməyin ən perspektiv yolu ondan qənaətlə istifadə etmək olsa da

hazırda suyun təkrar istehsalı texnologiyası daha sərfəli hesab edilir Lakin buumltuumln

hallarda Hidrosferi ccedilirklənmədən təmizləmək yox onu qorumaq muumlhafizə etmək

daha məqsədəuyğundur

Biosferin ekologiyası-əslində insanın oumlzuumlnə olan muumlnasibətdir Yarandığı

guumlndən insan ilk noumlvbədə ətrafındakı bitki və heyvanlar aləminə-qida mənbəyi

kimi yanaşmış və ondan istifadə etməyə ccedilalışmışdır

A Vegener nəzəriyyəsi - Vegnerə goumlrə mezozoyda pangeya ayrı-ayrı

qaymalara boumlluumlnmuumlş və onları bir birindən uzaqlaşmışdır Əvvəlcə Avstraliya

Hindistandan sonra Afrika Madaqaskardan Cənubi Amerika Afrikadan daha

sonra Madaqaskar Hindistandan Avropa Şimaliamerikadan ayrılmışdır

Qayma ndash Yer qabığının qədim kristalik suxurlardan əmələ gəlmiş və yuxarı

qalxmış hissəsidir Burada kristallik suxurların səthində bəzən ancaq

metamorfizləşmiş ccediloumlkuumlntuumllər olur qırışıqlığa isə təsaduumlf edilmir

Kanyon ndash dərin və dik yamaclı dar dərəyə deyilir Kanyon ccedilox hallarda

ccediloumlkuumlntuuml suxurları uumlfiqi yatmış və ya lava ilə oumlrtuumlllmuumlş quru iqlim olan platolarda

əmələ gəlir

Zenit- guumlnəşin muumlşahidəccedilinin başı uumlzərində goumly quumlbbəsindəki ən yuumlksək

noumlqtəsidir

Əhali coğrafiyası ndash iqtisadi coğrafiyanın xuumlsusi bir şoumlbəsidir Əhali

coğrafiyası əhalinin ya buumltoumlvluumlkdə Yer kuumlrəsində və ya ayrı-ayrı qitələrdə

oumllkələrdə tərkibini və yerləşməsini oumlyrənir

Əhalinin sıxlığı - bir qitənin adanın və ya doumlvlətin ərazisində 1 km2 sahəyə

duumlşən adamların miqdarıdır

Antropogen ndash Yerin geoloji tarixində doumlrduumlncuuml doumlvrə verilmiş addır Bu

doumlvruumln əvvəlində insan meydana gəlmişdir buna goumlrə də 1922-ci ildə APPavlov

tərəfindən belə adlandırılmışdır

Landşaft ndash Yerin coğrafi təbəqəsinin inkişafında təbii surətdə əmələ gələn

və oumlz coğrafi quruluşuna goumlrə digər sahələrdən keyfiyyətcə fərqlənən nisbətən

yekcins sahəyə deyilir

Arid iqlim ndash Quru və isti iqlimdir Arid iqlimində duumlşən yağıntının miqdarı

buxarlanan suyun miqdarından bir neccedilə dəfə azdır Belə iqlim sahəsində mənbəyi

arid sahədən kənarda olan ccedilaylar muumlstəsna edilərsə daimi axan ccedilay yoxdur

Humid iqlim ndash Ruumltubətliyi artıq olan iqlimdir Humid iqlimdə yağıntıların

miqdarı buxarlanan və yerə hopan suyun miqdarından xeyli ccedilox olur və artıq qalan

su yer səthində şay şəbəkəsi ccedilay dərələri əmələ gəlməsinə səbəb olur

Torpaq kadastrı - torpaq istifadəccedililiyinin doumlvlət qeydiyyatı torpaqların

kəmiyyət və keyfiyyət uccedilotu bonitirovkası və iqtisadi qiymətləndirilməsi uumlzrə

məlumatların məcmusudur

Coğrafi determinizm- coğrafi determinizm nəzəriyyəsinin tərəfdarları

(LŞMonteskye HTBokl və b) cəmiyyətin inkişafının əsas amilini ldquoLandşaftın

71

muumlnbitliyindərdquo əlverişli iqlim şəraitində təbii iqlim şəraitində və s goumlruumlrduumllər

