ეკატერინეგაბაშვილიკრებული

გამარჯვებულინიკო

(მოთხრობა)

I

ქალაქიდილისტკბილსძილშიიყო.არავითარიმოძრაობაარ არღვევდა მოქალაქეთა მოსვენებას; მხოლოდ აქა-იქდუქნის წინ ასასები ზმორებით და შმუშვნითილაგებდნენლოგინსდა მიეშურებოდნენ სახლში.ორი-სამი ეტლი ძილმორეული მეეტლეთი ზლაზვნით დატაატითმირიხინებდაშინისკენ.

აღმოსავლეთი ოქროსფრად იყო შეღებილი. ჰაერი არიძვროდა.ცხადიიყო,რომიმდღესსაკმაოდეცხელებოდა.

ამ დილის რიჟრაჟზედ ორი მანდილოსანი ავლაბრისაღმართს შეუდგნენ. უფროსს მძიმედ გატენილი ბოხჩაჰქონდა იღლიაში,გახუნებულდრაფისტალმის ქვეშდამეორე ხელით წამდაუწუმ იწევდა თავისს კაბისუშველებელ ბოლოს, რომელიც მახესავით ედებოდაფეხებში და უშლიდა სიარულს. მეორე თანამგზავრიკუდიანის კაბის პატრონისა ახალგაზდა თვრამეტ-ცხრამეტის წლის ქალი იყო; ეს დაღონებულისა დადაძმარებულისსახითმისდევდათავისსდედას,თუმცაფიქრითკისულსხვაგანიყო.

მზემამოაშუქადაესორნიშევიდნენავლაბრისმოედნისერთ ბაკში, სადაც კახეთში წასასვლელი დილიჟნებისდგას ხოლმე. მეეტლე ცხენებს უვლიდა. ქალებისდანახვაზედმეეტლემზიზღითდადაცინვითგადაავლოთვალი ახალმოსულთდაუზრდელადწაიტუტუნა: ,,ვა,მამალსფთას აღარ შემოაკვრევინებდით,თქვენი სახლი

ხომწყალსარწაუღია,რომასეადრემობძანდით?!”

- რას მიჰქარავ, რასა, ვიღაცა ოხერი გდიხარ? - შეუტიაუფროსმაქალმა:-ადრემოვსულვართ,გვიანხომარა,რასბურტყუნებ? რომ გვეცდევინებინა, მაშინ უფრომადლობელიიქნებოდი?

- დედა, რას ელაპარაკები? წავიდეთ იქით. კუნჭულშიდავსხდეთსადმე,მანამსხვამგზავრებიცშეიკრიბებიან.

ბაკის გარშემო ბოსლები, საქათმეები, საღორეები დაკიდევ ბევრი წვრილმანი შენობანი იყო შემორიგებულიდა ამისთვის ეზო პატივითა და ჭუჭყით იყო მოცული.ჩამოსაჯდომი ალაგიძნელისანდოიყო ამუსუფთაობისგამო და ამისათვის დედა და შვილი მივიდნენდანგრეულ, გახუნებულ, ადამის ჟამის გაკეთებულდილიჟანთან და ჩასხდნენ შიგა. მეეტლემ ეხლა უფრო

უზრდელად და ხმამაღლა დაიღრიალა: ,,არა, რომსხდებით,რასსხდებით?ხომჰხედავთ.ჯერორისაათიცგაივლის წასვლამდე; ყველა ხომ თქვენსავით ღამისმთეველი არ არის,რომ გაუთენებლივ მოვიდესდაორისაათიუნდატყუილადხეხოთდილიჟნისსკამისმაუდი?

-ქა,რასჩაგვაცივდაესმამაოხერი?გაგონილა!დედავდათვალო,ფულიხომმიღებულიგაქვს,რაღასგვერჩი,თავიდაგვანებე! ჩვენის მოსვლით შენ რა დაგაკლდება,სასმელსარაგთხოვთდასაჭმელსა.

-ეგღაგაკლდათრაღა,საჭმელ-სასმელიცმოგართვათ!მეშენ გითხრა, ,,ნავოდკად” სულ ჭრელ აბაზებსგადმომიყრით.ვოიჰ,მანდილოსანისმგზავრობაკი...-დააქ საშინელის სიტყვით გაილანძღა ქალაქელი კინტო,რაღაცმანქანებითკუჩრადგადაქცეული.

-ოჰ,ღმერთო!ღმერთო! ესრა მოგვივიდა? -თვალებზეხელის დაფარებით ამოიკვნესა უმცროსმა ქალმა, -უკაცოდამბრიყვებშირაგვეშველება?!

- რა დაგემართა, ქა? გულს რაზედ იხეთქამ, შვილო.ამდენი მიჰქაროს, მინამ მოსწყინდებოდეს. ერთ დროსათიმაგისთანაძაღლიმდგომიათავსა,მაგრამრავქნათ,,,ჟამნიმეფობენო”,ნათქვამია.

-შენ,ეი,ადამიანო,ნუილანძღები,თორემმამაჩემისაქუაარწამიწყდება,განანებ.თუკნეინაბძანდები,რატოშენისაკუთარი,,ერეკლეს”ეკიპაჟითარმიბძანდებიგომბორისმთაზე!

ვინ იცის, სადამდის მივიდოდა კუჩრის ზრდილობიანიბაასი, რომ ახალი პასაჟირი არ მოჰმატებოდა მარცხენაფეხზე ამდგარ ეტლის პატრონს. ახალი მოსული

ახალგაზრდა ყმაწვილი კაცი იყო, ოცდასამისა, თუოცდახუთის წლისა. თავისს პატარა, მხრებში წახრილ,გულჩავარდნილტანზედეცვასუფთა,ახლადშეკერილიშავი ტანისამოსი და ნაცრისფერი, ფეხებამდის გრძელიპალტო.თავზედახალივეშავიკარტუზიეხურა.

პირველშეხედვაზედმოგაგონებდათქარვასლისნოქარს,მაგრამ როდესაც დააკვირდებოდით იმის გაუბედავ,მორცხვს მიხვრა-მოხვრას და სათნოებით სავსეპირისახეს,დარწმუნდებოდით,რომუფროპატივსაცემისჯურის კაცი იყო. ყმაწვილმა კაცმა უჩუმრად შესდოდილიჟნის ჩამოსაჯდომ სკამ ქვეშთავისი პატარა ბოხჩადა უჩუმრადვე, დაბლა თავდაღუნული მიჯდადილიჟნის მეორე თავში ქალების მოშორებით. შემდეგმოვიდა მღებარი, საღებავით მომაკვდავივითგალურჯებულ ფრჩხილებით. კალმუხის გარიბალდიკოხტად გვერდზე ჰქონდა წამოდებული და ყელზედ

ჭრელიქალაღაიაეხვია.მისიჩალვადრისებურიხურჯინიკარგა რიგიანად იყო გაჭიკნილი და თითქმის ნახევარიდილიჟანი დაიჭირა. შემდეგ მოვიდნენ: სირაჯი,ოქრომჭედელი თავისის ნივთეულობის ყუთებით დაერთი ვიღაც ძნელად მისახვედრის ხარისხის კაცი,სამხედრო ქუდით, ყურთმაჯებიანი კაბითდაზედ ეცვამეტად მოკლე, ახალ მოდაზედ შეკერილი, ბურძგლიანიპალტო.ყველაამმგზავრთაბარგმაისეაავსოდილიჟნისორ სკამს შუა დარჩენილი ალაგი, რომ ყოვლადშეუძლებელი შეიქნა ევროპიულად ჩამოჯდომა დამგზავრებმა ნებაუნებურად მუხლთ მოიკეცესჩვენებურად.

თუმცა ახალგაზრდა მგზავრ ქალს საშინლადეძნელებოდა მოკეცა და წამდაუწუმ გაღვიებულმჭადივით იღმეჭდა პირისახეს, მაგრამ ბოლოს ესეცდაემორჩილა თავისს ხვედრს და მღებრის ხურჯინზე

შეაწყოთავისიკოპწიატუფლებშიგამოკრულიფეხები.

დილიჟანიმძიმედდაიძრა.პატარახნისსიჩუმისშემდეგ,მგზავრებმა გააბეს ჩვეულებრივი საგზაო საუბარი: სადმიხვალ? რისთვის? რა საქმე გაქვს? რამდენიმე წამისგანმავლობაში, ყველანი მეგობრულად ბაასობდნენერთმანეთში, გარდა ყმაწვილის ქალისა და ყმაწვილისკაცისა,რომელნიცდილიჟნისთავსადაბოლოსისხდნენდა უფრო ბევრს ყურადღებას აქცევდნენ გარშემობუნებისგაღვიძებასდათავისსაზრებისმსვლელობას.

ახალგაზრდა ქალი იყო ლიზა კოშკაძისა და თავისსდედით მართათი მიემგზავრებოდა კახეთს ძნელის დაფრიად სავალდებულოთანამდებობის აღსასრულებლად-სასოფლოსკოლისმასწავლებლადიყოდანიშნული.მანმხოლოდ მაისში გაათავა სწავლა და, როგორცუმოწყალეო ღარიბმა, ითხოვა ალაგი ერთ სასოფლო

სკოლაში.მართატყუილადარატრაბახობდადილიჟანისკუჩერთან - შენისთანა ხუთი და ათი თავსმდგომი დამოსამსახურე მყავდაო. ფრიად გაკეთებულისთავადიშვილის ქალი იყო და ბევრი ბიჭი და მოახლეჰყავდალალადსიყმაწვილეში,მაგრამ,როგორაცთითონსთქვა: “ჟამნი მეფობენო”, და დღეს თავისის ხელისთითების ნამუშავრით იკვებავდა თავსა და თითო-ოროლა გროშსაცუნახავდათავის კურსდასასრულებელსაყვარელლიზას.აიესმოდაზედშეკერილილიზასკაბა,კოხტა შლიაპა, ლამაზი გამოკვართული ბაშმაკები,ხელთათმანებიდასხვა,სულ ამისდღედაღამნატეხისნამუშავრითარისშეძენილი.

მართა ამირხანაძისა კარგა ხნის გასათხოვარი ქალი იყო,როდესაც იმის მამის სოფელშილილიფარიანში გამზომიკომისიამოვიდა.

მიწის მზომელი რუსი იყო და თან თარჯიმნად ჰყავდაახალგაზრდა აზნაურიშვილი, მეხუთე თუ მეექვსეკლასიდან გამოსული, ივანე კოშკაძე. მიწის მზომელიმართას მამის სახლში დასახლდა, რადგანაც მთელსოფელში ამის მეტი რიგიანი სახლი არსაითმოიძებნებოდა. მართამ დიდი ყურადღება მიაქციაყმაწვილს და მოხდენილს თარჯიმანს დაშემოდგომაზედ, როდესაც კომისია ქალაქს დაბრუნდა,მართაც მამის ჩუმად კოშკაძეს თან გაჰყვა იმ იმედით,რომგაანჩხლებულიმშობელიმალედაშოშმინდებოდადააპატიებდა დანაშაულს თავისს ქალ-სიძეს. მაგრამ მამასაშინლად განრისხდა ასეთის შეურაცხყოფისათვის დამიტევების მაგივრად ქალი შეაჩვენა და თავისსსაცხოვრებელი თავისს უმცროს ქალს დაუმტკიცა; ესეცარ აკმარა განრისხებულმა თავადმა თავისს საცოდავქალს, ყოველი ღონისძიება იხმარა და სამსახურიდანგამოაგდებინა ივანე. მართა, სიმდიდრეში და

ფუფუნებაში აღზრდილი, შეიქმნა თავისს გატაცებისმსხვერპლადდაჩავარდასაშინელსიღარიბეში.ორი-სამისწლისშემდეგქმარიცმოუკვდადადარჩაპატარალიზათისრულიად უმოწყალოდ. ბევრის წვითა და დაგვითგამოზარდა მართამთავისილიზარვა-ცხრა წლამდედა,შემდეგბევრისცდისადადიდკაცებისფეხებისლოკვისა,ბინაგაუჩინა“ზავედენიაში”.

ლიზა დღეს კურსშესრულებულია და აი ახლა თითონიწყებს შრომას, რომ მოამაგე დედას ლუკმა პურიგაუჩინოსდათვითონაცპატიოსანისშრომითიცხოვროს.

ლიზადიდისგულისტკივილითგანშორდაქალაქს.მისიგულითადი სურვილი იყო, ქალაქში ეშოვნა ალაგიმასწავლებელისა,მაგრამსაუბედუროდ,იმისიდიპლომიპირველის ხარისხისა არ იყო, და მუდმივი ალაგისახელმწიფო პანსიონებში ასცდა და დღიურად

გაკვეთილებით ცხოვრება ვერ იკისრა, კონკურენციისაეშინოდა; ისევე სოფლის მასწავლებლობა ირჩია და აიმიდის სოფელში გულგატეხილი და დაძმარებული.ლიზას თვალთ წარმოდგენილი აქვს სოფელი თავისისდედისნაამბობისმიხედვით:

- სიმარტოვე, სიმარტოვე და უფერული და ერთგვარიცხოვრება,შვილო,სხვასნურასმოელი, -ეტყოდახოლმემართა და ამის გამო ლიზაც უნუგეშოდ უყურებდათავისსმომავალს,სოფლისსკოლისმასწავლებლობას.

- ყოველთვის ერთიდა იგივე,დილიდგან საღამომდე! -ამოიოხრებდა ხოლმე ლიზა: - ბავშვები, ბავშვები დაბავშვები. არც წასაკითხი წიგნი ჩემთვის, არც ერთიგანათლებული ადამიანი ხმის გასაცემად! მთელი ჩემისიყმაწვილე მარტოდ მარტო უნდა გავატარო მხოლოდლუკმა პურის შესაძენად! ჩემი ამხანაგები კი ეხლა, ვინ

იცის, რა სიამოვნებასა და დროს გატარებაში არიან;თავიანთსახლებში,მორთულნი,მხიარულნი,ბედნიერნითავისის თავისუფლებით და მე კი! - მე უბედურიმივარდნილ სოფელში, გამოყრუებული, ოცდახუთისმანეთისშემაცქერალი.ოჰ,ღმერთო!რადგააჩინეღარიბიადამიანიქვეყანაზედ!

ყველა ეს ფიქრები ცხადად ებეჭდებოდა ლიზასპირსახეზედდანაღველითდაცრემლებითავსებდაიმისგონიერთვალებს.

დილიჟნისმეორებოლოშიმჯდომიუფროსხვაფიქრებშიიყოგართული. ეს იყოსოფლისშვილიდასიამოვნებითმიილტოდასოფლისაკენ.ყმაწვილისკაცისოცნებასავსეიყომრავალისმაღალისაზრებით.იმედიჰქონდათავისიკეთილი აზრები დაემყნო სოფლის ნიადაგზედ. ესეციმავე აზრით მიდიოდა კახეთში, როგორცლიზა; ამასაც

სოფლისმასწავლებლობაჰქონდამინდობილი,მაგრამესთანამდებობა უფრო სანუგეშო და სასიამოვნო აზრებსჰბადავდა მის გულში, ვიდრე სამწუხაროს. ლიზაიტანჯებოდა მხოლოდ პირადის უბედურებით, სწუხდამხოლოდთავისსმარტოობას,თავისსოცდახუთმანეთისჯამაგირის სიმცირეს და ნიკო ბერიშვილს კი საკუთარპირადობის ფიქრი აინუნში არ მოსდიოდა. ფიქრობდამხოლოდ იმ მოვალეობისათვის, რომელიც თავისსცხოვრების ასპარეზად აირჩია და რომელიც თავისსქვეყანაში საუკეთესო შრომად მიაჩნდა. თვალ-წინჰყვანდა მხოლოდ ის პატარა მოწაფეები,რომლებისთვისაც გონების თვალები უნდა აეხილნა,რომლებისთვისაც სინათლის გზა უნდა ესწავლებინა,რომელთაგულშისწავლადამეცნიერებაუნდადაენერგა.სოფლის მღვდლის შვილი იყო, სიღარიბეში წვა დადაგვით გამოზრდილი. ამიტომ ძალიან კარგად იცოდასოფლის ავი და კარგი, მისი მწვავი და წყლულნი და

ფიქრობდა, რომ ერთადერთი სინათლის მომფენისოფლისბნელსცხოვრებაშისკოლაიყო,დაამსინათლისმოფენა, ამ სიბნელის გაშუქება საბედნიერო საქმედმიაჩნდა და სხვაგვარი პირადი ბედნიერება სრულიადმივიწყებულიჰქონდა.

ნიკო ბერიშვილს, როდესაც დილიჟნის ჯანჯღარშიხანდისხან ფიქრი შეუწყდებოდა, უნებლიეთგადაჰხედავდალიზასდა,თუ შენიშნავდა,რომ ისიც მემიყურებსო,მორცხობითთავსჩაჰღუნავდახოლმე.

კარგადასაღამოჟამებულიიყო,როდესაცდილიჟანინელ-ნელა შეუდგა გომბორის მთის აღმართს ქალაქისახლომახლო მიდამონი გვალვისაგან გარუჯულნი,შეიცვალა მშვენიერის ბუნებით: ყვითელ,თვალგადაუწვდენელ მინდვრის და ზედ გველივითგაწოლილ მტკვრის მაგივრად, გამოჩნდა სასიამოვნო

მწვანეტყედა ველი. მაგრამ მთის ბურუსმა მალე იწყოძირს ჩამოსვლა და ერთის საათის განმავლობაში სულმთლად მოიცვა არე-მარე. “კუჩერი” მაღლა ხმითუშტიალებდაცხენებს,მგზავრებმათავებიჩაქინდრესდაიწყეს მარჯვნივ და მარცხნივ რხევა. მართა ბავშვივითმიეყრდნო თავისს ლიზას და ამოუშვა ხვრინვა.დილიჟანში სრული სიბნელე იყო და სიბნელისავეშესაფერი მყუდროება. მხოლოდ ლიზა და ნიკოფხიზლობდნენ და ეხლა უფრო ხშირად და გაბედვითგადაჰხედავდნენ ხოლმე ერთმანეთსდა იქნება ხშირათცქერაც იყო მიზეზი ამათის სიფხიზლისა, თორემდილიჟანისნელირყევა, იქ მსხდომთა მადიანი ხვრინვადა გარშემო ჩამოვარდნილი ბინდი და ბურუსი ძლიერხელს უწყობდა მგზავრობის გამო შემოკლებულდღევანდელდილისძილისგასაგრძობად.

II

ცხრასაათიიქნებოდა,როდესაცდილიჟანიშევიდაკარგადიდეზოშისოფელგომბორს.ეზოგაჩაღებულიიყოორისფარნით.ეზოსაქეთ-იქითდიდისხისფარდულებისქვეშრამდენიმე ცხენი ქერსა სჭამდა და ისმოდა ხმა ხრამა-ხრუმისა. ეზოში ახალ მოსულს დილიჟანს გარდა ორისხვა დილიჟანიც იდგა. სახლიდან ჟღავი-ჟღუვიგამოდიოდა. ლიზა და მართა თავიანთ ბოხჩითმოწიწებითშევიდნენოთახში.სქელი,ფაშფაშადედაკაციმოეგება, გაფარფარებულის, განიერის კაბით, თავზედხელსახოცგაკრული.

- მობძანდით, მობძანდით, აი ქალების ოთახი, -დამახინჯებულის ქართულის ენით უთხრა ქალებსსახლისპატრონმა,რუსისდედაკაცმა.

ოთახი,რომელშიაც შეიწვია სახლის პატრონმადედადა

შვილი, რიგიანად მოწყობილი იყო; სტოლზედლამპარიენთოდაცხოვლად ანათებდა პატარაოთახს,რომელსაცსუფთა შპალიერი ეკრა, ფანჯრებს თეთრი კისაისფარდები ეფარადა კედლებთანორი საწოლი ედგაზედგაშლილი სუფთა ლოგინით. ამ სადგურ სახლში,რომელსაც,,ანასტასიას”უწოდებდნენ,რამდენიმეოთახიიყო მგზავრებისათვისდადღესთითქმის ყველაოთახიგაევსოთმგზავრებს,რადგანაცენკენისთვისათიიყოდა,,ალავერდობისათვის” ბევრი მიეშურებოდა კახეთს.მომეტებული მათგანი ვაჭარი ხალხი იყო, ზოგითელავიდან და სიღნაღიდან და ზოგიც ქალაქიდან.ანასტასიამ საჩქაროზედ აადუღა ოთხი-ხუთი სამოვარი,ყველა ოთახში თითო-თითო შეიტანა თავისს ჩაისიარაღით და ცხელ-ცხელის რძით დიდრონ ქაშანურისსარძევეებით.

მართა და ლიზაც შემოუსხდნენ სამოვარს და

მდუმარებითშეექცეოდნენჩაის.მარტონიკობერიშვილიშედიოდ-გადიოდა აივნიდან ოთახში და ოთახიდანაივანზედ:ყმაწვილსკაცსთითქოეკრძალებოდასახლისპატრონისა და ვერ ჰბედავდა ერთი სტაქანი ჩაიმოეკითხნა.

-დედა,გენაცვა,დაუძახეიმ ყმაწვილს, -უთხრალიზამმართას, - საწყალი სულ მარტოა, არავის ეკარება. ანიქნებაფულიცარააქვს,რომჩაიდალიოს.

- დავუძახოთ, შვილო, ადამიანები არა ვართ. ერთისტაქანი ცხელი წყალი რა დასაზოგავია. - მაშინვეკარებიდან გასძახა ნიკოს: - ყმაწვილო, დაგვეწვიეთ,შვილო, ჩაიზედ, ჩვენც მარტონი ვართ და დიდადვისიამოვნებთ.

ნიკო მოკრძალებით შემოვიდა ოთახში. დაბლა

თავჩაღუნულიმივიდალიზასთანხელისჩამოსართმევადდასაჩქაროდწაიჩურჩულათავისიგვარიდასახელი.

რამდენისამე წამის შემდეგ ლიზამ და ნიკომ უამბესერთმანეთსთავიანთ მოგზაურობის მიზეზი. აღმოჩნდა,რომ ესენი ახლო მეზობლები იქნებიან ერთმანეთისა,რადგანაც სულ რამდენიმე ვერსია ნაციხურალსა დალეკისკარასშუა,სადაცამათისკოლებია.

- თქვენც პირველად მიხვალთ, თუ გამოცდილიბრძანდებითმასწავლებლობაში?-ჰკითხამართამნიკოს.

- არა, წელს მესამე წელიწადია. კანიკულებში შინგახლდით,ზემოქართლშიმყავსდედ-მამადაახლაისევვუბრუნდებიჩემსთანამდებობას.

-ზემოქართლში?მაშაქრაგინდათ,განათქვენშიკიარ

არის სკოლები, რომ თქვენ სახლთან ახლოყოფილიყავით?

- ზემო ქართლში, ბატონო, საუბედუროდ, აგრე რიგადხშირი არგახლავთსკოლები.მეცბევრივეჩიჩინეჩვენისსოფლის გლეხებს, მაგრამ ხარჯისა ეშინიანთ და არცარავინმეთაურიჰყავთ,გულისშემატკივარი;ამისგარდაქართლშიძნელიიმისათვისარისსკოლისდაარსება,რომსოფლები ძლიერ პატარებია, ოცდაათი-ორმოცი კომლისკოლას ვერ შეინახავს და რამდენისამე სოფლისთვისერთად საძნელოა. კახეთში კი სოფელი არ არის, რომხუთას-რვაასი კომლი არ სცხოვრობდეს და ამისათვისმთავრობასარუძნელდებასკოლებისდაარსება.

ყველა ამეებსლიზა გულისხმიერებით უგდებდა ყურს;მისთვისსოფელიქართლშიაცდაკახეთშიაცერთგვარადუცნობიიყო.ლიზათუმცაყოფილათავისსსიცოცხლეში

ორიოდ-სამჯერსოფლადთავისსამხანაგებისსახლობაში,მებატონეებთან და მხოლოდ შორიდგან თუ მოუკრავსთვალი გლეხკაცის ცხოვრებისათვის, თორემ იმათი ავიდა კარგი გაგონებითაც არ გაუგონია და ეხლა კიგარემოებამ წილად არგუნა მდაბიო ხალხში ტრიალი,იმათის შვილების განვითარებადა, ცოტადთუ ბევრად,იმათი შემზადება თავიანთ ცხოვრებისგასაუმჯობესებლად.

- ყმაწვილები როგორ სწავლობენ, ადვილად? ნიჭიერებიარიან?-დაეკითხალიზანიკოს.

- ნიჭით, როგორ მოგახსენოთ, ქალაქის მემკვიდრეთაშვილებზეუნიჭოებიარარიან,მაგრამსოფლელებიუფროძნელად შეიგნებენ ხოლმე საგანს და მეორე-მესამეწელიწადს კი უფრო დაკვირვებით ექცევიან საქმეს.საუბედუროდ, სწავლისათვის ცოტა დროა დანიშნული

და, როდესაც გონება ეხსნებათ, სწავლის გემოს იღებენ,იძულებულნიარიანსკოლასთავიდაანებონ.

- ოჰ, რანაირად მეშინიან უნიჭო ყმაწვილებისა! -მწუხარებით წარმოსთქვა ლიზამ. - დაბალ კლასებშივასწავლიდი და უნიჭოები ამატირებდნენ ხოლმეთავიანთისსისულელით,გაუგებრობით!

-არა,გლეხებთანტირილითვერასგააწყობთ,-ღიმილითმიუგო ბერიშვილმა. - იმათთან მხოლოდ დიდისმოთმინებით და გულმხურვალებით თუ გახდებითრასმე.

ამათბაასშისხვაოთახებისსტუმრებმაჩაიცგაათავესდავახშამიც გაიშალეს. გაიმართა ,,ალავერდი” და,,იაღშიოლ”, ზედ მოჰყვა “მრავალჟამიერ”, შემდეგგარმონისჭყვიტინიდაშეუძლებელიშეიქმნალაპარაკის

განგრძობა. ბერიშვილი გამოეთხოვა დედა-შვილთ დაწავიდა ღამე გაეთია სადმე, რომელისამე ოთახისკუნჭულში.

სიმღერა, ,,ალავერდი”, ხანდახან დოლის მაგივრადსტოლის ფიცრის შემწეობით ლეკური არ შეწყვეტილაგათენებამდის. ირიჟრაჟა თუ არა, ორმა-სამმათანამგზავრმა ფანჯარა დაურაკუნეს ლიზას: “ადექით,რაღა!გათენდა,გეყოფათმოსვენება,დროაწავიდეთ”.

- ჯერ ხომ დილიჟანი მზად არ არის, დეე, ცოტამოისვენონ, - მოწიწებით სთხოვა ნაბახურევებსბერიშვილმა. -მთელიღამესულხმაურობაიყო...იქნებათვალიარცკიმოუხუჭნიათუბედურებს.

-დეემოისვენონ,დეე,-უთხრაერთმამიკიტანმამეორესთვალის ქნევით და დაცინვით. - ხომ ჰხედავ ამ

,,ტუტენტს” გული სტკივა! ბარიშნას თვალები! ვა რათვალებია,იალბუზისვარსკვლავივითკიაბრიალებს-და!

- გაჩუმდით-მეთქი! - მუქარით შეუტია ნიკომლაზღანდარებსდამუშტზედდაიხედა.

-ვა,ვაესრასტროგივინმეყოფილა.ვა,შენივინმეხომარარის,რომაგრეცხარობ?

-გაჩუმდით-მეთქი!

ამორსიტყვაშიიმდენისიმამაცედაგულისსიამაყეიყო,რომ მიკიტნები ჩაჩუმდნენ, აქეთ-იქით გაიფანტნენ დამხოლოდიქმისცესნებათავისსგესლიანდაავსბუნებას.

ლიზასწორედამფანჯარასთანიწვა,საცაესბაასიმოხდადა ყოველივე დაწვრილებით გაიგონა. დედაკაცის

თავმოყვარეობამ გაიღვიძადა სიამაყით ჩაიცინა.თუმცამართააჩქარებდალიზას,ჩქარა,შვილო,ცხენებსაბმენ,იმოხერ “კუჩრის” სალაპარაკოდ აღარ გავხდეთო, მაგრამლიზაზლაზვნითიკრავდაბაშმაკისღილებსდაფიქრითთავისსახალკავალერსდასტრიალებდა.

- რა შვილია! - ტუჩის აბზუებით ამბობდა ლიზა: -ტანდაბალი, ქათამივით პაწაწინა თვალები აქვს,ყურებამდის შავი ბალანი ასხია. ტანისამოსი,ტანისამოსი?!სწორედიარმუკაზედექნებანაყიდი.ახლაიმისრუსულილაპარაკი:ღოსპოდინისპეკტორ.ხა,ხა,ხა!- უცებ გადაიხარხარა ლიზამ და საშინლად გააშტერათავისსდედამართა.

- ქა,რადაგემართა, ქალო,რა ეშმაკები მოგეჩვენა? ეგრეუსაბაბოდ ხარხარი გაგონილა! ვინც გაიგონებს, რასიტყვის!

-ეხლავე,დედაჯან,ეხლავმზადვიქნები, -დასაჩქაროდფეხზედწამოხტა.

III

მშვენიერი რამ იყო ამ შემოდგომისდილაზედ სოფელიგომბორი,ახოვანმთისმწვანეკალთებზედმოკეცილი!რამსუბუქიდა ნესტით გაჟღენთილი იყო ეს მთის ჰაერი.ცხოველ სურათად წარმოუდგა ლიზას ეს სოფელითავისის პატარა თეთრის სახლებით და სოფლის შუამწვანე მეიდანზედ გაშლილ საქონლით. ბრწყინვალევარაყიანისრკალითიყოშემორკალულიგომბორისმთისწვერები ამომავალ მზის სხივების წყალობით. ყმაწვილიქალი მთლად ცქერად გადაიქცა. ეს მშვენიერი სურათიუფრო ცხოვლად იხატებოდა იმის შეუჩვეველ თვალსწინა და უფრო ღრმად იბეჭდებოდა მის გულში ეს

მდიდრულადშეხამებულიბუნება.

დღესდილიჟანში,განგებთუშემთხვევით,ნიკოლოზისგვერდითიჯდადაამაყადუცქეროდათავიანთპირდაპირმჯდომარე ქალაქელ ვაჭრებს; ისინიც მოწიწებითექცეოდნენ დღეს ქალებს და დიდის სიფრთხილითირჩევდნენსაუბრისსაგანს.

- დედი, - უთხრა მართას ოქრომჭედელმა, - ალავერდსხომ არ მიბძანდები? ისეთი ნივთები მიმაქვს, რომ კაცსთვალს მოსტაცებს. უყიდე რამე შენს მშვენიერ ქალსა,იაფადმოგირიგდები.

- არა, შვილო, ჩვენ ნივთების ფული ვინ მოგვცა. ჩემიქალიერთისაწყალიმასწავლებელიარის.ალავერდშითუმიხვალ,იქბევრიკნეინებიიქნებიან,იმათზეგაასაღე.

-ბარიშნა,ბროწეულს არმიირთმევ?ისეთიბროწეულია,ისეთი, როგორც შაქარლამა! პირდაპირ ჰერევნიდანმიმიღია,მედაჩემმაღმერთმა.

ლიზამღიმილით მიიღო ბროწეულიდათან ბერიშვილსგადაჰხედა, თითქო ამ გადახედვით მადლობა უნდაეთქვა იმისთვის,რომდღეს მგზავრები ასეთავაზიანადექცეოდნენ.

- ლიზა, შვილო, გაიხედე, რა მშვენიერი ტყეა! ჰხედავშიგადაშიგ რა ახოვანი ხეებია წაქცეული კაცისმოუსვენარისხელისაგან.

მართლაც,მშვენიერირამარისბუნება,გომბორისპირველმაღლობიდანრომდაეშვებაშოსეახოვანტყეში.განიერი,სუფთა, ვერცხლივით მოჭედილი გზა, თითქმისგადახურული აქეთ-იქიდანდაბურულიტყისტოტებით.

თავდაღმართში ცხენებმაც გაიღვიძეს და ამაყადგააქროლესთავისიმძიმეტვირთი.ბუნებისმეტისმეტმამშვენიერებამ და დილიჟანის ჩქარმა სრიალმა კარგსგუნებაზედდააყენაყველა.

- შენი ჭირიმე, შენი, ვანიჩკო, აბათუ ,,ნავოტკი” გინდა,გაჰკა!-შესჭყიოდნენმგზავრებიდაღვრემილმეეტლეს.-აბა, მარჯვედ, ვანიჩკოჯან, მარჯვედ! თელავში ადრეჩაგვიყვანედაიქჩაგაჭყაპებთწითელღვინოს!

მაგრამ ამათმა სიხარულმა დიდხანს არ გასტანა,დაღმართი შესწყდა, დილიჟანი შეუდგა გომბორისუდიდესს და უკანასკნელ აღმართს და ცხენებმა ისევჩაჰკიდეს თავები. ბერიშვილს გულით უნდოდა ეთქვარამე ლიზასთვის, განეგრძო წუხანდელი დაწყებულიბაასი,შეეტყომისიაზრი,მიმართულება,შეხედულობაიმსაგანზედ, იმ შრომაზედ, რომელსაც ეს ქალი უნდა

შესდგომოდა, მაგრამ წყეული ხასიათი, ბურსაშიაღმოცენებული მუდმივი კრძალვა, ენაზედ მუხრუჭსუჭერდა და მთელი გზა ლიზამ და ნიკომ თითქმისუსიტყვოდგაიარეს.

IV

საღამოს ექვსი საათი იქნებოდა, როდესაც დილიჟანიშევიდა კახეთის დედა-ქალაქში. ნეტა იმის ნეტარებას,ვისაც შორიდან დაუნახავს თელავი და შიგ კი არგაუვლია. თელავი გარედან შეხედვით წარმოადგენსხელოვნურადშეკრულვარდისკონას,რომლისცქერაცარდაჰღალავსარცთვალსდაარცგონებას:მაღალსსერზედგადამდგარი ქალაქი მთლად გატენილია ბაღ-ვენახებით,რომლებ შუა აქა-იქ წითელის კრამიტით დახურულლამაზად აგებულ სახლებს ვარდივით ამოუყვიათთავები. ზემო და ქვემო თელავი ერთი-ერთმანეთზედ

ჩამოკიდებულ ნინევიის ბაღებს წარმოგიდგენთ, მაგრამშიგ ქალაქში კი რომ შეხვალ, ვაი შენს ოცნებას. ვიწრო,ნაგვით სავსე ქუჩები და ზოგან ქუჩების მაგივრადგამშრალი განიერიდადიდრონის ქვებით სავსე ხევებიგიკარგავენ ყოველგვარ ილუზიას, შორიდანდანახულისსურათითაღძრულს.

შუა ქუჩას, რომელიც ქალაქს ორად ჰყოფს;ჩამომწკრივებული აქვს ორივ მხრივ დუქან-ბაზარი,სადაცვაჭრობაკარგარიგიანადუნდამიდიოდეს,თუამაუარებელ ხალხს მივიღებთ მხედველობაში, რომელიცირეოდა იმ დღეს, როდესაც ჩვენი ნაცნობი დილიჟანი,შემდეგ ბევრის რახრახისა გაუთავებელ რიყეებზედ,გაჩერდაშიგშუაბაზარში.

დილიჟანშიმსხდომნითავიანთისბარგითეშურებოდნენგადაბძანებას. მხოლოდლიზადა მართა გაშტერებული

იცქირებოდნენ.

-გადმოდით,რაღა! -თავისებურისუზდელობითუთხრავანიჩკამქალებს.-ვერგაიგეთ,მოვედით!ცხენებიმინდადავაბინაოხვალამდისხომაქარისხდებით!

- წავალთ, შვილო, წავალთ, - თითქო ახალიგამოფხიზლებულიაო, ისე წამოხტა მართა. - ღმერთიმოწყალეა,ქვეყანაზედკეთილიადამიანიარგაწყვეტილა,ერთიცარისვინმეგზასგვიჩვენებს.

ლიზა ეხლა უფრო საშინლად ჰგრძნობდა თავისსმარტოობას.რაექნაუცხოქალაქში,ვისთვისმიემართნა,როგორ გაეგო, საით იყო იმისი ახალი ბინა. მანამ მართაამოალაგებდა თავის ბარგი-ბარხანას, ლიზახელებჩამოყრილი, ყოვლად უმოწყალოდ, იდგა შუაბაზარში; გარს შემოეხვივნენ ქუჩის გოგო-ბიჭები,

გამვლელ-გამომვლელნი, შესჩერებოდნენ დადაკვირვებით უყურებდნენ გზაში გაჩერებულ უცხოქალსა.

ბოლოს მართაც ჩამოვიდა და ბარგით ხელში მიჰმართაერთმედუქნეს:

- შვილო, ვერ მიგვასწავლი სადმე ბინას, რომ ღამეგავათიოთ?დღესსადღაწავალთ,დაღამებულია.

- რა ვიცი, როგორი ბინა გინდათ? თუ გსურთ, აიპირდაპირ სასტუმროა, იქ მიდით; გინდათ აი ამას იქითრომ დუქანია, იქ მიდით: დუქნის ოთახი აქვთ,გაქირავებენ.

- უჰ, კაცები! ბრიყვები! - სასტიკად სთქვალიზამ: - ისბერიშვილი იყოთუ ვიღაც, რა იქნა! აქაური იყოდა ასე

თავიდაგვანება,გზასვერგვასწავლიდა,ზურგზეხომარავეკიდებოდით...

ლიზას ეს სიტყვები ჯერ არ გაეთავებინა, რომ ნიკოსაჩქაროდმოვიდადაუთხრაქალებს:

-მობძანდით,აიაქეთმობძანდით,ერთინომერივიშოვნესასტუმროში. სუფთა ოთახია, საჭმელსაც ცოტაოდენსიშოვნითრასმე.

ლიზას შერცხვა თავისს უალაგო აჩქარებისა დაგაწითლებულმამაგრახელიჩამოართვანიკოსდაუთხრა:

-თქვენ ძლიერ კეთილი ხართ. მე მეგონა,რომ ამუცხოალაგას თავი დაგვანებეთ-მეთქი. მაპატივეთ, რომ ამგვარიეჭვიგავივლეგულში.

ნიკომ მორცხვად გაიღიმა და საჩქაროდ ავიდასასტუმროსდაფერხვილკიბეზედ.

თელავის სასტუმრო ერთადერთია მთელ ქალაქში დაისიც მთლად ცარიელი დაუხვდათ ჩვენს მგზავრებს.სასტუმროს მისავალი კარი და კიბე ისე ფამფალებდა,რომმგზავრებმადიდისსიფრთხილითძლივსმოახერხესასვლა; აივანი, ოთახები წარმოადგენდნენ ერთ რაღაცანაოხარს, მტვრითა და აბლაბუდით გატენილს.პირმოტეხილიკოკა,გვერდზედგადახრილიხისსტოლი,ადამის ჟამის გაუხეხავი ცალყურა სამოვარიდა ჭრელისნაჭრების საბნით გადაფარებული ხისტახტი, აირა იყომორთულობასაუკეთესოოთახისაამსადგურში.

ლიზამ თავისუფლად ამოისუნთქა, როდესაც თავისითავი ჭერქვეშდაინახა. პირიდაიბანა,თმა გაისწორადაგავიდა სასტუმროს აივანზედ,რომელიც გადაჰყურებდა

მთელ ალაზნის ხეობასდა მისდანახვაზედ აღტაცებითშესძახა: ეჰ, ღმერთო, რა მშვენიერებაა, რა სურათია!დამართლაც, თითქო სამოთხე იყო იმის თვალ-წინგადაშლილი: აყვავებული, კეკლუცად მორთულიალაზნის ველი, განიერი, მწვანე ჭალებით დააჭრელებული, ხნულ-ნაწვერლებით სავსე მინდორი,თვალგაუწვდენელი მდელო, შუაზედ გაყოფილიალაზნის ვერცხლისებრივად მობრჭყვრიალე ზოლითდაშემოკალთულიცალმხრივდაღესტნისახოვანისმთებითდა მეორე მხრივ გომბორის სიმაღლეებით. ამ მთებისკალთებზე ხშირ მწვანეში გახვეული წითელიკრამიტებით დახურული სახლები სოფლებისააგვირგვინებდნენ ძვირფას სურათს კახეთისას, ამსაუკეთესო და სასიქადულო მხარეს საქართველოსას.ჩამავალიმზერაღაცრბილს,ნაზსშუქსაყენებდამთლადამწვანებულ არემარეს და მათ ზემოდან თოვლითთავწაყრილ დაღესტნის მთების ზოლსა. ლიზა არ იყო

შეჩვეული დაკვირვებას; იმისი ბუნება ძნელადშთაიბეჭდავდა ხოლმე მშვენიერების ძალას, მაგრამ ამდიადმა, ბრწყინვალე ბუნების სიმდიდრემ მთლადდაატყვევაიმისითვალი.ნიდაყვზედდაყრდომილიხშირბინდამდე ხარბად სტკბებოდა ბუნების მშვენიერებით;ბინდმა მხოლოდ სურათის ფერი შესცვალა და უფროსიტურფეთიდა პოეტური საიდუმლოებით შეავსო. აქა-იქ, ალაზნის გაღმა და გამოღმა ცეცხლები აენთო,დაღესტნის მთებს ბურუსი შემოეხვია, გარშემო სრულისიჩუმეჩამოვარდა,მიწყდაკაცთახმაურობა,სიოცკი არარხევდა შემოდგომის სიტკბოებით გატენილს ჰაერს.ლიზა ისევ ნიდაყვზე დაყრდომილი იყო დაგონებადაუტანებლივ, უაზროდ, მთელის თავისსარსებით შთანთქმულიყო ბუნების მზერით. ოთახშიმართას მიეძინა, აივნის კარები ღია იყო და იქიდანმკრთალი ნათელი გამოდიოდა გარეთ; უცებ ამ შუქსრაღაც აეფარა და აივანზე სრულიად ჩამობნელდა; ამ

შემთხვევამ შესწყვიტა ლიზას ოცნება; ყმაწვილი ქალინელაწამოდგადაოთახისკენ გაეშურა.ოთახის კარებშიშეხვდა ვიღაც ყმაწვილ კაცს ჩერქეზულისტანისამოსითდა სახლის პატრონს ქალს, რომელიც ყმაწვილსმოწიწებითთავსუხრიდადაბოდიშსიხდიდაიმასთან:

-კნიაზო,მაპატივეთ,რომთქვენიოთახისხვასმივეცი.არვიცოდი თქვენი მოსვლა, თორემ რა ღმერთიგამიწყრებოდა!

- არ ვიცოდი, არ ვიცოდი! - მედიდურად, ხმამაღლაუწყრებოდაკნიაზიქალს.-განაარშეიძლებაერთიოთახიყოველთვის ჩემთვის იყოს დარჩენილი, რა იშვიათისტუმარი მე აქ ვარ! სხვა თქვენს ოთახებში კაცს არედგომინება. მე, საცა იქნება, იქ წავალდადღეიდან კიაღარ ვიცნობ თქვენს ჭუჭყიანს სასტუმროს კი არა,ტრახტირს,ბოსელს,საქათმეს!

- რათა სჯავრობთ, ბატონო, - წყნარად უთხრა ლიზამთავადს. - ჩვენ ადვილად შეგვიძლიან სხვა ოთახშიგავათიოთ ღამე და ეს ოთახი ერთ წამში თავისუფალიიქნება თქვენთვის. დედა! - მიუბრუნდა მერე ლიზაგამოფხიზლუბულ მართას, - ამ ბატონს ჰქონიაყოველთვისესოთახიდაქირავებული,ადე,ჩვენმეორეშიგადავიდეთ,სახლისპატრონსპირსნუგავუტეხავთ.

- უკაცრაოდ, უკაცრაოდ, ნუ შეწუხდებით, ქალებიბრძანებულხართ, არ ვიცოდი! -დაბლათავისდაკვრითწაიტუტუნა თავადმა, როდესაც ლიზას მშვიდი დაზრდილობიანი სიტყვები გაიგონა, ამასთანავე,რასაკვირველია, არც ლიზას ლამაზი თვალები დალაზათიანიფიგურადარჩაშეუნიშნავიკნიაზს.

- მე თვითონ არა მიშავს რა სხვა ოთახში. ნინო, -

მიუბრუნდა შემდეგ სახლისპატრონს, - მეორე ოთახშიდააგვევინე,როგორციქნება,გავათევღამეს!

- უკაცრაოდ, მადმოაზელ, მაპატიეთ, თქვენი ღვთისგულისთვის, ჩემი სიბრიყვე, რომ ასე უდროოდდავარღვიე თქვენი მყუდროება! გთხოვთ მიცნობდეთდღეიდან თქვენს პატივისმცემელ თავ. იასონჯამბადრუკიანს.

- ძალიან სასიამოვნოა ჩვენთვისაც თქვენი გაცნობა.დაბრძანდით, ბატონო, მანამ თქვენს ოთახსმოამზადებენ, - კეკლუცობით და მიმოხვრით უთხრალიზამთავადს.

-დიდადგმადლობთ,-მოხდენითდაუკრათავიიასონმაყმაწვილ ქალს და ჰკითხა: - თუ უკაცრაოდ არგახლდებით,საიდანმობრძანდებით, ან აქსად აპირებთ

ჩამოხდომას?

- ნაციხურალის სოფლის მასწავლებლის ალაგი უნდადავიჭირო, - მიუგო ლამაზმა და, თითქო არ იყო,სირცხვილისსიწითლემგადაჰკრაპირისახეზდ.

ესშენიშნათავადმადასიბრალულითუთხრა:

- სოფლის სკოლის მასწავლებლად, თქვენ? ეგშეუძლებელია!მთელიდღეგლეხკაცებისჭუჭყიან,ბრიყვბავშვებთან,ხომჭკუაზედშესცდებით,მადმოაზელ!

“მადმოაზელს” დიდის მეცადინეობით გამოსთქვამდახოლმე იასონ ჯამბადრუკიანი, თითქო ამ სიტყვებითუნდოდადაერწმუნებინალიზა,რომ განათლებულიდასხვადასხვა ევროპიულ ენების მცოდნე ვარო,დალიზაცცოტაარიყოს,მოჰხიბლაიასონისგაწვრთნილმამიხვრა-

მოხვრამ, იმისმა გაშალაშინებულმა ბაასმა; ამასთანერთად იასონჯამბადრუკიანი მშვენიერი შეხედულებისვაჟკაცი იყო. იმის წერწეტი, კარგად მოყვანილი ტანიხელოვნებით შეკერილ ჩერქესკაში იყო გამოწყობილი,ბროწეულისფერი ატლასის ახალუხიძლიერუხდებოდაიმის ცხვრისფერთვალებსდა ხორბლისფერ პირისახეს.შავი ქამარ-ხანჯალი და შავი უბრალო მასრები რაღაცსიდარბაისლისხასიათსასდებდაიმისმორთულობას.

იასონი ტკბილად აცეცებდა თავისს დიდრონ ბეცთვალებს ლიზას და კმაყოფილებას უღვიძებდა ნორჩ,გამოუცდელგულში.

იასონი ერთი-ორი წამით სახლის პატრონს რაღაცასდაეხმაურადაერთისსაათისშემდეგ,მართასდალიზასდაუკითხავად, სადგურის პატრონის მოსამსახურემსუფრასდაუწყოშლამათოთახში.

ძვირფასმა კახურმა ღვინომ, ცვრიანმა მწვადებმა დაცივმადედალმა სიამოვნების მაგივრად ძალიან შეაშინამართა. რა ხუმრობაა ამისთანა მასპისძლობა! იქნება მემშიერსაც დამეძინა, ვინ ეხვეწებოდა იმ დალოცვილსსახლის პატრონს. მაგრამ ვახშამიტყუილადგაიშხამა ამსაშინელისფიქრებით.იასონმამიიწვიაისინივახშმადდათითონვედაუწყომასპინძლობა:

- მიირთვით, შენი ჭირიმე, მიირთვით. მერე არა სთქვათქალაქელებმა, კახეთში მასპინძლობა არ იციანო.ნაციხურალიახლოაჩემსსოფლებზედდაიმედიმაქვსიქუფრო რიგიანად გაგიმასპინძლდებით; რაც შეეხებათქვენს სამძიმოთანამდებობას, მადმოაზელ, ვეცდებითროგორმე უფრო სუფთა საქმე გაგიჩინოთ, ვიდრესოფლის მასწავლებლობა. ოჰ, სოფლის მასწავლებლობაყმაწვილი, გაზდილიდალამაზი ქალისათვის, это нечто

весьмагрубое, -ჩაურუსულაიასონმა,რადგანეგონა,რომქართულად ასე ცხოვლად ვერ გამოსახავდა თავისსმძულვარებას სასოფლო სკოლის მიმართ. - Предоставьтеэто дело семинаристам. ვერ წარმოიდგენთ, ზედგამოჭრილები არიან ბურსელები სკოლებზედ, აითუნდჩვენი სოფლის ლეკიკარას სკოლის მასწავლებელიმთელი დღე, კვირაობითაც კი, განუყრელად გლეხებშიზის, იმათ ელაპარაკება, იმათში ერთობა; ჩვენ კი ვერასგზით ვერ შევიჩვიეთ. გასაკვირველი არ არის,განათლებული კაცი და განათლებულ საზოგადოებასერიდებოდეს და გლეხებში, იმ უმეცარ, თითქმისგაპირუტყვებულ ხალხში დროს ატარებდეს და თანაცკმაყოფილებითჰგრძნობდესთავს!

-ჩვენისგზაშიგავიცანით,ერთისდილიჟანითმოვედით,- უთხრა მართამ იასონს - ეტყობა ძალიან სინდისიანიყმაწვილი კაცია; უთუოდ თავისს თანამდებობასაც

სინდისიერად ექცევა, გლეხები მიუნდვიათ იმისათვისდაცდილობსსარგებლობამოუტანოსრამა.

- დიაღ, ლიბერალობა მე თითონ კარგად მესმის, მეთითონხშირადვეხმარებიგლეხებსგაჭირვებაში,მაგრამმთელი თავისი დრო რომ იმათ შესწიროს განათლებულმაკაცმა,этогорешительнопонятьнемогу.Помилуйте,эторавносильносамоубийству!

ამსიტყვებით,რასაკვირველია,იასონმამიჰმართალიზას,რადგან მართა ღირსად არ სცნო ამ მაღალ აზრებისგასაზიარებლად.

-ოხ,რარიგადმიხარიან,კნიაზიასონ,რომთქვენისთანამეზობლები მე ყოლებიან. Вообразите, მე კი მეგონა,რომგამოყრუებულ სოფელში ჭკუაზედ შევიშ ლებოდი, -გულისსიწრფელითეუბნებოდალიზაიასონს.

- За ваше здоровье прелестная гостья наша! - აღტაცებითუთხრა იასონმა ხუთი-ექვსის სტაქნის შემდეგ ყმაწვილქალსა. - სიმშვენიერეს სიფაქიზე ეკუთვნის და ჩვენცვეცადოთრისიცღირსიხართ,ისმოგიზღვნათ.

ამ სიტყვებთან ერთად იასონმაუფრო სიტკბოება მისცათავისსმზერასდაშეუწყვეტელმაცქერამდაალერსიანმაბაასმა მთლად მოაჯადოვა ჩვენილიზა. ყმაწვილი ქალიკეკლუცობით იხრიდა დაბლა კისერს და ტკბილისავეღიმილითმადლობასუხდიდაკნიაზს.

კარგა შუაღამე გავიდა; იასონმა მესამე ბოთლიგამოსცალადაბაასისშეწყვეტასკიარაპირობდა;მართას,თუმცა სთვლემდა, დაღალულობა თავს ართმევდა,მაგრამ ზრდილობა ნებას არ აძლევდა სტუმარი, ანუუკეთრომვთქვათძალადმასპინძელიდაეთხოვნა.

ლიზა თავისს სიცოცხლეში პირველად ელაპარაკებოდაასე თავისუფლად ყმაწვილს კაცს და ეს ძლიერაღელვებდა და დაღალვასა და მოსვენებას სულავიწყებდა. წამოწითლებული,თვალებგაბრწყინვალებული ეტიტინებოდა იასონს დაფიქრადაც არ მოსდიოდა,თუ რა მახეს უბამდათავისსგულს და ზიანს აძლევდა თავისს სახელს ულმობელისაზოგადოებისთვალში.

V

ნაციხურალი თითქმის ერთს ვერსზეა გაჭიმული.განიერი, ჩინებულად მოვლილი შოსე ორად ჰყოფსსოფელს. გზის ორთავე მხრივ დუქან-ბაზარიაგამართული და აქეთ-იქით სოფლის შენობებიაჩამწკრივებული თავ-თავისის დიდრონის ამწვანებულ

ეზოებით. აქ ხშირად შეხვდებით ორსართულიან,ჩინებულად ნაგებ ქვითკირის სახლებს, რომლებიცგაკეთებულისგლეხკაცებისსაკუთრებაადასაზოგადოდკი მომეტებულ მოსახლეთ ხის დარბაზები უდგიათ,კრამიტით ან ჩალით დახურული საბძლურად.შესანიშნავია, რომ ამ სოფელში და თითქმის სხვაგანაცმთელს კახეთში იშვიათად შეხვდებით ბოლისასასვლელს; უთუოდ ტკბილი კახური უცეცხლოდაცათბობს აქაურობას, ან ამათითვალები ადვილად იტანსკომლისსიმწარეს.

კარგა მოზრდილ მინდორზედ, სოფლის ბოლოს, სდგასნაციხურალის სკოლის შენობა; მშვენივრად არისაგებული, კედლები თეთრად აქვს გალესილი დაწითელისკრამიტითდახურული.გარეგანიშეხედულებამნახველს საკმაოდ ასიამოვნებს. დღეს, თორმეტსექტემბერს, სკოლის ეზო მთლად სავსე იყო

გლეხკაცებით. სკოლის მეორე მხარეს, განიერ აივანზედშეკრებილნი იყვნეენ სოფლის დედაკაცები და შიგსკოლის ოთახში სამოცამდე ყმაწვილი, რომელთაუმეტესობა გოგოები იყო. ბავშვებსაც და დედ-მამასაცკახეთში წმინდად აქვთ დაცული ძველებურიტანთსაცმელი: აბორკიანი,კერასიანიკაბადაკინტოურიყელიანი ჩუსტები, რომელიც ქართლში ძლიერგახშირებულია,აქიშვიათად,თითქმისარცკიმოიპოვებაოთხკუთხი გულამოჭრილი კაბა სარტყელ-გულისპირითთითქმის ყველა დედაკაცს უმშვენებს წამოსადეგწერწეტსტანსა.

მასწავლებლისოთახშიაცკარგაბლომადირევახალხი:ამსოფლისმღვდელითავისისკრებულით,მთავრობისაგანდანიშნული და გამოგზავნილი მოხელე სკოლისკურთხევაზე დასასწრებლად, ამ სოფლის ორიოდ-სამითავადიშვილი,სოფლისმოსამართლენიდამამასახლისი

დარამდენიმეახლო-მახლოსკოლისმასწავლებელი,მათშორისჩვენინაცნობინიკობერიშვილიცა.

ლიზა კოშკაძისა, სადღესასწაულო ტანისამოსითმორთული,თუმცაჩვეულებრივადჰშვენის,მაგრამდღესსაშინლადფერმიმკრთალია.მასცოტაარარის,აშინებსისაზრი, რომ ამოდენა ხალხში, მღვდლისა და მთავრობისწარმომადგენელის თანდასწრებით, უნდა შეუდგესთავისს თანამდებობას და ვაი თუ შევკრთე, როგორცრიგია,ისევერდავიწყოჩემიპირველიგაკვეთილიო.

ორ საათზე ყველანი სასკოლო ოთახში შეიყარნენ.მღვდელმა ოლარი გადაიგდო და დაიწყო პარაკლისი.ლიზა ფანჯარასთან იდგა და მოუთმენლად უყურებდაგზას.

-უთუოდმომატყუაიასონმა,-ფიქრობდამწუხარებით.-

იმ ღამეს, მე მგონია, ღვინო მეტი მოუვიდადა იმიტომმექცეოდაისეალერსიანად:,,ჩვენომშვენიერო,ძვირფასოსტუმაროო!” რამდენი სიტკბოება იყო იმ ორ უბრალოსიტყვაში. რა სიამოვნებით და მეგობრულადდამაშტერებდა ხოლმეთავისსლამაზბეცთვალებს!ოჰ,ნეტავი კი აასრულოს დაპირება და დღეს ამ სკოლისკურთხევის ცერემონიას დაესწროს. ასე ადრე რადდაიწყესპარაკლისი,ათისაათია.იქნება,იმას,ჯერარცკიგაუღვიძნია!

პარაკლისი თავდებოდა, როდესაც სკოლის ეზოშიშემოგრიალდალაზათიანისაგზაოკალიასკა.კალიასკაშიგადაწოლილიიჯდაიასონდამისგვერდითვიღაცზორბა,გულზვიადობით სავსე მოხუცი კაცი. ძვირფასისქართულისტანისამოსით.

იასონმა მოწიწებით ხელი მოჰკიდა მოხუცს და

კალიასკიდან გადმოსვა. ამათ შემოსვლაზე ხალხშიჩოჩქოლი ატყდა. ყველამ გზა დაუთმო მოხუცს დაპირმოთნეობითსავსესალამიმისცა.

- ეს ის ყმაწვილია, გუშინ რომ მასწავლებელი ქალიმოიყვანა, - უთხრა ერთმა აივანზე მდგომმადედაკაცმამეორეს.

- მართლა? ქა, ეგ ხომ ლეკიკარიანთ ბატონიშვილია!ამბობენ გზაზე გოგოს არ გაატარებს, რომ უკან არაედევნოსო, ქა, მაგას რათ მისდევდა, თუ ეგ კარგიქალია?!

