การอนรกษและรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน)

กรณศกษา : อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม

โดย

นายตรภพ นาคปฐม

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2556

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

การอนรกษและรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน)

กรณศกษา : อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม

โดย

นายตรภพ นาคปฐม

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2556

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

THE CONSERVATION AND RESTORATION OF THE CULTURAL TRANSMISSION

PROCESS OF LANNA MARTIAL ARTS (CHERNG TAI YUAN) : A CASE

STUDY OF AMPHOE MAE CHAEM, CHIANG MAI PROVINCE

By

Mr. Treephop Nakpathom

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree

Master of Arts Program in Cultural Resource Management

Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2013

Copyright of Graduate School, Silpakorn University

สำนกหอ

สมดกลาง

สำนกหอ

สมดกลาง

สำนกหอ

สมดกลาง

สำนกหอ

สมดกลาง

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนสาเรจลลวงดวยด โดยไดรบความอนเคราะหอยางดยงในการให

คาปรกษาแนะนา และปรบปรงแกไขจนเสรจสมบรณจาก ผชวยศาสตราจารย ดร.มณวรรณ ผวนม

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ รองศาสตราจารย ดร. รศม ชทรงเดช ประธานคณะกรรมการ

ตรวจสอบวทยานพนธ และผชวยศาสตราจารย ดร.ศานต ภกดคา ผทรงคณวฒ และคณาจารย

ประจาสาขาวชา การจดการทรพยากรวฒนธรรมทกทาน ผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยางสง

ไว ณ ทน

ขอกราบขอบพระคณพอครดวง จนสมา ครผถายทอดเชงไทยวนแกผวจย ครพรชย ตยดง

ประธานชมรมคนรกดาบเชยงใหม ครอาจารย เพอน พ นอง ผสบสานศลปะการตอสลานนาทกทาน

ตลอดจนนกวชาการวฒนธรรมลานนาและชาวบานตอเรอ อ.แมแจม จ.เชยงใหม

ผวจยสาเรจการศกษาครงนไดดวยการสนบสนนและใหกาลงใจเปนอยางมากจาก

พอธงชย แมเยาวลกษณ นาคปฐม ญาตพนองทกคน อาจารยพอพล สกใส ผเปนทงพและคร รวมทง

เพอนๆนกศกษาปรญญาโทรนท 1และ 2 สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรมทกทาน ทให

คาปรกษา คาแนะนาทเปนประโยชนในการทาวจยและใหกาลงใจดวยดเสมอมา ประโยชนและ

คณคาแหงวทยานพนธฉบบน ผวจยขอมอบเปนเครองบชาพระคณบดา มารดา ตลอดจนครบา

อาจารยผรงสรรคและสบทอดวชาศลปะการตอสลานนาทกทานทงในอดตและปจจบนซงเปนผ

ประสทธประสาทวชาความรใหกบผวจย มาจนตราบเทาทกวนน

สำนกหอ

สมดกลาง

ช

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย ........................................................................................................................... ง

บทคดยอภาษาองกฤษ ......................................................................................................................จ

กตตกรรมประกาศ........................................................................................................................... ฉ

สารบญภาพ .....................................................................................................................................ฌ

บทท

1 บทนา ....................................................................................................................................... 1

ทมาและความสาคญ....................................................................................................... 1

คาถามในการวจย ........................................................................................................... 6

วตถประสงคการวจย ...................................................................................................... 6

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ............................................................................................ 6

ขอบเขตการวจย ............................................................................................................. 6 ระเบยบวธวจย................................................................................................................ 7

คาจากดความทใชในการวจย.......................................................................................... 7

2 แนวคดทฤษฎทเกยวของ.......................................................................................................... 8

แนวคดการจดการความร................................................................................................ 8

แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรม ....................................................................... 10

แนวคดกระบวนการถายทอดวฒนธรรม..................................................................... 12

แนวคดเกยวกบการอนรกษและฟนฟวฒนธรรม......................................................... 15

งานวจยทเกยวของ........................................................................................................ 17

3 ระเบยบวธวจย........................................................................................................................ 23

การวเคราะหขอมล ....................................................................................................... 27

การนาเสนอผลการวจย................................................................................................. 27

4 ผลการวจย .............................................................................................................................. 28

ขอมลพนฐานของชมชนบานตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม........................... 28

“เชง” ในวฒนธรรมลานนาสมยอดตและปจจบน ........................................................ 40

คณคาของวฒนธรรมเชงในอดตและปจจบน ............................................................... 51

กระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส (เชงไทยวน)

กรณศกษาพอครดวง จนสมา ชมชนบานตอเรอ.................................................. 59

สำนกหอ

สมดกลาง

ซ

บทท หนา 5 สรปและอภปรายผลการวจย.................................................................................................. 72

สรปผลการศกษา.......................................................................................................... 72

อภปรายผล ................................................................................................................... 78

ขอเสนอแนะ................................................................................................................. 81

รายการอางอง ................................................................................................................................. 83

ภาคผนวก ....................................................................................................................................... 88

ภาคผนวก ก ลายเชงพอครดวง จนสมา............................................................................... 89

ภาคผนวก ข เครองทใชในการเกบขอมล.......................................................................... 164

ประวตผวจย ................................................................................................................................. 169

สำนกหอ

สมดกลาง

ฌ

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1 แผนทบานตอเรอ............................................................................................................... 29

2 สภาพถนนในหมบานตอเรอ ............................................................................................. 32

3 สภาพบานเรอนในหมบานตอเรอ...................................................................................... 32

4 วดตอเรอ............................................................................................................................ 34

5 พระพทธรปประธานในวหารวดตอเรอ............................................................................. 35

6 ภาพพบสาโบราณบนทกองคความรเรองเชงพบท อ.วงเหนอ จ.ลาปาง ............................ 43

7 ภาพขมเชงและโองการไหวครเชงในพบสาโบราณทพบ ใน อ.วงเหนอ จ.ลาปาง ............ 44

8 ขนตง หรอ ขนครในพธกนเลยงผคร หรอ ไหวครของชมรมคนรกดาบเชยงใหม

วนท 15 พฤษภาคม 2553 ......................................................................................... 48

9 พธกนเลยงผคร หรอ ไหวคร ของชมรมคนรกดาบเชยงใหม วนท 15 พฤษภาคม 2553.... 52

10 พอครดวง จนสมา ฟอนเชงดาบ ........................................................................................ 59

11 ครน สาหรบดกจบนกและไกปา ฝมอพอครดวง ............................................................... 63

12 ขนตงครเชงสายวชาพอครดวงทสบมาจากพอครปตายอก ................................................ 64

13 พอครดวง ทาพธตงขน อานโองการเรยกคร...................................................................... 65

14 แสดงลาดบขนตอนของการสบทอดเชงสายพอครดวง จนสมา ........................................ 69

15 ผวจยปลดขนตง ดาหวพอครดวง ...................................................................................... 71

สำนกหอ

สมดกลาง

บทท 1

บทนา

ทมาและความสาคญ

ตลอดระยะเวลาอนยาวนานของอารยธรรมมนษย “การตอส” เปนสวนสาคญในการ

ดารงความเปนมนษยชาตใหอยรอดทงจากภยทางธรรมชาต สตวปา และจากมนษยดวยกน จากการตอส

แบบปาเถอน เชน การทบ ต กด ขวน ฯลฯ เพอหาอาหาร และการปองกนตวจากอนตรายตางๆ

พฒนาสการใชสงทอยรอบตวมาเปนอาวธ ไมวาจะเปนหน ไม ฯลฯ จนภายหลงไดมการคดคน

ปรบปรงอาวธและวธใชอาวธเหลานนใหเกดประสทธภาพสงสด เมอสงคมมนษยเจรญรดหนาขน

เปนลาดบ การตอสเพยงเพอความอยรอดของชวตเปลยนสการทาสงครามแกงแยงทรพยากร

ตลอดจนการขยายพนททางอานาจระหวางกลมชน อนเปนปฏสมพนธดานลบทสดของมนษยและ

สรางความเสยหายอนประเมนคามไดใหกบคสงครามครงแลวครงเลา สงเหลานลวนหลอหลอม

ใหเกด “ศลปะการตอส” ทซบซอนมากขนและเปนเอกลกษณในทกเผาพนธ อาจกลาวไดวา “ศลปะ

การตอสคอวฒนธรรมทอยคกบทกชาตพนธบนโลกใบนมาตงแตโบราณกาล” ศลปะการตอส

จงเปนวฒนธรรมอยางหนงทมนษยสรางขนใหเหมาะสมกบการดารงชวตในแตละยคสมย เปนทง

วฒนธรรมทจบตองไดและวฒนธรรมทจบตองไมไดซง มการจดการวฒนธรรมดงกลาวผานการ

สรางองคความรและกระบวนการถายทอดในรปแบบตางๆ ซงมการเปลยนแปลงและสญหายได

ถงแมวามนษยจะมความตองการและแสวงหาความสงบสขใหกบชวตมากเพยงใด

แตการตอสและสงครามกไมเคยหางหายไปจากอารยธรรมของมวลมนษยชาตเลย กระทงทายทสด

ความหวาดกลวการทาลายลางของอาวธทตนตางสะสมและสรางขนมา จะนาไปสการทาสนธสญญา

รวมกนเพอลดจานวนอาวธในสงคมโลก แตเรากไมสามารถกลาววาสงครามระหวางมนษย

ไดจบลงแลว หากแตมนเพยงแคปรบเปลยนรปแบบไปตามววฒนาการของสงคม จากสงคราม

ทมงเนนการทาลายลางชวตมาสสงครามแยงชงความเปนใหญทางเศรษฐกจ ดวยการหาหนกนดวย

ระบบทน โจมตลอลวงกนดวยสอและขาวสารตางๆ ซงทาใหคนมากมายใชชวตอยในโลกทนนยมน

เสมอนหนงตายทงเปน (ทรงพล นาคเอยม, 2550: 8)

ในสงคมไรพรมแดนหรอยคโลกาภวตน (Globalization) เปนหวงเวลาททงโลก

สามารถตดตอสอสารกนไดอยางทวถงและรวดเรว การเปดรบขอมลขาวสารจากนานาประเทศ

1

สำนกหอ

สมดกลาง

2

สงผลใหสภาพสงคมไทยในปจจบนเปลยนแปลงไปตามอทธพลทางวฒนธรรมของตางชาตมากขน

ความเชอและวถชวตของคนไทยเรมมลกษณะทคลายคลงกบตางชาตและมองวาวฒนธรรมเหลานน

เปนสงดงามสมควรทจะนามาประยกตใชในวถชวตแบบไทย คนไทยจานวนมากโดยเฉพาะเยาวชนไทย

เรมละเลย ในคานยมและทอดทงวถชวตอนดงามแบบไทย หนไปใหความสาคญกบวฒนธรรมตางชาต

ทเชอวาเปนสงทถกตอง ดงาม โดยไมตระหนกถงความเหมาะสมตอพนฐานวฒนธรรม จารต

ประเพณของสงคมไทย การรบวฒนธรรมตางชาตอยางขาดการวเคราะห สงเคราะหและเลอกสรร

ของคนไทย ในปจจบนไดกอใหเกดวกฤตการณทางสงคมมากมาย จนอาจกลาวไดวาสงคมไทยใน

ปจจบนกาลงตกอยในภาวะเสยสมดลทางสงคมและวฒนธรรม (ประเวศ วะส, 2537: 22)

ลานนาหรอจงหวดในกลมภาคเหนอตามเกณฑการแบงลกษณะเขตวฒนธรรม

(Cultural Area) ประกอบไปดวย จงหวดเชยงใหม เชยงราย ลาพน ลาปาง แพร นาน พะเยาและ

แมฮองสอน สงคมลานนาประกอบไปดวยชมชนหลายวฒนธรรม แตเนองดวยประวตศาสตร

อนยาวนานจงทาใหเกดการหลอหลอมทางวฒนธรรม จนเกดเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง

(นเรศ คาเจรญ, 2528: 34) ลานนามแบบแผนทางวฒนธรรมอนไดแก ภาษาพด ภาษาเขยน ศลปะ

และประเพณตางๆ เปนของตนเอง ลกษณะพเศษทางวฒนธรรมเหลาน มสาเหตมาจากหลายปจจย

อนสงผลใหมการเสรมสรางลกษณะพเศษของวฒนธรรมภาคเหนอตอนบนขนจนกลายเปน

วฒนธรรมทมลกษณะเดนและมเอกลกษณเปนของตนเอง (สรพล ดารหกล, 2542: 11) ทกลาววา

วฒนธรรมลานนาเกดจากการผสมผสานวฒนธรรมจากหลากหลายชาตพนธทอาศยอยรวมกน

ในดนแดนลานนานน หมายถง วฒนธรรมลานนามรากเหงามาทงจากกลมชนพนเมองดงเดมทเปน

เจาของดนแดนนมาเกากอน เชน ชาวลวะ ชาวปกาเกอญอ (กะเกรยง, ยาง) รวมถงชาวเมง (มอญโบราณ)

เปนตน แลวยงมวฒนธรรมจากกลมชาวไทยวน ชาวไทลอ ไทยอง ไทขน (ไทเขน) ไทใหญททยอย

อพยพยายถนฐานเขามาตงรกรากในดนแดนลานนาหลายยคหลายสมย โดยเฉพาะอยางยง ชาวไทยวน

หรอท เรยกตวเองวา “คนเมอง” ซงมจานวนประชากรมากทสด และเปนชาตพนธทกลาวไดวาเปน

แกนหลกในการขบเคลอนประวตศาสตรวฒนธรรมลานนาและสงอทธพลทางศลปวฒนธรรม

ใหกบกลมชาตพนธใกลเคยงอนๆ มาตราบกระทงปจจบนอกดวย ชาวไทยวนมภาษาพด หรอทเรยกวา

“คาเมอง” และมตวอกษรธรรมลานนา หรอทเรยกวา “ตวเมอง” เปนของตนเอง สงคมชาวไทยวน

เปนสงคมเกษตรกรรมทเรยบงาย ใกลชดธรรมชาต มความเชอเรองการนบถอผและการนบถอ

พระพทธศาสนา ซงเปนสงทสงอทธพลตอการกาหนดแบบแผนความคด ความเชอ อาคารบานเรอน

วดวาอาราม ศลปะ ดนตรและขนบประเพณวฒนธรรมแขนงตางๆ ของลานนาทงสน เมอพนฤดกาล

การเพาะปลก จะนยมเดนทางคาขายไปยงตางถน เรยกวา “การคาววตาง-มาตาง” ลกษณะสงคม

เชนนมความคลายคลงกนในชาวไทกลมตางๆ ในลานนา นอกจากนชาวไทยวนมวฒนธรรม

สำนกหอ

สมดกลาง

3

การแตงกายเปนเอกลกษณ ในสมยโบราณผชายนยมสกหมกตามรางกาย และตงแตเอวลงไป

ถงเหนอเขา ใตเขา หรอตากวานกมนงผาตอยคลายกบการนงถกเขมรของภาคกลางแตสนกวามาก

รวมทงมการนงผาแบบโจงกระเบนดวย ไมนยมสวมเสอยกเวนในโอกาสพเศษจะม “ผาเชด” พาดบา

ในฤดหนาวจะหมผาทเรยกวา “ผาตม” หลงสมยรชกาลท 5 เปนตนมา นยมสวมเสอทงแขนสน

แขนยาว มทงคอกลมและคอตง มกระดมและอาจมกระเปาเสอ สวมกางเกงทคลายกบกางเกงจน

ตวโต เรยกวา “เตยวสะดอ” การแตงกายของผหญงลานนาในอดตไวผมยาวเกลามวยปกปน มกจะ

แซมดอกไมในโอกาสพเศษตาง ๆ ไมนยมสวมเสอเชนเดยวกบผชาย มเพยงผาสออนปกคลมรางกาย

ทอนบน ซงมทงพน คาด หรอหมอยางสไบ เรยกวา “สะหวายแลง” นงผาซนลายขวางยาวครอมเทา

หากสวมเสอกจะเปนเสอแขนกระบอกคอกลม หรอคอตงเตย ๆ สออน ผาอก ตดกระดมหรอผกเชอก

มทงเสอเขารป เสอเอวลอย เสอแขนสามสวน หลงสมยรชกาลท 6 พระราชชายาเจาดารารศม

เสดจกลบจากกรงเทพมหานคร มาประทบยงนครเชยงใหม ทาใหเกดรปแบบการแตงกายรปแบบใหม

ในกลมสตรชนสงของลานนา คอสวมเสอแขนหมแฮมอยางฝรง สะพายแพร เหมอนทนยมในราช

สานกสยาม นงซนพนเมอง และซนแบบพมา ทเรยกวา “ลนตยา อะซค” ตอตนยกดนแบบพนเมอง

หลงจากนมการพฒนาปรบเปลยนมาอกหลายรปแบบกระทงแตงตามสากลนยม ปจจบนแมสภาพ

สงคมลานนาจะเปลยนแปลงไปอยางมาก แตการแตงกายพนเมองลานนารปแบบตางๆ นนยงเปน

ทนยม ซงสามารถพบเหนไดในโอกาสพเศษตางๆ อยเสมอๆ เอกลกลกษณแหงวถชวตการกนอย

แบบลานนาน เปนทนยมชมชอบอยางมากจากผคนตางวฒนธรรม จนอาจกลาวไดวา “วฒนธรรม

แบบคนเหนอ” ทมความออนชอย สงบเสงยม นนเปนเสนหอนงดงามยงของลานนา

วฒนธรรมดานศลปะการตอสเปนหนงในวฒนธรรมมความสาคญตอวถชวตของ

ชาวลานนาในอดตอยางมาก เพราะตลอดการดารงความเปนชาตพนธลานนามาแตโบราณนน

ลานนาผานการทาศกสงครามมากมาย ทงการขยายอานาจของตนเองหรอการตอสปกปองอธปไตย

จากการขยายอานาจของรฐใกลเคยงในระยะเรมแรกแหงการกอรางสรางแควนตงแตยคตน

ราชวงศมงราย พทธศตวรรษท 19 เปนตนมา ลานนามคสงครามทสาคญคอ เมง (มอญโบราณใน

แควนหรภญชย) มองโกล และเวยดนาม ระยะตอมาเมอคนไทกลมตางๆ แยกยายกนสรางบาน

แปลงเมองมนคง ลานนากทาสงครามกบพะเยา แพร นาน และสโขทย จนเมอพฒนาการสความเปน

อาณาจกรลานนาในราวพทธศตวรรษท 20 ยคพระเจาตโลกราช ทาใหชาวไทเหนอ ไทใต แบงแยกกน

ชดเจนในชวงเวลาดงกลาวน เกดสงครามยดเยอระหวางสองอาณาจกร คอระหวางลานนาและ

กรงศรอยธยา เปนตน กอใหเกดวรรณกรรมเรองยงใหญของฝายอยธยา คอ “ยวนพายโคลงดน”

(ศานต ภกดคา, 2550: 29) กอนททงสองอาณาจกรจะมคสงครามรวมกนนน คอ อาณาจกรพมา

ในพทธศตวรรษท 21 และทาใหลานนาสญสนเอกราชตกเปนเมองขนของพมายาวนานกวาสองรอยป

สำนกหอ

สมดกลาง

4

รวมถงการประกอบอาชพเดนทางคาขาย หรอทเรยกวา “พอคาววตาง มาตาง” ซงตองเดนทาง

คาขายนาทรพยากรในทองถน เชน ยางรก ไมฝาง งาชาง เกลอ ผาฝาย ไปแลกเปลยนสนคาของ

จาเปนตางๆ ในพนทหางไกล ซงมทงคาขายระหวางนครตางๆ ในลานนาเอง กระทงไปคาขาย

ในแดนไกล เชน ไปแลกซอแรเหลก ทองคา อญมณในรฐฉานของพมา ไปซอขายแลกเปลยนใบชา

ใบยาสบในมณฑลยนนานของจน สงสนคาพนถนไปในรฐมอญของพมา รวมถงสยามในภาคกลาง

ซงมพนทตดตอทางทะเลไดอกทอดหนง ตองฝาอนตรายจากสตวรายในดงพงไพรและโจรผราย

ตลอดการเดนทาง ความสามารถในการเอาชวตรอดจงเปนสงสาคญทสด จงทาใหเกดการคดคน

พฒนาศลปะการตอสขน เพอนาไปใชตามมลเหตดงกลาว ชาวลานนาเรยกศลปะการตอสวา “เชง”

ออกเสยงวา “เจง” ซงหมายถงชนเชงในการตอส ซงมทงการตอสดวยมอเปลา และการตอสดวย

ศาสตราวธชนดตางๆ (สนน ธรรมธ, 2536: 11) ปรากฏในวฒนธรรมทกชาตพนธในลานนา

เนองดวยสภาพสงคมทเปลยนไป วถชวตของชาวลานนาทเคยตองเดนทางคาขาย

ผจญภยจากโจรผรายและการทาสงครามแบบโบราณหางหายไปจนหมดสน โดยเฉพาะในชวงหลง

การรวมอานาจสศนยกลางในสมยรชกาลท 5 เปนตนมา ระบบเจาประเทศราช และเจาครองนคร

ในลานนาถกแทรกแซงจนคอย ๆ หมดอานาจและบทบาทในสงคม ซงทาใหกองทหารอสระประจา

นครตาง ๆ ในลานนาถกแทรกแซง อกทงรปแบบการทาศกสงครามทมการพฒนาอาวธยทโธปกรณ

ใหทนสมยแบบตะวนตก ปนและระเบดชนดตาง ๆ เขามาแทนทหอก ดาบแบบโบราณ วทยาการ

ทางการทหารในสงคมยคจารตของลานนาจงจบสนไปดวย ตอเนองถงชวงหลงการเปลยนแปลง

การปกครอง พ.ศ.2475 และยคทประเทศไทยมการกาหนดแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ขนตงแต พ.ศ.2504 วถชวตของชาวไทยถกเปลยนแปลงครงสาคญ จารตประเพณ ศลปวฒนธรรม

หลายอยางทตองอาศยวธการถายทอดจากความผกพนใกลชดกนระหวางสมาชกในสงคมเดยวกน

เสอมคลายความนยม สงเหลานไมใชสงจาเปนอกตอไป ระบบการศกษา การคา การลงทน และสงคม

อตสาหกรรมรปแบบใหมเขามาแทนท ลกษณะของศลปะการตอสลานนาซงมยทธลลาทออนชอย

ผสานอยนน จงคอย ๆ แปรสภาพ ๆ ไปเปนศลปะการแสดงเพยงอยางเดยวซงในทสดกกลายเปน

หนงในสนคาวฒนธรรมมากขน โดยเฉพาะศลปะการตอสของชาวไทยวนทในปจจบนแทบไมเหลอ

ลกษณะของศลปะการตอสอยเลย เชงไทยวนกลายสภาพเปนการฟอนรา ทเนนเฉพาะความสวยงาม

และเมอการฟอนดาบ ฟอนเชง ถกบรรจเปนวชาหนงในหลกสตรการเรยนการสอนของวทยาลยนาฏศลป

เมอราว พ.ศ.2520 เปนตน ยงทาใหคนสวนใหญในปจจบนเขาใจวาเชงมวย เชงดาบ เชงหอกของ

ลานนา เปนเพยงการฟอน การราทใชอวดความงามทางนาฏยศลปเทานน ซงสามารถหาชมไดตาม

รานอาหารหรองานแสดงทางวฒนธรรมทวๆ ไป สงผลใหกระบวนการสบทอดวฒนธรรมดานศลปะ

การตอสของลานนาทมระบบการเรยนรแบบตวตอตว สบทอดองคความรจากสมาชกในครอบครว

สำนกหอ

สมดกลาง

5

หรอผอาวโสในชมชนเสอมคลายไป จนแทบไมเหลอวธการเรยนรดงกลาวในสงคมลานนา

ยคปจจบนองคความรเทาทหลงเหลออยนบวนจะสญหายไป ถาไมนบรวมศลปะการตอสของไต (เชงไต)

แบบชาวไทใหญ ไทลอ ซงยงมการสบทอดวธการใชตอสจรงอยในเขตประเทศพมาและจนแลว

เชงไทยวนของคนเมอง ถอวาอยในภาวะสมเสยงตอการสญสลายทางวฒนธรรมมากทสด เพราะ

ดวยความออนชอยสวยงามของยทธลลา เชงไทยวนจงถกแปรสภาพไปสการแสดงเพยงอยางเดยว

รวมถงภาวะทางสงคมท เปลยนไปดงกลาวขางตน ทาใหระบบการเรยนรและองคความร

ของเชงไทยวนท เนนการใชตอสจรงอย างในสมยอดตจ งพบเหนไดยากย งในปจจบน

(ธตนดดา มณวรรณ, 2550: 75) กรมสงเสรมวฒนธรรม (สวธ.) กระทรวงวฒนธรรมไดเลงเหน

ความสาคญของเชง จงประกาศขนทะเบยนเชงเปนมรดกภมปญญาวฒนธรรม ประเภทศลปะ

การตอสปองกนตวเมอป พ.ศ. 2555

เมอสภาพสงคมลานนาในปจจบนเปลยนแปลงไปเปนสงคมเมอง โดยเฉพาะอยางยง

ในเขตชมชนเมองของจงหวดใหญๆในภาคเหนอ วถชวตผคนเปลยนแปลงไปตามระบบทนนยม

จนเกอบหมดสน การศกษาตามหลกสากล การลงทน การคาขายประกอบอาชพ เปนสงจาเปนทเขามา

แทนทวถการเรยนร การใชชวต ความคด ความเชอ การกน การอย ศลปวฒนธรรมแบบลานนา

ดงเดม ความตระหนกสานกตอทรพยากรวฒนธรรมททรงคณคาของสงคมลานนาเสอมคลาย

ลงอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนานนสมเสยงตอการสญสลาย

จากสาเหตดงกลาวอยางยง เยาวชนรนใหมในลานนาปจจบน สวนใหญไมสนใจเพราะมองวาเปน

สงโบราณลาหลง ไมมความจาเปนตอการดารงชวต จงมผทสบทอดศลปะแขนงนอยเปนสวนนอย

อยางนาใจหายและสวนใหญกสบทอดแตเพยงมตของศลปะการแสดงทใชประกอบอาชพเสรม

นาการฟอนเชงไปใชในรปแบบของสนคาวฒนธรรมชนดหนงเทานน ประกอบกบครผรและ

สามารถถายทอดองคความรไดจรงนนเหลอนอยจนนาเปนหวง ทยงหลงเหลออยกอยในวยชรา

ทงสนจงจาเปนตองรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมแขนงนขนอยางเรงดวน เพราะ

กระบวนการในการถายทอดวฒนธรรมนนนอกจากจะสามารถรกษาวฒนธรรมใหคงอยในสงคม

ไดแลว ยงเปนอกวธการหนงในการแกไขภาวะเสยสมดลทางวฒนธรรมทไดกลาวขางตนอกดวย

ซงกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสของลานนานน จะชวยใหประชาชนในชมชน

นนๆ ตระหนกถงความสาคญของวฒนธรรมทเปนเอกลกษณของชมชนของตนเอง และยอมจะ

สงผลใหเกดการศกษาและสบทอดวฒนธรรมอนๆ ในสงคมของตนตอไปผวจยจงไดทาการศกษา

และวจยเรองการอนรกษและรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน) กรณศกษาบานตอเรอ ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ซงอาจเปนพนท

สดทายในลานนาทยงหลงเหลอทรพยากรวฒนธรรมดานนอย เพอรอฟนกระบวนการถายทอด

สำนกหอ

สมดกลาง

6

วฒนธรรมดานศลปะการตอสของลานนา อนอาจจะชวยใหประชาชนในชมชนนนๆ ตระหนกถง

ความสาคญของวฒนธรรมการตอสทเปนเอกลกษณของชมชนของตนเอง และอาจจะกระตนให

สนใจศกษาและสบทอดวฒนธรรมอนๆ ในสงคมของตนตอไป

คาถามในการวจย

การอนรกษและรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมจะชวยจดการองคความรศลปะ

การตอสลานนา (เชงไทยวน) กรณศกษา อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ไดอยางไร

วตถประสงคการวจย

1. ศกษาคณคาของวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ในฐานะทเปน

ทรพยากรวฒนธรรมของทองถนภาคเหนอตอนบน

2. ศกษาคนควา เกบรวบรวมและบนทกองคความรและรปแบบของศลปะการตอส

ลานนา (เชงไทยวน) ในพนทบานตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหมทมอยในขณะน

โดยละเอยดเพออนรกษภมปญญาทองถนชนดน ไวใหกบคนรนหลง

3. จดทาขอเสนอแนะแนวทางการถายทอดและเผยแพรวฒนธรรมดานศลปะการตอส

ลานนา (เชงไทยวน) ทเหมาะสม

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ทราบถงคณคาของวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ในฐานะท

เปนทรพยากรวฒนธรรมของทองถนภาคเหนอตอนบน

2. เกบรวมรวมและบนทกองคความรและรปแบบของศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน)

ในพนทบานตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหมทมอยในขณะนโดยละเอยดเพออนรกษ

ภมปญญาทองถนชนดน ไวใหกบคนรนหลง

3. สามารถเสนอแนะแนวทางในการจดการวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน) เพอการถายทอดและเผยแพรตอไป

ขอบเขตการวจย

การวจยครงนไดแบงขอบเขตการวจยออกเปน 2 สวน ดงน

1. ขอบเขตพนท พนทในการศกษา คอ บานตอเรอ ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม

จงหวดเชยงใหม อาเภอแมแจมเปนหนงในไมกพนทของลานนาทยงคงดารงเอกลกษณทาง

สำนกหอ

สมดกลาง

7

วฒนธรรมไวไดอยางสมบรณ เนองดวยสภาพภมศาสตรทถกลอมรอบดวยภเขาสงสลบซบซอน

การคมนาคมตดตอกบสงคมภายนอกคอนขางยากลาบาก วถชวตความเปนอยของชาวแมแจม

จงเปนสงคมเกษตรกรรมพงพงธรรมชาตและใกลชดศาสนา แมแจมยงสามารถรกษางานหตถศลป

และศลปศาสตรพนบานลานนาแขนงตางๆ ไวไดอยางดเยยม เชน ศลปะการทอผาซนตนจก การทา

ปนปกผมทองเหลอง การขบซอ การบรรเลงกลองลานนาประเภทตางๆ ศลปะการสกหมก

ตลอดจนศลปะการตอสลานนาโบราณ (เชง) ซงยงเหลอพอครเชงไทยวนของบานตอเรอ อาเภอ

แมแจม จงหวดเชยงใหม

2. ขอบเขตดานเนอหาศกษาศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ในฐานะท เปน

ทรพยากรวฒนธรรมทมคณคา บทบาทหนาทของศลปะการตอสชนดนทมตอชมชน ตลอดจน

กระบวนการถายทอดวฒนธรรมศลปะการตอสลานนา(เชงไทยวน)ในพนทบานตอเรอ ตาบล

ชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ทงในอดตและปจจบน

ระเบยบวธวจย

ใชการศกษาเชงคณภาพดวยวธการหลกคอ การศกษาเอกสารการสมภาษณเชงลก

โดยเนนขอมลประวตศาสตรจากคาบอกเลาการสงเกตการณทงแบบทวไปและแบบมสวนรวม

ผานการฝากตวเปนศษยและฝกเชงไทยยวนกบพอครดวง จนสมา

คาจากดความทใชในการวจย

เชง หมายถง ศลปะการตอสของชาตพนธไท-ลาวแขนงหนง ในภาษาทองถนลานนา

ออกเสยงวา “เจง”

วฒนธรรมเชง หมายถง วฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ในทน

หมายถง องคความรดานพธกรรม ความเชอเกยวกบศาสนาและคตการนบถอผ การอานโองการและ

คาถาอาคมทเกยวของ การเรยนรการยางขม แมทาในการตอส ตลอดจนแมลายในการฟอนเชง

ลานนา หมายถง จงหวดในภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย อนประกอบไปดวย

จงหวดเชยงใหม เชยงราย ลาพน ลาปาง แพร นาน พะเยาและแมฮองสอน

สำนกหอ

สมดกลาง

บทท 2

แนวคดทฤษฎทเกยวของ

ในการวจยครงน ผวจยไดศกษาเกยวกบทฤษฎ วรรณกรรม แนวคดและผลงานวจย

ตางๆ โดยกาหนดเนอหาสาระของการศกษาวจยไวดงน คอ แนวคดการจดการความร แนวคด

การจดการทรพยากรวฒนธรรม แนวคดกระบวนการถายทอดวฒนธรรม แนวคดเกยวกบ

การอนรกษและฟนฟวฒนธรรม และงานวจยทเกยวของ โดยมรายละเอยดดงตอไปน

แนวคดการจดการความร (KNOWLEDGE MANAGEMENT)

องคการสหประชาชาต ไดใหความหมายวา การจดการความร คอ กระบวนการในการ

สรางและเปลยนแปลงสงทเราทราบเขาไปใชในการทางาน เชน จากความรเปนการกระทาจาก

นวตกรรมไปสการเปลยนแปลง เปนกระบวนการภายในซงเกยวกบสงทไดเรยนรและสามารถ

เปลยนแปลงพฤตกรรมหรอเปลยนแปลงองคการ ชวยในการปรบปรงการทางานและองคการ

รวมทงประสทธผลในการพฒนาดวย เปนสงทเกยวของกบการรวบรวมขอมลสารสนเทศ แนวคด

และประสบการณแลวนามาไวดวยกน เพอเชอมโยงกบชมชนเรยนรแหงการปฏบตและเครอขาย

ความร (UNDP. Evaluation Office, 2004) อางถงใน ทพวรรณ หลอสวรรณรตน (2548: 44)

หลกในการจดการความรเหมอนกบทใชในศาสตรการจดการอนๆ คอ มการวางแผน

และการปฏบต ในขนตอนของการวางแผนนนไมไดมความแตกตางจากการวางแผนอนๆ มากนก

คอ มการสารวจสภาพปจจบนและการกาหนดเปาหมาย สวนขนตอนการนาแผนงานไปปฏบตนน

มขนตอนสาคญคอ การสารวจและการวางแผนความร การพฒนาความรและการถายทอดความร

ดงน (ยทธนา แซเตยว, 2550: 25)

1. การสารวจและการวางแผนความร คอ การเรมสารวจสภาพแวดลอมทเปนอย

ในปจจบนกอนวา สถานะปจจบนในเรององคความรภายในองคกรเปนเชนไร เพอใหทราบสถานะ

ขององคความร เชน องคกรมฐานความรดานใดบาง ฐานความรเหลานนอยทใครหรอหนวยงาน

ไหน เจาหนาทหรอพนกงานแตละคนมความรดานใดบาง เพอจะทาใหมองเหนสถานการณ

ในปจจบนขององคความรภายในองคกร เพอนามาประกอบการวางแผนดานความร ซงตองเรมจาก

การกาหนดเปาหมายในการพฒนา และเพอเปาหมายในการจดการความรมความชดเจนมากยงขน

8

สำนกหอ

สมดกลาง

9

2. การพฒนาความร คอ การกระทาการใดๆ กได เพอใหเกดความรเขามาภายใน

องคกร โดยมรปแบบของการพฒนาความร ดงน

2.1 การเรยนรจากประสบการณของตนเองในอดต (Learning from Actual Experience)

คอ การเรยนรในสงทไดจากการปฏบตจรงมาแลวในอดต

2.2 การเรยนรจากการทดลอง (Learning from Performed Experiments) คอการ

เรยนรจากการทดลองหลายๆ รปแบบ มการควบคมตวแปรตางๆ เพอใหทราบผลการทดลองตามท

ตองการ

2.3 การเรยนรจากประสบการณของผอน (Learning from Experience of Others)

เชน การเปรยบเทยบ-แขงด การหาพนธมตรรวมกนพฒนาหรอแลกเปลยนความร การรวมกจกรรม

การรวมและการครอบครองกจการ หรอการจางคนเขามาทางาน

2.4 การเรยนรจากการอบรมและพฒนา (Learning from Training and Development)

เปนการรบการถายทอดโดยตรงจากบคคลทมความร

3. การถายทอดความร คอ กระบวนการททาใหความรทพฒนามการแพรกระจายไปส

บคลากรทเปนเปาหมาย ในกระบวนการถายทอดความรนน แตละอยางมเปาหมายแตกตางกนไป

ใน 2 ลกษณะ คอ

3.1 เนนประสทธภาพหรอใหการแพรกระจายขององคความรนนเปนไปอยาง

รวดเรวทสด มตนทนตาทสด ลกษณะของการถายทอดความรน ไดแก การยาเตอนความรบางอยาง

กบพนกงาน การใหความรในสงทควรปฏบต

3.2 เนนประสทธผลหรอการแพรกระจายขององคความรนนเปนไปอยางครบถวน

มการตกหลนนอยทสด ตวอยางของความรทถายทอดในลกษณะน ไดแก แนวทางปฏบตซงไดรบ

การพสจนแลววาเปน Best Practices สงทไมปฏบตแลวจะนาความเสยหายอยางรายแรง

ในการถายทอดความรถาหากเรากาหนดยทธศาสตรในการถายทอดความรเสยกอนวา

มเปาหมายคอใคร มปรมาณมากนอยขนาดไหน เนอความหรอความสาคญขนาดไหน มงบประมาณ

เทาไร มความเรงดวนมากนอยเพยงใด กจะชวยใหสามารถกาหนดรปแบบวธการในการถายทอดได

อยางถกตอง ในกรณของการวจยครงน แนวทางการจดการความรนนเปนสงสาคญและจาเปนอยาง

ยง เพราะการศกษาเชงนนแมจะมลาดบขนตอนในการเรยนตามขนบลานนาทชดเจน แตในสวน

เนอหาสาระของวชาเชงลานนานนหลายสวนไมมการเรยงลาดบ หรอจดหมวดหม การจดการ

ความรจะชวยรวบรวมและจดลาดบขนตอนขององคความรเพอใหสะดวกในการถายทอดตอไป

สำนกหอ

สมดกลาง

10

แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรม

การจดการทรพยากรวฒนธรรมเปนศาสตรสาขาหนง เปนศาสตรทมกระบวนการ

จดการทางานทตองดาเนนการอยางเปนระบบ มแนวทาง (approach) แนวคด (concept) และวธ

วทยา(methodology) ทนาไปสการผลตองคความรใหมทสามารถรบใชสงคมไดเหมอนกบศาสตร

สาขาอน การจดการทรพยากรวฒนธรรมจงเปนทงศาสตรและศลปและเกยวของทงวทยาศาสตร

สงคมศาสตรและ มนษยศาสตร หรอกลาวไดวาศาสตรสาขาการจดการทรพยากรวฒนธรรม

มวธการในลกษณะสหวทยาการ(interdisciplinary science) เหมอนกบศาสตรหลายสาขาในปจจบน

(ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 22) เนองจากวฒนธรรมเปนผลของการสงสมสงสรางสรรคและภมปญญา

ทถายทอดสบตอกนมาของสงคม และหมายรวมถงวถชวตความเปนอยทงหมดของสงคม ทงจตใจ

ของคน คานยม ระบบความคดคณคาทางจตใจ คณธรรม แนวความคดลกษณะความสมพนธของ

มนษย ประสบการณ ความร ความสามารถภมปญญาทชวยใหมนษยอยรอดและเจรญสบตอมา

(พระเทพเวท, 2536: 6 อางถงใน สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 1) กลาวไดวาทรพยากรวฒนธรรมเปน

ผลผลตทปรากฏเปนรปแบบและนามธรรมมาจากระบบวฒนธรรมของมนษย ทงในอดตและ

ปจจบน มคาหรอเปนตวแทนสอถงวฒนธรรมตางๆได แบงประเภทได 2 ประเภท ดงน

1. ทรพยากรวฒนธรรมทจบตองได (Tangible) เชน โบราณสถาน โบราณวตถ

เครองมอเครองใชตางๆ และซากสงของทสามารถมองเหน เปนตน

2. ทรพยากรวฒนธรรมทจบตองไมได (Intangible) เชน ประเพณมขปาฐะ ศลปะการแสดง

คตความเชอ เปนตน (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 25) กลาวไดวา ทรพยากรวฒนธรรม เปนสวนประกอบ

ของระบบวฒนธรรมทงหมดในสงคมมนษยทงทเปนวฒนธรรมทางวตถ สงกอสรางทจบตอง

มองเหนได (tangibleforms) และทเปนความหมาย (meaning) ความร/ภมปญญา (knowledge/wisdom)

จนตนาภาพ (imaginations) ความรสกนกคด (feeling) ศลปะและการแสดงออก (expressive behaviors)

ทไมสามารถจบตองหรอสมผสทางกายภาพได (intangible forms) ซงเปนสงทสามารถจดการให

เกดประโยชนแกการดารงชวตของมนษยในแตละชมชน แตละสงคม แตละยคสมยไดและ

ทรพยากรวฒนธรรมในสงคมปจจบนประกอบดวยสงทเปนมรดกตกทอดมาจากอดต (heritage)

