คมอการเลยงกงขาว (Litopenaeus vannamei) แบบพฒนา

โดย

สถาบนวจยและพฒนาการเพาะเลยงกงทะเล ส านกวจยและพฒนาประมงชายฝง, กรมประมง

2556

1

ค ำน ำ คมอค ำแนะน ำกำรเลยงทดส ำหรบกำรเลยงกงขำว (Litopeneous vannamei) แบบพฒนำฉบบนเขยน

ปรบปรงขนใหสอดคลองกบสถำนกำรณของกำรเลยงกงในปจจบนทเกดปญหำกำรตำยของกงจำกกลมอำกำรตำยดวนทมำจำกตบและตบออนกงมกำรอกเสบอยำงเฉยบพลน (Early Mortality Syndrome/Acute Hepatopancreatic Necrosis Syndrome ; EMS/AHPNS เพอใหเกษตรกรใชเปนแนวทำงในกำรก ำหนดและทบทวนกระบวนกำรผลต และกำรปฏบตงำนในทกขนตอนของกำรเลยงกงขำวแบบพฒนำใหมควำมเสยง และควำมสญเสยจำกกลมอำกำรตำยดวนนอยทสด โดยมหลกกำรดงตอไปน 1. กำรจดกำรฟำรมทวไป กำรปฏบตในขนตอนน เปนกำรวำงแผนเพอเตรยมควำมพรอมของกำรเลยง ถำเกษตรกรสำมำรถปฏบตไดด เหมำะสมกบสถำนทและฤดกำลทเลยง จะท ำใหเกดปญหำกำรจดกำรเลยงรำยวนนอยทสด โดยมค ำแนะน ำดงน

1.1 กำรแบงพนทบอเลยงกง 1.1.1 บอเลยง ขนำดของบอทเหมำะสม ควรมขนำด 2-6 ไร ขนกบควำมพรอมและเครองมอฟำรมของเกษตรกร พนทบอเลยงทงหมดควรมประมำณไมเกน 70% ของพนทฟำรมทงหมด 1.1.2 บอพกน ำ มควำมจ ำเปนเพอใชเตรยมน ำสะอำดไวในกรณตองกำรใชหรอฉกเฉนหรอแกไขปญหำในระหวำงกำรเลยงกง ขนำดของบอพกน ำรวมทเหมำะสม ควรมไมนอยกวำ 15-20 % ของพนทฟำรมทงหมด 1.1.3 บอบ ำบดน ำทงและบอเกบเลน ขนำดบอบ ำบดทเหมำะสมควรมปรมำตรไมนอยกวำปรมำตรน ำทงทเกดขนจำกกำรจบกง 1 บอ เพอสำมำรถรองรบน ำทงไดทงหมด และพนทของทเกบเลนควรจะมขนำดเพยงพอและสำมำรถเกบเลนเอำไวโดยไมไหลเทลงสแหลงน ำไดงำย

1.2 กำรเตรยมบอเลยง กำรเตรยมบอเลยงกงมควำมจ ำเปนตอผลส ำเรจของกำรเลยงกงทกรน เกษตรกรตองเนนกำรเตรยมพนบอและน ำใหเหมำะสมตอกำรเลยงกงขำวดงน 1.2.1 กำรเตรยมพนบอ กำรเตรยมพนบอใหเหมำะสมกบกำรเลยงกง มหลกกำรทตองใหมควำมสะอำด ไมมกำรหมกหมมของสำรอนทรย และมกระบวนกำรทำงเคมของดนทไมท ำใหเกดสำรทเปนพษ - บอทผำนกำรเลยงกงมำแลวมสำรอนทรยและสำรประกอบเปนพษสะสมอย ไมเหมำะสมตอกำรน ำไปเลยงกงทนทโดยไมมกำรบ ำบด กำรเตรยมพนบอตองเนน

1) กำรเปลยนสภำพของดนเลนทขำดออกซเจนใหอยในสภำพมออกซเจน ใชเวลำประมำณ 2-3 สปดำห และ

2) บ ำบดใหสำรอนทรยและสงขบถำยใหสลำยตว เปลยนเปนปยทเปนประโยชน ดวยวธควบคมควำมชนและควำมเปนกรด-ดำงของพนบอใหเหมำะสม และบ ำบดประมำณ 4 – 6 สปดำห

- บอทดนเปรยวหรอบอทมศกยภำพดนกรด เกษตรกรตองใชปนขำวหรอปนไฮดรอกไซด ปรบควำมเปนกรด-ดำงของดนใหขนมำอยประมำณไมต ำกวำ 5.5 - 6.5 แลวจงบ ำบดพนบอและเตรยมน ำตอไป - กำรน ำเลนออกนอกบอ หรอใชน ำฉดลำงพนบอ สำมำรถท ำไดในกรณทพนบอมสำรอนทรยมำก แตเกษตรกรตองมสถำนทเกบ โดยไมสงผลกระทบตอสงแวดลอม ขอควรระวงกคอหนำดนพนบอทเปดขนมำใหมยงคงเปนดนทขำดออกซเจนอย หลงจำกน ำเลนออกแลว ตองปลอยใหดนมกำรตำกแดด และทงใหไดรบออกซเจนและมกำรยอยสลำยอยำงเพยงพอ (ไมนอยกวำ 2 สปดำห) กอนทจะเรมเตรยมน ำเลยงกง 1.2.2 กำรก ำจดพำหะและศตรของลกกง กำรก ำจดพำหะและศตรของกงในชวงระหวำงกำรเตรยมบอจ ำเปนอยำงยงส ำหรบกำรเลยงกงแบบพฒนำ ท ำใหควำมเสยงทจะลมเหลวในกำรเลยงกงลดนอยลง

2

- พำหะจ ำพวกกงป ตองท ำใหพนบอแหงไมมน ำขง และใชอวนหรอผำพลำสตกขงกนรอบบอ ปองกนไมใหสตวพำหะเขำมำอำศยในบอ - หอยเจดย ก ำจดโดยใชกำกชำประมำณ 40 กก./ไร แชทงไว 5-7 วน - สำหรำยทพนบอ ใชวธครำดออก เมอกงโตพอสมควรแลวหรอ เพมควำมลกของน ำในบอท ำใหแสงแดดสองลงไปไมถงพนบอ - ตวออนสตวน ำ ก ำจดโดยกรองดวยอวนตำถหลำยๆ ชน - นก สำมำรถปองกนไดโดยกำรขงเชอกกน เพอมใหนกบนลงมำกนกงปวย กำรทนกสำมำรถบนลงมำได เปนสำเหตหนงของกำรแพรกระจำยของโรคกงจนท ำใหควบคมไดยำก 1.2.3 กำรเตรยมน ำ หลงจำกเตรยมดนเลนพนบอแลว จะตองเตรยมน ำใหเรวทสดอกดวย เพอปองกนไมใหพนพนบอเนำเสยไปจนไมเหมำะสมตอกำรปรบตวของลกกง

- กรองเอำพำหะและศตรกง เชน ปลำ กง ตวออนและไขของสตวน ำอนๆ ออกไป กอนน ำน ำทะเลเขำมำในบอเลยงหรอบอพก - กระตนใหเกดสน ำ (แพลงกตอนพช) ซงเปนจดเรมตนของหวงโซอำหำรธรรมชำต โดยบอทใชเลยงกงมำเปนเวลำนำน หรอบอทไมไดเอำเลนออกทงหมด จะมปยเหลอตกคำงอย เมอเตมน ำทะเลลงไป สน ำจะเพมไดเอง ในกรณทสน ำไมขนเนองจำกขำดแรธำต อำจจะใชปยเคม จลนทรย หรอวสดปน ชวยกระตนใหเกดกำรหมนเวยนแรธำต ซงท ำใหสน ำเกดไดเรวขน - ในกรณตองกำรกระตนใหเกดสตวหนำดนเพอเปนอำหำรธรรมชำตทพนบอ ใชร ำ 30 กก. ใสถง แลวน ำมำแชน ำไว 2-3 วน แลวเอำร ำทแชไวสำดใหทวบอ หนอนแดงซงเปนอำหำรทดของลกกงจะสำมำรถเกดขนได แตเกษตรกรตองจดกำรใหน ำและหนำดนมออกซเจนในปรมำณทเพยงพออยตลอดเวลำ