-ვინიცის ,რაწყლისადარასინდისისაა! -წაიტუტუნამესამემ. - ერთი შეხედეთ, რა რიგად გაუყარა თვალი-თვალშიიმყმაწვილს,ლეკიკარიანთბატონიშვილს!

მართლადაცდალიზა მთლადცქერადგადაიქცა. იასონიდღეს საშინლად ჰშვენოდა: ამაყად ყელმოღერებული,თავიდან ფეხებამდე ლაზათიანად გამოწყობილი,მამაცურად ხანჯალზედ ხელდაყრდომილი დიდადერჩეოდა აქ შეყრილებში. ხშირად მიიდებდა ხოლმე ბეცთვალებზე ოქროს პენსნეს და ასე ათვალიერებდააივანზედ მდგომ ქალებსდა შემდეგთითქო ადარებსო,ისევდააშტერდებოდალიზასსახეს.

პარაკლისის შემდეგ წარმოითქვა რამდენიმე სიტყვასკოლის მნიშვნელობის შესახებ, მეორე მოხელემგანიხილა ყოველივე მოწყობილობა სკოლისა, გადასცალიზას მთავრობის პროგრამა, რომლითაც უნდაეხელმძღვანელათ წლის განმავლობაში მასწავლებლებს,დამოიწადინამოსმენასამაგალითოგაკვეთილისა.

ლიზამ ხმის კანკალით უბრძანა ბავშვებს

დამსხდარიყვნენდაშეუდგაგაკვეთილს;ჯერთრთოდაგაუბედაობით, მკვდრის ფერი დაედო, მუხლთეკეცებოდა, მაგრამ მოაგონდა, რომ აქ სხვათა შორის,იასონიცარისოდაწელშიგასწორდადახმამაღლადაიწყოყმაწვილებისსწავლება.

სასწავლებელში უფროსი კლასების შეგირდები ხშირადასწავლიდნენსანიმუშოდუმცროსკლასებისშეგირდებსდა ამისათვის ლიზა, როგორც გამოცდილი, რიგიანადგაუძღვა თავის გამოსაცდელ გაკვეთილს. მოხელეკმაყოფილი დარჩა, თანაგრძნობით ჩამოართვა ხელი,ორიოდე-სამიტკბილისიტყვაუთხრამასწავლებელსდაგაეშურა. იმას გაჰყვნენ სხვებიც... ოთახში დარჩნენმხოლოდ იასონი თავისის მამით და ნიკო ბერიშვილი,რომელსაც გულით უნდოდა მიელოცნა ლიზასთვისგამარჯვება.

იასონის მამა, ლუარსაბ ჯამბადრუკიანი, კარგა ხნისმოხუციიყო,მაგრამწელიჯერსწორედეჭირადათავისსსიბერის ნისლით გადაკრულ თვალებს არშიყობითაჭყეტდალიზას:

- მიხარიან, თქვენმა მზემ, მიხარიან, რომ სკოლებშითქვენისთანა კეთილშობილ ქალებს აძლევენ ალაგებს.განათლებული ადამიანი ყოველთვის სასიამოვნოასოფელში და ეს ჩვენი ბატონი მასწავლებლები კიბუსავითგვიყურებენთავადიშვილებს.თქვენკი,იმედიმაქვს, აგრე არ გვიზამთ, მიხვალთ, მოხვალთ, პატივსაგვცემთდაპატივსაცმიიღებთ.

-დიდად ბედნიერი ვარ, ბატონო, რომ ინებეთ სკოლისდათვალიერება და იმედი მაქვს, ყურადღებას არმოგვაკლებთ შემდეგშიაც, - ზრდილობიანად უპასუხამოხუცსლიზამ.

- არა, არა, ნუ გეშინიან, ყოველთვის თვალ-ყურსვადევნებთთქვენსსაქმიანობას.ნუგეშინიან...ხა...ხა...-ნაძალადევად, უაზროდ გადიხარხარა ლუარსაბმა დამხარზედხელიდაადოლიზას: -ნუგეშინიან,ნუ,ჩვენოშავთვალავ. მშვიდობით, მშვიდობით,ლამაზიდა კარგიქალი ხარ, მე და ჩემმა ღმერთმა! - მსუნაგ კატასავითტუჩებიგაიწკმატუნათავადმალუარსაბმა.

იასონი უსიტყვოდ გამოეთხოვა ლიზას და მხოლოდდიდმნიშვნელოვანებითჩამოართვახელი.

ნიკოკლასშიიდგაჩაფიქრებულიდაარიცოდა,რაეთქვალიზასთვის იმის დღევანდელის ქცევის შემდეგ.ყმაწვილიკაციგულისტკივილითჰხედავდა,რომლიზასიზიდავდა სულ სხვა საზოგადოება, სულ სხვამისწრაფებააღელვებდადაარაისნიადაგი,რომელზედაც

უნდაგაეძლიერებინათავისიმოღვაწეობა.ლიზამხმაცარგასცა დღეს ყმაწვილების მშობლებს, არც თითონყმაწვილებს;ისთავსევლებოდასულსხვებს,აჰყოლოდამხოლოდთავისსგულისთქმასდასრულიადივიწყებდათავისსმოვალეობისსაგანს.

- ოჰ, ბატონო ნიკო, - კმაყოფილების სიცილით უთხრალიზამ, როდესაც სტუმრები გააცილა და ოთახშიშემობრუნდა. - რარიგად მომწონს ეს მოხუცებულილუარსაბ, რა კეთილი, რა ლმობიერი თავადია! იმედიმაქვს,რომდიდშემწეობასგაუწევსჩემსსკოლას!

-ტყუილიიმედია!ლუარსაბიმხოლოდბებერიყბედიადაუნამუსო კაცი: ნუ მიენდობით მაგის ტკბილ სიტყვებსდა მაცდურ ენას. თუ შემწეობა უნდა, განა თავისსსოფელშიარააქვსსკოლა,რატომარუნდაშეჰხედოსდათანაგრძნობის მაგივრად რად სდევნის ყოველ ჩემ

განზრახვას? მე ვიცი იმისი ბოროტი სულიდა სწორედბოროტისგანზრახვითაცმოვიდადღესთქვენსსკოლაში.ერთიშვილიჰყავსკიდევპატიოსნებითსავსე!მეთქვენგირჩევთ,ბატონოლიზა,იმათთანდაახლოვებასერიდეთ.

-ოჰ,ღმერთო ჩემო,რა არისმაგვარითქვენისიავკაცე! -ოხუნჯობითუთხრალიზამნიკოს. -თქვენრაცგინდათისასთქვითდამე კი აღტაცებულივარმამისაგანაცადაშვილისაგანაც, მაგრამ ახლა იმათ კი თავი დავანებოთ.რატომ არ მილოცავთ, რომ ასე კარგად გადავრჩიდღევანდელგანსაცდელს?

-მაგისთვისდავრჩი,მაგრამ...

- რაღა მაგრამ? არ იცით, როგორ, რა სიტყვითმომმართოთ?გინდათგასწავლოთ?მაგრამდროარარის,კვლავ იყოს, ეხლა კი წავიდეთ მეორე ოთახში, დედა

დიდიხანიასადილადგველის.ეგრაწიგნებიგიჭირავთხელში, არ შეიძლება გადავათვალიერო? სპენსერი,უშინსკი, პესტალოცი, ჰა, ჰა, ჰა! სად შეგიგროვებიამაგდენიგენიოსიერთად.

-ესწიგნებითქვენთვისმოვიტანე,მაგრამ...

-ოჰ,ღმერთო,რაარისმაგდენიმაგრამ!მაგრამრა?ახლაკიგნებავთისევუკანწაიღოთ?

-მემგონი, აგრეემჯობინება.თქვენდროსადგექნებათამათის კითხვისათვის? კლასებს შემდეგ აღარავინმოგაცლით:ტანცაობა,სეირნობა,სტუმრობამოინდომებსთქვენსდანარჩენთავისუფალსდროს.

-რეებსალაპარაკობთ,ბატონონიკო!მაშთქვენგინდათ,რომმემთელიდღეთქვენსავით,როგორციასონიამბობს,

გლეხებშივიჯდედაიმათთანვილაპარაკო?

- დიაღ, ჩემის აზრით, ეგ საუკეთესო დროს გატარებაუნდა იყოს სოფლის მასწავლებლისათვის, თუ,რასაკვირველია, გეცოდინებათ, რა ელაპარაკოთ.ამისთვისმომზადებაასაჭირო.

- ეგთავისდღეშიაც არ იქნება! - მოუთმენლადდაჰკრაფეხი ლიზამ მიწას. - ნახევარი დღეც საკმარისია იმათშვილებთან თავის სახეთქად. დანარჩენი დრო მე ისემინდა მოვიხმარო, როგორც ჩემი ნებაა: ვიტანცაო,ვისეირნო, სტუმრად ვიარო, როგორც თქვენ დამცინით,დამეკისრულებითსასაცილოდ არმიმაჩნია, -ცოტა არიყოსგაბუტვითასთქვალიზამ.

VI

ენკენისთვის ცამეტს, სკოლის კურთხევის მეორედღეს,ლიზა სკოლის კიბეზედ იჯდა და გულხმიერებითკითხულობდა პესტალოცის, მაგრამ ვერას გზით ვერდაეძლია, ვერ მოენელებინა იმის გაუხსნელ გონებასამისთანა უჩვევი ტვირთი. ზოგიერთ ალაგს სამჯერ-ოთხჯერკითხულობდადამაინცვერშეეთვისებინაიმისიაზრები.ისეიყოგართულილიზა ამმძიმეშრომაში,რომმანამ კიბესთან არ გაჩერდა ეტლი, არც კი შეუნიშნავს;ახლა კი შეჰკრთა, გაოცდა ამ გვარის შემთხვევით დაუცებფეხზედწამოხტა.

გუშინდელს ჯამბადრუკიანთ კალიასკაში გადაწოლილიიჯდა ლუარსაბ; მის გვერდით იჯდა ყვითლადჩამომხმარი, მაგრამ კეთილშობილურის შეხედულებითსავსე, ხნიანი დედაკაცი. წინ, სკამზედ, იჯდა იასონ,ჩვეულებრივადმორთულიდამხიარული.

-აბა,ბარიშნავ,წამოდიალავერდში, -გაჩერებისუმალვეგადმოსძახა ლუარსაბმა ლიზას: - ეკიპაჟში ალაგიგვქონდა და მე ვუთხარ ქეთევანს: მოდი უჩიტელნიცაწავიყვანოთ,მადლია,თვალსგაახელს-მეთქი.

-ჩემიწამოსვლა,აბა,როგორშეიძლება.სკოლამხოლოდგუშინ გაიხსნა და დღესვე თავი როგორ დავანებო, -მოწიწებითუპაბუხალიზამმოწყალეთავადს.

-Этовсе глупости!მოემზადეთ,ჩვენარცკიგადმოვალთ.ისე მოგიცდით, - ბძანების კილოთიუთხრალუარსაბმალიზას.

- დედისაც მეხათრება, მარტო დარჩება, - მორცხვობითდაუმატალიზამ.

- დედათქვენს რა უშავს, - სწრაფად მიუგო იასონმა: -

მთელი სოფლის დედაკაცები შემოეხვევიან, რაკიმარტოდდაიგულებენ.

ამ დროს სახლიდგან გამოვიდა მართა, მიუახლოვდაეკიპაჟს. დაბლა თავი დაუკრა თავადებს და შემდეგმიჰმართა ლიზას - შვილო, რაღას ალოდინებ, ჩქარამოემზადევი,რატომღმერთს მადლობას არ სწირავ,რომამისთანა პატიოსანნი ცდილობენ თვალი გაგახელინონ.რატომ არ გადმობრძანდებით, კნეინა, რატომ არგააბედნიერებთ ჩვენს საცოდავ სახლს. ღმერთმაგადაგიხადოთ,ბატონებო,ჩემიობლისპატივისცემა.

- გმადლობთ, - წყნარად მიუგო ქეთევანმა მართას. -კვლავ გნახავთ, ეხლა ძლიერდაგვიღამდება,ოცი ვერსიმეტიგვაქვსკიდევგასავლელი.

- კარგი ქალი გყოლია, მე და ჩემმა ღმერთმა. ძლიერ

მომეწონა, ლაზათიანი გოგონაა! - უთხრა ლუარსაბმამართას, როდესაც ლიზა სახლში შებრუნდამოსამზადებლად. - ღირსია, ღირსი, რომ ვანუგეშოთ,ხალხშიგამოვიყვანოთ.

ამლაპარაკისდროს ქეთევანი ჩუმად იყოდა მხოლოდიმისგაყვითლებულ პირისახესუფროფერი ჩაუჯიგრდადამშვენიერთვალებზეთითქონისლიგადაეფარა.

იასონი ჩუმად იდგა კალიასკის გვერდით და პატარაბავშვივითმოკრძალებითუსმენდამამას.

ამასობაშილიზაც გამოვიდათავისი პატარა ბოხჩითდაალაგიდაიჭირაიასონისგვერდითეკიპაჟისწინასკამზე.

მშვენიერი, მყუდრო და ტკბილი საღამო იყო.გზატკეცილზე ჩარდახიანი ურმები შეუწყვეტლივ

მიჭრიალებდნენდადართულიგლეხისქალნიდარძალნიუკანფეხითმისდევდნენურმებს.ხანდისხანეკიპაჟებიცგაჰქროლავდა ხოლმე და ცხენოსნებს ხომ ბაწარივითგადაბმულიჰქონდათთავიერთმანეთზედ.

თუმცაჯამბადრუკიანთ ეკიპაჟსოთხი მშვენიერი ცხენინიავივით მიაქროლებდა რკინასავით მოჭედილგზატკეცილზედ, მაგრამ ალავერდი კარგა მოშორებითიყო ნაციხურალზედ და ძლიერ დაღამდა, როცა ჩვენიმლოცველნიმიუახლოვდნენალავერდისეკლესიას.

გზაშილიზამორჯერ-სამჯერიგრძნო,რომვიღამაცფეხი-ფეხზე დაადგა და ამ გარემოებამ ძალიან დააღონა;თითქო სინანული დაიწყო, რომ უპატრონო ყმაწვილიქალითითქმისუცნობხალხსგამოჰყვა;ნიკობერიშვილისსიტყვებიც მოაგონდალუარსაბის ხასიათის შესახებდამწუხარებით კინაღამ ცრემლები გადმოჰყარა. ყმაწვილს

ქალს გულმა ფრიალი დაუწყო; ლიზამ მუდარებითშეჰხედაქეთევანსდაიმისმაპატიოსნებითადასიკეთითსავსეთვალებმაცნუგეშისცასაცოდავსადადააშოშმინა.

საოცნებო სახილველი იყო ამ დროს ალავერდის წინგადაშლილი მინდორი: ეკლესიიდან დაწყებული,გალავნის კარების მარცხნივ და მარჯვნივ,ჩამორიგებული იყო წყობისად გადაჩარდახებულიურმებიდა მათ წინდიდი ცეცხლი ენთო;ურმებს შუა,ეკლესიის კარებგასწვრივ,სიგრძეზედ,ორპირადდუქან-ბაზარიიყოგამართული.ამგანიერგზასმრავალიფარანიაშუქებდა. ცოტა მოშორებით, იქ, სადაც დაცემულიმინდორი ალავერდისა ცოტაოდნად მაღლდება დათითქოს საგანგებოდ გაკეთებულ ტახტსა ჰგავს,აშენებული იყო მწვანე ხის ტოტებითა და ბორდოხითდაფარულიდიდრონიფანჩატურებიდამათწინგაბმულთოკზე ჩამოკიდებული იყო სხვადასხვაფერად

აყვავებული ქაღალდის ფარნები. რაღაც საზღაპროსახილველიეგონებოდაკაცს ამდროსეს არემარე.შორს,შორს ამ ბრწყინვალე სურათის ბოლოს მოსჩანდასიბნელეში დიდი, ახოვანი, თეთრად განსპეტაკებულიალავერდისწმ. გიორგის ეკლესია,რომლისგალავანშიაცსრული სიჩუმე და მყუდროება სუფევდა. გალავანსგარეთ კი საშინელი ხმაურობა იყო: შარმანკები, ზურნა,დაირა, სტვირი, სიმღერა, ვაჭრების ძახილი, პირუტყვთაღრიალი ერთად შეერთებულიყოდა საოცარი ჟრიამულიიდგა.

ეკლესიის კარებთან ჯამბადრუკიანთ მოეგებნენმღვდელი, ორი პოლიციის ჩაფარი და დიდისპატივისცემით აიწვიეს საუკეთესო სახლში, რომელიცგალავანს ჰქონდადატანებული. ამ სახლის განიერიდაგრძელი აივანიც მთლად გაჩაღებული იყო ფარნებით.კედელთან ჩარიგებულ სკამებზე მრავალი მორთული

ქალი და კაცი ისხდნენ და ჩაის შეექცეოდნენ. ახალმოსულებს საკუთარი ოთახი დახვდათ მომზადებული,სადაც დილიდგანვე გამოგზავნილ მოსამსახურეებსდაელაგებინათ ბარგი და ვახშმის სამზადისსშესდგომოდნენკიდეც.

ჩაის შემდეგ ლუარსაბმა სთხოვა ქალებს, ერისდასათვალიერებლად წავიდეთო. ქეთევანმა დიდისბოდიშისმოხდითუთხრათავისსქმარს:,,მეთავიმტკივასაშინლად,აქდავრჩები,თქვენგაისეირნეთდაამქალსაცუჩვენეთაქაურობა”.

- არა, ბატონო, მე თქვენ თავს არ დაგანებებთ, მეც აქდავრჩები და აი ფანჯრიდგან გადავიხედავ. აქედგანუფროკარგადდავათვალიერებმთელარემარეს.

- მაშ მეც აღარ წავალ, ვაჟო! - თავისებურის უსულო

ხარხარით სთქვა ლუარსაბმა. - თუკი ქალები არწამოხვალთ, მერაა? ალავერდობაჯერ არ მინახავსთუ?თქვენთვის მინდოდა მეჩვენებინა ჩვენი ჯვარობა,ბარიშნავ; ამისთანა რამ თქვენს ქართლში ხომ არაგენახებათრა.სულრომცოტავსთქვა,ათიათასიურემიაღარ იქნებადღეს მოსული? ეხლა ხალხიუნდა ნახოთ-და! ვის არ შევხვდებით აქ: თუშს, ფშავს, ხევსურს,ინგილოს, დიდოელს, ლეკს, თათარს, ჩერქეზსაც კი.ყველა თავისის ეროვნულის ტანისამოსით და იარაღითარიანდაკაზმული.თავ-თავიანთ ქვეყნების ნაწარმოებიაქვთ მოტანილი გასასყიდად: მშვენიერი შალები,ნაბდები, ქუდები, ლეკური, ხმალ-ხანჯლები, საფენი,ზოგს ერბო მოაქვს, ზოგს ყველი, ზოგს მრავალისაქონელიმოუდის,ცხენი,ცხვარი,ძროხადაკამეჩიხომაუარებელია გასასყიდი. არა, არა, ქალბატონო, წავიდეთ,გავისეირნოთ. აბა, ახლა აქაური ქალი და კაცი ნახეთ:თქვენებურებივითკიარდახაშმულანდადაგვალულან.

თქვენზეკინუმიიღებთ,-საზიზღარისღიმილითუთხრალუარსაბმა ლიზას, - თქვენ აქაურებსაც თვალსმოსთხრითსილამაზითდასინარნარით!..

მამისლაპარაკზელიზამ შვილს შეხედა. უნდოდა იმისსახეზედ ამოეკითხა უკმაყოფილება, გაკიცხვა მამისშეუსაბამო ქცევისა. მაგრამ იასონ ჩვეულებრივად,მოკრძალებისღიმილითუსმენდამამას.

-ჩემისგულისათვისნუდაიშლი,შვილო,-ნაზადუთხრაქეთევანმალიზას.-მეაქნაცნობქალებთანვისაუბრებდავახშამს მოგიმზადებინებთ. ძლიერ კი ნუდაიგვიანებთ,დაღალულებივართ.

გულის კანკალით გაჰყვა ლიზა მამას და შვილსა,ყმაწვილიქალიგაოცებულიიყოიასონისქცევით.იასონი,თელავში ალერსიანი, ტკბილი, მხიარული მოლაპარაკე,

ლიზას არშიყობით გატაცებული, დღეს მამას გვერდითუსიტყვო, უაზრო, ხელშეკრულ მონასა ჰგავდა. მთელიორი დღე, გუშინ და დღეს, ეძებდა ლიზა იასონისსახეზედ თახაგრძნობის ერთს ხაზს, ერთს მეგობრულსიტყვას, მაგრამ იასონი პირმოკუმული იყო და, თუხანდისხან შეხედავდა, მხოლოდ მაშინ, როდესაც მამამოშორებითიყო.

ლუარსაბი დიდის ყურადღებით ათვალიერებინებდალიზასყველაფერს,რაცკიერობაშიშესანიშნავიიყორამე:სავაჭროს, ხალხის ნაწარმოებს; უხსნიდა აქ მყოფსხვადასხვა ხალხის ზნე-ჩვეულებას, არკვევდა იმათტანთსაცმელისსხვადასხვაობას -თუშისგაქონილტყავ-შალის პერანგებს, ფშავების ქალთა ძველის ვერცხლისფულით გაკეთებულ სამკაულებს, ლეკის ქალებისახალუხ-კაბას,დიდოელების მელურ, ბოროტებით სავსეპირისმეტყველობასდასხვ.

ერისდათვალიერებისშემდეგლუარსაბმალიზამიიყვანათავადიშვილებისუბანშიგაჩაღებულფანჩატურებთან.აქქალები, დიდის გემოვნებით ჩაცმულები ევროპიულიძვირფასის ტანისამოსით, ფანჩატურის უკანა მხარეზეჩარიგებულ სკამებზე ისხდნენ. მათ წინ ძირს გაშლილქეჩა-ხალიჩაზე მოკეცილები ისხდნენ ქართულადჩაცმულნიმანდილოსანნიდააქა-იქქალებშუაყმაწვილიკავალრები, ზოგი სერთუკ-პიჯაკებით და ზოგიჩერქეზულად დაკაზმული. ფანჩატურსგარეთ, ცოტამოშორებით,საზანდრებიდამღეროდნენთარისსევდიანნელ-წკრიალახმას,ანმედუდუკენიუბერავდნენტკბილდუდუკსდადაირა-ნაღარასგაჰქონდაგუგუნი.

ლუარსაბმა მამობრივის ერთგულებით გააცნო ლიზაყველას; ლუარსაბის ხათრით ლიზა პირფერადპატივისცემით მიიღეს და გულში კი ყველამ ტუჩი

აუბზუა. ლუარსაბთან გავლაც საკმარისი იყო, იმათისაზრით, რომ ყმაწვილ ქალს სრულებით დაჰკარგოდასახელიცადაპატიოსნებაც.

ყმაწვილები სიცილით ეუბნებოდნენ იასონს : ,,შესაწყალო, როდემდის უნდა გგლეჯდეს მამაშენიპირიდგან ლუკმას? აი ეგ ლამაზი გოგრუცუნაც მაგასუგდიახელში!“

-ჰო-და! -ორაზროვანისსიცილითუპასუხებდაიასონი. -მე ეგ ,,მადმოაზელა” თელავის სასტუმროში ვიპოვნე,კარგი ვახშამი მივართვი, გათენებამდე ვებაასე. ერთისიტყვით, რაღა გაგიგრძელოთ, ძლიერ დავმეგობრდით,მეორედღესჩემისკალიასკითმივაბრძანენაციხურამდე,დავაბინავე და პირობა მივეც, ხვალვე გნახავ-მეთქი.წარმოიდგინეთ ჩემი სისულელე! ავიღე და ყველა ესმამაჩემსვუამბე.ერთიცვნახოთ,მეორედღესავე,დილა-

ადრიან, კალიასკას აბმევინებს. - მამა სად მიხვალ? -ნაციხურალში, დღეს იქაურ სკოლას აკურთხებენ, შენცწამო,დავესწროთ,ვნახოთრაამბავიიქნებაო.მემაშინვეენაზე ვიკბინე. მაგრამ რაღას გავაწყობდი. წავედით.მამაჩემი მთლად გადაირია მაგის სიმშვენიერით. შინდავბრუნდითთუ არა,დედაჩემს ჩააცივდა, ალავერდშიუნდაწავიდეთო.დედამბევრიიუარა,ავადვარო,მაგრამ,შენც არ მომიკვდე, ფაცაფუცით დილითვე ბარგიგამოგზავნა და ნაშუადღევს კი, ისე უცბად, ამ ქალისკარებზემიგვიყვანა.ჩააცივდა,უთუოდალავერდიუნდაგაჩვენოვოდა აი ხედავთ, ჩემს ნაპოვნს მე ახლოც აღარმაკარებს.

- შეხე, შეხე, ბიჭო, იმ ,,მადმოაზელას” კი თვალებიშენსკენა რჩება. ფიქრი ნუ გაქვს, ბებერი როგორგაჯობებს. შენ შენებურად პენსნე დაუმიზნე ხოლმე!შორიდანაცგასჭრისშენითვალები...ხა...ხა...ხა!

-თუმამაჩემიმოშორდაროგორმე,მაგისმევიცი!მაგრამცხვრის ქოფაკსავითუგურგურებს, ერთ წამსთვალს არაშორებს.

გაიმართა ლხინი, ცეკვა. ლიზა შეუფერხებლივგადადიოდაერთიკავალრისმხრიდანმეორისაზედ:ქალიყმაწვილურის აღტაცებით ეძლეოდა მხიარულებას დავერ ამჩნევდა იმუწესო ქცევას, რომელსაც მოცეკვავენიჰკადრულობდნენ იმის შესახებ. მეტადრე იასონი,წაქეზებული ამხანაგების უშვერის ლაზღანდარობით,ხელებსამტვრევდალიზასდარაცძალიდაღონეჰქონდაიკრავდაგულზედ.

მრავალმაყურებელთაშორისბერიშვილიცუყურებდაამლხინსდამოუთმენლადცმუკავდა,მრისხანებისთვალსატანდა ყველას, ვინც კი ლიზას კადნიერად თვალს

გაუსწორებდა და გულში ბუტბუტებდა: ,,უბედურიგომბიო, ჩაერია ამ უზნეო, ქარაფშუტა, უსაქმოლაწირაკებში და დაიღუპა, ნამდვილად დაიღუპა!”მრავალი ქალი თამაშობდა. მრავალ ქალებსეტრფიალებოდნენკავალრები,მაგრამნიკოსეგონა,რომმხოლოდლიზას ექცევიან შეუფერებლად,უკანონოდაო;უნდათ ყმაწვილი ქალი დაამცირონ და სახელიგაუტეხონო. ასე ეგონა იმიტომ, რომ პირველსავედანახვაზედ ნიკომ ლიზა თავისს გულში ჩაისვენა,თავისს სათაყვანებელ ხატად გახადა და ყოველგვარისითამამე, ღიმილი, ხელის შეხება ამ ხატისშეურაცხყოფად მიაჩნდა და მზად იყო თავისს მცირე,სუსტისჯანითდაეფარა,დაეცვა ესობოლი,უპატრონო,საწყალიმასწავლებელიქალი.

ყველაზედ მომეტებულად ააშფოთა ნიკო იასონის დაიმის ამხანაგების ურცხვმა ბაასმა ლიზას შესახებ.

ყმაწვილი კაცი მთლად აენთო, ხელების მტვრევასმოჰყვა,გულმაძაგძაგიდაუწყო.

-ოჰ,ბატონონიკოლოზ! -დაცინვითუთხრალუარსაბმაბერიშვილს, როდესაც ლხინი დაიშალა და ლიზასთანხელი-ხელგაყრილი გამობრუნდა: - თქვენც აქაყოფილხართ?

-დიაღ, აქგახლავართ!თვალსვადევნებ,ყურსვუგდებ,ვსტკბები ჩვენის ვაჟკაცების გმირობით ყმაწვილიქალებისსახელისშესალახავად.

- რას ჰბოდავ, მამა გიცხონდა, რა ფილოსოფიას ჩმახავ?ბიჭო, სულ ხომ ბუზღუნი არ იქნება, ერთხელ გაიღიმე,ერთხელ ადამიანურადმოიქეცი, ამყოლს აჰყე,დამყოლსდაჰყე, ქვეყანას შენ მიჰბაძე, განა შესაძლებელია, რომქვეყანამ შენ მოგბაძოს? - მამაშვილურის დარიგების

კილოთი უთხრა ლუარსაბმა ნიკოს და მხარზე ხელიდაჰკრა.

-არა,მაგრამგულიმტკივა,სისხლიმემღვრევა,როდესაცგალაღებული მაძღარი ბედმძიმე ღატაკს სთელავს,მომავალსუბნელებს...-დაამსიტყვებთანერთადნიკომზიზღით შეხედა იასონს, იასონი კი იმ დროს რაღაცასჩასჩურჩულებდალიზასდაისიციღიმებოდა,ნეტარებასეძლეოდა.

ლიზა, დაღალულ-დაქანცული, გაუხდელად ამოუჯდაგვერდში ქეთევანსდაიმისკალთისმფარველობის ქვეშტკბილს, ოცნებით სავსე ძილს მიეცა; მის გარშემოსრული სიჩუმე და მყუდროება სუფევდა, მხოლოდგალავანგარეთმთელიღამეხმაურობადაჟრიამულიარშეწყვეტილა; იქ სიცოცხლე სდუღდა და გადმოდიოდა:შეზარხოშებულივაჟკაცნიმოუსვენრადდაეხეტებოდნენ

ზურნა-დალაბანდით უბან-უბან და დაღალულმლოცველთ ძილს უფრთხობდნენ, მოსვენებას არაძლევდნენ. ვაჭარნი გაფაციცებით სწმენდდნენ,ჰფერავდნენ, ჰბერტყავდნენ თავიანთ ფართალს,საუკეთესოს თვალსაჩინოდ აწყობდნენ და დამპალ-დამპალს ქვეშ ალაგებდნენ მყიდველის თვალისასაბმელად.

მხოლოდ თვით ტაძარი იდგა დადინჯებული,დარბაისლად და მდუმარებით გადმოჰყურებდაათასობით შეგროვილს ხალხს, ხალხს ვითომდასალოცავადმოსულს,ისკიარათუმაცდურობითსავსეს,დაუწყნარებელს და ხორციელის მღელვარებითგატაცებულს.

ლუარსაბსაც არ ეძინა,მთელსღამეს აივანზედიჯდადაშინელში გახვეული ჩიბუხს ეწეოდა. ხანდისხან

მღელვარებით წამოდგებოდა და ბოლთასა სცემდა,ხანდახან გადაეყუდებოდა აივანს და თითქოსსტკბებოდა წინ გაშლილის მშვენიერის სურათით, ხანშუბლზედ ხელს გადაისვამდა და თითქო ცდილობდათვალიდან მოეშორებინა ის მძლავრი ფიქრები თუსურვილები, რომელიც მოსვენებას არ აძლევდა. ბოლოსმისითვალი გაჩერდადიდებულ,თითქო შუბლშეკრულტაძარზედდათავადმაუნებლიეთპირჯვარიგადაიწერა,ამოიხვნეშა, დარცხვენილი სკამზედ დაჯდა და კვლავჩიბუხი გააბოლა. მაგრამ ვერას გზით ვერ დასძლიათავისი ვნებითა და ჟინით აფორიაქებულ ბუნებას დაისევზეზეწამოხტა.

- ჰე, ჰე, ესრა მემართება, აგერ განთიადიადა ძილი არმეკარება,ნუთუეშმაკიჩემზედძლიერია? -ძლიერია,მარა ჯანაბაა. ის დღეა, რაც ის გონბიო ვნახე და გონებაამერია, სამოც წელში მიხწეულ კაცს ძარღვებში სისხლი

ამიდუღდა, სურვილი აღმეძრა... ეხლა აქ ჩემილაწირაკიმეღობება წინ და ეს უფრო მაგიჟებს, იქ ის ვიღაცადიაკვანი... დიაკვანი... ჰმ, იმას კი გავსრეს,გავანადგურებ... მაგრამ თითონ გოგოა საქმე... რათვალები აქვს! რა ბაგე! ბაგე თვით უმანკოება... უნდამოვგლიჯო, უთუოდ უნდა მოვგლიჯო ის უმანკოებისვარდი, ისტკბილის ცვარითდანამული ვარდი... მაშ მელუარსაბი არა ვყოფილვარ და თავზე ქუდი არამხურებია... ვარდს ვარდებში ვაგორავებ,დიბა-სტავრაშიჩავსვამ,ოქრომკედისგრეხილსშემოვავლებ, ალმასებითავაბრჭყვიალებ და ქალს სხვა რა უნდა, ისიც ვიღაცკოშკაძის ქალს... სკოლის მასწავლებლობას მალეგასცვლისფუფუნებაზედ,დიაღგასცვლის...

სწორედ ამ სიტყვებზედ ლუარსაბის თვალი კიდევეკლესიას მიაჩერდა და იქ კედელზედ მიყრდომილი,გულხელდაკრეფილი ნიკო დაინახა და გაფითრდა:

,,იქნება ჩემს სახეზედ წაიკითხა ყველა ის, რაცმაღელვებს, რაც მწყურიან? - იქნება, მაგრამ რაო! მაგას,მაგ ბაღლინჯოს, მაგ არა-კაცსუნდა შევუშინდე? ხა, ხა,ხა!” - მძლავრადგადიხარხარალუარსაბმადადაცინვითგადასძახა ნიკოს: - ლოცულობ, ფილოსოფოსო,ლოცულობ? მხოლოდ პირი აღმოსავლეთის მაგივრადჩრდილოეთისკენგაქვსმიქცეული.

- დიაღ, ჩრდილოეთისკენ, რადგან ჩრდილოეთს უფროესაჭიროება გამჭრიახი თვალი! - მრავალმნიშვნელობითმიუგონიკომდაგასწიაგალავანისკარებისაკენ.

VII

ცა პირისფრად შეიღება. მზემ ნელ-ნელა იწყო ამოსვლადაღესტნის მთებზე შემოკრულის ბურუსიდან.ალავერდის არემარემ, მის წინ გაშლილმა ფართო

მინდორმა მზის სხივებზე მხრები შეანძრია, გაიღიმადაგანთიადის მოწყალებით ცოტას ხნით შეყურებულმახელ-ახლად მძლავრი ხმა ამოიღო: ზურნას ჩაჰბერესდაგაისმა ჩვეულებრივი “საარი”, მომღერლებმა ხმაამოიწმინდეს, მერიქიფემ ყანწი-საღვინე მოიმართა დალხინი გაჩაღდა; აღებ-მიცემამ, ვაჭრობამ დუღილიდაიწყო.

ალავერდისტაძრისსამრეკლოდანზარებისრეკვამოისმადა მლოცველნი სალოცავად მიიწვია. გალავანს მოაწყდააუარებელი ხალხი და იმის ვიწრო შესავალ კარებშიჭედვისაგანერთიალიაქოთიიყო.თვითფართოგალავანიზღვასავით ღელავდა და ხალხის ბრბოს ჩოჩქოლიგაჰქონდა. ეკლესიაში ერთგვარის სასოებითლოცულობდნენ ქრისტიანე ხევსურნი, კახელნიდა სხვამთიულნი და მაჰმადიანნი: ლეკნი და ჩერქეზნი;საწირავიც ერთგვარის გულუხვობით იწირებოდა და

ჭრელ-ჭრელი აბაზიანები ქრისტიანეთადა მაჰმადიანთაერთ კალთაში გადადიოდა. რამდენიმე მღვდელი ვერასწრობდადაწყალობებასდაფულისკრებას.

ეკლესიის კარის ბჭესთან ხომ მთელი ზღვა იყოშესაწირავებისა: აუარებელი ტყავები ხარებისა,ცხვრებისა, ქადა-ნაზუქი, ხაჭაპური, ცხვრის ბარკლები,ძროხის ბეჭი, ზვარაკი, მამლები ხორა-ხორად იდგა;ზედაშისსავსესაღვინეებიჯარივითიყოგამწკრივებულიდა სამი მოძღვარი ვერ ასდიოდა კურთხევასშესაწირავებისას.მრავალიდიაკვანიჰკრებდანაძღვნევსდა მაინც ვერ ასწრობდა აკრებას; ასობით იცდიდნენშემომწირველნი და საშინელი წაკვრა-წატანება იყო;ყველანი ცდილობდნენ მოეშორებინათთავიდანთავისივალი და მისცემოდნენ გალავანს გარეთ გამართულსსაერთოლხინსდაშვებას.

ეკლესიის ერთ კუნჭულში ქეთევანი იდგა დახელგაპყრობილი,ცრემლებითსავსეთვალებით,რაღაცასშესთხოვდა ალავერდის სასწაულთ-მომქმედს წმ.გიორგის; იმის პირისახეს ჩვეულებრივი სატანჯველისშეხედულების მაგიერად რაღაცა ზეციური ნუგეშიმოჰქონდა და სანატრელ ელფერს სდებდა მის მაღალზნეობით გამსჭვალულ ბუნებას. იმის შორიახლოს იდგაიასონი, ოქროს პენსნეთი აღჭურვილი, ქალების ჯგუფსათვალიერებდა,ლიზაკიმოკუნტული,ფრთებშეკრეჭილმერცხალივით ლუარსაბს გონებაგაფანტვით უგდებდაყურსდათითქო ცდილობდა იმის კლანჭებიდანთავისდაღწევას, მაგრამ ამაოდ, ბებერ არშიყს მოთმინებაეკარგებოდა წირვის გაჭიანურებით და ამიტომ ლიზასუთხრა:

- დღევანდელ დღეს წირვის მოსმენა ყოვლადშეუძლებელია,წავიდეთერში,აბა,ახლადღისითნახეთ,

რა არის ,,ალავერდობა”; ეს უბრალო თქვენებურიქართლური ჯვარობა კი ნუ გგონიათ, ბაზარია, იარმუკამთელის დაღესტნის მაზრისა, ფშავ-ხევსურეთის, ლეკ-დიდოელთა, ქიზიყელთა და მრავალთა სხვათა. აქიკრიბება ყოველი მშრომელი თავისი ნაწარმოებისგასასყიდლად და მსყიდველი მთელი წლის საჭიროავეჯისშესაძენად.

ლიზამ ამ დროს შენიშნა იასონი, რომელიც ნელ-ნელაკარებისკენ მიდიოდა და სიხარულით აასრულალუარსაბისსურვილი.

გალავანი ახლა უფრო სავსე იყო, ახლა უფროგაძნელებულიყო მოძრაობა და ამიტომ ლუარსაბმამარჯვედგაუყარალიზასმკლავშიხელიდადიდის ვაი-ვაგლახითგალავნიდგანკარშიგაიყვანა.

ქალი შეკრთა, დაიფანტა, როდესაც მარტოდმარტო,ხელიხელგაყრილი ამოდენახალხშილუარსაბთანდარჩა,მაგრამ რაღას გააწყობდა; უნებურად გაჰყვა თავისსკავალერს და თან იმედს არა ჰკარგავდა, რომ იპოვიდათვალიდგანასხლეტილიასონს.

ლუარსაბი კი მიდიოდა წინ არხეინად, მაღლათავაღებული, ამაყი და კმაყოფილი, რომ იასონისდაუზვერავად,მტრისთვალთმოშორებით,ხელთჰყავდათავისისსურვილისსაგანი.

-ხედავ,ჩემოკარგო,ამაუარებელხალხს,ამსიცოცხლითსავსე ცხოვრებას, ამ მშვენიერ, კეკლუც ბუნებას? განარომღირსკაცმაიცოცხლოს,იდღეგრძელოს,სიამოვნებისფიალა სვას, სვასდა გული გაიმეფოს?! გაიხედე, გაღმადაღესტნის მთებს გაჰხედე, რა დევებივითწამომსხდარან და რა მდიდრულ, დიად ჩარჩოდ

შემოჰკვრიანკახეთისმშვენიერსველს,რაეშხითგალობსდა მიიმღერის ჩვენი ცელქი, ტკბილ-სასმელი ალაზანი.ჰხედავ ამ მშვენიერს თვალტანადს, მარჯვე მთიელბიჭებს, მათის ქალების მდიდარ სამკაულს, მათსძველებურს, მაგრამ ლამაზ ტანსაცმელს? შეხედე,რამდენი ვაჟკაცობა და სიკეკლუცე აქვთ ამ მოჯირითეჩერქეზებს, დახე, თითქო ჰაერში ფრინავსო ეგდალოცვილი, მალხაზი, მარდი, შავარდენის მსგავსიყმაწვილი, ხან ძირს ახტება თავისი ტაიჭიდგან და ხანფრინველსავით ზედვე ევლება, ეალერსება, ყელზეეხვევა, ვით ძვირფასს სატრფოს! ხედავ, მშვენიერო, -თანდათანხმისდადაბლებითჩასჩურჩულებდატკბილისხმით ლუარსაბი ლიზას და ცდილობდა თავისისმჭევრმეტყველებით მოეხიბლა, დაეთრო თავისითანამგზავრი. ლიზაც თანდათან უფრო თანაგრძნობითუგდებდა ყურს გონიერი თავადის ტკბილს, ნიჭით დადაკვირვებით სავსე საუბარს და შეუმჩნევლად მასთან

ერთადგავიდაერიდანდასოფლისსახლ-კარ-მიდამოებსმიუახლოვდა.

- ძლიერ შორს წავედით, კნიაზო, ხედავთ, სადდაგვრჩაეკლესია!ხომძებნასდაგვიწყებენ,კნეინაქეთევანირასიტყვის?

- რაც უნდა სთქვას, ჩვენ რას დავეძებთ? - გატაცებითსთქვალუარსაბმა.

-თქვენ,ბატონო,გინდათყველასშემაძულოთ...ყველასჩემი ავი ათქმევინოთ, - და ხელი გამოგლიჯა ქალმალუარსაბს, - რას მერჩით? - ტირილის ხმით დაუმატალიზამადაგამობრუნდა.

- ლიზა, მშვენიერო ლიზა, რად მწამებ მაგ საშინელსცილსა?მემინდა,რომყველასშეგაძულო,ყველასცუდი

ვათქმევინო შენი? ოჰ, პირიქით, მე მსურს, რომ ყველაგათაყვანებდეს,ყველაისეთივემონაიყოსშენი,როგორცმე, ჩემო ლამაზო ანგელოზო, სანატრელო, - დალუარსაბმახელიწაატანაგულზემისაკრავად.

ლიზაშეკრთადამთლადცახცახიდააწყებინა.

- რას შვრებით? არა გრცხვენიათ?.. - ძლივსწამოილუღლუღადასახლისაკენგაეშურა.

-ლიზა, ქალო! - ქშენით მისდევდა უკანლუარსაბიდაამშვიდებდა: - რადაგემართა, რა გეწყინა? განა მე შენიმამა არა ვარ, მამობრივი სიყვარულით არ გეპყრობი?სხვანაირად კი არა ჩამომართვა რა! სირცხვილი,სირცხვილიშენთვის!

ლიზაახლაუფროშეკრთადაშერცხვა,არიცოდა,მართლა

შესცდა,თუარა.ლუარსაბიიქნებამხოლოდმამობრივისგრძნობით ჰპატრონობდა, უალერსებდა ისე, როგორცმომავალ სარძლოს, როგორც... ,,მაგრამ არა, გული სხვასმეუბნება, შიშითვალთ მიბნელებს... ზიზღი მახრჩობს...მაგრამ განა შესაძლებელია?.. “ამ აზრებითგზადაბნეულმა ლიზამ უარი აღარ უთხრა ლუარსაბს,როდესაც მან კვლავ ხელი გამოართვა და საჩქაროდგამობრუნდაეკლესიისაკენ.

შუადღე კარგად გადასული იყო, ხალხი აშლილიყონადიმიდგან, დუქან-ბაზარს ალაგებდნენ, ურმებსაბამდნენ, ცხენებს ჰკაზმავდნენ, ხალხი აპირობდადაშლას, როდესაც ლუარსაბი და ლიზა მოხუშულისპირისახეებითეკლესიისგალავანშიშემოვიდნენ.

გალავნის დაჩრდილულ მხარეს დიდი სუფრა იყოგაშლილი, მრავალი სტუმარი დასტრიალებდა

მასპინძელს კნეინა ქეთევანს, რომელიც ფრიადაღელვებულიშეჰყურებდაგალავნისკარებს;ლუარსაბისმოსვლაზე ერთბაშად სუყველანი ჩაჩუმდნენ, ყველა იქმყოფს რაღაც საზარელმა ფიქრმა გაურბინა გულში,მაგრამლუარსაბის მხიარულმა კისკისმა და მხურვალებოდიშის მოხდამ ყველა მალე დაამშვიდა და სუფრასსწრაფადშემოუსხდნენ.

ლიზა თავჩაღუნული, გულსევდიანი სუფრის ბოლოსდაჯდა. დიდხანს იყო ჩაფიქრებული, თუმცა იმას,როგორც ყმაწვილს, ჯერ სრულიად ცხოვრების უცნობსარსებას, კარგად ვერ გამოერკვია, თუ რა არისუბედურება, მაგრამ მაინც მიხვდა, რომ იმის სახელსრაღაც ჩირქი მოეცხო და სევდით გული ევსებოდა;მიხვდა, რომ წამოვიდა აქ, უცხო საზოგადოებაში,უპატრონოდ,უმფარველოდ;თვალებიცრემლებითაევსოდარომქვითინიარდაეწყო,აქეთ-იქითმიიხედ-მოიხედა.

იმის თვალებმა ჯერ ბერიშვილი გაარჩია, რომელიცსუფრის მეორე ბოლოში იჯდა, და გულმოკლული,მწუხარებითსავსელიზასუყურებდა;ლიზამერეიასონსშეაშტერდა;ესყმაწვილიკაცისწორედლიზასპირდაპირიჯდადა მრისხანე მსაჯულისდაშტერებით ცდილობდალიზას დარცხვენის მიზეზი შეეტყო და ჭეშმარიტებითაეხსნა,რა.ამბავიიყომისთავს;ამორთავესსახემლიზა,დამშვიდების მაგივრად, უფრო ააღელვა, უფროგაუორკეცაისნაღველი,რომელიცმისგულსასწამლავდა:,,მაშლუარსაბისსაქციელიგასაკიცხი,უმსგავსიიყო,რომესყმაწვილებიმრისხავენ:ერთისიბრალულითმეკიდებადამეორესასტიკადმსჯის”,-გაიფიქრაყმაწვილმაქალმადაუფროჩაუღრმავდათავისსვარამს.

სადილისდაწყებისას სუფრაზედ სრული წესიერებადადაწყნარებული ბაასი იყო სტუმართა შორის; ეკლესიისსიახლოვე ნებას არ აძლევდა ხმამაღალს ლხინს

გაჰყოლოდნენ, სიმღერა, საკრავების დაკვრა დაეწყოთ,მაგრამ ჩინებულმა კახურმა, ლუარსაბის განთქმულმა,,მაცხონემ”მალეააჭიკჭიკაჯერჭაბუკნი,მერეხნიერთაცხმა ამოაღებინა და ერთ საათს შემდეგ სრულირევოლუცია მოახდინა; აქა-იქ სიმღერის ხმაც გაისმა,სადღეგრძელოები უფრო გახშირდა, ოხუნჯობამ დაკამათმა იმატა, ქალ-ვაჟთ თვალები აუჟუჟუნდათ დაცდილობდნენ ერთი-ერთმანეთს დაახლოვებოდნენ;ზოგმა ალაგი იცვალა, შემთხვევით შეხვედრილი, დასასურველს ალაგსდაჯდა. აქაოდა ასეთი არეულობააო,იასონმამიიქციაყურადღებალიზასიდასუფრაზედანისწვერით დაუწერა: ,,სადილს შემდეგ აღმოსავლეთისკარებთანგელი”.

სადილიდაუბოლოვებელიშეიქმნა,მსმელებილუარსაბსშემოუსხდნენ,ხნიერიქალებიქეთევანსმიუახლოვდნენდავინცამორწრესარეკუთვნოდა,ანვისაცარუნდოდა,

რომ ჰკუთნებოდა, აქეთ-იქით გაიშალნენ გალავანში;ზოგიბოლთასსცემდა,ზოგიჯგუფ-ჯგუფადიდგნენდაბაასობდნენ.

ლიზამ რა წამს თავისუფალი დრო იპოვნა,აღმოსავლეთის კარებისაკენ მიაშურა და გულისფანცქალითშესდგა.იასონიუკვეიქიყოდააღელვებითშემოჰყვირა: “მადლობა ღმერთს, რომ გამხადეთ ღირსითქვენის დანახვისა... მაგრამ, მაგრამ... ეგ გემოვნებაზეყოფილა დამოკიდებული, ზოგს ასი წლის ბებერიმოსწონსდაყმაწვილს,მისთვისმკვდარს,შეხედვასაცარაღირსებს!”

-თქვენცილსამწამებთ,ბატონოიასონ;თქვენთვითონაცარგჯერათ,მემგონი,თქვენისიტყვები.ორიდღეათქვენგელით. თქვენს ერთს სიტყვას, ერთს თანაგრძნობისნიშანს,დათქვენკიმიმატოვეთდამართლაბებერისდა

მასთანუღირსის ადამიანის ანაბარასდამაგდეთ... მე კიპატივსვცემდი,როგორცთქვენსმშობელს...მამას...-ხმისკანკალით ამბობდა ლიზა და თან იასონს მორცხვად,მოწიწებით გაჰყურებდა, სტკბებოდა იმის ღვინისაგანაღელვებულის,ეშხითსავსეპირისახით.

-მაშ,ჩემომშვენიერო,არმოგხიბლამამაჩემისბაყბაყმა?იმისმაღალფარდებშიფრენამ,იმისმადაჩლუნგებულმატრფიალმა? მე კი ეჭვით დავდნი, შურით კინაღამგადავირიე და, თუ აქ არ მოსულიყავ, ვინ იცის, რამომექმედნა, ჩემო მშვენიერო! - უფრო ტკბილადგაიმეორა იასონმა და ლიზას ხელი ხელში აიღო დაცოტაოდენის ყოყმანის შემდეგ პირთან მიიტანა დაგრძნობით აკოცა. - მაშ სიტყვას მაძლევ, რომ მამაჩემიშენს თავს ვერ წამართმევს? რომ შენი გული მემეკუთვნის? რომ შენ საუკუნოდ ჩემი იქნები, ჩემი? -გატაცებით ჩასჩურჩულებდა იასონი თავჩაღუნულ,

ცეცხლივითანთებულლიზას.

-შენ,შენ,იასონ?განამართალსამბობ?განასხვაარავინმოგწონს?-მორცხვადლუღლუღებდათავბრუდახვეულილიზა.

- მომწონს ვინმე მაშინ, როდესაც შენ გხედავ? განა ეგშესაძლებელია, ჩემო მშვენიერო?! შენი სახე, შენიძლევამოსილი შავი თვალები პირველ დანახვაზედვეგულსჩავისახედაამითვცოცხლობმასდღესაქეთია,რაცპირველადსასტუმროშიგნახე,ჩემონუგეშო,ანგელოზო,ალვის ხევ! - უფრო და უფრო თავდავიწყებითშესტრფოდა შეზარხოშებული იასონ და ხელსულმობელად უჭერდა მოჯადოებულს, გულუბრყვილოლიზას.

ლუარსაბი, თუმცა ჩვეულებრივ ბევრსა სვამდა, ყანწი

ყანწზეგადაჰყავდა,,მოუკუპრავში”,მაგრამგუნებაზეკიმაინცვერიყო;იმისიღვინისწყალობითგაწითლებულიპირისახესიამოვნებისმაგივრადსაშინელისბრაზითიყოალანძული: ერთი-ორჯერ კიდეც ადგა ლუარსაბისუფრიდგან, ვითომდა განკარგულების მოსახდენად,მაგრამნამდვილადკიიმისთვის,რომდაეთვალიერებინალიზადაიასონი,რომლებისგანცალკევებაიმისგამჭრიახთვალსარგამოჰპარვია.ბოლოსმაინცთავივერშეიმაგრა,ვეღარ მოითმინა და შორიახლო მდგომ ბერიშვილსუთხრა: ,,ნიკო, შენ გაზრდას, წადი, იასონს დაუძახე,უთხარ,უზრდელობაა შენგან სუფრიდან ადგომა მაშინ,როდესაცსტუმრებიისევსხედანდაშეექცევიან-თქო”.

ბერიშვილი პირდაპირ აღმოსავლეთის კარებისაკენწავიდა,რადგანამანაცკარგადშენიშნა,საითაცწავიდნენლიზადა იასონდა იმისი გულიცლუარსაბის გულზედარა ნაკლებ ცახცახებდადა იქით მიისწრაფებოდა. ნიკო

საჩქაროდ მიუახლოვდა მოტრფიალეთ დათავზარდაცემული შესდგა: ლიზა გაბრწყინვალებულისთვალებით ხმატკბილად ეფიცებოდა იასონს: ,,გეფიცებიამწმინდაეკლესიას,რომშენსმეტიჯერთვალშიარავინმოსვლია ლიზას და არც მოუვა თავის დღეში, თავისდღეში!..”

-მართლა,მართლა? - აღტაცებითმივარდაიასონლიზასხელს,მაგრამბერიშვილმაშეაჩერა:

- კნიაზო, მამათქვენი გიბრძანებთ, - დაცინვით უთხრაიასონს და ლიზას კი უზომო გულისტკივილით დასიბრალულითგადახედა.

ქალი არ შეკრთა, არ დაიბნა, სირცხვილის ალ-მური არავარდამისსახეზედამსაყვედურითსავსეშეხედვაზედ;პირიქით,ლიზათითქოკიდეცამაყობდა,რომმოინადირა,

დაიმონა ის რაინდი მშვენიერებისა, რომელიცპირველსავედანახვაზეგულისმეფადგაიხადა,პირიქით,მზადიყოთავისიბედნიერებაეუწყებინაქვეყნისათვის,დაეყვირნა, ბუკი დაეკრა, მოეფინა თავისი გულისბედნიერებისსხივებიმთელცასადადედამიწაზედ.

იასონმაკიდარცხვენითწაიდუდუნა:,,მაშ,მეწავალ”,დაქურდულად,ფეხაკრეფითგაიპარა.

ლიზამ ხმა არც კი გასცა წინ მდგომ განადგურებულს,მიწასთან გასწორებულს ბერიშვილს, თითქო ვერც კიშენიშნადა ეკლესიის კარებისაკენ გაბრუნდა. აქ, კარისბჭეში, დაიჩოქა და მხურვალე, გულწრფელი ლოცვადაიწყო: ,,ოჰ, ღმერთო, წმინდაო გიორგი, გმადლობ,გადიდებ, თაყვანსა გცემ იმ უდიდესიბედნიერებისათვის, რომელიც ეხლა მე მომანიჭე. ოჰ,ეხლა კი ბოლო მოეღება დედიჩემის წანწალს, დღიური

ლუკმისათვის შრომას, დაუსრულებელ ზრუნვას, ჩემილიზაშიმშილითარმოკვდეს,უპატრონოობოლიარავინშეურაცხჰყოსო!საწყალიდედა,როგორგაიხარებს,როგორთაყვანსასცემსთავისსმანუგეშებელმაცხოვარს,ღვთისმშობელ დედას”. აქ ლიზას თვალწინ გაირბინა იმდაუსრულებელმა სიღარიბემ, შიმშილმა დადაუსრულებელმა მშობლის ცრემლების გუბემ დათვალები ცრემლებით აევსო, ხელები აღაპყრო დახმამაღლა შეჰღაღადა წმინდა ეკლესიას: „შენ აკმარეგაჭირვებულს,ბედკრუელს,ქვრივ-ობოლს...”

-შენსტირი,იადონო?სტირიმაშინ,როდესაცმე აქ,შენახლოვარ,მაშინ,როდესაცმზადვართაყვანივსცეშენსმშვენიერებას! ადე, მთხოვე, რაც გინდა! სიმდიდრე,მორთულობა, ძვირფასი თვლები, უზომო ფუფუნება,სიყვარული ძლიერი, მწველი!დიაღ, გიჟი ვარ შენთვის,გიჟი! -დათანამცეცხლმფრქვეველსიტყვებთანერთად

ვეფხვივით მივარდა ლიზას და ხელში აიტაცაშეუმჩნევლადმოახლოვებულმალუარსაბმა.

- მხეცო, უნამუსოვ რას შვრები მაგას? - გველისსისინივით მოესმა ლუარსაბს და ერთს წამს შემდეგნიკოსმკლავებითშებოჭილიმიასკდაკედელს.

- შენ!.. შენ ხარ,დიაკვანო? შენა?.. ხა, ხა, ხა!უბედურო!ვის ებრძვი, ვის? ხომ გაგსრისე, გაგანადგურე... შესაზიზღარო ბაღლინჯოვ, ქვემძრომო, არა-კაცო!... -კბილების კრაჭუნით, დორბლების სროლით ცოფობდაკედელზე მიჯაჭვული კნიაზი და სიკაპასით მთლადთრთოდა.

VIII

დაბინდდა, ალავერდის არემარე სულ მთლად

დაცარიელდა. აქა-იქ თითო-ოროლა დაგვიანებულიმედუქნეღა ალაგებდა თავისს გაუსყიდლად დარჩენილფართალს. გუშინდელი სიცოცხლით სავსე მოძრაობისმაგივრად სრული სიჩუმედა მყუდროება იყო გარშემო;ვრცელი მინდორი იმ გაჩაღებულ ცეცხლის მაგივრად,რომელიც ურმებ წინ ჩამწკრივებულ და დართულპატარძალთაღგზნებულსახეებსაბრწყინვალებდა,დღესმხოლოდ ნახშირითა და ნაცრის გროვებითღა იყომოდებულიდა ეს მყუდროებადა სიცარიელე სრულიადარ შეეფერებოდა ბერიშვილის სულის მღელვარებას. ესყმაწვილი კაცი,რომელსაცდიდი ცეცხლი ენთო გულში,მოჩვენებასავითდაეხეტებოდაამჩამქრალნაცეცხლართაშუადასაშინლადჰგმინავდა.

