ჭოლალომთათიძეკრებული

უბისწიგნიდან

“იგიმზექაჯთამეფესაჰყავს,ქაჯეთსპატიმარია;მუნმისვლამიჩანსთამაშად,თუმცაგზასაომარია”.

შოთარუსთაველი

მეარვიცი,ცხადიიყოთუსიზმარიესსურათი.შეიძლებასიზმარიც იყოდა შეიძლება არ ყოფილა სიზმარი. მე არვიცი,როდისვნახეისვაჟი.შეიძლებადედაჩემმამიამბო,ანვინმემისეთმა,რომელსაცმეისევუყვარდი,როგორცდედაჩემს. მე არ ვიცი, შეიძლება მაშინ მომელანდა ის,როცამე“სურამისციხე”წავიკითხე.ესიყობავშვობისას,ერთიდიდიმუხისძირში.სკოლიდანწამოვიღეისწიგნი

და გზაში წავიკითხე. შემოდგომა იყო და მახსოვს,თითქოს ეხლაც ვყნოსავ მწიფე ხეხილების სუნს.შეიძლებამაშინმომელანდაისსურათი,ანდაშეიძლებამაშინ, როცა ერთი ქართველი ინტელიგენტის ოჯახშიილიაჭავჭავაძისპირველიტომიგაუჭრელივნახე. ერთისიტყვით, მე არ ვიცი, არ მახსოვს, როდის და რამდგომარეობაშიდავინახე პირველად ის სურათი მე, ესკია, რომ არაოდეს, არაოდეს ის მე არდამავიწყდებადამგონია,რაცთავი მახსოვს, მას შემდეგ ვხედავ იმას.დასაკმაოა გამახსენდეს ის, რომ გული სიხარულით,სიამაყით, სიცოცხლითა და დაუსრულებელი ბრძოლისსურვილით მევსება. მე მაშინ ბედნიერი ვარ, რაგინდუბედური,რაგინდცუდმდგომარეობაშივიყო.

სადღაც, ერთ ფართო და მშვენიერ ველში, რომელიცყვავილებითადა ია-ვარდით იყო მოცული, სადაც მწიფეყურძნით დატვირთული ტოტები უცნაური ხეებისა

დამათრობელ სუნნელებას გამოუშვებდა, სადაც პაწიაბავშვი, მშვენიერი დედის მკლავებში, ცალი ხელითდედის ძუძუს ეპოტინებოდა, მეორეთი კი ქარვასავითმოკიანთეყურძნისმტევანს,ამუცხოველშიიჯდაერთივიღაცა -არვიციკაცი,არვიციქალი.ვიციმხოლოდ,რომმასჰქონდაუფლებადაძალაჩვენებაჩამოერთვაყველასულდგმულისათვის... და აი, იმის წინაშე წარსდგნენსხვადასხვაერებიდაქართველიცწარსდგამისწინაშე.

-შენისახელი?-გაისმამისიკითხვაქართველისადმი.

-ქართველი,-იყოპასუხი.

-წლოვანება!

-ორიათასზემეტიწლისვარ.

-რასაკეთებდიამდენხანსქვეყნად?

-თავსვიცავდი.

-სულმუდამ?

-დიახ,სულმუდამ.ქრისტესდაბადებამდედაქრისტესდაბადებისშემდეგაცთავსვიცავდიმე.თავსვიცავდიმემაკედონელისლაშქრისაგან,მევებრძოდიმურვანყრუს,ვებრძოდი ოსმალოს, სპარსეთს, ვებრძოდილეკებსადაკიდევ სხვებს, - ურიცხვია სახელი ჩემი მტრების. მეჩინგის-ხანს ვებრძოდი, აღა-მაჰმად-ხანს, შაჰ-აბაზს დალანგ თემურს ვებრძოდი მე, რომ თავი დამეცო. ჩემიხანგრძლივი სიცოცხლე ბრძოლაა თავია დასაცავად,ვებრძოდიუთვალავმტერს -შინაურსადაგარეულს.მევიყავი ყმა თავადაზნაურისა და სამღვდელოებაც ჩემსდაპატრონებასცდილობდა.ყველასუნდოდაჩემიგახრა,

ჩემი შეჭმა. მე მართმევდნენ ყველაფერს, ერთხელხუცებმა და ბერებმა “ვეფხის ტყაოსნის” წართმევამომინდომესმე...

-ეხლარაღასშობიშენ?

-მეეხლაცთავსვიცავ.მტერიეხლაცბევრიმახვევიაგარს,მოდიან ჩემზე ხმლითაც და მოქარგული ენითაც,სიყვარულსაც მიცხადებენ, რომ დამძლიონ... ეხლაცბევრიამტერი-შინაურიდაგარეული.დამევებრძვიმათ,თავსვიცავ.

-არდაიღალე?

- დაღალვა ჩემი სიკვდილს ნიშნავს ჩემსას, არა, არდავღლილვარ, სიცოცხლე მწყურია მე და ვერ ვძღებისიცოცხლით.არა,არდავღლილვარ.

- არც გაბოროტდი ამდენი ბრძოლით, გრძნობები არდაგიჩლუნგდა,სისხლიარგიყარს?

- არა, არ გავბოროტებულვარ. ვინც თავს იცავს დაიმისთვის იბრძვის - შენ იცი თვითონ - ის არგაბოროტდება,შენთვითონიციეს.

-გძულსშენიმტერი?

-მეთავისთავიმიყვარსდავიცოცხლომსურსმე.მე არვიცი მძულს თუ არა მტერი. მე ვებრძვი მას. მე თავსვიცავ,იმიტომრომთავიმიყვარს.რავიციმე,მძულსთუარაჩემიმტერი!

-დაელიკიგამარჯვებას?

- რათ უნდადავმარცხდე, მეთავს ვიცავ...და ეხლა მემარტოცარვარ-ყველაერშიდაყველაქვეყნისკუთხეშიიზრდებადამძლავრდებაიმათირიცხვი,რომლებიცთავსიცავენ და ისინი მომეშველებიან მე, როგორც მე იმათ.რათარუნდაგავიმარჯვო,მეთავსვიცავ.

და წამოდგა ფეხზე ის, ვინც იჯდა, გაშალა მკლავი დაგადაეხვიაქართველს,დაგადაკოცნაის.მოწყვიტამწიფეყურძენიდა აჭამა მას,და კიდევ აჭამა მასთაფლი.დაშეჰკრა გვირგვინი ია-ვარდისა და ყვავილებისაგან დაშეამკოთავიმისი.დამისცამასხმალიხელშიდაუთხრა:

-წადი,განაგრძედაკურთხეულიიყოსგზაშენი,ფრიადმძიმედაფრიადსახარბიელო!წადი,განაგრძე!

შეიძლება სიზმარში ვნახე პირველათ მე ეს სურათი,მაგრამ შეიძლება არც სიზმარი ყოფილა ეს. შეიძლება

აღელვებული, ამდგარი ხალხი რომ დავინახე, მე მაშინმომელანდა ეს სურათი, ანდა მაშინ,როცა ერთმა ჩემმამასწავლებელმა ერთხელ ძაღლის ენა უწოდა ჩემსდედაენას...სულერთიარარას,სადდაროდისვნახეის,თუ კიმე ისმამხნევებს,ძალასმმატებსდასიცოცხლესმაყვარებს? ასე იტყვის ადონაიუფალი: ის, ვისაცუნდაიცოცხლოს,ისარმოკვდება,ასეიტყვისადონაიუფალი!

თავისუფლება! თავისუფლება! მე დავიქანცე, მე ცოტადავისვენო უნდა - ეხლა ზაფხულია და ნება მაქვსდავისვენო.დამეცჩავიდევიჯიბეშირამდენიმეთუმანი,მივედიბორჯომშიდაიქიდანავყევიმტკვრისნაპირებს.ფეხსაცმელებმა იკითხონ, თორემ ფეხებს რა უშავს!შემოვაგლიჯე ყდა “ვეფხის ტყაოსანს”, ასე სჯობიაიმიტომრომ,ჯიბეშიმისიჩადებაარგამიჭირდეს.ოცითუოცდა ათივერსტი ავშორდიბორჯომს. აქმინდაშევდგეერთი თუ ორი დღე, ავიდე მაღლა მწვერვალებზე,

აბიბინებულ მინდვრებში გავწვე, ბუნებასთანვიმუსაიფო. თუ პაწია ბავშვი ელაპარაკება ჩიტს,ყვავილს, მცენარეს, სულიერსადაუსულო საგნებს,თუისყველაფერსუდგამსსულსდამერეიმათთანერთობა,რათარშემიძლიამეცდავემსგავსობავშვებს!მეთვითონმსურსსულიდაგულიჩავუდგასურათებს,ავალაპარაკოისინი და ყური დავუგდო. მე მსურს დავისვენო, ძალამოვიკრიბოდაშემდეგისევგანვაგრძოშრომა,ჯაფა.რათარშემიძლიამეცდავემსგავსობავშვებს!

მე ამოვგლიჯე “ვეფხის ტყაოსნიდან” ზიჩისილუსტრაციები და ერთ მაჰმადიან ქართველს ვაჩუქეისინი. ცოტათი ეშმაკი კაცი ვარ: მე ვიცი, რომმართლმორწმუნე მაჰმადიანს “ქითაბი” უკრძალავსსურათის როგორც გადაღებას, ისე შეძენას და ამსაჩუქრით მე მინდა გადავკიდო ის ალლაჰს, - აბა რათგამაჰმადიანდა ის, ქართველი კაცი, რათ ამჯობინათავ-

შეხვეულიმაჰმადიჩვენსქრისტეუფალს!დაამასგარდა,თუ ფრთხილი დარაჯი, ფანატიკოსი მოლა მოჰკრავსთვალსამსურათებსდადახევს,აიდარდი!სადმხატვარიზიჩი და სად შოთა რუსთაველი! ზიჩი - პაწაწკინტელამხატვარი, რუსთაველი - დიდი პოეტი! ზიჩი დაიბადასადღაც უნგრეთში, ლუკმა-პურის ძებნაში წააწყდაპეტერბურგს - რა იცის მან ჩვენი ისტორია, ჩვენი ზნე-ჩვეულება, ჩვენი ენა. განა ის შეასხამს ხორცსთავიდანფეხამდე საქართველოს დიდი პოეტის, რუსთაველისსურათებს? დეე გახდეს ეს სურათები მსხვერპლიფანატიკოს მოლისა - აიდარდი!და მე გავაჩუქე ზიჩისილუსტრაციები. მხოლოდ სურათი რუსთაველისდავიტოვემე,თუმცა არვიცი,მართლარუსთაველიაის,თუ ვინმე სხვა. მე მსურს, რომ ის იყოს რუსთაველისსურათი,მაშასადამე,ისრუსთაველიადასხვაარავინ...

ნაშუადღევია. მზე მხურვალედ გვცემს, მაგრამ ჩვენ არ

ვაქცევთმასყურადღებას.ჩვენდაიოსებზაზაძე,აქაურიგლეხი, მივდივართ მაღლა, მთის მწვერვალზე.მგლოვიარედ არის ჩემითანამგზავრი - ამ გაზაფხულზემოკვდომიამასწელკავითმისიძმასავითთანშეზრდილიდა ერთგული “სონა-კამეჩი”. ჰოდა, მგზავრობაშიდარდიანგულსგადააყოლებს,გაერთობა.დაამასგარდა,ტყუილაიმასარგავრჯიმე,რამესაუცილებლათვაჩუქებ.ესმევიციდაჩემზეუფროკარგადიცისთვითონიოსებმადა განა არ ვემართლები? აკი იოსებმა მიბოძა მეთავადიშვილობა.აბა,როგორდაიჯერებსიოსები,რომმეთავადიარვარ?აბარამიგავსგლეხს!ვხუმრობმე,როცაუარს ვამბობ. ნამდვილი თავადი ვარ, ნამდვილი“კნიაზი”... და იძულებული ვხდები დავრწმუნდე, რომმართლაცთავადივარმე.რატომაქამდიარვიცოდიეს!მეგეტყვით-თვალადარვვარგივარდატანადაი!სიტყვაარმივარგათუპასუხი!დარაკიასეაეს,როგორშევარცხვენმე ჩემს ბრწყინვალე წოდებას, თავადის სახელს...

გავიკრავჯიბეზეხელსდადავუმტკიცებიოსებზაზაძეს,რომ ჯერ კიდევ ბლომად არის ღვთის მოცემულისიმდიდრით სავსეთავადისჯიბე. შენთუ ისეთიუხვიხარ, რომ მე თავადობა მიბოძე, აბა ნახე, თუ მედაგივარდეშენსიუხვეში,აბანახე!

უცებცამოიღრუბლადამოიქუშა.ესიმიტომ,რომმთისგადაღმიდანშეუმჩნევლადწამოგვეპარაშავიღრუბელი.ჰაერიშეიძრა.ამგარემოებამდააფაცურა,ააღელვაპურითამწვანებული ფერდო. ყაყაჩოები და პურის თავლებიერთმანეთისაკენ გადაიხარენ და თათბირი გამართეს.კაჭკაჭმა ტყეს მიაშურა, ბეღურებმა ჟივილ-ხივილიმორთეს.

- სეტყვა წამოვა, კნიაზო! - შიშ-ნარევი ხმით მეუბნებაიოსები.

-თუწამოვადაწამოვიდეს! -ვიძლევიმეპასუხს.დიახ,თუ წამოვა, წამოვიდეს, მართალია, სეტყვა საზარალოა,სეტყვა გაანადგურებს ჭირნახულს, ხეხილს, მართალია,რომ...მაგრამთუწამოვა,წამოვიდეს.

რამდენიმემსხვილიწვეთებიდაეცნენჩემწინ.სიბნელემატულობს, შავი ღრუბლებიუფროდაუფრო გვეხვევა.ჩემსყურადღებასიპყრობსმთისადაღრუბლისბრძოლა,რომელსაც ჩემს გაღმით სერზე ვხედავ. თითქოსვეებერთელაშავიდაუზარმაზარიფრთებიანიფრინველიმოსდევსსინათლეს,სხივსდასხივიგაურბისმასდაიქ,სადაც ამწუთასოქროსფერისხივიკიანთობდა,იქეხლაშავი ფრინველი აფარებს შავ ფრთას და აბნელებს.მირბის, მირბის სხივიდა მისდევს მას შავიფრინველი,რომ ჩანთქას, ჩაყლაპოს... და სადღაც, მაღალზე ვიღაცახვიხვინდა,აღრინდა...ჩვენუნდამოვნახოთსაყუდარი,მოვნახოთსაყუდარი,მეტიგზაარარის,წვიმათითქმის

გვასველებს.ფოთლებითგადახურულიკარავისმსგავსირაღაც ვიპოვეთ და დავდექით. დასჭექა. იოსებმაპირჯვარი გადაიწერა... დაელვა, სულ ახლო დაიკლაკნაცეცხლის გველი და ისევ დასჭექა. ისევ იწერს იოსებიპირჯვარსდა აქეთ-იქით იფურთხება. მაგარი, მსხვილი,მსხვილი წვიმა აშხაპუნდა. - ვიშ, გულო, რა კარგია, რაკარგია,გენაცვალეთ!

“აგრგვინდაცადაღრუბელიცროდესბროლისაცვარითა”,უცებ მაგონდება მე ჩამოსხმულილექსი რუსთაველისა.და მიმაქვს ჯიბისკენ ხელი. სწორედ ამ დროს ერთმამსხვილმაწვეთმაწვიმისამგამოატანაკარავში,გამოძვრაფოთლებში, გამოძვრა, დაეკიდა, ერთი აკანკალდა,გაივსო და მოწყდა. მოწყდა და შიგ გვირგვინში დაეცარომელიღაც ველურ ყვავილს, რომელიც ობლადამოსულიყოკარავსქვეშ.დაეცადამუხლიმოაკეციამას,ჩააჩოქა. ცოტათი, ცოტათი ვგრძნობ ტკივილის მსგავსს

გულში,მაგრამმაგონდება,რომხელშიმიჭირავს“ვეფხისტყაოსანი”და ვუწყებ მასფურცვლას, მინდა საჩქაროდდავხედონაცნობსტრიქონებს:

“მოწურვილიყოზაფხული,ქვეყნითამოსლვამწვანისა,ვარდისფურცლობისნიშანი,დრომათისპაემანისა,ეტლისცვალებამზისაგან,შეჯდომასარატანისა”...

ერიჰა-ა!მეერთიაზრიმებადებათავში,მევფიქრობ,რომეს ლექსი ამტკიცებს, რომ რუსთაველი სწორედ ამკუთხიდან არის. მიაქციეს თუ არა მკვლევარებმა ამლექსებსყურადღება?თუარა,ძალიანკარგი,მევიქნებიპირველი. და ამის შესახებ დავწერ მე, ქვეშ მოვაწერსაკუთარ გვარსა და სახელს და დავბეჭდავ. დაგამიხარდება, როცა ჩემს გვარს დავინახავ დაბეჭდილს.იოსებმათავადიშვილობამიბოძა,რუსთაველიკიმიზეზიხდებაიმისა,რომგაიგოსჩვენმაქვეყანამჩემისახელიდა

გვარი.აირაბედიმეწვიამე.

ღრუბლებმა დაიწიეს ქვევით და ჯაჯასავით დააწვენთავზე არემარეს.ჭექა-ქუხილი არწყდება.იოსებიიწერსდა იწერს პირჯვარს, მაგრამ მე ჯერ კიდევ, ჩემსასვფიქრობ.

“მოწურვილიყოზაფხული,ქვეყნითამოსლვამწვანისა,

ვარდისფურცლობისნიშანი”...

ეს კუთხეცივი კუთხეა. აქგვიან იწყებაგაზაფხული, აქგაზაფხულის დასასრულს მწვანდება ქვეყანა, გვიანიშლება ვარდი. და როცა პოეტს დასჭირდა ბუნებისგამოცოცხლების აღწერა, ძალაუნებურად იმ კუთხისგაზაფხული ასწერა, რომელსაც იცნობდა ბავშვობიდან.თუ არა ეს, ის არ იტყოდა ზაფხულის მოწურულში

დაიწყო ქვეყანამ ამწვანებაო. არა, არ იტყოდა. ხომხედავთ,მოსაზრებაარმაკლიამე,-აუცილებლადდავწერამის შესახებ წერილს, მოვაწერ სახელსა და გვარს დადავბეჭდავ. მაშინ მიყურეთ მე, რა ამაყად წამოვავლებხოლმეხელსწამისწამსგაზეთისიმნომერს,სადაცჩემისახელიდაგვარიდაბეჭდილიიქნება!

“აგრგვინდაცადაღრუბელნიცროდესბროლისაცვარითა;ვარდთააკოცაბაგითა,მითვევარდისადარითა”...

ხშირიდაშეშინებულიზარისრეკაატყდა,გაჭირვებულიკაცისყვირილივითმოაღწიამანჩვენამდე.

-სეტყვაა,კნიაზ,სოფელში,უყურე,რეკენ!

-რათრეკენთუიცი,იოსებ?

-სეტყვაადაიმიტომ,კნიაზ!

-მერერეკარისმაქნისია?

-განაარიცი,კნიაზ,რათრეკენსეტყვისდროს?

-არა,არვიცი.რათრეკენ?

-ბურმაანგელოზსუნდაგააგონონ,კნიაზ,ზარისხმა.

-რაანგელოზს?

-ბურმაანგელოზს,კნიაზ.

-რაარის,იოსებ,ბურმაანგელოზი?

-ბურმაანგელოზი,კნიაზ?უთვალო,თვალებ-დამდგარი

ანგელოზია...

-აჰ,შენგინდასთქვაბრმაანგელოზი,მესმისეხლა...ვინარის,იოსებ,ესბრმაანგელოზი?

- ბურმა ანგელოზი, კნიაზ, სეტყვის ანგელოზია. იმასმოყავსსეტყვა,ისმოუძღვისწინ.

-მერმე?

- მერედა ის ბურმაა, ვერაფერს ხედავს. იმას არ უნდასოფლის დაზარალება, იმას ტყეში უნდა მოიყვანოსსეტყვა, მაგრამ გზა ებნევა და ხანდახან სოფელსწააწყდება. როცა დავრეკავთ, ის გაიგონებს, სოფელშიმივსულვაროდაგაბრუნდებატყისკენ.თქვენშიგანაასეარიციან,კნიაზ?

- არა, იოსებ, ჩვენში სეტყვა არ მოდის და თუ მოდის,ისეთისუსტია,რომზარალისმოტანაარშეუძლია.

-იჰ,ბედნიერიქვეყანაყოფილაგურია,კნიაზ,მემინახავსგურულები,აქეთმოდიან.ესარის,ფიცხიხალხია...

ზარის ხმა არ წყდება. ჩვენ უკვე მზის სხივებიგვეალერსებიან, იქ კი მოკუმშული და შავი ჯაჯადასწოლია სოფელს თავს და სჭექს და ჰქუხს - ყურიცდავსებია.ეტყობა,ბრმაანგელოზსარესმისზარისრეკა...არემარე დამათრობელ სუნს უშვებს, პირდაბანილყაყაჩოებს უზაროთ აწითლებიათ ყურები, ბეღურებიჟივილ-ხივილით ცმუკავენ. მარგალიტივით დაკიდულიწვეთები წვიმისა მიმტაცად კიანთობენ და მე ისევმავიწყდება ბრმა ანგელოზი, სეტყვა. მე მესმისრუსთაველისხმადამასვუგდებყურს:

“აგრგვინდა ცა და ღრუბელნი ცროდეს ბროლისაცვარითა;ვარდთააკოცაბაგითა,მითვევარდისადარითა,უბრძანა: “გიჭვრეტ თვალითა, გულ-ტკბილადშემხედვარითა,მისადსანაცვლოდმოვილხენ,თქვენთანასაუბარითა”.

დიახ,აქაურია,აქაურიარუსთაველი,ჩვენიდიდიპოეტი,ამ ბუმბერაზ ბუნების შვილია ის, სადაც ასე სასტიკადსჭექსზეცადაასენაზადიცქირებიანყვავილები.სწორედაქცრისღრუბელიბროლისცვრებსდააქმინდავაკოცომეაიმყვავილს,ეგერრომგაშლილა,პირისახედაუბანიადაარშეუმშრალებია.

თქვენ გგონიათ იქნება ეს ავთანდილმა აკოცა მართლავარდს თინათინის სანაცვლოდ! სრულიადაც არა, ესთვითონ რუსთაველი იყო. გრგვინვა წამოესწრო მას

სეირნობის დროს, სადმე ხის ძირში შეაფარა მან თავიბროლის ცვრებსდა სტიქიონის მძაფრიღრიალისდროსგაახსენდა მას მისი მზეთა-მზე, მისითამარ, გაახსენდა,დაიხარაძირსდააკოცავარდს!..ესაუცილებლადასეიყო,მენდეთ მე, იმიტომ რომ... იმიტომ რომ მეც მაგონდებაეხლაერთივინმე,მეცხშირადვკოცნიხოლმეყვავილებს,ვესაუბრები მათ და ვეუბნები: “მისად სანაცვლოდმოვილხენთქვენთანასაუბრითა”-მეთქი,ღმერთმანი,ასევიქცევი... და რა ფსიხოლოგიური სიმართლეა აქ! ცაგრგვინავს,ღრუბელიცრისბროლისცვრებს,შენკიგულისინაზითგევსება,ისგაგონდება,ვინცყველასგირჩევნია,ნუთუ არ გამოგიცდიათ თქვენ ეს? განა როდის უნდაგაგახსენდეს კაცს გულის ტოლი, თუ არა ამ დროს!..თქვენ,თქვენიცოდეთ,ყვავილებო,თქვენიცოდეთ,რომმეც მაგონდება ის, ვინც მიყვარს... “მისად სანაცვლოდმოვილხენთქვენთანასაუბარითა!”

ახ,ელენა!ელენა!

მგონი სეტყვა იყო, მგონი იოსები პირჯვარს იწერდაგრგვინვისხმაზე,მგონივიღაცამრაღაცამიამბომებრმაანგელოზისშესახებ.მეკი,მემიხარიავიყომეუზნეო,რავუყო,თუ ასეთი ვარ მე! მე ყველაფერი მიხარია ეხლა.მიხარია, რომ აქ ვდგევარ. მიხარია, რომ ყველაფერიდასველებულია,ისიცმიხარია,რომშეყვარებულივარმე,და მიხარია აგრეთვე ისიც, რომ მეთორმეტე საუკუნეშიცხოვრობდაქვეყანაზედიდიპოეტირუსთაველიდარომისიყოქართველიდამეცხომქართველივარ...მემიხარიაკიდევ,რომთამარმეფეჩვენიმეფეიყო...ჰო,მართალია,მედა მეფეები ვერ ვართ მოწყობილი, მაგრამ მე მაინცმიხარია,რომთამარიიყოქართველიმეფე.რომეხლაისმეფობდეს, რათქმა უნდა, ისდედობრივითვალით არშემხედავს, მაგრამ მერა მედარდება ეს, ის იყოოდესმედაამიტომმემიხარიაეს,მეისმიყვარს...ნეტავიყველა

მეფეები წარსულში იყვენ, პირობას ვიძლევი, ყველამიყვარდეს...მემიხარია,რომესქვეყანაჩემისამშობლოა.შეიძლება აქოდესმე გაუვლიათვითონრუსთაველსდამეც იმ სურათებს ვუცქერი ეხლა, რომლებსაც ისუცქერდა! შეიძლება ის მაშინ ფიქრობდა “ვეფხისტყაოსნის” გმირებზე?და აი, მეც მიჭირავს ხელში მისიწიგნიდა მეც ამ წიგნის გმირებზე ვფიქრობ ამ წუთას.ვიციმეწიგნები,რომლებიციმდენათახლოაჩემთან,რომხანდახან მიკვირს, რომ ისინი ჩემიდაწერილი არ არის,მიკვირსრომსხვამმომასწრომათიდაწერა.ერთიასეთიწიგნი “ვეფხისტყაოსანია”.თურუსთაველიქმნიდამას,მეც ვქმნი, მეც სულს ვუდგამ თინათინს, ავთანდილს,ნესტანს, ტარიელს, ნურადინ-ფრიდონსა და ფატმანს,ფატმანს...

“ფატმან ხათუნ თვალად მარჯვე, არ-ყმაწვილი, მაგრამზმელი,

ნაკვთად კარგი, შავ-გვრემანი, პირ-მსუქანი, არ პირ-ხმელი,მუტრიბთა და მომღერალთა მოყვარული, ღვინის-მსმელი”...

მევიცნობფატმანსდამიყვარსმეის. ასემგონია, აი,ესარის გამოვა-მეთქი ის სტრიქონიდანდადაირით ხელშიგამიჩერდება წინ, აიფარებს ეშხიანად დაირს სახეზე,ეშმაკურად ჩამიცინებს, შეუმჩნევლად ჩამიკრავს ცალთვალს და მსუქანი თითებით დაჰკრავს დაირს,გააღვიძებსლხინს...მევიცნობფატმანსდამიყვარსმეის.დათუმართალია,რომშოთაწავიდაბერად,არაერთხელმოელანდებოდამასეშმაკიფატმანისსახით.დაამასთანიმასაც ვერ ვიტყვი, რომ ცოტათი უსამართლოდ არმოპყრობოდესმასჩვენიდიდიპოეტი.რაქნასიმქალმა,თუმისიშესაფერიქმარიარშეხვდა.

“მით არჯერ ვარ ქმარსა ჩემსა, მჭლე არისდათვალადნასი!”

მაშ რა ქნას ამ სისხლითადა ხორცით სავსე ქალმა,თუქმარი არ შეხვდა შესაფერი! განა მას აკლია სილამაზე?აკლია გამბედაობა? კეთილშობილება აკლია? რად, რადუწოდა მას ყვავი რუსთაველმა?დიდ პოეტს არ შვენისეს! უსამართლობაა, როცა ნესტანისა და თინათინისსხივშიუნდათგააქრონფატმანი,დიდიუსამართლობაა...დიახ, უსამართლობაა ეს, მაგრამ აი, ამის შესახებაცდავწერ მე, ჩემს საკუთარ სახელსა და გვარს მოვაწერქვეშ,დავბეჭდავ,შევებრძოლებიუსამართლობას...მაშ!

ღმერთმანი, ეს იოსები დაუფასებელი თანამგზავრია,როგორ სდუმს,როგორ სდუმსდალოცვილი, არ მიშლისვიფიქრო, ვიმხიარულო,დავისვენო.დაუჭერია კბილებირაღაც ჩხირისთვის და წუწნის მას. მხოლოდ ხანდახან

გამოუშვებს კბილებში რაღაც ზმუილის მაგვარს.ღიღინებს, ან იგონებს და მოთქვამს თავის დაკარგულ“სონა-კამეჩზე”. მაგრე, მაგრე, იოსებ, ჩემო მეგობარო, მეეხლაშენთვისროდიმცალია,მევუცქერიიმსურათებს,რომელთაც ერთ დროს უცქეროდა პოეტი რუსთაველი,ვფიქრობ იმის გმირებზე. ის ბედნიერი კაცი იყო, მისინაცნობიქალიასეეუბნებოდასატრფოს:

“ბედითიბნედა,სიკვდილირამიჯნურობაგგონია?სჯობსსაყვარელსაუჩვენოსაქმენისაგმირონია”...

მაგრამარცმევარუბედური.მეცმინახავსასეთიქალები,მე ვიცნობ მათ, მე მეგობრები მყავს იმათი რიცხვიდან,მაშ, - ისინი გმირებს ეძებენ - ჩემი მეგობრები! ისინიროდი მისტირიან ომში მიმავალ ვაჟკაცებს, კალთაშიროდი ეკიდებიან, არამედ მხარდამხარ უდგებიან,ეხმარებიან. ისინი იზიარებენ ჭირსა და ლხინს, ისინი

ცოცხლობენდაკვდებიანმათთანერთად.ხმალითხელშინახავ იმათ, და ბორკილებით ფეხებზე კიდევ. საწერსტოლთან და პაწია ბავშვებთან ანა-ბანით ხელში,ფაბრიკა-ქარხნებშიდატრიბუნებზეგადაეყრებიმათ...მევიცნობ ასეთ ქალებს, ისინი ჩემი მეგობრებია,ამხანაგებია,ამხანაგებიაჩემიდამიხარია,მიხარიამეეს,მე ბედნიერი ვარ, მე ძლიერი ვარ, მე შეყვარებული ვარ.დამე არმეშინია არცსეტყვის, არცბრმა ანგელოზის.მემოვიტან დიდ ზარბაზნებს, წამოვდგამ მათ მაღალმთებზე და კი არ დავრეკ, ზარბაზნებს დაუშენ ბრმაანგელოზს, წასვლას როდი ვთხოვ, გავდენი მას... მეარაფრისარმეშინია,არაფრის.დამიხარია,მიხარიამე...

ღამეა. და ლუსკუმა ბნელში ვარსკვლავები გვიქნევენთვალს. ქვეშ დიდი და სქელი ტყავი გვიგია, შეიძლება“სონა-კამეჩის”ტყავი იყოს კიდეც. გულაღმა ვწევარდამაღლა ვიცქირები. მთვარე არ ამოდისდა ვარსკვლავებს

უხარიათ - მათია ზეცა. გარშემო კი ბნელა, ბნელა,თითქოს არც არაოდეს მზე ყოფილიყოს და არც ესვარსკვლავები ციმციმებდნენ ზეცაზე. სადღაც ძაღლებიმოწყენილათ ლაყბობენ, სადღაც ჭოტი ჰკივის, იძახის.ვიცნობ მე ამ სიბნელეს და ამ ძაღლების ლაყბობას,გამომიცდია ის. კუდიანებითა და ჭინკებით სავსე იყოასეთი ღამე ჩემთვის ერთ დროს. ვეებერთელამუგუზლითხელშიდადიოდამაშინმეწიეთისშავტყეში“ტყეთა მეფე” და მიერეკებოდა თავის ჯოგს. რა იქნენეხლა ნეტავი ისინი, სად წავიდნენ? ისევ იქ არიან,თუგადაიბარგენ სადმე? რა დაუძინებელი მტერი იყო ჩემიჭინკა ერთ დროს? აბა ერთი გამევლო ჩვენს გადაღმაღელეში, სადაც ჭინკები ცხოვრობდნენ! თვითეულმამათგანმა იცოდა ჩემი სახელი. გამოდიოდენ ღამითღელისნაპირას,ჯდებოდენქვებზედამელოდებოდენმე.და რომ გავბრიყვებულიყავი და ღამით გამევლო იქ,ასტეხდენ ისინი სიცილ-თამაშს, შემომეხვეოდენ

ირგვლივდაჩამითრევდენქვევით.მაგრამვერცერთხელვერდამიმარტოხელეს,არცისეთისულელივიყავი...ეხლავისაშინებენისინი,ვისეძახიან?უწნავენთუარაფაფარსსაძოვარზე გაშვებულ ცხენს? და კუდიანი? ჩემისაკუთარი თვალით მინახავს მე ის. თვალებიჩავარდნილიჰქონდამას,ძვალ-ტყავა,რგოლივითწელშიმოხრილდა სახედამჭკნარდედაბერს..და ერთად-ერთი,შავი ბინძური წინა კბილი ცხადჰყოფდა, რომ ის იყოკუდიანი. მისი სახელი იყო ხვარამზე. იმას უყვარდაკატად გადაქცევა და ღამით სოფელ-სოფელ სიარული,ერთს გულს ამოსჭამდა - სულ ახალგაზრდა ყმაწვილს,მეორეს ბაიასავით გააყვითლებდა. თუ ძროხა ხბოსდაბადებდადა ამდროს ხვარამზე წააწყდებოდა, ან ისძროხაგადაიჩეხებოდაკლდეზე,ანხბომოუკვდებოდა,ანძროხას რძე შეაშრებოდა. დილით ადრე თუ ხვარამზესგადაეყრებოდი, იმ დღეს ხეირს ვერ ნახავდი. და ჩემიდაუძინებელი მტერი იყო ის, განსაკუთრებით მას

შემდეგ,რაცმესაჯაროდმასკუდიანიდავუძახედაამასგარდა, ერთხელ კიდევ მას მოვპარე მსუქანი ნესვი.სამაგიეროდ ისეთი მაგარი ციება შემყარა, რომ მთელიზაფხული ვიწექი და, ვინ იცის, რამდენი ჩიტის ბუდეგადამირჩა. პირველ სექტემბერს, კუდიანობა ღამეს, ისმზის ჩასვლასთან ერთად იძინებდადაზარბაზნის ხმაცკი ვერ გააღვიძებდა მას. ამ ღამეს ის უნდა მისულიყოროკაპთან,კუდიანებისდედოფალთან.დათანრაცუნდამოსვლოდა, პატარა ბავშვის გული უნდა წაეღო.რამდენჯერ გამიგონია მე ამ ღამეს კუდიანებისფრთისცემა -დაფრინავდენ წყეულები,რა არის, ვინმე ბავშვისგული ჩავიგდოთ ხელშიო. მაგრამ ჩვენც არ ვიყავითგულხელ დაკრეფილი. დილიდანვე ვაგროვებდით ჩვენბალახბულახს, ხმელ წკეპლებს. ვიწეპავდით ყურისძირებთანთმებსთაფლის სანთლით,დადაღამდებოდათუარა,ავარდებოდაეზოშიალი,გავარდებოდათოფი...

-ჰაუ,კუდიანებო,ჰაუ!თქვენისვითდათქვენიჭამეთ,ჩვენსასჯვარიდაგვიწერეთ!ჰაუ,კუდიანებო,ჰაუ!

და ნათლად, გარკვეულად მესმოდა მე, თუ როგორშემოჰკრა კუდიანმა ფრთა ფრთას და ჩვენი ეზოდანგაფრინდა.რაჰქენი,ხვარამზე,ვერაფერიწაიღეხომ!ჰაუ,ჰაუ, შე კუდიანო, შენ! თმა შეწებილი მაქვს, ცეცხლიმინთია და მამაჩემმა მარტინის თოფი გესროლა, რასდამაკლებხვარამზე!..

დიდიხანია დაგშორდი შენ, ჩემო სოფელო! მაგრამთითქოსეხლამანდვიყოდამანდვსუნთქავდე...მოკვდახომსაბრალო,შეურაცხყოფილიხვარამზე?გყავსთუარაშენ მისი თანამდებობის აღმასრულებელი სხვა ვინმე?ჭინკებიმელოდებიანთუარალუგუბასღელეში?“ტყეთამეფე” ვეებერთელა მუგუზალით ხელში მიერეკება თუარათავისჯოგსმეწიეთისშავსადავერანტყეში?

ძაღლებიმოწყენილადლაყბობენრაღაცასშესახებ,ჭოტიგაჰკივის,სიბნელემჭიდროდგვახვევიაგარსმედაიოსებზაზაძის მეზობლებს,რომლებიცგვეწვივნენ ჩემი,უცხოსტუმრის,პატივსაცემლად.სანამმეგულაღმავწევარდაარ ვინძრევი, არც ისინი ამბობენ რასმე, აბოლებენჩიბუხებსდათუდაახველებენხოლმეხანდახან.მაგრამმეგავინძერი,ფეხიმოვღუნე,დავახველე.

-რაბნელიღამეა!-დავილაპარაკემე.

-დიახ,ბნელიღამეა,კნიაზ!-ამბობსერთი.

-მთვარეშუაღამემდიარამოვაამეღამ,-უმატებსმეორე.

-კნიაზ,ვაინაარიქნებავითომ?-მეხმაზევატყობ,რომამკითხვას მაძლევს გიორგი გელაშვილი, რომელიც

ჯარისკაცადნამყოფიადაიაპონიისომშიცმონაწილეობამიუღია, რის გამო ის ხშირად ლაპარაკობს ომზე დაპოლიტიკაზე.

-არა,არვფიქრობ,რომომიმოხდეს,-ვეუბნებიმე.

-ვა,კნიაზ,მაშგადავყლაპოთუნდაესსირცხვილი?

-რასირცხვილი?

- აი ი ვართათური რო წაგვართვეს, შევარჩინოთუნდა?ლევანიანი,მუქტენიარუნდადავიბრუნოთუკან?

- თუ ასე იყო, წინეთ რად დაანებეთ? - ვეკითხები მე,ძლიერდაინტერესებული,პატრიოტს,რომლისარსებობაამკუთხეშიმაინცვერწარმომედგინა.

-განაჩვენდავანებეთ,კნიაზ!

-მაშვინ?

-ღენერლებმაგაგვყიდეს,აიიმათი,უკაცრავად,კნიაზ...-დამწარედ,მწარედაგინებსისგენერლებს. -დაქრთამესყუროპოტკინი, სამი ვაგონი ოქრო მისცეს... განა ასე არიყო,კნიაზ?

- არა, არ ყოფილა ასე, გიორგი, არავის კუროპატკინი არმოუქრთამავს,დაამარცხეს ის მხოლოდუფრო ნიჭიერმადაუფრომომზადებულმამტრებმა.

- ისე ამბობ, კნიაზ, თითქო არ ვიცოდე... თუ ასე იყო,რატომჩამოახრჩვესის?

-ვინ?

- ვინდა ყუროპოტკინი. გათავდათუ არა ვაინა, იგიდატესელი, ორივე ერთ სტოლბაზე ჩამოკიდეს დვაცათჩეთირე ჩასა...განა ასე არიყო,კნიაზ? ჩვენცგაგვიგონიაცოტაქვეყნისამბავი!

გიორგის ხმაში გამარჯვებისა და ჭეშმარიტების ღრმაცოდნის ნოტები გამოისმა. და მე აღარაფერი ვუთხარიმას. დამიჯერებდა ვითომ, რომ მეთქვა, რომკუროპატკინი მშვენივრად გრძნობს თავს და რომ მანდაბეჭდა ამას წინეთ ვეებერთელა წიგნი, სადაცამტკიცებს, რომ თუ ჯარისკაცებში როზგით სასჯელსშემოვიღებთ, ებრაელებს ჯარში არ გავიწვევთ დაკორესპონდენტებს ბრძოლის ველზე არ დავუშვებთ,მომავალ ომში აუცილებლად გავიმარჯვებთო... მემგონია,არდამიჯერებდაგიორგიამასდაარცმევუთხარირამ...

ძაღლებიისევლაყბობენსოფელში,ჭოტიარდაიღალადასიბნელე არ კლებულობს, შორს, შორს ციმციმებენვარსკვლავები, თვალებს მიქნევენ და თითქოსმეუბნებიანრაღაცას,რომელიცმევიცოდიერთდროსდაეხლა აღარ ვიცი, ენაზე მადგიადა არ მაგონდება.და არვიცი რად, მინდა ავდგე ახლა, შევიდე თბილსა დაგანათებულ ოთახში, მივუჯდე საწერ სტოლს დადავწერო წერილი, მივწერო ვიღაცას რაღაცა, დიდხანს,დიდხანს ვწერო. განა არ გამოგიცდიათ თქვენ ეს? არდაგიწერიათ ღამე წერილი, მოწყენილი, სევდიანი,სიყვარულითსავსეწერილი?დაარდაგიხევიათდილითის წაუკითხავად?დილით აუცილებლად გაგიკვირდება,რომესწერილიდასწერეშენ,დაიმასარათუარგზავნი,არც ინახავ, ხევ... მინდა მე შევიდე თბილ, განათებულოთახში, შევიხსნა წელზე, გავიხსნა გულზე, ამოვიდოთავ-ქვეშხელებიდაგულაღმაგაწოლილმავიოცნებო.და

ამ დროს ყრუ, გულშემზარავი ღრიალი იძულებულსმხდისზეწამოვიჭრე...

-მიშველეთ,მიშველეთ,მკლავენ!

-რაამბავია?ვისჰკლავენ?-ვიძახიმე.

- არაფერია, კნიაზ, ეს გიჟია დაბმული და ის ყვირის...ჩვენი მეზობლისას არის... -და წყნარი,დამშვიდებულიკილო მისი მეც მამშვიდებს რამდენიმედ,თუმცა გულიისევსცემსაჩქარებით.

- ეჰ,რაკარგიბიჭიიყოსაცოდავიდა ასეკიგაფუჭდა, -ამბობსმეორე.

-როდისგაგიჟდა?

-ერთიწელიიქნება.

-რადარექიმობენ,განაარმორჩება?

-ვინიცის,შეიძლებამორჩესკიდეც,მაგრამ...

-ღარიბებიარიან?

-არა,არციმდენადღარიბებიარიან,მაგრამ...

-მაგრამრა?

-რა ვიცით, კნიაზ, ჩვენ ბნელი ხალხი ვართ...უბნობენ,გიჟისმორჩენაცოდვაარიო.

-ვინუბნობს?

-მოლებიუბნობენ,კნიაზ...

-მერმედარაცოდვაარისგიჟისმორჩენა?

“ო-ხ,ო-ხ!მიშველეთ,მომკლა,მომკლა!”

- ის ცოდვა არის, კნიაზ, რომ როცა გიჟს არჩენენ, იმისმაგიერ მეორე ვინმე უნდა გაგიჟდეს, ერთის სიგიჟემეორესუნდაგადასცენ,ისეთურმე არშეიძლება.დაესკიდიდიცოდვაა,კნიაზ...ასეუბნობენმოლები.

- შეიძლება პირუტყვსაც გადასცე სიგიჟე, მაგრამ ესეცცოდვაა,პირუტყვიცღვთისგაჩენილია!-ამბობსმეორე.

-ვინექიმობსგიჟებსაქეთ?

- მოლები ექიმობენ, კნიაზ... მაგრამ არ უყვართ მათ ეს

ხელობა,ცოდვაარიო.

“მიშველეთ!მიშველეთ!”..

-სადარისეხლაისგიჟი?

-თავლაშიბოძზეაბია.

-მარტოა?

აბაგიჟთანვინმოიცდის,კნიაზ!

ბნელა. ძაღლები ლაყბობენ, თუმცა ამ ერთი წუთისწინათ, როცა პირველად მოისმა გიჟის ძახილი, იმათგაბრაზებული ყეფა ასტეხეს. აყაყანდნენ, მაგრამ ჩქარამიანებეს თავი ზედმეტ სიფიცხეს, ალბათ, შეჩვეულნიარიანდაისევგანაგრძობენშეწყვეტილსაუბარსძაღლურ

ენაზე.ვარსკვლავებიკვლავმიქნევენთვალსდამეეხლაგულში მეპარება შიში, სიბრალულიდა მწვავე შეგნება,რომუღონო,სუსტი,საცოდავიაადამიანი...დაკიდევშენმაგონდები,ჩემოძვირფასო!

“მიშველეთ!მიშველეთ,მკლავენ”!..

-დღისითაცყვირისისაგრე?

- არა, კნიაზ,დღისით ეშმაკი არ ელანდება მას.დღისითიმასსძინავსუფრო.

-რამიზეზითგაგიჟდაის,არიცით?

- როგორ არ ვიცით, კნიაზ... ის თათარია და თათრებისსასაფლაოზეგაგიჟდა.

-ესროგორ?

-მკვდარმაგააგიჟა,კნიაზ,მისმაძმამგააგიჟა.

-როგორთუმკვდარმა,მევერგავიგე.

-ძმაშემოაკვდამაგას,კნიაზ.უბრალორამეზეწაიკიდნენდაშემოაკვდაძმა.დაროგორცწესიდამარხესმკვდარი.

-მერმე?

-მერმე,კნიაზ,ერთღამესმკვლელს,აი,ეხლარომგიჟია,იმას სასაფლაოზე გავლა მოუხდა, საფლავზე კი ძმადახვდა. ამომძვრალიყომიწიდანძაღლისსახითდარომდაინახა მკვლელი, დაეტაკა მას. ამაზე გაგიჟდა, ერთკვირაშიგაგიჟდა.

- როგორ თუ მკვდარი ამოსულიყო მიწიდან, განა ესშეიძლება?

-თათრები,კნიაზ,ურჯულოებიადაიმათშიშეიძლებაეს.ქრისტიანებში არ შეიძლება. თათრის მკვდარი ღამ-ღამობითამოდისმიწიდან.იქცევაძაღლად,ანკატადდაერჩის ადამიანს, ყველაზე უფრო - თავის წინანდელმტერს. გათენებამდედადის ისდა მერე ისევ მიძვრებასაფლავში.თუწვიმამოდის,ანცვარიანიღამეა.მაშინვერამოდის ის ზევით, წყლის ეშინია, იმიტომ, კნიაზ, რომწყალში იესო ქრისტე მოინათლა. ამიტომ არის, რომთათრები,თუკიშესაძლებელია,სასაფლაოსწყალსგაღმააკეთებენ.

“მიშველეთ!მიშველეთ,მომკლეს”.

-დამერმეთქვენქრისტიანებსგჯერათეს?

- მე თვითონ ჩემი თვალით ვნახე, კნიაზ, სამი ძაღლითათრის საფლავზე შუაღამის დროს, თათრულადლაპარაკობდნენ და რომ დამინახეს, გამომიდგენ.მოვასწარი პირჯვრის გადაწერა და გავიქეცი... კინაღამმოვკვდიშიშით.

-მაშმოკლულმაძმამგააგიჟა,თქვენიაზრით?

-იმან,კნიაზ!

-ეხლაამოდისთუარაისმიწიდან?

-ეხლავეღარამოვა,კნიაზ.

-რატომ?

-რატომდამოლამთავიმოსჭრამას.

-ვის,მკვდარსმოსჭრათავი?

- ჰო, მკვდარს... მეორე დილასვე წაიყვანეს მოლასაფლავზედამოთხარესსაფლავი. ამოიღესმკვდარიდადადვეს.შეულოცამისებურადმოლამ,უთხრარაღაცადაშემდეგ მოსჭრა მასთავი. მოსჭრათავიდა ამოუდვა ისლაჯებში...

-სადა?

- ლაჯებში, კნიაზ, ფეხსა და ფეხს შუა... ასე უნდა ეს,თორემისევამოვამიწიდანმკვდარი.ამოუდვალაჯებშიდა ისევ დამარხა... მაგრამ იმ ურჯულომ თავისი მაინცმოასწრო,კარგიბიჭიიყომისიძმა,დაგააგიჟაკი...

ვარსკვლავებიიცინიან,ძაღლებიგანაგრძობენლაყბობას,მე კი ტანში მაჟრჟოლებს, მე მცივა. მე ეხლა მსურსგავეხვიო საბანში, მჭიდროდ, მჭიდროდ შემოვიკრა ისირგვლივ. დავხუჭო თვალი და ვიფიქრო, რომ მეგანათლებული კაცი ვარ,რომ მე, მე ვიცი გეოლოგიადაასტრონომია, რომ მე ვიცი ისტორია და პოლიტიკურიეკონომია,რომმემებრძოლივარდაარმეშინიაარაფრის.რომ ამხანაგები მყავს მე, წევრი ვარ ძლიერი პარტიის,რომელმაც ქვეყანა უნდა დაიპყროს, გააბედნიეროს.მინდა ვიფიქრო, რომ შეყვარებული ვარ მე. და ამისმაგიერ თვალწინ მიდგება თავლაში, ბოძზე მიკრულიგიჟი. ვხედავ მოკლულ ძმას მისას. ვხედავ გათხრილსამარეს.ვხედავმოლას,ტიტველიმკლავითდამჭრელიდანით ხელში. ვხედავ მოჭრილთავს,ლაჯებშიუშნოთდა სამარცხვინოთ ამოდებულს... ვხედავ კბილებ-დახჭენილ ძაღლს, ძმის მკვლელს რომ მოსდევს დამსურს, ძალას ვატან თავს არ ავასრულო ეს სურვილი,

მსურსმეცდავიყვირო:

-გვიშველეთ!გვიშველეთ-მეთქი!

ვიწვევ საყვარელ სურათებს, ვიწვევ ამხანაგების სახესბორკილებით ფეხებზე. ვიწვევ იმათ იმედითა დაშეუდრეკელი რწმენით სავსეთვალებს, ვიწვევ ყველას,ვინცმიყვარსდავისაცვუყვარვარმედაგულშიკიმსურსავდგედადავიძახო,დავიყვირო:

-გვიშველეთ!გვიშველეთ!..

ვარსკვლავები კი იცინიან ცაში, ძაღლები ლაყბობენ,გარშემო ბნელადა ჭოტი გაჰკივის. სად არის მზე? სადარის მთვარე, სად არიან ყვავილები, სად, სად ხართთქვენ,რომელნიცმიყვარხართ,რატომარხართეხლააქ?ვარსკვლავები იცინიან ცაში, რა უხარიათ მათ, რა

უხარიათ?..

უჰ,რაცუდიღამეგავატარე,რასაშინელისიზმარივნახეწუხელის მე. სადღაც გიჟი ყვიროდა წუხელის და მემითხრეს - ძაღლად ქცეულმა მის მიერ მოკლულმა ძმამგააგიჟა ის, შეიძლება მორჩეს, მაგრამ ცოდვაა გიჟისმორჩენა, მოლები ასე ამბობენო. ასე მესიზმრა მეწუხელის,როცასაშინლადბნელოდაირგვლივ,მთვარეარჩანდა, ძაღლები ლაყბობდნენ სოფელში და ჭოტიგულმოსაკლავადგაჰკიოდა.დამეგულიმომეკუმშა,მესიცივე ვიგრძენდა მარტოობა მაშინ, მეთბილი ოთახი,განათებული ოთახი მომენატრა... ეხლა კი, ეხლა ვიცი,რომყოველივეესიყომოჩვენება,ზმანება.ვიშ,რადილაა,რადილაა,ღმერთოჩემო!

და მე ჩიტს ავასწარი ამ დილას, საჩქაროდ ავდექი. მეთეთრი აბრეშუმის ბლუზა ჩავიცვი და თეთრი ქუდი

დავიხურე. გავიქეცი წყაროზე და დიდხანს, დიდხანსვეთამაშე ჩუხჩუხაწინწკლებს. არმოვუცადეიოსებსდაგზაზეგამოვედი. ვიარომინდამე ეხლა, ვიცქირომინდაგარშემო, შევუერთდე მინდა ბუნებას, გავქარწყლდე,გავქრეშიგ,ნიავივითგავიფანტო.სალამი,სალამი,ზეცავ,ჩემი ქვეყნის უძირო ზეცავ, სალამი თქვენ, მაღალომთებო, სალამი, ბუნებავ! სალამი, სალამი, წმინდა დაჯანსაღო ჰაერო, სალამი შენც, წყნარო ნიავო - თქვენიშვილივარმე.მიიღეთჩემისალამი!

ბეღურა ამიფრინდა წინ, შემოჯდა ქლიავის ტოტზე,გაიწმინდა ბუმბულზე ნისკარტი, შეცმუკდა, შეხტა დადამელაპარაკა,სალამიმომცა.

- დილა მშვიდობის, ჩემო ბეღურა, დილა მშვიდობის!გისურვებ გადარჩენოდე ქორის კლანჭებს... დილამშვიდობის!

- ჭივ! ჭივ! ჭივ! - შემომძახა მან და გადაფრინდა. რაახირებულია გურულები, ღმერთმანი, აბა საიდანგამოიგონეს,რომბეღურაჩიტირომშემოგძახებს,ცუდისმომასწავებელიაო... მშვიდობით, ჩემო ცქვიტო, შენშესახებმეარმჯერაგურულებისსიტყვები.

მზე არ სჩანს, მაგრამ აღმოსავლეთს ლოყები უკვეაუწითლდა, თხელი, მსუბუქი ნისლი მიდის მაღლა,იფანტება. სადღაც მაღალ ფერდობზე ცხვრის ჯოგიწამოიშალა.მეცმაღლობზემინდაავიდეამდილას,გულიიქით მწევს. გული სავსეა სიცოცხლითა და ხალისით,გული ჩქარობს - წინ! წინ! წინ! წინ! სად მივდივარ!ვისთან მივდივარ! წინ მივდივარ, მაღლა მივდივარ,გულსმივყევარდამასმივყვები,ისმაჩქარებს-წინ!წინ!წინ!წინ!

ფართოგზაზედინჯადმოაბიჯებსდიდ-ყურამოგზაური,რომელსაც მაჰმადიანი ამოდგომია გვერდში.გავუსწორდი მე იმათ, ასწია დიდ-ყურამ თავი დაშემხედა მე. და ალბათ, მიხვდა, რომ უცხო ვიყავი ამკუთხეში მე და აუცილებელ საჭიროებად დაინახაშემთხვევის შესაფერი სიტყვით მოემართა ჩემთვის.დააღოპირიდადასძახა.კარგახანსდაგულდადებულადილაპარაკამან,გამოსთქვათავისისიხარულიჩემინახვისგამო,შემდეგგრძნობამოერია,აღელდა,გულიაუჩვილდადათითქოსკვნესითდაათავაგრძელისიტყვა.შევჩერდი.არ ვიცოდი,მომეხადათუ არა ქუდი,მომემზადებიათუარა საპასუხო სიტყვა, თითქოს მიმიხვდა ორატორიგულისფიქრსდამოინდომაუხერხულმდგომარეობიდანგამოვეყვანე. გაათავათუ არა სიტყვა, მსწრაფლ ჩაღუნათავი,ერთიამოიოხრადაგადადგანაბიჯი -სრულიადაცარმქონიააზრადსამაგიეროსალამიმიმეღოშენგანო.დაშეუდგათავის ნაბიჯისთვლას. მისითანამგზავრიჯერ

კიდევდგასდამათვალიერებს.

- სალემ ალეიქუმ, დოსტი! - ვეუბნები იმას და ქუდსვუხდი.

-ალეიქუმსალემ,აღა!-ზრდილობიანადმაძლევსპასუხსის და გულზე ხელს იდებს. თვალებში ვატყობ, რომგააკვირვადათანასიამოვნამასჩემმასალამმა.ხუმრობახომარარის,თეთრი,ლამაზიშლიაპამახურავსმეთავზე,თეთრი აბრეშუმის ბლუზა მაცვია, აბრეშუმისავეჯინჯილოებიანი სარტყელი მარტყია წელზე და შავიმაუდის შარვალი მაცვია წაღებს ზევით. ბლუზასქვეშიდან მოჩანს საათის ძეწკვი, რომელზედაც ჰკიდიარწმენის, იმედის და სიყვარულის სიმბოლო. ხუმრობახომარარის,ასეთიკაცისალამსაძლევსმას!

-სადაურიხარშენ,დოსტი?

-ქორისხევიდანვარმე,აღა.

-სადმიდიხარ?

-ბორჯომში.

- გამარჯვებით, გზა მშვიდობისა... - და მე მინდაგადავიარო გზა, აღმისკენ დავიკავო პირი. მაგრამ ეხლათვითონიმასსურსდაიკმაყოფილოსცნობისმოყვარეობა.

-შენსადაურიხარ,აღა?

-გურულივარ,დოსტი,მე.

-სადმიდიხარ,აღა?

-თქვენიქვეყანამინდავნახო...

ცოტათი გაკვირვებით ამხედ-დამხედა მან, მაგრამ რაციფიქრა,არმითხრა,შევატყვე.

-მშვიდობით,აღა,კეთილიიყოსშენიგზა...

-მშვიდობით,ძმობილო!..

მევიცი,რომწმინდაგულით,გულწრფელადდამილოცამანგზა,რომუბრალოზრდილობიანობისშედეგიარიყოეს.დამრწამსრომარგაივლისესლოცვაუბრალოდ.დაგულიმხიარულიმაჩქარებს-წინ!წინ!გულიმაჩქარებს...

ვიშ,რადილაა,რადილაა,ღმერთოჩემო!დარასმიცინიანნეტავი ეს ყაყაჩოები?რად ასწითლებიათ აგრელოყები?მიცნობთ? გინახავართოდესმე? მნახავთ კიდევ?.. ახ, ეს

ვინ მოიტანა აქ ეს თვალები! ვისია ეს თვალები? ჩემინაცნობითვალებია ეს! რაუნდოდათ აქ, რაუნდოდათ,რადმიცქერითთქვენასენაზადდაასემოწყენილად?ესცრემლები რა არის? იტირეთ განა? ვის სტიროდით? ვინგაწყენინათ თქვენ, მშვენიერებო, რას გერჩოდათ? თუშეყვარებულიხართ,რადსტირით?აკიმეცშეყვარებულივარ, მაგრამ არ ვტირი მე.თუ არუყვარხართ იმას, ვინცთქვენ გიყვართ, რად სტირით, მე რად არ მომბაძავთ!გიხაროდეთ უნდა, განა ყველა ტკივილი მწარეა? განაყველატანჯვა სადარდელია? ნუ სტირით, მოიწმინდეთცრემლები, ასეთ დილას განა ცრემლები შეფერის? რასაქნევთთავს?ესვინშრიალებს,ვინფურჩულობს?ნიავიაესთუ სხვა ვინმე? აბადაუგდეთ ყური,რას ამბობს ის?ჰო,რასამბობს...საუკუნეებისსიღრმიდანმოაქვსმასხმა-ძახილი,საუკუნეებისსიღრმიდანგვეფურჩულებაის: -ძლიერია სიყვარული, ვითარცა სიკვდილი. დიდნიწყალნი ვერ დააქრობენ იმის ცეცხლს და დიდნი

მდინარენი ვერ წალეკენ მას - ძლიერია სიყვარული,ვითარცასიკვდილი...

ძალიან კარგი, ძალიან კარგი, მაგრამ ტკბილიასიყვარული ამასთანავე, ვითარცა სიცოცხლე - განაყოველივე ტკბილი მწარეა, განა ყველა ტანჯვაუარსაყოფია?თუ გიყვართ, რად სტირით, მე მომბაძეთ,მხიარულიიყავით,თუგიყვართ!..

ვიშ,რადილაა,რადილაა,ღმერთო!მზემგადმოიხედადამომეალერსა, თვალებში მაკოცა, სხივები შემომაპნია.სალამი, სალამი მზის სხივებს, სალამი მზეს... რადროსდარდია, სალამი, დიდება მზეს, რა დროს დარდია,ქებათა-ქება მზეს!.. გული იშლება, იფურჩქნება. გულიცელქობს.და მე მსურს ეხლა...რად,რად არ შეგვიძლიავიყოთ ჩვენროგორც ბავშვი,როგორცოთხი-ხუთიწლისპატარა! მე მსურს ეხლა შევხტე, შევვარდე, მინდა

გავშალოხელებიდა ჩამოვიარო, ავცეკვდე, ავცეკვდედავიმღერო, ქვეყანა გავაკვირვო. სალამი, სალამი მზისსხივებს,სალამიმზეს,სალამისიცოცხლეს!რად,რად არუნდავიყოთჩვენროგორცბავშვი,რასირცხვილიამათიმიბაძვა!აბაკითხეთბავშვს,თურადგაიქცა,რადგაშალახელები და წკრიალა ხმით შეიძახა. როცა მინდორშიგავიდადა ყვავილებიდაინახა! აბა კითხეთ,რადწაიქცაისდაგადაკოტრიალდა,რადგაუბრწყინდამასთვალები!არცკითხავთხომდაარცდასცინებთ!მაშ,რადარუნდავიყოთჩვენ,დიდები,ისეროგორცბავშვი!რადარსცინითპაწია,ხუმარაკვიცს,როცამხიარულიჭიხვინითყრისისკვინტებს, გადადის ბუქნას ბუქნაზე, დგება წინაფეხებზე და შემდეგ მიფრინავს, მიფრინავს?.. რად არსცინითშაშვს,როცაისგალობსგზა-შარაზე?რადარუნდავიყოთისე,როგორცშაშვი,როგორცფრინველი,როგორცყველა სულიერი? რა მაკავებს ეხლა მე, რომ სურვილისისრულეში არ მომყავს? მე მსურს ეხლა ავიდე აი, იმ

მაღალ ხეზე, გადმოვაჯდე მას წვერში და გადავძახოიქიდან,რაიმელექსივთქვა -რადარშემიძლიამეეს,რამიშლის! მე მსურსგზა შევუკრა ამ პაწიარუს, შევგუბოწყალი,შემდეგგავშალოისდაყიჟინითგავდიომღვრიეტალღებს. მე მსურს ავაგო პაწია წისქვილი და ჩალისბორბალი ავატრიალო - რად არ შეგვიძლია ვიყოთ ისე,როგორცბავშვი?..

ეჰ, ძმებო, კეთილებო, მეგობრებო, ნუ დაგვიშვიაცხვირები, არ არის სირცხვილი ცხოვრებით აღტაცება! არარის სირცხვილი სიცილი და მხიარულება, არ არისსირცხვილი თამაში! რა ვუყოთ, რომ დღე-დღეობითცუდად გვაქვს მოწყობილი ცხოვრება, რომ ტანჯვაცმეფობსამქვეყნად,ჩვენხომვებრძვითმას!ჩვენხომარვზოგავთსიცოცხლეს,ჩვენხომუკან არვიხევთ!დათუშეგხვდეთ შემთხვევა სიცოცხლეს გამოსწუწნოთსიტკბოება, გაბედულადდა აღტაცებითდაეწაფეთ მას,

ნუშეგრცხვებათ!ითამაშეთ,იმღერეთ,იცეკვეთ!აკოცეთიასა და ვარდს, დატკბით ყვავილებით! გამოდითმინდვრადდადაუარეთ,დატკბით. ციებითადა სენითგაჟღენთილ ჭაობში იზრდება მშვენიერი ყვავილიშროშანი და უფრო ბინძურ ალაგას კიდევ უფრომშვენიერიდამიმტაციორხიდეია!..გამოდითმინდვრადდადატკბით,იმხიარულეთ,იმღერეთ!გაბავშვდით,ესარარისსირცხვილი -ცხოვრებამშვენიერებაა,დააღტაცებაასაჭიროიმისწინაშე!..

სამი თათრის ქალი მოდის ბილიკზე. პირი დაფარულიროდიაქვთ.დამინახესმე.საჩქაროდმოიხედესუკანდა,რაკიჩემსმეტიმოწმეარავინიყოახლო-მახლო,არნახესსაჭიროდ პირზე ჩადრი ჩამოეხურათ. ეს კი უტყუარინიშანია, რომ ისინი ლამაზები არიან. ვისაც კბილებიაკლია, ან არ უვარგა, ისინი ამბობენ - სიცილიუზრდელობააო. ვუცქერი მე იმათ და ისინიც მე

მიცქერიან.უწითლდებათ სახე სირცხვილით. ნამდვილიქართველიქალებიადამიკვირსდამწყენიამათიდანახვაამ უშნო ტანსაცმელში - გულში პროტესტს აცხადებსვიღაცა. და ვუცქერი მე იმათ თვალებში, ქართულთვალებში. ვერ მიძლებენ და თვალებს ძირს უშვებენ.ვიხდიქუდს,ვაძლევსალამსდავეუბნები:

-დილამშვიდობის,ხანუმ!

კისკისითიფარებენსახეზეხელებს,იხრებიანწელშიდაგარბიანესველურითხები.მეკივდგავარდავიღიმები.შეჩერდნენ და გამოიჭვრიტენ ჩემკენ, მიცინიან. ისევვიხდიქუდს,ვიძლევისალამსდავეუბნები:

-დილამშვიდობის,ხანუმ!

კვლავ კისკისებენ და გარბიან. ცოტა მანძილს შემდეგ

ისევ ჩერდებიანდა იჭვრიტებიან. რა ეშმაკები არიან ესკუდიანები,ერთმამათგანმაენაგამომიწოდა.ეს ალბათაქაური არშიყობაა... გამომიწოდა ენა და ეხლა კისაბოლოოდ გამექცნენ, წავიდნენ. მშვიდობით, ხანუმ!მოგეწონეთთუ არა, ხომ კარგი ბიჭი ვარ? იჭვს გარეშეა,რომ მოვეწონე მე იმათ - თავიანთი ახალგაზრდები არწამატოლონ ერთბაშად, აი! მე მაგათ კი არა, თითქმისყველასმოვწონვარ-მედაჩემმაღმერთმა,მართალიაეს.სამას სამოცდახუთმა ქალიშვილმა სიყვარულიგამომიცხადა მე. მე კი ერთი ვინმე მიყვარს: სამასსამოცდამეექვსე. ის ერთი კი ჯიუტობს. ეხლა ის სამასსამოცდახუთიქალიშვილიჩემილანძღვისმეტსარაფერსაკეთებს - უტყუარი საბუთი იმისა, რომ იმათ მემოვწონვარ. სამას სამოცდა მეექვსე კი წელიწადშიერთხელაც არ მომიგონებს... მაგრამ მე იმისი მაინცმადლობელი ვარ, მაინც ის მიყვარსდა ის მეყვარება. მეიმისი მადლობელი ვარდა ეხლა მე იმას ძღვენი მინდა

მივართვა.დავბრუნდებითუარაუკან,მეიმასმივუტანსაჩუქარს,ისეთსაჩუქარს,რომარცერთშეყვარებულსარმიეტანოსთავის სატრფოსთვის ისეთირამ. მე მივუტანმასიმძღვენსდამიამებამეეს,მედავტკბები...მეეხლავიცი, რომ ერთ სოფელში ცხოვრობს ერთი მოლა,რომელიცნუსხასამზადებს.მეწავალიქდადავქრთამავმას, დავითანხმებ მომიმზადოს ნუსხა... გაშლის ისხელებსდამოირთხავსფეხებს,გადაწევსუკანკისერსდაგაამტავებსთვალებს,შეაშტერდებაზეცასდადაიძახებს:“ბისმილლაჰრაჰმანრაჰიმ”...დაიწყებსჩიფჩიფს,შეკრავსთილისმას პაწია ჭინჭში და თილისმასთან ერთადჯადოსნურ არაბულსიტყვებს,შეკრავსდამომცემსმე...მეშემეძლებაამნუსხისშემწეობითშევაყვაროთავიმას,მაგრამ მე ამას არ ვიქმ, წავალდა ნუსხას მივუტან მას,მივცემხელშიდავეტყვი:“დაიჭირეესხელშიდაშემხედემე-მეთქი”. და როცა ის აასრულებს ჩემს თხოვნას, მეერთი-ათათ შემიყვარდება ის, მე აღარ შემეძლება

უიმისოდ სიცოცხლე... და მე შევებრძოლები მაშინ ჩემსიყვარულს.როცამომინდებამისიდანახვა,მესხვასთანწავალ, როცა მომინდება მასთან მუსაიფი, მე სხვასდავუწყებსაუბარსადახუმრობას.როცაისმეტიარავინგამომიჩნდებათვალში,მემივალდავეტყვიმას - აი,ისქალიშვილიგაგიჟებითმომწონს,გამაცანი-მეთქი...დაასევიქნები მე მუდამ, მუდამ... ძლიერია სიყვარული,ვითარცასიკვდილი,მაგრამ,როგორცსიკვდილი,მწარეარარის ის... ძლიერია სიყვარული, როგორც სიკვდილი,მაგრამ ძვირფასია ის, როგორც სიცოცხლე, როგორცდღევანდელიდილა.ძლიერიასიყვარული,მაგრამყველაძალასუნდაებრძოლოგანა?გაუმარჯოსსიყვარულს!..

ვიშ, რა დილაა, რა დილაა, ღმერთო! და მე მივდივარზევით!გულიჩემიჩქარობს,გულიჩემირბის-წინ!წინ!..მზე მკოცნის მწვავედ, ცხოვლად, გული კი მიჩქარისდამაჩქარებსმე-წინ!წინ!

წინ!.. ციებითა და სნეულებით გაჟღენთილ ჭაობშიიზრდებამშვენიერიყვავილი,შროშანიდაუფრობინძურალაგასკიდევუფრომშვენიერიდამიმტაციორხიდეია...წინ!..

მე მაღლობზე ვდგავარდა გადავცქერი ჩემსდანგრეულქვეყანას. მე მაღლობზე ვდგევარ და ჩემს წინ, ქვევითოხრად მოჩანს ძველი სიმაგრის თავპირ-დამტვრეულისურათი. მე მაღლობზე ვდგევარ და ნიავი მკოცნის,მეთამაშება მე. და დავცქერი დანგრეულ სამშობლოს,სადაც თვითეული სურათი სავსეა გაუთავებელი დაამოუშრეტელი შინაარსით. ვდგევარ მაღლობზედა ისევვხედავ სურათს, რომელიც არ მახსოვს, როდის ვნახეპირველად ან ვინ მიამბო მე ის, დედაჩემმა თუ ვინმესხვამ,რომელსაცდედაჩემსავითვუყვარდიმე.

-მეთავსვიცავდი!-მოაქვსჩემთანხმანიავს.

-მეთავსვიცავდი!-მესმისფოთლისშრიალი.

- მე თავს ვიცავდი! - ვკითხულობ დაბლა მტკვრისტალღებში.

-მეთავსვიცავდი!-ჩუხჩუხებსმთისმდინარე.

-მეთავსვიცავდი!მეთავსვიცავდი! -მესმისირგვლივდა ჩემს გულშიც მეუბნება მე ვიღაცა: ჩემი სისხლითმორწყულიაჩემიმიწა-წყალი,ჩემსისხლსღვრიდაგარეშედა შინაური მტერი. მე თავს ვიცავდი! ჩემი სისხლითირწყვებაჩემიმიწა-წყალი,ჩემსისხლსღვრისგარეშედაშინაური მტერი - თავს ვიცავ მე, თავი მიყვარს მე,სიცოცხლემწყურიამედაამიტომთავსვიცავ...

გულიჩემიისევხარობს,გულიჩემიამაყობს,გულიჩემისცემსმაგრადდაძლიერად,მასარეშინია,ისგაბედავს...

