MALİ PİYASALARIN İŞLEYİŞ MEKANİZMALARI

Doç.Dr.Kaşif Batu TUNAY

PARA PİYASALARININ YAPISI VE İŞLEYİŞİ

Hazırlayan Suat ATEŞ

Para Piyasası nedir ?Finansal piyasalar, bu piyasada işlem gören

finansal ürünlerin vade yapısına göre para ve sermaye piyasaları olarak ikiye ayrılıyor. ,

Para piyasaları bir yıldan kısa vadeli finansal varlıkların işlem gördüğü piyasalardır.

Para Piyasası nedir ?Para piyasalarında kısa vadeli likidite fazlası

olanlarla, kısa vadeli likidite açığı olanlar karşı geldiği piyasa türüdür.

Likidite fazlası olan bu tasarrufu karşılığında

bir ödül, yani faiz talep ederken; likidite açığı olan ise tasarruf açığını belirli bir bedel , yani faiz ödeyerek kapatmaktadır.

Türkiye’de Para piyasası Türkiye’de para piyasası 3 ayrı piyasadan oluşur.Bunlar;Merkez Bankası Piyasası Bankalararası Piyasa, Takasbank Piyasası.

Türkiye’de Para PiyasasıTürkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası

Piyasası (TCMB): Sistemler arasında en organize olanıdır. Para piyasalarında en yüksek işlem hacmine

sahip olan Merkez Bankası piyasasıdır. Katılımcılar işlemlerini Merkez Bankası üzerinden gerçekleştirir. Katılımcılar Merkez Bankası’nda teminat gösterme karşılığında borç alır ya da para satar.

Kimin kimden para aldığının belli olmaması bu sistemin avantajıdır.

Türkiye’de Para PiyasasıBankalararası Para Piyasası: Bazı

durumlarda katılımcılar Merkez Bankası’na borçlanmakta güçlük çekebilirler. Bu maliyetin yüksek olmasından, Merkez Bankası’nda borçlanma limiti dolmuş olabileceğinden ve teminatlarının yeterli olmamasından olabilir. Güvene ve karşı tarafın kabul edeceği bir teminata dayalı olarak bankalara borçlanabilirler.

Türkiye’de Para PiyasasıTakasbank Para Piyasası: Merkez Bankası

piyasasına benzer şekilde ve ilkelerde çalışan piyasada tarafların kimliği saklı tutulur. Tek bir muhatap vardır ve teminat esasına dayanmaktadır. Yakın dönemde hacmi oldukça büyüyünce Takasbank para piyasası bankaların ilgi odağı olmuş ve katılımcılara hizmet verir hale gelmiştir.

Para Piyasalarının işleyişi

Para piyasası da tıpkı sermaye piyasası gibi işlemektedir.' Temel fark, sermaye piyasasında enstrümanı ihraç eden bir ihraççı olması bu ihraççıyla doğrudan karşılaşılan birincil pi yasayı takiben organize piyasa (Borsa) ya da tezgahüstü piyasa olmasıyken; para piyasasında ihraççı önemini yitirmekte ve paranın el değiştirdiği, fiili piyasa önem kazanmaktadır.

Buna göre para piyasasını çok kısa vadeli kaynak kulla nım-aktarım piyasası olarak düşünürsek; sistem, oyuncuların karşılaştığı ve teminat karşılığı fonun el değiştirdiği bir şekil de işleyecektir. 

Piyasa organize olabileceği gibi, tezgahüstü (organize olmayan) bir formatta da işleyebilir. Piyasa oyuncuları, göster ge kur ve fiyatlarla pazara katılır ve karşı tarafın gösterge kur larını görürler. Bu kur ve fiyatlar piyasayı oluşturur ve tüm potansiyel katılımcılara mevcut durum ile ilgili bilgi verirler.

Para Piyasalarının işleyişiAncak katılımcılar fon alım ya da satımına karar verdikle

rinde, karşı taraflara konvansiyonel yollarla (Telefon-faks gi bi) bilgi geçer ve işlemi gerçekleştirirler. İşlemin gerçekleş mesi esnasında her ne kadar gösterge kurlar önemli olsa da ta raflar, işlemin büyüklüğü, piyasadaki belirsizlikler ve ahlaklı ticaret gibi konular nedeniyle nihai kur (firm rate) genellikle farklı olur ve gerçek kur ya da fiyatıdır.

Piyasa katılımcıları bir taraftan kendi durumlarını, ihtiyaç larını, maliyetlerini ve projeksiyonlarını alarak fiyatlama yap maya hazırlanırken, diğer yandan da piyasadaki diğer oyun cuların durumlarını dikkate alırlar, sistemin ne derece paraya ihtiyacı olduğunu tespit etmeye çalışırlar.

Para piyasası bir telekomünikasyon piyasası olduğundan, genellikle şekli bir borsa olmayacaktır. Zira sistemin üyeleri tarafından kabul edilmiş her katılımcı sisteme girer ve çıkar. 

Para Piyasası Enstrümanları ve RiskPara piyasasına özgün enstrümanlar olduğunu

söylemek güçtür. Ancak, kısa vadeli fon, arz ve talebinin karşılaştığı piyasalar olduğu dikkate alındığında ortaklık ilişkisi ifade eden bir takım enstrümanların kullanılmadığını söyleyebiliriz. Buna göre para piyasasında doğrudan borçlanma kullanılmakta, bunu kolaylaştırmak için de hazine bonosu ve repo işlemleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Öte yandan, sıklıkla kullanılmamakla birlikte hisse senetleri de türe v enstrüman ya da teminat olarak kullanılabilmektedir.

Para Piyasası Enstrümanları ve RiskPara piyasası, tanımı gereği kısa vadeyi ifade ettiğinden

kı sa vadeli faiz dalgalanmalarına karşı riski de yüksektir. Katı lımcının bilançosunun iki tarafı da dikkate alındığında aktifindeki hangi kalemi bu piyasadan fonladığı incelenerek risk düzeyi tespit edilebilir. Örneğin bilançodaki bir duran varlığı ya da uzun vadeli bir bonoyu, repo ile fonlamak ciddi bir fi nansal risk anlamına gelecektir. Dolayısıyla hangi piyasanın tercih edileceği (Sermaye Piyasası - Para Piyasası) şirketten şirkete ve beklentilere göre değişecektir.

 

Para Piyasası araçları nelerdir ?Hazine BonosuGeri Satın Alma Anlaşması (REPO)Banka MevduatıFinansman BonolarıVarlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK)Ticari kredi (Satıcı kredileri )Ticari banka kredileriFactoring

Para Piyasası araçlarıHazine Bonosu: Devletin cari yıl Bütçe

Kanununa dayalı olarak bütçe açıklarının finansmanında kullanılmak üzere çıkarmış olduğu devlet iç borçlanma senetlerinden vadesi 1 yıldan az olanlara Hazine Bonosu , vadesi 1 yıl veya daha uzun olanlara ise Devlet Tahvili denir.

Para Piyasası araçlarıGeri Satın Alma Anlaşması

(REPO): Finansal varlıkların belirli bir tarihte, belirlenmiş bir fiyattan geri satın alınacağının taahhüt edildiği anlaşmalardır.

Repo yapan taraf, elindeki menkul değerleri kısa süre sonunda geri almak vaadiyle satarak kısa vadeli fon ihtiyacını karşılamaktadır. Reponun vadesi 1 gece ile 30 gün arasında olmakla birlikte daha da uzun olabilmektedir

Para Piyasası araçlarıBanka Mevduatı: Banka mevduatları

ülkemizde tasarruf sahiplerinin tasarruflarını değerlendirdikleri en önemli finansal araçlardır. Bankalar yatırılan bu fonları başka finansal araçlara dönüştürerek finansal piyasalarda çok önemli işlev görürler.

Sahibine göre mevduat türleria. Tasarruf Mevduatı: Sadece gerçek kişiler tarafından

açılan ve ticari işlemlere konu olmama şartını sağlayan mevduat hesaplarıdır.

b. Resmi Kuruluşlar Mevduatı: Adli kurumlar, yerel yönetimler gibi kamu kuruluşlarına ait mevduat hesaplarıdır.

c. Ticari Kuruluşlar Mevduatı: Gerçek ve tüzel kişiler tarafından oluşturulmuş ortaklık, kurum  ve kuruluşlar gibi ticari işletmelerin mevduat hesaplarıdır.

d. Bankalar arası Mevduat: Bankaların başka bankalarda açtıkları mevduat hesaplarıdır.

e. Diğer Kuruluşlar Mevduatı: Tüm bu mevduat türleri kapsamı dışında kalan mevduat hesaplarıdır.

Tasarruf yetkisine göre ise dört farklı mevduat türü vardır;Bireysel Mevduat: Kişisel amaçlara yönelik açılan mevduat

hesaplarıdır. Bireysel mevduat hesabında tasarruf etme yatırımı yönlendirme yetkisi sadece hesap sahibine aittir.

Birlikte Mevduat: Birden fazla kişinin bir araya gelerek birlikte mevduat hesabı açmaları ile meydana gelen bu mevduat hesabının iki çeşidi vardır;

İştirak Halinde Mevduat: Bu mevduat hesabında, hesap ile ilgili herhangi bir işlem yapılacağında , -hesaptan para çekmek gibi- hesap sahiplerinin tamamının imzasına başvurulmaktadır. Dolayısıyla internet bankacılığı, telefon bankacılığı veya ATM’ işlemlerinden faydalanamayan bir mevduat hesabıdır.

Müşterek Mevduat: Hesap sahiplerinin her birinin hesap üzerinde tek başına yetkili olduğu mevduat hesabıdır. Aynı zamanda teselsüllü mevduat olarak da bilinmektedir

Para Piyasası araçlarıFinansman Bonoları: Anonim şirketler

tarafından kısa vadeli borç sağlamak üzere çıkarılan menkul değerlerdir. Finansman bonolarının vadeleri 3 ay ve katları olmak üzere en fazla 1 yıldır.

Para Piyasası araçlarıBanka Bonosu: Kalkınma ve yatırım

bankalarının kaynak sağlamak üzere çıkarmış oldukları kısa vadeli bonolardır.

Para Piyasası araçlarıVarlığa Dayalı Menkul Kıymetler

(VDMK): İhraç eden kurumların kendi ticari işlemlerinden doğan veya diğer işletmelere ait olup da kendileri tarafından devralınmış alacaklar karşılığında ihraç edilebilecek finansal varlıklardır.

Para Piyasası araçlarıTicari kredi (Satıcı kredileri ) :İşletmelerin

mal ve hizmet alımında peşin ödeme yapmak yerine vadeli alış yapmaları nedeni ile satıcılar tarafından sağlanan kredilerdir. Açık hesap veya borç senedi türündedir.

Para Piyasası araçlarıTicari banka kredileri :Gelişmiş ülkelerde

bankalar teminatsız kredi kullandırırlar. Bunların teminatı yapılabilirlik (fizibilite )raporudur.

Para Piyasası araçlarıFactoring :Kısa vadeli satışlarından doğan

alacak haklarının factore satılması ile sağlanan bir finansman yöntemidir.Factoringin yaptığı hizmetler :Muhasebe fonksiyonunu , tahsilatı ,tahsil edilmeme riskini üstlenmesi

KaynakçaSPK Lisanslama Sınavları: http://parapiyasasi.nedir.comhttp://www.reitix.com/Makaleler/Para-Piyasas

i/ID=179Sadi Uzunoğlu,Para ve Döviz piyasaları