1.3 ลกกงคณภำพ และกำรปลอยลงเลยง 1.3.1 ลกกงคณภำพ คณภำพลกกงเปนตวแปรส ำคญของควำมส ำเรจในกำรเลยงกง ปจจบน คณภำพของลกกงขำว เชน กำรปลอดเชอ SPF (Specific Pathogen Free) กำรตำนทำนเชอ SPR (Specific Pathogen Resistance) หรอสำยพนธทมกำรเจรญเตบโตดเปนคณภำพของลกกงทเกษตรกรตองกำร แตเกษตรกรควรจะตรวจสอบเอกสำรยนยนทเชอถอได กอนตดสนใจซอ - ถงแมวำลกกงจะมเอกสำรยนยนในดำนคณภำพทไดรบกำรดแลและพฒนำมำอยำงดแลวกตำม เกษตรกรตองคดเลอกลกกงทมลกษณะภำยนอกทแสดงควำมสมบรณและแขงแรงตำมระยะกำรพฒนำของลกกงดวย เพอทจะใหลกกงสำมำรถปรบตวใหเขำกบสภำพแวดลอมในบอดนไดด ท ำใหมอตรำรอดตำยสง และเกษตรกรไมตองปลอยลกกงในควำมหนำแนนสงกวำปกต (ปลอยเผอตำย)

- เกษตรกรตองคดเลอกลกกงทมคณภำพตำมทกรมประมงก ำหนด เพอใหไดลกกงทแขงแรง สำมำรถปรบตวใหเขำกบสภำพแวดลอมในบอดนไดด ดงน

ลกกงมกำรพฒนำไมนอยกวำ PL 10 โดยเกษตรกรสำมำรถสงเกตกำรพฒนำของหนำม(spine) บนกรกงวำจะตองมหนำมทสมบรณอยำงนอย 3 หนำม

ล ำตวลกกงและเหงอกตองมควำมสะอำด ไมมกำรเกำะของโปรโตซวภำยนอก สวนของรยำงคตองมควำมสมบรณครบถวนและไมถกกดกรอนจำกควำมหมกหมมของสำรอนทรยและควำมสกปรกในบอเลยงกง

ตบมควำมสมบรณ ทงขนำด ส และลกษณะของตบทำงกำยภำพ เชนกำรหยนตว ควำมแขงของเนอเยอ รวมถงควำมสำมำรถในกำรยอยอำหำรของตบกงทสำมำรถสงเกตไดจำกปรมำณเมดไขมนในตบกง

มอตรำสวนของกลำมเนอตอล ำไสบรเวณปลองท 6 ของล ำตวลกกงมคำมำกกวำ 4:1

3

ผำนกำรทดสอบควำมสำมำรถในกำรปรบตวเขำสสภำพแวดลอมโดยกำรแชในน ำจด (0 ppt.) นำน 30 นำท

ผำนกำรทดสอบควำมสำมำรถในกำรปรบตวตอควำมเครยดทเพมขนอยำงฉบพลนโดยกำรแชในสำรละลำยฟอรมำลนควำมเขมขน 100 ppm แชนำน 30 นำท

- เกษตรกรควรเลอกลกกงทไมผำนกำรใชยำตำนจลชพทหำมใชในกำรเพำะเลยงสตวน ำ เพรำะลกกงทเลยงโดยใชยำตำนจลชพมกออนแอและมปญหำเมอน ำไปเลยงในบอ - กอนน ำเอำกงไปเลยงในบอ เกษตรกรตองมนใจวำไดรบเอกสำรก ำกบกำรจ ำหนำยลกพนธสตวน ำจำกโรงเพำะฟก และเกษตรกรตองเกบไวเพอน ำมำใชเวลำตองกำรขำยกงใหกบแพหรอโรงงำนแปรรป

1.3.2 กำรก ำหนดควำมหนำแนนของลกกงทปลอยลงเลยง ควำมหนำแนนของลกกงทปลอยลงเลยงเปนปจจยทมควำมส ำคญและสงผลกระทบไปถงกำรจดกำรและกำรแกไขปญหำในระหวำงเลยง โดยทวไปสภำพบอเลยงกง เครองมอทใชในฟำรมเกษตรกรและคนงำนของแตละฟำรม มควำมพรอมและควำมสำมำรถไมเทำกน กำรก ำหนดควำมหนำแนนของลกกงมำกเกนศกยภำพของเกษตรกรและฟำรมในกำรจดกำร กงมกจะเครยดและปวยเปนโรคไดงำย มปญหำบอยครงและโตชำ - ลกกงขำวทเหมำะสมในกำรปลอยคอขนำดมำกกวำ PL10 เนองจำกเปนระยะทลกกงมกำรพฒนำเพยงพอทจะทนและปรบตวใหเขำกบสภำพแวดลอมในบอเลยงไดด โดยเฉพำะกำรปรบตวเขำกบควำมเคม ในบอเลยงกงซงเกษตรกรมกจะนยมน ำไปเลยงในเขตน ำกรอย - ลกกงขำวระยะ PL10 ควำมหนำแนนของกำรปลอยกงลงเลยงอยท 100,000 ตว/ไร ซงเปนควำมหนำแนนทเหมำะสม ในกำรเลยงใหครบ 4 เดอนและไดขนำดกงประมำณ 50-60 ตว/กก. สวนเกษตรกรทตองกำรเลยงกงขำวใหมขนำดประมำณ 40-50 ตว/กก.นน ตองลดควำมหนำแนนของกำรปลอยกงใหเหลอประมำณ 80,000 ตว/ไร และเกษตรกรตองเพมอตรำกำรถำยน ำและกำรใชเครองเพมออกซเจนใหมำกขน - ควรมกำรปรบควำมเคมของน ำจำกโรงเพำะฟกใหใกลเคยงกบควำมเคมของน ำทใชเลยง และกอนจะปลอยลกกงลงสบอเลยงควรมกำรปรบอณหภมใหใกลเคยงกนโดยกำรน ำถงลกกงมำลอยไวในบอประมำณ 10-20 นำท แลวจงปลอยลกกงลงสบอ 1.4 กำรตดตงเครองเพมออกซเจน ออกซเจนมควำมจ ำเปนส ำหรบกำรหำยใจของกงเพอเผำพลำญอำหำรใหพลงงำนและสรำงกำรเจรญเตบโต ระดบออกซเจนละลำยน ำทเหมำะสมตอกำรเลยงกงขำวตองไมนอยกวำ 5 มก./ล. กำรขำดออกซเจนกระทบตอผลกำรเลยงและอตรำแลกเนอ เพรำะท ำใหกงกนอำหำรนอยและโตชำ กำรเพมออกซเจนในบอเลยงกงขำวขนำด 4 ไร ควรตดตงเครองเพมออกซเจนทงหมด 4 ชด ดำนละชด แตละชดมใบพดน ำชดละ 12-16 ใบ ตงควำมเรวรอบ 85-90 รอบตอนำท (ใบพดน ำ 4 ใบ/ 2 แรงมำ) ซงเพยงพอส ำหรบรวมเลนใหอยกลำงบอ เคลำผสมน ำไดทวถงทงแนวตงและแนวดง ระยะเวลำในกำรใชเครองเพมออกซเจนควรตอเนองตลอด 24 ชวโมง แตคอยๆ เพมจ ำนวนเครองเพมออกซเจนทใชใหมำกขน ในชวง 2 เดอนแรก เปดเครองเพมออกซเจน กลำงวน 2 ตว กลำงคน 4 ตว พอเขำเดอนท 3 กจะเปด 4 ตวทงกลำงวนและกลำงคน บอทปลอยกงหนำแนนควรใชจ ำนวนใบพดและแรงมำของเครองยนตหรอมอเตอร มำกขน

2. กำรใหอำหำรและกำรจดกำรควบคมสภำวะแวดลอมในระหวำงเลยง อำหำรเปนปจจยส ำคญในกำรจดกำรเลยงกงใหประสบผลส ำเรจ กำรใหอำหำรกงเปนกำรปฏบตทตองท ำอยำง

ตอเนองทก วนจนกระทงขำยผลผลต เนองจำกตนทนกำรผลตกงมำจำกอำหำรประมำณ 60-70% และกำรจดกำร