მაღლობზე ვდგავარ მედა გადავცქერი ჩემსდანგრეულსამშობლოს, სადაც თვითეულ ნანგრევში ბუდობს არამარტობუდანატამალი,არამედდიდებული,მიმტაციდამშვენიერი მოგონება - ბრძოლა თავის დასაცავად... აქმუშაობდნენ დედამიწის გულში ჩამალული შავი დამძაფრი ძალები - ვულკანები და ძვრანი. და აქმუშაობდნენ ადამიანის გულშიდაბუდებული მხეცობა,შავი გულისთქმანი, - ყველა ესენი აოხრებდნენ ჩემსქვეყანას.და აქავე მუშაობდა გულისთქმადა მარჯვენათავის დასაცავად სასიკვდილოდ გამოსული, აქვემუშაობდა თავგანწირვა, სიყვარული და იმედი. აქსიკვდილი უკვდავებას ნიშნავდა და აქვე სიკვდილისამარცხვინოსიკვდილიიყო.აქჰკლავდნენიმიტომრომთავს იცავდნენდა აქავე ჰკლავდნენ, იმიტომრომთავს

რად იცავო. თვითეული ნაბიჯი აქ სავსეა დიდიშინაარსითდამევკითხულობყველაფერს,მედიდებულწიგნს ვკითხულობ და ვამაყობ, რომ ეს წიგნი ჩვენიდაწერილია, რომ არც ჩვენ ვმჯდარვართ უსაქმოდ ცისქვეშ,ჩვენთავსვიცავდით...

მაღლობზე ვდგავარ მე და ვერ ვძღები ცქერით, მინდაყველა ბუჩქის ძირი დავათვალიერო, ყველა ბალახ-ბულახს გამოვკითხო ამბავი, მასთან ერთად გავიხსენოჩემი საკუთარი თავგადასავალი, მინდა ყველა ქვანანგრევებიდან გადმოგორებული ვნახო და სისხლისწვეთები დავითვალო ზედ. იქ ცხოვრობენ არა თუმარტოოდენბუნიდანატამალნი,ღამურადახვლიკები,იქვე ცხოვრობს დრამა ჩვენი ცხოვრებისა, მიუწდომიიდეალიზმითგაჟღენთილიმოგონებანი.

იქ მეც ვცხოვრობ. გადამაქვს თვალი სურათიდან

სურათზე, მოგონებიდან მოგონებაზე, სტრიქონიდანსტრიქონზე და მგონია, რომ ჩვენი ისტორიისდასაწყისიდან ცოცხალი ვიყავი მე, რომ ფეხდაფეხ,კვალდაკვალ, მხარდამხარ დავდევდი ჩვენს ბედს, რომბევრჯერ მომკლეს მედა ბევრჯერ მაწამეს, რომ ღორისხორცის ჭამა ამიკრძალეს და ზარების რეკა, რომ შოთარუსთაველს და მე ერთად გვწვავდა ცეცხლშიფანატიკოსი ბერი, რომ ჩემს ცოლს, ჩემს დას, ჩემსქალიშვილს მიუპატიურებდა ფეოდალი, რომ მეძებარძაღლში მცვლიდა ის მე და ხშირად უღელში მაბამდახარის მაგიერ... მელანდება ჩემი თავი სპარსთა ბანაკშიტყვედ და აგრეთვე ხმალით ხელში ბრძოლის ველზეთავის დასაცავად. მელანდება ქეთევან დედოფალი დათამარ,მელანდებაჯოჯოხეთიდასამოთხეცმელანდებამე. ქარი, მზე, ტყის შრიალი, ჩუხჩუხა წყარო, ეს ნაზიყვავილები, ყველა მესაუბრება მე, მეუბნება: შენ თავსიცავდი, თავი უნდა დაიცვა შენ! დაღალვა შენი

სიკვდილიაშენი.შენთავიუნდადაიცვა!..

მაღლობზე ვდგავარ მე, გარინდებული ვდგავარ დამღვიძარესიზმარსვხედავმე.დაიღებაჩემსწინფართოკარები.მკიდებსხელსდაგავყავარმეფართოველზე.დაველი ესე ადამიანთაგამხმარდაგამოფიტულ ძვლებითარისსავსედამესმისმეხმა:

-ძეოკაცისაო,გაცოცხლდებიანთუარაესენი?

-ადონაიუფალო,შენუწყი!-ვეუბნებიმე.

დამესმისმე:

- ძეო კაცისაო, უწინასწარმეტყველე ამ ძვლებს დაუთხარი: “ძვალნოგამხმარნო,ისმინეთსიტყვაუფლისა,ასე იტყვის ადონაი უფალი: აჰა მოვიყვანო თქვენზედა

სულისიცოცხლისა!..”

“და შევძახე მე ძვლებს სიტყვა უფლისა და ვხედავ -ძვალნიწავიდნენძვლებისკენ,მოისხესმათძარღვებიდაშეეწებნენერთმანეთსდახორციაღმოცენდაგარშემოდაშემოერტყა მათ ტყავი. შევიდა შიგ სულიდა აღდგნენ,გაცოცხლდნენისინი”...1

ვდგავარმაღლობზემედათითქოსმივდივარ,მივიკაფავმთას, თავს ვიცავ და იკარგება საზღვარი, იკარგებაგანსხვავება და მხვდება წინ სპარსი, ოსმალო, რუსი,ინგლისელი და იაპონელი და მხიარული, აღტაცებულივაძლევმათხელსდაძმურად,ამხანაგურადვკოცნიმათ.

მაღლობზევდგავარმე,მზემკოცნისდაგულსმითბობს.დავცქერი ჩემს დანგრეულს და მშვენიერ ქვეყანას დაგულიჩემიბედნიერია...მევიცი,რომისჩემიიქნებადა

შენი კიდევ, ჩემო ძმაო... ვიცი მე, რომ დავცქერი ჩემსსამშობლოს, მაგრამ შორს არის ის ჩემგან და შენგანკიდევ,ჩემოძმაო.დავცქერიჩემსსამშობლოს,გულიჩემიმძლავრად სცემს და იქითკენ მიწევს, სამშობლოსკენ -წავიდეთწინდავიკვლიოთგზა,წავიდეთდავკაფოთ!...გული ჩემი ჩქარობს, გული ჩემი ხარობს, ჩემს გულს არეშინია და ბედნიერ შეყვარებულს, იმედით სავსეს, მასაღარსურსდასვენება,ისმიდის...

მზე მხურვალედ გვკოცნის ჩვენ, ნიავიც გვკოცნის,ყვავილები გვიცინიან, წყარო გზას გვილოცავს,სამშობლოსკენმივდივართმედა ჩემიგული,ბედნიერივართჩვენ!..

1910წ.

1წინასწარმეტყველიეიზეკიილ,თავი37,ლექსი1-10.

თეთრიღამე

Иразорванныезвоны,неспособныезвучать,Могуттолькобиться,виться,икричать,кричать,кричать.

ედგარპო

მარტო!სულმარტო!და შეიპარა ვიღაც ჩემს გულში, შეიპარა და გაიხედ-გამოიხედა.დაესვიგრძენიმე.სევდა!აღრჩევასულისა!სევდა!დამარტოობა!მარტოობა!

თითქოს სასეირნოდ გავედი შემოდგომის საღამოს. დაუცებ დაჰქროლა ქარმა, უცებ გატიტვლებულმა ტყის

მწვერვალმამორჩილისალამიმისცა,ქედიმოუხარაიმას,ვინცმშიერიღმუილითაღმუილდაიმისსიღრმეში...

თითქოს წვიმის მსხვილმა და მეჩხერმა წვეთებმადამკრეს სახეზე, რაღაც ჩამიჩურჩულეს... თითქოსპირველადდავინახე, პირველად ვიგრძენი შემოდგომისბუნებისმოწყენილი,სევდითაღსავსესახე.

სევდა!აღრჩევასულისა!სევდა!

დამარტოობა!მარტოობა!

მე კი მაინც მიყვარს მარტოობა! სულის ასეთიმდგომარეობა−მარტოობა -ხომარჩამოგავსიმას,რასაცმოგონება ჰქვიან? ერთნაირ განცდას ხომ არ იწვევსჩვენში ეს ორი ნიჭი ადამიანისა - ნიჭი მარტოობისშეგნებისადანიჭიმოგონებისა,წარსულის აღდგენისა?..

მემგონია,ბევრირამ არისსაერთო ამორნიჭში,მაგრამნათლად, გარკვეულად ამის ახსნა-განმარტება ჩემსშეძლებას აღემატება... მხოლოდ მიყვარს კი მარტოობა,ხშირად მე იმას დავეძებ და სატუსაღოში კი, იმგანმარტოებულსაკანში,სადაცრამდენიმეწელითითქოსმარტო ვზივარ, წარმოიდგინეთ, ხშირად მენატრებახოლმემარტოობა...

ეხლა კი მე მარტო ვარ, სულ მარტო! და მეწვია ჩემისევდა,ჩემიმეგობარი,გულიდამიმძიმდა...მაინცმსურსესმდგომარეობაგაგრძელდეს,გაგრძელდესიმიტომ,რომმეამაშირაღაცშეღავათსვგრძნობ,რაღაცსიამოვნებას...

მოსე! მოსე! ჩემო მეგობარო, ჩემო მცველო!ფრთხილად,შეუმჩნევლად. შემოიჭვრიტე ჩემს საკანში. იარე ფეხისფრჩხილებზე, როგორც კატა, როგორც ქურდი სხვისსახლში,როგორც მცველიტუსაღთადადამნაშავეთა, მე

მშვიდად ვზივარ, მე თუ გნებავს მზად ვარ დავწვე,მხოლოდ ნუ გამელაპარაკები... კეთ... ბოროტო მოხუცო,მცველო ჩემო, ნუ შეაკრთობ ჩემს მარტოობას, ჩემსსევდასნუშეაკრთობ,გთხოვ,გემუდარები!

მარტო!სულმარტო!

და შეიპარა ვიღაც ჩემს გულში, შეიპარა და გაიხედ-გამოიხედა-მარტოვარ,მარტო!

სევდა!აღრჩევასულისა!სევდა!

და კარგია, კარგია ასე, გაგრძელდი, იღვიძე, ჩემომარტოობავ,იღვიძედა...დამომასვენე!

თქვენ იცით თუ არა, რატომ ვერ თავსდებიანსატუსაღოებში,ერთსაკანშისაუკეთესომეგობრებიცკი?

რატომიბრძვიანდაჭირივითერთმანეთსიძულებენ?..მევიცი!მევიცი!იმიტომხდებაეს,რომისინიერთი-მეორისმარტოობას უშლიან ხელს, მარტოობას უფრთხობენერთმანეთს!..

მარტო, სულ მარტო! და მხოლოდ ჩემი სევდა ჩემთან,სხვაარავინ,მხოლოდჩემისევდა!

ახ,რაკარგია!

...მევამბობ,მესაჯაროდვაცხადებ,რომესღორობაა,ესგანუსაზღვრელიღორობაადა ისევღორობა! ნუთუ ამასკიდევმტკიცებასჭირია,ნუთუესდღესავითნათელიარარის?

მეარმომასვენეს,მეარდამაცალესჩემსსევდასთან,ჩემსმარტოობასთანერთადვყოფილიყავი.დაესიმიტომ,რომ

ვასოს ცოლი უსინდისო ქალია.დიახ, უსინდისო ქალიაის, რომელიც ვასოს უყვარდა და რომელიც, გამოდგა,ღალატობდა და ატყუილებდა ქმარს, ამხანაგს.ყოველნაირი ღორობა, თუ ამ ღორობას იდენს არანამდვილი ღორი, არამედ ღორზე უარესი ღორი -გაღორებული ადამიანი, ყოველნაირი ასეთი საქციელიცდილობსთავი იმართლოს. ვასოსცოლისმიერდამისისაყვარლის მიერ ჩადენილი ღორობის გამართლება კიიმაში მდგომარეობს, რომ ისინი ატყუილებდენ ვასოსდროებით, სანამ იმ სატუსაღოში იჯდა, რომ ტუსაღობაერთიორადმძიმეარყოფილიყოიმისთვის...აი,ამიტომისცრუობდა ტუსაღი ადამიანის წინაშე, ტყვე ადამიანისწინაშე,რომელიცმისიქმარიიყო...ნუთუესღორობა არარის?დაამისშესახებმეყველასვეტყვი,ყველას,ყველასდავუსვამკითხვას-ნუთუესღორობაარარის-მეთქი?ისდადიოდა-მეთქი მტრის ხელში მყოფ ქმართან,ამხანაგთან, ჩვეულებრივი ღიმილით, ჩვეულებრივი

ალერსით და ვასოს სწამდა ამიტომ, რომ მისი ცოლიმართლაც მისი ცოლია-მეთქი. მე ყველას ვეტყვი ასეთრამეს:

ერთკვირადღესვასოსთანმივიდაცოლიდაუთხრამას:

- აბა, ვასო, თუ მიხვდები, ხვალ რა დღეა, რადღესასწაული!

ვასოვერმიხვდა.

-მოიგონე.ჩემოვასო,ხვალხომჩემიდაბადებისდღეა?

-ახ,მართლა...რაოხერიმეხსიერებამაქვს...

- აი ამიტომ დღეს მე უნდა ზედმეტი მაკოცო,ხვალინდელიდღისსანაცვლოდ,ხვალხომვერმოხვალ,

ხვალ ხომ ვერ მომილოცავ... და არც მე მომიშვებენშენთან...

ასეიყოესდაშემდეგგამოდგა,რომროცაესქალიასეთრამეებს ეუბნებოდა მას, იმ დროს ის უკვე სხვისისაყვარელიიყო,მთელიეს ალერსიიყოსიცრუედამეტიარაფერი...

სიმართლე არ შეიძლებოდა გვეთქვა კაცისთვის,რომელიცსატუსაღოშიიჯდა.სიმართლეთუარა,სიცრუერა საჭირო იყო? ხომ შეიძლებოდა ზემოხსენებულიკომედია სრულიად არ ეთამაშნა ვასოს ცოლს? ხომშეიძლებოდა?..

დაამასგარდაერთიმითხარით...ერთიმითხარით,ძმებოდა მეგობრებო, რატომ გგონიათ, რომ სიცრუითუმჯობესია ადამიანის მოკვლა, ვიდრე სიმართლის

თქმით? საიდან სადაო ასეთი შეხედულება, ჩემოძვირფასო ამხანაგებო!.. თქვენ, რომელნიც, ვიცი,გაიღიმებთჩემსსიტყვებზე,შეგიძლიათმიპასუხოთ?

...ყველაფერი ესთურმე ჩამიწერია.დეე! არ მოვსპობ ამსტრიქონებს, არ ამოვხევ ამ ფურცლებს... უნდააღმენიშნა, რომ მე და მოსე ივანეს-ძე სასტიკადავიშალენით. არ უყვარს ბებერ ქოფაკს ტუსაღებთანდაახლოვება, მაგრამ მე შემეჩვია. და აი დღესრამდენიმეჯერ მოადგა ჩემი საკანის სათვალურს,რამდენიმეჯერ ჩაახველა, მაგრამ მე არამც და არამც არმივაქციე არავითარი ყურადღება. შემდეგ ის წავიდადავასოსაეკვიატა.ვასომკი,ალბათ,შეუკურთხა.

- შენ მაქ... შენ ნუ ყანყალობ, თორემ... ბატონკაცი...ინტელიგენციაწყეული.

სიტყვა“ინტელიგენცია”მოსეივანის-ძისპირშიყველაზეუფრო მძიმე და ყველაზე წაცილებული შეურაცხყოფაა.ჩანდა, ვასომ ის ძალიან გააჯავრა. საჭირო იყოინცინდენტშიჩარევა.

-მოსე!ამოსე!აბამოდითაქ,ჩემთან!-დავუძახემე.

-არა,ერთიამვაჟბატონსშეხედეთ...ამინტელიგენციას.

-მოსე,მოდი-მეთქი,რაღაცუნდაგითხრა!

-ერთიშეხედეთდა...თითქოსძაღლივიყო...მაგისცოლიიქ...

საშინელ, ცინიკურ ფრაზას ამბობს მცველი და მოდისჩემკენ.

- მოსე, შე მხეცო და პირუტყვო, მე შენ ცხვირსმოგამტვრევ!შენროგორბედავმაგაებს,შეძროხა,შენა!ამწუთში,ეხლადაუძახეკანცელარიიდანმორიგეს...შენგაჩვენებსეირს...

- მიხა, დაანებე თავი... არ ღირს!.. - მესმის ვასოს ყრუძახილი.

არა,არა,არამოვგლეჯმეამსტრიქონებს,არამცდაარამც,არმოვსპობამფურცლებს.დე,ჩხრეკისდროსწამართვანქაღალდი, წაიკითხონ და... და იცინონ, დაგვცინონ...დაგვცინონ!..

დეე!..

დაგვცინონ...დაგვცინონ!

ღამეაკაეშნიანი,თვალივერხედავსვერასა...ქარიჰქრის.ქარიღრიალებს,ქარიდასტირისბნელასა!..

“ღამეაკაეშნიანი!”...

რა მშვენიერიღამეა!როგორ აკაშკაშდნენ ვარსკვლავებიზეცის ნაჭერზე, რომელიც ჩემი ფანჯრიდან მოჩანს. აი,“დიდიდათუნას”კუდი,აი,შეკუდიანო,შენა!..

რა მშვენიერი ღამეა! ბნელა, ბნელა, ისე ბნელა, რომ“თვალში თითი არ მიიტანება”. ხოლო ბნელა არა ჩემსაკანში,არამედკარში,ბნელაკარში,მიუხედავადიმისა,რომზეცა მოჭედილიაცელქი ვარსკვლავებით...ბნელა −ჩემოთახშიკიარა.

ოჰ,ესტალახიანი,ესგამტვერული,ესბინძურისინათლეჩემი ჭრაქისა! როგორუნდა მოისვენოს სულმა ჩემმა ამოთხ კედელშუა! აი, საცვლები გამოვიცვალე, მგონია კი,რომგაჭუჭყულ,გასვრილსაცვლებშივარ,მგონიაკი,რომმთელ ჩემ სიცოცხლეში მენატრებოდა სისუფთავემხოლოდ და არაოდეს კი სისუფთავე თითქოს არმეგრძნოს!. ჰმ, ბრძენო ედიპო, შენ ახსენი, როგორშეიძლება კაცს ენატრებოდეს ის, რაც არაოდეს არუგრძვნიადაარცგამოუცდია,შენახსენი!

ვერარისმოსვენებულისულიჩემიამღამეს.

და გაზაფხული კი უკვე ძალაში შევიდა. გაზაფხულისსუნით გაჟღენთილია ყველაფერი. - ახ,რა მშვენიერებააეხლაიქ,იქ,სადაცდავიბადე!

გაზაფხული!გაზაფხული!

მღერიან... მარჯვნით სადღაც, ალბათ,ღიაფანჯარასთან,მღერისვიღაც.

დამშვენივრათაცმღერის.

და იმ სიმღერაში ვიღაც საომრად იწვევს თავის ბედს,ვიღაც უმადური ბედისა, ვიღაც უმადური იქადის დაიმუქრება.

და იმ სიმღერაში ისმისტკბილი იმედი, - გაბედე, ძმაო,გაბედე!გაბედედაშენიაგამარჯვება!

და ტირის, ცრემლად იღვრება ვიღაც იმ სიმღერაში... ისისეთიკეთილიადანაზი,ის,ვინაცტირის.დაიმანიცისბევრი რამ ისეთი, რაიც ბედთან მებრძოლმა არ იცის,რასაც ფარავს და არ უმჟღავნებს მებრძოლს მატყუარა

იმედი. მან ბევრი რამ იცის, ბევრი რამ. მან იცის, რომბრძოლაშიმარცხდებაარამხოლოდის,ვინცდამარცხდა,არამედისიც,ვინაცგაიმარჯვა.ცეცხლი,რომელიცსწვავსშეშას, დაბოლოს თვითონაც ჰქრება - მან ეს იცის. მანიცის,რომიმარჯვებენარათავისთვის,-იციანთუარაესგმირებმა, იმათ რომელთაც უნდა გაიმარჯვონ?რომლებიც ბრძოლის ველისკენ გარბიან? და ის ტირის,ტირის, ტირის უდროოდ დაკარგულ ძალაზე, რომელიცსხვისთვის იღუპება. მას, კეთილსა და ნაზს, მას,სათუთსადასუსტს,მასარშეუძლიაარიტიროს-მანარიცისსილამაზემსხვერპლისა!

დახტისდაბუქნასგადადისვიღაციმსიმღერაში,ვიღაცმღერისდაკისკისებს,დღესასწაულობსდაგაჰკივის,რომუყვარსბედთანმებრძოლი.უყვარსდა არცშეუძლია არუყვარდეს,ვინაიდანისარისქალი,ქალი!..ჩემოძლიერო,ჩემო ბატონო, ჩემო გაბედულოდა გაუტეხელო, იცოდე,

რა მიყვარხარ! რა მიყვარხარ შენ, ჩემო მებრძოლო,იმიტომ რომ მე ქალი ვარ! გახსოვს ხომ - ქალებს არუყვარდათ განა დავით მეფე? ქალები არ უმღეროდნენმას, რომ დავითმა მოჰკლა ათიათასი და საულმა კიმხოლოდ ათასიო? დავითმა ათიათასი, საულმა კიმხოლოდ ათასი, მხოლოდ ათასი! ქალებს გვიყვარს ის,ვინცუფროძლიერიადამეშენმიყვარხარ,ჩემოძლიეროდაამაყო!მიიღეგვირგვინი,ჩემიხელითყვავილებისაგანდაწნული, ჩემი ხელით დაკრეფილი მინდორში, მიიღეგვირგვინი,ბატონოჩემო!დაკოცნაცჩემიმიიღე,ალერსი-შენხომგაიმარჯვებ,შენხომშეგიძლიაგაიმარჯვო!

მღერისდათამაშობს ვიღაც იმ სიმღერაში - მასუყვარს,მასუყვარს, მასუყვარსდა არც შეუძლია არუყვარდესბედისადმიმებრძოლი,იმიტომრომიგიარისქალი.

დაუფრომაგრდებახმამებრძოლისა -ხმამაღლაისვრის

ის საყვედურსა და გაბედულად სდებს ბრალს ბედს,საბრძოლველად იწვევს მას და იმედი კი ამხნევებს -გაბედე, ძმაო ჩემო, გაბედე, გასწი, გაბედე და შენიაგამარჯვება!

და ოდნავადაც კი არ ამბობს მატყუარა იმედი, რომბრძოლაში მარცხდება არა მხოლოდ მარტოოდენდამარცხებული-ეშმაკიაიმედი,ისმატყუარაა!..

...რაღაცსიმღერამოვისმინეამწუთასღიაფანჯარასთან.ამ სიმღერამ მიამბო, რომ გაზაფხულიდადგადა რაღაცსხვა ტკბილი რამ მასმინა და მე ამის გამოავტირებულვარ... ახ, არა, არც ასე ყოფილა... ნუთუ მეავტირდი იმიტომ, რომ ამ სიმღერამ მითხრა: შენთვისყოველივე გათავებულიაო! ამაზე ვიტირე! მაგრამ აკი მეესდიდიხანიავიცი!ცხედაროჩემო,ცხედაროჩემო,შენესრაო,ვითომ?

მაგიდას ვუზივარდა არ ვიცი - მძინავს მედა სიზმარსრაიმეს ვხედავ, თუ ყველაფერი ეს სინამდვილეა!რამდენჯერმოვიდაგაზაფხულიდაისევწავიდა-მეკიაქვიჯექიდაისარმინახავს...არმინახავს.სიზმარიაესთუბოდვა? გესმით თუ არა - გაზაფხულდა ერთხელ,გაზაფხულდა მეორეჯერ, მესამეჯერ, მეოთხეჯერ კიდევგაზაფხულდა... ერთხელ, ორჯერ სამჯერ, ოთხჯერაყვავილდა,ამღერდაყველაფერი,სიყვარული,სიხარულიდაიბადა,-მესადღავიყავი?..

მესადღავიყავი?

ვუზივარ მაგიდას და ვფიქრობ, რაღაცას ვსწერ -გაზაფხულს ხომ არ ვიგონებ, ჩემი ქვეყნის გაზაფხულს,ქართულს,მშობლიურს.

გაზაფხული,გაზაფხული!

ახლაიქგაჩაღებულიგაზაფხულია,ჩემსსამშობლოში.დამთანი მაღალნი, მწვანე ხავერდით შემოსილნისალოცავად თითქოს მომზადებულიყვნენ, დგანან დაყურს უგდებენ მრავალხმოვან გაზაფხულს, წყალთაჩხრიალს, ფრინველების ჟღურტულს, გუთნისდედისსიმღერას.

გაზაფხული!გაზაფხული!

დაგაზაფხულზემემიყვარდაღამითჩვენსპაწიაქალაქშიხეტიალი. საათობით დავდიოდი სანახევროდგავერანებულქალაქისბაღისვეებერთელახეებისქვეშდავოცნებობდი. ირგვლივ სიწყნარე სუფევდა - ყველასეძინა. ეძინა ადამიანს. ჩვენს ქალაქში ისე, როგორცსოფელში ადრე იძინებდნენ. მცენარეებსაც ეძინა. ნიავს

ეძინა და ვარსკვლავებსაც, - გადაიფარებდნენ მწვანეფოთლებს, მიიმალებოდნენ -და ეძინათ. მედავდიოდიამ სიჩუმით გარემოცული დაძინებულ ბუნებისსამეფოში,და საიდგანღაც იღვიძებდა ჩემში ბუნდოვანიმოგონება, რაღაცა ელანდებოდა ჩემ სულსდა ტკბილი,ტკბილი სევდა გულზე მაწვებოდა.და ეს ჩემიტკბილიმოგონებათუსევდა,ჩემიოხვრასამუდამოდდაკარგულწარსულის გამო, თუ მომავალი ბედნიერების ნატვრა,ჩემდა უნებურად ისხმებოდა რუსთა დიდი პოეტისმოკლელექსში,რომელსაცთურმევღიღინებდი:

Гдетвоеличикосмуглое,

Нынчесмеетсякому?

მაგონდებოდავიღაცდარაღაც,დაისეთიალერსითსავსეიყოესმოგონება,ისეთიტკბილი,ისეთბებოდასული.და

არ ვიცოდი კი ვინ, ან რა მაგონდებოდა. და კვლავვღიღინებდი:

Гдетвоеличикосмуглое,Нынчесмеетсякому?

ესიყოგაზაფხულობით...სამშობლოში.დიახ...

შემდეგ?..

შემდეგმეთითქოსგადავეყარეიმას,ვისაცვეძებდი,ვინცმაგონდებოდა. ის თურმე მომავალში იყო და არაწარსულში. იმასაც თურმე მე ვაგონდებოდი, მედამეძებდა...

შემდეგ?

შემდეგიმასვახსოვდისანამსატუსაღოშიარჩავვარდი...დიახ,ასეიყოეს.

დამიგდეთყური-ახლამეტუსაღივარ.მაგრამვიცი,რომგაზაფხული დადგა. და მელანდებიან მე გაზაფხულისსურათებიდამათშორისერთიასეთი:

მთვარისსხივებიდანათიანმდიდარ,მშვენიერწალკოტსზღვის პირას. და შავი ზღვის მთვლემარე ტალღათაფურჩულში, მთვარის ვერცხლისფერ სხივებს ქვეშ, მემესმისსხვაფურჩული,ნაცნობიხმა...

Гдетвоеличикосмуглое,Нынчесмеетсякому?

არა, არ შემიძლია, აღარ შემიძლია! ჰეი, მცველო,მეციხოვნევ, -მეგობარო,აბა,აქმო!აბა,აქმო,ერთირამ

გთხოვო მინდა! ხედავ თუ არა იქ, ზღვის პირას ორარსებას -ქალსადაკაცს?ხომხედავ?გესმისთუარა,ისსამუდამოსიყვარულსეფიცებაიმკაცს,ხომგესმის?ის...ის მეც აგრე მეუბნებოდა ერთ დროს, მეც აგრემეუბნებოდა... შენ გესმისთუ არა, ის წარსულზეუარსამბობს,ისამბობს,რომარავინიმისმეტიარასდროსარჰყვარებია...წადიიმასთან,ჩემომცველო,წადიიმასთან!ჩაუარეიმასგვერდში,გაუღიმე,მიესალმე...

დაასეუთხარი:

- ჩემო მშვენიერო, დაგავიწყდა განა, რომ ქვეყნადსატუსაღოები არსებობენ? განა დაგავიწყდი მე,მეციხოვნე, ბებერი ქოფაკი? მაშინრას იზამთ,რომ შენისაყვარელი ასე ერთი ხუთი წლით სატუსაღოშიდააბრძანონ? განა შეიძლება მუდმივ სიყვარულზელაპარაკი,სანამქვეყანაზესატუსაღოდამევარსებობთ?..

ხე,ხე,ხე!განადაგავიწყდაშენიწინანდელიფიცი?

მცველო - მეგობარო, წადი, ასეუთხარ მას! მეციხოვნევ,ამისრულეესთხოვნა!ჩვენხომმეგობრებივართეხლა -მე ისე, როგორც შენ, ბოროტი ვარ, ძმაო მეციხოვნევ...პატივიეცბოროტტუსაღს,ბოროტომცველო, აუსრულეთხოვნა!

Гдетвоеличикосмуглое,Нынчесмеетсякому?

ეხ, ჩემო ძმაო, ჩემო მცველო, გამოსავალი სისხლიუნდაგამოვიდეს, -რასიზამ!გაზაფხულდა,სისხლიათამაშდაძარღვებში, სისხლი ალაპარაკდა. სურვილებით სავსეასიცოცხლე და ყველაფერი ამბობს - ბედნიერი ვიყომინდაო. და როცა სისხლი დუღს, როცა ყველაფერიმღერისდათამაშობს,როცასიცოცხლედისდაგადადის,

როცა სიყვარული თავისას თხოულობს - სულერთი არარის სიცრუით აღწევ საწადელს თუ არა? და განა,მეგობარო ჩემო, სიყვარული ოდესმეთქმულა ისე, რომსიცრუე არ რეოდეს შიგ? უუწმინდესი სიყვარულიცსტყუისარანაკლებექვსჯერდღეშიო,აღნიშნავსგენიოსიბალზაკი...რასიზამ,ძმაომცველო!

Гдетвоеличикосмуглое,Нынчесмеетсякому?

ღამეკი...ღამეაკაეშნიანი!..მთვარეამოვიდადა...და,ხა!ხა!ხა!მელექსიგამოვთქვი...

კეკლუციმთვარენაზიღიმილითსხივებსმიბნედილსაფენსდიადზღვას...ვხედავ,ხელებსშლისტალღა-ვაჟკაცი,

რომგულსჩაეკრასმეორეტალღას!თვალგადაუწვდენუძიროსივრცესშეჯიბრებიაოკეანეცის...

ზვირთთაშრიალში,ვარსკვლავთცქრიალშითითქოსმსოფლიოსსალამიმესმის.შორს,შორსმიტაცებსოცნებისფრთები,ასემგონიაახლოსვარღმერთთან...გულიკიმაინცმარტოობასგრძნობს-ჩემოსულისდგმავ,შენარხარჩემთან!

გაგვჩხრიკესდათითქოს სულში ჩამაფურთხეს.ფუ, რასაძაგლობაა! ვიღაცას უკმეხი სიტყვა ვუთხარი. დამხოლოდ სამი დღისა და ღამის შემდეგ დავბრუნდიკარცერიდანჩემსაკანში.

-იცი?ზოგიჭირიმარგებელია!-მითხრაიქამხანაგმა.

-რაზეამბობ?

- არც ეს კარცერია იმდენად დასაწუნი. ბნელში მაინცზიხარ. აგერორი წელია,რაც არ ვიცი ბნელში ძილი.დახანდახან კიროგორ მოგინდება ხოლმე ბნელში ყოფნა...ჩრდილოეთშიგიმოგზაურია?მაგალითად,პიტერში...

-ვყოფილვარ.

- მაშთეთრი ღამეებიც, ალბათ, იცი. სატუსაღოში იგივეთეთრი ღამეებია, გაუთავებელი, მომაბეზრებელი,წყეული.დღე -დღეროდია,თეთრიღამეა,ღამე - ღამე.ტალახიანი ჭრაქის ფერით მოდუნებული, უძილო -თეთრიღამე.არცდღეარცღამესატუსაღოშიარარის,აქთეთრიღამეა...კარცერშიკი...აქბნელამაინც,დაამიტომკარცერიარციმდენადდასაწუნია.რასიტყვიშენამაზე?

-აბარაუნდავთქვა?ისე,როგორცდოქტორიპანგლოსი-ყველაფერი უმჯობესდება ამ ქვეყანათა შორისსაუკეთესოქვეყანაში...

- აი, ესმომწონს...პანგლოსი,ძმავ, ესუკვდავი იმედია!თეთრიღამე...

არა, ჩემთვის, გასართობად მხოლოდ როდი ვსწერ ამსტრიქონებს. არც იმათთვის, ვინც მე მიყვარს -სრულიადაც არა. მე ხომ ბევრი მიყვარს, მე ხომ ველაადამიანიმიყვარს!ამსტრიქონებსმევსწერიმათთვის,ვისაცმევუყვარვარ...მოხვდებათ თუ არა ხელში იმათ ეს ფურცლები?ვუყვარვარ თუ არა ვისმე მე? ეს სტრიქონები პოემაროდია,მხატვრულინაწარმოებიროდია, ესსტრიქონებიუბრალოწერილებიაგამწარებულიადამიანისა,რომელიც

ვერმოთავსებულასატუსაღოსოთხკედლებში,რომელიცვერშესჩვევიატყვეობას,რომელიცმთელიმისიარსებითილტვის იმათკენ, ვისაც ის უყვარს... ეს სტრიქონებიმხატვრულინაწარმოებიროდია,ესნაწერიააჩქარებულიხელით, ჩხრეკისა და სხვა ასეთების მოლოდინში, რომუცებშესაძლებელიიყოსმათიმოსპობა-იმიტომრომმეარმსურსწაიკითხოსესიმან,ვისაცარვუყვარვარ...თანარვიციკივისგავუგზავნოესრვეული,რვეული,ნაწერითეთრღამეებში,მწვავეწუთებში,როცაგანსაკუთრებითვგრძნობდიხოლმეტყვეობასადადამცირებას...

თეთრიღამე!რამდენი წელია ვიმყოფებითეთრღამეში.და არა ჩვეულებრივი მზე, არა ჩვეულებრივი მთვარემინათებს მე სიბნელეს, არამედ ერთი გაუთავებელი,უკიდოდაუძრავითეთრიღამე.ჩემიმზემკვდრისმზეა.

იცითთქვენრასჰქვიამკვდრისმზე?როცამზედინჯად

და ლაღად ჩაწვება ხოლმე შავს ზღვაში, ააშფოთ-აადუღებს იმის ზვირთებს და ოქროსფრად შეღებილნაშხეფებს ზეცას შესტყორცნის, მაშინ მზის ალმაცერისხივები ეცემიან აჭარა-გურიის მთების მწვერვალებს,ფერმკრთალიდამიბნედილისხივები.ამსხივებსეძახიანგურიაშიმკვდრისმზეს.აი,რაარისმკვდრისმზე!

თეთრიღამეკიამაზეუარესირამეა!

თეთრიღამე!

-ინებეთ!

-ესმე?ვისგანარის?

-არვიცი.

-ვინმოიტანა?

-არშემიძლიავიცოდე!

-ესმე?ნეტავირაუნდაიყოს?

- დიახ, თქვენ!.. რა არის კი, არ შემიძლია ვიცოდე - მეროდი ვათვალიერებ მაგეებს, სხვებმა გადმომცესთქვენთვის.

- კარგი ძალიან. მოდი ერთად გავსინჯოთ,გამოვიკვლიოთ,ვნახოთ,ვინროგორმომიგონა.

-ბა!ესხომკამფეტებია!დამთელიორიკოლოფი.დაისეეშმაკურად არისმოწყობილი,რომგახსნითთუ არა,შენოქროს ასოებით გისურვებენ: “Bon appetit!” - გაამოსო,რაღა. და კოლოფებზეც ოქროს წარწერა: “ძმანი

კრახმალნიკოვები,ოდესაში”მაშ!..

ხუმრობენ,ალბათ,ძმანიკრახმალნიკოვები,აბა.ჩემთვისკამფეტები იმათ რადუნდა გამოეგზავნათ? განა იმათიმტერი არ ვარ მე? იმათ მუშებს განა არ ვიწვევდიგაფიცულიყვნენ?..აი,მუშა-ქალებმათუგამოგზავნეს...

-Bonappetit,-ამხანაგებო!

ამოვიღემთელიმუჭადაგადავეციმცველს:

-Bonappetit!

-გმადლობთ!

კიდევამოვიღედამივეცი.

-ესშენსბალღებს-Bonappetit!

-დიდადგმადლობთ!

კარებიმიიხურა.

ურა! ურა! ურა! დიდისაგან დიდია ჩვენი ქვეყანა დამრავლისაგანმრავალხალხსიტევსიგი.დაერთიმათგანიდღესმოადგაციხისკარებსადადამიძახა:

-Bonappetit,მიხა!

-Bonappetit,ჩემოძვირფასო!

-გესმისჩემიხმა,ამხანაგო?

-მესმის...მესმის!..

მაგრამ შენ ვინ ხარ, ძამია! და როგორ მოახერხეკამფეტებისგადმოცემა?..ვინხარშენ,მეგობარო?

სულერთია, ვინც უნდა იყო, შენთვის ვსწერ მე ამსტრიქონებს,მევიცი,რომშენგიყვარვარ...

Bonappetit!Bonappetit!

მძიმედასაშიშარიწუთები,წუთებისულმოკლეობისადადაცემის!

სატუსაღო იმით არის მძიმე, სატუსაღო იმიტომ არისწყეული, რომ უმდაბლესიდადამამცირებელი გრძნობადა გულისთქმა იქ უწმინდესი და უსპეტაკესი გგონია,ხანდახანმაინც.

ახ,მტრებო,მტრებო!ჩემობოროტო,ჩემოუღირსო,ჩემოსულმდაბალო, წვრილმანო მტრებო!.. რა უბედურებაა,რომთქვენმძულდე!ბედმაიმისღირსიცკიარგაგვხადა,რომჩვენიმტრებიღირსნიიყვნენჩვენისიძულვილისა!..

ამდილასიყო ჩემსსაკანში ჩემიმტერი, ჩვენიუფროსი.თავდახურული. ჯიბეში ცალხელ-ჩადებული, ის ისეშემოვიდაშიგ,თითქოსმეიქარცვყოფილიყო.ჯერმაღლაჭერს შეხედა, შემდეგ დაბლა, რამდენიმეჯერ ფეხითგასინჯაიატაკისსიმაგრე,შემდეგკედლები აათვალიერ-ჩაათვალიერა და მივიდა სტოლთან, აიღო წიგნი დათითქოს ეშინია სუფთა თითები არ დამესვაროსო,ფრთხილადგადაშალა.

- ბუნების ფილოსოფია... ჰმ! ოსტვალდისა... -ჩაილაპარაკა მან, მიანება წიგნს თავი და გაბრუნდა.კარებში შეჩერდა, თითქოს რაღაც მოაგონდაო,

შემოტრიალდადაშემომხედა.

- ჰმ... მე მგონია, რომ ამ საკანში ძალიან ბევრისინათლეა... ფანჯარა არის დიდი... თქვენი გვარი? -მკითხაუცებმან.

- ჩემს გვარს აი ეს გეტყვით!.. - მივუთითე ციხისუფროსზე,

-Воткак...როგორიყოფაქცევისარისესტუსაღი?..ვითომჩემიპასუხიარცკისწყენოდეს.

- მე უმორჩილესად გთხოვთ ჩემს ყოფაქცევაზეილაპარაკოთსადმესხვაგანდაარააქ...

-მეთქვენგეკითხებით,როგორიყოფაქცევისარის-მეთქიესტუსაღი?

- არაფერს არ ემორჩილება, თქვენო აღმატებულებავ,ყოველდღეშფოთავსდაიბრძვის.

-გესმისრასამბობენშენზე?

-დიდადკმაყოფილივარ...მესმის...

-კმაყოფილიხარ?ვნახოთ,იქნებითუარაკმაყოფილი!

-თქვენოაღმატებულებავ,მიბრძანდითჩემისაკნიდან...

მისი აღმატებულება წავიდა, კარები მიიხურა და მემარტო დავრჩი. ვნახოთ, რა იქნება!.. კარცერი? დეე!წიგნებსწამართმევენ?ჯანდაბასმაგათითავი,წაიღონ!

ბოლთას ვსცემ, ვშფოთავ. და უცებ, პირველად ამდენი

წლებისგანმავლობაში,თავშიიბადებაკითხვა:“რასიზამ,როგორმოიქცევი,რომ“ისინი”შენსხელშიჩამოვარდნენ?შენციხისუფროსიხარ,მაგალითად,ისინიკიტუსაღები,როგორმოიქცევი?”

მინდოდაამკითხვისმოშორებათავიდან-აბაესროგორშეიძლება? მაგრამ კითხვა ჯიუტობდა და არმშორდებოდა, -არიქნებაეს,რათქმაუნდა,მაგრამრომმოხდეს, რას იზამ მაშინ? ნაბიჯი ამიჩქარდა, ხელიიკუმშებოდა და უცნობი, შურისძიებით გაჟღენთილიგულისწყრომაგულშიძლიერდებოდა,თანკიჩემითავიმუშაობდაკითხვაზე,თურასვიზამ, “ისინი”რომხელშიჩამივარდნენ.

რას ვიზამ “ისინი” რომ ხელში ჩამივარდნენ? არაფერს.მხოლოდ ძალაში მოვიყვანდი, ერთი იოტის ოდენად არშევამსუბუქებდი იმ კანონებსა და ცირკულიარებს,

რომლებიც იმათ ტუსაღების საწამებლად დადასამცირებლად შეუმუშავებიათ. მეტს არაფერს არვიზამდი.

-გამარჯობა,ტუსაღოივანოვო! -ვეტყვი, -შენგინდოდაჩემინახვა?

-დიახ,მინდოდა.

- ივანოვო, უფროსებს აგრე არ ელაპარაკებიან. ხელებიძირსდაუშვი,დადექი სწორად!.. ორი კვირით გართმევუფლებასინახულოვინმეშენიანი...ეხლამითხარი-რადმეძახოდი?

-ზედამხედველმალიტვინოვმადედაშემაგინა.

-ესშეუძლებელია,ივანოვო,ზედამხედველებსარააქვთ

ნებაგინებისა,კანონიასეთუფლებასიმათარაძლევს.

-მაშიმედია,დასჯით.

- რა. თქმა უნდა, დავსჯი, თუ ეს სიმართლეა, უნდაგამოვიკვლიოთ შენი საჩივარი, სად არის ლიტვინოვი,დაუძახეთ!

-მთელმაკორიდორმაგაიგონა,თუროგორშემომაგინა.

-რომელმაკორიდორმა?შენფიქრობგანა,რომტუსაღებსმოწმედ მივიღებ? ტუსაღი არ შეიძლება მოწმედ იყოს,ტუსაღიხომ ყოველთვისტუსაღისმხარსდაიჭერს. ამისშესახებ განა არ გახსოვს ცირკულიარი? რა იქნალიტვინოვი!

-რასმიბრძანებთ,თქვენოკეთილშობილებავ!

- ლიტვინოვ!.. შენ ხომ იცი... ჩამოუშვი ძირს ხელი, არარის საჭირო... შენ ხომ იცი, რომ ტუსაღის გინებააკრძალულია.

-Такточно,ვიცი,თქვენოკეთ-ბავ!

-ძალიანკარგი,შენესიცი...ტუსაღიივანოვიკისჩივის,ლიტვინოვმადედაშემომაგინაო.მართალიაესგანა?

- Никак нет,თქვენო კეთ-ბავ! სტყუის ივანოვი,თქვენოკეთილშობილებავ!

- მეც ასე ვფიქრობდი... არც გრცხვენია ტყუილისლაპარაკი, ივანოვო? შენი ხნის კაცი განა უნდასტყუოდეს?ლიტვინოვ,წაიყვანეივანოვიკარცერშისამიდღე-ღამით, სიცრუისათვის... ახ, შენ არ მოგწონს ჩემი

საქციელი? შენ პროტესტს აცხადებ? ტყუილად, ჩემოკარგო, არაფერიგამოვამანდედან.შენგანა არგახსოვს?შენი ხელმოწერილი არ არის განა ის ცირკულიარი,რომლის ძალითაც ტუსაღი ყოველთვის უნდაგამტყუნდეს ზედამხედველის წინააღმდეგ?.. რომადმინისტრაციის პრესტიჟი არ დაეცესო - ხე! ხე! ხე!..ივანოვო,მემჯერა,რომლიტვინოვმაშემოგაგინა.მაგრამის უარყოფს - არაფერი ასეთი არ ჩამიდენიაო. დაადმინისტრაციის პრესტიჟი, შენ მიერ გამოცემულიცირკულიარის ძალით თხოულობს, რომ დავენდო იმისსიტყვებსდა არაშენსას.დათუ ისსიმართლეს ამბობს,გამოდის - შენ სტყუი, შენუნდადაისაჯო... ხე! ხე! ხე!ამიტომმიბრძანდიკარცერში...

ერთი მითხარით - შეიძლება ამაზე შორს წასვლა, მეტიგახრწნა? კაცი ოცნებობდე და ამ ოცნებაში ნატრობდესატუსაღოს უფროსობას! მხოლოდ სატუსაღო და მისი

თეთრიღამეებიგარყვნისასეკაცს,მხოლოდსატუსაღო!

ჩინეთში თურმე თეთრი ფერი სიმბოლოა სიკვდილისა,სიმბოლოა გლოვისა და ცრემლის ღვრის. მეც თეთრღამეში ვარ გახვეული, თეთრი ღამე არ მიშვებს თავისკლანჭებიდან...არმიშვებს...ჩინეთშიხომარვარმე?

ჩემი ზღაპარი! ჩემი ზღაპარი! ქართულად თქმულიზღაპარი, სადაც რუსი ქალიშვილი მზეთუნახავობს,თინათინობს, ნესტანდარეჯნობს... ქართულადთქმულიზღაპარი,ქართულადიმიტომრომ,იმიტომრომმემსურსსიყვარულისადაზღაპრისენითვილაპარაკო...

ჩემიზღაპარი!ჩემიზღაპარი!

რა თქმა უნდა, ეს ასე უნდა მომხდარიყო, როცა ასევგრძნობდისიმძიმესჩემიბედისას,აბაგანაშეიძლებოდა

სხვაფრივ?

როცა მე ტუსაღობის ვადას გავათავებ და თქვენმკითხავთ-რაუფრომძიმეასატუსაღოშიო,გიპასუხებთ:ყველაზეუფრომძიმესატუსაღოსადატუსაღობაშიარისგამოღვიძება-მეთქი.დიახ,ასეგიპასუხებთმედაესჩემიპასუხი იქნება გულწრფელი პასუხი. სატუსაღოში კაციისეთ მშვენიერ სიზმრებს ხედავსდაუცებ გაეღვიძება -რა შეიძლება აბა უმწარესი იმაზე, რომ სიზმრისქვეყნიდან ტუსაღის ქვეყანაში გადადიხარ ერთბაშად.ერთხელერთიტუსაღისლექსიწავიკითხე:

დავწვები-მიმეძინება,სიზმრებსვხედავარეულს,წითელ-ყვითლითგამოწყობილშინაურსდაგარეულს...

ამ მარტივსა და პრიმიტიულ ფორმაში იმ ტუსაღმასავსებითგამოთქვაისდიდიდამძიმესულიერიგანცდა,

რომელსაც ადამიანი გრძნობს ხოლმე სატუსაღოსსიზმარსადაცხადში.დიახ,დიახ,ყველაზეუფრომძიმესატუსაღოშიგამოღვიძებაა.

რათქმაუნდა,მეჩემიზღაპარიუნდამენახააქაცძილში,ესარშეიძლებოდააგრეარმომხდარიყო.

მაგრამრად,რადმოდი ჩემთან, ჩემოტკბილოზღაპარო,ჩემოგაზაფხულისმზევ!აი,ამწუთშირომჩემთანიყავ,ამწუთასრომიცინოდიდადამცინოდი,ეხლასადღახარშენ? განა იმიტომ მომეჩვენე, რომ მეტირა? რადაბჭყვრიალდიშუქურავარსკვლავივითჩემსსიბნელეში?განა გსურს, რომ შემდეგ უფრო მეგრძნო სიბნელეღამისა?.. შენ ისეთი კეთილი, შენ ისეთი კარგი, ისეთისაიმედო იყავი - ეხლა სად ხარ შენ, ელენა? ერთი ესმითხარი, ჩემოძვირფასოდაო,თავირადმოიკალი?..დათუმოკვდიასეახლო,ასეგანუყრელირატომხარჩემთან,

ჩემოზღაპარო,ჩემომანათობელოვარსკვლავო!..

გიამბოთ თუ არა ჩემი ზღაპარი? გიამბოთ თუ არაზღაპარი სიყვარულისა და ზღაპრის ენაზე, იმ ენაზე,რომელზედაცშოთადააკაკიჰგალობდნენ?..

ჩემი ზღაპარი შორეულ ჩრდილოეთში დაიწყო -ფინლიანდიასათუშვეციაში...რაღაცჯადოსნურიაიქაურგაზაფხულში - დადიხარ, თითქოს ვიღაც დიდიხნისუნახავის და სანატრელი ვისმეს შეხვედრას ელოდე.დადიხარდაგგონია-აიიქ,იმმოხვეულში,იმნაძვნარშიშეხვდები იმას, ვისაც ეძებ, ვინც გიყვარს და ვისაცელოდები,აიიქ,ცოტაწინგასწიდა...რაღაცჯადოსნურიაიქაურ გაზაფხულში - აი, აი საცა არის დაინახავ...დაინახავჯერიმისღიმილს,დიახ,ჯერიმისღიმილსდამერმე...მერმე...

დაიქგადავეყარემეჩემსზღაპარს.

ამ ზღაპარს თავისი ბოლოც აქვს, თავისი დასასრული.მისი დასასრული ერთ-ერთ საკატორღო ციხეშია, სადაცხუთიწლითგაგზავნესჩემიზღაპარი.მეიმისგანწერილიმივიღე, გამოსათხოვარი წერილი, რომელშიაც ის მე დასხვებს უკანასკნელ სალამს, უკანასკნელ ამბორსგვიგზავნიდა. ის მწერდა სიკვდილის წინ, - თავისმოკვლაგადაეწყვიტა.დაროცამივიღემისიწერილი,მედავიწყეყვირილი,მედავეციგულჩაღმადაავქვითინდი.მე ვმოვთქვამდიდა ვემუდარებოდი - ამას ნუ ჩაიდენ-მეთქი. შენ, ელენა,თვითონ არ იცი,თუ რა საჭირო ხარჩვენთვის, შენ თვითონ არ იცი რა ძალას და იმედსწარმოადგენ,შენუნდაიცოცხლო,შენუნდაიცოცხლო!..დაროცამეასევემუდარებოდი,მევიცოდი,რომამაოიყოყოველივე, ვიცოდი, რომ ის უკვე გათავებული იყო -ელენასარუყვარდაზეზეურილაპარაკი...

ზღაპარი დასრულდა, ჩემო მეგობრებო, მაგრამ მე იმასკვლავთავიდანვიწყებ.ესზღაპარიმშობლიურ,ქართულენაზე უნდა ვთქვა, მშობლიურ, ქართულ ენაზე უნდავისაუბრორუსისქალიშვილისშესახებ,ესიმიტომრომმემსურს სიყვარულისა და ზღაპრის ენაზე ვილაპარაკო.რუსისქალიშვილმაარიცოდაქართული.

- მითხარი, - მეუბნებოდა ის, - ქართულ ენაზე ანბანიარსებობს? ქართულად ლექსი არსებობს? როგორ არისქართულად “ბრძოლა?” მე კი ქართველის სახელისგაგონებაზე მხოლოდ ხანჯალი მომაგონდება და მეტიარაფერი...ჰო,მართლა,კიდევთამარი...თამარმეფე!..უ-უფ!როგორმოღუშაწარბები,როგორგაჯავრდა!

დააიამქართულენაზემინდამოვყვემეზღაპარირუსსქალიშვილისშესახებ,რომელმაცქართულიარიცოდა.

მანროდიიცოდა,რომისჩემიზღაპარიიყო.როდიიცოდა,როცა იმასტუსაღისტანისამოსი ჩააცვესდა ბორკილებიშეუყარესფეხებში,თუ ეს ჩემიზღაპარიგამოაწყვეს ასესაქორწილოდ...მანროდიიცოდა,რომჩემიზღაპარიამითუფროგანსპეტაკდა,გამშვენიერდადაგაიწმინდა,რომისსიყვარულისადასიცოცხლისზღაპრადიქცა...

ერთ საღამოს მე მივიღედაკუმშული ქაღალდი. ეს იყორამდენიმე წლის წინათ. იმაში ეწერა: “ურა, მეცთქვენთანვარ,ჩემოძვირფასებო!”აჰ!ესხომელენაა!ესხომელენაა!დავიწყეკაკუნიკედელზე-ტუკ!ტუკ!ტუკ!ელენამოიყვანეს!ელენამოიყვანეს!

-როდის?სადარის?

-არვიციროდის,აქკია...მწერს.ელენააქარის.ელენააქ

არის.დილითგავიგეთ,რომელენაკარცერშიზის,იმიტომრომ დილის “პროვერკის” დროს ფეხზე ადგომა არისურვა.

-თქვენვალდებულიხართადგეთ!

-მეარვფიქრობ,რომვალდებულივიყო.

-ჩვენიძულებულიგავხდებით,დაგსაჯოთ...

-თუღმერთიგწამთ,ნუმომკალითშიშით.

იძულებული გახდნენ კარცერში წაეყვანათ. განაშეიძლებოდაასეთითავხედობა?მეორედღესდააბრუნესუკანდათვითონციხისუფროსისწინაშეგააჩერეს.

-თქვენ აქ სასტუმროში არ გეგონოსთავი, არ გირჩევთ

ასეთოცნებას,აქსატუსაღოა.თქვენტუსაღიხართ.დაესთქვენ უნდა გახსოვდეთ, ე. ი. მორჩილი უნდა იყვეთ.თქვენფეხზეუნდაწამოდგეთარათუზედამხედველისწინაშე, არამედიმშემთხვევაშიც,როცაზედამხედველისქუდსგამოვგზავნიმხოლოდსაკანში...

-მშვიდობითბრძანდებოდეთ!..

-ხომგაიგონეთ,რაცვთქვი...

-მემგონია,თქვენდაათავეთ...

-ესრატონია…აქსამეძაოსახლიროდია,აქსატუსაღოა.

-Ду-рак!-მოკლედმოუჭრასიტყვაელენამ.

-წაიყვანეთუკან...კარცერში...

ასე დაიწყო ბრძოლა, რომელიც დაბოლოს ელენასგამარჯვებით გათავდა. დაიღალა ადმინისტრაცია დათავი მიანებეს. და ამ ბრძოლაში ჩვენ ვთხოვდით -გულგრილი ყოფილიყო, ბევრირამ არ შეემჩნია, ესე იგივთხოვდით-დაუთმეო.

- კარგია ერთი, - გვწერდა ის, - თქვენ ფიქრობთ, ასემძიმეა კარცერი? მარტო ერთი ის რად ღირს, რომ ამმხეცურფიზიონომიებსარვხედავყოველწუთას!

დიახ, ისევ ის იყო ჩვენი ელენა,რაცწინეთ.წინეთაც ისერთნაირითავგამოდებით იბრძოდადიდისათუ მცირეუსამართლობის წინააღმდეგ. ჩვენ წინეთაც ვუშლიდითიმასხელს - ასე აბაროგორშეიძლება, ამხანაგო,ყოველიწვრილმანის გამოკიდება. ხანდახან ამას პირდაპირიზარალიმოაქვსდასარგებლობაკიარაოდეს...

მაგრამ სწორედ ამ “ნაკლის” გამო მგონი უფროგვიყვარდა ის ჩვენ... მაგრამ ყველაზე უფრო ღრმად ისმამა-მისს, ბებერ გენერალსუყვარდა...და როცა ელენასმიუსაჯესკატორღა,რამდენიმედღისშემდეგისმოვიდაქალიშვილთან და ნელი, გაუბედავი ხმით უთხრა მას,რომ ეს სასჯელი მას შეუმცირდება, საჭიროა მხოლოდელენამხელიმოაწეროსრაღაცქაღალდს.

-მამა,მამილო,ამასრასამბობ?..

-ელენა...ელენუშკა...შენ...ის...დამდევიხათრიბებერს.

-ტყვილა სწუხხარ, მამა, გენაცვალე!.. მე კიდევ მესმის,სიკვდილი რომ მომელოდეს, ან გრძელი ვადითკატორღა... რაღაც ხუთი წელი... ხუთ წელს ვიძინებ,მამილო,არცკიგადავბრუნდები...

-ელენა...უღმერთო...შენხომჩემიერთადერთიხარ...რავქნამეამსიბერეში?

-შენცერთადერთიმყავხარ,მამა,ჩემოძვირფასო!მაგრამაბა ერთი მითხარი, შენ რომ თურქებს ტყვედჩავარდნოდი, სთხოვდი განა იმათ შებრალებას დაპატიებას?..რათქმაუნდა,არსთხოვდი.დამეგანაშენიშვილი არ ვარ?.. აბა ერთი მაკოცე, მამილო!.. ნახვამდი,ჩემოძვირფასომამა!..

ბებერი გენერალი შებრუნდა, ნელი ნაბიჯით გავიდაკანცელარიიდან და მისი ვეება ტვირთით გულსა დაბებერ მხრებზეწავიდა სახლისკენ... ელენამ კი იმდღესერთიკვირისკარცერიდაიმსახურა.

შემდეგცენტრალურციხეშიცისხშირად ახერხებდა - არ

ეცქირა მხეცური ფიზიონომებისთვის, ხშირად იჯდაკარცერში. დროგამოშვებით ის ახერხებდა მოკლეწერილები მოეწვდინა ჩემთვის... ერთხელ მომწერა -რაღაცახირებულისენიდამჩემდადაარვიცირაარის,რანიადაგზეაო. შემდეგ კი გამოდგა, რომ ეს სენი იყოვენერიული სენი. ვინ იცის, საწოლიდან გადაედო,საცვლებიდანთუსაჭმელიდანმასესუბედურება.

- აჰა! - იხუმრა ციხის უფროსმა, როცა ეს გაიგო, -დემოკრატიულ რესპუბლიკას თხოულობდნენ დადემოკრატიული სიფილისი მიიღეს - ხე! ხე! ხე! ესკარგია!..

გამიგონე,ჩემოდაო,ჩემომეგობარო!მერაღაცმინდოდამეთქვა შენს შესახებ, მე მსურდა მეფიქრა შენზე, ჩემოზღაპარო! აი, ვიჯექი მე ეხლა და ვფიქრობდი იმისშესახებ, თუ როგორ მარტო ვარ მე, როგორ

მიტოვებული... და შენ მოდი ამ დროს - მე ძლიერგამიკვირდა ეს. და რაკი დაგინახე, გადავწყვიტე აღარდამეფარასიხარული,ჩემიშენდამისიყვარული.

-ელენა!ელენა!ნუთუესშენხარ?

-ესროგორმიცქერიაგრეტრაღიკულად!

-ელენა!ნუთუესშენხარ?

-მაშვინუნდავიყომე,თუარელენა!რათქმაუნდა,მეელენავარ.

-შენაკიმოკვდი...შეუღმერთო,შენა,აკითავიმოიკალ,მიგვატოვე...შელაჩარო,შენ!

-სულელო!კიდევარიციგანა,რომარავითარისიკვდილი

არარის?..აბარამიგავსმკვდარს,აბაშემომხედე!

-გამიგონე,დაოჩემო,აი,ამწუთსშენაქიყავი,ამწუთასმესაუბრებოდი - სადღა წადი? რა იქენ, ელენა!.. ელენა!ელენა!ელენა!..

მე მინდოდაზღაპარი, ერთი მშვენიერიზღაპარი მეამბოთქვენთვის... თქვენ იცით თუ არა, რად ეუბნებიანზღაპრებს ბავშვებს? იქნება თქვენ გჯერათ ისსულელური და სულელების შექმნილი აზრი, თითქოსგულუბრყვილო და გაუვარჯიშებელი ბავშვის გონებაზღაპარზე უფრო სერიოზულ რამეს ვერას გაიგებსო!იქნებთქვენესგჯერათ?მაგრამგანაშეიძლებაზღაპარზეუფრო სერიოზული რამ?.. ნუ გჯერათ, ძმებო, თუ ასეამბობენ, - ზღაპარს ეუბნებიან ბავშვებს არა ამმოსაზრებით, არამედ იმიტომ, რომ ბავშვი ერთადერთისულდგმულია, რომელიც გვიყვარს ნამდვილი,

ჭეშმარიტი სიყვარულით. და ნაყოფი ადამიანისოცნებათა და ნატვრათა, მისი ოქროს იმედები დამოლოდინი, ადამიანის სული და სინიდისი - ზღაპარი,ადამიანის შექმნილი - მიაქვთ ბავშვებთან, იმათეუბნებიან, იმათ, რომლებიც ნამდვილი, წრფელისიყვარულით უყვართ. და როცა, ჩვენ, ძმებო,შეგვიყვარდება ერთმანეთი ისე, როგორც გვიყვარსბავშვები, მაშინ ჩვენ ერთმანეთშიც ზღაპრებითვილაპარაკებთ, მაშინ ჩვენთვისაც გაჩნდებიანანდერსენები,ძმანიგრიმმებიდასხვები...ამწუთშიკიმემგონია, ამ წუთში მე მგონია, რომ ყველა თქვენგანიმიყვარს მე, მინდა გადაგისვათ შუბლზე ხელი,მოგეალერსოთ...და საუკეთესოზღაპარი ჩემი მინდოდამეთქვა თქვენთვის, ზღაპარი რუსის ქალიშვილზე,რომელიც ბრძოლის ველზე გამოვიდა. ახალგაზრდა,მშვენიერი, უმანკო და სპეტაკი, ის გამოვიდასაბრძოლველად სამშობლოს მტრების წინააღმდეგ. და

იმისშესახებკიმტრები ამბობდნენ:შეხედეთ, ესგოგო,ეს ურცხვი ჯარისკაცებსა და მატროსებში დაეხეტება,რომ...რომ...

ამქალიშვილისშესახებმევიციუმშვენიერესიზღაპარი.და იმისი თქმა მინდოდა თქვენთვის და დახეთ, ჩემისურვილიდან არაფერი გამოვიდა... ეს იმიტომ ხომ არა,რომ მე ავტირდი? ან, იქნებ სიყვარული თქვენდამიმაკლია?..ისემშვენივრადრომვიციმეესზღაპარი,რადვერშევძელიმისითქმა?

რად,ამხანაგებო!..

თეთრიღამე!თეთრიღამე!

ღამეაკაეშნიანი,

თვალივერხედავსვერასაქარიჰქრის.ქარიღრიალებს,

ქარიდასტირისბნელასა!..

იცით თუ არა, რად მძულს ასე ღრმად, რად ვებრძვიარსებულწესრიგს,არსებულსაზოგადოებას?

არსებული საზოგადოება, მისი წესრიგი ჰბადებს დასწვრთნის ქურდს... ქურდი! ქურდი! რა საშინელი, რადამამცირებელი სახელია ეს სახელი! ქურდი - ესადამიანისსაზიზღარიჩირქია,ესსიკვდილისგანაჩენიაიმსაზოგადოების,რომელიცქურდსჰბადებს...დამემძაგსეს საზოგადოება, მე ვებრძვი მას და ბოლომდევებრძოლები - დიახ, ვიბრძოლებ ქურდების შემქმნელსაზოგადოებასთან,იმიტომრომმეადამიანიმიყვარს.

ერთმა საწყალზე უსაწყლესმა ქურდმა კინაღამცრემლებით მატირა. ის შემოვიდა ჩემ საკანში. ისყოველდღე შემოდის, რომ მილაგ-მოალაგოს საკანი,დაჰგავოს, გაასუფთაოს. ამ შრომისთვის ის ჩემგანღებულობსთვიურად ჩაის, შაქარს,თუთუნსადა ცოტაფულსაც.დღესთუგუშინმანისარგებლამარჯვედროთიდამომპარაკამფეტები.

ცოტა დარცხვენილი კი იყო ის, ცოტათი შეშინებული,როცა ამის შემდეგ ჩემთან შემოვიდა. მაგრამ შემდეგდარწმუნდა,რომმეარაფერსვეტყვი,გათამამდა,უფროერთგულად კი დაჰგავა ოთახი და ციხის რამდენიმესაიდუმლოგადმომცა.

ეხ,სულელივარმე,უკაცრავადსიტყვაადა“პირიხისკენმიქნია”.გადავწყვიტეხელიარმეხლოკამფეტებისთვის,მოვფრთხილებოდი ძმათა კრახმალნიკოვების

ნაწარმოებს,როგორცსახსოვარს.კამფეტები-ესჩემთვისსაბუთი იყო იმისა, რომ გარეთ ცოცხალი ადამიანებიარსებობენ, ცოცხალი ადამიანები, რომელთაც მევახსოვარ.ამიტომამკამფეტებისშეჭმაარშეიძლებოდა.მე ხომ კულტურული ადამიანი ვარ,თუუკაცრავად არვიყო. ეს იაკუტის მხარეში მოხდა, რომ ველურებმაშეჭამეს რამდენიმე ათას წელიწადს შენახული ნაშთიმამონტისა,დაცულიციმბირისყინვისშემწეობით.მეხომიმიაკუტელებსვერდავემსგავსები,მე,რომელსაცთავიკულტურულადამიანადმიმაჩნია!

მაგრამ...მაგრამის,რომკაციბჭობდა,ღმერთიიცინოდა.მოვიდა ერთი საწყალზე უსაწყლესი ქურდი და ჩემიკამფეტებითითქოს არ ყოფილიყოს. ისეგაქრა, ვითარცაგაქრაამხანაგივასოსცოლი.

და დადის ამხანაგი ვასო კუთხიდან კუთხეში, დადის

დილიდანსაღამომდედასწევს,სწევსთუთუნს,რამდენთუთუნს სწევს ის! ისიც გაქურდეს, და გაქურდეს ისამხანაგებმა - ცოლმა და მეგობარმა. ლაჩრულად,მდაბლად,ისეროგორცუნდამოიქცესქურდი,მიეპარნენვასოსადაგაქურდეს იგი...და ამ ქურდობის შესახებ მეყველას,ყველასვუამბობ!

ვასომ მე გამომიგზავნა ადგილობრივი მუშათა გაზეთისნომერი. იქ არის სტატია იმ ყმაწვილის,რომელმაც ვასოგაქურდა. ის სწერს, რომ აღდგომა მოახლოვდა, რომჩვენშიჩვეულებაა -ბატკნებსჰკლავენსააღდგომოდდასასურველია პაწია ბავშვებს არ აცქერინონ ამ სურათზე,რათაიმათგულიარგაუქვავდეს,სისხლსარშეეჩვიონო.აი,რალბილი,რაკეთილიკაციაჩვენიკ.,რომელმაცვასოსცოლთანერთადვასოგაქურდა.

ვასოსცოლიერთხელმოვიდაქმართანდაუთხრა:

-ვასო,მევიპოვეოთახიაფიცრისქუჩაზე,მეისმოვრთერამდენადაცშემეძლო.იქთბილა,მაგრამშენიქარხარდაამიტომ მგონია სასაფლაოზე ვარ, მგონია სიცივითვკვდები... არ გეცოდები, ვასო? როდის მოხვალ, შეუღმერთო,სახლში?

და ისეთი ალერსით, ისეთი სინაზით შეხედა ქმარსთვალებში. და აცახცახდა ვასოს მკერდში გული დაშერცხვაიმასთავისიფიქრების...

შერცხვა იმ უსახელო წერილის მიერ გამოწვეულიფიქრების,რომლებიცხანდახანმასებადებოდნენთავში.დაუთხრავასომთავისთავს:“შეგრცხვეს,შემხეცო,განაშეიძლება ასე სტყუოდეს ადამიანი! არ შეგრცხვებაეხლა?”

ვასომვერშესძლო,თვალებიცრემლებითაევსო.

-ვასო,რამოგდის...შემომხედე...ესრაარის?

- არა... არაფერი...ესმხეცები...ესიმათიბრალია...ლიზა,მეისეთისაძაგელიწერილიმივიღე.

-წერილი?ვისგან?რაწერილი?

-უსახელო...მეისდავხიე...მე...

-ნუთუჩემშესახებ?

-შენშესახებ,ლიზა...

-მევიცი,ვინიზამდაამას.

-ვინ?

-ჯაშუშები,სხვაარავინ..

-ჯაშუშებსრაუნდათ?

- იცი, აი რაშია საქმე. აქამდე არ მინდოდა შენთვისმეთქვა. დიდიხანია ვიღაც მდევდა, ფანჯარაშიც კიიცქირებოდა ხოლმე, მოსვენებას არ მაძლევდა, ამასწინეთვეღარმოვითმინე.მივუბრუნდიდავუთხარი:

-რასდაეთრევიჩემსუკან,ვიღაცახარ,დღითადაღამით?ვინ ხარ?თუ გიბრძანეს,თვალი მადევნო, ისე მადევნეთვალი, მე ვერ შევამჩნიო,თორემ წავალ ჟანდარმებთანდავეტყვი,როგორიქცევი...

ამისშემდეგისაღარდამინახავს,მაგრამმგონია,რომის

შურსძიობს.რამესისაძაგლესიწერება,ალბათ,ხომ?

-მაგათისულიცარიყოს,არღირსამაზელაპარაკი!

გამოდგა,რომსტყუოდალიზა.სრულიათაცარგრძნობდათურმე მარტოობასდა სევდას ახალ ბინაზე... გამოდგა,რომსტყუოდაის,ატყუებდაქმარს.

ქურდი!ქურდი!

უსახელო წერილებს რიგიანი კაცები თურმე არკითხულობენ და თუ წაიკითხეს - შინაარსს მაინცყურადღებას არ აქცევენ. ასე იქცევიან რიგიანი კაცებიჩვეულებრივ პირობებში, ხოლო არაჩვეულებრივპირობებში როგორ იქცევიან, ამის შესახებ მე არაფერივიცი,ვიციმხოლოდ,რომვასომმიიღოუსახელოწერილისატუსაღოში.ამწერილზემსხვილიასოებითაღნიშნული

იყო ის ფაქტი, რომ წერილი წაკითხული ჰქონდაპროკურორს, ამ წარწერას ის ბეჭდის დასმითამტკიცებდა. ციხის ადმინისტრაციის ბეჭედი კიდევცხადჰყოფდა იმ ფაქტს, რომ წერილი ციხისადმინისტრაციასაც წაკითხული ჰქონდა და ამას გარდათვითონშინაარსიწერილისაიყოისეთი,რომიმასდიდისიამოვნებითიკითხავდნენგზაშიდადიდისიამოვნებითგადასცემდნენვასოს.

ამ წერილში ვიღაც ოხუნჯი შენატროდა სოციალ-დემოკრატებს და სხვა ასეთ პირებს, რომელთაც“მომავლის კლიტე უჭირავთ ხელში”. სოციალ-დემოკრატები ბედნიერი ხალხიაო, თუმცა იბრძვიან.მაგრამგულისაგულესაქვთ,აბასატუსაღოიმათროგორშეაშინებს.როცაამხანაგებირჩებათკარში,თანამოაზრენიდა ხელის შემწყობნი, რომლებიც შიმშილით არმოჰკლავენ არც იმათ, არც იმათ ცოლ-შვილს. იმათი

ცოლები უქმრობას ვერც კი იგრძნობენ და რომღამღამობითარშეეშინოთიმათმარტოდარჩენა,ღამესაცკი ათევენ იმათ ოთახში, როგორც, მაგალითად, ამასსჩადის ვასოს ძვირფასი მეგობარი კ., მეტ სახელად“მფრთხალი კურდღელი”... ლაჩარიაო, ამბობდნენ იმისშესახებ ზოგიერთები, მაგრამ ეს ფაქტი ნათლადამტკიცებს,რომესარარისსიმართლე,რომბნელოთახში,უმწეო ქალთან შეუძლია ღამე გაათიოს და არშეეშინოსო...