-რავქნა?რა?-სასოწარკვეთილებითშესდგებოდახოლმედა შემდეგ ისევ გაქანებული დარბოდა. ნიკომ კარგადიცოდა, რაც მოჰყვებოდა იმის თავხედობას, იმის

გაბედულსსაქციელს:ალაგისდაკარგვა,შიმშილი,წვრილდა-ძმათადაწიოკება, საყვარელ მოწაფეთაუპატრონოდდატოვება. ხანთითქო შეძრწუნდებოდა, ნანობდა, რადავყეჩემიგულისძვრასაო,მაგრამშემდეგისევმზადიყოგაქანებულიყო და ხელახლად მიეკრა ტაძრისკედლებზედ ის ბებერი, აზავებული უნამუსო დაშეეფურთხებინაჭაღარაურცხვსახეში.

ვინ იცის, როდემდის და სადამდის ივლიდა თავისისშავბნელ ფიქრებით გატაცებული ნიკო, რომ წესისდამცველადდატოვებულჩაფარსარშეეყენებინა:

- ვინ ხარ? რასდაეხეტები ამდროს,თუ ავი სული არახარ?სადარისშენიბინა?

- ჩემი ბინა? - გაშტერებით დაეკითხა ბერიშვილი, - რავიცი... მაგრამ, ჰო, მართლა, აიქ, სოფელში, გლეხკაცისას

მიბიაცხენი.

- სადაური გლეხკაცისას, ხომ არ გაგიჟდი? მანდეთ ხომალაზნის ჭალებია, ვის ატყუებ, ოხერო! -და აქ ჩაფარიუზრდელადწასწვდაკისერში.

-რასმიჰქარავ,გამიშვი!ვერამხედავ,გზაამერია,-ახალიგამოფხიზლებულივით სთქვა ნიკომ და სოფლისკენგამობრუნდა.

- საწყალი,რარიგგამობრუჟულა! -ცოტაოდენის შურითწაიტუტუნა შიმშილისაგან ფერდი-ფერდს მიკრულმაჩაფარმა.

მართლაც მთვრალივით გაბრუებული შეჯდა ნიკონაქირავებ ბეხრეკზე და ჩაქჩაქით გაუდგა თავისსსოფლის გზას. თავჩაღუნული, ფიქრებში გართული

მიდიოდაზედშუაგზაზედა ამისგამოკინაღამქვეშ არმოიტანა გამოქროლებულმა ეტლმა, რომელმაცთავისისჯავარიანის ოთხის ცხენით ნიავ-ქარივით გამოურბინაგვერდით. ნიკომ მხოლოდ თვალი მოჰკრა ბურუსშიგახვეულ მთვარის შუქზე, რომ ეტლის წინა სკამზე,იასონის გვერდით, ლიზა იჯდა მობუზული და რაღაცუცნაურის მუდარებით მისჩერებოდა პირისპირმჯდომარექეთევანისფერმკრთალსახეს.

ლიზა,თუმცადაღალულ-დაქანცული იყო სულითაცდახორცითაც,მაინცმეორედღესვეშეუდგათავისსსაქმეს.გულმოდგინედ უჩვენებდა ბავშვებს დიდ დაფაზედახატულასოსდათანხმამაღლაამეორებინებდამთელსკლასსერთადამასოსსახელს.

კლასში საშინელი ჟრიამული იდგა; ორმოცის ბავშვიყვირილიერთადრაღაცჯოჯოხეთურჰანგებსუერთებდა

ლიზას ყურში გამჯდარ ზურნის ხმას და დაღალულ-გაბრუებულ თავს უფრო უბრუებდა, მაგრამ მან მაინცთავისიარდაიშალა,შუადღემდეარმოსპოსწავლებადაშუადღისას კი, შეგირდების დათხოვნის შემდეგ,გაფითრებული, მოწყვეტილი ყვავილივით დამჭკნარიდაეცა თავისს ლოგინზე და გამოურკვეველ ოცნება-ფიქრსმიეცა.

-შვილოლიზა,ადექ,რადაგემართა,რითვერდაისვენე?დაღამდაკიდეც.აიბ-ნინიკომოვიდა,ადე,გახედე,აბამერაველაპარაკო? -ალერსიანადაღვიძებდამართათავისსნებიერს,რომელიცსიყმაწვილესდაეძლია,შავიფიქრებიგაეფანტა და ღრმა, ტკბილს ძილს მისცემოდა იმისიდაღლილიბუნება.

-ნიკო?..იასონიკი არა ? -გულისწუხილითწარმოთქვალიზამ.

-რას ამბობ, ქალო! ნეტარაში გეკნაჭება? ვის გაუგონიაყოველდღეუცხო კაცებისთრევადა ან ვინრას იტყვის!ნეტა ალავერდშიც არ გამეშვი, მთელი სოფელი თურმეაგანგაშებულა,ჯამბადრუკიანთ ამყოლიქალივერაფერიმასწავლებელიიქნებაო.

-მართლაუთქვამთ,დედა,მართლა!-შეჰყვირალიზამდასაშინელიტირილიმორთო.-რადგამიშვი,რადა?განაშენკიარუნდაგეფიქრა,განაშენკი...

-სუ,ქალო,სუ!ხომგეუბნებიიყმაწვილიააქა-მეთქი.

გაღებულ კარებიდან სულ ესმოდა ეს საუბარი ნიკოს,რომელიც კლასის ოთახში მოუთმენლად ბოლთასასცემდა;ყმაწვილმაკაცმარამდენჯერმეჩაახველა,მაგრამტირილიდაყვედრებამაინცარშესწყდა.

ბოლოს გამოვიდალიზა,თვალებდასიებულიტირილითდა ნიკოს გრძნობით ხელი ჩამოართვა; უნდოდამადლობაც ეთქვა, მაგრამ სიტყვების მაგივრადმდუღარებაგადმოსცვივდა.ყელშიქვითინიმოაწვა.ნიკოუნებლიეთდაიხარადა მოწიწებით, როგორც წმინდანს,მიეტანასამთხვეველად.ასეეამბორახელზედ.

- ჩემი ძმა ხარ, მეგობარი, მხსნელი! - ტირილითლუღლუღებდა ლიზა და მზად იყო ძმასავით ყელზედმოჰხვეოდა. მართა, რომელიც პატარა ხანს უკანშემოვიდა, გაოცებული იდგა და ვერ გაეგო მიზეზიამათისაღელვებისა.

- ნუთულიზა ამას ირთავს?! - გაუელვა გულში მართასდა კინაღამ წაიქცა. - როგორ? ესეც გლეხს, უგვაროს,უსახლკაროს!..

მაგრამ მართას მწუხარება დიდხანს არ გაგრძელდა,ნიკოს შემდეგმა სიტყვებმა მალე დააშოშმინა გულიდედისა.

-ლუარსაბიდღესდილითსაჩქაროდწავიდაქალაქში;ესკარგს არას მოასწავებს ჩემთვის: ამ ორ-სამ დღეშიგამისტუმრებენაქედან.

- ქა,რისთვის,შვილო,რადანაშაულისათვის? ან კნიაზსრახელიაქვსშენთან?

ლიზამსაჩქაროდანიშნანიკოსდაიმანაცგადაასხვაფერასაუბარი.

- ისე, საქმე გაგვიჩნდა საერთო და მეც უთუოდ უნდაწავიდე.

- დედა, გენაცვა, ჩაი მოგვიმზადე, მე დღეს ხომ არამიჭამიარადაშიმშილითგულიმიწუხს.

მართას გასვლის უმალ ლიზა მიუახლოვდა ნიკოს დაგულმტკივნეულად უთხრა: - დაგითხოვენ სკოლიდანჩემის გულისათვის! რაღა ვქნა, რა მოვიმოქმედო, რომეხლა მე გადაგარჩინო განსაცდელს? ყოვლადშეუძლებელიათქვენი აქედან გაძევება! მერე რისთვის,რისთვის? რა დააშავეთ, ვის შეუძლიანპატიოსნებისათვისკაციდასაჯოს?!

- ჩემი შველა ყოვლად შეუძლებელია. ლუარსაბიდამითმობსთავისს შეურაცხყოფას? იმის მადლობელიცუნდავიყო,რომბიჭებსარმომაკვლეინაცემით...მაგრამამისათვის ნუ სწუხართ, ღმერთი მოწყალეა,ულუკმაპუროდ არ დავრჩები ქვეყანაზე. მე მხოლოდ,

მხოლოდ თქვენი ჯავრი მაქვს, რომ ამ სვავ-ყორნებშიუპატრონოდ რჩებით... მე მინდა გთხოვოთ...შეგევედროთ, - კანკალითა და დარცხვენით ამბობდანიკო, - დიაღ, შეგევედროთ, რომ ერიდოთ იმათ. ანეხლავე ეცადეთ სხვაგან გადაყვანას... თუ აქ დარჩით,დაიღუპებით, ლუარსაბს ხუმრობა არ უყვარს... ძალაიქნება,თუ ნება, ისთავისას აასრულებს; ხომ ხედავთ,რარიგად არის გადარეული? რითი შეიკავებთ, ვინდაგიცავთიმღვთისრისხვისაგან?

-იასონ...დიაღ,იასონი!განაეხლაისარუნდაიყოსჩემიმფარველი? გუშინ, მე მგონი, გაიგონეთ, რა რიგმეფიცებოდა:“მიყვარხარო...”

ამ სიტყვებზე მთლად გაწითლდა ლიზა და კიდევტირილსმოჰყვა:

-იასონი?იმისისიტყვები?!ჰო,მაგრამ...

-რა?განაიასონიცგეზიზღებათ,გძულთ?ისიცავაზაკია?-უკმეხადმიუგოლიზამდატუჩაბრეკილიუკანმიჯდა.

-ნუმიწყრებით,ბატონოლიზა,-ალერსითუთხრანიკომ.-თქვენჯერგამოუცდელიბავშვიხართდანებამომეცითგაგაფრთხილოთ, ცოტაოდენად გაგაცნოთ ის,რომელმაცაგრე ადვილადმოინადირათქვენიგული... ეგ ყმაწვილიიმ კრებულის კაცია, რომლის წევრნიც ყოვლადუსაქმურნი, ამაყნი,გონებაგაუხსნელნიბრძანდებიან, ამვაჟბატონების აზრით, ყოველი ღარიბი იმიტომ არისგაჩენილი, რომ იმათი ლუკმა გახდეს, იმათ ოქროს არგადურჩეს შეუსყიდველი, დაუძლეველი. პირველი ხომთქვენ არიქნებით.ლუარსაბსმთელ ამმხარეშისახელიაქვს განთქმული, როგორც აბეზარს, ყოველის ოჯახისწამბილწველს, მრავალი რიგიანი დედაკაცის ნამუსის

ამხდელს!შეხედულებითმშვენიერივაჟკაცი,შეძლებითხელგაშლილი, გონებამახვილი, ხელმწიფის სახლშიმცველად და ამალის წევრად ნამყოფი და იქდახელოვნებული,,დონჟუანობაში”,ლუარსაბიადვილადიმონებდა დღემდის ყველა მანდილოსნის გულს დადღეს,თუმცასიბერემცოტაარარისკისერშიჩაუკაკუნა,მაგრამ მაინც ეგ უფრო საშიშია თავისის არშიყობისხელოვნებით, მანამ იმისი შვილი იასონი, რომელიც,თუმცა პარიჟშია ნამყოფი, განათლება რიგიანი აქვსმიღებული, მაგრამ ბევრში კი ძლიერ ჩამორჩებათავისსბრწყინვალე მამას. მაშინ, როდესაც გემოგახსნილი მამავარჯიშობს მაღალ საზოგადოებაში, შვილი გლეხისგოგოების გაბრიყვებასაც სჯერდება: ჯერ მაგალითი არყოფილა, რომ შვილი წინ გადაჰღობებოდეს მამას; იმათყოველთვის ბრძოლის მეიდანი განსაზღვრული აქვთ.თქვენკიისინიერთმანეთსშეახვედრეთდავეჭვობ,რომშვილი დარჩეს გამარჯვებული. ვშიშობ, რომ იმათს

ჭიდილში თქვენ არ გაიჭყლიტოთ, თქვენი სახელი არდაიჩრდილოს... კიდევ ბოდიშს ვიხდი, ბატონო ლიზა,რომ ასე კადნიერად გელაპარაკებით და ვბედავგაგაფრთხილოთ,მაგრამძალაარამაქვს,დავსძლიოჩემითავი... იმ დღიდგან, როდესაც თქვენ ვანიჩკა კუჩერმაგაგიბედათ ურიგო სიტყვა, როდესაც გზაში ბრიყვმაბაზაზხანელებმაგაკადრესოხუნჯობა,ჩემითავითქვენსდამცველად...თქვენს...

-ჩემსპატრონადგგონიათ?ბავშვადმიგაჩნივართ?ფეხისადგმას მიპირობთ? - ახლა კი სრულიად ამრეზილადსთქვალიზამდაფანჯარასთანმივიდა.

ნიკომ ოთახში დაიწყო სიარული. მასწავლებელიხანდახანშესდგებოდადაშეჰხედავდახოლმეგაბუტულლიზას, მზად იყო მდუღარებით შეეტირნა, აეხსნა, რომჩემი შიში, ჩემი გაფრთხილება მხოლოდ მეგობრობის

ნიშანია, მხოლოდ მოძმის ხელის გამოწვდენააგაჭირვების დროსაო, მაგრამ ვეღარ გაჰბედა, ენამუმტყუნადამხოლოდგულმაუწყოჩუხჩუხი.

ლიზა კი ფანჯარასთან იდგა ფიქრებში გართული დათითქოაღარცკიახსოვდაბერიშვილისაქყოფნადამისიწრფელიგულისწუხილი.

-მშვიდობით! -უცებსთქვანიკომდასაჩქაროდგავიდაოთახიდან.

ლიზა შეკრთა, ერთ წამს რაღაც სულისკვეთება იგრძნო,უნდოდა მოსწეოდა ნიკოს, მეგობრულად ხელიგაეწვდინა, დაჰპირებოდა, გავფრთხილდებიო,წინდახედვით მოვიქცევიო, მაგრამ შუა გზაზე შესდგა,მერე ისევ გაღებულ ფანჯარასთან მივიდა და იქიდანმოუთმენელის მოლოდინით დააშტერდა სკოლის წინ

გაშლილ, მოკრიალებულ შოსეს, რომელიც მთისკალთებისაკენმიიკლაკნებოდა.

მშვენიერი,ტკბილისაღამოიყო,ერთიიმსაღამოთაგანი,როდესაცდიდისხნისჩასულიმზემხოლოდწითლადღააფერადებს ცას და შებინდებას რაღაც საიდუმლომყუდროებას აძლევს. თუმცა სექტემბრის ნახევარსგადასული იყო, მაგრამ კახეთი ისევ მწვანით იყოშემოსილი,აქა-იქოდნავვაზისფოთოლსთუშეჰპაროდაოქროს მსგავსი სიყვითლე და ისიც მხოლოდ აქა-იქ. აიბინდისდროსაცკიისეთისითბოდასინესტეიყოჰაერში,რომ ბევრი სხვა მხარე მკათათვეშიაც შეჰნატრებდა ამღვთისმოწყალებას.

ნიკო ბერიშვილი, მხარზედ პალტო გადაგდებული,ქუდმოხდილი,შოსესგასწვრივბილიკ-ბილიკმიდიოდა;მიდიოდა,მაგრამფეხქვეშდედამიწასკიარაჰგრძნობდა;

იმისითავიშავისფიქრებითიყოსავსედაგარემოცული;მშვენიერი ბუნება სიამოვნების მაგივრად ერთიმეორეზედუფროსაშინელს,უფროსავალალოსურათებსუყენებდათვალწინ.

უცებ მყუდრო ჰაერში გაისმა ცხენის ფეხის ხმა დაგზაზედ მალე გამოჩნდა მშვენიერი მხედარი, რომელიცმშვენიერს მერანს მოაგოგმანებდა და ტკბილადღიღინებდა:

ოდესსატრფოს,შეეყარო,

ვისთვისგიძგერსმარადგული,

თურომჭეშმარიტადგიყვარს,

ასეუნდასიყვარული!

ნიკომ მალე იცნო იასონის მიღერებული ტანი, იმისიბედნიერების ღიმილით მოცული ლამაზი სახე დაამოიოხრა: ,,ესეც იქ მიდის, იქ, საიდანაც მე გამომაგდესდა სადაც ამას კი გულში ჩაიკვრენ”, და პირველადთავისს დღეში, ამ ხალხის შვილს, შეშურდაკეთილშობილთა უპირატესობა. ,,მუქთა აზნაურთა”ზიზღით მაყურებელი დემოკრატი დღეს პირველადშეჰნატროდა მხოლოდ იმიტომ, რომ საყვარელი არსებაცუღლუტი იყო და ზიზილ-პიპილას მეტად აფასებდა,მანამდამჯდარჭკუასდამაღალსინდისს,უხერხულდაუშნოგვამშიდაბუდებულს.

შუაღამე მოტანებული იყო,როდესაც იასონი სკოლიდანგამოვიდა, სახლის კარებში ლიზა სანთლით იდგა დაბედნიერების აღმომეტყველ თვალებით შეჰყურებდა,როდესაც ყმაწვილი კაცი მარდად მოახტა მერანს და

დაბლათავისდაკვრითუთხრა:

- მაშ, აგრე, ჩემო ბატონო, ლიზა. ხვალ საღამოზედცხენებითვსეირნობთ!

-დიაღ,ბატონოიასონ,თუმცაკი...

-რაღაკი!განასიტყვაარმომეცით?

ლიზას მოაგონდა ნიკოს აზრი იასონის შესახებ დაცოტაოდნად შეყოყმანდა, მაგრამ ცხენით სიარული, ესმუდმივი მისი სანატრელი სიამოვნება, ისე იზიდავდაყმაწვილისქალისოცნებას,რომწამსშემდეგმხიარულადათქმევინა: ,,დიაღ, დიაღ, დიდის მოუთმენლობითმოგელოდებით; მხოლოდ ცხენი დინჯი იყოს, ხომგითხარით,მეჯერცხენზეჯდომაარცკივიცი”.

- არხეინად ბრძანდებოდეთ, დედაჩემის საჯდომ ცხენსგაახლებთდა მეცურიგო მეჯინიბობას არ გაგიწევთ... -დიდ მნიშვნელობითა და თავმოწონებით დაუმატაყმაწვილმათავადმა.

IX

გავიდაორი კვირადა ამ ხნის განმავლობაში იასონიდალიზა ყოველდღედასეირნობდნენ ცხენებით. მშვენიერიდარი თითქო განგებ უწყობდა ხელს ახალგაზრდამიჯნურთ; შემოდგომის მზე, სიტკბოებით და სინაზითსავსე, მუდამ თან ახლდა ცხენოსანთ და იმათ ისედაცბედნიერებით გაბრწყინვალებულ არსებას უფროატკბობდადაანაზებდა.

ბევრჯერ შეხვდა ნიკოს კოშკიკარის მივარდნილმშვენიერმიდამოთაშორისესსასიამოვნოკავალკადადა

ბევრჯერგამოიწვიაიმისგულშიმწვავეშურიდაგულისკვნესა,მაგრამრაექნა?რაშეეძლო?ყოველიღონისძიებამეტიჩარაობად მიაჩნდა და ცდილობდა მოთმინებითგაეტანა თავი, მაგრამ მისი გულის ვარამი ისე ძლიერიიყო,ლიზასტრფიალებამისეღრმადგაიდგაფესვინიკოსუმანკო სიყვარულის სურვილით აღსავსე გულში, რომმოთმინებატანჯვად,ავადმყოფობადგადაექცა.მეტადრეის აზრი, ის რწმენა, რომ საყვარელი არსება უთუოდგაწბილდებოდა, გათახსირდებოდა უშვერის ხელით,ჰკლავდაიმისბუნებითსუსტსარსებასდაარღვევდამისჯანმრთელობას.

ორის კვირის შეუწყეეტელმა ტანჯვამ მთლადგამოსცვალა ნიკო, რაღაც მოსიარულე მოჩვენებადგარდააქცია და, როდესაც კვირა დღეს ჩვეულებრივშეუძღვა ეკლესიშითავისს მოწაფეებს საგალობლად, ესცვლილება ყველამ შენიშნა. წირვის შემდეგ ყველანი

თანაგრძნობით დაეკითხნენ ავადმყოფობის მიზეზს.მეტადრეკნ.ქეთევანიმოექცაგულმოდგინედ:

-შვილონიკო,რაამბავიაშენსთავს?რატომარასწამლობ,ავადმყოფიხარ,სახეზედმკვდრისფერიგადევს!

- ავად არა ვარ, ბატონო ქეთევან! მხოლოდ სულიერადვიტანჯები და, თუ ნებას მომცემთ, თქვენა გთხოვთჩემისშვებისწამალს.

-თუკი შემიძლიანრამე,დიდის სიამოვნებით! მე მზადვარ ყოველი ღონისძიება ვიხმარო შენ გასაკურნად! -ტკბილად მიუგო ქეთევანმადათანაგრძნობითდაუწყოგამოკითხვა.

ნიკოს გული პირამდე სავსე იყო მწუხარებით დაქეთევანის თანაგრძნობამ აიძულა ეთქვა სრული

აღსარება, გაემჟღავნებინა თავისი სასოწარკვეთილებითსავსეფიქრიდა ეჭვი, გადაეშალაზღვასავით მღელვარედამშფოთავიგულიუიმედომიჯნურისა.

- ბატონო ქეთევან, უნდა დაეხმაროთ საცოდავ ქალს,უნდა გადაარჩინოთ დაღუპვას, - მხურვალედემუდარებოდანიკოქეთევანს. -ცოტაოდენიხათრი აქვსთქვენი თქვენს შვილსა, ჩააგონეთ, აუხსენით, რომსაშინელს საქმესა კისრულობს, ჰკლავს, აუწმინდურებსყმაწვილის ქალის იმ ერთადერთს სამკაულს,რომელსაცუმანკოებას, დედაკაცის სახელის სიწმინდეს ეძახიან.თქვენშეგიძლიანთ ააცდინოთლიზასისღვთისრისხვა,რომელიცმოელის.იასონმაარმოიშალამისიდაჟინებითტრფიალი...გუშინწყლისპირასისხდნენ,ცალისხელითაღვირები ეჭირათ და ცალით ერთმანეთის ხელი;ლიზასულგანაბული ისმენდა ალაზნის ბუტბუტს, იასონი კიაღგზნებული, თავდავიწყებული მარტო ლიზას

გულისცემას უგდებდა ყურსა, ერთი წამი კიდევ და...მაგრამ ჩირგვებში ფაჩუნი მოისმა და ლიზაგამოფხიზლდა,ერთი-ორიამისთანაშემთხვევაკიდევდაგაჰქრამომავალი,დატრიალდაუკუღმაყმაწვილისქალისცხოვრებისჩარხი,დაღიდაესვაიმისკეთილსსახელს...

ასე უამბობდა გზა და გზა თავისს გულის ტკივილს,თავისსსულისავადმყოფობისმიზეზსნიკოქეთევანსდათან კანკალებდა, ცრემლები ერეოდა თვალებში.ქეთევანის ჩვეულებრივი ფერმკრთალი, ტანჯულიპირისახე მთლად გაფითრდა, მუხლებმა კანკალიდაუწყო,იმისმადედაკაცურმაღირსებამკარგადგაზომაის საფრთხე, ის უზნეო განზრახვა, რომელშიაც იმისისაყვარელი იასონ შეუბრალებლივ აბამდა საბრალოარსებასდაშეძრწუნდა.პატარახანსუკანდაბეჯითებითუთხრა ნიკოს: ,,მესმის, მესმის და ვტირი ჩემისშვილისათვის!.. ვეცდები, ყოველ ღონისძიებას ვიხმარ,

რომუბედურება ავაცილოთავიდგანშენსსატრფოს.ოჰ,თვალებო, რად სჯობნით ყოველთვის დედაკაცისგონებას, რად არჩევინებთ იმას, რაც დამღუპველია დარად ათქმევინებთ უარს იმაზე, რაც შემრგოა დაბედნიერების უტყუარი თავდები”, - ამოოხვრითდაუმატა თავისის გამოცდილებით გულდამწვარმაქეთევანმადასახლშიშევიდა.

ხშირ-ბინდი იყო, ცოტა არ იყოს წამოიღრუბლა კიდეც.მართადაღონებულიუჯდა სამოვარსდა მოუთმენლადმოელოდალიზას.“რავქნა,-ფიქრობდათავისსგულში,-ხომ არა შეემთხვა რა იმ უბედურს. რაზე ატყდა ასესაშინლად: ყოველდღე ცხენი, ცხენიდა ცხენი. სხვა არაიყოს რა, ვინ რას იტყვის, ყმაწვილ კაცთან დაეხეტებატყესა და ველში; მაგრამ რა ვქნა. ხმა ვეღარ ამომიღია.შენირასაქმეაო,მევიციდაჩემმათავმაო,თანაცალერსსმომიყვება:“დედი,ბედიმიღიმებსდაშენხელსმიშლიო”.

ვინ იცის, ეგებ მართალსაც ამბობს, თუმცა კი ღარიბია,უოჯახო ქალის ბედს...” მართას ფიქრები უცებ შეწყდა,სკოლისაივანზეფეხისხმამოისმა.

- ვაიმე, შვილო! - შეჰკივლა მართამ და ფეხები ძლივსმიათრია კარებამდის, საიდგანაც იასონმა გულზემიყრდომილიფერმიხდილილიზაშემოიყვანა,ბავშვივითხელში აყვანილი. მართამ დაიკივლა და წაიჩოქა. გულითითქოშეუჩერდა,ენაჩაუვარდა.

- ნუ გეშინიან, დედა-ჯან, ნუ, ფეხი მაქვს მხოლოდნაღრძობი, უზანგში ჩამრჩა და გადამეგრიხა. მადლობაუთხარ იასონს, - აქლიზას ღონემ უღალატადა ცოტასხნით გული შემოეყარა. მართა საშინელის წიოკებითიცემდა თავ-პირში და გიჟივით იწვევდა ქვეყანასსაშველად.

ერთწამშიმთელისოფელითავსდაეხვიამასწავლებელსდა ვინც კი რა წამალი იცოდა, ყველა ზედ მოახმარა;მარილწყლით უზელდნენ ნაღრძობს, ულოცავდნენ,თბილებსადებდნენ;ბოლოსსოფლისჯარა-ექიმიგოგიაცმოიყვანეს. გოგიამ დაშავებული ფეხი გულხმიერადგასინჯადა ღიმილითუთხრალიზას:თქვენი სეირნობაძვირად დაუჯდება თქვენს ბალღებს, ერთ-ორ კვირასვეღარმოისმენენთქვენსსწავლას.

-რასამბობ,გოგია? -შეჰყვირაიასონმა. -იქნებაბატონილიზადაკოჭლდესკიდეც?

-სიკოჭლისაკიფიქრიარარის,მაგრამცხენზეჯდომაკიძნელი იქნება! - ქვეშ-ქვეშურისღიმილით სთქვა გოგიამდალიზასფეხიმაგრაშეუბოჭაარტაშნებით.

- შვილო იასონ, მოდი ჩემთან. მინდა ძლიერ მძიმესაქმეზე მოგელაპარაკო, - უთხრა ქეთევანმა თავისსშვილს,რომელიცდაღონებულიფანჯარასმიჰყუდებოდადა რაღაცას ღიღინებდა. ისიც მიუახლოვდა საყვარელდედასდაგულმოდგინედხელებზეკოცნადაუწყო.

- რას მეტყვით, დედაჩემო? მამაჩემის ამბავი ხომ არამოგივიდა რა? ხომ არ გაჯავრებს კიდევ ის ბებერიცუღლუტი?-ღიმილითჰკითხაიასონმადედას.

- შვილო, შენ ღიმილით იხსენიებ მამიშენისცუღლუტობას, იმ ცუღლუტობას, რომელსაც კაცებისიცოცხლითდათამაშობითტვირთულობთდაარცერთსთქვენგანს ფიქრად არ მოუვა, თუ რამდენ ცრემლადუღირსისცუღლუტობადედაკაცს,რამდენშავსდაბნელყოფაში აგდებს; ეგ ცუღლუტობა ბევრჯერ მთელსიცოცხლესაცუწამლავს,უკარგავსსამუდამოდოცნებას,

უხშობსიმედსსაუკეთესომომავლისას.აბა,თუნდჩემისიცოცხლე წარმოიდგინე! რა იყო წინათ და რა არისდღესაც,თუარდაუშრობელიცრემლიდაგანუწყვეტელიწამება! მამიშენის უზნეობა, რომელსაც შენ და შენთანათასნიმხოლოდცუღლუტობას ეძახიან,განუწყვეტელიჯოჯოხეთისამგებიიყოჩემთვისმთელიოცდაათისწლისგანმავლობაშიდადღეს,თუმცა ჩემ ხორციელ ტანჯვასიმისთანა მწვავი ხასიათი აღარა აქვს, სამაგიეროდზნეობრივი ტანჯვა გაორკეცებულია. როგორ!ორმოცდათხუთმეტის წლის მოხუცმა, მთლადგაჭაღარებულმადარბაისელმა,გონებასარმოკლებულმათავადმა ხელი შეახო, არშიყობა დაუწყო თვრამეტისწლის გომბიოს, რომელიც სულით და გულით მოენდოშენსჭაღარას,შენსდარბაისლობას?-ამისმაყურებელსმეთავზედ ბალანი კიდევ შემრჩეს? გონება, ღირსება არშემერყეს? განა შეგიძლიან წარმოიდგინო, რა ცეცხლიენთო ჩემს გულში მაშინ, როდესაც საქვეყნოდ,

მოურიდებლად ალავერდში,ფეხთ გაეშალა მამაშენი იმგომბიოს?ოჰ, მე ყოველთვის მომთმენი, ჩემის ხვედრისმონა,მზადვიყავმაშინყელშივწდომოდი,ლაფიდამესხაგათეთრებულ წვერ-ულვაშზედ, მაგრამ კიდევ იმგომბიოს სიბრალულმა მომათმენინა. რა შუაში იყოსაცოდავი, რა დანაშაული ჰქონდა ქალს იმ ურცხვსაქციელში,რომელიცმამაშენმამოიქმედაათასისმტრისადა მოყვარის წინაშე... მაგრამ რაც მამაშენმა დამაკლო,შვილო, ახლა შენ უნდა შემისრულო? ის, რაც ცოლისგულს ნაღვერდალი დააკლდა, ის დედის გულს უნდადაუმატო? ეხლა, როდესაც დავაჟკაცებული დაგინახე,როდესაცდედისგულიშენისიმშვენიერითდაზნეობისძალითუნდა გაიფურჩქნოს, ხელახლად აჰყვავდეს, რასმიქადიშენ?შენციმავეგზითიწყებსიარულს,რომლითაცმამაშენმადედამიწასთან გამასწორა?რათ, შვილო? განასხვა გზა, სხვა საქმე, სხვა უკეთესი ასპარეზი არ არისვაჟკაცობისათვის, ქალის გულის დამორჩილებისათვის,

მისის შელახვისდა წაბილწვის გარდა? აი, მაგალითად,აიღე ეს ღარიბი საცოდაობაში აღზრდილი მღვდლისშვილი, რამდენ კეთილს სთესავს თავისს გარშემო,რამდენ გაჭირვებულს უხელს თვალს, რამდენგზადაბნეულს უკვლევს კვალს. განა შენ, მდიდარს,ნასწავლს, გულკეთილს და კეთილშობილს უფროსავსებით არ შეგიძლიან ყოველივე ეს აასრულო? აი მე,ჯანმიხდილი, ნახევარ ცხოვრების გზა გავლილი დაყოველისფრის უსწავლელი დედაკაცი გამოვფხიზლდიდარარიგვნუგეშობ,რასიამოვნებისწყაროსვპოვებმით,რომბერიშვილისსიტყვისამებრვეხმარებიღარიბ-ღატაკს,ცოტაოდნად ვშველი ტვირთ-მძიმეთა. განა შენ ჩემიშვილი არა ხარ, განა შენ ჩემი კეთილი, გულუხვი,ლმობიერი იასო არა ხარ? მაშ, მოშორდი საწყალ ქალს,თავი დაანებე. დეე ერგოს იმას, ვინც მზად არის თავიშესწიროსიმას,ენაცვალოს,სალოცავხატადგაიხადოს.

-რასამბობ,დედაჩემო!მემირჩევთავიდავანებოლიზას,რომ მამაჩემმა გაიხაროს? გაოცებული ვარ შენისლაპარაკით!

-მამაშენმა?ხომარგაგიჟდი!მენიკოზეგელაპარაკები!

-როგორ!განანიკოსაცუყვარს?

- საშინლად, გატაცებით და მასთან წმინდისა დაწრფელის სიყვარულით, იმგვარ სიყვარულით,რომელიცჩვენთვისძნელიმისანდობია.

- ახლა ლიზასაც დაეკითხე! ხა, ხა, ხა! - გადაიხარხარაიასონმა. - ნიკო დალიზას გემოვნება სულ შორი-შორსარის.ლიზა,დედაჩემო,თავით-ბოლომდე ესტეტიკაადანიკო ბურსა. რა არის იმათ შუა საერთო? გარდა ამისა,დედაჩემო,უნდაგამოგიტყდე,რომეხლაგვიანღაა.ლიზა

მემიყვარსდა იმასმევუყვარვარ.ნიკომ ეს ყველაფერიკარგად იცის. დღეს იმან თავისის უმსგავსი ქცევითკინაღამ მოჰკლა ლიზა. ბედი იმისი, რომ ქალიგანსაცდელში იყო და იმას მივეშველე, თორემ მე იმასიქიდანცოცხალსგაუშვებდი?!

-როგორ?რამოხდა?-შეკრთომითდაეკითხაქეთევანდაპირჯვარიგადიწერა,-ნუთუმოგასწროთ?..

-შოსეზედნაბიჯითმოვდიოდი,ლიზასცხენიისე ახლოიყო ჩემს ცხენზე, რომ მე უნებლიეთ ხელი გადავხვიეყმაწვილ ქალს და ისე გაყუჩებულნი, ბედნიერნიმივდიოდით შინ, ერთმანეთს გარეშე ვეღარასვხედავდით; ბინდი იყო, მთვარე ღრუბლებს მოეფარა.უცებლიზასცხენიშეფრთხადათვალისდახამხამებამდექალი ცხენზე დაეკიდა, უზანგში ფეხი ჩარჩა,ჩამოვარდნის დროს გადაეგრიხა და გულშეწუხებული

ნაღრძობის ტკივილით, ცოცხალმკვდარი, ძლივსგადმოიღესუნაგირიდან.

- მერე? ნიკო რა შუაშია? შენა ხარ მიზეზი და სხვასემუქრები?

-როგორთურაშუაშია!შუაგულგზაზედგაწოლილიყოგულაღმადავარსკვლავებსასთვლიდა,ჩვენისცხენებისფეხის ხმას ყური მოუყრუა და თავისს უგუნურობითკინაღამადამიანიშემოიკლა.

-საწყალინიკო!ვინიცის,როგორიტანჯებაახლა?ქალი,ქალიროგორარის?თავიროგორდაანებე?პატრონივინაჰყავს? - გულაღშფოთებული ეკითხებოდა ქეთევანიასონს.

-ეხლააღარაუშავსრა,გოგიამშეუკრაფეხიარტაშნებით

და ტკივილი ცოტათი შეუამდა; ოჰ, რანაირადიტანჯებოდა,დედაჩემო,რომგენახა,შეგებრალებოდა!

- მაშ გიყვარს? ცოლად შეირთავ? - ამ კითხვაზე ისედააშტერდადედაიასონს,თითქოუნდოდაიმისგულისპასუხი სინამდვილით ამოეკითხნა, იმის გრძნობისსიღრმეგაეზომა.

- დიაღ, მიყვარს და მზადა ვარ ცოლად შევირთო, თუმამა...

- მამა! კიდეც ეგ არის, შე უბედურო, რომ მამაშენზეადამოკიდებული შენი მომავალი, შენი ყოველი ნაბიჯი,თვით შენი სუნთქვაც და შენ კი იმისთანა საქმეებსეკიდები, რაზედაც ის თავისს დღეში ხელს არმოგიმართავს.როგორგგონია,ლუარსაბჯამბადრუკიანი,ის ამაყი, ზვიადი, ამპარტავანი ლუარსაბი, რომელიც

მთელსკახეთშიკაცსარიდრის,რომელიცუბრწყინვალესგვარიშვილს ცდილობს დაუმოყვრდეს, ნებას მოგცემსვიღაც უგვარტომო უჩიტელნიცა შეირთო? მერე ისუჩიტელნიცა, რომელიც თითონაც მოუვიდა თვალში;რომლისდასაკუთრებასთავდავიწყებამდეეტანება?!

-ახლაქალაქშიისბევრსსხვასანახავს,ბევრზეგაირთობსგულს და სოფლის მასწავლებელი აქ მოსვლამდეკიდევაცგადაავიწყდება.

-ოო,შვილო,შენისეკარგადარიცნობმამაშენს,როგორცმე. ის ერთხელ წინ გადადგმულს ნაბიჯს უკან თავისდღეში აღარ გადასდგამს. პირიქით, ძლიერ ვშიშობ,რომიმისიასეუეცრადქალაქშიგაქცევაუმიზეზოარიყო.ვინიცის,რამოახერხოს,სადგადაიყვანოსეგქალი,ანიქნებაშენგაგაბასსადმე,რომთავიდანმოგიშოროს;განაარიცი,დიდიხანიააპირობსშენსსამსახურშიგამწესებასდა,აბა,

თუშეუძლიანრამე,რაღადღისთვისღადაზოგავს.მეშენგითხრა,დიდიგავლენიანინათესაობადამეგობრებიარაჰყავს! თვით მთავარმმართებელს გულითად მეგობრადმიაჩნია. რამდენჯერ უთქვამს მამაშენს, ამპარტავნებანებას არ მაძლევს, თორემ რა ალაგსაც მინდა, იქგავმწესდებიო.

- მართალს კი ამბობ, დედაჩემო! უთუოდ იმისთვისგაეჩქარა, რომთავიდან მომიშოროსდალიზა ხელიდანგამომგლიჯოს,მაგრამტყუილადეცდება,ლიზამეიმაზეაღარგამცვლის,ისსულითაცდახორცითაცჩემიადაჩემიიქნება!

-შვილო,კიდევგაგონებპატიოსნებას,შენსმოვალეობას!ნუ დაუკარგავ იმ ობოლ გოგოს თავისს შესაფერს,პატიოსნებითსავსესაქმროსდამეგობარს.ნუდაჰკლავუდანოდ ნიკოს, იმ საწყალს, ღატაკს ქონებით, მაგრამ

მდიდარს პატიოსნებით და კაცთმოყვარეობით. განა არჰხედავ, განა არ ჰგრძნობ იმის სიწმინდეს, იმისმოღვაწეობას, იმის თავგანწირულ შრომას საცოდავგლეხების დასახმარებლად? განა არ გიყვარს, არგებრალება? რად ართმევ საცოლეს? რად უკარგავსასოებას?!

- საკვირველი ადამიანი ხარ, დედაჩემო, შენბერიშვილისთვისუფროჰზრუნავ,სანამჩემთვის,განამეკი არ მიყვარს, განა მე კი არდავიტანჯები, რომ სხვასდავუთმო ის, რაც ჩემია? განა ის უფრო სამართლიანიიქნება,რომბერიშვილმამეწამართვასის,რაცმეუფრომეკუთვნისსიყვარულისძალითა?ლიზასმევუყვარვარ,მე, და არა ის! განა სიყვარული ნაძალადევი შეიძლება,განა სიყვარულს ვუბრძანებ, ეს არის შენი საფერი დამარტოესგიყვარდესო!არა,დედაჩემო,შენაქტყუილადერევი. დავიცადოთ, იქნება მამაჩემი მლოცავს,

აუცილებელ საქმეს ემორჩილება და ხელს მიმართავს.წინდაწინვეგულსრადმიკლავ?

X

ნიკობერიშვილილიზასცხენიდგანჩამოვარდნისშემდეგშინ დაბრუნდა. საშინელმა სევდამ და სინანულმაშეიპყრომისიარსება.რასვშვრები,გონებასრადვკარგავ,რის იმედი მაქვს? ვის ეკნაჭება ჩემი მფარველობა, ჩემიზრუნვა! აი ეხლაც კინაღამ მოვკალ ჩემის უცნაურისგულმხურვალებით.ვითომგულმხურვალებით?!განამერომ არ შემყვარებოდა ლიზა, განა ის ეგოისტურიგრძნობა,რომისჩემიუნდაიყოსდაარასხვისა,არარისმიზეზი,რომასეგულმხურვალედვიქცევი?დიაღ,დიაღ,კარგად ვგრძნობ, რომ ვძალადობ, მინდა სხვასგამოვგლიჯო ის, რაც მე არ მეკუთვნის, დიაღ, არმეკუთვნის!!ძლიერკარგადვიცი,ძლიერკარგადვხედავ

ყველაფერს, მაგრამ უძლური ვარ, უძლური... ძალა არამაქვს გულიდგან ამოვიგლიჯო ის,რაც ჩემი არ არისდავითომ ვლიბერალობ, ვითომ მინდა კრავს მგლისკლანჭები ავაცილო, უმანკოება დავიცვა! ოჰ,წუთისოფელო! რად უცარავ კაცს ხელს, რად უვლენიმისთანა დაბრკოლებას, რომელიც უშლის თავისიკეთილიგანზრახვანიაასრულოს?მთელიორიწელიწადივსულდგმულობდი იმითი, რომ ჩემ პატარა მოწაფეებსთვალსვუხელდი,გულისკანკალითვეგებებოდიყოველიმათ წარჩინებას, ყოველ იმათ წინ წადგმულ ნაბიჯს,შეძლებისდაგვარად არც იმათ მშობლებს ვაკლებდიმცირე დახმარებას, ჩემს სიყვარულს და ძალ-ღონესვუზიარებდი ყველას, ვიზედაც კი ხელი მიმიწვდებოდადა ბედნიერი ვიყავ ამ ჩემის კაცურის მოვალეობისაღსრულებით. და ახლა?.. ოჰ, რად შემახვედრე, რადმომივლინე არსება, რომელმაც მთლად შთანთქა ჩემივინაობა და თითქმის ჩემს ადამიანურ ღირსებაზედაც

ხელი ამაღებინა... ღმერთო, ღმერთო! მიწინამძღვრე,გამომარკვიეამსიბნელიდან...

- ბატონო ნიკო, ბატონო!.. ჩაფარმა თელავიდგან ესქაღალდი მოგართვა, - მეგობრულის კილოთი უთხრაკოშკიკარისმამასახლისმა,რომელიცნიკოსვაებისდროსღია კარებში იდგა და დიდხანს შესვლას კი ვერაჰბედავდა.

- ქაღალდი! აბა? უთუოდ ჩემი აქედგან განდევნისბრძანებაა...

- როგორ თუ განდევნისა? განა ვის შეუძლიან შენიგამოცვლა? მაშ ჩვენ კაცები აღარ ვყოფილვართ, ჩვენსაქმეშიხმააღარაგვქონია!

- ეჰ, გიორგი! თქვენთვის ვის რა უკითხნია თავისს

დღეში, რომ ეხლა დაგეკითხენ, - ვაებით წამოიკვნესანიკომ.-მაგრამჯერვნახოთრაამბავია:

“Прошу немедленно по получении сего приказа передатьвверенную вамшколушкольному попечителю и выехать в г.Тифлис”. - დიაღ. არ შევცდი, გიორგი, მე აქედანმისტუმრებენ... მისტუმრებენ და ამდენ საქმეს უნდათავიდავანებო,-ხმისკანკალითსთქვანიკომდა,თითქოძარღვებში მოშლილი ქალიაო, ქვითინით გულზემიეყრდნოთავზარდაცემულმამასახლისს.

- როგორა ხარ, ჩემო ძვირფასო? - ალერსით ეუბნებოდაიასონ ლიზას, რომელიც ფერმიხდილი,თვალებჩაცვივნული იჯდა თავისს საწოლზე. -ტკივილები ხომ აღარ გაწუხებს?რა ჰქნა იმ ბრიყვმა, იმუზრდელმა... რატომ კბილები არ ჩავამტვრიე, არგავსრისე!

-ნუილანძღები,იასონ!ნიკოეხლა ჩვენზეძლიერშორსარის და ვეღარ გვიყურებს, - გულის ტკივილით დათვალებშიცრემლებითთქვალიზამდაიასონსგახსნილიპაკეტი მიაწოდა.- წაიკითხე და სწორედ სთქვიშეგიძლიან გაზომო, თვალი ჩააწვდინო იმ გულისსიღრმეს,რომელსაცნიკოისეცხოველადჰხატავსთავისსწერილში?!

“ბატონოლიზა! -კითხულობდაიასონინიკოსწერილს, -მე ხვალ ადრიან მივალ, ბრძანებისამებრ, ტფილისს.ვტოვებ აქ იმას, რაც საუკეთესო საუნჯეა კაცისათვის -ჩემს გულს (და, ვაიმე, იქნება გონებასაც). ეხლა თქვენბედნიერი ხართ და ძნელად წარმოიდგენთ ჩემისუბედურების სიდიდეს, მაგრამ თუ როდესმე გეწვიოთდაუპატიჟებელი სტუმარი - უბედურება, მომიგონეთ,შემიბრალეთ... მომიკითხეთ, მიბრძანეთდა გიახლებით.

გიახლებით, როგორც ერთგული ლალა, როგორცგულდამწვარი დედა, როგორც სულიერი მოძღვარი დავეცდები წყლული დაგიმშვიდო, თვალზე ცრემლიმოგწმინდო, შენს გულს თუ არ სიხარული, სითბო დასიმშვიდემაინცმივანიჭო.დიაღ,ბატონოლიზა,იცოდეთდა გახსოვდეთ, რომ თქვენ გყავთ მეგობარი, რომელიცდაივიწყებს თავისს მომაკვდინებელს ჭრილობას,თქვენგანმინიჭებულსდამხოლოდთქვენისტკივილისდასაამებლადღა იზრუნებს. მაპატიეთ, რომ თქვენსმომავალუბედურებაზე ვლაპარაკობ ასედაჟინებით; ესაზრი ისე მძიმედ მაწევს გულზე, ისეთის სავსებითმეხატება თავისის აუცილებლობით, რომ ვბედავ დაგთხოვ,მომიგონოგაჭირვებისდროს.ჩემიადრესიიცით.მამიჩემის სოფელში დავბრუნდები. გაახლებთ რჩეულწიგნებს,რომლებისმოწყალებითაცმეგონებაშევიმაგრე.ეცადეთ, შეეჩვიოთ კითხვას. გარწმუნებთ, ეს დიდინუგეში იქნებათქვენთვის. მაღალის აზრების კაცებთან

დაახლოვება ხელს არ შეუწყობს იმ უზნეობა-გახრწნილების ზეგავლენას, რომელთა მსხვერპლადგარემოებისა და შემთხვევის წყალობით თქვენაუცილებლადშეიქმნებით”.

- რას გაჩუმდი, იასონ? რატომ არ მანუგეშებ, ჩემოსაყვარელო! რომ იცოდე, რარიგად მომიკლა გული მაგწერილმა, რანაირად დააბნელა ჩემი ოცნებანი, ჩემიგატაცება...ნიკოსცრუმორწმუნოებაჩემსმომავალზემეცთითქმის აუცილებლად მიმაჩნია... ვინ იცის, რითიგათავდება ჩვენი ტრფიალება, ჩვენი შეცოდება... რასმოიტანსგარემოება. შენრომნიკოს ალაგას ყოფილიყავ,ჰპოვებდი ამოდენა ლმობიერებას გულისას? არგადამაგდებდი,როგორცჩვარს,გამოუსადეგარნივთს?არმომარიდებდი შენს ბრწყინვალე პირისახეს?მანუგეშებდი? - ჩაცინებით ჰკითხალიზამ გაჩუმებულსიასონს.

-რაებს ამბობ, ქალო!რაშავფიქრებსმისცემიხარმაშინ,როდესაცჩვენიბედნიერებასიმწიფეშიდაგაძლიერებაშიშედის? მეცდამაღონა ნიკოს წერილმა, მაგრამ მხოლოდპირადიმისშესახებ,საწყალი,ეხლაკიმებრალება,ეხლაკი მესმის, რა ცეცხლშიც ყოფილა. ნეტა ერთი კიდევმენახა.რამიარბენივებდაისესაჩქაროდ?

- უთუოდ ძალა დაატანეს, თორემ გამოსათხოვებლადმაინცმოვიდოდა,-ამოოხვრითსთქვალიზამ.

-ვინ?რაძალა?რამოხდა?-გაოცებითჰკითხაიასონმა.

-როგორ,განაარგაგიგია,რომგუშინბრძანებამოსვლია,საჩქაროდდაანებე სკოლასთავიდა წამოდიო? ეს სულმამიშენისოინებია.ნიკომალავერდშივესთქვა,მეაქაღარმაბოგინებენო.

- მერე, მამაჩემს ნიკოსთან საჩხუბარი რა ჰქონდა?გაძევებასრასერჩოდა?

-მამაშენიწუწკი,მყრალიმოხუცია!-თავდაუჭერლობითწამოიძახა ლიზამ. - იმას უნდოდა ჩემი შერცხვენა დანიკომ ვაჟკაცურად მომაშურა და სამაგალითოდაცდასაჯა,ურცხვპირზელაფიგადაასხა.

-ჰმ,ეხლაკიმესმის!მაშდედაჩემიმართალია!უთუოდიერიშს ახლა ჩემზე მოიტანს, მაგრამ ვნახოთ, რასდამაკლებს.

-ოჰ,იასონრამომელის,რა?შესძლებჩემსდაცვას,ჩემსშელახულსახელისაღდგენას?..

-შვილო,გოგიაარის,ფეხიუნდაგინახოს, -გააწყვეტინა

მართამთავისი შემოსვლითლიზას საუბარიდა იასონიგაჭირვებიდგანდაიხსნა.

ლუარსაბ ჯამბადრუკიანი მთელი ოთხი თვე დარჩატფილისში. თუმცა იმისი გული გატაცებით მიიწეოდაკახეთს, სადაც იასონის წყალობით ლიზა საფრთხეშიეგულებოდა,მაგრამ,რაკისაქმედაიწყო,შუაგზაზეაღარუნდოდა გაჩერება. რაკი ბერიშვილის გაძევება ისეადვილად და დაუბრკოლებლივ მოახერხა, ეხლა უფროთამამადშეუდგაიასონისდაბანაკებას.ითხოვაყველგან,საცა კი თხოვნა შეიძლებოდა და სად არ შეეძლოლუარსაბსთხოვნა?სადარიღებდნენიმასალერსითდაპატივისცემით! ათიოდე ალაგს აუთქვეს იასონისგანწესება,მაგრამლუარსაბიარჩევანშიიყო,უნდოდაარცმწვადი დაეწვა და არც შამფური; თუმცა იასონისგზიდგანჩამოცლაძლიერეჩქარებოდალუარსაბს,მაგრამამ სიჩქარეში არც იმას ივიწყებდა, რომ იასონი ჩემი

პირმშო ერთადერთი შვილიაო და ცდილობდა რიგიანიადგილიეშოვნამისთვის.

თავადი მხოლოდ საშობაოდ დაბრუნდა ლეკიკარში დამუყაითადშეუდგაიმისგამოძიებას,თურამოხდაიმისიქ არ ყოფნაში. მაბეზღარნი და შიკრიკნი მალე იპოვათავისსაუარებელმოსამსახურეთაშორისდარამდენსამედღეზე დაწვრილებით შეიტყო იასონისა და ლიზასამბავი: “ფეხმძიმედაც კი თურმე გახლავთ”,ჩასტუტუნებდა, სხვათა შორის, იასონის ბებერიგამდელი.

- მართლა?!. ოჰ, ეგ საშინელებაა, გადამეტებულითავხედობაა, ეგ... - სიბრაზით და მწუხარებითგალურჯებული წამოხტა ლუარსაბი და შუბლზე ცივიოფლი მოიწმინდა. - ოჰ, მოიცადონ, ნახვენ,თუ როგორჩავაშხამებ,როგორგავქელავმეიმათ,როგორდავარღვევ

მათს უწმინდურს კავშირს, როგორ ბოლოს მოვუღებიმათს პირუტყვულ ვნებათა ღელვას! - გიჟივითდარბოდა ლუარსაბი ოთახში და დორბლებს ჰყრიდა;ხანდახანთავში ხელებს წაივლებდადა მზად იყოთავიკედლისათვის მიეხლია. - ოჰ, რა ვქენ? რად დავანებეუგუნურს,მხეცს?რატომარვიცოდი,რომასეიქნებოდა?მაგრამ ახია, ახია ჩემზე... ოჰ, რომ შემეძლოს, ჩემისხელით გავგლეჯდი ორთავეს... მაგრამ... რა ვუყო... -ბებერითინა,კარებთანმიყუჟული,მთლადკანკალებდა;რასმოიფიქრებდა,თუიმისგაზრდილის “ცუღლუტობა”თვით “ცუღლუტს” დიდს ბატონს ასე განარისხებდა. -დალოცვილი, - ტუტუნებდა თავის-თავად, - განა ესპირველია ან შვილისაგანდა ან მამისაგან?რა მოეჩვენა,რაზედ გადაირია? რაღა ვქნა, საქმე როგორ გავასწორო?წავალქალბატონსშევჩივლებ,ეგებისიმანდაამშვიდოს.

ქეთევანი წინდაწინვე გრძნობდა მომავალ ელვა-ჭექას,

მრისხანე ქარ-ცეცხლს, მაგრამ რა ექნა, რასაშუალებისათვის მიემართნა?! ყოველთვის ღვთისგანგებაზე დამყარებულმა, ეხლაც ლოცვა-ვედრებასმიჰმართა და გულის წუხილით იწყო ლოდინიაუცილებელისუბედურებისა. მოლოდინიცდიდხანს არდასჭირდა.

ახალწლისწინადღესლუარსაბმამოიხმომზარეულიდაგანკარგულება მისცა, რომ ზეგისთვის მზად ყოფილიყოყოველივე სანოვაგე,რაცდიდს ნადიმსდასჭირდებოდა.“სამოცსულამდეიქნებიან.გესმის!სუყველაფერიუხვადდა გემრიელიუნდა იყოს. მარნის კარებთან რომდიდიქვევრია,ისაახდევინე,მინდავნახო,ხომარგაფუჭებულაწითელი ღვინო. რა ხუმრობაა, ღვინო რომ დამიწუნოსვინმემ! თელავიდგანაც მოვლენ მთავრობისწარმომადგენელნი,მაზრისუფროსი,მარშალიდასხვ”.

- ყოველიფერი მზად იქნება, შენი ჭირიმე, პირველი ხომარ არის ჩემთვისდიდი წვეულება, სამოცი კი არა, ჩემოხელმწიფევ,სამასსაცგასძღოლიათქვენინიკოიადაახლარაღა ღმერთი გაუწყრება, - ტრაბახით სთქვა ნიკოიამზარეულმადადაბლათავისდაკვრითგავიდაგარეთ.

ამავე ოთახში ქეთევანიც იჯდა, მაგრამ ლუარსაბმამზარეულის ბრძანებისდროს ცოლსზედაც არ შეჰხედა,თითქო სტუმრების გამასპინძლებას უმასპინძლოდეპირებოდა.

- რა ამბავია? რა მიზეზით აპირობ ნადიმს? - ხმისკანკალით შეეკითხა ქეთევანი ქმარს. - მე კი არ უნდავიცოდე,მეკიარუნდაშევემზადო?

- ახლა ხომ იცი, მოემზადე, ვინგიშლის,ორიდღეგაქვსწინ და განა შენი სამზადისი მაგაზე ბევრს ხანს

მოითხოვს? - მკვახედ უთხრა ლუარსაბმა ცოლს დაგასასვლელადმოემზადა.

-ლუარსაბ,ნუკიგამიწყრებიდაშენროგორღაცგუნებაზევერახარ.სტუმრებსიწვევ,ნადიმსემზადებიდაშენკიისეხარგანრისხებული,ისეთიულმობელიშეხედულებაგაქვს, თითქო ეგ სტუმრობა შენთვის ძლიერშემაძრწუნებელი,ნაძალადევიიყოს.

-იქნებაეგეცარის!ვინიცის,ვნახოთ.

- რას აპირობ, რას? მითხარი შენი ღვთის გულისათვის,მითხარი, ჩემო ლუარსაბ! ამაზე მეტი აღარ შემიძლიან,გულირაღაცუბედურებასმეუბნება,იასონსრასუპირებ,რადუწყრები?რადდაანებეთავიიმოთხთვეს,თუკი...

- კმარა, კმარა!თუ მედავანებეთავი, შენ სადღა იყავი?

დედა არა ხარ, ვერ ააცდენდი შენს შვილს ფათერაკს?..მაგრამრა,შენრამოგეთხოვება!შენმხოლოდილოცედაიწუწუნე... - გულისგამგმირის დაცინვით უთხრაქეთევანსლუარსაბმადაოთახიდგანგავიდა.

