บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาวจยการมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมองเพอจดการสงแวดลอมชมชนจอมทอง อ าเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม ผวจยไดศกษาแนวคด ทฤษฎ และเอกสารงานวจยทเกยวของกบเนอหาในงานวจยประกอบดวยแนวคดเอกสารตางๆ และงานวจยทเกยวของ ดงมสาระส าคญดงน

2.1 แนวคดเกยวกบเมองและการวางผงเมอง 2.2 แนวคดเกยวกบการมสวนรวมของประชาชน 2.3 แนวคดเกยวกบการพฒนาอยางย งยน 2.4 แนวคดเกยวกบการจดการสงแวดลอม 2.5 แนวคดเกยวกบนเวศวทยาการเมอง 2.6 แนวคดเกยวกบการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอมและสงคม 2.7 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 2.8 กรอบแนวคดการวจย

2.1 แนวคดเกยวกบเมองและการวางผงเมอง

2.1.1 แนวคดเกยวกบเมอง

เมอง มาจากการขยายตวของชานเมองซงเปนลกษณะของการเปลยนแปลงทเกดจากการขยายตวของเมอง เมอชานเมองมประชากรเคลอนยายเขาไปตงถนฐานหนาแนนมากขน มความเจรญทงดานการคมนาคม สาธารณปโภคและอปโภค สงเหลานเปนเครองชสวนหนงของลกษณะกระบวนการกลายเปนเมอง การขยายตวของเมอง มกจะตองเกดการรกล าทางกายภาพของเมองเขาสพนทชนบทอนไดแก พนทเกษตรกรรม ซงท าใหเกดปญหาความขดแยงในเรองการใชทดนระหวางการใชเปนทอยอาศยกบเพอท าการเกษตร เมอมการขยายพนทส าหรบอยอาศยบนพนทใด จงมกจะเกดการเปลยนแปลงในการใชทดนประเภทอนๆ ตามไปดวย เชน การน าพนททมความอดมสมบรณใชในการเพาะปลกมาเปนพนทอาศย การใชพนทแรธาตมาเปนทอยอาศย หรอการขยายพนทเพอทอยอาศยเขาไปในพนททมทรพยากรปาไม เปนตน

8

Emest W. Burgess (อางใน กรมโยธาธการและผงเมอง, 2548 ก.) นกสงคมวทยาแหงมหาวทยาลยชคาโก ประเทศสหรฐอเมรกา กลาววา เมองหมายถง สถานททมการใชทดนอยางหนาแนนมากกวาบรเวณอนๆ โดยรอบ เปนการรวมตวกนในพนทเกยวของกบกจกรรมหลากหลาย โดยเมองจะเปนศนยกลางรวมทกสงทกอยางทจะใหบรการประชาชนและชมชนอนทอยโดยรอบ ขณะเดยวกนกจะเปนแหลงดงดดการอพยพของประชาชนทจะเขามาใชบรการดานตางๆ ในเมอง

การเตบโตของเมอง โดยการขยายตวทางดานเนอทของเมองไดกวางขวางออกไปตามความตองการของผทอยอาศยในเมอง ซงมจ านวนมากขนกวาเดม การขยายเนอทออกไปนอาจมวตถประสงคเพอใชเปนทอยอาศยหรอเพอกจกรรมทางเศรษฐกจ ต งแตภาคเกษตรกรรม ภาคอตสาหกรรม และภาคบรการตางๆ รวมทง กจการคา การขยายตวนจะขยายตวไปในทศทางใดนน นกนเวศวทยา ไดใหหลกการพจารณาการใชทดนแตละเมองซงเปนผลใหมการขยายตวของเมองออกไปตามรปแบบตางๆ ดงตอไปน (กฤช เพมทนจตต, 2536)

1) การใชทดนลกษณะเปนรปดาว ตามทฤษฎรปดาว (Star Theory)

Hurd Richard M. (ระบบออนไลน, 2555) อธบายวาการขยายตวของเมองนนเกดมาจากบรเวณศนยกลางของเมองทเปนทรวมของเสนทางคมนาคมสายหลกของเมองอทธพลของเสนทางคมนาคมจะมผลท าใหเมองขยายตวออกไปตามเสนทางรถยนตรถใตดนและรถไฟประชาชนสวนใหญจะนยมอาศยอยกนอยางหนาแนนบรเวณใกลเคยงกบเสนทางคมนาคมดงกลาวในระยะทสามารถเดนทางไปถงไดสะดวกตอมาภายในเมองไดมการพฒนาเสนทางคมนาคมดขนประชาชนภายในเมองนยมใชรถยนตกนมากขนพนทวางทอยระหวางเสนทางคมนาคมกจะมประชาชนเขาไปอาศยอยกนหนาแนนมากขนพนทวางดงกลาวกเชอมตอกนเปนพนทเดยวกน

9

2) การใชทดนลกษณะเปนวงกลม ตามทฤษฎวงแหวน (Concentric Zone Theory)

ภาพ 2.1 ทฤษฎวงแหวน (Concentric Zone Theory) ทมา: ฌานกาสขวฒนวจตร, 2546

Ernest W. Burgess (1925) อธบายวา การขยายตวของเมองจะมลกษณะเปนรปวงแหวน เปนรศมวงกลมตอเนองจากเขตศนยกลาง และแบงพนทของเมองออกเปน 5 เขต ดงน (ฌานกาสขวฒนวจตร, 2546)

เขตท 1 เปนเขตศนยกลางธรกจ (The Central Business District: C.B.D.) ประกอบดวยรานคา หางสรรพสนคา โรงภาพยนตร โรงแรม ธนาคาร และส า นกงานทางเศรษฐกจ การปกครองกฎหมาย เปนตน เปนเขตทมคนหนาแนน เวลากลางวนเพอท า ธรกจ และงานตามหนวยงานตางๆ มคนจ านวนนอยทตงบานเรอนอยอยางถาวร เพราะสวนใหญจะเดนทางไปพกอาศยอยทเขตรอบนอก

เขตท 2 เปนเขตศนยกลางการขนสง (The zone in transition) หรอบางครงอาจเรยกวาเปนเขตขายสงและอตสาหกรรมเบา (Wholesale and light manufacturing zone) รวมทงเปนยานโรงงานอตสาหกรรมเกาๆ เปนเขตทมปญหาสงคมจ านวนมาก เชน มอตราการกออาชญากรรมสง เปนบรเวณของกลมคนทมฐานะทางเศรษฐกจต าทอพยพมาจากชนบท พกอาศยอยในบานราคาถก และทรดโทรมใกลๆ โรงงานอตสาหกรรมเพอประหยดคาใชจายในการเดนทางไปท า งาน แตเมอคนกลมนมฐานะทางเศรษฐกจดขน กจะยายออกไปอยในทแหงใหม กรรมสทธในการครอบครองทดนในเขตน จะมจ านวนนอยทมทดนเปนของตนเอง

เขตท 3 เปนเขตทอยอาศยของกรรมกรและผใชแรงงาน (The zone of warkingmens homes) ทยายออกมาจากเขตศนยกลางการขนสงสภาพทอยอาศยของคนในเขตนจะมสภาพดกวา

เขต 1 ยานใจกลางเมอง เขต 2 ขายสงและอตสาหกรรมเบา เขต 3 ทอยอาศยผมรายไดต า เขต 4 ทอยอาศยผมรายไดปานกลาง เขต 5 ทอยอาศยผมรายไดสง

1 2 3 4 5

10

คนทอาศยอยในเขตศนยกลางการขนสงบานเรอนจะปลกอยในระยะหางกนไมชดตดกน เหมอนกบสลมและเมอครอบครวใดมฐานะดขนกจะยายออกไปอยในเขตชนชนกลางตอไป

เขตท 4 เปนเขตชนชนกลาง (The middle class zone) มทพกอาศยประเภทหองชดโรงแรมบานเดยวส า หรบครอบครวเดยว ผอาศยอยในเขตนสวนใหญเปนชนชนกลาง เจาของธรกจขนาดเลก ผประกอบวชาชพอสระพอคา และรวมถงชนชนผบรหารระดบกลาง

เขตท 5 เปนเขตทพกอาศยชานเมอง (The commuters zone) มเสนทางคมนาคมทสะดวกในการเดนทางเขาไปท างานหรอประกอบธรกจในเมอง เขตนจะมทงชนชนกลางคอนขางสง และชนชนสงทเดนทางดวยรถประจ าทางและรถสวนตวเขาไปท า งานในเมองและกลบออกมาพกอาศยในเขตน

3) การใชทดนลกษณะเปนสดสวนรปพาย ตามทฤษฎเสยววงกลม (Sector Theory)

ภาพ 2.2 ทฤษฎเสยววงกลม (Sector Theory) ทมา: ฌานกา สขวฒนวจตร, 2546

Hoyt (1964) อธบายวารปแบบของการขยายตวของเมองจะเหมอนกบเสยววงกลมหรอรป

ขนมพาย (Pie-shaped) และในแตละเมองจะพบวาการขยายตวของเมองออกไปยงพนทดานนอกจะเปนรปเสยววงกลมหนงเสยววงกลมหรอมากกวาหนงเสยววงกลมและการขยายตวของเมองจะมลกษณะดงน

1) การขยายตวของเมอง จะขยายออกไปตามเสนทางการคมนาคมขนสงทเชอมไปยงศนยกลางทางการคา และทอยอาศยบรเวณอนๆ

2) การขยายตวของเมอง จะขยายออกไปตามพนทสงและแมน าล าคลองในเขตพฒนาอตสาหกรรม

เขต 1 ยานใจกลางเมอง เขต 2 ขายสงและอตสาหกรรมเบา เขต 3 ทอยอาศยผมรายไดต า เขต 4 ทอยอาศยผมรายไดปานกลาง เขต 5 ทอยอาศยผมรายไดสง

11

3) การขยายตวของเมอง จะขยายออกไปตามทอยอาศยของชมชนชนสงของสงคมหองพกอาศยราคาสง มกจะเกดขนบรเวณยานธรกจใกลๆ กบเขตทอยอาศยเกา

4) เขตทอยอาศยคาเชาราคาสง จะตงอยตดกบเขตทอยอาศยคาเชาราคาปานกลาง

4) การใชทดนลกษณะมศนยกลางหลายแหง ตามทฤษฎหลายจดศนยกลาง (Multiple Nuclei Theory) ทฤษฎหลายศนยกลางเปนทฤษฎท Harris C.D. และ Ullman E.L. (1975) เสนอไวซงอธบายแบบรปการใชทดนในเขตเมองวาเมองจ านวนมากไดพฒนาออกเปนหลายศนยกลางอยางชดเจนจ านวนศนยกลางและการใชทดนทเกดขนจากศนยกลางเหลานขนกบขนาดของเมองโครงสรางโดยรวมและประวตศาสตรในการพฒนาเมองนนๆ เมองทมขนาดใหญกวาจะมจ านวนและลกษณะเฉพาะของศนยกลางเหลานนมากกวาเมองทมขนาดเลกกวาศนยกลางเหลานนสวนมากจะเกดขนในบรเวณใกลทพกอาศยของผทมรายไดปานกลางและผมรายไดสงทฤษฎหลายศนยกลางจงสามารถอธบายโครงสรางของเมองขนาดใหญไดดกวาทฤษฎของ Burgess และ Hoyt ทฤษฎหลายศนยกลางกลาวถงการเกดศนยกลางขนเฉพาะเขตไววาความสามารถในการจายคาเชาทแตกตางกนเปนสงผลกดนใหหลายกจกรรมแยกกนจบกลมในเขตตางๆ ของเมองกจกรรมเฉพาะอยางตองการท าเลทต งเปนพเศษแตกจกรรมทเหมอนกนมแนวโนมในการตงอยดวยกนสวนกจกรรมทไมพงประสงคจะถกผลกดนออกไปอยบรเวณชานเมองดงนนในทฤษฎน Harris และUllman (1975) ไดแบงเมองออกเปน 9 เขตดงภาพ 2.3 ซงละเอยดกวาสองทฤษฎแรก (จรสโรจน บถด ารห, 2541)

ภาพ 2.3 ทฤษฎหลายจดศนยกลาง (Multiple Nuclei Theory) ทมา: จรสโรจน บถด ารห, 2541

เขต 1 ยานใจกลางเมอง เขต 2 เขตขายสงและอตสาหกรรมเบา เขต 3 ทอยอาศยผมรายไดต า เขต 4 ทอยอาศยผมรายไดปานกลาง เขต 5 ทอยอาศยผมรายไดสง เขต 6 เขตอตสาหกรรมหนก เขต 7 เขตการคาทกระจายตวไมอยในยาน การคาหลกของเมอง เขต 8 เขตทอยอาศยชานเมอง เขต 9 เขตอตสาหกรรมชานเมอง

12

Harris & Ullman (1975) อธบายวาการขยายตวของเมองเกดมาจากหลายจดศนยกลางไมไดเกดมาจากศนยกลางทใดทหนงเพยงแหงเดยวเพราะในยคปจจบนเมองอตสาหกรรมมการพฒนาศนยกลางดานธรกจศนยกลางดานอตสาหกรรมและศนยกลางดานทอยอาศยเกดขนหลายแหงแฮรรรสและอลลแมนไดเสนอแนวความคดการขยายตวของเมองวาเกดจากหลายจดศนยกลางม 4 ประการดงน

