การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอสรางแผนทเขตการปลกพชเศรษฐกจบางชนดบรเวณหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร

Application of Geographic Information System for Selected Commercial Crop Zonation Mapping in Nong Han Luang, Sakon Nakhon Province, Thailand

ภวดล โดยด1 และ สภาพร แหวะสอน1*

Puvadol Doydee 1 and Supaporn Waeson1*

บทคดยอ ระบบสารสนเทศภมศาสตรถกประยกตใชเพอแสดงและจดท าแผนทเขตการปลกพชเศรษฐกจบางชนด

บรเวณหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร ในป พ.ศ. 2553 ซงเปนปลาสด โดยน าเขาขอมลการใชประโยชนทดน (Land use) ซอนทบกบขอมลภาพถายดาวเทยม THEOS ในป พ.ศ. 2552 เพอสรางแผนทแสดงพนทการปลกพชเศรษฐกจและค านวณขนาดพนท ผลการศกษาพบเขตปลกพชเศรษฐกจจ านวน 5 พนท ไดแก 1) พนทปลกขาว มขนาด 19,030.15 เฮกตาร 2) พนทปลกออย มขนาด 5.91 เฮกตาร 3) พนทปลกมนส าปะหลง มขนาด 36.74 เฮกตาร 4) พนทปลกยางพารา มขนาด 225.47 เฮกตาร และ 5) พนทปลกปาลมน ามน มขนาด 1.70 เฮกตาร โดยพนททมการใชประโยชนมากทสด คอ พนทปลกขาว คดเปน 99.12% ของพนทปลกพชเศรษฐกจทงหมด ขณะทพนทปลกยางพารา พนทปลกมนส าปะหลง พนทปลกออย และพนทปลกปาลมน ามนคดเปน 0.65%, 0.19%, 0.03%และ 0.01% ตามล าดบ

ABSTRACT

Geographic Information System was applied as a tool to create and annotate thematic map of selected commercial crop Zonation in a year of 2010 case study at Nong Han Luang freshwater lake, Sakon Nakhon Province, Thailand. The spatial data of land use was selected and performed geo-referencing and overlay with satellite image of THEOS in a year of 2009. There were 5 types of commercial crop namely; 1) rice field with an area of 19030.15 hectares, 2) sugarcane zone with an area of 5.91 hectares, 3) cassava patch with an area of 36.74 hectares, 4) para rubber plantation with an area of 225.47 hectares and 5) oil palm zone with an area of 1.70 hectares. The biggest area of commercial crop was rice field which accounted for 99.12% while para rubber plantation, cassava patch, sugarcane zone and oil palm zone accounted for 0.65%, 0.19%, 0.03%และ 0.01% respectively.

Key Words: geographic information system, agricultural crop, zonation mapping, nong han luang *Corresponding author; e-mail address: sppw@outlook.co.th or puvadol.d@ku.ac.th 1คณะทรพยากรธรรมชาตและอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตเฉลมพระเกยรต จงหวดสกลนคร 47000 1 Faculty of Natural Resources and Agro-Industry, Kasetsart University, Sakon Nakhon Campus, Sakon Nakhon, 47000

ค าน า หนองหารหลวง จงหวดสกลนครเปนแหลงน าธรรมชาตทใหญทสดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปน

ทะเลสาบน าจดตงอยในเขตพนทอ าเภอเมองสกลนครและอ าเภอโพนนาแกว จงหวดสกลนคร (คร และสนทนา, 2536; ภวดล และคณะ, 2555) ทดนโดยรอบสวนใหญจะเปนพนทปลกขาว และมพนทการปลกพชเศรษฐกจอน ๆ ไดแก พนทปลกออย พนทปลกมนส าปะหลง พนทปลกยางพารา พนทปลกปาลมน ามน เปนตน เนองดวยมแหลงน าจากหนองหารหลวง ระบบชลประทานและอางเกบน าตาง ๆ ตามโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว กระจายอยดวยทวไปในบรเวณพนศกษา เชน โครงการชลประทานลมน าก าอนเนองมาจากพระราชด าร สอดคลองกบการส ารวจภาคสนามในชวงกลางป พ.ศ. 2557 พบวาพนทสวนใหญรอบ ๆ หนองหารหลวง เปนพนท านา ซงเปนนาทอาศยน าชลประทานจากเขอนน าอน และเขอนน าพง และน าฝน แตปจจบนประสบปญหาเรองการขาดแคลนน าเพอท าการเพาะปลกขาว สงผลใหผราชการจงหวดสกลนครขอความรวมมอไปยงชาวนาวาควรชะลอการปลกขาวนาปรงลงบางในบางพนท

ระบบสารสนเทศภมศาสตรเปนเครองมอทไดรบการพฒนาขนเพอจดท าแผนทดวยระบบอตโนมต หนาทการท างานของระบบประกอบดวย การน าเขาขอมล การวเคราะหขอมล การน าเสนอขอมล นบวนระบบสารสนเทศภมศาสตรถกประยกตในงานวจยและโครงการดานตาง ๆ มากขน เชน การจดท าแผนทภมประเทศ การท าแผนทเฉพาะเรองดานสงแวดลอม พนทการท าการเกษตร การส ารวจและท าแผนทเพอพฒนาทองถน แผนทแผนการใชประโยชนทดน เปนตน (สเพชร, 2555) อกตวอยางเชนการประยกตใชเทคโนโลยภมสารสนเทศในดานการใชประโยชนพนทเกษตรกรรม เชน โครงการพฒนาเศรษฐกจระดบจงหวดมการแบงโซนปลกพชเพอศกษาควบคมดแลการก าจดโรคแมลง การขยายพนธ การชลประทาน ตลอดจนการสงเสรมใหค าแนะน าของเจาหนาทตาง ๆ เพราะในโซนเดยวกนจะมความตองการของปจจยในการผลตคลายคลงกน ชวยในการคาดคะเนปรมาณผลผลตระดบจงหวด (โบร, 2553)

การศกษาการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรมวตถประสงคเพอสรางแผนทเขตการปลกพชเศรษฐกจ ในพนทบรเวณบงหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร รวมกบการใชขอมลภาพถายจากดาวเทยม THEOS1 SCENE level 2A ระบบ Panchromatic ความละเอยดภาพ 2×2 เมตร ป พ.ศ. 2552 ขอมลส ารวจภาคสนามดวยเครองก าหนดต าแหนงทางภมศาสตร (Global Positioning System: GPS) ป พ.ศ. 2557 และขอมลการใชประโยชนทดน พ.ศ. 2553 จากกรมพฒนาทดนแสดงขอมลเขตการปลกพชเศรษฐกจเพอประโยชนในการวางแผนจดการทรพยากรเกษตรและสงแวดลอม รวมถงใชก าหนดนโยบายจดท าแผนระดบจงหวดในเรองเขตการปลกพชเศรษฐกจบางชนดใหเกดประสทธภาพตอไป

อปกรณและวธการ

ขอบเขตของพนทศกษา คอ พนทบรเวณพนทชมน าหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร (Figure 1) ตงอยในเขตลมน าโขงตอนลาง (Lower Mekong Basin: LMB) ระยะทางหางจากกรงเทพ ฯ ประมาณ 650 กม มพกดภมศาสตรท 17o11’ 56” N ละตจดและ 104 o 11’ 9’’ E ลองตจด

โปรแกรมส าเรจรประบบสารสนเทศภมศาสตร ArcMap 9.3 ถกใชเพอวเคราะหขอมลเชงภมศาสตร (Spatial analysis) โดยท าการซอนทบชนขอมล (สนทร, 2554 ) และวเคราะหขนาดและการกระจายตวของขอมลเชงพนท (Spatial distribution) (ชรตน, 2554) โดยการน าเขาขอมลภาพถายดาวเทยม THEOS1 SCENE level 2A ระบบ Panchromatic ความละเอยดภาพ 2×2 เมตร จากส านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน) หรอ สทอภ (GISTDA) และท าการส ารวจและเกบขอมลภาคสนามดวยเครองก าหนดต าแหนงพกดบนโลก (Global Positioning System: GPS) ยหอ GARMIN รน eTrex (Garmin, 2003) เพอแสดงขอมลเกยวกบคณลกษณะ คอ ต าแหนงทตงของพนทการปลกพชเศรษฐกจบางชนด ตรวจสอบความถกตองทางต าแหนงรวมกบประเภทการใชประโยชนทดน พ.ศ. 2553 จากกรมพฒนาทดน

Figure 1 พนทศกษาแสดงแผนทการใชประโยชนทดนและแหลงน าบรเวณพนทศกษา ประกอบดวยพนทท านา พนทปลกออย พนทปลกมนส าปะหลง พนทปลกยางพารา พนทปลกปาลมน ามน แมน า ล าธาร แหลงน าหนองหารหลวง อางเกบน า และบอลอสตวน าเปนตน ซงการศกษาในครงนจะเนนการศกษาพนทการปลกพชเศรษฐกจเทานน

Figure 1 Study area showing a map of Nong Han Luang Lake and land use type, Sakon Nakhon.

ผลและวจารณผลการทดลอง จากผลการศกษาดวยกระบวนการแปลผลขอมลภาพดาวเทยมเชงตวเลขแบบไมก ากบดแล (Unsupervised

classification) รวมกบขอมลเวคเตอร สามารถจ าแนกพนทการปลกพชเศรษฐกจได 5 ประเภท ไดแก 1) พนทปลกขาว (Rice paddy) 2) พนทปลกออย (Sugarcane) 3) พนทปลกมนส าปะหลง (Cassava) 4) พนทปลกยางพารา (Para rubber) และ 5) พนทปลกปาลมน ามน (Oil palm) (Figure 2) พนทศกษาสวนใหญเปนนาขาวมเนอททงหมด 19,030.15 เฮกตาร ครอบคลมพนทบรเวณรอบ ๆ หนองหารหลวง การท านาถอเปนอาชพหลกของเกษตรในพนทน เนองจากเปนพนททเหมาะสมในการปลกขาว (Figure 3)

Figure 2 Map showing area of selected commercial crop type in Nong Han Luang, Sakon Nakhon.

Figure 3 Map showing area of rice paddy in Nong Han Luang, Sakon Nakhon.

Figure 4 แสดงพนทปลกยางพาราบรเวณหนองหารหลวง จ.สกลนคร มขนาดพนทเทากบ 225.47 เฮกตาร พนทปลกยางพารามการขยายตวสอดคลองกบรายงานของสเทพ (2553) ใชขอมลดาว THEOS และขอมลดาวเทยม LANDSAT-5 TM ระบบภาพสและภาพขาวด าส าหรบการวเคราะหพนทปลกยางพารา ในป พ.ศ. 2553 พบวาจงหวดสกลนคร มพนทปลกยางพาราเพมขนจาก 75,036 ไร ในป พ.ศ. 2549 เปน 403,949 ไร ซงเพมขนในป พ.ศ.2553 ถง 328,913 ไร ภายในเวลา 4 ป จากการศกษาวเคราะหขอมลเชงพนทปลกยางพาราและผลกระทบดานการใชทดน อยางไรกตามการผลตยางพาราทปลกในพนทนาขาว หรอในดนทมการระบายน าคอนขางเลว ซงมระดบน าใตดนตน จะมผลตอการเจรญเตบโตและใหผลผลตน ายางลดลงรอยละ 25-60 และเนอไมจะลดลงรอยละ 28-60 เนองจากอายการใหน ายางสนลง (สเทพ, 2553)

Figure 4 Map showing some area of para rubber plantation in Nong Han Luang, Sakon Nakhon. Figure 5 แสดงพนทปลกมนส าปะหลงบรเวณหนองหารหลวง จ.สกลนคร มขนาดพนทเทากบ 36.74 เฮกตาร วจารณควบคกบขอมลของกระทรวงพาณชย รายงานวาในป พ.ศ. 2550 และ ป พ.ศ. 2551 ผลตภณฑมนส าปะหลงมปรมาณการสงออกสงเปนอนดบท 2 รองจากขาว และมมลคาการสงออกสงเปนอนดบท 3 รองจากยางพาราและขาว มลคาการสงออกตอปมากกวา 4 หมนลานบาท และมสดสวนใน GDP ภาคเกษตรเทากบ 1.8% ประเทศไทยสามารถเพาะปลกมนส าปะหลงไดมากเปนอนดบท 3 ของโลก ซงถอวาเปนพชเศรษฐกจหลกทควรสงเสรม เนองจากเกษตรกรยงมพนทปลกไมมากนก (Figure 5; ปรารถนา และคณะ, 2552)

Figure 5 Map showing some area of cassava in Nong Han Luang, Sakon Nakhon. Figure 6 แสดงพนทปลกออยบรเวณหนองหารหลวง จ.สกลนคร และ Figure 7 แสดงพนทปลกปาลมน ามนบรเวณหนองหารหลวง จ.สกลนคร ออยและปาลมน ามนวาเปนพชเศรษฐกจหลกทส าคญ ควรทจะสงเสรมใหมการปลก จากจ านวนเนอทในการปลกออย มเนอท 5.91 เฮกตาร และปาลมน ามน มเนอท 1.70 เฮกตาร (Table 1) มสดสวนทนอย ควรจะสงเสรมการปลกเพราะเปนพชพลงงานทจ าเปนในอนาคต (ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2556)

Figure 6 Map showing some site of sugarcane plantation in Nong Han Luang, Sakon Nakhon.

Figure 7 Map showing some site of oil palm plantation in Nong Han Luang, Sakon Nakhon.

เมอเปรยบเทยบ พชเศรษฐกจ 5 ชนดพบวา พนททมการใชประโยชนมากทสดคอ ขาวมเนอท 19,030.15 เฮกตาร คดเปน 99.12% ยางพารามเนอท 225.47 เฮกตาร คดเปน 0.65% ออย มเนอท 5.91 เฮกตาร คดเปน 0.03% มนส าปะหลง มเนอท 36.74 เฮกตาร คดเปน 0.19% และปาลมน ามน มเนอท 1.70 เฮกตาร คดเปน 0.01% ตามล าดบ (Table 1) สนคาเกษตรของกลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน พบวา สนคาเกษตรทมมลคาเพมมากถงมากทสด และครอบคลมหลายจงหวด จะเปนพชทมพนทปลกมาก (Mass product) ไดแก ขาวเหนยวนาป ขาวเจานาป ยางพารา ศกยภาพและโอกาสในการพฒนาควรมงเนนการพฒนาเกษตรโดยเพมประสทธภาพการผลต ปรบโครงสรางการผลตสสนคาทใหผลตอบแทนสง สงเสรมการผลตใหเหมาะสมกบศกยภาพของพนท (Zoning)

สรป ระบบสารสนเทศภมศาสตรรวมกบขอมลภาพถายดาวเทยมและการส ารวจขอมลภาคสนามดวยระบบ GPS

สามารถประยกตใชเพอสรางแผนทเขตการปลกพชเศรษฐกจบางชนดไดอยางมประสทธภาพ ผลการศกษาทไดเปนขอมลพนฐานทส าคญและมประโยชนตอการวางแผนการปลกพชและการใชประโยชนทดนบรเวณหนองหารหลวง จ.สกลนคร สงผลใหสามารถจดท าแผนการผลตระหวางพชอาหารสตวและพชพลงงานใหเหมาะสม ผลการศกษาสามารถน าไปใชในระบบสนบสนนการตดสนใจ (Decision Support System: DSS) ของผบรการและนกวางแผนการปลกพชใหเหมาะสมตามศกยภาพของพนท (Site Selection) ตอไป

Table 1 Selected commercial crop type with area in Nong Han Luang Sakon Nakorn 2014.

Crop type Area (ha) Area (%) ` NUTM47 Coordinate (WGS84)

Easting Northing

Rice 19,030.15 99.12 420458.61 1904535.68

Sugarcane 5.91 0.03 427639.19 1908904.58

Cassava 36.74 0.19 420612.04 1908904.58

Para rubber 225.47 0.65 422765.52 1902160.77

Oil palm 1.70 0.01 428007.58 1908683.83

Total 19,300 100

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน) สทอภ หรอ GISTDA ทใหความอนเคราะหขอมลภาพถายดาวเทยม THEOS หรอ ภาพถายดาวเทยมไทยโชต

เอกสารอางอง คร กออนนตกล และสนทนา ดวงสวสด. 2536. การศกษานสยการกนอาหารและความสมพนธระหวางความยาวและ

น าปลาในหนองหาร จงหวดสกลนคร. เอกสารวชาการ. สถานประมงน าจด จงหวดสกลนคร. ศนยพฒนาประมงน าจดอดรธาน. กรมประมง. 19 หนา

ชรตน มงคลสวสด, อราวรรณ จนทรเกษ, วาสนา พฒกลาง, พทยา ค าแดง และพงษเทพ วรรณรส. 2554. การวเคราะหเนอภาพเพอจ าแนกชวงอายของยางพารา ดวยภาพถายจากดาวเทยม THEOS ลมน าหวยคอง. ในเอกสารประกอบการประชมวชาการ เทคโนโลยภมสารสนเทศเพอการสนบสนนการด าเนนงานทองถนสการพฒนาประเทศ ณ โรงแรมเชยงใหมแกรนดวว อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม และโรงแรมอเวย สวนสวรรค อ าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม

โบร บนลอ. 2553. การประยกตสารสนเทศในการตดตามตรวจสอบการเปลยนแปลงการใชทดนปาไมใน เขตรกษาพนธสตวปาเขาอางฤาใน จงหวดฉะเชงเทรา . ผลงานวจยระดบวทยานพนธปรญญาโท, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ปรารถนา ปรารถนาด จรชย พทธกลสมศร เจรญชย โขมพตราภรณ ชมพล มณฑาทพยกล. 2552. การจดการโซอปทานและโลจสตกสของผลตภณฑมนส าปะหลงในประเทศไทย . รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการวจย. ส านกงานคณะกรรมการอดมศกษา. ภวดล โดยด; รตตยาภรณ เหมะธลน; ยทธนา แสงสวรรณ; สทธชย ลอไกรศร. 2555. การอนรกษความหลากหลายทาง

ชวภาพของปลาน าจดในระบบนเวศแหลงน าหนองหาร จงหวดสกลนคร ประเทศไทย . ในเรองเตม การ

ประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 50: สาขาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ. หนา 374-382

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2556. แผนพฒนาการเกษตรกลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 2

ป 2557-2560 (จงหวดสกลนคร นครพนม มกดาหาร). ส านกงานเศรษฐกจการเกษตรเขต 3 ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. http://www2.oae.go.th/zone3/ เขาสบคนขอมลเมอวนท 8 พฤศจกายน 2557.

สเทพ ชตรตนพนธ . 2552. การใชขอมลดาวเทยมและระบบสารสนเทศภมศาสตรจดท าฐานขอมลเชงพนทปลกยางพาราเพอประเมนผลกระทบดานการใชทดนจงหวดสกลนคร. เอกสารทางวชาการ. ส านกส ารวจดนและวางแผนการใชทดน. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

สนทร ทารพนธ; มณฑล อนงคพรยศกล; ลขต ชชต; ภวดล โดยด. 2554. การประยกตการส ารวจขอมลระยะไกลและระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอศกษา การใชประโยชนทดนชายฝงทะเลบางพนทในจงหวดประจวบครขนธใน รายงานการประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 49: สาขาประมง. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ. น 472-477

สเพชร จรขจรกล. 2555. เรยนรระบบสารสนเทศดวยโปรแกรม ArcGis Desktop 9.3.1 ฉบบปรบปรง. พมพครงท1. บรษทเอพกราฟคดไซนและการพมพ จ ากด. นนทบร.

Garmin, 2003. Global Positioning System –Handheld Version e-Trex personal navigation. Owner’s manual Kansas. USA. 56 p