AFRİKA’NIN ÖNEMİ VE BÜYÜK

AKTÖRLERİN AFRİKA

POLİTİKALARI

I) Genel bilgiler

II) Kıta İçi Sorunlar ve İlişkiler

III) Kıtaya Yönelen Uluslar Arası İlgi

I) GENEL BİLGİLER: Tarihsel arka plan:

• 19.yy’a kadar kölelik hakim• 19.yy’da köleliğin yasaklanmasının ardından Avrupa’lı devletlerin sömürgeleştirme süreci: 1884-1885 Berlin Konferansları• 1910-1975 bağımsızlık kazanımları• Sömürge mirasından kaynaklı, demokratik gelişim

ve kalkınma eksikliği• Din: Kabile yaşantısı yaygın. Ayrıca İslam ve

sömürge döneminden kalan Ortodoksluk mevcut

Coğrafi özellikler:

• Kıta alanı: 20 milyon kilometrekare (dünyanın %21’lik alanı)

• Nüfus: 800 milyon civarında (çoğunluğu genç)• Doğal Kaynaklar: demir, bakır, altın, uranyum,

gümüş, petrol, doğalgaz, elmas, su kaynakları (bilinen dünya enerji rezervlerinin %8’ine sahip) Özellikle Nijerya, Libya, Ekvator Ginesi

• Tarım üretimi iklim dolayısıyla verimsiz• Üç alt bölgeye ayrılmış: Kara Afrikası, Sahra Altı

Afrikası (batı-doğu-orta)ve Güney Afrika

Ortak Sorunlar: • Bağımsız olduktan sonra 3. dünyada ilerlemenin en zayıf,

gelişimin negatif olduğu kıta• Terörizm ve korsan saldırılara karşı savunmasız• Çatışmalar: - Etnik (sınırların tarihsel toplum yapılanmalarını

önemsenmeden belirlenmiş olması & her devlet aralarında uyuşmazlıklar bulunan çok sayıda halk barındırmakta)

- Siyasal (hükümetlerin toplum çıkarlarına göre hareket etmemesi, iyi yönetim kurulmaması)

- Sosyal (aşırı fakirlik)- Sivil (kabile savaşları)• AİDS

Afrika Kıtası’nda AIDS Hastalarının Ülke Nüfusuna Oranları

Örgütler:

• Siyasi Örgütler: - Afrika Birliği Örgütü (1963) Afrika Birliği (2000) - Sahil ve Sahra Ülkeleri Topluluğu (1988)• Ekonomik Örgütler: - Afrika Ekonomik Komisyonu (1958) - Orta Afrika Ülkeleri Ekonomi ve Para Topluluğu (1966) - Batı Afrika Ülkeleri Para Birliği (1973) - Batı Afrika Ülkeleri Ekonomi Grubu Topluluğu (1975) - Güney Afrika Kalkınma Grubu (1980) - Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri Ortak Pazarı (1982) - Kalkınma İçin Hükümetler Heyeti (1986) - Doğu Afrika Grubu (1995)

Afrika Ekonomik Komisyonu:

• 1958’de BM bünyesinde kuruldu• Amaç: - Afrika’nın ekonomik ve sosyal kalkınmasını sağlayacak hareket planlarını desteklemek - Afrika ülkeleri ve diğer ülkelerle ekonomik

ilişkiler kurmak ve geliştirmek - Bölgesel bütünleşmeye destek vermek - Uluslar arası işbirliğini sağlamak

Afrika Kalkınma Bankası: • 1964 yılında kuruldu. • Amaç: - Yoksullukla mücadele - Halkların sosyal ve ekonomik refah

düzeylerinin arttırılması - Teknik yardımlar, yatırımlar, krediler yoluyla

bölgedeki istihdamı ve refahı arttırmak

Afrika Birliği:

• 2000’de, 1963’te kurulan Afrika Birliği Örgütü’nün yerini aldı

• Amaç: Afrika ülkeleri arasında dayanışmayı ve işbirliğini arttırmak

• Temel prensipler: - devletlerin iç işlerine karışmama - egemenliğe saygı - insan haklarının korunması - sınırların dokunulmazlığı

Örgütlerin istenilen amaçlara ulaşamamasının nedenleri:

- Ulus üstü kurumların kurulmasında ve antlaşmaların iç hukuka adapte edilmesinde siyasi iradenin olmaması- Demokrasi ve iyi işleyen bir devlet sistemlerinin bulunmaması- Gerekli teknik donanıma ve yardıma ulaşamamaları- Bütünleşme amaçlarını ulusal kalkınma programlarına adapte edememeleri- Global ticarete katılabilecek pazarlara sahip olmamaları

Çözüm: yeni bir örgütlenme

NEPAD:• Afrika’nın Kalkınması İçin Yeni Ortaklık• 2001’de Afrikalı liderlerin, kıtanın karşılaştığı yeni sorunlarla mücadele yöntemlerini belirlemek için başlattıkları girişim • Amaç: - Bölgesel işbirliği projeleriyle altyapının güçlendirilmesi

(enerji arzı, hava-kara-deniz ulaşım yolları, iletişim teknolojileri…)

- Tarım sektörünün gelişmesi (su ve toprak yönetimi, kırsal kesimde altyapı çalışmaları, pazarlara giriş sağlanması, gıda güvenliği ve standartlar…)

- Eğitim, sağlık, turizm ve çevre sektörlerine yatırım

II) Kıta İçi Siyasal Sorunlar: Somali: - Kıtada Güney Afrika’dan sonra en uzun sahile sahip- Petrol, demir, uranyum, bakır kaynakları açısından zengin- Bir yandan Etiyopya işgali altında; diğer yandan içte hükümet yanlısı kanatla radikal İslamcılar arasında çatışmalar var- BM müdahalelerine ve silah ambargosuna rağmen 20 yıldır iç savaş devam etmekte- Hükümet otoritesi boşluğu ve bölünmüş bir siyasi yapı mevcut

- Kabileler ve silahlı gruplar hakim oldukları bölgelerde sıkı yönetim ilan etmiş durumdalar. - Dış müdahalelere açık: ABD, Fransa, Afrika Birliği ülkeleri askeri ve teknik destek sağlamakta.- Korsan saldırıları: Otorite boşluğu, fakirlik, yabancı balıkçı gemilerinin Somali sularında avlanması,

nükleer ve kimyevi atıkların bırakılması, nedenler olarak sayılıyor.

Darfur:• Sudan’ın Darfur bölgesindeki sorunların nedenleri:- Kuraklık- Darfur’un parçası olduğu Çad havzası üzerinde güç mücadelesi- Sudan’ın güneyindeki ayrılıkçı mücadele• 2003 yılında, Darfur halkının isyan etmesi üzerine, hükümet güçleriyle çatışma başlamıştır.

İsyanın nedenleri: - Sudan merkezi hükümetinin Darfur bölgesini ihmal etmesi, - 1990’ların başında güneydeki ayrılıkçı güçlerin Darfur’a gelmeleri ve silahlı mücadelenin çözüm getirebileceği inancı.• 2004’te BM Güvenlik Konseyi, soykırım iddiaları

sonucu Darfur’a Araştırma Komisyonu gönderdi.• 2005’te Sudan devlet başkanı El Beşir’in Uluslar arası

Ceza Mahkemesinde yargılanmasına karar verildi• 2009’da Mahkeme, El Beşir’in tutuklanması hükmüne

vardı.

Güney Afrika: • Hollandalılar, Almanlar, Fransızlar ve son olarak İngilizler tarafından yönetildi• 1910 bağımsızlık ilanı• 1994’e kadar beyazların ırkçı yönetimi “apartheid” ile yerli halk arasında mücadele 1994 tüm ırkların katıldığı ilk demokratik seçim: Mandela cumhurbaşkanı seçildi

• NEPAD, Güney Afrika Gelişme Topluluğu, Güney Afrika Gümrük Birliği ve Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı üye olduğu örgütler• Kişi başına GSMH’in en yüksek olduğu Afrika ülkesi ancak halkın çoğunluğu yoksul 2002’de

Siyahların Ekonomik Güçlendirilmesi Programı başlatıldı

• İşsizlik %25 civarında • Kıtanın ilk demiryolu ağına, üç uluslar arası havaalanına sahip• Kıtada en ileri teknolojiler Güney Afrika Cumhuriyeti’nde

• Elmas üretiminde dünyada birinci sırada• İhracat ürünlerinde platin grubu metaller ve altın;• İthalat ürünlerinde petrol, oto donanım ve telekom

araçları ilk sıralarda• Kıta içi çatışmalarda arabulucu rolü üstlenmesi istenilmekte• Dünyada AIDS oranı en yüksek olan ülke: nüfusun %20’si AIDS hastası

III) DIŞ İLİŞKİLER:ÇİN:Çin’in Afrika kıtasına yönelimi:- 1956’da Mısır’la kurulan ilişkiler başlangıç- 1978’de “Dışa Açılım” politikası ile diplomatik,

ekonomik ve kültürel ilişkiler geliştirildi- 2000 sonrası ekonomik ve siyasi stratejik

ilişkiler önem kazandı- Büyüyen ekonomisinin enerji ihtiyacı, Afrika

kıtasına ilginin artmasına sebep oldu

Çin’in doğrudan yatırımı 7 milyar doların üzerinde:

- yol, köprü, tarım, sulama, altyapı yatırımları,- insani yardım, - askeri üs projeleriyle, silah ve savunma yardımları, - doktor ve hemşire yardımı, - Afrikalı öğrencilere Çin üniversitelerinde burs imkanı,- Çin, işadamlarını Afrika’da yatırıma teşvik etmekte, - Afrika’dan ham madde, elmas, değerli maden, petrol ve doğalgaz ithalatı yapılmakta

Çin’in amaçları:• Birleşmiş Milletler’de blok oluşturmak• Enerji kaynaklarından faydalanmak, Çin mallarına pazar bulmak• Ülkede biriken döviz rezervini dışarı çıkarmakİlişkilerin ilerlemesinde sorunlar:- Batı’nın Çin nüfuzunu engellemek istemesi ve olumsuz

propagandası- Afrika aleyhine ticari dengesizlik- Çin’in sosyal sorumluluklarını yerine getirmemesi (işçi

sigortası, çevre korunması…)- Tayvan: 7 Afrika ülkesi Tayvan’la diplomatik ilişkide

ABD: - Soğuk Savaş döneminde, bloklaşma politikaları

dahilinde ilişkiler- SSCB’nin dağılmasından 11 Eylül saldırılarına kadar

durgun bir süreç- 2002 Ulusal Güvenlik Stratejisi ve Büyük Orta Doğu

Projesi belgelerinde, terörizmle mücadele öngörülüyordu

Birleşik Müttefik Pan Sahel / Trans SahraGörev Gücü- Afrika Terörü Engelleme GirişimiBoynuzu

Birleşik Müttefik Görev Gücü – Afrika Boynuzu:

Pan Sahel Girişimi

- 2002’de güvenlik, istikrar, egemenlik güçlendirilmesi amacıyla kuruldu. - Bölgesel güvenlik işbirliklerini destekleyerek ve çatışmaları önleyerek, ABD çıkarlarını korumak temel stratejiler olarak belirlendi.

2002’de sınırların korunması, insan ticaretinin önlenmesi, terörizmle mücadele, bölgesel işbirliklerinin desteklenmesi ve istikrarın sağlanması amacıyla başlatıldı. (2004’te sona erdi, yerini, 2005’te Trans Sahara Girişimi aldı)

Afrika kıtasındaki faaliyetler:- Amerikan kıyı koruma güçleri bölgedeki devriye sayısını arttırmakta- eğitim/istihbarat paylaşımı geliştirilmekte- anti-terör operasyonlarının koordine edildiği Cibuti üssüne destek verilmekte- enerji lojistik güvenliğini sağlayacak antlaşmalar ve yatırımlar yapılmakta- insani yardım ve altyapı yatırımları artmakta- insan hakları, siyasal özgürlüklerin gelişmesi ve güvenlik sağlanması için destek vermekte

- 2007 Bush hükümetinin AFRICOM açılımı: 2007’ye kadar Afrika kıtası, CENTKOM veEUCOM’un sorumluluğu altındaydı. AFRICOM ‘un Görevleri:• Terörizm ile mücadele etmek• Doğal kaynakların güvence altına almak• Silahlı mücadeleleri ve insani krizleri kontrol altınaalmak• AIDS’in yayılmasını yavaşlatmak• Uluslar arası suçları azaltmak• Çin’in artan nüfuzuna karşılık vermek ABD’nin kıtadaki çıkarlarını korumak

AB:

- Afrika ile Avrupa arasındaki ilişkilerin tarihsel arka planında sömürgecilik yatmaktadır- 1957 Roma Antlaşması ile ticari ilişkiler ve ekonomik yardımlar temelinde işbirliği süreci başlar (tek taraflı)- Amaç: ticaretin liberalleşmesi, ekonomik işbirliği - 1963 I. Yaoundé Konvansiyonu (iki taraflı): Avrupa Kalkınma Fonu vasıtasıyla yardım ve ticari engellerinin kaldırılması. 1968 II. Yaoundé Konvansiyonu aynı ilkelerle imzalandı.

- 1975 Lomé Konvansiyonu: nedenleri: • 1973 Petrol krizi• Dünya çapında yaşanan ekonomik bunalım• Ham madde sıkıntısıamaçlar: • Afrika-Karayip-Pasifik ülkelerine daha iyi ticari

koşullar sunmak• Bu ülkelerin AT pazarına serbest girişlerini sağlamak• İhracat gelirlerini STABEX programıyla sabitleştirmek

- 1979 Lomé II:yenilikler:• Maden ihracatında uygulanmak üzere SYSMIN sistemi

kuruldu• Yardım miktarlarının arttırılmasına karar verildi• Tarımsal ve Kırsal Gelişim Teknik Merkezi kuruldu• İnsan haklarının korunmasıyla ilgili maddeler eklendi- 1984 Lomé III: • Politik diyalog dönemi başlatıldı• Yardımlar konulara göre bölündü (enerji, balıkçılık ve

madencilik öncelikli konular olarak belirlendi)

- 1990 Lomé IV: • İlk kez 10 yıllık bir süre için antlaşma imzalandı.• Yardımların devam etmesine,• İnsan haklarına verilen önemin artmasına,• Demokrasinin gelişmesine,• İyi yönetimin sağlanmasına,• Ekonominin ve özel sektörün geliştirilmesine,• Bölgesel işbirliğinin artmasına karar verildi.

- 1992 AB Horizon 2000 Belgesi, ile üçüncü dünyaülkelerinin uluslar arası alana uyumu için daha fazlaçaba sarf etmek gerekliliği vurgulanmıştır.

- 1997 AB Komisyonu’nun Yeşil Kitap’ında, Afrika kıtası ile ilişkilerin, • ekonomik küreselleşme ve bağımlılık,• teknolojik yenilikler, • dengesiz demografik dağılım, • Soğuk Savaş sonrası çok kutuplu yapı şartları, bağlamında yeniden gözden geçirilmesine, AB ileAfrika kıtası arasında diyaloğun güçlendirilmesine veyeni “Ortaklık” sürecinin başlatılmasına karar verilmiştir.

- 2000 Cotonou Antlaşması:Amaçlar: • Afrika ülkelerinin ekonomik – sosyal – kültürel

gelişimlerini sağlamak,• Barış ve güvenlik ortamı yaratmak için demokratik

değerlere dayanan yönetimler oluşturmak,• İnsan haklarını geliştirmek,• Devlet düzenini istikrarlaştırmak,• Sivil toplumu kalkınma sürecine dahil etmek.İhtiyaca ve performansa göre belirlenen yardımlar,yükümlülükler yerine getirilmezse askıya alınabilecek.

- 2007 Lizbon zirvesi “2015 açılımı”: Gündem: göç, iklim değişikliği, enerji güvenliği, insan hakları Alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi.AB-Afrika arasındaki sorunlar: • Finansal işbirliği – pazar erişimi – dış borçlarda uzun vadede uyum talebi AB tarafından

reddedildi• AB, yardımları ülke nüfusuna/büyüklüğüne göre

yapmak yerine, iyi yönetime göre yapmaya karar verdi (tek taraflı)

• Terör ve yasa dışı göç; çatışmalar, sosyal eşitsizlikler, silah trafiği, demokrasi eksiği…

Türkiye:

• Türkiye-Afrika ilişkileri tarihi geçmişi Osmanlı dönemine dayanmakta, son yıllarda Afrika’ya açılım söz konusu.

• 1998 Afrika’ya Açılım Eylem Planı: siyasi, askeri, ekonomik, kültürel ilişkilere ivme kazandırmak.

• 2003 Afrika Ülkeleriyle Ekonomik İlişkilerin Geliştirilmesi Stratejisi :Afrika’da yeni Ticaret Müşavirlikleri açıldı.

• 2005 Afrika yılı olarak ilan edildi. Üst düzey ziyaretler yapıldı ve yeni ticaret antlaşmaları imzalandı.

• Özellikle inşaat sektöründe ticaret hacmimiz hızla artmaktadır.

• BM barış misyonlarına katılım: Somali, Sierra Leone, Kongo, Sudan, Fildişi Sahili, Burundi, Liberya

• TİKA, Addis Abada, Hartum ve Dakar’daki ofisleri aracılığıyla, 37 Afrika ülkesinde, eğitim ve teknik destek projeleri gerçekleştirmiştir• Türkiye 12 Nisan 2005’te Afrika Birliği’nde gözlemci

statüsü kazandı• Afrikalı öğrencilere yüksek öğrenim bursu sağlanmakta• 2005 yılından bugüne toplam insani yardım: 25 milyon

ABD doları• 2008 Türkiye-Afrika İşbirliği Zirvesi’yle ilişkilerin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi için yeni yöntemler belirlenmesi amaçlandı.• Yeni büyükelçilikler açılmakta.

Rusya: • Rusya, 1950-1975 yılları arasında, Afrikalı sosyalist liderlere destek vermiştir• 90’lı yılların başında ilişkilerde düşüş• 2006’da Afrika ülkelerine resmi ziyaretler hız kazandı• Afrika ülkelerinin Rusya’ya olan borçları silindi• Rusya, Afrika ülkelerine, son dönemde silah ve askeri

teçhizat satmaktadır• Afrika’dan hammadde ithalatı yapılmaktadır• İKÖ ve Afrika Birliği Örgütü’nde gözlemci statüsünde• Amaç: BM Genel Kurulu’nda Rusya politikalarının

desteklenmesini sağlamak ve enerji kaynaklarından faydalanmak

İran:

• Afrika kıtasındaki bağımsızlık mücadelelerini desteklemiştir.• Son dönemde Ahmedinejad üst düzey ziyaretlerde bulunmakta (Zimbabwe, Senegal, Uganda, Nijerya…)• Afrika ülkeleri kardeş ülke ilan edildi• Ticaret, ekonomi, enerji işbirliği antlaşmaları ile ilişkiler derinleştirilmekte• İranlı şirketlerin Afrika’da yatırım yapmaları teşvik edilmekte• Amaç: Nükleer İran’ı destekleyecek devlet sayısını arttırmak ve enerji işbirliğini yoğunlaştırmak.