1) ธรกจแตละประเภทมความตองการใชทรพยากรและสงอ านวยความสะดวกทแตกตางกนธรกจทตองการใชทรพยากรและสงอ านวยความสะดวกเหมอนกนจะมารวมตวอยบรเวณทมทรพยากรและสงอ านวยความสะดวกใหใชเหมอนกนเชนเขตคาปลกจะตงอยในท าเลทลกคาสามารถเดนทางเขามาซอสนคาไดงายและสะดวกจากทกทศทางของเมองเขตเมองทาจะตงอยบรเวณรมฝงแมน าหรอทะเลเขตอตสาหกรรมหนกเปนเขตทตองการพนทขนาดใหญทตดกบเสนทางคมนาคมขนสงเชนแมน าทะเลถนนหรอใกลกบเสนทางรถไฟเพอสะดวกในการขนสงเปนตน

2) ธรกจทเหมอนกนมกจะมการรวมตวอยบรเวณเดยวกนเพอใหเกดประโยชนในเชงการคาจากการเปรยบเทยบและเลอกซอสนคาของลกคาเชนตวแทนจ าหนายรถยนตจะไปรวมกลมเปนยานขายรถยนตท าใหผซอสามารถเปรยบเทยบคณสมบตและราคากบผคารายอนๆ ไดงาย

3) การใชทดนของธรกจทแตกตางกนท าใหเกดความขดแยงตอกนและไมสามารถอยรวมกนไดเชนพนทส าหรบอยอาศยไมสามารถอยในบรเวณเดยวกบเขตอตสาหกรรมเพราะพนทส าหรบอยอาศยตองการความสงบมการขนสงทดและไมมปญหามลภาวะแตเขตอตสาหกรรมเปนเขตทมเสยงดงมการขนสงและใชยานพาหนะทงวนและมปญหามลภาวะ

4) บรเวณทมราคาทดนสงมากเปนอปสรรคท าใหธรกจบางประเภทไมสามารถเขาไปท าธรกจไดเพราะตองเสยคาใชจายเปนคาทดนในราคาแพงท าใหไมคมกบการลงทนและผลก าไรทไดรบนกลงทนจงตองหาท าเลทตงแหลงใหมทเหมาะสมกบธรกจของทจะด าเนนการ

สรปไดวาความเปนเมองเปนกระบวนการทประชากรมาอยรวมกนมากขนทงดานจ านวนและความหนาแนนณบรเวณใดบรเวณหนงอนเปนผลท าใหชวตความเปนอยของประชากรเหลานนเปลยนไปสวถชวตแบบเมอง

13

2.1.2 แนวคดเกยวกบการวางผงเมอง 1) ผงเมองและกระบวนการวางผงเมอง

1.1) ความหมายการผงเมอง พงศสห ชมสาย ณ อยธยา (ม.ป.ป.)ไดใหขอคดเหนเกยวกบการผงเมอง มหมายความวา

การวางจดท าและด าเนนการใหเปนไปตามผงเมองรวมและ ผงเมองเฉพาะในบรเวณเมอง และบรเวณทเกยวของหรอชนบท เพอก าหนดแนวทางการพฒนาเมองในอนาคต และการก าหนดแนวทางดงกลาวยงตองค านงถงความเปนระเบยบเรยบรอย ความสวยงามการใชประโยชนในทรพยสน ความปลอดภย สวสดภาพของสงคม สงแวดลอม ตลอดจนการด ารงรกษาหรอบรณะสถานททมคณคาทางศลปกรรมสถาปตยกรรม ประวตศาสตรและโบราณคด ขอบขายของการผงเมอง จงเปนเรองของการก าหนดรปรางและขนาดของเมองทจะพฒนาใหเพยงพอและเหมาะสมกบจ านวนของประชาชนและบทบาทของเมอง รวมทงใหมความสมพนธกบเมองอนๆ โดยรอบในภมภาค โดยการก าหนดโครงสรางการใชประโยชนทดนแตละประเภทภายในเมองพรอมทงก าหนดระบบคมนาคมและระบบสาธารณปโภค สาธารณปการใหมความสะดวกปลอดภยส าหรบประชาชนในพนท ดงนนในการวางผงเมองใหประสบผลส าเรจนน จะตองตอบสนอง ตอความตองการของประชาชนในทองถน มความถกตองตามหลกสากลนยมและเปนทยอมรบในทางวชาการ เพอใหผงเมองเปนเครองมอทใชในการพฒนาพนท กอใหเกดประโยชนตอสาธารณชนและสวนรวมอยางแทจรง

การผงเมองตามพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ. 2518 หมายความวา การวาง จดท า และด าเนนการใหเปนไปตามผงเมองรวมและผงเมองเฉพาะ ในบรเวณเมองและบรเวณทเกยวของหรอชนบท เพอสรางหรอพฒนาเมอง หรอสวนของเมองขนใหม หรอแทนเมองหรอสวนของเมองทไดรบความเสยหาย เพอใหมหรอท าใหดยงขน ซงสขลกษณะ ความสะดวกสบาย ความเปนระเบยบ ความสวยงาม การใชประโยชนในทรพยสน ความปลอดภยของประชาชน และสวสดภาพของสงคม เพอสงเสรมเศรษฐกจ สงคม และสภาพแวดลอม เพอด ารงรกษาหรอบรณะสถานทและวตถทมประโยชนหรอคณคาในทางศลปกรรม สถาปตยกรรม ประวตศาสตร หรอโบราณคด หรอเพอบ ารงรกษาทรพยากรธรรมชาต ภมประเทศทงดงามหรอมคณคาในทางธรรมชาต (กรมโยธาธการและผงเมอง, 2547)

การวางผงเมอง เปนความพยายามในการจดระบบการอยอาศยรวมกนของประชากรในพนท ตลอดจนการใชประโยชนทดนรวมกนของทกชวตในสงคมเมอง ใหมความสอดคลองประสานสมพนธกน เพอการมคณภาพชวตทดในดานสขลกษณะ ความสะดวกสบาย

14

ความเปนระเบยบ ความสวยงาม การใชประโยชนในทรพยสน ความปลอดภยของประชาชนและสวสดภาพของสงคม (กรมโยธาธการและผงเมอง, 2547)

การวางผงเมองมหลายประเภท หลายระดบ แตทมผลใชบงคบตามกฎหมาย คอ ผงเมองรวมและผงเมองเฉพาะ

ผงเมองรวม ผงเมองรวม หมายถง “แผนผง นโยบาย และโครงการ รวมทงมาตรการควบคม

ทวไป เพอใชเปนแนวทางในการพฒนา และด ารงรกษาเมองและบรเวณทเกยวของ หรอชนบท ในการใชประโยชนในทรพยสน การคมนาคมและการขนสง การสาธารณปโภค บรการสาธารณะ และสภาพแวดลอม เพอบรรลวตถประสงคของการผงเมอง” โดยทวไปผงเมองรวมจะก าหนดทศทางในการพฒนาเมองเปนระยะเวลา 20 ป

ผงเมองเฉพาะ หมายความวา แผนผงและโครงการด าเนนการเพอพฒนาหรอด ารงรกษาบรเวณเฉพาะแหงหรอกจการทเกยวจองในเมองและบรเวณทเกยวของหรอชนบทเพอประโยชนแกการผงเมอง

1.2) ประโยชนของการวางผงเมอง 1) ท าใหเมองหรอชมชนมความสวยงามเจรญเตบโตอยางมระเบยบแบบแผนและถก

สขลกษณะโดยการวางผงการใชประโยชนทดนในอนาคตออกเปนยานตางๆ อยางเหมาะสมและสมพนธกน เชน ยานพกอาศย ยานพาณชยกรรม ยานอตสาหกรรม ยานทโลงเพอนนทนาการและรกษาสภาพสงแวดลอม เปนตน

2) เพอวางแนวทางการพฒนาเมองหรอชมชนใหมระเบยบโดยวางผงโครงการคมนาคมและขนสงใหสมพนธกบการใชประโยชนทดนในอนาคต

3) ท าใหประชาชนมความปลอดภยในการอยอาศย โดยหามการใชประโยชนทดนบางประเภทในยานทพกอาศยหรอยานพาณชยกรรม เชน หามคลงน ามนเชอเพลง คลงวตถระเบดอตสาหกรรมทมมลพษ

4) สงเสรมเศรษฐกจของเมองหรอชมชนโดยก าหนดใหมยานพาณชยกรรมและยานอตสาหกรรม ซงเปนแหลงธรกจและจางงานไวในททเหมาะสม เพอผใชบรการและคนงานไดรบความสะดวกในการเดนทาง การขนสงสนคาและวตถดบ

5) ส ง เส รมสภาพส งคมของคนในเ มองหรอชมชน โดยพจารณา ถ ง ทต งสถาบนการศกษา โรงพยาบาล ศนยสาธารณสข ฯลฯ ใหอยในทเหมาะสม สามารถใหบรการแกประชาชนไดอยางมประสทธภาพ

15

6) สงเสรมสภาพแวดลอมของเมองหรอชมชนใหมทโลงเวนวาง มสวนสาธารณะมทพกผอนหยอนใจ

7) ด ารงรกษาสถานททมคณคาทางศลปวฒนธรรมประวตศาสตรและโบราณคด โดยก าหนดเปนบรเวณอนรกษเพอสงเสรมเอกลกษณศลปะวฒนธรรมไทย

8) บ ารงรกษาทรพยากรธรรมชาตและภมประเทศทงดงามทงในเขตเมองและชนบท

1.3) การมสวนรวมของประชาชนกบผงเมอง สอง จอมแดงธรรม (ม.ป.ป.) ไดใหขอคดเหนวา ผงเมองเปนเครองชวยสนบสนนให

รฐและเอกชนบรรลวตถประสงคตางๆ ในการพฒนาเมองรวมกนปจจยส าคญทมสวนรวมในการท าใหเปาหมายตางๆกลายเปนจรงขนมา ไดแกการสนบสนนทางดานงบประมาณและการทประชาชนเขาไปมสวนรวมในการวางผงเมองนนแตเนองจากขนตอนในการวางผงเมองมความสลบซบซอน จงตองใชเวลานานในการด าเนนการตงแตตนจนจบ กฎหมายไดก าหนดใหประชาชนมสวนรวมในการด าเนนงานดงน

1.3.1) เมอจะมการวางผงเมองรวม ณ ทองทใดตามกฎหมายระบใหตองมการปดประกาศเพอแจงใหประชาชนไดทราบวาจะมการวางและจดท าผงเมอง ณ ทองทนน ประชาชนในทองท ดงกลาวสามารถมสวนรวมในการด าเนนการได โดยการใหขอมลและแสดงความคดเหนทเปนประโยชนตอการวางและจดท าผงขนตอนนพอจะเปรยบเทยบกบงานออกแบบบานไดวาประชาชนในทองททจะวางผงกคอเจาของบานหรอผใชอาคาร ซงควรจะชแจงความตองการตางๆ ของขอมลสมาชกในครอบครวใหสถาปนกทราบ เพอจะไดเปนแนวนโยบายในการออกแบบใหถกวตถประสงคในการใชสอยอาคารของเจาของนนเอง

1.3.2) ในระหวางการวางผง ซงจะตองมการส ารวจเกบขอมล วเคราะห วจย เจาหนาทผวางผงจะเขาพบคณะทปรกษาผงเมองรวม ซงมผวาราชการจงหวดเปนประธานประกอบดวยผแทนองคการบรหารสวนทองถนผแทนสวนราชการตางๆ และบคคลอนๆ ซงถอวาคอสวนหนงของตวแทนประชาชน เพอขอทราบแนวนโยบายและความตองการของทองถน เมอวางผงเบองตนเสรจแลวกจะตองน าผงนนไปปดประกาศและประชมรบฟงขอคดเหนของประชาชนไมนอยกวา 1 ครงประชาชนสามารถมสวนรวมในการด าเนนการชวงนไดโดยการเขารวมประชมเพอรบฟงและแสดงความคดเหนหรอใหขอมลเพมเตม ผวางผงกจะน าความคดเหนและความตองการตางๆ นนไปประมวลกบหลกวชาการเพอพจารณาจดวางผงเมองใหเหมาะสมกบสภาพของทองถนและความตองการของชมชนนนๆ

16

1.3.3) เมอวางผงเสรจสมบรณแลวกจะน าผงเสนอใหคณะกรรมการผงเมองซงมปลดกระทรวงมหาดไทยเปนประธานพจารณาใหความเหนชอบ เมอผงไดรบความเหนชอบแลวจะตองน าผงไปปดประกาศในทองททท าการวางผงเปนเวลาไมนอยกวา 90 วน เพอใหประชาชนผมสวนไดสวนเสยไปตรวจดแผนผงและขอก าหนดของผง ผมสวนไดสวนเสยสามารรองขอใหแกไข หรอเปลยนแปลง หรอยกเลกขอก าหนดเกยวกบการใชประโยชนทดนของผงเมองนนๆ โดยท าเปนหนงสอถงกรมโยธาธการและผงเมองหรอเจาพนกงานทองถนผวางและจดท าผงนน

1.4) ขนตอนและวธการด าเนนการวางผงเมอง การพจารณาการวางผงเมอง มกระบวนการหลกๆ เชนเดยวกบกระบวนการวางแผน