რიგიანი კაცები არ კითხულობენ თურმე უსახელოწერილებს.ვასომკიწაიკითხა.შემდეგესწერილიდახია.სცადა, არ ეფიქრა ამაზე, მაგრამ ხანდახან ფიქრი მაინცსძლევდა.დაბოლოსგამოდგა,რომცოლიატყუებდამას...

ცოლიატყუებდა!არაფერიახალიარარის,რათქმაუნდა,ამფაქტში.აბარამდენიქალიატყუებსკაცსდარამდენი

კაციქალს-განაამაზეღირსშეჩერება!

ნუშეჩერდებით!მევთქვიდათქვენნუშეჩერდებითთუგინდათამფაქტზე-განამარტოვასოსდამართიაეს?

სულიწმინდისმოფენა!სამებისდღესასწაული!

და კეთილზეუკეთილესმასატუსაღოს ადმინისტრაციამღირსეულადაღნიშნაესმხიარული,უთვალავიღიმილითმოღიმარი ბრწყინვალე გაზაფხულის დღესასწაული...ღამით სამი კაცი, სამი დამნაშავე დაახრჩვეს, დღეს კიმთელისატუსაღო,-კანცელარია,ჩვენისაკნისფანჯრები,ჭიშკრები,ყველაფერიმწვანითარისმორთული.თვითონ“უფალი უფროსი ზედამხედველი”, რომელსაც ვიღაცამმეტსახელად “გიტარა” დაარქვა, უფროსიზედამხედველიც ამწვანებული ძეწნის ტოტით ხელშიდადის, ისიც კაშკაშა მზის სხივებს შეჰხარის და

გაზაფხულისდადგომასდღესასწაულობს!

მე კი, სხვათა შორის, ამ ზედამხედველის დანახვითაცვსტკბები-მაშ!განაისიცღვთისგაჩენილიარარის?განაისიც იმ მზის ქვეშ არ დაიბადა, რომლის სხივებმა მეცგამათბეს?ერთიდედამიწისშვილებიარვართგანაჩვენ?რადუნდა მძულდეს აბა ის, რად არუნდა მიყვარდეს?დღეს სატუსაღოშიაც სული წმინდის მოფენაა, სამებისდღესასწაული!

ღამით კი ჰყვიროდა და ღელავდა სატუსაღო: როგორცგიჟები, ვსცემდით ჩვენ კარებზე წიხლებს, სკამებს,დავამტვრიეთ ფანჯრის მინები და ჩვენზე იერიშითმოვიდნენ... ეხლა კი, ეხლა ისეთი ბრწყინვალე დღეა,ეხლა ისეთი ნათელი, ისეთი მხიარული სახე აქვსარემარეს, ეხლა არც კი მჯერა, რომ ღამით აქ სამი კაციგამოგუდეს... დიახ, არც კი მჯერა... რა ვუყო, რა ჩემი

ბრალია,თუეხლამევერვგრძნობგუშინდელდანაკარგს,თუ ვერ ვგრძნობ, რომ გუშინ ღამით სამშობლომდაჰკარგა სამი ერთგული შვილი, სამი მისი მებრძოლი,მისი აშიყი? ერთ იმათგანს პაწია შვილი დარჩა. ისბაჯბაჯით მოვა სატუსაღოს ჭიშკართან და დაიწყებსყვირილს: “მა-მა-ა! მა-მიი-ლო!” და მისი “მამილო” კივეღარ გაიგონებს იმის წკრიალა ხმას ვერაოდეს, მისიგული ვეღარ აჩქარდება ამ პაწია შვილის ძახილზე, მისითვალები ვეღარ გაბრწყინდებიან იმიტომ, რომ ისწუხელისდაახრჩვესდაეხლაისმიწაშიგდია...ვერაოდესვერაფერსვეღარგაიგონებსის,იმიტომრომწუხელისისსიკვდილით დასაჯეს!.. და ეს მე მაგონდება, როგორცსიზმარი,როგორცშორეულირამამბავი.

სულიწმინდისმოფენა!სამებისდღესასწაული!

დარაგანცვიფრებითმაგონდებაეხლამე,რომწუხელის

სიცოცხლეზე უარს ვამბობდი, მგონია კი, რომ ეს იყოგუშინკიარა,არამედდიდი,დიდიხნისწინეთდათანკიყველაფერი ისე ნათლად, ისე აშკარად მახსოვს. მე არმინდოდა სიცოცხლე, ჩემს თვალში იმან დაჰკარგაყოველივეფასიდამევიცოდიმხოლოდერთი,მხოლოდის, რომ ყველა სულდგმული, ყველა არსება დაბოლოსსიკვდილის მსხვერპლი გახდება... არა, არც ასე. მე რომმოვკვდები, რომ ყველანი მომაკვდავნი ვართ, ეს მეყოველთვის ვიცოდი და ეხლაც ვიცი. მაგრამ წუხელისრაღაც განსაკუთრებით ვგრძნობდი ამას, წუხელისყოველივე სხვაზე ბატონობდა ის შეგნება, რომსიკვდილის წინაშე ყოველივემ ქედი უნდა მოიხაროს...და ამიტომ...დიახ, ამიტომმემსურდამოვმკვდარიყავი,მსურდა რომ სიკვდილი ჩქარა მოსულიყო, რომ ვისმესმოვეკალი, მეც დავეხრჩვე იმ სამ ამხანაგთან ერთად.ერთხელმიამბოამხანაგმა,რომელსაცსიკვდილიჰქონდამისჯილი,თუ ხანდახანროგორდაჟინებით სურდა იმას

ჩქარადაესაჯათის, ჩქარამოეკლათ.მაშინვერმივხვდირაშიიყოსაქმე,ეხლამესმის.

აი,როგორიყოგუშინსაქმე.

და ცოტათი ადრე კი, სანამ ამ წუთებს განვიცდიდი,საშინელმა შიშმა შემიპყრო, შემეშინა სიკვდილის დადასაკლავისაქონელივითვკანკალებდიიმფიქრზე,რომუცებ გაიღება კარები, შემოვლენ ჩემთანდა მომკლავენ.დაესველური,პირუტყვულიშიშისიკვდილისა,შემდეგიქცა სიკვდილის სურვილად... ახირებული რამ იყო ესღამე...

ათასნაირი ღიმილით იღიმება დღევანდელი დღე -სამებისდღესასწაული!მწვანეტოტებითმოცულრკინისუჯრებშიმიგზავნისისთავისოქროსფერალერსს,თავისცხოველმყოფელ სხივებს. და დადიან ეს სხივები ჩემ

საკანში, დადიან, იღიმებიან და გვაიძულებენ ჩვენცგავიღიმოთ... გმადლობ, გმადლობ შენ, შემოქმედო,რომცოცხალი შემინახე, რომ საშუალება მომეცი ვიხილოყოველივეეს!გმადლობშენ,შემოქმედოჩემო,გმადლობშენ!.. აი რომ ეხლა ქუჩაში გამიყვანა! თუ გინდ ერთისაათით, თუ გინდ ერთი წამით!.. ქუჩაში... დავდგებიქუჩის კუთხეში და ხელებს აუცილებლად ჯიბეებშიჩავიწყობ...დადავუწყებ ადამიანებსთვალებში ცქერას.გავუღიმებ იმათ და როცა ლამაზი სახე ჩამივლისგვერდში, დავიწყებ ფურჩულს: “ათასი მადლობა შენ,რომ მე, ასეთ მახინჯსადა საწყალს, საშუალება მომეციშენისახედამენახა,ათასიმადლობაშენ!რამდენიწელია,რომ მხოლოდ ჩემი მცველების ფრთხილსა და უნდოსახესვხედავ,მხოლოდიმათშევცქერი...ათასიმადლობაშენ,რომესმშვენიერისახედამანახე!ქუჩაში,ეხ!ქუჩაშინეტავიერთიმე,თუგინდერთისაათით,თუგინდერთიწამით!..

გუშინ კი სიკვდილის მეტი არაფერი არ მინდოდა,ღმერთმანი, თითქოს ცეცხლი მეკიდა, მე ვწრიალებდი,ვყვიროდი, ვშფოთავდი, ვთხოულობდი,რომდამსაჯონ,მომკლან და ეს იყო ჩემი გულწრფელი სურვილი, ჩემითხოვნა.

და მხოლოდ მაშინ, მხოლოდ მაშინ, როცა მე ძალ-ღონეგამოლეული, მიბნედილიდავეცი ძირს, მხოლოდ მაშინვიგრძენი მე, თუ რა იყო სიკვდილი, გავიგე, რომსიკვდილთან ერთად ვიკარგებოდი მე... “ცოცხალთაუწყიან, რომ მოკვდებიან, მკვდართა კი არა იციან რა”...დაგამოდგა,რომმთელიიმდროისგანმავლობაში,როცამეთითქოსისემენატრებოდასიკვდილი,ჩემსშეგნებაშიიდგა ერთი აჩრდილი, ერთი მოგონება, რომელიცებრძოდა სიკვდილს, რომელიც არ ანებებდა ჩემს თავსდაცემულიყოდაგულზეხელიდაეკრიფა...

ვიღაცმებრძოდა...

“ხმამომესმაძილსაშინასაუცხოო,ღვთიურირამ:“ვერგიმეტებსასიკვდილოდ,ჯერადრეა,ვერგაგწირამ!”

სამებისდღე - სული წმინდისდღესასწაული! კეთილმაადმინისტრაციამ მწვანით შეამკო ჩვენი სატუსაღო,იმანაციდღესასწაულადიდიდღესასწაული...რავუყოთ,რომღამითსამიამხანაგიდაახრჩვეს-ესხომღამითიყო!რა ვუყოთ,რომ კარცერები სავსეა ხალხით,რომ მთელისატუსაღოც კარცერის მდგომარეობაზეა გადაყვანილი -სატუსაღოს შენობა მაინც მწვანით არის მორთული,სატუსაღოში მაინც დღესასწაულია, სული წმინდისდღესასწაული, და სიცოცხლის წყურვილი სწყურია ჩემ

სულს,სიცოცხლითსავსეაჩემიგული,ვიცი -სიხარულიგამოკრთის ჩემ თვალთაგან, ჩემო ძვირფასებო, ვისგადაგეხვიო,ვინგადამკოცნის!ჩემოსაყვარელნო!გუშინხომ მე, სულელს, სიკვდილი მწყუროდა, გუშინ მეშეურაცხყოფას ვაყენებდი სულს წმინდას... ეხლა კიმგონია, რომ, ეს დიდიხანია, დიდიხანია, რაც მოხდა,თუმცა კი ისე გარკვევით მახსოვს ყველაფერი, ისენათლად. ახ, კარგი სიზმრები ასე რად არ რჩებიანმეხსიერებაში! გუშინ მე სიკვდილი მინდოდა, მაგრამმომაგონდა ერთი სიზმარი და ეხლა... ეხლა არ მჯერა -განა ცოცხალს ოდესმე მოსწყურდება სიკვდილი დაარყოფნა?

დილა მშვიდობის, მანუშაკ! იცი, გუშინ სიკვდილსვნატრობდი,მაგრამმოდითუ არაშენ,დამესიზმრეთუარა შენ, წამსვე სიცოცხლე აფრთხიალდა ჩემს გულში,ფრთა ფრთას შემოჰკრა და ისეთი, ისეთი ღიმილით

ჩამხედათვალებში...დაამიტომსალამიშენ,მანუშაკ!

დილამშვიდობის!

საყვარელნო, თქვენ ვერ იცნობთ მანუშაკს? თქვენ იგიარაოდესარგინახავთ?სატუსაღოშიარავინმჯდარხართ?სამებაღამითსამითქვენიამხანაგითქვენსთვალწინარჩამოუხრჩვიათ? ამის გამო თავზარი არ დაგცემიათ?დროებითი სიგიჟე არ გამოგიცდიათდა საავათმყოფოშიარ გადაუყვანიხართ ამის გამო? უარ არ გიყვიათცხოვრება, მისი სიხარული? და მერმე... მერმე არმოგგონებიათ ერთი უცხო ქალიშვილი, მშვენიერიასული?

...ახ, საყვარელნო, რა მშვენიერება რამ არის ნიჭიმოგონებისა!აი,თუგინდამწუთას,მაგონდებამეერთისაღამო ტფილისში. იმ საღამოს ჩვენ ქალაქ-გარეთ

სასეირნოდ გავედით, რომ ამ დროს კოკისპირულმაწვიმამ მოგვისწრო. ვქენით პირი ქალაქისკენ, მაგრამრაგამოვიდა,შორსწავსულიყავით,ვსველდებოდით, -ნინაკი ისე მსუბუქად იყო ჩაცმული. გავიძრე პიდჟაკი,მივირბინე იმასთან და ისე უსიტყვოდ მოვახურემხრებზემას,მეკირაცშემეძლოგავიქეციწინ...მომესმამუქარა, პიდჟაკს გადავაგდებ, თუ არ წაგიღიაო. მე, რათქმაუნდა,მუქარასარშევუშინდი,მანთავისიაასრულადა ჩემი პიდჟაკი ვიღაცა მესამემ შემოიტანა ქალაქში.წვიმადა ელვა-ჭექა ძლიერდებოდადაროცა,დაბოლოს,ჩვენ შევედით ქალაქში, ჩვენზე საწყალი და სასაცილოარავინ ყოფილა.დაროცაღამით, საცვლებ-გამოცვლილიდა ტანგაბანილი გავეხვიე საბანში და იმ საღამოსსეირნობამომაგონდა,ისეგავთბი,ისეთისინაზეიგრძნოსულმა. მე წამოვდექი, მივადექი ფანჯარას, დიდხანსვიცქირებოდი ბნელ სივრცეშიდა მომინდა მეთქვა რამ,მეთქვა ისეთი სიტყვა, რომელსაც შესძლებოდა მთელი

ჩემი სინაზის, მთელი ჩემი სულიერი სითბოსა დასიხარულისგადმოცემა...დამეცწამოვიძახე:“ნინა!ნინა!და წამოვიძახე ეს თუ არა, საჩქაროდ მივუბრუნდისაწოლს, კვლავ გავეხვიე მსუბუქ, საზაფხულო საბანშიდა ტკბილად, ტკბილად დავიძინე... გარედან ისმოდაწვიმის ერთგული სისინი და შორს, სადღაც მეხიგრიალებდა...დიახ,რათქმაუნდა,უბრალოშემთხვევაა,სულ უბრალო, გეთანხმებით, მაგრამ იცით? როცა ესამბავი მოგონებაში იღვიძებს, მაშინ ახირებული რამხდება,ხდებაის,რომესწვიმა,ესტალახი,ესბნელიღამე,ყველაფერი ეს ჯადოსნურად ნათდება კაშკაშა მზისსხივებით, თითქოს მზის სხივებს ქვეშ მომხდარიყოსყველაფერი ეს,თითქოს იმბნელღამესაც ჩვენი ქვეყნისმხურვალემზეანათებდადაათბობდა...

...მგონი ჰეინეს უთქვამს: “სიმღერა მშვენიერი იმიტომარის, რომ ის ისეთი მოკლეაო”. მოკლესა და ამიტომ

მშვენიერსტრიქონსჩემიცხოვრებისასვიგონებამწუთასმე და არ შემიძლია დავაღწიო თავი ამ მოგონებას.საყვარელნო,თქვენვერიცნობთმანუშაკს?

ისიყოშავთვალ-წარბადაშავგვრემანი.ახალგაზრდაიყოის,სიცოცხლითსავსე.მაგრამიმდროსმეცახალგაზრდავიყავი, სიცოცხლით მეც სავსე ვიყავ და არც იმდენადმახინჯივყოფილვარ...ამასგარდაიმასჰქონდატიპიურიცხვირი სომხისა, მე კი ჩვეულებრივი, როგორიც ყველარიგიან ადამიანებს. ის სომხის ქალი იყო, მე ქართველიგახლდით.დაროდესაც იმან შემომიტია,როცა იერიშითჩემზეწამოვიდა,მე ასევთქვი: “ქართველივიქნებიგანამე, თუ ბრძოლის ველიდან გავიქეცი? ჩვენი მამაპაპაგარბოდა განა ბრძოლის ველიდან? განა სიცრუეს არსწერს ლერმონტოვი, როცა ამბობს: “გაიქცნენ ლაჩარიქართველებიო? არა და არა, ბრძოლის ველიდან არგავიქცევი, მითუმეტეს -თავსდამცემი სომხის ქალია!”

ასე ვთქვი მე ეს და გავიდგი ფეხი. ტყვილა ხომ არმიკითხავს იმდენი შოვინისტურ-ბაქიაური ლექსები,რომლებიცამტკიცებდნენ,რომგმირთა-გმირიჩვენვართმხოლოდ, ქართველები და დანარჩენი ხალხი კი, მათრიცხვში სომხებიც,ლაჩრები და ნაცარქექიებია. ჩვენზე,ქართველებზე, მოდიოდნენ უთვალავი მტრები, თითოკაცზე ათი თუ ოცი, მაგრამ მადლობა ღმერთს, სულიგვიდგია.მაშვიღაცსომხისქალსგავექცევიგანა?დარომისმოდიოდაჩემზე,ესიქიდანჩანდა,რომროცაგვერდშიჩამივლიდა, თითქოს არც ვყოფილიყო ამ ქვეყნად, ისეგაივლიდადაწავიდოდა...განაესომისგამოცხადება არიყო?ვინგდიხარ,შენვერცკიგამჩნევ,ქალივარდასულიმიდგიაო!

ძალიანკარგი,აგრეიყოს!

და როცა ერთ საღამოს ჩვენს საერთო ბაღში შემოვიდა.

ვერც მე შევამჩნიე ის, ავდექი და ოთახისკენ წავედი...ავიღეხელშიგიტარადანელიხმითდავამღერე...ძალიანმედარდება, თუ ფანჯრის გადაღმა ვიღაც ქალიშვილისეირნობს, თითქოს არ მენახოს მასეთები... ისეირნე,გენაცვა,აიდარდი!

მაგრამარციმასაინტერესებდაჩემიგიტარადასიმღერა.და თუ ის ისე ახლო მოვიდა ჩემს ფანჯარასთან, ესიმიტომ,რომიქმშვენიერიყვავილებიაღმოაჩინა-მამალაყვავილები! მაშ! ია კი არ ყოფილა, არც ვარდი, რომყურადღებამიექცია-მამალა!მომჯადოებელიყვავილები-მაშ!

მაგრამ ჩემსგულს ესრაღა მოუვიდა! მან ერთიწუთითრაღაცას სულგანაბულმა დაუგდო ყური და შემდეგშეხტა, ათამაშდა, დაიწყო რეკა, თითქოს აღდგომისზარებიყოფილიყოსჩემსმკერდშიდაკიდული...

-ქრისტეაღდგა!ქრისტეაღდგა!

-დიახ!დიახ!დიახ!

-ქრისტეაღდგამკვდრეთით...

-დიახ!დიახ!დიახ!..

...ჩემისიმღერამასროდიაინტერესებდა.მაგრამმემაინცმომაგონდა ცნობილი სიმღერა სომხებისა - წიწერნაკი.ნელა,ნელადავუსვისიმებს...

-ახ,მერცხალო,მერცხალო!

გამეგზავნე ჩემო ჟღურტულა მეგობარო, გამეგზავნემოციქულად!დედასთანროდიგაგზავნი,მამასთანროდი

გაბარებ სიტყვას, შორეულ სამშობლოში კი არა, რომგარდახვეწილის ამბავი იქ მიიტანო, მიმეგზავნე,ჟღურტულაფრთოსანო,უცნობქალიშვილთან,იმასთან,რომელიც ჩემი ფანჯრის ქვეშ იდგა ამ წუთას დაშეიძლებაეხლაცდგასყვავილებითმოხიბლული.

- მერცხალო! მერცხალო! ცელქო კუდრაჭა, მიფრინდიიმასთან... წაიღეთან ეს ჯადო-მაისი მისი ყვავილებით,ჩემი ასაკობა, ეს საღამო, წაიღე და ჩემს შესახებ უამბეიმას, უცნობ ქალიშვილს, რომელიც იერიშით მოვიდაჩემზე.

“ახ,მერცხალო,მერცხალო!გაზაფხულისფრინველო!”

გიტარაკუთხეშიმივაგდე,ჯოხსხელივტაცედაქუჩაშიგამოვირბინე!გავუარე ახლოს,მაგრამისე,რომთითქოსარცკიშემიმჩნევია,განაცოტაქალიშვილებსვიცნობ,რომ

ახალინაცნობობავეძებო?გმადლობთ,ჩემოქალბატონო,თუარგსურსშემამჩნიო,არცმემსურს!

თვალი თვალისა წილ! ეს ნიშნავს - როცა ქალი შენისულის სიმშვიდეს არღვევს, ეცადე სამაგიეროგადაუხადო, შენც დაარღვიე მისი სულის სიმშვიდე დათუშენქართველიხარდაისკისომეხი,მითუმეტეს.დეესოციალ-დემოკრატებმა შოვინისტის სახელითმოგნათლონ, შენ ასე უპასუხე: თვალი თვალისა წილ,ამხანაგებო-თქვა!გაგაწვალებსქალი,გააწვალეშენც, -აიკანონიშეურყეველიდასავალდებულო!თვალითვალისაწილ!

ერთხელ იმას გოლოვინის პროსპექტზე გადავეყარე.ჩვენითვალებიერთმანეთსშეხვდნენდაიმისთვალებშითითქოს ეწერა: “ეჰ, რა ლაჩარი ხარ! აბა თუგამელაპარაკო, თუ გაბედო”! ის გაწითლდა უცებ,

თითქოსიგრძნო,რომმეწავიკითხემისინაფიქრალი.

ის გაწითლდა! განა ეს არ კმაროდა! განა შემეძლო ამისშემდეგ ქუჩაზე დავრჩენილიყავ? ბაღისაკენ გავწიე.მაგრამ ბაღი ხალხით იყო სავსე, იქ სული შემეხუთა, -მტკვარს მივაშურე, მაგრამ როცა მტკვრის აბდა-უბდასაუბარი მომესმა, ვეღარც იქ შევიძელი დარჩენა დაოთახისკენგავწიე.

მაგრამ ოთახში აბა რა გამაძლებინებდა! ის ხომ ჩვენსეზოში არ იყო, ვიცოდი. ცხადია, აქ ვერაფერიგამაჩერებდა...ისგაწითლდა,გაიგონეთ,ისგაწითლდა.ამსიწითლემ მე რაღაც თავბრუდამხვევი მითხრა, ამან მედამათრო... რა მექნა?დავუწყედიასახლისს ზღაპრებისლაპარაკი.მანგაკვირვებითშემომხედა-ქა,ესრაამბავია,სხვადროსროდისყოფილაესასეთი!

-რადაგემართათ?

-როგორ?

-ასეთიმხიარულირადხართ?

- არ გაგიგიათ? მართლა? მე აკი ორასი ათასი მანეთიმოვიგე,ღმერთმანი.მართლავხუმრობ-მეშეყვარებულივარ.

-ვინშეგიყვარდათ?

-ყველაქალზეულამაზესიქალიამქვეყნად.

-მომილოცნია,მაგრამვინარისასეთი?

-ღმერთმანი, არ ვიცი, ვინ არის. პროსპექტზედავინახე,

ეტლითმიდიოდა,ჩემთვისარცკიშემოუხედნია.

დიასახლისი ხარხარებს, სიცილი მას შვენის, ლამაზადიცინის ჩემი დიასახლისი. ის ქვრივია ოხერი და თანახალგაზრდა, ლამაზი, ჯანსაღი. და ამიტომ მეფრთხილად ვიყავი - ქვრივი ქალები ოსტატნი არიან,ამიტომ საშიშნიც... ეხლაც მაგონდება ეს საფრთხე დახუმრობასთავსვანებებ.ვბრუნდებიოთახში.

აჰა! ეს ახალი წიგნაკი ახალ გამომცხვარი პოეტისა. აბა,ნება მიბოძეთ, გაგეცნოთ, ჩემო მგოსანო! სადაურიბრძანდებით თქვენ, რომელი ბაღიდან! ქართველბულბულთაჯგუფისაკენ მიიმართები, გეყოფა ძალადაღონე?..ვნახოთ!

ვკითხულობ.პოეტისიყვარულზელაპარაკობს,მთვარიანღამეზე, “იმასთან” სეირნობაზე, კოცნაზე... ღმერთმანი,

მოთმინებიდან გამომიყვანს, აბარა იცი შენ, ბრიყვო,რაარისსიყვარული?განაშეგხვედრიაშენვინმექუჩაზე?დაგაწითლებულაისშენსდანახვაზე?დაშემდეგამისაშენგაქცეულხარ ბაღში? და სული შეგხუთვია ბაღში?მტკვარმა მოგაძულა განა თავი? გიგრძვნია გულისფართხალი, სიხარული, სევდა, შიში ერთად არეული,სიცილისადატირილისმოწოლაგულზე?იციშენ,რაარისსიყვარული?

დაკიდევრაღაცშეჯიბრებისგრძნობისმაგვარივიგრძენიმე პოეტისადმი, თითქოს ის მედავებოდა ჩემსსიყვარულში...აბა,აბა,ერთისცადე,თუბიჭიხარ!

გავისროლე წიგნი განზე და გამოვედი ქუჩაში.ღამდებოდა. ქუჩის მოსახვევში შევხვდი მას, შინბრუნდებოდა.დავინახე ისთუ არა,უცებ ვკითხეთავს:დაველაპარაკებიიმასთუარა?დაველაპარაკებითუარა?

დაპასუხისმიცემაამკითხვაზევერცკიმოვასწარი,რომუცებშევჩერდიდავუთხარი:

-რამდენიხანიაარმინახავხართ!

თითქოს არ მოელოდა ის ამას, დაიბნა, უმწეოდმიმოიხედა.

-თუღმერთიგწამთ,მაპატიეთ...მე...მე...ღმერთმანი!..

ალბათ, სასაცილო სახე შემექმნა ამ დროს - იმასგულიანადგაეცინა.

და იმ წუთშივე მე დავინახე, ცაში ახლადანთებულვარსკვლავებსაც გაეცინათ. იმათ დასცინეს ალბათსიყვარულის გაუთავებელ, მუდამ ახალსა და მუდამსპეტაკზღაპარს.დაესსიცილიმოესმამთელტფილისს-

იმიტომ მიყუჩდა ირგვლივ ყველაფერი: ტრამვაი,ეტლები, ფეხთა ხმა, სიცილი... მთელმა ტფილისმადაუგდოწამითყურივარსკვლავთასიცილსდაგაიგორა,რაშიიყოსაქმე,დააქნიახელი-ახმაურდაეტლი,ტრამვაი,სადღაც დიდი ბრძოლით იწყო გზის გაკაფვაავტომობილმა, გაისმა ადამიანის სიცილი... მეც ესმინდოდა! ძალიან კარგი! აბა რა ოხრად მინდოდა მემოწამე ამდროს,დეე ყველათავისგზას ეწიოსდა ჩვენთავიდაგვანებოს.

-როგორცგეტყობათ,გაბედულიუნდაიყოთ,-მომესმა.

-გმადლობთკომპლიმენტისათვის...

-სადგაგონილა,ადამიანსასექუჩაშიდახვდე...

-აკითქვით,გაბედულიუნდაიყოთო.

- ჰო, მაგრამ ასეთ გაბედულებს შესაფერ პასუხსაცაძლევენ.

- იმედი მაქვს ამ შემთხვევაშიც მივიღებ მე შესაფერპასუხს-თქვენმეტყვითთურაგქვიათ.

-ესეიგი,როგორ?

-მემეძახიანსტეპას,თქვენ?

-მე?..მე...-მასსიცილიაუტყდა.

-ოღონდაც!..ჩემთვისეგსულერთია...თქვენისახელიმეისედაცვიცი.

-რამქვია,მაშ?

-თქვენგქვიათშუშანიკა.

-ხა!ხა!ხა!ძალიანარგცოდნიათ?ხა!ხა!ხა!

- რამდენიც გენებოთ - იცინეთ, მაგრამ ეს ასეა.თქვენისახელიაშუშანიკა.

- ვინ გასწავლათ? იმან ხომ არა... აი, ბებერმა, თქვენმადიასახლისმა?

-ჯერერთი,რომისსრულიადაცბებერიარარის,არამედახალგაზრდა,ლამაზიქვრივია...

-წარმომიდგენია...

- მეორე - არაოდეს თქვენს შესახებ იმასთან მე არ

მილაპარაკნია...

-რათქმაუნდა...ეწყინებოდა...

-იმიტომრომთქვენ,შუშანიკა,ჩემისაიდუმლოხართ.ესმეთვითონმივხვდი,რომთქვენესგქვიათ.სომხისქალი,ახალგაზრდა, ლამაზი, ხოლო როცა სომხის ქალიახალგაზრდა და ლამაზია, ის აუცილებლად სახელადშუშანიკას ატარებს -ლამაზზეულამაზესსსახელს. აგრეარარის?

ისწითლდებადანელა,ნელაიცინის.დაბნელში,მესმისრა მისი სიცილი, მგონია თითქოს უღრანსა დამომჯადოებელ ტყეში, ბუჩქის ძირას მოჩუხჩუხენაკადულსგადავყროდე,მისიბუტბუტიგამეგონოს.

-მართალსვამბობთუარა,შუშანიკა!

-რაახირებულივინმეყოფილხართ,ბ-ნოსტეპა!

-ღამემშვიდობის,მშვენიეროქალწულო!

-საითმიიჩქარით?

სადმე ქალაქ გარეთ, მინდვრად... იქ საღამოობითჩამოდისხოლმეძირსღმერთიდაადამიანსესაუბრება. -როგორ ცხოვრობ, სტეპა? მკითხავს ის. - გმადლობ შენ,შემოქმედო,რომმეშუშანიკასშემახვედრედაშემაყვარე- ჩემი სიცოცხლე ნეტარებაა! ოღონდ მოაწყვე ისე,ყოველისშემძლევ,რომიმასაცშევუყვარდედავიძლევისიტყვას - შენ მიერ მოცემული სიცოცხლე უქმად არგავლიო ამ ქვეყნად... აი, რას ვეტყვი ღმერთს. - რადიცინით?შემდეგკისახლშიდავბრუნდებიდავიმღერებრამეს...მოგწონთჩემისიმღერა?

-ძალიანმომწონს.

-მამალაყვავილიუფრომოგწონთ,თუსიმღერა?

-რასამბობთ...რაყვავილი?

-არა...არაფერი...ახ,რა...რაკარგიბიჭივარმე,შუშანიკა!ხომასეა?

-ნუინებებთთავისდამცირებას...-კისკისითამბობსის.

-მაგრამთქვენმაინცჩემზეუკეთესიხართ.

-მერსი!მერსი!

- ჩემზედაც და ყველა ჩემს ნაცნობებზე... ნახვამდი!

შუშანიკა,მივდივარ,დამილოცეთგზა.

და მე გავუყევი გზას. მაგრამ მხიარული სიცილი მისიგამომედევნა უკან, დამეწია, შეხტა გულში და იქდაიფანტა,დაიფშვნა...

დამეშევჩერდი,დავბრუნდიუკანდაოთახშიმივედი -აღარსადწასვლააღარმინდოდა.

“ახ, მერცხალო, მერცხალო! გაზაფხულის ფრინველო!მითხარ,საითმიფრინავაგრეგაჩქარებული!..”მოითმინე,მეშენრაღაცუნდაგიამბო!

და ვუამბე მე იმას ერთი საწყალი ბიჭის ისტორია,რომელიც უდედ-მამოდ ამოიზარდა, რომელიც დიდიტანჯვითგამოვიდაგზაზე.უცნობიდამიუსაფარიაისამქვეყნად,მაგრამთვითონისბევრსიცნობსდაბევრირამ

უყვარს იმას. ამ სიყვარულის სახელით დგას ბრძოლისველზე,ელოდებაგამარჯვებას,თუმცა არცდამარცხებისეშინია მას. გამარჯვება ვერ დააბრმავებს მას, ვერცდამარცხება გასთელავს იმის ცხოველ სულს...თავისებურად ისიც ბედნიერია ამ ქვეყნად, ის საწყალიბიჭი. რომელიც ამ საღამოს ქუჩაზე სომხის ასულსგადაეყარა... შიშისაგან კანკალსდაიწყებსლამაზი გოგო,თუგაიგო,რომმისი აშიყისტეპა,სრულიადაცსტეპა არარის, არამედ დევნილი სოციალ-დემოკრატი, რომელსაცსატუსაღოში მოელოდებიან... ასე ვუამბე მე ერთისაწყალი ბიჭის ისტორია მერცხალს, გიტარის სიმებისდახმარებითდა ამ ისტორიიდან სომხის ასულს ესმოდამხოლოდაღთქმასიყვარულისადაალერსისა.დაროცამე,აღსარების გათავების შემდეგ, ფანჯარას მივადექი,ფანჯარაში შემოვარდა პაწია კონა ყვავილებისა, დაეცაიატაკზე.მსწრაფლდავწვდიმას,ავიღეხელშიდავაკოცე.და შევხედე ზეცასდა ცის სიღრმეში ვხედავდი მე,თუ

როგორ დამცინოდნენ მოქათქათე ვარსკვლავები, ისინიდასცინოდნენკიდევსიყვარულისმუდამ ახალს,მუდამტკბილს, მუდამ გაუთავებელსა და მომჯადოებელზღაპარს...

-მითხარით,სადშემიძლიაშეგხვდეთ?

-საღამოს,მთაწმინდაზე.

ძალიან კარგი. მაგრამ ერთი მიბრძანეთ, საღამომდეროგორ მოვკლა დრო, საღამომდე რა ვიღონო? ეხლამხოლოდ დილის ცხრა საათია - მართლმადიდებელნოქრისტიანენო,მასწავლეთ,როგორმივაღწიოსაღამომდე!

წავედი რედაქციაში და ავიღე ოცდახუთი მანეთი -აურაცხელი სიმდიდრე! მე თანამშრომელი ვიყავი,ვსწერდი მოკლე მოთხრობებსა და კიდევ რეცენზიებს

ახალ-გამოსულ წიგნების შესახებ. ოი, ვილანძღებოდიუბედურად, ცოდვა გამოტეხილი სჯობიადა რამდენიმემოკლე წერილის საფასურად, რედაქციაში მოსამსახურექალიშვილმა 25მანეთიმომცა -მთელიქონება!რაკი ასეგავმდიდრდი, შესაძლებლად ვსცანი ეს ქალი თეატრშიდამეპატიჟებინა - მეცით პატივი, გამაბედნიერეთ,მომეცით საშუალება თქვენს გვერდში გავატარო ერთისაღამო-მეთქი.ერთიკიუნდაგთხოვოთ,არამცდაარამცარ შემიყვაროთ, ვინაიდან უკვე შეყვარებული ვარ დაცოდვა იქნება ისეთი მშვენიერი ქმნილების შეწუხება,როგორიცთქვენახართ-მეთქი.საბრალოქალმასაჭიროდდაინახაცოტათი გაწითლებულიყო,დაპატიჟება ჩემი კიარუარყოდამახლობელიდღესასწაულიდანიშნა,ესეიგიისეთიდრო,როცამეჩემისიმდიდრიდანერთიკაპეიკიცკი აღარ დამრჩებოდა. შემდეგ ამისა ის ტელეგრამებისთარგმნასშეუდგა,მეკიდავბრუნდისახლში...

რავიღონო,რომსაღამომდეარმოვკვდე?

და მომაგონდა ახალგაზრდა პოეტი და იმისი წიგნაკი.მომაწოდეთ აბა ერთი ეს წიგნაკი - აი, რა ფულებითდავპატიჟებ იმ ქალიშვილს თეატრში... ავიღე ხელშიკალამი და მთელი ორი ფურცელი ავაჭრელეგულმოსული, ბრაზიანიფრაზებით. აბა ერთი შეხედეთ-მეთქი ამ ყმაწვილს, რა მშვენიერი რამ არის!ოთხმოცდახუთი სტრიქონია წიგნაკი და სულსიყვარული, სულ სიყვარული! ირგვლივ ბრძოლისა დათავგამოდების წყურვილით არის გაჟღენთილიყველაფერი, ეს ყმაწვილი კი მხოლოდ დედაკაცისტუჩებსა და კოცნაზე გალობს, ვიღაცა ორგულსა დამოღალატეზე ჩივის, ვიღაც საყვარელ ქალების შესახებ,რომელთაცმანღვთაებისხარისხიმიანიჭადარომლებმაცროდიდაუფასესმასესსიკეთე.ღმერთო,დამაჰმადიანიხომ არ არის ეს პოეტი, რომ ამდენი ქალი ერთად

შეუყვარებია!რათქმაუნდა,გაბედულიყოფილა,მაგრამეს სისულელეა მისი მხრით, რომ დედაკაცი ღვთაებადუქცევია.ესსისულელეა,ესუჭკუობაა,ესშეურაცხყოფაა.მეერთხელმესიზმრაღვთაება-ქალი,რომელიცტიროდა...

-შენრაგატირებს,ღვთაება-ქალო?-ვკითხემე.

- მოდი და ნუ იტირებ, როცა ასეთი უბედურებადაგატყდებათავს!

-რადაგემართა,ღვთაება-ქალო?

- თვითონ გამსაჯე, კეთილო ადამიანო, უბრალო ქალივიყავი და მშვენივრად ვგრძნობდი თავს.მეარშიყებოდნენ,მეალერსებოდნენ,მეთამაშებოდნენდააჰა, ერთხელ მოვიდა ჩემთან ვიღაც ბოროტი კაცი დაღვთაებად მაქცია. ღვთაება ხომ ქალი არ არის, ღვთაება

როდიუყვართ, იმისი ეშინიათ, მას პატივსცემენ, მასზელოცულობენ. თხოვნით მიმართავენ, მაგრამ არაოდეს,არაოდეს არ ჰკოცნიან ტუჩებში, გულში ვერ ჩაიკრავენ,ვერგაბედავენ.დათანკიარსებაღვთაებისა -ქალურია,სიყვარულიიმასსწყურია,ვინაიდანრაარისქალისთვისიმაზეუფროტკბილი,როცაისგრძნობს,რომისუყვართ!ღვთაება-ქალებიკიროდიუყვართ,როდიუყვართ...

დაუფროცხარედ,უფროგულამოსკვნითატირდაისდაისე მოალბო ჩემი გული, ისე შემაბრალა თავი, რომპატიოსანი სიტყვა მივეცი მას, გავწკეპლო ყველა, მათრიცხვში პოეტებიც, რომლებიც საყვარელ ქალებსგააღმერთებენ.და ამ პოეტზე, რომლის წიგნაკიც მედოწინ,მედავამტკიცე,თუროგორვიცისიტყვისასრულება.ავიღე მასხარად მისი პათეტიური ფრაზები, მისი უშნოსურათები, შედარებანი, მისი ლექსის ნაძალადეობა დაარაბუნებრიობა. მომაგონდა ნიცშე და იმისი ფრაზა:

“პოეტები განგებ იმღვრევენ თავიანთ წყალს, რომნაცნობებს ღრმა ეგონოს ისო”. და დავუმატე ამას -“სიღრმე”, ეს ჩვენს პოეტს უნდა იმიტომ, რომ სურსტიტველიდედაკაციაბანაოსშიგ-მეთქი.

ასევწერდიმედათანსაათშივიცქირებოდი.დამეგონა,რომ ძლივს დადიოდა, ტაატით მიაბიჯებდა ისარი...ნეტავ რას უნდა ნიშნავდეს ეს, რომ საათი ასე ნელაიძვრის?ნეტავრაუნდაიყოსამისმიზეზი?ახ,მივხვდი,მივხვდი!იმას,საათს,არაოდესარჰყვარებია-მესმის...ესჰეინემ ახსნა დიდიხანია მისი მოდუნებული ნაბიჯისმიზეზი...

დავკეცე დაწერილი ფურცლები და ჯიბეში ჩავიდევი.წავიდე, დავტოვო რედაქციაში? დეე, დაიბეჭდოს ეს,მიიღოსახალგაზრდაპოეტმაჩემდასახსოვრად,ნუსწერსასეთსისულელესდაარცარავინრამესჰკადრებს.ყველა

სულელს როდი შეუძლია სიყვარული, და მისწრაფებაქალისადმი სიყვარული როდია. აი აგერ მეც მიყვარს,მაგრამ...მაგრამ...მეცმიყვარს,მაგრამ...

მაგრამეხლაუნდავთქვაშემდეგი:არცერთიადამიანისგრძნობა არ ატარებს თან იმდენ უსამართლობასა დამიკერძებას, რამდენსაც გრძნობა სიყვარულისა... მეცმიყვარდაშუშანიკა,მაგრამესსულსხვარამიყომაშინ.ისმეწინმწევდა,მიზნისკენმასწრაფებდაუფროძლიერ,უფრო თავგამოდებით, ამ სიყვარულით მე უფრომიმიხაროდამსხვერპლისადატანჯვისაკენ,ისჰაერიიყო,სუფთა მთის ჰაერი, რომელიც ძალსა და მხნეობასმიმატებდა,ისკი...

დაუცებ ისევდამებადათავში შედარება,და მე კიდევგავშალესაწერიქაღალდი-საღამომდეხომისეშორსიყო,დროუნდამომეკლახომ,პოეტიკიარავითარიშეღავათის

ღირსიარიყო.მაშგანვაგრძობ,რაღა.

შეხვდებით დუქნებში გასასყიდ პაპიროსებს - ოციპაპიროსი ერთ შაურად, კაპეიკად ოთხი. აი ამპაპიროსების კოლოფებზე ორი ადამიანია დახატული -ქალი და კაცი. ისინი კეკ-უოკს თამაშობენ, ცალი ფეხიმამაკაცს მაღლა აუწევია, ქალიც ამის შესაფერ მომენტსგამოხატავს... და ისეთი, ისეთი სულელური სახე აქვთმათ, ამ ორ ადამიანს... შენ მხიარული ხარ. ისინიც ხომმხიარულნი არიან - კეკ-უოკს თამაშობენ. შენ სევდა-ბოღმა გაწევს გულზე, ისინი მაინც მხიარულნი არიან,ისეთივე სულელური გამომეტყველებით კეკ-უოკსთამაშობენ. შენ გშია, შენ მიცვალებული გისვენიასახლში, ისინი მაინც მხიარულნი არიან და მომღიმარე,სულელურიფიზიონომია მათი შემოგცქერის სახეში. აი,ამფიზიონომიებსშევადარემეჩვენიპოეტი...მიწისძვრაიყო, სოფელ-ქალაქები ნაცარტუტად იქცნენ, ხოლერა

მუსრს ავლებსმტყუანსადამართალს -პოეტსფეხებზეჰკიდია ყველაფერი, ის შეყვარებულია. ყველაფერიირგვლივ სიხარულითა და ტკბილი მოლოდინითგაჟღენთილა -რას ჩადის ჩვენი პოეტი? ეხლა ისტირის.დიდისაგანდიდიმწუხარებასწვევიამას -ვიღაცლამაზქალს გადაეყარა, რომელმაც არც კი შემოხედა ჩვენსპოეტს..

კვლავ ჩავიდე ჯიბეში ქაღალდიდათუთუნი ავაბოლე.დავხედესაათს.წყეული!

«НоОры-оненикогданелюбили!..»

წყეული!გაიგოხომჰეინემმიზეზიდროისგულცივობისადა აუჩქარებლობისა; ღვთისაგან დაწყევლილს, იმასარაოდესარჰყვარებია,არაოდესისცოცხალიარყოფილა,ვინაიდან სიცოცხლე სიყვარულის გარეშე სიცოცხლე არ

არის.ესასეა.მაგრამმერმემერაამით?

-წავიდეთ,ვისადილოთ.

-ვისადილოთ?არა,გმადლობთძალიან,დღესმესადილიარმინდა.

- რას ამბობთ? ასეთი გრძელი დღე და უსადილოდდარჩეთ?

- მერწმუნეთ, რიგიანი ადამიანები ყოველდღე როდისადილობენ.

-კარგიერთი,ნუხუმრობთ.განგებთქვენთვისმწვანილივაყიდვინე.

-ძირსმწვანილი-განარიგიანიხალხიმწვანილსსჭამს?

-აკიამბობდით,ძალიანმიყვარსო?

-ეხ,ერთითქვენცა...განაყველაფერიდაეჯერებარიგიანხალხს?

დიასახლისიიცინისდახელსმკიდებს.

-წავიდეთერთიდა...

ღმერთმანი,ღონიერიაესქალი.დასიცილიცრაკარგიაქვსდაწყეული,მიყვარსროცაქალსსიცილიშვენის...

-კარგია,წავიდეთ...

-წამოვალ,მაგრამერთიპირობით...

-რაპირობით?

-თუერთხელკიდევგაიცინებთ.

-რასამბობთ,ვერგამიგია...-წითლდებადიასახლისი.

-სიცილიძლიერგიხდებათ.

ის მაშორებს ხელსადადაბნეულად იღიმება.და კიდევმეტად წითლდება. ჩემთვის აშკარაა, რომ ქალურიინსტინქტითიგრძნომან,რომეხლასჯობიაისპასიურიიყოს, დამალოს ის ძალა, რომელიც გამოაჩინა, როცამკლავში ხელი მომკიდა.და მისი ხმაც ამის გამოუფროგანაზ-გალბილდა,როცაისევგამიმეორა:

-წავიდეთ,სტეპა,ვისადილოთ.

და ისმის ამ ხმაში თხოვნაც და აღთქმაც... მივდივართ.დღეს ჩვენ მარტო ვსადილობთ.დაროცა მე მინდა ამისშესახებ ვიფიქრორაღაც,უცებ ჩემს შეგნებაში იღვიძებსმომავალისაღამომთაწმინდაზედა..სირცხვილი,წყრომადიასახლისისადმი და კიდევ რაღაცა ცუდი მიპყრობს.დუმილიც დიასახლისისა ჩემზე შეურაცხმყოფელადმოქმედობსდაისიც,რომისლამაზიარის...

-არა,არშემიძლიასადილისჭამა... -უზრდელადვამბობმედაგავრბივარუკან...

მომავალმასაოცნებოსაღამომშიკრიკადსიოგამოგზავნა- მოვდივარ, მომიხარიანო. ტფილისმა ცოტათიშემსუბუქება იგრძნო, ცოტათი თავისუფლადამოისუნთქა - ჩქარა, ჩქარა, საცაა საღამო მოვა, მოვაოცნებითა და ტკბილი ფიქრებით აღსავსე საღამოტფილისის განაპირა მიდამოებისა, მთაწმინდის,

ბოტანიკური ბაღის, ორთაჭალის, საბურთალო-ვერისა.ჩქარა!ჩქარა!

და გამოვდივარ ქუჩაზე. ეხლა მე მძლავრიცა ვარ დათავის თავისაც მჯერა, გულუხვი და აღტაცებული, მევიგონებ ელადის იმ ღმერთებს, რომლებიც ისეერთობოდნენ ზევსეს ნადიმებზე, ისე ამაყობდნენ დალაღობდნენ. და არავისი, არავისი არ მეშინია - არცბატონი პოლიციელის. მხიარული და აღტაცებულიგავუყევი მე გოლოვინისაკენ, ხოლოროცა მე მხიარულიდა გატაცებული ვარ, ელოდეთ ჩემგან უაღრესსისულელეს,ბავშვურსაქციელს-მხიარულობახომიგივესიმთვრალეა!..

მივდივარქუჩაზედავმღერი,ესეიგიმღერისჩემიგული,მღერის უხმოდ, უსიტყვოდ, მღერის, რომ ისახალგაზრდაა და მოწიფული, რომ იმედიც მისი

ახალგაზრდა და მოწიფული იმედია, მღერის, რომ ისშეყვარებულია,რომისცოცხალია.მივდივარ-მივიმღერი.აი, ჩვენიგოლოვინისპროსპექტიც...უჰ,რამდენიხალხიგამოსულა საღამოს მოლოდინში. გამარჯვება! ბიჭოს, ესვინ არის? ეს ხომ ჩემი, ასე ვთქვათ, “უფროსია”, ეს ხომვანოა,“კომიტეტის”წევრი!როგორდაეძებენამასადაესკი, შეხედეთ, ზედ პროსპექტზე სეირნობს თავისისათვალებითა დალურჯი ხალათით, მისი ვეებერთელაჯოხით, დაუვარცხნელი თმითა და ძველის-ძველიპიჯაკით, რომელიც ციმბირიდან მოიტანა ორი წლისწინეთ.დაგეშილ ძაღლებივით სდევენ მაგას წუნკლები,ესკი,ერთიშეხედეთ...გადავეხვიო,გადავკოცნოთუარაჩვენივანო?..

გადაკოცნე,თუვარგიხარ, აბაგაბედე! ახირებულიკაციავანო, ყველამ ვიცით მისი ხასიათი. ის ღრმადდარწმუნებულია, რომ დიდისაგან დიდი ნიჭი აქვს,

ჯაშუშებსა და კვალის მაძიებლებს თვალი აუხვიოს,დააბნიოს ისინი და ხელიდან გაუძვრეს, თავისი თავიდიდებულმესაიდუმლედ -კონსპირატორადმიაჩნიადათავისუფალ დროს გვაბეზრებს თავს კონსპირაციისშესახებ ლექციებით, და ყოველ ასეთ ლექციას ისაუცილებლად ათავებს შემდეგი საშინელი ფრაზით:“ცუდიკონსპირატორი,ამხანაგებო,მტერზეუარესია”.

და რაც ყველაზე უფრო გასაკვირელია, ეს ის, რომ ისამდენხანს არ დაუჭერიათ. ხელში ვეებერთელა ბზისჯოხიუჭირავს, მისი განუყრელი იარაღი, ძველის-ძველიქუდი თვალებამდი ჩამოფხატული აქვს. გრძელი,აბურძგვნილითმები მხრებზე სცემს, ძველ პიჯაკს ქვეშლურჯი ხალათი, მოქსოვილი სარტყელით. დაბალნისაგან თითქმის ერთიან დაფარულ სახეზე ისატარებს შავ სათვალეებს. ყველა გამვლელისყურადღებასიქცევსიგი,თუმცაისიცკია,რომთვითონაც

ყველა გამვლელს ათვალიერებს გულდასმით - რა არი,ჯაშუში, კვალის მძებნელი აღმოაჩინოს და ხელიდანგაუძვრეს. ხშირად გაჩერდება ხოლმედიდი მაღაზიებისწინ, განსაკუთრებით, წიგნის,და გამოფენილ წიგნებისსათაურებს ათვალიერებს - შემომხედეთ, რაღა, ბ-ნოჯაშუშებო,რაშინაარსისწიგნებიმაინტერესებენ,აქედანმიხვდეთ უნდა, რომ არავითარი დამოკიდებულება არმაქვს სოციალურ-პოლიტიკურ ხასიათის კითხვებთანო.გული გიკვდებოდა, როცა ამ ყოვლად პატიოსანსა დასაჭიროებისდროს წარმოუდგენელი გაბედულების კაცსხედავდი ქუჩაში ასეთი პრიმიტიული საშუალებითშეიარაღებულს ჯაშუშების წინააღმდეგ. ერთხელ ისიძულებული შეიქნა ეყიდა ვეებერთელა წიგნიტეხნოლოგიისშესახებრომელიღაცბუკინისტისაგან.

“ამეკვიატა ვიღაც წუნკალი, - გვიამბო მან, - ვერმოვიშორე, არ იქნა. საითკენაც კიფეხი გადავდგი, ისიც

იქით მოდის. ცუდად არის საქმე, ვიფიქრე, უნდა რამევიღონო. მივადექი ბუკინისტის მაღაზიას, ისიც შორიახლოსგამიჩერდა.დავაცქერდიამწიგნს,შემდეგშევედიმაღაზიაში, ვხედავ: იმანაც ამ წიგნსდახედადა შემდეგშემომყვა აკი.მოვატანიევაჭარსწიგნი,გადავიხადეორიმანეთიდანახევარი,გამოვედი...და,როგორფიქრობთ, -გაბრწყინვებულითვალებით ათავებს ის, - ჩამომშორდააკი,ოჯახქორი...”

ეს “ოჯახქორი” კი, რომელიც ასე “დაატყუა” ვანომ,ბათუმიდან ჩამოსული ამხანაგი გამოდგა, რომელიცგადაჰყროდა ვანოს ქუჩაზე და ესარგებლა იმით, რომვანო იმას ვერ იცნობდა... როგორც იყო დავფარეთ ესამბავი, ვანოს არ გაუგია ამ უალაგო და უხერხულიხუმრობის შესახებ არაფერი, თუმცა ჩვენ უნებურადგვეცინებოდა,როცაესგავიგეთ.

მაგრამ ჩვენ მაინც ღრმად გვიყვარდა ჩვენი ვანო, ესთავდადებული და ჭკუიანი რევოლუციონერი და ესსიყვარული აფრთქიალდა ჩემს გულში, როცა ის ქუჩაშიდავინახე.ვისაცარალეგალურიცხოვრებაგამოუცდია,ისმიხვდებაამგრძნობას.რაცუნდაკარგგუნებაზეიყო,რაცუნდაღრმადსძინავდესგულშიგრძნობასშიშისას,რომსადმე ვინმე ნაცნობი მტერი გადაგეყრება და ხელადმოგისპობს საშუალებას ქუჩაში სეირნობისას,რაცუნდაუშიშრად გრძნობდე თავს, გულში მაინც ფხიზლობსერთი მუდმივი შეგნება, შეგნება ობლობისა დაუმწეობისა,იმისშეგნება,რომრაცუნდაბევრიამხანაგიდათანამოაზრე გყავდეს ირგვლივ, მაინც საკმაოა ერთიკოჭლი პოლიციელის სურვილი, რომ თავისუფლებამოგესპოს. და ყოველთვის, როცა გადაეყრები ქუჩაშივისმე შენსავით დევნილს, გულში იღვიძებს სინაზე,სინაზე თითქოს იმისადმი, მაგრამ ნამდვილად კი ესსინაზე არის უმთავრესად თავისთავისადმი

სიყვარულითა და სიფრთხილით გამოწვეული... აი, ესგრძნობა იყო, რომ გულში დამიბადა სურვილი ვანოსგადავხვეოდი. მაგრამ წამსვე მომაგონდა ერთი იმისმოთხოვნილებათაგანი - არაოდეს ქუჩაში არ უნდამიესალმო შენს ამხანაგს, არუნდა გამოაჩინო,რომ იმასიცნობ, - ჩაუარე გვერდი და გასწი შენს გზაზე... ვანოსშესახებ ამ პირობას ჩვენ ვიცავდით, მაგრამ ამჟამად მეხომსულსხვაგუნებაზევიყავ,მეხომმხიარულივიყავიისე, როგორც ათიოდე დღის კვიცი... მე მგონია, რომუმეტეს შემთხვევაში ადამიანი არღვევს კანონსმხიარულებისა და სიხარულის წუთებში. მე მხიარულივიყავ. ამიტომ გავუსწორდი თუ არა იმას, შევხედეპირდაპირ თვალებში, მოვიხადე ქუდი და თავიდავუკარი.

ეხლა ყველაფერი გათავდა ჩემთვის, იქნება მოღალატეიხილოთ გნებავდეთ? მე გახლავარ. ყოვლად ბინძური

კაპიტალისტური წესწყობილების განხორციელებაც მევარ.ვეღარგამოვისყიდიმეჩემსდანაშაულსჩვენისაქმისწინაშე -ესცხადათსჩანსვანოსსახეზე.მაშვივლიისევბოლომდე,ორჯერხომვერმომჭრიანდამნაშავეთავს!

-ამხანაგო,ვანო...მეფულებიმაქვს...მთელიოცდახუთიმანეთი. მოდი ერთი შევიაროთ სადმე სარდაფში,გადავკრათ, რაღა, საერთაშორისო პროლეტარიატისსადღეგრძელო.

დასიცილ-ხარხარითჯიბეზეხელსვიკრავ.

ღვთის წყევა! ჯოჯოხეთი! ყველა წუნკალი, ყველაქვეწარმავალი,ყველაჯაშუშიდაგამცემი,ყველაესენიამწუთსჩვენგარშემოიდგნენდაესმოდათჩემისიტყვები.დახვალდილით ჩვენსატუსაღოშიგამოგვეღვიძება.დაყველაფერი ეს ჩემი ბრალია, ჩემი ბრალია... მაგრამ

ახირებულია, მე “მიწა როდი მისკდება”, მე მხოლოდსიცილის გუნებაზე მოვყავარ ვანოს გაბრაზებულფიზიონომიას, ვერავითარ ქენჯნას სინიდისისას ვერვგრძნობ,ვერავითარდანაშაულს...კაციგიყვარდეს,მისიშეხვედრა გესიამოვნოს და ისე კი უნდა ჩაუაროგვერდით,თითქოს ვერ იცნობდე! გულგრილად შეხედოდაჩაიარო?რწმენა,მიმართულებაგქონდესდაისეუნდაჰფარავდე,როგორცნაქურდალნივთს?კმარა,ვინსთქვაეს? ვინ შეთხზა ადამიანის საზოგადოებაზე ასეთიზღაპარი?..ვინდასწამაცილიადამიანს?ასეთიმშვენიერისაღამოდგება-როდისუნდაგაიშალოსადამიანისგული,თუ არ ეხლა? როდის უნდა შეიქნას ის სპეტაკი დაგამსჭვირვალე,თუარამსაღამოს?როდის,როდისუნდაგაამჟღავნოს მან მისი დიდი, მისი ფაქიზი, მისიუმწიკვლო სიყვარული? და ეს დანაშაულია? ამისთვისსატუსაღო მოგველის?რასზღაპრობთ, ერთი მითხარით,ვინგინდათდაატყუოთ?

-დამეთანხმე,ამხანაგო,რომშენისაქციელიარაფერსარჰგავს!..-მესმისვანოსბრაზიანიფურჩული.

-გეთანხმები...

-რომესპროვოკაციაზეუარესია...

-წადიშენდაშენიპროვოკაციაც...

-მოითმინე,შენმთვრალიხომარხარ?

-რათქმაუნდა...

ისევ მოვუხადე ქუდი და გავშორდი. გინდოდაგაგეფუჭებინა საღამო, მაგრამ ვერ მოგართვი. ისევმღერის, ისევ თამაშობს გული. ღმერთო, რა კარგია

თავისუფლადსიარული!..ღმერთო,რაკარგია!..

ხმაურობს და მხიარულობს გოლოვინის პროსპექტი,აზვირთებული მოძრაობს ის და თავის თავს, თავისსილამაზე-სიმდიდრეს ეტრფის. ფუფუნება ქუჩაზეგამოეფინა, ფუფუნება ფანჯრებთან დგას, ფუფუნებაეტლითა და ავტომობილით დაჰქრის, ფუფუნებამოსვენებულაქალისმშვენიერგულ-მკერდზე,გველივითშემოჭდია იმის გედისებურ კისერს, იმის შროშანისმსგავსთითებს,ფუფუნებაირგვლივ,ყველგან.ისეხლაქუჩაშია. ჩქარა აგარაკზე გაემგზავრება.ლამაზი ცხენები,ლამაზი ქალები, მორთულ-მოხდენილი ალფონსები დასუტენერები, ქართველითავადებიდა სომეხი ვაჭრები -ყველაფერიეს არეულია,ერთმანეთსსდევს,ერთმანეთსეტრფის. სანახევროდ ტიტველი ქალები, ისეთი, ისეთილამაზები, მდიდრები ერთი-მეორეს ახარბებენ იმათ,ერთი-მეორეს აჩვენებენ - აბა შეხედე, ღირსთუ არა იმ

ფულებად,რომლებიცდამიხარჯავს ამაზე,ღირსთუ არაიმსიმდიდრედ,რომელსაცმაგაზევხარჯავ,ხომლამაზისაქონელიაო! აი, აბა შეხედეთ, ამ ლამაზს, ამ ნაზქმნილებას, აი ამას, ჩემს საყვარელს შეხედე - ჯიღათვალებით, მოხდენილს, მაღალს და ისეთ მშვენიერს,როგორცცნობილიჯიშისცხენიდაროგორცკარგიჯიშისცხენი, ძვირსა და ძნელად საშოვარს... და ის ჩემისურვილების, ჩემი გარყვნილი ღამეების მონაა, იმიტომრომფულებიმაქვსმე...

ჰაერისუნნელოვანიწყლებისსუნითგაჟღენთილა.ისმისსიცილი,ხუმრობა,მხიარულება...

შევცქერი ყველა ამას და მაგონდებიან ზოგიერთიბრიყვები, რომლებიც მშვიდობიანი საშუალებითჰფიქრობენ მოსპონ დიდი დავა სიმდიდრე-სიღარიბესშორის. მართლა ეგრე ფიქრობთ, ყმაწვილებო! აი, ესენი

დათმობენ რამეს ნებაყოფლობით? თუ მაგარიმუჯლუგუნი არუთავაზეიმათ,მიხვდებიანგანაისინი,რომ ცხოვრების სუფრაზე სხვათაც უნდათ ალაგი?დიდება შენ სახელს, ღმერთო, რომ ასეთ ჭკუა-თხელხალხს აჩენქვეყნად -მშვიდობიანიგზითუნდამოსპონომი შრომასადა შრომის პარაზიტებს შორის. შუშანიკა!შუშანიკა!ეპატიოსთუარაასეთიფიქრიამხეპრეხალხს?არა,შუშანიკა,არუნდაეპატიოს!ანათემაიმათ,ანათემა!სისულელერამათიბრალია,ესღვთისაგანარისო,მეტყვიშენ.ღვთისაგანარის,მართალია,მაგრამარისდრო,არისისეთი წამი ისტორიაში, როცა სისულელე დიდიდანაშაულია,მაშინსისულელეარეპატიებაარავისდაესწამიდგასეხლაც.მაშძირსყველასულელი-კეთილიაისთუბოროტი,ანათემა,ანათემაიმათ,შუშანიკა!..

გულში ცეცხლი ინთება, შუშანიკა! შეხე, მე ბრძოლისველზევდგევარ,იცითუარარამდენისაქმეგვიდევსწინ?

რამდენი მუხა უნდა წავაქციოთ, რამდენჯერ უნდაიჭექოსმეხმა!იცითუარაშენ,რომმეჯარისკაცივარდადიდი ომების მონაწილე?.. უჰ, რა ძლიერებია ისინი,შუშანიკა, ჩვენი მტრები. ძლიერნი არიან ისინი, მაგრამჩვენ დავამარცხებთ. მდიდარნი არიან, - ვერ უშველისიმათსიმდიდრემათი.ჭკუიანიარიანდაბრძენნიისინი,შუშანიკა, მაგრამ ვერც ჭკუა, ვერც სიბრძნე მათი ვერიხსნისმათ.ისინიუნდამოკვდნენდავერავითარიძალავერიხსნისმათ.მათხელშიაქვთძალადაუფლება,მათხელში აქვთ ბრძოლის იარაღები, მოსყიდულ მეცნიერთარაზმები, მორალისტები და მქადაგებლები, არტისტებიდა მომღერლები, მწერლები და ტეხნიკისგანმავითარებელნი, ყველაფერი ეს მათ ეხმარება, მათიციან ბორკილების ჭედვა, მათი თითქოს სათუთი დასუფთა ხელით უკმეხი და უსულო სატუსაღოებიშენდება, მაგრამ მაინც მათი აღსასრული ახლოა. ისინიმოკვდებიან და ისე მოკვდებიან, რომ ჭირისუფლები,

დამტირებლებიც კი არ დარჩებათ ამ ქვეყნად, ისინიკვდებიან უმემკვიდროდ. აი ამიტომ არის, რომ ისინიწინდაწინბადებენისეთებს,რომლებიცდღესდასტირიანმათ მომავალ სიკვდილს, მდიდართა კლასის გაქრობას.ხომიციმოლანასრედინის ანეკდოტი,სიცოცხლეშირომშავიჩაიცვათავისიმომავალისიკვდილისსაგლოვად!აი,იმის მაგალითს მიბაძეს ჩვენმა მტრებმაც, წინდაწინიცმენშავს,წინდაწინდასტირიანთავისმომავალსდაამგლოვას ჩვენ ვისმენთ პესიმისტების ნაწერებსა დასიტყვებში.ამმომავალიმათისიკვდილისწინამორბედიამოსაწყენი ხალხი - დეკადენტები, გულგატეხილიფილოსოფოსები და მოქეიფე ბიჭები. ღვინოსა დაბოზებში, გარყვნილებასა და ღალატში ახრჩობენ ისინითავის დარდსა და მწუხარებას აუცილებელ, მომავლისგამო...მათკუბოზეხომარავინიტირებს,უმემკვიდროდისპობიანისინი,მაგრამბრძოლამათთანმძიმედაძნელიბრძოლაა... და ამიტომ ჩვენ ბევრი საქმეები გვაქვს,

შუშანიკა, ბევრი საფიქრალი, ბევრისაგან ბევრი ცხარებრძოლა მოგველის ჩვენ.და მე კი, გითხარი,ჯარისკაცივარ-მეთქი.

Небойсяполюбитьсверхмеры,Тымолод-надонеробеть!..

ახ, როგორ ფართხალობს მკერდში გული, რამდენისიხარულიაშიგ!

რა თქმა უნდა, მე მელოდებოდა, მე მიცდიდა ის ია,რომელიც ბუჩქის ძირას შევამჩნიე მამადავითის ახლო.მისიცისფერითვალებითჩემსმოსვლასნატრობდახანშიშესულიკეკლუცი.

სალამით დავწვდი მას და მოვგლიჯე, - მაპატიე თუცოდვაარისეს,წმინდაომამაოდავით!

და პირველი სიტყვა,რომლითაც მე შუშანიკას შევხვდი,იყოეს:

-მითხარითმე,შუშანიკა,რაჰქვიასომხურადიას?

-ახ,გაიგეთკიდეც!ვინგითხრათ?-დაისგაწითლდა.

-რაუნდაეთქვათ?მეგეკითხებით -იასრაჰქვია-მეთქისომხურად?

- ჰოდა მეც იმას გეკითხებით, ვინ გითხრათ-მეთქი,რომიასიგივეჰქვიასომხურად,რაცმე.

ეჰე,აისაქმეროგორყოფილა,მეკიშუშანიკასვეძახოდიამქალს.ახ,შექართველოვირო,ბრიყვოდასულელო!

-მაშმითხარითმეთქვენისახელი.

-არგეტყვი.

იამაინცროგორარისსომხურად?

-არა,არგეტყვი.

-მითხარით-მეთქი.

-მეკი არგეტყვი... -დამისთვალებშიინთებაცეცხლი,საცაა გაიკისკასებს, თავს ვერ დაიჭერს და ეს კისაფრთხილოა-მისისიცილიმემაღელვებს...მეგადავდგიმისკენნაბიჯი.

-რასსჩადით...აქხალხია...

- მითხარით-მეთქი, გეუბნებით... რა ოხრად მეპრიანებახალხიააქთუარა...მეტყვითთუარა?

-ჩემისახელიამანუშაკ.

მანუშაკ! მოდიდა ნუ აკოცებ ქალიშვილს, რომელსაც...რომელსაც ასეთი ცხვირი... დიახ, ასეთი ცხვირი, ასეთითვალები და ასეთი შესანიშნავი სახელი აქვს დარომელიცგარდაამისაკიდევგიყვარს.მანუშაკ!

- გავიაროთ! - მესმის მე, - იცით,დღეს მთელიდღედასაღამო ამხანაგთან ვარ, ეგზამენებისთვის ვემზადებიდა...დათქვენთანკიმოვედი.

-ყოჩაღ,მანუშაკ!

წყეული, ეს ენა რად მებმის, ეს რა მომდის,- როგორ

დავიბენი.

ჩვენმივდივართმთისზურგზე.დამწვანე,მშვიდი,ლაღისივრცეთითქოსისვენებსმშვიდი,ბავშვურიძილით...

-რამშვენიერისაღამოა!..-ამბობსის.

-ახ,მართლა,მეთქვენთვისიამაქვს,მანუშაკ!ინებეთ!

-სტეპა,სადიშოვეთესამდროს?..

ისაღტაცებულია.არცსუნი,არცფერიჩვეულებრივიიისარა აქვს, ის ხანში შესულ, ყოფილლამაზს მოგაგონებს,მაგრამ...მაგრამისმაინცაღტაცებაშიმოდის...დავხედავრაიმისაღტაცებას,აღტაცებამიპყრობსმეც...აბა,რავიციმე,თურადმოსწონსმამაკაცსესათუისმხარეამათუიმქალის ხასიათისა! რამდენი ქალიშვილი ვიცი -

სისულელედდასიყალბედჩავუთვლიდიამმჭკნარიიითაღტაცებას, აქ კი ისე მიამა მანუშაკის სიხარული.მანუშაკ!მანუშაკ!სიყვარულიუსამართლოა!

კარგა მანძილი გაგვივლია, ხალხი უკან ჩამოგვრჩენია.მგონიყველაგანმარტოებასსცდილობდა,ყველაჯგუფი,და მთაწმინდაზე კი, მადლობა ღმერთს, ალაგი ყველასეყოფა.

შევდექით.ჩვენწინღელავდადაბობოქრობდატფილისი.შეიძლება სიყვარულით ვიყო ასეთი ბრმა, მაგრამტფილისიულამაზესიქალაქიმგონიაამქვეყნად.მიყვარსმისიდაკლაკნილი, ოღროჩოღრო ქუჩები, მისიდიდუბე,სადაც თამარ მეფემ იქორწილა, “ასი სული ცხვარიდაჰკლა და ორასი ნიშა-ხარი”. მიყვარს მისი ავლაბარი,სოლოლაკი,ხარფუხი,ნაძალადევი...მიყვარსიმსისხლისგამო, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში დაუღვრია

ჩემს ძველებს მის დასაცავად, წმინდა, ქართულისისხლის გამო... მიყვარს დავსცქეროდე იმას თავზე,მესმოდეს მისი ხმაურობა, მისი ქოთქოთი, მისიშფოთიანი მოძრაობა. ხორცსადა ძვალს ისხამს ის ჩემსწარმოდგენაში და როგორც ცოცხალი, ძვირფასი არსებადგება ჩემს წინაშე - მახლობელი. საყვარელი, ფას-დაუდები.და გული ჩემი მაშინ სცემსუფრო მხნედდაუფრო პატიოსნად - არავითარი სიმდიდრე მე იქ არმაბადიადარამდენიმეღამექუჩაშიგამიტარებია,მაგრამისმაინცჩემიმგონია,ჩემისაკუთრება.იქარაფრიალდაპირველად ის დროშა, რომელსაც მე თავი შევაფარე,რომლის ქვეშ ვცდილობ მე, არ-არის პატრონი,ქვეყნიერებასდავეპატრონო?..ტფილისი-განაისარარისჩვენი ბელადი, ჩვენი წინამძღვარი?..და ტფილისივე ამსაღამოს არ მაძლევდა მანუშაკს?ტფილისო!ტფილისო,ჩვენოდედაქალაქო!

“ქართველსაგულმაროგორგაუძლოს”.

შენ გადმოგხედოს და არ იგრძნოს გრძნობა შვილისამამისადმი!..აი,შენხმაურობდაშფოთავ,რაზესჩივი,ვისესაყვედურები,ჩემოდედაქალაქო!..

მზეამოეფარამთისგრეხილს -საღამოთავისუფლებაშიშევიდა.გამოჩნდასადღაცშორსმიბნედილი,მოქანცულივარსკვლავი. შორს, შორს კრთოდა ის, და მე, მისშემხედვარს, თითქოს მარტოობის გრძნობა აღმეძრაგულში.დაიმწუთსავემომაგონდა,რომ ჩემსგვერდითმანუშაკიიყო...

-იცი,მანუშაკ,რარიგმიყვარხარ?

მას მხოლოდღიმი გაეკრა სახეზე, სიწითლემ გამოატანაიმის შავგვრემან კანში პირისახეზე. და უსიტყვოდ

მომეკრა...

