DNE KARI DN ehit Dr.Ali ERATNDEKLER

3BRNC BLM

8KFR

8RK

9PUTPERESTLK

10RK DNNN ZELLKLER

10TEVHD

12SMR

13BELAM- BR

13FERSLER[4]

15NKILAB DN NE DEMEKTR?

16MUHAFAZAKR DN NE DEMEKTR?

17EMR- BL-MARF VE NEHY- ANL-MNKER[12]

17RK DNNN TARHTEK SEYR BM

18RK DNNN KURUCU VE KORUCULARI

19RK DNNN TEMEL

19UYUTURUCU DN

20MRCE[13] VE SORUMSUZLUK

20RK DNNN HAREKET BM

25ALLAH VE NSAN

25TAUTA TAPANLAR

27KNC BLM

29KFR DN VE SLM DN

30TARHE KFR DN EGEMENDR

31MAL HALKINDIR

33SINIFSAL VE IRK HTLAFLAR

33YARATICILIK VE RUBUBYET[31]

34DEAL TOPLUM MODEL: MEDNE

35ANTK RANDA DN

37SINIFLI YAPININ KORUYUCULARI OLAN ZERDT DN ADAMLARI

40TEVHD DNNN PEYGAMBERLER

40RK DN

43AYDINLARIN YANILGISI

44LMLERN VE AYDINLARIN GREV

BRNC BLM

lan edildii gibi konumamn bu akamki ve yarn akamki konusu, dine kar dindir.

imdiye kadar dinin karsnda kfrn bulunduunu ve tarih boyunca savan din ile dinsizlik arasnda gerekletiini dnen bizler iin bu balk ve ifadede bir mphemlik olmas doaldr. Dolaysyla dine kar din ifadesi tuhaf, artc ve kabul edilemez bir ifade olarak grlebilir. Oysa ben, son zamanlarda anladm ki -imdiki kadar ak olmasa da, ok zamandr byle bir ey hissediyordum- tarih boyunca din, din ile savam vermi ve dndmz gibi hibir zaman din, dinsizlik ile savamamtr.

Buradaki tarih ifadesinden kastm, genel olarak kabul gren, medeniyetin ve yaznn ortaya kn deil; insan trnn yeryzndeki toplumsal yaamnn balamasn esas alan tarihtir. Zira yaznn ortaya k 6 bin yllk bir gemie sahipken, benim esas aldm tarih, 30, 40 hatta 50 bin yllk bir gemie sahiptir. Bu sre, arkeolojik, tarih, jeolojik ve mitolojik aratrmalara gre farkllklar arz etmektedir. Sz konusu bilimler sayesinde, ilk insanlarn yaadklar toplumsal deiim sreleri, onlarn yaam biimleri ve inanlar hakknda az da olsa bilgimiz vardr. Efsaneler ve masallardan ibaret olan ilk zamanlarda olsun, tarihin ortaya kmas ile birlikte daha kesin bilgilerin bulunduu son zamanlarda olsun, btn bu dnemlerde hibir istisna olmakszn din, dine kar kmtr. Neden? nk tarih, dinin mevcut olmad bir dnemden sz etmedii gibi, dinsiz bir toplumun varlna dair bir bilgiye de yer vermemektedir. Hibir millette, hibir dnemde, toplumsal deiimlerin hibir aamasnda ve hibir yerde dinsiz bir insan olmamtr.

Uygarln, dncenin ve felsefenin son dnemlerde belli bir noktaya gelmesi ile birlikte, Allah ve yeniden dirilmeyi kabul etmeyen kimselerle zaman zaman karlayoruz. Ancak tarih boyunca bu kimseler, bir toplumsal tabaka, bir grup veya bir topluluk haline gelememilerdir. Alexis Carrelin syledii gibi: Tarihteki btn toplumlarda, din bir yap her zaman var olagelmitir. Tanr, peygamber ve kutsal kitap gibi din unsurlar, btn toplumlarn sadece maneviyatnn deil, ehirlerinin madd yaplanmasnn da ruhu, z ve merkez noktas olmutur.

Ortaa boyunca ve millattan nceden beri Douda ve Batda btn ehirler, ya kabile mensuplarnn toplumsal konumlarna gre ya da herhangi bir toplumsal snf esas alnmadan ekillenmitir. Hangi ehir trnde olursa olsun, Douda ve Batda btn medeniyetlerdeki ehirlerde ortak nokta, kendilerine bir kimlik kazandran sembollerinden dolay sembolik ehirler olmalardr. Byk ehirlerin kimlii olan bu semboller, mabetlerdir; ancak bu gn bu yap gzden kamaktadr. Mesela Tahran, sembolik bir ehir deildir; nk bu ehir, bir merkez, din olan ya da olmayan herhangi bir yap etrafnda teekkl etmemitir. yleyse bu ehrin bir merkezi ve bir kalbi yoktur. Oysa Mehedi btnyle gsteren bir kubak resmine bakldnda, onun, sembolik bir ehir olduu grlr. Zira orada btn binalar, ehrin kalbi olan bir merkez, bir k etrafnda toplanmtr.

Bu ehirler, neden semboliktirler? nk hibir medeniyet, millet ve ehir, din bir ama olmadan vcuda gelmemitir. Kum Tarihi, Yezd Tarihi, Belhin zellikleri, Buhara Tarihi ve Niabur Tarihi gibi, ehirler hakknda yazlm olan btn kitaplar, din bir hikye ile balamaktadr. nk insanlar, din ve manev bir sebep ve faktr olmadan bu byk ehirlerin meydana gelebileceini dnemiyorlar. Bu ehirlerde mutlaka, ya bir peygamber medfundur, ya din bir mucize gereklemitir veya din bir ahsiyetin trbesi bulunmaktadr. Ksacas her yerin din bir izah vardr. Bu gsteriyor ki, snfsal toplumlar, kabile toplumlar, Bizans gibi byk imparatorluklar, Atina gibi ehir toplumlar, Araplar gibi kabile toplumlar, gelimi toplumlar ve geri kalm toplumlar, ksacas her ne ekilde olursa olsun btn kadim toplumlar, din bir temel zerine kurulmulardr ve kadim insan, her dnemde dindar insan olmutur. Bundan dolay, bugn anladmz gibi "kfr" kelimesi, doast bir kudrete, ahirete, gayba ve evrende bir veya birden ok tanrya inanmamak anlamnda deildir. nk btn insanlar, esaslara inanma konusunda mttefiktirler.

Bugn "kfr" kelimesine verdiimiz dinliliin kart olmak ve dinsizlik anlam, olduka yeni bir anlamdr. nsann, tanrya, akn kudrete ve te dnyaya inanmamas olan bu anlam, son iki asrda Dou'ya tanm olan Bat dncesinin bir rndr. Oysa slmda, kadim metinlerde, hibir tarih kitabnda ve hibir dinde "kfr" kelimesi dinsizlik anlamnda kullanlmamaktadr. Zira dinsizlik denilen durum hibir zaman var olmamtr.

Kfr, kendi dndaki dinleri, kfr hali olarak gren bir din olarak ortaya kmtr. yleyse kfr, dinsizlik deil, dinli olmak demektir. Nitekim tarih boyunca Douda ya da Batda, her nerede ve her ne ekilde olursa olsun bir peygamber zuhur ettiinde veya din bir inklp gerekletiinde u durumlar sz konusu olmutur:

1-Yeni din, mevcut bir dine kar olarak ortaya kmtr.

2-Yeni dine ilk kar kan ve ona kar mcadele balatan, mevcut din olmutur.

Burada, son derece nemli bir konu ile kar karya gelmi bulunmaktayz. Bu konunun akla kavuturulmas, ayn zamanda, gnmz aydnlarnn din hakkndaki byk bir yargsnn bilimsel ve tarih bir izah olacaktr. Aydnlarn dine dair yargs udur: 'Din, uygarla, ilerlemeye, insana ve zgrle kardr; ya da en azndan bu konulara ilgisizdir'. Bu yarg, kin, dmanlk ve suizandan kaynaklanan bir svg ve bir yanlsama deil; insan yaamndaki tecrbe ve olgular zerine bina edilmi olan tarihsel ve toplumsal bir gerektir.

Peki, neden bu yarg doru deildir? nk din mensubu olarak bizler ve dier insanlar, tarih boyunca pek ok sayda ve ekilde ortaya kan dinlerin, zde iki dinden ibaret olduunu ve bunlarn, birbirleriyle mcadele ve atma halinde bulunduklarn bilmiyoruz. Bu iki din, sadece birbirinden ayr olmakla kalmam; dediim gibi, ayn zamanda, aralarnda fikr ve din mcadeleler ve savalar olmutur. Fakat bu mcadeleler ve atmalar, bizim dndmz sebeplerden dolay olmamtr. Zira biz, dinle ilgili genel bir yarg edinir ve bu yargya gre dinimize bir yer belirleriz. Hlbuki bu, yanl bir yntemdir.

Ayn ekilde, son iki asrdaki, zellikle 19. asr Avrupasndaki din kartlar da benzer bir yanla derek iki dini birbirinden ayramamlardr. Hlbuki bu iki din, birbirine benzemedii gibi, temelde birbirine zt ve muhalif olup tarih boyunca birbiriyle savam, halen savayor ve gelecekte de savaacaklardr.

Din hakkndaki bu genel yarg, esasnda iki dinden sadece biri iin geerli olup doru ve tarih gereklere de uygun bir yargdr. Fakat din mensuplar olarak bizler bilmediimiz gibi, dine kar olanlar da dier dini bilmiyorlar. ki dinden biri iin sz konusu olan bu yarg, geerli ve doru bir yargdr; yanl olan, bu yargnn genelletirilip dier dine de temil edilmesidir. te esas yanlg, bu noktadadr.

Sylediim gibi bu iki din, o kadar birbirinden farkldr ki, biri iin geerli olan bir zellik, dieri iin kesinlikle geerli deildir.

Hepimizin bildii bu kavramlar, nceden zihinlerimizde var olan anlamlara gre deil, benim kullandm genel anlamlara gre anlamlandrp deerlendirmenizi rica ediyorum. lk olarak, bahsi geen iki dinin birbirine kartrlmasna neden olan kfr, irk ve putperestlik kavramlar zerinde durmak istiyorum. Zira oka kullandmz bu kavramlarda bir kapallk sz konusudur.

KFR

Kfr, bir eyin stn rtmek demektir. Nitekim Arapada, iftinin, ektii tohumun stn toprakla rtmesi ilemine kfr denir. Ayn ekilde, insann kalbinde var olan bir din hakikatin stn eitli sebeplerle, cehalet, garaz ve karclktan bir rt kaplar ki, bu hale kfr denir. Buna gre kfr, dinin yok edilmesi ve dinsizlik demek deil, o din hakikatin yerine baka bir dinin ikame edilmesi demektir.

RK

irk, tanrszlk demek deildir; zira mriklerin bizden daha ok tanrlar vardr. Mrik, bir tanrya inanmayan ve ona ibadet etmeyen kii deildir. Bildiimiz gibi sa, Musa ve brahim peygamberlerin karsnda tanrszlar deil, mrikler vard. Peki, mrikler kimlerdir? Mrikler, tanrya inanmayanlar deil, birden ok tanrya inanan ve tapan kimselerdir. yleyse onlar, din inanlar ve duyarllklar olmayan kimseler olarak nitelendirmek mmkn deildir. Zira onlarn bir deil, pek ok tanrlar vardr ve onlar, tapndklar bu tanrlarnn, kendilerinin ve evrenin yazgs zerinde etkili olduklarna inanrlar. Zaten biz Allaha hangi gzle bakyorsak onlar da tanrlarna o gzle bakarlar. yleyse mrik, duygu bakmndan dindar bir bireydir; fakat baland din yanl bir dindir. Yanl bir dine mensup olmak, dinsiz olmaktan farkl bir durumdur. Demek oluyor ki irk bir dindir; hatta insanln tand en eski din ekillerinden biridir.

PUTPERESTLK

Putperestlik, irkin anlamda deil, onun eitlerinden biridir. irk, insann, tarih boyunca grd genel bir din iken putperestlik, tarihin bir dneminde ortaya km olan irk ekillerinden biridir. Putperestlik, bir heykele ya da eyaya kutsallk atfedilmesi demektir. Putperestler, kutsadklar heykel ve eyann, tanrnn kendisi, tanrnn bir benzeri veya insanla tanr arasndaki bir arac olduuna inanrlar. Onlara gre bu tanrlar, yaam ve evren zerinde bir biimde etki sahibidirler. Btn trleri ile putperestlik, irk eitlerinden biridir.