ทวๆ ไป คอ มการด าเนนการเปนขนตอน โดยเรมตงแตการส ารวจพนท การจดเกบรวบรวมศกษาขอมลดานตางๆ ท งดานกายภาพ เศรษฐกจ สงคม และประชากร จากนนจงเขาสขนตอนการวเคราะหขอมล ซงเปนการวเคราะหสภาพปจจบนและคาดการณไปในอนาคต นอกจากนยงศกษาถงภาพรวมของการพฒนาพนท ตามกรอบนโยบาย ระดบชาตและระดบตางๆ เชน แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เพอใหเขาใจถงความส าคญ และบทบาทหนาทของเมองทก าหนดไว ความสมพนธระหวางกลมเมองโดยรอบสภาพและแนวโนมทางดานเศรษฐกจของเมองในอนาคต เพอก าหนดประเดนการพฒนา และน าไปสการก าหนดเปาหมาย วตถประสงคและแนวความคดในการวางแผนหรอวางผงตอไป

1.4.1) กระบวนการวางผงเมองรวมโดยทวไป (Planning Process) กระบวนการวางผงเมอง มลกษณะคลายคลงกบกระบวนการวางแผนทวไป ซงม

การก าหนดหลกการกวางๆ ส าหรบการวางแผนอยางเปนระบบ เปนการท างานทมล าดบขนตอน ตอบสนอง ตอเปาหมายและวตถประสงคของพนท โดยค านงถงความตองการของประชาชน ลกษณะเฉพาะของ ปญหา และความตองการของเมองหรอพนทน นๆ เปนหลก (Internal Environment) รวมไปถงอทธพลภายนอกอนๆ (External Environment) กระบวนการวางผง จะเปนกรอบของแนวความคดในการวางผงรปแบบตางๆ อาท ผงเมองรวมและผงเมองเฉพาะ โดยมวธการและรายละเอยดในการวางผง (Planning Method) ทแตกตาง กนตามจดมงหมายและหนาทของผงเหลานน การวางและจดท าผงเมอง ณ พนทใดเปนการจดท าเพอปรบสภาพของชมชนเมอง ใหสามารถรองรบตอการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา (Dynamics) จงจ าเปนตองมการปรบปรงแกไขขอมลผงเมอง เพอใหสอดคลองกบสภาพความเปนจรงอยเสมอ ดงนน กระบวนการวางผงเมอง จงเปนกจกรรมทมลกษณะเปนวงจร (Cyclic Process) โดยประชาชนทวไปม สทธเขารวมแสดงความคดเหน และความตองการในทกๆ ขนตอนของการ

17

ท างาน ซงผ วางผงจะน าความตองการของประชาชนมาด าเนนการใหเปนรปธรรมส าหรบกระบวนการวางผงเมองรวม สามารถสรปขนตอนโดยทวไป ไดดงน

1) การรวบรวมและศกษาขอมลเบองตน (Fact Finding) 2) การวเคราะหขอมล (Analyze) 3) การประมาณการ (Forecasting) 4) การก าหนดเปาหมายและวตถประสงค (Formulation of Goals and

Objectives) 5) การวางผงเมอง (Planning) 6) การประชมประชาชน (Public Hearing) 7) การน าผงไปปฏบต (Implementation) 8) การประเมนผล (Evaluation) 9) การทบทวน/ปรบปรง (Revision)

1.4.2) องคประกอบของเมองทเกยวของกบการวางผงเมอง ในการพจารณาเพอการวางผงเมอง จะตองมการศกษาและวเคราะหองคประกอบ

ของเมองในดานตางๆ ดงตอไปน ก) องคประกอบดานกายภาพ เปนการศกษาถงสภาพแวดลอมตางๆ ในดาน

กายภาพของเมองวามลกษณะและคณภาพอยางไร ทงทรพยากรดน น า ปาไม พช ตลอดจนสภาพอากาศ ในฤดกาลตางๆ ของการใชทดน ทงนเพอน ามาใชในการประเมนความตองการทางดานกายภาพ ของมนษย ซงจะชวยใหการบรหารและการจดการทรพยากรทมอยในพนท เกดประโยชนคมคาในดานปรมาณและคณภาพ ดวยการน าขอมลลกษณะการเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขนในพนท มาวเคราะหก าหนด รปแบบและทตงของกจกรรมตางๆ โดยจะตองก าหนดใหสอดคลองกบเงอนไขทางดานเศรษฐกจและ สงคมของชมชน ทงนเพอใหเกดประโยชนสงสดตอชมชน และเสยคาใชจายของภาครฐและเอกชนนอยทสด

ข) องคประกอบดานเศรษฐกจ เปนการศกษาสภาพทวไปทางดานเศรษฐกจของเมอง เพอใหทราบถงการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ และโครงสรางทางเศรษฐกจของทองถน เพอน ามาก าหนดทศทางการพฒนาในอนาคต ทงดานการจางงาน การคาดประมาณดานประชากร ซงจะเชอมโยงกบขอมลดานอนๆ ไดแก การใชทดน สภาพสงคมโดยท าการศกษา วเคราะหเศรษฐกจในแตละสาขา ไดแก ดานการเกษตร ดานอตสาหกรรม ดานการคาและการบรการ ดานการขนสง บรการสาธารณะ การกอสราง ดานรายไดและรายจาย เปนตน

18

ค) องคประกอบดานสงคมและประชากร เปนการศกษาถงคามเหมาะสมโครงสรางพนฐานของชมชนในแตละดานบางทงในดานการศกษา การสาธารณสข ทอยอาศย และสวสดการทางสงคม ซงจะเปนขอมลทเกยวเนองกบขอมลประชากรเพอประมาณความตองการโครงสรางพนฐานทางสงคมในอนาคต

ง) นโยบายและแผนพฒนาทเกยวของ เปนการศกษานโยบายและแผนพฒนาทจะสงผลตอพนท ทงในระดบชาตจนถงระดบพนท เพอเปนการรองรบการเจรญเตบโต หรอการขยายตวของเมอง 1.4.3) ขนตอนการวางผงเมองรวมตามพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ. 2518 กรมโยธาธการและผงเมอง (2547) ไดกลาวถงขนตอนการวางผงเมองรวมตามพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ.2518 ไวดงน

ก) ขออนมตคณะกรรมการผงเมองและการตราพระราชกฤษฎกาก าหนดเขตทดนทจะท าการส ารวจ เมอมการวางและจดท าผงเมอง

ข) การตงคณะทปรกษาผงเมองรวมและการส ารวจการวางและจดท าผงเมองรวม ค) ประชมคณะกรรมการพจารณาดานผงเมองและคณะอนกรรมการผงเมอง

ประสานงานวางผงเมองรวม ง) การโฆษณา การปดประกาศ และการประชมรบฟงความคดเหนประชาชน จ) ประชมคณะกรรมการผงเมอง ฉ) การปดประกาศ พรอมขอก าหนด 90 วน ช) การรวบรวมและพจารณาค ารอง ซ) จดท าเอกสารเสนอกระทรวงมหาดไทย ฌ) เสนอคณะกรรมการพจารณารางกฎหมายกระทรวงมหาดไทย ญ) เสนอ รมต.มท. น ารางกฎกระทรวงผงเมองรวมเขา ครม. ฎ) การเสนอคณะรฐมนตร เพอทราบและรบหลกการ ฏ) ครม. พจารณาเหนชอบและสงส านกคณะกรรมการกฤษฎกา ฐ) ส านกงานคณะกรรมการกฤษฎกาตรวจพจารณาเหนชอบ ฑ) ส านกงานคณะกรรมการกฤษฎกาสงรางกฎกระทรวง ใหส านกงานเลขานการ

คณะรฐมนตรและกระทรวง ฒ) ส านกงานเลขานการคณะรฐมนตรแจงกระทรวงมหาดไทยใหลงนามใน

กฎหมาย

19

ณ) รฐมนตรลงนามในกฎกระทรวง ด) กรมฯ จดพมพแผนท-แผนผง ต) สงกฎกระทรวงไปประกาศในราชกจจานเบกษา

2.2 แนวคดเกยวกบการมสวนรวมของประชาชน

แนวคดการมสวนรวมของประชาชน (People’s Participation) ไดเขามามบทบาทส าคญในการพฒนาชนบท ทงนตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 ทมงเนนคนเปนส าคญมากกวาการเตบโตทางเศรษฐกจ ไดพยายามเปลยนแปลงแนวทางการพฒนาจากระดบบนลงลาง (Top - down) มาเปนจากระดบลางขนบน (Bottom - up) แนวทางดงกลาวสอดรบกบแนวคดของ Oakley (1984) ไดกลาววา แนวทางจากระดบลางขนบนน เกยวของอยางยงกบแนวคดการมสวนรวมของประชาชน ซงเปนสงทขาดหาย (Missing ingredient) ในกระบวนการพฒนา การมสวนรวมของชมชนนน มนกวชาการไดอธบายและใหความหมาย ปจจย ขนตอนการมสวนรวมของชมชน รปแบบของชมชนตอการมสวนรวมในการจดการศกษาไวมากมาย ซงผวจยไดน ามากลาวไวเทาทจ าเปนและสอดคลองกบแนวทางการศกษา ดงน

2.2.1 ความหมายของการมสวนรวมของชมชน การมสวนรวมของชมชนนนมนกวชาการหลายทานไดใหความหมายไวดงน ทวทอง หงสววฒน (2527) ใหความหมายไววาการมสวนรวมหมายถงการสรางโอกาส

ใหประชาชนไดตระหนกถงปญหาทแทจรงของตนและพฒนาความสามารถในการจดการควบคมการใชและการกระจายทรพยากรเพอใหเกดประโยชนตอการด ารงชวตของประชาชนและชมชนโดยสวนใหญกระบวนการการมสวนรวมจะเรมจากการคนหาปญหาและสาเหตการวางแผนด าเนนกจกรรมแกไขปญหาการปฏบตงานการรวมรบผลประโยชนจากกจกรรมนนๆ รวมถงรวมตดตามประเมนผลกจกรรมดงกลาวดวยโดยยทธศาสตรการมสวนรวมของชมชนมพนฐานทส าคญ 3 ประการคอ (1) กลไกทางการพฒนาเคลอนจากรฐสชมชนโดยชมชนมบทบาทหลกในการพฒนา (2) เปาหมายของการพฒนาคอการพฒนาขดความสามารถเพอพงพาตนเองมใชพงพารฐหรอองคกรภายนอกและ (3) และกระบวนการพฒนายดหลกลางสบนมากกกวาบนสลางซงมความสอดคลองกบโอชาจนทรสวาง (อางในชาตชาย มณกาญจน, 2538) ทไดกลาวไวเชนเดยวกนวาการมสวนรวมของประชาชนเปนการเปดโอกาสใหแตละคนเรยนรจากกจกรรมทปฏบตการทประชาชนไดมสวนรวมในกจกรรมทมผลกระทบตอตนเองตอทอยอาศยตองานอาชพตอกลมและตอสงคมท าใหมโอกาสเรยนรจากกจกรรมทปฏบตเปนการเพมความสามารถและความช านาญใหมากยงขนซงม

20

ความหมายเปนไปในทศทางเดยวกนกบภมธรรม เวชชย (2527) ไดสรปความหมายของการมสวนรวมของประชาชนทแทจรงนนหมายถงปจจยการผลตทมอยในสงคมเพอประโยชนตอการด ารงชพทางเศรษฐกจและสงคมตามความเขาใจในฐานะสมาชกสงคมและไดพฒนาการรบรและภมปญญาซงแสดงออกในรปแบบของการตดสนใจก าหนดทศทางของการพฒนาอยางทตนเองตองการนอกจากนยงไดเสนอขอสรปเกยวกบยทธศาสตรการมสวนรวมของประชาชนไวดงน

1) กลไกการพฒนาตองเคลอนยายจากรฐสประชาชนโดยประชาชนมบทบาทหลกในการพฒนา

2) เปาหมายการพฒนาคอการพฒนาขดความสามารถของประชาชนเพอการพงตนเองมใชพงพารฐหรอองคกรพฒนาจากภายนอก

3) กระบวนการการพฒนาตองยดหลกลางสบนมากกวาจากบนสลางซงเปนมมมองทมความแตกตางไปจาก White ทไดมองถงมตของการมสวนรวมซงประกอบไปดวย 4 มตคอ

มตท 1 การมสวนรวมในการตดสนใจวาอะไรควรท าไมควรท า มตท 2 การมสวนรวมในการเสยสละในการพฒนาการลงมอปฏบตตามทตดสนใจ มตท 3 การมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชน มตท 4 การมสวนรวมในการประเมนผล

นอกจากน สชาดา จกรพสท ธ (2547) ศกษาเ รองชมชนกบการมสวนรวมจดการศกษา สรปไดวา การมสวนรวมของชมชน แบงไดออกเปน 2 ลกษณะ ไดแก

1) ลกษณะการมสวนรวมจากความเกยวของทางดานเหตผล โดยการเปดโอกาสใหสงคม องคกรตางๆ ในชมชน ประชาชนมบทบาทหลกตามสทธ หนาทในการเขามามสวนรวมในการด าเนนงาน ตงแตการคดรเรม การพจารณาตดสนใจ วางแผน การรวมปฏบตและการรบผดชอบในผลกระทบทเกดขน รวมทงสงเสรม ชกน า สนบสนนใหการด าเนนงานเกดผลประโยชนตอชมชนตามจดมงหมายทก าหนดดวยความสมครใจ

2) ลกษณะการมสวนรวมจากความเกยวของทางดานจตใจ เปนการมสวนรวมของชมชน ทการเกยวของทางดานจตใจ อารมณ รวมทง คานยมของประชาชนเปนเครองชน าตนเองใหเขามามสวนรวม แสดงความคดรเรมสรางสรรค การกระท าใหบรรลวตถประสงคทก าหนดไว ท าใหผทเขามามสวนรวม เกดความผกพน มความรสกรบผดชอบตอกจกรรมทด าเนนงานดวยความสมครใจ จากแนวคดและทศนะทไดกลาวมาขางตนทงหมด สามารถแยกประเดนสรปไดวา การมสวนรวมของประชาชนเกดขนจาก เปาหมายทตองการ คานยม ความเชอ วฒนธรรมประเพณ ความผกพน การเสรมแรง โอกาส ความสามารถ การสนบสนน ความคาดหมายในสงทตองการ โดยมพนฐานของการมสวนรวม ดงน

21

1. การมสวนรวมบนพนฐานของเหตผล 2. การมสวนรวมบนพนฐานของคานยม 3. การมสวนรวมบนพนฐานของประเพณ 4. การมสวนรวมบนพนฐานของความผกพน ความเสนหา

โดยสรป การมสวนรวมของชมชนนน เกดจากจตใจทตองการเขารวมในกจกรรมใดกจกรรมหนง เพอใหบรรลถงวตถประสงคของกลมคนทสอดคลองกบวถชวตทางสงคม ซงการเราใหคนในชมชนเขามามสวนรวมนน ผด าเนนงานจะตองมความเขาใจในวธการด าเนนชวต คานยม ประเพณ ทศนคตของบคคล เพอใหเกดความสมครใจเขารวมกจกรรม

ชเกยรต ลสวรรณ (2541) กลาววาแนวความคดเรองการมสวนรวมเกดขนจากความเชอทมนษยเปนสงมชวตทมปญญาตระหนกรและควบคมสงแวดลอมไดดงนนมนษยไมวาจะอยหางไกลเพยงใดจงควรมสวนรวมในกจกรรมทมผลกระทบตอชวตเขาเองนอกจากนนแลวการมสวนรวมยงชวยลดปญหาความแปลกแยกเนองจากการน าเขาสงตางๆ จากภายนอกเขาไปในชมชนนนดวยการมสวนรวมไมไดหมายความแคบๆ แคการมสวนชวยเหลอสนบสนนโครงการเทานนแตยงรวมไปถงขนตอนส าคญอยางเชนการตดสนใจเกยวกบโครงการนนๆ ดวยนอกจากนอเนกนาคบตร (2536) ยงไดกลาวถงยทธศาสตรการมสวนรวมของประชาชนในการจดการทรพยากรธรรมชาตในรปขององคกรกลมเครอขายซงม 3 ระดบคอ

ระดบท 1 กระบวนการพฒนาในระดบปจเจกซงในทองถนจะม “ปญญาชน” ทมความสามารถในการวเคราะหคดคนลองท าและสรปบทเรยนจากภมปญญาทองถนผสมผสานกบความรเทคโนโลยจากภายนอกและน าเขาไปจากนกพฒนาโดยการศกษาดงานการแลกเปลยนเรยนรจากเวทเสวนาเพอใหเกดการวเคราะหตดสนใจลงมอท าจากการลองผดลองถก

ระดบทสองกระบวนการพฒนาองคกร/กลมและระดบหมบานนกพฒนาจะเปนผกระตนใหชาวบานเกดการเรยนรโดยการจดเวทการวเคราะหปญหาในหมบานและกระจายไปสทประชาชนหรอชมชนพฒนาขดความสามารถของตนจดการควบคมการใชการกระจายทรพยากรหมบานขางเคยงกระบวนการวเคราะหของกลมชาวบานจะกอใหเกดการจดตงคณะกรรมการการแบงบทบาทความรบผดชอบและการจดตงรบรองกฎระเบยบของชมชนในดานตางๆ

ระดบทสามกระบวนการพฒนาเครอขายและองคกรระหวางหม บานการยกระดบการจดการองคกรของชาวบานโดยใหมการเชอมโยงองคกร 2 ระดบเปนเครอขายเพอรวมกนจดการและแกปญหาในระดบทกวางขน

อาจกลาวไดวายทธศาสตรในการสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการสรางจตส านกและสรางแรงจงใจใหประชาชนตระหนกถงการเขามามสวนรวมในการพฒนาและ

22

การใหอ านาจแกประชาชนใหมความสามารถเขาไปเกยวของกบโครงการพฒนาโดยมกลมเปาหมายคอผทยากจนหรอผทเสยเปรยบในชมชนมพนฐานคอกระบวนการเรยนรและกระบวนการกลมยทธศาสตรในการสงเสรมการมสวนรวมเรมตนจากการพฒนาระดบปจเจกเพอใหชาวบานมความสามารถในการวเคราะหปญหาการวางแผนการตดสนใจแกไขปญหาหลงจากนนชาวบานจะรวมกลมกนเพอแกไขปญหาในชมชนของตนเองและมการเชอมโยงกลมตางๆ เปนเครอขายเพอแกไขปญหาในระดบทองถนซงท าใหพลงในการตอรองมมากยงขนในทกระดบของการพฒนาองคกรจะตองมการจดกระบวนการเรยนรใหกบกลมผน าและเครอขายโดยการจดเวทแลกเปลยนประสบการณการจดทศนศกษาดงานการจดฝกอบรมการลงมอปฏบตและการสรปบทเรยนอยางตอเนอง

2.2.2 ปจจยทท าใหเกดการมสวนรวม การทชมชนจะเขามามสวนรวมนน มปจจยทสงผลใหประชาชนเขามามสวนรวม ซงม

นกวชาการไดเสนอแนวคด ดงน ประยร ศรประสาธน (2542 หนา 5) ไดน าเสนอปจจยของการมสวนรวม วาปจจยทสงผลตอการมสวนรวม มดวยกน 3 ปจจย คอ

1) ปจจยสวนบคคล ไดแก อาย เพศ 2) ปจจยทางสงคมและเศรษฐกจ ไดแก การศกษา อาชพ รายได และการเปนสมาชกกลม 3) ปจจยดานการสอสาร ไดแก การรบขาวสารจากสอมวลชนและสอบคคล

จากแนวคดทกลาวมาขางตน สามารถสรปปจจยตอการมสวนรวมท ากจกรรมได ดงน 1) ลกษณะสวนบคคล ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา ประสบการณตางๆ 2) ลกษณะทางเศรษฐกจ ไดแก อาชพ รายได 3) การไดรบขอมลขาวสาร ไดแก ความถในการรบรขาวสาร และแหลงทมาของขาวสาร

2.2.3 ขนตอนการมสวนรวมของชมชน การเขามามสวนรวมของประชาชนในชมชน เพอการกระท ากจกรรมใดกจกรรมหนงใหเกด

ประโยชนตอชมชนนน มนกวชาการไดเสนอแนวคดถงขนตอนการมสวนรวมของชมชน ดงน Fornaroff (1980 p. 104) เสนอวากระบวนการมสวนรวมของชมชน มขนตอนการมสวน

รวม ดงน 1. การวางแผน รวมถงการตดสนใจในการก าหนดเปาหมาย กลวธ ทรพยากรทตองใช

ตลอดจนการตดตามประเมนผล

23

2. การด าเนนงาน 3. การใชบรการจากโครงการ 4. การมสวนรวมในการรบผลประโยชน

นอกจากน อภญญา กงสนารกษ (2544 หนา 14 – 15) ไดน าเสนอขนตอนการมสวนรวมของชมชนวา ชมชนตองมสวนรวมใน 4 ขนตอน คอ 1. การมสวนรวมในการรเรมโครงการ รวมคนหาปญหาและสาเหตของปญหาภายในชมชน รวมตดสนใจก าหนดความตองการและรวมล าดบความส าคญของความตองการ 2. การมสวนรวมในขนการวางแผน ก าหนดวตถประสงค วธการ แนวทางการด าเนนงาน รวมถงทรพยากรและแหลงวทยากรทจะใชในโครงการ 3. การมสวนรวมในขนตอนการด าเนนโครงการ ท าประโยชนใหแกโครงการ โดยรวมชวยเหลอดานทนทรพย วสดอปกรณ และแรงงาน 4. การมสวนรวมในการประเมนผลโครงการ เพอใหรวาผลจากการด าเนนงานบรรลวตถประสงคทก าหนดไวหรอไม โดยสามารถก าหนดการประเมนผลเปนระยะตอเนองหรอประเมนผลรวมทงโครงการในคราวเดยวกได

สวน ม.ร.ว.อคน รพพฒน (2547) ไดแบงขนตอนการมสวนรวมออกเปน 4 ขนตอน คอ 1. การก าหนดปญหา สาเหตของปญหา ตลอดจนแนวทางแกไข 2. การตดสนใจเลอกแนวทาง และวางแผนพฒนา แกไขปญหา 3. การปฏบตงานในกจกรรมการพฒนาตามแผน 4. การประเมนผลงานกจกรรมการพฒนา

ขนตอนการเขามามสวนรวมของชมชน วรช วรชนภาวรรณ (2546) ไดสรปและน าเสนอขนตอนการมสวนรวมใน 2 ลกษณะ ไดแก ลกษณะท 1 มขนตอน ดงน

1. การคด 2. การตดสนใจ 3. การวางแผน 4. การลงมอปฏบต

ลกษณะท 2 มขนตอน ดงน 1. การก าหนดปญหา 2. การวางแผน 3. การด าเนนงาน

24

4. การประเมนผล 5. การบ ารงรกษา และพฒนาใหคงไว

จากแนวคดเกยวกบขนตอนการมสวนรวมของชมชนทงหมดสรปไดวา ขนตอนของการเขามามสวนรวมของชมชนนนม 6 ขนตอน ไดแก

1. การคนหาปญหา สาเหตของปญหา และแนวทางแกไข 2. ตดสนใจก าหนดความตองการ 3. ล าดบความส าคญ 4. วางแผน ก าหนดวตถประสงค วธการ แนวทางการด าเนนงาน ทรพยากร 5. วางแผน ก าหนดวตถประสงค วธการ แนวทางการด าเนนงาน ทรพยากร 6. ด าเนนงานตามโครงการ และ/หรอ สนบสนนการด าเนนงาน 7. ประเมนผล

2.2.4 รปแบบการมสวนรวมของชมชน จากขนตอนของการมสวนรวมของชมชน เพอการรวมท ากจกรรมใดกจกรรมหนงใหเกด

ประโยชนตอชมชนนน บนพนฐานของการเขามามสวนรวม ไพบลย วฒนศรธรรม (2547, ออนไลน: http://www.thailabour.org/thai/news/47120601.html) ไดน าเสนอความคดเหนผานบทความ “แลหนาเศรษฐกจสงคมไทย” สรปการเขามสวนรวมของประชาชนไดใน 2 ลกษณะ ไดแก

1) การมสวนรวมของประชาชนทรฐเปนผน า การมสวนรวมในลกษณะนเปนการมองมาจากเบองบนหรอมาจากรฐ ประชาชนเปนเพยงผคอยรบนโยบายและปฏบตตาม

2) การมสวนรวมทเกดจากความตองการของประชาชนดวยความสมครใจโดยทรฐคอยชวยเหลอใหค าแนะน าหรอคอยอ านวยความสะดวกเทานน

Cohen and Uphoff (1997) (ผองศร สทธราช, 2552)ไดกลาวถงลกษณะของการมสวนรวมโดยแบงตามกระบวนการพอสรปไดวาการมสวนรวมของชมชนจะแบงออกเปน

1) การรวมศกษาปญหาคนหาสาเหตของปญหาและความตองการของชมชน 2) การวเคราะหจดล าดบความส าคญของปญหาการแสวงหาแนวทางในการพฒนา/

แกไขปญหา 3) การตดสนใจเลอกแนวทางในการแกไขปญหาและ/หรอรวมวางแผนงานหรอ

นโยบาย 4) การรวมกนปฏบต/ด าเนนงาน

25

5) การรวมควบคมตดตามและประเมนผลกจกรรมและ 6) การรวมกนรบผลประโยชนจากโครงการหรอกจกรรมซงตามแนวคดของ Uphoff

นนไดแบงการมสวนรวมออกเปน 2 นยคอในแงมตของการมสวนรวมพจารณาจาก 3 ประเดนหลกคอ (1) ประเภทของการมมสวนรวมทแบงออกเปนการทสวนรวมในการตดสนใจในการปฏบตงานการรบผลของกจกรรมและการประเมนผล (2) ผมสวนรวมอาจเปนบคคลภายในหรอภายนอกชมชนกไดประเดนทนาสนใจคอลกษณะสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมของผมสวนรวม (3) วธการเขารวมพจารณาจากสาเหตจงใจลกษณะการรวมขอบเขตระยะเวลาหรอลกษณะกจกรรมทเขารวมตลอดจนผลของการเขารวมและในแงมตของบรบทหรอสภาพเงอนไขสถานการณสงแวดลอมการมสวนรวมพจารณาจาก 2 ประเดนหลกคอ (1) สภาพแวดลอมตวโครงการไดแกสวนทน าเขาลกษณะประโยชนทไดรบและรปแบบโครงการ (2) สภาพแวดลอมอนซงกระทบกจกรรมไดแกสภาพแวดลอมในอดตตลอดจนประสบการณของผทเกยวของสภาพแวดลอมทางกายภาพและธรรมชาตและสภาพแวดลอมทางสงคม