และสงทยงสรางสรรคดดแปลงขนมาใหม (Creations/vital cultural resources) เพอใชสอยใหสม

ประโยชนในการแกปญหาดานตางๆของชมชนและสงคม (สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 13-14)

และหากความรภมปญญาทแปลและสกดไดจากทรพยากรวตถประเภทนามธรรมกจะทาใหคณคา

ของทรพยากรวฒนธรรมในฐานะทเปนนย เปนสญลกษณหรอตวบงช และเปนความทรงจา

ของอดต (memory of the past) ทมพลงสงสดในการสอสารถงคนสมยปจจบนใหสามารถทาความเขาใจ

อดตของมนษยชาต (WillamD.Lipt, อางถงในสายนต ไพรชาญจตร, 2550: 5) โดยสายนต ไพรชาญจตร

สำนกหอ

สมดกลาง

11

(2550) ไดเสนอแบบแผนในการทาความเขาใจและอธบายกระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรม

เรยกวา 3Es-Model ซงประกอบดวยแนวทางการปฏบตการทสาคญ (action) 3 ลกษณะ คอ

2.1 กระบวนการเรยนรและการปลกฝงจตสานก (E1 : Education) เนนการเรยนร

รวมกนจากการปฏบตงานจรง การจดการศกษาทเนนการสอสารหลายทางแบบไมเปนทางการ

การแลกเปลยนเรยนรประสบการณในหมนกวชาการ นกจดการ เจาหนาทในหนวยงานภาครฐอนๆ

ทเกยวของ และประชาชนในชมชนทองถนเพอความเขาใจรวมกนในเรองคณลกษณะทางวชาการ

เปนการสรางจตสานกในคณคาและความสาคญของทรพยากรทางโบราณคดประเภทตางๆ รวมทง

การเลงเหนประโยชนของทรพยากรทางโบราณคดในการพฒนาชมชน

2.2 การสรางสรรคและประดษฐนวตกรรมในการในจดการ (E2 : Engineering)

หมายถง การคดคนรปแบบวธวทยา และเทคนควธทเหมาะสม ในการจดการดานวชาการหรอการ

วจย ดานการอนรกษ การสงวนรกษา และแบบแผนการพฒนา รวมทงการสรางเงอนไข กฎเกณฑ

หรอขอบญญตและกฎหมาย เพอใชในการจดการทรพยากรวฒนธรรมใหเกดประโยชนอยางยงยน

แกชมชนทงในระดบทองถน ระดบชาต และระดบนานาชาต

2.3 การบงคบใชกฎระเบยบ หมายถง การนาเอาเงอนไข กฎเกณฑ ขอบญญตและ

กฎหมายทชมชน และสงคมตราขนรวมกนมาบงคบใชเพอคมครอง ปองกนและเอออานวยให

กระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรมเปนไปอยางยงยนแกชมชนในระดบทองถน ระดบชาต

และระดบนานาชาต

รศม ชทรงเดช และคณะ (2552: 8-14) ไดใหความหมายการจดการมรดกวฒนธรรม

ซงมความหมายสอดคลองกบการจดการทรพยากรวฒนธรรมไววา มรดกทางวฒนธรรมจะถกนา

มาจดการใน 2 รปแบบทสาคญดงน

1. การจดการความร ซงใชวธการคนควาวจยดวยตนเอง หรอประมวลและสงเคราะห

จากผอน จากนนจงนาความรทไดมาเผยแพรใหเปนทเขาใจแกสาธารณะในรปแบบหนงสอ สารคด

ภาพยนตร นทรรศการหนงสอนาชม หนงสอทองเทยว การจดแสดงภายในพพธภณฑ เปนตน

การจดการความรยงสามารถแยกยอย ในดานตางๆ ดงน

1.1 การจดการภมปญญาทองถน ซงเปนความรทแตกตางกนออกไปในแตละพนท

มการเชอมโยงของภมปญญาทองถนกบมตทางสงคมและสทธของชมชนอยางแนบแนน ระบบ

ความรดงกลาวเกดจากการสรางสรรคใหเหมาะสมกบระบบนเวศจนเปนความคดอยางเปนระบบ

และมการถายทอดจากอดตสปจจบน

สำนกหอ

สมดกลาง

12

1.2 การจดการความรวฒนธรรม ซงเปนการศกษาภมปญญา วฒนธรรมของมวล

มนษยกลมตางๆ เพอใหเกดความเขาใจซงกนและกน รวมทงการจดกจกรรมเพอเสรมสรางความ

แขงแกรงใหกบวฒนธรรม

1.3 การจดการความรภมทศนวฒนธรรม ซงเปนการจดการหรอพฒนาดาน

สภาพแวดลอมควบคไปกบทรพยากรธรรมชาต และทรพยากรวฒนธรรมโดยเนนไปทการจดการ

ทรพยากรทมอยอยางมประสทธภาพ

2. การจดการทางกายภาพ ซงใหความสาคญกบการจดการภมทศนของมรดก

วฒนธรรมทเปนวตถ เชน โบราณสถาน หมบาน ใหมความเปนระบบระเบยบ โดยมวตถประสงค

ใหเปนแหลงเรยนร และเปนแหลงรกษามรดกวฒนธรรมในพนทนนๆ

กระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรมประกอบดวย 3 กระบวนการไดแก การประเมน

ความสาคญ (Assessing significance) การวางแผนการจดการ (Planning for management) และการ

กาหนดรายการจดการ (Management program) โดยการพจารณาถงคณคาและความหมายในสงคม

รวมสมย ตามแผนภมคณคาของทรพยากรวฒนธรรม เพอเปนแนวทางการวางแผนการจดทรพยากร

วฒนธรรมทเหมาะสมแกชมชนตางๆ ในสงคมไทย (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 16)

แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรมเปนแนวคดสาคญทผวจยนามาใชในการศกษา

ครงน ตงแตการประเมนคณคาความสาคญของทรพยากรวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน) ในฐานะทรพยากรทมความสาคญใกลสญหาย เพอนาไปสการวางแผนการจดการ

รวบรวมประมวลองคความรของวฒนธรรมเชง แลวจงกาหนดรายการจดการทประมวลมานนให

เปนลาดบขนตอน จาแนกทรพยากรเปนหมวดหมเพอใหสะดวกและเหมาะสมตอการศกษาคนควา

และอนรกษรอฟนตอไป

แนวคดกระบวนการถายทอดวฒนธรรม

มงานวจยหลายชนทกลาวถงกระบวนการถายทอดวฒนธรรมไวเชน อทย หรญโต

(2526: 24) กลาววาการถายทอดวฒนธรรม หมายถง กระบวนการไดมาซงวฒนธรรมของสงคมหรอ

บคคล บางครงคาๆนมความหมายเฉพาะถงการไดมาซงรปแบบวฒนธรรมใหมในวยผใหญ ทานอง

เดยวกบกบการเรยนรชวตสงคมในวยเดก

แนวคดกระบวนการถายทอดวฒนธรรม เรมตนมาจากความเชอทวา มนษยมการ

เรยนรตลอดเวลา มนษยมความสามารถดานสตปญญา มความรสกนกคดซงชวยใหมนษยสามารถ

สรางความสมพนธกบสงแวดลอมไดมากทสด และยงชวยใหมนษยสามารถถายทอดคานยมของ

ตนเองจากรนหนงไปสอกรนหนงได เกดเปนกระบวนการปฏสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม

สำนกหอ

สมดกลาง

13

ซงเรยกวาการเรยนร (Learning) ขน การเรยนรอาจจาแนกออกไดเปน 2 ประเภท คอ การเรยนร

ทไมมรปแบบและการเรยนรทมรปแบบ (วกร ตณฑวฑโฒ, 2536: 111)

1. การเรยนรทไมมรปแบบ เปนกระบวนการทบคคลมการปฏสมพนธกบระบบสงคม

และวฒนธรรม บคคลสามารถพฒนาทกษะพนฐานในการดารงชวต คานยม เจตคต ประเพณ

อนเหมาะสมในวฒนธรรมหนงโดยอาศยกระบวนการทางสงคม พฤตกรรมทเปนผลมาจากการ

มปฏสมพนธระหวางบคคลกบวฒนธรรมทางสงคม ซงเปนตวกาหนดลกษณะการดารงชวตของ

แตละบคคลนน เปนการเรยนรยางไมมรปแบบ โดยทวไปเปนการเรยนรสงตางๆ ในชวตประจาวน

2. การเรยนรอยางมรปแบบ การเรยนรทเกดจากการปฏสมพนธทมลกษณะแนนอน

และมกจะเกดขนในสถาบนทเปนสวนหนงของระบบสงคมท เรยกวาสถาบนการศกษา เชน

โรงเรยน วทยาลย มหาวทยาลย เปนตน

เนองจากสภาพของชมชนหรอสงคมแตละแหงมความแตกตางกนไปตามความเจรญ

ของแตละประเทศ การถายทอดวฒนธรรมทไดผลจงตองอาศยพฤตกรรมบางอยางเปนแนวทาง

ในการถายทอด เชน ความกดดนทางวฒนธรรม ความตอเนองและความไมตอเนองในการถายทอด

วธการใหรางวลหรอชมเชย การเลยนแบบอยางผใหญของเดก การเลน การแสดง การใชภาษาและคาพด

การยาเตอนและการเลาเรองประกอบการอบรมสงสอน เปนตน (จราพร ธวชวเชยร, 2527: 64)

การถายทอดวฒนธรรมคอการสอนใหคนรนหลงรถงระบบสญลกษณของสงคม

ซงไดเคยมการตกลงไววาประกอบดวยอะไรบาง การทสมาชกในสงคมเหนพองตองกนวา

ควรจะถอวธการประพฤตแบบใดนน มไดมการตกลงกนในรายละเอยดทกๆเรอง ขอตกลง คอ

การกาหนดหลกใหญๆ กาหนดแนวความคดทสาคญไวเมอทกคนรถงหลกใหญนแลวกจะประพฤต

ปฏบตไดงายขน หลกทสมาชกของสงคมใชยดถอเปนแนวประกอบการประพฤตปฏบตกคอ

บรรทดฐานและคานยมบรรทดฐานคอแนวทางการปฏบตของสมาชกสงคมสวนใหญยดถอและ

คานยม คอ ความคดแนวปฏบตทสงคมสวนใหญเหนวาถกตองดงาม (อมรา พงศาพชญ, 2534: 104)

มนษยตงแตยคโบราณกาลมาไดถายทอดความคดทางปรชญาเปนลายลกษณอกษร

เชน หนงสอหรอคมภร แตปรชญาไมเพยงถกถายทอดในรปแบบนเทานนยงถกถายทอดดวยวธการ

มขปาฐะไมวาจะเปนจารต ประเพณ นทาน บทเพลงพนบาน ภาษต ตลอดจนงานศลปะ การดนตร

และการละคร มาจนถงยคสมยแหงการใชสอเปนเครองมอ ดงเชน ภาพยนตรกสามารถถายทอด

ความคดทางปรชญาไดเชนกน ดงนนปรชญาสามารถปรากฏตอประสาทสมผสและหวงคานงของ

มนษยเราในทกๆททกๆโอกาสและตอทกๆสงท เราปฏสมพนธ ทงสวนท เปนรปธรรมและ

นามธรรม และนาเสนอในรปแบบตางๆกน (ยทธพงษ สบศกดวงษ, 2548: 38)

สำนกหอ

สมดกลาง

14

การสบทอดวฒนธรรมพนบานมาสคนรนหลง หรอแมแตคนรนเดยวกนนไมใชเปน

คนคนคด ตองอาศยการเลาดวยถอยคาจากปากสปาก จากคนรนหนงสคนอกรนหนง โดยปราศจาก

การจดบนทกเปนลายลกษณอกษร การบอกเลาดวยปากเปลาเรยกวา มขปาฐะ และเรยกวฒนธรรม

พนบานวา วฒนธรรมมขปาฐะ ซงแตกตางจากวฒนธรรมลายลกษณอกษร โดยวฒนธรรมลาย

ลกษณอกษรมการจดบนทกเปนลายลกษณอกษร โดยปกตจะถกจากดความหรอนยามดวยตวผเขยน

และมรปแบบการนาเสนอตายตว สวนวฒนธรรมพนบานหรอวฒนธรรมมขปาฐะ มการแพรกระจาย

ดวยบคคลผสบทอด มการปรบแปร เปลยนแปลงเปนปกต และมรปแบบทหลากหลาย ลกษณะ

สาคญอกประการหนงของวฒนธรรมพนบานซงเปนไปตามครรลองของการถายทอดดวยปาก คอ

การสงวนรกษามไดจากดตามความสามารถของการจาของผรบทงนขนอยกบความสนใจของผนน

และสงคมยคนนๆ และขนอยกบวตถประสงคเฉพาะคราว หรอวตถประสงคอนจะพงสงผลตอ

ความมนหมาย หรอตอภาวะหนาททเขารบผดชอบ (สธวงศ พงษไพบลย, 2525: 27)

ในกรณของการศกษากระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส (เชงไทยวน)

จะพจารณาเชงไทยวนในฐานะของทรพยากรวฒนธรรมทมบทบาทและคานยมในสงคมลานนา

มาแตโบราณดงไดกลาวแลวในบทท 1วาวฒนธรรมดานศลปะการตอสเปนหนงในวฒนธรรม

มความสาคญตอวถชวตของชาวลานนาในอดตอยางมาก เพราะตลอดการดารงความเปนชาตพนธ

ลานนามาแตโบราณนน ลานนาผานการทาศกสงครามมากมายทงการขยายอานาจของตนเองหรอ

การตอสปกปองอธปไตยจากการขยายอานาจของรฐใกลเคยง รวมถงการประกอบอาชพเดนทาง

คาขาย หรอทเรยกวา “พอคาววตาง มาตาง” ซงตองเดนทางฝาอนตรายจากสตวรายในดงพงไพร

และโจรผรายตลอดการเดนทาง ความสามารถในการเอาชวตรอดจงเปนสงสาคญทสด จงทาใหเกด

การคดคนพฒนาศลปะการตอสขนเพอใชเอาชวตรอดจากมลเหตดงกลาว เชงไทยวนใช

กระบวนการถายทอดวฒนธรรมจากรนหนงสอกรนหนง ดวยวธถายทอดตวตอตวจากครสศษย

ทาใหตลอดหวงเวลาทผานมาจากอดตสปจจบนคานยมและบทบาทของวฒนธรรม “เชง” เสอม

คลายลงอยางมาก วธการถายทอดดงกลาวตองใชเวลาและเปนเรองยากลาบาก ตองอาศยความตงใจ

และความอดทนอยางยงยวด สงผลใหองคความรและตวทรพยากรมการตกหลนสญหายไป

อยางมากและยงสมเสยงอยางทสดตอการสญสลายทางวฒนธรรมในปจจบน สาหรบมตของการ

ถายทอดวฒนธรรมเชงเปนลายลกษณอกษรนนแทบไมปรากฏหลกฐานอยเลย ผวจยจงจะนา

แนวคดทฤษฎทง 3 น มาเปนบรรทดฐานในการเกบรวบรวมขอมลองคความรเรองกระบวนการ

ถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) นอกจากนยงอาศยเครองมออปกรณ

อนๆ ททนสมยเขามาชวยบนทกองคความรในลกษณะท เหมาะสม และจดลาดบขนตอน

กระบวนการถายทอดทรพยากรอยางเหมาะสมเพอจดทาแนวทางการเผยแพรตอไป

สำนกหอ

สมดกลาง

15

แนวคดเกยวกบการอนรกษและฟนฟวฒนธรรม

สงคมและวฒนธรรมไมไดหยดนงแตเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาและเกยวพนกบ

ปจจยภายในและภายนอกทเขามากระทบดงนนวฒนธรรมอาจเหมาะสมกบแคยคสมยหนงแตอาจ

ไมสอดคลองกบการดาเนนชวตของคนในอกยคหนงกไดแตไมไดถงการละทงวฒนธรรมเดม

อยางสนเชงเพราะรากเหงาของวฒนธรรมของไทยไดคอยๆ สงสมพฒนาใหสอดคลองกบสงคมไทย

มาชานาน การเปลยนแปลงทเกดขนอาจเปนผลมาจากลกษณะบางอยางไมตอบสนองความตองการ

ของสมาชกในยคนน จงไดนาวฒนธรรมบางอยางจากตางชาตมาใชทดแทนบาง แตเรากม

ความจาเปนทจะตองมการอนรกษวฒนธรรมไทยเอาไว เพราะหากไมอนรกษไวแลว วฒนธรรม

ของสงคมอนกจะเขามาครอบงาและจะตองตกเปนเมองขนทางวฒนธรรมของสงคมอนไป

(ดารง ฐานด, 2551: 54) โดยภาครฐควรสงเสรมใหประชาชนคนไทยรจกสทธและหนาทตามทได

บญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 เชน สทธในการอนรกษและ

ฟนฟจารตประเพณภมปญญาทองถนศลปวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาตเปนตน

(กญญา ลลาสย, 2551: 55)

ณกานต อนกลวรรธกะ (2554) ไดทาการวจยเรองกระบวนการรอฟนสานกทาง

ประวตศาสตรและการจดตงวฒนธรรมไทยลอชมชนเชยงคา จงหวดพะเยาชวงทศวรรษ 2520 - 2550

ไดทาการศกษากระบวนการรอฟนสานกทางประวตศาสตรและการจดตงทางวฒนธรรมของ

ชาวไทยลอชมชนเชยงคาจงหวดพะเยา ชวงทศวรรษ 2520 – 2550 ซงถอวาเปนกระบวนการ

เคลอนไหวทางวฒนธรรมของชาวไทยลอเชยงคาทสามารถสรางตวตนและพนททางวฒนธรรม

ขนมา ผานการรอฟนสานกทางประวตศาสตรและการจดตงทางวฒนธรรม ผลการศกษาพบวา

ผลพวงของการพฒนาประเทศและเศรษฐกจของเมองเชยงคาสงผลตอกระบวนการรอฟนสานก

ทางประวตศาสตรของชาวไทยลอเชยงคาผนวกกบบรบทของสงคมไทยไดเรมเปดพนทใหแก

ประวตศาสตรทองถนตลอดจนนกวชาการภายนอกเขามาศกษาเรองราวของชาวไทยลอไดม

อทธพลตอปญญาชนและนกวชาการทองถนจนนามาสการขยายแนวคดและวธการในการฟนฟ

วฒนธรรมของชาวลอไปสคนกลมตางๆ ประกอบกบไดรบการสนบสนนจากคนในชมชนและ

กลมนกการเมองทาใหสานกความเปนลอกลบมามความสาคญตอชมชน ความเปนลอเชยงคาเรม

โดดเดนมากขนผาน “งานสบสานตานานไทลอ” ทาใหความเปนลอเชยงคามความสาคญและเปนท

ยอมรบมากขนการแสดงตวตนของชาวไทยลอเชยงคาสะทอนใหเหนถงความเปน “ลอใหม”

ทไมใชลอในอดตอกตอไป หากแตเปนชาวไทยลอในบรบทใหมในการนาเสนอตวตนผานการจด

งานเทศกาลจงนามาสการจดตงทางวฒนธรรมทอาศยรากเดมทางวฒนธรรมของชาวไทยลอผาน

การนาเสนอตวตนออกสพนทสาธารณะ ซงวฒนธรรมทนาเสนอออกไปนนไมไดตอบสนอง

สำนกหอ

สมดกลาง

16

วถชวตจรงของชาวไทยลอ หากแตถกจดตงขนเพอการสรางพนทและแสดงความเปนวฒนธรรม

ของกลมชาตพนธภายใตการรอฟนวฒนธรรมผานการจดงาน “สบสานตานานไทลอ” ทถกผลตซา

มากกวา 10 ครง ไดขยายฐานของความเปนชาตพนธออกไปสระดบทองถนและระดบสากล

ผลจากการรอฟนวฒนธรรมดงกลาวทาใหความเปนลอกลบกลายเปนทรพยากรสาคญททาใหคน

หลายกลมเขามามบทบาทในการจดการวฒนธรรมไทยลอ ผานการแสวงหาผลประโยชนชวงชง

ตอรองแลกเปลยนจนนามาสการจดความสมดลในการจดการวฒนธรรมเพอจะจรรโลงวฒนธรรม

ไทยลอใหดารงอยสบไป

ชวนนท จนทรประเสรฐ (2553: 2) ไดทาการวจยเรอง การศกษาแนวทางการอนรกษ

และการพฒนาโบราณสถานพงตก ผลการศกษาพบวา โบราณสถานพงตกเปนแหลงโบราณสถานท

มคณคาและความสาคญสงมาก ทงดานคณคาทางวชาการ โบราณคดและประวตศาสตร คณคา

ความหายาก คณคาทแสดงนยของอดต และคณคาดานเศรษฐกจ เหนไดจากการขนทะเบยนเปน

โบราณสถานสาหรบชาตแตในปจจบนโบราณสถานพงตกมความเสอมโทรมทางกายภาพ

จาเปนตองเรงดาเนนการอนรกษและพฒนา

ในการดาเนนงานเพอใหบรรล เปาหมายของแนวทางการอนรกษและพฒนา

โบราณสถานพงตก มแผนงานทควรจะดาเนนการ 3 ระยะ คอ

1. ระยะสนหรอแผนงานเรงดวนทตองดาเนนในระยะ 1 - 2 ป

1.1 แผนงานปรบปรงภมทศน

1.2 แผนงานประชาสมพนธการทองเทยว

1.3 แผนงานพฒนาพพธภณฑวดดงสก

2. ระยะกลางตองดาเนนการในระยะ 3 - 5 ป

2.1 แผนงานพฒนาแหลงเรยนรโบราณสถานพงตก

2.2 แผนงานพฒนาความเปนผนาในชมชน

2.3 แผนงานสงเสรมรายไดแกคนในชมชน

3. ระยะยาวเปนระยะทสามารถทาไดในระยะเวลาตงแต 5 - 10 ป

3.1 แผนงานวจยทางโบราณคด ประวตศาสตร

วมล เรงศก (2552: 251 - 261) ไดทาการวจยเรอง ปาวฒนธรรม : แนวทางการอนรกษ

ฟนฟและพฒนาโดยการมสวนรวมของชมชน จงหวดนครราชสมา พบวา การดาเนนชวตเบองตน

ของชาวจงหวดนครราชสมา มความผกพนกบปาโดยรอบชมชน โดยคนในพนทเปนผดาเนน

กจกรรมตางๆ เชน พธกรรม ประเพณ วถชวตทเกยวของกบผนปา ซงปจจบนกจกรรมทางภมปญญา

ดงกลาวไดลดความสาคญลงไปมาก ประกอบกบพนทปาไดถกบกรกเพอทาการเกษตรหรอเปน

สำนกหอ

สมดกลาง

17

แหลงทอยอาศย ความสาคญของปาจงเหลอนอยลง แนวทางในการอนรกษ ฟนฟ และพฒนาปา

วฒนธรรมโดยคนในชมชนเปนอกทางทจะชวยรกษาปาวฒนธรรมเอาไวได ดงตอไปน

การอนรกษและฟนฟปาวฒนธรรมโดยใชภมปญญาเกยวกบปา ซงประกอบดวย

ความเชอ ประเพณ พธกรรมของชมชน ทควรจดกจกรรมใหคนในชมชนเหนความสาคญของภมปญญา

จากปาโดยอาศยประเพณพธกรรมเปนเครองมอชวยยดโยงใหคนชมชนเปนหนงเดยวกน เชน

การบวชปา การเลยงผปตา เปนตน การพฒนาปาวฒนธรรม เมอเกดการอนรกษและฟนฟ

วฒนธรรมทเปนภมปญญาอนเกยวเนองกบปาแลว ตองแบงปนพนทปาตามประโยชนใชสอยอยาง

เหมาะสม และทวถงทกคนในชมชน เมอคนในชมชนเหนประโยชนของปามากขน จตสานกในการ

มสวนรวมกยอมมากขนสงผลใหคนสามารถดารงประเพณวฒนธรรมคไปกบปาไดโดยไมม

การทาลายกนและกอใหเกดความยงยนดวย

จากตวอยางงานวจยดานการถายทอดวฒนธรรมทผศกษาไดทาการคนควาและ

ยกตวอยางมาทง 9 ตวอยาง พบวามงานวจยทเกยวของโดยตรงและสามารถนามาเปนแบบอยางได

อยางดในการทาการศกษากบการจดการทรพยากรวฒนธรรมเกยวกบกรณศกษาการอนรกษและ

รอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) กรณศกษา อาเภอ

แมแจม จงหวดเชยงใหม จานวน 3 งานวจย คอ งานวจยเรอง “ฟอนเชง” ของ สนน ธรรมธ (2544)

งานวจยเรอง “ลาย : ศลปะการปองการตวของไทยใหญ” ของ สายสม ธรรมธ (2536) และงานวจย

เรอง “การจดการความรภมปญญาไทยดานไมมวยไทยโบราณ” ของจตชย จาปาหอม (2552)

สาหรบงานวจยชนอนๆ ถงแมจะไมไดมเนอหาเกยวของโดยตรงกบกรณศกษาน แตกมเนอหา

และแนวคดทฤษฎการถายทอดวฒนธรรม รวมถงงานวจยในสวนของแนวคดเกยวกบการอนรกษ

และฟนฟวฒนธรรมอก 3 ตวอยาง ซงจะเปนแนวทางทเปนประโยชนอยางยงในกรณศกษา

กระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) กรณศกษา อาเภอแมแจม

จงหวดเชยงใหม

งานวจยทเกยวของ

เนองจากศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ทผวจยทาการศกษา เปนวฒนธรรม

พนบานทมกระบวนการถายทอดแบบมขปาฐะและสบคนขอมลไดยากมาก จงทาใหมงานวจย

ทเกยวของโดยตรงกบกรณศกษาเรองนนอยมาก ในการศกษาครงนผวจยมงเนนการศกษา

ดานกระบวนการถายทอดองคความรของวฒนธรรมเชงเปนหลก จงไดแบงการคนควางานวจย

ทเกยวของมาเพอประกอบการศกษาออกเปน 3 ประเภท ไดแก

สำนกหอ

สมดกลาง

18

1. งานวจยทเกยวของโดยตรงกบเรองกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะ

การตอสลานนา

งานวจยท เกยวของโดยตรงกบเรองกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะ

การตอสลานนามจานวนนอยมากเพยง 4 งานวจย และเทาทพบเปนงานวจยเชงคณภาพ ในสาขา

ทเกยวของกบประวตศาสตร มานษยวทยา รวมถงสาขาการแสดง ซงไดแก

งานวจยเรอง “ฟอนเชง” ของ สนน ธรรมธ (2544) เปนการเกบขอมลเพออนรกษ

ความรของสานกสงเสรมศลปวฒนธรรมมหาวทยาลยเชยงใหม ศกษาประวตศาสตรวฒนธรรม

เชงในอดตผานเอกสารโบราณและจากประสบการณการเรยนเชงของผวจย โดยเนอหาเปน

การศกษาโดยสงเขป เนนการใหความหมายของเชงจารตประเพณทเกยวของกบการเรยน

เชงประเภทของวชาเชง เชน เชงมวย เชงดาบ เชงหอก เปนตน มการลาดบขนตอนในการเรยน

ตงแตการยาขม (แบบแผนในการเดนเทา) และบนทกภาพถายแมทาสาหรบฟอนเชง ฟอนดาบ

งานวจยนนาเสนอมตของการแสดงฟอนเชง ฟอนดาบ แบบชาวไทยวนทพบในจงหวดเชยงใหม

โดยนาวชาบางสวนของพอครคาสข ชางสาร ชาว อาเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม และพอคร

คา กาไวย ศลปนแหงชาตสาขาการแสดงพนบาน พ.ศ.2535 ชาวบานนาแพร อาเภอหางดง

จงหวดเชยงใหม ซงเปนศลปนผเชยวชาญดานการตกลองสะบดชย และการฟอนดาบ 12 เลม มาบรรจไว

งานวจยนไมไดเนนศกษาเชงในมตของการตอส

งานวจยเรอง “ศลปะการแสดงพนบานของกลมชาตพนธไทยวน (เลม1)” ของ

ธตนดดา มณวรรณ (2550) งานวจยของสถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม เนอหาของ

งานวจยมงเนนภาพรวมของประวตศาสตรศลปะการแสดงของลานนากลมชาตพนธไทยวน ตงแต

อดตจนถงปจจบนทกชดการแสดงเทาทปรากฏหลกฐาน โดยทผวจยไดนาเสนอเรองราวของ

การฟอนเชงในฐานะการแสดงพนบานลานนาประเภทหนง โดยลาดบเนอหาตงแตบทบาทของ

เชงในอดต จนคลคลายมาสศลปะการแสดงในปจจบน รปแบบและโอกาสของการแสดงฟอนดาบ

ฟอนเชง โดยยกตวอยางพอครดาบพอคร เชงทยงหลงเหลอในปจจบนรวมถงสอดแทรก

ประสบการณการเรยนเชงจากผทศกษาวฒนธรรมเชงโดยตรงไวดวย แตกไมไดมงเนนมตของ

วชาการตอสเปนหลก เพราะผวจยศกษาเชงในฐานะการแสดงพนเมองดงกลาวแลวขางตน

งานวจยเรอง “ลาย : ศลปะการปองการตวของไทยใหญ” ของ สายสม ธรรมธ (2536)

งานวจยของมหาวทยาลยราชภฏเชยงราย ซงทาการเกบขอมลเชงไตหรอลายไต ศลปะการตอส

ของชาวไทใหญ ในพนทบานตอแพ ตาบลแมเงา อาเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอน ผวจย

ทาการศกษาตงแตประวตศาสตรของชาวไทใหญ ประวตศาสตรชาตพนธไตในพนท อาเภอขนยวม

จงหวดแมฮองสอน มการแบงประเภทของวชาการตอสแบบเชงไตชดเจน มงเนนการถายทอด

สำนกหอ

สมดกลาง

19

องคความรในมตของจารต พธกรรมและในมตของการเรยนการสอนชนเชงการตอสแบบไทใหญ

อยางแทจรง ตงแตการยาขม แมลายมอเปลา (มวย) แมลายดาบ แมลายไมคอน และลกษณะการตอส

ปองกนตวในสถานการณตางๆโดยวาดเปนภาพลายเสน งานวจยชนนเปนแมแบบทดมากสาหรบ

กรณศกษากระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน)

2. งานวจยท เกยวของกบกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส

ในประเทศไทย

งานวจยท เก ยวของกบกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส

ในประเทศไทยกรณศกษาครงน ผวจยคดเลอกมาเปนแนวทางการศกษา 3 งานวจย ซงเปนงานวจย

เชงคณภาพ ในสาขาทเกยวของกบประวตศาสตร มานษยวทยา รวมถงสาขาการแสดง ซงไดแก

งานวจยเรอง “การวเคราะหคณลกษณะไทย คณคา และกระบวนการถายทอดศลปะ

การตอสปองกนตวแบบไทย กระบกระบอง” ของ สจตรา สคนธทรพย (2540) ศกษาคณลกษณะไทย

คณคาและกระบวนการถายทอดศลปะการตอสปองกนตวกระบกระบอง ในการวจยครงนพบวา

พฒนาการของการตอสปองกนตวแบบไทย ม 3 ระยะคอ ยคการรบและการทหารแบบโบราณ

ยคเรมการรบและการทหารสมยใหม และยคการรบและยคการรบสมยใหม คณลกษณะไทย

ทปรากฏประกอบดวย องครวมของความกตญกตเวท ความวรยะ ความมขนต ความสามคค และ

พรหมวหาร 4 คณคาประกอบดวย คณคาในวชา คอใชในการปองกนตว คณคาในผเรยน คอ รกชาต

ภมใจในความเปนไทย และคณคาในสงคมคอ การมวนย เสยสละเพอสวนรวม กระบวนการ

ถายทอดทสาคญประกอบดวย การจดประสบการณตรงใหกบผเรยนโดยครตนแบบทมคณภาพ

ดวยการสอนทกษะพรอมไปกบการอบรมบมนสยผเรยน

งานวจยเรอง “การเปลยนแปลงของความหลากหลายในเชงศลปะการตอสปองกนตว

ไทย : กรณศกษามวยไทยสายพระยาพชยดาบหก” ของ ทรงพล นาคเอยม (2550) ผวจยทาการศกษา

ประวตศาสตรมวยไทยผานชวประวตของพระยาพชยดาบหก ซงเปนการวจยเชงประวตศาสตร

มงเนนการศกษาบทบาท รปแบบของมวยไทยสายพระยาพชยดาบหกตงแตอดตถงปจจบน

ทงในเรองของจารตประเพณ เนอหาวชามวยไทย วธการเรยนการสอน และบทบาททเปลยนไป

ในยคทนนยม ทมองศลปะการตอสทสงสงของไทยเปนเพยงกฬาและการคา

งานวจยเรอง “การจดการความรภมปญญาไทยดานไมมวยไทยโบราณ” ของจตชย

จาปาหอม (2552) เปนงานวจยทศกษาประวตศาสตรของมวยไทยโบราณและรวบรวมองคความร

ทสาคญของมวยไทยโบราณ โดยผวจยแบงเนอหาเปนสวน เชน ประวตศาสตรมวยไทย

อตชวประวตโดยสงเขปของนกมวยไทยทมชอเสยงในอดต กรจาแนกสายวชามวยไทยโบราณ

จารตประเพณ ความเชอในการศกษามวยไทยโบราณ รวบรวมแมไมมวยไทยโบราณทงจากเอกสาร

สำนกหอ

สมดกลาง

20

โบราณและจากการสบทดวชาในสายตางๆ งานวจยเชนนเปนอกหนงตวอยางทดสาหรบกรณศกษา

กระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน)

3. งานวจยทศกษากระบวนการถายทอดวฒนธรรม

งานวจยทเกยวของกบกระบวนการถายทอดวฒนธรรมกรณศกษาครงน ผวจยคดเลอก

มาเปนแนวทางในการศกษา 3 งานวจย และเทาทพบเปนงานวจยเชงคณภาพ ในสาขาทเกยวของกบ

ประวตศาสตร มานษยวทยา รวมถงสาขาดนตรและการแสดง ซงไดแก

สขสนต พวงกลด (2539) ไดทาการวจยเรอง การวเคราะหเชงประวตศาสตรเกยวกบ

ภมปญญาไทยในการบรรเลงซอสามสาย เพอศกษากระบวนการทางภมปญญาในการถายทอด

การบรรเลงซอสามสายของภมปญญาไทยทางดานดนตรไทยและศกษาประวตชวตประสบการณ

การเรยนรทางดานดนตรไทย การรบการถายทอด และการถายทอดการบรรเลงซอสามสาย

ใหแกศษย พบวา ทมาและแนวคดของกระบวนการทางภมปญญาเกดขนจาก

1. พนฐานชวตครอบครวและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม

2. พนฐานทางดานดนตรทไดรบการถายทอดจากครดนตรหลายทาน

3. คณลกษณะพเศษเฉพาะตว คอความเปนปญญาเลศ และความถนดเฉพาะดาน

ในการสงสอนความรของภมปญญาไทย พบวามการถายทอดหลายประเภท โดยตรง

แบบตวตอตว แบบลองผดลองถก แบบครพกลกจา และประสบการณดนตร ในกระบวนการ

ถายทอดการบรรเลงซอสามสายของภมปญญาไทย การวจยครงนพบวา การถายทอดการบรรเลง

ซอสามสายจะปรบผอนตามคณลกษณะภายนอก คอ นสยใจคอ และคณลกษณะภายใน คอความ

มงหมายพนฐานความรเดม และความสามารถในการรบการถายทอดของศษยดวยวธการถายทอด

ทเปนเฉพาะของครทงทางตรง คอ บอกดวยปากเปลา สาธตใหด และการจดประสบการณ รวมทง

การขดเกลาลกษณะนสยใจคอ และปลกฝงคณงามความดไปพรอม ๆ กน กบการถายทอดทกษะ

การบรรเลงซอสามสายเพอใหศษยไดเกดการพฒนาทงความร ความสามารถและคณธรรม

รชพล ปจพบลย (2537) ไดทาการวจยเรอง กระบวนการถายทอดวฒนธรรมการทอผา

ของชาวไทยทรงดา เพอศกษาประวตความเปนมาของกลมชน กระบวนการถายทอดการทอผาและ

วฒนธรรมทเกยวของกบกระบวนการถายทอดการทอผาของชาวไทยทรงดา ในเขตอาเภอเขายอย

จงหวดเพชรบร พบวา ชาวไทยทรงดา มกระบวนการถายทอดการทอผาสบตอกนมาตงแตอดต

จนถงปจจบน ในกระบวนการสอนการทอผา ไดมการพดคยแลกเปลยนกนระหวางผถายทอดและ

ผรบการถายทอด ทาใหผใหสามารถสอดแทรกความรดานตาง ๆ ทเปนประโยชนตอการดารงชพ

ไดอกดานหนง ผเกยวของในกระบวนการถายทอด ไดแก พอ แม และญาตพนองทมความร

สำนกหอ

สมดกลาง

21

เปนผใหการถายทอดตอบตรหลานทยงไมไดรบการเรยนรใหไดรบการเรยนรตามขนตอน

จนสามารถปฏบตเองได

วฒนธรรมท เกยวของกบกระบวนการถายทอดการทอผาประกอบดวย คานยม

ความเชอ และพธกรรมตาง ๆ ซงในการประกอบกจกรรมจาเปนตองใชผาททอเองประดษฐ

เปนเครองแตงกายและอปกรณเครองใชเพอใชในการประกอบพธกรรมตาง ๆ จนทาใหเกดความ

จาเปนใหเกดการถายทอดการทอผาสบมา

บรรชร กลาหาญ (2538) ไดทาการวจยเรอง การเปลยนแปลงกระบวนการถายทอด

ความรดานการผลตของหตถกรรมพนบาน ไดทาการศกษาการเปลยนแปลงกระบวนการถายทอด

ความรดานการผลตงานหตถกรรมพนบานและกลไกทมผลตอกระบวนการถายทอดความรดาน

การผลตงานหตถกรรมพนบาน จากการวจยพบวา การเปลยนแปลงกระบวนการถายทอดความร

แบงเปน 3 ยคสมย ไดแก

1. ยคดงเดม ซงเรมตงแตการนาความรดานการผลตงานหตถกรรมเขาสชมชน

จนกระทงป พ.ศ.2484 วธการถายทอดอาศยเงอนไขของระบบความสมพนธดวยความตระหนก

ในสถานภาพ บทบาท และความรบผดชอบรวมกน เนอหาของการถายทอดเปนเรองราวของ

การผลตทครบวงจร และการปลกฝงอดมการณ คณคาจรยธรรม คานยมของการเปนผผลตและ

แบบแผนการประพฤตปฏบตในสงคม

2. ยคกอนการสงเสรมการทองเทยว ซงเรมตงแต พ.ศ.2485 - 2519 กระบวนการ

ถายทอดความรเรมแยกสวนของเนอหาออกเปนสวน ๆ และแยกออกจากชมชน เกดการถายทอด

ความรดานการผลตระหวางชมชนขน ทาใหอดมการณของการผลตซงมมาแตอดตเรมเปลยนแปลง

เกดองคกรกลมของชมชนและของรฐเขามา ทาหนาทในการถายทอดความรรวมกบบทบาทของ

องคกรดงเดมของชมชน

3. ยคกอนการสงเสรมการทองเทยว ตงแต พ.ศ.2520 - ปจจบน กระบวนการถายทอด

ความรดานการผลตเปลยนแปลงไปอยางมาก เกดกลมใหมเขามาทาหนาทแทนไดแก กลม

ผประกอบการและบทบาทของรฐ ทาใหเนอหาของการถายทอดเปลยนจากเนอหาทครบทกสวน

เปนการแยกเฉพาะสวน เนอหาบางอยางไดสญหายไปชมชน และอดมการณ คณคาทางจรยธรรม

และคานยมตาง ๆ ซงเคยสบทอดมา เปลยนแปลงไปเชนเดยวกบวธการถายทอด ซงมการแยกเปน

สวน ๆ และมการนาเอาเทคโนโลยสมยใหมเขามาเกยวของ

งานวจยทเกยวของกบกระบวนการถายทอดวฒนธรรมทง 3 ตวอยางน พบวากระบวนการ

ถายทอดภมปญญาวฒนธรรมแบบดงเดมนนมรปแบบทเปลยนไปตามยคสมย วถความเชอรวมถง

วธการและโอกาสในการถายทอดลวนไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงทางสงคมทงสน

สำนกหอ

สมดกลาง

22

บางกรณททรพยากรวฒนธรรมนนแทบไมหลงเหลอความดงเดมอยแลวกประสบความสาเรจ

จากการรอฟนหรอศกษาเทยบเคยงเพอประดษฐขนมาใหม จนมการผลตซาหลายตอหลายครง

ในขณะทบางกรณถงแมจะยงหลงเหลอความดงเดมอย แตกไมประสบความสาเรจในการสบทอด

ทรพยากรวฒนธรรมดงกลาว เนองดวยวฒนธรรมหลายอยางถกมองวาไมใชสงจาเปนกบวถ

ของชมชนหรอสงคมนนๆอกตอไป การอนรกษและรอฟนเพอสบทอดวฒนธรรมจงมอปสรรค

อยางมาก

จากตวอยางงานวจยทเกยวของทคดเลอกมาศกษาทงหมด พบทงตวอยางทมเนอหา

สมพนธกบงานวจยในครงนและงานวจยทศกษาเกยวกบกระบวนการถายทอดวฒนธรรม

การอนรกษและรอฟนทรพยากรวฒนธรรมทเปนประโยชนและสามารถนามาเปนแนวทาง

ในการศกษา การอนรกษและรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน) กรณศกษา อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ครงนไดอยางด

สำนกหอ

สมดกลาง

บทท 3

ระเบยบวธวจย

ผวจยไดนาแนวคดทฤษฎทเกยวของซงไดทบทวนไวในบทท 2 มากาหนดแนวทาง

การดาเนนการวจยโดยใชวธการวจยเชงคณภาพซงประกอบดวยวธการวจยดงตอไปน

1. การวจยเอกสาร (Documentary research) คนควาขอมลประวตศาสตรและวฒนธรรม

ลานนาจากหนงสอและตาราเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการอนรกษภมปญญาทองถน

การจดการความรและการจดการทรพยากรวฒนธรรม เพอเปนแนวทางในการวางแผนการวจยและ

การสมภาษณ และเนองจากกระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชงของไทยวนในอดตไมใครจะมการ

บนทกเรองราวเปนลายลกษณอกษรมากนก ทาใหหาหลกฐานท เปนเอกสารตพมพเผยแพร

คอนขางยาก แตมวฒนธรรมเชงของไทใหญซงมผทาการปรกษาไวบางสามารถนามาเปนแนวทาง

การศกษาและเปนขอมลเปรยบเทยบได

2. การวจยภาคสนาม (Field study) ผวจยไดเดนทางไปเกบขอมลภาคสนามทบาน

ตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ระหวางวนท 13 พฤษภาคม 2554 ถง 13 พฤษภาคม 2557

โดยใชวธการวจยหลกดงน

2.1 การสงเกตการณ แบงออกเปน การสงเกตการณทวไป ไดแก การเขารวม

กจกรรมตางๆ ของชมชนเพอทาความคนเคยกบคนในชมชนบานตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวด

เชยงใหม สงเกตสภาพชมชนวถชวตและความสมพนธของคนในชมชนในดานตางๆ เชน งานบญ

ในวนพระของบานตอเรอ งานประเพณสลากภต ฯลฯ เปนตน และการสงเกตการณแบบมสวนรวม

(Participant Observation)ไดแก การเรยนเชงจากพอครดวง จนสมา ซงผวจยไดเดนทางไปขอฝากตว

เปนศษยเพอเรยนเชงไทยวนจากทานตามขนบลานนาและสมภาษณเกบขอมลในชมชนบานตอเรอ

เปนชวงๆ ดงน

ชวงแรก ระหวางวนท 13 – 17 พฤษภาคม 2554

ชวงทสอง ระหวางวนท 10 – 17 กนยายน 2554

ชวงทสาม ระหวางวนท 1 – 5 กมภาพนธ 2555

ชวงทส ระหวางวนท 20 – 3 เมษายน 2555

ชวงทหา ระหวางวนท 6 – 9 สงหาคม 2555

ชวงทหก ระหวางวนท 16 – 19 มกราคม 2556

23

สำนกหอ

สมดกลาง

24

ชวงทเจด ระหวางวนท 26 – 28 พฤษภาคม 2556

ชวงทแปด ระหวางวนท 16 – 19 มกราคม 2557

ชวงทเกา ระหวางวนท 20 – 23 เมษายน 2557

ชวงทสบ ระหวางวนท 10 – 13 พฤษภาคม 2557

ระหวางนผวจยไดสมภาษณจดบนทกรายละเอยดทกๆ ดานของครผสอน ไดแก

ชวประวตของพอครดวง จนสมา ประวตศาสตรสายวชาเชงของพอคร ประวตศาสตรในทองถน

ทครพานกอย ตานานเรองเลาและประสบการณของครท เกยวของกบศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน) รวมถงบนทกภาพนงหรอภาพเคลอนไหวในการเรยนเชงเทาทจะสามารถทาได สาเหต

ทไมสามารถบนทกภาพเคลอนไหวในการเรยนเชงไดทงหมด เพราะพอครดวงใหเหตผลวา

เชงเปนศาสตรอนตรายถงแมจะใชปองกนตวไดแตกตองทารายกน ถาบนทกภาพเคลอนไหว

ทงหมดไปเผยแพร ใครทไดชมวดทศนนโดยเฉพาะอยางยงเนอหาสวนทเปนแมปอด หรอ

ไมเปนไมตายในการตอส กสามารถนาวชานไปใชทารายกนไดเลย เปนสงทเสยงตอการเกดปญหา

ขนในภายหลงหากผชมวดทศนนาไปฝกปฏบตดวยตนเองโดยไมไดรบการดแลควบคม

จากครผสอน อกประการหนงเชงจาเปนจะตองเรยนโดยตรงจากครผสอนตามจารต หากฝกปฏบต

โดยไมผานขนตอนตามขนบถอวาเปนการผดคร

2.2 การสมภาษณ (Interview) แบงเปน

การสมภาษณทวๆ ไป โดยสอบถามความคดเหนของคนในหมบานตอเรอ

อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม เกยวกบวฒนธรรมเชง ในแงของประสบการณทคนเหลานนไดสมผส

พบเหน ทศนคตและความเขาใจในคณคาของวฒนธรรมเชงสมภาษณชาวบาน 10 คน ในหมบาน

ตอเรอ เปนชาย 7 คน หญง 3 คน โดยสมภาษณตามประเดนหลกๆ ทตงไวแลว ซงไดแก เรอง

ประวตศาสตรของชมชน วถชวต ความเชอ ขนบประเพณในชมชน ตลอดจนความรบรถงวฒนธรรม

เชงในชมชนและการเปลยนแปลงของวฒนธรรมเชงของชมชน

การสมภาษณเชงลก ในการสมภาษณเชงลกน ผวจยจาเปนจะตองเกบขอมล

ทเกยวของกบวฒนธรรมเชงทกมต เพราะขอมลทเกยวของทอยในรปของเอกสารและงานวจยนน

มอยนอยมาก เพอใหไดขอมลครบถวน ผวจยจงไดทาการรวบรวมขอมลดานกระบวนการถายทอด

วฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ในลกษณะการวจยประวตศาสตรบอกเลา

(Oral History Research) เปนหลก เพอศกษาคณคาและกระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชงในอดต

โดยทาการสมภาษณผใหขอมลหลก (key informant) ใน 4 กลม คอ

กลมผเชยวชาญในดานศลปวฒนธรรมลานนา จานวน 5 ทาน คดเลอกจาก

ผเชยวชาญทมคณสมบตดงน : เปนผททาการศกษาเรองราวเกยวกบประวตศาสตรและศลปวฒนธรรม

สำนกหอ

สมดกลาง

25

ลานนาเปนผปฏบตงานหรอมสวนเกยวของกบการดาเนนงานศลปวฒนธรรมลานนาเปนผท

สามารถใหความรวมมอในการเกบขอมลไดตลอดชวงระยะเวลาในการวจยไดแก

พอครมานพ ยาระณะ ผเชยวชาญดานศลปะการฟอน, ศลปะการตอส, การต

กลองสะบดชยแบบโบราณ, กลองปจา, กลองปเจ ไดรบการเชดชเกยรตเปนศลปนแหงชาต สาขา

ศลปะการแสดง (การแสดงพนบาน) ประจาป พ.ศ. 2548

พอครคา กาไวย ผเชยวชาญดานศลปะการฟอนเชงฟอนดาบ, การตกลอง

สะบดชยแบบประยกต ไดรบการเชดชเกยรตเปนศลปนแหงชาต สาขาศลปะการแสดง (การแสดง

พนบาน) ประจาป พ.ศ. 2535

ผชวยศาสตราจารยวลกษณ ศรปาซาง อาจารยประจาภาควชาภาษาไทย

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา ภาคพายพ

ผ ช ว ย ศ า สต ร า จ า ร ย มา ณ พ ม า น ะ แ ซม ร อง ค ณ บ ด ค ณ ะ ว จ ต ร ศ ล ป

มหาวทยาลยเชยงใหม และรองผอานวยการสานกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม

อาจารยเจรญ มาลาโรจน (มาลา คาจนทร) ศลปนแหงชาต สาขาวรรณศลป

ประจาป พ.ศ.2556 นกวชาการอสระ รางวลวรรณกรรมสรางสรรคยอดเยยมแหงอาเซยน (ซไรต)

กลมครผทาการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน)

จานวน 1 คน ไดแก พอครดวง จนสมา บานตอเรอ ซงมคณสมบตเหมาะสมดงน

1. เปนผทไดรบการถายทอดศลปะการตอสลานนา (เชง) และสามารถอธบาย

ขอมลเรองวฒนธรรมเชงได

2. เปนผททาการถายทอดศลปะการตอสลานนา (เชง) ใหกบผรบการถายทอด

วฒนธรรมเชงในพนทบานตอเรอ ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม อยางสมาเสมอ

3. เปนผทไดรบการยอมรบการยอมรบจากชมชนในการถายทอดวฒนธรรม

เชงในพนทบานตอเรอ ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม

4. เปนผทสามารถใหความรวมมอในการเกบขอมลไดตลอดชวงระยะเวลา

ในการวจย

กลมผรบการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) จาก

พอครดวง จนสมา จานวน 6 คน เปนชาย 5 คน หญง 1 คน

นายจตรงค กาไว อาย 21 ป ผ เรยนเชงจากบานตอเรอ อาเภอแมแจม

(หลานชายพอครดวง จนสมา)

นายธนกร จนสมา อาย 18 ป ผ เรยนเชงจากบานตอเรอ อาเภอแมแจม

(หลานชายพอครดวง จนสมา)

สำนกหอ

สมดกลาง

26

นายอานนท พทาคา อาย 15 ป ผเรยนเชงจากบานตอเรอ อาเภอแมแจม

(หลานชายพอครดวง จนสมา)

นางสาววราภรณ จนสมา อาย 16 ป ผเรยนเชงจากบานตอเรอ อาเภอแมแจม

(หลานสาวพอครดวง จนสมา)

นายอนรกษ ใจทะบญ อาย 28 ป ผเรยนเชงจากบานสนหนอง อาเภอแมแจม

นายกมปนาท จนดาหลวง อาย 23 ป ผเรยนเชงจากบานยางหลวง อาเภอแมแจม

โดยมคณสมบตดงน

1. เปนผททาการศกษาและไดรบการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส

ลานนา (เชงไทยวน) จากครดวง จนสมา ครผทาการถายทอดวฒนธรรมเชงในพนทบานตอเรอ

ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม

2. เปนผทสามารถนาองคความรไปใชหรอสามารถอธบายกระบวนการเรยนร

เชงและการนาเชงไปใชไดเปนผทสามารถใหความรวมมอในการเกบขอมลไดตลอดชวงระยะเวลา

ในการวจย

กลมผทมวถชวตเกยวของกบวฒนธรรมเชง จานวน 12 คน ไดแก

นายธนชย มณวรรณ อาย 35 ป ศลปนลานนาและครสอนเชงจากจงหวด

เชยงใหม

นายพงษพรรณ เรอนนนชย อาย 35 ป ศลปนลานนาและครสอนเชงจาก

จงหวดลาปาง

นายศรณ สวรรณโชต อาย 34 ป ศลปนลานนาและครสอนเชงจากจงหวด

เชยงใหม

นายวษณ หอมนาน อาย 25 ป ผเรยนเชงจากจงหวดพะเยา

นายณฐสทธ เสนนนตา อาย 23 ป ผเรยนเชงจากจงหวดนาน

นายภานพงศ กอนแกว อาย 21 ป ผเรยนเชงจากจงหวดแพร

นางสาวพมพมล บญยานา อาย 23 ป ผเรยนเชงจากจงหวดเชยงใหม

นายสนตสข จนะโสต อาย 21 ป ผเรยนเชงจากจงหวดแพร

นางสาวปยะมาศ สบวงศด อาย 18 ป ผเรยนเชงจากจงหวดเชยงใหม

นายเกรยงไกร กนธะวงศ อาย 22 ป ผเรยนเชงจากจงหวดเชยงใหม

นายวรรณชย สาวใจ อาย 21 ป ผเรยนเชงจากจงหวดนาน

นายธวฒน สสด อาย 26 ป ผเรยนเชงจากจงหวดลาปาง

สำนกหอ

สมดกลาง

27

โดยมคณสมบตดงน

1. เปนผเคยอยหรอยงอยในชมชนทวฒนธรรมเชงยงคงดารงอยในจงหวด

เชยงใหม ลาปาง พะเยา แพร นาน

2. เปนผทมความรและประสบการณในดานวฒนธรรมเชง

3. เปนผทสามารถใหความรวมมอในการเกบขอมลไดตลอดชวงระยะเวลา

ในการวจย

การวเคราะหขอมล

เมอไดขอมลจากการศกษาแลวผวจยนาขอมลทไดมาทาการวเคราะหใน 3 สวนคอ

สวนท 1 การศกษาคณคาวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน)

สวนท 2 การศกษากระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน) ในอดตและปจจบน

สวนท 3 การประมวลองคความรกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะ

การตอสลานนา (เชงไทยวน) ของพอครดวง จนสมา

การนาเสนอผลการวจย

หลงจากการรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลทไดจากการศกษาวจยทงหมดแลว

ผวจยจงทาการรวบรวมขอมลเพอสรางขอสรปงานวจยดงน

1. กระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ในอดต

และปจจบน

2. คณคาของวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ในอดตและปจจบน

3. ขอเสนอแนะและแนวทางในการเผยแพรวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน)

4. บนทกภาพนงและภาพเคลอนไหวของขนตอนตางๆ ในกระบวนการถายทอด

วฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ตามรปแบบของพอครดวง จนสมา บางสวน

เทาทไดรบอนญาตจากพอคร ภาพนงและภาพเคลอนไหวททาการบนทกเพอสรางความเขาใจทด

ขนมากกวาการอานจากเนอหาจากเอกสารเพยงอยางเดยว

สำนกหอ

สมดกลาง

บทท 4

ผลการวจย

ในบทน เปนการนาเสนอผลการวจยเกยวกบกระบวนการถายทอดวฒนธรรม

ดานศลปะการตอส (เชงไทยวน) ของพอครดวง จนสมา ทชมชนบานตอเรออาเภอแมแจม จงหวด

เชยงใหม โดยแบงการนาเสนอเนอหาดงน

1. ขอมลพนฐานของชมชนบานตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม

2. “เชง” ในวฒนธรรมลานนาสมยอดตและปจจบน

3. คณคาของ “เชง” ในวฒนธรรมลานนาสมยอดตและปจจบน

4. กระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส (เชงไทยวน) กรณศกษา

พอครดวง จนสมา

เหตทตองกาหนดเรองขอมลเบองตนของชมชนทศกษามาไวเปนหวขอแรก เนองจากคร

ผเปนทรพยากรบคคลทางวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ซงทาการถายทอดเชง

ไทยวนในชมชนบานตอเรอมาตงแตอดตจนถงปจจบนเหลออยเพยง 1 คน คอ พอครดวง จนสมา

อาย 83 ป อาศยอยบานเลขท 74 หม 2 หมบานตอเรอ ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม

และขอมลสาคญทเปนประเดนหลกในการวจยมาจากชมชนแหงนจงจาเปนตองทราบขอมล

เบองตนในดานตางๆ ของบานตอเรอเพอเปนพนฐานในการทาความเขาใจวฒนธรรมเชงไทยวน

ของบานตอเรอ ตลอดจนรปแบบการถายทอดวฒนธรรมเชงไทยวนและการเปลยนแปลงทเกดขน

1. ขอมลพนฐานของชมชนบานตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม

บานตอเรอเปนหมบานเลกๆ ตงอยหางจากทวาการอาเภอแมแจมขนไปทางทศเหนอ

ประมาณ 2 กโลเมตร มลกษณะทางภมประเทศแบบเนนเขาสลบกบทราบเลกๆ มลานาสายหลก

คอลานาแมอวม (ลานาสาขาของแมนาแมแจม) ไหลผาน จากขอมลของเทศบาลตาบลชางเคง

อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ทไดทาการสารวจขอมลไวเมอ ป พ.ศ. 2551 ระบวา หมบานตอเรอ

หมท 2 ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ไมมขอมลการตงหมบานทชดเจน แตปรากฏ

หลกฐานวดราง ปาชาเกา ลาเหมองเกา (คลองสงนาขนาดเลกทขดขนเพอใชในการเกษตร) และ

วดตอเรอทยงคงสภาพความเปนวดอยจนกระทงปจจบน (เพยงแหงเดยว) รวมถงยงหลงเหลอ

ภมปญญาทองถนหลายแขนง ในอดตบานตอเรอรวมถงหมบานอนๆ ในอาเภอแมแจม ถอเปนพนท

28

สำนกหอ

สมดกลาง

29

ทหางไกลความเจรญมาก การเดนทางเขาออกในพนยากลาบาก สาธารณปโภคททนสมยตางๆ

จากเมองเชยงใหมขยายตวเขามาไดชา ผคนสมยกอนทงชายหญงจงมวชาความรหลากหลาย

เพอการดารงชพใหอยไดทามกลางความทรกนดาร อกทงโจรผรายทมาแฝงตวตามปาเขากชกชม

เพราะใครกอคดรายแรงจากพนทอนถาหน เข ามาแมแจม ทางการกไมคอยมาตามจบตว

เพราะหนทางหางไกลตองขามดอยอนนนทมาลาบากมาก จากการบอกเลาและเทยบเคยงอายของ

คนรนกอนหนา (คนเฒาบาเกา) ทาใหพอจะประเมนไดวาบานตอเรอเปนหมบานทมผคนตงหลก

แหลงมาแลวไมตากวาสองรอยปและยงมอกหลายๆ หมบาน ทตงอยในพนทใกลเคยงกนทปรากฏ

หลกฐานการตงชมชนในระยะเวลาทใกลเคยงกนกบบานตอเรอ คอ บานทงยาวใหม บานหลายขอย

บานเหลาแมว บานปาฝาง ซงตอมาบานปาฝางไดยกเลกไปเมอ พ.ศ.2511 (เอกสารสารวจชมชน

ของเทศบาลตาบลชางเคง) หมบานดงกลาวจงยายมารวมกนเปนหมบานเดยวเปนหมท 2 ตาบล

ชางเคง ในเขตหมบานมซากวดราง 3 แหง วดทมพระสงฆจาพรรษาอย 1 แหง (วดตอเรอ) คาวา

ตอเรอเลากนวามาจากคาวา ตอ คอ ตอไมทนามาใชทาเปนเรอ ตามตานานลานาแมแจม เจาชาย

ในอดตลองเรอมาตามลานาแมแจมเกดเรอชนกบโขดหนพง เลยใชใหทหารไปหาไมมาทาเรอได

ไมในพนทแหงนไปทาเรอ เลยทงตอไมใหญไวตอมาราษฎรมาตงหมบานเรยกวาบานตอเรอ ตอมา

เรยกเพยนเปนตอเรอ จนปจจบน

อาณาเขตตดตอ ทศเหนอจรด บานทงยาว ทศใตจรด ลานาแมอวม ทศตะวนออกจรด

บานแมปาน และ ทศตะวนตกจรด ลานาแมแจม

ภาพท 1 แผนทบานตอเรอ

ทมา: เทศบาลตาบลชางเคง, เอกสารสารวจชมชนบานตอเรอ (เชยงใหม: เทศบาลตาบลชางเคง, 2551)

สำนกหอ

สมดกลาง

30

ประชากรและอาชพ

บานตอเรอมจานวนครวเรอน 200 ครวเรอน ประชากร 932 คน ชาย 434 คน หญง 498 คน

ประชากรในพนทบานตอเรอมชาตพนธหลกทเปนประชากรสวนใหญเปนชาวไทยวน (คนเมอง)

รองลงมา คอ ชาวปกาเกอญอ (กะเหรยง) และชาวลวะตามลาดบ (ขอมลจากเอกสารสารวจชมชน

บานตอเรอของเทศบาลตาบลชางเคง ป พ.ศ. 2551)

*หมายเหต ยงไมมการทาสารวจแบงจานวนแตละชาตพนธโดยเฉพาะ มเพยงแตสารวจจานวน

ประชากรโดยรวมทงหมดเทานน

ระบบเศรษฐกจ

ในอดตชาวบานตอเรอประกอบอาชพทานาและปลกกระเทยมเปนหลก เมอพนฤด

เกบเกยวกจะนาผลผลตทไดไปขายยงนอกพนท โดยบรรทกขนหลงมา หลงวว เรยกวา “คาววตาง

มาตาง”

อาชพหลกของชาวบานตอเรอในปจจบน

1. ทานา จานวน 90 ครวเรอน

2. ทาสวน จานวน 50 ครวเรอน

3. ทาไร จานวน 180 ครวเรอน

4. ขายของชา จานวน 6 ครวเรอน

5. รบจางทวไป จานวน 35 ครวเรอน

6. รบราชการ จานวน 7 ครวเรอน

อาชพเสรมของชาวบานตอเรอในปจจบน

1. เลยงสกร จานวน 100 ครวเรอน

2. เลยงไก จานวน 160 ครวเรอน

3. เลยงวว จานวน 100 ครวเรอน

รายไดของประชากรในบานตอเรออยในระดบคอนขางตา

1. รายไดภาคเกษตรเฉลย 40,000 บาท/ครวเรอน/ป

2. รายไดนอกภาคเกษตรเฉลย 15,000 บาท/ครวเรอน/ป

3. รายไดเฉลยของประชากร (ตามเกณฑ จปฐ.ป 2551) 27,791 บาท/คน/ป

ครวเรอนยากจน (รายไดไมถง 23,000 บาท/คน/ป) ป 2551 จานวน 1 ครวเรอน (ขอมล

จากเอกสารสารวจชมชนบานตอเรอของเทศบาลตาบลชางเคง ป พ.ศ. 2551)

สำนกหอ

สมดกลาง

31

สภาพทวไปของหมบาน/ชมชน

พนทอยอาศย 1,300 ไร พนททาการเกษตร 4,600 ไร ทานาปละ 1 ครง

พนททานา 600 ไร พนททาไร 4,000 ไร พนททาสวน 600 ไร

ปาชมชน 1 แหง 5 ไร

แหลงนาสาธารณะ 5 แหง

หอกระจายขาว 1 แหง

ศาลาประชาคม 1 แหง

โรงเรยน 1 แหง คอโรงเรยนบานตอเรอ มจานวนอาจารยชายจานวน 2 คนและหญง

จานวน 4 คน นกการภารโรงจานวน 1 คน มนกเรยนทงหมด 36 คน นายประสงค พนพล

เปนผอานวยการโรงเรยนบานตอเรอคนปจจบน (ขอมลจากเอกสารสารวจชมชนบานตอเรอ ของ

เทศบาลตาบลชางเคง ป พ.ศ. 2551)

สงคมบานตอเรอเปนสงคมชนบท ชาวบานสวนใหญเปนเกษตรกร ไมคอยให

ความสาคญกบการศกษาในสถานศกษาเทาใดนก เยาวชนในชมชนบางสวนเรยนหนงสอระดบ

ประถมศกษาทโรงเรยนบานตอเรอ บางสวนเรยนทโรงเรยนชางเคง แลวไปศกษาตอในระดบ

มธยมศกษาทโรงเรยนแมแจม ซงเปนโรงเรยนประจาอาเภอแมแจม มสวนนอยทจะไปศกษาตอ

ในระดบอดมศกษาในเมองเชยงใหมหรอมหาวทยาลยในจงหวดอนๆ เกอบทกครอบครวมงเนน

การทามาหาเลยงชพดวยการทานาทาไรขาวโพด ปลกกระเทยมหรอเลยงสตว มบางครอบครว

ทคาขายเปนรานของชาเลกๆ บานเรอนสวนใหญในชมชนสรางดวยไม มบางท เปนครงไม

ครงปนซเมนต ดวยความทบานตอเรอมพนทราบนอยมาก บานเรอนภายในชมชนจงตงไมหางกน

มากนก และมกจะสรางรวมอยตดๆกนในพนททเปนกลมเครอญาตของตน โดยการคมนาคมและ

ขนสงพชผลทางการเกษตรตองอาศยถนนคอนกรตของรฐสลบกบถนนดนลกรงซงถนนดนลกรงน

เปนถนนทใชกนเปนสวนใหญ ในชวงฤดฝนการคมนาคมเขาออกบานตอเรอนนคอนขางจะลาบาก

สำนกหอ

สมดกลาง

32

ภาพท 2 สภาพถนนในหมบานตอเรอ

ภาพท 3 สภาพบานเรอนในหมบานตอเรอ

33

ระบบการปกครอง

แมแจมในอดตเปนเมองเลกๆทเปนดานการคาและรบศกสงคราม เพราะมอาณาเขต

ตดตอไปยงเมองยวมใตหรออาเภอแมสะเรยงในปจจบน เมองปาย เมองขนยวม (ปจจบนอยในเขต

จงหวดแมฮองสอน) เขาสรฐฉานตอนลางของปะเทศพมาได จากประวตมหาดไทยสวนภมภาค

จงหวดเชยงใหม (ตามรายชอนายอาเภอบนทวาการอาเภอแมแจม)

ป พ.ศ.2477 ชอวาอาเภอชางเคง ตงอยทดอนศาล หมท 4 ตาบลทาผา นายอาเภอชอ

“นายชน” หลงจากนายชนถกฆาตายไดยายททาการไปอาศยอยทวดชางเคง นายอาเภอชอ “ทาวสด

สนท”

ป พ.ศ.2481 ลดฐานะเปน “กงอาเภอแมแจม” ขนกบอาเภอจอมทอง

ป พ.ศ.2499 ยกฐานะขนเปนอาเภอชอวา “อาเภอแมแจม”

บานตอเรอในสมยอดตขนกบสวนปกครองในพนททชาวแมแจมเรยกวา “แมอวมใน”

ซงจะมปอแควนหรอกานนปกครองดแล และกากบการเกณฑแรงงานของทางราชการขนตรงกบ

นายอาเภอแมแจม

บานตอเรอในปจจบนตงอยในพนทปกครองหมท 2 ของตาบลชางเคง อาเภอแมแจม

จงหวดเชยงใหม มผใหญบานหรอทชาวบานเรยกวา “พอหลวง” ผใหญบานบานตอเรอคนปจจบน

ชอนายกองคา จรยา เปนผทาหนาทดแลความเปนอยของราษฎรในพนทและประสานงานขอมล

ขาวสารของทางราชการรวมถงอานวยการดานกจกรรมทางศาสนาและประเพณของชมชนดวย

สาหรบการรวมกลมของชาวบานในบานตอเรอ เปนการรวมกลมทมลกษณะ

เปนทางการทจดตงขนโดยคาแนะนาของหนวยงานทางราชการ ซงไดแก กลมแมบานเพอประกอบ

กจกรรมของชมชน เชน จดเครองสกการะ เครองไทยทาน รวมถงประกอบอาหารในงานบญ

ประเพณตางๆ ของนอกจากนกลมแมบานบานตอเรอ ยงรวมกลมจดกจกรรมผลตเสอสตร

ฝายปนมอ ผายอมคราม ผาปกมอชนเผา และกลมทอผาฝายเปลอกไมบานตอเรอ ตงอยท บานเลขท

136 หม 2 บานตอเรอ ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม โดยมนางแสงอรณ ไชยรตน

เปนประธานกลม

จากการสมภาษณเกบขอมลในชมชนและพจารณาจากวดตอเรอซงมขนาดคอนขาง

ใหญเมอเทยบกบขนาดของชมชน รวมถงศลปะศาสตรพนเมองทยงคงหลงเหลอในชมชนน

สนนษฐานวาบานตอเรออาจจะเคยเปนหมบานทมความเจรญในสมยอดตแตปจจบนชาวบาน

มฐานะยากจน ระดบการศกษาสวนใหญจบแคชนมธยมศกษา การรวมกลมมนอยเพราะชาวบานให

ความสนใจกบการทามาหากนมากกวา รวมถงไมเหนความสาคญของการอนรกษรอฟนวฒนธรรม

ทองถน โดยเฉพาะวฒนธรรมเชง ทเรมลดบทบาทลงหลงเหตการณฆาตกรรมนายอาเภอแมแจม

34

เมอ พ.ศ. 2477 ทาใหผเรยนเชงถกเพงเลงจากทางราชการ ทยงฝกกนอยในขณะนนกตองแอบเรยน

และหลงจากเหตการณนผานไปความเจรญใหมๆจากภายนอกกเรมทยอยเขาสสงคมอาเภอแมแจม

และบานตอเรอ วฒนธรรมหลายอยางของทนกเรมเสอมสลายลง

ระบบความเชอ

ประชากรสวนใหญทงชาวไทยวน ชาวปาเกอญอ และชาวลวะ นบถอศาสนาพทธ

รองลงไป คอ นบถอผตามความเชอประจาชาตพนธ มวดประจาชมชน 1 วด คอ วดตอเรอ ซงเปน

วดโบราณมมาตงแตเรมตงชมชน ไมทราบประวตการกอตงทแนชด ปจจบนกาลงทาการ

บรณปฏสงขรณอย วดตอเรอนเปนเสมอนศนยกลางของบานตอเรอ เปนทปฏบตศาสนกจของ

ทกชาตพนธในชมชนโดยไมแบงแยก

วดประจาชมชนตอเรอ

วดตอเรอเปนวดเดยวทมพระสงฆจาพรรษา ปจจบนมพระสงฆ 4 รป สามเณร 6 รป

เปนวดโบราณไมทราบประวตการกอตงแนชด ปจจบนกาลงทาการบรณปฏสงขรณ

ภาพท 4 วดตอเรอ

35

ภาพท 5 พระพทธรปประธานในวหารวดตอเรอ

สาหรบความเชอเรองผ ชาวบานตอเรอมความเชอเรองผทสามารถใหคณหรอโทษ

กบมนษยไดหลายประเภท ไดแก

1. ผปยา คอบรรพบรษในสายตระกลทเสยชวตไปแลว ลกหลานจะเซนไหวและ

ทาบญอทศสวนกศลไปให เชอกนวาผปยานจะคอยอภบาลรกษาทกคนในสายตระกล และในเรอน

เกาๆ จะสรางหงบชาไวในเรอนดวย

2. ผเจาท คอผทปกปกรกษาบานเรอน ไรนา หรอวดวาอาราม แบงเปนผเสอบาน

หรอเจาบาน กบผเสอวด ซงจะตองเซนสรวงผประเภทนทกครงกอนประกอบกจกรรมสาคญ

3. ผพราย คอผทเรรอนอยทวไปหรอผทถกคนมวชาอาคมเลยงไวใชในการตางๆ ซง

หากใครบงเอญตดพรายแลวจะมอาการปวยจนถงซบผอมลงเรอยๆ จะตองเชญอาจารยประจา

หมบานมาทาพธตดผ เพอไลผพรายนนออกแลจากนนไมนานผปวยกจะเสยชวตดวยอาการสงบ

4. ผกะ เปนผทมอานาจมากโดยเฉพาะทางเสนห เชอวาผใดเลยงไวจะมเมตตา

มหานยม ผคนนยมชมชอบ และจะดมสงาราศเปนพเศษในเวลากลางคน ผกะบางประเภทอาจนบ

รวมอยในผเจาท หรอผครดวย

5. ผคร คอผทปกปกรกษาผเรยนวชาตางๆ ไมวาจะเปนดนตร ฟอนรา หตถศลปหรอ

ศลปะการตอส มฤทธอานาจมากสามารถบนดาลคณหรอโทษใหแกมนษยได ตองเซนสรวงบชา

36

อยางดและสมาเสมอรวมถงหามทาการผดศลธรรม มฉะนนจะถอวา “ผดคร” จะเกดอปมงคลตางๆ

และผครนนจะกลายเปนผกะ หรอผกะยกษทดราย

งานประเพณ

ประเพณสาคญของบานตอเรอมอยไมมาก และเปนประเพณทจดเหมอนๆ กน

กบชมชนอนๆในอาเภอแมแจม

1. ประเพณสลากภต จดขนระหวาง เดอนกนยายน ถง เดอนตลาคมชาวลานนาเรยก

ประเพณนวา “ตานกวยสลาก” หรอ “กนสลาก” ประเพณสลากภต คอ การทาบญในชวงเวลา

ทขาวยากหมากแพง แมแจมเมอ 50 - 60 ปกอนไมมขาวสารขาย ทกบานเรอนจะทานาทาไรขาวของ

ตนเองในชวงเดอน 12 (เหนอ) ประมาณเดอนกนยายนขาวในนากยงเขยวขจยงไมออกรวงขาว

ไรกยงไมสกพอ ทจะเกบเกยวไดคนทคอนขางยากจนกไมมขาวกนจาเปนตองไปเลอกเกบ รวงขาว

ไรทสกพอจะกนได เพอนามาใชในประเพณตานกวยสลาก พอแมปยาตายายจงสงสอนลกหลาน

วา “ตานกวยสลากไดบญนก” เพราะการแสวงหาขาวสงของทนามาถวายตานไดมาดวยความ

ยากลาบากตองใชความ ขยนอดทนและตงใจจรงจงจะไดตานกวยสลาก (มเจตนาจะทาบญ) และ

เปนการถวาย ทานไมเจาะจงพระสงฆหรอสามเณรโดยประเพณมททาจากความเชอตามตานาน

ในสมยพทธกาลเรองมอยวา ครงหนงพระพทธเจาเสดจจารกไปโปรดเวไนยสตว (มนษย-สตว)