Coğrafi determinizm cərəyanı cəmiyyətin inkişafının səbəblərini maddi amillərdə

istehsal prosesində axtarmaqla faydalı iş goumlrmuumlşduumlr Lakin həmin cərəyanın

coğrafi muumlhiti cəmiyyət inkişafının əsas yeganə muumləyyənedici amili hesab etməsi

yanlış idi

Urbanizasiya - cəmiyyətin inkişafında şəhərlərin rolunun atrması

Urbanizasiyanın səbəbləri şəhərlərdə sənayenin həcminin artması onların inzibati

siyasi və mədəni əhəmiyyətinin artması ərazi uumlzrə əmək boumllguumlsuumlnuumln

formalaşmasıdır Urbanizasiya uumlccediluumln xarakterik olan kənd və kiccedilik şəhərlərdən

əhalinin iri şəhərlərə iş və mədəni-məişət təlabatı uumlccediluumln koumlccedilməsidir Urbanizasiyaya

əks proses ruralizasiya adlanır

Ozon deşiyi- atmosferdə 20-25km yuumlksəklikdə yerləşən ozon qatında

yaranır Bu qat Guumlnəşdən Yerə duumlşən bitki və canlılar uumlccediluumln məhvedici sayılan

ultrabənoumlvşəyi şuumlaları udur Hazırda atmosferin ccedilirklənməsi uumlzuumlndən ozon təbəqəsi

nazikləşmiş bəzi yerlərdə isə hətta deşiklər əmələ gəlmişdir İlk baxışdan qorxulu

goumlruumlnməyən bu atmosfer hadisəsi əslində Yerdə həyatın məhv olmasına səbəb ola

bilər

Modernizasiya ndashyeniləşmə hər hansı obyekt və prosesin təzədən

təkmilləşdirilmiş variantda təqdim olunması Cəmiyyətin iqtisadi siyasi sosial

mədəni həyatında baş verən modernizasiyalar inkişafa təkan verir

Talassakartiya ndash Yer kuumlrəsində su mərhələsi Su sahəsinin qurulara nisbətən

daha geniş yer tutduğu doumlvr nəzərdə tutulur Tarixi baxımdan nəhəng imperiyaların

dənizlərdəki hakimiyyətidir

Tellurikratiya - Yer kuumlrəsində quru mərhələsi Quru ərazilərin su sahəsinə

nisbətən daha boumlyuumlk olduğu doumlvrə deyilir Tarixi baxımdan tellurikratiya nəhəng

imperiyaların qurudakı hakimiyyətini genişliyi nəzərdə tutulur

Konvirgent sərhəd- litosfer tavalarının toqquşduğu planetar sıxılma

zonalarıZəlzələ və vulkan hadisələrinin intensiv olduğu seysmik zonalardır

Kataklizma ndashməhv olma anlamındadır Hər hansı geoloji era və ya doumlvruumln

sonunda uumlzvuuml aləmin məhvi və yenilərinin əmələ gəlməsi uumlccediluumln moumlvcud olanların

dağılmasıdır

Neotektonika- palegen neogen və doumlrduumlncuuml doumlvrdə baş verən tektonik

hərəktələrdir Bu proseslər Yer səthində relyefin dəyişməsinə səbəb olur Hazırda

baş verən seysmik proseslər neotektonikanın tərkib hissəsidir

Divirend sərhəd ndashLitosfer tavalarının ayrılma zonaları Atlantik və Hind

okeanlarında Orta okean dağ silsilələri və Rift dərələri ilə səciyyəvi olan tektonik

ərazilərdir

Kollaps vəziyyəti - Bioloji potensialın və məhsuldarlığın tam itirilməsi

məzmunca yeni antropogen mənşəli kompleksin yaranması

72

RESURSLAR

Coğrafiya fənni uumlzrə məzmun standartlarının reallaşdırılması uumlccediluumln vacib olan

resurslar aşağıdakılar hesab edilmişdir

1 Muumlxtəlif məzmunlu xəritələr (siyasi iqtisadi fiziki topoqrafik tematik

uumlmumcoğrafi tektonik iqlim biocoğrafi zoocoğrafi regionlar duumlnya və s)