สรปไดวาการมสวนรวมของชมชน เกดจากจตใจทตองการเขารวมในกจกรรมใดกจกรรมหนง เพอใหเกดผลตอความตองการของกลมคนทสอดคลองกบวถชวตทางสงคม ทงน ในการทจะใหชมชนเขามามสวนรวมอยางแทจรงนน การจดกจกรรมการมสวนรวมตองค านงถง วถการด าเนนชวต คานยมประเพณ ทศนคตของบคคล เพอใหเกดความสมครใจเขารวมกจกรรม เพราะกลมคนในชมชนมความแตกตางกนใน ลกษณะสวนบคคล ลกษณะทางเศรษฐกจ และการไดรบขอมลขาวสารทงนการเขามามสวนรวมของชมชนโดยสรปมขนตอมทงสน 5 ขนตอนคอ 1) การวเคราะห - สงเคราะหปญหาของชมชน 2) การวางแผนท เหมาะสมและสอดคลองกบวถชวต 3) การก าหนดกจกรรม 4) การด าเนนกจกรรม และ5) การประเมนผลกจกรรม ซงเปนขนตอนของการเขามามสวนรวมทใหความส าคญโดยใชชมชนเปนศนยกลาง โดยมหนวยงานภาครฐคอยชวยเหลอใหค าแนะน าหรออ านวยความสะดวกเทานน

2.3 แนวคดเกยวกบการพฒนาอยางยงยน

ปรชา เปยมพงศสานต (2540) ไดอธบายไวในสงแวดลอมและการพฒนาถงเรองการพฒนาทย งยนวา การพฒนาแบบยงยนใหความส าคญสงแกเรองการสนองความตองการของกลมชนทเสยเปรยบทสดในสงคม และเนนการปฏบตอยางยตธรรมตอชนรนอนาคต และการพฒนาแบบยงยนจะครอบคลมหลกการทส าคญ 3 หลกการ คอ

26

1) การประเมนคาสงแวดลอม การพฒนาแบบยงยนจะใหความส าคญคอนขางสงมากแกการประเมนคาของสงแวดลอมทางธรรมชาต อนเนองมาจากเหตผลวาระบบนเวศ คอ ระบบทหลอเลยงชวตมนษย การรกษาธรรมชาตคอการรกษาคณภาพชวตของมนษย

2) การขยายมตของกาลเวลา การพฒนาทย งยนเกยวพนกบเรอง พฒนาการเศรษฐกจ สงคมในชวงระยะสน ทฝายการเมองสามารถวางนโยบายเพอการปฏบตได ในขณะเดยวกนเราตองมองไปใหไกลถงอนาคตของชนรนหลงหรอไปไกลกวานน

3) ความเสมอภาคและความยตธรรม การพฒนาแบบยงยนเนนการสนองความตองการของกลมชนผยากไรทสดในสงคม และการปฏบตอยางยตธรรมตอชนรนอนาคต

การพฒนาทยงยน ประกอบดวย 1) การเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชน ใหชมชนมสทธในการดแลรกษาชมชนเอง

การเขาถงการควบคมการใชทรพยากรและการสรางวนยทองถน ตลอดจนการทสทธชมชนจะตองไดรบการยอมรบซงเปนรากฐานของการพฒนาทย งยน

2) กจการตางๆ ควรเปนไปบนพนฐานและขอปฏบตจากขนบธรรมเนยมประเพณทองถนสอนงตอบความตองการของชมชนทองถน

3) การมสวนรวมระดบลางในการรเรม วางแผน ตดสนใจ ไดรบผลประโยชนตลอดจนการไดรบการแจงขาวสารขอมล ปรกษาหารอและเกยวของในขนตอนการวางแผน น าแผนแปลงไปสภาคปฏบตและจดโครงการพฒนา

4) ความเสมอภาคทางเพศ ระหวางบทบาทหญงและชาย 5) สทธของพนเมองและชนกลมนอย ตองไดรบการสนบสนนเพอรกษาความ

หลากหลายดานทรพยากร ภมปญญาทองถนและความรเกยวกบวถชวตทย งยน และการปฏสมพนธกบโลกทอยอาศย และการเรยนรเชอมตอระหวางของวฒนธรรมทก าลงจะสญหายไป

6) ความหลากหลายทางชวภาพและการอนรกษทรพยากรธรรมชาต วธการพฒนาอยางย งยนตองพจารณาสงทมชวตเปนโซหรอหวงของวงจรชวตโลก ดงนนสงทเกยวพน คอสทธในการเขาถงและควบคมทรพยากรธรรมชาต

7) ลดการพงพาปจจยภายนอกรวมทงเทคโนโลย การชวยเหลอและการตลาดทกระดบจะน าไปสการพงพาตนเอง

การพฒนาทย งยน (Sustainable Development) หมายถง “ การตอบสนองความตองการของคนรนปจจบนโดยไมมผลกระทบในทางลบตอความตองการของคนรนตอไปในอนาคต” เ นองจากทกค รง ท มการตอบสนองความตองการของคนรนปจจบนตองมการท าลาย

27

ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม ซงจะสงผลกระทบในทางลบตออนาคตการพฒนาทย งยนจงเปนแนวคดในการแกปญหานโดยการพยายามอนรกษธรรมชาตไวในลกษณะทเปนสวนรวม หรอมหภาค คอหากมความจ าเปนทจะด าเนนการใหกระทบตอคณภาพสงแวดลอมในทใดทหนงกจะตองเสรมสรางคณภาพสงแวดลอมในทอนๆ เปนการชดเชยเพอใหในแงมหภาคของคณภาพสงแวดลอมคงอยไดดงเดม (สถาบนนวตกรรมวชรจนทร, ระบบออนไลน)

กระแสโลกาภวตน (Globalization) ความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยและกลไกการตลาด กอใหเกดการเตบโต การผลต การบรโภคทเปนผลเสยตอสงแวดลอมชวตมนษย สตว และพชพรรณ ดงนนการทมนษยยงคงใชแนวทางพฒนาแบบเกาซงไมค านงถงขอจ ากดในการพฒนาอนหมายถง ขอจ ากดดานสภาพ ความสามารถทจะรองรบการบรโภคและการใชประโยชนจากโลก และเมอทกสงทกอยางทจะน ามาบรโภคและใชประโยชนหมดลง อกไมนานทกชวตบนโลกจะตองจบสนเพราะมนษยจะไมสามารถอาศยอยบนโลกไดอกตอไป การพฒนาทย งยนจงเปนแนวคดเพอปองกนมใหโลกตองเดนไปสจดจบ (สถาบนนวตกรรมวชรจนทร, ระบบออนไลน)

มาตรการเพอการพฒนาทยงยน ความลมเหลวของการพฒนาแบบดงเดมทผานมานอกจากจะท าลายสงแวดลอม ชวต

มนษย สตว และพชพรรณแลวยงพบวาการพฒนาเศรษฐกจของหลายประเทศ ไดสรางปญหาใหกบความเปนอยของมนษยและวฒนธรรมทองถนอยางมหาศาล เนองจากรฐบาลไมรบผดชอบไมฉบไวตอการตอบสนองความตองการของประชาชน ระบบราชการมคอรรปชนสงขาดประสทธภาพ ไมมความโปรงใส ฯลฯ (สถาบนนวตกรรมวชรจนทร, ระบบออนไลน)

ประชาสงคม หรอ Civil Society คอการพฒนาทเกดขนจากความรเรมของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชนโดยทกฝายในสงคมตางใหความรวมมอกนอยางใกลชดทงภาครฐ ภาคเอกชน และประชาชนค าวา “ประชารฐ” จงหมายถง รฐซงมรฐบาล เอกชนและประชาชนรวมมอกนในทกเรองทเปนสาธารณะ นนเองและเพอใหการพฒนาทย งยนสามารถแทรกเขาไปในทกสวนของสงคมโลกเมอเรมตนทศตวรรษท 1980 องคการสหประชาชาตจงเสนอใหประเทศก าลงพฒนาทประสบความลมเหลวในการพฒนาตามทกลาวมาขางตนเรงปฏรประบบเศรษฐกจควบคไปกบการปฏรปการเมอง การบรหาร การศกษาการขจดและลดความยากจน การสงเสรมใหมการบรณาการทางการผลต ทางการเกษตรการสรางงาน ทพอเพยงกบการเตบโตของประชากร การพทกษสงแวดลอมและการลดอตราการขยายตวของประชากร ฯลฯ โดยน าระบบการจดการทดมาใชเปนยทธศาสตรการพฒนาเพอใหการพฒนามภาพของอนาคตทเปนรปธรรมวธการดงกลาวนนเรยกวา ธรรมาภบาล ธรรมรฐการสรางระบบบรหารกจการบานเมองและสงคมทด หรอ Good Governance

28

โดยความหมายของ “ Good Governance ”นแตเดมธนาคารโลก หรอ World Bank ไดใหค านยามไววาหมายถง“ลกษณะและวถทางของการใชอ านาจรฐในการจดการทรพยากรทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศเพอการพฒนา” สวน Commission on Global Governance ไดใหค านยามค าวา “Governance” ไวในเอกสารชอ Our Global Neighbourhood วา หมายถง ผลลพธของการจดการกจกรรมซงบคคลและสถาบนทงภาครฐและเอกชนมผลประโยชน ไดกระท าลงในหลายทศทางโดยมลกษณะเปนกระบวนการทเกดขนอยางตอเนองซงอาจจะน าไปสการผสมผสานผลประโยชนทหลากหลายและขดแยงกนไดดวยการรวมมอกนจดการในเรองนน

วธการจดการดงกลาว UNDP (ระบบออนไลน, 2555) ไดน าเสนอไว 7 ประการโดยกลาวไววา องคประกอบทง 7 ประการตอไปนควรถกก าหนดเปนยทธศาสตรในการพฒนาของประเทศโลกท 3 ซงไดแก

1.ประชาชนจะตองยอมรบในความชอบธรรมของรฐบาล (Legitimacy) และรฐบาลจะตองมความรบผดชอบตอประชาชนในกจการทไดกระท าลงไป (Accountability)

2.ประชาชนจะตองมอสระ เสรภาพในการรวมกลม และในการมสวนรวม (Freedom of Association and Participation)

3.จะตองมกรอบแหงกฎหมายทชดเจน และเปนระบบทกอใหเกดสภาวะทมนคงเปนหลกประกนตอชวตและการท างานของพลเมองรวมท งเปนสภาพแวดลอมทเอออ านวยตอผประกอบการ และเกษตรกร นอกจากนกฎหมายจะตองปฏบตตอประชาชนอยางเสมอหนากน ทงนโดยกฎหมาย กฎ ระเบยบขอบงคบตางๆ จะตองเปดเผยเปนทรกนลวงหนาตองมการบงคบใชกฎหมายอยางเครงครด มวธการทประกนการบงคบใชกฎหมายการตดสน ขอขดแยงตองเปนการตดสนใจโดยฝายตลาการทเปนอสระและเชอถอไดรวมถงจะตองมกระบวนการในการเปลยนแปลงกฎหมาย กฎ ระเบยบ ขอบงคบตางๆ ไดเมอหมดประโยชน ใชสอย

4.ระบบราชการจะตอ ง รบผดชอบตอก ารด า เ นน กจการ ต า งๆ (Bureaucratic Accountability) โดยเฉพาะอยางยงในการจดการงบประมาณของรฐซงจะตองมการควบคมตดตามประเมนผลการปฏบตงานทงของรฐและบคลากรเพอปองกนมใหใชทรพยากรโดยมชอบ ทงนจะตองมความโปรงใส (Transparency) ในการปฏบตราชการทกระดบ

5.จะตองมขอมลขาวสารทนาเชอถอโดยรฐบาลจะตองเปดโอกาสใหประชาชนไดเขาถงขอมลขาวสาร เชนดานรายไดประชาชาต ดลการช าระเงน สภาพการจางงาน และดชนคาครองชพเปนตน

6.จะตองมการบรหารงานภาครบอยางมประสทธภาพและประสทธผล

29

7.จะตองมความรวมมออยางใกลชดระหวางรฐบาลกบองคกรของประชาสงคมซงหมายถง องคกรประชาชน (People's organization) และองคกรอาสาสมครเอกชน (NGOs)

2.4 แนวคดเกยวกบการจดการสงแวดลอม

2.4.1 ความหมาย สงแวดลอม สงแวดลอม หมายถง สงตางๆ ทอยโดยรอบตวเราทงสงมชวตและไมมชวต ทงทเปน

สสารและพลงงาน ไดแก ธรรมชาตทอยลอมรอบตวเรา คอ ดน น า อากาศ ฟา ภเขา และสงทมนษยสรางขน เชน บาน โรงงาน อตสาหกรรม รถยนต เครองบน ฯลฯ มนษยเปนผสรางสงแวดลอมขนมา และการกระท าของมนษย มผลตอการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมทงในทางทดขนและเลวลง เชน การปลกปา และการท าลายปา สภาพแวดลอมดงกลาว จะมผลโดยตรงตอความเปนอย และคณภาพชวตของมนษย สงแวดลอมทด คอ สงแวดลอมทท าใหมนษยมชวตมสขาภาพอนามยทงทางรางกาย จตใจ และสงคมด ความเสยหายของสงแวดลอม อนเกดจากธรรมชาต หรอการท าลายของมนษย จะมผลกระทบในทางลบตอคณภาพชวตของมนษย สตว