XI

ახალწლის მეორე დღეს აუარებელი სტუმარი მოვიდაჯამბადრუკიანისას. ეკიპაჟი ეკიპაჟს მოსდევდა,ცხენოსანთ ჯგუფი ცსენოსანთ ჯგუფს.სადღესასწაულოდ დართული ქალები ცქრიალითდადიოდნენ დიდ დარბაზში და გაკვირვებითეკითხებოდნენ ერთმანეთს: “ნეტა რა არის მიზეზიდღევანდელისწვეულებისაო?”თუმცალუარსაბისსახლიუჩვევი არ იყო ლხინსა და ნადიმს, მაგრამ სხვა დროსმიზეზი წვეულებისა ანდღეობა იყო რომელიმე ოჯახისწევრისა, ან სოფლის ეკლესიის დღესასწაული, ან სხვა

რამ პატივსადები მიზეზი აძლევდა საბაბს სახლისპატრონს გულუხვ მასპინძლობისას, მაგალითად,იშვიათის,დიდის,ღირსეულისსტუმრისწვევა.დღესკირაიყომიზეზი,არავინიცოდა.

- იქნება შვილის ნიშნობა ჰქონდეს? ხედავ,“უჩიტელნიცაც” როგორ აღელვებულია, მაგრამ ის რაფერიაძევსპირისახეზე?

- ეგ ყოვლად შეუძლებელია! ლუარსაბი თავის დღეშიმაგისნებასარმისცემსთავისსშვილსდა,თულიზაცაქარის დღეს, ეგ მხოლოდ იმისათვის, რომ ბებერს დღესსაარშიყო საგნად ეგ ქალი ჰყავს არჩეული; იქნება მამამარც კი იცის, მაგის აქ არ ყოფნაში შვილმა როგორგაიმარჯვა, - ოხუნჯობდნენ ხნიერი ქალები, რომელნიციასონსდიდდანაშაულადუთვლიდნენვიღაცაგომბიოსუკან დევნას და დიდგვარიანთა შთამომავლობით

წარჩინებულქალებისუყურადღებობას.

ლიზა მართლაც საშინელ ფერზე იყო; თავისი თავი ამბრწყინვალესაზოგადოებაშიმეტბარგადმიაჩნდადათანვერ წარმოედგინა ლუარსაბის თავხედობის შემდეგალავერდში,როგორღაშევიძელაქმოსვლაო.თავისსთავსგანუწყვეტლადეკითხებოდა: “რადმოველ,რად?მაგრამგული რაღაცას მეუბნებოდა, მიწვევდა, ცნობისმოყვარეობით ავსებდა ჩემს არსებას: ნეტა რადმიმიწვიეს,რააზრიაქვსჩემსაქყოფნას!ვითომაქიციანჩემი და იასონის დაახლოვება? ან იქნებ ადვილადდაეთანხმონ თავისი შვილის სურვილს, დღესვეგადაწყვიტონ ჩემი ბედი?.. იასონი კი მარწმუნებს,დედაჩემი ჩემსკენ არისო. ოჰ, ღმერთო, მე კი მთლადმაცახცახებს, მუხლი მეკვეთება, გული საშინლადშემომკვნესის. სამი დღეა იასონი არ მინახავს, ნეტა რაარის მიზეზი, შიშითდა ეჭვიანობით მთლადდავილიე,

ყოველი მოთმინება დავკარგე, კინაღამ კაცი არგავუგზავნე. აი ეხლაც აქ უფრო იმის სანახავად, ამბისგამოსაკითხავადმოველ.მაგრამროგორვნახო,დიდიდაპატარა სულ თვალს მადევნებენ. ვინ იცის, მთელსქვეყანას ჩვენზედ აქვს განგაში! დედაჩემიც საქმესმიჭირებს,გაფრთხილდი,ხალხისსალაპარაკოდნუიხდითავსაო.გლეხკაცებიცკიგკიცხავენდაგემუქრებიანო.რავქნა,რავუყო,თუკიღონეარამაქვს,თუკიმხოლოდისარისჩემისცხოვრებისვარსკვლავი,თუკიუიმისოდჩემისიცოცხლეშეუძლებელია?!ანრადუნდამოვერიდო,განაისჩემისაქმროარარის?..განაფიციარააქვსმოცემული,განა სიყვარული ნებას არ გვაძლევს ერთმანეთს თავსშემოვევლოთ?მაგრამიასონისადარის?რატომარასჩანს,რატომ არ მომეგება?” - ამ საშინელ ტანჯვაში დათრთოლვაში იყო საწყალი ლიზა, როდესაც ქეთევანმასტუმრებისასადილოოთახშიმიიწვია.

ვრცელ, კარგად მოწყობილ ოთახში სამპირად იდგასტოლები, სუფრა მდიდრულად იყო გაშლილი,აუარებელი სასმელ-საჭმელი, ძვირფას ჭურჭელთანშეხამებული, სასიამოვნოდ ჰმოქმედებდა სტუმრებზე.რაც კი შეეხებათ მასპინძლებს, ვერ იტყოდით, რომსასიამოვნო შეხედულება ჰქონდა მათ დაღვრემილსპირისახეს: მამაც, შვილიც და დედაც ჩვეულებრივისმასპინძლურის მხიარულების მაგიერ, რაღაც ფიქრებითიყვნენ გატაცებულნი და ამათ შემაყურალი სტუმარნიმხიარულების მაგივრად მგლოვიარეებივითგამოიყურებოდნენ.არცხმა,არცჩვეულებრივიქართულისუფრისღიღინიდა სიმღერა, არც მემუსიკეთა საკრავთაჟღერა, მხოლოდ ყველანი გულიანად შეექცეოდნენდიდის გემოვნებით მომზადებულ საჭმელებს, ხმაარსაიდგან მოისმოდა, აქა-იქ ჩუმ-ჩუმადთუ იტყოდნენერთ-ორსიტყვას.

შუა სადილზე ლუარსაბმა უბრძანა მოსამსახურეებსმოეტანათ ის ოცი ბოთლი რჩეულის ღვინისა, რომელიცმხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევისთვის ჰქონდახოლმე შენახულიდა ღვინის მოტანის უმალ მიჰმართასტუმრებს: “ბატონებო, უეჭველია, გნებავთ შეიტყოთდღევანდელი წვეულების მიზეზი და მასთან ჩვენისპირქუშობის, მოწყენილობის მიზეზიც? - ეხლავემოგახსენებთ: ჩვენი შვილი იასონ, ჩვენი ერთადერთინუგეში და ბედნიერება ხვალ დილით მიემგზავრებარუსეთს, სადაც სამსახურში უნდა შევიდეს.რასაკვირველია,ადვილადწარმოიდგენთამისგამოჩვენსტანჯვას,ჩვენისმწუხარებისსიდიადეს...მაგრამგანაარმოგეხსენებათ, ყმაწვილი კაცი ცხოვრებისათვის უნდამოემზადოს. გავიდეს, გამოვიდეს, ნახოს ქვეყანა დათითონაც ქვეყანას ეჩვენოს, იასონს შესწევსგვარიშვილობა, სიმდიდრე და თვალტანადობაიმისათვის, რომ საზოგადო ასპარეზზე გამოვიდეს,

სანუკველი ალაგი დაიკავოს. სირცხვილი იქნებოდაჩემთვის, რომ ხელი არ გამემართნა, გზა არ მიმეცამისთვის თავის გამოსაჩენად. მე ველოდი და ჩემმალოდინმა ტყუილად არ ჩაიარა: იასონი დანიშნულიამაზრისუფროსისთანაშემწედსტავროპოლშიდააიდღესმე მოგიწვიეთ, რომ გზა დაულოცოთ და იმისსადღეგრძელოდაგვილიოთ”.

-ურა,ურა! გზა მშვიდობისადა წარჩინებისა! - მოისმახმამაღალი გრიალიდიდის ხნის სიჩუმით შეწუხებულისტუმართა.-ურა!ურა!

საშინლად იმოქმედა ლუარსაბის სიტყვებმა ორსდედაკაცზე,რომელნიცერთიმეორისპირდაპირისხდნენ:ქეთევანი,გულშეწუხებული,კედელსგადაესვენა,ლიზასკი სახე დაეღრიჯა, თვალები გადმოუბრუნდა დაპირდაღებული, ხელებგაშლილი მიაჩერდა იასონს და

თითქო იმისგან მოელოდა პასუხს, აუცილებელ პასუხსმამისგადაწყვეტილებაზე,მაგრამიასონმათავიჩაჰკიდა,უსუსურს მუნჯობას მიეცა. ლიზა მიხვდა, ჩემი საქმეგათავებულიაო და გონებადაკარგული ზეზე წამოხტა:“როგორ?..რაბრძანეთ?..ხვალუნდაწავიდეს?ხვალ?..” -და აქ ისეთი ხარხარი ასტეხა, რომ შიშის ზარმა მოიცვამთელი საზოგადოება, ყველანი ფეხზე წამოხტნენ,ყველანიცდილობდნენსაცოდავისდამშვიდებას,მაგრამყოველი ცდა ამაო შეიქნა: ლიზა ხარხარებდა და თანხელები ემანჭებოდა, პირისახე საშინლად ებრიცებოდა,ეგრიხებოდა; მთელ იმის სხეულსთრთოლადა ცახცახიგაჰქონდა; შემდეგტირილს მოჰყვადა ისეთი შესაზარიდაგულისგამგმირიიყოესსიცილ-ტირილი,ესსაშინელიისტერიით შეპყრობილი ახალგაზრდა ქალი, რომ ბევრმავერშესძლოყურებადააქეთ-იქითგაიფანტნენ.

ნახევარ საათისტანჯვის შემდეგლიზადაშოშმინდადა

თვალებდახუჭული, ღონემიხდილი, მკვდარივითგაჭიმულიჩასდესურემშიდადედასმიაყენესკარებზე.

***

ნიკო ბერიშვილი ლუარსაბის დაბეზღების შემდეგსამოსწავლო მთავრობამ სრულიად გამორიცხამასწავლებელთა რიცხვიდგან; ამგვარად ახალგაზრდაკაცს მოესპო ის გზა მოქმედებისა, რომელიც აძლევდასაზრდოს იმის სულიერს მისწრაფებასა და თანაკმაყოფილებდაიმისმცირეცხოვრებისმოთხოვნილებას.ბერიშვილი იძულებული იყო ხელი აეღო საპედაგოგოასპარეზზე, იმ ასპარეზზე, რომელიც მის ბუნებას, მისმიდრეკილებას, მის ზნეობრივ პრინციპებსშეესაბამებოდა და რომლისათვისაც მზად იყო მთელითავისიძალ-ღონე,მთელითავისისიცოცხლეშეეწირა.

მოხუცებულიდედ-მამა,წვრილი,აღზრდასმოკლებულიდა-ძმა მძიმეტვირთად აწვა ნიკოს სინიდისსდა ძალასატანდა მუშაობისათვის ხელი მიეყო. მაგრამრა ექნა,რასაქმე დაეწყო? რა საქმისათვის იყო მომზადებული?მაშინ,როდესაცმთელიმისიარსებამიიწევდასაზოგადოსაქმის დასახმარებლად, ხალხში ნათელისგასავრცელებლად, ეს ხელშეკრული უსაქმოდ,ცოცხალმკვდარივითმცონარებდა.

ბევრისფიქრისადაზნეობრივისტანჯვისშემდეგნიკომგადასწყვიტა მღვდლობისათვის მოეკიდა ხელი. თუმცასარწმუნოებრივი გრძნობა ხელს არუწყობდა ამდიდსადა წმინდა საქმეს შესდგომოდა, მაგრამ სრულისგულწრფელობით ნუგეშობდა მით, რომ სამაგიეროდრელიგიურისრწმენისაჰქონდამადლი,ზნეობრივიძალა,ძალა კაცთა სამსახურისა, რომ თამამად შეეძლომოძღვრებისჯვარიაეღოხელშიდაშესდგომოდაამმძიმე

საქმეს,ფრიადვრცელსადასავალდებულოსაქმეს.

ნიკოს აფერხებდა მხოლოდ მეორე აუცილებელი პირობასულიერის მოძღვრობისა - აუცილებელი შეუღლებავისთანმე. ეს აზრი მთლად სწამლავდა იმის გულს დაგონებას. “როგორ, მაშინ, როდესაც ჩემს გულშისაუკუნოდ აღიბეჭდა სახე და სახელი ერთისა, როგორშევითვისო და შევისისხლხორცო მეორე? ეკლესიისკანონები შემიძლიან აღვასრულო იმ იმედით დარწმენით, რომ ხალხს ვემსახურები, მის სულიერსმოთხოვნილებასსაზრდოსვაძლევ,ქრისტიანობისმაღალიდეალს ვუქადაგებ, ვასწავლი, მაგრამ ცოლ-ქმრობისმძიმე უღელი როგორ ვზიდო, როდესაც ცოლთან არმაკავშირებს სიყვარული, ეს ერთადერთი ქვაკუთხედიცოლ-ქმრობისსაიდუმლოებისა?”

ეს მღელვარება და სულის ქეჯნა გაუორკეცდა ნიკო

ბერიშვილს მაშინ, როდესაც მამის სამწყსოსმოახლოებით, სოფელ ლილფარიანში, განთავისუფლდამღვდლის ალაგი და შესაძლო იყო ნიკოს, როგორცსემინარიაში კურსდასრულებულს, ადვილად მიეღო ისადგილი.იმმრევლშინამყოფსმღვდელსდარჩამხოლოდერთი ქალი და ჩვეულებისამებრ ახლად განწესებულსუთუოდუნდაშეერთოცოლად.

-შვილო,ნუჰხუჭავთვალებსკარებზემომდგარბედზე!-ტირილით ემუდარებოდა დედა ნიკოს. - ყველა, შენსმეტი, აღტაცებით მიეგებებოდა მაგ ხვედრს და შენ კიუარს ამბობ!რისთვის?რა გაქვს მიზეზი? სხვა არა იყოსრა, საცოლე მაინც როგორ არ იზიდავს შენს გულს. რაქალია,რაზრდილი,რა მშვენიერი,რაოჯახის პატრონი!ძველისძველადნაგებიდამომართულიოჯახი,ყოველისღვთისმოწყალებითსავსედანაკურთხი!

- თუ ამ შემთხვევას დაჰკარგავ, - უმატებდა მამამწუხარებით, - ყელს გამოსჭრი შენს თავსაც და შენსწვრილ და-ძმასაც. ხომ მხედავ, გავტყდი, მეტი აღარშემიძლიან! შენ აღზრდას მოვახმარე მთელი ჩემი ძალ-ღონე, ჩემი ნაწვავ-ნადაგი ორიოდე გროში, იმ იმედით,რომშემდეგშენგეპატრონებინაოჯახისთვისდაშენ კიისევკისერზე...

-ოჰ, კმარა, კმარა, მამაჩემო! - გააწყვეტინა ნიკომ მამასსაყვედური და, სასოწარკვეთილებით სავსე, გავარდაგარეთ.

XII

ბნელი, გაზაფხულის სურნელოვანებით გაჟღენთილისაღამოიყო.ნიკოთავჩაღუნული,შავსფიქრებშიწასულიდა საშინელისზნეობრივის ბრძოლით წელში მოხრილი,

ბოლთას სცემდა პატარა, ტკბილად მოლუკლუკე რუსპირას.ხანდახანშესდგებოდა,შეჰხედავდაჩაბნელებულცასდა ამოიკვნესებდა: “ოჰ,ღმერთო!ძალამომეც ჩემისხვედრის ტარებისა, ძალა მომეც, რომ არ დავეცე, არვუღალატო ჩემს მოვალეობას, ჩემს კაცურდანიშნულებას...რავქნა,რავქნა?ნუთუშესაძლებელიაყოველივე, რაც იყო, დავივიწყო და ჩვეულებრივს,თელილს გზას გავუდგე? ნუთუ ცხოვრების კომედიასერთიმსახიობიცმივუმატო?ვეკურთხო,ცოლიშევირთო,სხვის სავსე ოჯახს დავეპატრონო, გავძღე, ვიფუფუნო,ჩავიძინო?.. არა, არა, მე იმდენი ძალა არა მაქვს, რომწარსულიგულიდგანამოვიგლიჯო...უღონოვარ...თუმცამოვალეობა მავალებს, თუმცა სხვა უჩემო, როგორცდედაჩემი ამბობს...მაგრამ არა, არადა არა!ვარჩევთავიგავინადგურო,სიცოცხლემოვისპო! “სჯობსსიცოცხლესანაძრახსა სიკვდილი სახელოვანი”, სთქვა სახელოვანმარუსთველმა. მაგრამ რა არის სახელოვანი სიკვდილი?

მეკუთვნისმეთუარა?”

- ყმაწვილო, აი რაღაც წერილია შენთან, - შეაწყვეტინაფიქრები ნიკოს რკინიგზის სადგურიდან მოსულმაგლეხმა.

- წერილი ჩემთან? შესაძლებელია? - და თან გულმაისეთისძლიერებითშემოჰკვნესა,რომკინაღამგადაიქცა.-ნუთულიზამიხმობს? -ელვასავითგაურბინათავში. -ნუთუისუბედურიუკვემიტოვებულია?..

დიდხანს ატრიალა ნიკომ წერილი ხელში, თითქოწაუკითხავად უნდა გაეგო მისი შინაარსი და თითქომიხვდა კიდეც, მიხვდა და თვალცრემლიანი, ნელისნაბიჯითსახლისაკენწავიდა.

“ბატონონიკო!რადგწერამწერილს,მეცთითონარვიცი,

რაუფლება მაქვსთავს შემოგახვიო ის, რაც მე მკლავს,რაცმეთავზარსამცემსდასაფლავისკარამდემიწვევს?-არავითარი! მაგრამ მაინც ჩემი სული თხოულობსუკანასკნელად მოველაპარაკო, აღსარება ვუთხრა, ჩემისულის გოდება გავუზიარო ვისმე და ვის, თუ არ ისევშენ?! ჩემო ნამდვილო მეგობარო, ჩემო ძმაო, ჩემოერთადერთო ჭირისუფალო! “დამიძახე და მოვალ,მოგივლი, გულს მიგიკრავ, როგორც მშობელი დაწყლულსდაგიამებო”,-მწერდიშენუკანასკნელადდაისწერილი ერთადერთი ნათელიწერტილი იყო ჩემს ბნელ,უდროვოდმოსპობილცხოვრებაში”.

“ყოველიშენიწინასწარმეტყველებაასრულდა:დავკარგეის,რისშემდეგაცსიცოცხლეაღარშეიძლებადა,როდესაცშენ ამ წერილს მიიღებ, უბედური ლიზა დედამიწაზეცოცხალთაშორისაღარცკიიქნება”.

“ლუარსაბმა წამართვა საყვარელი, ლუკმა პური დაერთადერთი ნავთსადგური უბედურის ყმაწვილიქალისათვის ამ წუთისოფელში - მშობელი დედა:მშობელმავერაიტანათავისისპირმშოსშეურაცხყოფადათავიანაცვალაიმისსახელს.მაგრამდამაგვირგვინებელიჩემის უბედურებისა კოშკიკარელების საქციელი იყო:ლუარსაბისაგან დახელებულნი თავს დამესხნენ, თავსლაფიდამასხესდასკოლისკარიდამიკეტეს.

“ლუარსაბიდაშოშმინდადა,როდესაც განადგურებულიმნახა, მიწასთან გასწორებული, ვითომ აყენებამოინდომა, თავისებური ნუგეში მცა, აღმითქვაყოველგვარი ბედნიერება, ფუფუნება, ოქრო, ვერცხლი,თვალ-მარგალიტი და ამ ახირებულმა, სიგიჟემდემისულმა თავხედმა უფრო ამაჩქარებინა ჩემიგადაწყვეტილება - რაც შეიძლება მალე მომესპოშეგინებულისიცოცხლე”.

“იასონიუგზო-უკვლოდდაიკარგა”.

“ასე, ჩემო ტკბილო მეგობარო, დავრჩი ქვეყნადშერცხვენილо, უარყოფილი, უპატრონო და ზნეობრივშემუსვრილი. რისთვის-ღა უნდა ვიცოცხლო? იქნებაიმისათვის, რომ მე, უბადრუკი, შენს ლმობიერ გულსშემოვეკედლო? - არასოდეს. მშვიდობით. ჩემს გულშიერთიგრძნობაღადარჩა,გრძნობაუზომოპატივისცემისაშენდამი და ეს პატივისცემა მავალებს, პატიოსნურადგამოვესალმო წუთისოფელს. შენ დიდის შრომით დასიყვარულით შეძენილს წიგნებს გიბრუნებ. ზოგიერთიწავიკითხე, მაგრამ გვიანღა იყო, ნუგეშიჩემისთანათათვის აღარსად არის! მათი მიღებაშეგიძლიან საზოგადო ბიბლიოთეკაში, იქ ვტოვებ შენისადრესით”.

P.S. მართლა,თქვენსოფელზე ახლო, ს.ლილიფარიანში,სცხოვრობენ თავადნი ამირხანაძეები. თუ შემთხვევამოგეცეთ გადაეცით, მათი ქალი მართა კოშკაძისაქალითურთისევეამოშლილიარიანცხოვრებისსიიდგან,როგორცმაგათჰყავდათამოშლილითავიანთგულიდგან.ინუგეშონ,არვამტყუნებ.ყოველიდანაშაულიდასჯილიუნდა იყოს. ასე ამბობს, მე მგონი, ცხოვრებისფილოსოფია.ლიზა”.

-გუშინთუგუშინწინთქვენმოგაბარათვინმემწიგნებინიკო ბერიშვილის გადასაცემად? - ამ სიტყვებითმიჰმართა საზოგადო ბიბლიოთეკის მმართველ ქალსნიკომ.

იმისსიტყვებიისეთიმღელვარებითიყონათქვამი,მისიგაწეწილი თმა, დაუბანელი პირისახე და ბელეშადჩაცმული ტანისამოსი ისეთს სურათს წარმოადგენდა,

რომქალსშემცდარიეგონა,შიშითფეხზეწამოხტა,უკან-უკანდაიწიადასაჩქაროდმიუგო:

-დიაღ,დიაღ!მემომაბარა.აიწიგნებიც.

- თითონ ამათი მომტანი რაღა იქნა, ხომ არ იცით?თქვენის ღვთის გულისათვის, მიმასწავლეთ... იქნებაგითხრათ თავისი ბინა, თავისი განზრახვა? ნუდამიმალავთ...რადაემართა?მითხარით...

- დაბრძანდით, ბატონო, დამშვიდდით! ნუ ჰღელავთაგრე. აი წყალი ჩაყლაპეთ, - ლმობიერად ამშვიდებდაქალიმთლადათრთოლებულნიკოს.

- არშემიძლიან,უნდამოვძებნო!ვაითუდავიგვიანედარაღავქნა?რაღა?-დაფანტულივითგაიძახოდანიკო.

-დამშვიდდით,დამშვიდდით,მეშემიძლიანგასწავლოთიმისიბინა,მხოლოდდამშვიდდით,გულიგაიმაგრეთ.

-მოკვდა,მოკვდა? -ისეთისხმითშეჰკივლანიკომ,რომკაცს ეგონებოდა, სულიც თან ამოატანაო, დაფერმიხდილიდაეცასკამზე.

- ნუ გეშინიანთ, ცოცხალია, - საჩქაროდ მიატანაყმაწვილმაქალმა,-გამაგრდით,ღონემოიკრიბეთ,იმედსნუ ჰკარგავთ. იმას მხოლოდ პატრონიუჭირსდათქვენკაიდროსმიეპატრონეთ.

- მადლობა ღმერთს, მადლობა ჩემს გამჩენს! - შვებითამოისუნთქა ნიკომ და ოცდაოთხის საათისგანმავლობაში, ლიზას წერილის მიღების შემდეგ,პირველად მოვიდა გონს და ტანსაცმელზე დაიხედა:გახუნებული,ლაქებითსავსეპიჯაკი,ჭუჭყიანიპერანგი,

მტვრით სავსე ქუდი, ტალახით მოსვრილი ჩექმებივერაფრადიამადასირცხვილისალმურმაგადაჰკრა.

-გუშინღამლიზასწერილიმივიღედა,როგორცვიყავ,ისეგავვარდი სადგურზე; მე მგონი, ტალახი იყო, მთლადამოვსვრილვარ, - ბოდიშის მოხდითუთხრა ნიკომ ქალსდათანსთხოვამალეეცნობებინალიზასბინა.

- ლიზა კოშკაძისა ჩემთან სწავლობდა ზავედენიაში.დიდი ხანი არ მენახა, გუშინწინ შემოვიდაბიბლიოთეკაში და თქვენი წიგნები მოიტანა; ისეაღელვებული იყო, ისე არეულად ლაპარაკობდა, ისეჩქარობდა და მოუსვენრად მოძრაობდა, რომ ძალიანგამაკვირვა, მაგრამ მინამ გამოვკითხავდი რასმე,საჩქაროდ გავიდა. გამოვუდექი, მინდოდადამებრუნებინა, დამემშვიდებინა, მაგრამ უკანაც არმოიხედა. მეორე დღეს გაზეთში პოლიციის ცნობათა

შორის ამოვიკითხე: “გუშინ, საღამოს ჟამს, მტკვრისხიდიდგან წყალში გადავარდა ყმაწვილი ქალი, მაგრამმენავეები ყოჩაღად მოიქცნენ და დარჩობასგადაარჩინესო”. მე მაშინვე საავადმყოფოსაკენ გავექანე.გულმა მიგრძნო, რომ წყალში გადავარდნილი უთუოდლიზა იქნებოდა და არც მოვსტყუვდი.თვალებდახუჭული, გაჭიმული იწვა საავადმყოფოსსაწოლზე და მოუსვენრად სუნთქავდა. ხელი შევახე,ოდნავ გაახილა თვალები და ისევ მალე დაჰხუჭა.უთუოდ მიცნო, ხმა კი არ გამცა და დახუჭულთვალებიდგან ორი დიდი ცრემლი გადმოვარდა დამარგალიტივითგაფითრულლოყებზეჩამოგორდა.

-ლიზა,მითხარირამე?რაგიშველო,რაგინდა,ვინგინდანახო? სად არიან შენი პატრონები, დედა? - ჩავეკითხეგულისწუხილით.იმანმხოლოდოდნავთავიგააქნიადამდუღარების ნაკადულმა მოუმატა დენას იმის

ფერმკრთალპირისახეზე.

- საშიშოა იმისი მდგომარეობა? ექიმები რას ამბობენ? -გაფითრებითდაეკითხანიკოქალს.

- არა, ამბობენ, რამდენისამე დღის შემდეგ სრულიადგანთავისუფლდება,თუზნეობრივდამშვიდდებაო...

- საწყალი, საწყალი მსხვერპლი უგუნურებისა! -მწუხარებით ამოიკვნესა ნიკომ, მღელვარება ვეღარშეიკავადა ტირილიდაიწყო.დიდხანს ქვითინებდადაამის ქვითინი შესაზარი იყო:დიდის ხნით შეკავებულმაგულის ბალღამმა პირი გაიხსნა და ნაკადულადგადმოსკდა.

- დამშვიდდით, ბატონო, დამშვიდდით, - ეხვეწებოდაბიბლიოთეკისმცველიქალინიკოს,-თქვენიდამშვიდება

დაპატრონობასაჭიროალიზასთვის!

- დიაღ, მე მრცხვენიან ჩემის სისუსტისა, მაგრამდავიღალე,ვეღარშევძელ...მაპატიეთ,-მადლობითხელიჩამოართვა ნიკომ ქალს და საჩქაროდ გამოვიდაბიბლიოთეკიდგან.

ეპილოგი

(იასონისწერილიდედასთან)

“დედაჩემო,რომ იცოდე,რარიგადდამარცხებულია ჩემითავმოყვარეობა, რარიგად დასჯილია ჩემი სიყმაწვილისდანაშაული? ვიცი,რომ შენ ყველაზე სასტიკი მსაჯულიხარ ჩემი და სამართლიანად დაინახავ ჩემს სასჯელს,მაგრამვისგავუზიაროშენსმეტს,ვისვუთხრაის,რამაცჩემი წარსული ჩემსავეთვალშიზიზღით აავსოდა შავი

დაბნელიმიაყენა!

“ათის წლის რუსეთში განდევნის შემდეგ, მამაჩემისმოწყალებითძლივსმეღირსასაქართველოშიდაბრუნებადა ჩემს სიხარულს საზღვარი არა ჰქონდა. ვფიქრობდი,რაკი ქართლამდის მივაღწიე, ჩემს საყვარელკახეთამდინაცდიდიმანძილიაღარდამრჩენია-მეთქიდამალე ჩემს დედა-ქალაქში გავიმართავ სამფლობელოსმაზრის უფროსისას-მეთქი. ეს იყო ჩემი სატრფიალოაზრი, ამაზე ზევით არ მიდიოდა ჩემის დიდებისსურვილი,მაგრამერთმაგარემოებამსულთავზებალანიამიშალა და იმ ფუჭს, ზიზილ-პიპილებით შემკულხარისხსსრულიადფერიდაუკარგა.

“მე სულ ორისთვის გამწესებული არ ვიყავ აქ მაზრისმმართველად, როდესაც ჩემის მთავრობისაგან წერილიმივიღე;წერილიკერძოიყოდამიბრძანებდნენ:“გთხოვთ

საიდუმლოდ, არაოფიციალურად გამოიძიოთ დანამდვილად შეიტყოთ, თუ რა ამბავია სოფელლილიფარიანშიო”. მე ეს მონდობილება საჩქაროდავასრულე, გავიმძღვარე წინ ამ სოფლის მცოდნეპოლიციის მოხელე და ერთ კვირა დღეს მივედილილიფარიანისმამასახლისთან.

“არ შემიძლიან დაწვრილებით არ გაუწყო ამ სოფლისგარემოება,რადგან ყოველი კუთხე, ყოველი ქვა-ქვაზედდადებული შენობა, გზა-კვალი, წყალი, ეკლესია ზედატარებენიმათსზედგავლენას,რომელთმოქმედებაცმეუნდა გამეცნო და, როგორც დამნაშავენი, უნდაგამემხილებინა.

“როგორც გითხარ, კვირადღე იყო. შემოდგომის მზეტკბილად ანათებდა დედამიწას, ახლად ამოსულიჯეჯილებიგზისორივემხარესმშვენივრადბიბინებდნენ;

არც ერთი ცოცხალი ქმნილება, არც ერთი მგზავრი არმოჩანდა დიდ მინდორზე, ცაც და დედამიწაცგაყუჩებული იყო, სრულიად განსვენებას მისცემოდაბუნება. უნებლიეთ მეც დამიმორჩილა ამ თბილმა,ნათელმა,მყუდროგარემოებამდაოცნებასმივეციდავერშევნიშნე,თუროგორმივუახლოვდისოფელს.ათისაათიიქნებოდა, როდესაც ლილიფარიანში მიველ დაგაკვირვებულიდავრჩიმისისგარეგნობით:არსად,გარდასაზღვარგარეთისა,არშევხვედრივარამისთანასუფთადაკოპწია სოფელს; ორპირად ჩამომწკრივებულს სოფლისსახლებს, გზის აქეთ-იქით, წინ ორიოდ-სამი ხეუმშვენებდა ეზოებს, რაც საქართველოში იშვიათია დაქართლში ხომ სანთლით არ მოიძებნება. თვით გზაგატკეცილი იყო და ორთავე მხრივ ღრმად ამოჭრილარხებში ანკარა რუები მოუდიოდა. სოფელი მთლადცარიელი იყო. მამასახლისის სახლის კარებიგადმორაზული დამხვდა, სოფელში ჭაჭანებად არავინ

მოსჩანდა. აქეთ-იქით მივიხედე და ერთ სახლის წინდავინახეერთიმოკუნტულიბებერიდედაკაცი,რომელიცმზის სხივებზე გვერდებს ითბობდა და თან პატარაბავშვებისთამაშობასთვალ-ყურსადევნებდა.

-დედი,-დავეკითხეიმას,-რადაყრილამთელისოფელი?ნუთუშენსმეტიმცხოვრებიარავინარისამსოფელში?

-ააა?-წაილუღლუღაძალზედაყრუებულმაბებერმა.

-ხალხისადარის?მამასახლისი?-დავიყვირემედაცოტაარ იყოს “ნაჩალნიკური” გული ყელში მომებჯინა, რომჩვეულებრივგლეხკაცობაარმომეგება.

- ხალხი? მამასახლისი? საყდარში, შვილო, საყდარში!კვირა დღეს სხვაგან სად იქნებიან. საყდარში არიანყველანი,დღესნიკოლოზმღვდელიქადაგებასიტყვისდა

ყველანიიქარიან.მარტომებედკრულიდავრჩიშინ,ყრუვარდაბავშვებიმომაბარეს.

“ჩაფარი მაშინვე დაფაცურდა, უნდოდა გაქცეულიყოსაყდრისკენ და მათრახით მოელალა ჩემ თაყვანისსაცემად უგუნური გლეხკაცობა, მაგრამ მე შევაყენე.რაღაცა ჩემებურმა თავაზიანობამ შემიპყრო და თითონგავწიე ეკლესიისაკენ, რომელიც მაღლა ფერდობზემდებარეობს და ძირს მის კალთებს ქვეშ გაშლილსსოფელსგადმოჰყურებს,თითქომფარველობასუწევსო.ეკლესიაში შეველდა იქვე კარებთან სვეტს ამოვეფარე.საყდარი სავსე იყო სადღესასწაულოდ ჩაცმულგლეხკაცობით.ტრაპეზის წინ პატარა, გამხდარი, ოდნავჭაღარაშერთულიმღვდელიიდგადააღტაცებითუხსნიდაგატაცებულ მსმენელთ იმას, თუ რა არის ქრისტესუდიდესიმცნება:“შეიყვარემოყვასიშენი,ვითარცათავიშენი”.

“მქადაგებელის პაწია თვალები ისეთის ცეცხლით იყოსავსე, მისი ლამაზი კი არა, მაგრამ მარილიანი სახე,ისეთის გრძნობით იყო აღზნებული, მის ტკბილს,მუსიკალურს ხმას ისეთის ლმობიერებით სავსე ძალაჰქონდა, რომ მეც კიდამიმორჩილა, გულის სიღრმემდიჩამწვდადაიქრაღაცმიძინებული,დიდისხნისუქმობითდაჩლუნგებულირელიგიურიგულწრფელობაგამიღვიძა.

“ქადაგება გათავდა და ეკლესიის ჩარდაგიდგან მოისმამშვენიერიმწყობრი,ანგელოზებრივგალობა.მლოცველთმოწიწებითმუხლიმოიყარესდასასოებითსავსეთვალნიმიაპყრეს აღსავლის კარებს, საიდგანაც მღვდელი დამთავარი ბარძიმ-ფეშხუმით გამოდიოდნენ. მეგაოცებული ვიყავი. ვინ ასწავლა ქართველ კაცსლოცვა,რა მანქანებამ დაუბრუნა ეკლესიას? - იცი, ვინ იყო ისკურთხეული მოძღვარი, ის სულიერი მამა, ის

ლმობიერების გამღვიძებელი ქართველ გლეხის დიდიხნითლოცვასგადაჩვეულგულში?-ისიყოჩვენიძველინაცნობი,შენისაყვარელიდანაქებინიკობერიშვილი.დააი იმან აქ, ეკლესიაში, თავისი ძლიერებით პირველადდამამარცხადათვალიგადამავლებინაჩემსწარსულზე.

“მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო ამ გაოცებისა დასახტადდარჩენისა,რაცმეშემდეგვნახე.

“წირვა გამოვიდა, ხალხი ჩუმად, წყნარად,ფიქრაღბეჭდილი სახით ნელ-ნელა გამოდიოდასაყდრიდგანდა სოფლისაკენ მიემართებოდა. ეკლესიისსვეტს უფრო გაფრთხილებით მოვეფარე, რომ ჩემიმუნდირითდაჩემისხარისხითარდამერღვიასაზოგადომყუდროებადა მხოლოდ ერთის საათის შემდეგ წირვისგამოსვლისა მამასახლისის თანამგზავრობით მივედიბერიშვილთან.

“ბერიშვილი სდგას, დედაჩემო, იმისთანა სასახლეში,რომელთანაცჩვენინაქებიდარბაზებითაგვისსოროებადგეჩვენება. მაგრამ კი არ იფიქრო, რომ ის სასახლესგაედიდკაცებინოს, სიმდიდრესა და ფუფუნებასშეეპყრას! არა.ესისევისნიკოადაისევისტყავი ასხია.თავდაბალი, სადა, ზრდილიდა კაცთმოყვარე, მხოლოდსათნოება მოჰმატებია, რადგან ყოველი თავისი აზრიშეუსრულებიადასაბრძოლველადაღარადარჩენიარა.

“რასაკვირველია,ყველაამგარემოებამხელ-ფეხიშემიკრადანიკოსწინისეწავდექ,როგორცცოდვილიშენდობისსათხოვნელადდაარაისე,როგორცმონდობილიმქონდა,ვითიუდაგამცემიდაგამკიცხველი.

“დიდის მორიდებითადა გაფრთხილებით ვუამბე ჩემისმოსვლის მიზეზი და ავუხსენი ჩემი გაკვირვება, რომ

გხედავ მღვდლადა-მეთქი, მაშინ როდესაც, როგორცმახსოვს, სასულიერო მოღვაწეობა არ გქონია საგნადცხოვრებისა-მეთქი.

- მართალია, - ამოოხვრით მომიგო იმან, - მე სხვა გზითმინდოდამიმეღწიასაწადელისათვის,მაგრამგარემოებამმაიძულა ჯვარითადა სახარებით ხელში შევსდგომოდიჩემის განზრახვის აღსრულებას და არ ვემდურიწუთისოფელს,მივაღწიესასუფეველსდაგანასულერთიარ არის,რა გზითაც მივაღწიე? მაგრამ წამობძანდით. მეყოველსავე გაჩვენებთ და, თუ დაინახავთ რასმე ჩვენსსაქციელში გასაკიცხავს, გაჰკიცხეთ; ეგ თქვენისსურვილისადაგადაწყვეტილებისათვისმიმინდვია.

ჩვენგავედითმოძღვრისოთახიდგან გძელტალანშიდაშევედით დიდ დარბაზში, რომელიც სამოსწავლოსკამებით იყო სავსე და ზედ რამდენიმე ახალგაზრდა

გლეხისდედაკაცისწერდარვეულებზე;იმათთავსადგაშავებით ჩაცმული ქალი და წერას თვალ-ყურსადევნებდა; ჩვენ შესვლაზე ის კარებისაკენზურგშემოქცეული იყო და, როდესაც ხმაურობაზემოიხედა, მე გველნაკბენივით შევყვირე და, როგორცმოჩვენების დანახვაზე, უნებლიეთ პირჯვარიგადავიწერე. ის, ის კი მთლად გაშეშდა, მხოლოდმარჯვენა ხელი გულისაკენ გაივლო და მაგრა მოიჭირამკერდზე. ოჰ, რა მშვენიერი იყო იმ დროს რომ იცოდე,დედაჩემო! მისი დიდრონი ბრჭყვიალა თვალები,რომელიც უწინ კაცს სწვავდა თვისის სხივებით, ეხლამხოლოდლმობიერებითანათებდა;მისითეთრ-წითლადგაღაჟღაჟებული სახე ეხლა მარმარილოდგან ნაკვეთსქანდაკებასწარმოადგენდა.სადადგადავარცხნილიშავითმა უჩენდა მშვენიერ გადაშლილ შუბლს, იმ სპეტაკშუბლს, რომელიც წინათ პაწაწა კულულებით ჰქონდადაფარული. შავი კაბა, თეთრი საყელო-სამაჯურებით

წმინდანის შეხედულებას აძლევდა და უნებლიეთიწვევდა რაღაცა პატივისცემას მის მიმართ. რამდენსამეწუთსესევიდექითერთმანეთისპირდაპირმედალიზა,დიაღ,ლიზა,დედაჩემო, ისლიზა, რომელიც ცოცხალთაშორის აღარ მეგულებოდა და რომლის აჩრდილიმოსვენებას არ აძლევდა ჩემს სინდისს ათის წლისგანმავლობაში.

ბოლოსნიკომდაარღვიაესმომაკვდავიმდუმარება:

- ელისაბედ,თავადიჯამბადრუკიანი, როგორც მოხელე,როგორც მცველი საზოგადო წესიერებისა, მოსულაჩვენსასგანსახილველადიმისა,თურასვმოღვაწეობთმედაშენდაჩვენიმოღვაწეობახომარარღვევსსაზოგადომშვიდობიანობას.

- შვილიც მამის ხელობას შესდგომია? დაბეზღების

ასპარეზი სჩანს მემკვიდრეობად გადაჰქცევიათბრწყინვალე თავადთ ჯამბადრუკიანებს! - გულისგამგმირის დაცინვით სთქვა ლიზამ და სახემძულვარებითმოეღრიცა.

“თავში სისხლი ამივარდა, სირცხვილისოფლმადამასხა,მზადვიყავდედამიწაშიჩავმძვრალიყავ,მეწყევლაჩემისგაჩენის დღე, მაგრამ რას გავაწყობდი? განა ღირსი არვიყავიიმისთანაგარდაწყვეტილებისა?

- ელისაბედ! შენ ივიწყებ, რომ ყოველი კაცი მოვალეააასრულოს თავისი მოვალეობა, ბატონი “ნაჩალნიკი”მხოლოდთავისს მოვალეობას ასრულებს, -ლმობიერადუთხრანიკომცოლსდამერემემომმართა: -აი,ბატონო,ეს დიდი და საუკეთესო ოთახი ჩვენ დავუთმეთსასოფლო სკოლას. აქვე გვაქვს მოთავსებული პატარასასოფლო ბიბლიოთეკა. კვირაობით კი ჩემი მეუღლე აქ

ასწავლის,როგორცთქვენ ხედავთ, ამ ახლად მოყვანილპატარძლებს,რომელთაცწერა-კითხვა არ იციან, კვირაშიორჯერსაღამობითჭრადაკერვასაც.

-რატომმარტოპატარძლებს?-შევეკითხემენიკოს.

-სხვებმაყველამიციანწერა-კითხვადაჭრა-კერვაც.

-მთელსოფელში?

- დიაღ! ჩვენ ბევრი დრო გვქონდა ამ წელიწადში ამადვილისაქმისაღსასრულებლად.ახლაცყურსვუგდებთ,დარომ არდაივიწყონ,წიგნებისკითხვასვაჩვევთნელ-ნელა.

შემდეგ ნიკომ გამიყვანა მეორე ოთახში, სადაცგამართული იყო ჩარხები, ქანდარები და სხვადასხვა

სააბრეშუმო იარაღი, და მითხრა: აქ, ბატონო, ჩვენვამზადებთ აბრეშუმს და ვასწავლით მის შემუშავებასგლეხისქალებს.

მესამეოთახშიმიჩვენაპატარა აფთიაქი. ამოთახისერთმხარესშირმისუკანორისუფთადგაშლილილოგინიიყო;მე ამან ძლიერ გამაკვირვა. - ეს საწოლები იმშემთხვევისთვისგვაქვს,-მითხრამოძღვარმა,-თუდიდოჯახშიგადამდებიავადმყოფობითგახდებავინმე,ჩვენისახლისოფელზედკარგამოშორებითარისდაბევრჯერამგანცალკევებითსოფელიგადავარჩინეთგანსაცდელს.მეცდაჩემიცოლიცცოტაოდნადმიხვედრილივართექიმობასდა, სანამ შეძლება ნებას მისცემს გლეხკაცობასთავისისაკუთარი ექიმი იყოლიოს, ჩვენ ვაძლევთ ცოტაოდენსშემწეობას.

მერემაჩვენადიდიქვითკირისბეღელი,სადაცინახებოდა

საზოგადო პური, მერე მარანი, მშვენივრად მოწყობილიყურძნისსაწურავიმანქანით,საქაჩავითდასხვ.

- ყველა ეს აქაურის გლეხებისა არის, - მიხსნიდანიკოლოზ მღვდელი. - საზოგადო ზვრიდან შემოსულიღვინოდასაზოგადომაღაზიისპურისრულიადჰფარავსსასოფლო ხარჯს, სახელმწიფო გადასახადს, გზებისშეკეთებასდაკიდევრჩებაიმდენი,რომვინახოთთანხისშესაგროვებლად, რომლის სარგებლითაც შეგვეძლებავიყოლიოთ საკუთარი ექიმი, გავიჩინოთ რიგიანისაქონელი,შევიძინოთზოგიერთისამეურნეოიარაღიდა,თუ საჭიროდ დავინახავთ, მამულებსაც შევისყიდითმეზობელთავადებისაგან.

-საზოგადოვენახირასჰქვიან?თუუკაცრავადარვიყვე,ამიხსენით,-დავეკითხემე.

-ამშვიდი-რვაწლისწინათჩემმაცოლმააჩუქააქაურებსოცდაათიდღისმიწა,ერთიფერდობისკალთებზე,მზისგულად, იმ პირობით, რომ სოფელს შემოეღობნა დათავისის მუშითა და შრომით გაეშენებინა ვენახი.რასაკვირველია, სოფელი დასთანხმდა და აგერ ოთხი-ხუთი წელიწადია ჩინებული მოსავალი მოსდით კიდეც.ვენახისგაშენებისსასწავლებლადჩვენმხოლოდმცოდნემებაღე მოვუწვიეთ და იმის შემწეობით ის საზოგადოვენახი დღეს ჩინებულის ვაზით არის სავსე დასამაგალითო მევენახეობის წესით ნაგები დაშემუშავებული. აგრეთვე ღვინის დაყენება პირველშიგვასწავლა იმავე მცოდნე მებაღემ და ახლა კი თითონგლეხებიდგან არჩეული და სწავლული მებაღისაგანგაწვრთნილი მებაღეობსდა აწარმოებს როგორც ვენახს,ისეღვინისდაყენებისსაქმეს.

-თქვენიმვენახიდგანკულუხსარიღებთ?

- არა. მხოლოდ მაშინებისა და მარნის მოწყობაშიდახარჯულ ფულს ცოტა-ცოტაობით გვიხდიანშემოსავლიდგან. გარდა ამისა, - განაგრძო ნიკომ, -გლეხებს აქვთ საზოგადო მინდორიც სახნავად. ისიცოცდაათისდღისაადაისიცნაჩუქებია ჩემისცოლისაგან.მთელი სოფელი ხნავს იმას, ანოყივრებს და როგორცმარჯვენა თვალს ისე ულოლიებს. წელს კერძომამულებიდგანდღიურზე საშუალო რიცხვითთორმეტიკოდი გამოვიდა და საზოგადო მინდვრიდგან კიოცდახუთს გადააჭარბა. ეს ბეღელი სავსეა ჭერამდისდამხოლოდ მაშინ გავყიდით, როდესაც მომავლის წლისმოსავლისპირსდავინახავთ.

- ახლა კი, მე მგონია, ყოველივე აგიხსენით, - წყნარათმითხრანიკომ.-რასაცდაასკვნით,ეგთქვენხელთარის.

-დიდადგმადლობთ,-დაბლათავისდაკვრითვუთხარიმე,-მხოლოდორიოდერამესკიდევგკითხავთ.

რასაკვირველია, დედაჩემო მიხვდები, რომ ჩემიგამოკითხვა პირად ჩემსცნობისმოყვარეობასშეეხებოდადაარაჩემზემონდობილგამოძიებას.

- ვინ განაგებს ყველა მაგ საქმეს, ვინ ხელმძღვანელობსყველამაგდაწყობილებას?

- რასაკვირველია, ჯერ მე და ჩემი ცოლი დაშემდეგისათვის კი ვამზადებთ თვით მცხოვრებთაგანგამგებელთ. ჩვენ ყოველ წელიწადს ვგზავნით ქალაქშიუკეთესის ნიჭის ყმაწვილებს და შემდეგში ისინიდაიჭერენ ჩვენ ალაგს. აი მალე მოგვივლენრამოდენიმეჩინებულად მომზადებული ხელოსნები, ამ სოფლისშვილნიდა იმათდახმარებით წავუმატებთ კიდევ ერთ

საქმეს: დავაარსებთ სახელოსნოს, სადაც სოფლისსკოლაში დამთავრებულები გადავლენ სახელოსნოშიხელობისშესასწავლად.

- ხარჯი, ხარჯი ყველა მაგ დაწყობილებისა საიდგანმოდის,რაწყაროგაქვთ,რასიმდიდრე?

-ხარჯი? -განაარმოგეხსენებათ,რომჩემსცოლსდარჩათავისის პაპისა კარგა რიგიანი მემკვიდრეობა? ისმემკვიდრეობა ჩვენ ისე მივიღეთ, როგორც ღვთისგანგებით მოვლენილი წყალობადა საშუალება სიკეთისდასათესად და ისე ვიხმართ, როგორც ზეციერ მამასესიამოვნება და ჩვენს ბუნებრივს და ზნეობრივსმოთხოვნილებასშეესაბამება.

-ნუთუპირადიცხოვრებაშესწირეთსაზოგადოს?ნუთუკაცი მოკვდა თქვენში და მხოლოდ აზრიღა

მფლობელობს?

- სრულიადაც არა. ყველას თავისებურად ესმისსიცოცხლე, ჩვენ მხოლოდ ამგვარი სიცოცხლე ავირჩიეთდაჩვენებურადდიდიბედნიერებიცავართ.

- ლიზაც თანაგიგრძნობთ? თუ მხოლოდ ემორჩილებათავისს ხვედრს? - ამისთქმაზე საშინლად გავწითლდი,შუბლზე ოფლი წამომადგა. რა უფლება მქონდა ასეთირამ მეკითხნა? მაგრამ გული ვერ დამეჯერებინა, ვერწარმომედგინალიზასამგვარიშეცვლა.

ნიკო გაფითრდა და თითქო იუარა პასუხის მოცემა,მაგრამ ერთს წამს შემდეგ დამშვიდდა დალმობიერადმიპასუხა: ელისაბედი არის სული ყოველის საქმისადაიმგვარის გატაცებით მიისწრაფვის წინ, როგორითაცმხოლოდდედაკაცსშეუძლიან.ისსწუხსმხოლოდიმას,

რომ ცოდნა და გარემოება ნებას არ აძლევს ყოველივებედნიერებადა კმაყოფილება გააუფლოს, ყველა ნაკლიშეავსოს,ყველგანუკვდავებისწყაროადინოს!

-რამშესცვალააგრე,რამაქციადედაკაციმოციქულად? -შევსძახემე.

-უბედურებამ!-მოკლედმითხრანიკომდამისიპატარათვალებიცრემლებითაივსო.მედედამიწამდედავიხარე,რომჩემიშერცხვენილიპირისახეარმეჩვენებინამისთვისდაგავშორდისაოცარმღვდელს.მისიმეუღლისნახვაკივეღარგავბედე,თუმცამზადვიყავხელზემოვხვეოდიდამისწინშენანებისნიშნადმუხლიმომედრიკნა.

შენიიასონ”.

“P.S. “მამაშენი ლოგინად არის, დიდი ხნის სიცოცხლე

აღარაქვსო”, -მწერდა,შენდაჩემდასამარცხვინოდ,ეგგარემოება არ მაღელვებს, პირიქით, მას შემდეგ, რაცზემოთაღგიწერე,ჩემიაზრიგანუყრელადულოლიებსამიმედს,რომმალეჩემისახლიჩემსაკუთრებადშეიქმნებადა მამაჩემის ბატონობის ქვეშ აღარ დამჭირდებაჩვეულებრივიმონურიმოძრაობადაშენისდახმარებით,ჩემოტანჯულომშობელო,დანიკობერიშვილისლოცვა-კურთხევითჩემიმოქცევაცშესაძლებელიშეიქმნება!”

“უბედურებამაო”, - სთქვა ნიკომ, - ნუთუ მხოლოდუბედურებას შეუძლიან კაცს ბედნიერების გზააპოვნინოს?

იასონ”.

კონა

I

-დედა,პური,დედა,პური!

მისუსტებულის ხმით შესტიროდა ოთხი შვილი ერთსმაისისმშვენიერსდილასახალკაცისცოლს,მართას.

- ვაი, დედათქვენს, რომ ვერაფრით გაგაძღობთ, -თავისთვის წაიტუტუნა მართამდა შვილებს კი ნუგეშიმისცა: - სუთ, სუთ! ეხლავ მხალს მოგიხარშავთ. ხვალმამათქვენიმოვადაფქვილსმოგვიტანს.

- ფქვილს მოგვიტანს? მართლა? ფქვილს მოგვიტანს? -

სიხარულის ღიმილმა გაუარა სახეზედ ოთხს უსუსურსბავშვს, რომელთაც ერთის კვირის განმავლობაშიმარილწყალშიმოხარშულმხალისმეტიარაეჭამათრა.

დედამ კი გულით ამოიოხრა, რადგან დარწმუნებულიიყო,რომმამა ამათბევრს არასმოუტანდადა,ვინიცის,ისიცდამშეულისადდაეხეტებოდასაგლახაოდ,ლუკმა-პურისსათხოვნელად.

სამი წლის განმავლობაში ზედიზედ ქიზიყში მოსავალიარ მოვიდა. გაწყდა ყოველი ნაყოფი მთელს მხარეში.კარგი გაკეთებული ოჯახები წმინდა გლახებადგადაიქცნენდაგუდაწამოკიდებულები,ასობითდიდიდაპატარა, მთელი სახლობით, დაწანწალებდნენახლომახლოსოფლებშიდაქალაქებში.

მინდვრები მოდებული იყო ქალით და კაცით ბალახის

ძირის სათხრელად, რომელსაც მარილ-წყალშიხარშავდნენდაიმითსაზრდოობდნენ,ვიდრესაიდგანმემოწყალება გამოუჩნდებოდათ და ერთი-ორი დღითლუკმა-პურს იშოვნიდნენ.მაგრამმოწყალებითმთელისმხრისგამოკვებაშეუძლებელიადაქიზიყისმცხოვრებნიცაქა-იქგაიფანტნენლუკმა-პურისმოსაძებნად.

რადგან მშიერის ცოლ-შვილის შინ დაყრა შეუძლებელიიყო, მთელი სახლობებით ანებებდნენ თავს მშვენიერსქვითკირის შენობებს, შეჩვეულ მიწა-წყალს, თავისსღვიძლ სამშობლო ალაგს და მიდიოდნენ იქით, საცაიმედიჰქონდათსაზრდოსშეძენისა.

პეტრეახალკაციცკარგიგაკეთებულიოჯახისშვილიიყო:კარგიქვითკირისოთახი,ქვითკირისავეგომური,ფართოეზო და ჩხრიალა წყარო ამშვენებდნენ იმის სადგომს.მშვენიერიმთისჰაერიდაკარგიმდებარეობაუვნებლად

ინახავდა პეტრეს სახლობას. სამნი ძმანი, დევებივითვაჟკაცნი დღე და ღამე განუწყვეტლად შრომობდნენოჯახისათვის და მართლაც რომ ამათს ოჯახში ღვთისთვალი ტრიალებდა. გუთნეული გამართული ჰქონდაპეტრეს და ისე წვრილფეხა საქონელი გასასყიდლადმთელიჯოგიდაუდიოდამინდორში.საზოგადომამულშიამათზე ბევრს ვერავინ მოხნავდა. ისეთს ძნასდასდგამდნენ ხოლმე ახალკაცები, რომ მთელ სოფელსშურდა. მაგრამ აი ბუნებამჯიბრი გაუწია კაცსდა სამსწელიწადში აყვავებული ოჯახი სრულიად ძირს დასცა.სადღააგუთნეული,სადღააჯოგიდამოწყობილისახლ-კარი! ამათსახლსმტვერი აედინა;უკანასკნელიმართასმზითვის დანჯღრეული სკივრიც კილუკმა-პურისთვისწაიღო შეუბრალებელმა სომეხმა. პეტრეს უნცროსმაძმებმა, როგორც უცოლშვილო კაცებმა, თავს უშველეს,სხვა მხარეს წავიდნენ სამუშაოდ და პეტრე კიუკანასკნელ ღონისძიებამდის ვერ ანებებდა თავს იმ

ალაგს, სადაც აღზრდილიყო და სადაც იმის მამა-პაპისძვლებიიყოდაფლული.

მაგრამ შიმშილ-წყურვილმა დასძლია ზნეობითს ძალას.იმან დაავიწყა ადამიანს ყველაფერი, გარდა თავისიმუცლისა. ტირილით გამოესალმა მართა ყოველსკუნჭულსთავისიტკბილისოჯახისასდა გაუდგა ქმარ-შვილითდიდშარა-გზას.

ტიტლიკანა, დაგლეგჯილ-დაფხრეწილი ეს ოჯახიემზგავსებოდამაწანწალაბოშისსახლობას.დღითიდღეაქა-იქ ლუკმა-პურის თხოვნით დაქანცულები,ძალამიხდილნი,ერთსაშინელცხელზაფხულისსაღამოსშემოვიდნენპეტრედამართასამისშვილით(ერთიგზაზედამარხეს)ავლაბარში.

საშინელი სანახავები იყვნენ შიმშილისაგან მიხრწნილი

ბავშვები. ფეხებიდგან მეტის სიარულით სისხლისდიოდათ და ხელ-პირი ბოლში გამოყვანილსავითჰქონდათმზისაგანდახრაკული.

ქალაქმაშეიბრალადამშეულნიდამალემოიძღესკუჭები.ერთს დერეფანში შეაფარა ღამით პეტრემ სახლობა.დღისით სათხოვნელად დადიოდნენ და საღამოთიწელებდაწყვეტილნი მიეყრებოდნენ ცარიელ მიწაზედდასაძინებლად.