ჯიბისკენ ხელი წავიღე, პაპიროსის ამოღება მინდოდა,თანკითავსვუჯავრდებოდი-შევირო,სემინარიელიხომარა ხარ, აბა ამ დროს რა დროს პაპიროსია-მეთქი.პაპიროსისმაგიერხელშიმთელიკეცაქაღალდიმომყვა...აჰა,ძალიანკარგი,აღარვპატიჟობქალიშვილსთეატრში,უკაცრავად კი ვარ, მაგრამ ფული არ მექნება იმდღისთვის... ამოვიღე ქაღალდი, გავშალე და გავუქნიეწუმწუმას. ცეცხლი მხიარული, ცელქი სიცილითჩამოეკიდა ყურში ქაღალდს და ტორტმანით გაჰყვაზევით...

-ალლილუია...ალლილუია!უფალოშეგვიწყალენ!

-ესრასსწვავთ,სტეპა!

-არაფერსაცარვსწვავ,ჩემომანუშაკ,ესცეცხლიროდია.ეს ამნისტია არის... ამ საღამოს სახსოვრად მე, სტეპა,ვათავისუფლებ ჩემი წყრომისაგან ახალგაზრდა პოეტს,რომელმაცსცადაქართველბულბულთარიცხვშიამოეყოთავი,თუმცაისუბრალობეღურაარისდამეტიარაფერი.ვათავისუფლებ სასჯელისაგან მას და მადლობა კიგეკუთვნის შენ, მანუშაკ... ეს შენ მოალბე აგრე ჩემიგული, შენ გამაკეთილე... შენ, მანუშაკ, გაგიგონია ერთიბერისამბავი,რომელიცდამასკოშიცხოვრობდა?

-აბა,რავიცი,მეხომმონაზვნადარვაპირებწასვლას?

- ერთი წახვიდედა... ყველა მონასტრებს გადავბუგავ...ჰო, დამასკოში ცხოვრობდა ერთი ბერი, იოანე, იოანედამასკელი.ესბერიპოეტიიყო.დაროცაისგადაავლებდათვალს ღვთის მიერ გაჩენილ ქვეყნიერებას, მისსიმშვენიერეს წარმოიდგენდა, მაშინ იღვიძებდა იმის

გულშისიმღერა -ლოცვა,ყველაფერშიღმერთსხედავდადა ღმერთს ამკობდა, ყველაფერი უყვარდა დაყველაფერს აკურთხებდა... ამ წუთას მეც ასეთი მინდავიყო -დეე,ბეღურამაც ადიდოსღმერთი,დეე,თუგინდიფიქროს, თავი ინუგეშოს, რომ ის ბეღურა კი არა,ბულბულია...შენიწყალობითმეკეთილივარამწუთას,მაგრამ ერთი მითხარი, მანუშაკ... ერთი რამ უნდაგკითხო,ოღონდსიმართლეკიმიპასუხე...

-რაუნდამკითხო?

-უკოცნიაშენთვისვინმემამაკაცს,ანდაგიმნაზიელს?

-ხა!ხა!ხა!კიუკოცნია...

-როდის?ვის?

-აი,სტეპამმაკოცაამსაღამოს.

-ახ,შეკუდიანო,შენა!..ერთიამიხსენი,მანუშაკ,საიდანსადაოსომხებსაგეთიცხვირი?..

-რასამბობ?რაცხვირი?

-აი,მაგალითად,ასეთი,როგორცშენი...

- რა ვიცი აბა მე, საიდან უნდა გვქონდეს ჩვენ ასეთიცხვირი!

-გინდა,მეგეტყვი.

- ალბათ, რაიმე სისულელეს მეტყვი, - გატყობ რაცჭკუიანიხარ.

- ჯერ მოისმინო უნდა, ქალბატონო, იქნება არც ისეთისისულელეგამოდგესჩემინაამბობი.მაგრამჯერკითავიდადე აგრე... აი აგრე, მუხლებზე... ეხლა მიცქირეთვალებში,მაგრამარგაიცინოკი,თორემგაკოცებკიდევ...აი, აგრე გაკოცებ, ეხლა ხომ მიხვდი? ნუ იცინი-მეთქი,თორემსალაპარაკოდვერმოვიცლი...ახ,მაინცარიშლი?მაშ აიშენ! აიშენიგემე,გენაცვა!კმარა,დამიგდეყური.შენ,რათქმაუნდა,იცი,რომქრისტეიერუსალიმშიჯვარსაცვეს. აი, სწორედ იმ დროს იერუსალიმში ცხოვრობდაერთი სომეხი, ხელობით მჭედელი, მიმართულებითდაშნაკელი...

-განამაშინაციყვნენდაშნაკელები?

- ალბათ იყვნენ,რაკი ვამბობ.დაროცა გაიგო ქრისტესადა იმის წვალების შესახებ, გამჭრიახმა სომეხმაგაითვალისწინა,თურა მაღლადადგეს ქრისტესჯვარი,

რომ იმაზე მიჭედილი მაცხოვარი მრავალი საუკუნეებისმანძილზეიქნებახილული,რომმასთანერთადხილულიიქნებიანყველანი,ვისაცკიამჯვარისგარშემომოუწევსდგომადარომსაჭიროასომეხიცარგამოეთიშოსსხვებს,ისიციდგესსხვებისგვერდში...

-ყოჩაღ,სომეხო,აბაქართველიმიხვდებოდაამას?

- ამ მოსაზრებით გამოსჭედა მანლურსმანი და გასწიაგოლგოთისაკენ. ქრისტე ჯვარცმული იყო უკვე, მაგრამცოცხალი. იხილა რა სომეხი ლურსმნით ხელში, მანგაიღიმა, მიუხვდა გულის წადილს. შეუმჩნევლადგაინთავისუფლა ხელი და სტაცა ცხვირში სომეხს, აი,აგრე...

-ოი,რასსჩადისტეპა...გიჟო!

-აი,აგრე,დამოსწია...

-სტეპა,გამიშვიხელი...გამიშვი-მეთქი,სტეპა!

-აი,რადარის,რომსომხებსგრძელიცხვირებიგაქვთ.

-სულელურიზღაპარიადამეტიარაფერი.

- რა თქმა უნდა, სულელური ზღაპარია, მანუშაკ, ეს,სომხების მტრის მიერ შეთხზული, მაგრამ მე მიყვარხარშენ,მანუშაკ,დაშეიძლებაუფროიმიტომ,რომშენასეთიცხვირი გაქვს, ასეთითვალები, სახე, ეს კი არ არის არცსისულელე, არც ზღაპარი და დამამტკიცებლად ჩემისიტყვებისამეშენგკოცნი...

ვარსკვლავები უკვე იცინოდნენ... ისინი დაგვცინოდნენჩვენ და კიდევ ბევრს ჩვენთაგანს მთაწმინდაზე ამ

საღამოს, ისინი დასცინოდნენ გაუთავებელ ზღაპარსსიყვარულისას, სულელ შეყვარებულებს... და მევხედავდი ყოველივე ამას და მაინც შევხაროდივარსკვლავებს, რომლებიც მოწმე იყვნენ ჩემისიხარულისა.

-შენსადაურიხარ,მანუშაკ!

-ან-ელი.

-დედ-მამაგყავს?

-მყავს!

-ახ,რამიყვარსისინი,იცოდე!

- ერთი ამ ყოფაში დაანახათ შენი თავი, გაჩვენებენ

სიყვარულს!-სიცილითმეუბნებაის.

-ახ,რამიყვარსისინი,იცოდე!რამოხელეხალხია?

-მამავაჭრობს.

-ზაფხულზე,რათქმაუნდა,წახვალსახლში.

-აბარავქნა?

-მეკითანწამიყვან?

-წაგიყვან.

-გზაზეარდაგეკარგები?

- არა, არ დამეკარგები... გულში ჩაგისვამ და აღარ

დამეკარგები.

-განაშენცგულიგაქვს?

-მაქვს,სტეპა,წარმოიდგინე,მაქვს!..

-მაპატიე,მაგრამთუთვითონარდავრწმუნდი,ისევერდაგიჯერებ.

მივადევყურიმკერდს-სცემსდაფართხალობსრაღაციქ.ჩიტივით ფრთხიალებს და მე მესმის: “მაქვს! მაქვს!მაქვს!”

-მანუშაკ!შენიციგანა,რარიგმიყვარხარ?

მისი ხელი სახეზე გადამესვა.და მგონია,რომ მხოლოდეხლა, მხოლოდ ამ ხელის გადასმით მომეალერსა ის

პირველადამსაღამოს...იმიტომხომარა,რომამალერსშიმე დედის ალერსი მომესმა! იმიტომ ხომ არა, რომსაყვარელი ქალის ალერსში აუცილებლად დედისალერსიცუნდაერიოს?..

-წავიდეთ,სტეპა!

-ცოტადაიცა!

-გვიანია...

- ახ, ეს წყეული დრო! როგორ იჩქარის! და მერმე სადმიეჩქარება,რომარიცის?

არაოდეს,წყეულს,არჰყვარებია,არაოდეს!

-მანუშაკ!ამაღამდაგეძინებაკი?

-არვიცი!

-არა,შენმითხარი,არა-თქვა.

-არვიცი,სტეპა.

-ესსაღამო,მანუშაკ,სიზმარიავითომ?

-არვიცი...

“არვიცი”!მეკივიციმშვენივრად.მევიცი,რომმანუშაკიჯანსაღი ქალია,რომ მას საღი ნერვები აქვსდაროგორცყველა ჯანსაღ ადამიანს, მის ტვინს არ შეუძლია ბევრიოცნებობა და ფანტაზიორობა, და ვიცი მე, რომ ისმშვენივრად ივახშმებს ამეღამ, მაგრად დაიძინებს დათამამადმივახვალეგზამენზე.ისჯანსაღიადამიანიადა

ალერსი სჭირია ჯანსაღ ადამიანს, ეს ისეთი ბუნებრივირამ არის... მე კი ცოტადავიღალე, ნერვები ასეთუ ისედაქანცულიარის,თითქოსნარკოზისგავლენისქვეშ,დავიცი,რომვერვიქცევიისე,როგორცსაჭიროა...

გოლოვინის პროსპექტზე გამოვეთხოვე იმას დააღვუთქვი,რომ შინდაბრუნებისას ვიმღერებ,თუ გინდმდგმურებმაპოლიციასდაუძახონ...

მაგრამ აღთქმა ვერ შევასრულე. ის ღამე გავატარეგანსაკუთრებულ პირობებში, მთვრალებისა დაპროსტიტუტკების საზოგადოებაში. ვიღაცამზრდილობიანადმთხოვაპოლიციაშიწავყოლოდი.უარისთქმაშეუძლებელიიყო.მეგავყევი,დაროცამივდიოდი,ვიღაცმთვრალმადედაკაცმაგზაშიენამიჩვენა...დილითსულუბრალოდდამიმტკიცეს,რომმესტეპაროდივარ.და გამგზავნეს მეტეხის სასტუმროში, საიდანაც

რამდენიმე თვის შემდეგ არხანგელსკის გუბერნიაშიმიკრესთავი.

იქიდანკიგავიქეცი,როცაამისსაშუალებამომეცა...

...ახირებულზეუახირებულესი,მისტიურითეთრიღამე!

ზღაპრულად ფერავდა თეთრი სხივი თეთრი მზისაუზარმაზარქალაქს,ქალაქზედაწოლილთეთრნისლს...

ესიყოქალაქიპეტერბურგი.

და მეგონა, რომ ოკეანეს ძირში ვიმყოფები-მეთქი. დამეგონა,რომ ეს იყო სიზმარი,უჩვეულო მოჩვენება.რომსაცაა გავაჭყეტ თვალებს და გამომეღვიძება-მეთქი. დამეგონააგრეთვეისიც,რომყველაფერიესერთხელკიდევწინეთაც მინახავს სადღაც, მინახავსდა გამომიცდიადა

რომ ეხლა ყველა ეს მხოლოდ მოგონებაა ერთხელგამონაცადის-მეთქი. და ეს ვეებერთელა სახლები დასასახლეები, ეს ქალები და კაცები, გრძელი, ფართექუჩები, ავტომობილ-ეტლები, ეს ხშირი სუნთქვალოკომოტივებისადაორთქლისნავებისა,ესსიცილიდახმაურობა ირგვლივ, ეს მთვრალი სიმღერაპროსტიტუტკისადაის,რომვიღაცხულიგანი,გულგრილპოლიციელის წინაშე, სასტიკად ამათრახებდა ვიღაცდედაკაცს,და აგრეთვე ისიც, რომ ვიღაც გოგონათავისთავსმაწოდებდა,მეფიცებოდა,რომისმხოლოდცამეტიწლის არის, მხოლოდ ცამეტის, რომ ყველა ეს იყომხოლოდ მოგონებადა არავითარი მსგავსი ნამდვილად,ამ წუთში არ ხდება-მეთქი... და ირგვლივ კი, ზევით,ქვევითიყოთეთრიღამე,ახირებული,მისტიურითეთრიღამე, აღსავსე სევდითა და მოლოდინით, აღსავსეგამოუთქმელი,შეუცნობისურვილებით...

-ყმაწვილო,პაპიროსსხომვერმომაწოდებთ!

-ინებეთ!

-მერსი!ახ,რამშვენიერღამეა!..

Ахзачемэтано-очь,Былатакхо-ро-шш-а!..

-ხომარგაისეირნებთჩემთან?

-გმადლობთ,არმცალია.

- “არ მცალია”... თვითონ კი ისე დადის, როგორცდამხრჩვალიწყალში...გავიაროთ,არაფერია!

-ვთქვი,არმცალია-მეთქი.

-არგინდა?აიდარდი,თუარგინდა...

Ахзачемэтано-очь!..

და ისევმგონია,რომ ყოველივე ესმხოლოდმოჩვენებაადასიზმარიდა ამასთანერთად “ფეხისფრჩხილებამდე”ვგრძნობ მარტოობასა და მიუსაფრობას, ცივს, მძიმეობლობას სულისას. მარტო ვარ, მარტო!..და ვხედავ ამვეება ქალაქს, ქალაქს სავსეს ისეთივე ადამიანებით,როგორც მე, და მე კი მარტო, სულ მარტო ვიყავი... დავიცოდი აგრეთვე, რომ აქ ყველა მარტოობას გრძნობდა,რომყველასსევდამარტოობისაგულსაწვადარომყველაჩქარობდა აქ იმიტომ, რომ ეჩქარებოდა გასცლოდა ამმოჯადოებულ ალაგს, ამ მოჩვენება სიცოცხლეს, ამსიზმარს, სულით ობლობით გაჟღენთილს... ყველაფერიეს ხომ სიზმარია, მხოლოდ სიზმარი და მოჩვენება, და

ყველა მივისწრაფოდით სახლისაკენ, სამშობლოსაკენ,თავშესაფარისაკენ...

- ა-ა, ყმაწვილო კაცო... მა-მაპატიეთ, ყმა-ყმაწვილო კა-კაცო,პარდონ...არა,მო-მომითმინეთდამომისმინეთ,თუშეიძლებოდეს - განა მე, წი-წინაშე თქვენსა მდგომარე,ღორი,ღო-ღორივარმეგანა?..

ძლივს იმაგრებსთავს,საცა არისდაეცემა ესვეება კაცი,მოხელის ტანსაცმელში, ლოთიჯანი სახისა... არაყისსუნითა და კიდევ უფრო მყრალი რაღაცათი ისმაიძულებსპირიავარიდომას,ისკიმიწვდისხელს...

-გკითხოთუნდაერთი,ყმა-ყმაწვილოკაცო,განამეღორივარ? ვგევარ განა ღორს? თქვენ უნდა მა-მაპატიოთ,მაგრამა-ამიხსნათკიუნდაეს!

-საიდანწარმოიდგინეთ,რომღორიხართ?-ვეუბნებიმედავცდილობგავშორდე.

-Та-ак!მაშთქვენიხელი,ხე-ხელითქვენი,ძვირფასო,სა-საყვარელო... წა-წამომყვეთ უნდა სახლში... ერთი შე-შევარცხვინოთისურცხვიდა...უნდაგამოვტყდე,რომმეცოლიანივარ,ყმაწვილოკაცო...დი-დიახ,ოდესღაცასეთისი-სისულელე ჩავიდინე... უნდა გა-გამოვტყდე, რომ...რომ მე მართლაც ღორი ვარ... ხე! ხე! ხე! ყმა-ყმაწვილოკაცო,ნა-ნამდვილიპირუტყვი.მოახლოვდებათუარაოცირიცხვი, მეჯიბეშიფულები მაქვს, ყორყში კი ხე-ხე-ხე -ფხანა ამიტყდება... აქედან კი გამოდის, რომ მე ვარღორი... დედაკაცი კი ამაებს ყურადღებას არ აქცევსოდნავად არ აქცევს და რა გინდა ქნა?.. და დღესსახლიდან გამომაგდო, წარმოიდგინეთ! წადი,დაიკარგეჩემი თვალიდან, შე ღორო, შე ღორის შვილოო! - რაებსბედავ-მეთქი,დავუყვირემე -დიახ,ასეშევსძახე -რაებს

ბედავ-მეთქი. ვინც უნდა ვიყო, მოხელე კაცი,მთავრობისათვის საჭირო მაინც ვარდათან კიდევ შენიკანონიერი ქმარი-მეთქი... აი ეს ვუთხარი დაწარმოიდგინეთ, აკი ცოცხს მოჰკიდა ხელი და მომცხოკისერში... მომცხო და მომცხო! მოითმინეთ - სადღააკანონი?სადღაა,ერთიმიბრძანეთკონ-სტიტუ-ცი-ა!კონ-სტი-ტუ-ცია სად არის-მეთქი, მე ვიძლევი კითხვას. ასეუნდა ექცეოდეს ცოლი ქმარს? მე ღორი ვარ, ის მაშწმინდანია, არა? თითქოს არ იცოდეს ყველამ, ვისთანდაძვრება, ვის ეკურკურება?თითქოს არ ვიცოდე ყველაიმისიოინები.მეღორივარ,მაგრამერთიმიბრძანეთ,ივანპავლოვიჩი ვინღაა, დედოფალო? ივან პავლოვიჩი ვინარის,ა?..მაპატიეთ...პარდონ!..

და მე ვავიწყდები, ის მიაბიჯებს წინ...თეთრი ღამე კიფურჩულებს,მეფურჩულებამეცადასხვებს,რომაქედანსაჩქაროდწასვლაასაჭირო,საჩქაროდთავისდაღწევა ამ

მოჩვენება,ამსიზმარქალაქიდან...

ესარისპეტერბურგი!

არხანგელსკისგუბერნიიდანმეპირდაპირპეტერბურგშიმივედი,დაროცაპეტერბურგისდამპალზეცასშევხედე,ტირილი მომინდა - სადღაც, ოდესღაც რაღაც ამგვარიმენახა თითქოს და იქ მე ვიტანჯოდი, ვიტანჯოდი.პეტერბურგის ზეცამ ეს დიდი ხნის წარსული გააღვიძაჩემში,-სადღაცოდესღაც,სწორედასეთიზეცისკალთებსქვეშ ვიყავ მე მარტო, სულით ობოლი, განწირული დავიტანჯოდი.მაგრამსადიყოეს?როდისიყო?

დაროცაუცებქუჩაზემოცინარებავშვისსახედავინახე,ძლიერგამიკვირდა-ნუთუპეტერბურგშიციცინიან?

პეტერბურგი ახირებული ქალაქია, შეიძლება ერთად-

ერთი ამ ქვეყნად. და ეხლა მგონია, რომ ეს ქალაქიმიყვარსმე.ესმისტიური,მოჩვენებაქალაქი.დახალხიცაქაური სხვანაირი მგონია - ქალი და კაცი - ყველაპატიოსანი.ესახირებულებაა,მაგრამეგაგრეა.მემგონია,მაგალითად, რომ პეტერბურგელი ქალები არგიღალატებენ. მე მგონია, რომ მათი თვალები სუფთაა,ღრმადასანდო,ისეროგორცყველაპატიოსანიადამიანისთვალი. დიახ, დიახ, მე ეს აგრე მგონია, რომ მათითვალები სუფთაა, ღრმა და სანდო და ამ თვალებისპატრონქალებსარშეუძლიათსიცრუე.

ერთსაღამოსკიამქალაქშიერთმავინმემთავიმოიკლა.ისშეუმჩნევლადგაჰყვაკვალდაკვალორადამიანს.ერთიმათგანი იმისი ცოლი იყო, მეორე კი მეგობარი. ქუჩიდანქუჩაზემისდევდაიმათ,შეჰყვაბაღშიდაროდესაცისინიჩამოჯდნენკუთხეშისკამზე,როდესაციმათერთმანეთსაკოცეს, მან მიიდო რევოლვერი საფეთქელზე და თავი

მოიკლა...დიახ,ესასეიყო.დაამკაცსაცუყვარდაცოლი,ძლიერუყვარდა.დაიმასეგონა,რომიმისცოლსჰქონდასუფთა, ღრმადა სანდოთვალებიდა რომ ის არაოდეს,არაოდესარიცრუებდა.დაამთვალებისგამო,ამსუფთადაპატიოსანითვალებისგამო,მასკიდევუფროუყვარდაახალგაზრდა ცოლი. და ჰქონდა ნდობა მისდამი,განუსაზღვრელი ნდობა. და იმ საღამოს, როცა იმათგაჰყვა, თვითონაც არ იცოდა, რად მისდევდა იმათ, რაუნდოდა გაეგოდა ემხილებინა - ის ხომ საყვარელიდამოყვარული ცოლი იყო, ხოლო მეორე მისი ერთგული,გამონაცადი ამხანაგი. და როცა ის კვდებოდა -დამიჯერებთთუარა?-როცაისკვდებოდა,ისღრმადიყოდარწმუნებული, რომ ის კი არ კვდება, რომ საკუთარითავიროდიმოუკლავს,არამედმოჰკლაისინი -ფლიდნიდა მოღალატენი. ამ რწმენით მოკვდა ისდა ეს რწმენააშკარად მოჩანდა იმის გაფითრებულ სახეზე, როცა ისმკვდარიზეცასშესცქეროდა...

ეჰ, ესრა ამბავს მოვყოლივარ... განა მე იმის შესახებ არვლაპარაკობდი, თუ როგორ მოვხვდი პირველადპეტერბურგში? და აი, ერთხელ ამ ქალაქში სეირნობისდროს ვეებერთელა სასახლეს გადავეყარე, რომელიცმუზეუმი აღმოჩნდა. შევედი ამ სასახლეში, ვიყიდეკატალოგი, ავყევი კიბესა და მოვუხვიე მარჯვნით.გავიარე პირველიდარბაზი - იმდენი არაფერი. მეორეც -არაფერი.თითქოსყველაფერიესდიდიხანიანახულიდაშესწავლილი მქონდა. წავედი წინ... უცებ შემკრთალიშევდექი, მივიხედ-მოვიხედე. ეს რა ამბავია? ამბობენ -ვერეშჩაგინის სურათებიაო. მაგრამ ამიხსენით, ეს რაამბავია? გაქცევა მინდოდა და ფეხს კი ვერ ვიცვლიდი.თმაყალყზედამიდგა,თრთოლა-კანკალმაშემიპყრო...აი,თურმე,რაყოფილაომი!აი,თურმე,ომირაყოფილა!და,ღმერთო ძლიერო, რამდენი კეთილშობილი, ჰუმანიურიკაცი ამკობს და ადიდებს ომს, იმის სილამაზეს! აბა

მოიგონეთ რუსთაველი და იმისი გმირები! “შიგან ასეგავერივე, გნოლის ჯოგსა ვითა ქორი, კაცი კაცსაშემოვტყორცნე, ცხენ კაცისა დავდგი გორი”. მოიგონეთაბა აკაკი: “და გაიელვა ზედი-ზედ მტერზე, მისმამახვილმაძველებურათა!”..რამდენიაღტაცებააომისადამეომრების წინაშე აქ! აბა, პუშკინიდა მისი “პოლტავისომი” მოიგონეთ!.. და აჰა, წარმოდგა წინ ვერეშჩაგინი,გადაშალაომი,გვიჩვენაისსიგრძე-სიგანითდაგვითხრა:“შეხედეთ, როგორ სტყუიან დიდებული პოეტები,დიდებულიჰუმანისტებიო”.

იქავე საყესავით იდგა სრულიად ახალგაზრდა აფიცერი,ისეთიკეთილიდაგანცვიფრებულიგამომეტყველებით...

გულიმძიმესევდით აღმევსოდაუკვე აღარაფერი აღარმაინტერესებდა,როცა ამსაზარელსურათებსგავშორდი.მივდიოდი მექანიკურად, შეუგნებლად, სანამ ერთმა

უბრალო მოძრაობამ ვიღაც ქალისამ, რომელიც იდგასტუდენტის გვერდით, ჩემკენ ზურგშემოქცეული, არგამომაღვიძა, რაღაც არ მომაგონა... ნაცნობი იყო ესუბრალო,მაგრამელასტიურიმიმოხვრა,რაღაცდიდირამიყო შეკავშირებული თითქოს ამასთან. ვიცოდი და არცვიცოდი, რაში იყო საქმე. და უფრო დაკვირვებითდავუწყე იმათ ცქერა. თითქმის ცხვირი მიეტანათსურათთან, - განა აგრე უცქერიან სურათს, განაპერსპექტივის კანონი არ იცით? სტუდენტი მაინც არიყოს ეს ყმაწვილი? მაგრამ ვიცი, შვილოსან, ვიცი რაშიცარის საქმე - თქვენ შეყვარებულნი ხართ, თქვენერთმანეთთან ახლოს იყოთ გსურთ, სურათი ფეხებზეგკიდიათ!სურათიმხოლოდსაბაბიადამეტიარაფერი.

მაგრამ ასე რამ გამაბოროტა, ასე რად გავჯავრდი ამსტუდენტზე!ეს,ესიჭვიანობარაღაარის?

კატასავით ფრთხილად მივუახლოვდი იმათ და სახეზეშევხედე. გული აჩქარებით სცემდა მკერდში, - ერთისტუდენტია, მეორე... მეორე?.. ელვის სისწრაფითმაგონდება საღამო ტფილისში და ბაგეზე კი ღიმილსვგრძნობ...

-მანუშაკ!..მანუშაკ!

მინდოდამივარდნილიყავიიმასთან, -ესხომმანუშაკია!ნამდვილადკინაბიჯსუკანვდგამ,ვბრუნდებიუკანდაძველი გზით მივდივარ კარში. გავედი ქუჩაში დაშევჩერდი. მანუშაკ! მანუშაკ! მხოლოდ ერთხელ,მხოლოდ ერთხელ დამენახო მინდა. მხოლოდ ერთხელმინდა ვიხილო შენი თვალის ციმციმი, დავინახო თუროგორ ათამაშდება ხოლმე შენი წარბი, როცა რაიმეგაგაკვირვებს.მხოლოდერთხელშენისიცილიგავიგონომინდა... ნუთუ ეს ბევრია, მანუშაკ! მხოლოდ ერთხელ,

მხოლოდერთხელდამანახეშენისახე,შენისიარული!..

არა, არ წავალ აქედან, ფეხსაც არ მოვიცვლი, მოვუცდიიმათ და როცა ის გამოვა, როცა გამისწორდება, მაშინ...მაშინკიარვიცოდირასვიქმდი...

თუთუნსცეცხლიმოვუკიდე,მაგრამმწარეათუთუნი...

მანუშაკ!მანუშაკ!

მაგრამროცაისინიხელიხელჩაკიდებულნიგამოვიდნენჭიშკარში,მეხელებიჯიბეებშიჩავიწყვედაქუჩისმეორემხარეზე გადავედი. ისინი წავიდნენ, არც კიშევუმჩნევივართ. მაგრამ მე მომესმა იმისისიცილი...დამომელანდატყედატყეში აყვავებულიიელისბუჩქნარიდა ამ ბუჩქნარში მოჩუხჩუხე, მხიარული ნაკადულისზღაპარი-სიმღერა...

უჰრასიცივეა!

ეს იმიტომრომდიდიხანია კედელზე აწოლილითურმევარდაკედელიკიისეთინოტიოა,ისეთიცივი...

რა მძიმე ლოდი მაწევს გულზე და რა სირცხვილსვგრძნობ!.. თითქოს მთელი ღამე ღვინოსა დაგარყვნილებში გამეტარებიოს... დიახ, გარყვნილებაა ის,რაც მომივიდა, დანაშაულია, ვაღიარებ აშკარად დასაქვეყნოდ.

დამიგდეთყური...გუშინღამით,სამებისდღესასწაულისწინ, ჩამოახრჩვეს სამი კაცი. ეს მოხდა ამნაირად:მომჯადოებელი,მთვარიანიღამეიყო,სატუსაღოსკარგსგუნებაზე დაეძინა. შუაღამისას კი ჩვენ გაგვაღვიძანაცნობმა კაკუნმა - სახრჩობელას აგებდნენ. იმათ, ვინც

უნდა დაეხრჩოთ, წინააღმდეგობა არ გაუწევიათ,არავითარი ხმაურობა არ აუტეხიათ, რათა ჩვენ არგავეღვიძებინეთ, ჩვენი ტკბილი ძილი არ დაერღვიათ.ყველაზე მეტად მე სწორედ ამან გამაოცა, ამ მათმასურვილმა, რომ ჩვენ არ შევეწუხებინეთ. ადამიანსახრჩობენ და ის კი ჩემს ამხანაგებს არ გაეღვიძოსო,უსიტყვოდ ემორჩილება ჯალათებს!.. არა, ეს ასე არშეიძლება, ეს ჩემთვის გაუგებარია... მე შემრცხვა,შემრცხვა ჩემი თავის წინაშე, დასახრჩობ ამხანაგებისწინაშე,იმათწანაშე,რომლებიცხვალდილით ამომავალმზეს გაუღიმებენ, ღმერთს მადლობას შესწირავენ, რომცოცხალნი არიან... მაგრამ, რა უნდა მექნა?.. მივირბინეფანჯარასთან და ვიყვირე: “ამხანაგებო, მშვიდობით!”თითქოს ამ ძახილს ელოდა სატუსაღო, ამიტომ იყოსულგანაბული და უხმო. ყვირილი, წყევა, კარებისმტვრევა, სტვენა, ლანძღვა და მუქარა ერთმანეთშიაირია... აქედან იწყება ის, რაც წინეთ არაოდეს არ

დამმართია.მეშიშმაშემიპყრო.შემეშინდა,მაგრამრისიმეშინოდა? განა არ ვიცოდი, რომ მე ვერავინდამახრჩობდა? რომ არც მომელის ასეთი სასჯელიმომავალში?განაარვიცოდიეს?ვიცოდი,რათქმაუნდა,მაგრამ მე მაინც შემეშინდა იმის, რომ მე მომკლავენ...ხოლოისშეგნება,რომ ჩემიდახრჩობისუფლება არავისარააქვს,ესშეგნებაოდნავადაცარმამშვიდებდა,თუმცაჩემში ის ცოცხლობდა და თითქოს მამშვიდებდა. ესშეგნება ვერ სძლევდა შიშისა და ძრწოლის გრძნობასაუცილებელი სიკვდილის წინაშე. თითქოს ეს ორიგრძნობა, გრძნობა, რომ მოკვლა არ შეუძლიათ დაგრძნობა, რომ ამ წუთას მომკლავენ, არსებობდნენ ორსსხვადასხვა გულში, თუმცა ორივეს ვგრძნობდი დაგანვიცდიდი მე ერთი... დიახ, მეც ჩამომახრჩობენ - ესხალხი, ყველა ეს მცველები, ესენი განა რაიმეზეფიქრობენ? უცებ ციხის უფროსი უბრძანებს იმათ, რომდამახრჩონ,რაშემიძლიამათწინააღმდეგ,რითდავიცავ

თავს?.. ნუ, ნუ ყვირით, თქვე ოხრებო, ნუ ყვირით, ნუღრიალებთ!ამთქვენყვირილსადაღრიალშიმოვლენდადამახრჩობენ, ვერავინ ვერაფერსაც ვერ გაიგებს...ღმერთო,ნეტავიმალეგათენდესერთი!ეჰ,გაათავეთესკაკუნი, დაახრჩვეთ ბარემ, ვისაც ახრჩობთ... ღმერთო,რით დავიცვა თავი, რით?.. ვერ დამახრჩობენ? კანონინებას არ აძლევს? ვერა? მადლობა ღმერთს! მაგრამ ვინდაუშლის იმათ, მოვიდნენ და დამახრჩონ?.. აკი იმათახრჩობენ?.. მეშინია! მეშინია! მეშინია! თავბრუდამხვევღრიალსადაშფოთშიმეფრთხილადმივადექიფანჯარასდა უცებ შევამჩნიე მთვარე. ნუთუ ამ მთვარეს ქვეშახრჩობენ ადამიანს? ნუთუ ეს ნაზი, ეს ალერსიანისხივები იცქირებიან ეხლა ღია კუბოებში, ღია სამარეში?ნუთუ ეს სხივები ანთებენ ჯალათებსა და იმათმსხვერპლთაც? არა, ეს შეუძლებელია!.. და თუ ესშესაძლებელია, თუ ეს შესაძლებელია, მაშინ მეცდამახრჩობენ, მეც, მეც... ამხანაგებო, მიშველეთ,

მახრჩობენ! მე მახრჩობენ! თქვე მხეცებო დაპირუტყვებო,რაუფლებაგაქვთ,რომდამახრჩოთ!..

და შემდეგ კი აი, რა მოხდა: გამოვამტვრიე მინებიფანჯარაში, გავტეხე სტოლი და სკამი, გავტეხეყველაფერი,რისგატეხაცშეიძლებოდა.შემდეგგავიხადესაცვალი,მოვუყარეერთათთავისაცვლებსადასაწოლს,წავუკიდეცეცხლიდამეკი,ტიტველმა,ვიწყეხარხარიდატირილი...

-შენამასრასსჩადი?..

-არმინდა!არმინდა!არმინდასიკვდილი,არმინდა!

შემკრეს და წამიღეს, მესმოდა, რომ საავადმყოფოშიმივყავდი იმათ, მაგრამ მეგონა სახრჩობელასკენმივდიოდით... მაგრამ ეხლა უკვე ისე დავიღალ-

დავიქანცე, ისეთი გულგრილობა ვიგრძენი უცებ, რომყოველივე გაქრა - შიშიცა და სურვილიც... მხოლოდცრემლი ისევ მდიოდათვალთაგან, მე ისევ ვკრთოდი...ჩამოსახრჩობად მიგყევართ? მომკალით, ჩემი სიცოცხლეხომ ერთ ფარათაც არ ღირს, დამსაჯეთ, თუ ღმერთიგწამთ! მიმტკიცებენ, რომ არავის აზრადაც არ მოსვლიაჩემიდასჯა...ოჰ, არა, არა, - ვქვითინებ მე, -დამსაჯეთ,თუ ღმერთი გწამთ, ჩემი სიცოცხლე ხომ ფარათაც არღირს... მხოლოდ სიკვდილის წინ ერთი მანახეთ ვასო,კეთილი საქმე ჩაიდინეთ - მანახეთ ვასო, მე ის ძლიერმიყვარს და დავემშვიდობები იმას... ის კარგი ბიჭია,თქვენესარიცით,ცუდად,მხეცურადმოექცნენიმას,ისეხლაუბედურიადამინდაიმასდავემშვიდობო...თქვენამბობთ, რომ მე არავინ მკლავს - რას მანუგეშებთ!სულერთია ეხლა ჩემთვის სიკვდილი, სიცოცხლე! ჩემისიცოცხლეერთფარათაცკიარღირს,ვისრადუნდა!..

როგორც იქნა დამაძინა ექიმმა და ძილშიაც მე უარსვამბობდი სიცოცხლეზე, რომელმაც ყოველივეღირებულება დაჰკარგა ჩემს თვალში, სანამ ჩემსთვალწინ ერთმა სურათმა არ წამოჰყო თავი, ერთმაუბრალოწამმაჩემიწარსულიდან...აბარადიდირამარის,რომ ოდესღაც, რომელიღაც ქალიშვილმა მაკოცა!..და ამქალიშვილის სახემ, შემთხვევით გაღვიძებულმა ჩემსგონებაში,ამსახემმომაბრუნასიცოცხლისაკენ...რამდენიმაღალი და კეთილშობილი წუთი გამომიცდია, როცაყველაფერი,რაცკიღვთიურიაადამიანში,ფეხზეამდგარაჩემში, როცა ერთი სიცოცხლე არ მყოფნიდა და ათასიმინდოდა მქონიყო, რომ ერთი სამსხვერპლოს წინაშედამედო,ერთიღვთისათვისშემეწირადაარცერთიესამსაშინელ ღამეს მე არ მომგონებია და მხოლოდ ერთიშავგვრემანი გოგოს მოგონებამ დამიბრუნა სიცოცხლისსურვილი... სულ ყველაფერი სხვა დამავიწყდა ამსაშინელღამეს...

გამომეღვიძა - მზის სხივი მიცინოდა,როგორცდედადაკიდევრამდენიმესნეულმამომილოცა:

-ჩვენგვეგონა,ამხანაგომიხა,რომჭკუაზეშესცდით!

და მე შემიპყრო გიჟურმა სიხარულმა - ცოცხალი ვარ!ცოცხალი ვარ! სიცოცხლე მინდა და სხვა არაფერი!..სიცოცხლეს ხომ მხოლოდ ერთხელ გამოცდის ადამიანი,მხოლოდ ერთხელ! ნუ მართმევთ ამ სიცოცხლეს, ისისეთი მშვენიერებაა! ყველაფერი ფეხებზე მკიდია,მხოლოდ სიცოცხლე დამანებეთ, დამანებეთ ვისუნთქოდაქვეყნიერებასვუცქირო...

ეჰ,ეხლამესმისმეისვაკხანალია,ისგარყვნილიქეიფი,რომელმაცმოიცვასაზოგადოებარეაქციისშავდღეებში...დამემრცხვენია...

ასე ჩავწეროთ, ამხანაგო მიხა, შენ მხოლოდ მანუშაკმადაგიბრუნა სიცოცხლე, მხოლოდ მან!.. შენ მხოლოდ ისმოგაგონდა...

მოკვდა ტუსაღი მოკროუსოვი და მისი ცხედარიგაგზავნესსამკვდრეში.

ერთითვისადაათიდღისშემდეგათავებდაისსასჯელისვადას და გამოსვლისას პატიოსან შრომას ეპირებოდა,პატიოსან ცხოვრებას. არა, ქურდობას შემდეგში ის აღარმოჰკიდებდახელს,წყეულიმციყოსქურდობისმომგონიდამისითაყვანისმცემელი...აი,თუღმერთმაქნადაფეხიმოიკიდა იმან თავისუფლად, თუ ამ ჯოჯოხეთს თავიდააღწია, წავა ის კერჩსა თუ ფეოდოსიაში, სადაც მასვიღაც ნათესავი ქალი მოელოდა, ისესხებს იმისგან ხუთთუ ექვს თუმანს, დაიწყებს ვაჭრობას, ერთხელ მაინც

დაიძინებსადამიანურად...

-ისევიცხოვრებ,როგორცგრაფი...რაო?ძველხელობას?ქურდობას?.. არაოდეს, აი ფიცი, არაოდეს აწი მე არვიქურდებ...განამე,ბ-ნომიხეილ,განამექურდივიყავი,ქურდობაზემიფიქრიაწინეთ,რომიმწყეულქალებს არდავეღუპე?.. იმათ დამღუპეს, აი, იმათი სინსილაც კიგაწყდეს... მე წინეთ ნოქარი ვიყავი, გადავეყარე ვიღაცაშარს, რომელმაც ტყავი გამაძრო. ჯამაგირი რომ აღარამითავდა, სხვის ქონებას ვსტაცე ხელი... და მერმე,როგორცმოგეხსენებათ...

შემდეგ კი საქმე ჩვეულებრივ დატრიალდა. აგერ ათიწელი იქნება, რაც ის თითქმის სატუსაღოშია. ისრეციდივისტი ქურდია. მაგრამ ეხლა ბასტა. მობეზრდაციხეებში წანწალი, ეყოფა რაც სცემეს პოლიცია-სატუსაღოებში - მთელი ალაგიტანზე არა აქვს. ერთიან

დაბეჟილია... ახ, იცოდეთ, რა უღმერთო ცემა იციან, რამწარეცემაიმურჯულოებმა!

-აწიკიპატიოსანსაქმესმოვკიდებხელს,მეყოფა.

-აღარიქურდებ,რაღა?-ჰკითხავდადაცინვითქურდებისმეთაური ზაიკინი, რომელიც, ნაცემი მაძებარპოლიციელებისაგან, ამჟამად გვერდებს იმთელებდასაავადმყოფოში.

-არვიქურდებ...

-პატიოსანიკაციგინდაგახდე,რაღა?

-მინდადაკიდეცგავხდები!

- ახ, შენი ბრიყვი გოგრა, შე ვირო და მუტრუკო, შენა!

ერთიშეხედეთამწუნკალს,ბიჭო,შემუტრუკო,როდისიყო ქურდი კაცად იქცა, ბოზი პატიოსანდედაკაცადდაპოლიციელი წმინდანად? ქურდი ქურდად უნდამოკვდეს,არიციშენეს?დათუგინდავაჭრობაცდაიწყო,ამით ქურდობას აშორდები გგონია? ვაჭრებიც იგივექურდები არ არიან? მღვდლებიც, ჩინოვნიკებიც? განაყველა ამ ქვეყნად, გარდა პროლეტარიატისა იგივექურდებიარარიან?დაპროლეტარებშიცცოტააქურდები?დამაგასკიუნდაპატიოსანკაცადგახდეს!..

ზაიკინმა გადმომხედა - ერთი შემომხედე, ქურდი ვარმართალია, მაგრამ ცოტა რამ მეც გამეგება ამ ქვეყნად,ქურდივარ,ასევთქვათ,სოციალისტურმარილ-ნაჭამიო...

-პატიოსანიკაციკი არა,შენიდედაც ასედა ასე... აი,რაგახდებიშენ,როცააქედანგაეთრევი!

და სნეულების ხარხარსადა სიცილშიზაიკინმაუალაგოალაგასდაიკრახელი...

- Дурак! - მოკლედ და გულგრილად გასცა პასუხიმოკროუსოვმამასდაგადააფურთხა...

ჰოდა ის ფიქრობდა ქურდობას გამოსთხოვებოდა,პატიოსან საქმეს შესდგომოდა. მაგრამ ჭაჭების ანთებამესიმედიმოუკვეთადათავისუფლებისდღემდეიმასარაცალა...დღესდილითისპირისდასაბანადგავიდა,სადაცგრძნობა დაჰკარგოდა და უკან უკვე ორმა კაცმაშემოიტანა. დაუძახეს ექიმსა და მღვდელს. ესუკანასკნელი უფრო ადრე მოვიდა ციხის უფროსისთანხლებით.

- მოკროუსოვ, გამარჯობა! - მიმართა ციხისუფროსმა. -განავერმიცანიმე?

- არაფერს არ გრძნობს, თქვენო კეთილშობილებავ! -აუხსნავიღაცტუსაღმა.

-შენვინგეკითხება?-სასტიკადშენიშნაუფროსმა.

- სანამ გონება არ დაჰკარგა, რად არ შემატყობინეთ? -იკითხამღვდელმა.

-ვინიცოდა,რომასეჩქარამოკვდებოდა.

-ვინარისეს?პოლიტიკურია?

-მამაო,ესმომაკვდავიკაცია!..-უცებმკვახედწამოიძახაზაიკინმა.

-შენეი...ენასკბილიდაადგი,თორემ...

ხუცესმა მოკლე ლოცვა წაიკითხა, ხოლო ზიარებისმიცემაზეუარითქვა -გონება აღარ აქვს, არ შემიძლიაო,გადასახა მომაკვდავს ჯვარი, შემდეგ ჩვენც გვაკურთხადა გავიდა... ამასობაში ექიმიც მოვიდა, დახედამომაკვდავს,უიმედოდხელიდააქნიადაისიცწავიდა.

ციხის უფროსმა უბრძანა ერთ მოხუც სნეულს, თვალიედევნებინამომაკვდავისთვის...

ბუზებს დღესასწაული გაუჩნდა... უძვრებოდნენმომაკვდავს ცხვირსა და პირში, ისვრებოდნენ იმისოფლში, მხიარულად ტრიალებდნენ ჰაერში, იქერთდებოდნენ და მოკროუსოვის სახეზე ეცემოდნენ,რათასიყვარულისაქტიდაეთავებიათ...

-ახ,თქვეწყეულებო...-დამოხუცმამოკროუსოვსსახეზე

საბანიგადააფარა.

-ამასრასსჩადი,შებებეროქოფაკო!რადახრჩობისედაცმომაკვდავკაცს!-აღელდნენტუსაღები.

- მა რა ვქნა... წაბილწონ ქრისტიანი კაცი ამ ბინძურმამწერებმა?..თვითონკოფაკებო!

-გადააძვრეამწუთსავესაბანი!

-არგადავაძრობდამოიკალითთავი!

- მოიცა, ბებერო ძაღლო, მალე შენი ბოლოც მოაღწევს,მოგიგონებთამას...

დავიღაცამ,გაჯავრებულმა,ისეთიძალითდააქანასაბანისნეულის სახიდან, რომ საბანს თან გადმოყვა და ძირს

დაეცა ძვალ-ტყავადქცეული მოკროუსოვი... ვიღაცამსიცილი ვერ შეიმაგრა. ვიღაცამ შეიძახა, ეცნენ სნეულს.სტაცეს ხელი, მაგრამ სანამ ტახტზე დადებდნენ,მოკროუსოვიგათავდა...

მისი ნეშთი ტახტზე იდო, საავადმყოფოს ხალათში,ზეწარ-გადაფარებული.მოვიდაუფროსიზედამხედველი.

-მოკვდა?

-მოკვდა!-მიუგომცველმა.

-შეიძლებაარცმომკვდარა,ტყუის...ეი,მოკროუსოვ!

დამანწაღისწვერითგადახადასახიდანზეწარი,ცხვირსგაჰკრაფეხი.

-რასსჩადი...-იყვირაზაიკინმა.

-გაჩუმდი!გაჩუმდი!

-ძაღლიხომარდამხრჩვალა,ადამიანიიყო!

-გაჩუმდი-მეთქი,გეუბნებიან.

-უჰ,შეგიტარა,შენ!..

-რაო?რათქვი?გიტარავისდაუძახე?

- რა ამბავია? რას ყვირით? - მოისმა კარებში ციხისუფროსის გაბრაზებული ხმა.უფროსმაზედამხედველმასაჩქაროდმიიბრუნაიმისკენპირი,ხელიქუდზემიიდო,გამოიჭიმადამიმართა:

-თქვენო კეთ - ბავ!ციხისსაავადმყოფოში 10 სნეულია.მოკროუსოვი მოკვდა... ზაიკინი თავხედობს დაილანძღება,გიტარადამიძახა...

-აბამიჩვენე,რომელიაზაიკინი!

-აიესარის,თქვენოკ-ბავ!

-კარცერში,ჩქარა!

-მესნეულივარ...

-არაუშავს...კარცერშიმორჩები...

ზაიკინი წაიყვანეს კარცერში, მიცვალებული -სამკვდროში...

ჩვენ სატუსაღოს საავადმყოფოში დავრჩით, ეხლა უკვეცხრაკაცი...

ღამეაკაეშნიანი,თვალივერხედავსვერასა...ქარიჰქრის,ქარიღრიალებს,ქარიდასტირისბნელასა!..

-ეი,შენ,გაშორდიფანჯარას!გესმის?

- რად ხარ ასეთი ბოროტი, მეგობარო! ვერ ხედავ, რამშვენიერისაღამოა!განაშენდაგაკლდებარამ,მერომაქვიდგე?

-შენგეუბნებიან-წახვიდემანდედან,თორემ...

-თორემ მესვრი, არა?.. აჰა ჩემი მკერდი, მესროლე... სამ

მანეთსსაჩუქრადმიიღებ.მესროლე,რაღა!

- ახ, შენი დედა, შენი მამა... ასეთი სულელისმოკვლისათვისსამმანეთსკი არა,სამკაპეიკსაც არავინმომცემსდატყვიისფულსაცგადამახდევინებენ...ანასინ,ბაბასინ,შენვერმიგახვდინე,რომნებაარამაქვსტუსაღიფანჯარასთანმივუშვა...

-ამხანაგოჯარისკაცო,მაპატიე!..ამწუთასწავალაქედან,ნახვამდი...პაპიროსიგადმოგიგდო?

-კანონიარარის...

-არაფერია,აბავინდაინახავს...

-დარაჯო!ვისელაპარაკები?

-თქვენოკეთილშობილებავ,ტუსაღიფანჯარასმოადგა.

-სადა?რომელი?

- მე ვუბრძანე, წასულიყოდა ისიც წავიდა,თქვენო კ -ბავ!

- ძალიან კარგი. ხოლო თუ არ დაგიჯეროს, ესროლე,მოკალიმამაძაღლი..

-მესმის,თქვენოკ-ბავ!

ეხლა მინდა ფანჯარას მივადგე. დეე მომკლას. მაგრამის... მაგრამ ის, ვინაც მე უნდა მომკლას, მას არ უნდამკვლელი იყოს, არ უნდა... და იძულებული კი იქნებამომკლას... ვალდებულია! კარგი იქნება ჩემი მხრით ასემოვიქცე?..

დადგა შემოდგომა. მე კი ჩქარა მოვკვდები. ეს იმიტომ,რომ არავის ვუყვარვარ, არავის! ავად როდი ვარ, როდივწევარ, ისე, ფეხზე ვჭკნები. ეს იმიტომ, რომ არავისვუყვარვარ,არავის!დამეჩქარამოვკვდები.იმიტომ,რომარავის ვუყვარვარ. დილიდან საღამომდე, ძილში თუცხადში, ყოველ წუთში მე ვგრძნობ, რომ არავისვუყვარვარ,რომჩქარამოვკვდები.

Гдетвоеличикосмуглое,Нынчесмеетсякому?

არავის ვუყვარვარ, არავის! ეს რა შეუსაბამობაა -ცოცხლობდე კაციდაფიქრობდე მოვკვდებიო.და მე კისულამაზევფიქრობ,იმიტომრომმეარავისვუყვარვარ.

Гдетвоеличикосмуглое,

Нынчесмеетсякому?

ზაფხულზემთელითვევიწექი, ეხლა კი ავად აღარვარ,მაგრამ ვიცი მაინც,რომ ჩქარა მოვკვდები. ვიცი, იმიტომრომ არავის, არავის ვუყვარვარ, არავის. და მენატრებავიღაც, ან რაღაც, კარგად არ ვიცი... რა არის ნატვრა?..“სევდა,გამოწვეულიიმისსიშორით,ვინცგიყვარს,არისნატვრაო” - ამბობს სპინოზა. მაგრამ მე ვინ მიყვარს?ვისზე ვარ მე დაშორებული?.. მენატრება კი ვიღაც თურაღაც...ესიმიტომ,რომარავისვუყვარვარ...

Гдетвоеличикосмуглое,Нынчесмеетсякому?

მე არავის ვუყვარვარ და ვიცი, რომ ჩქარა, ჩქარამოვკვდები,ვიცი!..

ესსტრიქონებიდასწერაკაცმა,რომელმაცსაშინელიღამეგაატარა, მთელი ღამე ის ფიქრობდა მხოლოდ ერთრამეზე,მთელღამესერთიმძიმეფიქრიაწვამასგულზე-ის ფიქრობდა აუცილებელ სიკვდილზე, ის ფიქრობდა,რომ მარტოა, მოძულებული და რომ არავის, არავის ამქვეყნადისარახსოვს,არავისისარუყვარს...იყოდაარაიყო რა, შაშვი იყო მგალობელი, ღმერთი ჩვენიმწყალობელი, იყო ერთი ვინმე, სატუსაღოშიდამწყვდეული, და კაცი იგი იყო სულით ობოლი დაუბედური...

და ოხერ შემოდგომის ღამეს ეს მან განსაკუთრებითიგრძნო.და იგრძნორა ეს, ის ერთი-ორად გაბოროტდა...ხომ აქვს ადამიანს ისეთი წამი სიცოცხლეში, როცა მასგანგებ სურს უბედურად იგრძნოს თავი,შეურაცხყოფილად, დაცემულად... ბევრი დარდი, ბევრიმწუხარებააწევსიმასგულზე,მასკისურსესდარდიდა

ეს მწუხარება გაუორკეცდეს... გაუსამკეცდეს... თვალსავლებსისწარსულს-იქმხოლოდტანჯვადამწუხარება.აწმყოც მისი ასეთივეა. მომავალი კიდევუარესი იქნება.და საზოგადოდ, აბა რა არის ცხოვრებაში კარგი დასაამური? იუდამ ქრისტე გაჰყიდა, ხოლო მოციქულმაპეტრემ,რომელსაც“ქვას”უწოდებდნენ,სამჯერუარჰყომოძღვარიმისი.

დიდებული მეცნიერი ბეკონი მექრთამე იყოდა კონტისცოლიფულებზე იყიდებოდა. გარიბალდის სატუსაღოშიამწყვდევდნენ, აზეფი კიდევ ჯაშუში გამოდგა დამოღალატე... ხომ არის ადამიანის სიცოცხლეში ისეთიწამი, როცა მისი გონების წინაშე დგებიან მარტოოდენსისაძაგლენი ისტორიისა და დამნაშავენი ისტორიის,სისაძაგლენი,როგორცმსოფლიოისტორიის,ისეკერძოდმისი...

ესსტრიქონებიდასწერაკაცმა,რომელმაცველურიღამეგაატარა. გათენებამდე იმას არ დაუხუჭია თვალი,ფანჯარას კი სცემდა და ეხეთქებოდა ავი სულებითაღსავსეშემოდგომისღამე,ქარიკვნესითადაქვითინითდაძრწოდა, წვიმა ბოროტი სისინით სცემდა,ამათრახებდა ვიღაცას, ხოლო ბებერი,უკბილო კუდიანიჩამომჯდარიყოტელეგრაფის ბოძებზედათავისი ძვალ-ტყავა თითებით ამღერებდა ტელეგრაფის მავთულებსრაღაც საშინელ სიმღერას. და მთელი ღამისგანმავლობაში ესმოდა ეს საშინელი სიმღერა იმ კაცს,რომელმაც დასწერა ეს სტრიქონები. ის ციხის ოთხკედელში იყო გამომწყვდეული და საშინელ სევდასგრძნობდა,საშინელწუთებსგანიცდიდა.

იმას, ამ სტრიქონების დამწერ კაცს, ერთი დიდისაგანდიდი თხოვნა აქვს ჭკუიან, ნასწავლ კაცებისადმი. მასსურს აუხსნან ჭკუიანმა კაცებმა, თუ როგორ, რა

ნიადაგზე იბადებიან ადამიანის თავში ისეთი ფიქრები,როგორიცდაებადამასიმღამეს.ის,მაგალითად,შეიპყროასეთმაფიქრმა: “რამდენიწელიავზივარმეაქ,ირგვლივკიისეთისაშინელიღამეა.დათუეხლა,ამწუთასვისმესარ სძინავს გარეთ, იქ, სადაც თავისუფალი ადამიანებიცხოვრობენ,თუვისმესარსძინავსეხლა,ვინცუნდაიყოსის, მტერი თუ მოყვარე, დიახ, მტერი თუ მოყვარე, ისმომიგონებს მე,ტუსაღსადადასჯილსდა იტყვის: იგიშენ! ასე გეკადრება!.. ასე იტყვის ისდაუფროთბილადგაეხვევა საბანში და იგრძნობს განსაკუთრებულსიხარულს,რომმევზივარსატუსაღოშიდა არაის... -ისზისდაარამე!ისდაარამე!რამდენიმეჯერგაიმეორებსისა და უფრო და უფრო შემოიხვევს საბანს. და იმისისაბანიკიისეთილბილიდათბილი,ისეთიმსუბუქიდასუფთაა, ისე ეალერსება იმის სხეულს, ისე ანებივრებს!ისეთი,ისეთიძვირფასისაბანიამისისაბანი!..”

აი, ასეთი ფიქრები მოსდიოდა იმას თავში იმ წყეულღამეს,ესეიგი,წუხელ.

- სიწამხდრე და სისაძაგლეა ასეთი ფიქრი. ეს ხომცილისწამებაა! - თითქოს გაუელვა იმას თავში, მაგრამროცაკუდიანმაცეკვაცდაიწყო,როცაიმანდაჰკივლადადაიღმუილა, როცა ის ჯარასავით დატრიალდა ერთალაგასდადაიწყოხარხარი,ხარხარი -ხა-ხა-ხა!..ისკაცი,ამ სტრიქონებისდამწერი, წამოიჭრა ზედ, წამოიჭრადაგადააფურთხა... მან გადააფურთხა ყველა იმათ, ვინც ამღამეს თბილსა და მსუბუქ საბნებში ნებივრობდნენ,ყველას - მტერსაცა და მოყვარესაც, მოყვარეს კიდევუფრო გულდაგულ... რად წევხართ და რად დასცინითიმას,რადდასცინით-ფუთქვენ!.

დაროცაიმისწინსაიდგანღაცგაჩნდანაცნობიქალი,ერთდროს მისი მეგობარი, ვასოს ნაცოლევი, მან შესძახა მას

შეუბრალებლადდაცინიკურად:

-ახ,შებოზოდაროსკიპო!

ისშეკრთადაგაფითრდა.

-მიხა!მიხა!არგრცხვენია?რასმერჩი?

-წადი, მომშორდი, შე ბოზო!.. შენ,რომელიც ატყუებდიარათუქმარს,არამედყველას,შენ...

- შეიძლება, მიხა არც იმდენად დანაშაული ვიყო...მტყუანი ვარ, მართალია, მაგრამ... ისტუსაღი იყო, მიხა,მე ის მეცოდებოდა... მე მეგონა,რომ... ახ, მეუბედური,განა მე არ ვიტანჯები, მიხა?.. ერთხელ ვცოცხლობთ ამქვეყნად,მიხა...

-სწორედიმიტომ,რომერთხელვცოცხლობთამქვეყნად,ღორობასუნდავერიდოთ...ხა!ხა!ხა!ერთხელ,მხოლოდერთხელმოხვიდეამქვეყნადდაწაიღოუნდათანღორისსახელი,ფუ!..

-მიხა...მემტყუანივარ,მაგრამჰკითხევიშენსსინიდისს,მართლაიმდენადდამნაშავევარ,რომ...რომ...

რომატირდა,ვითომრაო?ვითომრაო,რომგულშირაღაცდაიბადა, რაღაც კითხვა, რომელიც აქამდე არდამბადებია!..

რაიქნაჩემიკუდიანი!..სადარის?

ისევჩამოჰკრამანმავთულისსიმებსთითებიდაკვლავდაგუგუნდა ველური სიმღერა... და ბოროტმა სულმაერთი ორად მოიკალათა იმ კაცის გულში, რომელმაც

დასწერაესსტრიქონები...

ეს სტრიქონები დასწერა იმ კაცმა, რომელსაც ეხლარცხვენია, საშინლად რცხვენია გუშინდელი ღამის,რომელსაცრცხვენიადაკიდევეშინია,საშინლადეშინია-ესღამეარგანმეორდეს...

Гдетвоеличикосмуглое,Нынчесмеетсякому?

მე ჩქარა მოვკვდები, იმიტომ რომ არავის მე არვუყვარვარ,არავის...

არავის!არავის!..

Гдетвоеличикосмуглое,Нынчесмеетсякому?

მეჩქარამოვკვდები...ჩქარა!.

1911წ.

სახრჩობელისწინაშე

(ვუძღვნიყველას,ვისაცუგრძვნიადაგამოუცდია)

დილა.ორშაბათი.

ეხლა ყოველივეს ნათლად ვგრძნობ - მე დამახრჩობენ.დიახ,დამახრჩობენ!იყოკაციდააღარარისკაცი!

ეს მე ვიგრძენი დღეს დილას ძილში და იმ წუთშივედაჭრილივითწამოვვარდიტახტიდან,საჩქაროდჩავიცვიტანზე, გაურკვევლად მივედი პირის საბან აუზთან დაშევუდექიპირისბანას.რაცმეტს ვივლებდისახეზეცივწყალს, მით უფრო ნათლად ვგრძნობდი ჩემსმდგომარეობას, მით უფრო გარკვევით მიდგებოდა

თვალწინ ჩემი აუცილებელი ხვედრი - სახრჩობელაზესიკვდილი. გადავიკეცე პერანგის საყელო და დიდხანს,დიდხანსვივლებდიკისერშიხელს,ვივლებდიხელსდათითქოს სიამოვნებას მგვრიდა ის, რომ თითებს ქვეშხორცი თამაშობდა, მიხაროდა, რომ ვარჩევდი კისრისთითოეულ ძარღვს და ვგრძნობდი სისხლის დენას.ვსიამოვნებდი, თან კი არ მჯეროდა ამ საათივითაწყობილი მექანიზმის დაშლა, დარღვევა, თუმცა ამავედროს თითქოს იდგა ვიღაცა ჩემს გვერდით დამეუბნებოდა - ტყუილად ეარშიყები შენ თავს, ის შენიაღარ არის, ის კანონის არის, ჯალათის... შენ ხომუნდადაგახრჩონ!..და მე ავიღე ხელში პაწია სარკე,დიდხანს,დიდხანს ვიცქირე შიგ, ვუცქირე ჩემ სახეს ხარბი,გაუმაძღარი თვალებით, როგორც ახალ-შეყვარებულითავისსატრფოს,როგორცგლეხითავისნაკვდავმამულს,რომელიცხვალმევახშემუნდააუწეროსდასამუდამოდხელიდან გამოაცალოს... ვუცქერდი ჩემს სახეს და არ

მსურდა დამეჯერა, რომ მეც გამომაცლის ჩემს თავსკანონისმიერმოგზავნილიწუნკალი,რომელსაცჯალათსეძახიან. არ მსურდა დამეჯერა, რომ გაიღება კარიგამიყვანენ აქედან და დამახრჩობენ. არ მსურდადამეჯერა,მაგრამმევიცოდი,რომდამახრჩობდნენ,ესმევიცოდი! და მე ვიცქირებოდი სარკეში ხარბად,გაუმაძღრად ვაკვირდებოდი ჩემს სახეს, როგორც ახალ-შეყვარებული თავის სატრფოს, როგორც გლეხი თავისნაკვდავ მამულს, რომელიც ხვალ მევახშემ უნდააუწეროსვალში...

-ესენისამაგალითოდუნდადასჯილიქნან! -წამოიძახაპროკურორმადა ჩვენკენ ხელი მოაშვირა, - მაგათ ფეხ-ქვეშ გათელეს ერის წმინდათა-წმინდა, მისი რწმენა,ჭირსა და ლხინში მისი იმედი, მისი რელიგიაშეურაცხყვეს ამათ. არაფერს არ ზოგავენ, არაფერს არერიდებიან, იერიშით მიდიან ოჯახსა და საკუთრებაზე,

ღმერთსადა მეფეზე, იერიშით მიდიან კულტურასადაკაცობრიობის უდიდესი შრომით შექმნილ დამოწესრიგებულ საზოგადოებაზე. ამ ახალი სიოსვანდალებმა იერიში მიიტანესზნეობაზედა სინიდისზე.ქრისტეს მაღალი მცნება ურთიერთის სიყვარულისასიძულვილით შესცვალეს, მისი პატიოსანი დაცხოველმყოფელიჯვარისნაცვლადხელშიაიღესბომბებიდა ბრაუნინგ-მაუზერები. მაგათი შიშით სამშობლოქვეყნის პატიოსან მოსამსახურეს მოსვენებით ვერდაუძინია, არავინ იცის, როდის ააფეთქებენ, როდისაუტირებენ ოჯახს. შეპყრობილნი პირადი ანგარიშებითადაჟინით,ესენისხვადასხვაცრუდაპირებებითიტაცებენდა რყვნიან საზოგადოების შეუგნებელ ელემენტებს,აგროვებენ უმეცართა არმიას და კულტურა-ცივილიზაციას ომით ემუქრებიან. ნუთუ არ არის დროკანონმა აიღოს ხმალიდა საზოგადოებადაიცვას? კმარადაზოგვა და გულჩვილობა! საზოგადოებას დაეკარგა

მოთმინება, ის სამართლიანად მოითხოვს კანონისაგანდაცვას. გულჩვილობა ასეთ შემთხვევებში დანაშაულიასაზოგადოების წინაშე და ამიტომ, ბ-ნო მსაჯულნო, მევთხოულობმაგათთვისუმაღლესსასჯელს-სიკვდილს!

ახირებული აქ იყო მხოლოდ ის, რომ საზოგადოებას,რომლის სახელითაც პროკურორი ლაპარაკობდა, ამსაზოგადოებასდაუკეტესკარებიდასაქმისგარჩევაზეარდაისწრეს. ამიტომ, როცა მომიწია ლაპარაკი, მესამსაჯულოს მივუთითე დახურულ კარებზე დაშევნიშნე, რომ თუ პროკურორის სიტყვები სიმართლეიქნებოდა, იმ შემთხვევაში საჭირო არ იყო მისი(საზოგადოების) აქ არდაშვება, ასეთ შემთხვევებშისასამართლო არ უნდა იმალებოდეს, ბნელაში როდიუნდა ასამართლებდესდამნაშავეთ, ღამით როდიუნდაატუსაღებდეს, - არამედ ცხადად, აშკარად უნდამოქმედებდეს,რომვერავინვერშეიძლოსსასამართლოზე

ეჭვის მიტანა-მეთქი. თავმჯდომარემ შემაჩერა, ეს არეხება საგანს, თავის გასამართლებელი თუ რამ გაქვთ,იმაზეილაპარაკეთო.მეგანვაგრძე:

- გამიგონია, ბატონო მსაჯულნო, ძველადთურმე, ერთსაღამოს, ვიღაც მქადაგებელი გაშორდა ადამიანებს დადასასვენებლად მთაზე ავიდა, მზე უხვად აპნევდაგარშემო ოქროსფერ სხივებს, ჩიტები გალობითა დამხიარული ჟრიამულით ავსებდნენ ბუნებას, ჰაერიმომხიბლავ ყვავილების სუნით გაჟღენთილიყო...ყველაფერი ტკბებოდა და სიამოვნებდა, ყველაფერშიჩანდა საზრი და სიბრძნე, ჰარმონია და წესრიგი;თავისუფლებითსუნთქავდა ყოველივედავერგაუძლოთურმე აღგზნებულმა მქადაგებელმა დიად სურათს,აღაღო მან ბაგე და სიტყვა ჭეშმარიტების უქადაგამოჭიკჭიკე ჩიტებს, ყვავილებსა და ბუჩქებს, მზისსხივებსადატყეს...ესმოხდა,ბ-ნომსაჯულნო:ჩიტთადა

ყვავილთ ისმინეს სიტყვა ჭეშმარიტებისა, მაგრამ, აბაერთი მითხარით, ვის მოუვა აზრად ჭეშმარიტებაუქადაგოსქვეწარმავალთ,გველთადაბაყაყთ,მხეც...

- მეთქვენ გართმევთ სიტყვას! გაჩუმდით! -დაიყვირათავმჯდომარემ. მსაჯულები შეინძრნენ, პროკურორიგაფითრდა.

-მეუკვეგავათავე!-ვუპასუხემედადავჯექი.

ილაპარაკეს ჩვენმა დამცველებმაც, ერთხელ კიდევუპასუხამათპროკურორმა.

ხუთი დღის შემდეგ ჩვენი საქმის გარჩევის დაწყებისა,შაბათს, ღამის ათ საათზე მსაჯულებმა გამოაცხადეს,საქმე გამორკვეულიაო და განაჩენის მოსასმენლადკვირას,ნაშუადღევისორსაათისათვისდაგვიბარეს...

თავმჯდომარე წამოდგა და მასთან ერთად სხვებიც. ესიყო ბებერი, ზედმიწევნით მშვიდი და სათნო სახისპატრონი გენერალი. ქაღალდი უკანკალებდა ხელში,ნელი,დაბალი ხმით კითხულობდა ის განჩინებას.როცაჩემიგვარიამოიკითხა,ისერთწამსთითქოსშეჩერდადაშემხედა.მემგონია,მხოლოდ ეხლა,მხოლოდ ამწუთასდამინახა მან პირველად, როგორც ადამიანი, როგორცსულიერი არსება. მაგრამ ეს იყო ერთი წუთის საქმე,რომელიც ჩემს მეტს, მგონი, არც შეუმჩნევია. მანგანაგრძო კითხვა ისეთივე ნელი ხმით, აღნიშნა ჩემიუაღრესიდანაშაულისხვებთანშედარებითდათანახმადკანონისა, მარგუნა ყოველივე ღირსების ახდა დასახრჩობელაზესიკვდილი...

არვიცი,რავიგრძენიმეიმწუთს,არმახსოვს.ვიდექიდამხოლოდვხედავდი,რომბებერიგენერალიაკანკალებულ

ხელებშიფურცლავდაქაღალდს,აღებდაპირსდარაღაცასლაპარაკობდა, რაიც მე არ მესმოდა... შემდეგ ვიღაცმოვიდადა გადამკოცნა, კიდევ მოვიდადა გადამკოცნა,კიდევ მოვიდა და მან სამჯერ მაკოცა... ესმემშვიდობებოდნენგამართლებულიამხანაგები.

შემოდგომის გრილმა ჰაერმა ცოტათი გამომაფხიზლა.საშინელ დაღლილობას ვგრძნობდი, რის გამოჯარისკაცებსვსთხოვე -ნელაწასულიყვნენ.სიკვდილზეკი ოდნავადაც არ ვფიქრობდი, არ ვგრძნობდი, რომ ისმხარდამხარმიმყვებოდა.მევუცქერდიცას,ხოლოანკარაცისტალღებშიმსგავსიარაფერისჩანდა,მხოლოდქუჩისბოლოში ატეხილი მხიარული ჭიჭყინი რუსულიგარმონიკისა ცოტათი მიკაწრავდა ნერვებს, ცოტათიმეხამუშებოდაყურში.არავინშემიმჩნევიაგზაში,არავისდავკვირვებივარ, არც ამხანაგებისათვის მითქვამსრაიმედა,მართალივთქვა, არცმახსოვდაიმდროს,რომისინი

ჩემთანერთადმიდიოდნენ...

ციხისკარებიგაიღოდახრიალითდაიკეტაჩემსუკან.

ჩვენს წინანდელ გალიაში როდი შემიყვანეს, ქვედასართულში, ნოტიო და ბნელი საკანის კარი გამიღეს,სადაცუკვე გადაეტანათ ჩემი მცირე ბარგი. აქედან არცგადახედვა იყო შესაძლებელი, არც ვისმესთანგამოლაპარაკება,თუგანწირულადამიანივითღრიალსარდავიწყებდი. ორმაგი ფანჯრის მინები გარედან ცარცითიყო გათეთრებული, თვით ფანჯარა კი მჭიდროდდაკეტილი,რომდღისსინათლეარდამენახა.წინანდელიგალიაკი, ესეიგიის,რომელშიაც ეხლავზივარ,მეხუთესართულზეა, ფანჯარა მისაწვდომია და თან ღია,საიდანაც კიდეც - გადაიხედავ, შენს გაღმა პირდაპირამხანაგების სახესაც დაინახავ, ვისაც გსურს კიდეცდაელაპარაკები. ზეცადა ვარსკვლავები აქედან კარგად

მოსჩანს,თუდედამიწადა ადამიანები ვერა. მაგრამ ამგარემოებისათვის სრულიადაც ყურადღება არმიმიქცევია,თავიმტკიოდა,დაღლილობასვგრძნობდიდაძილიც მინდოდა. საათი ოთხსა თუ ხუთს მიჩვენებდა.შევედი თუ არა შიგ, იმ წამსვე დავეშვი ტახტზე დათვალებიჭერსმივაშტერე.კიდეცვფიქრობდირაღაცასდაარცვფიქრობდი.არმახსოვს.

სატუსაღოყვირილმადაჟრიამულმამოიცვა.შიგა-და-შიგჩემისახელიისმოდა.მეძახოდნენ:

-ამხანაგოჯეირან!ამხანაგოჯეირან!ჯეირან!

-რა!რაამბავია?-დავიყვირემე,რამდენიცშემეძლო.

-ამხანაგოჯეირან,სადახარ,რომელნომერში?

-ძირს...მეშვიდენომერში,მეშვიდეში.

მთელმა სატუსაღომ ერთხმად მოითხოვა ჩემი ძველგალიაში გადაყვანა, გამოითხოვეს ციხის უფროსი დაგამოუცხადეს - სანამ ეს არ ასრულდება, არდავწყნარდებითო.პატარახანსშემდეგჩემთანშემოვიდაციხის უფროსი და მითხრა, რომ ისევ ძველ ბინაზედამაბრუნებს, რომ ის აქ არ ყოფილა და ეს მისითანაშემწის განკარგულებაა ჩემი ბინის გამოცვლა. აგრეიციან, როცა მათი არ გადის, ერთიმეორეს აბრალებენყველაფერს.მაგრამყოველივეესჩემთვისსულერთიიყომაშინ,მედასვენებამინდოდამხოლოდ.თითქოსმთელდღესქვასვზიდავდი,ისემტკიოდაძვალიდარბილი.

საჩქაროდ გადმომიყვანეს ისევ ჩემ გალიაში, სადაც ესუკანასკნელი რვათვე გავატარე. მინახულადამცველმადამითხრაარაფრისშეგეშინდეს,საქმესგავასაჩივრებდა

სიკვდილს აუცილებლად აგაცილებო. ესევე დამიძახესამხანაგებმა -არშეშინდეო.აი,ჩემსზევითზისამხანაგისპირიდონი.ისმაინცსულამსიტყვადიქცადამოსვენებაარ მომცა.დადის ეს წვერ-ძაღლი წინდა უკან,დადის,უცებ მოადგება ფანჯარას და გადმომძახებს - არშეშინდეო, გამამხნევებს,დამაიმედებსდა ისევდადის.აბიჯებს მაგრად ფეხებს და თითქოს ტვინში მცემს,შეჩერდებადაისევმეძახის...დაესგაგრძელდამანამდი,სანამარვსთხოვე,ნელაევლოდა“არშეშინდეს”ძახილსდასთხოვოდა, არაფრის არ მეშინოდა, მხოლოდდაღლილივიყავიდაძილიმინდოდა...

მე გავიხადე ტანზე, გავეხვიე საბანში და ღრმად,უგრძნობლადდავიძინე...

მხოლოდ დღეს დილას, ძილში ვიგრძენი ყველაფერი:ნათლად, გარკვევით წარმოვიდგინე: მე დამახრჩობენ.

გულგრილად გამომიყვანენ აქედან განთიადისას,წინდაწინდამიმზადებენსაფლავს:ხელებსზურგსუკანგამიკვრენ,მიმიყვანენსახრჩობელასთან,ერთხელკიდევწამიკითხავენგანჩინებას,რათაარდამავიწყდეს,რომამსიკეთეს ყაჩაღი კი არ სჩადის, არამედ კანონი,ჩამომაფარებენ სახეზეტომარას, შემაყენებენ სკამზედაორ ბოძ-შუა გადმოკიდულ გასანთლულ ბაწარშიგამიყოფენ თავს. ჯალათი გამომაცლის სკამს ფეხ-ქვეშ,დამეკიდება ფეხებზე, რომ თოკი უფრო შემომეხვიოსკისერზე და შემდეგ გამაკონწიალებს... მე შემეკმევასული, მოვინდომებ კისრისკენ ხელის წაღებას, მაგრამხელები მაგრად იქნება გაკრული, დავწვრილდები,დავიღმიჭები, მოვინდომებ ყვირილს, კვნესას, ვერშევიძლებ, ენას ძაღლივით წამოვაგდებ, თვალებიგადმომცვივა ბუდიდან, დავიწყებ ტრიალს დარამდენიმე წუთს შემდეგ გავჩერდები ჰაერში.ყველაფერი გათავებული იქნებადა ამ სურათის წინაშე

გულგრილად იქნებიან გაჩერებულნი პროკურორი,მღვდელი ჯვარით ხელში, ციხის უფროსი, ექიმი,ჯარისკაცები. ყველა დაინახავს, როგორ ვტრიალობ,როგორ მინდა სუნთქვა, მიწაზეფეხისდაბიჯება, ყველადაინახავს, როგორ იხრჩობა მათივე მსგავსი ადამიანი,ყველადაინახავს,რომ შველა შესაძლებელიადა არავინ,არავინ არდამეხმარება, არავინ არ მოვა გადასარჩენად...ყველაფერიგათავდება.იყოკაციდა აღარ არისკაცი!დაწავა კვლავ ცხოვრება თავის გზით; მომავალ ზამთარსკვლავშესცვლისგაზაფხული,მორცხვიიაკდემამოსილიღიმილით გაუცინებს გამაცოცხლებელ მზის სხივებს,გაყინულ გულში კვლავ შეატანს სითბოს, კვლავგაცოცხლდება სიყვარული და მხიარული სიმღერაშეყვარებულისა კვლავ გაისმის არემარეში... ვერგავიღვიძებ მხოლოდ მე, დამახინჯებული სახით დასახრჩობელასთოკითკისერში,მე,რომელსაცერთითვისშემდეგოცდახუთიწელიშემისრულდებოდა,რომელსაც

არც მაციებს, არც მაცხელებს, არც წელი მტკივა, არცგული, რომელსაც მიყვარს და მწყურია სიცოცხლე; არვიქნები მე, მე,რომელიც სახრჩობელასთოკით კისერში,სახე-დაღრეჯილი, ენა-გადმოგდებული, თვალებ-გადმოცვენილი და ხელებ-შეკრული გულაღმა ვეგდებიმიწაში უშნოდ, ულაზათოდ, მაშინ, როცა ყველაფერიგალამაზდება და გაარშიყდება, აყვავილდება დაამწვანდება და მკვდარსაც მე ვერავინ მომილოცავსგაზაფხულს, ვერავინ მიაგნებს ჩემს საფლავს, რომყვავილები, გადმომაყაროს... ყველაფერი გათავებულიიქნება...დიახ,ამიტომმეძახდნენთურმეამხანაგები-არშეშინდეო. ისინი გრძნობენ, რომ მე დამახრჩობენ.არაფერი,არაფერიარგამაჩნიათავისდასაცავად,არაფერიარ შემიძლია მე, ღირსება-ახდილს და კანონს გარეშედაყენებულს. ჩემი ოთახის გასაღები მათ ხელშია, როცაუნდათ მაშინ შემოვლენდა მე,უმწეოს, იარაღ-აყრილს,დამარცხებულ მტერს, ისინი შეიარაღებულნი და

გამარჯვებულნი,რაცუნდათ იმას მიქმენ,როცაუნდათმაშინჩამომახრჩობენ...

“ორშაბათდილაგათენდა,რაავიდარიდგებაო”.

11საათი.

როცა ჩემს წასაყვანად მოვლენ, ჩუმად გავყვები, არავისარ დავემშვიდობები. ვიცი, ატყდება ერთი ალიაქოთი,ყვირილი.დაამტვრევენ სკამებსადაფანჯრების მინებს,მე უფრო ავღელდები და შევწუხდები, არაფერი კი არგამოვა, გარდა ამისა, რომ რამდენიმე კაცს კარცერშიდაამწყვდევენ, მე კი მაინც დამახრჩობენ, ვითარცაავაზაკს. ამიტომ წავალ ჩუმად, ძილს არ შევუშფოთებამხანაგებს, არ ავაღელვებ!რათქმაუნდა, აგრე სჯობია,თორემ მახსოვს, რადღედაგვადგა, როცა გავიგეთ, რომპავლემიყავდათდასახრჩობად.მეთვითონდავამტვრიე

ჩემს გალიაში რასაც მოვერიე: მინები, სკამი, სტაქანი,ხატი... უღონოდ დავეშვი იატაკზე და ავტირდი...ვიყვირე... ის მაინც დაახრჩვეს, მე კი ყველაფერიგადამახდევინეს... მაშ აგრე - ვერავინ გაიგებს ჩემსწაყვანას... დილას გაიღვიძებთ, დამიძახებთ მე, ჩემოამხანაგებო,დავერგაიგონებთჩემსხმას.მაშგადაწყდა!..

2საათი.

ეჰ, как хороши, как свежи были розы! დღეს სულსიყვარულზე ვფიქრობდი. მელა კვდებოდა, თავისაქათმეშიმიჰქონდაო.დიდიხანიამასშემდეგ,ერთხელ,როცა მაციებდა და ქალაქიდან სოფელში წავედი, ერთმოგონებას, ერთ სურათს მე, მწოლარემ, ერთი ლექსივუძღვენი. დავწერე მთრთოლვარე ხელით და არცგამიგზავნია ვინმესთვის, არც მიჩვენებია, შევინახეგულში, ფარულად, ფრთხილად, როგორც ის სურათი.

ვერცეხლაგავუგზავნივისმეიმლექსს...დაისეკი...ისეკი...ეჰ,! как хороши, как свежи были розы!რავიცი,მე ასემეგონადამგონიაეხლაც,რავიცი...რავიცი!..

დღეს სულ სიყვარულზე ვფიქრობდი და ეხლაც ჩემიგული იმაზე ფიქრობს. ის ლექსი მადგია ენაზე, იმასჩამძახისრაღაცყურში.გულისკუნჭულიდანგამოძვრაისდააი,ჩემსწინდგას.

ვინმეკიგეტყვის,როსუდროოდდავხუჭავთვალებს,

ტოლ-ამხანაგებსგამომაკლებსშავისიკვდილი...ნუდაიჯერებ,თუვინმემთქვას,რომთითქოსსენმა,რომთითქოსსენმამომგვარამემუდმივიძილი.

ოჰ,რომნახავდეგაზაფხულზეჩემსობოლსაფლავს,იასშეამჩნევ,ჩემოიავ,მასზეამოსულს,

ისიაგეტყვის,რომარცსენსა,არცრამემაგგვარს,-მემოუკლავარშენზეფიქრსადაშენსსიყვარულს!..

რადამოძვრაგულიდანესლექსი...არა,ლექსიკიარა,ისარაფერია, ის ოდნავადაც არ არის იმის გამომხატველი,რამაცისდამაწერინა.რადამოძვრაგულიდანთვითონისგრძნობა, ის დამალული გრძნობა, რომელიც არავისსცოდნია და კარგა ხანია არც მე მსურდა მცოდნოდა?..სიყვარული!.. სიყვარული! ვითომ რა იქნებოდა, რომმივსულიყავმასთანდამეთქვაყველაფერი!..ჩემებურად,ჯიქურად,ბოსიაკურადმივსულიყავდამეთქვა -ცოდვაგამოტეხილი სჯობია, წავწყდი კაცი, მიყვარხარ-მეთქი.ვითომრაიქნებოდა!მაგრამ...მაგრამის,რომარცმივედი,არც ვუთხარი, ერთი ნაბიჯიც კი არ გადავდგი. ვერა,მხდალნი ვერ დაისაკუთრებენ ქვეყანას. მაგრამსიმხდალეიყოვითომ?რავიცი!..ეჰ,какхороши,каксвежибылирозы!

10საათი.

საშინელებაა, გამოუთქმელი, წარმოუდგენელისაშინელება. რა უნდოდათ? რას გვერჩოდნენ? რადავაშავეთ,რომასემოგვექცნენ,რომასეურცხვად...არცერთხელჩემსიცოცხლეში,არცერთხელარმიგრძვნიაასემარტივად,ასემკაფიოდ,ასეგარკვეულადჩემიუღონობადა სისუსტე, და არც ერთხელ ჩემ სიცოცხლეში, არცერთხელ არ გამომიცდია ასეთი შეურაცხყოფა, ასეთიწყურვილი საშინელი, უსაზღვრო, გაუმაძღარი,დაუზოგავი შურისძიებისა, წყურვილი სისხლისა დასამაგიეროს გადახდის... რა, რადავაშავეთ, გეკითხებითმე თქვენ, რა დავაშავეთ, თქვე მხეცებო, რასგვერჩოდით?..

არაჩვეულებრივმშვიდიდაწყნარისაღამოდადგადღეს.

მზემ ჩვენთვისაც გამოიმეტა სხივები, ჩვენც გაგვიღიმა,სარკმელებთან მიგვიპატიჟადა მოგვეალერსა.და ჩვენცმივადექით სარკმელებს, ვუცქერდით ამ მშვენიერ,თავისუფალ და ალერსიან სხივებს, ვსუნთქავდითსუფთა ჰაერს, ვტკბებოდით. და ალბათ გაუთამაშაგულმა ამხანაგ კოზმას, ოცნებაში წასულს, მასგადაავიწყდა სატუსაღო და მისი ინსტრუქციები,გადაავიწყდა ყოველივედა ახალგაზრდა,წკრიალა ხმითსიმღერა შემოსძახა. მისი მშვენიერი, ტკბილი ხმამოგვხვდა გულში, მოგვესალმა, მოგვეალერსა.სულგანაბული, გაკვირვებული ვუგდებდით ჩვენ მასყურს, ამ იშვიათ სიამოვნებას, სიმღერას, სატუსაღოშიაკრძალულს. რამდენიმეჯერ კიდევ გაიმეორა მანმხიარულისიმღერადაუცებესხმაშეიცვალანაღვლიანი,გულამდე ჩამწვდენი კვნესით, ისეთი სიმღერით,რომელიც შეუძლია იმღეროს მხოლოდ ტუსაღმა,მხოლოდიმან,ვინცთავისუფლებადაჰკარგა.

“Соловушкавдубравушкезвонкосвищет,Адевушкавтеремушкеслезноплачет”.

ჯერ კიდევ კვნესოდა ჩვენს ყურში უკანასკნელიამოძახილი ამ დედის ალერსივით ტკბილი ხმისა, ჯერკიდევ ვისმენდით გათავებულ სიმღერას, რომ უცებთავგანწირულიღრიალიდაგმინვაგაისმა:

-ამხანაგებო,მცემენ!..ამხანაგებო,მცემენესჯალათ...

დიახ, სცემდნენ კოზმას იმიტომ, რომ მან იმღერა. ისგააფრთხილეს, გაჩუმდიო, მან მაინც განაგრძო სიმღერასანამ არგაათავა,გააღესკარებიდაშევიდნენ,კარცერშიწაყვანა მოუნდომეს, როცა გაძალდა, ცემა დაუწყეს...სცემეს იმიტომ, რომ იმღერა. ატყდა წარმოუდგენელიღრიალი, ყვირილი, მინების მტვრევა და ჭახაჭუხი.

კოზმას ოთახიდან კი არაფერი ისმოდა, იქ არავინყვიროდა.

- ამხანაგებო, კოზმას პირი აუხვიეს,რომ ვერ იყვიროს...სიკვდილი ჯალათებს! დაჰკარით წიხლი კარებს,დაამტვრიეთყველაფერი!

დიახ, როცა უნდათ, აგვიხვევენ პირს, ხელებსშეგვიკრავენ და მათი მურტალი ხელებით გვცემენ,რამდენიც უნდათ, როგორც ძაღლს, გაგვათრევენ დაკარცერში ჩაგვამწყვდევენ შეურაცხყოფილსა დადამდაბლებულს,დიახ,მათიმურტალიხელებითგცემენშენ, პირ-ახვეულსა და ხელებ-გაკრულს, გაგიხსნიანგულსა და შიგ გულში ჩაგაფურთხებენ, გაგიხსნიანგულსა და მათი ბინძური ხელებით ჩაყრიან შიგსიბინძურეს...დიახ,ყველაფერსსჩადიან!

გაშტერებული, აკანკალებული ვიდექი ერთ ალაგას დახმაც კი ვერ ამომეღო, მაშინ როცა მთელი სატუსაღოღელავდა,ვიდექდარაღაცაზევფიქრობდი.იმიტომრომიმღერა,აუხვიესამხანაგსპირი,შეუკრესხელებიდამათიმურტალი ხელებით სცემეს, სანამ დაიღლებოდნენ,შეურაცხყოფილი და დამდაბლებული გაათრიეს ის,როგორც ძაღლი, და კარცერში დაამწყვდიეს. რად, რადააშავა? რა დააშავა, თქვენი ღვთის გულისათვის,მითხარით,რადააშავა?მოჰკლავინმე?შეურაცხყოვინმე?მანმხოლოდიმღერაჯავრიანგულზე!მაშ,რაგინდოდათ,რას ერჩოდით,თქვენი ღვთის გულისათვის, მითხარით,რას ერჩოდით? კარგი, ჩვენ ურწმუნონი ვართ,უღმერთონი, მაგრამ თქვენ ხომ ამბობთ ქრისტიანებივართო, ღმერთი გვწამსო? მაშ, მითხარით, რომელიღმერთიგაამართლებსთქვენსსაქციელს?

სევდა! სევდა! სევდა! საზიზღარი, აუტანელი სევდა,

რომელსაცთმის ბალანიც კი გრძნობს!როგორცღალატისაყვარელიადამიანისა;ისეიკბინებაშიგგულში,როგორცგანწირულება, ის ადუნებს ყველაფერს, ღონესმართმევს... სიკვდილსაც ვერ ეღირსები მოსვენებით!სადახართეხლა,ამხანაგებო,რადარხედავთ,თუროგორდაგვამცირესდღეს?თუ როგორ გაგვიხსნეს მკერდიდაშიგგულშიჩაგვაფურთხეს,თავიანთიბინძურიფეხებითჩასწიხლეს ყვავილი ჩვენი გულისა, ჩვენი წმინდათაწმინდა შელახეს და შებღალეს თავიანთი ყიზილბაშისხელებით... პირი აგვიხვიეს, ხელები შეგვიკრეს და ისეგვცემეს... ჩვენ ვერაფერი ვუთხარით, ვერაფერიშევიძელით,ჩვენიკარებიგარედანიკეტებადაგასაღებიმათ ხელშია. როცა უნდათ, მაშინ გააღებენ, შემოვლენ,გადაგვიხსნიან მკერდს და შიგ სინიდისშიჩაგვაფურთხებენ,შეგვიკრავენხელებსდამერეგვცემენ.

მაგრამ მე ვერ ვამბობ იმას, რასაც ვგრძნობ, ყველა ეს

უფერულია და მცირე იმ დიდი შეურაცხყოფის წინაშე,რომელიც მოგვაყენეს... და სევდა! სევდა! სევდა!ბინძური,მახინჯიდააუტანელისევდაშემოეხვიაგულს.მძიმე,როგორცგანწირულება,მახინჯი,როგორცსილაჩრედა აუტანელი, როგორც ნოტიო. როგორც ღალატისაყვარელი ადამიანისა, შუბლ-გადარეცხილი, თმა-აბურძგვნილი, ახმახი და საზიზღარი სევდა გამეფდაგულში!..

ეჰ,დროვ,დროვ!რაჩქარინაბიჯითიარეშენ!გადაცურეზღვა და ხმელი, გადალახე მთები და მინდვრები,სოფლებიდაქალაქები,უკანდატოვეყველაფერიდა აქ,ამპატარაგალიაშიგაჩერდი,რომელიცგარედანიკეტება,რომლისგასაღებისხვისხელშია,რომელსაცროცაუნდათმაშინ გააღებენ და შემოვლენ შიგ, აგვიხვევენ პირს,გაგვიკრავენ ხელებს, გაგვიხსნიან მკერდსა და შიგგულში ჩაგვაფურთხებენ, მათი მურტალი, ყიზილბაშის

ხელებითდაგვამცირებენ...ოჰ,რაუბედურიყოფილაის,ვინცსუსტია,ვისიოთახისკლიტესხვისხელშია,ის,ვინცდამარცხებულია!

...იცინის, ვიღაც იცინის გულში, სიცილით კვდება.უბედური! უბედური! უბედური! იძახის ისდა იცინის,იცინის.იგემეთუარა?გემრიელია?მიირთვი,გენაცვალე!მიირთვი და შეირგე! და ის იცინის, იცინის, სიცილითკვდება. იგემე, გენაცვალე, გემრიელია? ასეთიაგამარჯვებული, ის სულშიაც ჩამოგყურებს, გულშიაც,რასაც უნდა იმას ჩაიდენს, ვინაიდან მის ხელშია შენიოთახის გასაღები, ვინაიდან არ დაწერილა უფლებადამარცხებულისა. ასეთია გამარჯვებული! შენ სიმღერაგსურს?მაგრამვინმოისწრასურვილიდამარცხებულისა?სიყვარულიგნებავს?..ხა!ხა!ხა!სიყვარულინებავსამას,დამარცხებულს... და ის იცინის, იცინის... დიახ, ასეთიაგამარჯვებული! შენ კი სუსტი ხარ და უღონო, შენ

დამარცხებული ხარ... ასეთია ნადიმი გამარჯვებულისა,ასეთია სურვილი მისი, ვინც ღონიერია და მძლავრი...გემრიელია?იგემე,გენაცვალემიირთვი!

სინათლეს აქრობენ კამერებში -დაიძინეთო. არა,თქვენდაიძინეთამეღამ,მეკიარშემიძლია.

მართლა, ვითარცა სასიკვდილოს, მე სინათლეს არგამიქრობენ ოთახში. აი, ზოგი ჭირი მარგებელიაო, რომიტყვიან,ესარის.

12საათი.

რამდენი ცვლილება მოხდა ბუნებაში - აკი გაწვიმდაკიდეც. ქარი უკვე ზის სახურავზე და გულმოსულირაღაცასლაპარაკობსგაუგებარენაზე.

მაინც რა სევდიანი წვიმა იცის შემოდგომამ. ჯერშემოიხვევს ნაცრისფერ ბურუსს, შემდეგ ატირდება.სისინებს,ქვითინებს,თითქოსსულიერიარსებაიყოს.მემიყვარსშემოდგომისწვიმა,მისინაღვლიანი,მოწყენილიხმა,მისიგულამოსკვნილიქვითინი,ჩივილი.მემიყვარსამ დროს ტიალ მინდორში ყოფნა, განმარტოებულიხეტიალი, მიყვარს ცქერა, თუ როგორ ათამაშებს ქარიმოწყვეტილ, გაყვითლებულ ფურცელს... რა გზა-კვალდაბნეული დაძრწის, ხან მაღლა, ხან დაღმა, ხან აღმამიფრინავს ჩქარი ტრიალით, ხან კი ძირს ეშვება, სანამისევ არ შეუბერავს ქარი და არ აიტაცებს მაღლა, რომკვლავ ძირს დასცეს ის... მიყვარს გატიტვლებულ-გაძარცულიუღრანიტყისცქერა,მისიხმა,როცაის ქარსებრძვის,მისიოხვრადაყრუ,ყრუგამოძახილი.გინახავთ,თუ როგორ ძრწის ის, როგორ იკლაკნება, როგორ ჰხრისკენწეროს,თითქომორჩილებასაცხადებს?რადგრძნობამდროსსევდასადასიმძიმეს?რადგგონია ამდროსთავი

ობოლიდამარტომთელქვეყანაზე?რადგგონია,რომიქ,იმტყეში,ტყეკიარკვნესის,ისკიარმღერისნაღვლიანსიმღერას,რომისკიარჰხრისთავს?რატომგგონია,რომჰაერიგაჟღენთილიაუთვალავისულიერებით,რომიქ,იმტყეში, თავი მოუყრია უთვალავ ქვრივსა და ოხერს,მთელი ქვეყნის ოხვრასა და ტანჯვას რომ ეს ისინიოხრავენ, მათ ამოუღიათ ხმა და ისინი ჩივიან ისეგულდაწყვეტით, ისეგულწრფელად, ისეღრმადდა ისეუნუგეშოდ. და იღვიძებს გულში უთვალავი ჭრილობა,გაგონდება შეურაცხყოფა და დაცინვა, დატყუება დაღალატი.და, მიუხედავად ამ შავიდა მწარეფიქრებისა,მაინცგსურსდიდხანს,დიდხანსიყოამმდგომარეობაში,დიდხანს გრძნობდეტკივილებს, მარტოობასდა სულისობლობას.დიდხანს გსურს გრძნობდე, რომ მარტო ხარ,სულ მარტო,რომუპასუხოა შენი ძახილი სიყვარულისადა ბედნიერებისადმი, რომ გვერდს გივლიან, რომ ვერგცნობენ, რომ არც გყავს და არც გეყოლება ამ ქვეყნად

ამხანაგი, რომელსაც ყველაზე უფრო შენ უყვარდე,რომელიც არავისზე გაგცვლის, რომელიც არგიღალატებს... ეჰ, ერთი ნეტავი სავსებით, სავსებითგამომეცადა ის სიყვარული, რომელსაც ვგრძნობდი,რომელიც მწყუროდა და რომელიც ჩემს გულში ჩარჩა,ჩაიმალა...ვერა,მხდალნივერდაისაკუთრებენქვეყანას...

მე მივეცი თავი შემოდგომის ღამეს და იმის წვიმას,გადავაწევიფანჯარასდახარბად,გაუმაძღრადდავუგდეყური იმის სისინს... სახლის სახურავზე ქარი იჯდა დაგულმოსულად ლაპარაკობდა გაუგებარ ენაზე,ტელეგრაფისსიმებიძრწოდნენდაზუზუნებდნენდაამზუზუნში, არ ვიცი რად, მე გარკვევით მესმოდაჯარისკაცების“ურა!ურა-ა-ა!”

ღამეა.წვიმასისინებს,ტირის,ზეცასჩამოსდისცრემლისაღვარი,

გლოვა-გოდებასმოუცავსარედასახურავზესასტიკობსქარი.

ფანჯარასთანვარგაჩერებული,შორს,სამშობლოსკენმიპყრიათვალი,

არამოსჩანსრა,მხოლოდგარშემო

გულისსაკლავიისმისღრიალი.დაჩემთვალთაგანქურდულად,ფრთხილად

მოწყდა,დაგროვდაცრემლიობოლი,

სახესგამეკრა,ჩამიჩურჩულა:

-სადა,გყავს,სადა,გულისატოლი?!ვიცი...იქმთვარეკაშკაშებსეხლა,

ბულბულისისმისსტვენა-გალობა,

ყვავილშიმცურავტურფასამშობლოს

ატკბობსბუნებისუხვიწყალობა.ვხედავგულისტოლს-ფანჯარასთანდგას,

შორსიცქირებადაფიქრიმწარი

შემოხვევია,ეჩურჩულება:

-სადაგყავსეხლა,სად,მეგობარი?!

ესეიგიმინდა,რომაგრეიყოს.ნამდვილადკიარავინარდგასსამშობლოშიფანჯარასთანდა არავინ არფიქრობსჩემზე...არავინარფიქრობს...

სპირიდონმაარაქათიწამართვა.დადისესჩემიცოდვითსავსე, დადის წინ და უკან ჩქარი ნაბიჯით, დადის დათითქოსტვინშიმცემს.გავუგზავნიისევჩემსკალოშებს,ჩაიცვასისდავეღარშემაწუხებსმისიფეხისხმა, -ანკირაოხრადმინდა?

დარაჯი მიშლის ლაპარაკს, მაგრამ რას დავუჯერებ! მეშენგეტყვი,იმაზემეტადდამსჯიან,რაცმომელის.ისარიშლისთავისას,მებრძვის.

-თუ შენ ბოროტიდა ავი კაცი არ იყო,რაგენაღვლება -ამხანაგსდაველაპარაკო,რადაშავდება?

-არშეიძლება!нештоэто!..ბრძანებაა!

-განაყველაბრძანებასასრულებ?

- A как же? მიბრძანებენ - თაყვანს გცემ. რასაცმიბრძანებენ, ის უნდა ავასრულო... Мы людиподневольные.

-საცოდავი!რაუნდავუთხრაპასუხად!

...სწორედ აგრე წვიმდა იმ საღამოს ტფილისში. მთელიდღე სახლში ვიჯექი. ერთი მხრითდასვენება მინდოდა,მეორე მხრით კი ვამჩნევდი რა პოლიციის მოწყალეყურადღებას, უსაქმოდ არც ისე ვეტანებოდი ქუჩას.მართალია, ჩემს მაშინდელ მდგომარეობაში საშიშიარაფერი იყო, მაგრამ ჭირივით მეჯავრება, როცაგაპირუტყვებული ადამიანი, ჯაშუში შორი-ახლოსმიგყვება და უიმედო შეყვარებულივით გიცქერისქურდულად, თითქოს გემუდარება - რა არის, შეუმადურო, ერთი წამაკითხე სახეზე, მე რომ მიამება,

ისეთი რამეო. საწყალი მშიერი ადამიანი. მაგრამ მაინცსაზიზღარიდაბინძური!

მხოლოდ დაღამებისას გამოვედი ქუჩაზე, რომდაპირებისამებრ ამხანაგ მუშებთან სასაუბროდწავსულიყავ.დღისგანმავლობაშიარცკიმომგონებიაეს,არ დავფიქრებულვარ, მასალა არ დამიმუშავებია.გზადაგზა მოვინდომე ეს, მაგრამ გამოვედი თუ არაქუჩაზე,მომესმათუარამისიხმაურობა,შემხვდათუარამიმავალ-მომავალი ხალხი, კვლავ გადამავიწყდა ჩემისაფიქრალი და გარშემო ცქერა დავიწყე. არის რაღაცმიმტაციდაპოეტურიხალხითსავსექუჩისხმაურობაში,იმუთვალავხალხში,რომელიცმიდისწინდაუკან,ზოგიმიიჩქარის,ზოგი ნელა აბიჯებსფეხებსდა არც ერთს კიშენიდარდიარააქვს,თითქოსარცერთსარაინტერესებსთავიანთითანამგზავრები,მიდისდათანმიაქვსთითქოსრაღაცთავისიტვირთი,თავის საკუთარი რამ, რომელიც

არავისთვის, არავისთვის არ არის ხელმისაწვდომი... მემიყვარსცქერაქუჩის.რაღაცსაერთო,რაღაცნათესავურიიღვიძებს გულში მის დანახვაზე, მე მიხარია რაღაც. რავიცი,რამიხარია,რამაქვსსაერთოამასთან...რავიცი,რამიტაცებს...

წვიმას ეპირებოდა. მამადავითის გორას, საითკენაც მემქონდაგზა,მკრთალი,გამჭვირვალენისლიეფინებოდა,რომელიც ნელ-ნელა ფრთხილად ეშვებოდა ქვევით,დაბლობისაკენ, რომ მთელი ქალაქი თავის იღლიაშიმოემწყვდია...ნელიქარისისინებდა.პატარახანსშემდეგგოლოვინის პროსპექტზე, ელექტრონის ფანრების შუქიუკვე გორავდა და ნებივრობდა ნისლის ტალღებში,მხიარული თამაშით ცურაობდა ის, მიმტაც სურათებადეფინებოდა გარემოს. ქუჩა სავსე იყო ხალხით; ყველასჩაფიქრებული, საქმიანი სახე ჰქონდა, ყველა თავ-ჩაღუნული მიიჩქაროდა სადღაც. ვაჭრებიც კი

გამოსულიყვნენ მაღაზიების წინ, ახალ, კრიალაკალოშებით და თბილი პალტოებით, ჯიბეში ხელებ-ჩაწყობილნი, ისინი დაღვრემილნი დადიოდნენ წინ დაუკან, რათა ამით ნათელეყოთ ის ფაქტი, რომ მათაც,პატივცემულტფილისის ვაჭრებსაც, აქვთ ნერვები, რომშემოდგომის სევდიანი საღამო მათზეც მოქმედობს...შემპარავი, ხელობის მიერ შექმნილი ღიმილიგადაკვროდათფიქრებში წასულ სახეზედა, ასე გეგონა,ვერ ამჩნევდნენ,რომ მათგვერდში ხალხი მოძრაობდა...მხოლოდ ლოყა-წითელი, მხიარული და ტანადიქალიშვილები, მარტო ესენი იცქირებოდნენ მხიარულიცნობისმოყვარეობით, ათვალიერებდნენ გამვლელთ დაჟღურტულით მიდიოდნენ წინ თუ უკან. იცინოდნენ,სიამოვნებდნენ...ჩავერიეთუარახალხში,შევატყვე,რომრამდენიმეჯაშუშიდამედევნა.ერთიმათგანიფეხდაფეხგამომყვა,მალულადშემხედა.გამისწროწინ,შეჩერდადადამიცადა...

შია და სცივა ადამიანს, ობოლია და უპატრონო ის,უთანაგრძნობოდ, უალერსოდ დარჩენილა ის, რაცდაიბადა არუნახავს ალერსი შეყვარებულისა, არ სმენიატკბილი სიტყვა, ის გაძარცვეს, გაატიტვლეს, მოპარესსული და გული, მოპარეს გრძნობა, ქუჩაში გაუძახეს...მოშივდა, მოსწყურდა მას, შესცივდა, სიცოცხლე მაინცშეეხარბა.დაამიტომისჯაშუშია,პირუტყვია,მოღალატეადა დამზვერავი, კაენის ბეჭედი შუბლზე აზის მას, ესვიცით ჩვენც, იცის იმანაც. ჯერ არ მახსოვს ჯაშუშსპირდაპირი შეხედვისათვის გაეძლოს, თვალი არდაერიდებიოს... იმასაც აუხვიეს პირი, გაუკრეს ხელებიდა შიგ სინიდისში ჩააფურთხეს, სული მოპარეს,მკერდიდან გული ამოაცალეს და ის, უსულგულო,სინიდისშერცხვენილი, ქუჩაში ჯაშუშად გაუშვეს,სინდისთან საბრძოლველად შეაიარაღეს, ამიტომ ისსაფრთხილოა,ისჯაშუშია...მეშეუმჩნევლადშევჩერდი,

ვიფარემომავალიხალხი,გავედი ქუჩისმეორემხარეზე,გადავუხვიე მეორე ქუჩაში და უიმედო შეყვარებულიმოვიშორე...

როცაუკანდავბრუნდი,უკვეწვიმდა,ნემსივითწვრილისისინითსცემდაქვაფენილზე.შევჩერდიდაგადავიხედეგაღმა. ნაძალადევიდან ძლივს, ძლივს იჭვრიტებოდნენსანთლები, მომაკვდავი კაცის ღიმილივით კრთოდნენისინი და ახირებულ ფიქრებს მიძრავდნენ თავში. რახალხიზის ეხლაიმსანთლებთან? აიიქ,განმარტოებითრომსინათლეციმციმებს,იქვინარის?კეთილიადამიანი,თუ ბოროტი? რასფიქრობს? შეყვარებულიათუ არა? ანდა ეგებ ეხლა ისმენს სიყვარულს, ეხლა უცქერისშეყვარებულს,რომელმაც აი, ამ წუთას გამოუცხადა მასთავისი გრძნობა! არ ვიცი რად, მე გამწია რაღაცამ იმსინათლისაკენ, თითქოს იქ ვიღაც დიდი, დიდიხანიამელოდება,დიდიხანიაუნდამნახოსდაგულშიჩამიკრას,

მაგრამ ჩემ ფიქრებში უცებ გუგუნით შემოიჭრამოულოდნელი ხმა. არივდარია იქ ყველაფერი დაგაბედულად, ახოვანად გაერია წვიმის სისინს, შესცურაღამისტალღებშიდაშორსსადღაც ქალაქსიქითწავიდა,გადაიკარგა. სამხედრო მუსიკა შეეჯიბრა შემოდგომისბუნებისსიმღერას...

-რას გაჩერებულხარ, ვერ ხედავ წვიმს? წამოოთახში. -ვიღაცამ ხელი მკრა. მე შევკრთი და მოვიხედე. ჩემსგვერდშიიდგაშავიაჩრდილი,რომელსაცთითქოსხელისმოკიდება უნდოდა, მაგრამ ყოყმანობდა, ვერ ბედავდა.დავაკვირდი,მაგრამვერვიცანი.

-უკაცრავად...ღამეა,ვერგიცანით!-მოვახერხემეთქვა.

- წამოოთახშიდა გამიცანი, ამას რადიდი ანიდა ბანიუნდა. - და მან უკმეხად, ულაზათოდ გაიცინა. ეხლა

მივხვდი, ვისთანაც მქონდა საქმე. ტანში უსიამოვნოჟრუანტელმა გამირბინა, მინდოდა, უკმეხი მწარესიტყვებითმომეშორებიათავიდან,მაგრამგაჯავრებავერშევიძელი,ვუცქერდიმხოლოდბნელაშიდამეგონა,თუჩქარა არ გავიქეცი, მიკბენს, რაღაც ზიანს მომაყენებს-მეთქი.

- წამო ჰო, - მითხრა მან და, გათამამებულმა ჩემიყოყმანით,მკლავშიხელიმომკიდა,-წამო,დასველდები.

გულში სირცხვილისა და დანაშაულის გრძნობაიბადებოდა...ჩემიმოგონება,ისმოგონება,რომელიც არაერთხელ ძილში გამახსენდება და თმას ყალყზედამიყენებს, ის მოგონება დამიდგა თვალწინ. ჩვენ,ახალგაზრდები, ხშირად ვფარავთ ჩვენს სისაძაგლესრაიმე მაღალი მოსაზრებით. მაგალითად, საროსკიპოშიჩვენ “მეცნიერული” მიზნით დავდივართ, “ტიპების”

შესწავლა გვინდა, სითამამისთვის კი წასვლისას ცოტაღვინოს გადავკრავთ. და აი, ერთხელ, მე და ერთისტუდენტი, რუსეთის ერთ ქალაქში, “სამეცნიერო”მიზნით, “ტიპების”შესასწავლადწავედით იქ.შევედითთუ არა, ჩემმა თანამგზავრმა გადაიხადა ფული დაკადრილის ხმები დააკვრევინა როიალზე. ატყდა ცეკვა-თამაში, გიჟური ხტუნაობით ტრიალებდნენ ქალებიდაკაცებიაშმორებულდარბაზში,უწმაწურისიტყვებითადამანჭვით გადახვეულნი გარბოდნენ იქით-აქეთ ქალიდაკაცი. მხოლოდ ერთი, რომელსაც გიმნაზიელის ფორმაეცვა, ის ერთი იჯდა კუთხეში, განმარტოებით, თავზეხელი შემოედვა და ღრმა ფიქრებში წასული ვერამჩნევდა,რახდებოდაგარშემო.როგორცქორიშეამჩნევსგანმარტოებულ წიწილას მინდორში დაფრთებმოკუმშული დაეცემა მას თავზე, ისე შევამჩნიემეც ის და რაღაც ძალამ გამწია მისკენ, მძლავრად,შეუჩერებლად გამაქანა იქითკენ. მე დავჯექი მის

გვერდით, მას კიდევ არ შეუმჩნევივარ, ავიღე ხელიდამხარზედავადე.ისშეკრთა,შეშინებულადშემომხედადა,მაშინ,როცაიმისთვალებშიმეწავიკითხეშიშიდაშიშშიარეული ზიზღი მონისა ბატონის წინააღმდეგ, ბაგეზეღიმილი გაათამაშა მან, შემხედა, შემოტრიალდა ჩემსკენდა...დათვალებშიკიმაინცვხედავდიშიშსადაზიზღს,ზიზღსადაშიშს.

-რაზედაფიქრებულხარ?-დავეკითხემე,-მოგწყინდა?

- წავიდეთ! - მომიგო მან ჩემს კითხვაზე და მკლავშიხელიგამიყარა.

არა, ეს არ იყო ჩემი კითხვის პასუხი, მე მინდოდა მისიგულიგადამეშალაჩემთვის,მედავეკითხემასდაისკიწავიდეთო,მეუბნება.იმანიცის,რომ არავისდარდი არააქვსიმისი,თურაზეფიქრობსვიღაცმაწანწალა,მანიცის,

რომ თუ მასთან მოდიან, მოდიან იმიტომ, რომ“წავიდნენ”...დაჩვენცწავედით...წავედითმიუხედავადიმისა,რომერთიწუთისწინეთისადამიანურფიქრებშიიყოწასული,მისიოცნებასადღაცშორს,შორსჰქროდა,ისშორსსეირნობდადათამაშობდადაარუნდოდაიქიდანარსად წასვლა... ჩემს გონებაში ერთ წუთას დადგათვალწინ ეს ჩემი “მეცნიერული” მოგზაურობა დასირცხვილის,დანაშაულისგრძნობამშემიპყრო...

- წამო, გაცივდები! - მომესმა ისევ, - წამო, გაგათბობოთახში,ხომხედავ,ცივიღამეა.წამო,გენაცვალე.

-გშია,მეგობარო?ძალიანგშია?-წამოვიძახეუცებმედათითონაცგამიკვირდა,ესრავთქვი,ანრადვთქვი-მეთქი.

-წამო,წამო,ერთი!წამო,იქვილაპარაკოთ...ლოგინში.

- სიყვარული გაკლია, დაია? არც ვისმე უყვარხარ, არცვინმეგიყვარს,ხომ?პატრონიარგყავს,ობოლიხარ,ხომ?გცივაამშემოდგომისღამეში?გშიადაფულიარგაგაჩნია,ხომ?

-ღმერთო,დამიცევი,ესგიჟიხომარარის!

მე ჩავიდე ჯიბეში ხელი და ვერცხლის მანეთიანიამოვიღე.

- გშია, დაია? თუ გვერდში არ დაუწექ ვინმეს, ისეშიმშილით მოკვდები, ხომ? - და მე გადავდგი მისკენნაბიჯი,ისკიიხევდაუკანდაიმეორებდა:

-ღმერთო,გადამარჩინე,ღმერთო,გიჟია,გიჟია!

- დიახ, მე გიჟი ვარ... მე მიყვარს შემოდგომის ღამეში

სიარულიდა ხალხის შეშინება. მე საშიში კაცი ვარ. აჰა!წაიღეეს,თბილადდაწექიდადაიძინე.მერადგინდივარ,მედაგახრჩობ,თუწამოვედი. -დაგაშეშებულ ადამიანსჩავუდე ხელში ფული, საჩქაროდ გადავდგი ფეხიუკან,გავიჩქარე.თანკითითქოსვხედავდიშიშითადაზიზღითსავსე თვალებს, მოცინარე სახეს და მესმოდა ნელი,მოწყენილიხმა:

-წავიდეთ!

გავრბოდი, სულელივით გავრბოდი, მეშინოდა,თითქოსუკან მომდევდა ვიღაცა, რომელსაც სურდა ეკბინაჩემთვის...

გოლოვინის პროსპექტი დაცარიელებული იყო. ნელინაბიჯით გავიარე ის, რამდენჯერმე ჩავუარე თეატრს,საიდანაც გახურებული ტაშისცემა და ვაშას ძახილი

მესმოდა თითქოს. ვცადე შესვლა, მაგრამხელმისაწვდომიფასისბილეთივერვიშოვე,გავყევისევგზას.დაისიყოუნდაგადამეხვიავერისდაღმართში,რომჩემს წინ, შორს ორი აჩრდილი გამოჩნდა, რომელიც,ეტყობოდა,ჩემსკენმოდიოდა.მეგავყევიკიდევწინდაგავარჩიე-ქალიშვილებიიყვნენ...

დამიახლოვდნენ ლამაზი, ტანადი გოგოები, მე ვიცანი:საბებიო სკოლის მოწაფეები იყვნენ, ალბათსაავადმყოფოში მორიგეობდნენ და ეხლაბრუნდებოდნენ. პალტოში გამოხვეულნი, იაფფასიანიშლიაპით თავზე და რვეულებით იღლიაში, ისინიახოვანად, მარდად მიაბიჯებდნენ. გული ამიტოკდა.რაღაც გამოურკვეველი სიმპატიის გრძნობამ გაიელვაგულში,თითქოსორივეჩემინაცნობიყოფილიყოს,ორივემახლობელი მეგობარი. და მე დამებადა თავშისულელური აზრი, მომინდა მათი გამოხმაურება,

გამოჯავრება... შევჩერდი, ღიღინი დავიწყე,ჩვეულებრივი, შემპარავიღიმილი ქუჩისდონ ჟუანების.დამიპირდაპირდნენთუარა,ცალფეხზეშევდექი,ქუდიმოვუხადე, შევტრიალდი, გავყევი ფეხდაფეხ დაჩავულაპარაკე:

-ხომარგინდათგაგაცილოთ?

- იქით დაიკარგე! - შემომიბღვირა ერთმა მათგანმა დაორივემ უფრო გაიჩქარეს. ჩვეულებრივი კითხვაამათთვის,ვინიცის,რამდენჯერგაუგონიათ!

-რაარის,გაგაცილებ,გაგართობთ.

-იქითდაიკარგე,გესმის,თუარა?

- ეტლს დავუძახებ... მე ძალიან მომეწონეთ თქვენ. რა

არისვითომ,ხომარშეგჭამთ?

-იქითდაიკარგე,შემხეცო!გოროდოვოი!..

მე ჩამოვშორდი. არ ვიცი, რად და ორივე მიყვარდა იმწუთს,ორივემაღელვებდა,თითქოსნათესავს,მეგობარ-ნათესავს ვუცქეროდი, ვემშვიდობებოდი. ვინ იყვნენისინი,სადარიანეხლა,რასფიქრობენ?ახსოვთთუარაესშემთხვევა, და თუ ახსოვთ, გაიგებენ თუ არა ოდესმე,რომ ის მხეცი, რომელმაც ისინი იმ ღამეს შეურაცხყო,დღეს სახრჩობელას წინაშედგასდათითონაც არ იცის,რადგაახსენდაახირებულიდასულელურიხუმრობა!..

სატუსაღოს სძინავს, არ მძინავს მხოლოდ მე და ჩემსსაათს,რომელიცგანუწყვეტლადძგერსდაჭიკჭიკობს:არსძინავს შემოდგომის ღამის სევდიანსა და მოგონებათააღმძვრელ წვიმას, ის სისინებს და ტირის, ტირის და

სისინებს.

მიდისდრო,მიდისდრო,მიდისდრო...

მიდის დრო და მე ვუახლოვდები ჩემს სახრჩობელას,ჯალათს, ის სანთლავს ბაწარს და მელოდება, რომდახრჩობის შემდეგ გამხადოს ტანზე, ჩემი ტანსაცმელიდაისაკუთროს,მეკიტიტვლადსამარეშიგამიძახოს...

შიადასწყურია ადამიანს,ყველამას ახრჩობდა,ისიცმემახრჩობს;ყველაძარცვავდადაისიცმემძარცვავს;ყველაკიდებდამასყანყრატოშიხელსდაისიცაგრეიქცევა.თუყველაასე,ამნაირიგზითირჩენსთავს,მანრადააშავა,ისვისიანგელოზია?მასაცშიადასწყურია,სცივადათბილიბინაუნდა...

მიდისდრო,მიდისდრო,მიდისდრო...

ეჰ,ჩქარინაბიჯითმიდისისწინ,მიდისდაუკანსტოვებსსიყმაწვილეს,იმედებს,სიყვარულს,სიძულვილს,ფართე,რთულ გეგმებს და ფიქრებს, მიდის და სახრჩობელასწინაშეჩერდება...

და მოდის სიკვდილი, შავი, ახმახი ბებერი, რომელიცწარსულსაც დასცინის და მომავალსაც, რომელიცყველაფერს ნთქავსდა ინელებს,დედის ცრემლებსადაჯალათის ხორცს, შეყვარებულის ალერსსა და ჯაშუშისთვალებს...

მიდისდრო,მიდისდრო,მიდისდრო...

...დარაჯმა ისევ შემოიჭვრიტა. ჰმ, მიფრთხილდებაბატონი კანონი, რომ დიდი სიამოვნება არ დავუკარგო,მიფრთხილდება - ჯალათობაში არ შევეჯიბრო, მას

თვითონ სურს ჩემი დახრჩობა, თვითონ სურს იყოსმკვლელიდა ეშინია,თავი არმოვიკლა. ამიტომდარაჯსუბრძანა -თვალი ატანე,თავი არ მოიკლასდა ამით არდამაკლდესისდიდისიამოვნება,რომელსაცმომაყენებსმისი ჩემიხელითგამოგუდვაო...კანონსეშინია - არავინწაართვას მას დიდი თანამდებობა ჯალათისა... ათივეთითითდამილოცნიამისთვის!..

ნეტავი რად მიტაცებდა სასაფლაო, რად მიყვარდა იქხეტიალი და ძეგლების თვალიერება, რომლებიცბერძნული ენის გამოშტერებული მასწავლებლებივითგაშეშებულნიდგანანდათითქოსშეგჩივიანრაღაცას.რაგაუგებარი ძალა მიტაცებდა მე იქ? ამხანაგებიდამცინოდნენ ამ ჩვეულებისათვის, “უმიცვალებულოჭირისუფალს” მიძახდნენ. ალბათ, ბავშვობისას, როცადედა მომიკვდა, იქიდან დამჩემდა მე ეს ჩვეულება...ჩვენი ეკლესიასაუკეთესო ალაგს არისმთელსოფელში,

მგონია მთელ არემარეში. ის მაღალი მთის წვერზეა,გარშემო კი სოფელი არტყია. იქიდან მოსჩანს ქალაქი,მთელი ჩვენი ქვეყანა და ზღვა, შორს კი - დარაჯივითწამოყუდებული დინჯი და დარბაისელი კავკასიონი,მისითეთრიტანსაცმელით...

გაზაფხულზე დაასაფლავეს დედაჩემი და მეც ხშირადავდიოდი იქ, პირველად ბებიაჩემთან ერთად, მერმე კი,როცაგავთამამდიდაშევეჩვიე -მარტო.იქნაძვისძირასვეებერთელა ფართე ქვაა ჩამარხული მიწაში, რომლისნახევარი მოსჩანს. ეს ქვა ჩვენი მოხუცებულებისსიტყვით,თვითონწმინდაგიორგის ამოუტანია აქცალიხელით და ისე მაგრად დაურტყამს მიწაზე, რომ მისინახევარი მიწაში დაუმალავს. და თუმცა ეს ქვა“წმინდანიანი” ქვაა, როგორც გვარწმუნებენ, მაგრამმიუხედავად ამისა, ამ ბოლო დროს თამამად ჯდებიანზედ, წინათ კი მხოლოდ საკურთხისდაწყობა იცოდნენ

იქ, საიდანაც ჩვენი მღვდელი გადააწყობდა მას თავისხურჯინში. აი, ამ ქვაზე ჩამოვჯდებოდი მე და იქიდანვიცქირებოდი.აქ,ამალაგსშემიყვარდამეისემძლავრადბუნება,ამსასაფლაოდანჩამებეჭდაგონებაშიისეღრმადმისი სიმშვენიერე. და მე არ შემიძლია წარმოვიდგინოვისიმე საფლავი ისე, რომ ამ სასაფლაოსთან ერთად არადგეს ჩემს გონებაში ბუნება, მთელი მისი სილამაზითადაჯადოსნური მიმზიდველობით.და ამას გარდა, ვინცდაკვირვებია, ის შეამჩნევდა, რომ განგებ თუშემთხვევით, სასაფლაოს ყოველგან საუკეთესო ალაგიაქვსდათმობილი. ასეა ქუთაისში, ბათუმში,ტფილისში,ყოველგან, სადაც კი მინახავს. ეჰ, ერთი ნეტავიდედიჩემისსაფლავზემიმიყვანა!..

ის იწვა. მეზობლები, ნათესავები, ყველანი გარს ეხვიენმას, ყველანი მალულად იწმენდნენ ცრემლს, მხოლოდბებიაჩემი -დედიჩემისდედა, -ისერთივერიმაგრებდა

თავს, გასულიყო გარეთ და გმინავდა, სულ ერთსა დაიმავესიმეორებდა:

- შვილო,დედა! შვილო,დედა! შვილო! -და იკაწრავდასახეს. გახსნილ მკერდზე იცემდა მუშტს და თავსგანწირულადაქნევდა.

განცვიფრებულიდაგაოცებული,მევიდექიშორი-ახლოსდა მიკვირდა, თუ რად სტიროდნენ. აბა ვინდამაჯერებდა, რომ ის, დედაჩემი, რომელიც მე ისეგაგიჟებით მიყვარდა, მოკვდებოდა. შევხედავდი ხანერთს, ხან მეორეს, ხანდედაჩემს, რომელმაცდაბოლოსმომაგნოთვალებითდასუსტიხმითდამიძახა:

-მოდი,შვილოჯეირან! -დამანგადამისვათავზეხელი,ვინმოგიარს,ნენა,შენჩემსავით,ვინმოგეფერება!-მისიხმა აკანკალდა, მაყურებლებმა ვეღარ შეიკავეს თავი,

მამაჩემიც, გულქვა, სასტიკი მამაჩემიც, რომელიცამდენხანს მაგრად იდგადა არას იმჩნევდა, აქვითინდა,ხმამაღლა ატირდა. საერთო ცრემლებმა ჩემზეციმოქმედეს, ჩავდევი თავი დედის ბალიშში დაავღრიალდი.

-სუ,-ნუტირი...მემალემოვრჩები,ნუგეშინია!შეეხვეწეღმერთს ჩემი მორჩენა, შენ გაგიგონებს!.. ჩემო ქოჩორავ,ნუტირი,ნენა!

ვიღაცეებმა მომკიდეს ხელი და კარში გამიყვანეს. ცაუთვალავი ვარსკვლავებით გადაჭედილიყო, გარკვევითგადასწოლოდა ზეცის ზურგს “ქრისტეს ფეხის ნაბიჯი”.ერთი ფოთოლიც კი არ ინძრეოდა,თითქოს ყველაფერიგანგებ მიყუჩებულიყო, რაღაც არაჩვეულებრივისმოლოდინშიდა ამდუმილში, როგორც გარეშე, როგორცუცხო,მხოლოდხანდახანერეოდაბებიაჩემისჩახლეჩილი

ხმა:

- შვილო,დედა, შვილო,რას მიპირებ,ნენა, ვისუტოვებდედაშენს! შვილო, ნაკვდაო შვილო! - მე ვიცქირებოდიმაღლადადედაჩემის სიტყვებზე ვფიქრობდი. ილოცეო,მითხრა მან, ღმერთს სთხოვე ჩემი მორჩენაო, და მემიკვირდა, რომ ეგ უებარი საშუალება ამდენხანს არმომგონებია, თუმც კარგად ვიცოდი, რომ ღმერთსყველაფერი შეეძლო და, გარდა ამისა ისიც, რომ მასბავშვებიყველაზეუფროუყვარდა.ისემწამდაღმერთი,ისე მიყვარდა და ერთხელაც არ გამივლია აზრადდედაჩემისშესახებშევვედრებოდი...

უნდავილოცო,უნდავთხოვო!..

უთვალავმა ვარსკვლავებმა გამიღიმეს, ციმციმითმანიშნეს - მელოცა. აურაცხელი თვალებით მიცქერდა

ზეცა და მაიმედებდა. მიცქერდა ზეციდან ანგელოზთაგუნდი, ჩვენ რომ ვარსკვლავებს ვეძახით, მიცქერდადამეუბნებოდა:

“ილოცე,ბავშვომაღლითყურსგიგდებსცისადაქვეყნისგამჩენიღმერთი.წვეთ-წვეთადითვლისშენსწმინდაცრემლებს,არდაგეკარგვისმასთანარცერთი!”

ტანში ჟრუანტელმა დამიარა და მე ხელებ-გაშლილიდავეცი მუხლებზე... ღმერთი რომ მართლა იყოს,იმღამინდელი სურათით იამაყებდა, თავს მოიწონებდა.არაფერი მსგავსი მას შემდეგ არ გამომიცდია, ასეთიგატაცება არ მახსოვს. მე ხომ ის საკუთარი თვალებითდავინახე, ის სულ ახლო მოვიდა ჩემთან, მე ვამჩნევდიიმის თვალებში ცრემლს. ის მიცქერდა და თავსმიქნევდა... ოჰ, მუდამ, მუდამ შენი ყმა ვიქნები, შენი

მონა,მომირჩინედედა...

ჩემსუკანმოშორებითკიისევისმოდა:

-შვილო,დედა!შვილო,დედა!შვილო!

-ბებია,სუ!ნუტირი,მორჩებადედა...მევიცი,მორჩება!-მინდოდა დამეძახა, მივსულიყავ მასთან და სახლშიწამეყვანა, ყველაფერი მეამბო, რომ უცებ შევკრთი...სახლში საშინელი ყვირილი და ჟრიამული ატყდა,ღრიალი და კივილი ერთმანეთში აირია. საიდანღაცღმუილითწამოიჭრანამძინარევიძაღლიდაშეშინებულიყეფით ჭიშკრისკენ გაიქცა, მეზობლების ძაღლებიცაყეფდნენ...ყველაფერიშეინძრა,შეწრიალდა...

დიდხანს, დიდხანს შემდეგ შევედი სახლში, მივედილოგინთანდადავიძახე:

-დედა!დედა!დედა!

მაგრამუძრავიიყოდედაჩემი,მას არაფერიესმოდა.მისგაცივებულ გვამსდაკონებოდა ბებიაჩემი, მიედოტუჩიყურთანდაჩახლეჩილიხმითჩასძახოდა:

- შვილო, ნენა! შვილო, ჩემო სიმწრით გამოზრდილო,ნაკვდავო შვილო, რა მიქენი, ნენა, აი, არ გრცხვენია,გოგოვ!მეცწამიყვანე,ნენა,შენთან,არგეცოდები?ამიზაგაკვდი? ამიზა გაგზარდე, ნენა? არ გრცხვენია, შენდაგენაცვლოსდედაშენი?მეუნდაგტიროდე,თუშენ?მეუნდა გმარხავდე, თუ შენ? დევიწვი, ნენა, დევიწვი,შვილო,ნენა!..

ეჰ,რა ბედნიერი ვიქნებოდი,რომ ვიცოდე - სიკვდილისშემდეგდედადამიტირებს:

-შვილო,ჯეირან,შვილო,სიმწრითგამოზრდილოშვილო!

მაგრამ ჩემს ცხედარს არ გაეკვრის დედაჩემისმოყვარულიხელი,მასარგავახსენდებირამდენიმეწლისშემდეგ, როგორც ის ახსოვდა ბებიაჩემს, არავინდააფრქვევს ჩემს საფლავს მწუხარე ცრემლს, ცრემლსუნუგეშოდედისასვერშეიშრობსჩემისასაფლაოსმიწა.

მას სძინავს მუდმივი ძილით, არც ვახსოვარ, არცვუყვარვარ,არცსწუხს...

მიდისდრო,მიდისდრო,მიდისდრო!

ისყლაპავსსიყვარულსადასიძულვილს,სიხარულსადამწუხარებას, გულგრილი და გულქვა, ის ერთნაირადუცქერის ავსა და კარგს დინჯად, გულდამშვიდებით

კაფავს ყველაფერსდა მიდისწინ, მიდის შეუჩერებლადუხმო,უსიტყვოდაუკვალო,ყრუდამუნჯი,უგრძნობიდაშეუბრალებელი.

- შვილო, ჯეირან, შვილო! ჩემო ნაკვდაო შვილო! სადწადი?

ეჰ,ერთინეტავიდედაჩემისსაფლავზემიმიყვანა,იქიდანგადამახედა, იქიდან დამანახა გაზაფხული და ჩემიქვეყანა! გაზაფხული, ჩვენი ქვეყნისთანა გაზაფხულიიქნებასადმექვეყანაზე!ეჰ,იცისთუარაჩემმაქვეყანამ,თუ რა ძლიერ მიყვარს, იცისთუ არა? გაიგებსთუ არაოდესმე, ეტყვის თუ არა რაიმეს ამის შესახებ ჩემიუდროოსაფლავი,ჩემისახრჩობელა?..სახრჩობელა!

დიახ,მედამახრჩობენ!ამწუთასკიესროდიმახსოვდა.დამახრჩობენ.რასნიშნავსეგსიტყვა:და-მა-ხრჩო-ბე-ნო!

ვინდამახრჩობს,რადდამახრჩობს?..მედამახრჩობს,მე,სიცოცხლითსავსეადამიანს?მეგამიყოფენგასანთლულბაწარში თავს, წამიჭერენ ღვლერჭს... აი, ამას ჰქვიადახრჩობა. ამას კანონი ჩადის... არა, ეგ არ მესმის მე,ზღაპარიაეს,სიზმარია!ვინიკისრებსამას?მესიცოცხლემინდა,მესიცოცხლესვთხოულობდი,მეიმათვებრძოდი,ვინც სიცოცხლეს არ გვანებებს, და სამაგიეროდსიკვდილი! რა სისულელეა! აბა, ვინ გაბედავს ამას? რასისულელეა!

სისულელეა! მიუხედავად ამისა ეს სიმართლეა, მედამახრჩობენ. ეს სიმართლეა! მოვა მღვდელი, ჯვარითხელში, ანაფორით მორთული, მოწყენილი სახით მოვამღვდელი, ჯვარით ხელში. ჯვარით ხელში მოვა ის,ჯვარცმულის მოადგილე, მოვა მღვდელი და მეტყვის:მოემზადე,შვილო,ღმერთისწინაშეწასადგომადაო.

ჯვარით ხელში მოვა მღვდელიდა მეტყვის ამას.და მედამახრჩობენ.

მოვაექიმი,მოვაექიმი,მაჯაზეხელსმომკიდებს,გულსგამისინჯავსდაიტყვის-დამხრჩვალიაო.

დიახ,დამახრჩობენ.გასანთლულიბაწრითდამახრჩობენმეგანთიადისას.საუკუნოდდამაძინებენიმდროს,როცაყველაფერიიღვიძებს,განთიადზედამახრჩობენმე...მოვამღვდელი, მოვა მღვდელი ჯვარით ხელში, ანაფორითმორთული,თმაგაშლილიდამოწყენილისახით,ჯვარითხელშიმოვამღვდელი.მედამახრჩობენ.რასისულელეა!ვინ დამახრჩობს? ვინ დაანებებს ჩემს დახრჩობას? მევიყვირებ, ქვეყანას გავაგებიებ რაშია საქმე, გზაშიყვირილით შევძრავ ყველაფერს, გავაღვიძებ ადამიანებს,გავაგებიებ, რომ მახრჩობენ. ღამით მომიპარეს-მეთქი,დავიძახებ მე, ყველასრომ ეძინა, იმდროს შემოვიდნენ

ჩემს ოთახშიდა ჩუმად წამიყვანეს-მეთქი. სატუსაღოშიკარები დაკეტეს, შეიარაღებული ჯარისკაცებით შეკრესის სახლი, სადაც მასამართლებდნენ. ასე ჩუმად,ქურდულად,ბნელაში,როგორცყაჩაღებმადაავაზაკებმაგამასამართლეს და სიკვდილი მომისაჯეს და აი,ბნელშივე მახრჩობენ-მეთქი... დიახ, მე ვიყვირებ,ყველაფერსშევძრავ,ყველასავამოძრავებ-ვინგაბედავსდახრჩობას?ვინგაიგონაადამიანისდახრჩობა?

მაგრამ აკი დაახრჩვეს სხვები! აკი სამი კვირის წინეთპავლე დაახრჩვეს, ისეთივე ახალგაზრდა, როგორც მე!განთიადზეწაიყვანესდადაახრჩვეს,დაახრჩვესისე,რომამხანაგებთან დამშვიდობებაც არ აცალეს. კისერშიწაუჭირეს გასანთლული ბაწარიდათვალები ბუდიდანგადმოაგდებინეს,ენაძაღლივითწამოაგდებინეს...დაიქიყო მღვდელი, ჯვარით ხელში, პროკურორი, ექიმი,ჯარისკაცი და ჯალათი, - ყველა ხედავდა ადამიანის

ტანჯვას, ყველა ხედავდა, როგორ უნდოდა მასამოსუნთქვა, ხედავდნენროგორ წრიალებდა ის,როგორიტანჯებოდა, ხედავდნენ და თითსაც არ სძრავდნენდასახმარებლად,ხედავდნენდაჯალათს აჩქარებდნენ, -ჩქარაგაათავეო.რაარისეს?..რაარისეს?..

დამახრჩობენ? ეს სიმართლეა, რომ მართლაცდამახრჩობენ! აბა, რად დამზოგავენ? ქვეყანაზე ორიმოპირდაპირე ძალა არსებობს, ორი მოსისხლე,დაუძინებელი მტერი: სიმდიდრედა სიღარიბე, ძლიერიდა სუსტი. ძლიერს ჰყავს ჯარი, კანონი, მღვდელიჯვარით ხელში, პროკურორი. მე სუსტი ვარდა ამიტომმახრჩობენ, გავძალდები - მაინც დამახრჩობენ. პირსამიხვევენ, ხელებს უკან გამიკრავენ, გამიხსნიან გულსდაშიგგულშიჩამაფურთხებენ...პირშიბურთსჩამჩრიანდა მერე მცემენ, რომ ძახილი ჩემი ვერავინ ისმინოს. ესიმიტომ, რომ ის გამარჯვებულია... ასეთია ნადიმი

გამარჯვებულისა!..დამახრჩობენ!..

არა,არდავიძინებამაღამ.მესიფრთხილემმართებს,ვინიცის, იქნებ მომეპარონ... დედა, სადა ხარ, ჩემო დედა!ამხანაგებო, მე მარტო ვარ, მარტო ვარ სიკვდილისწინაშე!..დედა!..არა,არდავიძინებამაღამ!

“რაჲსთვის ბოროტიუყავ მსახურსა შენსადა რაჲსთვისარა ჰპოვე მადლი წინაშე შენსა და დასდევ სიმძაფრეერისაამისჩემზედა.

ნუუკუნ მე მუცლათ მყვანდა ყოველი ესე ერი, ანუ მევშვენ ესენი, რომ მეუბენ მე შთაისვენე ეგენი წიაღთაშენდა, ვითარცა დედამ ძუძუმწოვარი ჩვილი დაშეიყვანენ ეგენი ქვეყანასა მას, რომლისათვის ვუფიცემამათამათთა.

“ვითარმივცემეხორციყოველსაამასერსა?..

“ვერ ძალმიძს მე მარტოსა ტვირთად ერი ესე, რამეთუმძიმეარსჩემდაესენ”1.

აჰ,გავტყდინეტავი?რადწამოვიძახე ესსიტყვები,რადგამახსენდაეხლა,ამწუთში?

ეჰ, შენ, დიდო ბაღო, მწვანით მოსილო დიდო ბაღოგეთსიმანიისა! შენ, რომელსაც შეგიძლია უკვდავებამიანიჭოადამიანსდაიმისსულს,რაძნელიყოფილაშენსმწვანეზემუხლისმოდრეკამაშინ,როცაირგვლივყველასსძინავს, რა ძნელი ყოფილა ღამის დუმილში ბეჯითი,ამაყისიტყვებისთქმა:“აღსრულდესნებაშენი,მეუფეო!”რაძნელიყოფილა,რაძნელი!

...არა,არდავიძინებამაღამ...მემიყვარსსიცოცხლე.ძილი

კი? რა არის ძილი, ძილი სიკვდილის ნაწილია. არა, არდავიძინებ, ვუდარაჯებ სიცოცხლეს... მე მიყვარსსიცოცხლე! ის ისეთი მშვენიერია... და არ მინდა მესიკვდილი,არმინდა!..

ყველასსძინავს,ყველას. არგვძინავსმხოლოდჩვენ,მე,ჩემს საათს და კიდევ შემოდგომის წვიმას... ჩვენ არგვძინავს! ქალაქში კი, გარეთ ეხლა შეყვარებულებიტკბებიან თბილ ლოგინში, ტკბილი სიზმრებითგარემოცულნი...ჩვენარგვძინავსმხოლოდ,ჩვენსამს,მე,ჩემს საათსდა შემოდგომის წვიმას... ჩვენ არ გვძინავს!დროკიმიდის,დრომიდის!...დრომიდის!..

დილა,5საათი.

სტოლზე ჩამომძინებია, ამ წუთს პავლე იყო ჩემთან. ისსაიდგანღაც გაჩნდა ჩემთან, გაჩერდა ჩემს წინ, ხელები

გულზე დაიკრიფა, წყენა-ნარევი ღიმილით შემომხედა,რამდენიმეჯერგააქნიათავიდასთქვა:

- ე - ე! არ მოველოდი, მართალი გითხრა, შენგან არმოველოდიმაგას!

მემივხვდი.ისარმოელოდა,თუმეასეშემეშინდებოდასიკვდილის. მე ხომ ერთიან კანკალიდავიწყე, გიჟივითვიცქირებოდი გარშემო, პირუტყვულმა შიშმა შემიპყროდა, როცა ძირს ვიღაცაების ფეხის ხმა მომესმა,გადავწყვიტე, ჩემთან მოდიან-მეთქი დალოგინის ქვეშმინდოდა დავმალულიყავ... დიახ, დიახ, მე, ჯეირანსმინდოდატახტს ქვეშ შეძრომადა ჯალათისაგანთავისგადარჩენა.დათუარშევძვერი,ესიმიტომ,რომმივხვდი,დავრწმუნდი,უაზრო იყო, რომ არას გზითდამალვა არშემეძლო.დიახ,მხოლოდამიტომარშევძვერი.თორემმე,ჯეირან ვარდოსანიძეს, კი არ შემრცხვენია ამის, კი არ

მიფიქრია, რომ ეს არ შეშვენოდა მებრძოლს. არა, მემივხვდი მხოლოდ, რომ ამითთავს ვერ გადავირჩენდი,და თავის გადარჩენა კი მინდოდა, მინდოდააუცილებლადრით,რითგადამერჩინათავი?არცკარებისგადაკეტვა იყო შესაძლებელი, ის გარედან იკეტება დაგასაღებიციმათხელშია,როცაუნდათმაშინშემოვლენ...როცა უნდათ მაშინ წამიყვანენ... რაც უნდათ, იმასჩაიდენენ.დაროცაყოველივეესნათლადწარმოვიდგინე,როცა დავრწმუნდი, რომ არაფერი, არაფერი არმიშველიდა, მე შეშლილივით გავიცინე, შეშლილივითდავიწყესირბილი...არმახსოვსდაარცმინდამოვიგონომეტი... დაღლილს, დაქანცულს ჩამომძინებოდა და აი,პავლემესტუმრა.

-არმოველოდი,მართალიგითხრა,შენგანარმოველოდიმაგას! - და მან კიდევ დააქნია თავი, წყენა-ნარევიღიმილით შემომხედა, გულზე ხელდაკრეფილი გაჩერდა

დაამოიოხრა...

მემინდოდამეთქვარამ,მეპასუხა,მაგრამგამომეღვიძა...

მაგრამ რა უნდა მეთქვა შენთვის, ამხანაგო პავლე! მეპირუტყვს განა მეთქმის რამ? მებრძოლს მეძახდნენ,ამაყს,უშიშარსდატახტსქვეშმინდოდადამალვა!...არა,რა უნდა მეთქვა, რა პირით უნდა შემეხედა შენთვის,ამხანაგო პავლე!.. ვაი, სირცხვილო! სირცხვილო! რატყუილად ვატყუებდი თურმე თავსა და სხვებს. ვაი,სირცხვილო!

ჰმ!ვინიცის,ხვალდაზეგეგებისუფროდავეცესულითდა მტერი ვასიამოვნო. ხვალ და ზეგ ეგების უფროვუღალატო მებრძოლთა ფიცს - ვერ გვნახოს მტერმაძაბუნად!ეგებისგანგებუნდათრამდენიმედღესკიდევვიცოცხლო, რომ იხილონ ჩემი ათრთოლებული ბაგე,

პირუტყვულიშიში!..ვინიცის...ვინიცის!