Kuranda putperestler eletirilirken ya da onlardan sz edilirken, daha genel bir ifade kullanlmaktadr. Neden? T ki, imdi zihinlerimizde var olan dnce vcuda gelmesin; slmn, her tr putperestlie bir ekilde kar ktn dnmeyelim; gemi btn tevhid hareketlerin devam olan slmn, btn eitleri ile irke hcum ettiini ve ona temelden kar olduunu anlayalm diye. Oysa biz, irk dininin, Siz kendi yonttuunuz eylere mi tapyorsunuz? (Safft, 95) ayetinde getii gibi insanlarn, kendi elleri ile yonttuklar heykellere tapnmak anlamna gelen putperestlikten ibaret olduunu dnyoruz. Acaba biz insanlar, tarih boyunca sadece talardan ve aalardan yaptmz putlara m tapndk? Hayr, irk, grnen ve grnmeyen yzlerce eidi ile insanlk tarihinde genel bir din olarak var olagelmitir. Bu gne kadar insan topluluklar iinde grlm olan irk eitlerinden biri de, Afrika ve Arabistan cahiliyesinde ortaya kan putperestliktir. Siz kendi yonttuunuz eylere mi tapyorsunuz?[1] Ayeti ise, irk dinindeki tapnma biimini ifade eden genel bir ilke ve aklamadr. irk dini, tarih boyunca tevhid dini ile birlikte, iki saf halinde adm adm ve omuz omuza var olagelmitir. irk dini, Hz. brahimin ve slmn zuhuru ile birlikte son bulmam, bilakis yaamaya devam etmi ve hala da devam etmektedir.

RK DNNN ZELLKLER

[Bu, dinler tarihinin bir konusudur; fakat ben, slmdaki ve kltrmzdeki kavramlar kullanarak konuyu ele almaya alacam.]

Bu iki saftan birinde, Allaha ibadet vardr. Allah kinat yaratan, tedbir eden, bilgi ve irade sahibi olandr. Bu sfatlar, btn brahim dinlerde vardr. O, Hliktr, btn kinat yaratmtr; Mdebbirdir, kinatn ynetimi ve varlnn srmesi Ona baldr; rade sahibidir, varla hkmetme biiminde zgrdr, diledii gibi tasarrufta bulunur; btn kinat murakabe altnda tutabilecek snrsz bilgiye ve grme zelliine sahiptir. Bununla birlikte Allah, varln ve kinatn gayesi olduu gibi, lemin istikametini de belirler. Bu sonsuz kudrete ibadet etmek, btn insanlar, evrendeki tek kudrete ibadet etmeye davet etmek, varlktaki yegne gcn bu olduuna inanmak ve hayat boyunca bu kudrete dayanmak demektir. Zaten btn brahim dinlerdeki en byk esas budur ve brahimin (a.s) kendisi de bu esasa yapt ar ile tannmtr.

TEVHD

Tevhide davet olarak tarihe geen bu arnn yle evrensel bir yn de vardr: nsanlar, hayvanlar ve canszlardan oluan btn varln, tek bir gcn eseri olduuna; varlkta tasarruf yetkisinin sadece bu gce ait bulunduuna; onun dnda hibir etki sahibinin mevcut olmadna ve her eyin, herkesin, her rengin, her trn ve her zn tek yaratcnn yapm olduuna inanmak olan ilah birlikin mantk sonucu, insanlarn birliidir. Baka bir deile, tevhidin anlam udur: Varln tm, bir tek gcn elindeki bir imparatorluk gibidir. Btn insanlarn tredikleri kaynak birdir, insanlar ayn irade ile hidayete erer, ayn hedefe ynelir ve ayn tanrya sahiptirler. Btn gler, iaretler ve deerler, Onun karsnda yok olur. Tevhide inanan biri olarak kinata baktmda Onu bir beden gibi, canl bir btn olarak gryorum. Bu beden, ayn ruh, ayn kudret ve ayn tedbir tarafndan ynetildii iin bir btndr. nsanla baktmda da, insanlarn, ayn trden ve ayn deerde olduklarn gryorum; zira onlar da ayn elden ve ayn tezghtan kmlardr. Sz konusu iki dinden (irk ve tevhid) biri olan tevhid dini, tek tanrya ibadet etme ve btn varln ve insanln tarih iindeki btn yazgsnn, tek kudretin eseri olduuna inanma temeli zerine oturmaktadr. Daha nce de sylediim gibi, tanrnn birlii, evrenin birliini, evrenin birlii ise insann birliini gerektirmektedir.

Dier yandan, tevhid inanc insana mahsus bir inantr. Bir gce ibadet ve kutsal bir varla (Durkhe imin ifadesi ile) ya da gayba (Kurann ifadesi ile) inan ma duygusu, insanda ftr olarak mevcuttur. Bu ftrat, ba tan beri insanla birlikte var olagelmitir. nanma ve ibadet duygusunun, insan ftratnda bulunduunun gstergesi, bu duygunun devaml olmas ve her zaman ve her yerde yaygn bir ekilde mevcut olmasdr. Tarihe baktmzda, tmyle ibadetten uzak yaayan hibir millet yoktur. Yine, yeryzn gzden geirdiimizde grrz ki ibadet, her yerde vardr. te bu durum, ibadetin ftr bir olgu olduunun delilidir.

nsan ftratndaki tapnma arzusu, Tevhid dini ve evrende hkim olan kudretin tannmas vesilesiyle btn beeriyetin, halklarn, sosyal snflarn, ailelerin ve fertlerin birliine dnr ve bunun neticesinde de hukuk birliinin, deer ve onur birliinin ortaya kmasna sebep olur.

Dier tarafta ise sz konusu din duygu, irk eklinde tarih sahnesine kar. irk, her dnemde farkl bir ekilde ortaya kar ve tevhid dininin karsna byk, direnli ve saldrgan bir g ortaya karr.

Burada, her Tevhid dininin karsna kan btn gleri tek tek aklama imkn yoksa da, en azndan byk peygamberlerin yaam hikyelerine yle bir gz atabiliriz. Bu durumda da, irk dinini inceleme imknn elde etmi oluruz. Mesela, Musa (a.s) balamnda Tevrata, Tevrata dair kitaplara, Yahudi kltrne, hatta Kur-ana ve hadislere baktmzda grrz ki, Musaya (a.s) kar ilk isyan bayra aan ve herkesten nce ona saldran Smir[2] ve Belam-i Bur[3] olmutur.

SMR

Musa (a.s), yllarca sren sknt ve mcadelelerden sonra kavmine, bir olan Allah tantt ve kavmini, hurafecilik, putperestlik ve buzaya tapma gibi o dnemin irk biimlerinden temizledi. Ancak Smir, insanlar yeniden buzaya tapar hale getirmek iin, Musann, (a.s) kavminden uzakta ksa bir sre geirmesini frsat bilerek bir buza heykeli yapt. Hlbuki insanlarn tapnmalar iin buza heykeli yapan bu kii, tanrtanmaz ve dinsiz deildi; bilakis, dine inanan hatta insanlar dine davet eden biriydi.

BELAM- BR

Belam-i Br, materyalist bir filozof ya da bir natralist miydi? Hayr, o dnemin en byk din adamlarndan biriydi ve insanlar din konularda ona danrlard. Ancak o, Musaya (a.s) kar kt ve kendisine olan din ballktan dolay insanlar zerinde daha etkili olup hak dine tarihteki en byk zararlardan birini verdi.

FERSLER[4]

Hz. saya bir bakn! lnceye- Hristiyan inancna gre armha gerilinceye- kadar ektii aclar, grd basklar, duyduu kfrler, kendisi ve annesi hakknda yaplan en baya iftira ve ithamlarn arkasnda Ferisler vard. Hlbuki o vakit, dini, mdafaa ve himaye etme iddiasnda olanlar da onlard ve onlar, materyalist, zndk ya da mulhid deillerdi. Zaten o dnemde materyalizm diye bir ey de yoktu. Onlar, Hz. sa ve havarilerine kar irk dininin bayraktarln yapan kimselerdi.

slm peygamberine bir bakn! Uhudda, Tifde, Hevzinde, Mekkede, Bedirde ona kl ekenlerden ka kii ateist ya da dinsiz idi? Bir kii bile bulmak mmkn deildir. Hepsi de doru ya da yanl, bir ekilde inanyorlard; fakat Hz. Muhammed (s) ve ona inananlar yok etmek de istiyorlard. Neden byle yapyorlard? nk onlarn iddiasna gre- Muhammed, Hz. brahimin evine olan saygnl bitirecek, onlarn dini inanlarn ve kutsallarn yok edecek, kutsal Mekke ehrini ykacak ve Allah katnda kendilerine efaat edecek ve araclk yapacak olan putlar kracakt. Onlarn bahaneleri buydu. Binaenaleyh, gerek Kurey mriklerinin bu tavrlar olsun, gerek dier Arap kabilelerinin Hz. Muhammed (s)e kar yaptklar savalar olsun, dine kar din erevesinde ortaya kan vakalardr.

Bu anlay, Peygamber (s)den sonra da farkl biimlerde devam etmitir. Hz. Aliye ve slmn zn yaatmak ve devam ettirmek isteyen harekete kar kanlar, kfir, inansz ya da dinsiz kimseler miydi? Yoksa Allah m inkr edilmiti? Ya da Emevlerle Ali taraftarlar arasnda ve Abbaslerle Ehl-i Beyt arasnda yine, dine kar yeni bir dinin kar k m sz konusuydu?

brahim[5] ve tevhidi dinin zelliklerinden biri, Allaha ibadettir. Hz. demden gnmze kadar insanlk tarihine, deerlerine ve hayatna yn veren ve insan evrendeki ilah kanuna teslim olmaya aran tek din ve tek inan hareketleri, tauta[6] ibadet etmeye kar kmlardr ve insanlk var olduu srece de kar kmaya devam edeceklerdir. Tauta tapanlar ise insan, niha gayesi Allah olan ve slm adndaki[7] yaradl yoluna davet eden bu dine kar kmlardr.

Bu din, insanl Allaha teslim olmaya ve Onun dndaki her eye isyan etmeye arrken; irk dini, evrendeki ilah kanuna ve her eyin z, ba ve sonu olan Allaha armak anlamnda olan slma isyan etmeye davet eder. Bununla da kalmaz, Allah dndaki yzlerce gce teslim olma ve kulluk yapma arsnda bulunur.

irk, bir taraftan insan Allaha kulluk yapmaktan alkoyarken, dier taraftan da, pek ok puta[8] teslim olmaya, boyun emeye ve insan klelie mecbur eder. Bunu yapan, kinattaki yce kudrete kar gelen ve insanlarn, kendi elleriyle yontup[9] rettikleri putlar olan tauttur. Her ey put olabilir; Lt, Uzz,[10] araba, stnlk taslama, sermaye, kan, soy Her dnemde farkl bir taut Allaha kar isyan etmitir.

Tevhid dininin zelliklerinden biri, inklab olmas; irk dininin zelliklerinden biri de muhafazakr ve saptrc olmasdr.

NKILAB DN NE DEMEKTR?

nklab dine mensup olan ve bu dinin eitimini alan bir kii, hayatn madd manev ve sosyal alanlarnn tmne tenkidi bir gzle bakar ve batl olarak grd eyi kaldrp, yerine hakk ikame etme sorumluluunu tar. nklab olan tevhid dini, mevcudu, olduu gibi benimsemez ama ona ilgisiz de kalmaz. Peygamberlerin tmne bir bakn, saf ve hibir deiiklie uramam olan ilk klarnda hepsinin yapt ilk i, mevcut tuyana ve ktle kar kmalar ve Allahn kanunlarnn tecellisi olan kinattaki kanunlara itaat etmeye arda bulunmalardr.

Mesela Musaya bir bakn, O, sembole kar kmtr: Zamann en zengini olan Karun, irk dininin en byk din lideri olan Belam-i Baur ve en byk siyas otorite olan Firavun. Musa bu sembole mi kar kt, yoksa statkoya m? O zaman statko neydi? O zamanki statko, aznlkta olan Sebt rknn, Kptlerin basks altndaki yaamalaryd. Musann mcadelesi, Kpt rknn stnlne dayanan rkla ve bir rkn, dier rkn esareti ve zilleti altnda yaamasna kar kmakt. Onun hedefi ve ideali, tutsak olan bir kavmi, doru yola getirmek ve inan temelinde kurulmu, tauta tapnlmayan ve tevhid dininin gerektirdii toplumsal birlie sahip olan bir toplum kurabilmek iin o kavmi, vadedilmi olan yere hicret ettirip yerletirmekti.

MUHAFAZAKR DN NE DEMEKTR?

irk dini, tanr, lmden sonra dirilme ve gayb gler gibi metafizik btn inan ve din esaslarn olduu gibi kabullenerek ya da onlar tahrif edip saptrarak insanlar, kendilerinin ve toplumlarnn mevcut durumunun, olmas gereken bir durumda olduuna ve bu durumun, ilah takdirin bir tecellisi olduuna inandrmaya alr.

Mesela, bu gnk kaza-kader inancmz, Muaviyenin oluturduu ve bize brakt bir hediyedir. Tarih aka gstermektedir ki, kader ve cebr[11] inanc, Emevlerin oluturduklar bir inantr. Bu inan sayesinde Mslmanlar, her trl sorumluluktan, teebbs ruhundan ve eletiriden alkoymulardr. Zira cebr, var olan ve sunulan her eyi kabul etmek demektir. Oysa Hz. Peygamberin ashabna baktmzda, onlarn, her an iin toplumsal sorumluluk duygusuna sahip olduklarn grrz.

EMR- BL-MARF VE NEHY- ANL-MNKER[12]

Geni halk kesimlerinde ayaa dm olan ve aydnlarca telaffuz bile edilmeyen emr-i bil-marf ve nehy-i anil-mnker kavram, bugnk Avrupa aydnlarna gre insan, sanat ve aydn sorumluluu olarak ifade edilmektedir. Felsefe, sanat ve edebiyatta ele alnm olan bu sorumluluk, emr-i bil-marf ve nehy-i anil-mnker ile ifade edilen sorumluluun ta kendisidir. Ancak bugn emr-i bil-marf ve nehy-i anil-mnkeri yle bir ekilde uygulamaya alyoruz ki, bu uygulamann bizzat kendisi mnkerdir.