พรอมกบพระสงฆอก 4 รป เวลาใกลเพลแลวยงไปไมถงหมบานไมมอาหารฉนเพล เมอเดนตอไปก

ไปพบกบเดกเลยงควาย 5 คน เดกเลยงควายมองเหนพระสงฆเดนมา 5 รป แตมรปหนงมแสงรศม

สวยงามออกรอบองค(พระพทธเจา)เดกๆจงนาขาวหอของ ตนเองไปถวายพระพทธเจารปเดยว

พระพทธเจาจงตรสกบเดก ๆ วา ใหเดกทกคนไปเฉอนเอาเปลอกไมมาคนละอนแลวเขยนหรอทา

เครองหมายของตว เองเอาไวแลวใหพระสงฆทกรปจบเปลอกไมรปละ 1 อน เมอจบไดของเดกคน

ไหนกใหเดกถวายขาวหอของตนใหแกพระภกษรปนน พระสงฆจะไดฉนขาวทกรปเดกกจะไดกศล

ผลบญเทากน เพราะไมไดเจาะจงถวายพระสงฆรปใดรปหนง ประเพณสลากภตนอกจากจะเปน

การทาบญตามจารตเดมแลว ยงเปนการแสดงออกถงความเอออาทรความเมตตากรณาตอเพอน

มนษย เพราะประชาชนชาวเขาชาวดอยไมมการทาบญตามประเพณสลากภต แตยงมการไปมาหาส

กนในวนทาบญทวด ซงคณะกรรมการวดจะจดการแบงปนอาหารหวานคาวและของใชตาง ๆ

ใหกบพนองชาวเขาทมารวมทาบญนบเปนการอมบญดวยกนทกคน และทสาคญชาวลานนาเชอวา

วนเดอน 12 เปง (12 เหนอ) เปนวนปลอยผ จงสงสอนลกหลานตอ ๆมาใหลกหลานทาบญถวายขาว

ปลาอาหารสงของเครองใชอทศสวนกศลไปให ญาตทลวงลบไปแลว เชอวาเมอญาตทลวงลบไป

หากมกรรมชวตดตวไปตกนรกหรอไปเปนเปรต เมอไดกศลทลกหลานทาบญใหจะไดหลดพนจาก

นรกไดไปส ทางทดหรอไดขนสวรรค

37

2. ประเพณยเปง จดขนระหวาง เดอนพฤศจกายนตรงกบประเพณลอยกระทงของ

ภาคกลาง ชาวบานตอเรอจะนาผางประทปไปจดถวายทวดตอเรอและจดโคมลอยเชอวาเปน การ

ถวายบชาพระเกศแกวจฬามณบนสวรรคชนดาวดงส

3. ประเพณตานขาวใหม จดขนระหวาง เดอนมกราคม ถง เดอนกมภาพนธ พธตาน

ขาวใหม พระเจาการตานขาวใหมเปนกศโลบายของคนโบราณสอนลกหลานใหม ความกตญ

กตเวทตอผมพระคณ โดยอาศยฤดเกยวขาวเปนชวงทาบญ กจกรรมทชาวบานทวไปทาในวน

ตานขาวใหม นาขาวเปลอก ขาวสารไปทวด ทาอาหารเชนหอนง (หอหมก) และทาขนมจอก ขนม

อน ๆ ตามอธยาศย ไปวด นงขาวเหนยวไปวด นาของทเตรยมไวจดเปนชดเพอนาไปถวายพระอทศ

สวนกศลใหบรรพบรษทลวงลบและนาไปตานใหญาตผเฒาผแกทยงมชวตอย เปนการแสดงความ

กตญกตเวทตอผมพระคณ เพราะคนแมแจมสอนลกสอนหลานใหรคณของขาวทเราไดกนขาวจน

เตบโตโดยม ป ยา ตา ยาย เปนผบกเบกหาททากนและสอนการทาไรทานา

4. ประเพณเผาหลวพระเจา แมแจมในฤดหนาวอากาศหนาวเยนมากประกอบกบ

ชาวบานยากจนไมคอยมเครองนงหม สวนใหญใชการผงไฟชวยใหอบอน ในชวงการตานขาวใหม

คอวนเพญเดอน 4 เหนอประมาณ 4 – 5 นาฬกา อากาศจะหนาวทสดคนโบราณจงคดการเผาหลว

พระเจาตอนเชามดและเชอวาเมอคนเราหนาวพระพทธรปกนาจะหนาวดวยจงนาไมหลว (ฟน) ท

เตรยมไวมากองตรงหนาวหาร (กองเตรยมไวตอนเยนกอนวนเผา) กอนจดไฟจะนาหลวมดเลก ๆ

ไปประเคนพระพทธรป พระสงฆเปนผทาพธจดไฟ เมอจดไฟแลวจะมเสยงดงโปง ๆ จากไมไผทใส

ไวขางในวตถประสงคเพอใชปลกชาวบานใหตนขนมานงขาวทากบขาวมาถวายทวด อากาศอบอน

ทวทงบรเวณวด นบวาเปนกศโลบายของคนโบราณทโนมนาวจตใจลกหลานใหตองการจะทาบญ

ดวยจตสานกของตนเอง และคนแมแจมไดสบทอดประเพณตานเขาใหมเผาหลวพระเจามาจนถง

ปจจบนแมคนทไมไดทานากจะหาขาวเปลอก ขาวสาร มารวมทาบญเพราะถกสงสอนวาเมอถงฤด

ไดกนขาวใหมกอนจะกนตองนาไปตาน (ถวายพระ) กอน ตนเองถงจะอยดมสข

สงทตองเตรยมเผาหลวพระเจา

1. ไปหาไมตนเลก ๆ เปนพนธไมทไมมประโยชน เชนไมหนาม ตดยาวประมาณ

3– 4 เมตร เอาเปลอกออก ตากแดดไวใหแหง

2. หาไมไผเพอใสไวดานใน ไมไผจะเปนปลอง ๆ เมอถกความรอนจะเกดเสยงดง

โปง ๆ (แทนนาฬกาปลก) และใชฟางขาวแหงสอดแซมบางเลกนอยเปนเชอเพลง

3. เครอเขา (เถาวลย) เสนใหญประมาณ 3 เสน

4. เยนวนกอนทาพธพระสงฆสามเณร พอนอยพอหนานจะชวยกนนาหลวทตากไว

และไมไผฟางมากองหนาวหารหรอหนาศาลาใหหางไกลอาคารพอสมควรนาเครอเขาผกมดให

38

แนน พระสงฆเจาอาวาสจะนานาขมนสมปอยมาประพรมทกองหลว และเตรยมหลวมดเลก ๆ เพอ

นาไปถวายทาพธหนาพระพทธรปในวนรงขน ขณะทพระสงฆเรมจดไฟผทเฝาดอยรอบ ๆ กจะ

ประนมมอสวดมนต (พทธคณ) จนกระทงไฟตดทวแลวจงแยกยายกนไปถวายขาวปลาอาหารและ

ทาบญตกบาตร

5. หลงจากรบประทานอาหารเชาแลวนาขาวปลาอาหารทเตรยมไวเพอไปตานให

คนเฒาคนแกในหมบาน การทาบญตานขาวใหมเปนการปลกฝงใหลกหลานมจตสานกในการ

กตญรคณของผมพระคณเปนการทาความดเบองตนเมอคดด ทาด จตใจกมความสขมพลงทจะ

ประกอบอาชพของตนเอง

5. ประเพณปใหมเมอง จดขนระหวางเดอนเมษายนเปนชวงเวลาสงทายปเกาตอนรบ

ปใหม ตรงกนกบประเพณสงกรานตของภาคกลาง

โดยทางลานาจะแบงวนสาคญของประเพณออกเปนชวงๆ ดงน

วนสงขารลอง การนา "ตนสงขาร" ลอยนาเพอเปนการสะเดาะเคราะห วนสงขาร

ลอง หรอวนสงกรานตลอง มกจะตรงกบวนท 13 เมษายน ของทกปวนสงขารลองเปนวนแรกของ

กจกรรมประเพณปใหมเมอง หลงเทยงคนวนท 12 เมษายน จะมการจดประทด ยงปน เพอสงสงขาร

หรอไลสงขารวนนสมาชกในครอบครวจะทาความสะอาดบานเรอน ทงบนเรอนและใตถนบาน

บางทองถนจะทาคานหามใสดอกไม ธปเทยน ตนดอก ตนเทยน เรยกกนวา “ตนสงขาร” แลวพากน

แหขบวนเอาคานหามไปลอยนาเพอเปนการสะเดาะเคราะห

วนเนาหรอวนเนาววนเนาหรอวนเนาว มกจะตรงกบวนท 14 เมษายน ของทกป

เปนวนทสองของประเพณปใหมเมอง ตามประเพณแลววนนเปน "วนดา" คอวนทตองเตรยม

สงของตางๆ เพอใชทาบญในวนรงขน และตลอดทงวน เดกๆ บาว สาว ผเฒาผแก จะพากนไปขน

ทรายทแมนา เขาวด เพอกอเปนเจดยทรายคนลานนามความเชอเรองวนเนาวา ถาหากผประสงคจะ

ปลกเรอนไมไผ ใหรบตดไมภายในวนน เพราะเชอวาไมจะไมเนาและไมมมอดหรอปลวกมากนไม

ดงกลาวความเชอบางประการเกยวกบวนเนา ไมควรดาทอ สาปแชงหรอกลาวคารายตอกน ปากจะ

เนาจะเหมน เปนอปมงคลไปทงป เชอวาถาดดาลกหลานเรองใด เดกจะนสยแบบนนไปตลอดทงป

วนพญาวนวนพญาวน มกจะตรงกบวนท 15 เมษายน ของทกป วนทสามของ

ประเพณปใหมเมอง ถอเปนวนเถลงศก เปลยนศกราชเรมตนปใหม วนนมการทาบญทางศาสนาแต

เชาตร และอทศกศลไปถงญาตผลวงลบ หรอเรยกวา “ทานขนขาว” (ออกเสยงแบบลานนา วา “ตาน

ขนขาว”) หลงจากนนนาตงปกลงบนกองเจดยทราย และคนเฒาคนแกกอยรวมพธเวนทานเจดย

ทราย ถวายชอตงปใหม และฟงเทศนาธรรมอานสงสปใหมชวงบายเปนการรดนาดาหว เพอขอขมา

คนเฒาคนแก พอแม ครอาจารย ไปสรงนาพระพทธรป เจดย วนนคนลานนาจะทดดอกไมนามป

39

เพอใหเกดความเปนมงคลแกชวตนอกจากน ยงนยมเรมตนเรยนศาสตรศลปตางๆ เปนตนวา มนต

คาถา สกยนต หรอทาพธสบชะตา ขนบานใหม ไหวคร และในหลายพนทยงมกจกรรมแหไมคาศร

หรอไมคาโพธ เพอสบตออายพระศาสนา และคาชอดหนนใหแกชวตเจรญรงเรอง

วนปากปวนปากป มกจะตรงกบวนท 16 เมษายน ของทกป วนทสของประเพณ

ปใหม จดวาเปนวนสาคญอกวนหนงในเทศกาลปใหมเมอง ถอเปนวนแรกของป วนนคนลานนา

จะมารวมตวกนเพอทาบญเสาใจบาน หรอสงเคราะหบาน บางแหงอาจจะตอดวยพธสบชะตา

หมบาน และพากนไปขอขมา ดาหว พระเถระผใหญตามวดตางๆ ดาหวผอาวโส ผนาชมชน ใน

ตอนคาของวนนจะมการบชาเทยน สบชะตา ลดเคราะห รบโชค เพอใหเกดความเปนมงคลแก

ครอบครวความเชอบางประการเกยวกบวนปากป ชาวลานนาจะกน “แกงขนน” หรอภาษาชาวบาน

เรยกวา “แกงบะหนน” กนทกครอบครว เพราะเชอวาจะหนนชวตใหเจรญกาวหนา ทงนเหตผลของ

การทานแกงขนนดงกลาว อาจจะมาจากชอขนน ทมความหมายถงการเกอหนน คาจน ครอบครวให

เจรญรงเรองหรอตลอดปของคนลานนา และในตอนเยนในบางพนท (บางพนทอาจไมกระทา) ยง

จะมตาวตงสหรอทาวทงส(ทาวจตโลกบาลทง 4) ซงมลกษณะเปนเสามไมขดกนเปนสมม แลวแต

ละมมจะมใบตองทใสเครองบชาทงสดานหรอเรยกวา ควก ในทางภาษาลานนา รวมทงทดานลาง

บนพนดนกจะมอกหนงอนเพอบชาพระแมธรณ เชอวาจะเกดสรมงคลตอบาน การกระทานจะทา

กนเปน หมง หรอแปลวา บานทอาศยรวมกนใกลเคยงทไมมรวกนเหมอนเปนวงเดยวกน ถามรวกน

จะถอวาอก หมง แตละหมงกจะมตาวตงสอย ผทกระทาพธภาคเหนอเรยก ปจาน (ปอาจารย) หรอ

มคนายกนนเอง

6. ประเพณปใหมหนอย(ขอฝน) จดขนในราวๆเดอนมถนายนคลายกบการสรงนา

พระในประเพณปใหมเมอง หรอ “ปใหมหลวง” แตยนยอตดตอนมาทาบางสวนกนเพยงเลกนอย

จงเรยกวา “ปใหมหนอย”โดยจะเรมทาพธ ไหวสาเจานายทดงหอนาแมออกฮ (แมนาออกร)

เจานายดอนแตน(อยเหนอบานตอเรอขนไปราวๆ 2 กโลเมตรนาขวดไปใสนาแมออกฮ เพอนาไปรด

พระธาตวดเจยง และพระเจาแสนตอง (แมนาออกร ไหลอกจากกอนหนกอนใหญ เปนอางนาใสม

ปลาหลายชนดแตหามจบกน นาใสตลอดทงปเมอพนจากอางจะไหลลงลานาแมอวม) ผานบานตอ

เรอไปบรรจบกบแมนาแมแจม สมยกอนเมอเสรจพธจากนาแมออกฮ จะเดนทางตอไปยงพระ

วหารหนอยพระเจาแสนตองเพอทาพธไหวสาขอฝน (ปจจบนไมแวะแลว) เมอใกลถงวดเจยงจะ

หยดพกตฆองกลอง คณะศรทธาวดเจยง ผเฒา ผแกจะออกมาตอนรบแหขบวน รองรา ฟอนเชงตบ

มะผาบกนสนกสนาน เมอเขาไปในวด เลยงอาหารเยน มการหามโองเหลามาตอนรบดวย หลงจาก

รบประทานอาหารเยนแลวแบงกนเปน 2 คณะ คอ คณะหนงนานาขมนสมปอย นาแมออกฮ และ

แตงดาทาพธทางศาสนาอยางเดยวกบวดพระบาท แลวรดนาพระธาต รดนาพระเจาแสนตอง

40

อกคณะหนงทเตรยมบอกไฟ (บงไฟ) แตละบอกไฟไปสถานทจดบอกไฟ กอนนาบอกไฟ ไปจด

ใหนาไปประเคนพระเจาแสนตองเพอบอกกลาวเปนการบชาคณพระพทธเจา บอกไฟแตละบอก

จะมชอเจาของ และมคณะกรรมการดแลในการจดเพอความปลอดภย เชอวาการจดบอกไฟเปนการ

จดเพอบอกผฟา หรอปแถนยาแถน วาถงเวลาขอฝนแลวขอไดปลอยฝนลงมาในเมองมนษยดวย

(พระวเชษฐ คมภรปญโญ: สมภาษณ, 2554)

2. “เชง” ในวฒนธรรมลานนาสมยอดต

บทบาทและความสาคญของเชงในวฒนธรรมลานนาในอดตนนมความสาคญอยางยง

ดงผวจยไดกลาวแลวในสวนของทมาและความสาคญในบทท 1 วา วฒนธรรมดานศลปะการตอส

เปนหนงในวฒนธรรมทมความสาคญตอวถชวตของชาวลานนาในอดตอยางมาก เพราะตลอดการ

ดารงความเปนชาตพนธลานนามาแตโบราณนน ลานนาผานการทาศกสงครามมากมายทงการขยาย

อานาจของตนเองหรอการตอสปกปองอธปไตยจากการขยายอานาจของรฐใกลเคยง รวมถงการ

ประกอบอาชพเดนทางคาขาย หรอทเรยกวา “พอคาววตาง มาตาง” ซงตองเดนทางคาขายในพนท

หางไกล ฝาอนตรายจากสตวรายในดงพงไพรและโจรผรายตลอดการเดนทาง ความสามารถในการ

เอาชวตรอดจงเปนสงสาคญทสด จงทาใหเกดการคดคนพฒนาศลปะการตอสขนเพอนาไปใชตาม

มลเหตดงกลาว

บทบาทของเชงปรากฏหลกฐานทเปนลายลกษณอกษรทางประวตศาสตรและเอกสาร

โบราณลานนามคอนขางจากด แตหลกฐานทางมขปาฐะนนมการกลาวถงเชงอยางแพรหลาย เทาท

ผวจยศกษาพบหลกฐานทางลายลกษณอกษรซงไดกลาวถงเชงในดานการตอสทเปนรปธรรมไว

อยางชดเจนนนมอยนอยมาก ดงน

1. ในตานานพนเมองเชยงใหม ไดกลาวถงสงครามระหวางเชยงใหมกบสโขทยตรง

กบรชสมยพระยาสามฝงแกนแหงเชยงใหมและพระยาไสลอไทแหงสโขทย ซง อดม รงเรองศร

(2552: 14) ไดอธบายขยายความใหเขาใจงายไวในหนงสอ พระญาตโลกะราชะ ดงน

แลวใหคนถอหนงสอเขาไปในเชยงใหมวา “สจกหอพอทาวยกมกามผพกนเมอง

เชยงใหม คเปนดแล ผบหอ ตจกรบเอาชะแล” คอบอกวาใหยกเมองเชยงใหมใหแกพอทาวย

กมกามหากไมยอมตามนนกจะรบ ทางเชยงใหมไมยอมรบและทาวา “…แมนสจกรบจกพราบ

ดาบตคมาเทอะ ชาวใตวา คนพราบกน ผใดฟนถกคอ ทอแพ ชาวเชยงใหมวา ผใดฟนถก

กอนคทอแพแล…” (มการ “ทาดวล” ใหสงทหารดาบฝมอดออกไปรบกน ชาวใตเสนอวาผใดฟน

คออกฝายหนงได ถอวาฝายนนชนะ แตเชยงใหมวา ผใดทฟนฝายตรงขามไดกอน ถอวาฝายนน

ชนะ ซงกตกลงกนขอเสนอของเชยงใหม) ทพชาวใตของพระยาไสลอไทสงทหารผหนง

41

ทเกงกลาในเชงดาบออกมา ทางเชยงใหมกให “หานยอดใจเพก”(ทหารผมยอดหวใจแกรง

เหมอนเพกหนาทง อนเปนเครองรางและวตถทแกรง มใชแกรงเหมอนเพชร เพราะชวงนน

เพชรยงไมเปนทนยม) ซงเกงกาจในเชงดาบเปนตวแทนทงสองฝายถอเขนกบดาบไปยงสนาม

รบท “เชยงขวาง” ในการตอสนน ทงสองฝายตางเสยเขนทใชปองกนคมอาวธไปฝายละค และ

ครงนน หานยอดใจเพก “ฟนถกหวแมเทาของทหารชาวใต กถอวาทหารเชยงใหมชนะ

2. ในลลตพายพ พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวรชกาลท 6

เมอครงดารงพระอสรยยศเปนสมเดจพระยพราช ไดเสดจประพาสหวเมองฝายเหนอครงแรก เมอ

พ.ศ.2447 ไดกลาวถงเชงไววา

อนงในกาละน ตามธรรมเนยมแฮ

มลกกยกายา ตอยเปง

ดนตรปกลองทา เพลงจะโจงฮา

ตวดทอดสอดหมดเทง ถกหนาฮาครน

ในสมยกอนใชลานกวางเปนเวทชกมวย เรยกวา “ขวงลกกย” คาวาลกกยเปน

ภาษาเมองเหนอ แปลวา “กาปน”“ขวงลกกย” จงหมายถงลานใชกาปนชกตอยกน สมยนนยง

ไมมนวมสวมมอนกมวย เพยงแตใชผาดบพนมอทงสองขางแทนนวม กรรมการกนงผาถก

เขมรหยกรงทะมดทะแมงด

3. ในหนงสอเรองผ ของชาวลานนาไทโบราน ซงนายแกวมงคล ชยสรยนต

(2486: 45) ไดเรยบเรยงขนตงแต พ.ศ.2467-2485 ไดกลาวถงเชงไวอยางละเอยดหลายตอนดงน

เชงในพธเลยงผเสอเมอง

16 นาลกา หดสงอาจารยหลวงกบแมมดอปโลกนไหครองเสอผาไหมแลวไหพร

แกมหาชน พอเมองโปรยทานโยนลกมะนาวและกลงลกมะพราวโซมนามนนนไหแยงกน

เสดแลว “ตลกกย-ชกมวย 7 ค และฟอนหอกฟอนดาบหยางละ 1 ค แลวเลกกลากลางแจง

เชงในพธสบสญชยไมตร พ.ศ.2455

การสบสญไชยไมตรทเมองแสนหวและเมองเชยงตงรวมกนทานกคอนาเครอง

อปโภคบรโภคและเงน 1,500 รป พรอมดวยดอกไมทองเงนทาเปนเถากลวยไมมาสงเวยผปยา

กบไหสงของและดอกไมทองเงนทาเปนดอกบวหยางละดอกแกพอเมองเชยงราย ไนวน

บวงสรวงหรอ สบสญชยไมตร นน แขกเมองตงขบวนแหสงของออกจากสาลาทพกไปสงเวย

ผเสอเมอง เปนขบวน “กลองมองเซง” คอกลองสองหนาไบ 1 ฉาบและฉงอยางละ 1 กบคอง

เถามตงแตคองหมยหลนลงไปจนคองเลกเทาฝามอนบจานวนกวา 50 ใบ ตขดจงหวะกบกลอง

และฉาบฉง ประกอบดวยโยธาหานฟอนหอกฟอนดาบกวา 20 ค

42

ฝายพอเมองพรอมดวยยส บรวาร เสนาอามาจ คอยรบทหอผเสอเมอง และม

ขบวน “กลองเจง-เถดเทง” ประกอบดวยทหานฟอนหอกดาบทนอกรวตาแสงหนาหอผเจน

เมอง กบจด “ขนนาง” คอพวกหนมสาวลกหลานคหบด คอยเปลยนมอรบหาบหามสงของของ

แขกเมองเขาไปตงทแทนบชา พวกฟอนทงสองฝายนากนเขาสขวงลกกยขงเสนเชอกแบง

สนามนนอยคนละครง แลวฟอนราหอกดาบ “ประชน” กน ตอนนนาดยงนก ตางฝายตาง

แสดงเตมฝมอ ทาทาลอหลอกกนคลายกบจะทารายกนจงๆ เปนเวลาราว 1 ชวโมงจงยตต

เชงในพธบวงสรวงผนาค

พนพาทยกลองผงสงสาเนยงกลายจากเพลงชานางเหลยวเปน “เพลงลกกย” ได

ยนเสยงมาแขงเหลกมาแขงไฟเรยกขานชอ “คนลกกยด-นกมวยเอก” เขาส “ขวงลกกย” การ

ฟอนของหนอแกวกวงคากยตตลง และพากนขนไปเชนเครองยสจากบนสาลลงมาเขาขบวน

พานอาสนะตงบนคานหาม (สนนถานวาผปยามาขนคานหาม) แลวกางสบปะทนกน ยกคาน

หามไปเทยบทขอบขวงลกกยขางถนนทจะออกไปสาล สวนนาอบนาหอมอนเปนนาอาบสงก

เอาประพรมและสาดลางขางบนสาลจนหมด

นกมวยถกเรยกขานชอเขามาถวายบงคมทหนาคานหามทละค เรมแตเดกไปหาผ

ไหย ไหนงคกเขาเคยงกนบงคม 3 ลา แลวตางลกขนเดนถอยหางออกไปจากกนราว 2 วา คร

มวยซงนาคชกเขามาบงคมนน ราเพลงมวยไหดกอน เพลงทรานนเรยกวา “ไมเปนไมตาย” ชอ

เสอลากหาง 1 ยางสามขม 1 จมหนาคอน 1 ราหลอกลอกน จบเพลงแลวถวายบงคม 3 คาบ

และเลยหยเปนผกากบนกมวยทตอยกนตอไป

นกมวยเรมราทา “ลกกย” เขา “ตลกกย” ชกกนไปจนกวาฝายไดฝายหนงจะยอม

แพลกสนะการตลกกย-ชกมวย ไนลานนาไทยโบรานนนผดกบปจจบนนหลายหยาง คอ

1. มวย หรอ กาหมด ซงเรยกวา “ลกกย” ไมคาดดาย ไหชกตอยกนตามธมชาตของ

กาหมด

2. นอกจากชกตอยกนดวยกาหมด อนญาตไหไชเขากะทงกะแทกชวยกาหมดได

3. หามไชขอสอกถอง หรอไชเทาเตะ

4. กาหนดไหชกตอยและกะแทกไดเฉพาะทสวน “สสะ” คอ ดวงหนา นบแตลก

คางขนไป

5. บรเวนรางกายสวนอน หามไมไหชกตอยหรอกะทงกะแทกเปนอนขาด

6. เวลาลม หามไมไหอกฝายซา แตไหถอยออกไปนงอยหางๆราว 1 วา ถาฝายลม

ยอมแพหรอลกขนไดและไมยอมแพ อกฝายกลกยนขนและเปนฝายคอยรบ ฝายทลมตองเปน

ฝายรกกอน

43

ดวยเหตทมบญญตการชกตอยดงวาน คตอยมวย “ตลกกย” ตองราทาทาหลอก ลอ

และข เพอลวงไหอกฝายหลงกลแลวกระโดดเขา “คลก” ชกตอยตามดวงหนาหรอเหนยวสสะ

ไหกมลงแลวไชเขาเดาะหรอกะทง เรยกวา “เขาเนยนไน” คอ “วงไน” ลางคชกกนถงแพชนะ

ไดรวดเรว ลางคกนาน บางคนลมลงแลวคบาเขาแกไขกลบลกขนและรกคตอสจนชนะกม เมอ

ตลกกยเสดแลว หวหมน หวพน ราหอกดาบบชาอกค 1 แลวจดขบวนเชนผเขาคม

4. เชง ทบนทกดวยอกษรธรรมลานนาในพบสา พบทอาเภอวงเหนอ จงหวดลาปาง

(พระวชรพงษ พทธญาโณ วดทงฮว ต.ทงฮว อ.วงเหนอ จ.ลาปาง เกบรกษาไว) เปนพบสาโบราณ

ไมก เลมทพบวามการบนทกเรองราวของเชงไวโดยเฉพาะ ในพบสาฉบบน ใหรายละเอยดของ

ลาดบขนตอนการเรยนการสอนเชง พธกรรม คาถาอาคม คตความเชอตางๆทเกยวกบเชง และมการ

เขยนแผนผงขมเชงไวดวย

ภาพท 6 ภาพพบสาโบราณบนทกองคความรเรองเชงพบท อ.วงเหนอ จ.ลาปาง

44

ภาพท 7 ภาพขมเชงและโองการไหวครเชงในพบสาโบราณทพบ ใน อ.วงเหนอ จ.ลาปาง

นอกจากนในหนงสอเรอง ฟอนเชง ของสนน ธรรมธ (สนน ธรรมธ, 2544: 9) ยงได

กลาววาพบคมภรใบลานซงจารดวยอกษรธรรมลานนาเรองมหาชาตฉบบ “พชมดวง” กณฑมหาราช

ตอนทพระยาสญชยสงเสนาใหเตรยมทหารกองเกยรตยศไปรบพระยาเวสสนตระทไปบวชเปน

ฤาษณ เขาวงกต ความตอนหนงกลาวถงทาราอาวธของลานนาวา

คนฝงชางเชงลา เชงหอกอนนงชอวาแมมอมเกยวเกลา วงไปแทงเปนเชงชาย

วงเขาไปแทงสามสม พลกหลงหงายเชงชายลายถ ถอยหาทจกแทง อนนงชอ นางหยอเหยยม

ปอง ผอเลงหาทจกแทง พลกมาเรวแรงยนบตง บเฟอนฟงกวนลาย ตามเชงชายอนฉลาด แมนง

ชอชะดาองอาจรมแสน เปนเชงแมวแมนลายถ อนนงชองนาง หยงขะแจขา…

และมตาราฟอนเชงฟอนดาบทเขยนลงในพบสา มผงการเดนของเทา ทเรยกวา ขม ตวอยางเชน 8

ขม 9 ขม และ 17 ขม เปนตน นอกจากนยงมลายฟอน เชน คมหนา วาดบน ชางงาแบนพาดพก แทง

บน ฯลฯ คมภรดงกลาวเขยนดวยอกษรลานนาพบทวดปาบง อาเภอแมจน จงหวดเชยงราย

ชอและทมาของ “เชง”

เชง ในภาษาถนเหนอหรอคาเมอง จะออกเสยงวา “เจง” คาวาเชงนหากเขยนดวยอกษร

ธรรมลานนาจะสะกดดวย ช ชาง แตชาวลานนาออกเสยง ช ชาง เปน จ จาน จงออกเสยงคาวา “เชง”

เปน “เจง” ซงมความหมายวา ชนเชงในการตอส ซงอาจเรยกอกอยางวา “เชงลาย”หรอ “ลายเชง”

45

กได ซงถาฟอนหรอตอสดวยมอเปลากเรยกวา “เชง” หรอ “เชงมวย” และ “ลายมอ” ถาฟอนหรอ

ตอสดวยมด กเรยกวา “เชงมดหรอลายมด” ถาฟอนหรอตอสดวยดาบ กเรยกวา “เชงดาบหรอลาย

ดาบ” ถาฟอนหรอตอสดวยหอก กเรยกวา “เชงหอกหรอลายหอก” ฯลฯ เชงจงเปนชอเรยกของ

ศลปะการตอสลกษณะตางๆของชาวลานนาทกชาตพนธ ซงสามารถจาแนกเชงในลานนาออกได

ดงน (พรชย ตยดง, 2554)

1. เชงของชาตพนธพนถนเดมของลานนา ไดแก เชงลวะ เชงยางหรอกะเหรยง

(ปกาเกอญอ) เชงขม ฯลฯ เปนตน มลกษณะเดนทเนนความรวดเรวเปนหลกพบมากบนพนทสง

ซงเปนพนททกลมชนพนเมองดงกลาวนตงถนฐานอย

2. เชงไทยวน คอศลปะการตอสของชาวไทยวน (ไทโยนก) หรอทเรยกกนวา “คน

เมอง” มลกษณะเดนทมความออนชอยและแขงแกรงผสานกน นอกจากนยงมลลาการตบมะผาบ

ซงจะใชมอตบไปตามรางกายใหเกดเสยงดง เพอขมขวญคตอส (สายสม ธรรมธ, 2536: 8) พบทวไป

ในภาคเหนอทเปนถนฐานของชาวไทยวน

3. เชงไต คอศลปะการตอสของชาวไทใหญในรฐฉานประเทศพมา และชาวไทลอใน

สบสองปนนา ประเทศจน ซงมปฏสมพนธกบลานนามาชานานทงการทาสงคราม และการคาขาย

เชงไตมลกษณะเดนทเนนความหนกแนนและแขงกราวพบมากในจงหวดทตดกบสหภาพพมา และ

สาธารณรฐประชาชนจน ซงมการอพยพโยกยายถนฐานเขามาในภาคเหนอของไทยของกลมชาต

พนธไทใหญและไทลอ โดยเฉพาะในจงหวดแมฮองสอน เชยงราย เชยงใหม และนาน

4. เชงลาว คอศลปะการตอสของชาวลาวลานชาง และลาวพวน มลกษณะเดนทโลด

โผนและรวดเรว พบมากในพนททมการอพยพโยกยายถนของชาวลาวลานชางและลาวพวน เชน

ในจงหวดพะเยา เปนตน

ลกษณะสาคญของวฒนธรรมเชง

ศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน)เทาทยงหลงเหลอสบคนไดในปจจบน แบงเปน

ประเภทตางๆไดดงน (พรชย ตยดง, 2554)

1. เชงมวย คอการตอสดวยมอเปลา โดยใชสวนตางๆของรางกายตงแตศรษะ มอ

แขน ขอศอก เขา เท าฯลฯ ปอง ปดและโจมตศตร

2. เชงมด คอการตอสดวยการใชมดสน แทง ปาด เชอด เฉอน

3. เชงดาบ คอการตอสดวยดาบ มทงดาบเดยว ดาบคใชฟน แทง

4. เชงไมคอน คอการตอสดวยไมคอน (ไมพลอง) ใชต ทบ ฟาด ฯลฯ

5. เชงหอก คอการตอสดวยหอก ใชแทงเปนหลก

46

6. เชงงาว คอการตอสดวยงาว ใชฟน ฟาด แทง ฯลฯ เชงงาวเปนการรวมเอาเชงอาวธ

สนไดแก ดาบมาผสมผสานกบเชงอาวธยาวคอเชงไมคอนและเชงหอก ซงถอวาเปนเชงอาวธทม

ความยากมากทสด

สาหรบเชงของชาวไทยวนนน มลกษณะสาคญทโดดเดนคอ เชงไทยวนจะมลลาออน

ชอยตอเนองสลบกบการหลอกลอคตอสเพอชวงชงจงหวะในการเขาประชด การออกอาวธดวยมอ

หมด เทา เขา ศอก นนมการเชอมรอยทวงทาตางๆประกอบลลาการตบมะผาบ(การใชมอตบไปตาม

สวนตางๆ ของรางกายใหเกดเสยงดง)เอาไวอยางลงตวใชไดทงขมข ปดปองและตอบโตอยาง

รวดเรว สมพนธกบการยางเทาไปตามขมตางๆทจะชวยใหฐานรางกายมนคง ไมลมลงหรอเสยหลก

ไดงาย เชงไทยวนเปนการตอสทไมเนนความรนแรงหรอความรวดเรวจนมากเกนไป หากแตเนน

จงหวะในการหลบหลก หลอกลอ ปดปอง ตอบโตเพอเอาตวรอดในสถานการณคบขนไดอยางดยง

พธกรรมและความเชอทเกยวกบกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส

(เชงไทยวน)

การถายทอดศลปะการตอส(เชง)ของลานนานนมลาดบขนตอนประกอบพธกรรมกอน

จะเรมถายทอดหลายขนตอน ซงลวนแลวแตผกพนอยกบความเชอเรองผและความเชอทาง

พระพทธศาสนาผสมผสานกน สาหรบเรองผน ในหนงสอเรอง ผ ของชาวลานนาไทยโบราน

(แกวมงคล ชยสรยนต, 2486: 6) ไดอธบายขยายความไววา

ผ ตามความเขาไจโดยทวไปไนลานนาไทยโบราน หรอภาคพายพของประเทสไทย

ทกวนนหมายความวา “วญญานของคนทลวงลบไปแลว”…..,

ผของชาวลานนาไทยโบราน ทจะพรรณนาไนทน นอกจากเปน “ผ” คอ “วญญาน”

ดงกลาวมานแลวยงรวมถง “ผ ไนลทธทเคารพนบถอ” ดวย ผไนลทธทเคารพนบถอเปน “ผซง

รทธ” หายความวา “อะไร” หยางหนงหรอหลายหยางท “สกดสทธ” อนมนสเชอถอกนมาวา

ม –รทธอานาด-อาด “บนดาน” ใหโทสและคนไหแกคนได ถาจะเปนวญญานกไมไชวญญาน

ทวไป หากหมายฉเพาะ“วญญานทสกดสทธ” เทานนจะเปนวญญานคนหรอสตวกตามเถด อก

ประการหนงยงเขาไจวา –ผไนลทธทนบถอ-มลกสนะตรงหรอคลายกบ “พอขน” และ พญา”

ทคนโบรานทานหมายถง “กสตร หรอ เจาแผนดน” บางครงกถอกนวา “ผ” คอ “เทพดา อนท

พรหม” แม “ผ” อนเปน “วญญาน” ของคนดงกลาวมาขางตนนน กนบเขาประเภท “ผไนลทธ

ทเคารพ” ดวยประการทเปน “บรรพบรส” ซงชาวลานนาไทยโบรานเรยกวา “ผปยา” และเรา

ทงหลายยกยองไวทสงวาเปนผ “มคนไหย”……,

ผตางๆ ของชาวลานนาไทยโบรานนน เคยไดฟงคาบอกเลาเปนหยาง “นทาน” หรอ

เรยกตาภาสาชาวชนไนภาคพายพครงนนวา “เลาเรองเจย” บาง ผหลกผไหยบอกเลาสงสอน

ไหเปนความรบางแยก “ผ” ออกเปน 2 ประเภท คอ ผทเคารพยาเกรงสบตอกนมาในวงส

47

ตระกล” หยางหนง และ “ผทตองเคารพเชอถอคตามความนยมของชนชาวอน ทเขามาเปนไหย

หรอมาเปนครบาอาจารยหยไนบานเมองแตครงโบราน” อกหยางหนง

ก. ผทเคารพนบถอสบตอกนมาไนวงสตระกล ม

1. ผปยา

2. ผโปงปาทาถาดอยหลวง

ข. ผทชนชาวอนนามาสงสอนไหเคารพยาเกรง ม

3. ผค-ผคร บางเหตการนเรยกวา “ผยกส”

4. ผมด หรอ ผเมง

5. ผแมน บางทองทเรยกวา “ผดบ”

6. ผนาค

สาหรบผทเกยวของกบศลปศาสตรแขนงตางๆของลานนา คอ “ผคร” เปนบรพาจารย

ลานนาแตโบราณทลวงลบไปแลว เปนเหลาปราชญผคดคนสรรพวชาทงหลายสงสมองคความร

เหลานนและสบทอดตอๆกนมาซงมอยดวยกนหลายประเภท แยกยอยไปตามสาขาวชาตางๆของ

ลานนา เชน ผครซอ คอ ผทคอยปกปกรกษาชางซอ(ชางขบลานาของลานนา) ผครสลา คอ ผทปก

ปกรกษาชางฝมอผสรางสรรคงานประณตศลปกรรมตางๆและในวฒนธรรมเชงนน ชาวลานนา

เรยกผทคดคนสรรพวชายทธศาสตรของลานนานวา “ผครดาบครเชง”ซงเปนผครทคอยปกปกรกษา

บรรดาศษยทไดรบการถายทอดวชาเชง และจะตองทาพธเซนสรวงบชา “ผครดาบครเชง” น ตงแต

กอนทาการถายทอดวชา รวมถงพธกรรมตางๆทเกยวของกบผครนหลงจากเสรจสนกระบวนการ

ถายทอดเรยบรอยแลวอกดวย (พรชย ตยดง, 2554)

ลาดบขนตอนในการถายทอดเชงนนมรายละเอยดปลกยอยแตกตางกนออกไปตามแต

ละสายวชาของครแตละทาน โดยทวไปม 2 ขนตอน ไดแก

1. พธตงขนตงเปนพธทตองกระทากอนเรมเรยนเชง เรยกวา “พธขนคร” ซงจะตอง

เลอกเฟนวนทมฤกษงามยามดตามตาราเพอประกอบพธ โดยผรบการถายทอดจะตองเตรยมขนตง

คอภาชนะขนาดใหญสาหรบใสเครองบชาคร อาจเปนสลงททาจากโลหะ ขนททาจากไมไผขด

(เครองเขน) หรอภาชนะขนาดใหญอนๆ ในขนตงจะบรรจเครองบชาตางๆตามตาราของสานกนนๆ

เชน สวย(ใบตองสดขดเปนกรวยกลดดวยไมไผเหลาใหแหลมเลก)ใสดอกไม หมากพล ธปเทยน

ตงแต 12, 32, 36 สวย นอกจากนอาจมผาขาว ผาแดง ขาวเปลอก ขาวสาร เหลา ฯลฯ เปนตน

48

ภาพท 8 ขนตง หรอ ขนครในพธกนเลยงผคร หรอ ไหวครของชมรมคนรกดาบเชยงใหม วนท 15

พฤษภาคม 2553

เมอเตรยมขนตงพรอมแลว ครจะเรมทาพธจดเทยน จดธป อานโองการเสกคาถาอาคม

ทไดรบการถายทอดสบตอกนมา เพอเรยก “ผคร” มาเปนพยานในการรบศษย เสรจแลวจงเรม

ถายทอดเชงจนจบกระบวน ซงอาจใชเวลาถายทอดตงแต 3 วน 7 วน หรอมากกวานน (ธนชย มณวรรณ,

2556)

2. พธปลดขนตง เปนพธทกระทาเมอถายทอดเชงครบถวนแลว ผรบการถายทอด

จะเตรยมเสอผา อาหาร เครองอปโภค บรโภคตางๆ มาบวงสรวงผครและดาหวครผสอน เปนการ

แสดงกตเวทตาคณตอครอาจารยผถายทอดวชา

ในการลงพนทเกบขอมลวจยครงน ผวจยไดทาการสมภาษณผสงอายในบานตอเรอ

หลายทาน รวมทงพอครดวง จนสมาดวย สนนษฐานวา ชมชนบานตอเรอ ผวจยสนนษฐานวาการท

ยงหลงเหลอทรพยากรวฒนธรรมเชงอยในพนทน เหตเพราะอาชพหลกอกอยางของชาวบานตอเรอ

นอกจากอาชพเกษตรกรรม คอ อาชพ คาววตาง มาตาง ซงเมอหมดฤดกาลเกบเกยวผลผลตทาง

การเกษตรจะเดนทางคาขายออกนอกพนทแมแจมไปยง อาเภอจอมทอง อาเภอฮอด อาเภอลบาง

ขบวนไปถงจงหวดลาพนหรอไกลกวานน อกทง อาเภอแมแจม มอาณาเขตตดตอกบ อาเภอแมสะเรยง

อาเภอขนยวม อาเภอปาย ซงมชมชนชาวไทใหญอาศยอยหนาแนน มการตดตอคาขายระหวางชาว

ไทใหญและชาวไทยวน ชาวปกาเกอญอ ชาวลวะ ในพนทอาเภอแมแจม มาชานาน และมการ

กระทบกระทงกนทางผลประโยชนบอยครงถงขนาดมการนากาลงคนเขามารบราฆาฟนกนถงพนท

อาเภอแมแจม ซงเรองราวเหลาน มคาบอกเลาจากผสงอายในพนทตรงกน การปะทะกนรนแรงครง

49

สดทาย เกดขนประมาณรนทวดของพอครดวง ซงชาวบานยงตงชอลาหวยทเกดการรบกนวา หวย

แมศก บานทพ อกดวย จากเหตผลดงกลาวจงนาจะทาใหชาวแมแจมโดยเฉพาะชาวบานตอเรอ

ยงจาเปนตองมการศกษาถายทอดวฒนธรรมเชงเรอยมา ในขณะทชวงเวลาดงกลาววฒนธรรมเชง

ในพนทอนๆ ของลานนาไดเสอมคลายความนยมลงไปเกอบหมดสนแลว

เชงในวฒนธรรมลานนาสมยปจจบน

ผอนรกษเชงในวฒนธรรมลานนาสมยปจจบนสามารถแบงได 2 กลม โดยแบงจาก

ลกษณะของจดมงหมายหลกในการสบทอดวฒนธรรมเชง คอ กลมทอนรกษเชงในรปแบบของ

ศลปะการแสดงเปนหลก และกลมผอนรกษเชงในรปแบบของศลปะการตอสปองกนตวเปนหลก

ซงในอดตนนไมไดมการแบงแยกผศกษาออกเปน 2 กลม ดงเชนปจจบนน แตเนองจากความนยม

ในการศกษาเชง และครผสามารถถายทอดวฒนธรรมเชงในรปแบบของการตอสนนลดจานวนลง

จนเหลออยนอยมาก ทาใหจดมงหมายในการสบทอดวฒนธรรมเชงในปจจบนนนเปลยนแปลงไป

ซงสามารถแบงกลมผอนรกษไดดงน

1. กลมผ อนรกษ เช งในรปแบบของศลปะการแสดงเปนหลก ในหนงสอ

ศลปะการแสดงของกลมชาตพนธไทยวน เลม 1 ของธตนดดา มณวรรณ (ธตนดดา มณวรรณ,

2550) ไดศกษาเชงในมตของการแสดงอธบายไววา

ปจจบนน โอกาสในการฟอนเจงสาหรบผทเรยนเจงมานนนอกจากจะฟอนรวม

กจกรรมตางๆทางพทธศาสนาเชนเดมแลว ยงมเวทอกมากมายสาหรบการแสดง ทงใน

รปแบบของการฟอนดวยจตใจทอยากจะอวดเจงอวดลายของตนจรงๆ ไมมคาจาง

คาตอบแทนเปนการ “ฮอมปอย” และในรปแบบของการจางซงรปแบบของการจางเพอแสดง

ในงานตางๆนไดสงผลกระทบตอรปแบบของการฟอนเจงในหลายลกษณะ ไมวาจะเปน

ทาฟอน รปแบบของการแสดงหรอแมแตการแตงกาย

บทบาทของเชงในมตของการแสดงนไดกลายเปนมตทสอกบสงคมโลกในปจจบนไป

แลว เพราะดงไดกลาวในขางตนถงรปแบบสงคมลานนาท เปลยนไป วฒนธรรมเชงยอม

เปลยนแปลงตามไปดวย กลมผศกษาเชงในปจจบนจงเนนทความสวยงามสาหรบนาไปเพอแสดง

ในโอกาสตางๆหรอมงเนนการเรยนเพอเปนการแสดงเพอการพาณชยเปนสวนใหญ ซงกลมผ

อนรกษเชงในรปแบบของศลปะการแสดงเปนหลกมอยเปนจานวนมาก เพราะมการเรยนการสอน

การแสดงฟอนเชงตามโรงเรยนและสถานศกษาสาหรบออกแสดงตามโอกาสตางๆ โดยทวไป

2. กลมผอนรกษในรปแบบของศลปะการตอสปองกนตวเปนหลก กลมนมอยนอย

มากเมอเทยบกบกลมแรก ปจจบนผศกษาพบวาในจงหวดเชยงใหมมการรวมตวกนของกลมผศกษา

เชงในมตของศลปะการตอสปองกนตวเปนหลกอย 3 กลม คอ กลมชมรมคนรกดาบเชยงใหม

50

ชมรมสบสายลายเชง และสานกดาบอารยเมตตหรภญชย ซงผเปนแกนนาของทงสามกลมดงกลาวน

ไดถายทอดแนวคดและประสบการณเกยวกบวฒนธรรมเชงไวอยางนาสนใจ

2.1 ชมรมคนรกดาบเชยงใหม เรมกอตงตงแต พ.ศ.2545 โดยการนาของครพรชย

ตยดง(สลาโอ) ครพรชยเปนศลปนผเชยวชาญในหตถศลปลานนาหลายแขนง โดยเฉพาะการ

อนรกษศาสตราวธโบราณของลานนา จงไดกอตงชมคนรกดาบขนศกษาแลกเปลยนขอมลเกยวกบ

ศาสตราวธลานนา และยงรวบรวมกลมผสนใจในศลปะการตอสปองกนตวลานนาสายตางๆ เพอ

รวมกนสบสานพฒนาองคความรโดยจะจดงานศาสตราวธลานนาขนเปนประจาทกปปละ 1 ครง

โดยภายในงานจะมนทรรศการ และเสวนาวชาการเกยวกบศาสตราวธลานนา นอกจากนยงปอยดาบ

ปอยเชง คอ เชญพอครเชงและผศกษาเชงโดยทวไปมาแสดงลายเชงแลกเปลยนกน

“ถาหยบดาบขนมาหนงเลมแลวถามวาคณเหนอะไร หลายคนคงตอบวาเหน

โบราณวตถ แตสาหรบผม ผมเหนดาบ ผมเหนความเปนชาต ไมมประวตศาสตรพงศาวดารของ

อารยชนชาตไหนบนทกวากษตรยและบรรดาวรชนของตนเอาไมเอาเอากอนหนไปทบกนเพอ

ปกปองอธปไตย ทกชาตชนลวนใชดาบ ใชศาสตรา และเลอดเนอแลกเอกราชมา ดาบไรคา ถาคนไร

เชงวชาทจะใชดาบ ชาตหมดชาต ถาคนในชาตมองไมเหนความสาคญความเปนมาของชาต ซงผม

บอกแลววา ตราบทผมเหนดาบผมยงเหนชาต” (พรชย ตยดง, 2554)