2 Muumlxtəlif miqyaslı xəritələr (boumlyuumlkmiqyaslı ortamiqyaslı kiccedilikmiqyaslı)

3 Uumlccediloumllccediluumlluuml xəritələr

4 Kontur xəritələr

5 Qlobuslar (fiziki siyasi)

6 Telluri

7 Ayın hərəkətini goumlstərən əl ilə işləyən cihaz

8 Ayın modeli

9 Guumlnəş sisteminin modeli

10 Vulkan modeli

11 Yağışoumllccedilən

12 Guumlnəş saatı

13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka

23 Qaroumllccedilən

24 Eklemetr

25 Ccediloumll pərgarı

26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar

32 İKT materialları

33 Elektron multimedia dərslikləri

34 Kompyuter

35 Proyektor

36 Coğrafi şəkillər

37 Mineral və dağ suxurları kolleksiyaları

38 Torpaq kolleksiyaları

39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat

42 Coğrafi ensiklopediyalar

43 Fluger

44 6-11 ci siniflər uumlzrə coğrafiya dərslikləri

45 MIMIO loumlvhə

74

İstifadə olunmuş ədəbiyyat

1 Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Bakı 2003

2 Azərbaycan Respublikasında uumlmumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulumu)

ldquoAzərbaycan məktəbirdquo jurnalı 2007 2

3 Mərdanov M Şahbazlı F Azərbaycan təhsl siyasəti (1998-2004) I kitab

Bakı ldquoCcedilaşıoğlurdquo 2005

4 Mərdanov M Şahbazlı F Azərbaycan təhsl siyasəti (1998-2005) II kitab

Bakı ldquoTəhsilrdquo 2005

5 Muumləllim hazırlığının və orta təhsilin perspektivləri(qərb təhsil sisteminin

təcruumlbəsi əsasında) Muumləllimlər uumlccediluumln vəsait (muumləllif qrupu)Baki2005(İREX

təşkilatının xətti ilə)

6 Intqrativ kurrikulum Mahiyyəti və nuumlmunələr Muumləllimlər uumlccediluumln vəsait (muumləllif

qrupu) Baki 2005 (İREX təşkilatının xətti ilə)

7 Veyisova Z Fəalinteraktiv təlimMuumləllimlər uumlccediluumln vəsait2007

8 İnsan huumlquqlarının tədrisiMuumləllimlər uumlccediluumln vəsaitNorveccedil qaccedilqınlar şurası2003

9 ƏlizadəƏ Muumlasir Azərbaycan məktəbinin psixoloji problemləri Bakı

Pedaqogika 2004

10 Seyfullayeva N və Əliyeva E Cografiya fənni uumlzrə təlimin təşkili formaları

və uumlsulları Bakı 2009

11 QədimovaX İnteraktiv təlim metodlarıBakı2005

12 Orta məktəbdə coğrafiya təliminin metodikası Bakı 1978

13 Mustafayeva RŞ Mustafayeva SƏ Pedaqogika uumlmumi pedaqogika uumlzrə

muumlhazirə xuumllasələri Bakı 2002 143 s

14 Uumlmumtəhsil məktəblərinin I-IV sinifləri uumlccediluumln fənn kurikulumları Bakı

ldquoTəhsilrdquo 2008 480 səh

15 Kurikulumların hazırlanması və tətbiqi məsələləri Bakı ldquoKoumlvsərrdquo 2008 224

səh

16 İbtidai siniflər uumlccediluumln yeni fənn kurikulumlarına dair guumlndəlik planlaşdırma

nuumlmunələri Bakı ldquoKoumlvsərrdquo 2010 196 səh

17 Uumlmumi təhsil pilləsinin doumlvlət standartları və proqramları (kurikulumları)

Bakı ldquoKurikulumrdquo jurnalı 2010 3 səh 115-130

18 Kurikulum islahatı tədqiqatlar nəticələr Bakı ldquoMuumltərcimrdquo 2011 344 səh

19 Uumlmumi təhsilin fənn standartları (I-XI siniflər) Bakı ldquoMuumltərcimrdquo 2012 402

səh

20 Azərbaycan Respublikasının uumlmumi təhsil sistemində qiymətləndirmə

Konsepsiyası Bakı ldquoKurikulumrdquo jurnalı 2009 2 səh 138-150

75

2

Coğrafiya fənni uumlzrə təhsil proqramı (kurikulumu) aşağıdakı tərkibdə

yaradılmış işccedili qrupu tərəfindən hazırlanmışdır

Sədr Muumlseyib Muumlseyibov - BDU-nun coğrafiya fakultəsinin dekanı fiziki

coğrafiya kafedrasının mudiri cooumlrafiya uumlzrə elmlər doktoru professor Uumlzvlər

Təranə İsmayılova - layihənin koordinatoru ARTPİ-nin boumlyuumlk elmi işccedilisi Elburus

Əlizadə - AMEA-nın Coğrafiya İnstitutunun şoumlbə muumldiri coğrafiya uumlzrə elmlər

doktoru professor Nərminə Seyfullayeva - BDU-nun və 190 -li orta məktəbin

muumləllimi pedaqoji elmlər uumlzrə fəlsəfə doktoru İsrafil İsmayılov - BDU-nun baş

muumləllimi Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin baş muumltəxəssisi Mərifət

Eyyibova - Bakı şəhəri 126 -li məktəbin muumləllimi Lətifə Bayramova - Bakı

şəhəri 246 -li məktəbin muumləllimi Qabil Səmədov - Bakı şəhəri HƏliyev adına

liseyin muumləllimi Sevil Quliyeva - Bakı şəhəri 167 -li məktəbin muumləllimi Şəfiqə

Huumlmbətova - Bakı şəhəri 258 -li məktəbin muumləllimi Məhbubə Babayeva - Bakı

şəhəri 239 -li məktəbin muumləllimi Ayguumln Əliyeva - Bakı şəhəri 175 -li

məktəbin muumləllimi Yelena Əlyeva - BPKİA və YHİ-nun metodisti Şahsənəm

İsgəndərova - Bakı şəhəri 3-li məktəbin muumləllimi

3


məsul olanlar








doktoru





4

Muumlndəricat

Giriş







VI Sinif

VII Sinif

VIII Sinif

IX Sinif

X sinif

XI sinif








Tezaurus

Resurslar


Giriş

5














































6














proqnozlaşdırır
























imkan yaranır








7









































8




qurur
















tərtib edir








Coğrafi məkan

Təbiət

Cəmiyyət

Coğrafi məkan









9




Təbiət














Cəmiyyət










yaradır











1 Coğrafi məkan

Şagird

10





etdirir



2 Təbiət

Şagird



təsirini izah edir





3 Cəmiyyət

Şagird





soumlyləyir




1 Coğrafi məkan

Şagird










2 Təbiət

Şagird

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

3


məsul olanlar








doktoru





4

Muumlndəricat

Giriş







VI Sinif

VII Sinif

VIII Sinif

IX Sinif

X sinif

XI sinif








Tezaurus

Resurslar


Giriş

5














































6














proqnozlaşdırır
























imkan yaranır








7









































8




qurur
















tərtib edir








Coğrafi məkan

Təbiət

Cəmiyyət

Coğrafi məkan









9




Təbiət














Cəmiyyət










yaradır











1 Coğrafi məkan

Şagird

10





etdirir



2 Təbiət

Şagird



təsirini izah edir





3 Cəmiyyət

Şagird





soumlyləyir




1 Coğrafi məkan

Şagird










2 Təbiət

Şagird

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

4

Muumlndəricat

Giriş







VI Sinif

VII Sinif

VIII Sinif

IX Sinif

X sinif

XI sinif








Tezaurus

Resurslar


Giriş

5














































6














proqnozlaşdırır
























imkan yaranır








7









































8




qurur
















tərtib edir








Coğrafi məkan

Təbiət

Cəmiyyət

Coğrafi məkan









9




Təbiət














Cəmiyyət










yaradır











1 Coğrafi məkan

Şagird

10





etdirir



2 Təbiət

Şagird



təsirini izah edir





3 Cəmiyyət

Şagird





soumlyləyir




1 Coğrafi məkan

Şagird










2 Təbiət

Şagird

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

5














































6














proqnozlaşdırır
























imkan yaranır








7









































8




qurur
















tərtib edir








Coğrafi məkan

Təbiət

Cəmiyyət

Coğrafi məkan









9




Təbiət














Cəmiyyət










yaradır











1 Coğrafi məkan

Şagird

10





etdirir



2 Təbiət

Şagird



təsirini izah edir





3 Cəmiyyət

Şagird





soumlyləyir




1 Coğrafi məkan

Şagird










2 Təbiət

Şagird

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

6














proqnozlaşdırır
























imkan yaranır








7









































8




qurur
















tərtib edir








Coğrafi məkan

Təbiət

Cəmiyyət

Coğrafi məkan









9




Təbiət














Cəmiyyət










yaradır











1 Coğrafi məkan

Şagird

10





etdirir



2 Təbiət

Şagird



təsirini izah edir





3 Cəmiyyət

Şagird





soumlyləyir




1 Coğrafi məkan

Şagird










2 Təbiət

Şagird

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

7









































8




qurur
















tərtib edir








Coğrafi məkan

Təbiət

Cəmiyyət

Coğrafi məkan









9




Təbiət














Cəmiyyət










yaradır











1 Coğrafi məkan

Şagird

10





etdirir



2 Təbiət

Şagird



təsirini izah edir





3 Cəmiyyət

Şagird





soumlyləyir




1 Coğrafi məkan

Şagird










2 Təbiət

Şagird

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

8




qurur
















tərtib edir








Coğrafi məkan

Təbiət

Cəmiyyət

Coğrafi məkan









9




Təbiət














Cəmiyyət










yaradır











1 Coğrafi məkan

Şagird

10





etdirir



2 Təbiət

Şagird



təsirini izah edir





3 Cəmiyyət

Şagird





soumlyləyir




1 Coğrafi məkan

Şagird










2 Təbiət

Şagird

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

9




Təbiət














Cəmiyyət










yaradır











1 Coğrafi məkan

Şagird

10





etdirir



2 Təbiət

Şagird



təsirini izah edir





3 Cəmiyyət

Şagird





soumlyləyir




1 Coğrafi məkan

Şagird










2 Təbiət

Şagird

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

10





etdirir



2 Təbiət

Şagird



təsirini izah edir





3 Cəmiyyət

Şagird





soumlyləyir




1 Coğrafi məkan

Şagird










2 Təbiət

Şagird

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

11





qiymətləndirir



3 Cəmiyyət

Şagird







verir











edir











12




təhlil edir
















qruplaşdırır







VI sinif



edir








13


şərh edir


1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir







2 Təbiət

Şagird




təsvir edir








3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir



14



edir


VII sinif









qruplaşdırır



1 Coğrafi məkan

Şagird




edir


nuumlmayiş etdirir


əlaqələndirir





2 Təbiət

Şagird






şərh edir


15





3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir







VIII sinif





əlaqələndirir






1 Coğrafi məkan

Şagird





nuumlmayiş etdirir



izah edir



16


2 Təbiət

Şagird




əlaqələndirir



izah edir






3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir






IX sinif






təsirini izah edir




1 Coğrafi məkan

17

Şagird





nuumlmayiş etdirir






2 Təbiət

Şagird




dəyərləndirir









edir

3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir


əlaqələndirir



etdirir






X sinif

18










əsaslandırır



1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


edir





2 Təbiət

Şagird











3 Cəmiyyət

Şagird

19


etdirir




etdirir






qiymətləndirir

XI sinif








qiymətləndirir



proqnozlar verir


1 Coğrafi məkan

Şagird






nuumlmayiş etdirir


əsaslandırır


qiymətləndirir





20

2 Təbiət

Şagird













3 Cəmiyyət

Şagird


etdirir




etdirir




təqdimatlar edir



proqnozlaşdırır











21























ilə dəyişir


mənimsəməlidir














istifadə olunur






22





olur





tərkib hissəsidir




























23


TƏBİƏT



211 Yerin daxili




F-111211

H-b-111

211 Yer səthində



edir

B-112

H-b111






verən hadısə və


həyata təsirini

dəyərləndirir

B-421422

211Yer qabığında


proqnozlar verir

B-111421





izah edir

212İri relyef



İnf-212213


təhlil edir




oxuyur



212Geoxronoloji

cədvəli oxuyur

B -114 T111

212Mineral

ehtiyatların

proqnozlarına dair



şərh edir

F-114211212

213Atmosferdə baş

verən hadisə və



edir

F-114 213221

B-411





B-411


verən hadisə və



edir

B-421422

213İqlim


ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

213 Atmosfer



dair məlumat və


B-421422




F-111

İnf-121122123



aparır

F-112321

B-214

İnf-221222



tərtib edir



təqdim edir

214İqlim


hesablamalr aparır




təhlil edir



F-211









215Quru sularının



215Hidrosferdəki



24

şərh edir

B-211

edir

təqdim edir

İnf- 223

qiymətləndirir

B-421

216 Təbiətdə su


edir

F-112113




216 Okean suaların




hidroehtiyatların


A-t-212

216Quru sularının



216 Hidrosferin

ekoloji cəhətdən



edir

217 Canlı aləmin

muumlxtəlifliyinin


B-111411

217Biosferin daxili

komponenetlərinin


edir

B-111411421



edir


inkişafında


alternativ enerji


qiymətləndirir



izah edir

217 Bioloji

ehtiyatlardan

istifadəyə dair

proqnozlar verir

B-421

218 Ekskursiyalarda


təqdim edir

F-213214



B-411

218 Təbii zonalar

xəritəsini oxuyur




təqdim edir

B-411422

İnf323


sxemini qurur

218 Bioloji

ehtiyatlara dair


CƏMİYYƏT



25



İnf331

311 Əhalinin

regionlar uumlzrə


Uuml-t212




Uuml-t212





Uuml-t212




Uuml-t312


təhlil edir



A-t212


əhalinin sıx

məskunlaşdığı


A-t212

312Əhalinin təbii

artımına goumlrə


R 221

312 Topladığı



R 512

312 Əhalinin



edir

B422


sxemlər diaqramlar

hazırlayır




edir

A-t311

H-b211

İnf331



təhlil edir1

H-b211 212



edir

A-t311



təhlil edir

A-t311

A-t-312

321Oumllkələrini


qiymətləndirir

A-t211212

321 Beynəlxlq



qiymətləndirir

A-t212











qruplaşdırır

322Tarixi-coğrafi


qeyd edir

A-t211

322Siyasi

muumlnaqişələrin



edir




Uuml-t211



B411 T211

323 Duumlnya



təbii və iqtisadi


A-t211




qiymətləndirir

A-t211


səciyyəsini verir

A-t211

323 ETİ-nin


sahəvi strukturuna





təqdimatlar edir

Uuml-t212

324Mənimsəmə


324 Duumlnya






324ETİ-nin



26


təsvir edir

H-b231


edir

A-t212


qurur







hazırlayır

B421 H-b112

325 Təbiətdən



nomeklaturasını


B421 K421

H-b112 İnf322

325 Ekoloji

problemlərin insan


edir

B421422

K421

H-b112



qiymətləndirir

B411421

K421

H-b112

325 Qlobal ekoloji

problemlərin

yaranmasında

antropogen təsirin


B421

K421

Uuml-

t511512513




proqnozlaşdırır

B421422

A-t312

K421

Uuml-t312



B- biologiya

F-Fizika

H-b- Həyat bilgisi

K-Kimya



Riy-Riyaziyyat


İnf-İnformatika

27













İKT-dən istifadə


























28







Şagirdlər



etmək











etmək




etmək



qorumaq


inkişaf etdirmək






















29












qalmamalıdır





















yaradır




etdirir


nail olur







30











edilir





















METOD Uumlsullar

1 Beyin həmləsi


(Brainstorming)

o BİBOuml (KWL)


o Klaster (Cluster)




o Sinektika

2 Muumlzakirələr



31


o Klassik dialoq




3 Rollu oyunlar





4 Prezentasiyalar



o Esse (Esse)