თენდება. სინათლე მატულობს ჩემს გალიაში. დასინათლესთან ერთად მატულობს ჩემი სირცხვილიც...ნუთუ მართლა მე ვიყავი ის? მე მივძვრებოდი ტახტსქვეშ?მევკანკალებდიისე?ესმე,ჯეირანვარდოსანიძეს,მინდოდა დავცემულიყავ მუხლებზე და სიცოცხლემეთხოვა? მე მინდოდა ეს?... დიახ, მე მინდოდა... მემინდოდა!სირცხვილო!სირცხვილო!

შუადღე

...რაიქნებავითომ?შევდგებიფანჯარაზედაჯარისკაცებსგავაჯავრებ. გამაფრთხილებს, კიდევ მეტს ვეტყვი,გავუწევ აგიტაციას, ერთსძველებურადგადავძახებდა..ბაც!გავარდებათოფიდა...იყოკაცი,რომელიცტახტსქვეშაპირებდა დამალოდა სიკვდილს და აღარ არის კაცი.

ჯალათის ხელით სიკვდილს ასეთი სიკვდილი არსჯობია? სილაჩრე იქნება ვითომ ეს ჩემი მხრით! აჰ! რაიქნება ვითომ? მივდგები სარკმელზე და რამდენიმეწუთის შემდეგ აღარ ვიქნები... მოდი, ვცდი, ვსინჯავ.იქნებარცმომკლას,იქნებდამჭრას,იქნებსრულიადაცარმესროლოს,ვინიცის...ისჯარისკაციეგებისგულშიჩვენიმომხრეიყოსდაგანგებამაცილოსტყვია,მოდი,რაიქნებაერთი, ვცდი... У горя было три ключа. У горя было триключа...მწუხარებასჰქონდასამიგასაღები...პირველიიყოსიკვდილი,მეორეიყოსიკვდილი,მესამეიყოსიკვდილი.У горябыло триключа.რამშვენიერილექსია,რამწყენია,რომ ამის მეტი არ მახსოვს. У горя было три ключа...ვცადო?!.

................

ფუ! კინაღამ გავბრიყვდი!რით გაირჩევა ესტახტს ქვეშ

შეძრომსაგან,ჩემიხელითმოვიკლათავი?განამემსურსსიკვდილი? მე მსურს სიკვდილი? მე სიცოცხლე მინდა...ჩემი სისხლი სწყურია კანონს, ეს იმას უნდაგამომგუდოს, ენა ძაღლივით გადმომაგდებინოს,თვალები ბუდიდან გადმომიყაროს დაკბილებდახჭენილი, საშიშარი, საზიზღარი სახითგამგზავნოს საიქიოს, რომ ღმერთს, თავის ღმერთსუთხრას, აი, რა მხატვარი გახლავარ, აი, რანაირ სახისადამიანებს ვქმნიო... და დაე, თვითონ მან ჩაიდინოსთავისსაქმე,დალიოსჩემისისხლი,დალიოსდადატკბეს.როგორარისის?წინასწარმეტყველიეზეკიილსაქვსერთიალაგი,ერთიგავიხსენო...“დაგავიარემეშენსგვერდით,დაგიხილეშენსისხლში,დაგითხარშენ -შენსისხლშიცოცხლობდე. ასე გითხარ შენ - შენ სისხლშიცოცხლობდე”... მგონია ასეა, არ მახსოვს კარგად...იცოცხლესისხლში,ღვარესისხლიდამიირთვიის!იყავიჯალათი, რომ უფრო გაგიცნონ, მოიპარე ადამიანები,

ჩუმად, მალულად გაასამართლე ისინი და დახოცე...დახოცე, სანამ მოერიო მათ!.. იბანავე სისხლში... მოდი,რაღა,მომკალ!

5საათი.

სასეირნოდ ვიყავ. ყველაზე მეტად ვხტუნაობდი დავოხუნჯობდი.დღეს განგებ გამოვამზეურე მთელი ჩემისისწრაფე და ოხუნჯობით ხომ ყველანი გავაჯავრე.გაკვირვებული აღტაცებით მიცქეროდნენ ამხანაგები,ერთი-მეორეს თვალებით უამბობდნენ ჩემსდაუდევრობას,ჩემსგულისსიმაგრესსიკვდილისწინაშე.ერთი სიტყვით, გმირი ვიყავი. მხოლოდ შენ იცი, ჩემოგადია,თუ რა გმირი ვარ მე, შენ იცი, რომ მე წუხელისტახტს ქვეშ ვემალებოდი სიკვდილს... ამხანაგებმა კი ესარ იციან. ვუამბე თითქოს კიდეც და სიცილი დაიწყეს,ესეც ოხუნჯობა ეგონათ. რა თქმა უნდა, არც ისე

დაბეჯითებით მიამბნია, რომ დარწმუნებულიყვნენ,ცოდვაგამოტეხილისჯობია.მაგრამრადარდაეჭვდნენ-ეგებისმართალიაო?

მაინცდღესთითქოს გამოვიცვალე.დღეს მე გარკვევითგავარჩიე ჩემში ორი ადამიანი, ორი სულიერი. ერთიშეყვარებულიამეორეზედაეალერსება,ეთამაშება.როცა,მაგალითად, მე დღეს ერთი საჟენის სიმაღლეზეგადავხტი,მენათლადვგრძნობდი,რომ“ის”,მეორეიქვეიდგადამეუბნებოდა:აი,ყოჩაღ,ყოჩაღ!აი,აგრეუნდა!..როცა მე მოსწრებულ სიტყვას ვიტყოდი და სხვებიგულიანად ხარხარებდნენ, “ისიც” იცინოდა დამიწონებდა. დღემდის კი ეს არ მიგრძვნია. ჩემდაშეუმჩნევლად შემოიპარა ის ჩემს გულში და, როცატახტზეგულაღმავიწექ,ალერსიდამიწყო.

როცაძილიმომეპარადათვლემადავიწყე,მანთვალებზე

გადამისვახელი,ნანინამიმღერა,დაროცადამეძინა,მე,როგორც ნამტირალევსა და დამწუხრებულ ბავშვს,რომელსაც თავი უსამართლოდ შეურაცხყოფილადმიაჩნია,ძილშიაცმესმოდა:

-დამშვიდდი,დაიძინე,ყვავილო!ჩემომინდვრისიავ,შენპოეტები გეარშიყებიან... დილის ცვარო, პირი დაბანექვეყნიერებას! გაზაფხულის მერცხალო, იჭიკჭიკე!.. ადი,ადი სახრჩობელაზე, დაენახე ქვეყანას... ყვავილომოწყვეტილო, დაფიქრდებიან, შენ რომ დამჭკნარსგიხილვენ...

დაისმღეროდა.ალერსიანიტკბილიხმითმღეროდაჩემსსაყვარელლექსს,ჩემსსაყვარელსიმღერას:

“ბევრჯერშიმშილსდაწყურვილსაძაღლივითავუღრენივარ,

მაგრამიმავდროსსხვაძალასმემაღლააუფრენივარ”.

- გაგონდება? - მეკითხებოდა ის და მეალერსებოდა, -გაგონდება?ამასშენმღეროდიყოველთვის,როცახიფათირამ გელოდა. ამას მღეროდი მაშინაც, როცა ხიფათსგადარჩენილი იყავი, ამას მღეროდი ყოველთვის, როცაკარგ ხასიათზე იყავი, ეს შენთვის დასწერა შენმასაყვარელმაპოეტმა.აბადამიგდეყური.-დაისმღეროდა:

“სიტყვებისასაყვედურო,სათქმელადმომზადებული,უკუქცეულა,გამქრალა,გადამწმენდიარაგული!”

- გესმის? ხომ გესმის? დამშვიდდი, დატკბი, იძინე,ყვავილო! შენ პოეტები გეარშიყებიან, შენ გულის

ფიქრებს მშვენიერი ქალები ამღერებენ ჩონგურზე, შენსაყვარელ ჩონგურზე, აბა დაუგდე ყური? - და ისმღეროდა:

“დამითქვამს:თურომუმსხვერპლოთვერგაიხარებსქვეყანა,ღმერთო,მიმიღეზვარაკათ,გულშიდამერჭოსმედანა”.

- აი, გესმის, რა მშვენიერია! აკი გითხარ, პოეტებიგეარშიყებიან-მეთქი. ჩემო მინდვრის იავ, მოწყვეტილოყვავილო, შენ რომ დამჭკნარს გიხილვენ,დაფიქრდებიან... იძინე, გამაგრდი,დამშვიდდი. -და ისმღეროდა ჩემს საყვარელ სიმღერას, მინანინავებდა,მამშვიდებდა:

“დამითაღსრულდესანდერძი,

გადმონაცემიძველთაგან,იხსენ,უფალო,ჩემგამოქვეყანაგანსაცდელთაგან”.1

მშვენიერ ხასიათზე ავდექი. სიცილი მინდა, ოხუნჯობა,თამაში.

-სპირიდონ!სპირიდონ!

-მესმის.

-აღდგომასერთადწავიდეთეკლესიაზე.

სპირიდონიარიძლევაპასუხს.

-სპირიდონ!

-მესმის.

- თანახმა ხარ თუ არა? აღდგომას ერთად წავიდეთეკლესიაზე!

-რათქმაუნდა,-მოკლედიძლევაპასუხსსპირიდონი.

-სპირიდონ!

-მესმის.

- როცა დამახრჩობენ, ჩემი შესანდობარი დალიე,ცოდვილიკაცივარ,გესმის?

-კარგიაერთი,ჯეირან!..

- არა,რა სასაცილო იქნება, ბიჭო,როცაღმერთის წინაშე

წავდგები ენა-წამოგდებული, კბილებ-დახჭენილი,თვალებ-გადმოცვენილი, “მურავიოვის გალსტუხით”კისერში,მეგამოვიჯგიმებიიმისწინაშედავეტყვი:მაქვსპატივიუღირსსამონასაშენსამოგახსენო,მეუფეო,რომროცა ვირთვებოდი ამრიგად, თუმც მე არ მომწონდამორთულობაჩემი,მაგრამიქვემდგომარესულიერიმამაჩვენი, მღვდელი ჯვარით ხელში, კანონი, რომლისმორჩილება გვიბრძანე შენ მონათა შენთა, შენ მიერშექმნილიდამოვლინებულიმთავრობადაეკლესიაიქვეიდგნენ, მაგრამ არც ერთს მათგანს შენიშვნა არშემოუტანიათდაასეამრიგადგამომიძახესწინაშეშენსა-მეთქი... როგორ ფიქრობ, იქაც ხომ არ გადამიწყვეტენჩამოხრჩობას,თუიცი...კადნიერებადხომარჩამითვლიანამსიტყვებს?რასიტყვი,სპირიდონ,“ჟენიხივით”ვიქნებიხომგამოწყობილი?

- ეჰ, სასტიკი კაცი ხარ შენ, ჯეირან, სასტიკი! დაანებე

თავი,აგერნახავ,რომარდაგახრჩობენ...

ესორიდღეასპირიდონიხუმრობისხასიათზეარარის.

-სპირიდონ!ა-ა,სპირიდონ!

-მესმის.

-რავა ინდოურივით ჩამოგიშვიაცხვირი! შენსუთვალავსაცოლოებში რომელიმე ხომ არ გაგითხოვდა? რამმოგაწყინა?

დარაჯიჩამოერია.არამცდაარამცარმანებებსლაპარაკსესოჯახქორი.

7საათი.

მართალი ვთქვა, როგორც ეხლა ვხედავ, ასეთი ბოლოჩემთვის არ ყოფილა მოულოდნელი. მე რომ აგრეგავათავებდი სიცოცხლეს, წინეთაც უნდა მცოდნოდა,წინეთ უნდა მეგრძნო ეს... რა იყო აბა ის, რომ როცასიკვდილით სასჯელის შესახებ გავიგებდი, ყოველთვისრაღაც გამოურკვეველი ფიქრები შემიპყრობდა,თითქოსმეშინოდარისიმე.თითქოსმემეხებოდაის.ნუთუესიყოწინათ გრძნობა, რად მგონია, რომ მთელი ჩემი არსებადიდიხნიდან ემზადებოდა ამდღისთვისდა ყველაფერიეს,რაც მოხდადა მოხდებადღესთუ ხვალ, ასე მგონიასიზმარშიმენახოს,თავიდანბოლომდეგამომეცადოს.

მაგრამ მიუხედავად ამისა, მე მაინც ვერგამოვრკვეულვარ. მე ჯანმრთელი ვარ, სხეულის არცერთი ნაწილი ჩემში არ არის შერყეული, ყველა ორგანონათლად და სწორად ასრულებს თავის დანიშნულებას.თავი მუშაობს ისე, როგორც არაოდეს, გული კვლავ

განაგრძობს სიყვარულსა და სიძულვილს. არც ერთიყვავილი არ დამჭკნარა იქ, ყველაფერი ცოცხლობს დაჰყვავის. სურს იცოცხლოს, და თუმცა ვიცი რომმომკლავენ, მაინც ვერ გამიგია, ვერ შევრიგებივარ იმაზრს,რომ ყოველივე ეს ერთდილასუნდა შეწყდეს, ესსაათივით აწყობილი მექანიზმი უნდა სამუდამოდშედგეს,შენობაუნდადაინგრეს.შიშიაეს?არვიცი.ვიციმხოლოდ, რომ ამას ვერაოდეს, ვერაოდეს ვერშეურიგდება ჩემი გონება. ეს აზრი ისეთი ველურია,გაუგებარია. შორიდან უბრალო რამ მეგონა სიკვდილი,მაგრამრამდენადაცპირისპირვუდგებიმას,რამდენადაცვუახლოვდები და ვგრძნობ მის ცივ ქშენას, იმდენადვრწმუნდები, რომ ის ზედმიწევნით რთული რამყოფილა,უფრო რთული, ვიდრეთვით სიცოცხლე, მისიმრავალფეროვნობითა და სხვადასხვაობით. საკმაოამხოლოდ წარმოიდგინო მიცვალებულის სახე, სახე,რომელზედაც არც სიყვარული სწერია, არც სიძულვილი,

არც სიხარული, არც ტკივილი, არაფერი არ სწერია,საკმაოა წარმოიდგინო ყოველივე ეს, რომ ამაშიდარწმუნდე... კაცი - მოქალაქე, მებრძოლი, პარტიულიკაცი, ხარ ხან მოცინარი, ხან აღელვებული დამიცვალებული, რომელზედაც არაფერი, არაფერი არასჩანს, არაფერი არ აწერიასახეზე, არაფერზეგული აღარშესტკივა...სადგაჰქრა,სადწავიდა,რაიქნა ყველაფერიეს?რაარისეს,ჩვენწინრომდევს,რომელიცჰგავსიმას,ვისაცჩვენვიცნობდითდაისკიარარის,არცსხვავინმე?ისმიცვალებულიამხოლოდ...საიდუმლოებითმოცული,მიცვალებული!.. და გიკვირს, არ გჯერა, რომ შენც ამასუნდადაემსგავსო... არა, ამას ვერაოდეს, ვერაოდეს ვერშემარიგებსმევერავინ,ესველურიაზრიაჩემთვის...

ბედსკიარვემდური,განა!ისკიარა,ხელახლათავიდანრომ დავიწყო სიცოცხლე ისე, რომ ყოველივე ესმახსოვდეს,დაბეჯითებითშემიძლიავთქვა,რომისევაქ

მოვალ.არა,ბედსარვემდური.მევიცოცხლეისე,როგორცმე მინდოდა და მესმოდა სიცოცხლე. თუ ვინმედამტკბარა სიცოცხლით, მეც ერთი იმათგანი ვარ, თუვინმესგამოუცდიაშვებადასიხარული,მეცგამომიცდია.ჩემისიყვარულიცსრულიიყოდასიძულვილიც,რწმენაცადაუარისყოფაც. აბა ერთი ისრადღირს,რომ მე ვიცი -ჩემი საშუალებით ბევრი, ბევრი თავი ამუშავებულა,ბევრი დაფიქრებულა! განა მე არ ვიყავი ბედნიერი,რომლის გატაცებულ სიტყვებზე იმდენს ანთებიათვალებიდაგულშიბრძოლისცეცხლიაგზნებია,სისხლიამუშავებია, ასჩქარებია! მე ერთი იმ ბედნიერთაგანიგახლავარ, რომელსაც მიმიღია რწმენა, ატოკებული,გატაცებულიშემითვისებიაისდაშემდეგსხვებისთვისაცგადამიცია ის და ამნაირად მეც გადამიბამს ახალირგოლებიიმდიდიდამჭიდროჯაჭვისათვის,რომელსაცმუშათა პარტია ეწოდება, მუშათა მებრძოლი არმია! მე,რომელსაც ისეთ ჯანსაღ, ისეთ მომავალ ბედნიერების

მატარებელ წრეში მიმუშავია და მისი სიყვარულიმინახავს, განა მე არ ვარ ბედნიერი? არა, ბედს არვემდური,ასეთცილსვერდავწამებმას,ასეთიუმადურიმე არ შემიძლია ვიყო... მაგრამ სიკვდილი... სიკვდილიახირებული რამ არის, ის სულ სხვა ყოფილა, სულ სხვახრიკი...მივედითუარაიმისკარებთან,მივადექითუარამკერდით მას, სანამ კარს გავაღებდი, დავფიქრდი,დავფიქრდი და გამოდგა, რომ ის რაღაც მეტი ყოფილაიმაზე,რაც მეგონა... შიშია ეს?რა ვიცი. შეიძლება შიშია,შეიძლება არ არის შიში... წუხელწინ ღამით კი, ოჰწუხელწინღამით არათუ მეშინოდა, არამედ პირუტყვივიყავ,ამსიტყვისფართომნიშვნელობით.ისევკრთოდი,როგორცდასაკლავი ძროხა... მე, რომელიც სასიკვდილოსაქმეებზე წავსულვარ ისე, რომ წარბიც არ შემიხრია,ბარიკადზე ვმდგარვარ, როცა მას ტყვიას უშენდნენ,რომელსაცგვერდშიმომიკლესამხანაგიდაარმიგრძვნიაშიში, აი, მე როცა დავრწმუნდი, რომ მართლა

მომკლავდნენ,როგორცდასაკლავიძროხა ავკანკალდი...სიკვდილის წინაშე უკან დავიხიე და... რაღა ბევრიგავაგრძელო,გავტყდი.

მაგონდებაერთიოხერისაღამო,ხუთითანშეზრდილიდაშესისხლხორცებული ამხანაგი, ერთი სახიფათო საქმისსისრულეში მოსაყვანად, ჩავსხედით ნავში, რომ ღამისკალთებს ქვეშ უფრო ადვილად აგვეცილებიამოსალოდნელი ხიფათი. ჩვენ მოველოდითთავდასხმას,სროლას,ერთისიტყვით,სიკვდილსმოველოდით.მაგრამმტერისულსხვამხრიდანდაგვეცათავზე:შევცურეთთუარა ზღვაში, ამინდი შეიცვალა, ამოიჭრა ძლიერი ქარი,ზღვააღელდადაჩვენინავინაფოტივითგაისროლაწინ,ზღვის უსაზღვრო სივრცისკენ... ვისხედით ნავში, ანუუკეთ ვთქვა, ვეყარენით ძირში და ველოდითაუცილებელ სიკვდილს. ზღვა კი გიჟური ხარხარითხტოდადათამაშობდა,ტორტმანითსცემდანავს,სწევდა

ხან აღმა,ხანდაღმა,როგორცკატათაგვს ათამაშებს,დამას თითქო სურდა დიდხანს ვეწვალებიეთ, უფროდიდხანს ვეტანჯეთ, უფრო დიდხანს დამტკბარიყოჩვენი შეშინებული სახის ცქერით... არ ვიცი, სასწაულმაგადაგვარჩინა თუ რამ, მაგრამ როცა ჩვენ იმ ღამესმხიარული, გუზგუზა ცეცხლის წინ ვისხედით დათავიანთ შთაბეჭდილებას ვუზიარებდით ერთმანეთს,ერთმაჩვენგანმაიკითხა:

- გახსოვსთუ არა ჩემი კითხვა: ცურვა ვინ იცისო? -დაროცამიიღოპასუხი,რომგვახსოვდა,განაგრძო:-აი,როცამეგავიგე,რომდათიკოსადაშენ,-მანჩემკენგამოიხედა,- ცურვა არ გცოდნოდათ, იმ წუთსავე გადავჯექი მეორემხრით, რომ ზღვაში ჩაცვენის დროს, რომელიმეთქვენგანს ჩემთვისხელი არშეეშალადამეცთქვენთანერთად არ დავმხრჩვალიყავი... ცურვა უკანასკნელიიმედი იყო ჩემი.ხოლოთავი კი ისემიყვარდა იმდროს,

რომ არავისი დარდი არ მქონდა, ოღონდგადავრჩენილიყავი...

აი,ასეთიასიკვდილი,ესშავიდართულიმოვლენა.

მაგრამ კმარა ამაზეც. მე მინდა გავერთო ცოტათი, ცოტაუკან მივიხედო, იქ, გარეთ ვის სცალია მოსაგონებლად,ვის ახსოვს წარსული, როცა დღიური ხელჩართულიბრძოლაა გაჩაღებული,როცა ხვალინდელდღეზეფიქრინთქავს ყველაფერს. აქ კი სხვაა, აქ წარსულში ვხედავრაღაცას, ხვალინდელ დღეს კი - სახრჩობელას, ამაზეფიქრი კი არ მინდა. აი, ჩემს წინ დგება შორეულიწარსული.თექვსმეტ-ჩვიდმეტიწლისვიქნებოდიმგონი.მაგონდება №-ის ბულვარი, როცა ერთ გირვანქაახალგამომცხვარ პურს ვიყიდდით და განგებ,დემონსტრატიულად, პურით ხელში ჩავისეირნებდითმოარშიყექალ-ვაჟთაწინაშე,რომამითდაგვემტკიცებინა

ჩვენი საზოგადოებრივი ზრდილობის გარეშე ყოფნა...ერთხელ, ღამის ორ საათზე მე და ერთმა ამხანაგმაპროკლამაციები მოვაპნიეთ ქალაქში და ერთი ბ-ნპოლიცმეისტერსაცაუწებეთკარებზე.ეი,ეი,რამეშინოდამაშინ-ესპირველიდანაშაულიიყოჩემიკანონისწინაშე.და იმღამეს მე მესიზმრა ჟანდარმი. მოვიდა ის ჩემთან,ამოიღო ჯიბიდან პროკლამაციადა მითხრა: - აი, აი, აი,ახალგაზრდა კაცო, რას სჩადიხარ შენ ამას? იცი, რამოგელის ამისათვის? იცი, რა სწერია ამაში? - და მანწამიკითხა პროკლამაცია, კითხულობდა და სადაც“მაგარი” სიტყვები ეწერა, შეჩერდებოდა და დააქნევდათავსდა მეტყოდა: - აი, აი, ამას რას სჩადიხარ? იცი, რამოგელისამისთვის?-დაჟანდარმისთვალებშიცრემლიცდავინახე. როცადილას ეს ვუამბე ამხანაგებს, მახსოვს,როგორდამაყარეს სიცილიდა მეცროგორ ვიცინოდი, ესკი მაინც ფაქტია, მე ჟანდარმის თვალებში ცრემლიდავინახე... სიზმარში, მართალია, მაგრამ სხვებს არც

სიზმარშიმოლანდებიათასეთისასწაული.

აი,თითქოს გუშინ იყო ეს! მოდის, მოიჯგიმება რაინდიუებროდაუშიშარი,ჩვენიპაწიაჩუდაკივანიჩი.

-მოდი,კაცო,მეჭიდავედათუწაგაქციო,რასმერჩი,ძმავ!- მეუბნება ისდადოინჯ-შემოყრილიდგას, მელოდება.ფეხებ-გაშლილი, ის იცქირება იქით-აქეთ, დინჯად,ამაყადმელოდება.ერთისიტყვით,არხუმრობსესციდა-მტკაველაკაცი.

მეც ვემზადები. გავდივარ წინ და იმართება ჭიდაობა.დიდი წვალების და ბრძოლის შემდეგ ჩუდაკ ივანიჩიწაიქცა, მაგრამ როდი მეშვება, ეხლა წაქცეულს სურსგადამიბრუნდეს, ზევიდან მომექცეს, თუ ეს არ ქნა,მოიჯაყა ჩვენი განთქმული ფალავანი, საცოლო ბიჭი,ჩუდაკ ივანიჩი, სადღა გააჭყიტოს თვალი? და, ბოლოს,

მართლაც მიაღწია საწადელს, დამაჯდა გულზე დაგადაიძახა:

- აჰა, რა გეგონა აბა შენ, ყაძახო! აბა, რა გეგონა! - დააწითლებული ლოყებით, აჩქარებული სუნთქვით, ისიწყებსჩემმიერმისთვისგადაკეთებულლექსს:

“მოვადრო,გავიზრდები,მკლავიგამიმაგრდება,შენისთანაბებრები

ვეღარდამიმაგრდება”.

სადარისეხლაის,ჩემიმეგობარიჩუდაკივანიჩი,ახსოვსთუარაჯეირანიდამასთანჭიდაობა?ეჰ,დროვ,დროვ,რაჩქარი ნაბიჯით გასწიე წინ, გადალახე მთა და ბარი,გადალახე, ახალგაზრდობა, სიყვარული, გატაცებადა აქ,სახრჩობელასწინაშემოიკეცეფეხი...

რადამოძვრაგულიდანისგრძნობა,რადამოძვრარომარვეხვეწები! Как хороши, как свежи были розы!... სად არისეხლანეტავიისეგრეთწოდებული“მაქციერა”?გათხოვდათუარა?რადარმავიწყდება?მედაისხომერთმანეთთანგაცნობილიც არ ვყოფილვართ, ერთხელაც კი არგავლაპარაკებივარ მას! ხშირად ვხედავდით მე და ისერთმანეთს მხოლოდ ბულვარში. მას უყვარდა ბევრქალიშვილებშიყოფნა.ყელ-მოღერებული,ცოცხალი,შავითვალებით, ის მუდამ მხიარული იყო მეგონა, მუდამჰქროდაიმისსახეზეღიმილი.დავინახავდითუ არამას,მის შორი-ახლო მიყვარდა სეირნობა, მისი ცქერა. დამიხაროდა, რომ არც ერთხელ იმასთან მოარშიყეახალგაზრდა არ დამინახავს... ჩვენ შევამჩნიეთერთმანეთი. ჩავუარდი ახლოს, თითქოს სულ სხვაზევფიქრობდი, გული კიუფრო მიძგერდა,უფრო სცემდა.და მე მწამდა, რომ ისიც ამასვე გრძნობდა. ერთხელ

საბუთიჩავიგდეხელში.როცათეატრშიშემთხვევითმისახლო მომიწია ყოფნა, მე დავიჭირე მისი შემოხედვა,დავიჭირე და გული ისე აფრთხიალდა, როგორც ძუაშიგაბმულიჩიტი.შევხედემასიმდროს,როცათურმეისიცმიცქერდა და სახეზე წითელი ალმური გადაეკრა... აი,ეხლაც ვხედავ იმ სახეს, ეხლაც მესმის ჩემი გულისძგერა...რად,რადარმივედიიმასთან,რადარმივედიიმწუთსავედაარვუთხარი:ზურგიაქციესაზოგადოებასდაიმის ჩვეულებას... გამოტყდი. დაიდე გულზე ხელი დამითხარი:მოგწონვარ,თუარა?

მაგრამ მეორეჯერ შეხედვაც ვერ გავბედე, მხოლოდჩუმად, შეუმჩნევლად ჩავისვი მისი სურათი გულში,დავარქვი მას “მაქციერა” და როცა სოფელში წავედიციებისთავიდან ასაშორებლად, ათრთოლებული ხელითდავწერელექსი, ვუძღვენი მასდა იქვე შევინახე, სადაცის... სად არის ეხლა ის? გათხოვდა ნეტავი?.. რა თქმა

უნდა,გათხოვდებოდადასრულიადაცარახსოვს,ალბათ,რომერთხელმასშევხედეიმდროს,როცაისმიცქერდადაისე შერცხვა ამ “დანაშაულის”, რომ მაისის ვარდივითგაწითლდა... ეჰ, მიდის, ჩემო მაქციერა, დრო, მიდისდრო... მიდის დრო... გულგრილი და გულქვაა ის, მისიკუჭი ყოველივეს ნთქავს და ინელებს სიყვარულსა დასიძულვილს, აღმაფრენასა და გატაცებას,ახალგაზრდობასადა იმის სიზმრებს... ნთქავს, ყლაპავს,ინელებსყოველივესდამიდის,მიდისწინ,მასვერცშავითვალებიდააინტერესებს,ვერცმოღერებულიყელი,ვერცქარის მიერ ათამაშებული, ოქრონარევი თმა, ეშხიანადგადმოყრილი ლამაზ სახეზე, მისი გული არ ძგერსსიყვარულითდაცივიამისისისხლი...

ის მიდის, ის მიდის, ის მიდის!და არ იცის მან ვის ვინუყვარდა, ვინ ვისთვის იტანჯებოდა, ვინ ვისკენილტვოდა, არაფერი არ იცის მან და, რაც ყველაზე

უარესია, არც სურს იცოდეს!.. ოდნავადაც არ სურსიცოდეს...ისჯალათია!..

მაგრამ მე მსურს ვიცოდე, მე ყველაფერი მაინტერესებს,ყველაფერი სიცოცხლისკენ მიტაცებს, იქით მწევს.მახსოვსერთილექსისერთინაწყვეტი:

“Чтобьетсязастеною,Невселимнеравно?ТолькосмертилишьоткроюПотайноеокно!”

აისისულელედასიცრუე!რაუნდადაანახოსიკვდილს,როცა ის ბრმაა, რაუნდაუთხრა მას, როცა ის ყრუა, რაპასუხსმოგცემს,როცაისმუნჯიადარასმიხვდება,როცაისუგრძნობოა?რაუნდაუთხრამას,როცაისსიკვდილია!არა, სიცოცხლეს, სიცოცხლეს სალამი, სიცოცხლეს

გაუმარჯოს, მან გაიგოს ყველაფერი, მან შეაღოსსაიდუმლო კარები, მან ჩაიხედოს გულში და მანგანსაჯოს ყოველივე! ცოცხლებმა სიცოცხლისაკენ!სიცოცხლისაკენ გასწიოს ყველამ, ის გაამდიდრეთ, ისშეამკეთ, ის შეაყვარეთ ყველას!დეე, ნუდაამძიმებს ისნურვის, დეე, ნუ იხილავს ის ცრემლებს ცოცხალთა!ცოცხლებმა სიცოცხლისაკენ! იქ ყველაფერი კარგიუნდაიყოს, ის უნდა მოეწყოს, მოწესრიგდეს!.. მაშ ასწიეთ,მაღლა ასწიეთ დროშა სიცოცხლისა და ბრძოლასიკვდილს! ასწით მაღლა დროშა სიცოცხლისა დასიკვდილი სიკვდილს! ცოცხლებმა სიცოცხლისაკენ,ამხანაგებო, დაუტოვეთ სიკვდილი მკვდართ!.. ასწით,მაღლა ასწით ზარი სიცოცხლისაკენ მომწვევი დამედგრად, უშიშრად შემოჰკარით მას, შემოჰკარით მას,რომყველამისმინოს,ყველამგაიგოს,ყველამიქითჰქნასპირი! ცოცხლებმა სიცოცხლისაკენ და ბრძოლასიკვდილს!..

ღმერთო! რა მიხარია! რა სიხარულსა და აღტაცებასვგრძნობ,მთელიარსებანეტარებასგანიცდის.ეხლასადარის ჩემი პროკურორი, აბა ერთი ნახოს -დამძლიათუარა! აბა ერთი ჩამოიხედოს ჩემს გულში! აბა ერთიჩამოიხედოს და დაინახავს, თუ რა დარცხვენითმიიპარება მის მიერ შექმნილი ცილისწამება ჩვენსშესახებ, მისი კანონი, რომლითაც ის სახრჩობელაზემგზავნის!მხოლოდ...მხოლოდგუშინწინ...გუშინწინმევკანკალებდი, გუშინწინ ბევრს, ბევრს შევნატრე, ბევრიდარიგებაგუშინწინდამიჯდაგუნებაში...გუშინწინ...

-ჩვენარავინჩამოგვახრჩობს, -მესმოდამეგუშინწინ, -ათასი მეხი რომ გავარდეს, ჩვენ არდაგვეცემა... ხი, ხი,ხი!.. არდაგვეცემა იმიტომ,რომ ჩვენდაბალი ვართ, ხი,ხი,ხი!მეხიკი...მეხიკიმაღალსაგნებსეტანება...ხი,ხი,ხი! ჩვენ არავინდაგვახრჩობს!დამხიარული,ბედნიერი,

კმაყოფილი ხალხი განაგრძობდა ტრიალს ჩემს წინაშე,განაგრძობდა თავის ბედის ქებას, მესმოდა მე ისგუშინწინდა,ღმერთო მაღალო, მესმოდა ესდა... მთელღამეს, როცა სიკვდილის წინაშე ვკრთოდი დავკანკალებდი, მე ამაოდ ვცდილობდი ძვირფასისურათების აღდგენას გონებაში სულის სიმდაბლესთანსაბრძოლველად, მათ მაგიერ მაძღარი, ბედითკმაყოფილი, ჭკუიანი ხალხი მოდიოდა, მწყობრად, რიგ-რიგად, მოდიოდნენ ისინი, მაგონებდნენ ძველდარიგებას,გაფრთხილებასდამიდიოდნენ.

- აკი გეუბნებოდით, - მესმოდა მე, - აკიგაფრთხილებდით!... მე შენ სიძედ მინდოდი, ფულებსმოგცემდი,ლამაზქალიშვილს...რადწაიხდინეთავი...ვინდაგიკავებდა შენ ადგილს და ჯამაგირს... ეხლა კი შენთავსდააბრალეყოველივე,შენთავსდაემდურე, -დაამსიტყვებით მიდიოდნენ ისინი, ჭკუა-დამჯდარი,

გამოცდილი,ბედითკმაყოფილიადამიანები -ქალებიდაკაცები,ცოლებიდაქმრები,გასათხოვარნიდასაცოლონი.და სახეზე გარკვევით, ნათლად ეწერათ: მადლობაღმერთს,ჩვენარავინდაგვახრჩობს,ათასჯერრომიჭექოსმეხმა,ჩვენ არაგვიშავსრა,იმიტომრომჩვენჭკუიანებივართ, ჩვენ ვიცით, როგორ უნდა თამაში, ვიცითცხოვრების ხვრელები და დავძვრებით, მადლობაღმერთს, დავძვრებით ისე, რომ ფეხს არ წავიტეხთ,არაფერიდაგვიშავდება.

- მოიტანეთ ხომ ჩემზე იერიში? მნახეთ განა ძაბუნად?..ძალიან კარგი, ეხლა მე მოვდივარ თქვენზე დადამაგრდით, ეხლა ილაშქრებსთქვენს წინააღმდეგ ჩემიგამოუცდელობა, ჩემი წინდაუხედაობა, უჭკუობა;ჯიქურად,აშკარადმოვდივარმედადამაგრდით,აბა!

ბევრიხართთქვენ!ფულებიგაქვთთქვენ,დაღმერთიც

თქვენს მხარეზეა, იმიტომ რომ ფულები გაქვთ თქვენ,ბევრისაგან ბევრი მეცნიერი და სწავლული ამართლებსთქვენს არსებობას ქვეყანაზე, იმიტომ რომ ფულებიგაქვთ თქვენ! მშვენიერსა და მდიდარ დარბაზებში,მაღალ ოთახებში სჩადიხართ თქვენ დაბალ საქმეებს,რყვნით ლამაზ მოსამსახურე გოგოებს, ისე როგორცთქვენი ცოლები რყვნიან ახალგაზრდა ბიჭებს... თქვენბევრიშეგნატრით,ბევრიგაქებთდაგემხრობათ,იმიტომრომ ფულები გაქვთ თქვენ, თქვენ ბედნიერნი ხართიმიტომ, რომ გაქურდეთ, გაძარცვეთუბედურნი,თქვენტყავი გააძვრეთ მუშას, ამიტომ ფულები გაქვთთქვენ,ამიტომბედნიერნიხართ,ამიტომთქვენსკენარისკანონიდასამართალი,მღვდელიდაეკლესია, ამიტომძლიერნიხართთქვენ!დიახ!ბედნიერნიხართთქვენ!მაგრამჩემსსახრჩობელას მე არ გავსცვლი თქვენს ბედნიერებაზე,თქვენ, რომელთაც ბედნიერება აგიშენებიათ სხვისუბედურებაზე, რომელთაც აატირეთ ქვეყანა, დედას

დაუკარგეთ ალერსი მშობლისა და ქმარს წაართვითცოლი, რომელთაც მოპარეთლუკმაულუკმოდ ნაშრომიმშრომელთ, და როცა იხილეთ კონკი თქვენ მიერგაძარცულისა,დასცინეთმას,სულელიუწოდეთ!თქვენ,რომელთაცისემოაწყვეთსაზოგადოება,რომსაროსკიპოცკი ამშვენებს თქვენს წესრიგს, რომლითაც ნამუსიახადეთ ქალებსა და ქუჩას აჩუქეთ ისინი, თქვენსბედნიერებაზე მე არ გავცვლი ჩემს სახრჩობელას. ესთქვენიჭკუაა,ასერომაწამაქვეყნიერება,თქვენმაჭკუამშექმნამშიერთაარმია,თქვენმაჭკუამმოწამლაჰაერი.ესთქვენიჭკუაა!.. ვინგაგამართლებსთქვენ,როცა პასუხსმოგთხოვენ, ვინ გაბედავს თქვენს სასარგებლოდ ხმისამოღებას?.. აბა ერთი მიმოიხედეთ გარშემო, აბადაფიქრდით, რა იქნება, თუ თქვენ მიერგაუბედურებული ქვეყანა ალაპარაკდა.თუ მან ამოიღოხმა და ანგარიშის გასწორება მოითხოვა!.. ევედრეთ,ევედრეთღმერთს,რომ მომავალმა მსაჯულებმათქვენი

მსაჯულებიდან არ გადაიღონ სასჯელი დამნაშავეთა,ევედრეთ ღმერთს!.. ეჰ, იცოდეთ ერთი, რა მძაგხართთქვენ! მე არ გავცვლი ჩემს სიგიჟესთქვენს ჭკუასადაგამოცდილებაზე, ჩემს მწარე ფიქრებს - სიკვდილისმოლოდინში - თქვენს ლამაზ ცოლებზე, ყასაბურშემოხედვას ჩემი ჯალათისას - თქვენი ქალიშვილებისმწველ თვალებზე! თქვენი სიყვარულიც მძაგს დასიძულვილიც, თქვენ მიერ შექმნილი ზნეობაცა დაკანონიც, მძაგს თქვენი ღმერთი, რომელმაც იქადაგაყოვლად ბინძური სიტყვა - მოთმინება თქვენისისაძაგლისა! იუდა ვერ იქნებოდა იუდა,თქვენრომ არყოფილიყავით, თქვენ, რომლებიც ისე აძაგებთ დაანათემასუთვლით მას ეხლა, როცა ქრისტე აღარა არისსაშიშითქვენთვის,როცაისთქვენიმომხრეა,ეხლააღარგჭირიათ იუდა და აძაგებთ მას!.. ქურდები ადამიანისბედნიერებისა,თქვენ სჯით იმას, ვინც ნაქურდლისაკენხელს გაიწვდის, გამყიდველნი, გამაუპატიურებელნი.

მეცნიერებისა და ნათელი აზრის თქვენ კანონსიხმარიებთ მაშინ, როცა პატრონი თავის საქონელსმიაგნებს.დათავისუფლების აღდგენას მოინდომებს!..ასი ათასი ენარომმქონდეს, ასი ათასი ენითშეგძახებთმეთქვენ:

-ანათემათქვენ,ანათემა,ანათემა!

ასი ათასი ენა რომ მქონდეს, ასი ათასი ენითშეგძახებდითმეთქვენ:-სიკვდილითქვენ,მკვლელებო!ბრძოლათქვენ,ქურდებოდაავაზაკებო!..

თქვენმა წრემ დაბადა და აღზარდა სიცრუე, ეს თქვენგამოიგონეთ ეკლესია, რათა მიწიერი ქურდობა თქვენიციური სიცრუით დაგეფარათ! ეს თქვენ შეჰქმენითსახელმწიფო და კანონები, რომ თქვენი დამნაშავეარსებობადაგეცვათ,რომთქვენისიცოცხლედღეგრძელ-

გეყოთ...

ასი ათასი ენა რომ მქონდეს, ასი ათასი ენითშეგძახებდით მე თქვენ: - გაფურთხებ, გაფურთხებ,გაფურთხებ თქვენ, ჭკუიანებო და გამოცდილებო,ბედნიერნოდაკმაყოფილნო,ზიზღიდაშეჩვენებათქვენაწდამარადის!..

ისევ თქვენ, ჩემო ძმებო და ამხანაგებო, უჭკუონო დაგამოუცდელნო, გაძარცულნო და შეურაცხყოფილნო!..თქვენ, ვინც ვერაოდეს ვერ ისწავლით სხვისუბედურებაზე ბედნიერების აგებას, სხვისი ნაშრომითცხოვრებას; თქვენ, ვინც შრომობთ და ნაშრომსგართმევენ, ვინც ოფლს ღვრით და მაინც გშიათ, ვისაცმღვდლები გიქადაგებთ მოთმინებას, მორჩილებას,მდიდრები -შრომას და ნაშრომის იმათ საკუჭნაოშიდატოვებას, თქვენ, ჩემო ძმებო და ამხანაგებო, მაღლა,

მაღლა ასწით დროშა ბრძოლისა და მედგრად, ამაყადშემოკრბითმისგარშემო.შემოჰკარითზარსბრძოლისკენმომწვევს და დასძახეთ ქვეყანას გაბედულად დაუშიშრად!დასძახეთ,ბიჭებო,ყიჟინადამიესიეთმტერს!..ასწიეთ, მაღლა ასწიეთ დროშა ბრძოლისა, მოიწვიეთყველა უჭკუო და გამოუცდელი, ყველა ის, ვისაც მეხიეტანება,ვინცმაღალია,დაუძახეთქვრივებსადაობლებს,ჩაგრულთადადატანჯულთ, ერთად შეაგუბეთ ცრემლიკაცობრიობისა, ქვითინი დედათა, ოფლი მუშაკთა დაოხვრა შეურაცხყოფილთა!.. შეჰკარით მჭიდრო წრე დაბედნიერების სახელით შემუსრეთ ნადიმი ბედნიერთა!..ეს მაგათ გასჭედეს ბორკილი და ააგეს საპყრობილე!მაგათ აწოვესძუძუჯალათსდაუმღერესნანინა,მაგათაღმართეს სახრჩობელა და გასანთლეს ბაწარი, მაგათშეურაცხყვეს ცხოვრება!.. ეს მაგათ გამოიგონესუსაძაგლესი და უგარყვნილესი სიტყვა - მოთმინება!..მაშ, მაღლა ასწით ბრძოლის დროშა, მედგრად, ამაყად

დასძახეთსიმღერაბრძოლისადაგასწითწინ!..

ვერა, ვერავითარი ჯალათი ვერ დაგიცავსთ თქვენ!..ევედრეთ ღმერთს, ევედრეთ, რომ თქვენ მიერდაყენებულიმსაჯულებიდანმომავალმამსაჯულებმაარგადაიღონსასჯელიდამნაშავეთა!ევედრეთღმერთს!

...მოდი,მოდი,ჩემოძველოოცნებავ,მოდი,მომიალერსე!შემიჯინე ზურგზედა შენი მსუბუქი ფრთებით მატარეჩემს საყვარელ ქვეყანაში, დამანახე სიცოცხლე, მისიხელჩართული ბრძოლა, შემრიე შიგ, შემაცურე იმისმორევში, მაცინე, მატირე, მტანჯე, დამატკბე!.. მოდი,მოდი, ჩამიკარ გულში, მომეალერსე!.. მიმღერეძველებურად, მომაგონე მტერი და მოყვარე, ამიძგერე,ამიძგერეგული!..მოდი,დამასწავლესიკვდილი!..

რა,რაიქენი,სახრჩობელავ,ჯალათო!რადდაჰკარგეშენი

საშიშარი სახე, რად მიცქერი აგრე უფერული დაუშინაარსო?..და შენც, სიკვდილო, ნუთუ ასეთი სუსტიხარ?.. რად ვეღარ მაშინებს შენი გულგრილი სახე, შენიცივი ქშენა?.. ვერა, ვეღარ დამძლევ, ბებერო, ვეღარ!ამაყად,უშიშრად გიყურებთვალებში, ამაყად,უშიშრადავაბიჯებ ფეხს სკამზე!.. იცურავეთ სისხლში, იბანავეთსისხლშიმოძმეთათქვენისა,დათვერითსისხლით,სანამთქვენმიერდაღვრილსისხლსარდაუხრჩვიხართთქვენ!ეარშიყეთ თქვენ ლამაზ ცოლებს, დატკბით თქვენინაქურდალი სიტკბოებით, სანამუფროლამაზ არსებას -შურისძიებას - არ მოუმწყვდევიხართ მკლავებში.იმღერეთ, დაისვენეთ, იძინეთ ტკბილად, სანამ მედგარხმას,ბრძოლისველზემდგარუჭკუოთადაუბედურთა,არ მოუღწევია თქვენამდე!.. იქადაგეთ მოთმინებაეკლესიიდან, იქადაგეთ მორჩილება და მონობა,სიმდაბლე და სიმშვიდე, აქციეთ ღმერთი დარაჯადთქვენიგარყვნილიარსებობისა,მოისყიდეთეკლესიადა

სწავლულნი - ეცადეთ!.. და ევედრეთ ღმერთს, იმღმერთს, რომლითაც ამდენხანს ატყუებდითქვეყნიერებას!..

მოდი, მოდი, ჩემო ძველოოცნებავ! მოდი, მომეალერსე!მოდი, ამოძვერ გულიდან, ჩემო “მაქციერა” მოდი... ა-ა!გაწითლდიგანა?დაგიჭირე...რადმიცქერ?გატყდი,რადგაწითლდი,სთქვი!სადახარეხლაშენ?ისეთიველამაზიხარ, როგორც მაშინ?.. ვინ გიყვარს ეხლა შენ? გახსოვს“დანაშაულზე”რომდაგიჭირეს?

ვერა,ვერდამძლევ,ბებეროსიკვდილო,ვერდამძლევ!..

დილა.

პროკურორი იყოდა წინადადება მომცა - მიეცითხოვნასიკვდილი გაპატიონო. ზრდილობიანი უარით

გავისტუმრე ჩემიკეთილისმსურველი,რომელიცისეთიდაჟინებითთხოულობდაჩემსსიკვდილს,ჩემსსისხლს.

ბურჟუაზიულმა შარლატანებმა შეგაბრალონ თქვენსიკვდილითდასასჯელნი,იმათითხოვონმოწყალება!მეკი მოვკვდები, როგორც შეშვენის სიკვდილიდამარცხებულმებრძოლს... “ჩვენ არდაგზოგავთთქვენ,ამიტომ არც თქვენგან ვთხოულობთ დაზოგვას!”... არა,ბურჟუაზიულმა შარლატანებმა სწერონ ლექსები დაპოემები,იმათსთხოვონმოწყალებაგამარჯვებულთ...ესიმათი საქმეა - შეუნდევითდანაშაული, ნუ წაართმევთადამიანს სიცოცხლეს!.. იმათ აქციონ სიკვდილითსასჯელის გაუქმება ზნეობრივ საკითხად, მოწყალებისგრძნობაზე ააშენონ თავიანთი მოთხოვნილება...ბურჟუაზიულმა შარლატანებმა იაზრონ და იმოქმედონაგრე, მე კი მოვკვდები, როგორც დამარცხებულისოციალისტი...ჰე,ჯალათო,მზათააკისერი...

2საათი.

ყოველივე გათავდა, უმთავრესმა სამხედროსასამართლომუყურადღებოდდატოვა ჩემიდამცველისსაჩივარი... იყო კაცი და აღარ არის კაცი! გაუმარჯოსსიკვდილს!.. აღელვებული იყო ჩემიდამცველი,როცა ესმითხრა, ბაგე-ჩათეთრებული, ის ჩემი პირდაპირშეხედვით კრთებოდა. სამჯერ გადამკოცნა და კიდევმითხრა,-გულსნუგაიტეხო...გაუმარჯოსსიკვდილს!..

3საათი.

შენი ჭირიმე, ბიჭო! ვოინოვმა ციხის უფროსი მოიხმოთავის კამერაში და როცა ის შევიდა, სახეში შემოჰკრა,ჩინებიდაუგლიჯადაუთხრა:-ესკოზმასსამაგიეროაო.

როცა მხლებლები გონს მოვიდნენ, საქმე გათავებულიიყო,ვოინოვიკარცერშიზის...

შენიჭირიმე,ბიჭო!

5საათი.

-სპირიდონ!სპირიდონ!

-მესმის.

- მომილოცე, სიკვდილი ოცი წლის კატორღაზეშემიცვალესმაგოხრებმა!

- მართალია? აკი გეუბნებოდი... მომილოცავს...მომილოცავს...ეხლარავახარგუნებაზე?

- ჯგირად! მხოლოდ მენატრება ერთი ჩვილი ყველი,“ჩხავრის” ღვინო, საღამოს პირად მწვადი და ახალიგამომცხვარი ცხელი კვერი...ლამაზი საცოლე კიდევ. აი,თუ გურიაში გნახეოდესმე,დაგპატიჟებ ასეთ ქეიფზე...თანახმახარ?

-Eщебы!

- იცი? არც მე მჯეროდა, კაცო, რომ მართლამომკლავდნენ... სპირიდონ, წაიღე ჩემი საათისამახსოვროდ, მე სულ ერთია აღარ მაქვს ნება საათისტარების,ვითარცასაკატორღოს...დამეკარგებასადმე...

-კარგი,შევინახავამნისტიამდე...შენფიქრინუგაქვს,ოცწელიწადსკატორღაშიარდაგტოვებენ...პროლეტარიატიკარგადიყოსდათავისუფლებასოხრადმოვიპოვებთ!..

-ცოცხლობდესპროლეტარიატი!მეეგებასგადამგზავნონმეორე ციხეში, ხვალ მაინც აუცილებლად. ყოველშემთხვევაში რომ დაგიძახო, ძაფი ჩამოუშვი და საათსგამოგიგზავნი.

-კარგი...

ერთ წუთში გაიგო სატუსაღომ, რომ მე სიკვდილიკატორღაზეშემიცვალეს.

მშვიდობით, ჩემო ძვირფასო ამხანაგებო!.. გაიღვიძებთხვალდამეაღარვიქნები.მშვიდობით!.

გაზეთებიდან: “გუშინ, დილის ხუთ საათზე, №-ისსამხედრო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლითაცჯეირან ვარდოსანიძეს სიკვდილი ჰქონდა მისჯილი,სისრულეშიმოიყვანეს,-ვარდოსანიძეჩამოახრჩვეს”...

1907წ.1 მოსე წინ-ელი. წიგნი მეოთხე “რიცხვთა”, თავი II,მუხლიIIდაშემდ.1აკაკი

აღსარება(ესკიზი)

...წვიმანაღვლიანადშემომსისინებს,არემარეშავბურუსსმოუცავს, ქარი სევდის მომგვრელი ზუზუნით დაქრისტიალ მინდორში, ხან გიჟური ხარხარით დაეტაკებამინდვრის ბოლოში გადმოყუდებულ ცხვირპირდამსხვრეულ კლდეს, ხანდაჭრილი ადამიანის კვნესითგაეკვრებამინდორსადატირის,ტირის,დამეკიმგონია,რომ სადღაც შორს, ჩემი გულის ერთ-ერთ კუნჭულშივიღაც უცნობი, მაგრამ ძალიან მახლობელი, უხილავი,მაგრამმუდამგანუშორებელიადამიანიმიმჯდარაიქდამწარედ,მწარედქვითინებს-მეთქი,ხანშორდებაქალაქისგანაპირას, მიდის შუა ქალაქში და იქ - “ჟესტის”სახურავზეგაწოლილი-სტვენს,საზარლადსტვენს.

მეგობარო!შენსადხარამდროს?სწორედამდროს,როცაწვიმა ასეთ ნაღვლიან ხმაზე მღერის თავის სიმღერას,როცაქარისღმუილიჩემსავეგულშიჩამჯდარიადამიანისქვითინიმგონია.როცაარემარეასეთიშავიჯანღითარისმოცული,სწორედამდროსმჭირიხარმეშენ!

მაშსადახარ,სადა,შენ,ჩემომეგობარო?

ღამდება. შავებში გახვეულმა ღამემ გააკეთა წრე დაყოველიმხრითაწვებაჩემსოთახს.ისმოდის,თანდათანუახლოვდებამას,კიდევრამდენიმეწამიდაჩემიოთახიუკუნეთ ბნელში ამოყოფს თავს. დაღამდება. ყველაოთახებში გაიღიმებს მხიარული სინათლე. ოჯახიბედნიერითვალებით შეხედავსთბილ კერას, გუზგუზაცეცხლი ტკაცუნით გამოეხმაურება ადამიანებს. ქმარიალერსით ჩახედავს თავის ცოლს თვალებში, ცოლიც

თამამად გაუსწორებს მას თვალს და პაწია, უცოდველბავშვს გულში ჩაიკრავს - შეეშინდება, ქმარმა არგამომტაცოსხელიდან ესბედნიერებაო,ძუნწირამ არისდედა!იმასქმრისთვისაცკიშურსშვილის ალერსი,იმასარავინუნდამოზიარედ ამსაკუთრებაში...ეჰ,გაიყავით.გაიყავით, გეთაყვა,თქვენი სიმდიდრე, ნუ ხარბობ შენ,ბედნიეროდედავ,შვილიშენია,ვერავინწაგართმევს!რაგენაღვლება მამაც მიეალერსოს თავის შვილს?.. შენიმითაცბედნიერი არახარგანა,რომერთხელაცრა არის,ერთხელაც არ მოგძულებია შენი შვილი,და მე კი ვიციდედა, რომელსაც არა ერთხელ წამოცდენიამომაკვდინებელიცოდვა:

-რაუბედურდღეზეგამიჩნდიშენ!..

შენ ამბობ, ამის მთქმელი დედა ჩამოსახრჩობიაო. ეჰ,კეთილო ადამიანო, ასე უცბად ნუ გაასამართლებ

ადამიანს! განა იმას კი არუყვარდათავის შვილი? განაიმას კი არ უნდოდა ჩაეკრა ის გულში? განა იმას არჰგვრიდატანშინეტარებისჟრუანტელს,როცამისიპაწიათავის პაწაწკინტელა ხელებს მოუფათურებდა სახეზე?განაისარჩაშტერებიათავისშვილსთვალებში,დიდხანს,ღრმადარჩაშტერებია?განაამისშემდეგარდაკონებიაისთავის შვილს და მხურვალე კოცნით არ ამოუწმენდიაიმის თვალები? ოღონდაც, რომ კი, ბედნიერო დედავ,მაგრამ... მაგრამ, როდესაც შენ მხურვალე კოცნითთვალებს წმენდ შენ შვილს, როცა შენ იმის ხელებისფათურზე ნეტარების ჟრუანტელი დაგივლის და თავ-დავიწყებით ჩაეკონები შენ შვილს, ამდროს ნეტარებისღიმილი გიქრის ბაგეზე, შენ დღესასწაულობ და ის კისწორედ ამ დროს, ასეთ შემთხვევაში ტირის... ტირისდაკარგულ ქალწულობას, ტირის ადამიანისშეურაცხყოფას,ტირის შეგინებულ გრძნობას, შელახულდედობას,ტირის რომ... ისუკანონოდედაა!თუ სადმე

ადამიანის ცრემლი იკრებს თავს, თუ სადმეშეურაცხყოფილთა და დამდაბლებულთა კვნესა არისშეგუბებული, - იქ ბედკრული დედაკაცის ცრემლსა დაკვნესას საპატიო ალაგი ექნება დათმობილი, და თუოდესმე აივსო ეს “მოთმინების ზღვა”, თუ ოდესმეგადმოლახა ის მაღალი კედელი, რომელსაც ადამიანისგულცივობას და გულქვაობას ეძახიან, მაშინდააკვირდით, ვინც მოესწროთ ამ ბედნიერდღეს - ერთ-ერთი იმ ძლიერ ნაკადულთაგანი, რომელიც იმ დროსგადმოხეთქავს, იქნება დედაკაცის ცრემლი, ის იქნებამდუღარე, რომელიც სხვა ნაკადულებთან შეერთებულიყველაფერს მოსწვავს დედამიწაზე და ნიადაგსმოუმზადებს ახალ ცხოვრებას... დიახ, დიდია, დიდი,უსამართლობის დანაშაული ქალის წინაშე!.. დიახ,უკანონოდედააისდედა,დამოიცა,კეთილო ადამიანო,უცბად ნუ ასამართლებ დამნაშავეს! კარგი მსაჯულიმხოლოდ ის არის, ვინც ბრალდებულისთვის მეტ

გამამართლებელ საბუთებს ეძებს,და მე არ მინდა,რომკარგიდედაცუდიმსაჯულიიყოს...

დიახ, დაღამდება... შეყვარებული ადამიანი აიღებსწმინდაფოსტისქაღალდსდაზედლამაზადგამოხატავს:“ჩემო ძვირფასო №, №!” ერთს დაფიქრდება: შეიძლებაუფრო მეტის გამომხატველი სიტყვებით დავიწყოო.იფიქრებს,იფიქრებსდაისევდატოვებსპირველფრაზას.ის მისწერს თავის სატრფოს წერილს, მხურვალეალერსით სავსე წერილს, ჩადებს შიგ თავის გრძნობას,თავისსიყვარულს,თავისსულსადაგულს,აუწერს,თუროგორ იტანჯება უიმისოდ, როგორ ჩაეკონება გულში,როცა შეხვდება, თუ რა მოუთმენლად მოელის იმსანატრელ წამს, როცა ისინი... ეჰ, ვინ იცის, რამდენსისულელეს დასწერს სიყვარულით გატაცებულიადამიანი!..მეთუმცაარტისტიარავარ,მაგრამხანდახანძალიანგამიტაცებსხოლმეროლი.დააი,ამსისულელის

წყალობით ერთ საღამოს, როცა, როგორც დღეს, წვიმანაღვლიანად შემომსისინებდაფანჯარაში, როცა არემარეშავიბურუსითიყომოცული,როცაქარიგულმოკლულადზმუოდა არემარეში და მეგონა, რომ ის ჩემ გულშიჩამჯდარი, ვიღაც უცნობი, მაგრამ ძალიან მახლობელი,უხილავი, მაგრამ განუშორებელი ადამიანი ქვითინებს-მეთქი, ასეთ საღამოს უცბად ჩემი თავი წარმოვიდგინეშეყვარებულად, მივუჯექი სტოლს, რომელიც -დამჭირდებოდა, საწერი სტოლის მაგიერობასმისრულებდა, დამჭირდებოდა - საჭმელისას და ღამ-ღამობითკიდევაცვწვებოდიზედ,მივუჯექიამსტოლსადაერთნაცნობქალიშვილსმივწერემხურვალეწერილი.არა, კვეხნად ნუ ჩამომართმევთდა ბევრი ვერდასწერსასეთ წერილს, ეს ნამდვილი პოემა იყო, მაგრამთურმეუმთავრესი გამომრჩენოდა,დამვიწყებოდა იმის მიწერა,ბლომადმიჩხრიალებსთუარაჯიბეშიგროშები,დაამისგამოღირსეულიპასუხიცმივიღე:

-როგორბედავ,შებრიყვო! -აისიტყვა-სიტყვითპასუხიჩემსწერილზე.

ეჰ, მართლაც რომ ბრიყვი ვარ, - აქ რა მოსატანი იყო ესსულელურიამბავი!

ჰო,დაღამდება...შეყვარებულიგაათავებსწერას,ჩადებსკონვერტში, დააწერს ადრესს და თვალებ-მიბნედილიდიდხანს, დიდხანს დარჩება ერთ მდგომარეობაში. არცრამესფიქრობს,არცრამესგრძნობს.არესმის,რომწვიმაისე სევდიანად სისინებს, თითქოს შემოსვლასიხვეწებოდეს,არესმისქარისზუზუნიდაარცჰგონიაისმის გულში ჩამჯდარი ადამიანის ქვითინი! ბედნიერიშეყვარებული!..

იმას სრულიადაც არ ახსოვს ეხლა, რომ გარეთ, ამ

სიბნელეში, ამ ცივ დარში, ერთი ფარაჯაში გახვეულიბებერი დადის და დროგამოშვებით თავის მსხვილ-თავიან ჯოხს არაკუნებს ქვა-ფენილზე... არაკუნებს დათვის ბოლოს გაეღება კარები, იმას მისცემენრვა მანეთ-ნახვარსკაკუნისთვის...

არა, არ შემცდარა ის ჩემი “სატრფო”, მართლაც რომბრიყვივარ, აბაერთიმითხარით,რაედარდებაბედნიერშეყვარებულს,რომქუჩაზევიღაცაბებერიაკაკუნებს!

დაღამდება... ყველა ცდილობს შეძლებისდაგვარადბედნიერად იგრძნოს თავი, ყველა ცდილობს რაიმეამბებით გაართონ, დაამშვიდონ ნერვები, ბებიაათასნაირად აუწერს შვილი-შვილებს ნაცარქექიასეშმაკობასდამეცვცდილობ,მეცმინდარაღაც...

მეგობარო,შენსადახარამდროს?

მეც კაცი ვარ, ღმერთმანი! მეც ისეთივე ხელები მასხია,როგორც სხვებს, მეც ისევე ვლაპარაკობ და დავდივარ,როგორც სხვები. ამიტომ მეც,როგორც სხვებს, ხანდახანმომინდება ხოლმე, რომ შეყვარებული ვიყო, ვიჯდესადმე ბაღის ბნელ კუნჭულში, გვერდში ვინმე ნაზიარსება მყავდეს, მეალერსებოდეს, მეტიტინებოდესსხვადასხვა სისულელეს, სხვადასხვა არ არსებულსაგანზე, რომლებიც ისე ბლომად ფუსფუსებენშეყვარებულების ბედნიერ თავში... მეც მინდა მყავდესმეგობარი, ერთგული საიმედო მეგობარი, აი ისეთი,რომელიც, როცა წვიმა შემომსისინებს ნაღვლიანსიმღერას,როცაარე-მარეშავბურუსშიაგახვეული,როცატიალ მინდორში ქარიღმუისდა მე კი მგონია,რომ ჩემგულშიჩამჯდარავიღაცდამწარედ,მწარედქვითინებს-მეთქი, - რომელიც ამდროს მოვა ჩემთან, მხარზე ხელსჩამომადებს,გამამხნევებსდამეტყვის:

-მეგობარო,ესწვიმა,ესქარიდროებითია!გამოვადარი...იმედიდასულიმედიო!

დიახ,მეცკაცივარ,ღმერთმანი!..მაშასადამე,მეცამაქვსგრძნობა, -წინააღმდეგ ჩემ ნაცნობთადა ნათესავთა, მესაქვეყნოდვაცხადებ,რომმეცამაქვსდარდიდამერერადიდიდარდი!..

როცა ერთმა ჩვენმა დიპლომიანმა მეზობელმა თავისგანათლებულ გონებაში განსხვავება ვერ ნახა თავისცოლის ზურგსა და “დარაბანდს” შორის და დილიდანსაღამომდე ყური გამოგვიჭედა ამ ახირებული“დარაბანდის”ხმით,მთხოვეს:

- შენ მაინც არაფერი დარდი გაქვს, კაცო, დაგითხოვენალაგიდან თუ არა - შენთვის სულ ერთია, ცოლი არ

გაწუხებს და შვილი, მაშ მოდი და დასწერე რამე ამისშესახებო!

მე დავამტკიცე, რომ ეს არ იყო ჩემთვის სულ ერთი.მკითხველმა იცის, რომ არაფერი დამიწერია და არცდავწერ, არც დავწერ... ის ექიმია, იმას უმაღლესისასწავლებელი გაუთავებია, ის ცოლს სცემს, ისგავლენიანი კაცია, ის მომერევა, არა, არ დავწერ, არდავწერ...დაე,სცემოსთავისცოლს,დაე,მთელიღამეებიგამიტეხოს საცოდავი ქალის ქვითინმა, დაე, იყვიროსბატონმა დიპლომიანმა, მე არ დავწერ, არ დავწერ!..სრულიადაცარმინდაამჩაზამთრებაზეგამიძახონკარში!დაე, რაც უნდა ქნას მის ოჯახში, ის თავისსამფლობელოშია, თავის დამოუკიდებელსახელმწიფოში, ესუფლება მას კანონმა მიანიჭა, მე არმინდაშევეხოუფლებას!

თქვენ მხდალნი ხართ, თქვენ ყველაფერი გაშინებთ,თქვენგეზიზღებათმისისაქციელი,მაგრამმაინცგინდათმისი ხელის ჩამორთმევა, იმიტომ რომ ის ექიმია, ისდიპლომიანი, გავლენიანი კაცია...და ისიც გინდათ,რომსხვისი ხელით ნარი მოგლიჯოთ!.. თქვენ, ბატონებო,კურდღლები ხართ, რომელთაც წყალში გადამხტარიბაყაყიცკიაგიტეხთგულისკანკალსდამეკიმაქეზებთ,-არა,არდავწერ,არაფერსაცარდავწერ!..

“დაწერე,დაწერე”!.. მიბრძანდითდადაწერეთ,თუ ასეგაღელვებთ უსამართლობა! ალიასდარდი ფლავიაოდაალიასაცფლავიუნდა მოენახა,თუ ის შეადგენდა იმისსადარდელს... ჩემი დარდი ეხლა ჩემი ოც-მანეთიანიალაგიადაიმისთვისვწუხვარ...ჰო,ხომდავამტკიცე,რომმეცმქონიადარდი?იმედია,შემდეგშიაღარგაიმეორებთმაინცმაგას.ხომხედავთ,რანაღვლიანადსისინებსწვიმა;ხომ ხედავთ, რა გულსაკლავად ზმუის ქარი ტიალ

მინდორში?..ესმემაფრთხილებენ:

- არ შეცდე, ალაგი არ შესწირო, თორემ ჩვენი კერძიშეიქნებიო!..

არა,არდავწერ,არაფერსაცარდავწერ!..

ჰო,მეცკაცივარ,ღმერთმანი!..დამეცმინდა,რომალაგიშემრჩეს,არდამეკარგოს,მეცმინდავიცოცხლოდავიაროამ ქვეყანაზე, მინდა ჩავყლაპო წმინდა ჰაერი, მინდალოგინზე დავწვე და სტოლი გავანთავისუფლო. დიახ,მინდა და კიდეც მივაღწევ ამ მიზანს. დღეს არაფერსდავწერ ბატონ ექიმზე, ხვალ გავუჩუმდები საზოგადომოღვაწეს, რომელიც ფულს უგალობს ჰიმნს, ზეგ იუდაისკარიოტელს ვეტყვი “რეჩს”, დავლევ იმისსადღეგრძელოს და შიგ შუა ტუჩებში ვაკოცებ. მეცთქვენსავითმოვიქცევი,მეცთქვენსავითვივლიდააღარ

მომაქცევენყურადღებას?დიახ,ასემოვიქცევი,ვინაიდანადამიანს სჭირია სიცოცხლე, სჭირია სასუნთქავი ჰაერი,სჭირიაჭამა-სმა...

მეგობარო,შენსადახარამდროს?რატომარგამამხნევებ,რატომარშემომიდგებიმხარში,რატომარშემიმსუბუქებმძიმე ტვირთს, რომელიც ვიკისრე?.. რატომ, ჩემომეგობარო, რატომ? განა ამ გზაზე შემდგართ არა ჰყავთუთვალავი მეგობრები? მაშ, რატომ მე გგონივართგამონაკლისი?რატომმეშევადგენგამონაკლისს?

წვიმანაღვლიანადშემომსისინებს, არემარეშავბურუსსმოუცავს, ქარი სევდის მომგვრელ ზუზუნით დაქრისტიალ მინდორში, ხან გიჟური ხარხარით დაეტაკებამინდვრის ბოლოში გადმოყუდებულ ცხვირ-პირდამტვრეულ კლდეს, ხან დაჭრილ ადამიანის კვნესითგაეკვრება მინდორსა და ტირის, და მე კი მგონია, რომ

სადღაც შორს, ჩემი გულის ერთ-ერთ კუნჭულში, ვიღაცუცნობი, მაგრამ ჩემი ძალიან მახლობელი, უხილავი,მაგრამ მუდამ განუშორებელი ადამიანი მიმჯდარა დამწარედ,მწარედქვითინებს-მეთქი.

მეგობარო!შენსადხარამდროს?

1902წ.

უსათაურო

Ичтояподдельнойбольюсчитал,Табольоказаласьживая…

ჰაინე

...ერთბაშად,უეცრადდაბნელდა.

ანდა შეიძლება ყურადღება არ მიმიქცევია,თუ როგორთანდათან იკუმშებოდნენზეცაშიმსუქანი,ტყვიისფერიღრუბლები,როგორაწვებოდნენთავზექალაქს.

შევხედე ზეცას - ელვამ დაჰკრა. ცეცხლის გველივით,კლაკვნით გაირბინა მან ღრუბლებში და ელვასთან

ერთადგაისმამკვახეჭექა,რომელიცდაბოლოსხარხარს,საშინელ ხარხარს უჩინარ, მაგრამ უკმეხ არსებისასდაემსგავსა.

-ხე!ხე!ხე!ხე! -მომესმამე,მკერდშიგულიმოიკუმშა,რაღაცეტკინამას.

-ხე!ხე!ხე!..

- ...ეჰ, ყველაფერი ეს დიდიხნის ამბავია. ეხლაგაზაფხულია,მშვენიერიბრჭყვიალაგაზაფხულისდილისმზე ისე უღიმის დედამიწას, როგორც დედის კალთაშიჩაგორებული,გამაძღარიჯანსაღიბავშვიდედამისს.ეხლაგაზაფხულია და ყველაფერი ისეა მორთული, როგორცგაზაფხულსშეშვენის.

და ჩვენი მტკვარი, ჩვეულებრივ ისეთი დინჯი და

ჭკუადამჯდარი, როგორც ჩაფიქრებული ტეტია, ეხლათითქოს დამთვრალიყოს, ხმაურობს, ჰყვირის, მიჰქრისაქაფებული და მიაჩქარებს ამღვრეულ ზვირთებსშორეულკასპიისაკენ.მეკივზივარსატუსაღოშიდავწერამ სტრიქონებს. ვაღვიძებ მოგონებას მხოლოდ იმიტომ,რომმსურსრაიმესაშუალებითგავშორდეამგაზაფხულს,არგავიგონოიმისიძახილი,იმისიჯადოსნურისიმღერა...მე ხომ არ შემიძლია ამ ძახილს გამოვეხმაურო, ამპატიჟზე გავიდე და დავტკბე, გულში ჩავეკრამრავალხმოვან,მრავალფეროვან,მრავალსახოვანმშობელგაზაფხულსმშობელიქვეყნისას. არშემიძლიაეს, ასეთიკანონი არ არსებობს... გაზაფხული კი მეძახის, მეძახის,მეპატიჟება-საჭიროაარგავიგონოყოველივეეს,ჩემთვისაგრესჯობია...

და აი მაგონდება მე ერთიდღე, როცაუცებდაბნელდა,დაჰკრა ელვამ და მსხვილი, შხაპუნა წვიმა წამოვიდა.

მაშინ მეფანჯარასთან ვიდექიდა გული მეკუმშებოდა,გულს სტკივოდა რაღაცა. წვიმა კი სცემდა ჩემი ბინისსახურავს,საფანტივითჰგორავდაზედდაერთობოდა.

დაჩემთანმაშინიმბინაზეცხოვრობდაკიდევხვარამზე-ჩემი ცოლი, მაგრამ იმდროს ის სახლში არ იყო.და ვინიცის,შეიძლებასწორედიმიტომ,რომისარიყოსახლში,სწორედიმიტომმახსოვსესწამიჩემიცხოვრებისა.როცაუცებ,ზაფხულისდღეს,დაჰკრავსცუდიამინდი,გულშიგანსაკუთრებით იღვიძებს ობლური ტკივილიმარტოობისა,მძიმედაცივიგრძნობა...

მეზარებაწერა.

საზოგადოდ ყველაფერი მეზარება, არა თუ წერა. ჰო,სულოცოდვილო,იმფანჯარასთანმისვლაკიმინდა,იმაყვავებული ბაღისკენ ცქერა, ჩემი ფანჯრიდან რომ

მოჩანს. მაგრამ ეს როდია კარგი. ჩემს თავს მე ძალიანკარგად ვიცნობ. მე მომინდება გარეთ გასვლა,გასეირნება.ჩემიოთახიკიგარედანარისდაკეტილი,ჩემიფანჯარარკინისმავთულებითარისგადაბანდული -ვერგაძვრები შიგ, ვერა. მე ტუსაღი ვარ და გასაღები ჩემიოთახისასხვასუდევსჯიბეში.

მე ხ-ო-მ ტ-უ-ს-ა-ღ-ი ვ-ა-რ! ნუ დაგავიწყდება ეს,ტუტუცოჩემოთავო!

დიდხანსვუცქირესარკეშიჩემსსახესდაყველაზეუფროჩემი თვალების გამომეტყველებამ გამაოცა. ეს სიობლე,რომელიცჩემსთვალებშიმოჩანს,ესსევდა,ესსევდა!..

...მეზარებაწერა.

ამიტომნებასვაძლევჩემსთავსთამბაქოავაბოლო.

...ერთხელ ვუამბობდი მე ხვარამზეს რაღაცას, ჩემისაზრითმეტისმეტადსაჭიროსადასაყურადღებოს.

საზოგადოდ,ანუროგორცგურიაშიიტყვიან,ანაგებად,ისდიდი ყურადღებით მისმენდა ხოლმე. ამასთანავე იმანიცოდა რაღაც განსაკუთრებულად ყურის გდება, ისეროგორც მხოლოდ ჭკუიანი, მოაზრე ადამიანი ისმენსნაამბობს.დახშირადმეგანგებდავუწყებდიხოლმეიმასლაპარაკს, რათა დამენახა, თუ როგორ მისმენდა ის,როგორსდუმდადაროგორმისმენდა.

მაგრამიმდღესკიშევნიშნე,რომიმასარაფერიარესმისიმისი,რასაც მე ვეუბნებოდი,რომ ისფიქრობდარაღაცათავისასდაჩემგანშორსიყო.ანდაშეიძლებაარაფერზეცარ ფიქრობდა სრულიად, ასეც ხომ შეიძლება! იჯდა ისუმოძრავოდ, წყნარადდა მისითვალები კი, ეს შავიდა

ღრმათვალებისადღაცმიმალულიყვნენ,მიმქრალიყვნენთითქოს. გეგონებოდა ეს თვალები შორს, შორს სადმეიცქირებიანო და ამასთანავე თითქოს არსად არიცქირებიან, არამედ გაშტერებით შესცქერიან ერთწერტილს-ვერაფერსკივერხედავენდავერგრძნობენო,ისე,როგორც ვერაფერს ვერ ხედავდადა ვერ გრძნობდათვითონპატრონიამთვალებისა,თვითონხვარამზე.ბაგეიმისი სანახევროდ ღია იყო და ამ ღია ბაგეში მოჩანდამისითოვლისფერი,მშვენიერიკბილები;ცალიხელიედომას მუხლებზე, მეორე კი ძირს დაეშვა... ჩაცმული იყოჩვეულებრივ სუფთად, უბრალოდ და ლამაზად... ახ,მაგონდება, მას ეცვა თეთრი ტილოს ტანსაცმელი... დაისეთინაზიდამიმტაციიყოის...

მოითმინეთ. მე მსურს მოვიგონო ის სავსებით. ისდგასჩემს წინ ცოცხალი, ჯანმრთელი... და დამიჯერებთ თუარა-მეისროდიმახსოვს,მეისვერმომიგონია.ისდგას

ჩემსწინაშეცოცხალი,მეიმასვხედავდამაინცთითქოსისარმახსოვსმე.ესასეა.საკვირველია,მაგრამმაინცასეაეს.დამგონიააგრეთვემე,რომესასეცუნდაიყოს,როცაგიყვარს.მიხვდით,რამინდავთქვა? ახ,რასაკვირველია,არა. მაგრამ მე მაინც ვიტყვი,რაც ვთქვი, მე ვამბობ - ესასეც უნდა იყოს-მეთქი. თუ მართლა გიყვარს, თუგიყვარსღრმად,ძლიერად,თავდავიწყებით,ესასეცუნდაიყოს-მეთქი,ვიმეორებმე.

ჰოდაიმასარესმოდა,რასაცმევუამბობდი.

-ხვარამზე,შენგესმისრაზეგესაუბრები?

ხვარამზემშემომხედა.

- გამოტყდი, თუ იმდენი მოქალაქობრივი გაბედულებაშეგრჩენია,ხომარგესმოდარასგეუბნებოდი?

- ახ, ღმერთმანი... ეს რა მომდის... აბა განაგრძე, ვანო...მაპატიე...

ისშემკრთალიმიცქერისდათმასისწორებს...დაშემდეგისევ მიდის საკუთარ ფიქრებში. ან და არაფერზეც არფიქრობს,კარგადარვიცი.

გულიშემეკუმშა,მეწყინადამეტკინა.

ერთხელ შუაგულ ძილში გამომეღვიძა.და ვიგრძენი მეჩვეულებრივისიხარულიიმაუცილებელშეგნებაზე,რომის, ვინაც მიყვარდა, რომ ხვარამზე იმყოფება ჩემსგვერდით.სრულისამიწელივცხოვრობდითჩვენერთადდამიუხედავად ამისამაინცვერშევჩვეოდიმეიმ აზრს,რომ მე და ის ერთად ვცხოვრობდით, რომ მე და იმასერთმანეთიგვიყვარდა,ანდაუფროსწორედრომვთქვა,

რომიმას,ხვარამზეს,მევუყვარდი.დაყოველთვის,როცაჩვენმარტონივრჩებოდით,მეგადავუწევდიიმასკისერს,ჩავხედავდითვალებშიდავეტყოდი,ვკითხავდი:

-ხვარამზე,ნუთუშენხარეს?..

და ხვარამზემ იცოდა, რომ ეს არ იყო უბრალო, უქმიკითხვა,იცოდა,რომამკითხვაშიისმოდაჩემიუსაზღვროსიყვარული მისდამი, შეგნება იმ დიდი ბედნიერებისა,რომელსაც მისი სიყვარული მაძლევდა... ყოველთვისვგრძნობდიმესიხარულთანერთადშიშსაც,-იმშერეულგანცდას, რომელიც შეიპყრობს ნამდვილ შეყვარებულსმისისიყვარულისპირველდღეს...

და აი,გამეღვიძამე ერთხელღამით,წამსვემომაგონდა,რომ ხვარამზე იმყოფებოდა ჩემს გვერდით დასიხარულით გავწიე იმისკენ ხელი, რომ გადამესვა იმის

სახეზე,მივალერსებოდი...

და აი, ამ წუთიდან, ამ ღამის შემდეგ მტკივა მე გული,მაშინ ვიგრძენი მე საშინელიტკივილი გულში, ვიღაცამმწვავედ, მწვავედ მიკბინა მაშინ და ეს იარა აღარმრთელდება,არჰქრებამასშემდეგ.დამტკივამეგულიმას შემდეგ, რაც ხელი გავუწოდე მას, რათა სახეზეგადამესვადადავრწმუნდიკი,რომისტიროდა.

დიახ,ისტიროდა.

დაესკიმეტისმეტადძნელია,მეტისმეტადმძიმეა,როცასაყვარელი არსებატირის.დათუ ამასთანავე ისტირისისე,რომცდილობს-შენარდაგანახოსთავისიცრემლებიდა მწუხარება, ეს არა თუ მძიმეა, არამედ უსასტიკესისატანჯველიც არის... წარმოიდგინეთ, თქვენ არხეინადგძინავთდაისკი...ისკი,ვინცგიყვართ,ვისისიახლოვეც

ძილსდამოსვენებასგიამებთ,ისტირისჩუმად,იმასვერუამებს სევდას თქვენი სიახლოვე... კაცნი ვართ, ამაშიშეურაცხყოფასაციგრძნობთ!

ხვარამზე,ესრაამბავია,ა?-როგორციქნამოვიბრუნემეენა.

არაფერია... არაფერია! სიზმარი ვნახე რაღაც ცუდი...ძილშითურმე ავტირებულვარ... -ფურჩულითდამიწყომან ლაპარაკი, მომიახლოვდა, მომეკრა, ცრემლებმა კიმისითვალებიდან,ვიგრძნე,იმატესდენა.

ყველაფერისიზმრისბრალია...-დაისაქვითინდა.

ვერავითარინუგეშისსიტყვავერვიპოვემევერცმაშინ,ვერცმეორედღეს,მეშემეშინაამცრემლების-ესეიგიიმგრძნობათაშორის,რომლებიცამცრემლებმაგამოიწვიეს,

შიში ყველაზე უფრო ძლიერი გრძნობა იყო. და მემეშინოდამელაპარაკა,მეფიქრაამისშესახებ.მხოლოდამღამის შემდეგ კი მტკივა მე გული. ისე, სრულიადმოულოდნელად წამომეპარება გულში ვიღაცა დადამიწყებსკბენას...ექიმებიკიამბობენ,რომესნერვებისბრალიაო, რომ თითქოს სისხლი ნაკლები მქონდეს,რომელსაცთუდროზე არ შევებრძოლე,ცუდი შედეგებიშეიძლება მოყვესო, რომ საჭიროა მე დავმშვიდდე დადავისვენო... და მაიძულებენ მივიღო რაღაც წამლები,რომელთაცმე,რათქმაუნდა, არვღებულობ.ვერაოდეს,ვერაოდეს ვერ მიხვდებიან ეს კეთილი, მაგრამ ბრიყვიკაცები,რომსნეულივარმეიმჭრილობით,რომელიცშიგგულშიმომცაერთმაგარემოებამ,ერთხელღამით,მაშინ,როცაგამოვიღვიძე,დადავრწმუნდიიმაში,რომხვარამზეტიროდა...

საინტერესო კია ვიცოდე, რას ვაკეთებ ეხლა მე, როცა

ვსწერ!ჩემიბედნიერებისისტორიასვსწერგანა?

ხვარამზესშესახებვსწერგანა?

არა, რა თქმა უნდა, არა! განა შეიძლება ასწერო ისბედნიერება, რომელიც გაჰქრა, წავიდა? ანდა შეიძლებაასწეროისუბედურება,რომელიცმხრებზეგაწევს?

ყოვლადშეუძლებელიაეს!

ვსწერ კი რაღაცას. მაგრამ ეს მხოლოდ იმიტომ, რომმსურს მე დავივიწყო, გარეთ რომ გაზაფხულია, რომმტკვარი მთვრალია და გიჟი, მსურს დავივიწყოყველაფერი და ისიც, რომ ხანდახან მგონია თითქოსმტკვარი სდის არა იქ, სადაც სდის, არამედ ამ ჩემსძარღვებში...

აი,რაშიასაქმე!

...ჰო,მართლამომაგონდა.

აი,რავუთხარიხვარამზესმე,როცაშევატყვერომყურსარმიგდებდა.მე ავიღემისიხელი ჩემსაში,მივიტანე ისტუჩებთანდავაკოცე.

ხვარამზე, მითხარი, რაშია საქმე? შენ იტანჯები,თუმცაგინდადაფაროესშენიტანჯვა.განაესკარგია,ხვარამზე?როდის იყო, რომ მე და შენ ერთმანეთს რაიმესვუფარავდით?

დაკიდევვაკოცემასხელზე.დაკიდევვიგრძენიგულშიტკივილი, ტკივილი ვიგრძენი იმის გამო, რომ არაოდესწინეთ, არაოდეს არ მოუცია იმას ჩემთვის ნება ხელზემეკოცნა.დაამწვრილმანმასაშინლადგამაოცა,-შემაშინა

მე.

-ხვარამზე,რამოგდის?

მანნელაგაითავისუფლახელი,შემდეგმომხვიაკისერშიის და შემომაცქერდა თვალებში. და უცებ იმისთვალებიდანცრემლებმაიწყესდენა...

ესრაღაა?-მხოლოდვკითხემასდავიგრძენი,თუროგორგამირბინატანშიცივმაჟრუანტელმა.

არვიცი...არაფერიარვიცი!..ესოხერისევდა...არაფერიარვიცი,ვანო...ნუმეკითხები...-დაისაქვითინდა.

ხვარამზე,შენაღარგიყვარვარ.

სუ! სუ-მეთქი! - შეშინებული ხმით შემომძახა მან და

კიდევგაიმეორა:-სუ!სუ!არგაბედოამაზელაპარაკი.

მეც გავჩუმდი. ღირდა კი ამაზე ლაპარაკი? იმანთვითონაც იქნებ არ იცოდა, რაში იყო საქმე, და არანაკლებ, ვიდრე მე, ეშინოდა იმ გრძნობის სიკვდილისა,რომელიციმაშიკვდებოდა.

შემდეგ დიდხანს ვიჯექით ჩვენ გადახვეულნიუმოძრავოდ,უსიტყვოდ...

მეტად არ გამაგონო რაიმე მსგავსი, გესმის თუ არა? -მითხრადაბოლოსმან.

რა სულელი რამ ხარ... განა შეგიყვარებს შენ ოდესმევინმეისე,როგორცმე?არავინ,გესმის,არავინ!დაშენარგაბედოამისშესახებფიქრი...

დაიხურა ჩალის თეთრი ქუდი და გამოვიდა. მაგრამრამდენიმეწუთსშემდეგისევდაბრუნდაუკან,გაჩერდაკარებში, გამიღიმა და შემდეგ გამოწვდილი ხელებითმოვიდაჩემთან.

ამხანაგოვანო,ნახვამდის!

მაგრად,ორივეხელებითჩამომართვახელიდაგაიქცა...

მერედაქციაშიმქონდასაქმე,შემდეგკიმუშებთანუნდაწავსულიყავი, არსად კი არ წავსულვარ. წამოვწევიგულაღმა და დავიწყე ფიქრი. მაგრამ ფიქრი ჩემიროგორღაც დნებოდა და ჰქრებოდა და მე ისე ვეგდეუფიქროთადაშეუგნებლადთითქოს.მხოლოდხანდახანვგრძნობდი ტკივილს, ჩლუნგ ტკივილს მკერდში დარაღაც სიმძიმეს. მაგრამ მე არ მახსოვდა, მე არ ვიცოდისაიდან იყო ყველაფერი ეს. ასეთ რაიმეს განიცდის,

ალბათ,დედა,რომელსაცშვილიმოუკვდადარომელსაცმრავალიუძილოღამეებისშემდეგ,დაბოლოსდაეძინა.ისძილშიცტირის,ძილშიცგულზეაწევსიმასდიდიდარდიდამწუხარება,მაგრამსანამსძინავს,მასმაინცარახსოვს,რომიმისისაყვარელიშვილიმოკვდა...

შემდეგმეავდექიდაფანჯარასთანმივედი.

დაუცებ,ერთბაშადდაბნელდა.

შევხედე ზეცას - დაჰკრა ელვამ და ელვასთან ერთადდასჭექა,მსხვილი,მხიარულიწვიმაშხაპუნითწამოვიდა,დაიფშვნა ქვაფენილზე და შემდეგ, პატარ-პატარამდინარეებად ქცეული, ცელქად ათამაშდა... ზევიდან კივიღაც დასცქეროდა ქალაქს, დამცქეროდა მე, სცემდაბოლთას ღრუბლებში, ათამაშებდა ხელში ცეცხლისმათრახსდახარხარებდა:

-ხე!ხე!ხე!ხე!

სევდა-დარდისაგან გული დაიკუმშა. და კიდევშიშისაგან.

მეხომმიყვარდახვარამზე.დაიმასაცმევუყვარდიხომ!

დავუყვარდეუნდა,უნდავუყვარდე,დიახ!

-ხე!ხე!ხე!

გულიამტკივდა.

როგორც გენებოთ, და იმ სამი წლის წინეთ როდიშემყვარებია მე ის, მაშინ როდი შემყვარებია, როცა იმასპირველად გადავეყარე სურამში, ზაფხულზე. არა, მე ის

მიყვარდამუდამ,ჩემიარსებობისპირველდღიდანვე.დათუ იყო ისეთი დრო, რომ მე წინეთაც ვცხოვრობდიოდესმე,მაშინ, ალბათ,მიყვარდაისდასხვა არავინ -მეეგაგრემჯერა.დიახ,მეარვიცი-როდისარმიყვარდაის.და შევხვდი კი, გავეცანი მას იმ სამი წლის წინეთ. დადავინახეთუარაის,იმწუთშივეათამაშდასიხარულითჩემსმკერდშიგული,ათამაშდადაიწყოკაკუნი:

-ისარის,ის!ისარის,ის!

რასაკვირველია,ესქალიიყოის,ვინცმემიყვარდა,ვისაცმე დავეძებდი, ვინც მუდამ მენატრებოდა. და ეხლაგადავეყარე იმას -მადლობა ღმერთს.და რა გასაკვირია,რომ პირველივე სიტყვიდან, პირველივე შეხვედრიდანჩვენ, თითქოს დიდიხნის ნაცნობები და მეგობრებივყოფილიყავით, ისე კარგად ვიგრძენით თავიერთმანეთთან... დიახ, ეს იყო სწორედ ის, ვისაც მე

დავეძებდი, ვინც მუდამ მენატრებოდა, ვინც მუდამმიყვარდა.

-რა გიხარია, ბიჭო, შე ვირისთავო,რომ ასე ხტიდა არმასვენებ?-მეკითხებოდაიმსაღამოსამხანაგი.

-ურა!მთამთასარაშეხვდება,თორემადამიანიადამიანსყოველთვის.

-შენ,რათქმაუნდა,ვინმეშეგიყვარდებოდა.

- სულელი ხარ, ბიძი, შენ, კი არავინ შემყვარებია... იმასგადავეყარე,ვინცმიყვარდა.

-უბედური,ვინცშენგიყვარდადაგიყვარს...ვინარისისმზეთუნახავი?

-როგორთუვინარის?

-ესეიგიმანდილოსანიაის,თუქალწული?

-რათქმაუნდა,ქალწულია.

-მაშ,აიჩემირჩევა,გაიხადეტანზე,დაწევიდადაიძინე,იმ პირობით კი, რომ ხვალ ეს სისულელე თავიდანამოიგდო.

-ესრატომვითომ?

- იმიტომ რომ... ასე სჯობია... ქმრიანი ქალის შესახებკიდევ ჰო... შეიძლება... ქმრიანი ქალი კიდევ შეიძლებარაიმე იმედს იძლეოდეს. მოწყენილობის გამო, ან დაიმიტომ, რომ სამარის კარამდე საყვარელმა ქმარმაჭირივით მოაბეზრა თავი, მაგრამ ქალიშვილი ქალი,

რომელსაც ჩიტი უფრინავს გუნებაში, თუ ამასთან ისლამაზიცარის...

-ფუ,რაცინიკივინმეხარ!

- არა, შენ მოიცა... აბა კარგად დაფიქრდი, რად უნდაშეგიყვაროსშენქალიშვილმა,თუის,რათქმაუნდა,ბრმაარარის,ანდაყრუ-მუნჯი.

-ფუ!

- აბა რით უნდა მოხიბლო ის? სიმდიდრით?საზოგადოებრივიმდგომარეობით?სილამაზით?

-განამევთქვირამასეთი?

- აი, ტუტუცი! შენ ერთიან ხბოს დაემსგავსე. ნეტა

ვიცოდე, რა გახტუნებს, რა გიტაცებს აგრე? ის ჩვენია?წევრიაჩვენიწრის?

-რავიციმე!

-ასეგასინჯე,ისიცკიარიცი,რასარწმუნოებისარისის...და კიდევ იტყვის, რომ ყველაფერი ეს “ფიზიოლაგია”როდიარისო?

ამას მან კიდევ უფრო ცინიკური დაუმატა, რამაცმოთმინებიდანგამომიყვანა.

- ფიზიოლოგიაც კი ხარ, სულელიც და არც რამე იცი! -სიცილითვუთხარიმე,რომაღელვებადამეფარა.

- ვანკა, მითხარი, ეს მერამდენეჯერ გიყვარს შენსსიცოცხლეში?

არც ერთჯერ არავინაც არ მყვარებია, არც ერთჯერ!არაოდეს არავინ არ მყვარებია იმის მეტი, არავინ! -ხმამაღლა, მკაფიოდ და გარკვეულად მინდოდაგამეცხადებია ეს გარემოება, მაგრამ იძულებული ვიყავიგავჩუმებულიყავ, - მომაგონდა,რომ ბევრიცოდვა მაწვაკისერზე, ყოველთვის თითქოს შეყვარებული ვიყავი,ყოველთვისვიღაცმიყვარდა.ახ,რაცუდიიყოეს!ესხომღალატი იყო ნამდვილი სიყვარულის წინაშე! ახ, რომიცოდეთ თქვენ!... ათასი ვინმე მოგწონს, ათასი ვინმეგიტაცებს, ათას ვინმეს ეფიცები და ერთი კი გიყვარს,მხოლოდ ერთი,და ეს ერთი შეიძლება არც კი გენახოსარაოდესდა შეიძლება ვერც ვერაოდეს ნახო... მეც აგრემომდიოდა.მაშასადამე,მევღალატობდიიმას.

და მომაგონდა მე ის, წარმოვიდგინე თვალწინ.თავდაპირველად მომაგონდა, რომ იმას ლიზას

ეძახოდნენ... ლიზა! ელისაბედ! ლიზიკო! ბერანჟესლიზეტა!არა,არმომეწონამეესსახელი,უნდარაიმესხვადაერქვას იმას. მოვიგონე, რაც სახელები გამიგონია დაუცებ სიხარულით კინაღამ წამოვიძახე: - ხვარამზე! რამშვენიერი სახელია, წმინდა ქართული სახელი დაამასთანისეძვირადშეხვდებიამსახელს.მაშასადამე,ისლიზა როდია, ის ხვარამზეა. ეხლა გავყვეთ ქვევით.მაგრამ ქვევით საქმე გაძნელდა. მე ვერ შევძელიწარმომედგინაისმთლად,სავსებით.მაგონდებოდა,ანუუკეთვგრძნობდიიმძალას,რომელიცმისგანგამოდიოდადა მიპყრობდა, იმ ნაზს, თუ შეიძლება ასე ითქვას,სითბოს, ნაპერწკლებს, რომლებიც თამაშობდნენ იმისთვალებში და აშუქებდნენ იმის სქელსა და ოდნავხუჭუჭათმას,მაგრამგრძელიიყოთუარაესთმა,ესაღარმაგონდებოდა. მაგონდებოდა კიდევ. რომლაპარაკობდაის ნელა, დაფიქრებულად და უცებ, მოულოდნელადიოხუნჯებდა. და ამ ოხუნჯობაში სჩანდა, რომ ის

უბრალოხალხისშვილიიყო.კეთილიიყოესოხუნჯობამისი, მაგრამ ცოტათი მოუხეშავი და გაბედული. დაამისთვის კიდევ უფრო მიტაცებდა მე ის - ჩემსძარღვებშიცხომგლეხისსისხლისჩქეფდა...დააიკიდევრაშიიყოსაქმე -ისკახელიიყო.დაროცაისდაიწყებდალაპარაკს, მაგონდებოდა მე ალაზნის ველიდათვითონალაზანი.რაკარგია,რომისკახელიადაარაგურული,არაიმერელი! რატომ იყო ეს გარემოება კარგი, რით იყოკახეთიუმჯობესიგურია-იმერეთზე,მეესარვიცოდიდაარცეხლავიცი,მაგრამმემომწონდა,რომისიყოკახელი.

იმიტომ ხომ არა, რომ არაოდეს კახეთში არ ვყოფილვარდა როგორც ყველა ის ქვეყანა, რომელიც არ გინახავს,მაგრამ რომლის შესახებაც ბევრი კარგი გაგიგონია, ჩემსწარმოდგენაში კახეთიც განსაკუთრებულისიმშვენიერითიყოშემკული.

“მოყვასნო,წავალამქვეყნით,მოვკვდები-კახეთსდამმარხეთ”.

აი, როგორი იყო ის, რომელიც მე მუდამ მიყვარდა დარომელსაც ამიერიდან ჰქვიოდა სახელად ხვარამზე. ის,ვინც გიყვარს, კიდევაც უნდა შექმნაო, - ამბობს ერთიბრძენიდაამბობსსრულჭეშმარიტებას, -აირაშიასაქმე,თუვინმესგაგიკვირდესჩემიამბავი.

ერთ წუთს იჭვი არ შემსვლია იმაში, რომ ლიზადათანხმდებოდა სახელის გამოცვლას. იმას უნდასცოდნოდა ხომ, რომ ჩვენ ერთმანეთი იმ თავიდანვეგვიყვარდა და მოუთმენლად ველოდით შემთხვევას,როცაშევხვდებოდითერთმანეთსდაგავეცნობოდით!..

დილითადრეშევუდექითჩვენაღმართს.

მივდიოდითჯგუფ-ჯგუფად,ორი, სამითითოჯგუფში.ვიღაცმღეროდა.ვიღაცხმამაღლადაგულიანადიცინოდა.მე და ხვარამზე ერთად მივდიოდით - ყველასგავუსწარით წინ, - განა სხვარიგათ შეიძლებოდა? -ავედითტიალველზე.

გზაშიკიმევუთხარიმას:

-თქვენუნდაგამოიცვალოთსახელი.

-რატომ?

-იმიტომრომ...იმიტომრომ...აბარასახელიალიზა?

-არმოგწონთ?რასდამარქმევთსამაგიეროსმე?

-ჩემისაზრითსაუკეთესოსახელია-ხვარამზე.

-ხვარამზე!ხა!ხა!ხა!აი,სახელი!

- რად იცინით? ჩემის აზრით... ღმერთმანი, ესშეუდარებელისახელია!

- რაკი ასეთია ეს სახელი, იყოს თქვენს სიტყვაზე -დღეიდან მე მქვია ხვარამზე... ეი, ამხანაგებო დამოქალაქენო,გესმისთთუარა,მელიზაკიარა,ხვარამზემქვია,ხვა-რამ-ზე!

რა თქმა უნდა, არავის, ჩემს მეტს, ეს ძახილი მისი არგაუგონია,შორსვიყავითჩვენამხანაგებზე.

დავჯექით მწვანე ველზე. ჩვენს წინ გადაიშალამშვენიერი სურათი ქართლისა. ფართო,

თვალგადაუწვდენელ, ზღვასავით მღელვარე დამობიბინე მინდვრებს გარს ეხვეოდა ვერცხლისფრადმოელვარე მტკვარი, რომლის გაღმით იწყებოდა მწვანეტყით მოსილი აღმართი. მზისუხვი სხივები ყველა ამასდაჰფენოდა თავს და ამშვენიერებდა, ათამაშებდა დაყოველივეირგვლივ -მეგონა -სუნთქავდადათრთოდა.ხანდახან სადღაც შორს გამოირბენდა ბურთის ოდენამატარებელი, თანდათან მატულობდა, იზრდებოდა,ხშირი ქშენა მისი მოდიოდა ჩვენამდე და შემდეგ ისევიკარგებოდამოხვეულში…

ჩვენ დადუმებულვიყავით და ეს დუმილი პირველადვიგრძენიმე.

-ხვარამზე!გინახავართმეოდესმე?

-არა...მგონიარა!

-კარგადიფიქრეთ,ეგებმოიგონოთ!

-არა...აბა,სადუნდამენახეთ!

- აკი გეუბნებით, კარგად მოიფიქრეთ-მეთქი. - და მეპირდაპირ, გაბედულად ჩავხედე იმას თვალებში... და,რასაც არ მოველოდი, იმისთვალებში ეშმაკური ცეცხლიდაინთო.

-თქვენესრა,ხომარიცინით?-ვკითხემე.

- ღმერთმანი... ეს რანაირი ჰყოფილხართ!.. განაშეიძლებოდათქვენიდავიწყება,რომსადმემენახეთ?..ესშეუძლებელია!..

-განაასეთიმშვენიერივარ?

-Ай,рожа!ай,страшнаярожа!-გადაიხარხარამანდაგზაშიმოწყვეტილ ყვავილების კონიდან ერთი ყვავილი სახეშიმესროლა.

-თქვენიცინითდამეკიმწამსდამჯერა,რომოდესღაცჩვენდიდიდაკარგიმეგობრებივიყავით.

-სად,როდის?

-რავიციმე,სადდაროდის?..შეიძლებაასიათასიწელიიყოსმასშემდეგ...აბა,რავიცი.

- ეს სისულელეა!.. - უცებ მოულოდნელი, დინჯი დადაფიქრებული კილოთი სთქვა მანდა ფეხზე წამოდგა.ამოიღოცხვირსახოცი,გადადგაწინრამდენიმენაბიჯიდაცხვირსახოცისქნევადაუწყოჩვენსთანამგზავრებს...

...ამ საღამოს მე შემთხვევით მივაგენი ცაზე იუპიტერს.ღამის თერთმეტ საათამდე შეიძლება უცქირო მას ჩემიფანჯრიდან, შემდეგ ის ამოეფარება სატუსაღოსსახურავს.

ამ საღამოს შემთხვევით მივაგენი ცაზე იუპიტერს დაუცებ ნათლად ვიგრძენი,უცებ ნათლად წარმოვიდგინე,თუ რა დიდი დანაკლისია, როცა არ შეგიძლია იხილოსავსებით დიდებული გუმბათი იმ დიდი ტაძრისა,რომელზედაც ჩვენ ვცხოვრობთდა ვიტანჯებით,თურადიდი დანაკლისია, როცა არ შეგიძლია იხილოვარსკვლავებით მოჭედილი ზეცა. მე კი რამდენი ხანიამოკლებული ვარ ამ სანახაობას! ღამის ექვსი საათიდანდილის ექვს საათამდე მე ვერავითარ შემთხვევაში ვერგამოვალ ჩემი საკანიდან. თუ სატუსაღოს ცეცხლი არწაეკიდა,ანრაიმეასეთიკატასტროფაარმოხდა.საღამოს

ექვსი საათიდან დილის ექვს საათამდე ჩემი კარიდაკეტილია, ისდღისითაცდაკეტილია, მაგრამდღისითხანდახანგამოსვლამაინცშეიძლება,ღამითკიარაოდეს.ამიტომ მე არ შემიძლია ვიხილო ვარსკვლავებითმოჭედილი ცა. ეს მე განსაკუთრებით ვიგრძენი ამსაღამოსდა აი, რა ჩავიდინე - მივედიფანჯარასთანდამინა დავამტვრიე. თითქოს საკმაო ყოფილიყო ეს, რომზეცა სავსებით გადაშლილიყო ჩემს წინაშე! ნამდვილადკიზეცისადავარსკვლავებისნაცვლადჯარისკაცმათოფიმომიღერა... დამარცხებული, მე გავშორდი ფანჯარას,დავეცი ტახტზედადავუწყე მაღლა ჭერს ცქერა... მერემოვიდნენდაკარცერშიწამიყვანეს.

ეხლა კი ყველაფერი თავის ალაგას სდგას - სატუსაღოიქავეა,სადაციყოდამეკიდევ -ჩემსსაკანში...დილაამდილას მშვენიერია, დამამშვიდებელი, ან და იქნებ მეძლიერ დავიღალე ამ დღეებში და კიდევ უძილო

ღამეებში. აღრჩევა სულისა - ეს მძიმე სნეულებაა! მემსურს სულ მუდამ ვიჯდე, ან ვიწვე... ვიწვე. მედაღლილივარ,საშინლადდაქანცული...

ჰეი,ძმობილო,გაათავე,მორჩიკაკუნსადამომასვენედაქანცული,მწარეთდაღლილი!..

ოი,რადაღლილობასვგრძნობ!

...რათქმაუნდა,ისევხვარამზე!სხვააბავინ?

დილით ადრე მივდიოდი მე იმ სახლთან, სადაც ისცხოვრობდა. ეზოში აუცილებლად შემხვდებოდადიასახლისის ექვსი წლის ბავშვი, რომელიც სალამისნაცვლად ენას მიჩვენებდა ხოლმე, ხოლო როცა მეშეურაცხყოფილი და გაჯავრებული ადამიანის სახესმივიღებდი, საჩქაროდ გარბოდა. პირზე ღიმილით

ავდიოდი აივანზე მედა ჯოხით ვაკაკუნებდიფანჯრისმინაზე. როცა ფანჯარაში ხვარამზეს მოღიმარე სახეგამოჩნდებოდა,სიმღერასვიწყებდი:

Япришелктебесприветом,Рассказать,чтосолнцевстало...

ახალგაზრდა, ჯანსაღი, მხიარული, ის მიღებდა კარს,მაგრად ვართმევდით ერთმანეთს ხელს, საჩქაროდვსვამდით თითო ჭიქა ცხელ რძეს და გამოვრბოდითჰაერზე, სასეირნოდ მივეჩქარებოდით. რომელიმემეხილესთანვიყიდდითცოტაყურძენსდაესიყოჩვენისაგზალი მთელი დღით. დავხეტიალობდით მთებში,ახლომახლო სოფლებში, ვცელქობდით, ვმღეროდით,განგებ ვერიდებოდით ეგრეთწოდებულ ჭკვიანურ ბაასსდასხვებსაცამასვევურჩევდით -აგარაკიიმისაგარაკია,რომ აქ ადამიანმა უნდა დაისვენოს, ძალ-ღონე

მოიკრიბოს, რომ გაჯანსაღებულიდაუბრუნდეს შემდეგჩვეულსაქმესო.

მიუხედავადამისა,მეუკვევიცოდი,რომისიყო“ჩვენი”ქალი, რომ “ჩვენებს” ის უწევდა ზოგიერთ სამსახურს,იყო წევრი “ჩვენიანთა” ერთ-ერთი ჯგუფისა.რასაკვირველია “ჯერჯერობით ის ბევრს არაფერსწარმოადგენდა”, მაგრამ ის ხომჯერ ისეთიჯეელი იყო,მთელი სიცოცხლე წინ ედგა... კითხულობდა,მეცადინეობდა, ეცნობოდა საქმესა და იმ კითხვებს,რომელთა ცოდნა აუცილებელი იყო... ყველაფერსმოესწრებოდა-აკიმთელისიცოცხლემისწინიყოდაარაუკან...დაამიტომაცმანარიცოდა,რაიყოსევდა-მოწყენა,ის ემზადებოდა მძიმე საქმისათვის, მას მიზანი ჰქონდადა ჯანსაღს, ახალგაზრდას, “ჯეელს”, როგორც ისამბობდა, მას არ ეშინოდა ამ მიზნის, იცოდა სადმიდიოდა,და მიდიოდა ამ მიზნისაკენ სიცილ-თამაშითა

და სიმღერით. და როგორ უყვარდა იმას სიმღერა! რაკარგად მღეროდა ის! მღეროდა უმთავრესად კახურსიმღერებს, გასაოცარ ხმებს, რომელთაც ან დიდადუბედური, ანდიდადბრძენიხალხიშექმნისხოლმე.დაყოველთვის,როცაისმღეროდა,მეთვალწინმიდგებოდაკახეთი,მისიჭალები,მისიალაზანი...

მოყვასნო,წავალამქვეყნით,მოვკვდები-კახეთსდამმარხეთ!..

...უყვარდა მას ძლიერ ქართული მწერლობა, მაგრამყველა პოეტებში ყველაზე მეტად მოსწონდა ილია დავაჟა, რომელთა ლექსები თითქმის ზეპირად იცოდაყველა... ხშირად იწყებდა ისდეკლამაციას -ლექსებს ისკითხულობდაკიდევუფროლამაზად,ვიდრემღეროდა...

უკვე ალაპარაკდნენ ჩვენს ირგვლივ კეთილ-მეგობრები.

დიდი უმრავლესობა სულელად სთვლიდა ხვარამზეს, -განა სულელის მეტს გაიტაცებდა ისეთი ახირებულიდაქერქეტა ადამიანი, როგორიც მე ვიყავი? საწყალიდედაკაცები!.. რა ადვილია იმათი გაბრიყვება! რა ნახაჩემშიმანისეთი,რომარცდღე,არცღამეაღარმშორდება?რას წარმოადგენს აბა ასეთს მისი სიმპატია? ამბობენ,რამდენიმე მოთხრობა დასწერაო, მაგრამ ჯერ კიდევკითხვაა, ღირს თუ არა მისი დაწერილი რამეთ? განასაქართველოში ყველა არ ეპოტინება მწერლობას?დილიდან საღამომდი მხოლოდ იმას ვაკეთებდი, რომვხუმრობდიდა ვცელქობდი, ვინმესდავცინოდი, ანდადროგამოშვებით დავდიოდი ცხვირ-ჩამოშვებული,სასტიკი სახით, ყოველ წუთში მზად მყოფი საჩხუბრადდავინმესგამოსალანძღავად...საბრალოქალიშვილი,ვისგადაეკიდა!

და კიდევ ამბობდნენ კეთილ-მეგობრები, რომ არ

ამცილდებამეციხედასახრჩობელა...აბა,როგორარუნდაშებრალებოდნენსაბრალოხვარამზე!

და არავინ, რა თქმა უნდა, არ დაიჯერებდა ჩვენსსიტყვებს, რომ სიყვარულის შესახებ ჩვენ შორის არცერთხელლაპარაკიარყოფილა.

შემოდგომაზეჩვენუკვეტფილისშივიყავით.

მან დაიქირავა ბინა მამადავითის აღმართზე, მე კიდევუფრო ზევით, “ღმერთთან ახლო”, როგორც ხუმრობდახოლმეის.ძვირადგვიწევდაერთმანეთისშეხვედრა -ისმეცადინეობდასკოლაში,ჰქონდაკიდევგაკვეთილებიდაამასთან პარტიულ მუშაობასაც ეწეოდა. მე კი ერთიანჩაბმული ვიყავი მუშაობაში, დილიდან საღამომდიდავრბოდი ქალაქის ერთი კუთხიდან მეორეში, ერთიოთახიდან მეორეოთახში, ვყლაპავდითუთუნის ბოლს,

საათობითვიჯექინოტიოსარდაფებში,ვუხსნიდიხალხსმის ისტორიულ დანიშნულებას, ვქმნიდი წრეებს,ჯგუფებს,ორგანიზაციებს,-სადიყომაშინმოსვენებადაძილი!

დაროცამეძლიერ,ძლიერვიღლებოდი,ვიღლებოდიისე,რომსატუსაღოშიმყოფამხანაგებსშევნატროდი-ნეტავიმათ, ისინი დასვენებული მაინც არიან-მეთქი, ამ დროსსაკმაოიყოხვარამზემომგონებოდა,მისიშავითვალებიშავგვრემანსახეზე,მისიღიმილი,სიარული,სიმღერადაგიჟმაჟი, სიცოცხლით სავსე კისკასი, საკმაო იყომომგონებოდა ის და სად იყო დაღლილობა! -მავიწყდებოდა მახორკის სუნი, დაუმსახურებელისაყვედურები, აუცილებელი ინტრიგები და კვლავმიპყრობდა სურვილი და წყურვილი სიცოცხლისა -ბრძოლის,თავდადების,გამარჯვების,სიკვდილის...

ძვირად მიწევდა ხვარამზესთან შესვლა და ეჰ, ცოდვაგამოტეხილი სჯობია, ცოტათი მწყინდა, როცა მასვესტუმრებოდი და იქ სხვა ვინმე სტუმარი კიდევდამხვდებოდა. ის ყველასთან ისეთი უბრალო დაალერსიანი იყო, და მე კი მეგონა, რომ ის ღიმილი, ისალერსი, რომელსაც ის სხვებს უზიარებდა, ის ჩემისაკუთრებაიყოთითქოსდამართმევდაკივიღაცგარეშე,გადამთიელი. რა ხარბი, რა გაუმაძღარი და ძუნწიასიყვარული!და ამბობენკი,რომშეყვარებულები ანაგებკეთილიარიანო!

ძვირად მიწევდა იმასთან შესვლა, მაგრამ აი, კიდევ რაუნდა შევნიშნო - ხანდახან მე განგებ არ შევდიოდიიმასთან. მე მხოლოდ მივდიოდი იმის სახლთან,ვდგებოდი იმის ფანჯრის პირდაპირ, შევცქეროდისინათლეს, რომელიც იმ ფანჯრიდან გამოდიოდა დავოცნებობდი. ხშირად მასველებდა ასეთ შემთხვევებში

შემოდგომის წვიმა, მე მაინც ვიდექი ქვაფენილზე,თითქოსვგრძნობდიკიდეც,რომვიჟღენთებოდიწვიმით,თითქოს მინდოდა წავსულიყავ, - თბილი საწოლი!თბილისაწოლი!..

თბილი საწოლი!თბილი საწოლი! მაგრამ ეს ყველაფერიიყო “თითქოს”. ნამდვილად კი ნაცვლად სიცივისა,ნაცვლად შემოდგომის სისინა ღამის მიერ აღძრულისევდისა და მარტოობის გრძნობისა, ნაცვლად ყველაამისა ვგრძნობდი, როგორ ინთებოდა გულში ცეცხლი,როგორ გარბოდა ჩემს ძარღვებში,როგორ იჟღენთებოდამთელიჩემიარსებაალერსითადასითბოთი...შევიდეთუარა ხვარამზესთან?.. რას ვიზამდი, ეხლა რომ იქ ვიყო?ეხლა რომ... ეხლა რომ... ეხლა რომ იმას უცებგადავეხვიო...რომვაკოცო,მაგალითად!

მე ვგრძნობდი, რომთუ შევიდოდი, ვერ შევიმაგრებდი

თავს. და ამიტომ ვცდილობდი არ შევსულიყავი... არა,იმიტომკიარა,რომთითქოსასეთისაქციელისშემდეგისკარში გამომაგდებდა, გამიწყრებოდა, მე ვიცოდი, რომარაფერი ასეთი არ შეიძლებოდა მომხდარიყო, მაგრამ მემინდოდა, რომ დიდხანს, დიდხანს გაგრძელებულიყოჩემიმოლოდინი,ტკბილიმოლოდინი,მემინდოდა,დიახ,მე მინდოდა სულ მუდამ წინ მქონოდა, მოლოდინშიყოფილიყო გახვეული ის დიდი და თავბრუ-დამხვევიბედნიერება,რომელიცმემომელოდა...წვიმაკისისინითმცემდაკისერში,მიძვრებოდასაყელოში,ვსველდებოდი,ვცივდებოდი,მაგრამგულშიინთებოდაცეცხლი,მთელიჩემი არსება იჟღენთებოდა ალერსითა და სითბოთი. -ღმერთო ჩემო, რად არ შეიძლება ერთხელ კიდევგამოვცადოასეთიწუთები?..

რადარშეიძლება?

და იღვიძებდა გონებაშიდიდი,დიდიხნისწარსული. ესიყორამდენიმეათასიწლისწინეთდაშემემთხვამე.დაესზღაპარი როდია, სინამდვილეა. ესფაქტია. ვიყავი მემეფე, ბრძენი მეფე სოლომონი, იერუსალიმში.ღმერთმანი! და ხვარამზეს მაშინ სულამით ერქვა. შავიიყოის,მაგრამლამაზი,ვითარცასაყოფელნიკედარისანი.დაგადავეყარემეიმასვენახთაშინა,სადაცისდასტოვესმცველადშვილებმადედისამისისა...

ვენახთაშინაგადავეყარემეიმასდაშემიყვარდა.იმიტომრომ შავი იყო ის და ლამაზი, ვითარცა საყოფელნიკედარისანი...დიახ,დიახ,ეს ასეიყო!..ისეთივეშავიდამწველითვალები, იგივე შავგვრემანი სახე!..და იმას მე,სულამითს,დიდებული მეფედიდი ერისა, ვუმღეროდიჩემს სიმღერებს... “აღსდეგ, მოვედ, მახლობელო ჩემო,შვენიერო ჩემო, ტრედო ჩემო, რამეთუ აჰა ზამთარიწარხდა,წვიმადასცხრა,წარვიდა.ყვავილიიგიგამოჩნდა

ქვეყანასა, ჟამი სხლვისა მოიწია, ხმა გვრიტისა ისმაქვეყანასა ჩვენსა.ლეღვმან გამოუტევა ყვავილი თვისი,ვენახნი ჩვენნი ჰყვავიან, მოსცეს სუნნელება თვისი.აღსდეგ, მოვედ მახლობელო ჩემო,ტრედო ჩემო, მოვედშენ, ტრედო ჩემო, საგრილსა მას ქვეშე კლდისასა,მახლობლადზღუდესამას,მიჩვენემეპირიშენი”...

დიახ,დიახ,ეგიყო აგრე.ესზღაპარიროდია,ესფაქტია.ეს მე ვეძახოდი ასე ხვარამზეს მაშინ, მისი სახელი იმდროს იყო სულამით... მე კი ვიყავი დიდი მეფე დიდიერისა-სოლომონბრძენი.

წვიმამცემდა,ცივიშემოდგომისწვიმა,მეკიარმცივოდა,მე იმ წამებს განვიცდიდი მაინც, რომელნიც ერთხელგანმეცადა იერუსალიმში, სულამითის კარებთან...“განმიღემე,დაოჩემო,მახლობელოჩემო,ტრედოჩემო,სძალო ჩემო, რამეთუ თავი ჩემი აღივსო ცვარითა და

თმანიჩემნიწვეთითაღამისათა”...

“მხოლოდ მონა სიყვარულისა არის ღირსი მეფობისა!” -კიდეც იმიტომ ვიყავი მე მეფე,დიდი მეფედიდებულიერისა!

შევიდეთუარახვარამზესთან?არა,ჯერკიდევარა!არა,ჯერდეედავსველდეაქ!მერმეწავალდათბილსაწოლშიგავეხვევი.თბილისაწოლი!თბილისაწოლი!რითსჯობიაადამიანი დანარჩენ სულდგმულებს ბუნებაში? იმით,რომადამიანსაქვსთბილისაწოლი!

შეიძლება ეხლა თბილ საწოლში სძინავს ხვარამზეს.შეიძლება ის დაიღალა მთელი დღის შრომით და ეხლასძინავს...იძინე,ჩემოძვირფასო!დაგესიზმროსშენჩემიფართე გულიდა ამ გულში შენი საკუთარი სახე! მაშინდაინახავ,რაძვირფასიყვავილებითხარშემკული...

Пустьснитсятебе,точдругдругаМылюбимивечнонекинем!...

თუმე, ჩემიმეფობისდროს, ამრაოდენიმე ათასიწლისწინეთ,არჩამიდენიაარაფერიის,რაციმღამესჩავიდინე,ესიმიტომრომიმდროსარცტელეგრაფიარსებობდა,არცტელეგრაფისტკებიდაარცტელეგრაფისსადგურები.

შუაღამისას შევედი მე სადგურში. ქალიშვილი, ისეთიპატარა და სუსტი სახის, სთვლემდა. საყვედურითშემომხედამანდაგამომართვაბლანკი.უცქირა,უცქირატექსტსადაშემომხედა...

-სადაგზავნითთქვენამდეპეშას?

-სად?როგორთუსად?

-აქარცადრესიადაარცადრესატი...

-განაასეარშეიძლება?

გაკვირვებული შემომაცქერდა, ეხლა იმას აღარეძინებოდაუკვე.

- მე ამ დეპეშას ვუგზავნი მთელს ქვეყნიერებას,მსოფლიოს... გისურვებ ბედნიერებასადა სხვა ასეთებს-მეთქი... განა არ შეიძლება ეს? მთელს ქვეყნიერებასადამსოფლიოს!..

ის ადგადამეორეოთახშიგავიდა,საიდანაცდაბრუნდავიღაც ახალგაზრდა მოხელის თანხლებით...დავრწმუნდი,რომიმათვერაფერსმივახვდენდი,ამიტომშევაბრუნეზურგიდაკარისკენგავსწიე...

შემოდგომაკიარცხრებოდა.სულუფროიღუშებოდადაოხრავდა ბუნება, მატულობდნენ შავ-ფრთა ღრუბლები,მატულობდა ნოტიო და სიცივე. წვრილი, ძვლებამდეგამტანი წვიმა სისინებდა, როგორც ბოროტიდედინაცვალი, და ამ გაუთავებელ წვიმისგულისმომწამვლელ სისინში ხანდახან შემოიჭრებოდაქარიდა იწყებდაღმუილს.ღმუოდა ის,როგორც მშიერიმგელიტყისგანაპირას.ღმუოდადამატულობდაგულშისევდა...წვიმაკიისევსისინებდაებრძოდაჩემსნერვებს,ჩემსსიმშვიდეს.

ვებრძოდი ამ ცუდ სულიერ განწყობილებას, რომელსაცეს კუდიანების ძალით გამოწვეული ამინდი იწვევდა.დაბოლოსვეღარშევიძელი.განუსაზღვრელმასევდამდამარტოობის გრძნობამ შემიპყრო და რამდენიმე დღითხვარამზეცკიგადამავიწყა,მაგრამროცაკიისმომაგონდა,

ჩემიშეჩერებააღარშეიძლებოდა.

მედავაკაკუნეიმისკარებზე.

-ვინარის?

-სტუმარი! -ვუპასუხემე.დაუცებგულსმომეშო,უცებთითქოსმზემშემოიჭვრიტაბნელოთახში,სულიგათბა,რაღაცმიამადამეტკბილა.

-რაჰქვიასტუმარს?

-სტუმარიღვთისარის,იმისსახელსარკითხულობენ.

-მოითმინეთცოტა...აიეხლაშეიძლება,-შემოდით!

ლამპა მკრთალსა და მოწყენილ სინათლეს იძლეოდა,

თითქოს ისიც შეეპყრო შემოდგომის წვიმის სისინისგავლენას, თითქოს სანახევროდ თვალ-დახუჭულიუგდებდა ის ყურს შემოდგომისღამის შიშის აღმძვრელამბებს.დამეთითქოსმიამა,რომლამპასასეთისინათლეჰქონდა.

- რამდენი საუკუნეა, მე თქვენ არ მინახავხართ, სადდაიკარგეთ?

- უჰ, ცუდი დღეები გავატარე, ხვარამზე, სევდამშემიპყრო,გასაქანიარმომცა.

- ჰო, რათქმაუნდა... სევდისდროს მე რა გამოსადეგივარ...

დავჯექი იმის გვერდში და უცებ მისი ხელი ავიღეჩემსაში.ესპირველიიყო-მანარწამართვააკიხელი!

მომინდასულახლოვყოფილიყავიიმასთან-ისსდუმდადა არ ინძრეოდა. მაგრამ თავბრუ-დამხვევი,დამათრობელირამსითბოდა ალერსიგადმომდიოდა ამჩემსგვერდშიმჯდომარე,დადუმებულიადამიანისაგან...

-ხვარამზე!ხვარამზე!

და მხოლოდ მახსოვს, რომ გავშალე მკლავი, გავშალემკლავი და ისევ მოვკუმშე... მხოლოდ მახსოვს, რომვიღაც უბრძოლველად, უდავოდ მომყვა ხელში, მომყვახელშიდაგადამეხვია...

შემდეგმემომესმამისიხმა.

- სუ! სუ! -მინდოდა მეთქვა მე, მაგრამ ვერ ვთქვი,მხოლოდ კოცნა დავუწყე, იმიტომ რომ სიჩუმე იყო

საჭირო,იმიტომრომსიტყვებითვერაფერსგამოსთქვამ,იმიტომ რომ უაღრესი სისულელეა როცა ამბობენ,თითქოს სიტყვებით შეიძლებოდეს თავისი გულისნადებისგამოხატვა...დაათიათასჯერმართალიაპოეტი,როცაამბობს:“Мысльизреченнаяестьложь”-ო.

ასიათასჯერმართალია-დიახ.

ახ, მეგობრებო, რა კარგი იქნებოდა, რომ შეიძლებოდესიმისგამოთქმა,რასაცგრძნობ!ახ,მეგობრებო!..

ამდღეებში,ღამითსახრჩობელასდგმადაიწყეს.

ჩემიფანჯრისგადაღმით,ერთსაჟენ-ნახევრისმანძილზეუნდაგამოეგუდათადამიანი.

როცა ყველაფერი საჭირო დაამზადეს, მოიყვანეს

დასასჯელი,დაჯალათიშეუდგა“ტუალეტს”.

ჯადოღამეიყო.სავსემთვარეარაჩვეულებრივისიუხვითაფრქვევდავერცხლისფერსხივებსარემარეს.გაუგებარსადა განუსაზღვრელ დუმილს მოეცვა ყველაფერი, არცერთიფოთოლიარმოძრაობდა,სულყველაფერირაღაცასყურს უგდებდა, რაღაცაზე ფიქრობდა. და ისიც, ვინცუნდა დაეხრჩოთ, ისიც დადუმებული იდგა, უხმოდ,უსიტყვოდ ემორჩილებოდა ჯალათსა და მის უსიტყვომოძრაობას.

დაუცებ,როცაჯალათმამასმოჰკიდახელიმკლავში,რომზურგს უკან ხელებ-გაკრული დამნაშავე შეეყენებიასკამზე, სკამზე, რომლის პირდაპირ ზევიდანჩამოკიდებული მარყუჟი ბაწარი ელოდა მსხვერპლს,უცებ ამ დროს, ამ გამომეტყველ დუმილში სადღაც,რომელიღაც ეკლესიის სამრეკლოზე შეკრთა ზარი. და

ნელა, ნელა, აუჩქარებლად, აუღელვებლადდაჰკრა ორისაათი.

დაროცამეგავიგონეესაუჩქარებელიდააუღელვებელი,გულგრილირეკამიმავალიდროისა,როგორცსიკვდილი-ცივიორიდაკვრა,როცაესვიგრძენიდამივხვდი,რომესსამრეკლოს ზარია და რომ ღამის ორი საათიშესრულებულია, მხოლოდ მაშინ ვიგრძენი მე, რომადამიანსახრჩობენ.

და ამასთან ერთად მე ისე ნათლად, ისე უბრალოდდავინახე,რომეს-ადამიანისდახრჩობა-უაზრობაა,რომესშეუძლებელია,რომადამიანისმოკვლაარვარგა,რომ...ესხომსიცოცხლესართმევენ,სიცოცხლესართმევენხომ?ესკიგანაშეიძლება?დაესასეადვილია,ამისგაგება,რომეს არ შეიძლებადა არა!და საკმაო იყო,რომ ეს შეგნებაჩემი გადამეცა იმ ხალხისათვის, რომლებიც აპირებდნენ

ამ წუთს ადამიანის მოკვლას, საკმაო იყო იმათთვისამეხსნაყველაფერიესისე,როგორცმემესმოდადაისინიგაიღვიძებდნენ, თვალებს ამოიფშვნეტდნენ, დიდიგანცვიფრებით შეაჩერდებოდნენ სახრჩობელას,ზურგზეხელებ-გაკრულ ადამიანს, ჯალათს, გაწითლდებოდნენ,იტყოდნენ, რომ ყველაფერი ეს მხოლოდ ბინძურისიზმარია და მეტი არაფერი, და წავიდოდნენ სახლში.შვილებთან, საყვარელ არსებებთან... საკმაო იყო გამეღოპირიდა მეთქვა იმათთვის ის,რასაც ვგრძნობდი,რასაცვხედავდი...

დანუთუმეარვიტყვიარაფერს?..

მაგრამგავაღეთუ არაპირი,დავიწყეთუ არალაპარაკი,ახირებულირამმოხდა.

- შენ რას იგინები, შე... - მომესმა მე პასუხად: - შენ

თვითონ რამდენი ხანია ჩამოსახრჩობი ხარ!.. ღმერთსუნდამადლობდედა...

-გამიგონეთ,თქვემხეცებო,ჯალათებო!..

მოითხოვესფანჯარასგავშორებოდი,დამემუქრნენ -თუარწახვალ,მოგკლავთო.

გაცოფებული მე ფანჯარას არ გავშორდი. სროლით არმესროლეს,მხოლოდკარცერშიწამიყვანეს...

ახ, მეგობრებო, რომ შეიძლებოდეს თავისი ფიქრებისსწორადგადაცემა,რამდენიადამიანიდაძმობილდებოდაამქვეყნად!

ადამიანიკითავისთავსმეტყველსეძახის...

...ყველაზე უფრო ძნელი კი ის არის, რომ მძიმე სევდაგულზე და სულზე დამაწვა. ის მე მახრჩობს, ისგაჭყლეტასმიპირობს,ისმესუნთქვასმიშლის.

...დღესაც არავითარიწერილი. მე კი ველოდებიწერილს,მეკიველოდები.

მე იმას ველოდები ჩემი დატუსაღების პირველდღიდანვე.წერილიკიარმოდის.

დავიციაგრეთვე,რომარცმოვაარაოდეს.

ა-რა-ო-დეს!

დამაინცველოდები.

სამი დღე ყველაზე უფრო მძიმე დღეა ჩემთვის:

ხუთშაბათიდაკვირა-როცამნახველებიმოდიან,შაბათი-როცაწერილებსარიგებენ.

ამ სამ დღეს ხუთშაბათს, შაბათსა და კვირას მეველოდები სასწაულს. და ვიცი კი, რომ არავითარისასწაულიარმოხდება.დამაინცველოდები.

დასევდააწვებაჩემსსულსადაგულს,ისმახრჩობს,ისსუნთქვასმიშლის,ის...

დავწყევლოთუარაესსევდაჩემი?!.

კახეთიშესანიშნავი,მშვენიერინაწილიაჩემისამშობლოქვეყნისა. კახეთი სამშობლოა ულამაზესი ქალებისა დასაუკეთესოღვინის...

ხვარამზე კახელი ქალია, მგონი ამის შესახებ დავწერე

კიდეც...

მოყვასნო,წავალამქვეყნით,მოვკვდები-კახეთსდამმარხეთ!

კახეთიც ჩემი სამშობლოა - ეს სამშობლო საუკეთესოღვინოების,ქალებისდასიმღერების...

ოდესღაც ხვარამზე ჩემი ცოლი იყო. დღეს ის რუსეთშიცხოვრობს, სწავლობს და ჯერ კიდევ არავისი ცოლი არარის.მაგრამჩემიცოლიკიისარაოდესარიქნება.

დიახ,ა-რა-ო-დეს!

როცა ის გახდა ჩემი ცოლი, ბევრს ეწყინა ეს გარემოება,ყველა იბრალებდა იმას, რომელიც მე “შევაცდინე” დაუკვირდათ, თუ რით შევიძელი ამ მშვენიერი გოგოს

მონადირება,განაშეიძლებოდაბედისდაკავშირებაისეთკაცთან, რომელსაც სახრჩობელა მოელოდა? და თანჯვარიცკიარდაუწერია,უბრალოსაყვარელიშეიქნა -რასირცხვილი,რალაფიიყოესმისინათესავებისთვის!

მაგრამყველაზეუფროკაპასობდაერთიიმისიდიდედა,რომელიცტფილისშიცხოვრობდა.ესიყოჯანსაღი,მაგარიდედაკაცი, ალბათ, ზედმიწევნითლამაზი ერთდროს, -ამბობდნენეხლაცჰყავსიმასგულისმეგობარიო.

- უი, ქა, ეს რა ჩაიდინე, თვალები კი დამიდგა! რადმოვესწარი ასეთ სირცხვილს - სად, როდის იყო ჩვენსნათესავებში ასეთი რამ, რომ შენ თავი მოგვჭერი? ვისდაემსგავსე, შე სამიწე, შენა! ვის გადაეკიდე, ვისთანცხოვრობ?არა,ერთიმითხარი,რითმოგეწონაეს,პირღიალოქოსრომაჰგავს?..

მეორეოთახშივიჯექიდაუცებგამოვედი.

- ძვირფასო დიდედა, აბა, რად მლანძღავთ აგრე?სრულიადაც მე პირღიალოქო არა ვარ, მე, ასე ვთქვათ,განათლებული კაცი ვარ. აბა, ვინ იცისთქვენს კახეთშიიმდენიუცხოზაგრანიჩნი სიტყვები, რამდენიც ვიცი მე.აბა დაუგდეთ ყური: კონსტიტუცია, პროსტიტუცია,ინტუიცია, სიტუაცია, პეტიცია, პროსტრაცია,ტრანსფორმაცია, ექსპლოატაცია, ექსპროპრიაცია,პროკლამაცია, დემონსტრაცია... ეს რად გარბიხართ,დიდედა,მოითმინეთ,ჯერკიდევსადარის,მოითმინეთ-მეთქი...

-რადხარშენასეთი,რადხარასეთი?..-უნდაგამიწყრესხვარამზე,მაგრამსიცილიერევა...-განაშეიძლებაასე?..

-შენრომგაჩუმდებოდე,ხვარამზე,აჯობებს...

-თორემ?

-თორემყურებსაგიწევ.

-შენ?

-მე,აბანაბუქოდონოსორი?

-ტუტუცი!შენრომიცოდე...

-რარომვიცოდე?

-რადაის,რომშენსდამორჩილებაზეადვილიარაფერია.

-რათქმაუნდა!-დაცინვითვეთანხმებიმე.

-აი,დაინახავ,ჩემიფეხთამტვერიიქნები.

-თავიინუგეშე!..

-აი,ამწუთასდავამტკიცებ-აბამოიყარემუხლი!

-ამწუთას!მხოლოდჯერთუთუნსმოვწევ.

მართალი ვთქვა, აბა,რადიდი საქმეა საყვარელი ქალისწინაშემუხლისმოყრა!

- მუხლი მოიყარე, შენ გეუბნებიან... - და ის მოდისჩემკენ. და უცებ, თითქოს თავისთვის ვფიქრობდივინმეზე,მენელიდაგარკვეულიხმითვუთხარი:

-ტუტუცი!

-რაო?რასთქვი?

-ტუტუცი!

მანთმაშიმტაცახელი.

-მეარმეტკინა,შენკიტუტუციხარ,ტუტუცი.არაოდესმუხლსარმოგიხრი,იმიტომრომტუტუციბრძანდები.

დაუცებ...უცებ...

ერთჩემსმეგობარკაცსლამაზიცოლიჰყავს.

ვესტუმრე ერთხელ იმათ ცოტათი შექეიფებული.მამაკაცისახლშიარდამხვდა.მისმაცოლმა,შემატყოთუარა, რომ ღვინო დამილევია, ძლიერ გაიკვირვა ესგარემოება. სხვასრომ ვისმე ეთქვა იმისთვის ეს ამბავი,

არაფრის გულისთვის არ დაიჯერებდა თურმე, მაგრამეხლასაკუთართვალებსროგორარუნდაენდოს!

-მითუმეტესისეთმშვენიერთვალებს,როგორცთქვენითვალებია!-კვერიდავუკარიმე.

-ეგრაა?ხუმრობაშიგინდათგაატაროთ?-აკისკისდაის,ვერა, ჩემი თვალები თქვენ ვერ გიშველის - იცოდეთ,ყველასვეტყვი,რომთქვენმთვრალიგნახეთ.

დამემუქრა რა ასეთი საშინელებით, მან გამოიტანახილეულობა, ღვინო და რაღაც ტკბილი სასმელი.დავსხედით,ჯერერთმანეთისსადღეგრძელოდავლიეთ,მერმე კიდევ სხვების. ხოლო როცა დაბოლოსწასასვლელადწამოვდექი,მანმკლავშიხელიმომკიდა.

-ამასრადსჩადიხართ?-ვკითხემე.

-მეშინია,არდაეცეთ,თქვენხომმთლადმთვრალიხართ!

-ოჰ,მაშასე,რაღა!ღმერთო,რატუტუციხართ!

-მეკიარა,შენ,შენხარტუტუცი...შენ!შენ...

დაესლამაზი,ჯანსაღიქალი,ისეთიშავიდაანთებულითვალებით, თითქოს საჭიდაოდ მოემზადა. მეშევებრძოლე, მაგრამ დავმარცხდი... ოხერი, მე ხომმთვრალივიყავი, ახალგაზრდა,დაიმასისეთითვალებიჰქონდა...

...მხოლოდმაშინ,როცაგიყვარს,მხოლოდმაშინგრძნობ,რამდენი სიბინძურეა შემთხვევით, უსიყვარულოკავშირებშიქალსადაკაცსშუა...იმქალმაკიმაშინყველაამას “ლამაზი წამი”დაარქვა. ცხოვრებაში მოხდება,რომ

ერთწამშიგამოსცდიმშვენიერრამესდა...ბინძურადკიგაათავებ.

რადვუწოდემეხვარამზესტუტუცი?მაშინესწარსულიარმომაგონდებოდა,ესერთისტრიქონიჩემიცხოვრებისა,რომლისმოგონებაარმიხარია.

გადაწყდა. შემდეგში ასეთ ხუმრობას ალაგი არ ექნება.რაც შეეხება იმის მოთხოვნილებას, რომ მუხლიმოვიხარო,რადიდისაქმეაეს -საყვარელიქალისწინაშემუხლსაცკიმოიხრიდაფეხებსაცკიდაუკოცნი!..

... სულუფროდაუფრო შედიოდა ის ჩვენს საქმეებში.გაიჩინა ქალთა წრეები და იძულებული გახდა კერძოგაკვეთილებისთვისთავიმიენებებინა.

შეუდგა პოლიტიკურ ეკონომიის საფუძვლიანად

დამუშავებას,რომწრეებშიშესძლებოდაამმეცნიერებისგადაცემა,მთელისაათობითვიჯექითღამეობითმედაისდათავსვიტეხდით,თუროგორმოგვეხერხებიამდაბიო,გასაგებ ენაზე, ქართულად დამუშავება გაკვეთილების,რომ მას შესძლებოდა უბრალო მუშაქალებში უბრალოენით საუბარი... ვჯდებოდით ერთად, გადავშლიდითწიგნს,ვკითხულობდით,ვდავობდით...დარამშვენიერიიყო ის, რანაირი ცეცხლით აენთებოდნენ ხოლმე მისითვალები იმ წუთებში, როცა იმისთვის პირველადხდებოდა ხილული რომელიმე უცნობი შემეცნება,რომელიმე ახალი ჭეშმარიტება, რომელსაც ის ახალსაფეხურზე აჰყავდა, საიდანაც ახალი და უფრომშვენიერისივრცეიშლებოდა!

-ვიშ!ვიშ!რაკარგია! -ამბობდაისდაიწყებდაცმუკვას,აღარშეეძლოერთალაგასჯდომადაროცაამდროსჩვენითვალები ერთმანეთს შეხვდებოდნენ, მე შემიპყრობდა

დაუძლეველი სურვილი -დამეკოცნა იმისთვალები. ისკიჯავრობდადანებასარმაძლევდა.

ერთხელ იმან მიწოდა მე... იცით, რა მიწოდა ერთხელიმან?მანილოვიმიწოდა.

- შენ რომ მდიდარი იყო, ჩემო მეგობარო, მანილოვიიქნებოდი.

- საიდან იცით ეს, ქალბატონო? - ვაქციე ხუმრობად ესმისიფრაზა,თუმცაგულშიმეწყინა,-აბა,სადმედასადმანილოვი?

მანარამიხსნა,საიდანიცოდაეს,მაგრამმემგონია,რომესდასკვნაგამოჰყავდაჩემიმისადმიდამოკიდებულებისანალიზისაგან.ცოდვაგამოტეხილისჯობია-მეშემეძლომთელი დღე მის გვერდში ვყოფილიყავ, გარდა ჩემი

მისდამისიყვარულისა,არაფერზემეფიქრა,მეცქირაიმისთვალებშია იმისი ხელი ჩემსაში მჭეროდა. და ამ ჩემსმისდამიდამოკიდებულებაში ხედავდა, ალბათ, ის ჩემსმანილოვობას...

...ზაფხულზე მე დიდისაგან დიდი თავდადებაგამოვიჩინე - ხვარამზეს დავშორდი. ის გაემგზავრასამშობლოში, კახეთში, სადაც სამკვიდრო მოელოდათითქოს. მე კი გადავწყვიტე მთელიზაფხული სოფელ-სოფელმევლო,გამევლოქართლი,იმერეთი,ჩავსულიყავგურიაში.მაგრამკვირაშიორხელმეიმისიწერილიუნდამიმეღო. და ეს გარემოება რამდენიმედ თითქოსსასურველადაც ხდიდა ჩვენს დროებით დაშორებას.იმიტომ რომ განა შეიძლება რაიმე საყვარელ ადამიანისწერილზეუტკბესი? განა ხშირად არ ჰკოცნითვითეულასოს წერილისას, განა მზად არ ხარ იცეკვო, იხტუნო,ისულელო,როცაწერილსხელში აიღებ?..ეხ,მეგობრებო,

რა საკვირველირამ არის სიყვარული!ღმერთი,რჯული!არაფერი ამის მსგავსი ედისონს არ გამოუგონია და,მერწმუნეთ,ვერცგამოიგონებს!..

სოფლისბუნებისწიაღშიჩემისიყვარულიკიდევუფროგაიშალადაგაღრმავდა.ესფართოველები,ესმთები,ესვარსკვლავებით მოჭედილი ზეცა, მორცხვი, კდემა-მოსილი ველის ყვავილები, ყველაფერი ეს თითქოსხვარამზეს მაგონებდა, ხვარამზეზე მესაუბრებოდა.ყველაფერში იმას და მხოლოდ იმას ვხედავდი,თვითეულ ყვავილიდან, თვითეულ ვარსკვლავიდან,მეგონა, ის მიცქეროდა,თვალს მადევნებდა, ცდილობდაგაეგო,რასვფიქრობდი,როგორხასიათზევიყავი.მაგრამესკარგიციყო-მეხომმხოლოდიმაზევფიქრობდი!

როცავიძინებდი,მევამბობდი:

-ღამემშვიდობის,ხვარამზე!

როცა სიყვარული დაიწყებდა გულში ფრთხიალს დამძინარესგამომაღვიძებდა-მევამბობდი:

-ხვარამზე!ხვარამზე!ხვარამზე!

ვდგებოდიდილით ადრედა ბრჭყვიალა მზის სხივებში,ჩიტების ჭიკჭიკში, საკუთარ გულის ცემაში და იმღიმილში, რომლითაც ქვეყნიერებას, ჩემს იმედებს დაკაცობრიობის მომავალს შევცქეროდი, ყველა ამაშიგაისმოდა:

-დილამშვიდობის,ხვარამზე!

ვრჩებოდი მარტოდა ვიწვევდიფანტაზიას - ვთხზავდიზღაპრებს,სახუმაროამბებსდავუგზავნიდიმას:

-როგორმოგწონსშენყველაფერიეს,ხვარამზე!

ერთხელ დილით ერთი სოფლიდან მეორეში უნდაწავსულიყავ. სხვადასხვა მოსაზრების გამო თავზესტუდენტის ქუდი მეხურა და ერთ-ერთი ცნობილი დაგავლენიანითავადისსტუმარიმერქვა.

კაშკაშა, მცინარე დილა იყო, ისეთივე ჯანმრთელი დალაღი, როგორც ქართლელი ვაჟკაცი. მეც ჯანზევგრძნობდითავს, ოცნებით ხვარამზეს ვებაასებოდიდაამიტომ მხიარული, გულგაშლილი დავჯექი ეტლში.დავჯექი და ყველაფერი გადამავიწყდა. მაგრამ აი ჩემსფიქრებშიშემოიჭრაუკმეხიდამოუხეშავიყვირილი.

-ბიჭო,შე ვირისთავო,შენა, აბა ერთისადმიდიხარ,შეღორო!

ჩემს გვერდში ვიღაც ტანზე შემოფლეთილი გლეხიჯდებოდა. და იმისკენ, მათრახით ხელში, მოდიოდამხეცური ენერგიით სავსე, ლოყა-წითელი, ჩასუქებულიმამასახლისი-ქართლელი“ტარშინა”.