2.2 ชมรมสบสายลายเชง เรมกอตงประมาณ พ.ศ.2547 โดยครธนชย มณวรรณ

(ครแสบ หรอพระพนแสน ปจจบนจาพรรษา ณ วดถาอาชาทอง จงหวดเชยงราย) กอนอปสมบท

พระพนแสนไดสบวชาเชงจากพอครหลายทาน ทาใหชวตกอนอปสมบทนนทานเปนครเชงผม

ชอเสยงมากของเชยงใหมทานหนง

สมยกอนอาตมาหมเจงขนาดนก ครดมตไหนตางใดบนไปเสาะเอาจนได บวาคร

เมอง ครไต ครลอ ไปหมด เกบลายมา กวเปนตายละมนจะบตน บาเดวมนเขยมคร ถาไดเฮย

นตวยครบาเกาเฮาจะไดของดของแต อกบคนอนไดวาวชาเฮาด สบไปปายหนา คนจางเจง

แตกจะยงเหลอหนอยลงแหม ตองชวยกนสบสานไวบดหอหาย

(“สมยกอนอาตมาชอบเชงมาก ครดอยทไหนพยายามไปหาจนพบ ไมวาจะเปนคร

เมอง ครไทใหญ ครไทลอ ไปเกบวชามาหมด กลวครเสยชวตกอนแลวจะไมทน ปจจบนนครเหลอ

นอย ถาไดเรยนกบครรนเกาจะไดวชาดทเปนของแท บอกกบคนอนไดวาเรามวชาจรง ในอนาคต

คนทจะเปนเชงจะยงเหลอนอยลงตองชวยกนอนรกษไวไมใหสญหาย”) (ธนชย มณวรรณ, 2556)

2.3 สานกดาบอารยเมตตหรภญชย เรมกอตงเมอวนท 15 เมษายน พ.ศ. 2515

ณ โรงเรยนมงคลวทยา(แผนกมธยม) โดยสบสายวชามาจากพอครอารย ปจจบนครทรงชย

51

สมปรารถนา (ครปอง) เปนเจาสานกคนปจจบน วชาของสานกนเปนการผสานวชาของไทยกลาง

เขากบเชงของลานนา จงเกดการพฒนาอกมตของการตอส

“นบเปนปท 41ของการสบทอดศลปะการตอสแหงลานนา อนอยบนวถทางทโดดเดยว

แตคงมนในปณธาน และจารตยทธศลป ทเปนดงตานานเลาขานปากตอปากกนมา ปณธานสานสบ

อดมการณ และภมปญญาแหงบรรพชนนกรบนนยากลาบากยงนกทจะถอดรหสวทยายทธ

ในตานานมาสโลกแหงความจรงในยคสมยปจจบน” (ทรงชย สมปรารถนา, 2555)

3. คณคาของวฒนธรรมเชงในอดตและปจจบน

จากขอมลทไดจากการศกษาเอกสารและการสมภาษณกลมผอนรกษวฒนธรรมเชง

ไทยวน ผวจยสามารถแบงคณคาของวฒนธรรมเชงทงในอดตและปจจบนออกไดดงน

1. คณคาดานจตใจวฒนธรรมเชงมปฏสมพนธอยางแนบแนนกบความเชอเรองผ

ซงเปนลทธความเชอดงเดมของผคนในดนแดนลานนาและปรชญาทางพระพทธศาสนา ผเรยนเชง

ไมเพยงยดมนในองคความรทเปนสาระสาคญของเชงแลว ทกขนตอนในการถายทอดวฒนธรรมเชง

ลวนแตเกยวของกบความเชอความศรทธาทางลทธศาสนาทงสน ไมวาจะเปนพธตงขนตง ปลด

ขนตง ซงจะมคาถาอาคม โองการเชญครเครองบชาตางๆตามลทธความเชอเรองผสอดแทรกอยทก

ขนตอน

ตวอยางคาเรยกผครสายพอครคาสข ชางสาร

โอม ปลกๆ กจะปลกพอครกหอตน พอครกไปทอนนานมา สามสบไปกอนหนา หา

สบมาตามหลง กจะเรยกพอครกมาแหลกมาแหล

โอมสทธการ ครบาอาจารยหอแกก ไดชอวาปเหลกหมอหยอ เหลกตกนากบหาม

หยอเหลกตกดนเกดเปนจนออนออย กอนขาทวงกหอหก กอนขาทก กหอตบ กอนขาลบกหอหยอ

ออนไปมา ลบตาเนออยาหอเขา เหลกปเฒาเปนจน เหลกอยามนตาได เหลกนอยใตอาคม โอม กายะ

วะถะ โอมสวาหบ เทก

หมอเฮย หมอเฮย ลงแตลงตา ลงมาสอนตขา กาปนมนตสนคอน คปา คหลา ตงเห

นอโห แสงโขโมลน เปนปอโมออนยอง ตงหมอโหลงโองฮาง หมแสนตางปนยา ฟาแปงกาผาเมง

มน เหตอนออฝากหนวนตอ ใตแปงในเจเจจอย เมอนางใหวาแซวเอาไมโปยจวา โปยคงคบปายวาย

สามเคาสามคาวเอาใสหอม กอมคงมา แตงมจวา แตเฮา หมอเฮยหมอเฮย

หมอเฮย หมอเฮย อยแตอยตา อยตนจงกหลผ ปนสายตาวนโหลง ตกหายปายหลอย อา

เมอหลายอยแตจะตา

52

“คาเรยกครสายพอครหลาทเปนภาษาไทลอนเพราะมากครบ เวลาอานดวยสาเนยงไทลอ

ทเหนอนดๆ คอยๆ สวดไปชาๆ โดยเฉพาะตรงคาวา หมอเฮย หมอเฮย นเพราะมากเหมอนเรากาลง

ออนวอนใหครบาอาจารยลงมาชวยประสทธประสาทพรมงคลจรงๆเลยละ” (นาว แสนแกว, 2555)

นอกจากนนยงมการทาบญอทศสวนกศลใหแก “ผคร” ทลวงลบไปกอนหนาโดยม

พระภกษในพระพทธศาสนาเปนสอกลางตามหลกพทธปรชญา รวมถงประเพณการ “ดาหวคร”

ในพธกนเลยงผคร” ประจาปในแตละป ซงศษยในสานกนนไมเพยงจะบชา “ผคร” แลว ยงจะตอง

มาแสดงคารวะกตเวทตาคณตอ ครผสอนทยงมชวตอยทกปอกดวยซงบางสานกจะมทงพธ “เซน

คร” ดวยเครองสงเวยตางๆตามแบบการบชาผครของลานนา และยงมพธนมนตพระภกษมาเจรญ

พระพทธมนตและเทศนธรรม แลวพรอมใจกนถวายภตตาหารและเครองสงฆทานรวมดวย

(พระมหาณรงคศกด สวณณกตต, 2555)

ภาพท 9 พธกนเลยงผคร หรอ ไหวคร ของชมรมคนรกดาบเชยงใหม วนท 15 พฤษภาคม 2553

ไมเพยงเทานในเวลาทจะออกทาการแสดงฟอนดาบฟอนเชง หรอลงขวงเชง สาหรบ

ตมวย หรอสถานการณคบขนทผเรยนเชงอาจตกอยในอนตราย และสถานการณทเปนปญหาในการ

ดาเนนชวตอนใด ผเรยนเชงทกคนจะระลกถงครบาอาจารย บางกจดธปบอกกลาวบนบาน บางก

อธษฐานดวยจตเชญ “ผคร” ใหมาปกปกรกษา บางกรายคาถาอาคมตางๆทครสงสอนถายทอดมา

เพอรวบรวมสต ตงรบกบสถานการณนนอยเสมอ จงอาจกลาวไดวาวฒนธรรมเชงนนมคณคาใน

ฐานะทเปนสงยดเหนยวทางจตใจ เปนวฒนธรรมทเปนศนยรวมใจใหแกผทไดรบการถายทอด

วฒนธรรมเชงทกคน ซงคณคาของวฒนธรรมเชงทกลาวมานตงแตอดตกระทงปจจบนยงมบทบาท

สงอทธพลทางความคดและจตใจตอผเรยนเชงในลานนาอย แตอาจคลคลายความเขมขนลงบาง

53

ตามกาลเวลาทวถการดาเนนชวต การประกอบอาชพ การคมนาคมขนสง รวมถงรปแบบของการทา

สงครามทเปลยนแปลงไป

“เวลาฟอนกภาวนาไปโตย พทธะ คณนง ธมมะ คณนง สงฆะ คณนง อล”

(“เวลาฟอนกภาวนาไปดวย พทธะ คณนง ธมมะ คณนง สงฆะ คณนง อยางนนะ”)

(มานพ ยาระณะ, 2554)

“หอมนตใสมอ วา กะ ยะ วะ บอนกเขยนใสเลบกได ตตเดว แตกเปนสามเปนสกอน”

(“ใหเสกคาถาใสมอวา กะ ยะ วะ หรอไมกเขยนใสเลบกได ชกทเดยวแตแตกสามสจด

เลย”) (ดวง จนสมา, 2554)

“เชง ไมใชเพยงความสวยงามทนาหลงใหล แตสาหรบเราผศกษาเชง เชงคอลมหายใจ

คอชวตและจตวญญาณของเรา” (ทรงชย สมปรารถนา, 2555)

2. คณคาดานสขภาพรางกายและจตใจ ดงไดกลาวแลววาเชงเปนวฒนธรรมดานศลปะ

การตอสปองกนตว เพราะฉะนนเชงจงเกยวของกบเรองของรางกายโดยตรง ผไดรบการถายทอด

เชงในสมยโบราณนนหากทบทวนฝกฝนอยเสมอ จะสรางความคลองแคลว ยดหยนใหกบรางกาย

ฝกสายตาใหรวดเรว และบรหารลมหายใจใหไมเหนอยงายเพอพรอมปองกนตวเองจากสถานการณ

คบขนทอนตรายอยเสมอ ทงในการเดนทางคาขาย สญจรในปาทโจรผรายและสตวราย รวมถงใช

ในยามศกสงคราม ในปจจบนทไมมศกสงคราม และอนตรายในการเดนทางอยางสมยอดต เชงจะ

ชวยเสรมสรางสขภาพกายใหแกผฝกฝนอยตลอดเวลา รวมถงใชปองกนตวจากเหตรายตางๆ ดวย

“เชง เปนยทธศลปชนสง เปนกศโลบายของบรรพบรษลานนาทซอนความแขงกราวไว

ในความออนชอยสวยงาม ทกกระบวนเชงนนยากคาดเดา และหากคตอสประเมนวาเราออนแอมแต

ทาราทาฟอน หรอไมมทางสได เทากบหลงกลผมเชงเขาแลว” (อยทธ ชววสทธกล, 2554)

“เปนการผสานจตและกายเขาดวยกน เชงสามารถหลอมรวมสมาธใหแนวแน สงผล

โดยตรงตออารมณสการควบคมรางกาย ยงไดฝกซอมบอยเขาสมาธจะนง รางกายกแขงแรง พรอม

รบสถานการณคบขน” (พงษพรรณ เรอนนนชย, 2554)

“เชงไทยวน เปนศลปะการตอสปองกนตวทดทสดแขนงหนงของโลก” (โอสก คาซฮโร,

2555)

3. คณคาดานสงคมวฒนธรรมเชงมบทบาทรบใชสงคมลานนาในอดตอยางมาก เกอบ

ทกพธกรรมของบานเมอง และชมชนลวนมเชงเขาไปเกยวของทงสน ดงเชนในหนงสอเรอง “ผของ

ชาวลานไทโบราณ” ทยกตวอยางในตอนตนแลว ไดกลาวถงบทบาทของเชงตอสงคมในหลาย

พธกรรมอยางชดเจน โดยเฉพาะในยามมภยจากโจรผรายหรอศกสงคราม ชายชาวลานนาตองเปน

เชงสาหรบตอสปกปองบานเมองหรอขยายอานาจรฐในสงคมยคจารต วฒนธรรมเชงจงให

54

ความสาคญยงกบครอาจารย การนบถออาวโสในสายวชา อกทงเชงในลานนาแตอดตนยมถายทอด

กนในครอบครว หรอชมชนของตน เชงจงถอเปนวฒนธรรมทเชอมปฏสมพนธของคนในสงคม

และเชงยงเปนเครองมอในการถายทอดคานยมตางๆของสงคมถายทอดความคด ความเชอ

จรยธรรม จารต ประเพณ และปรชญาในการดาเนนชวตระหวางผถายทอดและผรบการถายทอด

วฒนธรรมเชงอยางแนบเนยน อกทงเชงยงบงบอกถงอตลกษณทางวฒนธรรมของสงคมลานนาท

ชดเจนอกดวย ชาวลานนามนสยโอบออมอาร รกศลปะและความสงบ ซงลกษณะนสยดงกลาว

ถายทอดออกมาชดเจนผานศลปะการฟอนเชง ซงยากทจะแยกระหวางศลปแหงความงามและ

ศาสตรแหงการตอสออกจากกนได

“หวใจแหงวชายทธและศาสตราคอปองกนไมใชทาลาย หากเราดประวตศาสตร

มนษยชาตโดยไมตดทอนแบงทอนเสนสายอนยาวไกล ลองไปคดถงตนกาเนดมนษยตงแตยคโฮโม

เซเปยน โฮโม อเลคตรส ซงยงไมมเรองชาต ศาสน กษตรยเขามาเกยวของ ศาสตรากกาเนดขน

มาแลวใชเพอปกปองเปนหลก ถดมาคอใชทามาหากน ตอมาถงใชทาลายผอน หากเราถกรกราน

แลวปกปองตวเองดวยศาสตราแลวจาเปนตองทาลายผหมายรายตอเรา ไมผดตอวถแหงศาสตรา

และนนคอปรชญาสงสดของเชง” (เจรญ มาลาโรจน, 2555)

“ไมใชแคการฟอนรา ไมใชแคการปะทะตอส แตเปนทกสง ปรบใชไดกบทกอยาง

เพราะเชง คอชนเชงของชวต” (ศรณ สวรรณโชต, 2554)

“คนสมยบาเกาเปนเลาวา เดอนนงจะมยกษลงมากนคนเตอนง มนจะมนตใสคนต

บฮกษาฮตฮอยบาเกาเปนไก ลอยไปบนฟาแลวยบกน คนตฮกษาฮตฮอยบาเกา มนตงบากน ยอนเต

วะดาฮกษา เฮยนดาบเฮยนเจงนดแตๆละ ฮกษาของบาเกา เตวะบตรเตวะดาจะฮกษา หออายยน

เหมอนปออยนนะ”(ถอดความเปนภาษาไทยกลางไดวา “คนสมยกอนเขาเลาวา เดอนหนงจะมยกษ

ลงมากนคนครงหนง มนจะเสกคนทไมรกษาจารตประเพณกลายเปนไกลอยไปบนอากาศแลวจบ

กน คนทรกษาจารตประเพณ มนไมกน เพราะเทวดารกษา เรยนดาบเรยนเชงนดจรงๆ รกษาของเกา

เทวบตรเทวดาจะรกษา ใหอายยน เหมอนพออย”) (กอนแกว อนตะกอน, 2554)

“อยสอนวาบดไปตไผไปเรย ผอโตยวาเปนเปนคนดกาวาฮาย”

(“ปสอนวาอยาไปทารายใครมวๆ ดดวยวาเขาเปนคนดหรอคนชว) (จตรงค กาไวย, 2554)

“วฒนธรรมเชงบอกเลาปฏสมพนธของแตละกลมชาตพนธไดดวย อยางเชงบางสาย

พบวามคาเรยกครรวมกนทเปนภาษาไต ภาษาลอ ทงทครหลายรนกอนหนาไมใชคนไต คนลอ

แสดงวามการผสมผสานแลกเปลยนวชาขามชาตพนธดวย ทชดเจนมากพบวาคาเรยกครทขนตน

ดวย หมอเฮย หมอเฮย ลงแตลงตา เปนภาษาไทลอ ใชแพรหลายมากตงแตลาปางมาจนถงอาเภอดอย

สะเกดเชยงใหมน” (พระมหาศภชย ชยสโภ, 2555)

55

4. คณคาดานประวตศาสตร ในประวตศาสตรลานนาแตโบราณมการกลาวถงบทบาท

ของเชงไวหลายแหง

“หลกฐานเกยวกบเชงนไมคอยพบเลย ในธรรมเทศนาพนเมองกพดแคการฟอนการรา

อาวธสวย ๆ งาม ๆ แบบพรรณาโวหาร ในพงศาวดารโยนกเหนจะมแหงเดยวทกลาวถง สมยพระยา

สามฝงแกนกษตรยแหงเชยงใหม ทรงยดไดเมองยอง แลวใหสงชางฟอนหอก ฟอนดาบลงมาแทน

บรรณาการทเชยงใหม” (พระมหาศภชย ชยสโภ, 2556)

“เชง บอกเลาประวตศาสตรชาตพนธของคนลานนา เชง คอจตวญญาณลานนา

ทบรรพบรษสงสมและถายทอดมาถงลกหลาน ดาบและเชงคอของคกน เปนสงทเกอหนนใหเกด

การคดคนพฒนาศาสตรศลปแหงเชงยทธและศาสตรา เราใชสงนปกปองสงทเรารกมาตงแตครง

บรรพบรษ ถงเวลาสมควรแลวทเราจะปกปองสงทถนอมรากความเปนเราไมใหสญหาย อยาใหเชง

และศาสตราหายไป” (วลกษณ ศรปาซาง, 2554)

ทกชาตลวนมประวตศาสตรอนยาวนาน ศลปวฒนธรรมหลายสงหลายอยางเปน

เครองชวดความเกาแกและความเจรญของชาตนนๆ ศลปะการตอส เชนเชงน บงบอกถง

ประวตศาสตรการตอสและภมปญญาทนาภาคภมใจยงของชาวลานนา (นยม สองสโย, 2555)

5. คณคาดานสนทรยศลปการถายทอดเชงแตโบราณนน ชาวลานนาไมเพยงแตให

ผรบการถายทอดจดจาวธการตอสแตเพยงอยางเดยว แตครโบราณไดคดคนวธการรก รบ หลบ หลก

หลอกลอ ในการตอสแลวมาประดษฐทวงทาตางๆใชใหงายตอการจดจาและฝกฝน พฒนาจนเปน

ลลาในการ “ฟอนเชง” และตงชอเรยกทวงทาลลาเหลานนวา “แมลายเชง” หรอ “แมลายฟอนเชง”

ซงชอแมลายเหลานนมทงเรยกตามลกษณะการเคลอนไหวของอวยวะในทวงทาตางๆ มทง

จนตนาการเทยบเคยงกบธรรมชาตทอยรอบตว ไมวาจะเปนภเขา ตนไม สายนา บานเรอน สตว

ตางๆ รวมถง เทพเทวดาตามความเชอในลทธศาสนาดวย มารอยเรยงเปนชอแมลายเชง ซงมทงทไม

สมผสคลองจองกนและทงทสมผสคลองจองกน

ตวอยางชอแมลายฟอนเชงของพอครคาสข ชางสาร

“สางฟอน ตนซายเขาจ ควกตาตนซาย หงายองทงออก ตบมอ ตบขนาบ กาสามตด

หนาผาก นวกอยเกลาลวาดตนผม ปดสนขาไวแอว หยอนวายลงทบพด ตบมออมอก ตนขวายาเขา

ไป ผายมอหอจอด ตบมอนอกอมอก ยกขาซายผดไสเขาตาศอก แปบขาซายยาลง ปดสนขาไวแอว

ตบพดผายมอขนชดชด ตบพดตบมออมอก ดดตนซายยาออกไป เหลยวซาย ยกขาขวาไลสนขาตา

ตน ตบมอ ยาฮดเขาหาศอก ตสนขาซายแปบๆ กาสามตดหนาผาก นวกอยเกลาลวาดตนผม ปดสน

ขาไวแอว หยอตวนงลง เอาซายเกงหนา เอาขวาไวแอว ลกเขาควางหยอนซายลงผายมอ ขนทวยหา

กนชดชด ยกเตะตบมอไลศอก ตบมอตบขนาบ สนขาตาตน ตบมอฮดยาเขาไป ผายมอไปหอจอด

56

ตบมอนอกอมอก เหลยว ยกขาซาย ไส มอตบขนาบหน เหลยวขวาปกทอง วายปกงอน ยาเขาไปใน

ขวง ยกซายเขาจ เทยวออกไป เหลยว ยกซายบดบวบานหนาแคง ฉก ยกขาขวายนออก ยกขาซายยน

ออกซาย ยกขาขวาในองนอกหลง ยนออกทงซาย ตตาตนขวา ผอกเขาในขวง เปกกะเดก ตตาตน

ขวาทบพด เขาแมบากอก เหลยวขวาปกทอง ซายปกงอน หยอนซายลง ตบมอ ตบขนาบ ตมะผาบ

วดออกไปซายปกงอน หลงมอตดกน ผ องทวยอง (ธนชย มณวรรณ, 2556) ตวอยางชอแมลายฟอน

เชงดาบของพอครคา กาไวย ศลปนแหงชาตประจาป พ.ศ. 2535

1. บดบวบาน

2. เกยวเกลา

3. ลวงใตเทายกแหลก

4. มดแกบกองลงวาง

5. เสอลากหางเหลนรอก

6. ชางงาทอกตวงเตก

7. กาแปงเปกดนแตก

8. ฟาแมบบทนหน

9. ชางงาบานเดนอาจ

10. ปลาตอนหาดเหนเหยน

11. อนทรตอเตยนถอมถา

12. เกนกายฟา

13. สวกกนพญาอนทร

14. แซวซดนาบนเหน

15. สางลายเดนเกยวกลอม

16. คมไฮฮอม

17. ถบโฮง

18. ควงโคงไหลสองแขน

19. วนแวนลวงหนบ

20. ชกรบแทงสวน

21. มนมวนสไคล

22. แทงสวนใหมถอสน

23. ชางตกมนหมนวนลวงรอบ

24. เสอคาบรอกลายแสง

57

25. สนสน

26. สนปลาย

27. ลายแทง

28. กอดแยง

29. แทงวน

30. ฟนโข

31. บวบานโล

32. ลายสาง

“ปอกดใจวา เอ!ถาเฮาฟอนไปบาดาย ๆ นมนจางลม กเลยเอาจอแมลายเจงบางแม

ในธรรมมาผกใหม กเลยไดเปนจอแมลายสามสบสองเนยกะ จากงาย ฟงกมวนห”

(“พอคดวา ถาเราฟอนไปเฉยๆนมนลมงาย กเลยเอาชอแมลายเชงบางแมในธรรมเทศนา

พนเมองมารอยเรยงใหม กเลยไดชอแมลายสามสบสองมา จากงาย ฟงกเพราะ”) (คา กาไวย, 2554)

ตวอยางแมลายฟอนหอกของพอครมานพ ยาระณะ ศลปนแหงชาต

1. สางหลวง

2. ปรมะ

3. หลดศอกขามหอก

4. คมไฮ

5. ชางงาหลง

6. สนสนสนปลาย

7. หมอกมงเมอง

“เชงลายนนา ตาไปเฮยนตเมองแปปน ละกเอามาผสมผสานหอเปนแบบของเฮา เวลา

สาวไหม กยมออก สาวเปนเสน ออกจากตวแมงบง มนงามด”

(“เชงนตาไปเรยนทจงหวดแพร แลวกเอามาผสมผสานใหเปนแบบของเราเอง เวลา

สาวไหม กคอยๆขยมออก สาวเปนเสน ออกจากหนอนไหม สวยด”) (มานพ ยาระณะ, 2554)

ตวอยางแมลายฟอนแสดงใหเหนคณคาดานวรรณศลปทแสดงออกถงสนทรยศาสตร

ของคนโบราณและความผกพนกบธรรมชาตของคนลานนาอยางชดเจน นอกจากนในตามปกต

ในการฟอนดาบฟอนเชงแตโบราณจาเปนจะตองมดนตรประกอบดวย ซงนยมเปนวงกลองพนเมอง

ไดแก วงกลองทงบอมหรอกลองสงหมอง วงกลองมองเซง วงกลองปเจ และปจจบน ยงมนากลอง

บชา กลองชยยะมงคล กลองสะบดชย ซงวงกลองพนเมองดงกลาวจะมการบรรเลงใหมทวงทานวง

ทคกคกหรอปลกใจ และเขากบลลาในการฟอนดาบฟอนเชง รวมถงนอาจใชวงปพาทยพนเมอง

58

หรอเครองดนตรพนเมองอนๆบรรเลงประกอบกได นอกจากนในปจจบนดนตรชนดอนทมจงหวะ

ทใหความรสกคกคกเราใจมาประยกตใชดวย วฒนธรรมเชงในมตของการแสดงนแสดงใหเหนถง

สนทรยศลปของชาวลานนาไดเปนอยางด

“หนลายงามน ฆาคนไดงายๆเนอ”

(“เหนราสวยน ฆาคนไดงายๆเลยนะ”) (สงหคา ไชยบตร, 2554)

“ลายงาม แตๆกคอลายใจ ลายฆานนนะ ใจออนซอนแขง”

(“การฟอนลายงาม จรงๆ กคอการใชจรง ใชสงหารไดจรง ใชออนซอนแขง”)

(เบญจมน สตา, 2556)

“ฟอนสวยแลวกใชไดจรงดวยครบ ใชหลอกลอคตอสไดดมาก (จตรงค กาไว, 2554)

“แมลายการฟอนเชงของชาวลานนานนงดงาม ออนชอย สลบกบความแขงแกรง เปน

สนทรยศลปชนสงซงไมเพยงแตใชหลอกลอยามตอสแลว ยงเปนศลปะการแสดงทนาตนตาตนใจ

ดวย สาหรบคร ครมองวา เชง คอการระเบดพลงแหงศลปะ เปนการปลดปลอยศาสตรและศลปของ

การควบคมรางกายทกสวนใหเคลอนไหวไดดงใจปรารถนา” (มาณพ มานะแซม, 2555)

“ทฟอนกไมใชฟอนไปเรอยนะ อยางบดบวบานทาเดยวนทรอนวนเลย ลกมาก ปดปอง

ตอบโต อยางตอเนองในทาเดยวเลย” (พงษพรรณ เรอนนนชย, 2554)

6. คณคาดานการพาณชย คณคาดานการพาณชยในอดต คอคายกครตอนทผเรยนมา

ตงขนตงขอเรยนเชง ซงแตละสายวชาจะกาหนดจานวนเงนแตกตางกนไป สวนในปจจบนคณคา

ดานการพาณชย คอ คณคาทเปนผลพลอยไดจากความงามทางสนทรยศลป กลาวคอ กระบวนการ

รายรา หรอศลปะการฟอนเชงทงดงามออนชอย และแสดงออกถงเอกลกษณทางศลปะพนเมอง

ลานนาอยางสงยงนสงผลใหผทศกษาศลปะการตอสลานนาไมเพยงจะนาองคความรไปใชในการ

ตอสปองกนตวแลวยงสามารถนาการฟอนเชงไปเปนอาชพไดอกดวย เพราะการฟอนเชงถอเปน

การแสดงทางวฒนธรรมทไดรบความนยมอยางมาก สามารถพบเหนไดตามงานประเพณตางๆของ

ภาคเหนอ รวมถงผประกอบการประเภทธรกจรานอาหารพนเมอง หรอทเรยกวา ธรกจขนโตกของ

ลานนามกจะนาการฟอนเชงไปแสดงดวย ไมเพยงแตการฟอนเชงในรปแบบของการฟอนเชง

มอเปลา ฟอนหอก ฟอนดาบธรรมดาๆ หรอฟอนดาบไฟเทานนการฟอนเชงยงสามารถบรณาการ

ไปใชกบเครองดนตรพนเมองประเภทกลองลานนาชนดตางๆ เชน กลองสะบดชย กลองชยยะมงคล

ไดอกดวย ซงกลองดงกลาวลวนแตมการฟอนเชงกอนการบรรเลงกลองทกครง

“บถาละออนสมยบาเดวหรอก มนบเอาแลว อยางสมยปอเปนละออนเปนกบเฮยน

กนเลยะ เปนวาไปตมวยเวทดกวา เลยบมไผใคเฮยนเจง ตหนบาเดวกฟอนลายงามฟอนกนตงค

บมไผหมตละกยแตๆ อยางปออยดวงมนหรอก เปนดเสยดาย”

59

(“ไมตองถามเดกสมยนหรอก เขาไมเอาแลว สมยพอเปนเดกเขากไมเรยนกนเขาวาชก

มวยไทยเวทดกวา เลยไมมใครอยากเรยนเชง ทเหนปจจบนเปนฟอนลายงามฟอนอาชพ ไมมใคร

สนใจวชาตอสแทๆอยางของพออยดวงหรอก เสยดายมากๆ”) (อนทปน กาไวย, 2554)

“อยสอนตพองเจา แตบไดสอนนก สวนใหญนองเอาลายงามไปฟอนกนตงคบดายเจา”

(“ปสอนตอสมาบางคะ แตไมไดสอนเยอะ สวนใหญหนรบงานแสดงเอาไปฟอนเปน

ลายงามเฉยๆคะ”) (วราภรณ จนสมา, 2554)

4. กระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส (เชงไทยวน)

กรณศกษาพอครดวง จนสมา ชมชนบานตอเรอ

ในสวนนจะกลาวถงการศกษากระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส

(เชงไทยวน) สายวชาของพอครดวง จนสมา ตงแตประวตของครผสอน ความรความสามารถดาน

ตางๆของพอคร จนกระทงถงการประมวลการถายทอดองคความรเรองเชงของพอครดวง จนสมา

ซงจากการประมวลองคความรเชงไทยวนของพอครดวง จนสมา นอกจากผวจยจะอภปราย

ผลการวจยเปนเอกสารงานวจยเรองกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน) กรณศกษา อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม เพอชวยจดการองคความร ใหเปน

หมวดหมเพอการบนทกและเผยแพรอยางมลาดบขนตอน อธบายประกอบกบภาพนงทบนทกไว

เพอใหเขาใจงายขน แลว ยงไดบนทกภาพเคลอนไหวบางสวนทไดรบอนญาตจากครผถายทอดเปน

วดทศนการศกษาเชงไทยวนสายพอครดวง จนสมา เพอสะดวกตอการเผยแพรและเปนขอมลทจะ

ยงประโยชนสาหรบการศกษาวจยวฒนธรรมดานศลปะการตอสของลานนาใหแพรหลายตอไป

ภาพท 10 พอครดวง จนสมา ฟอนเชงดาบ

60

ประวตพอครดวง จนสมา

นายดวง จนสมา เปนชาวไทยวน(โยนก) แมแจมเรยกตวเองวา “ไต” ในขณะทชาวไทย

วนทวไปในพนทอนเรยกตวเองวาคนเมอง และเรยกชาว “ไต หรอ ไทใหญ” วา “เงยว”) อาศยอย

บานเลขท 74 หม 2 หมบานตอเรอ ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม เกดเมอ พ.ศ.2474

บดาชอ นายสก มารดาชอ นางส มพนองรวมบดามารดารวม 4 คน คนแรกเปนผหญง พอครดวง

เปนคนท 2 และมนองชายอก 2 คน พอครดวงมภรรยาเปนชาวไทยวนบานตอเรอเชนกน ชอนาง

ยอดเรอน จนสมา(เสยชวตแลว) มบตรธดารวม 6 คนชาย 2 คน หญง 4 คนพอและแมของพอครดวง

ประกอบอาชพเกษตรกรรมทานา ทาไร และคาววตางมาตาง เมอพนฤดเกบเกยวผลผลต ครดวงเลา

วาพอของพอครเองก เรยนเชงแตพอไมไดสอน สอนแตคาถาอาคม วชาแพทย วชาชางและ

หตถกรรมพนบานทลกผชายจาเปนจะตองเรยนรและทาไดทกอยางทจาเปนตอการดารงชวต

ทยากลาบากในสมยกอนเพอพรอมจะเปนหวหนาครอบครวในเวลาอนาคต ครดวง จนสมา มความ

สนใจในวชาศลปะการตอสปองกนตวของลานนาตงแตอายยงนอย เพราะเปนคานยมของผคนสมย

นนทผชายจะตองเรยนเชงกนแทบทกคนสมยนนถาไมเรยนกบคนในครอบครวกตองไปเรยนกบคร

ทมอชอเสยง ซงลวนแลวแตเปนระบบการเรยนการสอนแบบตวตอตวทงสน นยมถายทอดกนในท

ลบตาคนทวไป เชน ในปา ในปาชา หรอบางคนกเรยนกบพระสงฆในวด

พอครดวงเรมเรยนเชงครงแรกเมอยายไปอยอาเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอนกบบดา

และมารดา พอครเลาวาทยายไปเพราะพอของพอครดวงววาทกบพนองเรองททากน ขณะนนทาน

อายได 15 ป ครอบครวขอพอครดวงยายไปประกอบอาชพรบจางทาไรของชาวปกาเกอญอ

(กะเหรยง) เมออาย 16 ป จงเรมเรยนเชงครงแรก โดยเรยนกบพอครสลาหมองสาน ชาวไทใหญซง

ไดรบการถายทอดลายเชงจากพอครชาวปกาเกอญอ (กะเหรยง) มาอกทอดหนง พอครดวงบอกวา

เชงยาง(ปกาเกอญอ,กะเหรยง)นมความคลายคลงกบลายเชงของชาวไทยวนอยางมาก จนอาจเปนไป

ไดวาชาวไทยวนอาจจะรบอทธพลดานลายเชงจากกลมชาตพนธปกาเกอญอนมาพฒนาผสมผสาน

กบเชงดงเดมของชาวไทยวนเองอกทอดหนง เมอพอครดวงอายได 18 ป พอของพอครดวงแนะนา

ใหไปเรยนเชงทแมแจมกบพอครปตายอก จงไดเดนทางพรอมกบนองชายคนรองจากพอคร

ชอทา จนสมา จากอาเภอขนยวมมายงอาเภอแมแจมซงเปนบานเกดเพอขอเรยนเชงจากพอคร

ปตายอก ซงเปนชาวไทยวนทเปนครเชงผมชอเสยงทสดคนหนงของอาเภอแมแจมในสมยนน ได

เรยนเชงมวย เชงมดสน เชงดาบ เชงหอก พรอมทงเรยนคาถาอาคมทเกยวของกบวชาเชงจนจบ

กระบวนแลวกลบไปอาเภอขนยวม จนกระทงอาย 20 ป ทวดของพอครดวงปวยหนกจงใหลงของ

พอครไปตามกลบมาจากขนยวม ครอบครวของพอครดวงทงหมดจงไดยายกลบมาอยบานตอเรอ

61

อาเภอแมแจมเปนการถาวร และประกอบอาชพเกษตรกรรมทานาทาไรเชนเดม เหตววาทเรองการ

แบงททากนอนเปนมรดกของทวดจงยตลง

พอครดวงเลาใหผวจยฟงวา สมยนนวชาการตอสยงมบทบาทสาคญและจาเปนอยางยง

ในการดารงชวตของชาวลานนา เพราะตองเดนทางไกลคาขายไปยงตางถนผานปาดงกนดารเผชญ

อนตรายจากสตว รายและโจรผร ายทมอยชกชม จงจา เปนตองมวชา เชงตดตวไวทกคน

นอกเหนอจากใชปองกนตวยามเดนทางคาขายแลว เวลามประเพณสาคญของชมชน บรรดาคนหนม

มกจะใชโอกาสนประชนฝไมลายเชงกนเสมอ ซงมทงการนาเชงมาฟอนนาหนาขบวนครวทาน

หรอฟอนประชนกนในขวง(ลาน)หนาวด หลายครงอาจมการปะทะกาลงกนจรงๆ ทาใหเกดการ

บาดเจบบางเลกๆ นอยๆ ซงกถอวาเปนการฝกซอมไปในตว ขณะเดยวกนยงเปนโอกาสแสดง

ความสามารถของบรรดาหนมๆเพออวดความแขงแกรงสมชายชาตรใหกบสาวๆในชมชนไดเหน

ตามคานยมของผคนสมยนนอกดวย ครงพอครดวงยงเปนหนมนน ชาวบานตอเรอตางตงสมญานาม

ตามฝมอในการตอสของทานวา “ดวง มะผาบ” เมอผวจยคานวณอายของพอครดวงตอกบอายของ

พอครปตายอกครของพอครดวงแลวพบวา พอครดวงเรยนเชงจากปตายอกเมออาย 18 ป ขณะทอาย

ปตายอกจากคาบอกเลาของพอครดวงประมาณวา นาจะอยราวๆ 80 ป ซงปตายอกนาจะไดทน

เหตการณหรออาจไดเขารวมเหตการณสงครามเชยงตงในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว รชกาลท 4 ซงยดเยอยาวนานตงแต พ.ศ.2393 ถง พ.ศ.2397 และเปนสงครามครงสดทาย

ระหวางสยามกบพมา มความเปนไปไดสงวาปตายอกนาจะไดเขารวมศกนเชนเดยวกบชายฉกรรจ

ชาวลานนาทกหวเมองในเวลานน ประกอบกบเหตความไมสงบอนเกดจากการขดแยงกนทางการ

คาขายระหวางชาวไทใหญในพนทจงหวดแมฮองสอนกบชาวแมแจม ทาใหความจาเปนในการเรยน

เชงในแมแจมยงมอยมาก ในหวงเวลาทผานมาพอครดวงไดถายทอดวชาเชงใหกบสมาชกรนหลาน

หลายคน ทงหลานชายและหลานสาว เพราะพอครดวง เกรงวาองคความรททานมจะสญหาย รวมถง

ถายทอดใหกบบคคลอนๆในชมชนและจากตางถน ซงผทมาขอถายทอดเชงเนนนาเชงไปใชในมต

ของศลปะการแสดงเปนหลก แตพอครดวงกไดสอดแทรกกลวธการนาแมลายฟอนเหลานนไปใช

ปองกนตวเลกนอยตามแตความสามารถและความพงพอใจทผเรยนจะสามารถรบได มลกศษยเพยง

จานวนไมกคนทตงใจมาขอเรยนเชงในมตของศลปะการตอสอยางจรงจง นอกจากวชาการตอสแลว

พอครดวงยงมองคความรในศลปศาสตรพนบานลานนาอกหลายอยาง ไดแก วชาแพทยพนบาน

คาถาอาคม ขบซอขบจอย ดนตรพนเมอง และการตงนกปา ไกปา

พอครดวงเรยนรวชาแพทยพนบานมาจากนายสกผเปนบดา โดยตดตามบดาไปรกษา

ผคนในทตางๆ จนเชยวชาญเรองรกษากระดก เสนเอน และการใชสมนไพรพนบานรกษาโรคตางๆ

และยงรกษาใหชาวบานในบานตอเรอทเจบปวยจนกระทงปจจบน สาหรบวชาคาถาอาคม พอคร

62

ดวงเรยนศาสตรนจากบดา โดยทานเลาวาตองทางานเกบเงนเพอตงขนเรยนคาถาเปนจานวน “สอง

แถบซาวรป” (ประมาณ 420 บาท) สวนใหญเรยนทงคาถาทใชรกษาโรค คาถาขาม (คงกระพน)