4

ใหอำหำรผดพลำดทท ำใหอตรำแลกเนอและตนทนอำหำรสงขน ดงกำรจดกำรใหอำหำรกงทดจงมควำมจ ำเปนเพอใหกำรผลตกงไดประสทธภำพมำกทสด โดยมค ำแนะน ำดงน

2.1 กำรใหอำหำร 2.1.1 กำรใหอำหำร หลกในกำรใหอำหำร ตองท ำใหกงไดกนอำหำรในปรมำณทพอด ในเวลำทเหมำะสม

ทกมอตลอดระยะเวลำเลยง อตรำกำรใหอำหำรขนอยกบปรมำณกำรกน อตรำกำรเจรญเตบโต และอตรำกำรตำยของกง กำรใหอำหำรปรมำณนอยเกนไป ท ำใหกงโตชำ และท ำใหเกดกำรกนกนเองในโดยเฉพำะกำรเลยงกงควำมหนำแนนสง กำรใหอำหำรมำกเกนไป ท ำใหคณภำพน ำและดนในระหวำงเลยงเสอมโทรมลง สำรอนทรยจำกอำหำรจะกระตนใหเกดจลนทรยยอยและปลอยแอมโมเนยออกมำ ท ำใหกงเครยดออนแอ โตชำ และโอกำสตดเชอโรคกงสงขน - กำรก ำหนดปรมำณอำหำรทใหแตละวน มทงกำรก ำหนดตำมตำรำงกำรใหอำหำร (เหมำะส ำหรบระบบกำรเลยงทสำมำรถควบคมสภำพแวดลอมกำรเลยงได อยำงเหมำะสมและกงมควำมแขงแรง) หรอ ก ำหนดปรมำณอำหำรตำมปรมำณควำมตองกำรในแตละมอ (เหมำะส ำหรบกำรเลยงในประเทศเขตรอนหรอระบบกำรเลยงทควบคมสภำพแวดลอมของกำรเลยงไดยำก เชน ระบบกำรเลยงทใชอยในประเทศไทย เปนตน)

- กำรใหอำหำรตำมปรมำณควำมตองกำรของกงในแตละมอ คอ ถำกงตองกำรกนอำหำรมำก เรำกเพมปรมำณอำหำรทใหในมอตอไป ถำกงกนอำหำรลดลง เกษตรกรตองลดปรมำณอำหำรทใหทนทเพอปองกนไมใหมอำหำรเหลอในบอ และท ำใหผลกำรเลยงมอตรำแลกเนอ (FCR) ทด

- ในทำงปฏบตเมอปลอยกงแลวเกษตรกรควรใหอำหำรในอตรำ 1-2 กก./กง 1 แสนตว/วน ขนกบควำมหนำแนนและปรมำณอำหำรธรรมชำตในบอ ปรบปรมำณอำหำรเพมขนในอตรำคงท 0.5 -1 กก./กง 1 แสนตว/วน จนกงมอำย 15-20 วน เรมตรวจสอบกำรกนอำหำรโดยใชยอ เมอสำมำรถตรวจสอบกำรกนอำหำรดวยยอไดแลว จงใชวธกำรปรบอำหำรตำมควำมตองกำรกนอำหำรของกงในแตละมอ

- ในชวงเรมเลยง ใหอำหำรวนละสองมอ เชำและเยน เมอกงมอำย 20 วนไปแลว จะเพมอำหำรเปน 3 มอ และเมอกงมอำย 40 วน จะปรบกำรเลยงเปน 4-5 มอ แลวแตควำมเหมำะสมของแตละฟำรม จนกระทงจบกง

- เลอกขนำดของเมดอำหำรทเหมำะสมกบขนำดของกงตำมทผผลตอำหำรไดก ำหนดไว ในชวงทมกำรเปลยนเบอรอำหำร ควรผสมอำหำร สองเบอร ใหพรอมกน เพอเปนกำรคอยๆ ปรบลดอำหำรเบอรทใชอยและปรบเพมอำหำรเบอรใหม ซงสดสวนของกำรปรบนนขนอยกบควำมแตกตำงของขนำดของกง ซงถำมมำก กำรปรบเปลยนอำหำรจะยงยำกและใชเวลำมำกขน

- อำหำรกงขำวเปนอำหำรโปรตนต ำ กำรผสมอำหำรกงกลำด ำปนกบอำหำรกงขำว กงจะไดรบโปรตนมำกขน ท ำใหกงเนอแนนและไดน ำหนกกงมำกขน เปนกำรเรงอตรำกำรเจรญเตบโต ซงเกษตรกรหลำยรำยนยมใชวธนในชวงประมำณ 2-3 สปดำหกอนจบ 2.1.2 กำรตรวจสอบกำรกนอำหำรโดยใชยอ ใชในกำรประเมนควำมเพยงพอของอำหำรทใหกงกนในแตละมอ โดยอำศยหลกกำรวำ เมอใหอำหำรกบกงในปรมำณทไมเพยงพอ กงทไมไดรบอำหำรจะขนมำกนอำหำรในยอ อำหำรในยอจะหมด แสดงวำสำมำรถเพมปรมำณกำรใหอำหำรได สวนเมอใหอำหำรมำกเกนไ ปกงไมขนมำกนอำหำรในยอ ท ำใหอำหำรในยอเหลอ อำหำรในยอเหลอมำก ยงแสดงใหเหนวำกำรใหอำหำรในมอนนมำกเกนควำมตองกำรกนอำหำรของกง

- เทคนคทในกำรวำงยอเพอตรวจสอบปรมำณกำรกนอำหำร นยมวำงบอละ 4 ยอ ระยะแรกจะใสอำหำรท 1 กรม/ยอ เชค 3 ชม./ครง จนถงวนท 30 กเพมขนเปน 2 กรม/ยอ เชคทก 3 ชม. เมอกงอำย 50 วน เพมเปน 3 กรม/ยอ เชคทก 2 ชม.ครง จนถงกงขนำด 60 ตว/กก. เพมเปน 4 กรม/ยอ เชค 2 ชม.ครง เมอกงโตไดขนำด 50 ตว/กก. ใหปรบเพมเปน 5 กรม/ยอ เชคทก 2 ชวโมง และใชอตรำกำรใสอำหำรในยอปรมำณนจนถงจบกง

2.2 กำรจดกำรควบคมสภำวะแวดลอมในระหวำงเลยง กำรเลยงกงใหเจรญเตบโตด กำรจดกำรคณภำพน ำและตะกอนเลนพนบอทดในระหวำงเลยง เกษตรกร

สำมำรถน ำคำคณภำพน ำทเหมำะสมตอกำรเลยงกงขำวมำใชเปนเกณฑในกำรจดกำรดงน

5

ตำรำง คณภำพน ำทเหมำะสมส ำหรบกำรเลยงกงขำว คณภำพน ำ คำทเหมำะสม

อณหภมน ำ (องศำเซลเซยส) 28-32 ออกซเจนละลำยน ำ (มก./ล.) > 5 ควำมเปนกรดเปนดำง 7.5-8.0 คำรบอนไดออกไซด (มก./ล.) < 20 ควำมเคม (สวนในพนสวน) 2-35 ควำมกระดำงของน ำ (มก./ล. ของ CaCO3) > 150 คำควำมเปนดำง (มก./ล. ของ CaCO3) > 100 ควำมโปรงแสงของน ำ (เซนตเมตร) 20 – 40 แอมโมเนยอสระ (มก./ล.) < 0.1 ไนไตรท (มก./ล.) < 200 ไฮโดรเจนซลไฟด (มก./ล.) < 0.002

ค ำแนะน ำส ำหรบกำรจดกำรสภำวะแวดลอมในระหวำงเลยงกงขำว มดงตอไปน 2.2.1 กำรจดกำรเกยวกบควำมลกของน ำในบอ ควำมลกของน ำเปนปจจยทส ำคญ ควำมลกทเหมำะสม