- ა, შე ვირო, შენა, რომ მიდიხარდაუჯდები გვერდში,ეგებ ეს ყმაწვილი კეთილშობილი კაცია, გაჯავრდეს...ჩამოეთერიძირს!

ამბობდა ამას “ტარშინა”, თან კი მიცქეროდა. და იმისთვალებში ვხედავდი მე, თუ რამდენად მონა იყო ესჯანღონით სავსე, ყოვლის შემძლე მამასახლისი: - აბაშემხედე, როგორ გემსახურები, როგორ ვჩაგრავ მეც,ნუთუარდააფასებამერთგულებასო?

გლეხი ძლიერ შეშინდა, ის ხან მე შემომხედავდა, ხან

მამასახლისს, რომელიც სულ ახლო იყო და ის-ის იყომათრახსიმარჯვებდა.

საჩქაროდ წამოვდექი ზედ და მივმართე მამასახლისსსიტყვით,რომლითაცდავამშვიდეის,ავუხსენი,რომარციმდენად კეთილშობილი ვარ,რომ ჩემს გვერდში გლეხივერდაჯდეს,რომმემხოლოდერთიალაგიმაქვსნაყიდიეტლზე...

- როგორც გენებოს, მაგრამ ჩვენი კნიაზები ასე არიქცევიან...

-მეარვარკნიაზი.

-შენჩვენიკნიაზისსტუმარიხარ!

-არაფერია,არაფერი!

ღამით კი მე ვფიქრობდი ამ ინციდენტის მხოლოდსასაცილო მხარეზე, მივეჩქარებოდი ბინაზე, რათამიმეწერა ხვარამზესთვის, თუ როგორ დავუმტკიცე“ტარშინას”, რომ კეთილშობილი კაცი არ ვარ და რომშეიძლება ჩემს გვერდით დაჯდეს ტეტიაც... მაგრამ ამწერილის დასაწერად ვეღარ მოვიცალე... ბინაზე მერამდენიმეიმისწერილიდამხვდა-განაშემეძლოკიდევრამე,გარდაიმწერილებისკითხვისა?

ქართლიდანიმერეთშიგადავიარე,იმერეთიდანგურიაში.გურიაში აღარ იყო საჭირო თავადიშვილის სტუმრობა,სტუდენტის ქუდის დახურვა. აქ ყველაფერი ღია დააშკარა იყო. და მრავალრიცხოვან მიტინგებზე, გაშლილცისქვეშ,მებრძოლიპროლეტარიატისდროშისფრიალისცქერით, მე სალამი მივეცითავისუფლებას...ზაფხულისდამლევს წერილი მივიღე, ამ წერილმა მითხრა, რომ

ხვარამზეტფილისშია,რომ ენატრებათავისი მანილოვი,რომელიცარუნახავსმთელიორიათასიწელიწადი...

...შაბათი!

დაისღიაწერილი,რომელიცმივიღე,დავხიედაგავაპნიე.დაკიდევდავიგინე.

დიახ!ასემოვექეცი!

“ო-ოჰ,რასგავფრინდებით!”

ასემწერს,ე.ი.მწერდამეგობარი,რომელიცგადაასახლესპერმსა და ვიატკის გუბერნიაში, სადაც ისგაუნთავისუფლებიათ.დანარჩენიგზა“ტროიკით”უნდაგაირბინოს, სადგურზე მოვგონებივარ და ღია წერილშიმწერს, ეს არის ვსხდებით “ტროიკაში” - უჰ, რას

გავფრინდებითო.

-ო-ოჰ,რასგავფრინდებით!

წვერ-ძაღლო, დამცინი განა. შენ ბრძანდებოდე მანდ,ვირისაბანოში,მეკი...

-უ-უჰ,რასგავფრინდები!

მოიცა,შვილოსან,ჯერკიდევმობრძანდებიაქ,შენმაინცკარგად გიცნობ... მე მაშინ თავისუფალი ვიქნები დაგანგებ მოგწერრამდენიმე სიტყვას,რომნერწყვი პირშიგაგიშრეს!..

-უჰ,რასგავფრინდები!

წვერ-ძაღლი!..

შენკარგადთხრი,თხუნელავ!

კრებიდან კრებაზე დავრბოდი და აურაცხელ ხალხსვითანხმებდი - გაგვეშალა ქუჩაში ჩვენი დროშა, ჩვენიძალა, ჩვენი გავლენა, გვეჩვენებინა მტრისთვის,რომ არვხუმრობდით. ასე ფიქრობს ხელმძღვანელიდაწესებულება - თქვენ დაადასტურებთ თუ არა ამგანზრახვას, ამხანაგებო? გამოდგა, რომ ყველა ასეფიქრობდა,მაშმოვემზადოთ!

- თვითეული თავის ალაგას! ყველა თავის საქმესშეუდგეს!მოვემზადნეთ!

ხვარამზეაღტაცებულიიყო.იმასალაგივერეპოვამთელქალაქში, დარბოდა, ფუსფუსებდა, თითქმის მთელიდღეებიუჭმელიგადადიოდა.ისუკვეერთისაუკეთესო

მუშაკთაგანი იყო ჩვენი, მიანება თავი სკოლასა დაბავშვებს-სტამბაცმისხელშიიყოადრესებიც,წრეებიც.

შენკარგადთხრი,თხუნელავ!

და თვითონვე მაკვირვებდა მე, თუ სად ვშოულობდიიმდენ ძალას, იმდენ ახალ სიტყვებს სხვადასხვაკრებებზე,იმდენგატაცებას...ვიდექმაღალქვაზეღამით,მოკაშკაშე, უკვდავ ვარსკვლავთა ქვეშ, უკანასკნელღამეს ჩვენი დღესასწაულის წინ და კვლავ ვიწვევდიქუჩაზე ამხანაგებს. ხვარამზეც იქ იყო და ეს უფრომაქეზებდა.მსუბუქადდამხიარულადვგრძნობდითავსდა ეს სიხარული ჩემი გადადიოდა მსმენელებზეც დაროცა დაბოლოს საიდგანღაც მეხსიერებაში გაიღვიძაქრისტესსიტყვებმა,როცამევთქვი: “დარაცგიქადაგეთმე ბნელსა შინა, ამბობდეთ დღის სინათლეზე, და რაცისმინეთ სახურავს ქვეშ, იქადაგეთ ბანებსა და

სახურავებზე!”როცაესვთქვი,ხალხმავერშეიკავათავიდა“ვაშა”დასძახა.

ხელი-ხელ ჩაკიდებული დავბრუნდით ქალაქში მე დახვარამზე.ამსაღამოსმემივიღეუმაღლესიჯილდო,რისმიღებაც ამ ქვეყნად შეუძლია ადამიანს - მე მოვეწონესაყვარელქალს...

შენკარგადთხრი,თხუნელავ!

დილა ადრიან აფუსფუსდა ქუჩებში სხვადასხვა საეჭვოადამიანთა ჯგუფი - გადაცმული პოლიციელები,საიდუმლო აგენტები: ამბობდნენ სხვადასხვა ალაგას,ეზოებში ჯარი არის დამალულიო. მეეზოვებიიცქირებოდნენ სასტიკად, თუმცა შიში, დაბადებულიიმათ გულში ხალხის მოძრაობის წინაშე, აშკარადგამოსჭვიოდაიმათთვალებში.

დაამასთანერთადშუაქალაქისაკენმუშათაჯგუფებმაციწყეს დენა. ვხეტიალობდი იმათ შუა, ვხედავდინაცნობებს,იმათღიმილს,ვაძლევდისალამს,მიხაროდა,მაგრამ ერთი წუთითაც ვერ შევიძელიგავნთავისუფლებულიყავი იმ არა-სასიამოვნოგრძნობებისაგან,რომ მათვალიერებენ,რომ მე მიცქერისსაიდგანღაც მოწინააღმდეგე, მტრისა და წუნკლისთვალი... ეს კი ძნელი იყო ჩემთვის, ეს შეგნება, რომვიღაცასმევძულვარ.ალბათ,მეცმძულსვიღაც!დაჩემიგულიკიისევსავსეადღესსიყვარულითადასინაზით -მაშ ვინღა მძულს!.. ვფიქრობდი ამაზე და თანვცდილობდი მომემზადებია სიტყვა, რომელიც უნდაწარმომეთქვა დროშის გაშლისას, დროშის ქვეშ, მაგრამვერაფერსვახერხებდი-თავშიარლაგდებოდნენაზრები;გულირაღაცგამოურკვეველისიცოცხლითსცოცხლობდა,ირგვლივ კი სულ სქელდებოდა ხალხი, ჯგუფი

ემატებოდა ჯგუფს, თანდათან ავსებდა იმ მოედანს,სადაც უნდა დაწყებულიყო სვლა. მე წინ მივყავდი ამჯგუფებს, კიდეც მიხაროდა ეს მორჩილება ჩემიდათანთავი მიბრუოდა. და უცებ რაღაცამ იფეთქა. თითქოსვინმემ ანიშნაო - ეს ამოდენა ხალხი მოაწვა მოედნისცენტრსდა ერთ წუთში მთელი მოედანი აივსო ხალხისზღვით. და ჩემს გვერდშიც გაჩდნენ ამხანაგები,რომელთაცმემაღლაუნდა ავეწიესიტყვისსათქმელად.უცებნელირხევითაიმართამაღლადროშადაისევნელა,აუჩქარებლადგასწორდა...სისხლი ადუღდა,გულისცემაკითითქოსშეწყდა...

-შენსქვეშმომკვდარვიყო!შენსქვეშ!..

ახ, მე უკვე ვიცოდი, რა უნდა მეთქვა! ამხანაგებო, აბადამიგდეთყური,რაგითხრათ!..

მოისმა ცხენების ფეხთა თქრიალი, ყვირილი. და ამყვირილსშეეგებასიმღერა...

“უარვყოთძველიწესები”!..

დროშაჯერკიდევისევმშვიდადდააუჩქარებლადიდგაჰაერში და დაგვცქეროდა თავს მარქსის მოღიმარისურათიდათითქოსგვეუბნებოდა:

-ემაგრე,ემაგრე,ბიჭებო,ამხანაგებო!..

დანელა,ნელაგაემართაწინ.რხევითგადადგადროშამნაბიჯიდა მეგონა,რომ ესთეთრ-წვერა მოხუცი წითელხავერდზე სალამს გვაძლევდა, გვილოცავდა თავისრაზმს,თავისჯარისკაცებსბრძოლისველზეგამოსვლას.

-სალამიმომავლისშემქმნელთ!სალამიპროლეტარიატს!

- დაიშალენით! გაიფანტეთ!.. დაიშალენით, თორემგესვრით!დაიშალენით!

-ძირს!ძი-ირს!ძი-ი-ირს!

დროშაკიისევმიდიოდაწინნელინაბიჯით,დინჯადდამშვიდად დაგვცქეროდა თავს და ჭაღარა მოხუციუღიმოდა კაცობრიობის ბედნიერებისათვის მებრძოლთ,ამხნევებდაამხანაგებს...

მაგრამ აი ჯგუფი ცხენოსანთა შემოიჭრა ჯარში, ხმლისყუისა და მათრახის ცემით გაიკაფა გზა და გაემართაპირდაპირდროშისაკენ.

-დროშაარმისცეთ!დროშადაიცავით!ძირს!ძი-ი-ირს!

ჰაერში, დროშის ირგვლივ, აიმართნენ მაგარი, ბზისჯოხები. უხილავმა ხელებმა მოიმარჯვეს ისინი დამოიქნიეს, და რამდენიმე ცხენი უმხედროდ გავარდაჯარიდან.

-ძირს!ძი-ი-ირს!

სადღაცრევოლვერისლულამიელვა...კიდევდაკიდევ!

-არისროლოთ!არისროლოთ,ამხანაგებო!

-ძირს!ძირს!

დროშადაეშვა - ის შეინახეს. ხალხმადაშლა მოინდომა,მასგზაშეუკრეს.თანკიჰყვიროდნენ:

- დაიშალენით! დაიშალენით, თორემ ვისვრით!

უკანასკნელად...დაიშალენით!

იელვა ხიშტებმა - ჯარისკაცებმა თოფები მოიმარჯვეს.ხალხი უკან დაქანდა, მაგრამ ისევ იძულებული გახდაშეჩერებულიყო-უკანყაზახებიარუშვებდნენ...

დაუცებრაღაცამიჭექა...

გიჟივითაღრიალდახალხიდაერთმანეთსმიაწყდა...

-ჩვენგვხოცავენ!

-ესდედაბრებიჩვენ,უიარაღოებსგვესვრიან.

ეხლაუფროგაბედულადწამოვიდნენჩვენზე,მათრახებიუფრო ბეჯითად ამუშავდა, ცხენები თელავდნენადამიანებს... და კვლავ იელვა ჰაერში რევოლვერის

ლულამდა იმ წუთში, როცა მე მინდოდა მეყვირა - არისროლოთ-მეთქი,ჩემიმარჯვენახელიჩემდაუნებურადწავიდა ჯიბისკენ, მარად მოუჭირა ბრაუნინგსდა ასწიაჰაერში.

-ჭახ!ჭახ!ჭახ!

გაისმაჰაერშიტკაცუნიდაწინგზაგაიშალა.ესმათთვისმოულოდნელი იყო, საპასუხო სროლას ისინი არმოელოდნენ.

მათშორისდაეცავიღაც...აქისინიისევმოვიდნენგონს,შეჯგუფდნენდაჩამოჰკრესჩახმახს...

ჩამოვკარი მეც ჩახმახს და სადღაც ტყვია გავგზავნე.კიდევდაკიდევ.გულშიკიდაიბადადასულუფროდაუფრო ფართოვდებოდა რაღაც ახირებული გრძნობა,

თვალები მევსებოდნენ ცრემლებით, მინდოდაავსულიყავმაღალ,მაღალრამეზე,თვალსაჩინოსაგანზე,რომ იქიდან ყველა სულიერისთვის დამეძახა,ყველასთვისგამეგონებია:

- ძმებო! ძმებო! რა რიგ მიყვარხართ მე თქვენ! ძმებო!ძმებო!

მინდოდა მეყვირა ეს და იქავ მომკვდარიყავი... თან კივისროდი რევოლვერს, სანამ პატრონები არ გამომელია.დავხედეიარაღსდაზიზღითდავახეთქემიწაზე.

და როცა, როგორც მთვრალი, როგორც გარინდული,მივდიოდი წინ, დავინახე ხვარამზე, ფერ-დაკარგული,დაკუმშული მუშტით, ის მიიწევდა ვიღაც აფიცრისკენ,რომელიც ისეთივე ფერ-დაკარგული და გაფითრებულიიყო,როგორცხვარამზედარომელსაცრევოლვერიჰქონდა

მომარჯვებულიხელში.

ნელა იხევდა ის უკან გააფთრებული ქალის წინაშედაიმეორებდა:

-მეთქვენგთხოვთ!მეთქვენგთხოვთ!

მეჩავხედეიმასთვალებში.დადავინახეიქშიშიამქალისწინაშე, პატივისცემა იმის გაბედულებისადმი, აღტაცებასილამაზისადმიდაამასთანერთადმტკიცეშეგნება,რომთუესქალიიმასთავსარდაანებებს,ისმოჰკლავსმას.

ხვარამზეკიარანებებდათავს.

- ჯალათებო! ჯალათებო! ეს რა ჩაიდინეთ! მკვლელნოშეუიარაღებელთა - შერცხვენა თქვენ! მეც მომკალით,ჯალათებო,მომკალითმეც!..

“მეც მომკალით!..” საშინელმა კანკალმა ამიტანა. “მეცმომკალით!” ესე იგი ხვარამზე, ხვარამზე შეიძლებამოჰკლან!..“მეცმომკალით!”

ვეცი ხელში იმას და თითქმის იძულებით ჩამოვაშორეხიფათს.

-ხომარგაგიჟდიშენ!ხომარგაგიჟდი!..

როგორციქნაგავედითსამშვიდობოს...

დაღამებამდე სდუმდა ის.და მხოლოდღამით,როცა მევიჯექიღიაფანჯარასთანდავუგდებდიყურსტფილისისშფოთვას,ისმოვიდაჩემთან.

-ვანო!

მემოვკიდემასხელიხელში.

- ხომ არ გგონია შენ, ვანო, რომ ჩვენ მეტად გვიყვარსერთმანეთი,ვიდრესაჭიროა?..არგგონიაშენეს,ვანო?

-მეარმესმის,რასამბობ,ხვარამზე!

სხეულში კი გამირბინა ცივმა ჟრუანტელმა, რაღაცგაურკვეველიშიშივიგრძენი.

- არ ვზრუნავთ ჩვენ ერთმანეთზეუფრო მეტად, ვიდრეეს საჭიროა? გადამეტებული სიყვარული, იმის მაგიერრომცამდეაგვიყვანოს,არამდაბლებსგანაკაცს?როგორფიქრობამისშესახებშენ,ვანო?..

იმ ღამესვე მე იძულებული გავხდი ტფილისს

გავშორებოდი,ხოლოროცადავბრუნდი,უკვეაშკარაიყო,რომ რაღაც გაწყდა ჩვენს შორის, რომ ის, რაც იყო,შემდეგშიაღარიქნება.

და როცა ერთ ღამეს გამომეღვიძა და ის ატირებულივნახე,ყველაფერიგავიგე.

დაიმღამიდანმემტკივაგული.

...ჯანდაბასყველაფერი-ასევამბობმე!

ყველასანთლებსდავაქრობჩემსუკანდამხოლოდწინ,მხოლოდ მომავლისკენდავიწყებ ცქერას. მხოლოდ წინ!მხოლოდწინ!

წინ-იქთავისუფლებაა,გაშლილიმინდვრები,ყვავილები-იქსჯობია!

ჩემს უკან დავაქრობ ცეცხლს და დეე იყოს, რაც უნდაიყოს, დღეს სატუსაღოში ვარ, ხვალ თავისუფალივიქნები...

წინუნდა ვიცქირო...დაჯერჯერობით კი ავიღებ ხელშისასულიერო შინაარსის წიგნებსა და ვიკითხავგულმოდგინედ...

მაკურთხე,მამაო!

აი,ვაქრობჩემსუკანსანთლებს -არაფერიჩემსუკანარყოფილა, არაფერი, არაფერი!დათუიყო,ჯანდაბასმისითავიდატანი,ჯანდაბას!..

მოდითდა ბრძანეთთქვენი პატიოსანი ბაგით, ღმერთიმრავალთა მოწყალე და სამართლიანი არ არისო! აბა,

მომისმინეთ,რაამოვიკითხოამწიგნში!

“ცოდვილთა ზედა განჩინების წარმოთქმის შემდეგ,სატანადა იმისითანაშემწენი გადაისვრიანდასჯილებსუძიროუფსკრულში.უკუნიბნელიიქიქნებაბინამათი,მატლნი -საწოლიმათი,ხოლოიმედითავისდაღწევისამოკვდება მათ გულში, იმიტომ რომ სიცოცხლეში ისინიარისხებდენ ღმერთსა. ცეცხლის მათრახით სცემენ იმათდღისითადაღამითდადაუქრობელცეცხლშიაბანავებენიმათ. ძვალნი მათნი დაიწვიან, ისინი კი განაგრძობენმუდარასჯალათებისადმი-ცოტამოგვასვენე,ცოტადრომოგვეცი -ვთხოვოთგამჩენსშეგვიბრალოს,შეგვანანიოსჩვენი ცოდვებიო. მაგრამთხოვნა მათი იქნება ამაო, არცსიბრალულიმათდამი,არცპატიებამათი-ისინიიქნებიანცეცხლსადატანჯვაშიუკუნითუკუნისამდე.

ხოლომართალნიღვთისაწინაშესამოთხიდანიხილავენ

ტანჯვათა ცოდვილთასა და სიხარულითა დიდითააღივსებაგულიმათი!..”

აბა,როგორგეგონათ? აქაცშეგრჩებოდათდაიქაცსიავე?ღმერთი,დიდებამისსახელს,სამართლიანია!

დავაქრე მე ცეცხლი ჩემს უკან და შევუდექი საღვთოწერილისკითხვას.გაიგებსმღვდელი,ეტყვისუფროსებს.მომიწონებენ.დაამასგარდამომიწონებსღმერთიცდამესამოთხეში შევალ და იქიდან დავტკბები ცოდვილთატანჯვისცქერით.

...ისევ იძულებული შევიქენი გავშორებოდი ტფილისს.და თან ჩემი სევდაც ვერ თავსდებოდა ქალაქის ვიწროკედლებში, მას უნდოდა ფართო მინდვრები, ცამდეაღმართულიმთები...

დიახ, დიახ, გავტეხე სიტყვა, დავარღვიე პირობა! აი,ვანთებსანთლებსჩემსუკან.

«Фонарики-сударикиГорятсебе,горят!..»

და სოფლიდან სოფელში მავალი, კრებიდან კრებაზე, მევერთობოდი, მე ვივიწყებდი ტკივილებს, ჩემს მწვავეფიქრებს...

მე ვიცოდი რაში იყო საქმე, მე ვიცოდი, რომ ვკარგავდიხვარამზეს.

მე ვიცოდი რაში იყო საქმე, მაგრამ ამის შესახებ არავისარაფერს ვეუბნებოდი და ყველაზე უფრო არაფერსვეუბნებოდიჩემსსაკუთართავს.

გავიდაკვირა,გავიდაერთითვეც-მეხვარამზეარმენახა,ისქალაქშიიყო.

მაგრამ რას შვრებოდა ის იქ? ვისთან ატარებდა დროს?რაზეფიქრობდა?..ახ,ვისთანატარებდადროს?

ხაშურში ჯარი იდგა. იმის წინეთ იქ მუშები დახოცეს,გაფიცულმუშებსტყვიადაუშინეს.

ერთი ჯგუფი ჯარისა მინდორში თავს ირთობდა,მღეროდადათამაშობდა.

მივუახლოვდი.

Далибабекиселя,киселя,Бабавесела,весела...

წითურივაცისმსგავსიწვერით,მოუხეშავიმეფისმუჟიკაჯარისკაცი მუნდირში ცეკვავდა და თან ამ სიმღერასმღეროდა.დაიყორაღაცუსაზღვროდუცხოდამტრული,ველური და შიშის აღმძვრელი ამ მისი ჩექმებისბრახუნში, წვერების ცანცარში, წვიტი თვალებითშემოხედვაში და იმ შემოძახილში, რომელსაც ისდროგამოშვებით ჩაურევდათავის ბუქნებშიდა ხელებსმუხლებისთავებზედაირტყამდა...

«Далебабевецмундер,вецмундер,Сталабабакомандер,кoмандер...»

მძიმე სევდა და კიდევ შიში ვიგრძენი გულში ამსტიქიურიძალისწინაშე...

რამდენია!..რამდენია!..რამდენია!..

გავშორდიდაწავედი.

მივადექი სახლს, სადაც ხვარამზე ცხოვრობდა. პატარაბავშვი, პატარა გოგო, რომელიც მე ყოველთვის ენასმიჩვენებდახოლმე,იქარდამხვდა.ფანჯრიდანვიღაცასიგულგრილიფიზიონომია იცქირებოდა. ირგვლივ სიჩუმეიყო.ყველაფერიძველებურადიყო,რამდენიმეალუბლისხე, კიბე - სახლზე ასავალი, ფანჯრები, ცოტათიგადაზნექილი სამზარეულო და მაინც კი ვიგრძენი,თითქოსსასაფლაოზემოვსულიყავ...დაისეგამიკვირდა,ისეგამიკვირდა,რომსაიდგანღაცგიტარისხმამომესმა...

ახ, რა მძიმეა, მეგობრებო, სასაფლაოზე სეირნობა! მითუმეტეს, თუ ამ სასაფლაოზე შენი ტკბილი წარსულიმარხია!.

ჩქარა!ჩქარააქედან!

მემივიღემისიწერილიდააი,რაეწერაშიგ:

“ძვირფასოვანო!ყველაესდიდიხანიამინდოდამეთქვაშენთვის, მეთქვა პირადად, მაგრამ ვერ შევიძელი.მაპატიე,ჩემოვანო!ბევრივებრძოლეთავს,მაგრამვერასგავხდი.მხოლოდერთირამმსურსიცოდეშენ,ძვირფასოჩემო,რომ ამწერილს არათუშენთვისმხოლოდმოაქვსმწუხარება - მეც შენი ამხანაგი ვარ, ჩემო ვანო... მე ხომისევ ისე მიყვარხარ და კვლავაც მეყვარები... მაგრამ ესსიყვარული ჩემი შენდამი, ეს სიყვარული თხოულობსგამართლებასდაგამართლებამისიმევერშევიძელი...მეის მიწიერი მგონია და ეს ჩემი ეჭვი ვერ შევარყიე. დარადგანაც ეს ეჭვი ვერ შევარყიე, ეს სიყვარულიც უნდაუარიყვეს - ესე იგი მე და შენ ერთმანეთს უნდადავშორდეთ! ეს მე პირველად ვიგრძენი იმ დღეს,მოედანზე, როცა შენ ძალათი გამომათრიე ხალხის

ჯგუფიდან. მაშინვე ვიგრძენი მე ესდა საშინელი შიშიგანვიცადე.მაგრამხომიცი-შიშივერიხსნისსიკვდილსა,რაცუნდა მომხდარიყო,დეე მოხდეს... ჩვენ ერთმანეთსუნდადავშორდეთ!ახ,რად,რადმოხდაყველაფერიეს!

“შენ მომკიდე მკლავში ხელი, წამიყვანე... შეგეშინდა -შეიძლება მოჰკლანო ხვარამზე. იმიტომ რომ მე შენიცოლი,შენიხვარამზევიყავი?რადშეგეშინდა,ვანო,შენთვითონხომსაჯაროდიდექ-შენსიტყვასამბობდი-შენხომუთითებდიმტრებზე -მე კიმხოლოდვიდექიშენსგვერდით,ბედნიერიდაამაყიშენით!.შემდეგშენსროლადაიწყე - ხომ ადვილი იყო, შენ მოეკალი იმათ? მესაშინლად შემეშინდა ამის გამო, მაგრამ ფიქრადაც არმომსვლია მოვსულიყავ, გარე გამეყვანე... მე ვსდუმდი.შემდეგმედამინახესაფრთხისწინაშე...დაარგამიშვი...რათქმაუნდა, იმას არ ვამბობ, ჩემი სიკვდილი საჭიროიყო-მეთქი, შეიძლება ის, რასაც მე ჩავდიოდი, არც იყო

საჭირო... მაგრამ, ვანო... ჩემო ვანო, მარტო მე ხომ არჩავდიოდიიმას,რაცშენარდამანებე?რატომმხოლოდმეშემიშალეხელიდაარავინმემუშათაგანს,რომელიცისე,როგორც მე, იდგა სიკვდილის წინაშე?თვითონ შენ, შენრადისროლე,ვანო,როცაესისეიყოაკრძალული?დაიქ,სადაც შენ მიდიოდი სიკვდილზე, სადაც სხვებიდაიხოცნენკიდეც,იქრად არშემეძლომომკვდარვიყავიმე? რით განირჩევი შენ იმ აფიცრისაგან, რომელმაც ვერგადასწყვიტა ესროლა ჩემთვის? არ მომკლა მე იმანიმიტომ, რომ მოვეწონე, როგორც ქალი, ჩემი სილამაზედაზოგა მან და არა ის იდეა, რომელსაც მე იმისწინააღმდეგვიცავდი...შენცმხოლოდშენილამაზიცოლი,შენი საყვარელი ქალი გინდოდა გადაგერჩინა, მხოლოდშენიცოლი...დარაგამომეტყველებაგქონდამაშინშენ -ვერაოდეს მე იმ გამომეტყველებას ვერ დავივიწყებ დაიმის მოგონება, ჩვენ რომ კვლავ ერთად ვიცხოვროთ,ჩვენს მომავალ არსებობას მოსწამლავს... შენ ხომ აგრე

იციხოლმეგმირთაცხოვრებისაღწერა-რადარანებებდიშენს ცოლს “გმირობა” ჩაედინა?რაუფლების ძალით არანებებ, ნება მიბოძე გკითხო? განა საბუთია შენისიყვარული? მე რომ შენი ცოლი ვარ? შენ რომუჩემოდყოფნა არ შეგიძლია? ეს ხომ, ვანო, ეს ხომ ღალატიასაქმის,რომელსაცჩვენორივენივემსახურებით?დაგანასიყვარულს ღალატისაკენ უნდა მივყავდეთ? განა ისტალახისაკენუნდაგვწევდეს?ანდაშეიძლებამეარვარშენიტოლიდათანასწორი?თუესასეა,სიყვარულიჩვენსშორისსაიდანშეიძლება?..

“დიდიხანია ვიკრებძალას,რომ იმგზასდავდგომოდი,რომელსაცდავადექი. მე სუსტი, გაუბედავი, ყოველსავეტრადიციას მოკლებული ქართველი ქალი ვარ. მაგრამქართველმაქალმაცუნდასძლიოსდაბოლოს“ქართველიქალი”, შედგეს მაგრად ფეხებზე, გაშალოს ფრთები დაგაფრინდეს... უნდა გაფრინდეს... და თუ სიყვარული

უშლის ამას ხელს, ძირს სიყვარული!თუ რაიმეუშლისხელს, ძირს ყველა ეს! ეს გადაწყვეტილიადა შენუნდაშეხვდე ამას, ვანო, როგორც აუცილებლობას. და თუშეიძლება, ეცადო არ მინახულო ჯერჯერობით მე. ამასძლიერ,ძლიერგთხოვ...ამისრულებთუარაამთხოვნას?..-ხვარამზე”.

ურა!ურა!ურა!

შენკარგადთხრი,თხუნელავ!

გაუმარჯოს ხვარამზესა და ძირს ვანო ღუღუნაშვილი,ცნობილიაგიტატორი!თქვენგესმითთუარა,ამხანაგებო,იმიტომ კი არ სტოვებს იმას საკუთარი ცოლი,რომ სხვავინმე მასზე უკეთესი ნახა, სხვა ვინმე შეუყვარდა,არამედ იმიტომ, რომ მას, ვანო ღუღუნაშვილს,ზნეობრივად დაბლა სთვლის ცოლი, უღირსად და

შეუფერებლად.

ურა,ხვარამზე!გაუმარჯოსმძლავრებს,გზა,გზაიმათ!

შენკარგადთხრი,თხუნელავ!

ტფილისში დაბრუნებულმა, მე გადავწყვიტე ნინოსთანშემევლო:შეიძლებაიქვინმენაცნობთაგანსგადავეყაროდაგამოვერკვე,როგორუნდადავიჭიროთავი,რომვირისაბანოშიარმოვხვდე-მეთქი.

- აი, არ მოგელოდი ღმერთმანი! რომელმა ქარმაგადმოგაგდო?-მომესალმამხიარულადნინოდამაგრადხელიჩამომართვა.

-აქკიისეგეძებენ,ისეგეძებენ!..მაინცბედიკიგაქ,ვანო,რომ ამდენხანს არჩაუვარდიიმათხელში...ერთიწელია

აქხარ,ისედაგეძებენდა...აი,შეხედე,რამდენიწიგნებიშევიძინე - ერთიან გამძარცვეს, მარა ეხლა კი საკმაოწიგნები მაქვს, მთელი ზამთარი მეყოფა... ბიჭოს, ესროგორ სდუმხარ?.. როგორ ცხოვრობ?.. დაჯექი, კაცო...ლიზ...ხვარამზეროგორგრძნობსთავს?

-ახალიამბავიარიცი,ნინო?-ახალი?რაახალიამბავი?

-მედახვარამზეაკიარვცხოვრობთეხლაერთად!

და ამიტყდა მე სიცილი მაგრამ, ალბათ, ეს სიცილიცრემლზეუარესიიყო.

ნინო გაფითრდა. მის ჭკუიანთვალებში გაკვირვებადაჩემდამითანაგრძნობაწავიკითხე.

-რა...რასხუმრობ,ვანო!

- ვხუმრობ კი არა... გავშორდით - Прощай, до свидания...სხვადასხვა პრინციპიალური მოსაზრებით... მაშ! ხა! ხა!ხა!

მანპირიამარიდა.

ყველამიცისხომ,დამეცვიცი,რომდიდიხანიანინოსმევუყვარვარ.

დამემომინდააქედანწასვლა -რადმოვედიაქ?დათუმოვედი.რადვუთხარიმასესამბავი?

წამოვდექი.

-სად?სადღამიდიხარეხლა,ცოტადაიცა!

მაგრამ მე არ დავიცადე - წავედი... ჩემს წინ ტფილისიგადაიშალა.ჩემიტფილისი!

“ნეტავქებაროგორითქმისამტფილის-ქალაქისაო.ზამთარიარისბროლისა,ზაფხულიზურმუხტისაო”.

ჩემიტფილისი!

მაგრამ მიუხედავად ამისა, ნება მიბოძეთ ვაღიაროსაქვეყნოდ,რომმევერცეხლა,ამწუთში,მივცემდინებასხვარამზესთავიშესწიროსიქ,სადაცმეშევსწირავთავს.

ასეთიაჩემისიყვარულიმისდამი!..

დიახ!ამასვაცხადებსაქვეყნოდ.

ასეთიაჩემისიყვარულიმისდამი...

ორთაჭალის ბაღებში ბევრი სამიკიტნოებია, მაგრამ მეყველაზეუფრომომეწონაერთიმათგანი.

იქდახატულიაახირებულიეტლი,ახირებულიცხენებით,მეეტლითადა მგზავრით,რომელსაცდასდევნებიაუკანერთი ქალის მსგავსი რაღაც არსება. ქვეშ რუსულადაწერია:

«Неуезжайголубчикмой!»

ამრუსულწარწერისქვეშქართულიწარწერაა:

“სადმოვსულვარ,სადშევსულვარ!”

დავიღაცხუმარასკიდევალმასითმინაზედაუწერია:“აქსაწყალიკაცისაფთიაქიაო”.

აი, ამ სამიკიტნოში შევედი მე და ღვინო მოვითხოვე.გადავკარი სადღეგრძელო ყველა მართლმადიდებელიქრისტიანებისდამედუქნესგავუსწორდი.

როცაქუჩაშიგამოვედი,როდივიცოდი,სადწავსულიყავ.უშველოს ღმერთმა, პოლიციელმა მითხრა - გთხოვთმობრძანდეთ,თქვენთანცოტასაქმეგვაქვსო...

მეცმიზანიგამიჩნდა...

ჟანდარმის როტმისტრი ზედმიწევნით დინჯი,ზრდილობიანიდასტუმრის-მოყვარეაღმოჩნდა.იმასისეიამა ჩემი ნახვა; რამდენი ხანია თურმე სწყუროდაგამცნობოდა. -ეხლაკინურასუკაცრავად,თუდიდხანსარ მოგიშოროო... აი, როგორ იამა ჩემი ნახვა კეთილჟანდარმისროტმისტრს!

დავზივარეხლამაღალ,მაგარკოშკში,ცალკეოთახში.დათავს მშვენივრად ვიგრძნობდი, რომ ეს წყეულიბაღლინჯოებიარიყოსასეუხვად!

და თან კიდევ ეს გაზაფხული გვეწვია. მერცხალმარამდენიმეჯერ შემომძახა-შემოიჟღურტულა ჩემსოთახში, პატიჟიდამიწყო. მტკვარიდათვრადა გიჟურიღრიალით მიაქანებს მღვრიე ტალღებს შორეულკასპიისაკენ...ისიცმეძახისფართომინდვრებისაკენ...

საჭირო იყო ყველა ამისათვის ყურადღება არ მიმექცია,საჭიროიყორამეთიგამერთოაღრჩეულისული.

ამიტომდავიწყე წერა. მედავწერე რაღაც, ზღაპარი რამსიყვარულზეაშენებული.

იყოთუარაყოველივეეს?

არვიცი.

ვიციმხოლოდ,რომსევდაიყო-ესსევდაალაპარაკდა...

სევდაალაპარაკდა,რომცოტათიდამშვიდებულიყო.

აი,რავიციმე!..

“რასაცა გასცემ შენია, რაც არა - დაკარგულია!”ღმერთმანი,ესასეა.არგჯერათ?აი,აბადაუგდეთყური.

წმინდა ტიხონი, რომელიც შემდეგში ამაფუნტისეპისკოპოსი იყო და დიდი დამცველიმართლმადიდებლობისა, ბავშვობისას ყიდდა პურს,ვინაიდან მამა იმისი იყო მეპურე. ბავშვი კეთილი

გუნების იყო და ხშირად ღარიბსა და მათხოვრებსუფულოდ აძლევდა ხოლმე პურს. გაჯავრებულმა მამამამისთვის ერთხელ დასაჯა ის და მოწყალების გაცემააუკრძალა.

მაშინწმ.ტიხონმაასეუთხრამამას:“მშობელოჩემო,შენამაოთ სწყრები. მე შენს პურს როდი ვაჩუქებ, არამედსესხადვიძლევი,ღმერთსვასესხებხოლმედაღვთისაგანხელწერილი მაქვს, სამღვთო წერილებში ჩაწერილი,სადაცწერია:“ღმერთზეგამცემიასწილმიიღებსო”.თუესარ გჯერა, აბა წამო ბეღელშიდადარწმუნდები,რომ არვტყუი.

ამ სიტყვებით მან მოჰკიდა მამას ხელი და წაიყვანაბეღელში. და რა იხილეს? წინეთ თითქმის ცარიელიბეღელიეხლასავსეიყოსაუკეთესოხორბლით.

მამასძლიერიამაესგარემოება,შეაქოღმერთიდაშემდეგხშირად აძლევდასაწყლებსპურს,დარწმუნებული,რომღმერთიერთიასადმიუზღავდასამაგიეროს...

არცეხლაგჯერათ?

(ერთიწლისშემდეგ-სატუსაღოსგარეშე)

ზემოთ მოყვანილი ვიპოვე მე ჩემს ძველ, სატუსაღოშინაქონრვეულებში.

ავიღედაგადავწერეყველაისხელახლა.

ესიმიტომ,რომმინდოდაგავქცეოდისევდას,დროებითმაინცდამევიწყებიაის.

სევდაჩემი...

დაშენცკი,არცშენიციჩემიმწუხარება,სევდაჩემი.

დიდი,დიდიხანია,რაც ვუფარავ იმას მე ყველას, ყველასულდგმულს.

დაშენგანაცვმალავდიიმასმე.

იმიტომრომმეარვიცი,ვინხარშენ,საიდანხარ,სადხარშენ, რომელიც გამოგიგონე მე სატუსაღოში, რომელსაცდაგარქვი სახელად ხვარამზე...დადავაჯერე ჩემითავი,რომ კახეთიდან იყავი თითქოს, იმ ქვეყნიდან, სადაცსაუკეთესოღვინომოდისდამშვენიერიქალები,მგონია,იბადებიან.

ვინ ხარ შენ, ხვარამზე, ნაყოფო ჩემი ტუსაღობისოცნებისა, რომელიც შეგიყვარე მე, და რომელსაც

შეგაყვარე თავი, და რომელიც გაიძულე შემდეგმიგეტოვებიე, რათა დამეცვა შენი თავმოყვარეობა დაადამიანურიშეგნება!

ვინახარშენ,ხვარამზე?

იციშენგანა,როგორმენატრები?

იცი შენ განა, რომ ამ ნატვრას ჩემსას ვფარავდი მე ამქვეყნადდაარვამხელდი?

მაგრამეხლამომაქვსაქდაამფერმკრთალსტრიქონებშივამჟღავნებმას.

შეიძლებაასეარუნდამოვქცეულიყავი!

არვიცი!

შეიძლებაესსაიდუმლოებაჩემიყვავილებისათვისუნდაგამენდო, ტკბილ სუნნელებით გაჟღენთილ,სიყვარულითმთვრალგაზაფხულისყვავალებისთვის!..

არვიცი.

ანდამშფოთვარექარისფრთებზეუნდადამესვაიქნებაისდაქვეყნიერებისთვისგამეგზავნა!

- წაიღე ეს, ქარო ღრიალა, წაიღე შორს, შორს ჩემგან!მძიმეა ეს ჩემს გულშიდატარება მისი მე არ შემიძლია,წაიღეესჩემგან,წაიღე!

არაფერიარვიცი.

ვიციმხოლოდერთი,მხოლოდის,რომესნატვრაჩემი -

ჩემი სევდა, უხილავი და საიდუმლოდ შენახული,რომელიცშენთვისაცკიარგამიმხელია,ესნატვრაჩემი -სევდაჩემიმოვიტანეაქ,ამმკრთალსტრიქონებშიდააქდავმარხე.

იცნობ,მიაგნებთუარააქიმას,მეგობარო?

არვიცი.

კიდევ-შეიძლებაესარუნდამექნამე!

შეიძლება!..

ისმაწევსსულზე,ისქენჯნისდაღრღნისმას.

სევდაჩემი.

მაგრამ ამ სევდაში, ჩემო მეგობარო, ხედავთუ არა შენსთავს,ამსევდაში?

ხედავ თუ არა შენს თავს - მხიარულს, მოცინარს,ბედნიერს?

ამჩემსსევდაშიზიხარშენ!

და ამიტომ კურთხეულ იყოს სევდა ჩემი ამიერიდანდაუკუნისამდე.

კურთხეულიყოს,ჩემომეგობარო!

მძიმე სევდა მაწევს გულზე და ამიტომ ვგრძნობ თავსაქაცისე,როგორცსატუსაღოში.

დაროგორცსატუსაღოში,გელოდებიშენ!

გელოდებიშენ.

მოდი,მოდი,ჩემომეგობარო,მოდი,მნახე!

გელოდები,მოდი!

და ვიცი კი, რომ არაოდეს, არაოდეს ეს არ შეიძლებამოხდეს!

დამაინცგელოდები.

როგორცსატუსაღოში,ჩემომეგობარო!

დაამიტომმიჭირსდავწუხვარმე,როგორცსატუსაღოში,როგორცცხრაკლიტულში...

დავიციკი,რომშენვერმოხვალჩემთან.

ვიციდამაინცგელოდები.

დღესმთელიდღემარტოდავეხეტებოდი.

დავიღალედაჩამოვჯექი.

ფიქრი დავიწყე და ასე მეგონა - სასაფლაოდავათვალიერე,დავიღალე,მოვიქანცე.

ესიმიტომ,რომუკანდავიწყეცქერა...

დადამძიმდა,დამძიმდაგული.

მომინდაშენინახვა-ისევდაისევ!

მაგრამარაოდეს,ვიცი,არაოდესეგარშეიძლებამოხდეს.

ა-რა-ო-დე-ს!ა-რა-ო-დე-ს!

მძიმესევდამაწევსგულზედავხუჭავთვალებს.

დაროცამევხუჭავთვალებს,სევდამეფურჩულება:

-არაოდეს!არაოდეს!არაოდეს!

როგორცშემოდგომისწვიმა...

-არაოდეს,არაოდეს!

როგორცშორეულისიმღერა...

-არაოდეს!არაოდეს!არაოდეს!

ახ, ეს წყეული ჯალათი, ეს უსულო სიტყვა, ცივი დამშვიდი,როგორცსიკვდილი,როგორცდავიწყება:

-არაოდეს!არაოდეს!არაოდეს!

მაგრამ ამ სიტყვაში აკი შენ ზიხარ! ამიტომ ჩემიკურთხევამას!

შენარმოხვალარაოდეს,მაგრამჩემსნატვრაში,რომელიცჩემისევდაა,შენზიხარმუდამ,ჩემომეგობარო!

დაამიტომარავისიმასარმივცემ,არავის!

ჩაიარე, ჩამცილდი, ღრიალა ქარო, არაფერი არ გამაჩნიაშენთვის!რასმიღიმითვარსკვლავებო, არგეყოფათგანათქვენი სიმდიდრე, რომ ჩემი გინდათ წაიღოთ? თქვენ

რაღა გინდათ გაზაფხულის ყვავილნო, სიყვარულისწყალობითარხართასემშვენიერნი?კიდევრაღაგინდათ-აი,თქვეგაუმაძღრებო,თქვენა!

არავის,არავისარმივცემჩემსნატვრას,რომელიცსევდააჩემი. იმიტომ რომ ამ ნატვრაში შენ ზიხარ, ჩემომეგობარო!

კურთხეულ იყოს ის აწ და მარადის, და უკუნითიუკუნისამდე!კურთხეულიყოს!

1909წ.

ჰონორარი...მე დიდი იმედი მქონდა იმ მოთხრობის, რომელიცდიდის გულმოდგინებით გადავწერე, რომ გაზეთშიდასაბეჭდად გამეგზავნა. წინეთაც ვსწერდი, რა თქმაუნდა, მაგრამ ეს იყო პირველი ნაწარმოები, რომელიციმდენადმომწონდა,რომგავბედემეცადაბედი.სანამარგადავწერე,სანამარმოვამზადეგასაგზავნად,იქამდეარგამიმხელია ეს. გადავწერე და თვალსაჩინო ალაგასდავდე მაგიდაზე გაშლილი რვეული. მე ვიცოდი, რომგაიღებოდა ჩემი ოთახის კარი, ჩქარი ნაბიჯითშემოვიდოდა ოთახში იულია სალავეიჩიკი, გაიხედ-გამოიხედავდა და რაკი დაინახავდა ჩვეულებრივარეულობასჩემსმაგიდაზე,დაიძახებდა:

-ღმერთოჩემო,ესრასაჰგავს!

და შეუდგებოდა მაგიდის მილაგებას. იქ კი ისდაინახავდა ჩემს ხელნაწერსდა ეს მე მიხაროდა. მგონისენკევიჩი ამბობს: სახელის მოპოვება იმიტომ არისსასურველი, რომ ის, სახელი, შეგიძლია საყვარელ ქალსუძღვნაო.დარომმეშემძლებოდაგავრკვეულიყავიჩემსფიქრებში,იმდასკვნამდემივიდოდი,რომამმოთხრობისდაწერა,მისიდაბეჭდვამინდოდაუმთავრესადიმიტომ,რომამისშესახებგაიგებდაის,იულიასალავეიჩიკი,იმასიამებოდა. ეს ასე იყო. შეყვარებული კი არ ვყოფილვარ,ესე იგი იმ დროს მე დიდი აგდებით ვუცქეროდი ამპატიოსან გრძნობას, არ ვცემდი პატივს. აბა, რა დროსსიყვარული იყო, როცა ქვეყანაზე ამდენი, ამდენი საქმეიყოგასაკეთებელი,სადგვეცალასასიყვარულოდ!იულიასალავეიჩიკს ქვეყანა უნდა გაებედნიერებია, მე, ლევანკვალიაშვილსაც, ქვეყანა უნდა გამებედნიერებია. იგისწავლობდა ბებია-ქალობას, რომ სოფელში ჩამდგარიყო

დაემუშავა,მეკი...მე,მართალიგათხრათ,საიდუმლოდვფარავდი გულში, რომ... რომ დიდი მწერალი უნდაგავმხდარიყავი, ნინოშვილი, ყაზბეგი, ჭონქაძე და... დაოდესმე კიდევ ლევან კვალიაშვილი, ბელეტრისტი,ქართველი მწერალი. იულიამ ეს არ იცოდა, მაგრამ ისიცოდა,რომმეცქვეყნისათვისუნდაშემეწირათავი.ამასგარდა,არიცოდაკიდევისამკარგმაქალმა,რომროცამემომავალზე ოცნებას დავიწყებდი, ყოველთვის თანმახლდა იგიც, ყოველთვის ვფიქრობდი - იულიადაინახავს ამას, იულიას მოეწონება ეს, იულიაც ჩემსგვერდში იქნება-მეთქი. და არ მეშინოდა არაფრის,მიხაროდა,მიხაროდა...შეყვარებულიკიარვყოფილვართ,სადგვეცალასასიყვარულოდ,როცაამდენისაქმეგვედოწინ!და ჩვენიდიასახლისი,სხვამდგმურებიც,ტყუილა,უსაბუთოდ ხუმრობდნენ ჩვენს შესახებ. არა, არვყოფილვართშეყვარებულნი.

მაშინმევცხოვრობდი ქალაქ№-ში,რუსეთში,დავიყავიმე თვრამეტი წლის, იულია სალავეიჩიკიც თვრამეტიწლისიყო.ჩემსგვერდითცხოვრობდაის,მეორეოთახშიდა ხშირად,როცა მე ნაშუაღამევს კიდევ ვუჯექი წიგნს,დამიძახებდაის:

-გიჟოკავკასიელო,კიდევარგძინავს?

იფეთქებდაგულშისიხარულიდავაძლევდიპასუხს:

- არ მძინავს, იერუსალიმელო აზნაურო, კიდევ არმძინავს.-იულიაებრაელისქალიიყო..

-დაიძინე,ბავშვო,გაწყენსუძილობა!

-შენთავსასწავლო,რაგიჭირს?აკიარცშენგძინავს?

-მეშენსდაძინებასვუცდი!

-რაჩემიძიძახარ?

- არ მეზარებოდეს შემოსვლა, განანებ მაგ სიტყვებს...ღამემშვიდობის,კავკასიელოყაჩაღო!

-ძილიტკბილი,“ჟიდოვკა”!

და გულგაშლილი, ხალისით და ცხოვრებისადმისიყვარულით სავსე, მე ვიხდიდი ტანზე, ვწვებოდი.დამიხაროდა,მიხაროდა.შეყვარებულიკიარვყოფილვარ...

...გაიღო კარები. იულია ახალ-პირდაბანილი, ვარდივითგაშლილი,ტანადიდასწრაფიშემოვიდაოთახში.

- მითხარი, შე ველურო კავკასიელო, მუდამ მე უნდა

მივალაგოშენიმაგიდა?მართლახომძიძაარავარშენი?

--ვინგთხოვს!

-“ვინგთხოვს”!თუარშემიძლიავუცქიროარეულობას!

-ნუუცქერ,გეთაყვა!

-ახ,შენ...

ისმივიდამაგიდასთან.

-ესრაარის?-აიღოხელშირვეული.

-ვერხედავ,რაარის?ხელნაწერია.

-ვისი?შენი?

- აბა ვისი იქნება! - ხელოვნური გულგრილობითვეუბნებიმედაღიაფანჯარაშივიცქირები.

-მოთხრობაარის?

-ჰო,მოთხრობაა!

-სთარგმნე?თარგმანიიქნება,ხომ?

- არა, იულია, ორიგინალია! - ვუთხარი მე, ვუთხარიგულწრფელად, ამხანაგურადდა ამ სიტყვებში ისმოდა,ალბათ,ჩემიეჭვი,ჩემიშიში,იმედიდაკიდევთხოვნა-არგაეცინამას,იულიას...

და მან იგრძნო ეს, სერიოზული სახე მიიღო, დაუწყოფურცვლარვეულსდაბოლოსმითხრა:

- ვერაფერს ვერ გავიგებ... არ ვიცი მე, ლევან, შენიმშობლიურიენა...

დათითქოსეხლაგავიგემეესამბავი,თითქოსწინათარმცოდნია, რომ იულიამ არ იცის ქართული, - პირველადმეწყინა ეს, პირველად გამიკვირდა და პირველადვიგრძენიმერაღაცკედელი,რაღაცსაზღვარიმედაიმასშორის...

-დიახ,არვიციმე,ლევან,შენიენა...

დაისშემომაცქერდა.

თითქოსდამნაშავევიყავი,რომიმანარიცოდაქართული,თავიდავღუნე,შემრცხვათითქოს. აიმევიციქართულიდა იულიამ არ იცის, მე ვიცი და იულიამ არ იცის...

თითქოს მე ვჭამდი რაიმე ტკბილ, გემრიელ საჭმელს,იულიასაც უნდოდა ის და არ შეეძლო კი ეჭამა... მევიცოდიქართულიდაიულიამკიარა,იულიამარა!

-ლევან,მომიყევიშინაარსი!ესხომშენინაწერია,ლევან,მომიყევი!

-კარგი,იულია,გეტყვიშინაარსს,მომეცირვეული.

ის გვერდში მომიჯდა. მედავიწყე. მართალი ვთქვა, მეთვითონშემეხარბაჩემიამბავი.მეთვითონგამიკვირდა.მე თვითონ ვიგრძენი, რომ ისე დამეწერა, როგორცვამბობდი,აუცილებლადდაბეჭდავდნენიმას.მაგრამის,რასაც მე ვამბობდი, არ ჰგავდა ნაწერს, სიუჟეტი ერთიიყო,მაგრამსადის,რასაცმევუამბობდიიულიას,დასადის, რაც მედავსწერე!.. მიცქეროდათვალშითავის შავი,პატიოსანი თვალებით იულია, მიცქეროდა თვალში და

მეც ვაფართოებდი სურათებს, მე ვუშლიდი ფრთებსფანტაზიას. ალბათ, ასეუმატებს სირბილს კარგი ცხენი,როცასაყვარელიპატრონიგადაიხრებაიმისყურებისაკენდა ანიშნებს - გასწიო. მე როდი ვთხზავდი, მე როდივქმნიდი-იულიათხზავდა,იულიამიამბობდა...

-დაშენ...შენდასწერეეს?შენ,ლევან? -დამეკითხაის,როცადავდუმდიდა არ ვიცოდირა მეთქვა, არ ვიცოდი,როგორ მოვქცეულიყავ. მეთქვა, რომ ის, რაც მე ვუამბე,სულ სხვა იყოდადაწერილი კიდევ სხვა? მეთქვა, რომიმას, რასაც ვუამბობდი, ვეღარ გავიმეორებ ვერაოდეს,ვერცქაღალდზედავერცსიტყვიერად?რამეთქვა!

-იციშენ,ლევა...ლევა,იცი,რომპოეტიხარშენ!..არა,იციშენ ეს? მე ეს არ ვიცოდი... არ ვიცოდი,თუ შენ პოეტიიყავი,შენ,ქართველოყაჩაღო!..

არც მე ვიცოდი ეს... მაგრამ რაკი იულია ამბობდა...ყაზბეგი, ნინოშვილი, ჭონქაძე და... და ლევანკვალიაშვილი, ქართველი მწერალი...და იულია, იულიასალავეიჩიკი, ჩემი მეგობარი იულია, პატიოსანი იულია,იულია,იულია...

-ღირს,იულია,გავგზავნო?სირცხვილიარიქნებავითომ?

-ღირს?რასამბობ!ამწუთასგავგზავნოთ,ამწუთას!

მე მზად მქონდა ბანდეროლი. წინა დღით ვიყიდე. დაროცარვეულიგავხვიეთბანდეროლში,იულიამეცა:

- მომეცი აქ... ადრესს მედავაწერ... მე მინდადავაწეროადრესი... ღმერთო, ეს რა არეულობაა შენს მაგიდაზე...პოეტიყოფილხარდასილამაზისარაფერიგაგეგება...Ну?მითხარიადრესი.

- ქალაქი ტფილისი... მერმე... რედაქცია... ქართულიგაზეთისX-სა.

- მაშ აგრე, ქალაქი ტფილისი, რედაქცია. ქართულიგაზეთისX-სა.«Заказное».

-რასაჭიროა«Заказное»?

- ერთი ამას შეხედეთ!.. აბადადაიკარგოს ხელნაწერი?რომდაიკარგოს,მერე?მერე,ბ-ნოპოეტო,რაღაი?

რას ამბობს ეს იულია! განა ქვეყანაზე იქნება ისეთიბარბაროსი, ისეთი მხეცი ვინმე, რომ ჩემი ხელნაწერიდაკარგოს? ეს განა შეიძლება?..დაუცებდამებადა შიშიგულში -მართლარომდაიკარგოს,რაუნდავქნამაშინ!.ჰო, რა თქმა უნდა, დაზღვეული უნდა გაიგზავნოს,

გმადლობ,მეგობარო!

იმ დღესვე წავიდა ჩემი ხელნაწერი საქართველოსდედაქალაქისაკენ და იმ დღიდან დამეკარგა ძილი დამოსვენება.

დადამეკარგა მადაც. ეს გარემოება,დამეთანხმებით, არიყო ცუდი. ვინც ქართველ ლიტერატორობას აპირებს,იმისთვის კარგია, რომ მოახერხებდეს და ჭამასგადაეჩვეოდეს, ნივთიერად ცუდად ვგრძნობდი თავს,კვირაში ორხელ ვსადილობდი მხოლოდ და თუ კიდილითდასაღამოთიჩაისადაპურისნაჭერსვიშოვიდი,დიდიბედნიერებაიყოეს.აქკიმადადამეკარგა,შიმშილიაღარმაწუხებდა-რაკარგიყოფილამწერლობა!

ველოდი და ველოდი პასუხს რედაქციიდან. წერილსმომწერენ ვითომ? შეიძლება დაბეჭდონ და გაზეთი

მივიღო წერილის ნაცვლად! შეიძლება ეხლა იბეჭდება!..რამდენი ხანია, რაც წავიდა ხელნაწერი? სამი დღეა.ტფილისამდე კი ხუთი დღე უნდა. მერმე კიდევ სანამწაიკითხავდნენ... სული მეხუთებოდა და ველოდი.ველოდი. და ჩემზე არა ნაკლებ ელოდა იულიაც...გავინთავისუფლებდითუარათავს,გავიდოდითქალაქ-გარეთდა მხოლოდ იმაზე ვლაპარაკობდით,თუროგორდაბეჭდავდნენ ჩემს ნაწარმოებს. და კიდევ იმაზე, თურასდავწერ მე ამის შემდეგ. ბევრი, ბევრირამე მქონდათურმე დასაწერი, სულ ბევრი, ოღონდ პირობებმა არუნდაშემიშალოსხელი.

- შენ,ლევა, ზარმაცი ხარ, - მეუბნებოდა იულია, - თუგძლია შენ, სიზარმაცე გძლევს. მეტი ვერაფერი. ეცადე,ლევა,სძლიოსიზარმაცე,ყველაზეუფროესეცადე.მეტინურაფრისგეშინია.

და ეს ცელქი, ხუმარა ქალი უცებ დინჯდებოდა, ხმაცეცვლებოდა, ნაბიჯიც, მიხვრა-მოხვრაც! ყველაფერი სხვაიყო იმაში ამ დროს და მე გაკვირვებული ვუგდებდიყურს.და იულიას, იმ იულიას, რომელსაც ვიცნობდი მეჩვეულებრივ, რომელსაც ჩვეულებრივ ვეხუმრებოდი,ჩვეულებრივ ტოლად ვუცქეროდი, იმ იულიასჩრდილავდა მეორე იულია, იულია წინდახედული დადარბაისელი, გამოცდილი და ბრძენი, იულია ძმა,მეგობარი, მაგრამ უფროსი ძმა, უფროსი მეგობარი,მასწავლებელიიულია.

-შენ,ლევა,ივარგებ,თუმოისურვებ,ესიცოდე,ოღონდუნდა მოისურვო, უნდა ეცადო, უნდა იკითხო, ლევა,ბევრიუნდაიკითხოდაიმეცადინო.

უბრალო,ანბანურიჭეშმარიტებაიყოამდარიგებაში,მითუფრო მიკვირდა, რომ იულიას პირში ეს დარიგება

თითქოს ახალ რამედ, ახალ მოძღვრებად იქცეოდა დათითქოსვალდებულადმხდიდამერწმუნა,მიმეღოესდაამესრულებია. და დავდიოდით ჩვენ, ვსეირნობდით,ველოდით.

ამ დროს დავიწყეთ მე და იულიამ ერთად კითხვა,სისტემატიურადმეცადინეობა.ვიღაცნაცნობსტუდენტსგამოართვა მან რომელიღაც წრის სამეცადინო პროგრამადა იმ პროგრამით დავიწყეთ ხელმძღვანელობა. დაგამოდგა, რომ თვრამეტი წლის ქალიშვილს, იულიას,უფრო მეტი სცოდნოდა, ვიდრე თვრამეტი წლისვაჟიშვილს,ლევანს; გამოდგა, რომ ჩემზე მეტი ეფიქრამას ცხოვრებაში, ჩემზე მეტი ეკითხა, უფრო მეტიემეცადინა.დაესგარემოებათითქოსარიცოდაიულიამ,თითქოს ვერ ამჩნევდა თავის უპირატესობას და ისემიზიარებდაცოდნას,თითქოსჩემთანერთადპირველადგაეგოიმასეს.

ზაფხულის კანიკულები დაიწყო და შემეშინდა, როცაერთ დღეს იულიამ მკითხა - სამშობლოში ხომ არაპირებო. ამკითხვაზემეუცებვიგრძენი,რომშეიძლებაიულიაწასულიყოსახლში.

- არა, არ მივდივარ... სადუნდა წავიდე ასე შორს... -დაშევაშტერდი იმას, შიშით დავუგდე ყური, რას იტყოდაპასუხად.

- ძალიან კარგი, არც მე მივდიგარ. ასეთივე სიცხეებიდამოწყენა კიდევ ზედმეტი იქნება ჩემს ოჯახში... უნდადავრჩეისევაქ.

-ურა,იულია!არმივდივართ,არმივდივართ.

უკვე ათი დღე გავიდა. არავითარი ამბავი, არავითარი

ცნობა.

-არაფერია?-დამეკითხებოდაის,როცამინახულებდა.

-არაფერია!-მოკლედვაძლევდიპასუხს.

-მოთმინება,მოთმინება,ქართველობანდიტო!

-Радстараться,жидовка!

-ოთახიისევარეულია,ლევა!..

-ჩემიოთახია,შენიხომარა!

-მითხარიერთი,შეველურო,გაწყენს,რომმიალაგოეს?რაბევრინივთებიშენგაქვს,რომვერდაგილაგებია!

-ესდედაკაცისსაქმეადაარაჩემი.

-რათქმაუნდა...ვინპოეტიდავინასეთისაქმე!

დამეუცებვგრძნობწყენას.ხომარდამცინისიულია!დამაინც რა დაიჩემა ეს “პოეტი”, “პოეტი”, მე მოთხრობადავწერედაარაპოემა!ხომარდამცინისნეტავი!

და ეს ჩემი ეჭვი ერთ დღეს დიდი ვაივაგლახითგავუზიარე იმას. ის გარემოებაც მიემატა ამ ეჭვს, რომუკვეოციდღეშესრულდადაარავითარიპასუხიარიყო.დამგონიმეცდავუწყეთავისთავსდაცინვა.

-შენამბობ,ხომარდამცინიო?-მკითხამან.

-დიახ, მე,ლევან კვალიაშვილი, გეკითხები შენ, იულიასალავეიჩიკს!.-ჩავურიეხუმრობისკილო.

-რაკიამასამბობშენ,აიჩემიპასუხი...ხედავამას?

დამანგაშალაჩემსწინფოსტისუწყება.

-ესრაარის,იულია?-წამოვვარდიმე.

-აი,რაარის,წაიკითხე!

-მომეცი.

-არა,ასეწაიკითხე...ჩემსხელში.

მოიტანაჩემითვალებისწინდაგამიჩერა.

... “ლევან კვალიაშვილს... ფულიანია წერილი... ერთითუმანი”...

-მოიტა,იულია,მომეცი.

-იმითმიხვდი,რომმოგცემ.-დაისგამშორდა.

-იცი,საიდანარის?-დამეკითხა.

-საიდანარის?

-რედაქციიდანარის...ფულსგიგზავნიან,ჰონორარს.

-რასამბობ,იულია!..

დასიხარულით,მოულოდნელობითგავშრი...

- როგორ დააღე პირი! - ჩამესმა მისი წკრიალა,სიხარულითსავსეხმა.

-იულია,გეთაყვა,მომეცი...

- მოთმინება, მოუთმენარო!დამიგდე ყური - ეხლა არისთერთმეტისაათი.ხომგესმის,თერთმეტისაათია.დღესთამამადშეიძლებაფოსტაშიწასვლადაწერილისმიღება.მაგრამ ვინაიდან შენ ცილიდასწამე იულიას, ამიტომ აისასჯელი:ხვალდილისთერთმეტსაათამდევერმიიღებამუწყებას...

-იულია!-განწირულივითწამოვიძახემე.

- ამაოა ყველაფერი, რაც ვსთქვი, ასრულდება. სჯობიაისევდაემორჩილობედსდაუფროარგამაჯავრო,თორემუფროგაჭიანურდებადრო.ხომგაიგე?მაშგაჩუმდი.

- იულია, ფული არ მინდა, ოღონდ წერილი... წერილი,

იულია!

და მართლაც, რა მძულდა მაშინ ის ერთი თუმანი, რამძულდა იმის გამომგზავნი, მე მხოლოდ წერილიმინდოდა, ფული რომ არ ყოფილიყო, წერილსმომიტანდნენ სახლში. ოი, შე უღმერთო იულია, შეუღმერთო!ვინგასძლებსხვალამდე!

იულია კი იქცა ისევ ცელქ და უდარდელ იულიად,თვალებიაუთამაშდა,სახეგაუწითლდა.

-როგორბრძანდები,კავკასიელობანდიტო?

-ოი,იულია,წაგწყმენდსჩემიცოდვა!

-წერილიმიიღე,ლევა?რასწერიაშიგ?

-საქმეარაფერიგაქვს,იულია?წადისადმე.

-აქმირჩევნია...ვიშ,რაგრილაამშენსოთახში...

-ახ,შე“ჟიდოვკა,ჟიდოვკა”...

- “პატივცემულო ბ-ნო ლევან! წავიკითხე თქვენინაწარმოები და ძლიერ მოგვეწონა. ამ დღეებშიდავბეჭდავთ და გაზეთს გამოგიგზავნით”... მოიცა,როგორგაურჩევლადსწერენესოხრები...ჰო,მივხვდი, -“იმედიაამცოტაოდენსასყიდელს,ერთთუმანსმიიღებთდა”...დარაღაცკიდევ...“დაშემდეგშიაცარდაგვტოვებთუყურადღებოდ.მოველითთქვენიკალმისნაწარმოებს”...როგორმოგწონს,ლევა,ესწერილი?

-იულია!..

-იულია,იულია!იჯექიდაიძახე.ხვალმიიღებჰონორარსდაწერილს.გაუმარჯოსქართველმწერალს.

დამებადაერთიგიჟურიაზრი-ავდგები,მოვხვევხელსამკუდიანს,წავართმევუწყებასდაწავალფოსტაში-მეთქი,მაგრამ როცა შევხედე იულიას გაბედულდა გამომწვევსახეს, თვითონ გამიკვირდა ჩემი თავხედური ფიქრი.მიდიდამოჰკიდეხელიაბა,თუვარგხარ!..

-ჰო,მართლა,ლევა,განჩინებასავსებითუნდამოისმინო.როცაშენმოიხდისასჯელსდამიიღებხვალწერილსადაჰონორარს,ამსასჯელისსამაგიეროდმიიღებკიდევსხვაჰონორარს მოთმინების დასაჯილდოებლად... ეხლა კიმშვიდობით,ლევა,მივდივარ...

და ის წამსვე გავარდა კარში, შევიდა ოთახში დადამიძახა:

- ხვალ თერთმეტ საათზე იცოდე, არ დაგავიწყდესუწყების ფოსტაში წაღება, თან პასპორტიც წაიღე...ნახვამდის,ლევა,მივდივარ!..

კინაღამდავუწყევლეგზაიულიას,კინაღამ...

- ინებეთ! -და მომცეს ხელშიდიდი კონვერტი,ლუქითდამძიმებული და დაბეჭდილი. და მე ზედიზედგადავიკითხე და კიდევ არ ვიცოდი, რაში იყო საქმე. -“დღეი და ღამე განუყრელო, ძვირფასო შვილო, ლევან.პირველათშენშვილობასდაკარგათყოფნასვთხოვჩვენსალოცავ წმინდა გიორგის, რომ მტერის ჯინზე მენახოშინ მოსული, კარგათ მყოფიდადაწინაურებული. ამასგარდა, ვიცი შენი კეთილი გულის ამბავი, ჩვენ ამბავსიკითხავ, ქე ვართ ღვთისადათქვენი წყალობით კარქა,ჯერჯერობით გვიდგია სული. გითვლიან დიდ

მოკითხვას და ნახვის ნატვრას ყველა ნათესავები.პელაგიამ შენ მოსვლამდი არ გავთხოვდები, შენ უნდაწამყვე მაყრათო. ნიკოიამ გაათხოვა ფოსინე, კაი ბიჭსმისცა. შენ რომ ხფოი გიყვარდა, ჭერამეი, იგი ახლაუშველებელი მოზვერია,ორი ვერდოუკავებსთავს.თუღმერთმა მოგვასწრო, შენ ქორწილზედაგიკლავ. შენ არშეწუხდე, შვილო ლევან, ჩვენ ყველა კარქა ვართ,ისწავლე და დაგვიტკბე სიბერე. გიგზავნი ამ ერთთუმანს,მეტიახლავერვიშოვნედაჩქარამიიღებკიდომ,რავაცხელსგევითფოფ.სხვარაღათავიშეგაწყინო,გწერსშენიმამავასილკვალიაშვილი.

“ამ წერილის დამწერია პეტრე კვალიაშვილი. მე ახლამიორე “ატდელენიაში” გადვიარე, მოგიკითხავ, ჩემოძვირფასო ბიძია ლევან, და ღმერთს ვთხოვ შენსსიცოცხლეს.პეტრეკვალიაშვილი,ათანასისძე.მაისის 3.1899წელს”.

ეს იყო ჩემი ჰონორარი და რედაქციის წერილი. დამრცხვენოდა, რომ არ მიამა ეს წერილი, მრცხვენოდა,მაგრამ რას გავაწყობდი. და როცა იულია დამხვდაკარებში,როცაბრწყინვალეთვალებით შემხედა იმან, მევერშევიმაგრეთავიდაგაუთავებელისიცილიავტეხე:

-ხა,ხა,ხა!იულია,იულია,ხა,ხა,ხა!

და ყველაფერი ვუამბე, და როცა ვეუბნებოდი,ვუახლოვდებოდი იმას, ვუახლოვდებოდი და თითქოსშევჩიოდი,თითქოსდახმარებასვგრძნობდი.

- მაშ არ არის არაფერი? არაფერი არის? აი, მხეცები!..მაგრამ მით უმეტეს უნდა ავასრულო მე გუშინდელიდაპირება, მით უმეტეს... და უცებ მისი მკლავებიშემომეხვია კისერზე, უცებ იულიას ტუჩები დავინახე

ახლო, სულ ახლო ჩემს ტუჩებთან და მომხვდა სახეზემისიმხურვალეამონასუნთქი.

-ესიყოჰონორარი,-მეუბნებოდაისდამკოცნიდა,-ეს...ეს...დაესამმოთხრობის...აიასე.ეს...ეს...ესდაესენიკისხვების... აი, ასე, ასე, ასე... შედათვო, შე ბანდიტო, შეყაჩაღო, განა ქალმა უწინ უნდა გაკოცოს? მაკოცე, შეყაჩაღო, შენ!.. რა სულელია, რა სულელია! მაკოცე!.. აი,ასე!აი,შეყაჩაღო,შეყაჩაღო!..

თურმე დიდიხანია მიტაცებდნენ მე ეს ტუჩები. და არვიცოდი კი. და ეხლა, რაკი გავიგე, იულიას ხომ არჩამოვრჩებოდი.

ამსახითმივიღემეჰონორარიიმმოთხრობისა,რომლისბედ-იღბალი ვერ გავიგე ვერაოდეს. ავანსად მივიღეკიდევმომავალიმოთხრობებისჰონორარიც.

და ეს ვალიდღემდის ვერ გავისტუმრე. რამდენიმეჯერჩემინაცოდვილევიდაიბეჭდა,მაგრამვიღაცამგამამხილარედაქტორ-გამომცემლებთან,ვიღაცამუთხრა იმათ,რომერთხელიულიასალავეიჩიკმამომცამეამმოთხრობებისფასი, წინდაწინ მომცა და რედაქტორ-გამომცემლებისწორედამიტომარიძლევიანჰონორარს...

1912წ.