คาถาเมตตามหานยม คาถาต(คณไสยมนตดาทใหโทษแกผอน) คาถากน แก คณไสย และปราบผ

รวมถงศาสตรการบชาเทยนตามความเชอแบบลานนาซงใชสาหรบเสรมหรอแกดวงชะตาอกดวย

ตวอยางคาถาของพอครดวง

คาถาหามเลอด อะ วะ ส สะ ต เต สะ ร เร มง สง โลหตง สวาหะ

คาถาดบพษไฟ มะหาโมคคลลาโน นะ เถเรห ปะหะรโย โรกะนา ต อคค มน

คาถาสมานกระดก โอม แกว มาแกว โอมแกว มาแกว ซะ ซย ซย วยตด โอม มะหนทา

พอครดวงเลนดนตรพนเมองลานนาไดหลายอยางทงกลองมองเซง กลองบชา สะลอ

ซง ปซอ และทานยงสามารถขบซอ ขบจอยไดอกดวย ซงทานเลาวาเรยนวชาเหลานไวสาหรบแอวสาว

ตวอยางบทคราวจอยของพอครดวง

ดอกเอองลางกาย เจาสายฟายอย เอองเผงไกหนอยบานงาม

ปญญาดอกไม เอองเผงจหลาม สงมาบานงาม ตดตามหยอนหอย

ใครชวนเอาตว คาญงสาวหนอย ไปผอเลงกอยตนน

ใครชวนเอาตว แมแกมแดงชา ไปโบะผาตนมนลง

หอเจาตฮก เหนบเตมมวยผม ใสถงสะพาย สองคนสองเตา

หอมดอกบปผา กดเตงหาเจา ใจมวเมาสวางทกข

หนหมตไหน หวใจชกลก อดบไดทลน

คากคาแลว ตาวนลงหลน เกงคา กลางคน พไปบได

แตมนองเอาผว หนไปเมองใต จะตามตวยไปผามาง

แตมนองอยไหน กะพวงงาชาง จกโบะสวตองจเอา

บไดชาตน แมไฟแสนเตา พจกปองเอา ชาตหนาจนได

สาหรบวชาดนตรพนเมองชนดอนๆ นน พอครดวงเลาวาทานเคยหดเลน พณเพยะ

เครองดนตรโบราณของลานนาซงเคยเปนทนยมแพรหลายในสมยกอน พอครดวงเลาวาสมยหนมๆ

เหนเพอนๆ รนพเลนกน และใชในประเพณแอวสาว ทานเคยหดเลนอยระยะหนงไมนาน นกพณ

เพยะกเสอมความนยมไปพรอม ๆ กบประเพณการแอวสาว

การตงนกปา ไกปา คอการดกจบนกปา เชนนกเขา นกกรงหวจก และไกปา มาเลยง

ซงจะตองใชเครองมอสาหรบดกจบทเรยกวา “ครน” ครนเปนเครองมอกลไกพเศษสามารถกระตก

รดเทาสตว โดยจะตองใชสตวชนดเดยวกนนนเปนเหยอลอ ปจจบนเปนของหายากมาก ซงพอคร

ดวง เปนปราชญพนบานหนงในไมกคนของอาเภอแมแจมทสามารถสรางเครองมอชนดนได

63

ภาพท 11 ครน สาหรบดกจบนกและไกปา ฝมอพอครดวง

กระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชงไทยวนของพอครดวง จนสมา

ผวจยไดเดนทางไปกราบพอครดวง ทบานตอเรอ อาเภอแมแจม เพอฝากตวเปนศษย

ขอรบการถายทอดเชงกบทานครงแรกเมอวนท 13 พฤษภาคม พ.ศ.2554 จากนนมโอกาสไดมาเรยน

อกหลายครงตลอดระยะเวลาจากป พ.ศ. 2554 ถงป พ.ศ.2557 10 ชวงๆ ละประมาณ 3 ถง 7 วน

องคความรเรองเชงทพอครดวงถายทอดนนเปนมระบบการถายทอดแบบตวตอตว

ไมเนนหนกเรองแมลายฟอนมากนกเนนทวธการนาลายเชงไปใชตอสปองกนตวในสถานการณจรง

ซงพอครเลาวาไมคอยมคนสนใจเทาไรนก สวนใหญมาขอเรยนแตแมลายฟอนเทานน ซงพอครดวง

ไดถายทอดความรเรองเชงนใหกบคนในครอบครว 3 คน คอ หลานชาย 2 คน และหลานสาว 1 คน

นอกเหนอจากนเปนบคคลนอกครอบครว ทอาศยในหมบานอนๆ แมแจมและจากนอกพนทอาเภอ

แมแจม นบจานวนผทเคยไดรบการถายทอดวฒนธรรมเชงจากพอครดวง ไดราวๆ 15 คน ลายเชง

ของพอครดวงนมโครงสรางของขนตอนในการเรยนการสอนตามจารตอยางเปนขนตอน หากแต

เนอหาหลายสวนไมไดเรยงลาดบหรอจดหมวดหมใหชดเจน ผวจยจงจดกระบวนการถายทอดเชง

ของพอครดวง ใหสะดวกในการศกษาเพออนรกษและรอฟน เผยแพรตอไป ดงน

1. การตงขนตงเรยนเชง ตามประเพณของลานนาทผจะศกษาวชาตางๆของลานนานน

ตองตงขนตงเพอขอเรยนวชานนๆจากคร ซงสายวชาเชงของพอครดวงสามารถตงขนตงในวนใดก

ไดทไมใชวนเสยตามปฏทนโหราศาสตรลานนาประจาเดอนนนๆ ถาตรงกบวนพฤหสบดหรอวน

อาทตยยงถอวาเปนฤกษทดมาก สาหรบขนตงสายวชาพอครดวงน เปนขนสบสอง คอ บรรจสวย

ดอก (กรวยใสดอกไม 6 กรวยพรอมธปค เทยนค กบกรวยใสหมากพล 6 กรวย) และเงน 12 บาท

ลงในขน หรอภาชนะอนๆ

64

ภาพท 12 ขนตงครเชงสายวชาพอครดวงทสบมาจากพอครปตายอก

การตงขนตงเชงสายนจะไมมการฆาไกเสยงทาย ไมมการเซนเหลา และไมมการใส

เครองบชาอนใดลงในขนคร อาทเชน ผาขาวผาแดง หมากสาย ฯลฯ เมอเตรยมขนตงขอเรยนเชง

เรยบรอยแลวครผสอนจะนาเราไปทาพธตงขนยงสถานทสงบ ไมมผอนรบกวน ซงพอครดวงไดพา

ผวจยขนไปทาพธรมปาเชงดอยทายไรใกลๆ บานของทาน พอครวางขนตงลงกลางแจง จดธป 16

ดอกปกบนพนดน แลวทาพธอานโองการเรยก “ผคร” ทจดจาสบตอกนมาเพอบอกกลาวขออนญาต

ดวงวญญาณครอาจารยผสบสายวชาทลวงลบไปแลว ครยกขนตงขนเหนอศรษะ แลวกลาวคาถาขน

คร ดงน

วนทตวา สระสาเต สปปา ตะกะสลา ยง โย

อโร อเรกะ สนต สทธ ไจยา นะมามหง

โอม ปก ปก ตน ตน ครกไปทอนนานมา

จกเรยกครกมา

โอม พรกละ สวาหม

โอม คะลก คะลก จกปกครกลกกหอลก จกปกครหอตน กหอตน

ครกไปทอนกหอมา เมอเมองแกวไกลาส กหอมา

เมอเมองฟาเถงพรหม กหอมา โอม สวาหม

สทธ กจจง สทธา กมมง สทธ ตะถาคะโต สทธ อตปโส ภะคะวา สทธ ธมโม สทธ เตโช

สทธ วาโยสะระณง ภะวนต เม

จากนนครวางขนตงลงบนพนดน กลาวคาถาฟายคร ตอดงน

โอม ปก ปก กจกปกครกหอตน พอครกไปทอนกจกเรยกมาหา

โอม มารา โอม ลก โอม กงกะระณง

65

กจกเรยกทพพมนตกมา ทพพมนตกไปตกนาใหญมหาสมทร

ปลายบนหนอากาศ ตกทใตหลา ชนฟา ขอกจกรวาล

โอม หอมาชวยคาชตนตวแหงขา จมเตอะ

โอม สทธ กจจง สทธ กมมง สทธ ลาภง สทธ ไจยะ มงคะลง ภะวนต เม

ภาพท 13 พอครดวง ทาพธตงขน อานโองการเรยกคร

เมอตงขนตงเสรจเรยบรอยจงเรมเรยนเชงได

2. เรมเรยนฟอนเชงดวยการยางขม ขมคอแผนผงสาหรบฝกหดวางเทาและการเดนเทา

ซงขมเชงสายพอครดวง จนสมา มตงแตขม 3 ตรง ขม 3 ขาง ขม 4 ขม 5 และขม 7 การยางขมของ

พอครดวง มชอวาแมมานยาไฟ คอกาวกระโดดไปอปมาดงสตรมครรภเดนอยกลางเปลวไฟ โดย

ผเรยนจะตองจนตนาการวาตองกาวกระโดด อยางรวดเรวไมใหเทายาคางเปนเวลานานๆ บนฟนทม

เปลวไฟรอนๆ และจะตองคอมตวลงเลกนอยดงมารดาระวงรกษาบตรในครรภไมใหกระทบกระเทอน

ทเปนเชนนกเพอสอใหผเรยนรวาจะตองรจกเคลอนไหวใหรก รบ หลบ หลก อยางคลองแคลว

รวดเรวในขณะเดยวกนกตองระมดระวงเตรยมพรอมทจะตอสกบคตอสอยทกขณะ เมอยางขม

คลองแลว จงเรมฝกฟอนแมลายบดบวบาน บดบวบานคอการเคลอนไหวมอทงสองขางใหม

ลกษณะเหมอนเลข 8 ฮนดอารบก ซงแมลายบดบวบานนถาฝกจนคลองแลวจะสามารถปดปองและ

ตอบโตคตอสไดอยางรดกม อกทงยงสามารถพฒนาตอยอดไปใชกบเชงมดและเชงดาบไดอกดวย

เมอบดบวบานจนคลองแลวจะเรมฝกตบมะผาบ คอการใชฝามอและหลงมอตบไปตามสวนตางๆ

ของรางกายใหเกดเสยงดงคลายมะผาบ (ประทด) เปนการอบอนรางกาย ใชขมขวญคตอส รวมถง

แมมะผาบบางจงหวะนนสามารถใชปดปอง หรอตอบโตคตอสไดดวย ตบมะผาบสายพอครดวงนม

66

สองแบบตอเนองกน แบบแรกเรยกวามะผาบผดคอหมนตวไปรอบๆเปนวงกลมประกอบการตบมะ

ผาบไปดวย และแบบทสองเรยกวามะผาบแมชางทอดงวง มลกษณะตบมะผาบรดเขามาหาอกและต

ศอกออกไปหาฝามออกขาง อปมาดงชางทอดงวงไปมาแมตบมะผาบทงสองลกษณะนนบจงหวะ

ตงแตตนจนจบได 32 จงหวะหลก อาจเพมเตมรายละเอยดไดแลวแตอธยาศยของผเรยน ลาดบ

ตอไปผเรยนจะตองประมวลความรในการยางขม การฟอนแมลายบดบวบาน และการตบมะผาบเขา

ดวยกน ซงเปนขนตอนทยากและใชเวลานานขนอยกบปฏภาณของผเรยน เมอฟอนเชงไดแลว

จงจะเรยนอยางอนตอไป ฟอนเชงนนอกจากจะใชทาความเขาใจชนเชงการตอสขนพนฐาน

เพอพฒนาสการตอสทละเอยดลกซงขนไปแลว ยงใชสาหรบฟอนไหวครกอนการตมวย หรอกอน

การฟอนเชงดาบดวย ซงแมลายฟอนเชงสายพอครดวงน มสองแมลายคอ ฟอนเชงทอดแห กบฟอน

เชงสาวไหม จะฟอนแบบใดขนอยกบผเรยนจะเลอกใชตามอธยาศย

หลงจากเรยนฟอนเชงแลวพอครจะถายทอดความรแบบนกถงสวนใดของวชาไดกจะ

สอนเลย บางสวนกเรยงลาดบเปนขนตอน บางสวนกไมมการเรยงลาดบ ผเรยนตองอาศยความ

อดทนทางรางกายและตองใชปฏภาณในการจดจาอยางมากรวมถงจะตองพยายามสอบถามใหคร

ถายทอดจนหมดขอสงสยและหมดภมรทครจะถายทอดให ซงผวจยใชวธการดงกลาวเกบองค

ความรแลวจงนามาประมวลเรยบเรยงจดหมวดหมใหเปนลาดบกอนหลงเพอสะดวกตอการจดจา

บนทกและถายทอดตอไป

3. เรยนเชงมวย เชงมวยของพอครดวงแบงเปนสองขน คอ ขนแรกเปนการถอดแม

ลายฟอนเชงและแมตบมะผาบมาใชในการตอส ซงเชงมวยแบบแรกนเนนการปองกนและตอบโต

กลบในจงหวะเดยวกน และเนนการโจมตตามขอตอสวนตางๆของขอมอ ขอแขน ขอตอตางๆ ของ

ตนคอ ทายทอย ขมบ รวมถงจดตางๆ บนใบหนาและสวนกลางลาตวคตอส เนนความรวดเรวและ

การลวงคตอสเปนหลก ขนตอนทสองเรยกวาแมปอดเชง คอการรก รบ ตบ ต ทบ ถอง ปด ปอง

โดยครจะสมมตสถานการณในการตอสแบบตางๆ ขนเพอใหทราบวาจะปดปองตอบโตหรอหลบ

หลกคตอสในสถานการณตางๆนนอยางไร ซงแมปอดของพอครดวงนจะตองรจกการจรดมวย หรอ

การตงทามวยในทาพรอมตอสเปนสาคญ ทาจรดมวยของพอครดวงม 4 ระดบ คอ จรดหนา จรดบน

จรดลม(ลาง) จรดตา ผเรยนจะตองพจารณาสรระของตนเปรยบเทยบกบคตอส ตลอดจนระดบความ

สงตา ใกลไกลของคตอสทพรอมจะโจมตเรา จงจะเลอกจรดมวยในลกษณะทเหมาะสมกบ

สถานการณนนๆ ซง ม 9 แมปอด ทผเรยนเชงตองทาความเขาใจและจดจาเพอนาไปประยกตใชให

เหมาะตามสถานการณตางๆ คอ

1. การแกหมดของคตอส

2. การแกศอกคของตอส

67

3. การแกลกเตะลกถบ และเขาของคตอส

4. การโจมตคตอสดวยการบบ(เหวยงหมด)

5. การโจมตคตอสดวยการต(ชก),ทบ,ตบ

6. การโจมตคตอสดวยการถบ

7. การโจมตคตอสดวยการเตะ

8. การโจมตคตอสดวยการจบหก

9. การโจมตคตอสดวยศอก

ซงในการโจมตนนจะเนนจดสาคญของรางกายคตอสไดแก ปลายคาง, หลอดลม, ซอก

คอ, ทายทอย, ตา, ทอง, ตนขา, และเสนเอน ขอพบ ขอตอตางๆ ผเรยนตองฝกสายตากบไหวพรบ

เพอใหโจมตในเวลาทคตอสเพลยงพลาไดอยางรวดเรว

4. เรยนเชงดาบ เรมเรยนฟอนเชงดาบ 12 แมลายกอน ไดแก

1. แมบดบวบาน 2. แมสไคล 3. แมเกยวเกลา

4. แมแทงบวง 5. แมฟนเขาลางออก 6. แมนกนางแอน

7. แมสดาน 8. แมเสอลากหาง 9. แมลางขา

10. แมปลาเลยบหาด 11. แมสวกดาว 12. แมแรงรอน ถบดาบ วางดาบ แมลายฟอนเชงดาบนใชไดทงสาหรบฟอนอวดฝไมลายเชง และสามารถถอดแมลาย

ตางๆ ไปใชตอสในสถานการณทคตอสใชอาวธตางๆ เชน ดาบหรอหอก ไดจรงอกดวย ซงเมอเรยน

แมลายฟอนเชงดาบจบแลว จงเรยนแมปอดดาบ คอการตอสดวยดาบซงม 7 แมปอด คอ

1. การฟน

2. การรบ

3. การปด

4. การรด(เลาะตาออย)

5. การแทง

68

6. การปาด

7. การแทงแบบพลกขอมอ

แมลายเชงดาบจะใชโจมตสวนใดกไดตงแตศรษะจรดปลายเทาของคตอส และจะตอง

ผสานการใชแมลายฟอนเชง เพอปดปอง หรอหลอกลอหลบหลกไปในขณะเดยวกนดวย ผเรยน

จะตองมสายตาและไหวพรบทดเมอสงเกตชองวางทคตอสเพลยงพลา ตองเรงโจมตอยางรวดเรว

5. เรยนเชงมดซย (มดสน) คอ การตอสดวยอาวธสนทเรยกวามดซย โดยตองเหนบมด

ทสายรดเอวหรอผาผกเอวโดยหนคมมดลงดานลาง ใหดามมดชขนไปทางดานตรงขามกบมอขาง

ทถนด เชน ถาถนดขวากใหเหนบมดใหดามมดชขนไปทางไหลซาย ซงพอครดวงบอกวาหากคตอส

จะแยงมดจากสายรดเอวของเราเพยงแคเราใชมอขางทถนดชกมดออกแมจะยงไมพนฝก มดจะอย

ในลกษณะหงายคมเขาหาคตอส มอคตอสทจะแยงมดจะถกมดบาดไดรบบาดเจบ เมอรจกวธการ

พกมดแลวจงเรมเรยนแมปอดมด คอ

1. การแทงคอทงสองขางของคตอส

2. การปาดหลอดลมของคตอส

3. การแทงลนปของคตอส

4. การแทงทองของคตอส

5. การแทงสขางทงสองขางของคตอส

การใชมดซยนนจะตองผสานการฟอนเชงไปดวย เพอหลอกลอ ลวงตา หลบหลก และ

ปดปองการโจมตของคตอสคตอส ผเรยนตองใชไหวพรบหาจงหวะทรวดเรวเพอตอบโตในทนท

6. เรยนเชงหอก หอกเปนอาวธยาวใชท เนนการแทง แมลายหอกของพอครดวง

ไมซบซอนมาก เรมจากการถอหอกดวยมอทงสองขาง ฝกการควงเพอรจกการถายเทนาหนกของ

หอกในมอ จากนนจงฝกแทง และต โดยมหลกการจางายๆ 5 ขอ ดงน

1. แทง แทงตรงไปยงลนป ทอง ตนขา คอหรอบรเวณใบหนาของคตอสกได

2. ต คอใชทงดานปลายดามทเรยกวาสนหอกและดานทมใบหอก ฟาดไปยงสวนตางๆ

ของรางกายคตอส ไดแก สขางซาย ขวา ศรษะ ซอกคอซาย ขวา ตนขาซาย ขวา กระจบ (หวางขา)

3. ปาด คอการรดดามหอกดานใดกไดใหกระแทกมอของขอตอสทถออาวธอย

เพอใหเกดการบาดเจบและเพอทาใหอาวธหลดจากมอคตอส

4. การปด คอการใชหอกปดปองอาวธของคตอสเมอถกโจมตตอบโตมาใหเปลยน

ทศทาง มทงปดทอาวธของคตอสโดยตรงและปดทมอหรอแขนของคตอส ซงการปดแบบหลงน

จะทาใหคตอสบาดเจบเชนเดยวกบการปาด

69

5. การรบ ใชสวนตางๆของหอกรบอาวธของคตอสในถานการณทถกโจมตและ

ไมสามารถปดหรอหลบหลกไดทน

เชงหอกนจะตองผสานการยางขมเชงทเรยนมาในชนตนดวย เพอรก รบ หลบ หลก

หลอกลอ รวมถงตองรจกการควงหอกหรอเปลยนมอทถอหอกในสถานการณทพลกผนแตกตางกน

ไปดวย ซงผเรยนจะตองมสายตาและไหวพรบทดเมอสงเกตชองวางทคตอสเพลยงพลา ตองเรง

โจมตดวยการแทง การตอยางรวดเรว และถาหากนาเชงหอกนไปใชกบไมพลองยาว (ไมคอน) กจะ

เรยกวาเชงไมคอน

ตงขนตงขอเรยนเชง

ยางขมเชง แมลายฟอนเชง ตบมะผาบ

เชงมวย เชงมดซย(มดสน) เชงดาบ เชงหอก

แมปอดลาย

ฟอน

แมปอด

มวย

แมปอด

ลายฟอน

ดาบ

แมปอด

ดาบ

ปลดขนตง

ภาพท 14 แสดงลาดบขนตอนของการสบทอดเชงสายพอครดวง จนสมา

70

เมอเรยนสาเรจ ผเรยนจะตองปลดขนตงลง คอ ทาพธบอกกลาวครอาจารยวาเรยนจบ

ผเรยนจะนาสวยดอก 1 สวย ตดตวกลบไปดวย หลงจากนน 3 วน จะตองอานโองการบอกกลาว

วญญาณครอาจารยอกครงแลวนาสวยดอกนนไปทงในททสะอาดทไมคอยมคนผานไปทางนน หาม

ลอยนา หามเผาไฟ หามฝงดน ไมมการเกบขนตงไวบชา ซงโดยปกตผเรยนวชาตางๆ ของลานนา

เมอตงขนมาแลวกตองนาขนนนกลบไปบชา และจะตองทาพธเลยงผคร คอเซนสรวงบชาปละ 1 ครง

เปนอยางนอย หรอตามแตประเพณของวชาสายนนๆ การตงขนเรยนวชาของพอครดวงน นบวา

แปลกและแตกตางจากการถอขนครสายอนๆอยางสนเชง พอครดวงอธบายวา พอครเรยนมาแบบน

ครของพอครสอนวา การถอขนครของสายวชานจะไมมการฆาสตวตดชวต หามเซนเหลา เพราะ

เหลาเปนบอเกดแหงความประมาทขาดสต ไมตองเซนสรวงประจาป เพราะเชอวาหากเลยงไมดไม

สมาเสมอผครจะใหโทษแกศษยผนน อกประการหนง สมยโบราณการเดนทางคมนาคมไมสะดวก

เชนในปจจบน ถาภมลาเนาของผเรยนอยหางไกล การจะนาขนตงเดนทางผานทางทรกนดารนน

เปนเรองไมสะดวก หากศษยราลกถงครผลวงลบไปแลว กใหตงมนในคณความด ทาบญกรวดนา

อทศสวนกศลไปใหตามแบบอยางพทธศาสนกชนปกต เมอจะปลดขนตงลกศษยเตรยมภาชนะใส

นามะขามสมปอย เสอผา อาหาร ของอปโภค บรโภค อาจมเงนทองของมคาอนๆดวยกไดแลวแต

กาลงศรทธามาทาการดาหวคร คอขอขมาลาโทษครผสอนทอาจไดกระทาลวงเกนใดๆ ไป และเปน

การแสดงกตเวทตาคณตอครผสอนดวย ครรบนามะขามสมปอยและสงของทงหลายแลว ใชมอแตะ

นามะขามสมปอยนนลบศรษะและประพรมแกศษย แลวมดมอดวยเสนฝายใหพรแกลกศษย พธดา

หวครนลกศษยจะกลบมาทาใหครผสอนทกปในชวงเทศกาลตรษสงกรานตหรอปใหมเมอง เมอจบ

พธน ผรบการถายทอดวชาเชงสามารถถายทอดวชาความรแกผอนตอไปได

พอครดวงเลาวา สมยททานเรยนเชงกบปตายอกจนสาเรจแลวนน ปตายอกจะทาการ

ทดสอบผเรยนโดยการขดพนดนเปนวงกลมใหผเรยนเขาไปอยในวงนน แลวใช กง (หนงสะตก)

ยงลกระสนดนใส ซงผเรยนจะตองปอง ปด หลบ หลก กระสนทครยงมาใหไดจงจะถอวาสาเรจ

แลวจงทาการปลดขนตงและดาหวเปนลาดบสดทาย

71

ภาพท 15 ผวจยปลดขนตง ดาหวพอครดวง

วฒนธรรมเชงในบานตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ในปจจบนเสอมคลายไป

จากสมยอดตอยางมาก ถงแมวาพอครดวง จนสมา จะพยายามถายทอดวฒนธรรมเชงนแกสมาชก

ในครอบครวรวมถงลกศษยจากพนทอนๆ มาโดยตลอด แตกยงไมสามารถกระตนใหชมชนเกด

ความรสกตระหนกถงคณคาของวฒนธรรมของทองถนน รวมถงการอนรกษและรอฟน

กระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ทสมาชกในชมชนยงไม

เลงเหนความสาคญ

บทท 5

สรปและอภปรายผลการวจย

การอนรกษและรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน) : กรณศกษา อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ผวจยไดสรปผลการศกษา อภปรายผล

การศกษา พรอมทงขอเสนอแนะเพอการนาไปใชในการศกษาวจยครงตอไป โดยมลาดบการนาเสนอ

ดงตอไปน

สรปผลการศกษา

จากวตถประสงคหลกของการวจยทระบไวในบทท 1 จานวน 3 ขอ คอ

1. ศกษาคณคาของวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ในฐานะทเปน

ทรพยากรวฒนธรรมของทองถนภาคเหนอตอนบน

2. ศกษาคนควา เกบรวบรวมและบนทกองคความรและรปแบบของศลปะการตอส

ลานนา(เชงไทยวน)ในพนทบานตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหมทมอยในขณะนโดยละเอยด

เพออนรกษภมปญญาทองถนชนดน ไวใหกบคนรนหลง

3. จดทาขอเสนอแนะแนวทางการถายทอดและเผยแพรวฒนธรรมดานศลปะการตอส

ลานนา (เชงไทยวน) ทเหมาะสม

สามารถสรปผลการศกษาไดตามวตถประสงคของการศกษา ดงน

1. คณคาของวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ในการศกษาคณคา

ของวฒนธรรมเชงในอดตและปจจบนนน ผวจยไดศกษาเพอประเมนคณคาของวฒนธรรมเชงทง

จากเอกสาร งานวจยทเกยวของ รวมถงการสมภาษณเกบขอมล พบวาในอดตนนวฒนธรรมเชง

มบทบาทสาคญยงในการดารงชวตของชาวลานนา เพราะเชงถกใชทงในยามทบานเมองสงบสข

และในยามทบานเมองเกดศกสงคราม อยางไรกดหลกฐานทเปนลายลกษณอกษรทางประวตศาสตร

และเอกสารโบราณลานนาเกยวกบบทบาทของเชงในอดตนนมอยนอยมาก ผวจยศกษาพบหลกฐาน

ทกลาวถงเชงในดานการตอสทเปนรปธรรมไวชดเจน ในเอกสารเพยง 4 เรอง คอ

ในตานานพนเมองเชยงใหม ไดกลาวถงสงครามระหวางเชยงใหมกบสโขทยตรงกบรช

สมยพระยาสามฝงแกนแหงเชยงใหมและพระยาไสลอไทแหงสโขทย

72

73

แลวใหคนถอหนงสอเขาไปในเชยงใหมวา “สจกหอพอทาวยกมกามผพกนเมอง

เชยงใหมคเปนดแล ผบหอ ตจกรบเอาชะแล” คอ บอกวาใหยกเมองเชยงใหมใหแกพอทาวย

กมกามหากไมยอมตามนนกจะรบ ทางเชยงใหมไมยอมรบและทาวา “…แมนสจกรบจกพราบ

ดาบตคมาเทอะ ชาวใตวา คนพราบกน ผใดฟนถกคอ ทอแพ ชาวเชยงใหมวา ผใดฟนถก

กอนคทอแพแล…” (มการ “ทาดวล” ใหสงทหารดาบฝมอดออกไปรบกน ชาวใตเสนอวาผใดฟน

คออกฝายหนงได ถอวาฝายนนชนะ แตเชยงใหมวา ผใดทฟนฝายตรงขามไดกอน ถอวาฝาย

นนชนะ ซงกตกลงกนขอเสนอของเชยงใหม) ทพชาวใตของพระยาไสลอไทสงทหารผหนงท

เกงกลาในเชงดาบออกมา ทางเชยงใหมกให “หานยอดใจเพก” (ทหารผมยอดหวใจแกรง

เหมอนเพกหนาทง อนเปนเครองรางและวตถทแกรง มใชแกรงเหมอนเพชร เพราะชวงนน

เพชรยงไมเปนทนยม) ซงเกงกาจในเชงดาบเปนตวแทนทงสองฝายถอเขนกบดาบไปยงสนาม

รบท “เชยงขวาง” ในการตอสนน ทงสองฝายตางเสยเขนทใชปองกนคมอาวธไปฝายละค และ

ครงนน หานยอดใจเพก “ฟนถกหวแมเทาของทหารชาวใต กถอวาทหารเชยงใหมชนะ”

ในลลตพายพ พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวรชกาลท 6

เมอครงดารงพระอสรยยศเปนสมเดจพระยพราช ไดเสดจประพาสหวเมองฝายเหนอครงแรก

เมอ พ.ศ.2447 กลาวถงเชงไววา

อนงในกาละน ตามธรรมเนยมแฮ

มลกกยกายา ตอยเปง

ดนตรปกลองทา เพลงจะโจงฮา

ตวดทอดสอดหมดเทง ถกหนาฮาครน

ในหนงสอเรอง ผ ของชาวลานนาไทโบราน ซงนายแกวมงคล ชยสรยนต ไดเรยบเรยง

ขนตงแต พ.ศ.2467 - 2485 ไดกลาวถงเชงไววา

นกมวยถกเรยกขานชอเขามาถวายบงคมทหนาคานหามทละค เรมแตเดกไปหา

ผไหย ไหนงคกเขาเคยงกนบงคม 3 ลา แลวตางลกขนเดนถอยหางออกไปจากกนราว 2 วา

ครมวยซงนาคชกเขามาบงคมนน ราเพลงมวยไหดกอน เพลงทรานนเรยกวา “ไมเปนไมตาย”

ชอ เสอลากหาง 1 ยางสามขม 1 จมหนาคอน 1 ราหลอกลอกน จบเพลงแลวถวายบงคม 3 คาบ

และเลยหยเปนผกากบนกมวยทตอยกนตอไป

นกมวยเรมราทา “ลกกย” เขา “ตลกกย” ชกกนไปจนกวาฝายไดฝายหนงจะยอมแพ

ลกสนะการตลกกย-ชกมวย ไนลานนาไทยโบรานนนผดกบปจจบนนหลายหยาง คอ

1. มวย หรอ กาหมด ซงเรยกวา “ลกกย” ไมคาดดาย ไหชกตอยกนตามธมชาตของ

กาหมด

2. นอกจากชกตอยกนดวยกาหมด อนญาตไหไชเขากะทงกะแทกชวยกาหมดได

3. หามไชขอสอกถอง หรอไชเทาเตะ

74

4. กาหนดไหชกตอยและกะแทกไดเฉพาะทสวน “สสะ” คอ ดวงหนา นบแต

ลกคางขนไป

5. บรเวนรางกายสวนอน หามไมไหชกตอยหรอกะทงกะแทกเปนอนขาด

6. เวลาลม หามไมไหอกฝายซา แตไหถอยออกไปนงอยหางๆราว 1 วา ถาฝายลม

ยอมแพหรอลกขนไดและไมยอมแพ อกฝายกลกยนขนและเปนฝายคอยรบ ฝายทลมตองเปน

ฝายรกกอน

ดวยเหตทมบญญตการชกตอยดงวาน คตอยมวย “ตลกกย” ตองราทาทาหลอก ลอ

และข เพอลวงไหอกฝายหลงกลแลวกระโดดเขา “คลก” ชกตอยตามดวงหนาหรอเหนยวสสะ

ไหกมลงแลวไชเขาเดาะหรอกะทง เรยกวา “เขาเนยนไน” คอ “วงไน” ลางคชกกนถงแพชนะ

ไดรวดเรว ลางคกนาน บางคนลมลงแลวคบาเขาแกไขกลบลกขนและรกคตอสจนชนะกม

เมอตลกกยเสดแลว หวหมน หวพน ราหอกดาบบชาอกค 1 แลวจดขบวนเชนผเขาคม

เชง ทบนทกดวยอกษรธรรมลานนาในพบสา พบทอาเภอวงเหนอ จงหวดลาปาง

ในพบสาฉบบน ใหรายละเอยดของลาดบขนตอนการเรยนการสอนเชง พธกรรม คาถาอาคม คต

ความเชอตางๆ ทเกยวกบเชง และมการเขยนแผนผงขมเชงไวดวย

ปจจบนวถการดารงชพของผคนในสงคมลานนาเปลยนไปจากเดม ดวยลกษณะของ

ศลปะการตอสลานนาซงมยทธลลาทออนชอยผสานอยนนจงคอยๆแปรสภาพๆไปเปน

ศลปะการแสดงเพยงอยางเดยวซงในทสดกกลายเปนหนงในสนคาวฒนธรรมมากขน โดยเฉพาะ

ศลปะการตอสของชาวไทยวนทในปจจบนแทบไมเหลอลกษณะของศลปะการตอสอยเลย เชงไทย

วนกลายสภาพเปนการฟอนรา ทเนนเฉพาะความสวยงาม และเมอการฟอนดาบ ฟอนเชงถกบรรจ

เปนวชาหนงในหลกสตรการเรยนการสอนของวทยาลยนาฏศลป เชยงใหม เมอราว พ.ศ.2520 เปนตน

ยงทาใหคนสวนใหญในปจจบนเขาใจวาเชงมวย เชงดาบ เชงหอกของลานนาเปนเพยงการฟอน

การราทใชอวดความงามทางนาฏยศลปเทานน ซงสามารถหาชมไดตามรานอาหารหรองานแสดง

ทางวฒนธรรมทวๆ ไป สาหรบผสนใจศกษาเชงในวฒนธรรมลานนาทมอยในปจจบนนนสามารถ

แบงออกเปนกลมใหญๆ ได 2 กลม คอ กลมทอนรกษเชงในรปแบบของศลปะการแสดงเปนหลก

และกลมผอนรกษเชงในรปแบบของศลปะการตอสปองกนตวเปนหลก

กลมทอนรกษเชงในรปแบบของศลปะการแสดงเปนหลก กลมผศกษาเชงกลมน

ในปจจบนจงเนนทความสวยงามสาหรบนาไปเพอแสดงในโอกาสตางๆหรอมงเนนการเรยน

เพอเปนการแสดงเพอการพานชเปนสวนใหญ ซงบคคลทจดอยในกลมนมอยเปนจานวนมาก เพราะ

มการเรยนการสอนการแสดงฟอนเชงตามโรงเรยนและสถานการศกษาสาหรบออกแสดงตาม

โอกาสตางๆ โดยทวไปในจงหวดของภาคเหนอ

75

กลมผอนรกษในรปแบบของศลปะการตอสปองกนตวเปนหลก กลมนมอยนอยมากเมอเทยบกบกลมแรก ปจจบนผศกษาพบวาในจงหวดเชยงใหมมการรวมตวกนของกลมผศกษา

เชงในมตของศลปะการตอสปองกนตวเปนหลกอย 3 กลม คอ กลมชมรมคนรกดาบเชยงใหม ชมรมสบสายลายเชง และสานกดาบอารยเมตต หรภญชย ซงสมาชกทสงกดทง 3 กลม สวนใหญมภมลาเนาอยในจงหวดทางภาคเหนอ

ในกรณสถานการณวฒนธรรมเชงของบานตอเรอ ถงแมจะมครเชงหลงเหลออย แตผคนในชมชนกไมไดใหความสนใจ โรงเรยนบางโรงเรยนในอาเภอแมแจม มการเชญครสอนฟอนเชง ฟอนดาบ จากวทยาลยนาฏศลปเชยงใหมมาสอนเยาวชนในพนท เพราะบางสวนไมทราบ

วาในพนทบานตอเรอกมครเชงเหลออย บางสวนถงแมจะทราบวามครเชงในชมชนเหลออยกมองวาลายเชงในพนทไมสวยงามไดมาตรฐานเทากบของในเมองเชยงใหม แตทงหมดทกลาวมา กชใหเหนวาในปจจบนมงเนนใหความสาคญของเชงแตเพยงบทบาทหนาทในการแสดงแตเพยง

อยางเดยวเชนเดยวกบสถานการณวฒนธรรมเชงในพนทอนๆของลานนา และถงแมวาคณคาบางประการของวฒนธรรมเชงทเคยมมาแตอดตจะถกลดทอนหรอเสอมคลายไปบาง เชน คณคาดานจตใจซงในอดตผทไดรบการถายทอดวฒนธรรมเชงจะมความเชอ

เรองผคร และคาถาอาคมทเกยวกบเชงเปนสงยดเหนยวจตใจใหเกดความกลา แตปจจบนคณคาดานนถกลดทอนลงไปพรอมๆกบจานวนผทสนใจในวฒนธรรมเชง ในขณะทคณคาหลายอยางยงถกเกบรกษาไว เชน คณคาดานสขภาพรางกายทถงแมจะไมไดใชเชงในการตอสหรอศกสงคราม

แตกยงสามารถใชเชงในการแลรกษาสขภาพรางกายได อกทงยงมคณคาดานอนๆเพมเตมขนมา ตามกาลเวลาทเปลยนแปลงไปดวย เชนคณคาดานประวตศาสตรทวฒนธรรมเปนอกหนงบนทกประวตศาสตรการตอสของลานนาและคณคาดานการพาณชยทแตเดมครผสอนไดคาตอบแทน

ในการตงขนตงขอเรยนเชงจากศษย แตปจจบนวฒนธรรมเชงในมตของการแสดงกบสามารถ ใหคณคาดานการพาณชยนซงไมมในสมยอดต ฯลฯ เปนตน โดยสามารถจาแนกคณคาของวฒนธรรมเชงไดดงน

1.1 คณคาดานจตใจ วฒนธรรมเชงมปฏสมพนธอยางแนบแนนกบความเชอเรองผซงเปนลทธความเชอดงเดมของผคนในดนแดนลานนาและปรชญาทางพระพทธศาสนา ผเรยน เชงไมเพยงยดมนในองคความรทเปนสาระสาคญของเชงแลว ทกขนตอนในการถายทอดวฒนธรรม

เชงลวนแตเกยวของกบความเชอความศรทธาทางลทธศาสนาทงสน ไมวาจะเปนพธตงขนตง ปลดขนตง ซงจะมคาถาอาคม โองการเชญครเครองบชาตางๆตามลทธความเชอเรองผสอดแทรกอยทกขนตอน

1.2 คณคาดานสขภาพรางกาย ดงไดกลาวแลววาเชงเปนวฒนธรรมดานศลปะ การตอสปองกนตว เพราะฉะนนเชงจงเกยวของกบเรองของรางกายโดยตรง ผไดรบการถายทอดเชงในสมยโบราณนนหากทบทวนฝกฝนอยเสมอ จะสรางความคลองแคลว ยดหยนใหกบรางกาย

ฝกสายตาใหรวดเรว และบรหารลมหายใจใหไมเหนอยงายเพอพรอมปองกนตวเองจากสถานการณ

76

คบขนทอนตรายอยเสมอ ทงในการเดนทางคาขาย สญจรในปาทโจรผรายและสตวราย รวมถงใชในยามศกสงคราม ในปจจบนทไมมศกสงคราม และอนตรายในการเดนทางอยางสมยอดต เชงจะ

ชวยเสรมสรางสขภาพกายใหแกผฝกฝนอยตลอดเวลา รวมถงใชปองกนตวจากเหตรายตางๆ ดวย 1.3 คณคาดานสงคมวฒนธรรมเชงมบทบาทรบใชสงคมลานนาในอดตอยางมาก