5 Tədqiqatın

aparılması













proseslərinin


metodlar




yaradılmasıraquo


oyun-yarış



proseslərinin


metodlar





8 Yaradıcılığa












32

o Sinektika








o laquoMozaikaraquo



11 Fəallaşdırma




















hissəsidir















33


vermək olar














(cədvəl)







nədir






ayrılır



moumlvcuddur


etmək olar





boumlyuumlkduumlr




əlaqədardır



nə olur





34
























etdirir






















35











siyahiləşdirir
















Platforma


malikdir

-Səthi hamar olur




vardır

Geosinklinal

Platformalar






səbəbi nədir



Platformalar


zəiflədirekzogen



uyğun gəlir




36

-səthi nahamardır



vardır


deyil


uyğun gəlir və s

bilərmi

Geosinklinallar




səbəbi nədir




suumlruumlr

Geosinklinallar




olmayan zonalardır






Kublaşdırma









yazılır







aparılmalıdır



təhlili













37


ibarətdir
















araşdırmalıdır





olmalıdırlar






















verilir

38

















Şaxələndirmə






















10 dəqiqə)







39








İNSERT













Venn diaqramı




XƏZƏR

DƏNİZi

Əsrin

muqavil

əsi

neft

qız


Ccedilıraq


Russiya

Qazaxstan

yanacaq-energetika

sənayesi

40









































41



bilər)





