ส ำหรบกำรเลยงกงขำวอยทระดบ 1.2 -1.8 เมตร ขนอยกบอปกรณทใชในกำรใหออกซเจน และควำมพรอมในกำรสบหรอถำยน ำ บอทมควำมลกมำกสำมำรถรกษำอณหภมของน ำใหมกำรเปลยนแปลงในรอบวนนอย และสำมำรถเลยงกงในปรมำณมำก แตกมขอเสยส ำหรบฟำรมทไมมเครองเพมออกซเจนทเหมำะสม ท ำใหหนำดนขำดออกซเจนไดงำย บอทตน ปรมำณน ำไมเพยงพอในกำรควบคมกำรเปลยนแปลงของอณหภมน ำ ท ำใหสภำพแวดลอมของบอไมคงท เกดควำมยงยำกตอกำรจดกำรเลยง แตกำรเพมออกซเจนเขำไปถงหนำดนสำมำรถท ำไดงำยกวำ 3.2.2 กำรจดกำรออกซเจน ปรมำณออกซเจนทเหมำะสมมควำมส ำคญตอกำรเลยงกง เพรำะเกยวของกบกำรเจรญเตบโต และกำรรกษำระบบนเวศของบอเลยงใหเหมำะสม คอมสภำพออกซเจนเพยงพอ (aerobic ecosystem) ซงท ำใหกงมควำมแขงแรง กนอำหำรด ของเสยและสำรอนทรยมกำรยอยสลำยอยำงตอเนอง สำรเคมทเปนพษกบกงจะเหลออยนอยทสด

- ผเลยงกงจะตองพยำยำมรกษำออกซเจนของน ำในรอบวนใหมควำมเขมขนทเหมำะสม ตอกำรเจรญเตบโตทด (ออกซเจนในตอนเชำตรสงกวำระดบ 5 มก./ล.) และตองใหออกซเจนถงพนบออยำงเพยงพอ จะท ำใหผวหนำดนเปนดนทไมขำดออกซเจน กำซและสำรเคมทเปนพษ เชนไฮโดรเจนซลไฟด แอมโมเนย กสำมำรถถกดนพนบอดดซบไว ท ำใหระบบนเวศของบอเหมำะสมส ำหรบกำรเลยงกง

- กำรปองกนกำรขำดออกซเจนในน ำและดนพน เกษตรกรตองจดกำรใหมเครองเพมออกซเจนทเหมำะสมตำมทไดแนะน ำมำแลวขำงตน นอกจำกน เกษตรกรตองใชงำนเครองเพมออกซเจนเหลำนใหเหมำะสมกบควำมตองกำรออกซเจนของบอทเปลยนตำมฤดกำลและควำมตองกำรออกซเจนในบอ เกษตรกรควรวดควำมเขมขนของออกซเจนในน ำ (ไมวำจะดวยกำรใชเครองวดออกซเจนหรอกำรใชวธวเครำะหทำงเคม) อยำงนอยวนละ 2 ครง ตอนเยน และตอนเชำตร ถำหำกเกษตรกรมขอจ ำกดในกำรวดออกซเจน วธกำรสงเกตทผวหนำดนพนบอก เปนวธกำรทนำจะน ำไปใช กลำวคอ ถำสงเกตพบผวหนำดนพนบอมสน ำตำลหรอสดนเดม แสดงวำออกซเจนเพยงพอ สวนดนทขำดออกซเจนจะมสด ำ และจะมกลนเหมนของกำซไขเนำหรอไฮโดรเจนซลไฟด

- ควำมตองกำรออกซเจนทเปลยนแปลงไปอยำงฉบพลนเนองจำกสน ำทเขมจด หรอน ำมแพลงกตอนสตวเพมปรมำณมำกเกน เกษตรกรควรเกบเกยวเอำแพลงกตอนสตวออกจำกน ำใหไดอยำงรวดเรว หรอตองใชเครองเพมออกซเจนส ำรอง เพมออกซเจนในน ำใหมำกขน ในกรณทไมสำมำรถท ำไดดงกลำวขำงตน เกษตรกรอำจ

6

ใชผงสำรเคม (สำรประกอบออกไซดทแตกตวใหออกซเจน) เพอชวยยกระดบออกซเจนขนมำใหทนกอนทกำรขำดออกซเจนจะสงผลเสยตอกงในบอ

- ส ำหรบบอทเลยงกงอยำงหนำแนน ในน ำมปรมำณคำรบอนไดออกไซดสง ท ำใหกงแลกเปลยนออกซเจนกบน ำนอยลง กนอำหำรนอยลง และโตชำ กำรใชเครองเพมออกซเจนจะชวยท ำใหมกำรระบำยกำซคำรบอนไดออกไซดออกไปไดเรว และเปนกำรลดปรมำณคำรบอนไดออกไซดท ำใหแพลงกตอนพชเพมปรมำณไดชำลง 2.2.3 กำรจดกำรใหอำหำรในสภำวะแวดลอมทไมปกต สภำวะแวดลอมทไมปกต เชน น ำมอณหภมหรอออกซเจนต ำ ท ำใหกงเครยดและกนอำหำรลดลง กำรจดกำรใหอำหำรจงควรค ำนงถงสภำพแวดลอมเหลำนดวย - กำรใหอำหำรในสภำวะทน ำมออกซเจนต ำ ประมำณ 40% ของระดบอมตว (ระดบ 2.5-3 มก./ล.) จดเปนระดบทเรมขำดออกซเจน ซงจะท ำใหกงทอำศยในบอทขำดออกซเจนและกนอำหำรไดนอยลง ควรมกำรปรบเวลำกำรใหอำหำรในมอทมออกซเจนต ำโดยเฉพำะกำรใหอำหำรมอแรกทนยมใหในเวลำประมำณ 06.00 น. ตวอยำงเชน เมอทรำบวำออกซเจนต ำทสดในตอนเชำ ต ำกวำ 3 มก./ล. ควรปรบเวลำกำรใหอำหำรในมอเชำ โดยเลอนออกไปใหในชวงทออกซเจนเพมปรมำณสงขนแลว (หลงจำกพระอำทตยขนประมำณ 30 – 60 นำท) หรอรน กำรใหอำหำรมอกลำงคน ใหเรวขน หรอลดกำรใหอำหำรลง 20-50% หรอ งดอำหำรในมอนน ตอเมอแกปญหำกำรขำดออกซเจนไดแลว จงคอยปรบกำรใหอำหำรมำใหอยในชวงปกตได - กำรใหอำหำรในสภำวะทน ำมอณหภมต ำ เมออณหภมน ำลดต ำลงถง 24 องศำเซลเซยส กำรกนอำหำรของกงจะลดลง 50% และจะไมกนอำหำรเลยเมออณหภมน ำลดลงถง 20 องศำเซลเซยส เกษตรกรควรตดสนใจทนท ลดอำหำรในวนนนไดถง 50% และใชยอตรวจสอบควำมตองกำรอำหำรแลวจงปรบลดใหถกตองในมอตอไป และเมอผลกำรตรวจสอบกำรกนอำหำรจำกยอ พบวำกงมควำมตองกำรอำหำรจงเพมปรมำณอำหำรไดชำๆ จนสภำวะทผดปกตจะผำนพนไป 2.2.4 กำรควบคมแบคทเรยและแพลงกตอนพช เปนกำรจดกำรควบคมกำรเจรญเตบโตของแพลงกตอนพชและแบคทเรยใหมในปรมำณทเหมำะสมหรอเปนประโยชนตอกำรเลยงกง แบคทเรยยอยสำรอนทรยและใชออกซเจน โดยปลอยธำตอำหำร และคำรบอนไดออกไซดออกมำ ท ำควำมเปนกรด-ดำงของน ำลดต ำลง สวนแพลงกตอนพชท ำหนำทดดซบเอำคำรบอนไดออกไซด สำรอำหำรทเกดจำกกำรยอยสลำยของอำหำรและขกง สรำงเปนสำรอนทรยใหม และผลตออกซเจนใหกบในน ำ

- กำรจดกำรควบคมแบคทเรยและแพลงกตอนพชทงำยส ำหรบเกษตรกรใหสงเกตควำมเปนกรด -ดำงของน ำเปนเกณฑ ใหอยในชวง 7.7-8.3 เมอควำมเปนกรด-ดำงของน ำสงกวำ 8.3 แพลงกตอนพชมกำรเจรญเตบโตและสงเครำะหแสงอยำงรวดเรว ควำมเปนกรด -ดำงของน ำจงสงขน ใหเนนกำรกระตนใชจลนทรย สภำวะทแบคทเรยเพมขนท ำใหมคำรบอนไดออกไซดและกรดอนทรยมำกขน ควำมเปนกรด-ดำงจงต ำลง