RK DNNN TARHTEK SEYR BM

irk dini tarihte iki ekilde devam etmitir. Daha nce deindiim gibi irk dininin amac, statkoyu savunmak ve muhafaza etmektir. Tarih boyunca insanlarn asil olanolmayan, efendikle, smrensmrlen, ynetenynetilen ve zgrtutsak eklinde iki ksma ayrldn gryoruz. Bunlarn bir ksm, yiyecek, iecek, altn ve soy sop sahibi iken, dierleri herhangi bir eye sahip deildir. Daima bir millet dier milletlere egemen olmu, bir snf dier snfa tercih edilmi ve bir aile dier ailelere stn tutulmutur. Bu durum, statkonun muhafaza edilmesi ve savunulmas sonucunu dourmutur. Bunun iin de her blgeye ait bir tanr olmaldr ki, her rk ve her hanedan varln srdrebilsin, anlay ortaya kmtr.

Baz kimseler, kendilerine hukuk, iktisad ve sosyal imtiyazlar tanrken, kendileri dndakileri de mahrum brakrlar. Ancak bu imtiyazlar muhafaza etmek zordur; gn gelir zorbalar, sz konusu imtiyazlar ve kaynaklar zorbalkla ellerinde tutamaz olurlar. Bu durumda irk dini devreye girer ve statkoyu muhafaza grevini stlenir. irk dininin buradaki grevi, insanlar, kendilerine sunulan ve dayatlan her eyin, Allahn iradesinin tecellisi olduuna ikna etmek ve ona teslim olmalarn salamaktr. Bunun sonucunda da insanlar, sadece kendilerinin deil, tanrlarnn ve putlarnn da, kendilerinden stn olan insanlarn tanrlarndan ve putlarndan daha aa bir seviyede olduuna inanmaya balarlar.

RK DNNN KURUCU VE KORUCULARI

irk dini, snf ve rk ayrmcl zerine bina edilmi olan bu yapy glendirme grevini stlenir ve onu srekli hale getirir. Bundan dolaydr ki irk dininin kurucu ve koroyucular, toplumda her zaman st tabakann srasnda ve seviyesinde yer almlardr; hatta kimi zaman st tabakadan daha etkin, stn ve zengin olmulardr.

Sasanlerdeki ateperest din adamlarna ve Zerdt rahiplere, Avrupadaki keilere, srail oullarndaki hahamlara ve Belam-i Baur gibi tiplere, Afrika ve Avustralyadaki putperest kabilelerde bulunan byc, khin ve falclar gibi mevcut dinin sahipleri olarak ortaya kan kimselere bir bakn, hepsi de ya toplumdaki egemen zmre ile el ele ve omuz omuza hareket etmiler veya onlarn da stnde bir yere sahip olmulardr. Avrupada, topran % 75inden fazlasnn keilerin elinde olduu dnemler olmutur. Sasanler dneminde ise, Zerdt din adamlar ve mabetlerinin tasarrufu altndaki toprak, iftilerin elindeki topraktan daha oktu.

nandmz ve izlerini takip ettiimiz peygamberler, dndmzn ve tahayyl ettiimizin aksine, tarih boyunca eski toplumlara ekonomik, ahlak ve fikr bakmlardan zalimce ve insanlk d bir hayat yaatan ve tevhid dinine kar tauta ve puta tapnmay savunan irk dininin karsnda yer almlardr.

RK DNNN TEMEL

irk dininin temeli, bir grup insan zenginletiren, dierlerini ise fakir brakan ekonomik anlaytr. Bu ekonomik sistem, var olabilmek ve varln srdrebilmek iin dine ihtiya duymaktadr. Zira din kadar insanlar kendiliklerinden boyun emeye sevk eden gl hibir etken yoktur. Bu grevi daima, irk dini, statkoyu muhafaza ederek yerine getirmitir. irk dini bu grevi iki ekilde yapmtr:

1-nsanlara, egemen g ve aileler saysnca tanr inancn alayarak

2-Kendine mensup olan egemen snfa, alt tabakadaki insanlara kar imtiyazlar salamak ve bu imtiyazlar tarih boyunca muhafaza etmek suretiyle

UYUTURUCU DN

Din kartlarnn da syledii gibi, irk dininin ana unsurlar, cehalet, korku, ayrmclk, sermayedarlk ve bir snfn insanlarn dier insanlara kar stn tutmaktr. Din kartlarnn bu deerlendirmesi, hak din iin deil, irk dini iin dorudur. Doru olan bir ey daha vardr ki, o da irk dininin, zillet, sknt, aresizlik ve cehalet iinde yzen halklar, iinde bulunduklar durumun kendileri, atalar ve ocuklar iin ilah bir takdir olduuna inandran ve buna teslim olmaya aran bir uyuturucu grevini grmesidir.

MRCE[13] VE SORUMSUZLUK

Mesela Mrcie mezhebine bakn; bu mezhep, slm toplumundaki gnahkr ve sulularn, bu durumlarndan sorumlu olmadklarn iddia etmektedir. Mrcienin gr udur: Allah (c) maherde, Ali ve Muaviyenin hesabn grmek iin terazi kurar. Bu u demektir: Allah (c), hesaplarn greceine gre, Ali ve Muaviye hakknda bir ey sylemek sana dmez; sen, neyin doru neyin yanl olduuyla ilgilenmeden hayatn yaamaya bak!

RK DNNN HAREKET BM

irk dini tarih boyunca iki ekilde hareket etmitir:

1-Dinler tarihinde grld gibi irk dininin, kendine mahsus bir hareket izgisi vardr. Bu hareket, Totem,[14] tabu,[15] mana,[16] grup tanrs, ok tanrclk ve ruhlara tapnma eklinde bir seyir izmitir. Dinler tarihindeki bu irk dinleri, aslnda irk dininin farkl tezahr biimleridir.

2-irk dininin en tehlikeli, en sinsi olan ve insana ve hakikate en ok zarar veren ekli gizli irktir. Bu, tevhid perdesi altnda gizlenen irk biimidir. Tevhid peygamberleri irke kar kt srece irk dini de onlara kar kmtr. Ne zaman ki peygamberler, muzaffer olmular ve irk dinine diz ktrmlerse, irk dini, tevhid dininin takipileri arasnda gizli bir ekilde varln srdrmeye devam etmitir. Mesela Musaya (a.s) ve onun davasna kar kan Belam-i Baur, Musev din adamlar olan hahamlar ve say (a.s) ldrmeye teebbs eden Ferisiler klnda ortaya kp i yapmtr.

say (a.s) ldrmek isteyen, ona kar kan ve putperest Rum Kayseri ile el ele, omuz omuza, tevhide kar mcadele eden gruhun iinde, Musaya (a.s) inananlarn takipisi olan kimseler de vard. Belam-i Baur ve Smir, Musann (a.s) getirdii dinin kisvesi altnda sahneye kmlardr. Orta adaki Hristiyan keilerin, sevgi, dostluk, vefa ve sabr dini olan Hristiyanlk ve bar ve affn timsali olan sa (a.s) adna iledikleri cinayetleri, Moollar ryalarnda bile ilememilerdir. Peki, bunlar sann (a.s) izleyicileri ve havarleri miydiler, yoksa irk dininin mensuplar mydlar? Ayn Ferisiler, bu sefer keiler klnda sahnedeydiler, Musann dinini irk ile ldrmek istediler ve bunu baardlar da.

Hal byle olunca 19. yzylda din hakknda sylenen u szn doruluunda hibir phe yoktur: Din, insanlarn, lmden sonraki hayat midiyle bu dnyadaki fakirlik ve mahrumiyete kar tahamml edebilmeleri ve yaadklar her skntnn ve kendilerine sunulan her durumun tanrnn iradesi ile olduuna, dolaysyla da bu durumu deitirmelerinin mmkn olmadna inanmalar iin bir afyondur. Yine 18 ve 19. yzyldaki bilginlerin syledii u szler de dorudur:

Din, insanlarn, bilimsel gerekler konusundaki cehaletlerinden domutur.

Din, insanlarn mevhum korkularnn rndr.

Din, feodal yapdaki ayrmclk, sermayedarlk ve fakirlik sonucu ortaya kmtr.

Peki, bu hangi dindir? Bu din, gizli kalmayan hemen tmyle tarihe gemi olan irk dinidir. Bu din, kimi zaman tevhid, Musevilik, sevlik adlarn kulland gibi hilafet, Abbaslik ve Ehl-i beyt[17] adlarn da kullanmtr. Aslnda bunlar, tevhid, cihad ve Kuran kisvesi altndaki irk dinleridir. stne stlk bu dinlerin mensuplar, Kuran mzraklarnn ucuna takmak suretiyle bu konuda nde grnmekten de geri durmamlardr.

Kuran mzrann ucuna takp sokaa kanlar, Lt ve Uzz iin Hz. Peygambere kar kan Kureyliler deildi. Zira onlar, durumlarn o dnemde aka ortaya koyamyorlard. Bunun iin mzraklarnn ucuna Kuran takarak dhilde Ali, dolaysyla da Allah ve Muhammed (s) ile savayorlard. Halife, cihada ve hacca gidip Peygamber (s) ve onun ailesi adna Kuran esasna dayal slm devletini ynetirken aslnda irk dinini ynetiyordu.

irk dini, orta ada Musa (a.s) ve sa (a.s) adna hkm srmtr. Musa (a.s) ve sa (a.s), tevhid dininin kurucular olduklar halde irk dini onlarn adn kullanarak varln srdrmtr.

Evet, yukardaki alntlarda sz edilen din, saptran, uyuturan, duraklatan, snrlandran ve insanlarn durumlarna kar lakayt davranan irk dinidir. Bu din, tarih boyunca da insanlara musallat olmaktan geri durmamtr. Demek ki, Din, korkudan domutur; insanlar uyuturur ve snrlandrr; feodalitenin rndr. diyenler doru sylemilerdir. Bu tespitleri yapanlar, tarihi esas almaktadrlar; oysa bunlar, din konusunda da tarih konusunda da uzman kimseler deiller. Dolaysyla tarihe bakan herkes gibi onlar da, tevhid-irk ayrm yapmadan din hakknda genel deerlendirmelerde bulunmulardr.

Gerekten de brahim dinlerdeki ve irk dinlerindeki tanr isim ve sfatlarn karlatrdm ve irk dininin, korku ve cehaletten doduunu grdm. Bundan dolaydr ki mrikler, insanlarn, uyanmasndan, okur-yazar ve bilgi sahibi olmalarndan korkarlar. sterler ki, belli konulardaki bilgiler her zamanki gibi sabit kalsn, o konularda ilerleme kaydedilmesin ve bu bilgiler de kendi tekellerinde olsun. Zira bilginin artmas, insanlarn uyanmas, tenkidi bak as, ideal sahibi olma ve adalet talebi, irk dinini sarsar ve yok eder. Bunun iindir ki, irk dini feodalizm ncesinde, srasnda, sonrasnda, Dou'da ve Bat'da daima mevcut durumu muhafaza yoluna gitmitir.

irk dinlerindeki tanrlarn btn isim ve sfatlar, korku, vahet ve zorbalk gibi istibdadn farkl boyutlarn ieren isim ve sfatlardr. Oysa bin yl nceki dinler dhil, brahim dinlerin isimlerinin manalar u iki mana ile bir ekilde balantldr:

1-Ak, gzellik, celal ve cemalin yegne sahibine kulluk

2-Koruma, dayanak noktas, baba efkati, lider ve snak

yleyse tarih boyunca dnyada hkm sren irk dininin, cehaletten ve insanlarn doa olaylarndan kaynaklanan korkularndan doduu dncesi dorudur. Hlbuki brahim dinler aktan, insann, tek hedefe ve kinattaki tek rabbe kendisini adamasndan, varlktaki tek kbleye ynelmesinden, ruh, fikr ve sosyal her tr ihtiyacna cevap veren mutlak cemal, kemal ve celal sahibine olan ballndan domutur.

brahim dinlerin peygamberleri, madd, manev ve sosyal btn egemen glere ve -F. Baconun ifadesiyle- zihn, beer, ekonomik ve madd her tr puta kar kmlardr. Kendilerini ve mensuplarn, statkoyu deitirmek ve Kuranda peygamberlerin gnderili amac olarak gsterilen adaleti salama ve srdrme konusunda sorumlu grmlerdir.

Btn bunlardan hareketle varmak istediimiz nokta udur: Tarih boyunca din, dinsizlie kar deil, dine kar olmu ve dinsizlikle deil, din ile savamtr.

Bilgi, basiret, ak ve insanln ftr adanml zerine kurulmu olan tevhid dini, cehalet ve korkudan domu olan irk dininin karsnda yer almtr. nklab bir din olan tevhid dini daima, sahih inanlar tahrif etmek ya da sahte inanlar ve tanrlar retmek suretiyle statkoyu koruyan tautperestlie kar kmtr.

Tevhid peygamberi, insanlar, Allahn iradesinin tecellisi olan varlktaki kanunlara ve evrensel gidiata uymaya arr. Tevhid dininin gerei, Allah dndaki her gce hayr demektir. Allaha kulluun karsnda, tautperestlik vardr. Taut ise insan, evrene ve insan hayatna egemen olan hak nizama kar kmaya ve toplumdaki farkl g odaklarnn tezahrleri olan eit eit putlara klelie ve onlar karsnda zelil olmaya davet eder.

ALLAH VE NSAN

Tevrat ve ncilin tahrif edilmemi olan blmlerinde ve Kurann istisnasz hemen her yerinde insan ile Allah kelimeleri ayn izgide zikredilmektedir. Yani ilm ve yaradla dair ayetlerde deil, sosyal, siyas ve ekonomik meseleleri aklayan btn ayetlerdeki en-ns kelimesini kaldrp yerine Allah kelimesini koymak, Allah kelimesinin yerine ise en-ns kelimesini koymak, cmlede hibir deiiklie neden olmaz.[18] Mesela Kim Allaha gzel bir bor verirse[19] Ayetinin manas, Allahn ihtiyac olduu iin Ona bor vermek demek deildir; onun manas, insana bor vermek demektir. Sosyal konularla ilgili ya da sosyal bir yn olan btn ayet ve hadislerde Allah ile insan ayn safta yer almaktadrlar.

TAUTA TAPANLAR

Hak din safnn karsnda kimler vardr? Tauta tapanlar; peki tauta tapanlar kimlerdir? Tauta tapanlar, Kuranda mele ve mtref[20] olarak geen toplumdaki a gzl oburlar ve her yetkiye sahip olup hibir sorumluluu olmayan kimselerdir.

Mele ve mtref dini, ya kendi adyla ak bir ekilde ya da Allah ve insan dini olan hak dinin perdesi altnda kendisini gizleyerek tarih boyunca egemen olmutur. Oysa tevhid dininin hkmranl tarihte gereklememitir. Bana gre iann gurur duyulacak zelliklerinden biri, orta ada slm ynetimi adna dnyaya sunulan hibir eyi kabul etmemesi, smrgeci emperyalistlere kar mcadeleden geri durmamas ve sz konusu ynetimleri Allah Resul'nn hilafeti olarak deil Kayser ile Kisra ynetimleri olarak kabul etmesidir.

Zaten brahim ve tevhidi din, daima, tauta tapnmaya, mele ve mtref dinine kar km, insanlar da bu cepheye kar kmaya davet etmitir. Tevhid dini unu sylemitir: Allah, siz insanlarn safndadr; Onun muhatab insandr ve amac, adaleti srekli bir hale getirmektir. Tevhid dini, insan, kmil hale getiren bilgi, sevgi, yce kudrete kulluk ve bilin dinidir. Ne yazk ki, tarihe ve mevcut duruma kar eletiri ile ortaya kan tevhid dini, tarihte hibir zaman tam olarak hayata geememitir. Tauta yani mele ve mtrefe tapnmay neren muhafazakr ve uyuturucu irk dini ise her zaman var ve egemen olmutur.

Bana, Bir aydn olarak sen, nasl dine bu kadar sarlyorsun? diyen aydnlara da unu sylemek istiyorum: Ben bir dinden sz ediyorsam, bilin ki, gemite topluma hkmetmi olan herhangi bir dinden deil, bu dini ortadan kaldrmay hedefleyen dinden sz ediyorum. Peygamberleri, her tr irki ortadan kaldrmak iin alm olan dini kastediyorum. Ancak szn ettiim din, hibir zaman sosyal hayat bakmndan tam olarak toplumda hayat bulamamtr. Benim dile getirmek istediim bu konudaki u sorumluluumuzdur: Tevhid peygamberlerinin yapt gibi, muhafazakr ve uyuturucu irk dinini kaldrp yerine tevhid dinini ikame etmek iin aba gstermek, bizim ve gelecekteki insanlarn insan sorumluluudur.

yleyse benim dine sarlmam, gemie dnmek deil, tarihteki bu mcadeleyi devam ettirmek demektir.

DNE KARI DN

KNC BLM

Birinci blmde, dine kar din ifadesinden neyi kastettiimi syledim. Orada sylediim, aslnda karmak felsef bir konu deil, basit bir konudur. Fakat pek ok basit konu vardr ki, onlar ihmal ettiimizde sonular ok ar olmaktadr. te benim de yeni fark ettiim gerek udur: Kafalarmzdaki anlayn aksine, tarih boyunca din, kfrle yani dinsizlikle savamamtr. nk tarih, sosyoloji, din sosyolojisi ve antropoloji bilimlerinin de gsterdii gibi tarihte tanrsz hibir toplum yoktur ve insanlarn toplumsal yaamlar din merkezli olmutur.

Yine unu syledim: Gemiteki btn toplumlar, hangi rktan ve hangi dnemde olursa olsun, din toplumlardr. Yani tarihteki her toplumun dnce ve kltrnn temelinde din vardr. Kltrleri ve medeniyetleri inceleyen ya da niversitede okutan bir tarihi, grr ve bilir ki, aslnda tek toplum ve tek millet vardr; deien, sadece din ve kltr anlaylardr. Kim Vedalar[21] ve Buda dinlerini dikkate almadan Hint kltrnden sz edebilir? Kim antik ini deerlendirirken, in kltrnn z ve temeli olarak deil de sadece bu kltrn byk ahsiyetlerinden birileri olarak Laf Tse[22] ve Konfysten sz edebilir?

Bu gereklerden anlyoruz ki, tarih[23] boyunca btn toplumlar, dine bal olarak yaamlardr. Toplumlar, sadece bir dine inanmakla kalmam, yaamlarnda da dini esas almlardr. Din, sadece onlarn manev, ahlk ve dnsel hayatlarn deil, madd ve ekonomik hayatlarn, hatta ehirlerinin mimar yaplarn bile yzde yz etkilemitir. Daha nce de sylediim gibi antik ehirlerin ou, sembolik ehirler olup bir mabet etrafnda kurulmutur. Zamanla bu mabet, o ehir iin bir sembol haline gelmitir. Bu gn Eyfel kulesi Parisin sembol olduu gibi, gemite de mabetler ehirler iin bir sembold.

lk insan Hz. demden son peygambere kadar brahim dinlerin/slam dininin btn peygamberleri, hangi cepheye, hangi dnceye ve hangi sosyal yapya kar kmlardr ve hangi cephe onlara kar durup direnmitir? Bu cephenin, kfr cephesi olduunu biliyoruz; fakat kfr, dinsizlik deildir. Zaten peygamberler de insanlar salt anlamyla dine davet etmek ya da onlarda din duyarllk oluturmak iin gelmemilerdir. Peygamberler, fertler ve toplumlar, illaki bir dine inansnlar diye de almamlardr. Yine peygamberler, toplumda ibadeti yaygnlatrmak iin de gelmemilerdir; nk ibadet, din duygu, gayba ve bir tanrya, ya da tanrlara inanma kiilerde ve toplumlarda daima var olagelmitir.

Tarihte, peygamberlere, daha ok da slm kelamclar ve filozoflarna kar kan zndklar ve dehrlere[24] gelince, bunlar, baka bir din anlaya sahiptiler ve farkl bir metafizik inanlar vard. Ayrca dehrlik olgusu, ge dnemde ortaya km olan bir olgudur. Felsefe ve aklc dncenin gelimesi ile birlikte nadir de olsa baz kimseler, din ve maneviyat konularnda baz pheler ortaya attlar. te dehrler, bu erevede ortaya kan kimselerdir. Demek ki dinsizlik, tarihte kelime anlamyla hibir zaman var olmam, herhangi bir toplum oluturmam ve herhangi bir dneme damgasn vurmamtr.

Daha ncede sylediim gibi insanlk tarihinde sosyal yaps, tarihi, ekonomisi, kltr ve medeniyeti bir birinden farkl pek ok toplum yaamtr ve bunlarn tm de din toplumlardr. Bunun iindir ki peygamberlerimiz, insanlk tarihinin balangcndan beri, toplumlarnn ihtiyalar ve sorunlarna gre din hareketlerini ekillendirip toplumun mevcut dinine ve onun koruyucularna kar harekete gemilerdir. Buna mukabil, her zaman bir g, peygamberlere kar km ve bizim inandmz din hareketi engellemek, onu yok etmek ya da tahrif etmek iin btn gcn ve imknn kullanmtr. Bunu, dinsizlik deil kfr yapmtr.

yleyse bizim inandmz manada din, insanlk tarihi boyunca, baka bir dine kar km ve peygamberlerin mcadelesi, dinsizlie kar deil, kfre kar olmutur. Zira toplumlarda dinsizlik vcut bulmamtr. Dolaysyla da mcadele, toplumun ve zamann dinine kar yaplmtr.

KFR DN VE SLM DN

Allah (c), Peygambere (s) yle diyor: De ki: Ey kfirler,[25].[26] Bu ayetin getii Kfirn suresindeki tekrara ve Peygambere (s) sylemesi emredilen Ben sizin taptklarnza tapmam! ayetindeki incelie dikkat edin. Ben sizin taptklarnza tapmam! ayeti Ey Muhammed, sana kar gelenlere syle: Ben, siz kfirlerin ibadet ettii eye ibadet etmem! demektir. Kullanmak istediim her kelime, bu surede mevcuttur. Bu ayette, ibadet meselesinin karsnda ibadetsizlik deil, ibadet yer almaktadr. Yani Peygamberin (s) karsnda yer alan kimseler ibadete inanmayan tanrtanmaz kimseler deildi; bilakis ondan daha ok tanrya sahiptiler. Grld gibi tartmaya konu olan asl mesele, din meselesi deil tanr meselesidir. Daha sonra gelen Siz de benim taptma tapacak deilsiniz[27] ayeti, anlam bakmndan bir nceki ayetin aynsdr. Bu tr tekrarlarla Kuran, nemli meseleleri farkl boyutlaryla tam olarak zihinlere yerletirmeyi amalamaktadr. Bundan dolaydr ki Ben sizin taptklarnza tapmam! ayetinden hemen sonra Siz de benim taptma tapacak deilsiniz. ayeti nazil olmutur. Nihayetinde sure, yle bir aklama ile bitmektedir: Sizin dininiz size, benim dinim banadr.[28] Yani din, din ile savar.

TARHE KFR DN EGEMENDR

Peki, birinci blmde szn ettiimiz savata hangi taraf galip oldu? Tevhid / (benim dinim banadr) dini mi, yoksa kfirlerin dini mi? Tarih boyunca kfirlerin dini galip olmutur. Toplumlara baktmzda, hak olduuna inandmz peygamberler, tarihin hibir dneminde dinlerini, istendii gibi tam olarak topluma hkim klamamlardr.

Peygamberler, daima kendi dnemlerindeki mevcut dinlere kar bir devrim eklinde dinlerini ortaya koymulardr. Ancak ellerinde g olan kfirler, her seferinde statkoyu muhafaza eden dinlerini toplumda daha kuvvetli bir ekilde hkim klmlardr. nk ekonomik, sosyal ve siyas g daima onlarn elinde olmutur. Tarihin balangcndan imdiye kadar hak din, toplumda tam olarak yaama imknn bulamamtr. Bundan tr de toplumlar, tarih boyunca kfr dininin tasallutu altnda yaamak zorunda kalmlardr.

Peki, bu din, hangi dindir ve bu dinin mensuplar kimlerdir? Dinin mahiyetini aydnla kavuturmak ve daha basit ve anlalr bir aklama yapmak iin din metinlerden farkl isimler ve sfatlar da karlabilir, fakat Peygamber (s), bu dinler iin Sizin dininiz size, benim dinim banadr. ifadesini kullanmtr. Muhatap bakmndan insan dini, z, eksen ve davet yn bakmndan Allah'n dini olarak nitelendirilebilecek dini, Peygamber (s), Benim dinim banadr! eklinde ifade etmitir. Tarih boyunca mevcut dine kar bir itiraz ve devrim eklinde ortaya kan ve peygamberler tarafndan tebli edilen hak dinin muhatab insan, ulamak istedii hedef ise Allahtr.

MAL HALKINDIR

Kurana baktmzda ilk kelimenin, Allah, son kelimenin ise en-ns (insanlar) kelimesi olduunu gryoruz. Kurann her yerinde muhatap insandr. Birinci blmde Allah ve insan dini olarak ifade ettiim hak din, felsef adan -panteizm dnda- Allahn zatn, Onun dndaki varlklardan ayrmaktadr; ancak sosyal bakmdan ikisini ayn safta grmektedir. nsann sosyal ve ekonomik hayat ile ilgili btn ayetlerde Allah kelimesinin yerine en-ns (insanlar) kelimesi, en-ns (insanlar) kelimesi yerine de Allah kelimesi kullanlabilir. Mesela Mal, Allahndr.[29] fadesi, putperestlerin iddia ettii gibi, Allahn da ihtiyalar vardr; onun iin mabede ve onun sahibine adaklar ve kurbanlar vermek gerekir, eklinde anlalmamal. Mal, Allahndr. ifadesi, Mal, insanlarndr. demektir. Bu, gnmz dnyasnn etkisinde kalarak benim yaptm bir yorum deildir; Eb Zer el-Gfarnin, Muaviyenin yakasndan tutup ona syledii u szn aynsdr: Sen, Mal, Allahndr. eklindeki sznle insanlarn maln yemeyi amalyorsun ve unu demek istiyorsun: Mal, insanlarn deil Allahn maldr, ben ise Allahn yeryzndeki temsilcisiyim. Dolaysyla da insanlarn (kamu) maln dilediim gibi kullanrm, istediim kimselere veririm ve istemediim kimselere de vermem!

Bu sz ile Eb Zer, Muaviyeye Mal, Allahndr. ifadesinin, Mal, insanlarndr. anlamnda olduunu dolaysyla da maln ve servetin, imtiyazl snfa deil halka ait olduunu retmi oluyordu. Allahn mal, halkn maldr; nk sosyal ve ekonomik konularda Allah ile halk / ns ayn saftadrlar. Bundan dolaydr ki, nsanlar, Allahn ailesidir (yl).[30] denmitir.

ALLAHIN ALES

Allahn ailesinin yani insanlarn karsnda mele ve mtref zmresi vardr. Bu zmre, tarih boyunca insanlar zerinde tahakkm sahibi olmu ve insanlarn varn younu ellerinden almtr. Bylece insanlar kendi sosyal ve ekonomik kaderlerini tayin etme hakkndan mahrum kalmlardr.

Mele ve mtref snfnn dini vardr. Onlar, hibir zaman materyalist, egzistansiyalist ve ateist olmamlardr ve deillerdir. Firavun dhil hepsinin de bir ya da birden fazla tanrs vardr. Zaten onlarn nasl bir dine sahip olduklar da aikr bir durumdur. Peygamberler, onlara kar km ve onlarn dini olan irk dinini ve Allaha isyan tazammun eden tautperestlii yok etmek iin almladr.

SINIFSAL VE IRK HTLAFLAR

Birinci blmde dediim gibi irk, sadece felsef bir yorum deil, ayn zamanda statkonun muhafazas ve savunuculuudur. Peki tarihte statko neydi? Tarihte statko, sosyal irkti. Sosyal irk ise putperest toplumlardaki ok snfllk ve ok rkllk demektir. Byle bir toplumda her rkn ve her kabilenin bir putu vardr ve herkes kendine mahsus puta ibadet eder. Toplumu oluturan rklar, snflar ve gruplarn kendilerine mahsus hukuk statleri ve haklar vardr; bundan dolay da toplumun soylu kesimidirler. Oysa tevhid dini yani Allah ve insan dini, peygamberler araclyla, Allah dnda hi bir mabud, yaratc ve rabbin var olamayacan bildirmitir.

YARATICILIK VE RUBUBYET[31]

Btn irk dinleri, yaratclk zelliinin Allaha ait olduunu kabul eder fakat rab olma zelliine gelince bu noktada ok sayda put devreye girer. Nemrut ve Firavun gibi kimseler bile yaratclk iddiasnda deil, rab olma iddiasnda bulunmulardr. Firavun demitir ki: Ben sizin en yce rabbinizim! Yani ben sizin en byk sahibinizim, sizin yaratcnz deilim. Yunan mitolojisi dhil btn irk dinlerinde Allah, yaratc olarak yer almaktadr. Yunan mitolojisine gre Allah evreni yaratp kenara ekildikten sonra devreye dier tanrlar girmilerdir. irk dncesinin amac, insanlar rklara ve milli toplumlara blmek, daha sonra da birbirlerine kar snflar ve gruplar oluturarak yneten (ynetilen ve fakir) yoksul kesimlerini oluturmaktr.

DEAL TOPLUM MODEL: MEDNE

Tarih boyunca Allah ve insan dini[32], toplumu mevcut yap zerinde yaplandran bir din olarak deil, mevcut yapya kar bir hareket olarak ortaya kmtr. nsanlk tarihi boyunca Allah ve insan dinine gre kurulmu olan tek toplum, Medine toplumudur. O da bir dnem olarak deil sadece bir model olarak tarih sahnesine kabilmitir.

Medine toplumunun mr ve tarihi, insanln bilebildiimiz elli bin yllk tarihi iinde sadece on yldr. Bunun dnda srekli olarak, saf ve doru din olan tevhid dininin perdesi altnda irk dini Medinede hkm srmtr. Ekonomik sistem, toplumsal dzen, eitim sistemi, fertler, gruplar, snflar, rklar ve aznlk-ounluk arasndaki ilikiler, sadece on yl Allah ve insan dinine gre yaanmtr. Bu da tam olarak gereklememi, ancak yapnn ana iskeleti ve ats kurulabilmitir. Zira byle tarih st bir yapy, on ylda kurmak mmkn deildir. Bu on yl iinde insanlar, cahiliye dneminden kalma alkanlklarn ve sosyal ilikilerini tam olarak deitiremedikleri gibi bu aty da muhafaza edememilerdir. Nitekim yirmi yl sonra, dman, bu yapya musallat olup onu ele geirmitir.

Burada u sonuca varyoruz: Tarihi bu ekilde okumak ve yorumlamak, din, dinsizlik, gnmzdeki dinsiz aydnlar, gemiteki dindarlar, medeniyet, ilim, materyalistler ve dindarlar hakkndaki anlaylarmzn tmn deitirmektedir.

yleyse 17, 18 ve zellikle de 19. yzylda Din, halklar iin bir uyuturucudur. diyen aydnlara hak vermek gerekir. nk onlar, tarihte var olan bir dinden sz ediyorlard. Tarihe egemen olan dine bakp inceledikten sonra grmler ki din, gerekten insanlar uyuturuyor. Dolaysyla Din, ekonomik ve sosyal bakmdan, aznln ounluk zerinde tahakkm kurmasn salayan bir aratr. diyen bu kimselere hak vermek gerekir. Zaten feodal dnemde dinin grevi, statkoyu yani klelik ve efendilii korumakt. Sadece feodal dnemde deil, ekli ne olursa olsun, ynetim ve ekonominin mevcut olduu farkl toplumlarda her dnemde ve her snfta din, insanlarn ftr din duygularn istismar ederek statkoyu koruyan bir ara olmutur. Bunun rnekleri pek oktur. Tarihin herhangi bir dnemine baktnzda dinin neler yaptn grebilirsiniz. Bunun rneklerinden biri randr.

ANTK RANDA DN

Sasan dneminde din, toplum zerinde tam bir egemenlie sahipti. Padiahlar ve onlarn ocuklar, Zerdt din adamlarnn ve mabetlerinin sznden kmyorlard. Her tabaka, dier bir tabakadan tam olarak ayryd; hi kimse hibir ekilde iinde bulunduu tabakadan kp bir st tabakaya terfi edemiyordu, snf deitiremiyordu.

Sasanler dneminde ah ailesi ve eraf, birinci snf tekil ediyordu. Onlarn yan banda yer alan ikinci snf ise Zerdt din adamlaryd. Sasan tarihinde iktidar, bu iki tabakann arasnda gidip gelmitir; bazen birinci tabaka iktidar ele geiriyordu, bazen de ikinci tabaka. Ama mele ve mtref olan her iki tabaka da insanlar smrp fakirletiriyordu. ki tabaka arasnda tek bir fark vard; o da, birinci tabaka zorbalkla, ikinci tabaka ise dini kullanarak insanlar zerinde tahakkm kuruyordu. Sonuta vaka uydu: nsanlarn mal varlklar tamamyla bu iki tabakann elindeydi. Ancak bazen din adamlar, daha ok pay alabiliyorlard. Nitekim Albert Mallet diyor ki: Bazen Zerdt din adamlarnn elindeki maln oran, btn mallarn yzde 18/20 sine ulayordu.

Sasanlerin nc snf ise sanatkr, esnaf, asker ve sradan insanlardan oluuyordu. Hibir meziyeti olmayan ve Hindistanda olduu gibi, soysuz olarak kabul edilen bu snfn hibir sosyal hakk yoktu. Firdevs,[33] hicr drdnc asrda Rstem-i Ferhzadn azndan unlar sylemektedir: slm geldiinde her eyi datr, soylar birbirine karr, hnersiz kle padiah olabilir ve insanlar ynetmek iin soy ve ululuk bir anlam ifade etmez. Irk ve hanedann ynetim asndan bir nemi kalmaynca kleler bile ynetici olabilir.

Firdevsnin slma hakaret amacyla syledii bu szler, gnmz dnyasnda slmn gurur duyulacak zelliklerindendir.

Sasan dnemindeki nc tabaka, din adan nasl deerlendiriliyordu? Zorbalar, felsefeyi bilmedikleri, din hakknda bilgileri olmad ve metafizik dnyay anlamadklar iin ilerini kaba kuvvetle hallediyorlard. Bir ayakkabc ocuu okuyamazd. nk o okuduu zaman ynetici ya da ynetim snfnn bir yesi haline gelebilirdi! Mademki babas ayakkabcdr, yleyse dahi de olsa ayakkabcnn ocuu, mrnn sonuna kadar ayakkabc olarak kalmaldr! Eer dahi ise dhiliini ayakkabclkta kullanmaldr!

SINIFLI YAPININ KORUYUCULARI OLAN ZERDT DN ADAMLARI

Sasanler dnemindeki Zerdt din adamlar, dini kullanarak insanlar blmenin ve toplumu snfl hale getirmenin ncln yapyorlard. Sasanler dneminde, her biri ulu tanr Ahuramazdann tecellisinin birer paras olan ate vard:

1-Azerbaycanda bulunan zergeesb atei

2-Sebzevar yaknlarndaki zerberzinmehr atei

3-Pars blgesinde bulunan zerstehr atei

Bu ate, Ahura Mazdadr, Ahura Mazda[34] ise toplumu tabakalara ayrr. Azerbaycandaki ateten padiahlar ve onlarn ocuklar, Farstaki ateten Zerdt din adamalar ve Sebzevar yaknndaki kalede bulunan ateten ise iftiler olumutur.

yilik tanrsnn bir olduu ve herkesin Ahura Mazdaya tapp Ehrimenle[35] mcadele etmesi gerektii Zerdt[36] dininde bile Ahura Mazdann toplum hayatnda tek tezahr ve tek atei deil, birden ok tezahr ve atei vard. Kutsal atein anlam udur: Sz konusu tabaka birbirinden ayrdrlar, birbirlerine karmalar mmkn deildir ve birbirine benzer hibir ynleri yoktur; kutsal ate bunu gerektirir. Bu dinin mensuplarna gre bu ayrma, Ahura Mazdann toplum hayatndaki tecellisidir. Bylece Ahura Mazda, toplumdaki bu tabakal yapy daha sabit hale getirmitir. Bunun iin de, bir ifti bilir ki, onun kutsal atei Fars blgesinde ya da Azerbaycanda deil, Sebzevardadr ve dier atelerle de hibir alakas yoktur.

Hindistana bir bakn, Buda, tanrlar ve byk tanr hakknda bilgi vermek ya da bir manay, yce bir duyguyu ve yksek seviyedeki bir dnceyi aklamak istediinde derdi ki, bu Arya, Arya rkna ait bir deer ve bir dncedir. Yani bu dnce, Arya olmayan pis insanlara deil, necip, yce ve soylu bir rk olan Aryaya aittir!

Gryoruz ki, tanrlar ve en kutsal duygu ve dnceler bile rk ve snfsal bir slupla ele alnmtr. Bu dnemde felsef dnce henz tam olarak gelimedii iin bu ayrmclk dine dayal olarak gereklemitir. Eflatun ve Aristoya gre kle ezelden beri kle, efendi ise ezelden beri efendidir. Aristo yle demektedir: Dnyada asil kana sahip olan soylu aile says sadece yirmidir; bunlar da Atina aileleri olup saylar ne azalr ne de artar. Filozoflar tarafndan yaplm olan bu deerlendirmelerde yine din etkili olmutur. nk o dnemde toplum zerinde felsefe deil din hkimdi. Din ise bu dnemde de mevcut durumu savunan bir yap olarak karmza kmaktadr.

Bu din, u tleri ile insanlar uyuturuyordu: Sizin bir sorumluluunuz yoktur, nk her ne oluyorsa tanrnn iradesi ile oluyor! Yoksulluunuzdan ikyet etmeyin, nk dier dnyada, ektiiniz skntlarn karln alacaksnz! yleyse bu dnyadaki eksikliklerinizden sz etmeyin, nk dier dnyada onlarn on misli size verilecektir!

Bylece itiraz etme ve tercihte bulunma arzular, insanlarn i dnyalarna ve zihinlerine hapsedilmi oluyordu. Bir kii ya da bir grup, ayaklandnda da zorbalar, onlar kaba kuvvetle bastrrlard. Burada dinin rol, ayaklanma, eletirme ve zgrce dnme ruhunu insanlarn i dnyalarnda etkisiz hale getirmekti. Din bunu, Vuku bulan her ey Allahn iradesi ile olmaktadr; dolaysyla yaplan her itiraz Allahn iradesine olan bir itirazdr. eklindeki dnce ile gerekletiriyordu.

Gryoruz ki btn bu retiler, din retilerdir. Zaten din, inan ve ibadet esaslarna dayal olarak oluan bu retilerden meydana gelmektedir. Buna karlk, insanlar uyuturan, aldatan, byleyen, iradelerini ellerinden alan, toplumu soy ve snf esaslarna gre yaplandran, hatta tanrlar bile mill[37] llere gre belirleyen dinin karsndaki her eyin, hak din olduunu gryoruz.

TEVHD DNNN PEYGAMBERLER

oban ve emeki olan tevhid dininin peygamberleri, batan sona egemen snfn yani keilerin, Zerdt rahiplerin, byclerin ve mularn yapm olan dinin karsnda yer almlardr. Onlar, sknty, fakirlii ve al herkesten daha ok yaam ve bu halleri bedenlerinde ve ruhlarnda hissetmilerdir. Peygamberimizin (s) dediine gre btn peygamberler obanlk yapmtr.

Tevhid ve insan dman olan ve tarihte srekli olarak hkm sren tautperestlik dini ise her zaman, hibir eyi olmayan bir tabakaya zulmeden, onlar kandran, susturan ve her eye sahip olan tabakalarn kulland bir ara olmutur.

RK DN

Tautperestliin ilk ve ak ekli irktir. Gnmzde Afrikada bu din mevcuttur. Birden ok tanrya inanmak, gzel boncuklara tapmak, her kabilenin kendine ait bir tabuya ve kutsal bir hayvana ibadet etmesi demek olan bu din, hala baz yerlerde mevcuttur.

Ak ve aikr olan mele ve mtref dini olan tautperestlik ile mcadele etmek kolaydr. Ancak tarihte olduu gibi, tevhid ad altnda faaliyet gsteren ve tauta ibadeti Allaha ibadet ad altnda gerekletiren irkin ikinci ekli olan gizli irk ile mcadele etmek olduka zordur.

u soruya cevap verilebilirse, slm tarihindeki pek ok sorun hatta sosyal sorunlar bile zlebilir: Hz. Muhammed (s) de Hz. Ali de ayn dini tebli ettiler, neden biri baarl oldu, biri baarsz oldu? Milad 7. asrdaki Arap toplumunda, din slm dini, Kuran ayn Kuran, Allah ayn Allah, dil ayn dil, zaman ayn zaman, toplum ayn toplum, Hz. Muhammed (s) de Hz. Ali de insanlar ayn eye davet ettiler; fakat biri muvaffak oldu dieri olmad, neden?

Sorduum bu soruya bazlar, yle korkun cevaplar vermilerdir: Ali, uzlamac deildi, haksz olanlarla uzlama yoluna gitmezdi, basky ve zulm kabul etmezdi, kat idi yi ama muvaffak olan Hz. Muhammed (s) de byle davranmyor muydu?

Dorudur, Hz. Alinin baarszlnda bu sebeplerin etkisi vardr; fakat bu sebepler konuyu tam olarak aklamamaktadr. Bu sorunun cevab, Peygamber (s) zamannda olmayan fakat Hz. Ali zamannda var olan bir sebepte aranmaldr. Aikrdr ki bu sebep, rk, kabile, hanedan ve snf esasna dayanan ve dnemin mele ve mtrefni Kurey kabilesinin elindeki ara olan taut perestlik ve irk dinidir.

irk dini, Peygamber (s) dneminde ak ve netti. Eb Sfyan, Eb Cehil ve Eb Leheb, putlarn kendilerine ait olduunu, Kurey ticaretinin devam etmesi iin Kbeyi korumalar gerektiini, Kurey hkimiyetinin ve ticaretinin putlara dayal olduunu, dnyada ve Arap kabileleri arasndaki stnlklerinin, makamlarnn ve haysiyetlerinin Kbeye ve putlara bal olduunu ak bir ekilde sylyorlard. Onlar diyorlard ki, bu putlar ve onlarla ilgili efsaneler, bize atalarmzdan miras kalmtr, dolaysyla onlar hibir eyle deitiremeyiz, onlar savunmak zorundayz. Onlar, bu grlerini aka syledikleri iin kendileri ile mcadele etmek ve onlara kar muvaffak olmak kolayd. te Peygamberin (s) muvaffak olmasnn sebebi budur.

Ben, tarih ve sosyolojik esaslara gre konuuyorum, gayb sebepleri ne ben bilebilirim ne de bakas. Hz. Ali btn bu irk unsurlaryla savayordu, fakat bu unsurlar bir rt altnda gizliydi. Bu rt, irk muhafzlarnn yzndeki tevhid perdesiydi. Hz. Alinin kendilerine kl ektii Kureyliler, putlarn deil Kabenin muhafzlar idiler. Onlar mzraklarnn ucuna muallakat- sebay deil Kuran takyorlard. Byleleri ile mcadele etmek daha zordur. Bu dnemde irk ne yapmaktadr? Cihada gitmekte, slm fetihler yapmakta, mihrab vardr, grkemli camiler yapmakta, bu camilerde cemaatle namaz klmakta, Kuran okumakta, btn limler ve kadlar kendisine tabidir ve Peygamber (s) dinin savunucusu ve ycelteni olarak grnmektedir. Oysa ii irktir.

Dost grnl bir dman olan, takva ve tevhid elbisesi iindeki irk ile mcadele etmek zordur; hem de o kadar zordur ki, Hz. Ali bile ona kar malup olmutur. Tarihteki btn toplumsal olaylarn ve slahat hareketlerinin liderleri, milletlerine saldran yabanc ve belirgin dmanlar kolaylkla etkisiz hale getirebilmilerdir. Bu liderler, byk glerine ramen yabanc dmanlar yok edebilmilerdir. Ancak dnyann en byk ordularn malup eden bu kahramanlar, milleti perian eden ve skntya dren ve says olduka az olan dhil dmana yenilmilerdir. Nitekim S. Radhakrishnan[38] yle demitir: Kaba kuvvet ve hile, takva elbisesi giydiinde, dnyann en byk gc ve facias meydana gelmi demektir.

yleyse irk dininden sz ettiimizde, aklmza gemite yaanm olan ve hayvan, aa ya da heykellere tapnmaktan ibaret olan irk gelmemeli. Nasl olsa, brahim (a.s) ve Peygamber (s) sz konusu irk dinini yok etmilerdir de dememeliyiz. Zira irk, mele ve mtrefnin istismar ettii her trl din duyarllk demektir. Bu sebeplerden dolaydr ki, 17 ve 18. yzyln ve yenian aydnlar, bu dine kar km ve muhalefet etmitir. nsanlarn, perianlk, sknt, zillet, zaaf iinde ve iradesiz bir ekilde yaamalarna neden olan ve halk rklara, gruplara ve tabakalara ayran yapy muhafaza eden bu dinle mcadele etmilerdir. Onlar: Bu din, insanlarn ilerlemesine, zgrlne ve birlikteliine kardr. eklindeki grlerinde haklydlar. Dinin kenara itilmesinden sonra gz kamatran gelimelerin vuku bulmas, Avrupal aydnlarn bu grn te'yid eden bir tecrbedir. zgrlk isteyen bu aydnlar, insann, hurafelerden, zilletten ve din adyla ortaya km olan bu zehirli uyuturucudan kurtulmas iin mcadele ediyorlard.[39] Ancak bu aydnlar, biz din mensuplar gibi, bir noktada yanlyorlard.

AYDINLARIN YANILGISI

Aydnlarn yanlgs uydu: Tarihte yer alan her tr ibadeti, mabedi, cihad, kutsal savalar, hal savalarn ve slm cihadn ayrm yapmadan hepsini din ad altnda deerlendirdiler. Zaman zaman bizim de byle yaptmz vakidir.

Hlbuki daha ncede sylediim gibi slm, inklab bir dindir ve irki kabul etmemektedir. Gelecekte de hak dinin hkim olacan ve din liderin (veliyud-dn) geleceini ngrmektedir. Ak irk eklinde olsun, tevhid perdesi altnda olsun Douda ve Batda halklara musallat olanlarn hibirini benimsememekte ve onlar irk olarak nitelendirmektedir. Bunlar yok etmek iin peygamberler gnderen din ise peygamberler gibi dier insanlar, zellikle de aydnlar sorumlu tutmakta ve onlardan peygamberlerin davasnn devam ettirilmesini istemektedir. Peygamberimiz (s) mmetimin limleri, Beni srailin peygamberlerinden daha stndr.[40] buyurmaktadr. Yani peygamberliin nihayete ermesinden sonra peygamberlik misyonunu srdrmek limlerin grevidir.

LMLERN VE AYDINLARIN GREV

limlerin grevi, tarihte hayata hkim olmam olan dini, hayata geirmek ve yerletirmek iin mcadele etmektir. nsanlk, artk bu olgunlua erimi, vicdan ve din zgrln elde etmi olmaldr. Dolaysyla da tevhidin, tautperestlikten farkl olduu ve irkin tevhid rtsn yalandan yzne rtt anlalmal ve bu rt parampara edilmelidir. Ta ki insanlar, materyalistlerin doru bir ekilde ifade ettikleri gibi, cehalet ve korku rn olan dinden kurtulup gerek bir dine kavusunlar. Kuran defalarca, denizde yolculuk yaparken gemi bozulduu iin korkudan Allaha snan ve tehlike getiinde de bunu unutan kimselerden sz etmekte ve onlar eletirmektedir. te bu, korkudan doan bir dindir.

19. yzyldaki materyalistlerin doru bir ekilde ifade ettii gibi, tabi tehlikelerden korkup da dine snanlar da bu ekilde korku rn olan bir dine sahiptirler. Kuran, onlardan ok nce korku dininin mensuplarndan sz etmi ve bu korkudan tremi olan muamele biimini ve toplumsal snflamay eletirmitir. Bu snflamay kim icad etti? Bu snflamay, Yiyecek bir lokma ekmein ve besinin yoksa, dayan, senin iin cennette sofralar hazrlanacaktr! diyenler icad etmilerdir. Snfl toplumlarn rn olan bu din, hak dine bir veba gibi nfuz etmektedir.

Hz. Ali irk dinini ticaret dini ve korku dini olarak nitelendirmektedir. Oysa hak dindeki kulluk, zgrlkten, yce kudret sevgisinden, adalet arzusundan, insan amalardan, birlikten, adaletin dnyada srekli hale getirilmesinden ve btn ktlklerin yok edilmesinden domaktadr. te bu din, irk dinine dmandr.

irk dini ise, tarih boyunca fakirlii, esareti ve klelii savunmu ve halklar mele, mtref ve zorbalarn karlar iin susturup uyuturmutur. Bu din yle der: Allah, unun bunun al, susuzluu, ekmei, ya ve peyniri ile uramaz. Bu din, dini duygular kullanmak suretiyle insanlar uyuturarak, toplumsal hayattan soyutlayarak veya dnya maln ktleyerek her eyi eline geirmeye alr.

Kuran her zaman, toplum zerinde bask kuran, insanlarn iradelerine ipotek koyan ve onlarn bedensel ve zihinsel glerini zorbalarn menfaati iin kullanan kimseleri; fakirlii, al ve hastal din zhdn gerei olarak gstermek suretiyle dini istismar eden zihniyeti ve ahiret adna insanlar dnya hayatndan ve toplumsal sorumluluktan alkoyup mnzevi bir hayat yaamaya iten ve daha sonra da onlarn her eyini temellk eden din dnce sahiplerini eletirmektedir. nsanlarn dini duygularn kullanarak kendisine ve smrgeci glere menfaat salayanlarn sembol olan Belam-i Baur konusuna gelindiinde ise Kuran, hibir yerde kullanmad u ifadeyi kullanmaktadr: O, kpee benzer[41] Bu ifade ile Kuran unu kastetmektedir: Tarih boyunca zlm, zillet, istismar, ayrmclk ve cehalet byle kimselerin abalaryla gereklemitir. nsanlarn yeteneklerini krelten ve onlar geri brakanlar, byk kahramanlar ve yce insanlar ldrenler ve hak peygamberlerin btn almalarn akim brakanlar byle kimselerdir. Kuran, lanetli irk dininin tarihte yaptklarn nefretle eletirmek iin bu ifadeyi kullanmtr.

Sonu olarak unu sylemek istiyorum: Avrupadaki aydnlarn ve zgrlklerin, Avrupay bin yl geri brakan ve Hz. sa kisvesi altnda alan kilise ve orta a dinlerine kar srdrdkleri mcadele ile peygamberlerimizin tarih boyunca srdrdkleri mcadele ayndr.[42] Peygamberlerimiz her zaman, bu talam, bozulmu, insan ve insan haklar dman olan dine kar mcadele etmilerdir; uyuturucu ve aldatc irk dininin putlarn ve btn sembollerini yok etmek iin almlardr. Bunu srdrmek, her zaman hak dinin mensuplar iin bir grev olmutur ve olacaktr.

Mademki peygamberlerimiz, tarihe hkmeden irk dinine kar mcadele etmiler, yleyse biz de bu mcadeleyi srdrmekle ykmlyz. Nitekim bu gne kadar mele, mtref ve onlarn uaklarna kar yaplan mcadeleler ve tarihin seyrinin deitirilmesi iin gsterilen abalar tevhid dini ad altnda gereklemitir. Bizim amacmz, geriye gitmek deil hak peygamberlerin yolunu takip etmektir. Zira onlar, halkn iinden km olan dolaysyla da mele ve mtrefi emrindeki din adamlar ve prensler ya da aalarla bir ekilde irtibat olanlarn karsnda yer alan peygamberlerdi.

Bizim gibi, Avrupal materyalist aydnlarn da, din hakknda anlamadklar husus udur: mtiyazl tabakalarn ve smrgecilerin dini olan irk dinine ait her eyi, mutlak manada btn dine temil etmek. Bu yanltr, zira tarihte bir din deil pek ok din vard. Buna benzer olarak Gurvitch de yle demektedir: Byk bir toplum yoktur, toplumlar vardr.

Dolaysyla her toplumu ayr ayr ele almak gerekir. Tarihte iki cephe ve iki saf mevcut olduu gibi iki de din vardr: Biri, zulm ve terakki, hakikat, adalet ve medeniyet dmanl cephesidir. Bu cephe, dinsizlik cephesi deil hrs ve sapkn arzular gerekletirmek iin insanlara musallat olan irk dini cephesidir.

Dier cephe ise hak din cephesidir. Hak din, kar cepheyi ortadan kaldrmak iin gelmitir. Baz ynlerden dncelerini desteklediim Avrupal aydnlarn bir hususta hakszlk yaptklarn ve insafszca yargda bulunduklarn gryorum. Tabakalar ve rklar ayrmclna, feodal yapya ve smrgecilie dayanan Buda, Zerdt, Mezdek, Mani ve Yunan dinleri ve din adna dnyaya egemen olan gler hakkndaki btn deerlendirmeleri her iki cepheye de yani hem irk dinine hem de hak dine temil etmilerdir. Hlbuki herkesten nce sknt ve fakirlik ile tanan, irk dinine kar koyan, bu uurda hayatlarn kaybeden, zindanlarda zehirlenen ya da ldrlen ve irk dininin gleri tarafndan kendileri ve takipileri katliama urayan Allah ve hakikat peygamberlerinin dini olan obanlk dini ile irk dinini ayn deerlendirmeye tabi tutmak ilm gereklere, aydn olmaya, ahlaka ve grnen gereklere aykrdr. Zira tarih boyunca sadece peygamberler, Sizin dininiz size, benim dinim bana! diyerek irk dininin karsnda durmulardr.

Aydnlar, neredesiniz? Bir konuda tercme yoluyla deerlendirme yaplamaz. Avrupalnn, kendi dini hakkndaki yargs nasldr? Avrupal yz yl mcadele etti, alt, dnd, inceleme yapt, ancak Hristiyanln, Avrupann bana nasl bir bela getirdiini anlayabildi. Avrupallar din hakknda bir yargda bulunuyor, biz de hemen kabul ediyoruz; bu, bir aydnn tutumu olamaz, byle yapan aydn olamaz.

Tarih boyunca, a olan, a kalsn, ekmei elinden alnsn ve fakirlik var olup devam etsin diyen bir dini, Ebu Zerin dini ile ayn tutabilir miyiz? O Eb Zer ki, slmn parlak yzdr, bizzat Peygamberin (s) terbiyesi ile yetimitir. Onun, rk, sermaye ve kltr adna hibir eyi yoktu; o, kmil bir insan olmaktan baka hibir eye sahip deildi. O, hak din tezghnn, kitabnn ve okulunun rnyd. O yle diyordu: Evinde yiyecei olmayp da klcn alp sokaa frlamayana aarm!

Sahibini sylemeden Avrupada bu sz sylediimde, bazlar bunun, Proudhona[43] ait bir sz olduunu dndler; nk Proudhon, sert konumasyla bilinir. Onlara dedim ki, byle bir sz sylemek Proudhonun haddine deildir! Bazlar da Dostoyevskinin bu sz sylemi olabileceini dnd. Zira Dostoyevski yle demitir: Bir yerde ldrme olay varsa, olaya katlmayanlarn elleri de kana bulam demektir. Dorudur!

Dikkat et bakalm, Eb Zer ne diyor? Onun sylediini din sylyor, dine mensup olan biri deil. Zaten Ebu Zer, dinin canl ekliydi, baka bir ey deil. O, baka hibir etki altnda kalmad ve Fransz devrimini yapanlardan biri deil, Gfar kabilesinin bir ferdiydi. O yle diyordu: Evinde yiyecei olmayp da klcn alp sokaa frlamayana aarm! O, fakirlie neden olana ve smrgecilere kl ekin demiyordu. Onun ars, btn toplumu hedef alan bir aryd. O, toplumda yaayan herkes, smrgecilerden olmasa bile yaanan alktan ve fakirlikten sorumludur, demek istiyordu. Zira bu durumun ortaya kmasnda herkesin pay vardr.

Yani toplumdaki herkesin, a kalmama neden olan smrgecilere bir katks vardr! Herkes, benim almdan sorumludur! Eb Zer, Birlemi Milletler Tekilatnn dedii gibi Bir toplumun haklar, baskyla gasp edilirse, o toplum haklarn almak iin ayaklanabilir. demiyor. Eb Zer, hak sahibi ve a olan kii hakkn alsn ya da btn insanlara kl eksin, demiyor. O, a kalp da klcn ekmeyene aarm, diyor

yleyse, insana ve insan hayatna bu gzle bakan bir dini, alk olgusunun msebbibi olan bir din ile ayn deerlendirmeye tabi tutmak insafszlk, mutlak cahillik ve hem alatan hem de gldren bir durum olmaz m?