კუჭები დაიძღეს თუ არა, ოჯახის შვილობის სიამაყემგაიღვიძა ამათში: თხოვნა და ხელის გაშვერასასირცხვილოდ მიაჩნდათ. უშრომლადლუკმის შოვნასჩვეულნი არიყვნენდასხვისნაბოძებილუკმაბევრჯერყელზედ ადგებოდათ: აქეთ-იქით მეზობლებმა ურჩიესპეტრესზემო-ქართლშიწასვლა.

- იქ მოსავალი ბევრი მოდის, პურს იშოვნი, გლეხურისაქმე ბევრი გამოგიჩნდება და ნელ-ნელაწამოფოჟოლდები. ღმერთი ხელს მოგიმართავს დაერთხელისევოჯახისკაციშეიქმნები.

პეტრემაც დაიჯერა და წავიდა ქართლში. სოფელარაშენდასგაქანებულიმკაიყო,როდესაცპეტრემთავისიცოლ-შვილი იქ მოასხა. გლეხის გულიუძირო კეთილისზღვაა: პეტრე მაშინვე მიიკედლეს და ერთმა გლეხმათავისს გომურში დააყენა. მეზობლებმა საჩქაროდმოურბენიესპური,რძე,მაწონიდამშეულსბავშვებს.

ბევრი ილაპარაკეს პეტრესთან არაშენდელებმა,შესჩივლესერთმანეთსთავიანთიბედ-იღბალიდაკარგაშუაღამისას თავისს სახლში წავიდნენ. გემრიელადდაიძინესახალმოთიბულთივაზეახალკაცებმადაიმედიმოეცათ,რომამათმაწანწალობასბოლომოეღებოდა.

II

სოფელიარაშენდაქართლისშუაგულშიმდებარეობს.ისშემკულია დიდის კაკლის ხეებით და დიდროვანიწყაროებით. უკანიდან ამყუდროებს ახოვანი ტყე, წინმტკვრის ღელეები აქვს გაშლილი და მრავალ სოფელსგაჰყურებს. მაგრამ თითქოს ამ მშვენიერ ბუნებასაყვავების მაგივრად დაუჩაგრავს აქ მცხოვრები ხალხი.მებატონის თუ გლეხის სადგომი რაღაცა ნაოხარსწარმოადგენს: გლეხის მიწურის სახლებიდგან მარტოდიდ ერდოებს ამოუყვიათ თავები და კარებზე ნეხვისგროვებს. მწვანე ბალახი, გაფოთლილი ხე არც ერთმოსახლეს კარებზე არ მოიპოება. კალო, საბძელი,ბოსელი, ბაკი და საქათმე სულ ერთმანეთშია არეული.ზოგ სახლს სამხრეთისკენა აქვს პირი, ზოგსჩრდილოეთისაკენ, ზოგს ალთას, ზოგს ბალთას,

სასოფლო გზა ისე მიხლაკ-მოხლაკნული და ოღრო-ჩოღროიანია, რომთუ ოთხი კაცი არ შემოეჭიდაურემს,უხიფათოდარგადურჩება.

სოფლის თავში გამოჭიმული დგას მებატონისორსართულიანისახლი,მაგრამახლოკირომმიხვალ,ვაიიმ გამოჭიმვას, რომ ის არის გამოჭიმული! ერთიუზარმაზარი შენობაა, როგორც ყველა შენობები ჩვენშიბატონ-ყმობისდროსმოწყობილი,დარაღაცუშნოდარისაყუდებული.წინაპირზემარტოსამიოთახიაგალესილიდამეორეგვერდიკი,ჟამთავითარებისაგამო,ნახევარზეჩამონგრეულა. ირგვლივ ბალკონი აქა-იქა გვერდზეწაწოლილა და განსვენებისათვის მიუცია თავი. ყავარიხომქარისაგანისეაგაწეწ-გამოწეწილი,რომსტრაფილებიძაღლებისაგან გამოხრულ მკვდარი ცხენის გვერდებსმიაგვანან.მრავალსფრინველსგაუკეთებიაამკედლებშიბუდე და თავისებური არქიტექტურით შეუმკიათ

როდესღაც ყვითლად შეღებილი სახლის კედლები.სახლისწინგაფანტულაუკრუხოწიწილებივითსათონე,სამზარეულო,საქათმედასხვასამოსახლკაროშენობები.აქვე ეზოში გადმომჩქეფარებს მშვენიერი წყარო დამშვენიერადვე ავსებს ტალახით არემარეს უგზო-უკვლობისგამო.ამტალახშიგანისვენებენდამტვრეულიურემი, გვერდზე გადახრილი და ტყავგამძვრალიტარანტასი, ძარი, ჯინი და გუთანი; ქათმები, ბატები,ღორი და მწევრები, ეს აუცილებელი სამკაული ჩვენისმებატონის ოჯახისა, აქვე ტალახში დასეირნობენ.ბალკონზეზისკნეინაბარბარედაგადმოჰყურებსთავისსგაწყობილ ოჯახს. კნეინა ბარბარე თავბრუაძისა ჯერახალგაზრდა დედაკაცია. ის არის ერთი თბილისელყასბის ქალი და ყასბურადვე იქცევა კნეინურ კანში.სქელი, მუცელგადმოვარდნილი, მთელის თვეობითუძრავადა ზის ზემო სართულში, ქვემოთ ჩამოსულსიშვიათად ნახავს ვინმე. რას აკეთებს? რით ატარებს

დროს?ესიმისმოსამსახურეებსუნდაჰკითხოთ.მთელიდღეხანერთსლანძღავსდახანმეორეს;ბიჭისადაგოგოსლანძღვის შუა ძილი და შემდეგ ისევ ლანძღვა. თუკნიაზისფირიდონთავბრუაძეშინაბრძანდება,ვაიიმისბრალი! ახლა იმაზე გადავა ბარბარეს შეუწყვეტელილოცვა-კურთხევა. სფირიდონიც ამას იმიზეზებს დამთელისკვირაობით,ზოგჯერთვეობითაცსახლიკაცებში,გორში და თბილისში ქეიფობს; და თუ ვინიცობაამოისურვა და ეს ქეიფი თავისს ოჯახში გადმოიტანასფირიდონმა, მაშინ დატრიალდება ხოლმე ჯარა.ქათმების კაკანი, ცხვრის ბღავილი, ბიჭების დადედაკაცების შერბენ-გარბენა სულ ფერს შეუცვლისხოლმე თითქმის ყოველთვის მიძინებულსთავბრუაძიანთ ოჯახს. კნეინა ამ დღეებში უფროხმამაღლივ ილანძღება,უფრო ხშირად გადისდა შედისაივანზე; ამოალაგებს ხოლმე მზითვის ქეჩა-ხალიჩას,ვერცხლეულს, სუფრა-სალფეთქს და მოჰყვება

სასტუმროს ლაგებას. გასაოცარია იმათი სასტუმრო:კედლები ყვითლად შეღებილი, ნიაღვრისსხვადასხვაგვარ ხაზებით არის დახაზული. ჭერისბათქაში აქა-იქ დიდ ბელტებსავით ჩამოცვივნულა: რვათუ ცხრა ფანჯარას მარტო აქა-იქ უსხედს მინები;დანარჩენი თვლები ქაღალდებით არის გაკრული დაამისათვისოთახშიყოველთვისბრწყინვალედღეშიაცკი,ჩამობნელებულია. ერთი გრძელი ტახტი და ექვსიოდდამახინჯებული სკამი შეადგენს სამკაულს ამრუისისავითგაგრძელებულზალისას.

ამ კურთხეული მეუღლეების ნაყოფს შეადგენენ:თორმეტი წლის ვაჟი ლევან, სფირიდონის პირველცოლთან ნაყოლი და სამი ერთი-ერთმანეთზე მომყოლიქალებიბარბარესი.

აი ამ სახლობასთან მოიყვანა მართა ახალკაცის ცოლმა

თავისიუფროსიგოგოკონა.

კნეინა ბარბარემ და მართამ სიტყვიერად ერთმანეთსპირობა ჩამოართვეს: კონა უნდა ჰყოლოდა ბარბარესათის წლის განმავლობაში მოსამსახურედ; ესწავლებინამისთვისხელსაქმე,წიგნი,სინდისიანადშეენახადაათისწლისშემდეგ,კარგიმზითვითმიეთხოვებინაიმისთვის,ვისაციმასბედისაქმროდგამოუჩენდა.

მართა გულმოწყვეტილი დაეკონა თავისს კონას დაბევრიმდუღარებადააყარათავისსპატარაგოგუცუნას.

- რა გაეწყობა, შვილო, სიღარიბეს, - ჩასტუტუნებდამართა კონას, -თორემ მე განა ისე უღმერთო ვარ, რომსხვის ხელში ჩაგაგდო? მაგრამ, შვილო, შინ მშიერიყოფნას,იქმუცელიმაინცგაგიძღება.მამაშენიდღიურისმუშაობითჩვენცვერგვარჩენს;ახლაზამთარიცმოვადა

მაშინსამუშაოცაღარაიქნებარა.

საბუთები ძლიერ საბუთიანი იყო, მაგრამ კონას არესმოდა იმათი მნიშვნელობა, მაგრა ეკვროდა დედასძუძუებში და გულამომჯდარი ტიროდა. უცხო სახლი,დედის ტკბილის ალერსის მოშორება საშინელება იყოიმისთვის.მაგრამმოსახდენიუნდამოხდესდაათიწლისკონაცუპატრონოდდარჩათავბრუაძიანთსახლში.

III

დღეიდგან კონა გახდა მორჩილი მონა და ყმა ყოველთავბრუაძიანთ ოჯახის წევრისა. ყურისგდება დაგაწვრთნა კონასი ბარბარემ ჩააბარა უფრო იისახარს,სფირიდონისპირველიცოლისმოახლეს,ოჯახისბურჯს,მთელის სახლობის ტანტიკინს და მოსამსახურეებისმეხს. ერთი საშინელი ახმახი, კარგა მოზრდილის

ულვაშებით, რიხიანის ხმით იისახარი უფრო მიაგავდაბებერ ქოსა კაცს, სანამდედაკაცს. ისთავისსდღეში არყოფილაგათხოვილი,არჰყოლიაშვილიდაამისათვისარუგრძვნია სიყვარული. იმის შეუბრალებლობაგანთქმულია მთელს არაშენდაში. სოფლის გოგო-ბიჭებიშიშითგაეკვრიანხოლმეღობეს,როდესაცისშეხვედრაზეგადააჭყიტავს ხოლმე იმათ არწივივით დაბრიალებულთვალებს. იმას მთელის სახლის გასაღებები სარტყელზეაქვს გამობმული და მთელი დღე ზემო და ქვემოსართულს ალილუიას უვლის, რომ მეტი პური არვინშეჭამოს,გვერდზეარვინწამოწვესდაგანსვენებასთავიარვინმისცეს.ისრომ არაჰყოლოდასფირიდონს,იქნებანახევარი მამულიც არ შერჩენოდა და ცოლ-შვილიშიმშილითგასწყვეტოდა.

ამისთანა იყო იისახარ, რომლის მსხვერპლად გახდადღეიდგან კონა. პირველსავე დღეს გულჩათხრობილი,

მწუხარებისაგან მობღუნძული კონა იისახარმა მიუსვააკვანს.მთელისაათობითგანუწყვეტლივკონამოკეცილიიჯდადაარწევდააკვანს;დათუამთავისგამაბრუებელრწევაში ჩაეძინებოდა, ვაი იმას! - დაიძინე, შეგულმკვდარო? - წაუმუჯლუგუნებდა იისახარ. კონაგულგახეთქილიგააჭყეტდათვალებსდაისევმიჰყოფდააკვნის რწევას ხელს. განთიადისას, როდესაც ძილიტკბილია ყველასათვის და მეტადრე ათის წლისბავშვისათვის, კონას წამოაგდებდნენ ფეხზედ.ფეხშიშველას, დაფხრეწილის კაბით, უნდა ამოეტანაწყაროდამწყალი,ხელ-პირიდაებანინებინაყველასათვის,დაეგავა ოთახები, მოევლო ყმაწვილისათვის. ყველა ამსაქმეში იისახარ უკან მისდევდა კონას და ყოველსავეშეფერხებაზე უბრიალებდა თვალებს. კონას ყოველსბავშვურს გათამაშებისათვის, ეშმაკობისათვის კანჭებშიშხოლისგაკვრითასჯიდნენ.ბარბარესშვილებიაქვე,ამისგვერდით, თამაშობდნენ, დარბოდნენ, ყვიროდნენ და

არავითარი მონაწილეობა არ შეეძლო მიეღო ამთამაშობაშიპატარაგოგოს.ბევრჯერბავშვებისთამაშზეკონა გულით გაიხარებდა ხოლმე თავისი აკვნისძირიდგან.

-ქა,რასხარხარებ,შეწუწკო,-ეტყოდახოლმეიისახარ,-განაშენცმაგათიტოლიხარ,შეაშარო!

თუ ბავშვები კონას აწვალებდნენ, სჩქმეტდნენ, ქოჩორსაგლეჯდნენ,იმისგანტირილიშეუძლებელიიყო.ბარბარედაიისახარდიდადგაიკვირვებდნენ...

-ქა,დამიხედეთნებიერს,ყმაწვილებმახელივეღარუნდაგახლონ, არც კი გიხარიან, შე გულმკვდარო, რომ ესბავშვებიშენგეთამაშებიან?

-კონავ,აბამოდი,გამაჭენე, -ეტყოდარვაწლისკნიაჟნა

გოგოსდასაჩქაროდშეახტებოდაზურგზე.

კონაც აჭენებდა ოთახში, აჭენებდა იქნობამდის, მანამძალამიხდილიპირქვეარდაეცემოდა.

- გაჰკარ მაგას, - მაშინვე ეტყოდა ბარბარე სიცილითთავისს მამაც შვილს და შეუდგებოდა წკაპუნი პატარაგოგოსგვერდებს.

ხილის ჭამაზე ხომ როგორც ბავშვები, ისე უფროსებითვალებსაბრეცინებდნენკონას.

- კონავ, ჩურჩხელა მოუტანე ყუთიდგან ყმაწვილებს!კონავ, მურაბა ჩამოუღე თახჩიდგან ბავშვებს! -უბრძანებდა ბარბარე და ერთხელ არ მოაგონდებოდა,რომ იმისთვისაც მიეწოდებინა რამე. კონას პირიევსებოდანერწყვით,მაგრამთხოვნაროგორშეეძლო,და

თუ ვინიცობაა ხელი წასძლევდა და რომელსამეყმაწვილსხელიდგანწააგლეჯდარასმეს,იისახარმაშინვეგაიხარებდა ამ შემთხვევით და მთელი დღე უჭმელსდააგდებდა.

კონას ამგანწირულებაშიმარტო ერთი ამხანაგიჰყავდა;პატარა ლევანი თუმცა ისე უბედური არ იყო, როგორცკონა, მაგრამ ყოველთვის დებში გამორჩეული დაობლობისაგან გულჩათხრობილი,თითქო ბუნებრივადვეთანაუგრძნობდა უპატრონო პატარა კონას. ისყოველთვის განუზიარებდა ხოლმე იმას იმ მცირენაწილიდგანაც, რასაც კი დედინაცვალი შეახვედრებდა.ბევრჯერ უსამართლოდ დასჯილი ბარბარესაგან დაუხასიათო მამისაგან, მიუჯდებოდა კონასდა შესჩიოდათავისსუბედურებას.სადილსშემდეგ,როდესაცბარბარედა იისახარ ძილს მიეცემოდნენ, კონა, ლევანი დაბავშვები გავიდოდნენ კარზე, რომ ძილი არ გაეფთხოთ

უფროსებისათვისდაამსადილ-შემდეგებშიორიობოლი,თუმცა კი გარჩეულნი საზოგადო მდგომარეობით,შეერთდებოდნენ ხოლმე მწუხარებით. რამდენიციზრდებოდნენ ლევანი და კონა, იმდენად ამათიმეგობრობა უფრო მტკიცდებოდა და ერთმანეთისუბედურება უფრო გულს უტეხავდათ საცოდავსბავშვებს.

ყოველ მხრივ შევიწროებულმა კონამ მალე დაჰკარგათავისი ბავშვური ხასიათი. ის ყოველთვისთავჩაღუნული, დაღონებულის სახით დასცქეროდადედამიწას, თითქო იქ უნდოდა ამოეკითხა თავისიუბედურების მიზეზი. მოიგონებდა თავის თავისუფალცხოვრებას, დედის ტკბილს ალერსს და გულითამოიოხრებდა. ბევრჯერ აკვანთან თავჩაღუნული,თვალებზე ხელმიფარებული ჩუმად ქვითქვითებდა.დიდი და პატარა, გოგო თუ ბიჭი, ყველა კონას

უბრახუნებდა თავში, ,,კონა, წყალი, კონა, ცეცხლი, აქმოდი, იქ წადი!” გაისმოდა მთელ სახლშისამზარეულოდგან დაწყებული ბატონის ოთახამდის.საღამოზედ დაღალულ-დაქანცულ კონას მიეძინებოდასადმე ოთახის კუნჭულში და იქვე მიაგდებდნენ ზედძველისსაბნისნაფხრეწს.

მართა კარგად ხედავდა თავისი შვილის უბედურებას,მაგრამ რა ექნა! არჩევანი შეუძლებელი იყო. პეტრეგაზაფხულზე ავად გახდა; ციებ-ცხელებამ წააქცია დამთელიექვსითვეფეხზევეღარწამოდგა.მართადღედაღამ მუშაობდა, რომ სახლობისათვის ლუკმამიეწოდებინა. მეორე გოგოც მოახლედ მისცა და ერთისბიჭით და ავადმყოფის ქმრით დაბრუნდა თავისქვეყანაში, საიდგანაც ამბავი მოსდიოდა, რომ ხალხსსახელმწიფოდთესლიდაურიგდათდაწელსმშვენიერიმოსავალი მოვიდა ქიზიყშიო. პირველმავე კეთილმა

ამბავმა აუღელვა გული ახალკაცებს და საჩქაროდგაემგზავრნენ თავიანთი ოჯახის აღსადგენად. თუმცამართასათვისორ-ორისშვილისდატოვებაუცხო,უგულოსახლში სიკვდილზე უარესი იყო, მაგრამ იმედი,ყოველთვის კარგად წარმომდგენი მომავლისა, გულსუმაგრებდა: ,,ერთხელ-ორჯერ კარგი მოსავალი მოვიდესდაშემდეგღმერთიმოწყალეა.წამოვალდაჩემსცოდვისშვილებსისევჩემსქოხშიწავიყვან”,-ამბობდამართა.

IV

მშვენიერიშემოდგომისდღეა.ვენახებიმწიფეყურძნითარის სავსე. ბალახს და ხის ფოთოლს ყვითელი ფერიდაედო. ჰაერში რაღაც ტკბილი სურნელოვანი სითბოა.არაშენდაში დიდი და პატარა გაქანებულ მუშაობაშია.კაცები სიმინდს ზიდავენ, დედაკაცები ბოსტნეულსიღებენ, ხილს ინახავენ. ყოველ სულდგმულს სახლში

შეაქვს რამე ზამთრისათვის. მარტო თავბრუაძეანთკარებზე სრული სიჩუმეა. ბატონიანთ სძინავთ, სახლისახლორუსპირზესხედანხუთიოდეპატარაბავშვებიდაბორბალს ატრიალებენ; ცოტა მოშორებით თხუთმეტისწლის გოგოდათვრამეტისწლის ყმაწვილი კაცი ჩუმადრაღაცასელაპარაკებიანერთმანეთს.ესენიარიანკონადალევანი. ხუთმა გრძელმა, მტანჯველმა წელმა გაიარა ამორისუბედურისათვისდაკივერაფრითშესცვალამათიუფერულიმდგომარეობა;ისევისემონანიარიანთავიანთბედისწერისა. ბარბარეს რამდენიმე შვილი მოემატა დაკონას ამითი, რასაკვირველია, ჯაფა. ის წელშიგაუშლელად მუშაობს და მადლობის მაგივრად ყოველდღე ისახრება. ლევანი მამის უთაურობით დადედინაცვლის მოწყალებით თითქმის უსწავლელიდარჩა.

არაშენდას ზაფხულობით მოდიოდა ერთის იქაურ

აზნაურის შვილი ალექსანდრე გოგრაშვილი თავისისრამდენიმე შეგირდით. სფირიდონი სარგებლობდა ამშემთხვევით და მარტო ზაფხულობით მიაბარებდახოლმეთავისსუფროს შვილს,ლევანს. რასაკვირველია,ამგვარდროგამოშვებით სწავლით ბევრს ცოდნას ვერასშეიძენდა ლევანი, მაგრამ მისდა საბედნიეროდალექსანდრე გოგრაშვილი ერთი იმ ნათელ პირთაგანიიყო, რომელმაც არ შეიძლება დიდი შთაბეჭდილება არმოიქმედოს ყველაზე, ვინც კი იმას დაუახლოვდება. ისერთი იმ კაცთაგანი იყო, რომლის დანიშნულებაც არისაღზრდა ახალგაზრდობისა და რომელსაც ისსამაგალითოდ ასრულებდა. იმან ლევანს თუმცასწავლით სამი-ოთხი ზაფხულის განმავლობაში ბევრივერა გადასცა რა, მაგრამზნეობით ისეთს პატიოსნებითსავსე მიმართულებაზე დააყენა ლევანის ჩვილი დაუბედურებისაგან გატეხილი ხასიათი, რომლის შეცვლაცარავითარ გარემოებას აღარ შეეძლო. ამ ორი-სამი წლის

ნაგლეჯ-ნაგლეჯის სწავლით გათავდა ლევანისგანათლება. ყმაწვილი, ძალითდაღონით სავსე, მთელიდღეობით უსაქმურადდაეხეტებოდა სოფელში ხან ვისკალოზე ჩამოჯდებოდა, ხან ვის ბოსელში შევიდოდაზამთრობით საბაასოდ. მოუმზადებელი იყო ყოველგვარსაქმისათვის და მეტისმეტად იტანჯებოდა ცუდაობით.უბედურების დროს, რაშიაც დედინაცვლის წყალობითხშირად იყო ჩავარდნილი, ლევანი ყოველთვისმიმართავდა ხოლმე კონას. კონას თანაგრძნობისცრემლებიამშვიდებდა,ამსუბუქებდაიმისაღელვებულსგულს.

აი, დღესაც, გალანძღული და თავლაფდასხმულისასოფლოდ იმისთვის, რომ უცაბედად აზიზი ბარბარესერთადერთიძეწააქცია,შესჩივისკონას:-

- ოჰ, კონავ, ზოგჯერ ჩემისდედინაცვლის უსამართლო

ლანძღვაზერაებიმომდისთავში!მინდამივარდე,ყელშიწავუჭირო და კატასავით მივაღრჩო, მაგრამ მერე რაღავქნა! ხომდავიღუპე! იმას ხომ აღარავინ მკითხავს,თურამ მაქნევინა ეს საქმე. არა, მაშინვე ციმბირში მიკრავენთავს. თუმცა კი, სწორედ რომ სთქვას კაცმა, ციმბირშიკიდეც ემჯობინება ჩემთვის. იქ მიწას მაინცმათხრევინებენ, იქ მეც ისე მიყურებენ მაინც, როგორცსხვა მუშებს და შურით ხომ გულს არ მომიკვლენ,როგორც აქა. ერთის მამის შვილებს, ერთისა და იგივეცხოვრების პატრონებს, როგორ გვარჩევენ ერთმანეთში,ხედავ?რაკიჩემსდებსადაძმასდედაჰყავთ,კარგადაცაცვიათ, კარგადაც აჭმევენ, ასწავლიან კიდეც და მე კი,რადგან უბედურება მეწვია და მშობელი აღარა მყავს,კიდევ უარესად მიმწარებენ წუთისოფელს ამგამორჩევით.რატომმეკიარმასწავლეს?რავარახლა? -უგუნური. არ ვიცი, რა გავაკეთო, რა საქმეს დავადგე.რასაცხელსმოვკიდებ,ყველაშისიბრიყვემეტყობა.რადა?

რადამიშავებია?არა,მეასეცხოვრებააღარშემიძლია.მეწავალ, გადავარდები სადმე, ქვეყანა დიდია,საცხოვრებელს როგორ ვერ ვიშოვნი? მოჯამაგირობამირჩევნიანამგვართავისდამცირებასდაშერცხვენას.

-ნუ,ბატონიშვილო,ნუ!ნუიფიქრებმაგეებს.სადუნდაწახვიდე?სხვაგანიქნებუარესსდღეშიჩავარდე.სხვაარაიყოსრა,მემაინცარგებრალები?შენსმეტინუგეშივიღამყავს, რომ შენც თავი მიმანებო. ხანდისხან შენთან არდავიჩივლო ჩემი გულისდარდები, არ შემოგტირო ჩემიუბედური ბედი, რაღა მეშველება? მოვითმინოთ,ლევანჯან, იქნება ღმერთმა გვიშველოს საიდგანმე, -ტირილითეუბნებოდაკონა.

-კონა,ნუსტირი.შენიცრემლებიგულსუფრომიკვლენ.ჩემს უბედურებას შენიც ემატება და მაშინ უფრომოუთმენლად მინდა, რომ დავიკარგო სადმე. მოდი,

გოგო, ერთად გავიქცეთ. წავიდეთ სადმე, შორს, შორს,რომქვეყანაზევერავინგაიგოს,თუშენგოგოხარდამებატონიშვილი. ერთად მოჯამაგირედ დავდგეთ,ვიმუშაოთ,ფულებიმოვაგროვოთდამერე...

-მერე?

- მერე? სახლი გავიმართოთ და და-ძმურად ერთადვიცხოვროთ.

-გოგო,გოგო!-მოისმაწივილიიისახარისა.-სადახარ,შეგაგლეჯილო!დაგავიწყდა,რომსახლშიშემოსვლაგინდა.აქმოეთერ,აქა,შეუნამუსოვ.

კონანელაწამოდგაფეხზე.ისიყოყარყარა,მაგრამმეტადსუსტის აგებულობისა. იმის ტანს რაღაცა ბუნებრივილაზათი ჰქონდა და წყნარი მიხვრა-მოხვრა. იყო

ფერმკრთალი და იმის ლამაზი შავი თვალები მუდამდაღონებულნი გამოიყურებოდნენ. ბელეშად შეკერილითეთრი ჩითის კაბა, წითელი გახუნებული თავსახვევი,ქალბატონის გამონაცვალი დაწიწკნილი ბაშმაკებიშეადგენდნენ იმის მორთულობას. იმან გულითამოიოხრა, ლევანს გადახედა, შეაგროვა ბავშვები დაშევიდასახლში.

V

ლევანი მწვანეზე გაიშოტა, დაებჯინა თავით ორთავხელებს და დაუწყო ყურება წყლის შეუყენებელმდინარეობას.ათასნაირიფიქრებიტრიალებდაამობლისთავში.რა მომელის მე?რა მქვიან მამიჩემისოჯახში, ანქვეყანაში? პავლიკა ბიჭს უფრო მეტი ალაგი უჭირავსცხოვრებაში,მანამმე.ორიხმარომმაღლაამოვიღო,ჩემიდედინაცვალი მაშინვე გადმომიბღვერს; ყოველ წამს

სცდილობს სიცოცხლე მომიშხამოს. აბა რა იყო დილასმიზეზი?ჯერთითონმლანძღა,მერემამასმიუტანა ენა,გამლანძღაო, და კინაღამ ჯოხით აცემინა. ოჰ, ნეტა კიეცემა! მიზეზი მაინც მექნებოდა ჩემი გულის შხამებივიზედმე გადამესხა. მამაჩემი!უხასიათო,უსირცხვილო!ოღონცაიცილოსბარბარესლანძღვადათუნდაიმისთვისთვრამეტიწლისვაჟკაციცგალახოს,რაუშავს.რაუშავს?ხელი ეხლო და მაშინ ნახავდა, რაც უშავდა. მაგრამრისთვისვიტანამდენტანჯვას?რითიმაქვსიმედი,ფერიშეუცვალოჩემსუბედურყოფა-ცხოვრებას?ნუთუკონასდატოვება მაბრკოლებს? რა ვიცი, ყოველთვის, წასვლასრომ დავაპირებ და იმის დაღონებულ სახესწარმოვიდგენ, მრცხვენიან ვუღალატოდა ხუთის წლისამხანაგობადავარღვიო.საწყალი!მთელიიმისსიცოცხლეცემა-ტყეპაში მიდის. რასაც ბარბარე აკლებს, იმასიისახარი უსრულებს. ცემა ცემაა და გაუპატიურებაყოველ წამს ხომ უარესია. გუშინ კონას ქურდობა

დააბრალეს. კონამ მოიპარა! განა კონას მოპარვაშეუძლიან რისამე? მაგრამ ვინ არის გამრჩევი. კონაუპატრონო, ობოლია, მოსარჩლე არავინა ჰყავს დაყოველთვის მტყუანი უნდა გამოდიოდეს. ,,ვიღასშევტირო ჩემი უბედურებაო”. საწყალი! ვიღას უნდაშესტიროს მართლა? მთელი სახლობა მგლებივითშეჰყურებს და მეც თავი დავანებო? არა. იმასაც უნდავუშველოდა ჩემსთავსაც. ჩემს მეგობარს ალექსანდრესმივწერ,დარიგებასვკითხავ.ისუთუოდგზასმიჩვენებს.იმის გულში იმდენი სიყვარულია, რომ გაჭირვებულსუთუოდხელსმომაშველებს.

VI

“ძმაოდამეგობაროალექსანდრე!”-სწერდალევანიიმავდღესგოგრაშვილს, - ,,თქვენკარგადმოგეხსენებათჩემიმდგომარეობა. მე თქვენ ყოველთვის ისე გიყურებთ,

როგორც ძმასდა ძმურადაც გიამბობდით ჩემის ოჯახისამბავს. თქვენ მირჩევდით მომეთმინა, იქნებ მამაჩემისგულსროდისმე გაეღვიძნადა ჩემთვის გზა მოეცარამე.მაგრამ იმის გულის გაღვიძება შეუძლებელი ყოფილა.ჩემიმოთმინებაგათავდა,მეტიაღარშემიძლიან.დღესმეკაცი ვარ, თვრამეტის წლის კაცი. მე თქვენისმოწყალებითვიცი,რაარისკაცი.მეთქვენისმოწყალებითვიცი,თურადამოკიდებულებაუნდაიყოსკაცებსშუადამოთმინებააღარშემიძლიან.ჩემივინაობააუწერელია;მეყოველ დღე განდევნილი ვარ, ყოველ დღეთავლაფდასხმული მამიჩემის სახლში. მინდა თავიგანვითავისუფლოამსიბნელიდგანდაიმედიმაქვსხელსმომიმართავთ,დარიგებას მომცემთდა გზას მაჩვენებთ.ესეც უნდა მოგახსენოთ, რომ მეორე ტყვე, რომელიცჩემთანუნდაგანთავისუფლდეს,ბევრათუარესდღეშიადა იმის იქ დატოვება ჩემგან უსინდისობა იქნება.გეხვეწებით, მალე შემატყობინეთ პასუხი. მე იქამომდე

აღელვებული ვარ, რომ მეშინიან ფათერაკი არაშემემთხვეს რა. ერთი რომ უსაფუძვლოდ გამლანძღონ,ერთირომკონასჯოხიმოუღერონ,ვინიცის,იქნებათავივეღარ შევიმაგრო და უბედურება მოვახდინო რამე.მირჩიეთ,რავქნა!მირჩიეთ!”

ერთ კვირაზე ლევანს შემდეგი პასუხი მოუვიდაგოგრაშვილისაგან: ,,ლევან მე დიდად ვწუხვარ, რომშენში ადამიანური აზრები აღვძარ. მე მინდოდა კაცადმექციედაისკივეღარმოვიაზრე,რომმაგაზრებითსადაგტოვებდი! როგორ შეგეძლო აგეტანა ის უზნეობა დაბარბაროსობა, რომელიც შენს სახლში ტრიალებს. მემინდოდა კაცი ყოფილიყავდა ის კი ვეღარ მოვიფიქრე,რომბოლომდისშენიგზაზედგაყვანაჩემსხელთარიყო.მე მაშინვე ვერ მოვიფიქრე, რომ უნდა მგელიყოფილიყავი, რომ მგლებში მგლურად გეღმუილა, რომბატკანს უთუოდ გადაგყლაპავდნენ. მაგრამ შენ ისეთი

მასალაიყავშენისუმანკოებით,რომშეუძლებელიიყომემაგ მასალისათვის ხელი არ მომეკიდნა, არშემემუშავებინა, თუმცა კი შენი სრულიად დახსნა მაგყოფიდან არ შემეძლო. მე ვგრძნობ შენს მდგომარეობას.მე მესმის შენი გმირული სურვილი, რომ კონაც გინდაგაანთავისუფლო, მაგრამ როგორ უნდა მოგაწვდინოხელი!იქნებაარცკიიცი,რომშენმცირეწლოვანიხარდაარ შეგიძლიან მამის სახლი მიატოვოდათანაცტკბილილუკმა, მუქთი მოსამსახურე გამოჰგლიჯო. კანონითმამას შეუძლიან შინდაგაბრუნოს, სასტიკადდაგსაჯოს,შემდეგშიუარესსდღეშიჩაგაგდოს.დათუმოახერხებდაწამოხვალ, ჩემისახლიშენთვისყოველთვისმზად არის.თუ ბრძოლა იქნება საჭირო შენისგანთავისუფლებისათვის, რამდენადაც შესაძლო იქნება,კიდეც ვიბრძვი. მაგრამ რაღა ვქნათ მაშინ, რომყოველივემ ამაოდ ჩაგვიაროს და მამაშენმა შინვედაგაბრუნოს?!”.

VII

ლევანმა კონას გადასცა ალექსანდრეს პასუხი. ისშეძრწუნდა, როგორ თუ უნდა გავიპაროთ. მერექალბატონი რას იტყვის? იმას ვერ წარმოედგინა, რომქალბატონის წინააღმდეგ ნაბიჯის გადადგმაშესაძლებელი ყოფილიყო. ის ისე შეეჩვია მონობას, რომთავისუფლება ვერც კი წარმოედგინა. - მერე რომდაგვეწივნენდადაგვაბრუნონ?!.

- დაგვაბრუნონ?.. ჩვენ ჩვენსას ვეცადნეთ და თუდაგვაბრუნებენ, მაშინ სხვაფრივ ვიფიქროთ. მაშინბრძოლა გაიმართებადა გამარჯვება იმასდარჩება, ვინცუფრო ღონეს გამოიჩენს. შენ ბარგი შეკრული გქონდეს.მემთაშიწავალ,იქნებაშალბაშისფულებითმოვაგროვორამე. მე მამა ხანდისხან გამგზავნის ხოლმე ფულის

ასაკრეფადდა მთიულებიფულს არდამიჭერენ.ფულირაკიგვექნება,ფიქრიაღარარის.რკინიგზამდის,როგორციქნება,ჩავალთდაშემდეგალექსანდრემოგვეშველება.

ერთისკვირისგანმავლობაშიდიდსაღშფოთებაშიიყვნენკონადალევანი,დამკვირვებელირომჰყოლოდათვინმე,ადვილადშეატყობდა ამათმღელვარებას.ლევანიუფროგულმაგრად და გადაწყვეტილებით მოელოდაგამგზავრებას და კონა კი თრთოდა. ამას წამდაუწუმავიწყდებოდა დაწყებული საქმე. ბევრჯერ შუა ოთახშიგაჩერდებოდა და თავისთვის რაღაცას ტუტუნებდა;ბავშვები ღრიალებდნენ და კონას არაფერი ესმოდა.იისახარმა წიკვინი მოუხშირა, უფროდაუფრო ხშირადდაუწყო კონას კანჭებს შხოლის ლაწუნი, მაგრამმდუმარებიდგანკივერგამოიყვანა.

- დაგლახვროს ჩემმა წმინდა-გიორგი ლანახვისისამ! რა

დაგემართა, შე გულმკვდარო, რაზედ გამოყრუვდი?ვირის ქეჩი ხომ არ გაკრავს, რომ ცემასაც კი ვეღარჰგრძნობ?

კვირა საღამოს ლევანი მთიდგან დაბრუნდა და კონაგაიხმო:

-გოგო,ფულივიშოვნე,ჩვენისაქმეკარგადარის.ამაღამფხიზლად იყავ, რაწამს სახლში ხმა მიწყდება,გავიპარნეთ.

-ლევან,ლევან, არ შემიძლიან. მუხლები მიკანკალებს.გულიროგორღაცმეუბნება,რომდაგვიჭერენდამერევაიჩვენი ბრალი! ცოცხლად მიწაში ჩამსმენ. არ შემიძლიან,არა.მარტოშენწადი,ღმერთმახელიმოგიმართოს.

- აი,შელაჩარო,შენა.მერემესადღავარ,ვერგიშველი?

მაშ მე ბიჭი აღარა ვყოფილვარ, რომ შენ ხელიღადაგაკაროს ვინმემ. ეშმაკს შეაფურთხედა წავიდეთ. ნუგეშინიან,ობლისღმერთიჩვენსმხარესიქნება.

შუაღამისას, როდესაც თავბრუაძიანთ სახლში ჩამიჩუმიაღარ ისმოდა, ბალკონის კარები ჩუმად გაიღო დაჩუმადვე მიიხურა. ბნელაში ორი ჩრდილი ერთი-ერთმანეთისმომდევნო,ხელიხელს ჩაკიდებული,ფეხისაკრეფით, უხმოდ განშორდნენ სახლსა. კარგა მანძილსრომგასცილდნენ,ლევანიდაკონაშესდგნენ,გადახედესთავის სატუსაღოს, გადიწერეს პირჯვარი დაგაჩქარებულისნაბიჯითგაუდგნენგზასა.

განთიადისას იისახარს ყმაწვილის ატეხილი ტირილიშემოესმა,ადგა,გავიდაქალბატონისოთახშიდაპირ-კატაეცა.ბარბარეგაქანებულიხვრინავდადაკონასლოგინიკიცარიელი იყო. გამოვარდა გარეთ, შეჰქნა ყვირილი, ერთ

წამზემთელისახლობაფეხზედააყენა.აქეთგოგო,იქითგოგო. ლევანი აღარავის გაახსენდა ბარბარე ქევქევითგამოგოგდადაორთავხელებითავშიშემოიკრა,-ქა,ახლარაღა პასუხი გავცე იმ გოგოსდედას,რას მეტყვის, ჩემიშვილიშენიამანათიიყოდასადდამიკარგეო!მიშველეთ,ბიჭებო,მოძებნეთ,დაიჭირეთ,თუღმერთიგწამთდამევიცი, როგორც დაგასაჩუქრებთ. სოფელმაც გაიღვიძა.შეიქნა ერთი საშინელი აყალ-მაყალი.ზოგსუხაროდა ესშემთხვევა,ზოგსუკვირდა. კარებზე მოგროვილ ხალხშისხვადასხვააზრიმოისმოდა.

-ვაცხონეიმისმამა,-ამბობდნენყმაწვილიბიჭები,-რაციმას ესენი სცემდნენ, რატომ აქამდისაც არ გაიქცა. ეოხერი ბატონყმობა დიდი ხანია გადავარდა და ეგსაცოდავიკიყმაზეუარესსდღეშიიყო.

- აი გაუწყდა სახელი იმ ურცხვს! ვინ იცის ვის

გადამთიელს მიჰყვა და თავი გაიფუჭა, - უმატებდნენდედაკაცები.

ამ არეულ-დარეულობაში შეუნიშნავად სახლსმიუახლოვდატარანტასი,იქიდგანგადმოხტასფირიდონდაამაყადუბრძანაბიჭებს:

- გადმოიღეთ ეს უნამუსო და ახლა მე ვიცი, როგორსთავისუფლებასაცვუჩვენებმაგას.

ბარბარემშეჰკივლა,იისახარმაგულშემოიყარა,დიდიდაპატარა ტარანტასს შემოეხვია. გადმოიღეს კონაგაყვითლებული, მუხლმოკვეთილი და წინ დაუდვესთავისსქალბატონს.ბარბარეშიგაიღვიძაყოველმაიმისმაპირუტყვულმა გრძნობამ; ის წამოვარდა ფეხზე დათავისს ზორბა გვამით შეადგა კონას. ამას სრულიადდაავიწყდა, ბოლორა იქნებოდა ამის პირუტყვობისა. ეს

მხოლოდ ჰხედავდა თავის მსხვერპლს დაპირუტყვსავითვე შეუბრალებლივ სჯიდა მას. არც ერთიხმა,არცერთიკრინტიარდაუძრავსუბედურსგოგოს,დათუ არ შეენიშნათ იქ მდგომ ბიჭებს კონას გულწასვლა,იქნება ფეხქვეშაც, ხმაამოუღებლივ ამოსვლოდა სული.უძრავიკონაშეიტანესსახლში.

-სადიპოვნეეგძაღლისლეკვი? -დამშვიდებითჰკითხაბარბარემსფირიდონს,თითქოაქარაფერიამბავიაო.

- სად ვიპოვნე, ქალო, და სტანციაში. წარმოიდგინე,გადმოვხტი ვაგონიდან თუ არა და ვნახოთ ხელი-ხელჩაკიდებულილევანიდაეგდარბაისელიშემოდიანიმავევაგონში. მაგათაც შემნიშნეს და გაქცევა დააპირეს.გაქცევარომარდაეპირებინათ,მეაბარასმივხვდებოდი!მაშინკიმივხვდი,ვწვდიდადავიჭირეგოგო,ლევანიკითავდაღმა დაეშვა და სად წავიდა და სად არა, ვეღარ

გავიგე რა.დეე, წავიდეს, შორი გზა არ ექნებადა როცაჩავიგდებ ხელში, მაშინ მე ვიცი, როგორც მწყრებსგამოვურეკ. ისედავბუბნი, ისე,რომ სიბერემდის ვეღარდაივიწყოს. ვაჟო, ეს რაღაცა თავისუფლებააო, სულგადაგვირია ბავშვები. რა ეშმაკად მივე იმ მჭადიჭამიაგოგრაშვილს, მაგრამ ტყუილად კი არ არის ნათქვამი:,,ჩვენი საქმე მაშინ წახდაო, როცა დათვი საძაღლედგახდაო”.

კონა დიდხანს იწვა ლოგინში უგრძნობლად. არცმომვლელი, არც ხმის გამცემი იმის ბედობაზედ არვინიყო. მთელი დღეობით მწყურვალი, სიცხისაგანყელამომხმარი შესცქეროდა ზეცას და ნატრობდასიკვდილს.იისახარმაორჯერ-სამჯერწამოაგდოფეხზედ,ეგონა, რომ კონატყუილად იწვალოგინში, მაგრამ ორინაბიჯისგადადგმაზეკონაუძლურადდაეცაფილაქანზედამხოლოდმაშინმიანებესთავი.

ამ ხანებში არაშენდას შემთხვევით მოვიდა ექიმი.მეზობლებმაურჩიესბარბარეს,გოგოუჩვენეო,დაიმანაცსინდისისგასაწმენდადმოიწვია.ექიმმაგადაათვალიერაკონას დაბრანძული ლოგინი, ნოტიო კედელი იმისსაწოლთან და კნეინას შენიშნა: ,,ამ მდგომარეობაში ესგოგოერთსკვირასაცვერგააღწევსო”.

კნეინამ “მდგომარეობა”კონას ავადმყოფობასდააბრალადა,როგორცუნუგეშოს,ქვამიაგდო.ხანდისხან,მეტადრეკვირაობით, როდესაც დედაკაცები მოცლით იყვნენ,შემოხედავდნენ ხოლმე კონას. ზოგი დიდგულასასმევდა, ზოგი ძირტკბილას, ზოგი დოს პერანგშიაწვენდადაშემდეგისევმიივიწყებდნენხოლმე.ყველასთავისი საქმე ბევრი ჰქონდა და კვირაობითაც საკმაოდსთვლიდნენიმისმოვლას.

ექიმისსიტყვამარგასჭრა,თუმცაკონამთელიზამთარილოგინად იყო, მაგრამ რამდენიც გაზაფხულის სითბომგააღვიძა ქვეყანა, იმდენი კონამთანდათან მოიხედადაერთმარტისთბილდღესფეხზედწამოდგა,მაგრამვაიიმწამოდგომას. მკვდრის ფერით სახეზედ, წელში ორადმოკაკული მძიმე და განუყრელის ხველით საშინელისანახავი იყო. მაგრამ ბატონყმობისდროს გაქვავებულიგული იისახარისა და სისხლის მოყვარე ყასაბის ქალიბარბარე ვერ ამჩნევდა თავიანთგანვე შემზადებულსსურათს.იმათთვისსულიერითანაგრძნობაშეუძლებელიიყო: სხვისი ტირილი სიცილად მიაჩნდათ და სხვისიტანჯვა ქეიფად. ისინი სვავებივით მივარდნენთავიანთმსხვერპლსდათითქო გაიხარეს, რომ ისე ადვილად არგამოეცალათხელიდან.

- კნეინას ვახლავარ! - საშინელის გველურის სიცილითმიეგება ბარბარე ამოსვლის უმალვე კონას. - როგორ

მოისვენეთ,ჩემობატონო?..

კონა გაოცებული შეჩერდა. მერე საშინლად თვალებიდააჭყიტადაწაბარბაცდა.

-რაკნეინაიქნებოდი. -დაუმატაიისახარმა, -გემოვნებაკიგქონია!აი,თუჩაიხუტებდიკნიაზსჭუჭყიანსუბეში.

-რაკარგადმოუხდებოდაკნეინობა ახალკაცისგომბიოსიქნება დედაშენმა დაგარიგა, რომ აგრე მარდადმოქცეულიყავ? და სიკეთის მაგივრად, რომ მშიერიგაგაძღეთ, წინიდან მოსათხრელი თვალები უკანიდანდაგეთხარა.

- საშინლად დაშვენდებოდა ტახტზე ჯდომალანჩაშეხეულ და გამურულ კონას. რა რძალიდაგიმშვენებდა,კნეინა,გვერდს,თითითსაჩვენებელიკი

იქნებოდა!მეხიკიდაგაყარემაგთავზე,მეხი!შეწუწკო,კაცმარომ შემოგხედოს, მჭადში ნახშირს ვერ გამოარჩევდამაგდენიკუდიანობაკიშეიძელი.

- აი გახმეს ეგ გოგრა, რომ შენისთანა გომბიოები ვერგაქალბატონდნენ! -დაორთავე ხელებითთავში ჩაჰკრაბარბარემკონას.

- ქალბატონო, ქალბატონო, დამეხსენით! - ხელებისმტვრევითეუბნებოდაკონა.-დამეხსენით.ტყუილადნუმწვავთ,ტყუილადნუმაბრალებთ.განაარიცით,რომმეეგენი თავისს დღეში თავში არ მომსვლია. შარს რადმიგონებთ,რადა?შემიბრალეთ.

- ხმა გაიწყვიტე, შე ძაღლის ლეკვო! შენ გინდოდაგაგეჩირქიანებინაჩვენიოჯახი,შენგინდოდაპატიოსანითავადიშვილიდაგეღუპადახმაცვეღარუნდაგავცეთ?!

-ქალბატონო,გეუბნებით,დამეხსენით.მეტიმოთმინებააღარ შემიძლია! მეც ადამიანი ვარ, ჩემს გვამშიაცადამიანის სისხლი ტრიალებს, შემიძლიან მოთმინებადავკარგო და მაშინ... - კონა წელში გაიმართა, სახეგაუწითლდა და ეს სიტყვები ისეთი სიმამაცით სთქვა,რომცოტაარიყოშეაშინათავისიმტრები;მაგრამერთისწამისშემდეგისინიუარესისგაცოფებითმივარდნენ:

- ქა,ვერახედავთ,როგორ ენა ამოიდგა.იქნებაშენშენითავი მართალი კნეინა გგონია! მოდი, ბარემ დამკარკიდეც რაღა,თორემ რა,თორემ რა? ხმა ჩაიწყვიტე, ხმა,თორემ ისე გაგცლი ბუწუწებიდან, რომ დედაშენმამართუამაცვეღარგიცნოს.

- ოხ, ღმერთო, ღმერთო, მომათმენიე! - იტყოდა ხოლმეკონა და ბარბაცით, კბილების კრაჭუნით გავიდოდა

გარეთ.

ამგვარმა უსამართლო ცილისწამებამ კონას ჩუმი დაუფერულიხასიათისრულიადშესცვალა.ეხლაესჩუმადაღარემორჩილებოდათავისსბედისწერას,ჩაისახაგულშიშურისძიებადადღედა ღამ ამის საფიქრებელი ის იყო,თუ როგორ გადაეხადნა თავისს მტრებისათვისსამაგიერო.გრძელსადაგაუთავებელსღამეებსატარებდაუძილოდ ხველების გამოდა სულ იმ ფიქრში იყო,თუროგორ აესრულებინა თავისი განზრახვა. ,,ლევანიყოველთვის მზად იყო შურის საძიებლად, მაგრამდასჯისა ეშინოდა”, ეუბნებოდათავისსთავს კონა. ,,დამერიღასიმეშინიან!მეხომდიდიხანი აღარდამრჩენიასასიცოცხლოდდაისემაინცმოვკვდე,რომმაგათიჯავრიარ წამყვეს. ერთ მუჭა სისხლს მაინც დავლევ ჩემისიცოცხლის ფასად! ოხ, ლევან, ლევან, რა მიყავი,თავისუფლებისმაგივრადსიცოცხლერადმომიწამლე!“

ახალ-ახალი ზნეობის დამამცირებელი მოქმედება დადაცინვა ბარბარესი და იმისი ერთგულის მოახლისაუფრო და უფრო უმტკიცებდა ამ აზრს კონას თავში.ბოლოს იქამდის მიაღწია,რომთითქმის ჭკუაზე შესცდაამაზრზე. ,,რითიმოვკლა?ანრომელიმოვკლა?”ხშირადჰკითხავდათავისსთავს.

ერთხელთავისსყუთს ალაგებდადაკუნჭულშიიპოვნაპატარა ლამაზი კალმის დანა. ეს ლევანის პირველისაჩუქარი იყო და შიშით ვერ აჩენდა კონა, რადგანაცყოველი ამის საკუთრება უთუოდ გადავიდოდა ხოლმეიისახარის ხელში. ერთხელ სტუმრებმა კონას თეთრიფული აჩუქეს და ისეთის სისწრაფით გამოჰგლიჯახელიდან,რომკინაღამთითებიცთანგაატანა.კონამდანაკარგადგასინჯა,გადაატრიალ-გადმოატრიალადაჯიბეშიჩაიდო. ამ დღიდგან კონას შეხედულობა სრულიად

შეიცვალა.ტანშიგასწორდა,თითქოსსიმაღლეცმოემატა,თვალები აენთო, გაყვითლებულილოყები გაუწითლდა,მოძრაობაში სისწრაფე დაემჩნია. ამან მოიკრიბა რაცდარჩენილი ძალა და ღონე ჰქონდა შურისძიებისასასრულებლადდალოდინიცდიდხანსარმოუნდა.

ერთხელკონამბარბარესძვირფასიშალიდასწვაუთოში.ბარბარე გააფთრდა, მოჰგლიჯა კონას თავშალი დაქოჩრის წიწკვნადაუწყო - აი შე წუწკო, შენა. აბა ახლაგიშველოს, აბა ახლა მოგიტაცოს შენმა კნიაზმა, აბაგაგანთავასუფლოს! - და თან ლუკმა-ლუკმა აგლეჯდახორცებს. იისახარიც შემოვარდა და ქალბატონს კვერიდაუკრა. კონა ათრთოლდა, უკანასკნელი ღონისძიებამოიხმარადაბარბარესხელიდანგაუსხლტა,ცოფიანივითდორბლი გასდიოდა პირიდგან, თვალები წინწამოუცვივდა, ყელში ხრიალი დაიწყო და თვალისდახამხამებამდისთავისიდანაბარბარესგულშიჩაარჭო.

მაგრამ კმაყოფილების მაგივრად დატორტმანდა,გვერდზე ხელი წაივლო და უსულოდ დაეცა ბარბარესფერხთით. პირიდგან სისხლი გამოსკდა და შეუერთდაქალბატონისსისხლსა.

ამავე დროს მეორე კარებიდან შემოვიდა მართახურჯინით დატვირთული. ამან ძღვენი მოუტანა ქალსმოსაკითხად. ძლივს ეღირსათავისი გულითადის აზრისასრულება. მოვიდა ქალის გასანთავისუფლებლად დადაინახა, რომ განთავისუფლებამ დაასწრო,განთავისუფლებამ საზარელმა, მაგრამ ნამდვილმა დასაუკუნომ...

VIII

ბარბარესდაჭრილობაძლიერმცირეგამოდგა.არციარაღიდა არც ძალა საკმაო არ იყო, რომ იმის გასუქებულ

მკერდშიჩაეტანებინა.ლევანი იმავე დღესვე, როდესაც მამას სადგურიდგანგაექცა, ტივით ქალაქში ჩამოვიდა. გოგრაშვილისშემწეობით და ნათესავების მაშუალობით სფირიდონიშეურიგდა თავისს შვილსა და თვეში სამი თუმანისაზრდოდდაუნიშნა.ლევანი გიმნაზიაში სწავლობსდაიმედი აქვს უმაღლესი სწავლაც მიიღოს. ამის შრომითსავსესიცოცხლესძლიერხშირადამღვრევსისაზრი,რომამხანაგს უმტყუნა და სათნო კონა უმეცრებისმსხვერპლადგაჰხადა.

ღვინიაგადაიჩეხა

(საახალწლოიმედები)

I

- ნიკო, ხვალ ძლიერფრთხილადუნდა იარო,თორემ ამსაშინელ გაყინულზე, თუ ერთი ფეხი გაუსხლტასაქონელს,ისარისდაისა,ცოცხალსაცვერააყენებ.

-ოჰ,და!მედაჩემმაღმერთმამართალსამბობსნენეი, -დაუმატა რძლის სიტყვებს მოხუცებულმა გოგიამ,რომელიცრკინისფეჩისწინიყომიცუცქულიდახელებსითბობდა. - აგერ სამოცდაათი წლის კაციდავბერდიდათითქმისარმახსოვს,რომმოვსწრებოდეამისთანაყინვას

ჩვენსქვეყანაში.ჩემსბიჭობაშიკიგამიგონია, 1800წელსმტკვარი ისე გაიყინა, რომ ორი კვირა ხალხი ზედგადიოდ-გამოდიოდაო.

- ეხლაც აგრე არ არი? იმ დღეს რომ ქალაქში ვიყავი,მტკვრის პატარა ტოტზე აბდა-უბდას დაყირაობდნენ,,პოვოსკები”.პატარაბიჭებიისედასრიალებდნენკუკიისხიდის ქვეშ, აი დასწყევლოს ღმერთმა, ისედასრიალებდნენ, რომ გეგონებოდა დაფრინავენო: არციქცეოდნენ ის ოჯახ-ქორები, არც ირყეოდნენ,გეგონებოდაფეხებშიეშმაკებიშესხდომიათო,-დაუმატანინიკამ.

-რაძლიერგაგკვირვებიაყინულზესრიალი,ჩვენებურებიკიარდასრიალებენხოლმეციგებითა?ისედავსრიალებთ,ისე, რომ რეტიდაგვეხვევა ხოლმე. -ლაპარაკში ჩაერიაათი წლის მიხა, მამას ძველს მაზარაში გახვეული და

თავზედრაღაცაჭუჭყიანძონძწაკრული.

- მამილო! ხვალ ქალაქში რომ ჩახვიდე, საახალწლოდ,,ბაშმაკები” მიყიდე! ამოდენა გოგო ვარ და ჯერფეხსაცმელიარამღირსებია.

- მეხი კიდაგაყარე მაგთავზე! ამოდენა, ვინ იცის, რვაწლისა მარტო ღვინობისთვეში შესრულდები. ნეტაიმდენი ფული აიღოს ერთ პატარა ურემ შეშაში, რომსაახალწლოდ ორიოდე ფუთი ფქვილი მოგვიტანოს დაპირის გასახსნელად ხუთიოდ გირვანქა ხორცი! შობადღესაცცარიელლობიოზედგადავიარეთ.

- მართალს ამბობ, ნენე, უხორცობა ამისთანა დიდბედნიერდღესროგორშეიძლება!ნახევართუნგიარაყიცკი მომეტებული არ იქნება, მე და ჩემმა ღმერთმა!მეტადრე ამისთანა ყინვაში, - დამქაში დაუკრა გოგიამ

რძალს.

- ბატონო, ეგ ხომ კარგი იქნებადა კარგი, მაგრამთქვენპერანგს გული პირი სულ ჩამოგლეჯილი აქვსდა არყისფასით რომ ერთი არშინი ლურჯი ტერნო მოგიტანოსნინიკამ,მემგონია,ისკიემჯობინება.

- მე, ძალო! ე, ოხერი ქალამნები სულ შემომეგლიჯა,ფეხებილამისდამაძროს,მაშქალამნებიარმინდა?

- შენა, დედაკაცო, შენთვის რატომ არაფერს მაბარებ? -დაცინვით უთხრა ნინიკამ ცოლსა. - ისე ლაპარაკობთ,თქვე დალოცვილებო, თითქოს ჩემი დავარდნილიხარებისმაგივრად,ლომაკამეჩებიმებასდასიფრიფანადჩალაგებულ შეშის მაგივრად დატვირთული ურემიმიმქონდეს! ჩვენი სოფლის ურემ შეშას რიგიანი ხომარავინიყიდის,ჩვენისშემოგვევაჭრება,ვისაცჩვენსავით

ხუთი გროში ორას თუმნად უღირს. აი საგურამოსურმები, აბა ურმები ისინია! ამ დიდ ზამთარში თითოურემი თორმეტ მანეთად იყიდება. ჩვენი ურემი, რაცუნდა გაჭირდეს, განა არ იცით, რომ ოთხს მანეთს არგადააჭარბებს. ქალაქელმა დედაკაცებმა იციან: ,,ქა,დიღმური ურემი და ხუთი მანეთი?! ხუთი მანეთიმქონდეს, მცხეთურს ვიყიდი, დიღმური ურემი რასაკადრისია!რაუთხრა გაჭირვებასთორემ, მაგისიფასიექვსი აბაზია,ექვსი აბაზიცკიმეტია!”ისკი არიციანიმდალოცვილებმა, რომ, მართლა რომ გაჭირვებას რაუთხრა, თორემ დიღმელს თითო ღერი შეშა თითოსისხლისწვეთადუღირს!საიდანსადუნდამოვიტანოთ,რამოდონაშალბაშიუნდაგადვიხადოთდაექვსიაბაზიო!ექვსი აბაზი კი არა, რაც მე ამის მოტანაზედ ტანჯვაგავწიე,თითოღერიექვსიმანეთიუნდაღირდეს.გუშინტყეში ხარები რომ დამიცვივდნენ, ურემი ამდაღმართზედ სულ მხრით ვზიდე; ორჯერ-სამჯერ ისე

მოვსხლტი ყინულზედ, მეგონა, ეს არის დამრჩა ცოლ-შვილი გატიალებული-მეთქი! ექვსი აბაზი!თითო ღერი,ყინულზედდაკრული,რისვაი-ვაგლახითავაძრედამერერამდენ ხანს ვაფხიკე ყინულები, რომ საქონლისთვისტყუილადყინულიარმეტარებინებინა.

- კიდევ მაგ ყინვის იმედი მაქვს და! - უპასუხა ნენემქმარსა.-ამისთანავაგლახზამთარშიხუთმანეთსროგორარ მოგცემენ და ხუთ მანეთად ბევრი რამე მოგვივასაახალწლოდ.

- ნეტა ეგრე იყოს, დედაკაცო, და მაშინ ერთ წითელთავშალსაცშენმოგიტან.

-უიქა,წითელიხელცახოციუნდამოვიხვიოსამიშვილისდედამა! წითელი კი არა და თუ კარგლურჯ თავშალსამომიტან,ურიგოარიქნება,სხვარომარაიყოსრა,ახალ

წელიწადსახალიმაინცდამეკვებება.

- მართლა, ბიჭო, - უთხრა მორცხვად თავჩაღუნულმაგოგიამ შვილსა: - თუ მომეტებული გქონდეს ორიოდშაური, ნუ დაზოგავ, შენ გაზრდას, და ცოტა-ოდენითუთუნი მიყიდე. აგერ ორი კვირაა, რაც ჩიბუხი არგამიბოლებიადალამისგავგიჟდე,პურზემომეტებულადმომშივახოლმე,იტიელი!

- დედა, დედა, თაფლი, ნიგოზი! ახალ წელიწადსგოზინაყიარგვინდა?-კაბასსწევდაპატარაფეფედედასდასაცოდავადეღრიჯებოდანენეს.

- კარგი, კარგი, კმარა! რაც მოვა შეშის ფასად, ღმერთმახომ იცის, ჩემთვის არას შევინახავ. მოიტა, დედაკაცო,ლუკმაშევჭამო,გაუთენებლივუნდაგავიდე,რომხვალსაღამოზედ თვალნათლივ ამოვბრუნდე, ახალ წლის

ღამესკარშიხომარგავათენებ?

II

ქალაქი დიდ ალიაქოთშია. დიდი და პატარა,დატვირთული სხვადასხვა ტკბილეულობით, ხორაგითთუ საახალწლო მორთულობით, მიეშურება შინისკენ.შეშისმოედანზედაცგაცხარებულივაჭრობაა.ყოველკაცსახალ-წელიწადს სხვა სიუხვესთან უნდა რომ სახლიცთბილი ჰქონდეს. მოვაჭრენი უფრო ღარიბები არიან;მდიდრებს ზამთრის საგზალი დიდი ხანიადამზადებული აქვთ, ღარიბებმა კი სხვა დროს რომსიცივეაიტანოს,ამდღესარშეიძლება:-მტერი,მოყვარემოუვა,-თავსხომვერშეირცხვენსდასიცივითგვერდებსარგამოუყინავს!

-პოჟალუიტე,პოჟალუიტე!-რუსულჯიღჯიყითიწვევენ

რუსს,ქართველს,თუსომეხსმხერხავიიმერლები. -ეტაგრაბოვი,ეიბოღ,ჩისტიგრაბოვი,სუდარინია,ნეტარგუი,კაკბოღ,ოსემრუბლისტოიტ,დაი,ბედნი ჩალავეკ!ნუ,დაი,ნეტარგუი!-მიეცი,კაცო,მიეცი,მეტირაღაგინდა,შეოხერო,ოქროხომარარისეგშენიჭყინტლიშეშა,მიეცი-მეთქი. - ახლა შეშის პატრონს მოუბრუნდებიანმხერხავები და ბევრჯერ თავშიაც წაუთაქებენ, თუგამყიდველიბეჩავიადათავისდაცვაარშეუძლიან.

დილისათისაათია.საშინელიყინვაა.სუსხისაგანწელშიოთხად მოხრილან გამვლელ-გამომვლელნი. მოედანიმთლადგაჭედილიაშეშისურმებით,ტევაარარის,თუმცაპოლიციელი ყოველ ღონისძიებას ხმარობს, რომ რაცშეიძლება კედლისაკენ მჭიდროდ მიაყენოს ურმები.ურმები თანდათან მოდიან და მოდიან. პოლიციაქუჩიდან მიერეკება ურმებს. მოედნის ზედამხედველიაქა-იქ დალასლასებს, თვალ-ყურს ადევნებს, რომ

გაყიდული შეშა არ გამოეპაროს და ქალაქის იჯარა,ურემზედ ორი შაური, არ ასცდეს. ადრე მოსულიმეურმეები ხტიან სიცივისაგან, ხელებს იორთქლებენ,ეღრიჯებიან მყიდველებს, ჩალას უდებენ პირში თავ-ჩაღუნულდაყინვისაგანაბურძგნულსსაქონელს.

თორმეტი საათია. თუმცა ბევრი იყიდება შეშა, მაგრამმაინც მოედანზე ალაგი აღარ არისდა პოლიციელი ახალმოსულებსქვემოდ,მტკვრისპირასისტუმრებს.ქუჩაში,დიდი პოვოსკები მთლად იჭერენ ვერის ხიდის ჩასავალვიწროქუჩას.

სწორედამდროსგამოჩნდაჩვენინინიკამოედნისთავში.ურმის თავზედ ბრძენსავით დინჯად ზის პატარა მიხათავისს ძველ მაზარაში გახვეული და თავზედ პაპისცხვრის ტყავის ქუდჩამოფხატული. ნინიკა კიმხარდამხარ მისდევს ურემს და უღლის თავს უჭერს

თავის შიმშილისაგანდაოსებულს ხარებს. იმისი ურემისასაცილოათავისი სიპატარავით. მოკლე, ვიწრო, მაგრამმაღალი და თხელი, ბავშვის სათამაშოსა ჰგავს. შეშამხოლოდორპირადუწყვიარიგზედ.შეშაშეშაზედ,ლამაზკოშკივით არის აშენებული; გარედან ხმელები აქვსშემორიგებული და შიგნიდან ნედლი და დაკლაკნილშეშებითარისამოვსებული.დაესსიფრიფანაშენობარომარ გადმოწვეს, არ შეირყეს, მსხვილის საბლითათასგვარადარისგადასალტული.

ნინიკა სცდილობს შეშის მოედანზედ გაჩერდეს, სადმემიიკუნჭოს.პოლიციელიუყვირის,ხელსასწევს,ქვევით,წყლისპირისაკენუთითებს.

-შენიჭირიმე,აქსადმეგავჩერდები,იქვერჩავლენჩემიხარებიდათუჩავლენვეღარამოიტანენ,დავარდნილებიარიან, მთელი ზამთარი უღლიდგან არ გამოშვებულან,

ნახევარზე მშივრები ჰყრიან, - საცოდავად შეღიჯინებდანინიკაპოლიციელს.

-არშეიძლება,წადი,თორემკისერშიწაგკრავ,წადი!

-კაცო,ხომგეუბნები,დავარდნილიხარებიმყავს-მეთქი.იმყინულზედროგორჩაიტანენ,დაიმსხვრევიანდაჩემსცოდვაშიჩასდგები!

- წადი, წადი, წადი! - და პოლიციელმა, რომელსაცნინიკასიერთისიტყვაცარესმოდა,დაუშინახმლისყუახარებს.

მეტი გზა არ იყო, ნინიკა ჩაუძღვა ხარებს მთლადყინულით გასიპულ დაღმართზე. თან საშინელი ბოღმაახრჩობდა, იცოდა რომ ბინდამდის ვეღარ ეღირსებოდაშეშისგაყიდვასდასიბრაზითთითქმისტიროდა.

- ოჰ, თქვენი რჯული, თქვენი! უღმერთოებო! ახალ-წელიწად ღამე ბოგანოსავით ქალაქის გომში უნდაგავატარო, ცოლ-შვილი ჩემს გზის ცქერაში უნდაგამოღამდეს!რადიდიალაგიჩემსურემსმოუნდებოდა!ერთი ორი შაური მქონოდა, ჩუმად ხელში ჩამედო, ამასხომ არ მიზამდა. ამ ფიქრებში გართული ნინიკაგულისხმიერებით ვეღარ ადევნებდა თვალს თავისსხარებს; ერთს ამათგანს ფეხი გახეთქილ ყინულშიჩაუვარდა, მეორე ფეხი წაუსხლტა და ორთავე წინაფეხით გაილასტა. ვიწროდ აკოკოლავებული შეშასაჩქაროდ გადიხარა გვერდზედა მსუბუქიურემიცთანგადაიტანა.

ერთ წამზე ურემს დუნდგო ხალხი დაედო და სეირსშეჰყურებდნენ. ნინიკა გაშრა, ენა ჩაუვარდა, მოძრაობაშეეკრა; ის გაშტერებული დასცქეროდა თავის ღვინიას

საშინლადგაფართხულფეხებსდაიმისტანჯვითსავსეთვალებს. გადაბრუნებულმა ურემმა და მაყურებელმახალხმა გზა შეუკრეს სხვა მიმავალ ურმებს.,,დესეტნიკები” გაცეცხლდნენ და ნინიკას დაეტაკნენ.,,კაცო, კაცო! აიღე ურემი, გზა გაწმინდე, ვერა ჰხედავ,ურმებიმოდიან”.

ნინიკა უძრავად იდგა, ღვინიასთვალებში ჩასცქეროდა.საქონლის უსიტყვო, საზარელი ტანჯვა უსიტყვოდვეიბეჭდებოდა იმის პატიოსანს სახეზედ და კაცს გულსუკლავდა. ნინიკას გვერდზე პატარა მიხა საზარლადქვითინებდა.

- კაცო! არ გესმის, არ გესმის? - და მოთმინებიდგანგამოსულმა პოლიციელმა წაუთაქა თავში, წაარტყაკისერში გაშტერებულ მეურმეს. ნინიკა გონს მოვიდა,ჩოხის კალთით მოიწმინდა მარცხენა თვალიდგან

ჩამოგორებული მსხვილი ცრემლიდაღვინიას აპეურებიშეაგლიჯა.ხარიუღონოდგვერდზეგადავარდადაორივეწინაფეხებიმჩვრებივითდაეკიდა.

-ბიჭო,შეშაშიორიაბაზიმოგცე?

- ორი აბაზი, შე ოხერო, ღმერთი არა გყავს, ბზე ხომ არარის!

-ოთხი აბაზი მოგცე, ძმაო-ჯან, - ვითომ წაჩხუბებულმა,მაგრამ ნამდვილად კი პირშეკრულმა ჩარჩებმადაუწყესნინიკასგაჭირვებისდროსვაჭრობა.

- ოთხი აბაზი?.. არა, შეშას არ ვყიდი, ისე მინდაგადავყარო, - ამოოხვრით სთქვა ნინიკამდაურემს ცლადაუწყო.

- მაშრა გინდა, შე ცხონებულო! გინდა შენი ერთი მუჭაშეშა რვა მანეთად გაჰყიდო? - აჰა, მანეთი მოგცე! ახლაპოვოსკაუნდაამას,რომაქედგანბინამდისგადავიტანოდა! შენიფეხებდაგლეჯილი მოზვერიურემში ხომ აღარშეებმება! აჰა, ერთი მანეთი! აიღე-მეთქი, გეუბნები,ჭკუასნუჰკარგავ.

-არა.გამიშვი,თუღმერთიგწამს!გეუბნებიარგავყიდი-მეთქი.

- სულელი! არა ვყიდიო! მაშ მწნილად გინდა ბებიაშენსჩაუდო?

- მამეშვი-მეთქი, კაცო, რას ჩამაცივდი. ყელში სისხლიმომდის,აქცოდოსარასშემამთხვიო.

- ვა, ცოდოს რას, მამა გიცხონდა, რევოლვერი არ

დამახალო! ასეთსა გდრუზავ მაგ გოგრაში, რომთვალებიდგანსულმაშხალებიწამოყარო!

ნინიკამ ერთი კი გადახედა გალირფებულ ვაჭარს დახმაგაკმენდილმაურემსცლადაუწყო.

რიყის ერთ კუნჭულზედ ოდნავ მსუნთქავი ღვინიაშესდო.

-კაცო,ყელიგამოსჭერ,მანამცოცხალია,უსულოდრადაჰკლავ? - ეუბნებოდნენ აქეთ-იქიდგან ნინიკას. მაგრამიმანყურიცარავისათხოვა.

ყელიგამოსჭრასღვინიასდამერევინ?ნინიკამ?დაგანაესშესაძლოა?განაღვინიანინიკასთვისმარტოსაქონელიიყოდასხვაარაფერი?არა.ღვინიაიყომისიიმედი,იმისიმარჯვენახელიდაგანამარჯვენასმოიჭრისვინმე,თუნდ

ისმარჯვენასამუშაოდაცაღარვარგოდეს?

III

ნინიკასოჯახისოფელშიახალ-წლისსამზადისშიიყოდაქალაქიდგან მონატანის იმედით მხიარულობდა. ნენემდარბაზი ისე დააკრიალა, ისე დაასუფთავა, რომგალიპულ მიწაზედ ერბო აიკრიფებოდა. ქოთნები,ჯამები,ქვაბებისულნაცარტუტითდარეცხადათაროზედაალაგა. ქმარ-შვილისა და მამამთილის ძველ-ძულებიუსაპნოდ დარეცხა და რკინის ღუმელთან მიჰფინადასაშრობად. გიგოლამ გასასყიდი შეშის გადანარჩენიკუნძები წვრილად დააპო და სახლში შემოზიდა.ღუმელს, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, უმარჯვებდა: -,,დაყინულებიმოვლენიბიჭებიდა,თუსახლითბილადარდაუხვდათ,დაიხოცებიანო”.

შებინდდა, ნენემ შვილები დააძინა და, ქმრისმოსვლამდის, რომ თავი როგორმე შეეყოლებინა,მეზობლებთან საბაასოდ და საახალწლო სამზადისისდასათვალიერებლად გადავიდა. გოგია ღუმელთანჩიბუხს სწმენდდა და თამბაქოს მოლოდინშისიამოვნებით იღიმებოდა. ცეცხლის გუზგუზზედჩაფიქრდა. ბევრი რამ ავიდა კარგი გაახსენდათავისისწარსულის ცხოვრებისა. ბევრჯერ ამ მოგონების დროსპირს ღიმი მოუვიდოდა და ბევრჯერ გულიანადამოიკვნესებდა.ბოლოსდაღალულობამდასძლიადაისეღუმელთან წაკუნტულს ჩაეძინა. თუ ფხიზლივ შავიფიქრებიც გაივლიდნენ ხოლმე იმის სახეზედ, ეხლასიზმრადმხოლოდბედნიერებადამხოლოდბედნიერებადაესიზმრა. გოგიამ ნახა, რომ ვითომ ნინიკას პატარა“დიღმურის” მაგივრად, დიდ რკინასავით გამოჭედილთელისურემში ორილომა კამეჩი ებადათითონ ნინიაკოფოზედ მორთულ, მოკაზმული არხეინად იჯდა: ნახა,

რომ ნინიამ შუა ცეცხლით გაჩაღებულ დარბაზშიშემოიტანაპირამდისგატენილიხურჯინი,მთელთავისსჯალაბს სიხარული მოჰფინა: პატარა ფეფეს წითელიჩუსტები, ნენეს ჭრელი შალის კაბა, მიხას ქუდი დაქალამნები,საღვინითთაფლი,ტიკითარაყი,გოგიასთვისდასტადასტა თამბაქო კერას წინ დიდ გორასავითდაგროვილიიყოდაპატრონებიცეკვითადაღრიანცელითგარს უვლიდნენ. თითონ გოგია საახალწლო ტაბლით,წმინდა სანთლებანთებული, კარებში იდგადათავისისოჯახისბედნიერებითხარობდა.

უცებსანთლებიჩაქრნენ,ხონჩახელიდგანგაუვარდადაგოგიამთვალებიგააჭყიტა.შანდორინისჭრაქისპატრუქიოდნავ ბჟუტავდა და საზარელის ნავთის სუნი იდგამთელს სახლში. რკინის ღუმელი ჩამქრალი იყო დასიცივისაგანმთლადაძაგძაგებდასაწყალმოხუცს.

- არ გესმის, კაცო! რამ გამოგაყრუა? კარში გამო,დაგვეხმარე,ეოხერიხარიგადმოვიღოთურმიდან.

-ხარი...ი...ი...რასამბობ,ნინიკო?ხარიო?

-ჰო,მამავ,ღვინიაგადაგვეჩეხაყინულზედ!-შეჰბღავლანინიკამმამასდამთელისდღითშეკავებულიჯავრიდავარამიდედაკაცურის ქვითინითდა მდუღარებით ეხლაგადმოანთხია.- ღვინია დაჩეხილა, ღვინია დაჩეხილა, ჩვენი ღვინია! -ზარივით გაისმა ყინვისაგან მოკრიალებულს ჰაერშიგოგიას ოჯახის გოდება და ძველ წელიწადთან ერთადმისწყდაშეუნიშნავადჟამთავითარებაში...

რომანიდიდ-ხევაში

შუა ზამთარია. სოფელს დიდ-ხევაში თოვლი ადლზედევს. სახლები წასილულია თოვლისაგან დაერდოებიდანრომბოლიდანაპერწკლებიარამოდიოდეს,კაცს გაშლილი მინდორი ეგონება. საშინელი სიჩუმეა.ძაღლებიც კი არა ჰყეფენ. მარტო აქა-იქ დიდროვანმუხებს დიდი, თოვლით დატვირთული ტოტებიდაუშვიათ და დასცქერიან გაჩუმებულს სოფელს.სოფლის ბოლოს, გზის პირას, დგას მიწური სახლი. ამსახლის ერდოდამაც ძლიერი ცეცხლის ბოლი ამოდის.კარებწინ,დიდთოვლზე,მრავალიფეხისკვალია.

ეს სახლი არის ოსტატ ტასიასი. ტასია კარგა ხნიერიდედაკაცია.თავითფეხამდეშავებშიაჩაცმული.ისკერას

ახლოს ჭილობზე ზის და წინ ჭურჭლის ჩარხი უდგია:ქოთანს აკეთებს. გარშემო ხუთი თუ ექვსი შეგირდიუზისდასწავლობს.

-ოსტატო,აბანახე,როგორიმოკითხვისწიგნიდავწერე.

-კარგია,შვილო,შენმაინცკარგიხელიგაქვს.ისესწერ,როგორცთავადიშვილისქალი.

-ოსტატო,-უთხრამეორემ,-აბაჩემიუფალოცანახე.

-ოსტატო,მეროდისღადამაწყებინებქაღალდზეწერასა?- გულდაჩაგვრითა ჰკითხა ყველაზე უფროსმა ქალმა,რომელიცბეჭზესწერდაწათლილიინდაურისფრთითა.

- ღმერთი მოწყალეა, შვილო, გაზაფხულამდის შენცკალამს აიღებ. აქამდინაც აგაღებინებდი, მაგრამ

დედაშენი მარინე არა შვრება, სადა მაქვს ერთი მანათი,რომკალმისასაღებშიმოგცეო.

-ოჰ,ღმერთო,რარამ არისისდედაჩემი, ამოდენაგოგოვარდაპატარაბალღივითისევბეჭზევწერ.

-დილამშვიდობისა,ოსტატო!-წარმოსთქვამაღალმადალამაზმა, მოსხვეპილმა გოგომ, რომელიც გაქანებულიშემოვიდადარბაზშიდაუცბადშედგა,თავისიამხანაგებიდაოსტატისაქმეშირომდაინახა.

-სადიყავ,მარო,აქამდის?ჩვენწავიკითხეთკიდეცჩვენიდასები, დავწერეთ და ახლა ქისის ქსოვას უნდაშევუდგეთ.

-მარომთუარდაიგვიანა,არიქნება, -ცოტაყვედრებითსთქვატასიამ.

-რავქნა,რომდავიგვიანე, -გაიცინამარომ, -ერთწამშიგავაკეთებიმას,რასაცთქვენმთელიდილამოუნდითდაეხლავედაგეწევით.

მარომ საჩქაროდ აიღო ჭუჭყიანი რვეული, მიუჯდატასიასდამაღალისხმითწაიკითხა:

“აწსაყვარელსამიუწერსგულ-ამოსკვნილიმტირალი,

მისმანვეცრემლმანდავუსის,ვისედებოდავისალი!

დასწერაწიგნი,მსმენელთაგულისაგასაგმირალი,

და ვარდი გააპის, გამოჩნდის მუნ ბროლიგამომჭვირალი”.

ამისკითხვასყველამყურიდაუგდო;ისეწარმოსთქვაეს,,ვეფხისტყაოსნის” სიტყვები, თითქო განთიადზეტოროლამდაიგუგუნაო. მერე აიღო ხელისოდენანახევიქაღალდი და საწერ-კალამი თაროდგან და მუხლზედასწერა.

ტასიამდაწერილიცმოუწონა.

მარო, როგორც ზემოთა ვსთქვით, მაღალი დაწარმოსადეგიგოგოიყო.მისხორბლისფერს,გარდაშლილპირისახეს ამშვენებდნენ ორი მაყვლისფერი თვალები,რომელნიცარასოდესარშეჩერდებოდნენ.ფონთოცხვირიდა მსხვილი ალისფერი ტუჩები ლაზათს აძლევდნენ,თუმცა მშვენიერს კი არა, მაგრამ ძლიერ სასიამოვნოდაცოცხალ სახეს. ყოველივე მიხვრა-მოხვრა მაროსი იყომარჯვე,ყოველიიმისისიტყვაიყოტკბილიდაცოცხალი.თავისსამხანაგგოგოებშიმარო,როგორცმარგალიტი,ისე

ირჩეოდა. თამაში, ლხინი, არაკები ზამთარში დაარიფანები ზაფხულში უმაროოთ არ შეიძლებოდა. ამშემთხვევაში მარო ყოველივეს მოთავე იყო. მაროსდაირას, ,,ბუზიკას” და სიმღერას ვისი შეედრებოდა! ამდარდიმანდობასთან მარო კაი მუშაც იყო. ვის შეეძლოამაზე ადრე ადგომადა სახლის მოვლა, ძნის მიწოდება,კალოს გაშლადა,თუ ნებას მისცემდნენ, არც სიმინდისმოჭრაშიჩამოუვარდებოდავაჟკაცებს.მარომთელიდიდ-ხევასსაყვარელიიყო.თუმცაბევრსდედასაშურდაიმისისილამაზე, მაგრამ მაროს ისეთი თვისება ჰქონდა, რომრაწამს დაინახავდა მას, მტერიც კი მოყვარედგადაექცეოდა.

მარო ჩვიდმეტი წლის საპატარძლო ქალია და ყველასუკვირს, რომ სოსიკა მგელაძე, ამის მამა, აქამდის არათხოვებს. საქმროები მაროს მრავალი ჰყავს. მთელ ამმხარეზე ბიჭი არ არის შეღერებული,რომ არ ეთხოვნოს.

იმისთანა საქმროებიც ჰყავდა მაროს, რომ ოცი თუმნისმოტანასაცარდაიზარებდნენ,მაგრამსოსიკაარაჩქარობს.ისთითქოგრძნობს,რომამისთანაცოცხალდამხიარულგოგოს გათხოვება ფრთებს შეაკვეცს და არ ეშურებათავისტოროლასხმაგამოსწყვიტოსოჯახში.

წერის შემდეგ გოგოები გაჯიბრდნენ ქსოვაში. ყველამთანასწორად ძაფები გადაიხვიეს და მოჰყვნენგაჩქარებულ ქსოვას. ვინც ქსოვაში ჩამორჩებოდა, უნდაჯარიმადასიფთილამატყლიდაერთატასიასი.

რამდენიმე ხანი სიჩუმეა.ტასიას ჩარხსგაუდისგრიალიდაშუაცეცხლსგუგუნი.

უცებგაიღოკარიდაშემოვიდაპავლე.

-დედასგაუმარჯოს!ეგრეროგორგართულხართსაქმეში,

რომცხენითმოველკარებზედავერაგაიგეთრა?

-შენკიგენაცვალოსდედისთვალები,ჩემომშვენიერო,-დაიკივლატასიამ,ყმაწვილიქალივითსწრაფადწამოხტადამოეხვიათავისსშვილს.

- შვილო, პავლე, შვილო! ვაი შენ დედას, ამ საშინელთოვლში სად გივლია? ხომ გაიყინე, გენაცვალოსდედა.გოგოებო, ახლა შინ წადით,თქვენთვის აღარა მცალიან.სამიწელიწადიაჩემიპავლეარმინახავსდამინდაამაზეგავიხარო. ხვალ, შვილო, ხომ კვირაა,დაორშაბათამდისმშვიდობით.

გოგოებმა ხელსაქმე და წიგნები შეინახეს, დარბაზიდაალაგეს, ცეცხლს შეშა დაუმატეს, შეჭამანდს წყალიდაასხესდაგასწიესშინისაკენ.

-შვილო,მარო,გენაცვალოსშენიძალუა,შენნუწახვალ,დღეს დამეხმარე. წადი ბოსელში, მეგრულა ვარიადაიჭირე და დააკვლევინე ვისმე. ამ სიშორეთ მოსულაჩემიპავლიადაცარიელლობიოსხომვერვაჭმევ.

- აბა,შვილო,პავლე,რას აკეთებდი,გენაცვალოსდედისთვალები,ამსამწელიწადსა?მიამბეშენიალიან-ჩალიანი.როგორ გალამაზებულხარ, შვილო, რამოდენა წვერ-ულვაში ამოგსვლია, ჩემო ვაჟკაცო. ახლა რაკი შენ შინდამიბრუნდი, ხელახლად გაყმაწვილდება დედაშენიტასია. ჰა, შვილო, ხომ აღარ გამექცევი? მეორედ შენსგანშორებასვეღარ აიტანს ჩემიბებერიძვლები! არა,შენმაგასარმიზამ!-აკანკალებულისხმითზედიზედაყრიდასიტყვებს ტასია თავის პავლეს და სიყვარულითშესცქეროდათვალებში.

- არა, დედა, თავს აღარ დაგანებებ, თუ ღმერთი არ

გამიწყრადალაქიობამარწამძლია.მაშინაცრომმოვედი,ვამბობდი, აღარ წავალ-მეთქი, მაგრამ განა არ გახსოვს,ჯავრით კინაღამ მოვკვდი და შენ თითონ ხელიმომიმართე წასასვლელად. მე ეხლა ძალიანგულმოწყვეტილი და დაღონებული დავრჩი ქალაქში,თორემ იქნება ეხლაც არ წამოვსულიყავ. დასწყევლოსღმერთმა!დიდქალაქსრაღაცმიმზიდველიძალააქვს,დაშეჩვევაც,ხომიცი,დედა,დიდირამარის.ეხლა,როდესაცჩემიბატონიგიორგირუსეთსწავიდადამარტოდავრჩი,ისევ შენთან წამოსვლა ვარჩიე: გიორგის შემდეგ შენზეუკეთესივიღამყავს!

-ვაიჩემიბრალი,შვილო,გიორგიგირჩევნიადედაშენისთავსა? ჩემი ყმაწვილ-ქალობა და ჯანი შენ შემოგალიე,შვილო, და გიორგის შემდეგ შენაო. ოჰ, მადლობაშენთვის,ღმერთო.

-დედა,რადგეწყინა,გიორგიისემიყვარს,როგორცკარგიდა პატიოსანი ჩვენი ბატონი და ამხანაგი, და შენ ისე,როგორცდედა.უნდაიცოდერაყმაწვილიაგიორგიდაშენთითონვე შეგიყვარდება. ვენაცვალე იმის ვაჟკაცობას!ვითომისბატონია,თავადიშვილიდამეუბრალოგლეხი.ისე მექცეოდა, როგორც თავის ნამდვილ ძმასა.გიმნაზიიდამ რომ მოვიდოდა და სადილს შემდეგგაკვეთილებს მოამზადებდა მეორე დღისთვის,დამიძახებდათავისოთახშიდამასწავლიდაყველაფერს,რაც კი თითონ იცოდა. წერა-კითხვა, არითმეტიკა,გეოგრაფია,რაგითხრა,რომმეარმასწავლა.ყოველთვისქართულ წიგნებს მიკითხავდა; როცა კი შინ არ იყო, მეთითონ ვკითხულობდი და მოვიდოდა თუ არა,წანაკითხს ვუამბობდი ხოლმე. რუსული მასწავლე-მეთქი,ვეუბნებოდი,მაგრამარმასწავლა.მანამრუსულსისე კარგად ისწავლი, რომ ამ ენაზე წიგნები წაიკითხო,შენს ენაზე, ვინ იცის, რამდენის წაკითხვას მოასწრებო.

თავის გულისპასუხს სულ მე მიამბობდა. დედა და ისცოტა კარგად ვერ არიან და მე ვიყავ იმისი დედაც დაამხანაგიც. წასვლის დროს ბევრი იტირა ჩემმა კარგმა;ერთი ვიღაცა გიმნაზიის ქალი უყვარდა, მაგრამ რასუშველიდა! უთუოდ უნდა წასულიყო უნივერსიტეტშიდა ან იმ ქალისთვის თავი უნდა დაენებებინა, ანსწავლისათვის. რასაკვირველია, სწავლამ და დედისსიყვარულმა დასძლია. წავიდა პეტერბურგს. ბევრსვეხვეწე, მეც თან წამიყვანე-მეთქი, მაგრამ არშეიძლებოდა,ჩემსაყოფფულსაცძლივსგამომიგზავნისდედა და შენ რითი გარჩინოო. მე გიორგიმ მირჩია შინდაბრუნება,დედა. იმან მითხრა, რომ სოფლის მუშაობაუფრო საპატიოსნო და კაცის შესაფერი საქმეა, მანამსხვის ბრძანების შესრულება და ხელებში ცქერაო. მეცგავუგონე.და ან კი შესაძლებელი იქნებოდა, რომ ჩემიგიორგის შემდეგ მემსახურნა ვისთვისმე? მემოსამსახურეკიარა,ამხანაგივიყავდასხვავინმიზამდა

ამ საქმეს. დიდი ქალბატონი კი ზიზღობდა ჩვენსამხანაგობას, მაგრამ ვინ დასდევდა. ახლა დედა, მეოცდაათითუმანიმოვიტანე,ჩემსჯამაგირსგადავარჩინე.როგორგინდამოვიხმაროთ,რაგავაკეთოთ?

მარომამათლაპარაკშისაჩქაროდქათამიგააკეთა,ერბოშიმოხრაკა,ჭილობზეფარდაგიგადაშალადასუფრადააგო.

ტასიამ თავის მუთაქაზე თავისი შვილი დასვა, შუაშითითონდაჯდადაბოლოსმარომოისვა.

- შვილო, პავლე, ვინ იცის ვეღარც კი იცან ჩვენებიანთმარო.

- ვეღარა, დედა, რამდენა გაზრდილა, გალამაზებულა.რისგანარისაქამდისსოსიკასარგაუთხოვებია?

- შვილო, ხომ იცი,რომ სოსიკა ერთი ქეიფის კაცია. იმანთუ მთელიდღე არ იმღერადა არ იმასხარავა, ხომ ვერგასძლებს. ეს ერთი გოგოღადარჩა სახლშიდა ეშინიან,რომგაათხოვოს,არგამოყრუვდეს.ცოლისულავადარისდააბათუმარომსახლსარუპატრონადაარიღიღინა,რაგააძლებინებსსოსიკას.

- ეგ სოსიკასათვის კი კარგია, მაგრამ მაროს კი არაჰკითხავს!ჰა,მარო,შენრასიტყვი?

მაროს ცოცხალი ბუნებისთვის ამდენი ხნის სიჩუმესაშინელება იყოდა გაეხარდა, რომ ძლივს შეხვდა ხმისამოღება.დასძლიასირცხვილსლაპარაკისსურვილმა.

-სხვაკარგირამასთქვით,თორემგათხოვებახომჩვენსიქით სად წავა! - სთქვა მარომ. -თონეში ჩაკიდებას კიმოვესწრებიდაგოგოობასკივეღარა.-ამსიტყვებზემარო

გაწითლდა და გაჩუმდა, თითქო მოაგონდა, რომუცხოსთანესეებიარუნდაეთქვა.

- სხვა,დედა, ახლა შენი ამბავი მიამბე, ჩვენი სოფლისა.როგორახართ,როგორიმოსავალიმოგდით?

-აბა,შვილო,ჩემისიცოცხლეუშენოდრაიქნება.ვაკეთებძველებურად ქოთნებს, ვბებიაობ ორ-სამ სოფელში,ვაქიმობ, შეგირდებსა ვზდი და ამით ვცხოვრობ. ჩემიოჯახი არა მაქვს, შვილო,და სხვისიოჯახის ჭირითადალხინით ვხარობ. შემოდგომაზე გოგოებიდამითხოვდებიან, იმათ საოსტატოს ავიღებ. აი ამ ჩემიმაროს წამყვანს ორ თუმანს არ დავჯერდები. უნდაიცოდე, შვილო, როგორ კითხულობს, როგორა სწერსდარაქისებსაქსოვს.ნეტაიმას,ვინცამასწაიყვანს.

დალოცვილმატასიამარიცოდა,რომმოწაფისპირშიქება

პედაგოგიაშიმიღებული არ არის,და არციმას ამჩნევდა,თუ რა ცხელ წყალს ასხამდა თავის ოცდახუთის წლისშვილის გულს ლამაზი მაროს ქებით. მარო და პავლეტასიასლაპარაკშიერთმანეთსჩუმადგასცქეროდნენ,დაროცაამათითვალებიერთმანეთსშეხვდებოდნენ,რაღაცგამოუთქმელის სიამოვნებით ჩაღუნავდნენ ხოლმეთავებს.

***

თითქობუნებამაცთანაგრძნობაგაუწიატასიასგულსდამეორე დღეს, კვირას, მზემაც თავი გამოჰყო. დღესსოფელი დიდ-ხევა სულ სხვა სურათს წარმოადგენდა.მთელ სოფელში რაღაც მოძრობა იყო. კაცები სოსიკამგელაძის ბოსელში გროვდებოდნენ საბაასოდ,დედაკაცებიტასიასთანდაყმაწვილიქალებიბატონიანთ“სასახლეში”სალხინოდ.

ქათამი, ინდაური და საქონელი თავისუფლადდაიარებოდა სოფელში. მზემ და კვირა დღემგანათავისუფლა თოვლისაგან დატყვევებული ყოველისულდგმული.

სოსიკასბოსლისოდაშიდიდიცეცხლიენთოდაგარშემოსოფლის დარბაისელი კაცები უსხდნენ ჩიბუხებითხელში. ცოტა მოშორებით ახალგაზრდები ისხდნენ დაერთმანეთში ლაზღანდარობდნენ, უფრო პავლესდაბრუნებაზელაპარაკობდნენ: რად მოვიდა, რა ამბავიმოიტანა ბატონებისაგან? ყველასათვის ეს ძლიერსაგრძნობელიკითხვაიყო.

სამი წელიწადია, რაც დიდ-ხევას მებატონის ქვრივიკნეინა ქეთევან არ მოსულა თავის მამულში. მთელისოფლის მცხოვრებნი ეული გლეხები არიან, დიდი

ხნიდგანგადმოსახლებულნი,ზოგი იმერეთიდგან,ზოგიქართლიდგან. რამდენიმე წლის განმავლობაში, ვიდრექეთევანის ქმარი, სტატსკი სოვეტნიკი თ. ლუარსაბგულმართლიძე მფლობელობდა დიდ-ხევას, გლეხებიბედნიერნი იყვნენ: მხოლოდ მოსავლის მეექვსედი იყოამათი გადასახადი. ზაფხულში ორი-სამი თვითმოვიდოდა გულმართლიძის ოჯახი ამ სოფელში,მოაგროვებდაღალას,ბოსტნეულობას,საბალახეს,მუშა-გუთნის ფულს და დანარჩენს დროს დიდ-ხეველებითავისუფლად იყვნენ. შობა-აღდგომას თუმოიხსენებდნენ ბატონებს თითო ქათმით და ერთითუნგი ღვინით, თორემ სხვაფრივ ამათი შემწუხებელიარავინ იყო. ამ სამ წელიწადში კი სულ სხვარიგადდატრიალდა ამათი ბედის ჩარხი:ლუარსაბი მოკვდადაიმის სახლობას ჯამაგირი დააკლდა. შვილებიდასაზრდელები გაუხდა კნ. ქეთევანს და, როგორცმოგეხსენებათ, ამისთვის ბევრი და ბევრი ფულებია

საჭირო. აი ამ მიზეზით შეუდგათ ჭირი დიდ-ხეველებსმოურავ ივანიკას სახით. ქეთევან ზაფხულობით აღარმოდიოდა დიდ-ხევაში და ივანიკას ძალას ატანდა,ფულები და ფულებიო. ივანიკაც, როგორც ერთგულიმოურავი, ყოველ ღონისძიებასა ხმარობს, რომ დიდ-ხეველებს უფრო და უფრო ბლომად გამოსწუროსფულები.ამასთანავე,რასაკვირველია,თავისჯიბესაცარივიწყებსდადიდ-ხეველებსტყავსაძრობს.

მეექვსედის ღალის მაგივრად ივანიკამ დღიურზე ორიკოდი გახადა, მუშა-გუთნის მაგივრად კომლზეთუმანიგასწერა. როცა კი დასჭირდებოდა ურმები, ცხენები დაკაცი ყოველთვის გამზადებული უნდა ყოფილიყო,თორემ ვაი დიდ-ხეველების ბრალი! მათრახი დასაუკეთესომიწისწართმევაიყომათისასჯელი.ყველაამუბედურებასთან ივანიკამ გააღო დუქანი და დაუწყოგლეხებს ძარცვა. ღვინო-არაყს, მარილს, ცუდ დამპალ

თევზს მამასისხლად ჰყიდდადათუ ვინმე ასცდებოდაიმის დუქანს და სხვა სოფელში წავიდოდა სავაჭროდ,ცუდდღესდააყენებდა.ერთისიტყვით,ივანიკასრულიბატონიადიდ-ხეველებისადაბატონობასაცისეხმარობს,როგორცსისხლისმწოველსფოცხვერსშეჰფერის.

ამ ორი თვის წინათ დიდ-ხეველებმა ამოირჩიეს მთელსოფელში სამი უკეთესი კაცი და ქეთევანს დეპუტაციაგაუგზავნეს. დაწვრილებით შეატყობინეს თავიანთიმწუხარება და სთხოვდნენ ქალბატონს,მობრძანებულიყო და თავისი თვალით ენახა ამათისაშინელიმდგომარეობა.კნეინადაჰპირდაამოსვლასდახალხსაც პავლესაგან იმედი ჰქონდა შეეტყო, როდისმობრძანდებოდა ქეთევან და ან რას უპირებს თავისგლეხებს. პავლემ დიდხანს არ ალოდინა: საუკეთესოტანისამოსიჩაიცვა,ვერცხლისმასრებიჩაიწყო,ვერცხლისჯაჭვი დაიკიდა, მაღალი ქუდი დაიხურა, გავაქსული

წაღები ჩაიცვა და ისე წამოვიდა სოსიკას ბოსლისაკენ.შევიდათუარა,ყველანიუნებურადფეხზეწამოუდგნენ.ტყუილად კი არ იტყვიან, კაცს ტანისამოსითდაუხვდებიანო. დიდს და პატარას პავლემ ხელიჩამოართვა და სთხოვა, დაბრძანდით, რად ირჯებითო.რამდენსამე წამს ბოსელში სიჩუმე იყო. მორთულმაპავლემ პირი შეუკრა აქამომდე გაცხარებით მობაასეხალხს. ის ამათ როგორღაც უცხოდ ეჩვენათ და არიცოდნენ,რითიდაეწყოთბაასი.

- კაცო, ჩემი მოსვლა გეწყინათ, რატო ეგრე ჩაჩუმდით?სამი წელიწადია, შვილო, არ მინახავხართ და ერთისიტყვისთქმაროგორვერმოახერხეთ?რასაიქთ,როგორახართ?სადარისთქვენიბატონიივანიკა?

- ისეთშიაც წასულა ის ოჯახდაქცეული, საიდგანაცვეღარავინ მოსულა! - უპასუხა პავლეს სოფლის

მამასახლისმა,გიორგიკვესაძემ,დიდ-ხევასმდივანმადაწინამძღოლმა. - მართლა, პავლე , რას გვიპირებსქალბატონი?ამაზემეტიმოთმინებააღარშეგვიძლიან.

- ქალბატონი ისეა, შვილო, ვალებში გახლართული, რომლამის თავი დაიხრჩოს. მე მგონი, წამოსვლა რომმოინდომოს, მოვალეებმა აღარც კი გამოუშვან. ეხლაგიორგის გასასტუმრებლად რუსეთში სამოცი თუმანიკიდევსადღაცივალა.თქვენსბედსმაშინთუეშველება,გიორგირომდაბრუნდება,თორემმანამდის არამგონია,კნეინამგაგირიგოთრამე.იმასბევრიფულებიუნდადაივანიკასთანა მარჯვედ ფულებს ვერავინ უშოვნის.ფული ჰქონდეს იმას, თორემ რას დასდევს, საიდგანმოდის.

-ისდალოცვილიიმასკიარფიქრობს,რომმოთმინებასაცთავისისაზღვარი აქვს.მეტიღონე აღარაგვაქვს, ანჩვენ

უნდავიყოთდაანივანიკა!-სთქვაერთმაგლეხმა.

- ჩვენ კი ავიყრებით, შვილოსა, და მაშინ დეე თავისივანიკასგამოსწუროსფულები,-დაუმატამეორემ.

- გუშინ რომ იმან ჩემი სისხლით აშენებული დარბაზიდამიქცია,განაშევარჩენ?!ერთიიმისსისხლსკიდავლევდამერეთუნდციმბირსგამგზავნონ!-სთქვამესამემ.

-როგორთუდარბაზი?-იკითხაპავლემ.

- ისე რომდარბაზი ვიყიდე, ხის ჭდეული, ათითუმანიფული მივეც ალაგობრივ ყიფიაანთ ტყეში. ჩამოვიტანე,დავდგი ჩემი ძველი სახლის გვერდით. ძმის ქორწილსვაპირებდი. მანამ არ გავათავე, არა მითხრა რადა როცაგავათავე,მიბრძანა,ანორითუმანიუნდამომცეალაგისფასი,ანუნდადაანგრიოო.მეარმივეციორითუმანიდა

როცა ნახა, რომ კაცები შინ არ ვიყავით, მიეჭრადედაკაცებსდასახლიძირსდასცა.

-რასამბობ,კაცო,ეგროგორიქნება?უბატონოდრანებაჰქონდა?

- სად არის ბატონი, ვინ არის ბატონი? ივანიკაა დღესჩვენი ბატონიც და ღმერთიც. უნდა აგვაშენებს, უნდადაგვაქცევს.

- ცოტა კიდევ მოითმინეთ, ჩემო ძამია, -უთხრა პავლემგლეხებს,-ღმერთიმოწყალეა,ისეთიღვთისნიერიაჩვენიგიორგი, რომ სულ სხვანაირად წაიყვანს თქვენს ბედს.მთელიდღედაღამე იმას მელაპარაკებოდა,თუროგორმოუვლის ის თავის მამულს და როგორც ძმებს ისემოექცევათავის გლეხებს. გადმოვიდეს, მერე იმან იცის,საცაამოუყოფსივანიკასთავს.

-როდისუნდაგადმოვიდესგიორგი?-იკითხაგიორგამ.

- ოთხი წელიწადი უნდა ისწავლოს და მერე მეცნიერიგამოვა,-უპასუხაპავლემ.

- ეჰ, შე დალოცვილო, ,,სანამ პეტრე მოვიდაო, პავლესტყავიგააძვრესო”,ისემოგვივაჩვენსაქმე.მანამგიორგიმოვა ივანიკა სულს ამოგვაძრობსდა მერე, ბევრიც რომეცადოს,გადაშენებულებსრიღათიაგვაშენებს?

-გამარჯვებათქვენი!

ხალხში სიჩუმე ჩამოვარდა. ამ სალამს პასუხი არავინმისცა.ესსალამიწარმოსთქვაივანიკამ,დიდ-ხეველებისბედის მჭრელმა. ის გახლავთ მაღალი, ცოტა კისერშიწახრილი, ოცდაათი წლის ვაჟკაცი. იმის განიერს მხარ-

ბეჭსდამრისხანესახესადვილადვერავინშეებრძოლება.მაგრამ უსამართლობა კაცს მთასაც შეაბრძოლებს.სოფელმადა ივანიკამ ერთმანეთს ბრძოლა განუცხადესდავინვისაჯობებს,ესშემთხვევამიცის.

-რაღმერთიგაგიწყრათ,თქვემამა-ოხრებო,-დაიღრიალაივანიკამ,-თქვენშისალამიარიცით?

-რასყვირი,შეკაიკაცო!გამარჯვება!-უპასუხაპავლემ.

- ოჰ, ვაჟბატონო, მობრძანებულხარ, დიდება თქვენსმობრძანებასა ბატონის ვეზირო! - დაცინვით უთხრაივანემპავლესდამოწიწებითხელიჩამოართვა,თითქოსეშინოდა, რომ პავლეს შავი მაუდის ჩოხა არგაეჩირქიანებინა.

- არა გრცხვენია, ბიჭო, რომ სოფელი ასე აგიყავყავებია.

შენისემოგდის,რომიტყვიან: ,,სოფელივნახეუძაღლოდაშინგავიარეუჯოხოო”.

- მერე შენ რაო? ან იქნება დღეის უკან შენ აპირებ ამსოფლისძაღლობას?

- მეხი კი დავაყარე იმ სოფელს, რომელიც ეგრეგაექელვინება შენისთანა წუწკ იმერელს! მისამარ,ივანიკა, სინდისი მოიკრიფე,თორემ შენი საქმე ცუდადწავა: ,,ცხვარი ცხვარიაო და რომ გაცხარდება, ცხარეზეცხარიაო”.

- ჰეი, ჰეი, ვირისტლინკებივით კი მოგვაყარა ანდაზებიდა! ეგეები ისწავლე, შვილო,ლაქიობაში? მაგაებისთვის,შე დალოცვილო, თბილისში რომ არ წასულიყავ, შენი,,ოსტატი“დედაკივერგასწავლიდა?

-შენ აქეთ-იქითნუგადაუხვიე,გრცხვენიანგანა? აბარაიყო სოფელი ამ სამი წლის წინათდარასდაგიგვანებიაახლა? ზამთარში ცეცხლს რომ შემოვუსხდებოდითხოლმე, ჩვენი ბაასიდაღიღინიღმერთსაც იამებოდადაკაცსაც,და აბა ახლა შეხედე ამდარბაისელ ბერიკაცებსრანაირადდაუღმეჭიათპირები!

- პავლე, შენ არავინ გთხოვს მედიატორობას. ახლავეგამომიცხადებია შენთვის, ან თავი უნდა დაანებოგლეხების გახელებას და ან ხვალვე ნაჩალნიკსგამოვუცხადებ, რომ გლეხებს აბუნტებ და ისევ შენსაყვარელ თბილისში ამოგაყოფინებ თავს, მაგრამსასახლეშიკიარა,იქ,საიდგანაცბევრიმიდისსამარეში.

- გიცხონდება მამაშენი ზესტაფონე, ყურებზე ხახვი არდამაჭრა.გინდამეცდიდ-ხეველებისჯოგში ჩამირიოდაგამხედნოგანა?!

- სუ,თორემ მოგკალ! -დაიღრიალა ივანემდა პავლეზემიიწია.

გლეხები წამოხტნენ და მისცვივდნენ ივანეს. ივანემამოიღორევოლვერი,გადგაგანზედადაუმიზნაჯგუფს:,,ერთექვსსკიმიგაწვენთ,თქვეწუწკებო,თქვენა.მარტოჩამიგდეთ განა? რა ვაჟკაცები ხართ! დამაცალეთ,დამაცალეთ. მაშ ბიჭი არა ვყოფილვარ, თუ ივანიკასსახელიარგაფიცებინოთ”.

რევოლვერმა უიარაღო ხალხი უკანდააყენა. ივანიკამაცუკან-უკანდაიწიადაბოლოსკარებშიგავარდა.

- აი თქვე ლაჩრებო, ერთმა კაცმა როგორ გაჯობათ. მეხვალვე მივსწერ გიორგის. მამულის პატრონი ის არის,გიპატრონოთ რამე. სირცხვილია, რომ ორმოცი კომლი

თავისუფალი გლეხი ყმად გახდენიხართ ამ მხეცგადამთიელიმერელს.

- გვიპატრონოს, გვიპატრონოს! - შეღრიალა ერთადხალხმა. - მართალია, მამული იმათია, მაგრამ შრომაჩვენია. გვიპატრონოს, თორემ მეტს ვეღარ მოვითმენთ.მართალია, თავს გავიუბედურებთ, მაგრამ იმათაც არდავაყრითკეთილს.

მშვენიერმა მზის ბრწყინვამ ვეღარ გააღიმა დიდ-ხეველების გული. ამ ლაპარაკის შემდეგ ისინიდაღონებულნი და გულზე თავჩამოკიდებულნიდაბრუნდნენ თავ-თავიანთ სახლებში. ,,სასახლეშიაც”ლხინიშესწყვიტეს.მარომ,მართალია,თავიმოიგიჟიანა,გამხიარულდა, ითამაშა, იმღერა, მაგრამრაწამს შეიტყესგოგოებმა, რომ ივანეს და პავლეს ჩხუბი მოუვიდათო,მაშინვე ჩაჩუმდნენ. ამათაც კარგად იცოდნენ, რა

მოჰყვებოდაივანესჩხუბსა.აკლებისადადაფორიაქებისწარმოდგენამმოსწამლაამათილხინიც.

***

ამგვარმავაჟკაცურმაგულადობამგმირადგახადაპავლედიდ-ხეველ გოგოების გულში. მეტადრე მარომოსტატთანსიარულსძალიანდაუბეჯითა.მთელდილასშუადღემდეტასიასთან ატარებდა.ისიყოტასიასქალისმაზლისწული და თავისუფლად მიდიოდა იმ სახლში,თუმცა ყმაწვილი ვაჟკაცი ეგულებოდა. ჭორებისა არეშინოდა.გაზაფხულამდეპავლედამაროთითქმისსულერთად იყვნენ, მაგრამ ერთმანეთს სრულებითაც არდაახლოვებიან. გულითა გრძნობდნენ, რომუერთმანეთოდ ყოფნა უძნელდებოდათ დაცდილობდნენერთადყოფნისმიზეზიეპოვნათ.სოსიკაც,მაროსმამა,ძლიერდაუმეგობრდაპავლეს.იმასუყვარდა

ბაასი, ძველისადა ახლის მოგონება,და პავლეც, მაროსცქერით წახალისებული, გაუთავებლად უამბობდასოსიკას ქალაქის ცხოვრებისა და თეატრის ამბავს დაბევრ წაკითხულ მოთხრობებსაც. მარო ამ ბაასის დროსყოველთვის კერასთან იჯდა და ორთავ ხელებზეთავდაბჯენილი პავლეს ლაპარაკს ყურს უგდებდა.ზამთარიიყო,საქმეარღალავდაპავლესადასოსიკასდადილიდან შუაღამემდის შეეძლოთ ბაასის გაგრძელება.წამოსვლისდროსპავლე ქალაქურადსოსიკასდამაროსხელს ჩამოართმევდა ხოლმე და მარტო ამ ხელისჩამორთმევით აცხადებდნენ მარო და პავლეერთმანეთისადმითანაგრძნობას.

გაზაფხულამდის ამათ შუა მომეტებულადდამაახლოვებელიშემთხვევაარაყოფილარა.ყოველდღეერთმანეთსხედავდნენდაამითსრულიადკმაყოფილნიიყვნენ.

გაზაფხულმა კი სრულებით ბოლო მოუღო ამათმშვიდობიანს ცხოვრებას. მუშაობის დრო მოადგათგლეხებს კარებზე. ყველას სახლში მოძრაობა შეიქნა.გუთნები შეიბა, თესვა გაჩაღდა. დედაკაცები, როცა კიჯერს წაუღებდნენ მუშებს, გამოეშურებოდნენ შინბოსტნების სამარგლავად. რადგანაც კაცებს არ ეცალათშეშა-ფიჩხისმოსატანად,თითონდედაკაცებიზიდავდნენთონისთვისახლოტყიდან.

მაროსდედა გაზაფხულზელოგინად ჩავარდადა მაროსდააწვა მთელი ოჯახის საქმე: სარეცხი, საკერავი, მუშა-გუთნის ჯერი, საქონლის მოვლა, - ერთ წამსაც აღარსტოვებდა მაროს თავისუფლად. ის ცეცხლივითმოედებოდა საქმეს, მაგრამ თუ მთელი დღე პავლე არდაენახა,საღამოზედმთლადდაუძლურდებოდახოლმე.ერთიწამისდანახვაკიგაუათიათასებდაღონეს.

პავლე კი მინდორში მუშაობას გადაჩვეული იყო, სულკერას წინ იჯდა და თაგის გულს ჩასცქეროდა. ამასაშფოთებდათავისიუსაქმობა,დიდ-ხეველებისბედიდამომეტებულადმაროსსიყვარული,რომელიცგულიდგანვერას გზით ვერ ამოერეცხა. არც ერთ თავის ვაებისშემსუბუქებაიმასარშეეძლო.მუშაობასგადააჩვიაათისწლის მოსამსახურობამ და ეხლა ნახევარ საათითსიმინდისთოხნა მთელიდღითწელსა სწყვეტდა.დიდ-ხეველების ბედი გიორგიზე იყო დამოკიდებული დაიმისაგან არავითარი პასუხი არ მოსდიოდა. ბევრჯერდააპირა გაქცევა ჩუმად პავლემ ქალაქს, მაგრამ თავისგულს ვერ დასძლია. მაროს მოშორება რომმოაგონდებოდა,იმისგულსისეთიმუხრუჭიმოუჭერდა,თითქოესარის,გაისრისებაო.პავლემკარგადიცოდა,რომმარო ამის მძახლის ქალი იყო და შეიძლებოდაჯვარისწერის ნება არ მიეცათ. ამის შეტყობას ვერცა

ბედავდა,ისეეშინოდაცუდისამბისგაგებისა.

ამ ვაი-ვაგლახში იყო პავლე ერთს ლამაზს აპრილისსაღამოს. ბუნება მშვენიერებას წარმოადგენდა ამშებინდებაზე. ჩამავალის მზის სხივებით მთლადმოფენილიიყოსოფელი.ჰაერში ასკილისსუნიიდგადაახლოს ტყიდან ბულბულის სტვენა ისმოდა. მთელისოფლის მცხოვრებნი თავიანთ დერეფნებშიწამოწოლილიყვნენ და დაღალულობისაგან მძიმედსუნთქავდნენ. ამათთვის ბუნებას მშვენიერი ფერი არაჰქონდა.

პავლეს კი,დასვენებულსდა სიყვარულით გულსავსეს,ესსიმშვენიერეუფროცხოვლადეჩვენებოდა.ამისგულისავსეიყოიმსურვილით,რომახლამაროენახადათავისგახურებულ მკერდზე მიეკრა. ეს სურვილი თანდათანისეგაუძლიერდა,რომროცამართლამაროსხმაგაიგონა,

მოჩვენებაეგონა,არასჯეროდადა,როგორცგიჟი,მაროსისეშესცქეროდა.

-პავლე,ოსტატისადარის?დედაჩემიძლიერავადარის,გვიშველოსრამე,-ხმისკანკალითწარმოსთქვამარომ.

პავლე დარწმუნდა, რომ ეს მარო ნამდვილი მაროა,მოჩვენებაარარისდააირია.

-მარო,გოგო,აქშემოდი,ხომარშეგჭამ,-უთხრაისეთისხმით, რომ მარო ამ სიტყვებმა ანდამატის ქვასავითმიიზიდა. ის ნელა და საშინელი გულის ძგერითმიუახლოვდაპავლეს.

-პავლე,შინრასუზიხარ...

პავლე და მარო დიდხანს იყვნენ მხურვალედ

გადახვეულნი და იქნება დასთენებოდათ კიდეც ამყოფაში, რომ ტასიას მოსვლას არ დაერღვია ამათიტკბილიდასიცოცხლისაღმაგზნებელიწამები.პავლედამარობედნიერნიიყვნენამერთისწუთისწინათ,მაგრამტასიასმოსვლამჩაუშხამაესბედნიერება!