verir













42






Standartlar Tədris


Saat

211 Yerin daxili

quruluşunun

relyefini və

orada baş verən

hadisə və

prosesləri təsvir

edir

Yer qabığı

və litosfer



Fiz111211

H-b111



1


verən tektonik

hərəkətlər

Tektonik xəritə


1



vərəqləri

1

212 İri relyef



4 Vulkanlar İsti





edən suxurlar

Fiziki xəritə


1

6 Faydalı



onun hasilatı

Fiziki xəritə


1



proseslər

Fiziki xəritə


1



1



1

10 Okean dibinin

relyefi




vahidi


213 İqlim


iqlim

ehtiyatlarından

istifadəyə dair

təqdimatlar edir

214 İqlim

Atm

osf

er



əhəmiyyəti

dərslik iş

vərəqləri

1

43


əsasən

hesablamalar

aparır



dərslik iş

vərəqləri

1

3 Atmosfer təzyiqi



yaranan atmosfer

hadisələri

Dərslik iş

vərəqləri

şəkillər

1



Yağıntılar

Dərslik iş

vərəqləri

1


Dərslik iş

vərəqləri

1 s




bull Moumlvzu

bull Standart


bull İş forması

bull İş uumlsulu

bull Resurslar

















44


























başlayır


VI sinif

Moumlvzu Kuumllək










tapşırır

45

















əyilir







lakin hiss olunur

Enerji mənbəyidir


zərər vurur

Muumlxtəlif

istiqamətlərdən

axır Onsuz həyat

muumlmkuumln deyil

Yayda daha ccedilox

arzu olunur

Qədim yunanda

Borey allahıdır

Xuumlsusi cihazla



dağıdır

46



1İzah etmə




VII sinif











soyuq olur



bilsin




olanda havanın











yayda və qışda



İstiqamətlərini

dəyişən və ya


varmı












Sahəsi 180mlnkm2





106mlnkm2

47












Qiymətləndirmə

Dərəcələnmə


Səliqəli

işləməyib

rənglərdən


etməyib

sərhədləri




goumlstərməyib


rənglərin 1-2 ni

və sərhədləri

qarışdırıb



istifadə edib


goumlstərib









birləşdirir



48

VIII sinif









Dərsin gedişi


















Nəqliyyat

vasitələrinin

yaratdığı

ekoloji

problemlər

Bu

problemin

insana

təsiri

Bu problemin

təbiətə təsiri

Bu problemin


goumlstərməyib

49





proqramı

Nəticələri



Məişət

tullantıları


həlli yolları

















Qruplar


Nuumlmunələrlə

50

izah etmə

Şərh etmə

Təqdim etmə

Tapşırığı tam

və uyğun

yerinə yetirmə

Vaxt

Əməkdaşlıq

51



TƏBİƏT

VI SİNİF




COĞRAFİ MƏKAN

VI SİNİF





fərqləndirir



cəhətləri


ritmik proseslər



təqdim edir


nəticələri







Miqyas anlayışı

Miqyasdan istifadə





quumltblər


planşet pərgar

52
















edir


edilməsi







Kuumllək











termometr fluumlger



Suyun doumlvranı




Sudan istifadə




əlaqələndirir



şərh edir

Biosfer anlayışı



Biosfer torpaq


53



təqdim edir


Herbari kolleksiya


CƏMİYYƏT

VI SİNİF


təsvir edir



fərqləndirilməsi



qeyd edir


şəhər


muumlqayisə edir



oumllkələr




səciyyəsi










məhsul








Coğrafi məkan

VII SİNİF




dəyişikliklər



54














hesablamalar


ccedilalışmalar



















koordinatlar


TƏBİƏT

VII SİNİF






təsnifatı












edir


dəyişməsi




və doymamış hava

55


sahələri





dəyişməsi






xuumlsusiyyətləri







axarsız goumlllər




fərqləndirilməsi







Biosenoz


torpaq tipləri



Cəmiyyət

VII SİNİF


edir


və dili











təhlil edir


formaları







oumllkələri


56








formalaşması














Coğrafi məkan

VIII SİNİF


edir














qurşaq vaxtı


























57


Təbiət

VIII SİNİF





formaları












sirkulyasiyası
















hesablamalar

Promill exalot


edir





58


Coğrafi məkan

IX SİNİF


edir







sivilizasiyalar




muumlnasibət


Cəmiyyət

VIII SİNİF









aparır



edir









İEOuml İOOuml











sxeminin qurulması




təsirini izah edir




tələblər




ccedilirklənməsi

59




təsiri










həlli












uumlsulu punson





Təbiət

IX SİNİF







oxuyur





sinklinal fay




rolu

İqlim proqnozları



60



edir













qiymətləndirir


asılılığı




parklar







landşaftlar


Cəmiyyət

IX SİNİF




konsepsiyası




işsizlik













qeyd edir







prinsipləri



haqqı vergi




qanunauyğuluqları




sərgi

61


Coğrafi məkan

X SİNİF













fərziyyələr











enliklərin təyini









noumlvləri



proyeksiyalar







qiymətləndirir




strategiyaları







62



Təbiət

X SİNİF


proqnozlar verir


nəticələri


proqnozlar














iqlim tipləri


aparır


hesablanması







asılılığı









meylliyi hidroqraf


izah edir







63


Cəmiyyət

X SİNİF






fərqləndirilməsi




texnopolis


təqdim edir




tellurekratiya


qiymətləndirir
















muumlqayisəsi





sxemini qurur











Coğrafi məkan

XI SİNİF










64



əhəmiyyəti





təsiri



ixtisaslaşması






mənbələri










anomaliyalar







riyazi statistika


Təbiət

XI SİNİF



edir



qanunauyğunluğu



təhlil edilməsi







proqnozlaşdıması




tullantılar

65




hazırlayır





təsiri




muumlqavilələr




təhlili

Iqlim xəritələri






problemlər


kollektor-drenaj







təmizlənməsi


proqnozlar verir







tənəzzuumlluuml


aparır

Ərzaq problemi






Cəmiyyət

XI SİNİF







66


hazırlayır

















diniturizm



edir




fərqləndirilməsi




























67

TESAURUS





sənəddir





məcmusudur





hissəsidir




























68






























edilməsidir
















69















































70





















əmələ gəlir


noumlqtəsidir























71





yanlış idi












bilər














dağılmasıdır






ərazilərdir



72

RESURSLAR









6 Telluri


8 Ayın modeli


10 Vulkan modeli



13 Termometr

14 Menzula

15 Planşet

16 Kompas

17 Barometr-anoroid

18 Nivelir

19 Qnomon

20 Anonometr

21 hiqrometr

22 Ruletka


24 Eklemetr


26 Vizir xətkeşi

27 Transportir

28 Teodolit

29 Blok-dioqramlar

30 Karto-sxemlər

31 Atlaslar



34 Kompyuter

35 Proyektor




39 Herbarilər

40 Marker

73

41 Flipccedilat


43 Fluger


45 MIMIO loumlvhə

74

















Pedaqogika 2004










səh







səh



75

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan ...

Documents

Transcript of Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan ...