Ayçiçeği Yetiştiriciliği

8/7/2019 Ayiei Yetitiricilii

1/19

T.C.TARIM VE KYLER BAKANLII

TARIMSAL ARATIRMALAR GENELMDRL

TRAKYA TARIMSAL ARATIRMA ENSTTSMDRL

AYEYETTRCL

Dr. Sami SZER Ziraat Yksek Mhendisi

P.K.: 16

2100-EDRNETel: 0 284 2358180-82-83

Fax: 0 284 2358210

[email protected]
http://www.ttae.gov.tr/personel/per_samisuzer.htmhttp://www.ttae.gov.tr/personel/per_samisuzer.htmhttp://www.ttae.gov.tr/personel/per_samisuzer.htm


2/19

1. GR

Ayiei (Helianthus annuusL.), gnmzn en nemli ya bitkilerinden biridir.Ayiei ya yemeklik kalitesi ynnden tercih edilen bitkisel yalar arasnda ilk sray

almaktadr. Dolaysyla Dnya da birok lkede ekonomik dzeyde tarm yaplmaktadr.Yurdumuzda da yllara gre deimekle beraber yaklak 550-600.000 hektar arasndaayiei ekilmektedir. Trkiye deki ayiei ekili alanlarnn %73 Trakya-Marmara,%13 Anadolu, %19u Karadeniz, %3 Ege ve %1i Dou ve Gneydou AnadoluBlgelerindedir.

lkemizde kii bana yaklak 18 kg civarnda bitkisel sv ya tketimi vardr. OysaAET lkelerinde kii bana yllk ya tketimi 24 kg civarndadr. lkemizdeki kii banaya tketimi AET lkelerine gre azolmasna ramen, yinede ya bitkileri retimiyetersizliinden her yl 300 bin tonun zerinde bitkisel ya ithalat yaplmaktadr.

Ayieinde retim alanlar hemen hemen en yksek snra dayanmtr. Bu nedenleartan nfusumuzun bitkisel yaihtiyacnn karlanmas, ncelikle reticilerimizin yksekverimli, hastalklara dayankl tohumluk kullanmas; uygun toprak ileme, gbreleme,tarmsal mcadele ve ekim nbeti yannda bilinli bir sulama yapmalar ile mmkndr. Dier kltr bitkilerinde olduu gibi ayieinde de tane ve ya verimini etkileyen ennemli faktrlerden birisi toprakta kk derinliinde bitkilerin faydalanabilecei faydalrutubetin bulunup bulunmamasdr. Ayiei bitkisi kazk kk yaps ile kuraa toleransl birbitkikabul edilse de yazlk bir bitki olmas ve bu mevsimde de yeterince ya dmemesisonucu oluan kuraklk dekardan alnan verimi olduka drmektedir.

Ortalama yllk ya 500 mm ve daha ok olan yerlerde sulamaya gerek duyulmadanda ayiei tarmnda bitkisel retim yaplabilmektedir. Bitkinin yetime dneminde topraktabelli miktarda suya ihtiya vardr. Bu su topraa genellikle yalarla dmektedir. Yalarla

topraa den su yeterli olduu srece sulamaya gerek yoktur. Fakat ayiei yetimedneminde toprakta su yetersiz olursa, hedeflenen yksekverimin alnabilmesi iin suihtiyacnn sulama yolu ile karlanmas gerekmektedir.

Ayiei tarm yaplan blgelerimizde yetime dneminde yeterince ya dmemesisonucu kuraklk zarar sonucu nemli lde verim dkl grlmektedir. Bu gibikuraklk grlen tarm alanlarnda ayiei reticilerinin sulama imkanlar olduunda,tarlalarn sulamalar halinde hem dekardan aldklar rn miktar, hem de danelerdeki yamiktar nemli oranda artmaktadr. Yaplan baz aratrmalar sonucunda kurak koullardaortalama 150-160 kg/da dane verimi alnrken, ayiei tarlas birdefada sulandnda 225-250 kg/da, iki kez sulandnda 275-300 kg/da ve kez sulandnda yaklak 350-400 kg/darn alnabilecei belirlenmitir.

2. AYENN TOPRAK VE KLM STEKLER

Ayiei yetiecei toprak tipi ynnden ok seici olmamasna ramen organikmaddece zengin, derin ve su tutma kapasitesi iyi topraklarda yksek verim potansiyelinesahiptir. Kumsal topraklardan ar yapdaki killi topraklara kadar her trl iyi drenajsalanm topraklarda tarm yaplabilmektedir. Ayieinin tuzlulua kar tolerans azdr.Tuzlu topraklarda yetitirilen ayieinin tohumlarnn yzde yanda azalmalar grlmtr.Ayrca ayiei yetiecek toprakta %1-2 dzeyinde bulunacak tuz konsantrasyonununimlenmeyi nemli oranlarda drd belirlenmitir. Ayiei, asitlii (pH) 6.0 ile 7.2arasnda olan topraklarda en iyi yetiir.

Ayiei yksek ve dk scaklklara gelime dnemine bal olarak olduka

toleransldr. Tohumlarnn en iyi imlenebilmesi iin 8-10o

C lik toprak scakl gerekir.Ayiei bitkisi fideleri kotiledon devresinde -4 oC scakla dayanabilir. Ayiei iin en iyi


3/19

yetime scaklklar 21 ile 24 oC arasdr. Genellikle vegetatif dnemde serin, generatifdnemde ise ak ve gneli havalar ister. Ayiei bitkisi kazk kk yapsna sahip olduuiin dier tarla rnlerine gre kuraa olduka toleransldr. Yetime srecinde yalarnsalayaca veya sulama ile topraa verilecek 450 mm dolaynda su en iyi verimi alabilmekiin yeterlidir.

Ayiei yapraklarnn heliotropik (a ynelme) zellii nedeniyle fotosentez iinihtiya duyduu rahatlkla alabilir. Bu a ynelme zelliinden dolay ayieineTrakya ve Marmara Blgesinde gnebakan veya gndnd denilmektedir.

2.1. Sonbahar Toprak lemesiAyiei tarmnda topra ilemenin amac, iyi bir tohum yata hazrlamak, n

bitkiden kalan sap artklarn gmmek, topra havalandrmak, yabanc otlar yok ederektoprakta depolanan suyu artrmaktr.

Bu amala, n bitkinin hasadndan sonra ayiei ekimi dnlen tarla soklu pullukile 20-25 santim derinlikte srlmelidir. Bu ilk srm her yl farkl derinlikte yaplrsa pulluktaban olumas nlenir (Resim 1).

Resim 1. n bitki hasadndan sonra hububat anznn srm.

lk srmden sonra, den yalar nedeniyle tarlada nemli bir otlanma grlrse, bu

otlar kltivatr (kazaya) ile topra 10-15 santim derinlikte ileyerek yok edilmelidir.

2.2. lkbahar Toprak lemesi

Ayiei dzgn bir k iin nemli bir tohum yata ister. Bunu salamak iinlkbaharda toprak tava geldiinde tarla nce kltivatr (kazaya), sonra diskaro, trmk veyayayl trmk ile 10-15 santim derinlikte ileyerek ekime hazr hale getirilir (Resim 2 ve 3).lkbahar da toprak nem ve tavnn kaybna yol aabilecek soklu pulluk ile srmdenkanlmaldr.


4/19

Resim 2. lkbaharda kazaya ile toprak ilemesi.

Resim 3. lkbaharda diskaro ile tarla toprandakikeseklerin krlmas.

3. EKM ZAMANI

Ekim zaman toprak ss ile yakndan ilgilidir. imlenmenin iyi olabilmesi iin toprakss en az 8-10 oColmaldr. Bundan daha yksek scaklkta tohumlarn imlenme ve kdaha hzl olur. Blgelerimizin iklim durumu dikkate alndnda ayiei ekim zaman Ege,Gneydou Anadolu Blgelerinde Mart, Marmara, Orta Anadolu ve Karadeniz BlgelerindeNisan, Dou Anadolu Blgesinde Mays aydr. O yln iklim durumu da ekim zamannbelirlemede kukusuz nemlidir. Ayiei ekimi, kuru artlarda yaplacak bir retimde iklimebal olarak olabildiince erken yaplmaldr. Erken ekimler, ayieinin K ve lkbaharyalarndan daha iyi yararlanmasn salar.

4. TOHUMLUK Ayiei tarmnda tohumluun nemi byktr. 1980 li yllarda daha nce

retilmekte olan ak tozlanan eitin (Vniimk-8931) yerini hzla hibrid (melez) ayieieitleri almtr. Son yllarda ya oran yksek, yanda oleik ve linoleik asit oranlar yksekeitler reticilerin hizmetine sunulmutur. lkemizin Trakya gibi baz blgelerinde ayieiretiminde byk sorun olan oroban (Orobance cumana) parazitinin bugn iin grlena,b,c,d,e,f rklarna dayankl eitler slah almalar sonucu retime alnmtr. Ayrcagenetik almalar sonucu orobana ve yabanc otlara kar mcadelede imidaziolin (IMI)grubu imazofil herbisetlere dayankl ayiei eitleri gelitirilmitir.

reticiler blgelerine uyan, yksek verimli ayiei tohumluklarn gerek kamu ve gereksezel sektr tohumculuk kurulularndan temin edebilirler. reticiler bu tohumlarn seimindeu noktalara dikkat etmelidirler.

a) Her yl ayiei reticileri mutlaka sertifikal yeni tohumluk ekmelidirler. b) Ekilecek tohumluklarn temiz, imlenme oran ve k gc yksek olmaldr. c) Oraban(verem otu) grlen tarlalarda verim dklne neden olmamak iin,

bu parazite dayankl ayiei tohumluu tercih etmeli veya imi grubu ayieiekerek kimyasal mcadele yaplmaldr.

d) Ekilecek eit eer mildiyye (kse hastal) kar hassasve ilasz ise mutlakabu hastala kar ekimden nce tohum ilalamas yaplmaldr.

5. EKM EKLAyiei ekiminde hassas haval (pnomatik) mibzerler kullanlmaktadr. Bu tip haval

ekim makineleri kullanldnda sra aras, sra zeri ve ekim derinlii kolaylkla

ayarlanabilmekte, sra zerindeki bitkileri seyreltme (tekleme) ilemi


5/19


6/19

Resim 5. Ayieinde makineli ara apas.

7. SULAMA

7.1. Ayieinde Sulama ZamanlarAyiei ekim dneminde toprakta yeterince rutubet yok ise bir k sulamasyaplabilir. Eer ktan sonraki erken gelime dneminde de tarla topranda faydal suazalrsa, kurakl duymaya balayan bitkiler solgunluk belirtileri gstereceinden yaklak15-20 gn aralarla 1-2 sulama yaplabilir. Sulama aralnn hesaplanmasnda l, tarlatopranda bulunan rutubeti solma noktasna drmeden, topraktaki faydal su %50 yeindiinde hemen tarla su kapasitesine gelecek miktarda su verilmesidir. Ayiei iin ennemli sulama zamanlar

7.1.1. Sulama Suyu Yeterli Olduundaa) lk Tabla Oluumu:Ekimden ortalama 50-55 gn sonra tabla oluumu (yldz

tabladevresi) balamaktadr. Bitkinin byme ucu tablay oluturmak zere son yaprakhizasndan hafif ykselerek genilemeye balad, byme ucunun be santimetre apnda birtablaya dnt zaman tabla oluumu balangcdr. Bu dnemde ayieinin suya okihtiyac olduundan sulama yaplmas gerekir.

b) ieklenme Balangc: Tabla evresinde iki sradan oluan yalanc ieklergrldkten sonra, sra asl ieklere gelmektedir. Sz konusu bu devre ieklenme balangcolarak kabul edilmektedir. Yldz tabla oluumundan yaklak 15 gn sonraya rastlayan buzamanda da ayieinin su ihtiyac yine ok yksektir (Resim 6).

Resim 6. Ayieinde ieklenme balangc.


7/19

c) Danelerde St Olumu Balangc: Tabla zerindeki daneler,iki parmak arasndaskldnda ilerinin beyaz st grnm ald bu dnemde de ayieini sulamak gerekir.Bu da yaklak ieklenme balangcndan 15 gn sonraya rastlamaktadr (Resim 7).

Resim 7. Ayiei st olum dnemi.

7.1.2. Sulama Suyu Yetersiz OlduundaZorunlu hallerde sulama suyunda ksnt yapmak gerekirse bir defa ieklenme

balangcnda yeterli bir sulama yaplabilecei gibi, tabla teekkl ve st olum dnemlerindede az miktarda kstl olan su ile sulama yaplabilir. zellikle ieklenme dneminde sulamaimkan olan yerlerde yeterli bir sulama yaplmas dekardan istenen rn artn salamasasndan ok byk nem tamaktadr (Resim 8).

Resim 8. Ayieinde ieklenme dnemi.

7.2. Ayiei Tarmnda Sulama YntemleriAyiei tarlalar yamurlama ve kark sulamas yntemlerinden faydalanlarak

sulanabilir. k iin ve erken gelime dneminde bitkiler 40-50 cm oluncaya kadaryamurlama yntemi, ieklenme ncesi ve sonras dnemlerde bitkiler boylandndayaplacak sulamalar da ise kark yntemi tercih edilmelidir. Kark yntemiyle sulamayaplacak tarlalarda ayiei bitkileri daha 25-30 cm iken sra aralarndan kazayageirilerekkarklar almaldr. 7.3. Ayiei Tarmnda Baarl Bir Sulama Yaplmasnda Dikkat Edilecek

Esaslar- Sulu tarm yaplacaktarla topra pullukve benzeri aletlerle Sonbahar mevsiminde

derin ilenmelidir.


8/19

- Yetitirilecek ayiei bitkisi belli aralklarla ve yeteri kadar sulanmaldr. Sulamaaralnn hesaplanmasnda l, toprak suyunun hibir zaman srekli solma noktasnainmemesidir. Genellikle topraktaki faydal su %50 ye dtnde tarla su kapasitesinegelecek miktarda sulama yaplmaldr.

- Eimli tarm arazilerinde eime dik ekim yaplmaldr. Bylece ekim sralar

(karklar) eime dik olacaktr. - Sulamadan nce ayiei sralar arasnda daha bitkiler 25-30 cm boyunda iken kazaya ile karklar oluturulmaldr.

- Karklara eit su verebilmek iin sifon tr aletler kullanlmaldr.- Ayiei tarlasnn sulanmas srasnda suyun toprakta kk derinliine kadar

ulap ulamad bir demir ubuk ile kontrol edilmelidir. - Sulama suyunun tarlann her tarafnda mtecanis olarak ayiei bitkilerinin

kklerine kadar ulamas salanmaldr.- Tarlann toprak yaps ve uzunluu dikkate alnarak sulama sresi iyi

ayarlanmaldr. - Sulu tarm yaplan topraklarda organik madde abuk tkenir, topran fiziksel yaps

da bozulur. Bu nedenle sulu tarm alanlarnn toprak yapsn organik madde ynndenkorumak iin ahr gbresi veya yeil gbre kullanlmas ok faydal olmaktadr.

- Sulanan tarm alanlar toprak hazrl srasnda ok iyi tesviye edilmeli, sulamasuyunun tarlada gllenmesine olanak verilmemelidir. Gllenme durumunda en ksa zamandafazla su drene edilmelidir. Aksi takdirde gllenen su bitki kklerinin yeterincehavaalamamas sonucu lmesine veya gelimenin gerileyerek bitkilerin sararp solmasna nedenolmaktadr.

- Sulama suyunun kalitesinin iyi olmasna dikkat edilmelidir. ok tuzlu, sanayi atklarile kirli sular sulama iin uygun deildir. Szkonusu elverili olmayan bu sularla sulamayaplrsa tarlalarn oraklamasna neden olunabilir.

- Uzun sreli gllendirilerek yaplan sulamalarda da zellikle drenaj bozuk tarmarazilerinde tuzlulama abuk olmaktadr. Bu nedenle gllendirilerek yaplan sulamalardankanlmaldr. 8. GBRELEME8.1. Ayiei Tarmnda Kuruda ve Suluda Kullanlacak Gbre Dozlar

ncelikle en doru bir gbreleme iin topraklarn analiz yaptrlmas arttr. Genel birbilgi vermek amacyla ayiei retiminde yeterli ve dengeli bir gbreleme iin kuru koullarda uygulanabilecek gbre form ve dozlarnn eitli seenekleri aada izelge 3debelirtilmitir. Azotlu, fosforlu ve potasl gbrelerin tamam ilkbaharda ilk toprak ilemesindenncetarlaya santrifjl gbre datma makinesi ile saarak verilip arkasndan kaz aya ile

ekim derinliine kartrlabilecei gibi ekimde tarlaya kombine ekim makinesi ile de bandatohumun 5 cm sana (veya soluna) ve altna gelecek ekilde verilebilir. Azotlu gbrelerintamam ekimle birlikte verilebilecei gibi yars ekimle, dier yars da ara apasndan ncesra aralarna, bitkilerin yaprak ve byme noktalarnda kalmayacak ekilde uygulanabilir.Ayrca bitki yapraklarn gbrenin yakmamas iin sulama yaparken veya yamur iselerkenyapraklar ya olacandan kesinlikle azotlu gbre uygulanmamaldr.

8.2. Azotlu Gbrelerreticilerin en fazla kulland azotlu gbreler, amonyum slfat (%21 N), re (%46 N)

ve amonyum nitrat (% 26 N) dr. Bu gbrelerin tm bitkinin ihtiyac olan azotusalamalarna karn zellikleri gerei toprak asitliini ntrletirmek iin tuzlu veya alkali

topraklarda amonyum slfat ekim ncesi veya ekimde tercih edilmeli, dier ntr veya asit


9/19

karakterli topraklarda ise re veya amonyum nitrat kullanlmaldr. Azotlu gbreler topraktandeiik yollarla kayba uradndan her yl mutlaka topraa verilmesi gerekir.

Ayiei bitkisinden dekardan en yksek dane verimi alabilmek iin yaplan gbredenemeleri sonucunda saf madde olarak kuru koullarda 8 kg/da, sulu koullarda 10 kg/daazot yeterli olmaktadr. Bu konuda sz konusu bu azotlu gbre dozlar, gbreye verilen para

ve tarladan alnan rnn geliri olarak ekonomik adan deerlendirilip en ekonomik dozreticiye nerilmektedir.

izelge 3 Ayiei retiminde kuru ve sulu koullarda topraa uygulanabilecekgbre form ve dozlarndan baz seenekler.

SeenekNo

Gbre Formu Uygulanabilecek Gbre Miktarlar (kg/da)KURUDA SULUDA

1 - Amonyum Slfat (%21)- Triple Sperfosfat (%43-46) veya

35-4015-20

40-4515-20

2 - Amonyum Nitrat (%26)- Triple Sperfosfat (%43-46) veya

30-3515-20

35-4015-20

3 - re (%45-46)- Triple Sperfosfat(%43-46) veya

16-18

15-2018-22

15-204 20-20-0 veya 30-35 35-405 15-15-15

- Amonyum Slfat (%21 N)- T. Sperfosfat (% 43 - % 46)

30-35105

35-4010-15

5

8.3. Fosforlu Gbreler Sadece fosfor iermesi ynnden ayiei tarmnda en ok kullanlan gbre triple

sperfosfat (% 43-46) tr. Eer toprak analizi sonucu bu gbreye ihtiya duyulursa tamamekim ncesi topraa verilip kartrlmaldr. Yaplan aratrmalarda saf olarak 7-8 kg/da

fosforun yani 15-18 kg/da triple fosfatn dekardan en yksek verimi almada yeterli olduugrlmtr. Topraa verilen fosforun bitkiler tarafndan alnmayan ksm topraktabirikmektedir. Dier bir deyile yamur sular ile fosforun topraktan ykanmas ok azolmaktadr. Bu nedenle toprak analizi yaptrmadan her yl gereksiz fosforlu gbrekullanmndan ve gereksiz masraftan kanlmaldr.

8.4. Potasyumlu GbrelerGenelde Trkiye topraklar potasyum besin maddesi asndan zengindir. Bu nedenle

toprak analizleri sonucu tavsiye edilmedike potasyumlu gbre kullanmaya gerek yoktur.Eer toprakta potasyuma gerek duyulursa potasyum slfat (%50K2O) gbresinden toprakanalizi sonucuna gre ekim ncesi veya ekimle birlikte gbreleme yaplabilir.

8.5. Kompoze Gbreler

Kompoze gbreler azot, fosfor ve potasyumun belli oranlarda kartrlmasndanyaplmtr. Trkiye de en ok kullanlan kompoze gbreler; 20200, 18460, 26130 ve151515 tir. Burada kompoze gbre ierisinde birinci rakam azot, ikinci rakam fosfor venc rakam ise potasyum miktarn % olarak ifade etmektedir. zellikle ayiei tarmndatopramzn fosfora ihtiyac varsa 20200 gbresi ekim ncesi veya ekimle birlikte dekara 30-35 kg olmak zere kullanlabilir. Yalnz kompoze gbrelerin her yl kullanlmas sonucu bazretici tarlalarnda fosfor birikimi olmaktadr. Bu nedenle toprak analizi sonucunda fosforlugbreye ihtiya yok ise kompoze gbreler yerine dier azotlu gbrelerin kullanlmas gerekretici ve gerekse lkemiz asndan daha ekonomik ve verimli olacaktr.


10/19

8.6. Yaprak GbreleriYaprak gbreleri, son yllarda lkemizde de tarla tarmnda kullanlmaya balanmtr.

ounlukla sv olarak pazara sunulan yaprak gbreleri ierisinde bir veya birden fazla besinmaddesi elementi bulunmaktadr. Bitkinin yetime dneminde tarla toprandamolibden,

inko gibi baz mikro besin maddelerinin noksanl grlebilir. Sz konusu bu besinmaddelerinin ayiei kkleri ile yeterince topraktan alm mmkn olmayacandanbitkilerde gelime gerilii, yaprak renklerinde sararma ve morarmalar grlebilir. Besinmaddesi noksanlndan emin olunan ayiei tarlalarna, Bakanlk kullanm iznine sahipihtiya duyulan besin maddesi noksanln karlayacak yaprak gbreleri temin edilerek,kullanma talimatna gre doru oranda su ile kartrlarak uygun bir plverizatrleverilmelidir. Tavsiye edilen yaprak gbresinin uygun dozunu, akam zeri gnein yakcolmad saatlerde uygulanmas bitkide yanmalar nler.

Yaprak gbrelerini tek bana, ayiei tarmnda ekim ncesi ve makineli apa ncesisra arasna verilen mineral gbrelere alternatif olarak kullanmak dekardan istenen verimartn kesinlikle salamaz. Unutulmamaldr ki bitkinin esas besin maddesi ve su almas ile

toprakta dik durmasn salayan kkleridir. Dolaysyla normal koullar altnda bitki doalolarak topraktan besin maddelerini almaktadr. Ancak toprakta bitki yetime dneminde bazbitki besin maddelerinin noksanl grlrse, fotosentez organ olan yapraktan bitkiyezorunlu olarak uygun bir yaprak gbresi ile noksan olan besin maddesi verilebilir.

9. MNAVEBE (Ekim Nbeti)Tarm yaplan alanlarda ayn bitkinin ayn tarlaya st ste ekilmesi topran

fakirlemesine ve o bitkinin hastalklarnn artmasna neden olur. Bu nedenle ayieindenyksek verim alabilmek iin mutlaka mnavebe yaplmaldr. Ayieinin girecei bazmnavebe modelleri u ekilde olabilir

1. Model: Buday +Ayiei + Fi + Msr2. Model: eker Pancar + Ayiei + Buday + Fi3. Model: eltik + Ayiei + Kavun-karpuz + Pamuk4. Model: Pamuk + Buday + Ayiei + Baklagil

10. AYE TARIMINDA YABANCI OT MCADELESYabanc ot mcadelesi ayiei yetime devresinin ilk aynda ok nem tar ve

yaplmas % 20-30 orannda daha fazla verim alnmasn salayabilir. Hzl gelimeyeteneine sahip yabanc otlar zellikle ilk gelime devresinde faydal tarla alann kaplayarakayiei bitkisinin gelimesini engelleyerek ve bitki besin maddelerine ortak olarak nemlioranda zarar yaparlar.Ayiei bitkisi 30-40 cm boyunda olduunda glge yaparak dier

yabanc otlarn gelimesini byk lde engellemektedir.Yabanc ot mcadelesi kltrel tedbirlerle, mekanik yollarla ve kimyasal yntemlerleyaplmaktadr.

10.1. Kltrel Yabanc Ot Mcadelesi- Ekimde yabanc ot tohumu bulundurmayan temiz tohumluk kullanlmaldr.- Mmkn olduunca ekim nbeti yaplmaldr. - Rizomlarla vegetatifolarak byyp gelien ayrk gibi otlarn toprak ilemesi

srasnda kullanlan aletlerle bir tarladan baka bir tarlaya tanmasengellenmelidir.

- Tarla snrlarndaki yabanc otlar ile de mcadele edilmelidir.

10.2. Mekanik Yolla Yabanc Ot Mcadelesi


11/19

- Sra aralarnn, ayiei bitkileri 25-30 cm olduunda kaz aya gibi ara apa makineleri ile ilenmesi, hem yabanc ot mcadelesi yaplmas asndan hem detoprakta bulunan kapilerite denilen buharlama borucuklarnn krlmas asndanoknemlidir (Resim 5).

- Eer i gc uygun ise makineli ara apasndan sonra sra zerinde kalan otlarn el

apas ile temizlenmesi gerekmektedir.10.3. Kimyasal Yolla Yabanc Ot Mcadelesi

- Ayiei tarmnda en ekonomik yabanc ot mcadelesi yabanc ot ilalar ileyaplr. Kimyasal mcadelede tarlada grlen yabanc ot trlerine gre seilenilalar kullanm zelliklerine gre ekim ncesi, ekim sonras veya k sonras uygulanabilir.

- Ayiei tarmnda ekim ncesi kullanlan ilalar topraa diskaro veya kaz aya ile 10-12 cm derinliinde iyice kartrlmaldr (Resim 9).

Resim 9. Ekim ncesi plverizatrle yabanc ot ilalamas.

- Ekim sonras k ncesi kullanlan yabanc ot ilalar tarla yzeyine atlr ve topraa kartrlmaz.

- k sonras kullanlan ilalarnn, yabanc otlarn 2-4 yaprak olduu kkdnemde kullanlmas ok etkili olmaktadr.

