การผลิตไมดอกไมประดับโดยผานสถานเพาะชํา

โดยจตุรพร รักษงารภาควิชาวิทยาศาสตรการเกษตร มหาวิทยาลัยนเรศวร

ทําไมตองผลิตไมดอกไมประดับผานสถานเพาะชําเมล็ดพันธุ และทอนพันธุมีราคาแพง บางก็ยังมีลิขสิทธิ์อยูพืชบางชนิดไมสามารถเจริญเติบโตในสภาพแวดลอมภายนอกไดทันทีสามารถดูแลไดอยางพิถีพิถันพืชที่ขยายพันธุแลว สามารถผลิตไดในลักษณะสินคาอุตสาหกรรม (ผลิตไดจํานวนมาก และขนาดสม่ําเสมอ)ดูแลรักษาปองกันโรค แมลง ศัตรูพืชไดสะดวกสวยงามขายไดราคา

จุดเดนของการเพาะพันธุไมผานสถานเพาะชําไดพันธุไมที่มีคุณภาพ มีความสม่ําเสมอสูงสามารถนําไปผลิตในลักษณะอุตสาหกรรมไดมีความเสียหายจากผลผลิตไมไดคุณภาพลดลงผลประโยชนที่ไดรับจากระยะเวลาคืนทุนที่เร็วกวาเดิม

จุดดอยของการเพาะพันธุไมผานสถานเพาะชําเสียคาใชจายในการผลิต หรือตนทุนการผลิตเพิ่มขึ้น เพราะการจัดสภาพแวดลอมที่เหมาะสมและการดูแลรักษาอยางใกลชิดมีคาใชจายเพิ่มขึ้นจากการสรางโรงเรือน การเตรียมวัสดุ การใหน้ําคาแรงงาน คาเชื้อเพลิง สารเคมีปองกันและกําจัดศัตรูพืช

วัตถุประสงคของการจัดทําสถานเพาะชํา- เพื่อเปนที่เพาะพันธุ และขยายพันธุไมใหมีปริมาณมาก- เพื่อเปนที่รวบรวม และแสวงหาพันธุไมใหมๆ มาทําการเพาะปลูก- เพื่อสรางพันธุไมตางๆ ตอบสนองแกผูบริโภค และประชาชน- เพื่อเสริมสรางความสวยงาม และความเปนธรรมชาติใหแกทองถิ่น- เพื่อเสริมสรางรายไดใหแกผูประกอบการสถานเพาะชํา และผูเกี่ยวของ

ความหมายของสถานเพาะชําสถานเพาะชํานั้นเปนสถานที่ที่มุงในการผลิตและขายพันธุไมตางๆมากมายหลากหลายชนิด ซึ่งมีความแตกตางจากรานขายไมดอกไมประดับอยู 2 ประการที่สําคัญ คือ ขนาดของการทํางาน และชนิดของพืชที่ปลูก

เนอรสเซอรี่ โดยทั่วไปมักมีขนาดใหญ ประกอบดวย ไมยืนตน ไมพุม ไมเลื้อย และไมคลุมดิน ในขณะที่ การเพาะชําไมดอกไมประดับจะเปนเฉพาะกลุมพืช ซึ่งเปนไมลมลุกเปนสวนใหญ สถานเพาะชําจะเพาะเลี้ยงตนไมจนไดขนาดพรอมขายไดซึ่งอาจเปนเวลาหลายๆ ป ในขณะที่ไมดอกมักเปนปเดียว หรือฤดูเดียว นอกจากนี้ การใชไมดอกยังใชภายในอาคารเสียเปนสวนมาก เชนจัดแจกัน ไมกระถางใชตกแตงในโอกาสตางๆ ในขณะที่เนอรสเซอรี่จะเนนไมทั้งหมด โดยเฉพาะไมที่ใชภายนอก เชนรอบบริเวณบานศูนยการคา อาคารทั่วๆ ไป และสวนสาธารณะ

พื้นที่และเงินทุนที่ใชในเนอรสเซอรี่จะสูงกวาที่จะใชในการทําเรือนเพาะชํา หรือรานดอกไมทั่วๆ ไป ซึ่งมักใชพื้นที่นอยและอยูในเขตเมือง หรือชานเมือง แตเนอรสเซอรี่จะใชพื้นที่มากกวา จนอาจถึงเปนรอยๆ ไร แตตางก็เปนงานที่ตองการการดูแลเอาใจใสสูง(Intensive agriculture) และมักทํากับไมราคาแพงเปนหลัก

ขั้นตอนของการผลิตพันธุไมการขยายพันธุ

ไดแก การเพาะเมล็ด การแยกหนอ แยกไหล การปกชํา การตอน การติดตาตอกิ่ง การทาบกิ่ง การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อฯลฯ

การอนุบาลตนออนทั้งที่ไดจากเมล็ด กิ่ง หรือการเอาออกจากขวดเพาะเลี้ยง

การเลี้ยงดูใหไดอายุที่เหมาะสมตามอายุ หรือขนาดที่ตองการ

การจัดจําหนายขายปลีก หรือขายสง มีการวางแผนการโฆษณาประชาสัมพันธ การเตรียมพันธุพืช การบรรจุ การขนสง ฯลฯ

- จําแนกตามชนิดตนพันธุไมที่ผลิตสถานเพาะชํากลาไมผล เชน ทุเรียน สม มะมวง มะขามสถานเพาะชําไมประดับยืนตน เชน ไมหอมไทยตางๆสถานเพาะชําไมปา เชน สวนสัก สวนสักทอง สวนไผสถานเพาะชําไมลมลุก เชนไมดอก ไมประดับปเดียวสถานเพาะชําปนตากลวยไม (เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ)นาหญา

ลักษณะของสถานเพาะชําที่ดีมีสภาพแวดลอมที่เหมาะกับการเจริญเติบโตของตนไมที่นํามาขยายสามารถปรับเปลี่ยนสภาพแวดลอมใหเหมาะกับความตองการของตนไมไดมีพื้นที่เพียงพอสําหรับตนไม (จํานวน + ทรงพุม) และพื้นที่ใชงานอื่นไมมีปญหาทางดานกายภาพ เชน น้ําทวม ดินเค็ม มีความลาดเอียงสูงมีการกอสราง และมีอายุการใชงานที่เหมาะสม มีการใชพื้นที่ไดอยางมีประสิทธิภาพตั้งอยูใกลทางคมนาคมขนสงตนไมไดสะดวก

การทําธุรกิจสถานเพาะชําตองทราบอะไรบาง?

เทคนิคการปลูกการใหปุย การใหน้ําการควบคุมการเจริญเติบโต การออกดอกการควบคุมศัตรูพืช

เทคนิคของชางการกอสราง การซอมแซมการประปา ไฟฟาระบบระบายอากาศ

เทคนิคการตลาดการบรรจุ การขนสง การเก็บรักษา การคัดเกรดการควบคุมคุณภาพระหวางอยูในตลาด

เทคนิคการบริการการควบคุมคนงานการควบคุมใหเปนไปตามตารางเวลา

กฎหมายตางๆการกูยืมขอกําหนดตางๆ

ระยะเวลาการปฏิบัติงาน?

ปละ 365 วัน อาทิตยละ 7 วัน

ชนิดตางๆ ของสถานเพาะชํา1. เนอรสเซอรี่ขยายพันธุ (Propagation nursery)2. เนอรสเซอรี่ขายสง และผูจัดสง (Wholesale nursery

and Supplier)3. เนอรสเซอรี่ขายปลีก (Retail nursery)4. รานขายตนไมและอุปกรณ (Garden center)5. รานขายตนไมแบบสาขา (Chain store garden

center)6. สถานเพาะชําเพื่อรับตกแตงสวน (Landscape nursery)

เนอรสเซอรี่ขยายพันธุ (Propagation nursery)เปนตัวเริ่มตนของการผลิตพันธุพืช เนอรสเซอรี่ที่ทําการขยายพันธุจะรวบรวมพันธุพืช หรือเมล็ดพืชจากทั่วทุกมุมโลก และเพาะเลี้ยงจนมีขนาด หรือความทนทานที่จะยายไปปลูกในเนอรสเซอรี่อื่นๆ ได ซึ่งรวมถึงการขยายพันธุโดยไมอาศัยเพศ เชน การปกชํา หรือติดตาดวยเนอรสเซอรี่แบบนี้ จะเกี่ยวของกับการนําพันธุพืชใหมๆ เขามา และศึกษาการเจริญเติบโต รวมทั้งการทําใหพันธุพืชนั้นๆ ปลอดจากโรคแมลง เนอรสเซอรี่แบบนี้จะขายพันธุพืชเปนปริมาณมากในแตละครั้งแตราคาตอหนวยต่ํา โดยสามารถทําไดทั้งพันธุพืชนอยชนิด และที่มีพันธุหลากหลาย

เนอรสเซอรี่ขายสง และผูจัดสง (Wholesale nursery and Supplier)

เปนเนอรสเซอรี่ที่เพาะเลี้ยงตนไมจนถึงขนาดที่ขายไดทั้งที่ปลูกในแปลง และที่ปลูกในภาชนะ ซึ่งไมจําเปนที่จะตองเปนไมที่เจริญเติบโตเต็มที่แลว แตเปนขนาดไมที่สามารถนําไปใชประโยชนไดดีในการตกแตง เนอรสเซอรี่ขายสงอาจมีการเพาะตนกลาหรือตัดชําเองบาง แตโดยสวนใหญจะซื้อมาจากเนอรสเซอรี่ขยายพันธุ ในตางประเทศที่มีฤดูกาลแยกกันโดยเดนชัดสามารถขายตนกลาที่ออกรากแลวโดยการลางเอาดินที่ติดรากออกทั้งหมด (Bare-root cutting) เพื่อใหคนซื้อนําไปปลูกลงดิน หรือใสกระถางได ซึ่งเปนการลดขนาดและตนทุนดานการขนสงลงไปไดมาก (liners, lining out stock)เนอรสเซอรี่ขายสงจะขายตนไมใหธุรกิจอื่น เชน รานคาเพื่อนําไปขายตอในราคาสูงขึ้นจนกวาจะถึงมือผูบริโภค

ตนไมอาจตองใชเวลาตั้งแต 1 ปถึง 5 ป หรือมากกวาในเนอรสเซอรี่แบบนี้โดยขึ้นกับอัตราการเจริญเติบโตและขนาดของตนไมที่ตลาดตองการ ซึ่งระหวางที่เพาะเลี้ยงอยูนี้ ตนไมตองการพื้นที่ ปุย การกัดวัชพืช การตัดแตงทรงตน และกําจัดโรค-แมลงจึงควรใหอยูในระยะสั้นที่สุดเทาที่ทําได การพักตนไมไวในเนอรสเซอรี่นานขึ้นหมายถึงตนทุนที่ตองเพิ่มขึ้นดวย ซึ่งตนทุนนี้จะผันแปรไปเปนราคาตนไมที่สูงขึ้นการทําใหตนทุนการผลิตคงที่ หรือลดลง เนอรสเซอรี่จะทําไดโดยจํากัดชนิดของตนไมใหมีความตองการการดูแลแบบเดียวกัน ซึ่งจะทําใหสามารถใชเครื่องมือที่มีราคาสูงๆ ได โดยลดการใชยากําจัดศัตรูพืชหรือลดการใหชนิดปุยที่แตกตางกันหลายๆ สูตรลง และลดตนทุนการปรับสภาพแวดลอม แตก็จะเปนผลเสียเพราะเปนการจํากัดชนิดพืชที่จะผลิตไดลงเชนเดียวกัน

เนอรสเซอรี่ขายปลีก (Retail nursery)สถานเพาะชําแบบขายปลีก หรือรานขายไมดอกไมประดับ เปนลูกคาหลักของสถานเพาะชําแบบขายสง โดยเปนที่รับพันธุไมมาขายใหแกผูบริโภค ซึ่งมีความหมายรวมถึง รานคาปลีก การเดนเซ็นเตอร และที่เปน Chain store ผูซื้อจะมาซื้อตนไมที่รานเหลานี้ทั้งไมยืนตนไมพุม ปุย เครื่องพนยา หญา และเครื่องมือทําสวนตางๆสถานที่ตั้งสําหรับรานคาแบบนี้เปนเรื่องสําคัญที่ตองเลือกใหอยูในหรือใกลชุมชน และมีผูคนผานไปมามาก มีพื้นที่ขาย พื้นที่แสดงสินคาและอาจมี greenhouse ดวยเพื่อการแสดงและขายไมกระถางตางๆ นอกจากนี้ยังตองมีสวนบริการลูกคาที่มักสอบถามเรื่องตางๆเกี่ยวกับตนไมที่ตองการ ระยะเวลาและวิธีการปลูก การดูแลรักษา การปองกันกําจัดโรคแมลง และตองมีการโฆษณาประชาสัมพันธ

ในหางสรรพสินคาตางๆ บางชวงก็อาจมีการนําตนไมมาขายบางแตทั้งนี้ ความแตกตางระหวางรานคาปลีกกับหาง อยูที่หางมักไมขายตนไมอยางเดียวทั้งป เพราะตองมีการใชพื้นที่ใหเปนประโยชนสูงสุด โดยจะเลือกขายตนไมเฉพาะชวงที่จะมีคนซื้อมากๆ เทานั้น นอกเหนือจากเวลานี้ จะขายสินคาอื่นๆ เชน เสื้อผาเครื่องมือตางๆ และผูขายมักมีความรูเกี่ยวกับตนไมนั้นๆ นอย แตราคาจะถูกกวารานคาปลีก

รานขายตนไมและอุปกรณ (Garden center)เปนรานที่มุงขายตนไม และพรรณไมโดยมีวัสดุอุปกรณขายดวยเมื่อลูกคาเขามาใชบริการแลวจะไดพรรณไมและวัสดุอุปกรณครบถวน ตลอดจนมีนักพืชสวนมาคอยใหคําปรึกษาปญหาในการดูแลตนไม ทั้งยังมีการจัดการโฆษณาประชาสัมพันธสินคา และบริการใหมใหทราบเปนชวงๆ อีกดวย

รานขายตนไมแบบสาขา (Chain store garden center)

มีลักษณะคลายกับแบบขางบนเพียงแตเปนบริษัทมาลงทุนเปดรานในพื้นที่ตางๆ หรือขายแฟรนไชลโดยอาจใชชื่อเดียวกันทุกสาขา มีขอดีคือจะมีสินคาใหเลือกมากชนิด และหลากหลายขนาดทั้งพรรณไม และวัสดุอุปกรณตางๆ ตลอดจนราคาอาจถูกกวาการเดนเซนเตอรเดี่ยวบาง เนื่องจากสามารถหาสินคาไดจากหลากหลายพื้นที่ที่มีสาขาอยู

สถานเพาะชําเพื่อรับตกแตงสวน (Landscape nursery)

สถานเพาะชําแบบนี้ จะซื้อตนไมมาจากสถานเพาะชําขายสง และนอกจากจะขายตนไมแลว ยังมีบริการตกแตงสวน ซึ่งตองมีคนงานหลายๆ แบบ เชน คนขายหนาราน คนงานสวน และคนงานทํางานในโรงเพาะชํา