เกอบทกพธกรรมของบานเมอง และชมชนลวนมเชงเขาไปเกยวของทงสน ดงเชนในหนงสอเรอง

“ผของชาวลานไทโบราณ” ทยกตวอยางในตอนตนแลว ไดกลาวถงบทบาทของเชงตอสงคม

ในหลายพธกรรมอยางชดเจน โดยเฉพาะในยามมภยจากโจรผรายหรอศกสงคราม ชายชาวลานนา

ตองเปนเชงสาหรบตอสปกปองบานเมองหรอขยายอานาจรฐในสงคมยคจารต วฒนธรรมเชงจงให

ความสาคญยงกบครอาจารย การนบถออาวโสในสายวชา อกทงเชงในลานนาแตอดตนยมถายทอด

กนในครอบครว หรอชมชนของตน เชงจงถอเปนวฒนธรรมทเชอมปฏสมพนธของคนในสงคม

และเชงยงเปนเครองมอในการถายทอดคานยมตางๆ ของสงคมถายทอดความคด ความเชอ

จรยธรรม จารต ประเพณ และปรชญาในการดาเนนชวตระหวางผถายทอดและผรบการถายทอด

วฒนธรรมเชงอยางแนบเนยน อกทงเชงยงบงบอกถงอตลกษณทางวฒนธรรมของสงคมลานนา

ทชดเจนอกดวย ชาวลานนามนสยโอบออมอาร รกศลปะและความสงบ ซงลกษณะนสยดงกลาว

ถายทอดออกมาชดเจนผานศลปะการฟอนเชง ซงยากทจะแยกระหวางศลปแหงความงามและ

ศาสตรแหงการตอสออกจากกนได

1.4 คณคาดานประวตศาสตร เชงบอกเลาเรองราวในประวตศาสตรทงสวนของ

ประวตศาสตรโดยรวมของลานนารวมถงประวตศาสตรในทองถนตางๆ และประวตศาสตรทองถน

ของบานตอเรออกดวย

1.5 คณคาดานสนทรยศลปการถายทอดเชงแตโบราณนน ชาวลานนาไมเพยงแต

ใหผรบการถายทอดจดจาวธการตอสแตเพยงอยางเดยว แตครโบราณไดคดคนวธการรก รบ หลบ

หลก หลอกลอ ในการตอสแลวมาประดษฐทวงทาตางๆใชใหงายตอการจดจาและฝกฝน พฒนาจน

เปนลลาในการ “ฟอนเชง” และตงชอเรยกทวงทาลลาเหลานนวา “แมลายเชง” หรอ “แมลายฟอน

เชง” ซงชอแมลายเหลานนมทงเรยกตามลกษณะการเคลอนไหวของอวยวะในทวงทาตางๆ มทง

จนตนาการเทยบเคยงกบธรรมชาตทอยรอบตว ไมวาจะเปนภเขา ตนไม สายนา บานเรอน สตว

ตางๆ รวมถง เทพเทวดาตามความเชอในลทธศาสนาดวย มารอยเรยงเปนชอแมลายเชง ซงมทงท

ไมสมผสคลองจองกนและทงทสมผสคลองจองกน

1.6 คณคาดานการพาณชย คอ คณคาดานการพาณชยในอดต คอคายกครตอนท

ผเรยนมาตงขนตงขอเรยนเชง ซงแตละสายวชาจะกาหนดจานวนเงนแตกตางกนไป ในสายเชงของ

พอครดวงกาหนดใหใสเงนลงในขนจานวน 12 บาท ซงคาเงนจานวนนในสมยกอนถอวามราคาสง

77

สวนในปจจบนคณคาดานการพาณชยเปนผลพลอยไดจากความงามทางสนทรยศลป กลาวคอ

กระบวนการรายรา หรอศลปะการฟอนเชงทงดงามออนชอย และแสดงออกถงเอกลกษณทางศลปะ

พนเมองลานนาอยางสงยงนสงผลใหผทศกษาศลปะการตอสลานนาไมเพยงจะนาองคความรไปใช

ในการตอสปองกนตวแลวยงสามารถนาการฟอนเชงไปเปนอาชพไดอกดวย เพราะการฟอนเชง

ถอเปนการแสดงทางวฒนธรรมทไดรบความนยมอยางมาก สามารถพบเหนไดตามงานประเพณ

ตางๆของภาคเหนอ รวมถงผประกอบการประเภทธรกจรานอาหารพนเมอง หรอทเรยกวา ธรกจ

ขนโตกของลานนามกจะนาการฟอนเชงไปแสดงดวย ไมเพยงแตการฟอนเชงในรปแบบของ

การฟอนเชงมอเปลา ฟอนหอก ฟอนดาบธรรมดาๆ หรอฟอนดาบไฟเทานนการฟอนเชงยงสามารถ

บรณาการไปใชกบเครองดนตรพนเมองประเภทกลองลานนาชนดตางๆ เชน กลองสะบดชย กลอง

ชยยะมงคลไดอกดวย ซงกลองดงกลาวลวนแตมการฟอนเชงกอนการบรรเลงกลองทกครง

2. สาหรบการศกษาคนควา เกบรวบรวมและบนทกองคความรและรปแบบของ

ศลปะการตอสลานนา(เชงไทยวน)ในพนทบานตอเรอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม พบวา

บานตอเรอเปนหมบานเลกๆตงอยหางจากทวาการอาเภอแมแจมขนไปทางทศเหนอ

ประมาณ 2 กโลเมตร ในพนท หมท 2 ตาบลชางเคง อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม มลกษณะทาง

ภมประเทศแบบเนนเขาสลบกบทราบเลกๆ มลานาสายหลกคอลานาแมอวม (ลานาสาขาของแมนา

แมแจม) ไหลผาน ไมมขอมลการตงหมบานทชดเจน แตปรากฏ วดราง ปาชาเกา ลาเหมองเกา

(คลองสงนาขนาดเลกทขดขนเพอใชในการเกษตร) และวดตอเรอทยงคงสภาพความเปนวดอย

จนกระทงปจจบน (เพยงแหงเดยว) รวมถงยงหลงเหลอภมปญญาทองถนหลายแขนง ในอดต

บานตอเรอรวมถงหมบานอนๆในอาเภอแมแจมถอเปนพนททหางไกลความเจรญมาก การเดน

ตดตอทางเขาออกในพนยากลาบาก สาธารณปโภคททนสมยตางๆ จากเมองเชยงใหมขยายตวเขามา

ไดชา ผคนสมยกอนทงชายหญงจงมวชาความรหลากหลายเพอการดารงชพใหอยไดทามกลาง

ความทรกนดาร สงคมบานตอเรอเปนสงคมชนบท ชาวบานสวนใหญเปนเกษตรกร ไมคอย

ใหความสาคญกบการศกษาในสถานศกษาเทาใดนก เกอบทกครอบครวมงเนนการทามาหาเลยงชพ

ดวยการทาการเกษตร ประชากรสวนใหญทงชาวไทยวน ชาวปกาเกอญอ และชาวลวะ นบถอ

ศาสนาพทธ รองลงไปคอนบถอผตามความเชอประจาชาตพนธของตน โดยมวดประจาชมชน 1 วด

คอ วดตอเรอ ซงเปนวดโบราณมมาตงแตเรมตงชมชน ไมทราบประวตการกอตงทแนชด ปจจบน

กาลงทาการบรณปฏสงขรณอย วดตอเรอนเปนเสมอนศนยกลางของบานตอเรอ ชาวบานทกชาต

พนธในบานตอเรอจะประกอบกจกรรมทางศาสนารวมกนทวดแหงนโดยไมแบงแยก

ในอดตวฒนธรรมเชงแบบชาวไทยวนทหมบาตอเรอนแหงน มคนเรยนอยมาก

อาจกลาวไดวาผชายทเกดตงแตกอน พ.ศ. 2477 เกอบทกคนไดเรยนเชงทงสน เพราะเปนสงจาเปน

78

ในการดารงชวตและคานยมของสงคมในสมยนน การถายทอดแบบตวตอตวจากรนสรน แตมาเรม

เสอมความนยมลงไปเมอ ป พ.ศ.2477 เพราะเกดเหตการณความไมสงบในอาเภอแมแจม

ซงนายอาเภอแมแจมในขณะนนถกฆาตกรรม ทาใหผเรยนเชงถกเพงเลงจากทางราชการ ทยงฝกกน

อยในขณะนนกตองแอบเรยน และหลงจากเหตการณนผานไปความเจรญใหมๆจากภายนอกกเรม

ทยอยเขาสสงคมอาเภอแมแจมและบานตอเรอ วฒนธรรมหลายอยางของทนกเรมเสอมสลายลง

ปจจบนทหมบานตอเรอมวฒนธรรมเชงแบบชาวไทยวนหลงเหลออยโดยมพอครดวง

จนสมา อาย 83 ป เปนครเชงไทยวนคนสดทายของบานตอเรอ โดยตลอดระยะเวลาทผานมา

พอครดวง ไดถายทอดวฒนธรรมเชง แกบคลในครอบครว คอ หลานชายและหลานสาว รวมถง

ลกศษยทมาขอรบการถายทอดจากพนทอนๆ นบรวมกนไดราวๆ 15 คน ซงรปแบบในการถายทอด

ของพอครดวง มขนตอนตามขนบลานนาตงแตการตงขนตงขอเรยนเชง แลวเรมถายทอดโดยม

รปแบบการเรยนการสอนแบบตวตอตว มแบบฝกหดพนฐานใหรจกการกาวเดน การฟอนเชงตางๆ

จนถงการสมมตสถานการณการตอสใหผเรยนไดเรยนรเพอแกไขปญหาในสถานการณตางๆ

เรอยไปจนกระทงพอครเหนสมควรวาเรยนรและฝกปฏบตไดครบถวนเปนทนาพอใจแลว

(ระยะเวลาในการเรยนขนอยกบไหวพรบปฏภาณของผเรยนดวยวาจะเรยนรจดจาและปฏบตไดเรว

หรอชา) จากนนพอครกจะทาพธปลดขนตงให ถอวาเรยนเชงจบสามารถถายทอดใหผอนตอไปได

อภปรายผล

จากขอมลทรวบรวมไดในการศกษาครงน พบวามประเดนทนาสนใจในดาน

การจดการทรพยากรวฒนธรรมอยหลายประเดน ดงตอไปน

1. องคประกอบของทรพยากรวฒนธรรม ศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) เปน

ทรพยากรวฒนธรรมทมลกษณะเปนทงทรพยากรวฒนธรรมทจบตองได (Tangible culture) และ

จบตองไมได (Intangible culture) ซงคนในชมชนสรางขนเพอตอบสนองความตองการในดาน

ตางๆ ในแตละยคสมย มสวนทเปนทรพยากรวฒนธรรมทจบตองไดของศลปะการตอสลานนา

(เชงไทยวน) ไดแก แมลายฟอนเชง เชงมวย เชงดาบ เชงมด เชงหอก แมปอด(ไมเปนไมตาย)

เชงมวยและอาวธตางๆ สาหรบทรพยากรวฒนธรรมทจบตองไมได ซงประกอบดวย ประเพณ

มขปาฐะ ศลปะการแสดง คตความเชอ (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 25) นน ในกรณของศลปะการตอส

ลานนา (เชงไทยวน) มความเปนทรพยากรวฒนธรรมทจบตองไมได ไดแก คตความเชอเกยวกบผ

ครเชงททาหนาทปกปกรกษาผเรยนเชง ความเชอเรองคาถาอาคมคงกระพน แคลวคลาดตางๆ

ทถกสอดแทรกระหวางรบการถายทอดวฒนธรรมเชง รวมถงระบบการเคารพผอาวโสในการเรยน

เชงและจารตการเลยงผครหรอไหวครประจาป ซงทงสองสวนน เกยวของสมพนธกนอยาง

79

แนบแนน หากขาดสวนใดสวนหนงไปความเขมแขงทงกายและจต ความมสตเชอมนในวชาความร

ความออนนอมถอมตน ความเคารพนบนอบในวชา ครผสอน และศษยรวมสานก ความไมเยอหยง

ทะนงตน ตลอดจนความโอบออมอารยทตองมใหแมกบผทเปนคตอสกตาม กจะขาดหายไป

ซงผรบการถายทอดวฒนธรรมเชงทกคนลวนไดรบการปลกฝงสงดงามเหลานผานลกษณะสาคญ

ทางวฒนธรรมทงสองประการ

2. กระบวนการถายทอดวฒนธรรม แนวคดกระบวนการถายทอดวฒนธรรม เรมตน

มาจากความเชอทวา มนษยมการเรยนรตลอดเวลา มนษยมความสามารถดานสตปญญา มความรสก

นกคดซงชวยใหมนษยสามารถสรางความสมพนธกบสงแวดลอมไดมากทสด และยงชวยใหมนษย

สามารถถายทอดคานยมของตนเองจากรนหนงไปสอกรนหนงได เกดเปนกระบวนการปฏสมพนธ

ระหวางบคคลกบสงแวดลอม ซงเรยกวาการเรยนร (Learning) ขน วกร ตณฑวฑโฒ (2536) กลาววา

การเรยนรอาจจาแนกออกไดเปน 2 ประเภท คอ การเรยนรทไมมรปแบบและการเรยนรทมรปแบบ

จากแนวคดดงกลาวขางตน จะเหนไดวา ศลปะการตอสลานนา (เชงไทยวน) ทบาน

ตอเรอเปนกระบวนการถายทอดแบบตวตอตวจากรนสรน ดงจะเหนไดจากประวตของพอครดวง

ทพอครดวงเรยนเชงแบบตวตอตวกบพอครสลาหมองสาน และพอครปตายอก เปนแบบตวตอตว

ไมมตาราเรยน โดยครผสอนจะใชวธลงมอปฏบตใหลกศษยดเปนตวอยางกอนแลวจงฝกปฏบต

ตามไปทละขนตอน ตงแตการยางขมเชง การตบมะผาบ การฟอนเชงมอ เชงดาบ เชงหอก เรอยไป

จนถงขนถายทอดแมปอด (ไมเปนไมตาย) ซงครจะสมมตสถานการณการตอสขนใหลกศษยลอง

ประมวลองคความรทเรยนไปทงหมดมาแกไขเอาตวรอด ทาแบบนทบทวนสลบสบเปลยนซาไป

ซามา เปนกระบวนการเรยนการสอนทตองใหความอดทนอยางมาก ทงรางกายและจตใจของคร

และศษย ซงครจะสงเกตพฤตกรรม ความสามารถในการจดจาและพลกแพลง ของลกศษยแตละคน

จนกวาจะเปนทนาพอใจของครผสอน ซงเมอพอครดวง จนสมา ถายทอดวฒนธรรมเชงใหแกผวจย

ทานกใชวธการสอนแบบเดยวกนกบทถานไดรบการถายทอดมาน สาหรบการถายทอดจากรนของ

พอครดวง สศษยรนใหมในปจจบน ดวยความทความไมใหความสนใจกบวฒนธรรมเชงของคนรน

ใหมในสงคมทาใหกลมคนทรบการถายทอดขาดชวง ซงพอครอยากมลกศษยมารบการถายทอด

แตในรนลกของพอครเองไมมใครสนใจเลย พอครจงใชวธบงคบสอนในรนหลานเปนลาดบแรก

กอนจะถายทอดใหแกผสนใจทไมใชสมาชกในครอบครว ปรากฏการณนสะทอนใหเหนถง

ประเดนลกษณะการถายทอดวฒนธรรมในสงคมไทย ทนยมรกษาองคความรไวในตระกล รวมทง

ประเดนปญหาเรองการไมมผรบถายทอดในปจจบน ซงจะมผลทาใหภมปญญาหลายอยางทคนรน

ใหมในสงคมเหนวาไมมประโยชนแลวจะคอยๆ สญหายไปในทสด ดงตวอยางงานวจยของ

รชพล ปจพบลย (2537) ไดทาการวจยเรอง กระบวนการถายทอดวฒนธรรมการทอผาของชาวไทย

80

ทรงดา เพอศกษาประวตความเปนมาของกลมชน กระบวนการถายทอดการทอผาและวฒนธรรม

ทเกยวของกบกระบวนการถายทอดการทอผาของชาวไทยทรงดา ในเขตอาเภอเขายอย จงหวด

เพชรบร พบวา ชาวไทยทรงดา มกระบวนการถายทอดการทอผาสบตอกนมาตงแตอดตจนถง

ปจจบน ในกระบวนการสอนการทอผา ไดมการพดคยแลกเปลยนกนระหวางผถายทอดและผรบ

การถายทอด ทาใหผใหสามารถสอดแทรกความรดานตาง ๆ ทเปนประโยชนตอการดารงชพไดอก

ดานหนง ผเกยวของในกระบวนการถายทอด ไดแก พอ แม และญาตพนองทมความรเปนผให

การถายทอดตอบตรหลานทยงไมไดรบการเรยนรใหไดรบการเรยนรตามขนตอน จนสามารถ

ปฏบตเองได

4. การเสอมถอยและการรอฟนวฒนธรรมเชงไทยวน วฒนธรรมเชงไทยวนทพบ

ในชมชนบานตอเรอน ถงแมจะยงมครทสามารถรกษาองคความรและกระบวนถายทอดไวได

ทวาบทบาทความสาคญของเชงทชมชนรบรนนยอมเปลยนแปลงไป ตามกระแสโลกาภวตน

ทเขามาเปลยนแปลงวถชวตของผคนในชมชน ดารงฐานด (2551) ไดกลาววาสงคมและวฒนธรรม

ไมไดหยดนงแตเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาและเกยวพนกบปจจยภายในและภายนอกทเขามา

กระทบ ดงนนวฒนธรรมอาจเหมาะสมกบแคยคสมยหนงแตอาจไมสอดคลองกบการดาเนนชวต

ของคนในอกยคหนงกได สถานการณวฒนธรรมเชงทบานตอเรอกไดรบผลกระทบจากสภาพสงคม

ทเปลยนแปลงไป ทงปจจยภายในทวถชวตของชาวบานตอเรอททาเกษตรกรรมอยางเดยวไมได

คาววตางมาตางแบบสมยอดตอกแลว สตวราย โจรผรายทเคยมชกชมในสมยกอนกหายไป

การสบทอดวฒนธรรมเชงของคนในชมชนกไมใชสงจาเปนอกตอไป ในขณะทปจจยภายนอก

ทแพรความเจรญทางดานสาธารณปโภคตาง ๆ ของชมชน การศกษาสมยใหม ฯลฯ ทาใหวถชวต

ของชาวบานตอเรอทเคยดารงชพดวยภมปญญาทสงสมถายทอดจากรนสรนเปลยนแปลงไปดวย

วชาการดารงชวตแบบพนบานทเคยจาเปนอยางมากหลายอยางเรมสญหายไป รวมถงวฒนธรรมเชง

ดวย เพราะชาวบานตอเรอตองปรบเปลยนการดารงชวตไปตามกาลเวลาทเปลยนแปลงไป

ทาใหวฒนธรรมเชงซงเปนหนงอตลกษณทสาคญของบานตอเรอถกทอดทง จากเดมในอดต

ทลกศษยพยายามเสาะหาครเพอขอรบการถายทอดองคความร ปจจบนครอยากถายทอดแตไมม

ลกศษยมาขอเรยน

ดงนนการทจะสามารถอนรกษและรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะ

การตอสลานา (เชงไทยวน) นไดนน จะตองอาศยกระบวนการจดการความรเขามาประมวลองค

ความรแขนงดงกลาวเสยกอน ดงรศม ชทรงเดช และคณะ (2552) ไดกลาวไววา การจดการความร

ซงใชวธการคนควาวจยดวยตนเอง หรอประมวลและสงเคราะหจากผอน จากนนจงนาความร

ทไดมาเผยแพรใหเปนทเขาใจแกสาธารณะในรปแบบหนงสอ สารคด ภาพยนตร นทรรศการ

81

หนงสอนาชม หนงสอทองเทยว การจดแสดงภายในพพธภณฑ เปนตน ซงในกรณของวฒนธรรม

เชงทบานตอเรอน การจดการองคความรเรองเชงถอเปนกระบวนการสาคญลาดบแรกทตองกระทา

อยางเรงดวน เพราะบานตอเรอหลงเหลอทรพยากรบคคลทสามารถถายทอดวฒนธรรมเชงไทยวน

ไดเพยงคนเดยวเทานน ซงพอครชราภาพมากแลว เมอศกษาและจดการองคความรวฒนธรรมเชง

สาเรจแลว จงคอยคดหาวธการอนรกษและรอฟนเปนลาดบตอไป

ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะในการอนรกษและรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะ

การตอสลานนา (เชงไทยวน) กรณศกษา : อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ครงน ผวจยไดจาแนก

ขอเสนอแนะในดานตางๆ ได ดงน

ดานวถชวตวฒนธรรม เสนอใหศกษารวบรวมวถชวตวฒนธรรมทเกยวเนองกบ

วฒนธรรมเชงเพอเปนแหลงขอมลในการศกษาสบคน โดยเฉพาะอยางยงการจดการองคความร

เรองเชงไทยวนของชมชน ซงตองอาศยความรวมมอจากคนทกภาคสวนในชมชน เชน ผนาชมชน

คณะสงฆจากวดตอเรอ คณะครจากโรงเรยนตาง ๆ ในอาเภอแมแจม ทงนจาเปนตองเชญนกวชาการ

ผมความรดานวฒนธรรมจากภายนอกพนทเขามาใหคาแนะนาเพอใหไดแนวทางดานการอนรกษ

ทเหมาะสม เชน จากสานกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหมทผลตผลงานวจยและ

จดอบรมดานภมปญญาวฒนธรรมพนเมองอยโดยตลอด หรอจากชมรมคนรกดาบ เชยงใหม

สงกดโฮงเฮยนสบสานภมปญญาลานนา ทจดโครงการรกดาบสญจรขนทกป (ปจจบนจดมาแลว

3 ครง) เพออนรกษวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา (เชงของทกชาตพนธในลานนา) โดยเนน

การสารวจลงพนทหาครทมความรความสามารถดานวฒนธรรมเชงจงหวดตางๆของภาคเหนอ

และไปขอรบการถายทอดองคความรจากครเชงแตละทาน (เทาทผานมาสวนใหญพบวาเชงไทใหญ

และเชงไทลอ) แลวนาองคความรประมวลมาจากทตางๆสเยาวชนในภาคเหนออกทอดหนง

โดยอาศยวดประจาชมชนเปนศนยกลางประชาสมพนธโครงการและเปนสถานทจดโครงการ ฯลฯ

เปนตน ลาดบตอมาจงนาขอมลเกยวกบเชงทไดรบการรวมมอจากองคกร ชมรมตางๆ ในการบนทก

องคความร ในรปแบบตวอกษร ภาพนง วดทศน ออกเผยแพรในรปแบบของนทรรศการหรอ

พพธภณฑของอาเภอแมแจม จากนนจงหาแนวทางปลกฝงและสงเสรมใหคนในชมชนเหนคณคา

และมทศคตทดตอวฒนธรรมเชง โดยการใหความร และจดกจกรรมของวฒนธรรมเชง เชน แสดง

วฒนธรรมเชงในงานประเพณตางๆ จดอบรมวฒนธรรมใหกบครและนกเรยนในโรงเรยนตางๆ

ของอาเภอแมแจม อยางสมาเสมอ เพอเนนยาใหคนในชมชนเหนคณคาวฒนธรรมเชงกอน

จากนนคอยตอยอดกจกรรมดงกลาวสสงคมภายนอกเปนลาดบตอไป

82

ดานหนาท รวมมอกนสงเสรมใหคนในชมชนชวยกนรกษาหนาทของเชงทยงคง

หลงเหลออยในปจจบน โดยพยายามสบทอดเชงทเหลออยตามโอกาสทเคยปฏบต เชน การจด

ประกวดฟอนเชงนาหนาขบวนครวทานพธสาคญตางๆ การจดแขงขนประลองเชงแบบโบราณ

ในงานปอยหลวงประจาป จดกจกรรมออกกาลงกายดวยการฟอนเชงเพอสขภาพในโรงเรยน หรอ

กลมแมบาน กลมผสงอายของชมชนฯลฯ จะชวยทาใหคนในชมชนรสกวาวฒนธรรมเชงยงคง

มบทบาทและหนาทตอสงคม

ดานเอกลกษณและการถายทอด เสนอใหมการศกษาคนควาเพอทาการศกษารวบรวม

เอกลกษณดานมตในการตอสของเชงทยงรกษาไวไดในบานตอเรอ ในขณะทวฒนธรรมเชงในพนท

อนๆ ของลานนานนสญสลายไปเกอบหมดแลว เพอสงเสรมจดเดนทนาสนใจ ทงนตองอาศย

ความรวมมอจากคนในพนท ทงผนาชมชน วดและโรงเรยนรวมกบบคคลภายนอกชมชน เชน

องคกรทางวชาการ วฒนธรรม กลม ชมรมตางๆ ทดาเนนโครงการอนรกษวฒนธรรมดานตางๆ

ของลานนาทไดกลาวถงกอนหนานแลวใหเขามาชวยกนสนบสนนในเรองของการประมวล

องคความรเชงในชมชน และปรกษาหาแนวทางในการจดการการถายทอดวฒนธรรมเชงใหแก

สมาชกชมชนเปนการสรางคร เชงรนใหมตอไป ซงอาจเรมจากสมาชกในครอบครวของ

ครดวง จนสมา เปนแกนหลกในการถายทอดกอนเปนกลมแรก ลาดบตอมาคอนาองคความร

ทรวบรวมมาสกระบวนการจดทาแหลงเรยนรเรองราวเกยวกบเชงประจาชมชน เพอใหสมาชก

ในชมชนและบคคลภายนอกทมความสนใจเรองเชงของบานตอเรอสามารถมาศกษาหาความรได

พรอมๆ กบสงเสรมใหมการจดตงชมรมอนรกษลายเชงขน เพอเปดโอกาสใหสมาชกในชมชน

เยาวชนและนกเรยนทสนใจมารบการถายทอดองคความรจากกลมครเชงรนใหมทไดสรางขนไว

กอนหนาน จนสามารถปฏบตและพรอมจะถายทอดตอไปได อาจนาไปบรณาการกบการเรยน

การสอนในรายวชาภมปญญาทองถนในโรงเรยนตางๆ ของอาเภอแมแจม เพอใหการรบรถง

วฒนธรรมเชงแพรกระจายไปยงครและนกเรยนของอาเภอแมแจมอกทางหนง ซงกจกรรมทงหมดน

จาเปนจะตองทาใหเกดขนไดจรงเปนรปธรรมในชมชนกอน จากนนจงประชาสมพนธขอมลมรดก

วฒนธรรมเชงไทยวนของบานตอเรอนไปยงสถาบนการศกษาในระดบอดมศกษาทมสาขาวชา

ทเกยวของกบวฒนธรรมเชงใหเขามารบการถายทอดวฒนธรรมเชงในชมชน เชน สถาบน

การพลศกษา วทยาเขตเชยงใหม ซงมพนธกจโดยตรงเกยวกบการอนรกษและเผยแพรการละเลน

และกฬาไทย รวมถงสถาบนอนๆจะชวยใหเกดการประชาสมพนธสนกเรยนนกศกษาและผสนใจ

อยางกวางขวางขนและเปนการชวยอนรกษวฒนธรรมเชงไดอยางด

83

รายการอางอง

กนกวรรณ รกชาต. (2541). “แนวโนมการพฒนาหลกสตรทองถนการศกษานอกโรงเรยนสายอาชพ

จากภมปญญาชาวบานในศตวรรษท 21.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชา

การศกษานอกระบบโรงเรยน คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

กรรณการ สจกล. (2541). “วฒนธรรมไทย.” เอกสารคาสอนวชา 411178 คณะครศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

คกฤทธ ปราโมช, ม.ร.ว. (2537). “การศกษากบการสบทอดและเสรมสรางวฒนธรรม.” ใน การศกษากบ

การถายทอดวฒนธรรม: กรณศกษาหนงใหญวดขนอน, 12 - 20. กรงเทพมหานคร:

ศนยวฒนธรรมศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

จตชย จาปาหอม. (2552). “การจดการความรภมปญญาไทยดานไมมวยไทยโบราณ.” วทยานพนธ

ปรญญาดษฎบณฑต สาขามวยไทย วทยาลยมวยไทยศกษาและการแพทยแผนไทย

มหาวทยาลยราชภฏหมบานจอมบง.

จราพร ธวชวเชยร. (2527). “การศกษากบกระบวนการทางวฒนธรรม.” มตรคร. 26, 21 (พฤศจกายน):

13-16.

ตานานพนเมองเชยงใหม ฉบบเชยงใหม 700 ป. (2539). เชยงใหม: โดยคณะกรรมการศกษาและ

ปรวรรต (พมพในวาระสมโภชเชยงใหม 700 ป).

ทพวรรณ หลอสวรรณรตน. (2548). องคการแหงการเรยนร : จากแนวคดสการปฏบต. กรงเทพมหานคร:

แซทโฟร พรนตง.

ทรงพล นาคเอยม. (2550). “การเปลยนแปลงของความหลากหลายในเชงศลปะการตอสปองกนตว

ไทย : กรณศกษามวยไทยสายพระยาพชยดาบหก.” ปรญญานพนธมหาบณฑต

สาขาวชาพลศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

เทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร, สมเดจพระ. (2538). ประมวลพระราชดารสและพระบรม

ราโชวาท เลม 3 ปพทธศกราช 2528 - 2530. กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตงแอนด

พบลชชง.

ธนก เลศชาญฤทธ. (2554). การจดการทรพยากรวฒนธรรม. ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคกร

มหาชน).

ธน บญยรตพนธ . ( 2531). “ความร เบ องตน เก ยวกบวฒนธรรมพนบาน .” ครปรทศน.

13 (พฤศจกายน): 31.

84

ธตนดดา มณวรรณ. (2550). ศาสตราวธลานนา : ภมปญญาทสงสมมาเพอรกษาแผนดน. เชยงใหม:

สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

. (2550). ศลปะการแสดงพนบานของกลมชาตพนธไทยวน. 1 เลม. เชยงใหม: สถาบนวจย

สงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

. (2551). ศลปะการแสดงพนบานของกลมชาตพนธไทยวน. 2 เลม. เชยงใหม: สถาบนวจย

สงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

นเรศ คาเจรญ. (2528). ประวตศาสตรลานนา ประวตบานเมองโบราณสถาน บคคลสาคญ.

กรงเทพมหานคร: เจรญผล.

นาทพย วภาวน. (2547). การจดการความรกบคลงความร. กรงเทพมหานคร: เอสอาร พรนตง

แมสดกส.

บรรชร กลาหาญ. (2538). “การเปลยนแปลงกระบวนการถายทอดความรดานการผลตหตถกรรม

พนบาน.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการศกษานอกระบบ บณฑต

วทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

บญด บญญากจ และคณะ. (2549). การจดการความรจากทฤษฎสการปฏบต. กรงเทพมหานคร:

จรวฒน เอกซเพรส.

ประชากจกรจกร, พระยา. (2515). พงศาวดารโยนก. พมพครงท 6. กรงเทพมหานคร: แพรพทยา.

ประชม บญนอม และคณะ. (2543). โครงการวจยเรองการศกษากบความเขมแขงของชมชน :

กรณศกษาการสบทอดภมปญญาชาวบานวงปพาทยพนเมอง ตาบลชมพ อาเภอเมอง

จงหวดลาปาง. กรงเทพมหานคร: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ประเทอง คลายสบรรณ. (2531). วฒนธรรมพนบาน. กรงเทพมหานคร: สทธสารการพมพ.

ประเวศ วะส. (2537). ยทธศาสตรทางปญญาแหงชาต ยทธศาสตรทสาคญทสดของสงคมทงหมด

รวมกน. กรงเทพมหานคร: (ม.ป.ท.).

. (2537). วฒนธรรมกบการพฒนา. กรงเทพมหานคร: ครสภา.

พยงพร ไตรรตนสงหกล. (2537). “ภมปญญาทองถนในการถายทอดหตถกรรมพนบาน เครองจก

สาน บานหนองปาง อาเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา : การวเคราะหเชง

ประวตศาสตร.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาพนฐานการศกษา คณะคร

ศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พรทพย อนทวโรทย. (2539). “การวเคราะหรปแบบความเปนครและกระบวนการถายทอดความร

ของครมนตร ตราโมท ในกลมผสบทอดทตางกน.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาพนฐานการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

85

พระเทพเวท(ป.อ.ปยตโต). (2536). “วฒนธรรมกบการพฒนา.” ใน บทบาทของภาคเอกชน :

ธนาคารพาณชยในการบรหารงานวฒนธรรม. กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตงแอนด

พบลชชง.

พระธรรมปฎก(ป.อ.ปยตโต). (2539). จตวทยาเพอการพฒนาคนตามแนวธรรมชาต. กรงเทพมหานคร:

สหธรรมก.

พระเมธธรรมาภรณ(ประยร ธมมจตโต). (2539). พระพทธศาสนาในยคโลกาภวตน. กรงเทพมหานคร:

สหธรรมก.

พทยา สายห. (2531). “แนวทางการสงเสรมและเผยแพรวฒนธรรมพนบาน.” ใน แนวทางการสงเสรม

และเผยแพรวฒนธรรมพนบาน. กรงเทพมหานคร: ครสภา.

มณ พยอมยงค. (2529). วฒนธรรมลานนาไทย. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช.

ยทธพงษ สบศกดวงษ. (2548). เพลง ดนตร ปรศนา ผาทอ ภมปญญาดานการละเลนและการชาง.

กรงเทพมหานคร: โอเอส พรนตงเฮาส.

รณชต ปจพบลย. (2536). “กลองหลวงลานนา ความสมพนธระหวางวถชวตและชาตพนธ.”

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาวฒนธรรมศกษา มหาวทยาลยมหดล.

รชพล ปจพบลย. (2537). “กระบวนการถายทอดวฒนธรรมการทอผาของชาวไทยทรงดา.”

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการศกษานอกระบบ บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยเชยงใหม.

รศม ชทรงเดช และคณะ. (2552). โครงการโบราณคดบนพนทสงในอาเภอปางมะผา จงหวดแมฮองสอน.

กองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

วรวทย องคครฑรกษา. (2536). “กระบวนการถายทอดศลปะการปกผาของชาวเขาเผาเยา บานหวย

แมซาย จงหวดเชยงราย.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา

คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วลลภ มณเชษฐา. (2537). “กระบวนการถายทอดวฒนธรรมเรองอกษรธรรมลานนา.” วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการศกษานอกระบบ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

วกร ตณฑวฑโฒ. (2536). หลกการเรยนรของผใหญ. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

วเชยร รกการ. (2529). วฒนธรรมและพฤตกรรมไทย. กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร.

ศานต ภกดคา. (2550). ยวนพายโคลงดนฉบบแปล และความเรยงเรองยวนพาย ฉบบพระอบาฬ

คณปมาจารย (ปาน). กรงเทพมหานคร: สหธรรมก.

86

สมฤทธ ทองเถอน. (2540). “การศกษาเชงประวตศาสตรของการถายทอดงานปนปนโดยใช

ภมปญญาทองถน จงหวดเพชรบร.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาพนฐาน

ศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สนน ธรรมธ . (2550). นาฏดรยการล านนา . เช ยงใหม : ส านกสงเสรมศลปวฒนธรรม

มหาวทยาลยเชยงใหม.

สายนต ไพรชาญจตร.(2550). การจดการทรพยากรทางโบราณคดด ในงานพฒนาชมชน.

กรงเทพมหานคร: โครงการโบราณคดชมชน.

สายสม ธรรมธ.ลาย. (2537). ศลปะการปองกนตวของไทใหญ. เชยงใหม: สถาบนวจยสงคม

มหาวทยาลยเชยงใหม.

. (2538). ลายสกไทใหญ. เชยงใหม: สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลย เชยงใหม.

สารานกรมวฒนธรรมไทย, มลนธ. (2542). สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคเหนอ. กรงเทพมหานคร:

ธนาคารไทยพาณชย.

สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. (2541). แนวทางสงเสรมภมปญญาไทยในการจด

การศกษา. กรงเทพมหานคร: พมพด.

สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (2535). ความหมายและขอบขายของงานวฒนธรรม.

กรงเทพมหานคร: ครสภา.

. (2535). ความหมายและขอบขายงานวฒนธรรมพนบาน. กรงเทพมหานคร: ครสภา.

. (2544). แผนวฒนธรรมแหงชาตในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบ

ท 9 (พ.ศ. 2545 - 2549). กรงเทพมหานคร: ครสภา.

สรชยชาญ ฟกจารญ. (2540). “ววฒนาการและอนาคตภาพของวทยาลยนาฏศลปะในการพฒนา

ศลปวฒนธรรมไทย.” วทยานพนธปรญญา ดษฎบณฑต สาขาวชาพฒนศกษา คณะ

ครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรรกษ ชสวสด. (2540). “กระบวนการถายทอดการประโคมเครองประโคมประกอบพระราช

อสรยยศพระมหากษตรยในสมยรตนโกสนทร”. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาพนฐานศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สขสนต พวงกลด. (2539). “การวเคราะหเชงประวตศาสตรเกยวกบภมปญญาไทยในการบรรเลงซอ

สามสาย.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาพนฐานศกษา คณะครศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

87

สจตรา สคนธทรพย. (2540). “การวเคราะหลกษณะไทย คณคา และกระบวนการถายทอดศลปะ

การตอสปองกนตวแบบไทย : กระบกระบอง.” วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขา

วชาพฒนศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สธวงศ พงษไพบลย. (2525). วฒนธรรมพนบาน. กรงเทพมหานคร: กรงสยามการพมพ.

สมน อมรววฒน. (2537). การถายทอดและการเรยนรวฒนธรรม : กรณศกษาหนงใหญวดขนอน.

กรงเทพมหานคร: ศนยวฒนธรรมศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรพล ดารหกล. (2542). ลานนา สงแวดลอม สงคมและวฒนธรรม. กรงเทพมหานคร: รงอรณ พบ

ลชชง.

เหมราช เหมหงษา. (2541). “ววฒนาการการถายทอดการบรรเลงจะเข : การศกษาเชงประวตศาสตร.”

วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาพนฐานการศกษา คณะครศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อมพกา จารสมบต. (2546). “การอนรกษกลองปจาจงหวดลาปาง” มตชน. 22 (มนาคม) : .

อมรา พงศาพชญ. (2543). ความหลากหลายทางวฒนธรรม กระบวนทศนและบทบาทในประชา

สงคม. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เอกวทย ณ ถลาง. (2544). ภมปญญาลานนา. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: อมรนทร.

โฮงเฮยนสบสานภมปญญาลานนา รวมกบสานกสงเสรม ศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม.

(2544). ฟอนเชง. เชยงใหม: (ม.ป.ท.).