- ในกรณทบอเลยงกงทมแบคทเรยมำก จะท ำใหน ำมควำมเปนกรด-ดำงต ำและมควำมตองกำรออกซเจนเยอะ และเมอควำมเปนกรด-ดำงต ำลงถง 7.7 สภำวะเชนน เกษตรกรตองหยดใชจลนทรย และเพมกำรใหออกซเจนเพอใหสำรอนทรยมกำรยอยสลำย กลำยเปนสำรประกอบไนโตรเจนทเปนปยท ำใหแพลงกตอนพชโตมำกขนและควำมเปนกรด-ดำงและออกซเจนในบอเลยงกงจะสงขน

2.2.5 กำรใชเกลอแรในบอเลยงกง เกลอแรกเปนสงจ ำเปนส ำหรบกำรสรำงเปลอกของกงขำว กำรเลยงกงในควำมหนำแนนสงในน ำทมควำมเคมต ำ (น ำทมเกลอแรละลำยอยนอย) ท ำใหกงมเปลอกบำงและอำจมกำรเกรงของกลำมเนอกงเมอสมผสกบอณหภมทเปลยนแปลงฉบพลนในชวงเวลำสมกง ท ำใหกงตำย

- เกลอแรทจ ำเปนส ำหรบกำรเลยงกงขำวในน ำทมควำมเคมต ำ คอเกลอแรหลกทมอยในน ำทะเล เชน โซเดยม (Na+) โปแตสเซยม (K+) แคลเซยม (Ca2+) และแมกนเซยม(Mg2+) โดยทเกษตรกรจะตองเตรยมใหน ำทะเลม เกลอแรตำงๆ ใหใกลเคยงกบน ำทะเลธรรมชำต

- สดสวนทเหมำะสมของแรธำต แคลเซยมตอแมกนเซยม อยทประมำณ 1:3 และสดสวนแคลเซยมตอโปแตสเซยม อยทประมำณ 1:1 โดยเกษตรกรตองรกษำใหในน ำทเลยงกงมเกลอแรหลก 3 ตวคอแคลเซยมไมนอยกวำ 100 มก./ล. แมกนเซยมไมนอยกวำ 300 มก./ล. และโปแตสเซยมไมนอยกวำ 100 มก./ล.

7

- น ำทมปรมำณเกลอแรในปรมำณควำมเขมขนสง (เกนพอ) จะท ำใหเกลอแรบำงสวนท ำปฏกรยำกบฟอสเฟตในน ำทเปนธำตอำหำรจ ำเปนส ำหรบกำรเตบโตของแพลงกตอนพช ท ำใหแพลงกตอนพชไมสำมำรถน ำเอำฟอสฟอรสไปใชประโยชนได นอกจำกนแรธำตทใสเขำไปในบอเลยงกงท ำใหสำรแขวนลอยตกตะกอนและสน ำโปรงขน

- แหลงของแรธำตทนยมใชมหลำยแหลง เชน แคลเซยมซลเฟต (ยปซม) มแคลเซยม 22%ของน ำหนก โปแตสเซยมคลอไรด มโปแตสเซยม 50% โปแตสเซยมแมกนเซยมซลเฟต มโปแตสเซยม 17.8% แมกนเซยม 10.5% โปแตสเซยมซลเฟต มโปแตสเซยม 41.5% แมกนเซยมซลเฟต (ยปซม) มแมกนเซยม 10% โซเดยมคลอไรด (เกลอแกง) มโซเดยม 39% ของน ำหนก แรธำตเหลำน เกษตรกรตองจดกำรเลอกใชอยำงเหมำะสม 2.2.6 กำรจดกำรรกษำหนำดนไมใหเนำเสย ดนทมสำรอนทรยสะสมอยในปรมำณมำก มควำมตองกำรออกซเจนสงเพอกำรยอยสลำย บอระบบปดทมสำรอนทรยสะสมมำกจนผวหนำดนขำดออกซเจน ท ำใหกงกนอำหำรลดลง ท ำใหพนบอเนำเสยมำกขน และกำรเจรญเตบโตของกงชำลง - ตองจดกำรใหกงกนอำหำรอยำงตอเนองในสภำวะทมออกซเจนพอเพยง ของเสยทเปนสำรประกอบไนโตรเจน เชนแอมโมเนย และไนไตรท จะถกออกซไดซ ไปเปนไนเตรท และไนเตรทจะถกใชโดยแพลงกตอนพชและแบคทเรยโดยกระบวนกำรดไนตรฟเคชน ในตะกอนดนชนลกลงไปทมออกซเจนจ ำกด กระบวนกำรดไนตรฟเคชนทเกดอยำงสม ำเสมอนอกจำกจะท ำใหสน ำนงเพรำะไนเตรทสวนเกนถกน ำไปใชแลว จะเปนกำรชวยปองกนหรอลดกำรเกดไฮโดรเจนซลไฟดในดนพนบอทขำดออกซเจน

3.2.7 กำรจดกำรถำยน ำ กำรถำยน ำเปนกำรปฏบตเบองตนอกวธหนงทมควำมจ ำเปนส ำหรบกำรรกษำสภำพแวดลอมในบอเลยงใหมคณภำพทดขน ในกรณทมกำรเลยงกงในอตรำทหนำแนนมำก หรอคณภำพน ำไมด เชน สน ำเขมระหวำงเลยง (ควำมโปรงแสงนอยกวำ 20) หรอน ำเปนฟองแสดงใหเหนวำปรมำณสำรอนทรยในน ำมำกเกนไป ใหถำยน ำ 10-30 เซนตเมตร ขนกบปรมำณน ำสะอำดทมในแหลงน ำหรอในฟำรม

3. กำรจดกำรสขภำพ และกำรแกไขปญหำโรคกง ปญหำสขภำพกงนบเปนอปสรรคทส ำคญตอกำรเลยงกงขำว เนองจำกสำมำรถกอใหเกดควำมเสยหำยไดทก

ขณะ โดยมผลกระทบโดยตรงตออตรำรอด และผลผลตกง ท ำใหแผนกำรผลตไมเปนไปตำมเปำหมำย สำเหตทท ำใหกงจะเปนโรคได ตองประกอบดวย 3 สำเหต หลกรวมกน คอ (1) มเชอโรคทรนแรงเกดขนในบอ

เลยง (2) สขภำพของกงไมแขงแรง และ (3) มสงแวดลอมทไมเหมำะสม กำรจดกำรสขภำพกงขำวทดในระหวำงเลยง จงควรจดกำรให กงมควำมแขงแรงอยเสมอ ไดอยในสภำพแวดลอมทด โดยเฉพำะอยำงยงคณภำพน ำและดนทเหมำะสมดงทไดกลำวมำแลว รวมถงกำรตดวงจรของเชอโรคทอำจถำยทอดมำกบพอแมพนธ กำรตดเชอทมำกบพำหะ ทมำกบน ำทใชเพำะเลยง และปองกนหรอลดควำมเครยดของกงทถกกระตนจำกกำรเปลยนแปลงอยำงฉบพลนของสภำพแวดลอมในบอ โดยมค ำแนะน ำดงน

3.1 กำรเฝำระวงสขภำพกงประจ ำวน ปญหำสขภำพกงทเกดจำกกำรตดเชอ อำจเกดขนไดอยำงรวดเรวจนจนแกปญหำไมทน เกษตรกรจงควรม

กำรเฝำระวงสขภำพกงประจ ำวน เพอทจะสำมำรถจดกำรและแกไขปญหำสขภำพไดอยำงทนทวงท 3.1.1 เฝำระวงสขภำพกงเบองตน โดยสงเกตลกษณะภำยนอกและพฤตกรรมของกง เชน ควำมแขงแรง

ควำมสะอำดของล ำตวกงทเขำมำกนอำหำรในยอ หรอกงทไดจำกกำรทอดแห และจ ำแนกกงสขภำพดงตอไปน - กงทมสขภำพแขงแรง

1) กงโตมขนำดตำมปกต กนอำหำรด มอำหำรเตมล ำไส สงขบถำยยำว 2) ล ำตวใส สะอำด เหงอกสะอำด รยำงคครบถวน 3) เมอสองไฟตำจะสะทอนสแดงและกระโดดหลบวองไว