- Uygulamada ge kalnrsa ayiei bitkilerine zarar verebilecei gibi yabancotlar da iyi kontrol edilemez.

11. AYENDE TOHUM BALAMAAyiei ieklenme dneminde tozlanma (dllenme) iin eitinkendine

tozlanmasnn az veya ok olmasna bal olarak yksek oranda bal arlarna ihtiya duyar(Resim 10). Bu nedenle ieklenme dnemindeki sre de ayiei retim tarlalar yaknndaar kovan bulunmas tablalardaki dllenme yetersizliinden ileri gelen bo dane orannazaltr. Bal arlarnn ayieinin dllenmesindeki pay %90nn zerindedir.


12/19

Resim 10. Ayieinin ieklenme dnemi.

12. AYENN NEML HASTALIKLARI VE MCADELES12.1. Ayiei MildiysAyieinin en nemli mantari hastalklarndan biridir. Etmeni Plasmopora helianthi

Novattr. Bu hastala, erken devrede yakalanan ayiei bitkileri normal geliemez, bodurkalr. Hasta bitki yapraklarnda sararma ve alt ksmnda beyaz ve alt ksmnda beyaz tozeklinde sporlar grlr (Resim 11).

Resim 11. Ayiei Mildiys (Kse hastal)Mildiynnbulamas, genellikle tohumdan, topraktaki bitki artklarndan olur.

Bulak ve taban suyu yksek tarlalarda, hastalk yksek oranda grldnde tekrar ikinciyeekim yaplmas gerekebilir.

Mcadelesi, bu hastala dayankl eitlerin ekilmeli; hassas eitlerde ise tohumuekmeden nce kesinlikle metalaxyl etken maddeli fungusitlerle tohum ilalamas yaplmasile olur. Kltrel olarak mcadelesi ise hastalkl bitki artklarn tarladan uzaklatrmak veekim nbeti yntemi ile mmkndr.

12.2.SolgunlukBu hastala yol aan etmenlerden birincisi Sclerotinia sclerotiorum(lib) dr. Genel

olarak kk boaz rkl biiminde grlr. Hastalk, bitki kklerini toprakta kmrmssclerotlar ile,bitki sap ve tablalarn ise toprak yzeyinde imlenen askosporlar ile enfekteeder (Resim 12).


13/19

Resim 12. Sclerotiniakk rkl,solgunluu.

Dier bir solgunluk hastalna da Verticillium dahlieKlebahneden olur. ieklenmedneminde st yapraklarda aniden solma, sararma ve damar iinde siyah lekelerin grlmesiile belirlenir (Resim 13).

Resim 13. Verticillumsolgunluu.

Mcadelesi, her iki etmenin neden olduu bu solgunluk hastalklar ile mcadeledebu hastalklarn grlmedii bitkilerle ekim nbeti, dayankl veya toleransl eitlerinekilmesi nerilir. Ayrca hastalkl bitkilerin tarladan kkleri ile birlikte uzaklatrlmas veyaklmas yararldr.

12. 3. Ayiei PasBu hastaln etmeni, Puccinia helianthischw. nidir. Genellikle ge ekim yaplan

ayiei tarlalarnda ieklenme dneminden sonra grlmektedir. Pas pstlleri nceyapran alt yzeyini sonra tm yaprak yzeyini kaplar.

Mcadelesi,pasa kar dayankl eitlerekmek yannda ekim nbeti ve erken ekimyapmak ile mmkndr (Resim 14).


14/19

Resim 14. Ayiei yaprak pas.

12.4.Ayiei Yaprak LekeleriAyieinde bir ok yaprak lekesi hastal etmeni vardr. En yaygn olanlar Septoria

sp. ve Alternaria sp. dir. Septoria daha ok bitkinin erken devrelerinde grlrken,alternaria ise gelime dnemini ierisinde her zaman koullar uygun olduunda grlebilir.

Mcadelesi, dayankl eitlerin ekimi ile yaplmaktadr.

12.5. Dier Ayiei HastalklarBu hastalklar, bata kmrms rme, Macrophomina Phseoli(Maubl.), Phoma

oleracea var., Helianhi-tuberosisacc., Phomopsis sap Botrytis ve Rhizopus dur. Baz kurakyllarda bitki saplarnda Macrophomina (kmrms rme), rutubet oran yksek yerlerdede Botrytis ve Rhizopustabla rklkleri grlebilmektedir (Resim 15).

Resim 15. Rhizopus, tabla rkl.

Mcadelesi,dayankl eit ekimi yannda uygun ekim nbeti ve hastalk iermeyentohumluk ve tarla ile mmkndr.

13. AYENN NEML ZARARLILARI VE MCADELES13.1.Makasl Bcek(Lethrus brachiicollisFairm)Daha ok ayieinin k, imlenme dneminde zarar yapar. Fideleri toprak

stnden yiyerek keser (Resim 16).Mcadelesi,tarladan yabanc otlar uzaklatrmak, derin srm ve uygun insektisit ile

tohumlarn ve toprak yzeyinin ilalanmas ile mmkndr.


15/19

Resim 16. Makasl Bcek (Lethrus brachiicollis Fairm)

13.2. ayr Trtl(Loxastege sticticalis(L)Bitkinin yaprak ve tomurcuklarn yiyerek nemli zarar yapt yllar olmaktadr

(Resim 17).

Mcadelesi, ayiei ekilecek tarlada Sonbaharda derin toprak ileme, yabanc otlartarladan uzaklatrma ve bu zararl grldnde uygun insektisitlerle ilalamak ile olur.

Resim 17.ayr Trtl (Loxastege sticticalis).

13.3. Bozkurt(Agrotis sp.)Bitkilerin k sonras kk fideciklerini toprak altndan yiyip keserek nemli

zararlar yapabilmektedir (Resim 18).Mcadelesi, ekim ncesi ekilecek ayiei tohumlarn ekimden nce uygun bir

insektisitle ilalamak; ayiei k yaptktan sonra grldnde yzey ilamas yapmak ilemmkndr.

Resim18. Ayiei fidelerinde bozkurt (Agrotis sp) zarar.


16/19

13.4.Dier Ayiei Zararllar Dier ayiei zararllar zellikle gbreli yerlerde ve eltik yerlerinde danaburnu

(Gryllotolpasp.), yeil kurt (Heliothusspp.) ve izgili yaprak kurdu (Spodoptera exigusHlon)dur (Resim 19).

Mcadelesi,tarla kontrolleri sonucu grldnde uygun insektisitlerle danaburnunda zehirli kepek ile,genelde dier zararllarda ise tarla ve bitki yzeyi ilalamas ileyaplr.

Resim 19.Danaburnu (Gryllotolpa sp.).

14. OROBAN (Verem Otu)

Oroban (Orobance cumana), dier adyla verem otu, lkemizde baz ayiei ekilialanlarnda sorun olan bir kk parazitidir (Resim 20). Besin maddesini ve suyunu tamamenayiei kklerine emelerini salarak karlar. Ayieinde grlen bu parazitin beten fazlark tespit edilmitir.

Resim 20. Ayiei kklerinde oroban (Orobance cumana) paraziti.

Orobana birok yerde verem otu da denilmektedir. Oroban parazitinin boyu 20-60cm arasnda, iek rengi genellikle mavi, mor veya beyaz olabilmektedir. Tohumlar okkk kahverengi renkte ve kapsller ierisinde bulunmaktadr. Bir oroban sapnda bulunankapsllerde milyonlarca tohum bulunmaktadr. Sz konusu bu parazit tohumlarnn yaplanaratrma sonucunda toprakta canlln 10-15 yl sreyle koruyabildii belirlenmitir.

Oroban ile bulak tarlalarda bu parazite kar hassas tohumluk ekilmise, ayieibitkilerinin kklerinde oroban ekimden 4-5 hafta sonra grlmeye balar. Sz konusu buparazit ieklenme ncesi yldz tabla oluum dneminden itibaren youn olarak toprak


17/19

yzne kar. ieklenme dneminde bir kkte youn olarak 50nin zerinde oroban sapgrlebilir. Kklerinde youn olarak oroban grlen bitkilerde boy ksalr, yapraklar vetablalar ok kk kalr. Dekardan alnan tane verimi ve ya verimi de olduka der.zellikle kurak yllarda orobann ayiei bitkisine zarar ok daha etkilidir.

McadelesiOroban ile bulak tarlalarda ayiei tarm yaplacaksa sz konusu bu

parazite kar dayankl tohumluun ekilmesi en kesin zmdr. Gerek kamu sektr vegerekse zel sektrde tohumculuk yapan kurulularda bu parazite kar dayankl hibridayiei eitleri gelitirmilerdir. Bu parazit ile kimyasal mcadelede mmkndr. IMIgrubu ayieklerinde tohumla birlikte verilen yabanc ot ilac tavsiye edilen zamanda vedozda kullanlrsa etkili olarak kullanlabilmektedir. Kltrel mcadelede ise st ste ayieiekiminden kanlarak buday, arpa, msr, pancar, eltik, pamuk veya baklagiller gibibitkilerle ekim nbetine gidilmelidir.

15. TOHUMLUK RETMAyiei yetitiriciliinde byk oranda hibrit tohumluklar kullanlmaktadr. Hibrit

tohumluklarn retimi kamu ve zel sektr Tarmsal Aratrma kurulular tarafndan

gerekletirilmektedir. Hibrit tohumluklarn elde edilmesinde verim, kalite ve hastalklaradayankllk asndan uygun ana ve baba hatlar kullanlmaktadr. Ana ebeveyni A(sitoplazmik erkek ksr) ve B (A hattnn idame ettiricisi) hatlar oluturmaktadr. Babaebeveyni ise R (restorer) hatt oluturmaktadr ve genellikle dllenmede uzun sre ve boliek vermesi iin dall olanlardan seilmektedir.

Hibrit ayiei ana hatt tohumluunun retiminde, 6 veya 8 sra A sitoplazmik ksrhatt, 2 sra da B idame ettirici hat ekilir. Dier ayiei ekililerinden en az 2 km uzaklkizolasyon mesafesine uyulur. Baba R restorer hatt da dier ayiei ekililerinden yineizolasyon mesafesi koullarna uyarak tek bana ekilmek kouluyla oaltlmaktadr.

Hibrit ayiei tohumluu retimi ekililerinde 6 veya 8 sra A sitoplazmik hatt ve 2sra R restorer baba hatt ekilir(Resim 21). Hibrittohumluk retimi yabanc tozlamayengellemek iin dier ayiei ekililerinden 2 km uzaklkta (izolasyon mesafesi) ekilmelidir.Ayiei ebeveyn hatlarn oaltlmasnda ieklenme sresince dllenmenin iyi olmas iinoran itibariyle 10 dekara 2 bal ars kovan bulundurulmaldr.

Farkl ebeveyn bitkilerin melezlemesi ile elde edilen tohumluklarda yksek hibritlikoran ve melez azmal tercih edilmektedir. Hibrit eitlerin tohumluklar ekildiinde tarladabitkilerde k, byme, ieklenme ve hasat olumuna gelme gibi gelimeler ayn zamandaolmaktadr. Mtecanis gelime hibrit eitlerde sulama, ilalama ve hasat zaman gibikonularda byk kolaylklar salamaktadr.

Resim 21. Tohumluk hibrit ayiei retim tarlas. 16. HASAT VE DEPOLAMA

Ayiei, havalarn scak veya yal gitmesine ve eidin erkencilik durumuna balolarak ieklenmeden 45 ile 60 gn sonra hasat olumuna gelir. Ayiei hasat olumuna


18/19

geldiinde bitkilerin sap, yaprak ve tablalar tamamen kuruyup kahverengine dnr. Hasatncesi ayiei tablalarndaki danelerinin rutubeti % 9.5i gememelidir. Rutubet yksekolduunda hasat edilen rnn kurutulmas gerekir. Ayrca hasadn fazla geciktirilmesi kuzararn ve tane dklmesini artrarak kayplara neden olabilir.

Ayiei hasadnda bierdver kayplarn azaltmak iin, uygun silindir hz, batr-

kontrobatr akl, vantilatr, elek ayarlar yaplmaldr. Hasatta bier dverin n tablasayarl olmal ve uygun ykseklikten zamannda hasat yaplmaldr (Resim 22).

Resim 22. Ayieinin bierdverle hasad. Fazla yksekten hasat yar yatk bitkilerin bierdverin n tablasna alnmasn

nleyerek ayiei tablas ve buna bal dane verim kaybna neden olabilir. Emniyetli birdepolama iin ayiei danelerinin rutubeti % 9.5i gememelidir.

17. SONUAyiei her ne kadar kuraa toleransl bir bitki ise de iddetli kuraklk nemli rn

kayplarna neden olur. Ayiei reticileri, sulama imkanna sahip iseler ayiei ekilitarlalarn zellikle kurak geen yllarda suladklar takdirde dekardan aldklar verimde kurakartlara gre %100 art salayabilirler. Sonu olarak, ayiei tarmnda iftilerimizin birimalandan daha yksek verim elde etmeleri ve kazanlarn artrmalar buraya kadar belirtilenyetitirme teknii esaslarn tam olarak uygulamalarna baldr. Ayiei tarm konusundadaha geni teknik bilgi almak isteyenler en yakn Tarm ve Kyileri Bakanlna balAratrma Enstitleri ile Tarml ve le Mdrlklerine bavurduklar takdirde kendilerineyardmc olunacaktr. RNNZ BOL VE KAZANCINIZ BEREKETL OLSUN.

18. YARARLANILAN KAYNAKLAR

Anonymous, 1989. 1988 Yl Sulama Sonular Deerlendirme Raporu. D.S.. Basm ve Foto Film letme Md. Anakara.Albut, S. 1992. Trakya Blgesinde Tarmsal Yap ve Sulama Sorunlar ve Bunlarn zm Olanaklar.

T.. Ziraat Fakltesi Dergisi. 1(2)89-96.Karaata, H. 1992. Ayiei Sulamas. Ky Hizmetleri Atatrk Aratrma Enstits Mdrl

Yaynlar. Genel Yayn No32, Blten No6. Szer, S. ve . Atakii. 1993. Yield Components of Sunflower Hybrids of Different Height. Helia,

Vol.16, Nr.18, p.p.35-40.Szer, S. 1993. Ayiei Tarmnda Baarl Olmann Yollar. Marmara da Tarm. Say5519-22.Szer, S. 1995. Ayiei Tarmnda Gbrelemenin nemi le Bitki Besin Maddelerinin

Noksanlklarnn Belirtileri. Marmara da Tarm. Say634-9.Szer, S. A.. Uludere. 1997. Effects of Nitrogen Phosphorus and potassium on the yield and yield

components of sunflower under irrigated conditions. Proceedinds of the Regional Workshop

of the International Potash Institute held at Bornova, zmir, Turkey, 26-30 May 1997. Page191- 201.Szer, S. 1998. Effect of different form of nitrogen fertilizers, rates and application times on sunflower


19/19

yield and yield components. Proceedings of 2'nd Balkan Symposium on Field Crops. Novisad, Yugoslavia, 16-20 June 1998.Volume 2 219-224.

Szer, S. 1998. Effect of different phosphorus rate and application time on sunflower seed yield and yield components. Helia, 21, Nr.28, p.p.117-124.

Szer, S. Ayiei Tarm. 2002. CNETARIM. Yl5, Say3938-41.Topraksu, 1981. Topraksu statistik Blteni 1980. Toprak Su Genel Mdrl.

Robinson, R.G. 1978. Production and Culture. Ed. J.F. Carter. Sunflower Science and Technology. Crop Science. Madison, WI 53711 USA. S89-143.Yakan, H. ve S. Kamburolu. 1989. Krklareli Koullarnda Ayieinin Su Tketimi. Krklareli

Atatrk Ara. Enst. Md. Genel Yayn No14, Rapor No10.

Ayçiçeği Yetiştiriciliği

Documents

Transcript of Ayçiçeği Yetiştiriciliği