მაროგაიქცა.

ტასია და პავლე დიდხანს იდგნენ გაჩუმებულნიერთმანეთის პირდაპირ. უეცრად პავლემ ქვითქვითიდაიწყოდამოეხვიადედას.

-დედავ,ნუდამძრახავ,ღმერთმახომიცის,მეცუდიარამიქნია რა. მარო მიყვარს და უიმისოდ სიცოცხლე არშემიძლიან. ჩემს ბიჭობას და ჩემი გიორგის სახელსგეფიცები,დედაჩემო, რომთუ მარო არ შევირთე,თავსმოვიკლავ. დამეხმარე, დედაჯან, ეცადე როგორმე, და

მერემევიცი,რაშვილობასაცგაგიწევ.

-შვილო,პავლე,გონზემოდი,რაებსამბობ?განაარიცი,რომმაროჩვენიმოყვარისქალიადაკანონითარგერგება?და თუნდაც კანონმა რომ მოგცეს, სოსიკა არ მოგცემს.იმას ისეთი ოჯახიშვილები სთხოვენ მაროს, რომ შენ,ბიჭობაში გაზრდილს, კარზედაც არ გაგიტარებს. იმანკარგად იცის, რომ არავისზე ნაკლები არა ხარ, ჭკუა,გონება და შეხედულობა თავადიშვილისას მიგიგავს,მაგრამ, შვილო, შენ თავადიშვილის სახლში ნამსახურიხარდაოჯახისშვილიქალსარმოგცემს.

- დედა, ნუ ამბობ მაგას! გულს ნუ მიხეთქავ. ერთისიტყვით, ძალით იქნება, თუ ნებით, მარო ჩემი უნდაგახდეს, და ვინც წინ დამიდგება, მე იმას ვუჩვენებსეირსა. მაროს გულისთვის სოსიკას კი არა, მთასშევეჭიდები.ჩემისულისამოცლაკიშეიძლებადამაროს

თავისდანებებაკიარა.

-ვაიშენდედას,შვილო,ვაიშენდედას!დაბადებიდგანვედაგყვა,შეუბედურო,ეგბედი.სიყვარულისშვილიხარ,შვილო,და სიყვარულმა კი არ გადაგიტანოს. შენი ბედიმაგონებს, შვილო, ჩემ შავ წასულ ბედს. მეც შენსავითმოსამსახურე ვიყავ, მეც შენსავით კეთილი მებატონემყავდა!.. მეც შემაცდინა გიორგის მამის სიყვარულმა...დღემდისარმითქვამს,შვილო,შენთვისესამბავი...აი,რაარის მიზეზი, რომ შენ გიორგი ძმასავით გიყვარს დასიყვარულიც დიდკაცური გაქვს. ვეცდები, შვილო,ქვეყანას შევყრი, იქნება გიშველო რამე და, თუ ვერასგავაწყობ, დიდკაცურად უნდა მოერიო შენსგულისწუხილს.

- დედავ, დედავ, ეგ რა მითხარი, რარიგად ააღელვე ესჩემიისეცუბედურიგული!მეგიორგისძმავარ?გიორგის

სისხლიდგასჩემსძარღვებში?აქამდისრადმიმალავდი?კანონითთუ არა, გულით ხომ ძმები ვიქნებოდით. არა,გიორგიისეთიკეთილია,რომუკანონოდშობასთავშიარგაივლებსდათავისძმაპავლესგულშიმიიკრავს!

-შვილო,ახლახომგაიგე,ვინცახარიქნებამაროაღარცკიიკადრო.

- ოჰ, დედა, რა ცუდად გიცვნივარ, ჩემს გულში მაროსსიყვარულს მეფობაც ვერ ამორეცხს. მარო ისეთი გოგოა,რომ, თუ პატრონი ეყოლება, თავადიშვილსაცუმეუღლებს.ოღონდღმერთმა მაღირსოს იმისიცოლობადა გიორგი ცოცხალი მყვანდეს, თორემ სხვაფრივ რამიჭირს! დიდ-ხევას მოურავად მე გავხდები და მაშინნახავ, თუ რარიგად შევცვლი იმათ ბედ-იღბალს.ივანიკასაგან დამწარებულ ცხოვრებას ძმობით დამეგობრობითდავუტკბობ.მოყვრობითიმათაცვარგებდა

ჩემ ბატონსადა ძმასაც ვასარგებლებ. გიორგი სწავლითშემეწევადამეიმასშრომითშევეწევი.შრომადასწავლახელიხელს ჩაკიდებული მტრისგან დაუძლეველია, დათუ ბედმა არ მიღალატა, ვეცდები შენი სიყმაწვილისშეცდომაცგავასწოროდათავანკრებსუკანარჩამოვრჩე.

***

შაბათი საღამოა.დიდ-ხევასდანგრეულ წმიდა გიორგისეკლესიაში საღამოსლოცვისზარიდარეკეს. ხვალდიდიდღესასწაულია.ეკლესიამშვენიერ ალაგზემდებარეობს.მაღლაგორაზედდგასდატრიალმინდორსგადაჰყურებს.გარშემო კარგა მაღალი ტყე არტყია... კედლებს ბუჩქ-ბუჩქად მწვანე ხავსი გადაკვრია. ეკლესიის კარ-მიდამოსუფთად არისდაგვილი; ნელ-ნელა გროვდება სოფლისხალხი. დიდის სასოებით იყრის მუხლს ქალი თუ კაციშესავალკარებში,მიწასემთხვევადაშიგშედის.სხვათა

შორისეკლესიაშიშემოვიდნენტასიადაპავლეც.მაროკიარსადარის.

აგერორი კვირაამას აქეთ,რაცტასიამმოასწროპავლესდა მაროს პირველ ალერსს და ამ ხანში მარო თვალითარავისუნახავს. ეს შემთხვევა პავლესდიდად აწუხებსდაგულისკანკალით ათვალიერებსყმაწვილიგოგოებისჯგუფს,იქნებამაროციქერიოსო;მაგრამსადარის?ავადხომ არ არისო, გაუელვა პავლეს ფიქრმა და სწრაფადგამოვიდაეკლესიიდგან.

***

მაროცეცხლისპირასაზისდაცხარედმოსთქვამს.სახლშიარავინარის.ავადმყოფიმარინეცკისაყდარშიწაიყვანეს.პავლე დიდხანს იდგა კარებში და სტკბებოდა მაროსცქერით.თავისდღეშიისემშვენიერიარასჩვენებიაიმას

მარო,როგორცეხლათმაგაწეწილიდაცრემლებითსავსეთვალებითეჩვენა.

-მარო,რადსტირი?გენაცვალოსშენიპავლესთვალები.მანამ პავლე ქვეყანაზე დადის, ვის შეუძლიან შენიატირება?

-პავლე,პავლე!იქით,არმომეკარო!-უცებწამოხტამაროდაშუაბოძსმოეფარა. -არმომეკარო,ახლონუმოხვალ,თორემთავსმოვიკლავ.იმდღევანდელმაშენმაალერსმალამის გამაგიჟოს. რა გინდა ჩემგან, რად მოსულხარ?წეღანაკისაყდარშიმიდიოდი?

- მარო, რას მერჩი, გოგო, რა დამიშავებია? მთელი ორაკვირა რადა მტანჯავ, ღმერთი არა გაქვს? ეგ არის შენისიყვარული,მაგასმეუბნებოდი?..

- სუ, სუ, ნუ მომაგონებ იმას, რასაც გეუბნებოდი. გიჟივიყავ მაშინ... მე სიზმარი ვნახე, რომ ღვთისმშობელიჯოჯოხეთში მიმათრევდა, ნათესავები ვართ მე და შენდა... - თავით-ფეხამდე აკანკალებდა მაროს და ფეხზეძლივსღაიდგა.

-მარო,ნუჰკანკალებ,შენიჭირიმე,ნუგეშინიან,ხელსარგახლებ. დაჯექ ცეცხლთან, გათბი. ტკბილადმოვილაპარაკოთ,იქნებაშეიძლებოდესჩვენიშერთვა.მეისეთი მაგალითები ვიცი ნათესავების შერთვისათავადებში, რომ ჩვენი ნათესაობა იმასთან რა არის! მეთითონ ვიცნობ იმათ, პაპიდაშვილებმა ერთმანეთიშეირთეს. ორმა ძმამდედადა შვილი შეირთეს, გესმის,დედადაშვილიმაზლისცოლებიგახდნენ,დააბა,ჩვენინათესაობარა არის?ნათესავებიკი არა,მძახლებივართ.აბაჩემიდარომბიძაშენსჰყავდეს,მედაშენრა?თუკიჩემიდაბიძაშენსერგება,შენმერატოარუნდამერგო?

-პავლე,თუაგრეა,რაგენაღვლება,ჯერშეიტყო.ოღონდმღვდელმაკინებამოგვცესდამესადწაგივალ.

- ოჰ, მარო, ოღონდ კი შენგან იმედი მქონდეს, რომ არმიღალატებ და ხელმწიფემდის ვივლი, შენ თავს კიარავისდავანებებ.მაგრამშენ...

- მე რა? ჩემში ეჭვი გაქვს? აბა ქვეყანაზედ გასათხოვარქალსუქნია ვისმე ჩემოდენაუნამუსობა? ყმაწვილ ბიჭსკისერზემოგექენიდააქცოლ-ქმრობაზეგელაპარაკები. -ეს სიტყვები მარომთავჩაღუნულმადა გაწითლებულმაწარმოსთქვა. - პავლე , რომ იცოდე, რა მემართებაღამეობით: ვგიჟდები. ბევრჯერ მინდა წამოვხტელოგინიდგან და შენთან გამოვიქცე... მაგრამღვთისმშობლისმეშინიან.ანქვეყანარასიტყვის?ნესტან-დარეჯანი ხელმწიფის ქალი იყო და იმანაც კი ვერ

შეიძლოთავისსაყვარლისშერთვა.

- მაშინ სხვა დრო იყო, ჩემო მარო, ეხლა სიყვარულითავისუფალია; ეხლა სიყვარული სირცხვილი როდიღაა!ეხლა სირცხვილი ის არის, თუ უსიყვარულოდ ცოლსშეირთავსვინმე.მედაშენრომერთმანეთიგვიყვარს,ვისრააკლდება?დაჩვენკითუარგაგვყრიან,მაროსმზემ...-დასიტყვებისმაგივრადპავლემხურვალებითგადაეხვიამაროს, თითქო საქმით უფრო ნათლად უნდადაემტკიცებინა,რასიტკბოებამოელოდათიმათ.

***

ლოცვა გამოვიდა. ხალხი და მღვდელი კარებზეგამოვიდნენდაგაიმართაბაასი.

-მამაო,შენდობა,შენიჭირიმე,-წადგაგიორგიხუნდაძე.

- ღმერთმა შეგინდოს, შვილო! - მღვდელმა პირჯვარიგადასწერადამისცახელისაკოცნელად.

-ხვალწირვაცგვექნება,რაკიამაღამგვილოცეთ,მამაო?

- ხვალა?თუ კაიდარია, იქნება გადმოვიდე. ჩემი ცხენიშინ არ არისდაფეხით სიარული აღარ შემიძლიან, ჩემოგიორგა.

-ბატონო,ოღონც კიგვიწირეთხვალადაგაუთენებლივცხენს გაახლებთ. ან არადა, შედალოცვილო, ამაღამ აქაბრძანდებოდეთ.ისედაგიხვდებით,შენიჭირიმეროგორცშეგეფერება. დილაზე ცისკარიც გვილოცეთ და წირვაცთან მოაყოლეთ.თქვედალოცვილო, წელიწადშიორჯერწირვა,აბარასგვეყოფა,ქრისტიანებივართ,შენიჭირიმე.

-ოჰ,მედამავიწყდა,რომხვალშაშვეთელებსდავპირდიწირვას.ვისაცგინდათ,იქამოდითდამოისმინეთწირვა,შორსხომარარის.

დიდ-ხეველებს თავიანთი მღვდელი არა ჰყავთ; ექვს-შვიდ სოფელში მღვდლობს მამა შიო. ის არის სამოციწლის მოხუცებული: თავის ხნის შესაფერად უფრომოტეხილია:ბევრი არაყისადაღვინისსმისგამოძალზეწახრილიაწელში,თმადაწვერიმთლადგათეთრებულიაქვსდა ცხვირი წითლადდასიებია.თუ სადუსწავლიასაღვთო წერილი მამა შიოს, ეს არავინ იცის. ეხლა კიძლიერცუდადკითხულობსსახარებას;ნახევარსიტყვებსხველაში ჰყლაპავს. ძლიერ გულით რომ გინდოდეთ,მთელ წირვაში ,,ქრისტე” და “ღვთის მშობლის” მეტსვერას გაიგონებთ. ეს ორი სიტყვა სრულიად საკმაოაგლეხების სასოების გასაღვიძებლად. ტანსაცმელი შიოსძლიერ ჭუჭყიანი აცვია: თავზე რაღაც აღა-მაჰმად-ხანის

დროინდელი დანგრეული შლიაპა ხურავს და ფეხებზეწაღების ნაფხრეწი. აბა წარმოიდგინეთ, რა პატივისცემაუნდა ჰქონდეთ გლეხებს ამ ზნეობითაც და გარეგანშეხედულობითაცდანგრეულისკაცისა.

იქნებაგგონიათ,რომშიომღვდელიღარიბიადაამისთვისდაიარება ასე დაგლეჯილ-დაფლეთილი? სრულებითაცარა. აგეროციწელიწადია,რაც ის ამ მაზრაში მღვდლადარისდაამხნისგანმავლობაშიაიშენათავისსაუკეთესოსამრევლოსოფელშიორეტაჟიანიხისსახლი;შეიძინაორიკარგიდიდივენახი,რამდენიმენაფუზვარიდასამიქალიგაათხოვა;თითოსორას-ორასითუმანი მისცა მზითვად.ვაჟს პეტერბურგში თვეში ოთხს თუმანს უგზავნის დაამის ცოლი ,,ფოფოდია” ხავერდის ქათიბითდაბრძანდება.

- მამაო შიო, შენდობა მიბოძეთ! - მოწიწებით წამოდგა

ოსტატიტასიადახელზეემთხვიამღვდელს.

- თუ შეიძლება, ბატონო, ერთს საათს ჩემთანშემობრძანდით, - გააგრძელა სიტყვა ტასიამ. - ძლიერსაჭიროსაქმემაქვსდარჩევაუნდაგკითხოთ.

-არაყიგაქვს,ჩემოტასიავ?

-ღმერთიმოწყალეა,გიშოვნით,წამობრძანდით.

ტასიამ შეიყვანა მღვდელი თავის სახლში და სამფეხასკამი მიართვა ცეცხლის პირას. ყუთზე სუფთა ტილოგადააფარა და წინ დაუდგა. სუფრაზე დააწყო ჯამითჯონჯოლი, ბოლოკი და არაყის შავი ბოთლიც გვერდზემოუდგა.

- მიირთვით, მამაო, და მანამდისინ მე გიამბობთ ჩემს

ამბავს.

ტასია მოუყვა პავლესა და მაროს ამბავს და ჰკითხამღვდელს,შეიძლებაიმათიჯვარისწერათუარაო,დათუშეიძლება, სიკეთე მიყავითდა სოსიკასთან შუამავლადმიმეგზავნეთო.

-ძლიერკარგი,ჩემოტასიავ,ძლიერკარგი!-ამბობდაშიომღვდელი. - ჯვარისწერა როგორ არ შეიძლება, თქვენშიარაფერინათესაობა არ არის.სოსიკაცუარს არგეტყვით,რითიდაგიწუნებთ?პავლეკარგიწარმოსადეგიბიჭიადაფულებიცექნება,ჰა?.. -დატასიასეშმაკურისღიმილითთვალიუყო. -შენც კიგექნებადარდუბალის კიდობანი,ჩემოტასიავ!

-რასმიბრძანებ,ბატონო,ვინრამომაქვავა.მაგრამოღონცკი სოსიკამ ქალი მისცეს და ჩემი პავლეს გულს ნუ

მომიკლავს, საიდგანაც იქნება ვიშოვნით და კარგსაქორწილოსმივუტანთ.

ამ ლაპარაკში შიო მღვდელმა გამოსწურა ბოთლი დამთელი ჯამი ჯონჯოლი შეჰყლაპა. წამოდგა ფეხზე,პირჯვარიგადიწერადატასიასსიცილითუთხრა:

- კარგი, კარგი! ჩემო ბებერო. იმიტომ ასწავლიდი ისეგულიანად მაროს, რომ შენთვის გინდოდა, განა, შეოინბაზო.ვეტყვი,ვეტყვისოსიკასდათუსაქმეგაგირიგე,სააღდგომოდ კარგი ინდაური და ნაზუქები არდაგავიწყდეს.

- ჰო, შენი ჭირიმე! ოღონც ეს საქმე მომიხერხეთ დათქვენიმადლი არგამიწყრეს,რომმეთქვენიძღვენი არდამავიწყდეს.

-ხვალშაშვეთშიწირვაა.უეჭველია,სოსიკაციქამოვადავეტყვი.მშვიდობით!კურთხევაიყოსშენსსახლზე,ჩემოტასიავ! სად იშოვნე ამისთანა მშვენიერი არაყი?თქვენიივანიკა ხომ არ მოქრისტიანებულა, რომ ამისთანა კაიარაყიგამოუხდია?

***

-ვაი,ვაი,მოვკვდი,-კრუსუნებდამარინე,სოსიკასცოლი.

-მოკვდიდამორჩი,შეოხერო,ექვსითვეაკრუსუნებდაბოლოარმოეღოშენჭირსა.აგერგოგოუნდაგავათხოვოდა აბა მაშინ ოჯახს რაღა ეშველება? ან მოკვდი და ანმორჩი,რომსახლსპატრონიგაუჩნდესდა!

- სოსიკა, სოსიკა, არა გრცხვენიან, რომ ორი დღედამრჩენიადაიმასაცმაშხამებ!ღმერთიარამკლავსდარა

ვქნა. განა მე თითონ არ ვიცი, რომ კისერზე გაწევართ,მაგრამ... - და ქვითქვითი ამოუშვა უბედურმა,დაუძლურებულმადედაკაცმა.

- სუ, კარგი, ნუ ტირი, დედაკაცო. ღმერთი მოწყალეა,კარგადგახდები, -დატკბობითუთხრამარინესსოსიკამ,ცრემლებითდარცხვენილმა,და გულით შეინანათავისიწინდაუხედავისიტყვები.

-დედაკაცო, იცი ვინა გვთხოვს მაროსა?რომ იცოდე, არდაიჯერებ. არ ვიცი, ღმერთმანი, რა ვუთხრა. ისეთოჯახიშვილებს ვუთხარ უარი, რომ მთელს სოფელსგაუკვირდადაახლა,,ნამსახურსა”როგორმივცე.ვინრასმეტყვის?სულმარომწასძლიოსდაისევბიჭადწავიდეს,მერესოფელშითავიროგორგამოვყო?!

-კაცო,რასამბობ,ჯერმითხარი,ვინაგთხოვს?

-ვინადაპავლე,ტასიასბიჭი!

- უი,დამიდგესთვალები! იმ ოჯახგამოფიტულს უნდამივსცე ჩემი მარო? არა ქნა მაგისთანა საქმე დაუიმისოდაცმკვდარსცოცხლადთავიარდამამარხვინო.

-ოჯახიგამოფიტულიაქვს,ჩემომარინე,მაგრამთითონკაი ბიჭია ის დალოცვილი. მე ისე შემიყვარდა, რომუიმისოდ ვერ გამიძლია და აბა მარო, ვინ იცის,გაგიჟებულია. არ ატყობ, ადამიანო? აგერ ორი კვირაა,სულცხვირჩამოშვებულიადაწამდაუწუმტირის?

- რა ვქნათ, რომ კარგი ბიჭია. კარგი ბიჭობა ხომ არგააძღობთდატანთარჩააცმევთ.მუშაობასრულებითარიცისპავლემდარითიუნდაარჩინოსთავისიცოლ-შვილი.შენრომგიყვარს,იმიტომუნდაგააუბედუროშენიშვილი

დაგლახასმისცე?

მაროს ბედმა ისე ააღელვა მარინე,რომ სულდაავიწყდათავისიუძლურებადაზეზეწამოჯდა.

-გლახას,გლახას!შენმამზემორიოდე იქნებასოფელშიიმისთანაბიჭი.

- ეგ არის და! მაუდის ჩოხამ აგიხვიათ თვალი. ეგენიცშემოაცვდება და მერე რითი შეიკერავს? იქნება ტასიასსაბებიაოთიჩაიცვასჭრაჭაჭრუჭიანიწაღები?

- ოოოჰ! დედაკაცებს სულ ტანისამოსზე გიჭყეტიათთვალები. არ ჩაიცვამსდა შალის ჩოხაშიაც კარგა ივლის.მეროშალისჩოხამაცვია,მამაუცხონდარა,არვარგივართუ? გახსოვს, მარინე, შენზე რო დავინიშნე, რა ბიჭივიყავი? ერთი ჩემოდენა ბიჭი ვერ გაბედავდა ჩემ

დაჭიდებას.მთელიჩვენიმხრისფალავანიმევიყავი.

- ნეტა იმდროს, - ამოიოხრა მარინემ, - მე კი არ ვიყავიქალი!მამაჩემმარომშენმოგათხოვაჩემითავი,ქვეყანასუკვირდა.

- არა, რა იყო საკვირველი, შე ოჯახქორო! ბიჭი არვვარგოდითუ!

- ბიჭი, ბიჭი! რა არის ცარიელი ბიჭობა? ერთი ხარი არაგყავდა,რომურემში შეგებადაოჯახში შეგეყვანე. მერეშენსოჯახსმედავადენიშანწყალი.

- დიაღ, დიაღ, შენ არ მომიკვდე, უშენოდ მშიერიმოვკვდებოდი. მე ისეთი ბიჭი ვიყავ, რომ ქვაზედაცსაზრდოსვიშოვიდი.

-შენმარტოჯვარობებიგიყვარდადაახალიტანისამოსი,საზრდოზეთავისდღეშიაც არ გიფიქრია. სუყოველთვისმუშა მე ვიყავ შენს ოჯახში და შენ კი ბატონი. და აიამისთვისაც დავუძლურდი ახალგაზრდა დედაკაცი ასეუდროოდ.

- მაშ რა გნებავდა, ბატონი შენუნდა ყოფილიყავ? მამაგიცხონდა, შენ დედ-მამას კი მზეთუნახავად უჯექი.პირველად მე რომ გნახე, ისეთი კოკა გეკიდა ზურგზე,მეგონა წელები ჩააწყდება-მეთქი. რომ მოგიყვანე,ფეხებზე კამეჩის ტყავივით დახეთქილი ქერქი გეკრა.მასუკანფეხშიშველიარცკიგამიტარებიხარ.

- ჰო, კოხტა პრუწა კი ხარ! ფეხშიშველა კი არგიტარებივარ, მაგრამ მჭადით კი მუცელი ბევრჯერშემომბერვია.

-რაარის,რაამბავია,რაზედაჩხუბობთ,მამა?დედასრაღაჩხუბი უნდა, წუხელის, შენ რომ შინ არ იყავ, ორჯერგულსშემოეყარა, -უთხრამარომსოსიკასდამხრიდგანდიდი კოკა ჩამოიღო. მარინე მისუსტებული მიეშვალოგინზე. სოსიკა ჩუმად ჩიბუხს ეწეოდა და მაროგაშტერებული იდგა ბოძთან და თითქო რაღაცასმოელოდა.

-მარო,გოგო,იმაზევჩხუბობთ,-სთქვასოსიკამწყნარადდატკბილი სხმით, - რომ მინდა გაგათხოვოდა მარინეშენსსაქმროსიწუნებს.

თუმცა ერთი კვირაა მარო ამ ამბავს მოელოდა, მაგრამმაინც გულმა ძგერა დაუწყო და მუხლებმა კანკალი.შიშმადა იმედმასულიშეუხუთა,უნებურად ჩაჯდადათვალებგაჭყეტილმადაუწყომამასცქერა.

- შენ რაღას იტყვი, შვილო? პავლე კარგი ბიჭია, მაგრამღარიბია.ოჯახშიარცქვაბიაქვსდაარცქოთანი.

- ქოთნები კი ბლომადა აქვს, - დაცინვით წაიტუტუნამარინემ,-იმისმეტსრასაკეთებსიმისიდედატასია.

-იმდღესშიომღვდელიმოეგზავნა,-განაგრძოსოსიკამ.-მეჯერპასუხიარმითქვამს.ისეშემაყვარათავიიმბიჭმა,რომმეძნელებაუარისთქმა.

- უარი რად უნდა უთხრა, მამა?.. - კანკალით სთქვამარომ.

-როგორთურადა,შეაშაროშენა, -დაიკივლამარინემ, -მოგაჯადოაიმმოახლისშვილმა?იცი,ვინარისისთქვენიპავლია, იცი? ნაბუშრად მოჰყვა იმ პატიოსანს შენსოსტატს.ამბობდნენ,ზაალისშვილიაოდაკიდეცაჰგავს.

ეხლა წვერ-ულვაში რომ გამოსვლია, სწორედპირწავარდნილიისარის.

-დედა, ექვსითვეა,ტასია მუქთათა გწამლობსდა შენმადლობისმაგივრადიმაზერაებსამბობ!

- რა ვქნა, რომ მწამლობს, იმიტომ იმის გლახა შვილსუნდამიგცე?არა,მანამმეცოცხალივარ,არშეიძლება.მეკარგა ვიცი, რა არის გლახის ცოლობა. წელი მომწყვიტამამიშენისსიღარიბემდაშენცისეუნდამოგივიდეს?

-დედა,დედა... იცი...თუპავლესვერგებიდამღვდელიჯვარსდამწერს,მეიმისმეტსარავისშევირთავ.რავქნა,რომღარიბია,ერთლუკმაპურსროგორვერვიშოვნით?

-გოგო,აგრეენასადამოიდგი,იქნებაპავლემგასწავლა?!- სიცილითუთხრა სოსიკამ მაროს. - ვნახოთ, შევიტყობ,

იქნებაფულები აქვს რამე მოჯამაგირეობისა შენახული,დათუ არა, ზედსიძედ შემოვიყვან. აიდედაშენი მაინცსულავადარისდაშენცრომიმანწაგიყვანოს,შიმშილითგავწყდებითმედაშენიძმები.

-ჰო,მამავ,შენიჭირიმე,ნუდამღუპავ,მეპავლედიდიხანიამიყვარს.განაშენკიარიცი,რაკარგიბიჭია?თავისდღეში ცუდი სიტყვა არავისთვის უთქვამს.უშენიჭირიმოთ “ოსტატისთვის” ხმა არ გაუცია. აბაჭინჭარაქის ბიჭი რომ მდიდარია, იმიტომ ვერა სცემსთავის ცოლს! საწყალი მათაი წუხელი წყაროზე სულთვალებსითხრიდატირილით.მჭადიჰქონდესდაგულიმხიარული,ისარურჩევნიან?!

- კარგი, შვილო, მე პავლეს ვნახავ. ღმერთი მოწყალეა,კალმის კაცი შიმშილით არ მოკვდება. მაშინდამიჯექითხოლმე ზამთარში და სულ ისტორიები მიამბეთ, - და

სიხარულითმაროსხელიწამოჰკრასოსიკამ.

- შენ კი გენაცვალოს შენი მაროს თვალები, შენა, ჩემოკარგო მამილო! - მოეხვია ყელზე მარო მამას დასიხარულის ცრემლებით დაუსველალოყები. სოსიკასაცგულიამოუჯდადასაჩქაროდგარეთგავიდა.

-ვაი,ვაი,მოვკვდი.. -დაიკრუსუნამარინემ. -მეყურსაცაღარ მიგდებენ. ცოცხლებშიაც აღარა მთვლიან. ვაი ჩემსმოსწრებას! გასათხოვარი გოგო მამას ყელზე ეკიდება,გამათხოვეო.რატოჭერითავზეარდაგვენგრევა.რადღესმოვესწარით? წარღვნის ნიშანია სწორედ! მეთვალითაცარმინახავსსოსიკა,ისედამნიშნაიმისმამამამ.

სოსიკა პირდაპირ ტასიასთან წავიდა. ტასია და პავლედერეფანში ისხდნენ. ტასია ჩვეულებისამებრ საქმესაკეთებდადაპავლეწამოწოლილიოცნებობდა.

-ბარაქაამოჯახსა,-უთხრასოსიკამ.-ბიჭო,რაარის,სულმხართეძოზე ხარ წამოწოლილი, შენ უთუოდ ოქროსმადანი გაქვს, რომ არაფერს აკეთებ! ან იქნება თვალიისევქალაქისკენგიჭირავს?

- მობრძანდი, მძახალო, მობრძანდი. აი აქეთ, მუთაქაზე.დაბრძანდი. პავლე უქეიფოდ მყავს, მთელი ღამეობითარასძინავს;ლამისჯავრითგავგიჟდე.

-რო არას აკეთებს,ჩემოტასია,იმიტომ არასძინავს. აბამთელი დღე წაკუზული სთოხნიდეს და წყაროსავითოფლი სდიოდეს, ისე დაეძინება, მე შენ გეტყვი, რომლეკი შემოესიოს, ვერას გაიგებს. იმ დღეს დაღალულსმეძინა, სათონის ბანი ჩამოიქცა იქვე, თითქმის ჩემსგვერდითდა ვერა გავიგერარა. მეორედღესრომ ვნახე,გამიკვირდა.

- სოსიკა, რაღა შორს ვუვლით, ძმაო, ერთმანეთს; ბარემგადაწყვეტილისთქვიდაგაათავე.პავლეცგანათვითონარასწუხს,რომუსაქმურადზის,მაგრამგანაარიცი,თუკაცსგულშიჯავრიაქვსრამე,საქმეაღარაგონდება.ჯერიმის ჯავრი ჰკლავდა, რომ ვაითუ მარო არ მერგოსო,მძახლის ქალიაო, და ახლა, როცა მღვდელმა სთქვა,გერგებაო,იმისიეშინიან,სოსიკაარმომცემსო.

- გადაწყვეტილი რა, შე დალოცვილო, ყანწის გადაკვრახომ არ არის!ქალისგათხოვება აგრე ადვილიროდია.მემაშუალები არ მინდა, ჩემო ტასია, ყველას პირშიგეტყვით.პავლემაროზენაკლებარმიყვარს,კარგიბიჭია,მაგრამკარგბიჭსადაგოგოსკარგიოჯახიცმოუხდება.აბაპავლესრააქვს,რითიუნდაარჩინოსთავისცოლ-შვილი?მე წინდაწინვე მითქვამს,რომ მოსამსახურედდადგომააღარ შეიძლება. მე პავლეს უარს არ ვეტყვი, როგორც

ეტყობა,გოგოსაცუნდა,მაგრამპავლემჯერსახლიუნდაააშენოს,ერთი-ორიუღელიხარ-კამეჩიგაიჩინოს.სხვაარაიყოს რა, სოფელი რას იტყვის, მძახალს გოგო მისცადაიმასაცაგლახასაო.

- სოსიკა! - აღტაცებით წამოხტა პავლე ფეხზე დასაჩქაროდუთხრა:-ოღონცშენკიმომეცმაროდამაშბიჭიარვიქნები,თუ ამ ექვსთვეზე ყველაფერი არმქონდეს:ახალისახლიც,საქონელიცდაფულებიც.დღეიდგანჩემისიზარმაცესიმამაცეზეშეიცვლებადა,რაკიმაროსიმედიმექნება, ჩემი ღონე ერთი-ათასად გადამექცევა. გაძლევსიტყვას პატიოსანის კაცისას, რომ ოღონც მაროზედამნიშნე და მანამ ჯვარს არ დავიწერ, მანამ მაროსსახელობაზეოცდაათთუმანსარგავცემ.

- შე დალოცვილო, ოცდაათი თუმანი იქნება ოცდაათწლამდის ვერ გასცე და მანამ გოგო შენ უნდა

გიყურებდეს?

-ფიქრიარარის,ექვსთვეზემზადვიქნები,ჩემოსოსიავ,ჩემოსიმამროდაჩემომამავ,-დამხურვალედგადაეხვიაპავლესოსოს.

-კარგი,კარგი.მეყოველთვისვიცოდიშენიკარგიბიჭობა.მოდი, შვილო, ყველაფერს თავი დავანებოთ, ჩემთანზედსიძედ შემოდი და ჩემს ოჯახს უგდე ყური, აღარცსაქონლისყიდვამოგინდებადააღარცსახლისაშენება.

- მერე მე სადღაუნდა ვიყვე? სოსიავ, მაგასრას ამბობ?დედაკაციძლივსვეღირსე,რომშვილიშინდამიბრუნდადაახლაშენუნდაწამართვა?არა,დედავდათვალო,ჩვენისე ღატაკები არა ვართ, რომ ზედსიძედ შემოვიდეს.ღმერთიმოწყალეა, ყველაფერსვიშოვნით.სამადლო არაგვიჭირსრა.

-დედა,დედა,რასჯავრობ? ამ კაცს სიკეთეუნდა,რომჯვარი უფრო ადრე დავიწეროთ და შენ იწყინე?რასაკვირველია,ზედსიძედშესვლაშეიძლება,ანშენრასგიზამ და ან რა იქნება ჩემი სოსიკასთან შესვლა; ამისბიჭებიხვალზეგცოლებსმოიყვანენდამაშინმედაჩემსცოლს რა გვერქმევა. არა, ექვსი-შვიდი თვე საცა უნდაიყოს.მაროსგულისთვისექვსწელიწადსაცექვსდღედარშევიმჩნევ. მოვიმართოთ ოჯახი და ჯვარი მაშინგადვიწეროთ.

- კარგი, თქვენი ნებაა, მაშ კვირას საღამოზე ნიშანიმოუტანე და ჯვარის დაწერა შემოდგომამდის იყოს.მშვიდობით,ძველოდაახალომძახალო!

- მოითმინე, შენი ჭირიმე, ეგრე პირცარიელი როგორიქნებაშენიწასვლა?უნდადაგვილოცოოჯახიდაახალი

დამოყვრება.

-მზადავარ,მზადა,ჩემოტასიავ,მოიტაშენიშავიბოთლაარაყიდასირისკუდიცმოატანე.

დიდხანს ისხდნენ ახალი მოყვრები საუზმეზე დარამდენსაცსტაქანსარაყსგადაჰკრავდნენ,იმდენიუფროაგრძელებდნენ თავიანთ ბაასს ახალგაზრდებისმომავალსბედზე.

***

კვირამდის სოფელში არავის გაუგია პავლეს და მაროსამბავი. კვირა საღამოს სოსიკას ბიჭმა დაიარა მთელისოფელიდა კომლზე კაციდაჰპატიჟა მაროს ნიშნობაში.როდესაც გაიგეს, რომ სოსია თავიანთ მძახალს პავლესქალს აძლევსო, ხალხმა ძლიერ გაიკვირვა. ეს პირველი

მაგალითი იყო ,,ნათესაობის” შერყევისა, ყველას ძლიერუკვირდა ამგვარიუღვთოობადა ჩვეულებისდარღვევა,მაგრამ კარგის ვახშმის ჭამამ დასძლია ყველანი დასაღამოზედ ადრიან მოიყარეს თავი სოსიკას ფართოდარბაზში.

შუა დარბაზში, ორ დედა-ბოძს შუა, ხალიჩაზეგამოჭიმულია მარო. ლეჩაქ-ყურგადაგდებული,ოქრომკედის თავსაკრავით, ჭარბად ფერ-უმარილწასმულიმაროარაშვენის;მაგრამსახეზეისეთიბედნიერებააწერია,რომშესაშურიცარისდაშესანატრიც.სოსიკაგულუხვიკაცია:ჩინებულიმასპინძლობაგაუწიადიდ-ხეველებსდაწითელმაღვინომდაავიწყასტუმრებსნათესაობისდარღვევისცუდიშთაბეჭდილებაც.

ტასიადა პავლეც მოვიდნენთავის ახლო ნათესავებით.ტასიას ატლასის ქათიბი აცვია და პავლეს წითელი

პლისის ახალუხი. ნიშანი პავლემ ქალაქურად მოუტანა:ორითავიშაქარი,დიდილანგრითხმელიხილიდაზედალმასის ბეჭედი: ტასიას ერთადერთი ძვირფასი განძი,რომელიც გამოჰყვა გულმართლიძის ოჯახიდგან. პავლედამაროერთადდასხეს.მღვდელმანიშანიაკურთხა.

-ღმერთმაისეგაგაბედნიეროთ,შვილო,როგორცისაკდარებეკა! - უთხრა შიო მღვდელმა და ნიშნულებს დადაუმატა: - პავლე, ეხლავე იცოდე, რომ ოცდახუთმანეთზენაკლებარდაგჯერდებიჯვარისსაწერს.

- შედალოცვილო, ოცდახუთი მანათი რომ შენ მოგცეს,ქორწილი რიღათი გადიხადოს, - უთხრა ერთმასტუმართაგანმა, რომელიც შვილის დასახლებასეპირებოდა.

- ეგ ჩემი საქმე არ არის. გეყოთ, რომ აქამდისთორმეტ

მანათად გწერდით ჯვარს. ახლა ცხოვრება გაძვირდა,ყველაფერსფასიმოემატადამეხომთქვენიყმაარავარ.აი იორდანე მღვდელი, რაც უნდა ღარიბი ნეფე იყოს,თხუთმეტ მანათს ართმევს. ქვრივებსაც კი აღარსჯერდებაწითელქაღალდს.

-შედალოცვილო,ქორწილზე,ნიშანზე,დამარხვაზესულფულსა გვთხოვდა იმოხერორ კოდ პურს წელიწადშირაღაში გაძლევთ?! სააღდგომოდ, საშობაოდ ქათამიკიდევსხვაარის.

- იმაში გართმევთ, რომ მთელი წელიწადი სულთქვენთვის და თქვენის განსვენებულებისათვისა ვარმწირველი.

- მწირველი, ვინ იცის, კვირას არ აგვაცდენ წირვასა!წელიწადშიორჯერრომგვიწირო,ისიცდიდიმოწყალებაა

თქვენგან.

-ბევრსნუროტავ,მამაგიცხონდადა!თავისსდღეშიასეყოფილა და ახლა დიდ-ხეველები ხომ არ გამოსცვლითწესსა და კანონს. შენ ისიც გეყოფა, რომ დედიშენისდამარხვაზერვამანათისმეტიარმომეცი.

- რა დროს ვაჭრობაა, მამაო, შენი ჭირიმე, - სთქვამხიარულადსოსიკამ. -დაბრძანდით,სუფრა აკურთხეთდავიქეიფოთ.

კარგა შუაღამემდის გასწია ნიშნობის ვახშამმა.დარბაისელმა კაცებმა მღვდლის თანადასწრებითაუჩქარებლივდადარბაისლურადგადაჰყლაპესსოსიკასმომზადებული ღვინო და ზედ ხუთი-ექვსი არაყიცდაატანეს. ბარბაცით და ბებრულის ღიმილითგამოდიოდნენ კარგა შუაღამის უკან მოწვეული

სტუმრები. პავლეს ძლიერ ეძნელებოდა მაროსგვერდიდგან ადგომა, მაგრამ ბოლოს მაინც უნდადამორჩილებოდა თავისს ხვედრს და პირველადგადაეხვიახალხშითავისსსაყვარელსძვირფასსაცოლოს.კარებშიერთიკიდევშესდგადადიდხანსდაკვირვებითდააღტაცებითუყურათავისმაროს.მერეესეცბარბაცითწავიდა სახლში, ეს ბარბაცი კი ღვინის მიზეზი არ იყო:პავლე დამთვრალი იყო ეშხით, უძლიერესისდამათრობელინექტარით.

***

პავლემთავისოცდაათთუმანსტასიასთითოშაურობითმოგროვილი ათი თუმანიც დაუმატა; წავიდა ქალაქსსაქონლის საყიდლად. მშვენიერი ხარი და კამეჩიგამორეკა სოფელში, იყიდა ორი ურემი, დაიჭირა ერთიმოჯამაგირე და გაემგზავრა სამუშაოდ. დიდ-ხევას

დაახლოებით მაშინ რკინიგზას აკეთებდნენდა პავლემდაიწყოტრავერსებისზიდვა.რკინიგზისგათავებისვადამოახლოვებული იყო და ამისათვის მოთავეები ძალიანაჩქარებდნენსაქმესდაკარგსქირასაძლევდნენმუშებს.პავლემათიოდურემისხვისიციქირავადაიჯარითაიღორამდენიმე ათი ათასი ტრავერსის ჩამოტანა მთიდგან.დღეში თოთხმეტ საათს დაუსვენებლივ მუშაობდაპავლე. სად იყო იმის სიზარმაცე, ან იმის უძილობა.ნაბადში გახვეული მიეგდებოდა დაქანცული ურმისხმელლართხებზედა რიჟრაჟამდის ისე ეგდო, როგორცუსულო. ირიჟრაჟებდა თუ არა, წამოხტებოდა მამაცადპავლე, დაიბანდა რუზე ხელ-პირს და დააღვიძებდათავის მუშებს. კვირის-კვირობამდის ცარიელ პურზედაწყალზეიყო.თბილსსაჭმელსვინდაანახვებდათვალით!მაგრამ კვირა დღის სრული სიამოვნება უქარწყლებდაექვსი დღის განუწყვეტელს ჯაფას. გაუთენებლივგასწევდა დიდ-ხევისკენ და ჩაეკონებოდა თავის

საპატარძლოს. ეს კვირა დღეები უძვირფასესი დღეებიიყვნენ პავლესთვის და ამ დღეებისთვის ის მზა იყოოფლი კი არა, თითო-თითო წვეთად სისხლი ეღვარნათავისბედნიერებითგაღონიერებულგვამიდგან.

მაროს ნიშნობის ერთითვისუკან მარინე გარდაიცვალა.მაროს გათხოვებამ მოუახლოვა საწყალ დედაკაცსსიკვდილი. ის ჩუმად და უჩივლელად დაემორჩილათავისიქმარ-შვილისსურვილსდაჩუმადვეგამოეთხოვაწუთისოფელს.

პავლეკვირაობითრომმოვიდოდასაცოლოსთან,სოსიკარამდენსამეწამსშემდეგ აიღებდაჩიბუხსდაგავიდოდაგარეთ.კვირაობით,არამცთუზაფხულში,ზამთარშიაცკიიშვიათად დარჩება შინ გლეხკაცი. დუქნის წინ კაცებიმოიყრიან თავს, ვისმე ბანზე კი ქალები და ყაყანობენთავიანთ ბედ-იღბალზე. პავლე და მარო სრულიად

კმაყოფილნი იყვნენ ამ შემთხვევისა და უმოწმოდსტკბებოდბენთავიანთსიყვარულით.

პავლე ისე არ მოვიდოდა, რომ მაროსთვის არ ამოეტანარა. დაირა, მუზიკა, დიპლიპიტოები, ვერცხლის ქამარი,პალტო და ხელთათმანები აამაყებდნენ მაროს ამხანაგგოგოებში.

ამასობაში ზაფხულიც გავიდა და დაიწყო შემოდგომა.დღესდღეობით სთვლიდა პავლე თავის განსაცდელისდღეებს. ერთი თვე უნდა ვიშრომო კიდევ, ამბობდადაწოლისდროსპავლედამერე,მერე...მაროჩემიიქნება.

მაგრამ ბედმა სულ სხვა რიგად დაატრიალა მაროს დაპავლეს ჩარხი. ბუნებათითქო არ ყაბულობს, რომ კაციდიდის ხნით სრული ბედნიერი იყოს. მაროსდა პავლესბედნიერებასბოლომოეღოდაშავინისლიგადაეფარა.

ერთს ვიღაცა მთის მღვდელს სიმთვრალეში ჯვარიდაეწერნა რძალ-მაზლისთვის. ეს შემთხვევა შეეტყოეგზარხოსს ვიღაც პატიოსანის მღვდლის ენითდა გაეცასასტიკიბრძანებამთელთავისს ეპარქიაში: ,,დიდადდადიდად გაფრთხი ლებულნი იყავით ჯვარის დაწერისდროსნათესაობისგამოკითხვაშიო”.

ბლაღოჩინებმა დაიბარეს თავიანთ ხელქვეითიმღვდლებიდაუფროსასტიკადდამკვეხადგადასცესესბრძანება: ,,თუ ვინიცობაა ნათესაობა დაგირღვევიათვისმე ან შეცდომით, ან ქრთამის აღებით, იცოდეთ,რომყოველ წელიწადს დავივლი თქვენს სამრევლოებს დაშეცდომისათვისგაიკრიჭებითო”.

სხვათა შორის შიო მღვდელსაც გადაეცა ეს ბრძანება. ესგაკრეჭამ ისე შეაშინა, რომ ყველა გოგო-ბიჭზე

იჭვნეულობდა, ნათესავები ხომ არ არიანო. იმისიჭვნეულობამ იქამდის მიაღწია, რომ ნოზაძეს აღარაძლევდა ნებას ნოზაძის ქალი შეერთო, თუნდა რომვაჟისადაქალისშუა ადამდაევას ჩამომავლობისმეტინათესაობა არა ყოფილიყო რა. რასაკვირველია, პავლესადა მაროს მძახლობაც მოაგონდა და ერთს მშვენიერსდღესსოსიკასგამოუცხადა.

- შვილო, შენი გოგო და პავლე ერთმანეთს უნდამოაშორო,ნათესავებიარიანდაარერგებიანო.

- რას ამბობ, მღვდელო, სადაური ხუმრობაა! ხვალ არა,ზეგ ქორწილს ვემზადები და ახლა უნდა მოვაშორო?მაშინ სადა გქონდა, შე კურთხეულო, თვალები, როცაშუამავლადმოდიოდი,მაშინსადაგქონდაენა,როდესაცნიშანი უკურთხე? საქმე შენ დაიწყე და ახლა შენიდანაშაულიჩვენუნდაგადაგვახდევინო?

- ბევრიც რო ილაპარაკო, არა გამოვა რა, შვილოსა. მეჯვარსარდაგწერდათუგინდახასადდაუსვიშენიქალიქალაქშინათრევპავლიას.

-მღვდელო,მღვდელო,შენსწვერსპატივიდასდე,მაგასნუგვიზამ.ნუდამღუპავ,შენიწირვისჭირიმე;ყელსნუგამოგვჭრი! ჩემი მარო პავლეს ცოლია ღმერთთანაც დაკაცთანაცდანუდაგვღუპავ,ჯვარიგადასწერე.ოცდახუთმანათისმაგივრადხუთთუმანსმოგართმევთ.

-რასამბობ,კაცო,ხომარგაგიჟდი,ხუთიკიარა,ორმოციცრომ მომცე, არ შემიძლიან. თქვენი გულისთვის რომგამკრიჭონ, რამდენი მაგისთანა ხუთი თუმანიდამეკარგებამაშინ?

მთელი სოფელი შეგროვდა, ერთი არეულ-დარეულობა

გაიმართა. ტასია მუხლქვეშ ჩაუვარდა შიო მღვდელს,მაგრამ ყველა ტყუილი იყო; შიო თავის სიტყვაზეჯიუტადიდგა.

მარომ წყაროზე შეიტყო ეს ამბავი. გიჟსავითთმაგაწეწილი, გუისპირჩამოგლეჯილი ამოიჭრა მაროწყაროდგან. იმის პირისახე კაცს შეაშინებდა.ლოყებდაგლეჯილიმარომღვდლამდისკიმივიდადაიქმოჭრილ ხესავითდაეცა.დიდხანს იყო გულშემოყრილი.ბოლოს რის ვაი-ვაგლახით გონზე მოიყვანეს. პირველისიტყვამაროსიესიყო:,,ორსულადავარ,შემიბრალეთ!”

სოფელმა დიდი თანაგრძნობა განუცხადა სოსიკასუბედურებისათვის და ყველა თავის საქმეზე წავიდა.გაცხარებული სიმინდის რჩევა იყოდა ამდროს სხვისიუბედურება გლეხკაცის გულში იშვიათად შევა. სოსიკამმეორე დღესვე მარო თავისი ჩალაგებულის მზითვით

ურემშიჩასვადაგზასგაუყენა.იმანკარგადიცოდა,რომპავლე ცოცხალის თავით მაროს არავის დაანებებდა დაიმისმოსვლამდისსხვაგანწაიყვანა.

გათენდა კვირა დილა. მხარზე ჩოხაგადაგდებული,სიმღერითმოვიდაპავლესოფელში.გარეთგამოფენილიხალხისიჩუმითშესცქეროდაიმისმხიარუელსპირისახესდაბედნიერებითსავსეთვალებს.

- გამარჯვებათ, კაცებო! რატო ეგრე ჩაჩუმებულხართ,ძმაო.ივანიკამხომკიდევარდაგარბიათ?ნუგეშინიანთ,ღმერთიმოწყალეა.ექვსთვეზეგიორგიმოვადაშემდეგმევიქნებითქვენიმოურავიდამეგობარი.

- მადლობელი ვართ, ჩვენო პავლე. ღმერთმაგადაგიხადოს,რასაცშენჩვენთვისსცდილობ,მაგრამ...

- მაგრამრა, კაცო? მითხარით.დედაჩემიროგორ არის? -ფერი ეცვალა პავლეს და მუხლი მოეკვეთა. - რა იყო,თქვითრაღა!..

პავლეიდგაგაშეშებული,შემკრთალიუცოდნელობითდაესამოდენახალხიცხმაამოუღებლივმისჩერებოდა.ყველაგრძნობდა, რომ საშინელება იყო პავლეს უბედურებისგამჟღავნება.

- მითხარით, კაცო, მითხარით, -დაიღრიალა საშინელისხმითპავლემდაგიჟივითშინისაკენგაექანა.

- შვილო, შენა ხარ? -ტირილითუთხრატასიამ. - მოდი,დაჯექ,გულიგაიმაგრე.ვაჟკაციხარ,ლაჩარინუიქნები.ზოგსჯვარდაწერილი...

- რაო, დედავ, მარო სად არის, ავად გახდა?.. მოკვდა?

მითხარ,მითხარ!-მივარდაპავლედედასდარაცძალიდაღონეჰქონდაისედაანჯღრია.

-დამშვიდდი,შვილო,კარგადარის,ნუგეშინიან,ღმერთიმოწყალეა. ხელმწიფემდის ვივლი და შენ გულს კი არმოვკლავ.

- რა არის, დედა, ჩქარა, ნუ მომკალით, შემატყობინეთ,მაგრამ პასუხს კი აღარ მოუცადა და ახლა სოსიკასსახლისკენ დაეშვა. მთელი სოფელი უკან დაედევნა.მთლადგიჟისსახეჰქონდაპავლეს.თმამაღლაამდგარი,ხელებგაფარჩხული და თვალებდაჭყეტილი შეაზარებდაკაცს.

- მარო სად არის, მარო, მიჩვენეთ, მიჩვენეთ, თქვეუღვთოებო, - ღრიალებდა საშინელის ხმით. სოსიკასსახლი ცარიელიდახვდა. შუა ბოძს მიეყუდა პავლედა

გაოცებულიხალხსშესცქეროდა.

- მარო მამამ შაშვეთში წაიყვანა მამიდასთან. - უთხრასოსიკასუფროსმაშვილმა.

-რადა?-ამსიტყვებშიიყოპავლესმთელისიცოცხლედამომავალი.

- ბიჭო, პავლე, დამშვიდდი, ეგრე როგორ გადაირიე, -უთხრა გოგიამ. - გაიგონე რა ამბავია და მერე იტირე.პარასკევს, შვილო, შიო მღვდელი გადმოვიდა, რაღაცეშმაკები მოსჩვენებოდა და სოსიკას გამოუცხადა, შენიგოგო და პავლე ნათესავები არიან და, ერთმანეთსმოაშორეო.

- მერე იმ ურჯულომ დაუჯერა და მარო მომტაცა? -პავლემ ხმამაღლა ტირილიდაიწყო. საშინელია ამგვარი

ტირილი. დიდი და პატარა ჩაჩუმდა, თითქო სიჩუმითპატივსა სცემდა პავლეს მწუხარებას. დიდხანს იტირაპავლემ,მერეზეზეწამოდგადამწარედგაიცინა: -ერთიდრო კაცს არ შერჩენია, მე ისე ადვილად მერგო ჩემიბედნიერება, რომ არ იქნებოდა ბედს არ ემუხთლაჩემთვის,მაგრამჩემისცოცხალისთავითკიმაროსარავისარდავანებებ,გამიშვით.

ხალხი ჩამოეცალა კარებიდგან და პავლე შინისაკენწავიდა.

- შვილო, პავლე, სად მიხვალ მაგ თოფ-იარაღს რომიკეთებ? - ტკბილად ეუბნებოდა დედა. - დაფიქრდი,შვილო, წინდაუხედავად ნუ მოიქცევი, ძალაობით არაიქნება რა. ჯვარს თუ არ დაგწერენ, ხასად ხომ ვერდაისვამ. ჯერ ვეცადოთ, არქიელთან წავიდეთ, იქნებაშენიყმაწვილ-ბიჭობაშეიბრალონდანებამოგცენ.

-მართალსამბობ,დედა.აჩქარებაარშეიძლება.მემგონი,არქიელი უარს არ მეტყვის. თავადიშვილებში მესამენათესავებს ირთვენ და მარო ხომ ჩემი ნათესავისრულებითაც არ არის. მე ისევ რკინიგზის უფროსთანწავალ, ფულს მივიღებ და მერე წავიდეთ ქალაქს.მიშველე,დედა, შემეწიე. მაროს ნუდამაკარგვინებ,თუშენიპავლესდაკარგვაცარგინდა.

- უწინამც დღე დალევია დედაშენსა, შვილო. სისხლისცრემლით შევტირებ, შვილო, ამბობენ, ის არქიელიანგელოზიაო. შეიბრალებს უბედურს დედას. უარსროგორმეტყვის!

წელმოწყვეტილი და ფერმიხდილი მივიდა პავლერკინიგზის ზედამხედველთან, ჩაიბარა ორი თვისნამუშევარი ოცდახუთი თუმანი ფული და დედით

წამოვიდაქალაქში.

ბევრისაგან ბევრს ეცადნენ უბედურნი, მაგრამ სულტყუილად. მოხუცებულ ,,მუჟიკ” ტასიასსასამართლოებშიარცკიუშვებდნენ.პავლემრუსულიარიცოდა და ფული იმდენი არა ჰქონდა, რომ უენოდგაეგებინებინა ჩინოვნიკებისთვის თავისი ამბავი დაეგზარხოსამდისარავინმიუშვა.კნეინაქეთევანმაარათუშემწეობამისცარამე,სახლშიაცაღარშეუშვაპავლეთავისდედით. ივანიკამდიდი ხანია შეატყობინა კნეინას,რომპავლე გლეხკაცებს აქეზებს და გიორგისთან დედისგანკარგულებასაბეზღებსო.

ბევრს ეცადნენ, ბევრი იტირეს სინოდის კანტორისსტოროჟთან,მაგრამშინამდისკივერშეაღწიეს.ერთხელტასიას უთხრეს დედაკაცებმა, სიონში წადი, არქიელიკვირა დღეს იქ მწირავიაო და როცა წირვა გამოვიდეს,

ფეხქვეშ ჩაუვარდი არქიელსდა შეევედრეო. საცოდავმატასიამესეცგამოსცადა,მაგრამთითქობედიდასცინოდაამ უბედურს. არქიელს რომ ფეხქვეშ ჩაუვარდა დაღრიალიდაიწყო,აქეთ-იქიდგანდიაკვნებიწასწვდნენდაგარეთ გამოათრიეს. არ უნდოდათ, რომ თავიანთიბატონიშეეწუხებინათღარიბიდედაკაცისცრემლებით.

როდესაც არქიელმათავის სინიდისისდასამშვიდებლადკარეტაში ჩაბრძანების დროს იკითხა, ვინ იყო ისუბედურიო, დედამიწამდის თავი დაუკრეს ერთგულმაქვეშევრდომებმა და ღიმილით მოახსენეს: Какая-тосумашедшаягрузинка,Вашепреосвященство!

წამოვიდნენ პავლე და ტასია შინისკენ. პავლეს კიდევიმედი ჰქონდა როგორმე შეესყიდნა ბლაღოჩინიდა შიომღვდელი; გული ვერას გზით ვერ დაეჯერებინა, რომშესაძლებელიყოფილიყომაროსდაშორება.

-მაროჩემიცოლია,დედა,გესმისთუარა?-დღეშიათჯერეუბნებოდატასიას-რავქნა,რომჯვარსარდაგვწერენ,-დაუმატაატაცებულივით.-ჯვარდაუწერავსგანაღმერთიარ გვაკურთხებს. როდესაც მე და იმას ერთმანეთიგვიყვარსდაიცი,დედა,შვილიცაგვყავს.არა,ქვეყანაისეუგულო არ იქნება, რომ ჩვენი გული ამოგვგლიჯოსდაფეხით გაჰქელოს. რა ვიცი, თუ მე და მაროს გაყრაცშეიძლება,მაშინქვეყანაზეწმინდააღარაყოფილარადამემაშინაღარვიწამებღვთისგანგებას...

***

მარომ, როგორც ბუნებით მხიარული ხასიათის მქონემ,უფრო ადვილად აიტანა თავისი მწუხარება. ის თუმცადილითსაღამომდისსტიროდადაძლიერსურდათავისპავლესთან შეუღლება, მაგრამ იმის გულს კი არა

დასტყობია რა; ჯანზედ კარგად იყო და მოთმინებითმოელოდა თავის მომავალს. თანდათან მუცელიაჩნდებოდადაამისათვისსოსიკადაიმისდადაეშურნენმაროს ,,სინდისიანად” მოშორებას. ერთი ვიღაც ქვრივი,ორიშვილისპატრონიშუახნისკაცი აიჩინესდაჯვარისგადაწერა ორ კვირაზე გადასწყვიტეს. მაროს ქორწილისწინა დღემდის არა შეუტყვია რა; როდესაც შეიტყო,კინაღამგადაირია.

-არა,არა,-ყვიროდაგაცოფებული,-მეცოცხალისთავითსხვაზეჯვარს არდავიწერ.ჩემიქმარიპავლეადამეორექმარიმერადმინდა!

-გოგო,სუ, - ეუბნებოდასოსიკა, -თავსპატივიდასდე,ქვეყანაში არ შემარცხვინო, თორემ, ხომ იცი! ჩემსშერცხვენასშენსსიკვდილსვარჩევ.ხელებსშეგიკრავდაისემიგცემვისაცმინდა.

-შვილო,-დაუმატამამიდამ,-რითვერგაიგე,რომპავლერჯულმა არ გარგუნა, ხასად ხომ არდაუჯდები. შვილო,ბავშვიხომარახარ,დაფიქრდიშენსმდგომარეობაზე,ორ-სამთვისუკანგარეთაღარგამოგესვლებადააბარასაიქ?ისევქმრისხელშიიყოისგირჩევნიან.ქმარიქალისჯიღაადამაშინვერავინრასიტყვის.

-მამილო,მამილო,რასმეუბნები!პავლესმაგივრადვინუნდა შევირთო? ოჰ, ჩემო მშვენიერო პავლე! ჩემოპირველოდაუკანასკნელო ბედნიერებავ. სხვა ქმარს კიწავყვები,რომმოხუცებულიმამაარშევარცხვინო,მაგრამუშენოდთავსარვიცოცხლებ.

***

პავლემ საქონელი გაჰყიდა, მოჭდეული დარბაზი ისევ

პატრონს შეუბრუნა; ამ ფულებით უნდოდა მღვდელიშეესყიდნა, მაგრამ ვერას გახდა. იმის საუბედუროდ,,ბრძანება” ახალიგამოცემულიიყოდაჯერმღვდლებისგულივერდაშოშმინებულიყო.გაკრეჭაყველასთვალწინუდგა და ამისათვის შიო მღვდელი შეუსყიდავი კაციგახდა.ამუკანასკნელმაიმედმაცრომუმტყუნა,პავლემთავის მოკვლა დააპირა. მაგრამ ტასია დღე და ღამმოუცილებლივყარაულადედგა.მუდამფიქრმადამაროსნახვის სურვილმა ისე მოუშალა პავლეს ძარღვები, რომდღეში სამჯერ აციებდა. მთელი ღამე ბოდავდა დაბევრჯერორი-სამიდღეუგრძნობელად იყო.ტასიამრაცექიმობაიცოდა,სულზედშეალიადავერაფერსკიგახდა.პავლეს ავადმყოფობის წამალი დავიწყება იყო, მაგრამვერ იხმარა ეს წამალი. ის ძლიერ დიდხანს და ძლიერმხურვალედ გრძნობდა მაროს სიყვარულს, რომ ისესაჩქაროდ გულიდგან ამოეღო. ან ეს რა საჭირო იყო?უმაროოდ პავლეს სიცოცხლეს რაღა ფასი ჰქონდა?! ის

დაუნანებლივ აძლევდა თავს ფიქრებს და ღიმილითმოელოდა სიკვდილს. მისი სურვილი მხოლოდ ის იყო,რომსიკვდილისდროსკიდევგადახვეოდათავისმაროსდაიმისძვირფასსმკერდზედაელიასული.დიდხანსიყოპავლე სიკვდილსა და სიცოცხლეს შუა, მაგრამსიყმაწვილემ დასძლია და მოიხედა. ნელ-ნელამობრუნდა პავლე წუთისოფლისკენ და ამხანაგებსლაპარაკიდაუწყო. მთელი საღამოები ყმაწვილი ბიჭებიუსხდნენგარშემოდაემუსაიფებოდნენ.ისგაჩუმებული,ფერმიხდილითითქოყურსუგდებდაიმათლაპარაკსდათითქოცკიარა.პავლეგვამითგამობრუნდა,მაგრამიმისსული სამუდამოდ დაიხშო. მთელი დღეობითამხანაგებისლაპარაკზე,ოხუნჯობაზეხმასარამოიღებდადა იმის პირზე ერთი ღიმილი აღარავის უნახავს.ყოველთვის ჩაფიქრებული იყო და სიცოცხლე თითქოფუჭადეჩვენებოდა.ამყოფაშიიყოპავლე,როდესაცერთკვირადილით შემოვიდა სინო, მეზობლის ახალგაზრდა

ბიჭიდაუთხრაპავლეს:

-ბიჭო,კარგადგახდი,კვირასმაროს ქორწილია,მაყრადარწაჰყვები?

რა იცოდა იმ უბედურმა ბუნების შვილმა, თუ როგორიმოქმედებდაესსიტყვებიპავლესდაჭიმულძარღვებზე.პავლე წამოვარდაფეხზე, მივარდა სინოსდადახრჩობადაუპირა. სწორედაც დაახრჩობდა, ტასია რომ არშემოშველებოდა.პავლემრომდედადაინახა,ხელიდგანგაუშვა სინო და გარეთ გავარდა. მთელი სოფელიგამოუდგა და რის ვაი-ვაგლახით დაიჭირეს. პავლესშეცდომისნიშნებიგამოაჩნდა.წამდაუწუმწამოხტებოდადაგაქცევასაპირებდა.ღამეორიყარაულიუწვაუბედურტასიას. პავლეს ძილი დაეკარგა და ხუთშაბათ ღამეს,როდესაც იმის ყარაულებს დაეძინათ, ადგა, ჩაიცვატანისამოსი,შემოიკრახანჯალიდაფეხისფრჩხილებზე,

ნელ-ნელაგამოვიდაგარეთ.

მეორედილასდიდი აყალმაყალი გაიმართადიდ-ხევაში.სოფელიდიდისყურადღებითმოექცაუბედურსტასიას:ყმაწვილი ბიჭები აქეთ-იქით გაექანენ პავლესსაძებნელად. ორი დღე და ღამე ეძებეს, მაგრამ პავლესკვალიცვერსადვერიპოვნეს.

***

შაბათ საღამოზე შაშვეთის გასათხოვარი გოგოებიშეგროვდნენ და, რადგან წყარო სოფელზე მოშორებითიყო, ჩვეულებისამებრ ერთად წყალზე წავიდნენ.გულჩათუთქული მაროც იმათ გაჰყვა. გოგოებმა აავსესკოკები და წყლის პირას დასხდნენ. ლაპარაკი,რასაკვირველია,ხვალინდელქორწილზეიყო.

-მარო,გინახავსშენისაქმრო?

- ჩემთვის სულ ერთია, - ამოოხვრითუპასუხა მარომ, -თუნდა ვნახო,თუნდა არა. ჩემითვალებითავისდღეშივეღარავისვერმოიწონებენ.

-გოგო,როგორმოგივიდა,შესაწყალო,მაგისთანასაქმე?ხვალ ჯვარს იწერ და ახლა მაინც გვიამბე შენითავგადასავალი.

-ჩემითავგადასავალიქვასაცაატირებს,-სთქვამარომდამოთქმით, ხმამაღლატირილითუამბოთავისი ჭირიდაუბედურება. ნორჩის გულის პატრონმა გოგოებმატირილითვე გამოუცხადეს თავიანთი თანაგრძნობამაროს. მერე დიდხანს ისხდნენ ჩაფიქრებულნი დაბინდმაისემოატანა,რომვერცკიგაიგეს.

-ახლაკიწავიდეთ,გოგოებო,-სთქვაერთმა.

ყველამ კოკები მხარზე შეიწყეს და შეუდგნენ პატარაგორას, რომელზედაც სოფელი იდგა. შუა გზაზედ რომმივიდნენ, უკანიდგან საჩქაროდ ვიღაც მოეწიათ დაელვის სიჩქარით მაროს ბეჭებში ხანჯალი ჩაარჭო.გოგოებმაშიშისაგანკოკებიდაჰყარესდაწივილკივილითსოფელშიაცვივდნენ.

მაროს კრინტიც არ ამოუღია, მარტო ხელები გააქნიადაუსულოდდაეცაპირქვე.

პავლემ ხანჯალი ამოიღო და სისხლმა რომ თავ-პირზეშეასხა, პატარა ხანს გონზე მოვიდა, გადმოაბრუნა მაროდამხურვალედჩაეკონა.

-ახლაჩემიხარ,ჩემი,შენსთავსვეღარავინწამართმევს,-

აღტაცებითჩასტუტუნებდაუსულომაროს. -თუაქარა,იქ ხომ შევეყრებით ერთმანეთს. ახლა ჩემი რიგია! -დაავლოხელიხანჯალს,მაგრამამდროსგარსშემოერტყამთელისოფელიდაპავლედაატყვევეს.

პავლეს დედა ტასიას შვილის ელდამ დამბლა დასცა;წაერთვა ჯანი და გონება და მადლიც მოუვიდა:გონებადაბნეული ტასია აღარ გრძნობდა მაინც თავისიშვილისუბედურებას.

ერთიკვირისუკანგამომძიებელიმოვიდა.მაროგასჭრეს.რისთვის?პავლესგამოჰკითხესმოკვლისმიზეზი,მაგრამისრაღაცასბოდავდა.ამერთიკვირისგანმავლობაშიერთწამსაცარმოსულაპავლეგონებაზე.ისსულსისხლზედაუსამართლობაზე ლაპარაკობდა. ადგილობრივიგამოძიების შემდეგ პავლე ქალაქის ციხეში გაისტუმრესმართლმსაჯულებისასასრულებლად.

***

ორი წლის შემდეგ ქალაქის სატუსაღოს ლაზარეთშიგარდაიცვალა ჭლექით ოცდარვა წლის ყმაწვილი კაცი.უპატრონოდ, ხის კუბოთი ჩაუშვეს ის უბედურისაფლავში. არც ერთი ცრემლი არ ჩამოვარდნილა; არცერთი მეგობრული სიტყვა არა თქმულა ამ უდროოდგაფუჭებულისყმაწვილიკაცისსაფლავზე.

ლაზარეთში,ავადმყოფობისსიაში,ესკაციასეჩაეწერათ:“კაცისმკვლელი,პავლეცოდვისშვილი”.

მაგდანასლურჯა

I

მაგდანაჯერ ძლიერ ყმაწვილიდედაკაცი იყო,როდესაცქმარი მოუკვდა და ოთხი უსუსური ბავშვი ხელზეულუკმაპუროდ დარჩა. ერთადერთი ძროხა, რომელიცამისბავშვებსზაფხულობითლუკმასუსველებდა,ქმრისდამარხვას მოუნდა და სხვა სანუგეშებელი ქვეყანაზეაღარა გააჩნდა რა. რა ექნა უბედურს ქვრივს? რითიგამოეკვება თავისი ობლები? სოფელი “მწირი”, სადაცმაგდანა ცხოვრობდა, იმისთანა უნაყოფო, უწყალოდმოტიტვლებულ მინდორზე მდებარეობს, რომ იმისმცხოვრებნი დიდის ვაი-ვაგლახით შოულობენ დღიურლუკმას. და, აბა, ამგვარი მეზობლები რა ხელს

გაუწვდენდნენ წვრილშვილს, უვაჟკაცოდ დარჩენილოჯახს.

ამ უბედურ და ბუნების მხრით განწირულ სოფელსმხოლოდ ერთი ბედნიერება სჭირდა: ქალაქზე ძლიერახლო იყო და იქ მცხოვრები გლეხები ამ ქალაქშიშოულობდნენსამუშაოს,ბაზარსგასასაღებლად,თურამნაწარმი გააჩნდათ გასასაღებელი. მაგდანასაც ამსიახლოვემუჩვენაგზადახელიმიჰყოიმისთანასაქმეს,რომელიც ძლიერ მძიმე და თითქმის აუტანელი იყომისთვის.მაგრამრასგააწყობდა,როდესაცოთხიბავშვისტირილი: “დედა, პური,დედა, პურიო!” -დღედა ღამემოსვენებასარაძლევდადამშობელსგულსუფათრავდა.

მაგდანა სულ ერთი კვირის დაქვრივებული არ იყო,როდესაც მძიმე შავებში გახვეული, მაწვნის ქილებითცალმხარზედაკარგამოდიდორძისკოკითმეორეხელში,

გაემგზავრაქალაქისაკენ.

რძეს მაგდანა ყიდულობდა თავის მეზობლებისაგან,საღამოობით აყენებდა მაწვნად და მეორე დილაზეგაუთენებლივ გაუდგებოდა ხოლმე ქალაქის გზას. იქ,“იარმუკის”თავში,ტროტუარზედაჯდებოდა,მოიხსნიდათავის მძიმე ტვირთს, ჩამოამწკრივებდა სუფთადდახეხილ მაწვნის ქილებს, რძის ლიტრებს დათავჩაღუნულიელოდამუშტარს.

პირველშისაშინლადიტანჯებოდასაცოდავიქვრივი,რომასეაშკარად,გაშლილმოედანზეიჯდაახალიმგლოვიარე,შავებით მოსილი და გამვლელ-გამომვლელს იწვევდასაყიდლად,მაგრამშემდეგშეეჩვია,მყიდველებსღიჭინიცკიდაუწყო,მეტადრემაშინ,როდესაცმისგვერდითსხვაბევრი ქვრივ-ოხერიც გამოიჭიმა მაწვნის ქილებით,რძისლიტრებითდამისვაჭრობასშეეცილნენ.

მაგდანა იმდენს შოულობდა ამ ვაჭრობით, რომშიმშილით არ მომკვდარიყო და ცარიელილუკმა მაინცმიეწვდინათავისობლებისათვის.

თუმცა სოფელი ,,მწირი” ქალაქიდან სულ ხუთ-ექვსვერსზე იყო მოშორებული, მაგრამ ამ მცირე მანძილისგავლაც დღეში ორჯერ, მძიმე ბარგით ზურგზე, ისესწყვეტდა საბრალო დედაკაცს, რომ ბევრჯერ შინდაბრუნებულიმაგდანაორი-სამისაათითუღონოდეგდოდერეფანში და თავს დასჩხაოდნენ თავისი პატარები.მუდმივმა მძიმეტვირთისზიდვამ მარჯვენა მხარიჯერდაუიარავა და შემდეგ ისე დაუკოჟიჟდა, რომ ყოველიბარგის აკიდებაზემაგდანასიმწარითცრემლებსჰყრიდადა უღონოდ წაიჩოქებდა ხოლმე, მაგრამ შემდეგ წამსპირჯვარსგადაიწერდადაგაუდგებოდაგზას.

დედის დაბრუნებამდე ოჯახს პატრონობდა მაგდანასუფროსიგოგო,თორმეტიწლის სოფოდა ჩინებულადაცპატრონობდა. მანამ პატარა და-ძმას ეძინათ, დაჰგვიდადარბაზს,კოკებსაავსებდადილისწყლით,წიწილ-კრუხსსაზრდოს მისცემდადა,როცა პატარები გაიღვიძებდნენ,დაჰბანდა ხელ-პირს,დახეხდა სახვალიოდ საჭირორძისჭურჭელსდაპატარაბავშვითხელშიგავიდოდაბანზე.იქმზის გულზე ჩუმად ჩხირკედელაობდა დედისდაბრუნებამდე.ქალაქიდანმომავალიგზაამათისოფლისწინ კარგა მანძილზე იყო გაშლილი და შემდეგდაღმართში იკარგებოდა; დაინახავდა თუ არა დედასპატარასოფოაღმართზეამოსულსძირსდასვამდათავისპატარა დას, სირბილით მიეგებებოდა დედას,ჩამოართმევდა ცარიელ ქილებს, ნაყიდ ხორაგს დაცოტათიმაინცშეუმსუბუქებდამშობელსტვირთს.

მაგდანას აუტანელი გაუხდა ჯაფა ზაფხულში.

მკათათვის მზის მწვავე სხივები ულმობლად სწვავდასაცოდავს თავ-პირს, ცეცხლს უკიდებდა მუდამფეხშიშველობით დაფათრულ ფეხებს და ერთიორადუგრძელებდა მანძილს; მაგდანა წამდაუწუმ ისვენებდაგზაზე, ბევრჯერ დაღალულ-დაქანცულს კიდეცმიეძინებოდა ჩრდილოში და საღამომდე ძლივსმიაღწევდახოლმეთავისსოფელს.რძისყიდვაადუღება,მაწვნების შეყენება უგვიანდებოდა და ერთ პირსდაძინებასაც ვერ მოასწრებდა, რომ მამლებიიყივლებდნენ, და ისევ ხელახლად გზას უნდაგასდგომოდა. ამის გამო ყოველდღე ქალაქში სიარულიშეუძლებელი შეიქნა და ობლების საზრდომაც იკლო.სოფო და დედა ნახევარზე მშივრები იყვნენ და თავისწილლუკმასპატარებსუზოგავდნენ.

II

მარიამობის თვეში, ერთ საშინელ ცხელ დღეს, მაგდანაჯანმიხდილი, საშინელი ქშენით და ოფლში გაწუწულიავიდა იმ აღმართზე, საიდანაც სწორე გზა იწყებოდასოფლამდე, და ძალიან გაუკვირდა, რომ სოფოჩვეულებრივარმოეგებადაშიშითგულიგადმოუქანდა.

- ვაიმე, შვილებო! - გულში ხელი ჩაიკრა და თითქმისსირბილით მიიჭრა სახლში. იმისი შვილებიდა სოფლისგოგო-ბიჭები დერეფანში დიდი ღრიანცელით თავსრაღაცას დასტრიალებდნენ; მაგდანამ მისწი-მოსწიაბავშვების გროვა და გაოცებული შედგა: მიწაზედაცემულისახედარიიწვა,კისერისაცოდავადგადაეგდოდა მძიმედ ქშინავდა. მაგდანას სახეზე ღიმილმაგადაჰკრა და ბავშვები მირეკ-მორეკა. შემდეგ დიდისგულისხმიერებითგაუსინჯასახედარსწელი,ფეხებიდარადარწმუნდა,რომსახედარსმოტეხილი არა აქვსრაო,უფროტკბილადგაიღიმა.

-დედა,იცი,მიხასეგვირიგზისნაპირასენახა;დამიძახადარისვაი-ვაგლახითმოვაგდეთშინამდინ.ისიყოუნდადამება და ბალახზე წავსულიყავ, რომ საცოდავიდატორტმანდა და ძირს დაეცა. მე ყვირილს მოვყევი,გოგო-ბიჭები შემოცვივდნენ და აი ზედ დატანებაზედშენცმოხვედი.

- ოჰ, შვილო, თუ სახედარი გამობრუნდა, ჩვენს ბედსძაღლიარდაჰყეფს,აბა,წადიჩქარაბატონიანთსათივეში,ღობისგვერდებშიმიგლიჯ-მოგლიჯემწვანე,სულნორჩიბალახიდასაჩქაროდმოირბინე.

მაგდანასსულდაავიწყდა,რომდაღალულ-დაწყვეტილიიყო და საჩქაროდ სახედრის მოვლას შეუდგა. გაათბოწყალი, გადაგლეჯილი და დაიარავებული ზურგიმოჰბანა, ნავთში გავლებული ჩვარიდააფარა, შეკრული

კრიჭა გაუხსნა და ცივი წყალი ჩაასხა. შემდეგმარილმოყრილი ლუკმა ჩაუდო და გადასავსავებულიპირუტყვი მოაბრუნა. ამასობაში სოფოც მოვიდა მწვანებალახითდატვირთულიდავირსალერსითწინდაუყარა.

III

ორი კვირის შემდეგ, როდესაც სახედარმა იმდენადმოიხედა, რომ შეეძლო ტვირთის აკიდება, მაგდანამერთიორად მეტი რძე იყიდა, ერთიორად მომეტებულიმაწონი შეაყენა, მეზობლებისაგან ორი დიდი გოდორიითხოვა, გადაჰკიდა თავის ბედაურს, შიგ მჭიდროდჩააწყოთავისი ქილებიდა გაუდგა ქალაქის გზას.დღესვერავინ იცნობდა მაგდანას, ისე გაღიმებული,ბედნიერებით სავსე იყო იმისი შეხედულება.ჩვეულებრივტვირთქვეშ მოხრილი კი აღარ მიღოღავდა,არა,ამაყადაბიჯებდადამხიარულადშესცქეროდათავის

თანაშემწე - ლურჯა სახედარს და მის გარშემოსიხარულითმხტუნავთავისბავშვებს.

- დედა, დღეს ხომ უფრო ადრე ჩახვალ ქალაქს? -ღიმილითეკითხებოდამაგდანასმისიპატარამიხა.

-რასაკვირველია, შვილო, ადრე კი არა ერთიორად ადრეჩავალდაშუადღემდეიქნებაკიდეცმოვბრუნდე.

- რას ამბობ, დედა, შუადღემდე! იქნება საღამომდინაცვერმორჩემაგოდენამაწვნისგაყიდვას;მთელისოფლისქოთნებიმათხოვნინეწუხელ,-უთხრასოფომდედას.

- გაყიდვისა კი აღარ მეშინიან, ამ ოთხ-ხუთ დღეში,შვილო, იმოდენა ხალხი გავიცანი, იმდენი მუშტარივიშოვე, რომ ფიქრი არ არის, მალე დავაცარიელებ მაგდიდგოდრებს,მერევერახედავ,რაცხელდღეს იჭერს?

მაწვნისმეტსრასშესჭამს ამპაპანაქებაშივაჭარიკაცი?!ახლაკიდაბრუნდით,შვილო,დაიღლებით.

-არა,დედი,არა,დაღმართამდისმიგაცილებთდაიქიდანგიყურებთ, როგორის გოგმანით წავა ჩვენი ლამაზილურჯა.რალამაზითვალები აქვს,დედა,შავი,ჭკვიანი!მაგრამისევისედაღონებულიკიგამოიცქირება,როგორცმაშინ,დავარდნილირომვიპოვეთ.ახლახომაღარაშიან,დაღონებულირაღადარის?

-რავიცი,შვილო,ვირისჯიშიაგრეა,სულდაღონებულნიარიან ვირები, თავს მაღლა თავის დღეში არ აიღებენ.მაძღრობავირსმარტოკუნტრუშზედეტყობა,დაგანაარანახე, გუშინ ჩვენი ლურჯა მინდორზედ როგორკუნტრუშობდა?

-ხა,ხა,ხა,როგორდაკუნტრუშობდაგოგიანთვირებთან!

-გადიხარხარესპატარებმა,-მანამმოხვალ,დედი,იმდენბალახს მოვუტანთ, იმდენს, რომ სულ შიგ ჩაიფლოსჩვენი ლურჯა, - ხტუნვით და აღტაცებითშესჭიკჭიკებდნენმაგდანასშვილები.

IV

მართლაც, მაგდანას ღმერთმა მოჰხედა, სახედრისწყალობით,იმისისაქმეკარგადწავიდა;რძისადამაწვნისგარდა,მაგდანამხანდახანკვერცხსდაქათამსაცდაუწყოყიდვა.მაგდანაყოველთვისპატიოსნადვაჭრობდა,რძესდა მაწონს წყალს არ ურევდა, ჭურჭელი, სოფიოსწყალობით, ყოველთვის მშვენივრად ჰქონდადახეხილიდაამისგამომუდმივიმუშტარიბევრიგაიჩინაქალაქში.გარდა ამისა, რომ მაგდანასაგან ვაჭრობდნენ,იბრალებდნენ კიდეც იმისობლებსდა აძლევდნენ იმათთვისნახმარტანისამოსს,ფეხსაცმელს.

შემოდგომამდე მაგდანამ დღიურ ლუკმას იმდენიგადაარჩინა, რომ შეეძლო ცოტაოდენი საწვრიმალოეყიდნადა, როდესაც სოფლის საქონელი გაშრადა რძეაღარიშოვებოდა,საწვრიმალოსყიდვადაიწყო;მიეკედლაერთმეწვრიმალეხნიერდედაკაცს,იმასთანსანახევროდსავაჭროიყიდა,წამოჰკიდათავისსახედარსდაწავიდნენმთიულებში სავაჭროდ. ამ ვაჭრობით ორი-სამი ტომარაფქვილიმოუმზადასაზამთროდშვილებს,სახედარს-ბზედა ცოტაოდენი ქერი, ახლა კი დაისვენა, დაუბრუნდათავისშვილებს,ცეცხლიააბოლათავისკერაზე.ზამთრისდიდ ღამეებში მაგდანა ცეცხლის პირას იჯდაგანუშორებელი მატყლისწინდით ხელშიდათანთავისშვილებს უამბობდა ქალაქის ამბებს, თავისთავგადასავალს, თავის ვაჭრობის უცოდინარობასპირველში.

-გამოცდილებაკარგიყოფილა,შვილო,-დარბაისლურადმიუბრუნდებოდა ხოლმე მაგდანათავის ჭკვიან გოგონასოფოს, - პირველად რომ მაწვნით ვაჭრობა დავიწყე,ყველამასხარადმიგდებდა,ყველაცდილობდაჩემზეწინწამდგარიყო, რათა უფრო მალე გაესაღებინა თავისისავაჭრო და მე კი, ბეჩავი, ჩუმად აბუზული, უკანვრჩებოდი. ბევრჯერ მტრობით ავმა სულებმა მიწაგადამიყარესმაწვნებზე,ბევრჯერგანგებდამეჯახნენდადამაქცევინეს,მაგრამმეცთვალიგავახილე,მეცმივხვდი,რომ ყველაფერში გამარჯვება სიმარჯვესა დასიმხნევეზეადახმაამოვიღე,მივიძარ-მოვიძარ.მეტადრეროცა მომაგონდებოდა, რომ თქვენ აქ უპატრონოდ,მშივრები, ტიტვლები ეყარენით, ცეცხლი მომედებოდახოლმეგულზედამაშინვინიყოჩემიწინწამომდგომი.მე ყველაზე წინ გავრბოდი, მე ყველას უფრომომეტებულად შევღიჭინებდი, რომ ჩემი რძე-მაწონიეყიდნათდალუკმაამითვიშოვე.

V

ნააღდგომევს,როდესაცსოფელშიისევგახშირდაწველა,მაგდანამ გაამზადა თავისი ბედაური, თავისი მაწვნისქოთნები და გაუდგა ქალაქის გზას. მხიარულადმიერეკებოდა თავის ლურჯას და თანაც ღიღინებდა.მაგდანას გული იმედით იყო სავსე; ,,სააღდგომოთშვილებივერაფრითგავახარე,თითოჩითისპერანგიცვერჩავაცვი და ახლა მაინც ვუყიდი რასმე; სოფოს, ჩემსიმედს, ჩემს ჭკვიან გოგონას, წითელ ფოსტლებსამოვუტან, ენაცვალოს დედა, მე შენ გითხრა, ჩემსპატარებსუჩემობას შეამჩნევინებს: ისედაჰგურგურებს,როგორც კარგი დამზნილი დედაკაცი... ჩემს ვაჭრობასუფრომოუმატებ,იქნებაორიოდეგროშიმივაგდოსოფოსსამზითვოდ. დერეფნის შუა ბოძი ძლივს იმაგრებსგასაყარხესა,იმასაცგამოცვლაუნდა”...

ამფიქრებშიგართულიმაგდანამიუახლოვდაქალაქს.ის-ისიყომზემთავიამოჰყოდამშვენივრადგააჩაღავერისბაღები,პატარავერისმომჩქეფარეწყალიდაუზარმაზარისარკესავით აალაპლაპა მტკვრის მდორედ მოძრავიზემოთაპირი.ახლადგამოღვიძებულიქალაქისხმაურობაგუგუნივით მოისმოდა, შეშის ურმები, აგურისპოვოსკები, ფურგუნები ერთიერთმანეთში ირეოდა;მებაღეები მწვანილით დატვირთული სახედრებით,მერძევე დედაკაცები კოკებით, კინტოები თაბახებითთავზე მიეშურებოდნენ, გარბოდნენ, რომ ბაზარში არდაგვიანებოდათ. მაგდანამაც ორიოდე სახრე გადაჰკრათავისლურჯასდაფეხიააჩქარებინა.

მაგდანა რომ ვერის აღმართს ავიდა, იმის პირდაპირსაშინელის სიჩქარით გამორბოდა მთელი ჯოგისახედრებისა. იმათი პატრონი, მთლად შემურული

მენახშირე,მშვენიერიორღაჯორზეიჯდადარაცძალიდაღონე ჰქონდა, მიერეკებოდა. ერთმა ვირმა წამოჰკრაგვერდი მაგდანას მაწვნის გოდორსდა მთლად შეარყია.მაგდანა გაანჩხლდა და მენახშირეს წყევლა დაუწყო:,,კისერი მოგტყდეს, კისერი, შე ღვთის მუხანათო! რაზედამღუპე და დამაქციე! დოსავით გათქვეფილი მაწონივიღასთანუნდამივიტანო?“

მენახშირემმხოლოდახლამოაბრუნაკისერიამისაკენდაუცბად შედგა, საჩქაროდ გადმოხტა ჯორიდან დამაგდანასთან მიიჭრა: ,,დედობილო, ნუ კი იწყევლებიემანდადა,აბამიბრძანე,ეგსახედარიშენვინმოგცა”.

მაგდანას მუხლები მოეკვეთა, პირზე მკვდრის ფერიგადაედო და ხმის კანკალით ძლივს წაილუღლუღა: -მინდორშიდავარდნილი ვიპოვე, სული ამოსდიოდადამოვაბრუნე.

- ,,დავარდნილი, სული ამოსდიოდა”, - გააჯავრამენახშირემ მაგდანას. - ვინ გეხვეწებოდა, მოაბრუნეო?მინდორში მე იმისათვის კი არ მივანებეთავი, რომ შენმოგეპარა! სხვა სახედრებს ჩამორჩა, მე მეჩქარებოდადათავი იმიტომ დავანებე; მეორე დღეს ტყიდან უნდაჩამომევლო,წამეყვანადარაგაგიშვია,რასეძებ?თურმერომშენმიგიჩქმალავს,შეარამზადავ,შენა,ახლავემომე,თორემ ეგ არის შუაზედ გაგგლიჯე!.. მოხსენ ეგ შენიქოთნები,თორემლუკმა-ლუკმადდაგიმტვრევ!,,სუდში”წაგათრევდაქურდობისთვისციხეშიდაგალპობინებ!..

მაგდანამ დაინახა, რომ ობლების საზრდო, იმედიხელიდან ეცლება, საშინლად გააფთრდა, გოდრებს ზედგადაეფარა,წივილ-კივილსმოჰყვადა,რაცჯანიდაღონეჰქონდა,იგერიებდაგაცოფებულმენახშირეს.

- ვერ წამართმევ, ვერა. ეს ჩემი ნაპოვნია, ჩემიგამოკვებილია. ზამთარში, ჩემი შვილების ნუგეში ესარის, ვერ წამართმევ! მომეცალე, მომეცალე, თორემთვალებს გამოგწიწკნი, თავს აქ მოვიკლავ და არდაგანებებკი!

- იქით, იქით! ხელი აიღე, თორემ ეს არის მოთმინებადავკარგე! შენისთანებმა უნდა მაჯობონ, შე მასხარავ?იქით-მეთქი, გეუბნები! ცოდვაში არ ჩამაგდო,წიწილასავით არ წაგახრჩო! ნაპარავი ვიპოვე, შეარამზადავ, შენა, და კიდეც მიძალიანდები? რატოსირცხვილით თვალი არ გისკდება და დედამიწაზე არდავარდები!იქით,იქითმეთქი!

- არა, არა! ჩემი ცოცხალის თავით არ დაგანებებ. ჩემია,ჩემი, არ მომიპარავს. განა, ურჯულოვ, შენ თვითონ არიცი, რომ არ მომიპარავს? მთელმა ქვეყანამ იცის,

,,ტარშინა” - მამასახლისთან გამოცხადებული მაქვს.ღმერთმააჩუქაჩემსობლებსდაშენუნდაწაართვა?არა,ვერწამართმევ,ვერა!

მაგდანას თავშალი გადაუვარდა, თმები ჩამოეშალა დაგაეწეწა, პირზე მკვდრის ფერი დაედო, შუბლზე ცივიოფლი ჩამოსდიოდა,იმისმუდამწყნარხმასმრისხანებამიეცა,მკლავს -საშინელიძალა,დაყმაწვილს,ლომივითმენახშირეს,კინაღამაჯობა.

ამასობაშიპოლიციაგაჩნდა, ჩხუბისმიზეზიგამოიკითხადა მენახშირე ამ სიტყვებით გაისტუმრა: წართმევა არიქნება, წადი, სუდში იჩივლე, იქ გაარჩევენ საქმეს და,სახედარივისიცარის,იმასმისცემენო.

მაგდანამ სული მოიდგა,თავშალი მოიხვია,ტანისამოსიგაისწორა და თავჩაღუნული და შემკრთალი, რომ

ამოდენახალხმაამისგაანჩხლებადაინახა,იარმუკისაკენწავიდა.

VI

მშვენიერი, წყნარი, მთვარიანი ღამეა. მაგდანა თავისიოთხი შვილით ვახშამს მოსჯდომია ეზოში, წინპურჩაყრილი მაწვნით სავსე ტაფა უდგათ, მაგრამ კიარავინ სჭამს. იმათ მოშორებით, ბაკის ღობესთან,გამობმული ლურჯა კი მადიანად ახრამუნებს მწვანებალახს. მაგდანა მწარედ ჩაფიქრეაული შესცქერისმთვარესდათვალებიცრემლებითევსება,ვინიცის,რითიგადაწყდება ხვალ იმისი საქმე. წაართმევენ ერთადერთსახსარს ცხოვრებისას -ლურჯას,თუ შეიბრალებენ ამისწვრილშვილსდაარგასწირავენ?-ოხ,ღმერთო,სადარისშენი სამართალი! მომხედე მე საცოდავს, ჩემს საბრალოობლებს! განა ლურჯა მართლა ჩემი არ არის? განა

მართლამედაჩემიშვილებიამისმოვლაშიდასაზრდოსზრუნვაში არ ვიყავით!... რო წაგვართვან, რაღაგვეშველება! ისევ უნდა წელში მოვიხარო და ოთხფეხპირუტყვსავით ზურგით უნდა ვზიდო რძედა მაწონი!ოხ,ოხ,ღმერთო,ღმერთო!შენიყავიჩემიმფარველი.-დამაგდანასგადმოსცვივდამწარემდუღარება.

-დედა,რათა სტირი? -უთხრადედას გულამომჯდარმასოფომ, - იქნება ,,სუდიებმა” ჩვენ გვარგუნონ, წინადვეგულსრადიხეთქავ?

- დედა, მოდი, მე ზედ შემსვი, - ტირილითვე უთხრამიხამ,-დამანამარმომკვლენ,ძირსარჩამოვალ.

- შე საწყალო, შენა! მანამ არ მომკლავენო! შენ რა ხარ,შვილო, რომ შენი მოკვლა რა იყოს? პანტასავით იქითგადაგისვრიანდაბევრსაცგირტყამენ.

- მაშ, მოდი, დედა, მთიულებში წავიყვანოთ და იქდავმალოთ,-იმედსარჰკარგავდაპატარამიხა.

-დედა,პურიჭამე,გეთაყვანე,ღმერთიმოწყალეა!გუშინნოზაძიანთნინიკა ამბობდა:მთელისოფელიუმოწმებს,რომ მკვდარი მოაბრუნაო. მაგდანას დამალვით ხომ არდაუმალავს, საქვეყნოდ “ტარშინას” გამოუცხადა, რომთუზამთარში გამოვკვებავ, მერე აღარავისდავანებებო.ანვისგაუგონიადავარდნილისახედრისუკანდევნაო,ეგგზასულმენახშირეებითარისგათელილი,მაგისმეტირაგვინახავსო?დავარდნილი სახედრები ბევრი გვიპოვნია,ბევრი მოგვიბრუნებია, მაგრამ პატრონს ხმაც არამოუღიაო.

- ეგ მეც ვიცი, შვილო, მაგრამ, ვინ იცის, ,,სუდიები”“კანცელარიაში” რა ქეიფზე იქნებიან, ვისას უფრო

გაიგონებენ. მენახშირე ფულით არის გატენილი, მეუბედურიგლახავარდაგლახისასვინრასშეიწყნარებს.

-არა,დედილო,არა,ჩვენლურჯასვერავინწაგვართმევს,-ქვითინითწამოხტაპატარამიხადამივარდასახედარს: -არა,ლურჯავ?შენნუწაჰყვებიიმოხერმენახშირეს,ნუწაჰყვები,შენიჭირიმე!-დაამსიტყვებთანერთადორივეხელითშემოეხვიალურჯასკისერზე.

VII

მეორე დღეს მაგდანამ თავზე ხელი გადაუსვა თავისლურჯას, დიდხანს ჩასცქეროდა ტკბილ, დაღონებულთვალებშიდათავიგაიქნია:-განაასეთიიყავამრვათვისწინათ? განა ასე გიბზინავდა აქა-იქ ამოგლეჯილი შენილურჯიბალანი,ჩემოლურჯავ?განამენახშირეისევისეარგადაგაძრობსჩემსმორჩენილბეჭებს?ნეტალაპარაკი

მაინც იცოდე, რომ შენა გკითხონ, თუ ვის აირჩევდიპატრონად. - ლურჯაც თითქოს გრძნობდა თავისგანსაცდელს და, რაც შეეძლო ზედ ეკვროდა თავისპატრონს.

მაგდანამკარგადმოუარათავისბედაურს,კურტანიცკიაღარდაადგა,რომყველასენახა,რარიგადიყომოვლილიმისილურჯა; კისერზეთოკი გამოაბადარომ შვილებისტირილიდა ვაგლახი აღარ ენახა, გაუთენებლივ გაუდგაგზას. ჯერ სოფლის ,,კანცელარიაში” ჩამიჩუმიც არ იყო,რომმაგდანათავისისახედრითიქგამოცხადდა.

სოფო,მიხადაორიპატარამთელიდღებანზეისხდნენ.არც ერთს იმათგანს მთელი დღე ხმა არ ამოუღია.თითქმის არა უჭამიათ რა და მხოლოდ გზასგასცქეროდნენ. მზემ კარგად გადაიწია და მაგდანა კიარსადჩანდა.

ბავშვებისასოწარკვეთილებასმიეცნენ.სოფო,რაცძალიდაღონეშერჩა,კიდევნუგეშსასცემდაპატარებს,თუმცათვითონმთლადკანკალებდამოუთმენლობით.

მზეჩავიდადააგერგზისპირადგამოჩნდამაგდანასშავითავშალი.კიდევერთიწამიდამაგდანა,წელშიგაშლილი,პირმოღიმარი,თოკითხელშილურჯასწინმოუძღოდადათავის მოწმეებით გარშემოხვეული მოუახლოვდასოფელს. მაგდანას შვილები სახედრის დანახვაზემთლადგადაირივნენ:ტიროდნენ,იცინოდნენ,ხტოდნენ,გარბოდნენ, უკან ბრუნდებოდნენ და ისევგამორბოდნენ. ბოლოს ოთხივე წივილ-კივილით ვირსმოეხვივნენ, ჰკოცნიდნენ, ზედ ახტებოდნენ დაუალერსებდნენ.

- კარგით, შვილო, კარგით! ხომ ხედავთ, ლურჯა ჩვენ

გვარგუნეს.სოფო,შვილო,გაიქესახლში,ცეცხლიგააჩაღე,ამპატიოსანმოწმეებსუნდაგავუმასპინძლდე.

მაგდანა თავის მოწმეებს გულუხვად დაუხვდა. ღვინოდაარაყიბლომადმიართვა,კარგიჩასუქებულიდედალიცდაუკლა და შუაღამემდის იმის ერდოდან, წუხანდელიტირილისმაგივრად,ჰარიარალესხმაამოდიოდა.

1890

თინასლეკური

I

გიორგობისთვეა,გიორგობადღე.საშინლადცივა;თუმცაჯერზამთარიარდამდგარა,მაგრამმისიწინამორბედირთვილითმთლადგადაპენტილამთელისოფელიზედაშენი.

სუსხიძვალსადარბილშიუვარდებაკაცსდასიცივითჰკუნტავს,ხელებსუბეშიაყოფინებსდაჩვეულებრივქართულმძიმენაბიჯსაჩქარებინებს.

ყოველიბინიდგანძლიერიკომლიამოდის,დიდიდაპატარაცეცხლსაჩაღებს,რომმისისსხივითმაინც

ინუგეშოსგაბუტულპატარძალივითღრუბლებშიმიმალულმზისგამოჯავრებული.

მთელსოფელშიმარტოთინასკერააგაცივებული,მარტომისიშვილიშვილებისიცივისაგანგალურჯებულნისხედანცივკერასთანდაძველნაგლეჯსაბანშიგახვეულნიმშიერიმგლისლეკვებივითყმუიან:“დიდედო,ცივა,ცივა!დიდედო,გვშია,გვშია!..”

რაჰქნასსაწყალმათინამ,რაუშველოს,საიდგანგააჩინოსანცეცხლიდაანლუკმა?ვისმიმართოს,ვისსთხოვოსნუგეში!გაუჭირასაქმემეზობლებსჩინჩხერისთხოვნით,სხვისკარ-მიდამოზენაფოტისკრეფით;ვენახებისღობეზეფიჩხისმტვრევისთვისხომარაერთხელიყონალანძღ-ნათრევი!სხვისვენახიდგანჩუმადსარებისგამოტანახომმძიმეცოდვადადევსთინასკისერზე.

აიორიოდეჩანახიფქვილიკიდევუყრიაგოდრისძირში,მაგრამრითიგამოაცხოს?აგერდღენახევარიათვალიუჭირავს,რომეგებმეზობლებმათონეგაახუროსვინმემ,რომგაციებულთონეზელავაშებიმაინცმიუკრასბალღებს,მაგრამსადარის?ყველამსადღესასწაულოდადრედაიმზადანამცხვარიდაახლაარხეინადსხედან.

-ნეტაღონემაინცმქონდეს,რომაიგაღმაჭალაშიგავიდე,გამხმარიჩირგვები,ძეძვებიმივჩეხ-მოვჩეხოდასულიროგორმემოვიბრუნო,-ტუტუნებსსაწყალითინა,მაგრამესწყეულიგულისკანკალიმკლავს,მუხლებსმიდუნებს,კლავებისულძირსამცვივა;ბევრჯერისეშემიხუთავსგულს,ისეწამიჭერსყელში,რომაჰა,გავთავდიდედაკაციდაესარის!ამმწუხარებამხომსულერთიანძალაგამომაცალა:“ოხ,წყეულიიყავდაშეჩვენებული,ჩემორძალო,რომუნამუსობამწაგძლია,გათხოვდიდაესუსუსურიბავშვებიმე,უსუსურსდაცოცხალ-მკვდარ

დედაკაცსმომიყარე!”

-ბები,პური,ერთიბეწოპური!-გაიძახოდნენდამშეულიბავშვები.

-რავქნა,რომელწყალშიგადავვარდე?-უნუგეშოდგადმოყარაცრემლებითინამდათანდაუმატა:-ერთიბატონიანთამდინაცვეღარავედი,რომხელიგამენძრია,გამეკეთებინარამე.დღესბატონისდღეობაა,მრავალსტუმრებსთურმემოელიან.ერთ-ორგროშსმაინცვიშოვიდი,ორიოდეღერშეშასმაინცგამოვთხოვდი!მაგრამიმმაღლობზეროგორავიდე,როგორავატანოამგულისკანკალისგადამკიდე.

-ბები,პური,ერთიბეწოპური!-საცოდავადიღმიჭებოდნენბავშვები.

-ოხ,ღმერთო,შენმიიბარეჩემიცოდვილისულიდაამსაცოდაობასმომარჩინე!-ისეთისასოებითდასასოწარკვეთილებითშეჰვედრათინამმაცხოვარს,რომბავშვებმაცკიიგრძნესიმვაებისძლიერებადატირილსუფრომოუმატეს:“რათა,ბები,რათა?ჩვენრაღაგვეშველება,ჩვენვიღაგვაჭმევსლუკმას!..”

უცებდუდუკისხმამოისმაშორიახლომდგომბატონისსახლიდგანდამისმამხიარულმა,ეშხითსავსეწკრიალმაქაჯისხარხარივითგაირბინაამუბედურთასადგურშიდათითქომწარისდაცინვითხმამისცამისდამშეულმცხოვრებთატირილს.

თინასამხმაზეთითქორაღაცგაახსენდა,იმისათასადდაღარულ,გაყვითლებულპირისახეზეღიმილმაგადაირბინა;მისნუგეშდაკარგულგულშირაღაციმედმაგაახილათვალიდაწამსწინათდავრდომილიდა

მკვნესავიფეხზეააყენა.

თინამპირიდაიბანა,თავზესუფთა,ათასისსაკერებლითდაკონკილითეთრიჯალაშისლეჩაქიმოიხვია,ფეხებზესუფთაღაზლისწინდებიჩაიცვა,ფოსტლებისნაგლეჯშიფეხებიწაჰყოდადუდუკისხმისაკენგაეშურა.

ბატონიანთსახლიკარგამაღლობსერზეიდგადათინათავისისგულისავადმყოფობისმიზეზითდიდისვაგლახითდაგაჭირვებითმიაბიჯებდა,მაგრამმისთვალწინმისგონებასისეთისაოცნებო,ისეთიფერად-ფერადიზოლებითმოქარგულისურათიეხატებოდა,რომთავისგაქანებულქშენას,ყელშიმობჯენილსულსყურსაღარუგდებდადამხოლოდმოგონებითგამოწვეულსიტკბოებაშიიფლოდა.

მისსამოციწლისმოწყალებითდაბინდებულთვალებში

თითქოცეცხლიცკიაინთო,მისმიწისფრადქცეულპირისახესალისფერმაგადაჰკრა,უკბილობითჩავარდნილიმოკუმულიტუჩებიოდნავგაეღოდაზედნეტარებისღიმილიდაჰხაროდა:“ნეტაიმდღეს!-გულისსიღრმიდგანოხვრიდასაწყალითინა,-სწორედორმოციწელიწადიამასაქეთ,ისემახსოვს,როგორცგუშინდელიდღედაანროგორუნდადამვიწყებოდა!იმაზეუკეთესირაუნახავსჩემსთვალებს.

თუმცაამპატარაბატონმათავისიმამისეულისახლიგააახლა,გაადიდა,გაამშვენიერა,მაგრამისევიმალაგასკისდგასდაამაყადგადმოჰყურებსმთელჩართულასხეობას.ცხონებულიდიდიბატონიმშვენიერივაჟკაციიყო,მშვენიერდიდგვარიშვილისქალზეიწერდაჯვარსდადიდებულიქორწილიგადაიხადა.მაშინაცსწორედესგიორგობისთვეიყო.თუმცაასეარაციოდა,მაგრამგიორგობულისუსხიკიმაინცტრიალებდა.თავადებს

გარდაშვიდისოფლისგლეხკაცობაჰყავდამოწვეული,მესულწლისმოყვანილიპატარძალივიყავ.მწვანეფარჩისკაბამეცვა,ალისფერისარტყელ-გულისპირით,ფეხებზეალისფერიახალციხურიწუღები.ჰაი,დედას,მეკიარვიყავაბაყმაწვილიქალი!მთელქორწილისხალხშიისევირჩეოდი,როგორცობოლიმარგალიტი.“აიდაილოცაშენიმშობელ-გამზდელიო”,მომესმოდააქეთ-იქიდგანდაძოწისავითვწითლდებოდი...

-აბაპატარძალსპატარძლებისლეკურიუჩვენეთო!-ბრძანადიდმაქალბატონმადაჩვენციმდარბაზშიშეგვიყვანეს,რომელშიაცნეფე-დედოფალიბრძანდებოდნენ.მეთავჩაღუნული,მორცხვადსხვებსვეფარებოდიდასხვასოფლისპატარძლებიკიდევერთმანეთს.უკანდედამთილებიდაუფროსებიგვიდგნენ.გაისმადაირადადიპლიპიტოდათითო-თითოგამოვედითპატარძლებისათამაშოდ.

როცაჩემიჯერიმოდგა,მუხლებიამიკანკალდა,გულიამითამაშდა,სახეზეცეცხლიწამეკიდა,მაგრამმეტირაგზამქონდა,გამოველ,აქეთ-იქითდაბლადთავიდავუკარდამკლავებიგავშალე,გავშალედადავტრიალდი.აქეთ-იქიდგანვაშა,ვაშასძახილიმოისმა,დამკვრელებმასაკრავებისდაკვრასმოუმატეს,ტაშიგაძლიერდა...შემდეგრასჩავდიოდი,აღარმახსოვს,გონსმხოლოდმაშინმოველ,როდესაცდედამთილმაჩამომძახა:“აკრიფეეშაბაშისფულიდაბატონებსმადლიგადუხადეო”.ჩემსწინექვსითუშვიდიჯვრიანივერცხლისმანეთიანიპრიალებდადაქართულიორაბაზიანებიხომრამდენიმე...ამალაგასშესწყდათინასბრწყინვალემოგონებადადროციყო,ისბატონიანთკარებზეიდგადაქაქანითიხრჩობოდა.“ღმერთო,ესრამემართება,ესრაუცნაურად,რამძლავრადადისდაჩადისჩემიგულისფიცარი!სულიცმეხუთება.ორთავ

მკლავებიმწყდება,გულიმისკდებატკივილით,ძარღვებშითითქოსისხლიმეყინება!ნუთუჩემიაღსასრულისდღედადგა?..ბავშვები,ბავშვებსრაღაეშველებათ?”

გალურჯებული,თვალებჩასისხლიანებულითინაკიბეზეიჯდა.თავისსბერკეტზედაბჯენილი,სიკვდილისმოახლოვებასჰგრძნობდადა,როგორცყოველიმომაკვდავი,შიშითძრწოდა.გარშემოადამიანისჭაჭანებაარსადმოსჩანდა,ყველასულდგმულისახლშიიყოდაიქგამეფებულლხინსშეჰყურებდადაშეჰხაროდა.

დიდხანსიყოთინასიკვდილისადასიცოცხლისშუა.შემდეგგულინელ-ნელადაუწყნარდა,სისხლმაჩვეულებრივუწყომოძრაობა,სუნთქვაგაუადვილდა,მკლავებისტკივილიდაეშვა,სიკვდილისშიშმაგადაუარადაისწყნარადშევიდასახლშიდამოსამსახურეთა

ჯგუფშიშეერია.

II

დიდილხინია,დიდი!ჩვენებური,ძველებური,უზომოდაგანიერი.

პურადი,უხვიმასპინძელიმზესავითგაბრწყინვალებულისსახითთავსდასტრიალებსთავისაუარებელსსტუმრებსდაყველასერთადდათითოეულსგანსაკუთრებითტკბილისსიტყვით,მიმზიდველისღიმილითიწვევს,ახალისებსსალხინოდდასალაღობოდ.ორას-სამასკაცამდეწვეულნიუმაღლესმხიარულებისწერტილამდისარიანმისულნი.

ალაგ-ალაგხმაშეწყობილი,ტკბილიღიღინიმოისმის,ალაგ-ალაგლოთური“ჰარი-ჰარალი!”შორსდარბაზის

კუთხეშიდუდუკიშიქასტასღუღუნებს,საზანდარი“ოაჰაბს”მღერის.

ქალნინაზობენ,კეკლუცობენ,თვალთაგანცეცხლებსაფრქვევენ.ვაჟკაცნიშეზარხოშებულნიმათთვალთგიშრისატბაშისიამოვნებითჰბანაობენ.ტოლუმბაში,ღირსეულიმეთაურიღირსეულისკრებულისა,ღირსეულადასრულებსთავისსმაღალდანიშნულებასდაისეთისმჭევრმეტყველებითდაგატაცებითწარმოსთქვამსსადღეგრძელოებს,რომსუყველანიერთხმივ,დაუყონებლივასრულებენმისბრძანებასდასიამოვნებითსცლიანლალისფერღვინითავსილსჭიქა-სტაქანს.

ლხინიიქამდისმივიდა,როდესაცკაცისბუნებავეღარიტანსერთალაგასჯდომასდაუფრომძლავრსმოძრაობას,უფრომძლავრგამოხატულებას,

მხიარულებასებრძვის.

-აბა,ოსეფავ,ლეკური!-დაიღრიალავიღამაცდამონასტერიაირია.ხალხიაიშალ-დაიშალა,სტოლებიმისწი-მოსწიეს,ძვირფასადმოწყობილისუფრამგლებისნასუფრალივითგაიღეღ-გამოიღეღა.შეიქნამისვლა-მოსვლა,სიცილ-კისკისი,ხარხარი,ლეკურმაუცბადშესცვალადუდუკისწყნარიშიქასტა.

საჩქაროდგაკეთებულწრეშიგაჩნდამშვენიერიახალგაზრდა,ალვისხისმსგავსიტანადი;მანარწივივითგაშალათავისიმძლავრიმკლავები,კისერიკეკლუცადმიმოხარადანელ-ნელარხევით,ფრთებისმაგვარადმკლავებისქნევით,ჩოხისკალთებისშრიალ-ფრიალითლეკურიჩამოუარა;ისაქეთ-იქითავლებდათავისსმშვენიერშავბრიალათვალებსდათითქოვიღაცასეძებდამრავალთამშვენიერთაშორისლეკურში

გამოსაწვევად.

დარბაზისგაღებულკარებშიმრავალიმოსამსახურენიიდგნენდაპირდაღებულნიუცქეროდნენბატონებისლხინსდანადიმს;ამათშიორიოდეგლეხკაცისჭუჭყიანიმაზარაცმოსჩანდადამათშორისდედაკაცებიცმორცხვადგამოიყურებოდნენ.უცებამკარებიდგანწამოვიდაბებერითინათინა,ოთახისკუთხეშიმიაყუდათავისიბერკეტი,იქვეფლოსტებიწაიძროდამარტოწინდებისამარაყმაწვილმოთამაშესგამოეთამაშა.სტუმართყიჟინიასტეხესდართულნიდაბრწყინვალემანდილოსანნიისტერიულმასიცილმაშეიპყრო,სახლისპატრონიგასახტებული,გაოცებულიდგადაარიცოდა,რაექნა,გაეგდებინებინალაქიებისთვისესგამბედავი,კონკებშიგახვეულიმოხუცი,თუსხვებთანერთადდაეწყოსიცილიდააღტაცებულიყიჟინი.

თინაკიამასობაში,ხელებგაშლილი,თავაღებული,ტუჩებმოკუმული,სერიოზულათ,ციბრუტივითტრიალებდა,ძველებურადბუქნითუვლიდადავლურს.თავმომწონევაჟკაციარშეკრთა,არიუკადრისადაგლეჯილ,ჭუჭყიანძონძებშიგახვეულმოხუცთანთამაშიდასაერთოსიცილ-ხარხარითგახელებულმადაჰკიჟინადადაჰკიჟინათავისმშვენიერდამას,განივრადგაშლილიმკლავებითავზეგადააწყოდამოღიმარითვალები,ვითომარშიყობითდამჭკნარ,მკვდრისფერადქცეულსახეზედააშტერა.სიცილ-ხარხარმასიგიჟემდისმიაღწია.

ქალებსმეტისიცილითთვალებიდგანცრემლებისდიოდათ,კაცებისტაშისკვრითდავაშასძახილითსახლიზანზარებდა.მოსამსახურეებიშეუნიშნავადბატონებშიაირივნენდამათთანერთადჟივილ-ხიოდნენ.

დედაბერიუცებშესდგა,თვალებიგადაატრიალა,ჰაერშიდაწყვეტილივითმკლავებიგადაიქნია,ერთიმძლავრადამოიფშვინადაიატაკზედაეცა.

საკრავისხმაშესწყდა.მოკიჟინექალ-ვაჟთულმობელისურათისწინბაგეშეეკრათ.მხიარულისახლისპატრონიმთლადდაიბნა.

წამისწინათცამდისაწვდილიბედნიერთამხიარულებაუკიდურესმდუმარებითშეიცვალა.

იატაკზეგაშეშებულიეგდოსათამაშოდხელებგაშლილი,თვალებდაჭყეტილი,საოცარისტანჯვითჯვარცმულითინათინადათავისსაზარელისშეხედულებითიქმყოფთაგულშირაღაცსინდისისქეჯნასიწვევდა.

არცერთიმოძრაობა,არცერთიხმაარარღვევდაიმ

საშინელსურათს,რომელსაცსიკვდილიდამხოლოდსიკვდილიწარმოუდგენსხოლმეცოცხლებსდაგაახსენებსსოფლისამაოებას.

-ბები,ბები!მართლამოკვდი?!პურსვინღაგვაჭმევს!-გაისმაამსაოცარსიჩუმეშიდაბებისმოლოდინითგაბეზრებულიორიმშიერიტიტლიკანა,სიცივისაგანგალურჯებულიბალღიშემოვარდაოთახშიდაღრიალითდაეკონაგაცივებულგვამს.სურათიშემზარავიიყო;აქამომდეგამეფებულიმდუმარებადაარღვიასაერთოტირილმადაწამსწინათხარხარითმოღალულისაზოგადოებაეხლაგულწრფელადღვრიდამდუღარებას.

-მოწყალებაობლებს!-ვიღაცამწამოაყრანტალა.

გულგალმობიერებულმასაზოგადოებამხელიიკრაჯიბესდაუხვადგასცამოწყალება.

თინასლოცვაასრულდა.იმანსამუდამოდგანისვენადამისმაუკანასკნელმა“შაბაშმა”მისობლებსლუკმაგაუჩინა.