88

ภาคผนวก

89

ภาคผนวก ก

ลายเชงพอครดวง จนสมา

90

ลายเชงพอครดวง จนสมา

1. พนฐานของเชง เรมจากการยางขม ขมคอแผนผงสาหรบฝกหดวางเทาและ

การเดน ซงขมเชงสายพอครดวง จนสมา มดงน

ขม 3 หนา

แผนภมท 1 แสดงการยางขม 3 หนา

วธการยางขม 3 หนา คอ ใหยนแยกเทาทงสองขางเสมอหวไหลหรอกวางกวาทงนาหนก

ลงบนเทาทงสองขางเพอรกษาสมดลของนาหนกรางกาย จากนนยกเทาขวากาวจากจดท 1

ไปดานหนาบรเวณจดท 3 กงกลางระหวางเทาทงสองยอตวเลกนอย สงเกตวากลางลาตวจะเฉยง

ไปทางซายเลกนอย จากนนยกเทาขวากลบมาวางทจดเดมคอจดท 1 แลวยกเทาซายกาวจากจดท 2

ไปวางดานหนาจดท 3 จดเดยวกนยอตวเลกนอย สงเกตวากลางลาตวจะเฉยงไปทางขวาเลกนอย

ยกเทาซายกลบมาทจดท 2 จดเดม

ขม 3 หนา ใชสาหรบเตรยมพรอมใชไดทงตงรบและโจมตไปดานหนา

91

ขม 3 ขาง

แผนภมท 2 แสดงการยางขม 3 ขาง

วธการยางขม 3 ขาง คอ ใหยนแยกเทาทงสองขางเสมอหวไหลหรอกวางกวาทงนาหนกลง

บนเทาทงสองขางเพอรกษาสมดลของนาหนกรางกาย จากนนกาวเทาขวาจากจดท 1 ไปดานหนา

เฉยงไปทางซาย วางบรเวณจดท 3 สงเกตวาขางลาตวดานขวาจะหนไปดานหนา แลวยกเทา

ถอยกลบมาวางจดท 1 จดเดม จากนนกาวเทาซายจากจดท 2 ไปดานหนาเฉยงไปทางขวา วางบรเวณ

จดท 4 สงเกตวาขางลาตวดานซายจะหนไปดานหนา แลวยกเทาถอยกลบมายงจดท 2 จดเดม

ขม 3 ขาง ใชสาหรบหลบหลก หลอกลอคตอส

ขม 4 หนา

แผนภมท 3 แสดงกายางขม 4 หนา

92

วธการยางขม 4 หนา คอ ใหยนแยกเทาทงสองขางเสมอหวไหลหรอกวางกวา ทงนาหนกลงบนเทา

ทงสองขางเพอรกษาสมดลของนาหนกรางกาย จากนนกาวเทาขวาจากจดท 1 ไปดานหนาเฉยงไป

วางหนาเทาซายบรเวณจดท 3 สงเกตวาขางลาตวดานขวาจะหนไปดานหนา แลวยกเทาถอยกลบมา

วางจดท 1 จดเดม จากนนกาวเทาซายจากจดท 2 ไปดานหนาเฉยงไปวางหนาขวาบรเวณจดท 4

สงเกตวาขางลาตวดานซายจะหนไปดานหนา แลวยกเทาถอยกลบมายงจดท 2 จดเดม

ขม 4 หนา ใชสาหรบหลบหลกหลอกลอพรอมกบโจมตคตอส

ขม 4 หลง

แผนภมท 4 แสดงการยางขม 4 หลง

วธการยางขม 4 หลง คอ ใหยนแยกเทาทงสองขางเสมอหวไหลหรอกวางกวาทงนาหนก

ลงบนเทาทงสองขางเพอรกษาสมดลของนาหนกรางกาย จากนนกาวเทาซายจากจดท 1 ไปดานหนา

เฉยงไปวางหลงเทาขวาบรเวณจดท 3 สงเกตวาขางลาตวดานขวาจะหนไปดานหนา แลวยกเทา

กลบมาวางจดท 1 จดเดม จากนนกาวเทาขวาจากจดท 2 ไปดานหลงเฉยงไปวางหลงเทาซายบรเวณ

จดท 4 สงเกตวาขางลาตวดานซายจะหนไปดานหนา แลวยกเทากลบมายงจดท 2 จดเดม

ขม 4 หลง ใชสาหรบตงรบดวยการถอย หลบหลกแตพรอมโจมตคตอสในระหวางถอย

ดวย

93

ขม 5

แผนภมท 5 แสดงการยางขม 5

วธการยางขม 5 หนาคอ ใหยนแยกเทาทงสองขางเสมอหวไหลหรอกวางกวา ทงนาหนก

ลงบนเทาทงสองขางเพอรกษาสมดลของนาหนกรางกาย จากนนยกเทาขวากาวจากจดท 1

ไปดานหนาบรเวณจดท 3 กงกลางระหวางเทาทงสองยอตวเลกนอย สงเกตวากลางลาตวจะเฉยง

ไปทางซายเลกนอย จากนนยกเทาขวากลบมาวางทจดเดมคอจดท 1 แลวยกเทาซายกาวจากจดท 2

ไปวางดานหนาจดท 3 จดเดยวกนยอตวเลกนอย สงเกตวากลางลาตวจะเฉยงไปทางขวาเลกนอย

แลวกลบหลงหนโดยหมนซายยกเทาขวาไปวางจดท 4 จากนนถอยเทาซายจากจดท 3 มาวางจดท 5

ขม 5 ใชทงตงรบ โจมต และถอย รวมถงหมนตวไปดานอนๆ หรอเพอรบมอกบคตอส

ทอาจมมากกวา 1 คนขนไป

*หมายเหต การยางขมเมอนาไปใชฟอนหรอตอสจรง ตองผสมผสานตดทอนเพมเตม

ขมตางๆ ไป ตามแตละสถานการณ ผงการยางขมเปนเพยงรปแบบของการฝกหดการรกษาสมดล

ของรางกายในการยน การเดน การหลบหลก หลอกลอ

การยางขมของพอครดวง มชอวาแมมานยาไฟ คอเคลอนไหวดวยการกาวกระโดดไป

(ยอก)อยางระมดระวง ดงสตรมครรภเดนอยกลางเปลวไฟซงตองประคบประคองบตรในครรภนน

ใหปลอดภยทกยางกาว โดยผเรยนจะตองจนตนาการวาตองกาวกระโดด อยางรวดเรวไมใหเทายา

คางเปนเวลานานๆ บนฟนทมเปลวไฟรอนๆ ลกโชตชวงอย ทเปนเชนนกเพอสอใหผเรยนรวา

จะตองรจกเคลอนไหวใหรก รบ หลบ หลก อยางคลองแคลวรวดเรวและมนคง ในขณะเดยวกน

94

กตองระมดระวงเตรยมพรอมทจะตอสกบคตอสอยทกขณะ เมอยางขมคลองแลว จงเรมฝกฟอน

แมลายเชงมอตอไป

2. แมลายเชงมอ คอ การเคลอนไหวมอและแขนทงสองขางในลกษณะตางๆ กน

ใชสาหรบปดปอง ตอบโต หรอลวงตาคตอส ซงโบราณจารยไดคดคนกระบวนทาตางๆ ไว

อยางลกซง ซบซอน และซอนความอนตรายไวในลกษณะของการฟอนรา ทเรยกวา “ฟอนเชง”

สาหรบสายวชาองพอครดวงมแมลายเชงมอหลกอยสามแมลาย ดงน

2.1 แมลายเชงแมบดบวบานคอการเคลอนไหวมอทงสองขางใหมลกษณะเหมอน

เลข 8 ฮนดอารบก สามารถบดวนเปนวงไดทงซายและขวา

แมลายบดบวบาน

2.2 แมลายเชงแมแทงบวง คอ การใชมอหรอแขนขางใดขางหนงกดลงดานหนาจาก

บนลงลางแลวใชมออกขางสอดแทงสวนทางกบแขนขางทใชกดลงขนไป ทาสลบกนทงซายและขวา

แมลายแทงบวง

95

2.3 แมลายเชงแมสดาน คอ การใชแขนขางใดขางหนงปดผานดานหนาจากซายไป

ขวาหรอขวาไปซาย แลวสอดแขนอกขางสวนทางไปใหสดใชมอขยมอากาศเหมอนหยบหรอจบ

บางสง จากนนดงแขนทสอดไปนนกลบแลวปดผานดานหนากลบไปทางเดม แลวใชแขนอกขาง

สอดสวนทางไปใหสดเหมอนทามอหยบจบอากาศเชนเดยวกบครงแรก

แมลายแมสดาน

3. ตบมะผาบ คอการใชฝามอและหลงมอตบไปตามสวนตางๆ ของรางกายใหเกดเสยง

ดงคลายมะผาบ(ประทด) ใชไดทงอบอนรางกาย ใชขมขวญคตอส รวมถงมะผาบบางจงหวะนน

สามารถใชปดปอง หรอตอบโตคตอสไดดวย ตบมะผาบสายพอครดวงนเรยกวามะผาบผด คอหมน

ตวเปนวงกลมประกอบการตบมะผาบไปดวย นบจงหวะตงแตตนจนจบได 32 จงหวะหลก อาจ

เพมเตมหรอตดทอนไดแลวแตอธยาศยของผเรยน

96

ตบมะผาบผด

ลาดบท 1

กาวขม 3 หนา กระทบเทาขวา พรอมผายมอทงสองขางออก

ลาดบท 2

ยกขาขวาขน ตบมอดานหนา

97

ลาดบท 3

บดบวบาน

ลาดบท 4

หลงมอตบขางหวเขาขวาดานใน

98

ลาดบท 5

ฝามอซายตบขางหวเขาขวาดานใน

ลาดบท 6

ฝามอขวา ตบขอเทาขวาดานใน

99

ลาดบท 7

กระโดดเลกนอยสลบขาซายยกขน หลงมอซายตบขางหวเขาซายดานใน

ลาดบท 8

ฝามอขวาตบขางหวเขาซายดานใน

100

ลาดบท 9

ฝามอซายตบขอเทาซายดานในพรอมหมนตวไปทางซายเลกนอย

แลววางเทาซายลง

ลาดบท 10

กระโดดพรอมหมนตวไปทางซายเลกนอย

หลงมอขวาตบขางหวเขาขวาดานใน

101

ลาดบท 11

ฝามอซายตบขางหวเขาขวาดานใน

ลาดบท 12

พบขาขวา ฝามอซายตบหลงเทาขวา

102

ลาดบท 13

กระโดดสลบขา พบขาซายดดไปดานหลง

ฝามอขวาตบขางเทาซายดานใน

ลาดบท 14

เหวยงขาซายไปดานหนา หลงมอซายตบขางหวเขาซายดานใน

103

ลาดบท 15

ฝามอขวาตบขางหวเขาซายดานใน พรอมหมนตวไปทางซายเลกนอย

ลาดบท 16

ฝามอซายตบขอเทาซายดานใน วางเทาลงขม 3 หนา

104

ลาดบท 17

บดบวบาน เดนเวยนขวาเปนครงวงกลม

ลาดบท 18

หลงมอซายตบขางหวเขาซายดานใน

105

ลาดบท 19

ฝามอขวาตบขางหวเขาซายดานใน

ลาดบท 20

ฝามอซายตบขอเทาซายดานใน

106

ลาดบท 21

หลงมอขวาตบตนขาขวาดานใน

ลาดบท 22

ฝามอซายตบตนขาขวาดานใน

107

ลาดบท 23

ฝามอขวาตบหลงเทาขวา

ลาดบท 24

ทรดตวลงนงบนสนเทาซาย มอทงสองขางหยบดนขวางออกไปดานหนา

108

ลาดบท 25

ลกขน ยกขาขวาหลงมอซายตบตนขาซายดานใน

ลาดบท 26

หลงมอขวาตบตนขาขวาดานใน

109

ลาดบท 27

ฝามอซายตบตนขาขวาดานใน

ลาดบท 28

งมปลายเทาขวาเตะเหวยงจากซายไปขวา พรอมกบใชมอขวาตบหลงเทาขวาทเตะเหวยงไป

110

ลาดบท 29

ทรดตวลงนงบนสนเทาขวา มอทงสองยดไปดานหลงทาทากวก ยวยคตอสใหเขามาหา

ลาดบท 30

ลกขน ยนยกขาซาย หลงมอซายตบตนขาซายดานใน

111

ลาดบท 31

ฝามอขวาตบตนขาซายดานใน

ลาดบท 32

ฝามอซายตบขางเทาซายดานใน พรอมกบถบเทาซายไปดานหนา

112

ลาดบท 33

บดบวบาน เดนเวยนซายเปนครงวงกลม

ลาดบท 34

ตบมอดานหลง

113

ลาดบท 35

ตบมอดานหนาระดบอก

ลาดบท 36

ตบมอดานหนาระดบศรษะ

114

ลาดบท 37

ตบมอดานหลงระดบศรษะ

ลาดบท 38

ตบสะบกทงสองขาง

115

ลาดบท 39

ฝามอขวาตบหวไหลซายและฝามอซายตบหวไหลขวา เรยกเฉพาะวามะผาบนกขม เพราะเปน

บรเวณทคนสมยกอนนยมสกยนตนกขมเชอวามอานภาพทางแคลวคลาด มะผาบจงหวะนใชปลก

คาถาใหแคลวคลาดปลอดภยจากอนตราย

ลาดบท 40

ถองศอกขวาลงบนฝามอซาย

ลาดบท 41

ฝามอขวาตบสะบกขวา

116

ลาดบท 42

ตบมอดานหนาระดบอก

ลาดบท 43

ปลายมอขวาแตะอก

117

ลาดบท 44

กาวเทาขวาตศอกขวาใสฝามอซาย

ลาดบท 45

หลงจากลาดบท 44 เมอฟนศอกขวาใสฝามอซายแลวใหรบสะบดปลายมอขวาใส

มอซายเหวยงมอออกไปดานหนา เรยกมะผาบตงแตลาดบท 42 มาถง ลาดบท 45 นวา “ตบมะผาบ

แมชางทอดงวง” เปรยบแขนทเหวยงไปมาเหมอนชางกาลงไกวงวง

118

เมอฟอนเชง ตบมะผาบมาถงลาดบท 45 แลว ถาจะจบการฟอนเชง หรอจะฟอนเชงดาบ

ตอ สามารถจบทายดวยแมลายฟอนเชงอกสองแมลาย คอ แมลายเชงสาวไหมและแมลายเชง

ทอดแห

แมลายเชงสาวไหม

เชงสาวไหมคอการทาทาทางเลยนแบบการสาวไหมทอผาองสตร เปนลลาทชวยเพม

ความออนชอยในการฟอน

ลาดบท 1

ทรดตวลงนงบนสนเทาซาย ตบมอดานหนาระดบศรษะ

ลาดบท 2

บดบวบาน

119

ลาดบท 3

บดบวบานตอเนอง แตขยมนวมอทงสองแลวดงออกจากกนคลายการสาวเสนฝาย

ลาดบท 4

พนมมอ บรกรรมคาถาธนมอ วา “กะ ยะ วะ” คาถาบทนใชเสกมอเชอวาจะทาใหหมดหนกขน

120

ลาดบท 5

ตบมะผาบแมชางทอดงวงอกหนงชด

121

แมลายเชงทอดแห

ลาดบท 1

หลงมอซายตบขางหวเขาขวาดานใน

ลาดบท 2

ฝามอซายตบขางหวเขาขวาดานใน

122

ลาดบท 3

พบขาขวา ฝามอขวาตบขางเทาขวา

ลาดบท 4

ทากรยาประหนงกาลงทอดแห

123

ลาดบท 5

เหวยงแขนทงสองขางออกไปดานหนา

ลาดบท 6

ทรดตวลงนง ทาทาเหมอนกาลงงมหาปลา

124

ลาดบท 7

มอซายสมมตวาจบปลา มอขวาควาดาบแทงปลา

ลาดบท 8

คาบดาบไวในปาก มอซายทาเหมอนจบปลาใสของทหอยอยเอวซาย

125

ลาดบท 9

ตบมอดานหนาระดบอก

ลาดบท 10

ลกขนยนยกขาขวาบดบวบาน

126

ลาดบท 11

ทรดตวลงนง มอซายควาดาบซาย มอขวาควาดาบขวาออกจากปาก แลวฟอนเชงดาบตอไป

เชงทอดแห กบฟอนเชงสาวไหมลาดบนผเรยนจะตองประมวลความรในการยางขม

การฟอนแมลายบดบวบาน และการตบมะผาบเขาดวยกน ซงเปนขนตอนทซบซอนและใชเวลานาน

ขนอยกบปฏภาณของผเรยน

เมอฟอนเชงไดคลองแลว จงจะเรยนอยางอนตอไปฟอนเชงนนอกจากจะใชทาความ

เขาใจชนเชงการตอสขนพนฐานเพอพฒนาสการตอสทละเอยดลกซงขนไปแลว ยงใชสาหรบฟอน

ไหวครกอนการตมวย หรอกอนการฟอนเชงดาบดวย จะฟอนแบบใดขนอยกบผเรยนจะเลอกใช

ตามอธยาศย

*หมายเหต หลงจากเรยนฟอนเชงแลวพอครจะถายทอดความรแบบระลกถงสวนใดของ

วชาไดกจะสอนในทนท บางสวนกเรยงลาดบเปนขนตอน บางสวนกไมมการเรยงลาดบ ผเรยนตอง

อาศยความอดทนทางรางกายและตองใชปฏภาณในการจดจาอยางมากรวมถงจะตองพยายาม

สอบถามใหครถายทอดจนหมดขอสงสยและหมดภมรทครจะถายทอดให ซงผวจยใชวธการ

ดงกลาวเกบองคความรแลวจงนามาประมวลเรยบเรยงจดหมวดหมใหเปนลาดบกอนหลง

เพอสะดวกตอการจดจา บนทกและถายทอดตอไป

4. เรยนเชงมวย เชงมวยของพอครดวงแบงเปนสองขน คอ ขนแรกเปนการถอดแมลาย

ฟอนเชงและแมตบมะผาบมาใชในการตอส ซงเชงมวยแบบแรกนเนนการปองกนและตอบโตกลบ

ในจงหวะเดยวกน และเนนการโจมตตามขอตอสวนตางๆของขอมอ ขอแขน ขอตอตางๆ ของ

รางกาย เชน ตนคอ ทายทอย ขมบ รวมถงจดตางๆบนใบหนาและสวนกลางลาตวคตอส เนนความ

รวดเรวและการลวงคตอสเปนหลก

127

การตอสดวยมอเปลาโดยใชแมลายบดบวบาน

แมลายเชงแมบดบวบานคอการเคลอนไหวมอทงสองขางใหมลกษณะเหมอนเลข 8

ฮนดอารบก ซงแมลายบดบวบานนถาฝกจนคลองแลวจะสามารถปดปองและตอบโตคตอสไดอยาง

รดกม

ตงทาแมลายบดบวบานพรอมรบมอคตอส

มอขวาปดหมดคตอสพรอมกบใชมอซายมวนสวนขนกระแทกกลางลาตวคตอส

มอขวาฟนใสใบหนาคตอส

128

มอขวาตะปบขวนใบหนาหรอควกตาคตอส

การตอสดวยมอเปลาโดยใชแมลายแทงบวง

แมแทงบวงคอตงรบดวยการใชมอหรอแขนขางหนงกดหมด ศอก หรอเทาของคตอส

พรอมกบแทงมออกขางสวนทางเขาโจมตคตอสในจงหวะเดยวกน

129

ใชแขนหรอมอขางหนงกดแขนทคตอสชกมาพรอมกบแทงมอหรอชกใสใบหนาคตอสใน

จงหวะเดยวกน

130

การตอสดวยมอเปลาโดยใชแมลายแมสดาน

แมสดานใชหลอกลอหรอหลบหลก พรอมกบปดปองการโจมตของคตอสและตอบโตค

ตอสไปพรอมๆกน โดยใชมอหอแขนขางใดขางหนงปดหมด หรอศอกของคตอสเขาดานในแลวรบ

ไขวแขนอกขางสอดสวนทางเขาไปกระแทกหรอตะปบ ใบหนา ตา ขมบ ลาคอ และทายทอยของค

ตอสอยางรวดเรว

แมสดาน

ใชฝามอหรอแขนขางหนงปดการโจมตของคตอสเขาดานในพรอมกบสอดมอไปตบ

ตะปบ ใบหนา ทายทอยหรอควกตาคตอสในจงหวะตดตอกน

ขนตอนทสองเรยกวาแมปอดเชง คอการรก รบ ตบ ต ทบ ถอง ปด ปอง โดยครจะสมมต

สถานการณในการตอสแบบตางๆขนเพอใหทราบวาจะปดปองตอบโตหรอหลบหลกคตอสใน

สถานการณตางๆนนอยางไร ซงแมปอดของพอครดวงนจะตองรจกการจรดมวย หรอการตงทามวย

ในทาพรอมตอสเปนสาคญ ทาจรดมวยของพอครดวงม 4 ระดบ คอ

131

จรดหนา

จรดบน

ใชสาหรบหลอกลอใหคตอสหลงกลเขาโจมต

132

จรดลม(ลาง)

จรดตา

133

ผเรยนจะตองพจารณาสรระของตนเปรยบเทยบกบคตอส ตลอดจนระดบความสงตา

ใกลไกลของคตอสทพรอมจะโจมตเรา จงจะเลอกจรดมวยในลกษณะทเหมาะสมกบสถานการณ

นนๆ ซง ม 9 แมปอด แมปอดคอหลกการจาสาหรบฝกฝนใหพรอมใชตอสในสถานการณจรง เปน

การสมมตสถานการณขนใหผเรยนรจกแกไข ในแตละแมปอดจะผกกระบวนทาในการปองปดและ

ตอบโตคตอสไปพรอมๆกนผเรยนเชงตองทาความเขาใจและจดจาเพอนาไปประยกตใชให

เหมาะสมตามสถานการณตางๆ แบงออก 2 ลกษณะ คอ

แมปอดทใชปองกนและตอบโตในทนท

1. การแกหมดของคตอส เมอคตอสโจมตมาดวยการชกหมดตรง หรอหมดเหวยง

ใหเตรยมพรอมดวยทาจรดมวยระดบใดกไดจากสระดบ โดยพจารณาจากระยะหางและระดบความ

สงตาระหวางเราและคตอส เชน เมอหมดขวาของคตอสพงตรงมาใหใหใชแขนขางซายปดออกให

พนตว หรอใชแขนปดเขาดานในใหพนตว

134

ในกรณทคตอสชกสวนขนมาจากดานลางใหใชแมลายแทงบวงกดหมดนนไวและตอบโตกลบไป

2. การแกศอกของตอส เมอคสฟนศอกมาใหใชมอและแขนทงสองขางประสาซอนกน

ปองกนใบหนาหรอตนของเราไว

3. การแกลกเตะลกถบของคตอส สามารถทาไดหลายลกษณะ ไดแก ใชสนเทากระทง

กระแทกบรเวณตนขาของคตอสทกาลงเตะมา

135

หรอใชมอขางหนงกระแทกทบรเวณใกลหวเขาหรอเหนอเขาคตอสเลกนอยเปนการ

ลดทอนความรนแรงจากการเตะ แลวตดตามดวยการชกทตนขาหรอกระจบ(หวางขา)ของคตอส

นอกจากนยงสามารถแกลงลมตวหงายไปดานหลง ใชมอขางหนงคายนประคองนาหนก

ตวของเราไว แลวเอยวตวฟนศอกกระแทกบรเวณดานขางหนาแขงของคตอสกาลงเตะมา พรอมกบ

ใชเทาอกขางทไมไดรบนาหนกตวถบขาพบคตอส

136

4. การแกลกเขาของคตอส ใชฝามอรบเขาของคตอสแลวตดตามดวยหมดหงายตวดฟาด

ใสปลายคางหรอบรเวณใบหนาของคตอส

ในกรณทถกกอดคอตเขาใหใชแขนทงสองขางแนบใบหปดขมบและลาตว ใชศอก

กระแทกตนขาของคตอสทตเขาขนมา สลบกลบแทงหมดสวนขนกระแทกปลายคางหรอบรเวณ

ใบหนาของคตอส

137

แมปอดทใชสาหรบโจมตคตอส

1. การโจมตคตอสดวยการบบ(เหวยงหมด) ใชแขนปดหมดคตอสออกดานนอกแลว

เหวยงหมดเขากระแทกบรเวณขอพบแขน หรอตนแขนดานในของคตอส

2. การโจมตคตอสดวยการต(ชก) ใชแขนปดหมดคตอสออกดานนอกแลวชกหมดตรง

เขากระแทกบรเวณปลายคางหรอใบหนาของคตอส

138

3. การโจมตคตอสดวยการเตะกงถบ การเตะในเชงไทยวนสายพอครดวงนไมนยมเตะ

เหงยงจากดานขางแบบมวยไทย เพราะทาใหเสยหลกเพลยงพลาไดงาย การออกอาวธดวยขาจงเปน

ลกษณะของการเตะกงถบ คอ ออกแรงจากหวเขาดดหนาแขงออกไปคลายกบการเตะแนวตรง

หากแตใชเทากระแทกทบบรเวณตนขาหรอกระจบ(หวางขา)ของคตอส

4. การโจมตคตอสดวยการตอกสนเทา คอ การดดเทาไปดานหลงหรอดานขางโดยใชสน

เทากระแทกบรเวณตนขาหรอหวางขา (กระจบ) ของคตอส

139

5. การโจมตคตอสดวยการหก คอ การตงรบดวยการใชแขนขางใดขางหนงปดหมดของ

คตอสออกดานนอกแลวใชแขนอกขางสอดใตแขนคตอสไปกระแทกเหนอขอศอกคตอสไป

เลกนอยสวนทางกลบมา ในขณะทแขนขางทปดหมดจงหวะแรกนนดนอก ใชแขนขางทสอดไปนน

ดงเขา จะทาใหขอตอบรเวณขอศอกและขอตอสวนตางๆของแขนคตอสไดรบบาดเจบอยางรนแรง

6. การโจมตคตอสดวยศอก ใชฝามอขางดขางหนงปดหมดคตอสเขาดานใน แลวฟน

ศอกสวนเขากระแทกปลายคางหรอบรเวณใบหนาของคตอส

140

หรอกาวขมสามขางฉากหลบหมดของคตอสแลวรบใชมอหนงผลกหวไหลดานหลง

ของคตอส พรอมกบฟนศอกเขากระแทกบรเวณขมบหรอตนคอองคตอส

นอกจากนยงสามารถใชการตเขารวมกบการฟนยอนขนโจมตคตอสพรอมๆกนไดดวย

ซงในการโจมตคตอสนนจะเนนจดสาคญของรางกายคตอสไดแก หวางคว ปลายคาง,

หลอดลม,ซอกคอ,ทายทอย,ตา,ทอง,ตนขา,กระจบ(หวางขา),และเสนเอน ขอพบ ขอตอตางๆผเรยน

ตองฝกสายตากบไหวพรบเพอใหโจมตในเวลาทคตอสเพลยงพลาไดอยางรวดเรว

141

แมลายเชงมอทงสามแมลาย กบแมปอดเชงนหากผสมผสานเขาดวยกน ฝกเคลอนไหว

ใหเปลยนทาไดอยางตอเนองสลบกบการโจมตดวยหมด ศอก รวมถงการยางขมสลบสบเปลยน

อยางรวดเรวและการตบมะผาบเขาดวยกนแลวจะชวยเพมความคลองแคลวและลลาหลอกลอ

ทนากลว กลายเปนศลปะการตอสทอนตรายอยางยง และแมลายฟอนเชงมอนสามารถบรณาการ

ไปใชกบเชงมด เชงดาบ และเชงหอกไดอกดวย

5. เรยนเชงดาบ กอนจะเรยนการตอสดวยดาบหรอเชงดาบนน ผเรยนตองเรยนรวธการ

พกพาดาบเลมเดยวเวลาเดนทางคาขาย หรอไปในในตางถนทของคนสมยกอน โดยจะสะพายดาบ

ไวกบหวไหลขางใดขางหนงใหดาบหอยอยระดาบเอวหรอสงกวา หรอสะพายเฉวยงบา(สะพาย

แลง)ใหสายดาบพาดจากหวไหลขางหนงมาถงเอวอกขางหนง

จากนนจงเรยนรการถอดาบ โดยสามารถถอดวยการจบบรเวณคอดามดาบ กลางดาบ

หรอปลายสนดาบกไดตามแตถนดและขนอยกบนาหนกของดาบแตละเลมดวย

การถอดาบ

142

เรมเรยนฟอนเชงดาบ 12 แมลาย (ทา) ไดแก

หยบดาบ

1. แมสไคล

143

2. แมบดบวบาน

3. แมเกยวเกลา

4. แมแทงบวง

144

5. แมฟนเขาลางออก

6. แมนกนางแอน

145

7. แมสดาน

8. แมเสอลากหาง

146

9. แมลางขา

10. แมปลาเลยบหาด

11. แมสวกดาว

147

12. แมแรงรอน ถบดาบ วางดาบ

เมอฟอนเชงดาบจบแลว จะตอดวยการตบมะผาบชดสดทายเรยกวา ตบมะผาบออก

148

ตบมะผาบออก

ลาดบท 1

ตบมอดานหนาระดบอก

ลาดบท 2

ลกขนยนยกขาซาย หลงมอซายตบตนขาซายดานใน

149

ลาดบท 3

ฝามอขวาตบตนขาซายดานใน

ลาดบท 4

ฝามอซายตบขางเทาซายดานใน

150

ลาดบท 5

กระโดดสลบขายกขาขวาขน หลงมอขวาตบตนขาขวาดานใน

ลาดบท 6

ฝามอซายตบตนขาขวาดานใน

151

ลาดบท 7

พบขาขวาเขาดานในฝามอขวาตบขางเทาขวาดานนอก

ลาดบท 8

ทรดตวลงนงพนมมอไหว

152

แมลายฟอนเชงดาบนใชไดทงสาหรบฟอนอวดฝไมลายเชง และสามารถถอดแมลาย

ตางๆบางแมลายไปใชตอสในสถานการณทคตอสใชอาวธตางๆเชน ดาบหรอหอก ไดจรงอกดวย

ซงเมอเรยนแมลายฟอนเชงดาบจบแลว กจะเรยนรการถอดแมลายฟอนดาบออกมาใชใน

สถานการณสาหรบตอสจรง ดงน

1. แมปอดแมบดบวบาน คอการเคลอนไหวดาบทงสองขางใหมลกษณะเหมอนเลข 8

ฮนดอารบก เชนเดยวกบแมบดบวบานในเชงมอ

ดาบขวาออมศรษะปดดาบขวาของคตอสทฟนมาพรอมกบพลกดาบซายหงายคมแทง

สวนขนกลางลาตว หรอลาคอของคตอส

153

จากนนใชดาบขวาทฟนขามศรษะฟนมอทถอดาบซาย(เลาะตาออย)ของคตอส

ดาบขวาทฟนมอซายคตอสนนตวดปดดาบขวาของคตอสทฟนซามา ตดตามดวยดาบซาย

ฟนทใบหนาหรอลาคอดานซายของคตอส

แมปอดแมแทงบวง คอ การตงรบดวยการใชดาบในมอขางใดขางใดขางหนงกดและปด

ดาบของคตอสทแทงมาใหพนตว พรอมกบพลกดาบหวายคมขนแทงสวนทางเขาโจมตคตอส

ในจงหวะเดยวกน ใชสลบไดทงซายและขวา

แมปอดแมเกยวเกลา ใชดาบเลมใดเลมหนงในมอทงสองขางพลกปลายดาบลงปดดาบ

ของคตอสทแทงหรอฟนมาใหพนตว ในจงหวะเดยวกนนนกใชดาบอกเลมฟนทแขน หรอมอของค

ตอสพรอมๆกน ใชสลบกนไดทงสองขาง

154

แมปอดแมสดาน ใชดาบเลมหนงปดการโจมตของคตอสเขาดานในพรอมกบสอดดาบ

อกเลมฟนคอ ขมบ หอใบหนาของคตอสในจงหวะตดตอกน ใชไดทงสองขางสลบกน

แมลายเชงดาบจะใชโจมตสวนใดกไดตงแตศรษะจรดปลายเทาของคตอส และจะตอง

ผสานการใชแมลายฟอนเชงดาบทไดเรยนกอหนาน เพอปดปอง หรอหลอกลอหลบหลกไป

ในขณะเดยวกนดวย ผเรยนจะตองมสายตาและไหวพรบทดเมอสงเกตชองวางทคตอสเพลยงพลา

ตองเรงโจมตอยางรวดเรว

155

6. เรยนเชงมดซย (มดสน) คอการตอสดวยอาวธสนทเรยกวามดซย โดยตองเหนบมดท

สายรดเอวหรอผาผกเอวโดยหนคมมดลงดานลาง ใหดามมดชขนไปทางดานตรงขามกบมอขางท

ถนด เชน ถาถนดขวากใหเหนบมดใหดามมดชขนไปทางหวไหลซาย ซงพอครดวงบอกวาหากค

ตอสจะแยงมดจากสายรดเอวของเราเพยงแคเราใชมอขางทถนดชกมดออกแมจะยงไมพนฝก มดจะ

อยในลกษณะหนคมเขาหาคตอส มอคตอสทจะแยงมดจะถกมดบาดไดรบบาดเจบ

เมอรจกวธการพกพามดแลวจงเรมเรยนแมปอดมด คอ ใหตงรบการโจมตของคตอส

เชนเดยวกบแมลายฟอนเชง กบแมปอดเชงมวย แตใหระมดระวงมดหรออาวธอนๆของคตอส

เพมขน โดยใชวธการรบแบบเลาะตาออย(ปาด)บรเวณมอหรอขอมอของคตอส หรอใชมอขางท

ไมไดถอมดปด ซงสามารถตงรบดวยวธนทงดานในและดานนอกของคตอส

156

เตรยมพรอมกระชบดามมดพรอมชกออกจากฝก

เมอคตอสแทงมาใหปดปองดวยวธการทเรยกวา “เลาะตาออย” คอ การใชคมกระแทกเขา

ทบรเวณนวมอของคตอสเหมอนการเลาะตมตาของตนออย ดงน

การเลาะตาออยจากดานนอก ใชมดปดทนวมอคตอสดนออกดานนอก

ในการเลาะตาออยจากดานใน ทาเชนเดยวกบการเละตาออยดานนอกเพยงแตใช

มดปดทนวมอของคตอสดนเขาดานใน

157

เมอใชมอขางทไมไดถอมดปดปองใหคตอสเสยจงหวะในการโจมตแลว จงโจมตตอบโต

คตอสกลบอยางตอเนองตดพนโดยไมเปดโอกาสใหคตอสปองกนตวไดทนดวยแมปอดมดซย ดงน

1. การแทงลาคอของคตอส

158

2. การปาดหลอดลมของคตอส

3. การแทงลาตวของคตอส

159

4. การแทงชายโครงทงสองขางของคตอส

5. การปาดขอพบแขนดานในของคตอส

การตอสดวยเชงมดซยนนจะตองผสานการฟอนเชงไปดวย เพอหลอกลอ ลวงตา หลบหลก

และปดปองการโจมตของคตอสคตอส รวมถงสามารถใชหมด เทา เขา ศอก รวมดวย ซงผเรยนตอง

ใชไหวพรบหาจงหวะทรวดเรวเพอตอบโตในทนท

160

7. เรยนเชงหอก หอกเปนอาวธยาวทเนนการแทง แมลายหอกของพอครดวง ไมซบซอน

มาก เรมจากการถอหอกดวยมอทงสองขางบาง ขางเดยวบาง ฝกการสลบสบเปลยนมอถอหอกให

รวดเรว ฝกการควงเพอรจกการถายเทนาหนกของหอกในมอ จากนนจงฝกแทงและต โดยม

หลกการจางายๆ 5 ขอ ดงน

1. แทง แทงหลงเทาของคตอส หรอแทงตรงไปยงลนป ทอง ตนขา คอและ

บรเวณใบหนาของคตอส

161

2. ต คอใชทงดานปลายดามทเรยกวาสนหอกและดานทมใบหอก ฟาดไปยงสวนตางๆ

ของรางกายคตอส ไดแก สขางซาย ขวา ศรษะ ซอกคอซาย ขวา ตนขาซาย ขวา กระจบ (หวางขา)

162

3. ปาด(เลาะตาออย) คอการรดดามหอกดานใดกไดใหกระแทกมอของตอสทถออาวธ

อย เพอใหเกดการบาดเจบและเพอทาใหอาวธหลดจากมอคตอส

4. การปด คอการใชหอกปดปองอาวธของคตอสเมอถกโจมตตอบโตมาใหเปลยน

ทศทาง มทงปดทอาวธของคตอสโดยตรงและปดทมอหรอแขนของคตอส ซงการปดแบบหลงน

จะทาใหคตอสบาดเจบเชนเดยวกบการปาด

163

5. การรบ ใชสวนตางๆของหอกรบอาวธของคตอสในถานการณทถกโจมตดวยการฟาด

กลบมาอยางรวดเรวจนไมสามารถปดหรอหลบหลกไดทน

การใชหอกรบ

เชงหอกนจะตองผสานการยางขมเชงทเรยนมาในชนตนดวย เพอถายเทนาหนกของ

รางกาย สาหรบรก รบ หลบ หลก หลอกลอ รวมถงตองรจกการควงหอกหรอเปลยนมอทถอหอก

ในสถานการณทพลกผนแตกตางกนไปดวย ซงผ เรยนจะตองมสายตาและไหวพรบทด

เมอสงเกตเหนชองวางทคตอสเพลยงพลา ตองเรงโจมตดวยการแทง การตอยางรวดเรว และถาหาก

นาเชงหอกนไปใชกบไมพลองยาว(ไมคอน)กจะเรยกวา “เชงไมคอน”

164

ภาคผนวก ข

เครองมอทใชในการเกบขอมล

165

แบบสมภาษณผเชยวชาญดานวฒนธรรมลานนา

ชอ-สกล………………………………………………..อาย……..ป

อาชพ………………………………ตาแหนง………………………

สมภาษณวนท…….เดอน………………..พ.ศ…………………..

สถานทในการสมภาษณ…………………………………………..

แนวคาถามในการสมภาษณ

เรองบทบาทและคณคาของวฒนธรรมเชง

1. เชงเขามามบทบาทในสงคมและวฒนธรรมลานนาเมอไร

2. ในอดตเชงมบทบาทความสาคญในดานใดบาง และปจจบนมความสาคญอยางไร

3. เชงมความสมพนธกบวถชวตและวฒนธรรมลานนาอยางไรบาง ในปจจบนและใน

อดตมความแตกตางกนหรอไมอยางไร

เรองกระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชง

1. กระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชง ถายทอดองคความรเรองใดบาง และในปจจบน

กบอดตตางกนหรอไม อยางไร

2. ผรบการถายทอดและมสวนรวมเรองวฒนธรรมเชงในชมชนคอใคร มคณสมบต

อยางไร

3. วธการในการถายทอดวฒนธรรมเชงในชมชนมกระบวนการอยางไร ในปจจบนกบ

อดตตางกนหรอไม อยางไร

4. วตถประสงคในการถายทอดวฒนธรรมเชงในชมชนเปนอยางไร เมอสงคม

เปลยนแปลงไปมการเปลยนแปลงวตถประสงคในการถายทอดหรอไม

166

แบบสมภาษณผถายทอดวฒนธรรมเชง

ชอ-สกล………………………………………………..อาย……..ป

อาชพ……………………………………………..

สมภาษณวนท…….เดอน………………..พ.ศ…………………..

สถานทในการสมภาษณ…………………………………………..

แนวคาถามในการสมภาษณ

เรองบทบาทและคณคาของวฒนธรรมเชง

1. เชงเขามามบทบาทในสงคมและวฒนธรรมลานนาเมอไร

2. ในอดตเชงมบทบาทความสาคญในดานใดบาง และปจจบนมความสาคญอยางไร

3. เชงมความสมพนธกบวถชวตและวฒนธรรมลานนาอยางไรบาง ในปจจบนและใน

อดตมความแตกตางกนหรอไมอยางไร

เรองกระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชง

1. กระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชง ถายทอดองคความรเรองใดบาง และในปจจบน

กบอดต ตางกนหรอไม อยางไร

2. ผรบการถายทอดและมสวนรวมเรองวฒนธรรมเชงในชมชนคอใคร มคณสมบต

อยางไร

3. วธการในการถายทอดวฒนธรรมเชงในชมชนมกระบวนการอยางไร ในปจจบนกบ

อดตตางกน หรอไม อยางไร

4. วตถประสงคในการถายทอดวฒนธรรมเชงในชมชนเปนอยางไร เมอสงคม

เปลยนแปลงไปม การเปลยนแปลงวตถประสงคในการถายทอดหรอไม

5. ประสบการณ และความรสก สงทไดรบจากการถายทอดวฒนธรรมเชงเมอครงเปน

ผรบการ ถายทอดเปนอยางไร

6. แนวคด และวธการสอนของผสอนเปนอยางไร มลาดบขนตอนอยางไร แตกตางจาก

เมอครงเปนผรบการถายทอดหรอไม อยางไร

167

แบบสมภาษณผรบการถายทอดวฒนธรรมเชง

ชอ-สกล………………………………………………..อาย……..ป

อาชพ……………………………ตาแหนง…………………………………….

สมภาษณวนท…….เดอน………………..พ.ศ…………………..

สถานทในการสมภาษณ…………………………………………..

แนวคาถามในการสมภาษณ

เรองบทบาทและคณคาของวฒนธรรมเชง

1. เชงเขามามบทบาทในสงคมและวฒนธรรมลานนาเมอไร

2. ในอดตเชงมบทบาทความสาคญในดานใดบาง และปจจบนมความสาคญอยางไร

3. เชงมความสมพนธกบวถชวตและวฒนธรรมลานนาอยางไรบาง ในปจจบนและ

ในอดต มความแตกตางกนหรอไมอยางไร

เรองกระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชง

1. กระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชง ถายทอดองคความรเรองใดบาง และในปจจบน

กบอดต ตางกนหรอไม อยางไร

2. ผรบการถายทอดและมสวนรวมเรองวฒนธรรมเชงในชมชนคอใคร มคณสมบต

อยางไร

3. วธการในการถายทอดวฒนธรรมเชงในชมชนมกระบวนการอยางไร ในปจจบนกบ

อดตตางกนหรอไม อยางไร

4. วตถประสงคในการถายทอดวฒนธรรมเชงในชมชนเปนอยางไร เมอสงคม

เปลยนแปลงไปม การเปลยนแปลงวตถประสงคในการถายทอดหรอไม

168

แบบสงเกต

กระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชง

สงเกตวนท……เดอน…………..พ.ศ……………เวลา…………..

สถานท……………………………………………………………

ประเดนในการสงเกต

1. กระบวนการถายทอดวฒนธรรมเชง

1.1 ถายทอดความรเรองใด

1.2 มวธการถายทอดอยางไร

1.3 ผรบการถายทอดเปนใคร

2. พฤตกรรมระหวางการถายทอด

2.1 ความกระตอรอรนในการถายทอด

2.2 ความรวมมอในการถายทอด/รบการถายทอด

2.3 ความรวมมอในการถายทอดจานวนของผเขารวมรบการถายทอด

แบบสมภาษณชาวบานตอเรอ

ชอ-สกล………………………………………………..อาย……..ป

อาชพ……………………………………………..

สมภาษณวนท…….เดอน………………..พ.ศ…………………..

สถานทในการสมภาษณ…………………………………………..

แนวคาถามในการสมภาษณ

1. ประวตความเปนมาของบานตอเรอ

1.1 บานตอเรอกอตงมาตงแตสมยใด

1.2 กลมชาตพนธในบานตอเรอมกลมใดบาง

1.3 คามเชอและประเพณสาคญของบานตอเรอมอะไรบาง

2. บทบาทของเชงในการรบรในชมชนบานตอเรอ

1.1 เชง คออะไร

1.2 ในอดตวฒนธรรมเชงมบทบาทตอชมชนอยางไร

1.3 ปจจบนวฒนธรรมเชงมบทบาทสาคญตอชมชนมากนอยเพยงใด

169

ประวตผวจย

ชอ – นามสกล นาย ตรภพ นาคปฐม

ทอย 216/3 หม 1 ตาบลแมสา อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม 50180

เบอรโทรศพท 08 – 1981 – 9833

ประวตการศกษา

พ.ศ. 2552 สาเรจการศกษาปรญญาศลปศาสตรบณฑต

วชาเอกภาษาไทย วชาโทประวตศาสตร คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

พ.ศ. 2552 ศกษาตอระดบปรญญา มหาบณฑต

สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศลปากร