Antibiyotikler ve etki mekanizmaları

Dr Gökhan Aygün

TARİHÇE - 1

• “Kemoterapötik” olarak adlandırılan kimyasal

maddelerin infeksiyon hastalıklarının tedavisinde

kullanılması 17. yüzyıldan itibaren başlamıştır.

• Bu tür tedavilerin bilimsel bir temele oturması, bu

yüzyılın başında Paul Ehrlich’in “seçici toksik

etki” kavramını ortaya atması ile olmuştur.

TARİHÇE - 2

• Antimikrobiyal tedavi 1935 yılında Domogk’un sulfamidleri

tedavide kullanmasıyla gelişme safhasına girmiştir.

• 1929’da Fleming’in gözlemlediği ve 1940’da Chain ve

Flarey’in Penicillium notatum’dan elde ettiği bir

maddenin mikroorganizmalar üzerine öldürücü etkisi ile

antibiyotikler tedavide yer almaya başlamıştır.

Özellik PROKARYOT(Bakteri)

ÖKARYOT(Mantar , Protozoon)

Gerçek çekirdek yok var

Çekirdekcik yok var

DNA Tek iplikçikHiston yok

Histonlarla bağlı çok sayıda iplikcik

Ribozom 70 S (50+30) 80 S (60+40)

Mitokondri yok var

Peptidoglikan hücre duvarı

var yok

Solunum Hücre zarı ile Mitokondrilerle

Kromozom tek çok

Sitoplazma zarındasterol

yok (mikoplazmalar hariç)

var

50S

30S

50S

30S

Antibakteriyel etki mekanizmaları

50S

30S

DNA

mRNA

ribosomes

THF

DHF

pABA

folate sentezisulphonamidestrimethoprim

DNA topoizomerazquinolones,novobiocin

RNA polimerazrifampicin

Hücre zarıpolymyxins

protein sentezi (30S)tetracyclinesaminoglycosidesfusidic acid ve diğerleri

protein sentezi (50S)macrolideslincosamideschloramphenicoloxazolidinones

Hücre duvarı-lactamsvancomycinbacitracin

Gram (+) ve (-)

Peptidoglycan

Muramic acid

Glucosamine

L-alanineD-glutamic acidL-lysine/Diaminopimelic acidD-alanineD-alanine

Tanım

• Kimyasal yapıları belli veya yapay olarak elde edilen maddelere

kemoterapötik,

• doğal kaynaklı olanlara ise antibiyotik denmesine karşın,

• günümüzde antibiyotiklerin çoğunun sentetik ya da semisentetik

yöntemlerle elde edilmesi mümkün olduğundan,

• antibiyotik terimi tedavide kullanılan kemoterapötik ve antibiyotik

niteliğindeki maddeler için genel bir ad olarak kullanılır.

Hedef hücreye etkilerine göre:

• Bakteriyostatik:

Bakterilerin

üremelerini

engelleyen.

• Bakteriyositik:

Bakterileri öldüren.

Sulfonamid Tetrasiklin Kloramfenikol

Penisilin

Streptomisin

Sınıflandırma

Hedef hücreye etkilerine göre

Etki mekanizmalarına göre

Etki gösterdiği mikroorganizma grubuna göre

Etki spektrumuna göre

İmmunmodülatör etkilerine göre

Etki mekanizmalarına göre:

1. Bakteri hücre duvar sentezini engelleyenler

2. Sitoplazma membran geçirgenliğini

engelleyenler

3. Protein sentezini engelleyenler

4. Nükleik asit sentezini engelleyenler

5. Antimetabolik etki gösterenler

Hücre duvar sentezini engelleyenler

Beta-laktamlar Glikopeptitler

Vankomisin

Teikoplanin

Sikloserin Basitrasin

Peptidoglikan sentezi inhibisyonu

• Alanin analoğu.... Sikloserin Pentapeptid inhibisyonu• Alanine bağlanma...GLİKOPEPTİD• Çapraz bağların inhibisyonu TP, KP inh (PBP) (sitoplazma zarında) .....Tüm Beta Laktamlar (Pen, Sef, mono, karbapenem)• Pirüvil transferaz inh...FOSFOMİSİN NAG oluşumunu engeller

Beta-laktamlar

• Penisilinler

• Sefalosporinler

• Monobaktamlar

– Aztreonam – tek üye

• Karbapenemler

– İmipenem

– Meropenem

– Ertapenem

Penisilinler

• Doğal penisilinler– Penisilin G– Penisilin V

• Penisilinaza dayanıklı penisilinler– Metisilin– Oksasilin– Kloksasilin– Dikloksasilin– Nafsilin

• Aminopenisilinler– Ampisilin– Amoksasilin– Bakampisilin– Pivampisilin

• Antipsödomonal penisilinler– Karbenisilin– Azlosislin– Tikarsilin

• Üreidopenisilinler– Mezlosilin– Piperasilin

• Beta-laktamaz inhibitörleri ile kombine penisilinler

– Ampisilin-sulbaktam– Amoksisilin-klavulanik asit– Tikarsilin-klavulanik aist– Piperasilin-tazobaktam

Beta laktamaz inhibitörleri

• Tazobaktam (TZP)

• Klavulanik asit (AMC; TİC)

• Sulbaktam *** : Acinetobacter!!!

Sefalosporinler

• Birinci kuşak:– Sefazolin– Sefalotin– Sefadroksil– Sefaleksin– Sefradin

• İkinci Kuşak:– Sefoksitin– Sefuroksim– Sefaklor– Sefuroksim aksetil

• Üçüncü kuşak:

– Sefiksim

– Sefotaksim

– Seftizoksim

– Seftriakson

– Moksalaktam

– Sefoperazon

– Seftazidim

• Dördüncü kuşak:

– Sefepim

Sefalosporinler

• 1. Kuşak: Sefazolin, sefaleksin, sefadroksil..

* Cerrahi profilaksi: sefazolin

• 2. Kuşak: Sefaklor, sefuroksim, ...

* sefoksitin: anaerop etkinlik

• 3. Kuşak : CRO, CAZ, CFP,...

* CRO en uzun etkili

** Antipsödomonal: CAZ, CFP

• 4. Kuşak : Sefepim• 5.kuşak : Seftobiprol ve seftarolin (MRSA etkinliği)

Karbapenemler

• İmipenem, meropenem, ertapenem

• MR stafilokoklar, enterokoklar, Stenotrophomonas doğal olarak dirençli

• Çinko taşıyan serin proteazlarla yıkılabilir.

(Metallobetalaktamaz)

Glikopeptidler

• Vankomisin, teikoplanin• MR stafilokok inf seçkin ilaçlar• Enterokoklar doğal olarak dirençli

(sinerjik ilaçlarla tedavi)

• Glikopeptid direnci var ise seçenek: Linezolid, ...

Membran geçirgenliğini engelleyenler

• Polimiksin• Polienler

– Amfoterisin B– Nistatin

• Azoller– Ketokonazol– İtrakonazol– Flukonazol

Protein sentezini engelleyenler

• Aminoglikozidler

• Tetrasiklinler

• Makrolidler

• Linkozamidler

• Kloramfenikol

• Fusidik asit

• Linezolid

Kloramfenikol

• Tifo, beyin absesi, riketsiya inf, pürülan menenjit (alternatif)

• Kemik iliği depresyonu !• Aplastik anemi (idyosenkrazik)

Aminoglikozidler

• Gentamisin• Amikasin• Tobramisin

• Netilmisin• İsepamisin• Streptomisin

Aminoglikozidler

• Streptomisin: veba, tularemi, antitbc, bruselloz, enterokok inf

• Spektinomisin: Gonokok

• Paramomisin: İntestinal protozoonlar

Tetrasiklinler

• Kısa etkililer– Klortetrasiklin– Terasiklin– Oksitetrasiklin

• Orta etkililer– Demekloksiklin– Metasiklin

• Uzun etkililer– Doksisiklin– Minosiklin

Tetrasiklinler

• Tetrasiklin, doksisiklin, minosiklin• Riketsiya, klamidya, Ureaplasma inf, ruam,

melioidoz, Granüloma inguinale, Whipple, klorakine dirençli P. falciparum sıtması, Brucella inf (kombine), akne tedavisi

• Diş ve kemiklerde birikme• Glisisikin : Tigesiklin

Makrolidler

• Eritromisin• Roksitromisin• Klaritromisin

• Diritromisin• Azitromisin• Spiramisin

Makrolidler

• Eritromisin, Azitromisin

Lejyoner hastalığı, difteri, boğmaca, mikoplazma, klamidya inf etkili

• Klaritromisin.. MAC, H.pylori• Spiramisin... Gebelerde toxo tedavisi

Linkozamidler

• Linkomisin, klindamisin

• Stafilokok inf (TŞS)

• Anaerobik inf. (diafragma üstü, gazlı gangren...)

• Pseudomembranöz enterokolit !!!

Nükleik asit sentezini engelleyenler

• Kinolonlar

• Rifampisin

• Metronidazol

• Ornidazol

• Tinidazol

Kinolonlar

• Birinci kuşak– Nalidiksik asit

• İkinci kuşak– Siprofloksasin– Ofloksasin– Pefloksasin– Norfloksasin– Enoksasin

• Üçüncü kuşak– Grepafloksasin– Sparfloksasin– Levofloksasin

• Dördüncü kuşak– Trovafloksasin– Moksifloksasin

Kinolonlar

• Siprofloksasin .. Pseudomonaslara en etkili

• Levofloksasin, moksifloksasin .. Pnömokok etkinliği geliştirilmiş ajanlar.

Kartilaj dekstrüksiyonu, tendinit

Antimetabolik etki gösterenler

• Sulfonamidler

• Dapson

• PAS

• Trimetoprim

• İzoniazid

• Klorokin

Ko-trimoksazol

• Üriner sistem inf., gastroenterit !!!

• Nocardia, PCP , toksoplazma profilaksisi

• Stenotrophomonaslara etkili

Yeni antibiyotikler

• Ketolid ..... Telitromisin

• Streptogramin ...Kino/dalfopristin

• Oxazolidinon ..... Linezolid… (VRE)

• Daptomisin: Lipopeptid

GRAM-(+) membrana bağlanıp depolarizasyona bağlı ölüm (miyopati, CPK artışı)

Etki ettiği mikroorganizma grubuna göre

• Antibakteriyel

• Antiviral

• Antifungal

• Antiparaziter

• Antimikobakteriyel

Antiviraller

• Amantadin• Asiklovir• Famsiklovir• Gansiklovir• Lamivudin• Oseltamivir

• Ribavirin• Rimantadin• Valasiklovir• Vidarabin• Zanamivir

Antifungaller

• Polienler– Amfoterisin B (konvansiyonel)– Amfoterisin B lipid kompleks– Amfoterisin B lipozomal

• Azoller– Ketokonazol– Flokonazol– İtrakonazol

• Primidin– Flusitozin

Antiparaziterler

• Albendazol• Amfoterisin B• Klindamisin• Klorokin• Levamizol• Mebendazol• Metronidazol• Ornidazol

• Niklozamid• Primetamin• Kinin• Spiramisin• Tetrasiklin• Doksisiklin• Trimetoprim-

sulfametoksazol

Antimikobakteriyeller

• İzoniazid• Rifampisin• Etambutol• Pirazinamid• Streptomisin• PAS• Etionamid

• Kanamisin• Amikasin• Streptomisin• Kinolonlar• Makrolidler• Tetrasiklinler