เมอง หมายถง ชมชนทเปนทตงถนฐานของมนษย เปนสงแวดลอม ซงมนษยสรางขนเพอสนองความตองการของตนเองดานทอยอาศย จงท าใหเกดการเปลยนแปลงสภาพสงแวดลอมตามธรรมชาต โดยปกตการขยายตวของเมองในอดตเกดขนตามความตองการของมนษย และตามเสนทางคมนาคม ท งทางน าและทางบก ตอมาเมอมการขยายตวของเมองท าให เกดปญหาตามมา อนเนองมาจากไมไดมการวางแผนมากอน เชน ปญหาการจราจร การขาดแคลนสาธารณปโภค สาธารณปการ การเกดชมชนแออด การขาดแคลนทพกผอน ซงมผลกระทบตอคณภาพชวตของคนทอาศยอยในเมอง

สงแวดลอมเมอง สงแวดลอมทมนษยสรางขนเกดจากการตงถนฐาน การขยายตวของเมอง ดานการอยอาศย การประกอบอาชพ การผลตเพอใชในเมอง การประกอบกจการอตสาหกรรม การเปลยนแปลงตางๆ กระทบตอสงแวดลอมทลอมรอบตวเราและชมชน ตวอยางสงแวดลอมทเกดจากการตงถนฐานและการขยายตวของเมอง

2.4.2 ปญหาสงแวดลอม ในขณะทประเทศมความเจรญกาวหนาทางเศรษฐกจ อตสาหกรรมและเทคโนโลยชวต

แบบเมองจะเปนลกษณะทส าคญ ในประเทศไทยมการขยายตวขอบความเปนเมองเพมมากขน ประชากรในเขตเมองเพมจ านวนมากขน และมความตองการเครองอปโภค บรโภคและบรการตางๆ ในการด ารงชวต จงเกดอาชพตางๆ ภายในเมองมากมาย เชน การอตสาหกรรม การคาขาย

30

การขนสงการใหบรการสาธารณะตางๆ ประชากรของเมองจะเพมขนและเมองขยายออกไป การขยายตวของเมองนอกจากจะเกดปญหาภายในเมองแลว ปญหาในเขตชนบทรอบนอกซงไดรบผลจากการพฒนาของเมองมหลายประการ

ปญหาสงแวดลอมทเกดขนทงในเขตเมองและชนบททส าคญ มดงตอไปน 1) ปญหาการแผขยายเขตเมองอยางไมมระเบยบและปราศจากการควบคมการ

ขยายตวของเมองใหญๆ มการแผขยายออกไปรอบดานในทางพนท โดยไมค านงถงสมรรถนะของทดน ในเขตเมองบางแหงมการน าเอาทดนเกษตรกรรมชนดมาใชเพ อวตถประสงคอยางอนเนองจากทดนดงกลาวอยในเขตทมการคมนาคมสะดวก

2) ปญหาทอยอาศย การขยายตวของเมองอยางรวดเรว ซงเกดจากการขยายตวของแหลงงาน ซงจะเพมมากในเขตเมอง มผลท าใหประชากรอพยพเขามาอยในเมอง ถาเปนบคคลทใชแรงงานจะกอใหเกดปญหาชมชนแออด ไมถกสขลกษณะ ตงอยใกลแหลงงาน นอกจากนปญหาทอยอาศยอนๆ เชน การใชทดนไมเหมาะสมโดยการแบงซอยทดนออกเปนแปลงเลกใหเชาหรอขาย การกระท าดงกลาวกอใหเกดชมชนแออดเพมขน

3) ปญหาดานสภาพเศรษฐกจและสงคมในชมชนเมอง ภายใตระบบเศรษฐกจเสร จะมบคคลบางกลมมโอกาสทจะสรางความร ารวยใหแกตนเอง ในขณะทบคคลสวนใหญเปนผดอยโอกาสเปนอาชพแรงงาน บคคลเหลานจะมปญหาทางดานเศรษฐกจและปญหาสงคมตามมา เชน การตดยาเสพตด ปญหาเดกเรรอน

4) ปญหาการจราจร ในขณะทเมองแผขยายอยางรวดเรวกอใหเกดปญหาดานการขนสงคนจากรอบนอกเมองเพอเขามาท างานในเมอง เปนปญหาส าคญในเขตเมองขนาดใหญ

5) ปญหาการควบคมมาตรฐานของโรงงานอตสาหกรรม โรงงานอตสาหกรรมบางประเภท ซงตงอยในเขตชมชนหรอในชนบท มผลตอสขภาพของประชาชน โรงงานอตสาหกรรมสวนใหญเปนแหลงกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอม ทงทางดานมลพษทางอากาศ มลพษทางน า มลพษทางเสยง การควบคมมาตรฐานของเสยทปลอยจากโรงงานอตสาหกรรมควรมมาตรการทชดเจนและตอเนอง เพอลดการเกดมลพษตอสงแวดลอม ปญหาดงกลาว สวนใหญเปนปญหาทเกยวของกบชมชนเมอง แตมผลกระทบตอพนทในชนบทซงเปนพนทสวนใหญ และเปนทอยอาศยของคนกลมใหญของประเทศ ตวอยางเชนเปนการทพนทแหงหนงมความเปนเมองสง มประชากรอยกนอยางหนาแนน ปรมาณขยะในแตละวนมจ านวนมาก การหาททงขยะจะเปนภาระใหกบพนทในเขตชนบท และมผลกระทบตอประชาชนในบรเวณใกลเคยง

31

2.4.3 แนวทางการจดการสงแวดลอม เมองใดกตามทไดมการจดการทด จะท าใหเกดความเปนเมองนาอย ซงหมายความถงเมอง

ทคนในชมชนและสงคมมคณภาพชวตด ด ารงชวต ไดอยางมความสข ความปลอดภยเปนสงคมแหงการเรยนร พฒนาทงดานปญญาและจตใจ มการรกษาและพฒนาทรพยากรและสงแวดลอมทมคณคา ด ารงเอกลกษณวฒนธรรมของเมองและชมชน เปนเมองทมฐานการผลตทสอดคลองเหมาะสมกบศกยภาพของพนทและชมชน รวมถงการพฒนาโครงขายโครงสรางพนฐานตางๆ เพอการเสรมสรางระบบเศรษฐกจทดและมความมนคง ทงในเมองและพนทชนบท ตลอดจนมความสะดวกในการเดนทางเพอการประกอบอาชพและการอยอาศย เปนเมองทมการบรหารงานพฒนาอยางเปนระบบโปรงใส มความยตธรรม มความรบผดชอบและมการกระจายบทบาททประชาคมทกระดบมโอกาสเขารวมในการวางแผน และรวมตดสนใจในกระบวนการพฒนาแบบองครวม รวมถงมการพฒนาศกยภาพขาราชการรองรบบทบาทการกระจายอ านาจสทองถน

เมองในมตดานผงเมอง ชมชนทมการปกครองในระดบเทศบาล และพนทตอเนองซงประชากรตงถนฐานอยกนอยางหนาแนนบรเวณศนยกลางเมอง มการกระจายตวของการตงถนฐานออกไปภายนอก โดยประชากรในเมองจะประกอบอาชพการคาขาย บรการ อตสาหกรรมเปนหลก นอกจากนภายในเมองมการจดการใหบรการสาธารณปโภค สาธารณปการอยางทวถง มสถานทพกผอนหยอนใจ ระบบก าจดขยะ ระบบบดบดน าเสย ตลอดจนม Buffer Zone หรอ Green Belt เปนกรอบลอมรอบ การจดการสงแวดลอมเมองมแนวทางการด าเนนการดงตอไปน

1) สงเสรมการมสวนรวมของประชาชน ในอดตการจดการเ รองสงแวดลอมและการจดการใหบรการสาธารณปโภค

สาธารณปการ โดยทวไปจะเขาใจวาเปนหนาทขององคกรของรฐ เชน เทศบาล สขาภบาล ฯลฯ ซงจะรบภาระในการจดเกบ การจดโดยไมสนใจกบความตองการ หรอความพงพอใจของประชาชน แตในปจจบนประเทศมความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตร เทคโนโลยเพมขน ท าใหมการเพมผลผลตทางอตสาหกรรมทางการเกษตร ซงมผลกระทบตามมาคอทรพยากร ธรรมชาตถกท าลาย สงแวดลอมเสอมโทรม ในเขตเมองมปญหาทางดานมลพษ ประชาชนมความตนตวในดานการมสวนรวมในการภายในทองถนของตนเองเพ มขน และมบทบาทบญญตตามรฐธรรมนญทเกยวของกบการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

บทบญญตแหงรฐธรรมนญ ไดใหความส าคญเรองการมสวนรวมประชาชนในดานตางๆ ซงมความเกยวของกบการจดการทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และการปกครองตนเอง ดงนน การจดการสงแวดลอมเมองในปจจบนจงเปนหนาทของประชาชนโดยภาครฐ ทองถน ทจะเพมบทบาท

32

ใหชมชนและผมสวนไดเสย มารวมกนวเคราะห วางแผนงานโครงการ ในการจดการรวมกบภาครฐ เพอใหเกดการยอมรบจากทกฝาย ซงจะเปนผลดตอการน าไปปฏบตตอไป

2) การบรหารจดการทมประสทธภาพ โดยการพฒนาและเพมขดความสามารถขององคกรปกครองสวนทองถนใหมาก

ยงขนโดยภาครฐ ใหการสนบสนนดานวชาการแกทองถน พรอมทงมมาตรการทางกฎหมายทชดเจนในการบงคบใช ตลอดจนการพฒนาทกษะความรความสามารถของบคลากรในหนวยงาน

3) การพฒนาระบบฐานขอมล ใหมการจดเกบขอมลดานทรพยากรธรรมชรตและสงแวดลอม ในรปของขอมลและ

ระบบสารสนเทศทางภมศาสตร (GIS) เนองจากระบบฐานขอมลทถกตองสมบรณทงในอดต และปจจบน จะเปนแนวทางในการจดท าแผนงานเพอรกษาสงแวดลอมไดอยางมประสทธภาพและย งยน

4) การจดการสงแวดลอมโดยวธการทางผงเมอง จากทไดกลาวแลวในขอ 1 เรองสงแวดลอมหลกทอยลอมรอบมนษยคอ ดน น า

อากาศ เสยง ซงเปนปจจยทกระทบตอมนษยถาไมมการจดการทด การจดการสงแวดลอมดงกลาว ดวยวธการทางผงเมอง เปนวธการหนงซงจดการโดยวางแผนผง นโยบาย โครงการ เพอเปนแนวทางในการพฒนาและด ารงรกษาเมอง และบรเวณทเกยวของ หรอชนบท ในดานการใชประโยชนทดน การคมนาคมขนสง การสาธารณปโภค บรการสาธารณะ และสภาพแวดลอม 2.5 แนวคดเกยวกบนเวศวทยาการเมอง

ปจจยทเกยวของกบปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และวธแกไขปญหาแนวระบบนเวศแบบองครวม (Holistic ecology) (ระบบออนไลน, แหลงทมา: http://www.gotoknow. org/blogs/posts/358067)

แนวทางการมองปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมหลายแนวทางการมอง เชน นเวศสงคมนยม ทแบงเปน Eco-Marxism และ Eco-anarchism ซง Eco-Marxism คอแนวคดการใชมมมองแนวมารกซสมมาเปนพนฐานของการวเคราะหปญหาสภาพแวดลอมวาเกดจากปญหาทางสงคมทจดส าดบชนสงต า (hierarchy) มการกดขทางชนชนในระบบทนนยม การรวมศนยอ านาจ การครอบง า จนเกดสงคมชายขอบทถกครอบง าโดยรฐซงเปนตวแทนและผปกปองนายทน หนทางในการแกปญหาคอ ตองก าจดความเลอมล าทางชนชนและความเปนชายขอบ แลวสรางสงคมธรรมชาตแบบ Anarchist-Communist ขน สวน Eco-anarchism เปนแนวคดทไดรบอทธพลจากนกทฤษฎอนาธปตย คอ Peter Kropotkin และวเคราะหปญหาสภาพแวดลอมวาเกดจากความไมเทา

33

เทยมกนในสงคม การท าลายสภาพแวดลอมเกดขนจากความสมพนธเชงอ านาจ กลมนมกตอตานรฐและเหนวาตองสรางขบวนการเคลอนไหวแบบใหมทมสวนรวม เนนชมชนอสระ การกระจายอ านาจปกครองผานประชาธปไตยแบบมสวนรวมและการด ารงอยอยางกลมกลนกบธรรมชาตและเชอวา สภาพแวดลอมและธรรมชาตจะสามารถกลบคนสสภาพเดมไดเมอมความเปนธรรมทางสงคม

แนวทางการมองแบบ นเวศวทยาการเมอง (Political Ecology) ทมองประเดนปญหาสภาพแวดลอมวาไมไดเกดจากปญหาระบบนเวศพงทลาย แตเกดจากโครงสรางทางการเมอง ความไมเปนธรรม และความสมพนธเชงอ านาจทกอใหเกดปญหาแยงชงทรพยากรและน าไปสการท าลายธรรมชาตและสภาพแวดลอมในทสดกลมนไดน า “มตทางการเมอง” มาเปนจดวเคราะหปญหา และผสมผสานกบการเคลอนไหวทางดานสภาพแวดลอมใหมการปฏบตการทางการเมองและจดยนทางการเมองทชดเจน ในระยะยาวกลมนตองการเหนระบบสงคมใหม เนนคณภาพชวต มสถาบนการเมองแบบใหมทมประชาธปไตยแบบมสวนรวม นอกจากนยงมแนวทางการมองแบบนเวศวทยาเชงวพากษ แนวคดการสรางทางสงคม แนวคดประชากร เปนตน ซงแนวทางทขาพเจาคดวาจะสามารถน ามาประยกตใชในการท าความเขาใจปญหาทรพยากรไดอยางด คอ แนวคดนเวศวทยาเชงระบบเนองจากแนวคดการมองแบบเชงระบบนนท าใหเขาใจสภาพปญหาแบบเปนองครวมและรอบดาน แนวคดทมองแบบแยกสวนอยางระจดกระจาย (รวมทงเนนเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะแบบโดดเดยว) ไมอาจท าใหเราสามารถเขาใจระบบความสมพนธอนสลบซบซอนได ในความเปนจรงแลวธรรมชาต คอ ระบบทมปจจยและองคประกอบตางๆ ด ารงอยอยางมความสมพนธซงกนและกน ดงนนเราจงตองมอง “กายภาพทงหมดของโลกธรรมชาต” เสยกอนโดยเฉพาะอยางยงในนเวศวทยาของมนษย ทงนแนวคดนเวศวทยาเชงระบบ มรายละเอยด ดงน

แนวระบบนเวศแบบองครวม สนใจเกยวกบเรองการวเคราะหความสมพนธและความเชอมโยงระหวางมนษยกบสงแวดลอมหรอระหวางสงคมกบธรรมชาต มองจากแงทฤษฎสงคม มนษยในทนเปนมนษยในแบบจ าลองของอรสโตเตล นนคอ มนษยเปนสตวทมเหตผลและยงเปนสตวสงคมอกดวย ทามกลางกระบวนการทางเศรษฐกจเทคนค และวฒนธรรม มนษยกบสงแวดลอมมความสมพนธกนแบบตงเครยดตลอดเวลา ดานหนง มนษยตองอาศยสงแวดลอมเปนพนฐานของการด ารงชวต แตอกดานหนงมนษยไดท าลายลางสงแวดลอม จนกระทงเกดความเสอมโทรมอยางหนก การพงทลายของระบบทสนบสนนการด ารงชวตเรมปรากฏเปนความจรงมากขนทกท เมอเปนเชนน เราจงจ าเปนตองมองภาพทงหมดของมนษยกบธรรมชาต

แนวระบบนเวศแบบองครวม มขอสรปทส าคญ คอวกฤตการณทางสงแวดลอมของสงคมไมไดเกดมาจากปจจยตวเดยว หากแตเปนผลผลตรวมกนของระบบความสมพนธทงหมดท

34

เกยวของกบประชากรทรพยากรเทคโนโลย เศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม และการเมอง สาเหตส าคญของวกฤตการณทางสงแวดลอมมดงน

1) ปญหาประชากร: การมประชากรมากเกนไปอาจสรางแรงกดดนใหแกระบบทรพยากรในชนบท รวมไปถงการสรางความตงเครยดใหแกการใชทรพยากรทวไป และกอใหเกดการขยายตวของมลภาวะหลายรปแบบ

2) วกฤตการณของสงคมเมอง วกฤตการณในชนบทผลกดนใหผคนเปนจ านวนมากตองอพยพเขามาในเมองใหญ ซงกอใหเกดปญหาสงคมเมองทเรารจกกนด (การวางงาน ความยากจน ความแออด ปญหาอาชญากรรม ฯลฯ)

3) ความลมเหลวในการจดการเกยวกบการควบคมมลภาวะ: รฐ และระบบราชการไมประสทธภาพในการใชกฎหมายเพอแกไขปญหาสงแวดลอมประเภทตางๆ

4) ลทธบรโภค: แบบแผนการบรโภคทไดรบอทธพลมาจากอดมการณทนนยม เราใหมการบรโภคมากขนๆ ซงเปนการเผาผลาญทรพยากรอยางไรเหตผล ทงหมดกเพอสงเสรมธรกจทนนยมทมงแสวงหาก าไรสงสด ลทธนมความสมพนธกบวตถนยมและการบชาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางใกลชด

5) ลทธบชาเทคโนโลย: ความหลงใหลในไฮเทคท าใหการละเลยเทคโนโลยแบบสายกลาง การใชเทคโนโลยเปนไปเพอการแสวงหาก าไรมากกวาทจะค านงผลกระทบตอวฒนธรรมและสงแวดลอม

6) การละเลยความคดแบบนเวศ: การไมค านงถงกฎพนฐานของนเวศวทยามสวนกอใหเกดการกระท าหลายอยางทมผลกระทบท าลายระบบนเวศ ซงรวมไปถงความหลากหลายทางนเวศของเขตปาเขา แมน า มหาสมทร ชวตสตวปาฯลฯ

7) วกฤตการณของการจดการทางเศรษฐกจ: ยทธศาสตรทเนนแตเรองความเจรญเตบโตสงเสรมารใชทรพยากรและการท าลายลางธรรมชาตอยางกวางขวางในระยะส นจนกอใหเกดวกฤตการณของโลกธรรมชาตในระยะยาว

8) พฤตกรรมของปจเจกชนทเนนผลประโยชนสวนตน: ทศนคตทตองการพชตธรรมชาตและจรยธรรมทนนยม สงเสรมใหปจเจกชนมงแสวงหาอรรถประโยชนสงสดเพอตวเองโดยไมค านงถงสงคมสวนรวมไมค านงถงอนาคตไมค านงถงชนรนหลง

บคคลทมโลกทรรศนใหมทเชอวาปญญาทเนนการมองอยางเปนระบบ (Holistic wisdom) มความส าคญกวา “ขอมลขาวสาร” ซงเปนกญแจน าไปสความย งยนยาวนาน (Sustainability) ทงนการมองดวย Holistic Ecology มลกษณะคอ

35

1) การมองโลกธรรมชาตเปนองครวม: มไดมองอยางแยกสวน แตเปนเอกภาพทามกลางความหลากหลาย เปนเอกภาพของความสมพนธในทกกลมบนโลก

2) จดศนยกลางอยทโลก: เพราะมองสวนรวมมากกวาสวนยอย จดศนยกลางของคณคาไมไดอยทมนษย อยทความสมดลของโลก

3) คณคาของสวนประกอบยอยในโลกเปนคณคาตามบทบาทและมคณคาเบองตนเทาเทยมกน เพราะสวนประกอบยอยทกกลมมความจ าเปนตอความสมดลของโลก

4) ความเปน “ตวตน” ของปจเจกทแยกออกจากสงอนโดยสนเชงเรมเลอนลาง เพราะในมมมององครวมของนเวศวทยา ปจเจกมอยในความสมพนธกบสงอน

5) มนษยเปนสวนหนงของโลกธรรมชาต ไมไดถกแยกออกมาดวยลกษณะพเศษทมนษยม

6) มตของความสมพนธทางศลธรรม จากมมมองของโลกชวะทเปนจดศนยกลางของคณคาทงหลาย ความสมพนธทางศลธรรมมไดถกจ ากดอยเพยงมนษยดวยกนเทานน แตรวมไปถงความสมพนธระหวางมนษยกบโลกธรรมชาต

แนวระบบนเวศแบบองครวมมขอสรปชดเจนเกยวกบการแกไขปญหาวกฤตการณทางสงแวดลอม นนคอ ตองเรมจากตวมนษยเอง ในรอบ 100 ปทผานมา โลกอตสาหกรรมตะวนตกไดสงเสรมใหประชาชนของตนด าเนนวถชวตทเนนการบรโภควตถจ านวนมากตามแบบฉบบของสงคมอเมรกน (American way of life) ซงบดนไดแพรระบาดมาถงสงคมไทยแลว วถชวตนยอมน าไปสการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางหนกหนวง มองจากแงนแลวการเปลยนแปลงวชวตอยางถอนรากถอนโคนเปนสงทจ าเปนอยางยงตอการแกไขปญหาสงแวดลอมแตวถชวตเปนเรองของคานยมทางสงคมซงมสายโยงใยไปถงเรองจรยธรรม วฒนธรรม และการบงการของระบบเศรษฐกจการเมองดวย เกยวกบเรองนเราคงจะตองมการอภปรายถง 2 เรอง คอ

1) ความขดแยงกบธรรมชาต: การด าเนนวถชวตแบบตะวนตกตอไปเปนการกระท าทขดแยงกบธรรมชาตอยางแนนอน เพราะความเสอมโทรมของธรรมชาตและสงแวดลอมมากขน ถาไมตองการมความขดแยงนกคงตองมการพฒนาทศนคตแบบใหมตอธรรมชาต (จรยธรรมทางนเวศ)

2) ความขดแยงกบคานยมหลกของสงคม: การด าเนนชวตแบบใหมเปนหลกประกนทจะชวยใหทงมนษยและระบบนเวศอยรอดได แตกจะมความขดแยงแบบใหมเกดขนมา นนคอ ระหวางหลกการ “ความจ าเปนทางนเวศ” กบหลกการ “ความเจรญกาวหนา” ปญหาความขดแยงนเปนสงทแกไขใหตกไปไดยาก ในขณะทขบวนการสงแวดลอมมแนวโนมทจะตองการ “ความอยรอด” ของธรรมชาตและมนษย ผคนสวนใหญในสงคมยงลมหลงและใฝฝนถงความเจรญกาวหนา และการ

36

ด าเนนวถชวตทเนนการครอบครองวตถตอไป การตอสทางอดมการณ โดยการวพากษวจารณวทยาการ และเทคโนโลยสมยใหมทมลกษณะสงเสรมการท าลายธรรมชาตเพอผลประโยชนแคบๆ ของมนษยจงกลายเปนภารกจหลกดานหนงของขบวนการเคลอนไหวทางสงแวดลอมของโลก การเคลอนไหวเชนน ตองการการตอตานกระแสทเชอวา “โลกธรรมชาตคอกลไก” การเปลยนแปลงทางสงคมจะมงไปในทศทางทสงเสรมใหสมาชกไดเรยนรรวมกนเพอใหเกดจตส านกใหมทเนนวาโลกธรรมชาตคอ สงมชวต มความรสกซงมนษยจะตองใหความรกความหวงใยใหมากทสด

แนวระบบนเวศแบบองครวม จะตองมองแบบเปนองครวม มองทกสวนไมแยกกน เปนการเนนเอกภาพทามกลางความหลากหลาย เปนเอกภาพของความสมพนธแบบองอาศยของทกกลมในโลกชวะ การเปลยนแปลงในระบบของโลกชวะมใชเพยงการเปลยนแปลงปจเจกแตละหนวยเทานน แตเปนการเปลยนแปลงเครอขายของความสมพนธตางๆ ทงหมดในระบบของโลกชวะ การมองธรรมชาตเปนองครวมนเปนรากฐานส าคญในการขยายมโนทศนของสงคมศลธรรมใหครอบคลมโลกชวะทงหมดดวย ทงนการมองอยางเปนองครวมนนกเพอท าความเขาใจปญหาและหาทางแกปญหาไดอยางรอบดานมากทสด การมองแบบองครวมสามารถทจะจ าลองเปนแผนภาพ ดงน

ระบบออนไลน, แหลงทมา: http://www.gotoknow.org/blogs/posts/358067

จากแผนภาพจะเหนไดวาปญหาสงแวดลอมนนมความเชอมโยงกบหลายสวนทงเรองเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม และในแตละปจจยทเกยวของกมความเชอมโยงกนเองดวย สงทกลาวมาขางตนเปนเพยงมตทางดานแนวคดเทานน เงอนไขทส าคญทจะท าใหภาคอตสาหกรรมมบทบาทในการแกไขปญหาสงแวดลอมอยางจรงจง คอ กลมผน าทางธรกจจะตองมโลกทรรศนใหม

37

มจตส านกรวมในการแกไขปญหาสงแวดลอมอยางจรงจงและมองปญหาอยางเปนองครวมรอบดาน

2.6 แนวคดเกยวกบการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอม (Environmental Impact Assessment

- EIA) และการประเมนผลกระทบดานสงคม (Social Impact Assessment - SIA) การประเมนผลกระทบดานสงแวดลอม (Environmental Impact Assessment - EIA)ในยค

ปจจบนเปนรายงานการวเคราะหผลกระทบทรอบดานและมความเขมขนมากเพราะสภาพแวดลอมของเราเสอมโทรมมากขนทกวนจงตองเขมงวดมากขน ประกอบกบมกฎหมายอนเขามาเกยวของมากมาย EIA ตองใหความส าคญตอคณภาพชวต สทธมนษยชน สขภาพอนามยและตองพจารณาผลกระทบสะสมในเชงภาพรวมของพนท ดงนนจงตองค านงถงการมสวนรวมของประชาชนอนทจรงแลวกมมาตงแตอดตในรฐธรรมนญ แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2540 จนเปนรฐธรรมนญฉบบใหมกยงใหความส าคญ ตอการมสวนรวมมากๆ และตองประเมนผลกระทบทางสงคม (SIA: social impact assessment) ดงนนจงตองวเคราะหผมสวนไดสวนเสย (stakeholders analysis) อยางชดเจนเพอใหกลมเปาหมายในการศกษาจดท า EIA ถกตองและครบถวนโดยเฉพาะกลมผดอยโอกาส ซงหมายรวมถงผพการ และชนกลมนอยรวมถงชาตพนธตาง ๆ ตลอดจนผทไดรบผลกระทบโดยตรงจากการพฒนาโครงการ ไดแกผทถกเวนคนทดนและสงปลกสรางหรอผทอยใกลชดกบโครงสรางของโครงการตางๆ เปนตน

การประเมนผลกระทบดานสงแวดลอม (Environmental Impact Assessment - EIA) คณคา EIA เนนคมครองสงแวดลอม ใช “สงแวดลอมเปนศนยกลาง” ใหคณคาการ

ประเมนผลกระทบทส าคญสปจจย คอ สงแวดลอมทางภายภาพ ชวภาพการใชประโยชนมนษย และคณภาพชวต EIA เปนหลกประกนการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพสงสดเกดผลกระทบนอยทสด กระบวนการ EIA เนนกระบวนการศกษาทมขนตอนตามกฎหมายก าหนดโดยใหบรษททปรกษาและผช านาญการทจดทะเบยนกบส านกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม (สผ.) ด าเนนการศกษา ผลการศกษามอบใหคณะกรรมการผช านาญการ (คชก.)พจารณาและเมอ คชก.ใหความเหนชอบตอรายงานการศกษา EIA จงสงรายงาน ใหหนวยงานพจารณาอนญาต ใชประกอบการอนมตโครงการหรอสงตอองคกรธรกจทจะด าเนนโครงการนนๆ ตอไป

แนวทางการใชประโยชน EIA สามารถใชเปนเครองมอในการคมครองผลกระทบสงแวดลอมทงกายภาพ และชวภาพและพจารณาผลกระทบดานบวกในประเดนการใชประโยชน

38

และคณภาพชวตจากโครงการพฒนานนๆ มาตรการและทางเลอกทเสนอในรายงานการศกษา EIA เปนมาตรการทลดผล กระทบสงแวดลอม นอกจากนยงมมาตร การการตดตามตรวจสอบอยางตอเนองเมอ โครงการด าเนนการ แลวเสรจกฎหมายไดระบประเภทกจการทตองจดท ารายงานการศกษา EIA ไวอยางชดเจน (22 ประเภท)

การประเมนผลกระทบทางสงคม (Social Impact Assessment: SIA) การประเมนผลกระทบทางสงคม (Social Impact Assessment: SIA) เปนการศกษา

ผลกระทบของโครงการทมนษยสรางขนหรอปรากฏการณทางธรรมชาตทจะเกดขนกบชมชน คนทอาศยอยในชมชนและสงคม (คณะเกษตรศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและคณะสงคมศาสตร, ม.ป.ป., หนา 5) การประเมนผลกระทบทางสงคมจงเปนกระบวนการของการประเมนหรอคาดประมาณเปนการลวงหนาถงการเปลยนแปลงทางสงคมทนาจะเกดขนจากการด าเนนนโยบายหรอโครงการพฒนา ฉะนน การประเมนผลกระทบทางสงคมจงมความจ าเปนอยางยงในการด าเนนโครงการพฒนาตางๆ ของสงคมไทยทงในปจจบนและในอนาคต เพราะนโยบายหรอโครงการพฒนาทกอใหเกดการเปลยนแปลงตอบคคล กลม และชมชนทงทางตรงและทางออมลวนตองมการประเมนผละกระทบทจะเกดขนทงสน

การด าเนนโครงการพฒนาของรฐ เชน โครงการสรางเขอน สรางถนนทางหลวง มกใชวธการประเมนคณคาทางเศรษฐกจในรปของการวเคราะหตนทน ผลไดผลเสย และความมนคงในดานตางๆ โดยไมสนใจกบผลทางลบทางสงคม วฒนธรรมทมตอประชาชน ไมวาจะเปนเรองการตองถกโยกยายบานเรอน ถนท ากน การตองเปลยนวถชวต คณภาพชวตทเลวลง หรอแมแตผลกระทบทางลบตอสขภาพจตใจ ทโครงการพฒนาน นๆ กอ ขน (คณะเกษตรศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและคณะสงคมศาสตร, ม.ป.ป.,หนา 211)

2.7 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

กรวภา วลาชย (2544: บทคดยอ) ไดท าการศกษาเรอง การมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมอง: กรณศกษาการรบฟงความคดเหนของประชาชนในกระบวนการจดท าผงเมองรวมโดยมวตถประสงคเพอการศกษาและวเคราะหการมสวนรวมของประชาชนในการวางและจดท า ผงเมอง การมสวนรวมของประชาชนในกฎหมายผงเมองและกฎหมายอน กระบวนการวางและจดท าผงเมอง ผานชองทางการมสวนรวมของประชาชนและขนตอนการประชมรบฟงความคดเหนของประชาชนในการวางและจดท าผงเมองรวม และเสนอแนะแนวทางทเหมาะสมในการพฒนาการมสวนรวมของประชาชนในการวางและจดท าผงเมองรวม ศกษาโดยวธการวจยเอกสาร

39

การสมภาษณ และการสงเกตการณการประชมรบฟงความคดเหนของประชาชนในการวางและจดท าผงเมองรวมในสามพนทไดแก 1) การประชมรบฟงความคดเหนของประชาชนในการวางและจดท าผงเมองรวมเมองอดรธาน (ปรบปรงครงท 2) 2) การประชมรบฟงความคดเหนของประชาชนในการขยายระยะเวลาการบงคบใชกฎกระทรวงฉบบท 262 (พ.ศ. 2539) ผงเมองรวมเมองสรนทร ออกไปอกหาป และ 3) การประชมรบฟงความคดเหนของประชาชนในการขยายระยะเวล าการบงคบใชกฎกระทรวงฉบบท 296 (พ.ศ. 2539) ผงเมองรวมเมองแกงคอย จงหวดสระบร ออกไปอกหาป จากการศกษาปรากฏวา ฝายภาคประชาชนนนเขาไปมสวนรวมในการวางผงเมองคอนขางนอย ประชาชนยงขาดความรความเขาใจเกยวกบการผงเมอง ประชาชนยงค านงถงประโยชนสวนตวเปนใหญ ส าหรบดานฝายภาครฐ ปรากฏวาในการประชมรบฟงความคดเหนของประชาชน เจาหนาทชแจงโดยใชศพททางวชาการหรอใชถอยค าทยากตอการเขาใจของประชาชน การประชาสมพนธเชญชวนใหประชาชนเขามามสวนรวมในการประชมยงไมทวถง การจดการประชมเปนแตเพยงการด าเนนการใหครบถวนตามทกฎหมายก าหนด มไดใชชองทางการมสวนรวมของประชาชนนเพอระดมความคดเหนของประชาชนทจะเปนประโยชนตอการวางและจดท าผงเมอง หรอใชเปนชองทางในการสอสารระหวางฝายผ วางผงกบประชาชนอยางเตมประสทธภาพ ขอเสนอแนะตอการพฒนาการมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมอง 1) ขอเสนอแนะดานกฎหมาย ควรก าหนดใหชดเจนวาจะตองจดใหมการประชมรบฟงความคดเหนของประชาชนในขนตอนใดของกระบวนการวางผงเมอง และก าหนดใหตองมการประชาสมพนธใหประชาชนทราบวาไดมการน าความคดเหนของประชาชนไปใชในการวางผงเมองหรอไมอยางไร 2) ขอเสนอแนะตอภาครฐ ควรมนโยบายทชดเจนในการสนบสนนการมสวนรวมของประชาชน เจาหนาทควรใหความส าคญตอการน าการมสวนรวมของประชาชนมาใช ในการวางและจดท าผงเมอง มการประสานงานกนทงหนวยงานในสวนกลาง สวนภมภาคและสวนทองถน เพอสรางเสรมใหเกดการมสวนรวมของประชาชนทมประสทธภาพตอการผงเมองและกจการสาธารณะอนตอไป

สวนเสกสรร กลพานช (2550: บทคดยอ)ไดศกษาการมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมองชมชน ต าบลตาขน อ าเภอบานคาย จงหวดระยอง โดยมวตถประสงคทจะศกษาระดบการมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมองชมชนต าบลตาขน อ าเภอบานคาย จงหวดระยอง ผลการศกษาพบวา 1) ดานการมสวนรวมในการรวมคดและเสนอความเหน มระดบการมสวนรวมอยในระดบมาก ทกรายการ คอ ไดรวมคดและก าหนดแนวทางในการวางผงเมอง ไดรวมเสนอก าหนดพนทในการวางผงเมอง ไดรวมเสนอปญหาความตองการในการวางผงเมอง ไดรวมกบหนวยงานราชการในการคดจดวางผงเมอง และไดรวมคดการวางผงเมองในอนาคต 2) ดานการมสวนรวมในการตดสนใจ มระดบการมสวนรวมอยในระดบมากทกรายการ คอ ไดรวมตดสนใจในการวางผง

40

เมอง การลงความเหน ไดเคยสอบถามประชาชน เพอน าไปประกอบการวางผงเมอง ไดรวมตดสนใจในการก าหนดเขตพนท และไดรวมเมอมการประชมไดรวมตดสนใจในปญหาตางๆ 3) ดานการมสวนรวมในการปฏบตการ (ด าเนนการ) มระดบการมสวนรวมระดบมาก 4 รายการ คอ ไดเขารวมเปนคณะกรรมการในการด าเนนงานวางผงเมอง ไดเขามาประสานกบหนวยงานราชการในการด าเนนงานท าผงเมอง ไดเขารวมปฏบตดแลพนททางธรรมชาตใหคงอยในการวางผงเมองไดเชามามสวนรวมปฏบตในการก าหนดการใชประโยชนทดน และระดบปานกลาง 1 รายการ คอ ไดเขามามสวนรวมในการใหขอมลในการปฏบต 4) ดานการมสวนรวมในผลประโยชน มระดบการมสวนรวมอยในระดบมาก ทกรายการ คอ ไดประโยชนดานไฟฟาประปาในการก าหนดเขตชมชนเมอง ไดรบผลประโยชนในการวางผงเมอง ไดประโยชนในการจดสรรงบประมาณในอนาคต ไดคาตอบแทนในการวางผงเมอง และไดรบประโยชนในเขตพนททดนอยในเขตผงเมอง 5) ดานการมสวนรวมในการตดตามผลการด าเนนงาน มระดบการมสวนรวมอยในระดบมาก ทกรายการ คอ สามารถตดตามผลการด าเนนงานในการวางผงเมอง ไดรบการแตงตงใหเปนกรรมการตดตามผลการวางผงเมอง ไดตดตามผลการวางผงเมอง สามารถน ามาใชบงคบเปนกรรมการตดตามผลการวางผงเมอง ไดตดตามผลการวางผงเมอง สามารถน ามาใชบงคบเปนกฎหมายไดจรง มสวนรวมในการตรวจสอบความโปรงใสในการจดท าผงเมอง และไดเขามารวมควบคมตรวจสอบการปฏบตงานวางผงเมอง

2.8 กรอบแนวคดการวจย จากการศกษาแนวคดเกยวกบเมองและการวางผงเมอง แนวคดในการมสวนรวมของประชาชน แนวคดในการพฒนาอยางย งยน แนวคดการจดการสงแวดลอมแนวคดเกยวกบนเวศวทยาการเมอง และแนวคดเกยวกบการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอมและสงคม ไดสรปออกมาเปนกรอบแนวคดในการวจย ประกอบดวยการศกษาบรบทของสงคมและลกษณะทางสภาพการผงเมองในชมชนจอมทอง และศกษาปจจยทมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมองเพอจดการสงแวดลอมทางสงคม เศรษฐกจ สงแวดลอมและขนตอน วธการและระดบการมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมองเพอจดการสงแวดลอมจะท าใหทราบถง ปญหาและอปสรรค และน าไปสแนวทางทสงเสรมและพฒนาการมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมองเพอจดการสงแวดลอมและเพอเปนขอเสนอแนะตอหนวยงานทเกยวของตอไป

41

ภาพ 2.4 กรอบแนวคดการวจย

บรบท

ชมชนจอมทอง สภาพการผงเมอง

การมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมองเพอจดการสงแวดลอม

ขนตอน วธการ ระดบ ประเภท

ปญหาและอปสรรค

แนวทางการสงเสรมและพฒนาการมสวนรวมของประชาชนในการวางผงเมอง

เพอจดการสงแวดลอม

ปจจยภายใน -กายภาพ สงคมและประชากร เศรษฐกจ สงแวดลอม การเมอง นโยบายและแผน

ผลของการมสวนรวม

การยอมรบ ผกพน เปนเจาของ รบผดชอบ

ปจจยภายนอก -กายภาพ สงคมและประชากร เศรษฐกจ สงแวดลอม การเมอง -กฎหมายผงเมอง -การวางผงจากสวนกลาง -อทธพลทางสงคมและการเมอง