8

- กงปวย 1) กงโตชำ สคล ำ เกำะบรเวณขอบบอ หรอวำยน ำลองไปมำบนผวน ำ 2) กงกนอำหำรลด ขกงมสผดปกต ล ำตวขนขำวไมสะอำด เหงอกมสตำงๆ หนวดกด ขำกดด ำ 3) ตวซด ตบซด บวมโตหรอหดผดปกต เปลอกนม ล ำตวมสแดง หรอมดวงขำว 4) ลกษณะอนๆ ตำมอำกำรของโรค ฯลฯ

3.1.2 กำรเฝำระวงคณภำพน ำในบอเลยง ควรมกำรวดคณภำพน ำ เปนประจ ำในชวงเวลำและควำมถทเหมำะสม ดงน

- ควำมเปนกรด-ดำง วดทกวน เชำ–บำย (06.00 น., 17.00 น.) - อณหภมน ำ วดทกวน เชำ–บำย (06.00 น., 17.00 น.) - ออกซเจนในน ำ วดทกวน ชวงเชำตร - แอมโมเนย และไนไตรท วดทกๆ 2-3 วน/ครง - ควำมเคม ควำมเปนดำง เกลอแร และปรมำณแบคทเรย วดสปดำหละ 1 ครง

3.2 ขอปฏบตกรณกงปวย เมอพบวำ กงเรมแสดงอำกำรผดปกต เกษตรกรควรตรวจสอบผลกำรบนทกคณภำพน ำ สขภำพประจ ำวน

ยอนหลงประมำณ 1 สปดำห เพอคนหำสำเหตเบองตน พรอมๆ กบน ำกงทปวย โดยเฉพำะกงทก ำลงแสดงอำกำร แตยงไมตำยจ ำนวนอยำงนอย 60 ตวขนไป สงตรวจทหองปฏบตกำรทอยใกลเคยง เพอหำสำเหตทแทจรง กรณไมสำมำรถสงกงปวยเขำตรวจในหองปฏบตกำร ควรรบแจงเจำหนำทกรมประมงโดยเรว 3.2.1 กงทตรวจพบเชอพยำธภำยนอกเปนจ ำนวนมำก เกดจำกสภำพกำรเลยงมตะกอนและสำรอนทรยในบอสง กำรก ำจดพยำธภำยนอกควรใชฟอรมำลนทควำมเขมขน 15 สวนในลำนสวน (ppm) นำน 24 ชวโมง และเนนกำรจดกำรอนๆ เชน จ ำกดปรมำณกำรใหอำหำร กำรใชจลนทรยชวยยอยสำรอนทรยใหเรวขน กำรเปลยนถำยน ำเพอลดสำรอนทรยทมำกเกนไป เปนตน

3.2.2 กงทตดเชอแบคทเรย โดยสวนใหญเกดจำกกำรตดเชอวบรโอ กำรรกษำอำจใชยำทผำนกำรตรวจสอบควำมไวของยำ (sensitivity test) และเปนกลมยำทอนญำตใหใช คลกผสมอำหำรเมดของกงในปรมำณทแนะน ำ ในกรณจ ำเปนตองใชยำ ควรแนะน ำใหใชส ำหรบกงทมอำยกำรเลยงไมเกน 2 เดอนครง เพอใหมระยะหยดยำกอนจบขำย ถำหำกพบกงเรมแสดงอำกำรปวยเมออำยประมำณ 3 เดอน ควรใชกำรจดกำรสงแวดลอมเพอปองกนกำรระบำด ขยำยออกไปในวงกวำง หรอกำรตดเชอมอำกำรรนแรงควรตดสนใจจบกง

3.2.3 กงทตรวจพบวำเปนโรคไวรสทไมคอยรนแรง เชน โรคไวรส IHHNV ทกอใหเกดควำมเสยหำย เชน กงพกำร ไมเปนลกษณะทตลำดตองกำร และทส ำคญคอท ำใหกำรเจรญเตบโตชำ โรคไวรส ไมมยำรกษำ เกษตรกรควรเนนกำรปองกนมใหมโรคหรอพำหะเขำมำในบอใหไดมำกทสด และจดกำรสงแวดลอมในกำรเลยงใหดขน เพอทเลำควำมเสยหำยทเกดขน

3.2.4 กงทพบวำปวยเปนโรคไวรสทรนแรง เชน โรคตวแดงดวงขำว โรคหวเหลอง ดงนน ตองรบ

ด ำเนนกำรปดบอ หรอก ำจดเชอโรคในบอทนท โดยใชคลอรนควำมเขมขน 30-50 สวนในลำนสวน(ppm) นำน 14 วน กอนปลอยสภำยนอก เพอมใหเกดควำมเสยหำยไปมำกกวำทเปนอย และไมใหเกดกำรแพรระบำดออกไปในวงกวำง

3.2.5 กงทปวยดวยอำกำรตำยดวน EMS/AHPNS มสภำพของตบและตบออนทไมสมบรณ ไมสำมำรถท ำหนำทในกำรยอยอำหำรและเกบสะสมแรธำตจ ำเปนส ำหรบกำรลอกครำบไดด ซงหำกเรงเลยงใหเตบโตเรว หรอสภำวะอำกำศเปลยนแปลง จะพบกำรตำยเกดขนในปรมำณมำกและรวดเรว ในทำงกลบกนหำกหยดกำรใหอำหำรหรอใหอำหำรนอยกวำปกต กงกจะไมตำยแตมอำกำรโตชำ

9

3.3 ยำตำนจลชพทอนญำตใหใชรกษำโรคในกำรเพำะเลยงกงทะเล เนองจำกกำรใชยำตำนจลชพทไมถกตองอำจท ำใหเกดอนตรำยกบผบรโภค และไมเปนไปตำมขอก ำหนด

มำตรฐำนสนคำในกำรน ำเขำของประเทศทเปนผบรโภครำยส ำคญ ดงนนจงมกำรก ำหนดอนญำตใหใชยำตำนจลชพเฉพำะชนดทไมเปนอนตรำยและไมตกคำงในเนอกงเมอมกำรจดกำรท เหมำะสม เชน กำรหำมใชต ำรบยำ Enrofloxacin ในกำรปองกนและรกษำโรคตดเชอแบคทเรยในกง เกษตรกรควรเลอกวธกำรจดกำรสงแวดลอมเพอปองกนโรคตดเชอแบคทเรยแทนกำรใชยำตำนจลชพ

กรณพบกงปวย ดวยโรคตดเชอแบคทเรยจ ำเปนตองใชยำตำนจลชพในกำรรกษำโรค ควรเลอกใชยำทขนทะเบยนกบส ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำ โดยใชตำมรำยละเอยดทระบไวในฉลำกยำ เพอใหผลกำรรกษำโรคมประสทธภำพสงสดและปลอดภย

3.4 สำรเคมทใชในกำรเพำะเลยงสตวน ำ สำรเคม สำมำรถใชเพอฆำเชอโรคในน ำ สำหรำย และก ำจดพำหะหรอศตรกง ในกรณทไมสำมำรถใชวธกำรอนทปลอดภยกวำ ขอแนะน ำมดงน 3.4.1 ฟอรมำลน (Formalin) ใชในกำรควบคม ปรสตภำยนอก โปรโตซว เชน ซโอแทมเนยม ใชในควำมเขมขน 25-100 สวนในลำนสวน (ppm) ขนกบขนำดของกง เกษตรกรควรเปดเครองเพมอำกำศตลอดเวลำและตองใชดวยควำมระมดระวง เนองจำกเปนสำรเคมทระคำยเคองตอเยอบตำและทำงเดนหำยใจ

3.4.2 กำกชำ หรอ ซำโปนน เปนสำรทมคณสมบตทเปนพษตอปลำ จงนยมใชก ำจดปลำในบอเลยงกง ซำโปนนเปนสำรทสลำยตวงำย และเรมเสอมพษใน 7-15 วน ใชในควำมเขมขน 25-100 สวนในพนสวน (ppt)

3.4.3 ไอโอดน (โพรวโดนไอโอดน) ไอโอดนทมประสทธภำพในกำรฆำเชอไวรส แบคทเรย รำ และโปรโตซว มพษต ำกบกง ใชในควำมเขมขน 2-3 สวนในลำนสวน สำมำรถฆำเชอแบคทเรยวบรโอไดด ไอโอดนทผลตขำยนนมควำมเขมขนตำงๆ กน ดงนนกำรใชฆำเชออยำงมประสทธภำพ เกษตรกรตองค ำนงถงควำมเขมขนของสำรออกฤทธดวย

3.4.4 บเคซ หรอเบนซลโคเนยมคลอไรด (Benzalkonium Chloride) เปนสำรละลำยใส ไมมกลน ใชรกษำกำรตดปรสตภำยนอก เชน ซโอแทมเนยม หรอแบคทเรยวบรโอ ใชในควำมเขมขน 0.6-1.0 สวนในลำนสวน (ppm) ออกฤทธไดดในสภำพทเปนดำง (ควำมเปนกรด-ดำงประมำณ 9) กำรใชบเคซมผลท ำใหแพลงกตอนพชตำย เกษตรกรบำงรำยจงน ำมำใชในกำรควบคมสน ำ

3.4.5 ไฮโดรเจนเปอรออกไซด (Hydrogen Peroxide) เปนสำรละลำยใส มคณสมบตเปนกรดออน และเปนสำรออกซไดซทรนแรง ควำมเขมขน 1-2 สวนในลำนสวน ใชในกำรก ำจดโปรโตซวและควบคมกำรเจรญเตบโตของสำหรำยสเขยวแกมน ำเงน

4. สขอนำมยฟำรม ประเทศผน ำเขำกง ไดเพมกำรค ำนงถงควำมปลอดภยของผบรโภค คณภำพกงและสขอนำมยของฟำรมจงไดถกน ำมำเปนเงอนไขประกอบกำรสงสนคำออก เชน สนคำประมงทสงออกไปยงอยจะตองไดรบกำรรบรองวำเปนไปตำมมำตรฐำนทก ำหนดไวในทกขนตอน ตงแตแหลงวตถดบตลอดหวงโซกำรผลตไปจนถงมอผบรโภค ดงนน เกษตรกรไทยจงควรเขำใจวธกำรผลตกงทมสขอนำมยด เพอใหไดผลผลตทมคณภำพถกสขอนำมย เพอสรำงควำมมนใจและรกษำตลำดในประเทศคคำทมควำมตองกำรบรโภคสนคำกงในมำตรฐำนทสงขน

4.1 สขอนำมยฟำรมในระหวำงเลยง 4.1.1 คณภำพน ำเขำ และบอพกน ำ เลอกสบน ำเขำในชวงทแหลงน ำมคณภำพด กำรสบน ำในชวงตนฤดฝนทฝนตกใหมๆ ควรระวงไมสบน ำทมกำรชะลำงของยำฆำแมลง ปยและสำรเคมจำกกำรท ำกำรเกษตรอนๆ เขำ

10

สฟำรม นอกจำกนบอพกน ำตองไมหมกหมม จนเปนแหลงสะสมสำรอนทรยและเชอโรคกง และควรมกำรท ำควำมสะอำดหรอเตมอำกำศ เมอพบวำน ำทเกบไวในบอพกน ำเนำเสยงำย 4.1.2 สตวทอำจเปนพำหะของโรค ตองมกำรดแลควำมสะอำดของพนทในฟำรม โดยเฉพำะบรเวณเกบอำหำร ไมใหเปนทอยอำศย หรอทหำกนของสตวทอำจเปนพำหะของโรค เชน หน แมว ฯลฯ ซงจะท ำใหเกดควำมเสยหำยกบอำหำรกงทน ำมำส ำรองกำรใชงำนในฟำรม เกษตรกรตองดและรกษำควำมสะอำด ปองกนหรอแกไขปญหำในกรณทพบวำมซำก มลหรอ ตวสตวพำหะของโรค เพอสขอนำมยของกำรอยอำศยของคนงำนและสขอนำมยในกำรจดกำรเลยงกง

4.2 สขอนำมยในกำรปองกนโรคระบำดในฟำรม เมอเกดปญหำกำรตดเชอโรคกง ขนในฟำรม และไมมกำรแกไขปญหำอยำงทนทวงท เชอโรคมกระบำดและแพรขยำยออกไปในวงกวำง เกษตรกรควรเขำใจวธกำรแพรระบำดของโรคทเกดในกงดงตอไปน

4.2.1 วธกำรแพรระบำดโรคกง กำรแพรระบำดของโรคกงสำมำรถตดตอไดหลำยทำง เชน จำกแมกง สตวน ำทเปนพำหะ อปกรณทใชรวมกนในฟำรม อำหำรใชวตถดบจำกกงทเปนโรคไวรส ผเลยงทไมระมดระวงเรองสขอนำมยฟำรม เปนตน เกษตรกรตองพยำยำมตดวงจรหรอปองกนปญหำเหลำนไมใหเกดขน หรอปองกนกำรปนเปอนเขำมำในบอในระหวำงกำรเลยงกง โดยมแนวทำงปฏบตดงตอไปน - ควรแบงจดกำรฟำรมเปนพนทยอยและแยกใหเปนสดสวน มกำรกนบรเวณ และสรำงสงกดขวำง เพอมใหสตวทเปนพำหะเขำมำถงบอเลยงทงภำคพนดนและทำงอำกำศ

- ควรสรำงสงกดขวำงตำมธรรมชำต เชน ปำรอบฟำรม ครอบฟำรม เพอมใหผทไมเกยวของเขำมำในบรเวณฟำรม หรอปองกนลมทอำจเปนสอเหนยวน ำโรค เปนตน

- อปกรณเครองมอควรผำนกำรท ำควำมสะอำดกอนน ำไปใชทกครงเพอปองกนไมใหเกดกำรปนเปอน - กำรเตรยมบอเลยง มกำรตำกใหสมผสกบแสงแดด หรอกำรใชวสดปนเพอฆำเชอโรคพนบอ - ควรมกำรกรองพำหะของเชอโรคในน ำเขำดวยอวนตำถหลำยๆ ชน กอนเขำบอพกน ำ - ลกกงทจะน ำมำปลอยควรจะผำนกำรตรวจรบรองกำรปลอดโรครำยแรง และมสขภำพแขงแรง

และมอตรำกำรปลอยทเหมำะสม - ในระหวำงกำรเลยง นอกจำกจะหมนตรวจสขภำพกงและคณภำพน ำประจ ำวนแลว ตองระวง

รกษำสขอนำมยฟำรมสม ำเสมอ

4.2.2 กำรลดและปองกนกำรระบำดของโรค กรณทกงปวยเปนโรครำยแรงและเพอกำรปองกนไมใหโรคมกำรแพรระบำดของโรคกงออกไปในวงกวำง

- ในกรณทโรคไมรำยแรงมำกนก สำมำรถใชระบบกำรจดกำร (Bio-security) ของฟำรมควบคกบกำรดแลสขอนำมยพนฐำนของฟำรม เพอลดควำมควำมรนแรงของโรคและควบคมดแลโรคใหหำยไปได

- กรณทกงปวยเปนโรครำยแรงและเพอกำรปองกนไมใหมกำรแพรระบำดของโรคจำกบอหนงไปสอกบอหนง ไปสฟำรมอน นอกจำกจะใชระบบขำงตนแลว

4.3 สขอนำมยในกำรใชยำและสำรเคม เนองจำกปญหำยำตำนจลชพตกคำงในสนคำสตวน ำสงออก ประเทศผน ำเขำสนคำประมงในแตละประเทศ จงมกฎหมำยควบคมเกยวกบกำรผลต กำรใช ตลอดจนกำรตดตำมปญหำกำรตกคำงของยำสตวในอำหำรเพอใหกำรคมครองผบรโภคภำยในของแตละประเทศ ในประเทศไทย มประกำศส ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำเพมเตม เรองของยำทหำมใชในสตวทใชเพอกำรบรโภค รำยชอเภสชเคมภณฑตองหำมทไมอนญำตใหใชในกำรเพำะเลยงกง มดงตอไปน ตำรำง เภสชเคมภณฑตองหำมทไมอนญำตใหใชในกำรเพำะเลยงกง

11

รำยชอ รำยชอ

1) อรสโตโลเซย (Aristolochia spp.) 10) ฟลโอโรควโนโลน (Fluoroquinolones) 2) คลอแรมฟนคอล (Chloramphenical) 11) ไกลโคเปปไตด (Glycopeptides) 3) คลอโรฟอรม (Chloroform) 12) ไดมไตรดำโซล (Dimetridazole) 4) คลอโปรมำซน (Chlorpromazine) 13) เมโทรนดำโซล (Metronidazole) 5) คอลชซน (Colchicin) 14) โรนดำโซล(Ronidazone) 6) เดปโซน (Dapsone) 15) อโพรนดำโซล(Ipronidazone) 7) ไนโตรฟแรน (Nitrofurans) 16) ไนโตรอมดำโซล (Nitroimidazones) 8) ไดเอธลสตลเบสโทรล (Diethylstilbestrol) 17) ซลบวทำมอล(Salbutamol) 9) ซลโฟนำไมด (Sulfonamides) 18) เคลนบเทอรอล(Clenbuterol)

กำรตกคำงของยำสตว (drug residues) หมำยถงกำรทตรวจพบไดวำมยำสะสมอยในสวนหนงสวนใดของรำงกำยสตวรวมทงผลตภณฑจำกสตวทกชนดทใชบรโภค ซงเนองจำกสตวเลยงไดรบยำมำกเกนไป ไมวำยำนนจะอยในรปทไมเปลยนแปลงหรออยในรปทเปลยนแปลง (เมตำบอไลท) ไปแลว รวมถงสำรอนๆใดกตำมทมปะปนอยกบยำสตวนนๆ ดวย ถำยำหรอสำรเคมทตกคำงอยในอำหำรทน ำมำบรโภคนนมปรมำณทสงจนถงระดบหนงกอำจกอใหเกดอนตรำยตอผบรโภคได โดยเฉพำะอยำงยงถำมกำรบรโภคอำหำรจำกเนอสตวและผลตภณฑทมยำหรอสำรเคมตกคำงอยเปนประจ ำ

5. กำรเกบเกยวผลผลตและกำรขนสง กำรเกบเกยวผลผลตและกำรขนสงเปนขนตอนสดทำยในกำรผลตกงคณภำพ นอกเหนอจำกกระบวนกำรผลตทมควำมปลอดภยในระหวำงเลยงแลว กระบวนกำรทปลอดภยในระหวำงกำรจบและขนสงกงไปยงโรงงำนแปรรปกมควำมส ำคญเชนกน เพรำะหลงจำกนกงทเลยงจะผำนกระบวนกำรแปรรปเปนผลตภณฑรปแบบตำงๆ กอนกำรสงไปขำยใหกบผบรโภค กระบวนกำรจบและขนสงทดชวยท ำใหกงอยในสภำพทสด มคณภำพสง สะอำด ปลอดภย เหมำะกบกำรบรโภค กงทมคณสมบตเหลำนเปนทตองกำรของผบรโภค และท ำใหเกษตรกรไดรบผลตอบแทนจำกกำรเลยงทนำพงพอใจ

6. กำรจดกำรบ ำบดน ำทงและเลน สงหลงเหลอจำกกำรเลยงกงขำวแบบพฒนำ ในแตระรอบกำรผลต คอ ซำกสำรอนทรยทสะสมจำกกำรเลยงและตองใชระยะเวลำในกำรยอยสลำย และสำรอนทรยทเกดขนใหมจำกกำรหมนเวยนของธำตอำหำรทถกยอยสลำยแลวในบอเลยงกง (สำรอนทรยทเกดขนใหม แพลงกตอนพชและแบคทเรย) ทงทสะสมอยในน ำและดน สำรอนทรยเหลำน เมอมกำรถำยน ำโดยไมมกำรจดกำรทด กจะถกระบำยลงไปสะสมในแหลงน ำธรรมชำต กอใหเกดปญหำผลกระทบสงแวดลอมในระยะยำว โดยเฉพำะปญหำควำมอดมสมบรณมำกเกนไป จนแหลงน ำขำดออกซเจนและเนำเสยและทรพยำกรประมงเสอมโทรม 6.1 กำรบ ำบดน ำทงจำกกำรเลยงกง

วธกำรบ ำบดน ำทงจำกกำรเลยงกง โดยใชหลกกำรทเหมำะส ำหรบเกษตรกรคอ ตกตะกอนประมำณ 1 วน เพอใหสำรอนทรย ซำกแพลงกตอนพช และตะกอนดน ตกตะกอนอยในบอตกตะกอน แลวสบน ำทงทผำนกำรตกตะกอนแลวไปยงบอเตมอำกำศ เพมออกซเจนเพอชวยเรงกระบวนกำรบ ำบดบดน ำ จนน ำมคณภำพดขน (ดคำคณภำพน ำทง ในตำรำง) ซงจะใชเวลำประมำณ 10- 20 วน ขนอยกบคณภำพของน ำทงกอนกำรบ ำบด

12

ตำรำง คำมำตรฐำนน ำทงจำกบอเพำะเลยงสตวน ำชำยฝง พำรำมเตอร หนวย เกณฑมำตรฐำนสงสด

1. คำควำมเปนกรด-ดำง (pH) - 6.5-9.0 2. บโอด (Biochemical Oxygen Demand) มก./ล. 20 3. สำรแขวนลอย (suspended solid) มก./ล. 70 4. แอมโมเนย (NH3-N) มก.ไนโตรเจน /ล. 1.1 5. ฟอสฟอรสรวม (Total Phosphorus) มก.ฟอสฟอรส /ล. 0.4 6. ไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) มก./ล. 0.01 7. ไนโตรเจนรวม (Total Nitrogen) มก.ไนโตรเจน /ล. 4.0

เมอคณภำพน ำทงเปนไปตำมมำตรฐำนแลว เกษตรกรจงถำยน ำทงทบ ำบดแลวออกไปยงแหลงน ำภำยนอก หรอหมนเวยนกลบมำใชในกำรเลยงกงใหม ในกรณทเกษตรกรมพนทจ ำกดอำจจะใชบอตกตะกอนและบอบ ำบดน ำในบอเดยวกน หรออำจจะจดใหมระบบบ ำบดน ำรวมทใชรวมกนกได

6.2 กำรจดกำรดนเลนจำกกำรเลยงกง เมอทงน ำไปแลว พนบอหลงกำรจบกงสวนใหญจะมดนเลนทเนำเสยและขำดออกซเจน เนองจำกของเสยและเศษอำหำรทตกคำงสะสมในบอเลยง สำรอนทรยในของเสยเหลำนจะมปรมำณคำรบอนและไนโตรเจนอนทรยสงวธจดกำรดนเลน เกษตรกรตองเลอกระหวำงกำรบ ำบดในบอโดยไมน ำเอำเลนออกจำกบอเลยงซงสำมำรถท ำไดโดยขนกบระยะเวลำ สภำพภมอำกำศทเหมำะสม ผลกำรเลยงในรอบทผำนมำ ควำมเสยงในกำรทจะตดเชอในกรณทไมน ำเลนออก และวธกำรทใชในกำรเตรยมพนบอ เพอใหพนบอมควำมเหมำะสมในกำรเลยงกงรอบตอไป

ในกรณทสำรอนทรยมในปรมำณมำก จนไมสำมำรถบ ำบดในบอเลยงได กจ ำเปนตอง ขด ตก หร อฉดเอำเลนทอดมไปดวยสำรอนทรยออกนอกบอกอนกำรเตรยมพนบอ กำรน ำเลนออกเกษตรกรควรเอำใจใสในกำรจดกำรทจะไมใหดนเลนสงผลกระทบสงแวดลอมไปยงบรเวณขำงเคยง ถำกำรเกบรกษำดนเลนไดไมด ดนเลนเหลำนไหลลงไปแหลงน ำ จะท ำใหแหลงน ำเสอมโทรมเรวขน เกษตรกรจงตองมกำรเกบรกษำดนเลนใหอยในบรเวณทสงผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด และปลอยใหเลนเหลำนถกบ ำบดไปจนกวำมคณภำพทำงเคมและชวะทดขน แลวจงน ำเอำเลนทไดไปใชประโยชนในกจกรรมอนๆ หรอหมนเวยนน ำกลบมำใชในบอเลยงกงไดอก