[1] Safft, 95.[2] Smir: Smirnin mahiyeti hakknda tefsirlerde farkl grler yer almaktadr. Baz mfessirlere gre Smir kelimesi, Hz. Musa zamanndaki Ben srailden bir kiinin addr. Ancak Smir, sradan bir kii deildi; evresinde baz insanlar vard ve onlar kendisine itaat ediyorlard. (e-evkn, Muhammed b. Ali, Fethul-Kadr, Drul-Fikr, Beyrut, trs.) bn Abbastan yaplan bir rivayete gre Smirnin gerek ad Musa olup inee tapan bir kavimdendi ve iinde kavminin ibadet sevgisi olduu halde mslman olduunu sylyordu. Dier bir rivayette ise Smirnin Smira denilen bir yerden olduu sylenmektedir. (bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azm, Drul-Fikr, Beyrut, 1401.) Hristiyan misyonerler ve Oryantalistler, Smir kelimesinin, bir kiinin ad olarak Kuranda yer ald varsaymndan hareketle Hz. Muhammedin (s) bu ve benzeri konularda kulaktan dolma bilgilere sahip olduunu, dolaysyla da Kurann vahiy rn olamayacan ileri srerler. Zira onlarn kaynaklarna gre Smir bir kiinin deil, bir kitlenin addr. te ada mfessirlerden Mevdud bu hususa dikkat ektikten sonra onlara u ekilde cevap vermektedir: Smir kelimesinin sonundaki ye harfi Smirnin, o kiinin asl ad olmadn gstermektedir. nk Arapada bu harf, kiinin memleketi, kavmi ve akrabalaryla olan ilgisini gstermek iin kullanlr. Ayrca bataki el belirlilik taksndan da Smirnin, ayn kabile veya memlekete mensup birok kiiden sadece biri olduu anlalmaktadr. (Mevdud, Eb Ala, Tefhmul-Kuran, III, s. 235.) [3] Belam-i Bar: Hz. Musa zamannda yaayan ve irtidad eden bir din adam. Onlara o herifin kssasn da anlat ki, ona ayetlerimizi vermitik, ama o, onlardan syrlp kt, derken onu, eytan arkas- na takt da yolunu armlardan oldu. Eer dileseydik biz onu ayetlerle yceltirdik, fakat o, yere alakla sapland ve hevasnn peine dt. Artk onun hali, o kpein haline benzer ki, zerine varsan da dilini uzatr solur, braksan da solur! te byledir ayetlerimizi inkr eden o kimselerin durumu; kssay kendilerine naklet, belki biraz dnrler. (Araf, 175176) ayetlerinin tefsirinde sadedinde ismi, eitli tefsir ve tarih kitaplarnda gemektedir. Belam-i Bar, dnyev kar ve hesaplar iin Allahn dinini tahrif eden, kfir yneticilere yaranmak maksadyla Allahn hkmlerini ineyen ve asl gayesinden saptran kimseleri temsil etmektedir. (amil slm Ansiklopedisi, Belam maddesi, cilt 1.) [4] Ferisler: kinci Tapnak dneminin sonlarnda (M.. 515-M.S. 70) Filistinde Museviler arasnda ortaya kan din gurup. Hz. sa zamanndaki en popler akm olan Ferislik, dinsel kaynak olarak Eski Ahitin yan sra Szl Torah olarak adlandrlan szl gelenei de kabul ediyordu. Yeni Ahite gre Ferisler, Hz. saya en ok muhalefet edenlerdi. Hz. sann, bunlara kar yapt birok tenkit ve konuma Yeni Ahit metinlerinde yer alr. (Gndz, inasi, Din ve nan Szl, s. 129, Vadi Yaynlar, 1998, Ankara; Ana Britannica Ansiklopedisi, Ferisler maddesi, c. 26, stanbul, 1993, VIII, s. 520) [5] Bu ifadeyi kullanmamn nedeni, herkes tarafndan daha iyi anlalmasdr. (Mellif)[6] Taut, azmak, aztmak ve haddi amak anlamlarna gelen tuyn kelimesinden tremitir. Terim olarak ise zorla veya istee bal olarak kendisine ibadet edilen ey demektir. Bu zellie sahip olan her ey tauttur. Bu bir put olabilecei gibi bir insan da olabilir. Ak taut olabilecei gibi gizli taut da olabilir. Aslnda put gibi cansz unsurlar, dorudan taut olamazlar; zira onlarn Allaha kar bir azgnlkta bulunma imknlar yoktur. Dolaysyla insanlar dndaki varlklar olsa olsa taut iin bir ara ya da bir sembol olabilir. (Yazr, Elmall Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, II, 869-870) Allaha isyan derecede olabilir: 1- Allahn kulu olduunu kabul edip pratikte Onun emirlerinin aksini yapana fsk denir. 2- Allah ile irtibatn koparp baka birine balanan kiiye kafir denir. 3- Allaha isyan edip Onun kullarn kendine boyun emeye zorlayan kiiye ise taut denir. (Mevdd, I, s. 202.) [7] slm, btn hak dinlerin addr. (Mellif) [8] Burada put kelimesinden, hokkabazlk, yalanclk, cehalet ve zulm zerine ina edilmi olan ve insan kullua davet eden her ey eklindeki en genel mana kastedilmektedir. (Mellif) [9] 2. Bakara, 256, 4. Nisa, 60.[10] Necm suresi 19. Ayette geen bu ifadeler, mrik Araplarn taptklar putlardan iki tanesinin adlardr. Bir sonraki ayette Ment adl puttan sz edildii gibi Nuh suresi 23. Ayette de Yes, Yek ve Nesr adl baka putlardan sz edilmektedir.[11] Cebriye: Zorlamak manasndaki cebr kknden gelen ve bu manaya nisbet edilen kiiler iin kullanlan bir ifadedir. slm dnce tarihine Cebriye olarak geen ekoln ana dncesi udur: nsann fiilleri, insan kaynakl deil Allah kaynakldr. nsann i yapma kudreti olmad iin ilerini kendi iradesi ile deil, mecburen yapar. Dier varlklarda grlen durumlar Allah (c) yaratt gibi insann fiillerini de O (c) yaratr. Fiillerin insana nisbeti, Aa meyve verdi. Ta yuvarland. ve Gne batt. cmlelerindeki ilerin eyaya nisbeti gibi mecaz bir nisbettir. nsan sevap kazanmaya veya ceza grmeye mecburdur. (Eb Zehra, Muhammed, slmda Siyas ve tikad Mezhepler Tarihi, s.126, ev: Hasan Karakaya - Kerim Aytekin, Hisar Yaynevi, stanbul, 1983.) [12] Emr-i bil-marf ve nehy-i anil-mnker, z tevhid olan din veya dnyev bir hayra ve faydaya insanlar davet etmek demektir. Marf, slma uygun olan, mnker ise slma muhalif olan eydir. (Yazr, II, s. 1155) [13] Allahn affnn her eyi kapsadna inanan, inkrdan baka btn gnahlar affedeceine hkm veren, kfr durumunda itaatin faydas olmad gibi iman durumunda da gnahn bir zararnn olmayacana inanan bir inan ekoldr. (Eb Zehra, s. 152.) Bu ekole mensup olanlar, amellerle iman tam olarak birbirinden ayrdklar iin idarecilerin hatal tasarruflarn da kabullenmilerdir. (Watt Montgomery, slm Dncesinin Teekkl Devri, ev: Ethem Ruhi Flal, Birleik Yaynclk, stanbul, 1998.)[14] Totem: Baz kltrlerde klann ya da kabilenin atas saylan veya klan ya da kabileyle soy birliine sahip olduu dnlen hayvanlar, o kabilenin totemi olarak kabul edilir. Totem hayvann ldrlmesi ve yenilmesi yasaktr; ancak yln belirli zamanlarnda bu hayvan kesilerek yenilir. (inasi Gndz s. 371) [15] Tabu: ekinilmesi ve uzak durulmas gereken kutsal ve tehlikeli ey anlamndadr. Tabu saylan her hangi bir eye zel bir takm hazrlklar yapmadan dokunmak ya da onunla ilikiye gemek son derece tehlikeli saylr. Bu kurala riayet edilmedii takdirde ilgili nesne ya da varlkta bulunan tehlikeli gcn, temas kuran kiiye geecei ve ona zarar verecei dnlr. (inasi Gndz s. 356) [16] eitli kabile dinlerince nesneler ve insanlarda bulunabilecei dnlen elektrik enerjisine benzer bir gizemli g iin kullanlan Polinezya dilindeki bir terim. (inasi Gndz s. 244) [17] Ev halk anlamna gelen Ehl-i beyt terkibi, ev sahibi ile onun eini, ocuklarn, torunlarn ve yakn akrabalarn kapsamna alr. Cahiliye devri Arap toplumunda kabilenin hkim ailesini ifade eden Ehl-i beyt tabiri, slm dnemden itibaren gnmze kadar sadece Hz. Peygamberin (s) ailesi ve soyu iin kullanlan bir terim olmutur. Ehl-i beyt tabirinin kapsamna kimlerin girdii ia ve Ehl-i Snnet limleri arasnda batan beri tartma konusu olmutur. Ehl-i Snnete gre, Peygamberimizin (s) eleri, btn ocuklar, btn torunlar, amcalar, onlarn ocuklar ve Ben Him soyundan olanlar Ehl-i beyt tabirinin iinde yer alan kimselerdir. iaya gre ise Ehl-i beyt, Ali, Fatma, Hasan, Hseyin ve dier dokuz imamdan ibarettir. (TDVA, Ehl-i beyt maddesi, cilt 10.) [18] Bu genelleme, genellemelerin ounda olduu gibi iinde baz sorunlar ve riskler barndrmaktadr. Zira bu kural sosyal ve ekonomik ierikli ayetlere tam olarak uygulama imkn yoktur. Ancak baz ayetler iin byle bir ey sylenebilir. Mesela bu kural, yukardaki rneklerde olduu gibi bu ayetlere uygulamak mmkn deildir: Eer Allah insanlarn (en-ns) bir ksmn bir ksm ile defetmeseydi manastrlar, kiliseler, havralar ve iinde Allah'n ad ok anlan mescitler elbette yklrd. (22. Hac, 40) ve Kim, bir cana kymayan veya yeryznde bozgunculuk karmayan bir nefsi ldrrse, btn insanlar (en-ns) ldrm gibi olur. Kim de bir nefsin yaamasna sebep olursa, btn insanlar (en-ns) yaatm gibi olur (5. Maide, 32).[19] Hadd, 11.[20] Mele: Toplandklar zaman gz ve yer dolduracak kalabalkta olan topluluk anlamnda olup bir toplumda sz sahibi olan ve toplumun ileri gelenleri iin kullanlan bir ifadedir. (Yazr, II, s. 827.) Mele kelimesi, her ne kadar Kuran Kerimde sarih bir ekilde olumsuz bir ierikle kullanlmamsa da, getii hemen her yerde kafirler topluluunun ileri gelenleri olarak kullanldndan byle bir ierie brnmtr. Yazarn, bu ifadeyi olumsuz bir ierikle kullanmas da bundan tr olmaldr.Mtref: Sahip olduu zenginlik ve bolluktan dolay marp mrn baya arzularla heba eden kimse demektir. (e-evkn, Muhammed b. Ali, Fethul-Kadr, II, s. 534, Darul-Fikr, Beyrut, trs.) Bir lkenin helak edilmesinde mtrefnin nasl bir rol aldn Allah (c) yle aklamaktadr: Biz bir lkeyi helak etmek istediimiz zaman, orann mark varlkllarna emrederiz, onlar itaat etmeyip orada ktlk ilerler. Bylece, o lke helaka mstahak olur, biz de onu yerle bir ederiz. (sra, 16) Allah (c), bir lkeyi helak etmez, o lke helak olmay hak eder. Sradan insanlar, toplumun nderleri ve toplumun kmesinin gerek sorumlular olan zenginlere uyarlar. nce zenginler, isyan, fesat, zulm ve ktlkler ilerler, daha sonra da halk onlara uyar ve Allahn azabn zerlerine ekerler. (Mevdud, III, s. 99) [21] Hinduizmin en eski ve en nemli kutsal literatr. Bu dinsel literatrn on bin yllk bir tarihi olduuna inanlr. Vedalar, uzun zaman ezber yoluyla nesilden nesile aktarlmtr. Veda, kutsal bilgi anlamna gelir. Genellikle tanrlara methiyeyi konu alan ilahilerden oluur. (Gndz, s. 383) [22] Lao Tse/Lao Tze: M.. 604 ylnda ortaya kt sanlan Taoizmin kurucusu. Chouda imparatorluk arivinde alan ve emekli olan Laonun mitolojik bir figr de olduu dnlr. Taoizmin kutsal kitab Tao Te Ching (Yol ve Onun Gc Klasii) ona atfedilir. Yaamnn sonlarna doru Laonun, bir kz zerinde dalara doru gittiine ve orada kaybolduuna inanlr. (Gndz,s. 233.) [23] Tarihten kastmz, tarihin stlah anlam olan insan toplumunun yaam maceras ve onun bandan geenlerdir. (Mellif) [24] Mutlak zaman anlamna gelen dehr kelimesine nisbet olan dehr kavram, slm dnyasnda genel olarak materyalist ve ateist dnce akmlar iin kullanlr. slmdan nce baz Cahiliye Arap larnn da bu dnceye sahip olduunu Kuran yle ifade etmektedir: Hem dediler ki: Hayat ancak bizim u dnya hayatmzdan ibarettir. lrz ve yaarz. Bizi ancak zaman (dehr) yok eder! Hlbuki bu hususta bir bilgileri yoktur. Onlar sadece zannederler. (Csiye, 24) Ayette geen dehr kelimesinin dehr eklinde kullanm ise sonraki bir gelimedir. (TDVA, Dehriyye mad, cilt 9.) Dehrler, btn metafizik gerekleri inkar ederler. Dinleri ve peygamberleri lzumsuz grrler. Bundan dolay da kendilerine zenadka ad verilmitir. (amil slm Ansiklopedisi, Zndk maddesi, cilt 6.)[25] Kafir, dini olan insandr, dinsiz insan deildir. brahim (a.s), Musa (a.s) ve sa (a.s) ile savaanlar, din muhafzlar idiler; din duygular olmayan kimseler deillerdi ve din adna yeni dinin peygamberiyle savayorlard. (Mellif) [26] Kfirn, 1.[27] Kfirn, 3.[28] Kfirn, 6.[29] Kuranda byle bir ifade bulunmamaktadr. Buna en yakn Kuran ifadesi Mlk Allahndr. (Zmer, 6;.Tebun, 1) ifadesidir. Mellifin, Kuranda bulunmayan bir ibarenin Kuranda varm gibi dile getirmesi, bir duyarllk eksikliini gsterse de kt niyete hamledilmemelidir. Bu, aikar bir gerek olduu iin zerinde durmaya deer grmyoruz.-ev.notu) [30] Bu hadis, kaynaklarda Varlklar, Allahn ailesidir. eklinde gemektedir. Tabern, Eb Nuaym ve Beyhak gibi muhaddislerin naklettii bu hadisi, en-Nevev, senedinden dolay zayf olarak kabul etmektedir. Bununla birlikte bu hadisin, mana bakmndan genel olarak kabul edildiini gryoruz. Baz limler, bu hadisteki yl ifadesinin mecaz olduunu dnp hadisi u ekilde yorumlamlar: nsanlar, kendi ailelerinin geimlerini saladklar gibi Allah da btn varlklarn rzkn vererek onlarn hayatlarn idame etmesini salamaktadr. Bazlar da, hadisteki yl kelimesinin fakir ve muhta anlamna geldiinden hareketle hadisi u ekilde anlamlandrmlardr: Btn varlklar, Allaha muhtatr. (el-Acln, smail b. Muhammed, Keful-Haf, I, s. 457-458, Messesetur-Risle, 1405, Beyrut.)[31] Rab, sahip demektir, yaratc demek deildir. (Mellif) [32] Allah ve insan dini balangtan gnmze kadar, peygamberlerin, insanlar kendisine ard dindir. Ancak tarih srete sz sahibi olan muhalif gler, bu dinin toplumda hayat bulmasna imkn vermemilerdir. Bunun iin, insanlar, her bakmdan yle gce, uura ve fikr olgunlua ulamallar ki, bu dini topluma hkim klabilsinler ve irk dinini ortadan kaldrabilsinler. nsanlar, hibir zaman byle bir olgunlua ulamadklar iin, tarihin ve toplumun dizginlerini meleve mtrefinlerin elinden alp kendi kaderlerini tayin edememilerdir. Bundan dolay da brahim din, hibir zaman istedii gibi bir toplum oluturamamtr. Yiit insanlara den de byle bir toplum oluturmaktr. (Mellif)[33] Firdevs (. 1020): rann milli destan ehnmenin mellifi. Balangta dier airler gibi gazel ve kasideler yazan Firdevs, bir sre sonra dneminin de etkisinde kalarak eski ran tarihine byk bir ilgi duydu. O dnemin eserlerinden faydalanmak iin babasndan veya Zerdt rahiplerden Pehlevce rendi. iir yazacak kadar da iyi Arapa biliyordu. (TDVA, Firdevs maddesi, c. 13) [34] Ahura Mazda: Mecusilikte, her eyi bilen, yaratan yce tanr anlamndadr. Ahura ilah varlk, Mazda ise hikmet ve aydnlanma demektir. Ahura Mazda, gerein, kutsaln, iyiliin ve saln yaratcsdr. Ondan ktlk kaynaklanmaz; dolaysyla o, Ehrimenin karsnda yer alr. Ahura Mazdann etrafnda ktle kar savaan saysz ilah varlk bulunduu kabul edilir. nana gre Ahura Mazda, sonunda Ehrimeni yenecek ve bylelikle iradesi tamamyla gereklemi olacaktr. (Gndz, inasi, Din ve nan Szl, s. 22, Vadi Yaynlar, Ankara, 1998.) [35] Ehrimen: Mecusiliin ktlk ve eksiklik ruhu, tanr Ahura Mazdanin rakibi ve dman. Ehrimenin hayata kar lm yarattna; kt varlklar, srngenleri, vahi hayvanlar, kt inanc, bozgunculuu vb. btn kt unsurlar ynlendirdiine ve bunlar iyi ve gzel olanlarn zerine saldna inanlr. (Gndz, s. 22.) [36] Zerdt: Zerdtln kurucusu olan kiidir. M.. 628-551 yllar arasnda yaad sylenir. Kendisine atfedilen Avesta kitabnn Gatalar ksmnda tek tanrc gr ve dnceleriyle dikkat eker. randa halkn ok tanrcl terk etmesi ve tek yce tanrya tazimde bulunmas iin youn aba harcamtr. (Gndz, s. 404) Zerdt dneminden sonra ise bu tek tanrc inanlardan eski rann ok tanrc dinlerine doru bir hareket olmutur. Zerdtlk, iyiliin kayna Ahura Mazda ve ktln kayna Ehrimen eklindeki dalist bir dnceye dayanmaktadr. (Gndz, s. 252)Zerdt, Hz. Musa ve Hz. sa gibi gerek bir peygamber olarak deerlendirenler de vardr. (Faruk, samil R., Tevhid, s. 44, ev. Dilaver Yardm, nsan Yaynlar, 1987, stanbul.)[37] zed ve Hud adlarndaki antik ran tanrlar, ranllar tarafnda Enran ile savayorlard. Bunun anlam udur: Kt ve pis olan Enrana kar srdrlen savata evrenin tanrlar bile rann stn rknn yannda yer alyorlard. Enran ise ranl deildi. Gryoruz ki, burada da din, bu tr yollarla rk ve snfsal statkoyu muhafaza etmitir. Zaten bu grevi her zaman din yapmtr. (Mellif) [38] S. Radhakrishnan (1888-1975): 1962-67 yllar arasnda Hindistan cumhurbakan olan Hintli bilim ve devlet adam. Radhakrishnan, Dou dinleri ve ahlak zerine yapt almalaryla tannmaktadr. (Ana Britannica, Radhakrishnan maddesi, c. 26.) [39] Tarih boyunca btn peygamberler, bu irk dinine kar malup olmulardr. Bir gerek vardr ki, peygamberler dnda irk dini ile mcadele eden olmamtr. (Mellif) [40] Hadis kaynaklarnda byle bir ifade gememektedir. Buna benzer olarak hadis kaynaklarnda yle bir ifade yer almaktadr: mmetimin limleri, Ben srailin peygamberleri gibidir. Ancak bu haliyle bile hemen hemen btn alimler, bunu asl olmayan bir sz olarak kabul etmilerdir. Bunlarn yerine Peygamberler, dinar ya da dirhem deil, ilim miras brakrlar. hadisi daha kabule ayan olarak grlmtr. (El-Acln, II, s. 83.) [41] Araf, 176.[42] Elbette ki, onlarn vardklar sonularn tmnn doru olduunu sylemek istemiyorum. (Mellif) [43] Proudhon, Pierre-Joseph (1809-1865): Fransz radikal siyaset kuramcs ve gazeteci. Gelitirdii grler, anarist kuramn temelini oluturmutur. Mlkiyet hrszlktr! sznde olduu gibi sert ve dikkat ekici grleriyle tannmtr. (Ana Britannica, Proudhon maddesi, c. 26.)